Podręcznik

dla doradcy zawodowego

dla doradcy zawodowego

OCHOTNICZE HUFCE PRACY

KOMENDA GŁÓWNA
ul. Kolejowa 19/21, 01-217 Warszawa
tel. (022)862-64-36
www.ohp.pl
www.ohpdlaszkoly.pl

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich
 WPROWADZENIE / 5
SPIS TREŚCI PODSTAWY TEORETYCZNE / 7
CO TO JEST PORTFOLIO KARIERY? / 13
ZASADY POSTĘPOWANIA / 15
ROZMOWA DORADCZA / 16
JAK KORZYSTAĆ Z PORTFOLIO KARIERY? / 20
JAKA JEST ZAWARTOŚĆ PORTFOLIO KARIERY? / 21
PORTFOLIO KARIERY UCZNIA / 22

ZAKŁADKA – PLANUJĘ / 22

ĆWICZENIE 1 – JAKI ZAWÓD? / 22

ĆWICZENIE 2 – WSPOMIENIE / 22

ĆWICZENIE 3 – PRZEWIDYWANIE / 23

ĆWICZENIE 4 – KALENDARZ / 23

ĆWICZENIE 5 – OBSERWACJA / 24

ZAKŁADKA – CO LUBIĘ / 24

ĆWICZENIE 6 – MOJE ZAINTERESOWANIA / 25

ĆWICZENIE 7 – POZNAJĘ SIEBIE / 25

ĆWICZENIE 8 – CO JEST DLA MNIE WAŻNE? / 27

ZAKŁADKA – CO POTRAFIĘ I WIEM / 27

ĆWICZENIE 9 – LISTA ZDOLNOŚCI / 28

ĆWICZENIE 10 – TEST UZDOLNIEŃ PRZEDSIĘBIORCZYCH / 28

ĆWICZENIE 11 – JAKI JESTEM? / 29

ĆWICZENIE 12 – TEST SAMOOCENY DLA UCZNIA / 29

ĆWICZENIE 13 – TWOJE ZDROWIE / 29

ĆWICZENIE 14 – WIEDZA / 29

ZAKŁADKA INFORMACJE O ZAWODACH / 30

ĆWICZENIE 15 – INFORMACJA O ZAWODZIE / 30

ZAKŁADKA – INFORMACJA EDUKACYJNA / 30

ĆWICZENIE 16 – INFORMACJA O SZKOŁACH / 31

ZAKŁADKA – DECYZJE / 31

ĆWICZENIE 17 – CZAS NA PODJĘCIE DECYZJI / 31

ĆWICZENIE 18 – PODSUMOWANIE / 32

ZAKŁADKA – MOJE OSIĄGNIĘCIA / 32

ZAKŁADKA – WSPARCIE / 32

ZAKŁADKA – NOTATNIK / 33
 PORTFOLIO KARIERY ABSOLWENTA / 34
SPIS TREŚCI ZAKŁADKA – CV I LISTY MOTYWACYJNE / 34

ĆWICZENIE 1 – ŻYCIORYS (CURRICULUM VITAE) / 34

ĆWICZENIE 2 – LIST MOTYWACYJNY / 34

ZAKŁADKA – MOJE ŚWIADECTWA I OSIĄGNIĘCIA / 35

ZAKŁADKA – PLANOWANIE / 35

ĆWICZENIE 3 – STANOWISKO PRACY / 35

ĆWICZENIE 4 – DALEKA PRZYSZŁOŚĆ / 36

ĆWICZENIE 5 – WSPINACZKA / 36

ĆWICZENIE 6 – KALENDARZ / 36

ĆWICZENIE 7 – ZAPLANUJ, JAK BĘDZIESZ SZUKAŁ PRACY / 37

WSKAZÓWKI DLA ABSOLWENTA WAŻNE PRZY SZUKANIU PRACY / 38

ZAKŁADKA – KOMPETENCJE ZAWODOWE / 39

ĆWICZENIE 8 – ZDOLNOŚCI / 39

ĆWICZENIE 9 – CECHY OSOBOWOŚCI / 39

ĆWICZENIE 10 – TEST SAMOOCENY DLA ABSOLWENTA / 39

ĆWICZENIE 11 – UMIEJĘTNOŚCI / 40

ĆWICZENIE 12 – ZDOBYWAM UMIEJĘTNOŚCI / 40

ZAKŁADKA – MOJE PREDYSPOZYCJE I PREFERENCJE ZAWODOWE / 40

ĆWICZENIE 13 – WARTOŚCI ŻYCIOWE / 41

ĆWICZENIE 14 – WARTOŚCI W PRACY / 41

ZAKŁADKA – INFORMACJE O RYNKU PRACY I KSZTAŁCENIU / 41

ĆWICZENIE 15 – OPIS ZAWODU/STANOWISKA PRACY / 41

ĆWICZENIE 16 – OCZEKIWANIA WOBEC STANOWISKA PRACY / 42

ĆWICZENIE 17 – INFORMACJA EDUKACYJNA / 42

ZAKŁADKA – MOJE MIEJSCE PRACY / 42

ĆWICZENIE 18 – WYSZUKIWANIE / 43
ĆWICZENIE 19 – PODSUMOWANIE / 43

ĆWICZENIE 20 – WYWIAD / 43

ZAKŁADKA – WSPARCIE / 43

ZAKŁADKA – MOJE KONTAKTY Z PRACODAWCAMI / 44

ZAKŁADKA – NOTATKI / 44
WSKAZÓWKI DLA ABSOLWENTA PRZYDATNE DO PRZYGOTOWANIA SIĘ DO
ROZMOWY Z PRACODAWCĄ / 45
WPROWADZENIE 5

WPROWADZENIE

Podręcznik dla doradcy zawodowego opracowano na zlecenie Komendy Głównej

Ochotniczych Hufców Pracy w ramach Projektu „Indywidualny Projekt Kariery
– Portfolio dla młodzieży” współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu
Społecznego w ramach SPO RZL 2004-2006, Działanie 1.1. Rozwój i modernizacja
instrumentów i instytucji rynku pracy.
Kompleksowo opracowana w ramach Projektu koncepcja jest zaprojektowana
i przystosowana do działalności doradców zawodowych OHP pracujących ze specy-
ficznym rodzajem klientów tzw. „klientem trudnym” i zapewni wsparcie doradców
w rozwiązywaniu problemów psychospołecznych młodzieży.
Zmiany, jakie zachodzą na rynku pracy, są niezwykle dynamiczne, wymagają nie-
ustannego podnoszenia kwalifikacji. Wykonywanie większości zawodów wiąże
się z koniecznością ciągłego zdobywania nowej wiedzy, rozwijania umiejętności.
Wymagania te dotyczą nie tylko prac, w których zmieniają się narzędzia, maszyny
czy procesy technologiczne, a więc charakterystycznych dla zawodów takich jak
operator maszyn, administrator baz danych czy też inżynier. Również przed oso-
bami pracującymi w zawodach, w których głównym podmiotem i narzędziem jest
człowiek, stoją wyzwania związane z procesem ciągłego rozwoju zawodowego.
Aby być dobrym aktorem, nauczycielem, psychologiem, trzeba stale poszerzać
swoje kompetencje i śledzić zmiany na rynku. Konieczność podnoszenia kwalifikacji
pojawia się także podczas pracy w takich zawodach, w których proces kształcenia
pozornie kończy się na poziomie szkoły zawodowej (np. sprzedawca).
W odpowiedzi na rosnącą potrzebę nieustannego podnoszenia kwalifikacji – ucze-
nia się przez całe życie, w październiku 2000 r. Komisja Europejska przygotowała
dokument, który podkreśla szczególne znaczenie całożyciowego kształcenia się
dla rozwoju gospodarki. Dokument ten ponadto zwraca uwagę na inny ważny
aspekt dotyczący kształcenia całożyciowego – konieczność rozwoju profesjonal-
nego poradnictwa zawodowego. Pokazuje on, jak ważne jest, aby publiczne służby
poradnictwa zawodowego dla młodzieży i dorosłych odgrywały rolę we wspiera-
6 Podręcznik dla doradcy zawodowego

niu procesu rozwoju indywidualnych umiejętności niezbędnych do funkcjonowania

na rynku pracy.
Dla realizacji tego celu istotne jest doskonalenie i prowadzenie usług poradnictwa
zawodowego wyspecjalizowanych dla poszczególnych, konkretnych grup osób.
Ukierunkowanie usługi na konkretne potrzeby określonych użytkowników podnosi
jej efektywność w rozwiązywaniu problemów związanych z wyborem zawodu lub
miejsca pracy danej grupy. Bezpośrednim tego efektem jest określenie własnej ścieżki
rozwoju zawodowego lub znalezienie pracy stałej, ewentualnie okresowej. Ważnym
efektem jest także aktywizacja młodzieży uczącej się jak i wchodzącej na rynek
pracy do podejmowania samodzielnych działań na rzecz rozwoju zawodowego.
Jedną z grup potrzebujących takiego wsparcia tworzą osoby stojące przed wyborem
zawodu. Wybór ten powinien być jak najbardziej świadomym procesem. Działania
doradcze, przyczyniające się do wyrobienia nawyku świadomego działania i kiero-
wania swoim rozwojem zawodowym, pozwolą zminimalizować ryzyko błędnych
decyzji zawodowych i – tym samym – zmniejszyć związane z nimi koszty społeczne
oraz osobiste, które ponosi bezpośrednio klient.
Drugą grupę stanowią osoby wchodzące na rynek pracy. Wielu doradcom zawo-
dowym znane są problemy absolwentów wszystkich typów szkół, którzy rejestrują
się w urzędach pracy. Ich trudności związane z podjęciem zatrudnienia stały się
poważnym problemem społecznym. Wiążą się one niejednokrotnie z brakiem
umiejętności zarządzania swoim życiem zawodowym i poszukiwania pracy oraz
wcześniejszymi błędami w wyborze zawodu. Brak profesjonalnej pomocy doradcy
zawodowego w odpowiednim momencie zwiększa ryzyko wystąpienia długookre-
sowego bezrobocia, a tym samym wykluczenia społecznego.
Zwiększenie potencjału i aktywności młodych osób w samodzielnym planowaniu
rozwoju zawodowego, poszukiwaniu pracy, wymaga szerokich działań w zakresie
informacji i poradnictwa zawodowego. Niezbędne jest kształtowanie umiejętności
planowania kariery i poszukiwania pracy w oparciu o przygotowany pod opieką
specjalistów, realny do wykonania plan działania.
Celowe i konieczne jest więc zastosowanie kompleksowej procedury świadczenia
tego rodzaju usługi. Procedura ta oprócz nowych elementów zawiera także narzę-
PODSTAWY TEORETYCZNE 7

dzia stosowane dotąd z pozytywnym skutkiem w Ochotniczych Hufcach Pracy

i korzysta z ich dotychczasowych doświadczeń. Istotną cech tej procedury jest zin-
tensyfikowanie procesu rozwiązywania problemu klienta. W zależności od grupy
docelowej realizowana będzie m.in. poprzez dostarczanie informacji o zawodach,
kształceniu, rynku pracy, wymaganiach pracodawców oraz poprzez identyfikację
trudności zawodowych klienta i jasne określenie celów.

PODSTAWY TEORETYCZNE

W szybko zmieniającym się świecie pracy, gdzie zastosowanie zaawansowanych

technologii informatycznych ma wpływ na jej organizację, charakter, treść i wyma-
gania zawodowe, pojawiają się także nowe wyzwania dla poradnictwa zawodo-
wego. Odpowiedzią na nie jest zmiana jego modelu.
W dotychczasowym modelu poradnictwa obowiązywała doktryna wyboru zawodu
raz na całe życie. Zgodnie z nią, człowiek mógł znaleźć dla siebie zawód idealny, czyli
taki, w którym jego właściwości (uzdolnienia, zainteresowania, cechy osobowości
i temperamentu, a także warunki fizyczne i stan zdrowia) odpowiadałyby wyma-
ganiom tego zawodu. Rola doradcy zawodowego sprowadzała się wówczas do
dokonania oceny zawodowej klienta, zebrania informacji dotyczących zawodów
i możliwości zatrudnienia, a następnie doprowadzenia do zgodności pomiędzy
tymi dwoma grupami czynników. Celem porady zawodowej było „dopasowanie”
jednostki do zawodu wg kryteriów służących porównywaniu obu komponentów.
Obecnie poradnictwo podporządkowane zostało koncepcji kompleksowego
procesu rozwoju zawodowego człowieka. Teoria rozwoju zawodowego Donalda
S. Supera zastąpiła statyczną poradę procesem1. W miejsce modelu związanego ze
zdobyciem zawodu wprowadzono model kariery zawodowej w ciągu całego życia.
Zgodnie z założeniami modelu, człowiek w ciągu swojego życia będzie wiele razy
dokonywał wyborów związanych z przekwalifikowaniem i nabywaniem nowych
kompetencji.
Poradnictwo w obecnej, postindustrialnej erze przeszło ze swojej dotychczasowej
peryferyjnej roli do pozycji centralnej. Teraz jego rola polega na niesieniu pomocy

1
T. W. Nowacki, Zawodoznawstwo, Instytut Technologii Eksploatacji, Radom 2001, s. 245.
8 Podręcznik dla doradcy zawodowego

jednostce w konstruowaniu planu przebiegu kariery zawodowej rozumianego

jako projekt życiowy. W ramach tego projektu opracowuje się Indywidualny Plan
Działania, który jest potrzebny przez całe życie, a nie tylko w określonych fazach
życia (np. w okresie tranzycji, tj. przejścia od nauki do pracy zawodowej). Zmienia
się także rola doradcy kariery. Wspiera on klienta zarówno w podejmowaniu decyzji
zawodowej, jak i w poszukiwaniu pracy. Nie jest to pomoc jednorazowa, gdyż może
być świadczona klientowi na różnych etapach kariery zawodowej.
Istnieją różne definicje pojęcia kariera zawodowa. Niektórzy uważają, że kariera jest
czymś więcej niż pracą lub zawodem. Twierdzą, że jest koncepcją stylu życia, która
dotyczy sekwencji zajęć zawodowych i zajęć w czasie wolnym od pracy, wykony-
wanych przez daną osobę w ciągu całego życia2. Zdaniem A. Paszkowskiej-Rogacz
„najbardziej syntetyczną definicję poradnictwa kariery zawodowej znajdziemy
w pracy D. Brown i L. Brooks, gdzie wg tych autorek, poradnictwo zawodowe jest
procesem interpersonalnym, którego celem jest towarzyszenie jednostce w sytuacji
rozwoju kariery”3.
Rozwój kariery rozumiany jest jako proces wyboru i przystosowania do zawodu.
Model związany ze zdobyciem zawodu różni się od modelu kariery zawodowej.
Pojęcie kariery zawodowej ma szersze ramy czasowe niż wybór zawodu, obejmuje
bowiem okres aktywności „przedzawodowej” związanej np. z uczestnictwem
uczniów w różnych programach edukacyjnych, okres aktywności zawodowej, a
także okres aktywności „pozazawodowej” osób będących na emeryturze, przeja-
wiającej się np. pracą zawodową w niepełnym wymiarze godzin.
Donald S. Super twierdzi, że „rozwój kariery zawodowej jest procesem długotrwa-
łym, złożonym z różnych okresów rozwojowych, a tożsamość <<ja>> kształtuje się
w miarę, jak w poszczególnych fazach życia jednostki zmienia się jej zachowanie” 4.
O karierze możemy mówić tylko wówczas, gdy ktoś dąży do jej rozwoju. Kariera
zawodowa ma aspekt osobocentryczny, a zatem ma charakter indywidualny,
2
E. L. Herr, S. H. Kramer, Planowanie Kariery Zawodowej, „Zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy
zawodowego”, nr 15, Krajowy Urząd Pracy, Warszawa 2001, s. 53.
3
A. Paszkowska–Rogacz, Warsztat pracy europejskiego doradcy kariery zawodowej, Krajowy Ośrodek
Wspierania Edukacji Zawodowej, Warszawa 2002, s. 13.
4
D. Super, Career education and the meaning of work, Washington, DC:US Goverment Printing Office,
1976, s. 76.
PODSTAWY TEORETYCZNE 9

wyjątkowy, uzależniony od wyborów podejmowanych przez jednostkę. Jest także

kategorią dynamiczną i rozwija się przez okres całego życia. Przedstawiciele nurtu
badawczego reprezentowanego przez Supera podkreślają zależności pomiędzy
rozwojem kariery zawodowej a rozwojem osobistym. Postrzegają proces rozwoju
kariery zawodowej jako trwający, ciągły i zasadniczo nieodwracalny. Głównym
założeniem teorii jest uznanie jednostki za organizatora własnych doświadczeń
w kontekście społecznym, który wybiera zawód pozwalający mu występować w roli
zgodnej z własnym obrazem samego siebie. Proces rozwoju kariery zawodowej jest
przede wszystkim procesem kształtowania i realizowania zawodowej wizji własnej
osoby, naszego „ja”. Zwolennicy tego nurtu zwracają uwagę na fakt, że jeżeli istnieją
różnice pomiędzy ludźmi dotyczące zdolności, cech osobowości, potrzeb, wartości,
zainteresowań oraz wizji własnej osoby, to każda jednostka może znaleźć satysfakcję
nie w jednym, lecz w wielu zawodach.
Donald S. Super podkreśla, że preferencje i kompetencje zawodowe, sytuacja,
w jakiej ludzie żyją i pracują, a wraz z nimi i obraz własnej osoby ulegają zmianom
wraz z upływem czasu i zdobywaniem doświadczenia. Obraz ten, jako produkt spo-
łecznego kontekstu procesów poznawczych, zyskuje na stabilności począwszy od
okresu późnej młodzieńczości aż do późnej dojrzałości i decyduje o pewnej ciągło-
ści w procesie wyborów i przystosowania5.
Marek Suchar uważa, że na karierę składają się następujące elementy: sukcesy
i osiągnięcia zawodowe, historia zatrudnienia, ranga zajmowanych stanowisk, treść
pełnionych funkcji i zdobyte kompetencje (doświadczenie zawodowe)6.
Z obserwacji karier we współczesnym świecie wynika, że pracodawca nie gwaran-
tuje stabilności zatrudnienia tylko zdobycie doświadczenia. Max Eggert twierdzi, że
„wynagrodzenie za pracę dostajemy w dwóch postaciach: jedna to oczywiście pen-
sja, druga zaś jest subtelniejsza – to doświadczenie”7. Stąd też młodzi ludzie sukcesu
stosują następującą strategię: Będę jak najlepiej pracować dla firmy, ale gdy osiągnę
maksimum możliwości – zmienię pracę.

5
Tamże, s. 77.
6
M. Suchar, Kariera i rozwój zawodowy, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr sp. z o.o., Gdańsk 2003.
7
M. Eggert, Doskonała kariera, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2004, s. 16.
10 Podręcznik dla doradcy zawodowego

Obecnie doświadczenia stanowią kapitał kariery8, nigdy nie jest ich za dużo. Młodzi
ludzie gromadzą je, co zdaniem prof. Augustyna Bańki wynika z faktu „zastępowania
tradycyjnego kryterium kapitału ludzkiego, jakim były kwalifikacje, nowym kapi-
tałem – jakim głównie są kompetencje”9. Wg prof. Augustyna Bańki, pracodawcy
poszukują pracowników, którzy umożliwiają im najszybszy zwrot nakładów ponie-
sionych na ich zatrudnienie. Zadaniem pracowników jest więc jak najefektywniejsze
wykonywanie pracy i zdobywanie kompetencji, które są przez nich traktowane jako
inwestowanie w karierę. Po uzyskaniu doświadczenia pracownicy rezygnują z aktu-
alnej pracy (koniec cyklu kariery) i podejmują nowe zatrudnienie, gdzie zdobywają
kolejne doświadczenia (kompetencje), a więc inwestują w karierę. Rozwój człowieka
w ciągu życia może zatem przebiegać w ramach cykli inwestycyjno–realizacyjnych
kariery życiowej.
Warto podkreślić, że coraz więcej młodych, wykształconych osób, wybierając okre-
śloną pracę, kieruje się motywem realizowania kariery zawodowej. Firmy w różny
sposób prowadzą politykę personalną. Niektóre mają problemy z zatrzymaniem
najlepszych pracowników, ponieważ oferują jedynie odpowiednio wysoką płacę,
a nie zaspokajają innych aspiracji pracowników. Inne firmy natomiast potrafią godzić
własne potrzeby i możliwości z indywidualnymi aspiracjami i planami zawodowymi
pracowników. W takiej sytuacji, poprzez negocjacje i dialog pracodawcy i pracow-
nika, ustalane są ścieżki kariery w firmie.
Reasumując: młodzi ludzie sukcesu przewijają się przez firmę, zdobywając kompe-
tencje, które stanowią kapitał kariery umożliwiający im zmianę pracy i rozpoczę-
cie nowego cyklu kariery. Firmy wytyczają własne ścieżki kariery zawodowej dla
poszczególnych stanowisk pracy.
Z kolei inni badawcze problematyki rozwoju kariery zawodowej10 skupiają się
przede wszystkim na procesie podejmowania decyzji. Teoria decyzji ujmuje
zagadnienie wyboru zawodu lub pracy jako proces decyzyjny. Wynika to z faktu,

8
A. Bańka, Rola poradnictwa zawodowego w integracji osób niepełnosprawnych z rynkiem pracy,
[w:] Poradnictwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych, BKKK, Warszawa 2003, s. 5.
9
Tamże, s. 6.
10
D. V. Tideman, R. O’Hara, A. Miller–Tideman, podaję za: A. Paszkowska–Rogacz, Psychologiczne
podstawy wyboru zawodowego, Przegląd światowych koncepcji, KOWEZ, Warszawa 2004, s. 160.
PODSTAWY TEORETYCZNE 11

że podejmowane decyzje dostarczają informacji o tym, jak postrzegamy samych

siebie i pojawiające się możliwości. Człowiek bowiem wybiera taki kierunek rozwoju
kariery zawodowej, który przyczyni się do maksymalnych zysków i zminimalizuje
ewentualnie straty. Myśląc o zysku lub stracie, mamy na uwadze coś, co przedstawia
dla jednostki określoną wartość, niekoniecznie finansową. Odpowiedni zawód lub
droga rozwoju kariery zawodowej mogą stanowić środek umożliwiający realizację
pewnych możliwości (np. wyższy prestiż, poczucie bezpieczeństwa, mobilność
zawodowa itp.). Zakłada się, że jednostka dokona takiego wyboru, który przyniesie
jej największe korzyści przy najmniejszym prawdopodobieństwie niepowodzenia
w zamian za zainwestowane nakłady (np. czas nauki, opłaty za studia, odroczoną
gratyfikację finansową itp.).
Zasadniczym zagadnieniem w teorii decyzji jest fakt posiadania przez daną osobę
wielu możliwości wyboru. Wybór zawodu lub pracy stanowi przykład decyzji
podejmowanej w niepewnej sytuacji decyzyjnej, w sytuacji ryzyka11. Oznacza to
w praktyce, że wybierając zawód, mamy wiele możliwości, a każda z nich prowadzi
do więcej niż jednego wyniku. Nie mamy zatem pewności co do rezultatu określo-
nego działania w przyszłości, zdajemy sobie jednak sprawę z tego, co utrudnia nam
dokonanie wyboru.
Przy podejmowaniu decyzji zawodowej istnieje duża możliwość osiągnięcia nie-
pożądanego rezultatu (ryzyko niepowodzenia); w związku z tym możemy jedynie
z mniejszym lub większym prawdopodobieństwem stwierdzić, jaki wynik uzyskamy
w przyszłości. Ryzyko w sytuacji decyzyjnej zależy od stopnia wiedzy o wynikach
działań i ich prawdopodobieństwie. Im stopień tej wiedzy (zasób informacji) jest
mniejszy, tym ryzyko jest większe.
Można wyróżnić trzy tendencje charakteryzujące poradnictwo kariery.
Pierwsza tendencja sprowadza się do powszechniejszego rozumienia poradnictwa
jako procesu ciągłego, który powinien rozpocząć się we wczesnych latach szkolnych,
a następnie powinien być kontynuowany w okresie przejścia do świata dorosłych
i do pracy zawodowej oraz przez cały czas dorosłego życia i pracy zawodowej.

11
M. Czerwińska–Jasiewicz, Informacja a wybór zawodu. Wpływ przekazu informacji na decyzję zawodową
człowieka, RODiDK, Warszawa 1978, s. 2.
12 Podręcznik dla doradcy zawodowego

Druga tendencja dotyczy otwartego modelu profesjonalnego, w którym koncepcja

pracy doradcy z klientem jest wzbogacona o zróżnicowane metody interwencji
poprzez wprowadzenie poradnictwa grupowego (obok pracy indywidualnej),
wykorzystanie komputerów i innych środków technicznych, wprowadzenie trenin-
gów podejmowania decyzji itp. W odniesieniu do poradnictwa dla dorosłych istotna
jest także współpraca doradców zawodowych (z Ochotniczych Hufców Pracy bądź
z innych organizacji) z pracodawcami.
Trzecią tendencją jest traktowanie klienta jako aktywnego podmiotu procesu
doradczego. W procesie tym klient znajduje się coraz bardziej w centrum aktywno-
ści, a doradca często staje się źródłem profesjonalnych informacji, do których klient
sięga w sytuacjach decyzyjnych. Klient staje się „aktorem” swoich wyborów zawo-
dowych i wymaga współdziałania z doradcą, jako osobą towarzyszącą w tworzeniu
przez niego samego rozwiązań. Nie oczekuje on od doradcy gotowych rozwiązań
i wskazówek co do słuszności własnych decyzji, lecz w toku procesu doradczego
próbuje samodzielnie wykształcić umiejętności niezbędne do rozwiązania prob-
lemu. Doradca powinien zatem zadbać o wyposażenie klienta w instrumentarium
dla wykształcenia tych umiejętności.
Można więc stwierdzić, że obserwujemy wzrost zainteresowania przeciwieństwem
dawania rad, czyli poradnictwem rozumianym jako tworzenie warunków dla
powstawania własnego Indywidualnego Planu Działania jako adekwatnego rozwią-
zania problemu zawodowego klienta.
Rola doradcy zawodowego w poradnictwie kariery sprowadza się nie tylko do okre-
ślania poziomu i potencjału klienta, ale do:
ō pomocy w sformułowaniu przez klienta celów życiowych i wynikających z nich
średnio- i długofalowych celów zawodowych,
ō uczenia planowania ukierunkowanego na osiągnięcie satysfakcji zawodowej
i pozazawodowej,
ō organizowania pomocy w taki sposób, aby klient wykształcił umiejętności
podejmowania decyzji zawodowych i potrafił patrzeć na swoją karierę zawo-
dową w kontekście całego życia.
CO TO JEST PORTFOLIO KARIERY? 13

Doradcy powinni zatem udzielać profesjonalnego wsparcia, które ma za zadanie

pomóc klientowi w zidentyfikowaniu dostępnych możliwości rozwoju kariery, okre-
śleniu konsekwencji potencjalnych wyborów, zaplanowaniu strategii zdobycia wie-
dzy (np. poprzez szkolenia zawodowe) i doświadczeń niezbędnych dla osiągnięcia
pożądanych celów oraz podejmowaniu decyzji w sposób przemyślany. Powinni oni
zatem zaoferować większej liczbie klientów wszechstronną pomoc, stosując bogaty
repertuar procedur oraz metod i technik pracy. Zdaniem specjalistów, doradcy
wspierają wysiłki klienta w poznaniu samego siebie, pomagają mu w zrozumieniu
zależności pomiędzy uczeniem się, wykonywaniem pracy i spędzaniem czasu wol-
nego, które wpływają na kształtowanie się stylu życia, wspierają rozwój umiejętno-
ści podejmowania decyzji oraz rozwijają elastyczność i umiejętność radzenia sobie
ze zmianą w środowisku zawodowym i społecznym.
Najbardziej rozpowszechnioną usługą doradczą świadczoną w ramach poradnictwa
kariery jest Indywidualny Projekt Kariery. W tworzeniu tego projektu pomocne jest
zastosowanie narzędzia, jakim jest Portflio Kariery. Zależnie od grupy, do której należy
klient, będzie można zastosować albo Portfolio Kariery do samodzielnej pracy ucznia
albo Portfolio Kariery do samodzielnej pracy absolwenta.

CO TO JEST PORTFOLIO KARIERY?

Portfolio Kariery jest narzędziem ułatwiającym zarówno gromadzenie i porządkowa-

nie informacji związanych z własnym rozwojem zawodowym, jak też przygotowy-
wanie planów swej kariery zawodowej i kontrolowanie ich realizacji.
Jest to swego rodzaju ramowy katalog, który klient powinien zapełniać w momen-
tach pojawiania się nowych przemyśleń, wkraczania w nowe etapy rozwoju osobistego
i zawodowego. Portfolio pozwala zwrócić uwagę na to, co jest ważne aby osiągnąć
sukces: poznanie swojego potencjału, nauczenie się poszukiwania i gromadzenia
przydatnych dla własnego rozwoju informacji oraz podejmowanie przemyślanych
decyzji dotyczących przyszłości zawodowej ucznia oraz osoby wchodzącej na rynek
pracy.
14 Podręcznik dla doradcy zawodowego

Etapy pracy nad Indywidualnym Projektem Kariery

Przewiduje się dwa etapy postępowania w pracy nad Indywidualnym Projektem
Kariery:
1. Praca klienta nad planem postępowania we współpracy z doradcą
zawodowym.
2. Samodzielne kontynuowanie przez klienta pracy związanej z dążeniem do
osiągnięcia celu.

Ad. 1. Tworzenie Indywidualnego Projektu Kariery obejmować będzie klasyczny pro-

ces doradczy, w wyniku którego zidentyfikowane zostaną oczekiwania i wstępne
cele zawodowe klienta, pozna on swoje mocne i słabe strony, wyznaczy cele oraz
podejmie decyzję zawodową.
Sam przebieg procesu doradczego mieć będzie formę trzech spotkań – dwóch sesji
indywidualnych i jednej grupowej:
ō Analiza potrzeb i deficytu umiejętności klienta (sesja indywidualna – 1,5 godz.),
ō Warsztat Portfolio Kariery (sesja grupowa od 2 do 3 godz.).
ō Przygotowanie Indywidualnego Planu Działania (sesja indywidualna – 1,5
godz.).
Pierwsza sesja indywidualna – Analiza potrzeb i deficytu umiejętności klienta (sesja
indywidualna – 1,5 godz.) – obejmuje: określenie trudności zawodowych, rozpo-
znanie wstępnych celów zawodowych, ocenę postawy w stosunku do przyszłości,
ocenę postrzegania samego siebie. Oprócz treści merytorycznych przewiduje się
określenie wzajemnych ról doradca – klient, ram współpracy, wspólnego celu pracy,
przebiegu kolejnych spotkań, warunków i sposobów działania (m.in. tworzenia przez
klienta dokumentacji w Portfolio Kariery). Spotkanie kończy się zawarciem umowy
z klientem oraz podpisaniem deklaracji uczestnictwa w zajęciach indywidualnych
i grupowych. Pierwsza sesja jest o tyle ważna, że implikuje dalszy sposób postę-
powania z klientem. Zależnie od rozpoznanych potrzeb klienta, jego oczekiwań
i określonego deficytu umiejętności, doradca może zaplanować przebieg procesu
doradczego oraz czas przeznaczony na dalsze działania. Sporządza on dokumenta-
cję z przeprowadzonej rozmowy w formie elektronicznej.
ZASADY POSTĘPOWANIA 15

Warsztat Portfolio Kariery (sesja grupowa od 2 do 3 godz.) poświęcony jest nastę-

pującym zagadnieniom: obecnej sytuacji na rynku pracy i przewidywanym zmia-
nom, wymaganiom zawodowym – oczekiwaniom pracodawców, możliwościom
i warunkom kształcenia, ocenie kwalifikacji i ewentualnego doświadczenia zawo-
dowego klientów w świetle wymagań rynku pracy. Klient uzupełnia dokumentację
w Osobistym Planerze Kariery .
Przygotowanie Indywidualnego Planu Działania (sesja indywidualna – 1,5 godz.) to
część poświęcona takim kwestiom jak: zainteresowania, wartości i cele klienta, jego
doświadczenie życiowe, zawodowe, umiejętności, wykształcenie i przebyte szkole-
nia, uzdolnienia, czynniki społeczno-ekonomiczne mające wpływ na karierę oraz
uzdolnienia przedsiębiorcze. Doradca sporządza dla klientów, którzy tego pragną,
opinię referencyjną. Samo przygotowanie Indywidualnego Planu Działania obej-
muje aspekty kariery takie jak: cele, plany, perspektywę czasową i dynamikę oraz
zakres doświadczeń (umiejętności) i zdolności.
Ad. 2. Etap kontynuacji przez klienta działań związanych z weryfikacją lub osiągnię-
ciem celu.
Klienci, zamierzający zaplanować swoją drogę zawodową lub podjąć pracę, realizują
swój Indywidualny Projekt Kariery, korzystając z pomocy Portfolio Kariery dla absol-
wenta lub Portfolio Kariery dla ucznia oraz ze wskazówek udzielanych w trakcie sesji
z doradcą. Ćwiczenia zawarte w podręczniku mogą być robione przez klienta samo-
dzielnie lub podczas spotkania z doradcą. Wszystko zależy od pierwszej rozmowy
z klientem i wyników analizy jego potencjału i potrzeb.

ZASADY POSTĘPOWANIA

Realizując poszczególne etapy postępowania, należy przestrzegać następujących

zasad:
1. Tworzenie odpowiednich warunków do aktywnej współpracy z klientem
(atmosfery harmonii, zaufania i zrozumienia podczas sesji indywidualnych
i grupowych).
2. Traktowanie klienta jako aktywnego podmiotu oddziaływań doradczych
(„aktora” swoich wyborów zawodowych), który nie oczekuje od doradcy
16 Podręcznik dla doradcy zawodowego

gotowych rad, lecz źródeł profesjonalnych informacji i warunków dla

samodzielnego wykształcenia umiejętności umożliwiających rozwiązanie
problemu. W tym celu wprowadza się tworzenie przez klienta Portfolio Kariery,
co w praktyce oznacza nie tylko wsparcie doradcy, ale również uruchomienie
własnych działań klienta.
3. Postrzeganie pracy z klientem nad Indywidualnym Projektem Kariery jako
ciągłego procesu, stałego elementu sesji indywidualnych i grupowych, mimo
że przewidziane jest specjalne spotkanie poświęcone wyłącznie opracowaniu
planu.
4. Elastyczność procesu Indywidualnego Projektu Kariery, czyli modyfikacja
oddziaływań doradczych wobec klientów, którzy w ocenie doradcy zawo-
dowego mogą opracować IPK bez koniecznosci uczestnictwa w kolejnych
sesjach.
5. Elastyczność w organizacji usług doradczych polegająca na możliwości
kształtowania procesu doradczego przez doradcę zawodowego w zależności
od potrzeb klienta, m.in. poprzez wybór technik doradczych, skrócenie lub
wydłużenie czasu sesji itp.
6. Podsumowywanie uzyskanych rezultatów procesu doradczego w toku kolej-
nych sesji oraz ocena postępów poczynionych w wyniku pracy doradczej.
7. Współdziałanie innych pracowników OHP (pośredników pracy, specjalistów
ds. szkoleń), które jest niezbędnym elementem wpływającym na efektywność
usług.

ROZMOWA DORADCZA

Sesja I i III będzie polegać przede wszystkim na wykorzystaniu w pracy jednej z pod-
stawowych metod poradnictwa indywidualnego – rozmowy doradczej. Stanowi
ona najbardziej naturalny, ale jednocześnie najtrudniejszy sposób poznawania
człowieka oraz udzielania mu pomocy w rozwiązywaniu jego problemów12. Każda

12
A. Czachorowska, Podstawowe umiejętności doradcze – doradztwo indywidualne, [w:] „Zeszyty
informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego”, nr 1, Urząd Pracy, Warszawa 1994, s. 46.
ROZMOWA DORADCZA 17

profesjonalna rozmowa doradcza powinna zmierzać do określonego, jasnego dla

obu stron, celu. Podczas pierwszej rozmowy doradczej, doradca zachęca klienta do
pracy nad sobą po to, aby klient samodzielnie znalazł własne rozwiązania problemu
zawodowego. Rola doradcy polega na wspomaganiu klienta w jego rzeczywistym
działaniu, a nie na udzielaniu porad poprzez proponowanie własnych rozwiązań.
Sytuacja zawodowa klienta sprawia, że zmuszony jest on do poszukiwania pomocy
specjalistycznej13. Stąd też kluczową sprawą jest nawiązanie odpowiedniego kon-
taktu i stworzenie sprzyjającej atmosfery. Prowadzenie rozmowy doradczej zakłada
znajomość określonych reguł i zachowań.
W literaturze przedmiotu można spotkać się z różną klasyfikacją elementów wcho-
dzących w skład rozmowy doradczej. Dla naszych potrzeb możemy wyróżnić trzy
podstawowe elementy:
ō analizę oczekiwań klienta,
ō ustalenie ram pracy,
ō sporządzenie umowy pomiędzy klientem i doradcą.
Analiza oczekiwań klienta pozwala doradcy określić sytuację, w jakiej się on znajduje.
Klient, nie mając doświadczenia w kontaktach z doradcą zawodowym, może oczeki-
wać np., że podczas jednorazowej rozmowy (spotkania) z doradcą otrzyma gotową
receptę na swój problem zawodowy. Klient może – co podkreślają autorzy „Metody
Edukacyjnej” – mieć opory przed podejmowaniem działań wielokierunkowych, pro-
wadzących do rozwiązania jego problemu. Tak więc, poprzez poznanie oczekiwań
klienta pod kątem zawodowym doradca może określić jego postawę wobec przy-
szłości (czy jest zdeterminowany do działania, czy jest otwarty na modyfikowanie
własnych zachowań, czy ma wewnętrzne czy zewnętrzne poczucie kontroli itp.).
Ważną kwestią w rozmowie doradczej jest ustalenie ram współpracy. Chodzi tu
głównie o wyjaśnienie roli doradcy i klienta w procesie doradczym, określenie jego
uwarunkowań i sposobów realizacji jego celów. Doradca powinien omówić to,
jaką funkcję pełni w organizacji (czyli w Ochotniczym Hufcu Pracy), zakres świad-

13
Tamże, s. 48.
18 Podręcznik dla doradcy zawodowego

czenia usług doradczych i ramy czasowe, w jakich ta pomoc będzie świadczona.

Musi także skonkretyzować formy pomocy dla klienta (np. udostępnienie informacji,
przeprowadzenie badań psychologicznych itp.). Powinny być także omówione cele
kolejnych spotkań doradczych (tzw. etapów do przebycia).
Określenie ram spełnia podwójną rolę – z punktu widzenia doradcy eliminuje
dwuznaczność i pomyłki, z punktu widzenia klienta – stymuluje go do działania
i angażowania się w proces doradczy.
Kolejną ważną sprawą w rozmowie doradczej jest sporządzenie umowy. Doradca
powinien uzyskać akceptację klienta przed kolejnymi spotkaniami doradczymi.
Umowa z klientem zobowiązuje go także do aktywnej współpracy.
Rozmowa doradcza zmierza do realizacji następujących celów: nawiązania dobrego
kontaktu z klientem, rozpoznania jego trudności i wstępnych celów zawodowych.
Przebieg rozmowy obejmuje trzy fazy.
W fazie pierwszej doradca stara się nawiązać dobry kontakt z klientem, przedsta-
wia się, mówi kilka słów o sobie. Informuje klienta o usługach oferowanych przez
Ochotnicze Hufce Pracy w zakresie poradnictwa zawodowego oraz o możliwoś-
ciach wynikających ze skorzystania z Indywidualnego Projektu Kariery – Portfolio dla
młodzieży. Określa jak długo potrwa proces doradczy, ile czasu zajmą sesje indywi-
dualne i grupowe, jakie konkretne cele przyświecają spotkaniom z doradcą i w jaki
sposób może się z nim kontaktować poza wyznaczonymi spotkaniami.
W drugiej fazie rozmowy następuje konkretyzacja problemu klienta poprzez okre-
ślenie jego sytuacji wyjściowej, pragnień, wyobrażeń i oczekiwań związanych z po-
szukiwaniem pracy. Istotne jest, aby doradca ustalił to, w jaki sposób klient ocenia
własną sytuację zawodową i jak ważną rolę przypisuje okolicznościom, w jakich się
znalazł. Doradca pyta klienta o cele i wstępne plany zawodowe oraz stara się poznać
jego osobistą historię.
Zdefiniowanie wstępnych celów klienta stanowi kluczową sprawę w rozmowie
doradczej, gdyż w sposób zasadniczy nadaje kierunek procesowi doradczemu.
Egan zauważa, że wybór i ostateczna identyfikacja celów często ma miejsce wtedy,
gdy stworzy się klientowi możliwość mówienia o różnych sytuacjach – opowiada-
nia osobistych historii14. Doradca wzmacnia koncentrację klienta na sobie samym,

14
S. T. Gladding, Poradnictwo zawodowe – zajęcie wszechstronne, Urząd Pracy, Warszawa 1994, s. 67.
ROZMOWA DORADCZA 19

przedstawiając mu poniższą strukturę, czynnie go słuchając i pomagając mu odna-

leźć i skrystalizować cele.
Osobista historia – struktura:
Przebieg kariery edukacyjno-zawodowej – doradca stara się uzyskać informacje
na temat możliwości intelektualnych klienta, nabytych wiadomości i umiejętności,
doświadczeń zawodowych, poziomu motywacji i postaw wobec nauki i pracy.
Sytuacja osobista i społeczna – doradca pyta o stan cywilny, miejsce zamieszka-
nia, sytuację finansową, warunki mieszkaniowe i ewentualną zmianę miejsca
zamieszkania.
Stan fizyczny i zdrowotny – mimo, że obszar ten jest domeną lekarza, doradca
chce wiedzieć, jak klient ocenia swój stan zdrowia oraz czy znajduje się pod opieką
lekarską. Wyjaśnienie spraw zdrowotnych klienta jest ważne ze względu na istnienie
określonych przeciwwskazań zdrowotnych do pracy w poszczególnych zawodach.
Zainteresowania i hobby – doradca stara się poznać zainteresowania zawodowe
i aktywności pozazawodowe klienta. Chce wiedzieć, jakim czynnościom klient
poświęca czas wolny, czy są to czynności wykonywane indywidualnie, czy też
wymagające kontaktu z innymi itp.
Oczekiwania i cele zawodowe – doradca stara się poznać oczekiwania klienta, jego
problemy zawodowe. Ponadto stara się zgromadzić jak najwięcej danych doty-
czących dotychczasowych działań klienta związanych z poszukiwaniem pracy,
zorientować się, czy klient posiada odpowiedni zasób wiedzy na temat świata pracy
(m.in. rynku pracy, wymagań pracodawców, możliwości uzupełniania kwalifikacji,
zdobywania doświadczenia zawodowego). Ważne jest także, jakie życzenia i ocze-
kiwania klient sam wyraża.
W tej fazie rozmowy doradca planuje z klientem dalszy sposób postępowania, oma-
wia pojedyncze kroki, jakie należy podjąć, aby osiągnąć wstępny cel, który został
sformułowany w trakcie rozmowy na temat potrzeb i oczekiwań klienta. Dla usta-
lenia celów klienta, doradca odnosi się do jego pozytywnych działań w przeszłości,
które podejmował na rzecz uzyskania zatrudnienia lub uzyskania kwalifikacji. W trak-
cie omawiania osobistej historii mogą być poruszone inne, ważne tematy dotyczące
życia klienta.
W końcowej fazie rozmowy sesji I doradca przekazuje klientowi Portfolio Kariery.
20 Podręcznik dla doradcy zawodowego

JAK KORZYSTAĆ Z PORTFOLIO KARIERY?

Na sesji II doradca prezentuje Portfolio Kariery. W czasie prezentacji zwraca uwagę

przede wszystkim na to, aby systematycznie gromadzić w nim informacje, a następ-
nie z nich korzystać. Narzędzie to będzie tym bardziej użyteczne, im więcej wysiłku
klient włoży w jego wypełnianie. Portfolio Kariery składa się z kilku następujących po
sobie części. Zostały one ułożone w sposób oparty na podstawowym schemacie
działań, które należy realizować przy planowaniu kariery zawodowej. Na początku,
aby właściwie pokierować swoim życiem zawodowym, należy przede wszystkim
posiąść wiedzę na temat samego siebie. W tym celu trzeba jasno określić swoje
kompetencje zawodowe, nie tylko te potwierdzone formalnymi dokumentami, ale
także wynikające z posiadanych uzdolnień, umiejętności i wiedzy. Następnym waż-
nym krokiem w planowaniu kariery jest zdobycie interesujących młodego człowieka
informacji o zawodach i specjalnościach, wymaganiach jakie należy spełnić, aby je
wykonywać, możliwościach zdobywania i podnoszenia związanych z nimi kwalifika-
cji oraz o możliwościach znalezienia w nich zatrudnienia. Gdy klient już będzie wie-
dział, co potrafi i w jakich zawodach może się realizować, będzie w stanie określić
kierunek, w którym powinien podążać, a następnie zaplanować działania związane
ze swoim rozwojem zawodowym.
Doradca powinien zwrócić uwagę na to, jak ważnym etapem w rozwoju zawodowym
jest poszukiwanie pracy. Przypomina klientowi, że szukać pracy należy w sposób
zaplanowany i systematyczny. Do tych poszukiwań niezbędna jest wiedza o rynku
pracy i możliwościach zatrudnienia, wszelkiego rodzaju dokumentacja dotycząca
własnej osoby i odpowiednie przygotowanie się do kontaktów z pracodawcą.
Doradca pomoże określić zdolności, umiejętności oraz przygotować się do szukania
pracy.
JAKA JEST ZAWARTOŚĆ PORTFOLIO KARIERY? 21

JAKA JEST ZAWARTOŚĆ PORTFOLIO KARIERY?

Portfolio posiada zakładki, których układ pomaga w określeniu kierunków dalszego

rozwoju zawodowego oraz zaplanowaniu związanych z nim działań, gromadzeniu
informacji o potencjalnych pracodawcach i wreszcie –porządkowaniu dokumenta-
cji przydatnej przy poszukiwaniu pracy.
W każdej części (zakładce) znajdują się pomocne ćwiczenia poprzedzone przykła-
dem. Należy jednak pamiętać, przykłady mają tylko obrazować sposób wykonania
ćwiczenia, natomiast najwięcej zależy od samego klienta, od jego pomysłowości,
pracy i systematyczności.
Nabycie umiejętności wyboru zawodu, miejsca pracy i planowania swojej drogi
zawodowej jest inwestycją w najcenniejszy dzisiaj zasób każdej nowoczesnej gospo-
darki – w rozwój zasobów ludzkich, w przyszłość potencjału naszego rynku pracy.
22 Podręcznik dla doradcy zawodowego

PORTFOLIO KARIERY UCZNIA

W Portfolio Kariery do samodzielnej pracy ucznia znajduje się dziewięć zakładek. Część
z nich zawiera ćwiczenia wraz z przykładami.

ZAKŁADKA – PLANUJĘ

W tej części znajdziesz kilka ćwiczeń, które pozwolą Ci nauczyć się planować swoje
działania. Nie ma złych wyborów. Nie można także przewidzieć przyszłości. Można
natomiast lepiej lub gorzej zaplanować tę przyszłość oraz swoją pracę zawodową,
czyli innymi słowy KARIERĘ. Bardzo ważne jest, aby Twój plan został napisany, najle-
piej na kartce, a nie tylko był w Twojej głowie. Plan musi mieć konkretną postać, abyś
mógł codziennie go widzieć i analizować, co udało Ci się zrealizować. Oczywiście stwo-
rzenie, czyli napisanie konkretnego planu, jest trudniejsze, ale w dalszej perspektywie
na pewno będzie łatwiej odnosić się do konkretnych małych rzeczy, których zrobienie
w danym czasie zaplanowałeś. Musisz także pamiętać, że dobry plan to plan możliwy
do wykonania.

ĆWICZENIE 1 – JAKI ZAWÓD?

Ćwiczenie to jest pierwszą próbą zmierzenia się z kwestią wyboru zawodu. Może
być ono zrealizowane w czasie rozmowy podczas sesji I lub III. Doradca prosi, aby
klient zastanowił się, czy już myślał o wyborze zawodu. Jeżeli tak, to zachęca, aby
klient po prostu wpisał to zgodnie z podanym przykładem. Jeżeli klient nie jest
pewien co do swojej decyzji, to można przejść do drugiego ćwiczenia i wrócić do
tego ćwiczenia podczas sesji III.

ĆWICZENIE 2 – WSPOMIENIE

To ćwiczenie pomaga w analizie realizowanych planów. Pozwala ono zwrócić uwagę

klienta na zagadnienia dotyczące planowania. Ćwiczenie jest przewidziane na sesję I.
Klient powinien przypomnieć sobie sytuację z przeszłości, w której zaczął jakąś
PORTFOLIO KARIERY UCZNIA 23

pracę, ale jej nie skończył i odpowiedzieć na poniższe pytania:

a) Czy na pewno wiedziałeś, co chcesz osiągnąć, czyli co jest Twoim głównym
celem?
b) Czy wiedziałeś, jak ten cel osiągnąć, co masz zrobić, jakie sprawy załatwić,
żeby dojść do tego celu, czyli czy miałeś jakieś wyznaczone mniejsze cele do
osiągnięcia po drodze?
c) Czy przed rozpoczęciem pracy zrobiłeś listę wszystkich rzeczy, które musisz
zrobić, żeby osiągnąć cel?
d) Czy Twoja lista była prosta i zrozumiała?
e) Czy robiąc listę prac, które masz do zrobienia, wypisałeś także, kiedy i jak
szybko masz te prace wykonać?
f) Jeżeli miałeś wypisane, kiedy i w jakim czasie masz coś zrobić, to czy trzymałeś
się tego założenia?
Jeżeli większość odpowiedzi to „nie”, oznacza to, że w przypadku następnego planu
klient powinien zrobić je bardziej starannie. Ważne w tym ćwiczeniu jest także to, że
gdy odpowiedź na któreś pytań brzmi „nie” należy napisać, dlaczego tak się stało.

ĆWICZENIE 3 – PRZEWIDYWANIE

Ćwiczenie przewidziane na sesję I lub do samodzielnej realizacji. Jego przeprowa-

dzenie pozwoli klientowi określić, jakie może napotkać trudności oraz jak może je
pokonać lub ograniczyć. Trudności, które może spotkać na swojej drodze, to między
innymi: brak wytrwałości w dążeniu do celu, obawa przed ryzykiem, brak pomocy ze
strony rodziny lub znajomych, problemy ze zdrowiem itp. Na schemacie zawartym
w Portfolio uczeń powinien wpisać przewidywany problem oraz powinien postarać
się podać sposób jego rozwiązania.

ĆWICZENIE 4 – KALENDARZ

Ćwiczenie może być omówione na sesji II i przeznaczone jest do samodzielnej

realizacji. Jest to typowe ćwiczenie polegające na uczeniu się pracy z kalendarzem,
24 Podręcznik dla doradcy zawodowego

a w konsekwencji przygotowujące do systematycznych działań. Klient na arkuszach

umieszczonych w Porfolio powinien zaplanować swój tydzień pracy w układzie
godzinowym. Jeżeli ktoś nie pracował do tej pory z kalendarzem, początkowo może
mieć z tym pewne trudności i odczuwać opory.
Doradca powinien pokazać przydatność takiego działania w codziennym życiu.
Uczeń powinien zaplanować godzinowo swój każdy dzień najbliższego tygodnia,
zaczynając od spraw najważniejszych.

ĆWICZENIE 5 – OBSERWACJA

To ćwiczenie wynika z poprzedniego i ma być wykonane po nim. Klient odpowiada

na pytanie, a następnie postępuje wg instrukcji. Czy wszystko udało Ci się zrealizo-
wać w ciągu ostatniego tygodnia? Jeżeli nie, wpisz niżej to czego nie udało Ci się
zrobić, następnie zastanów się, dlaczego tak się stało. Na koniec zastanów, się jak
możesz nadrobić to, czego nie udało Ci się zrobić, i wpisz to jako ostatni punkt.

ZAKŁADKA – CO LUBIĘ

To rozdział poświęcony ocenie zainteresowań i wartości. Bardzo ważne jest, aby

podczas rozmowy indywidualnej zwrócić uwagę klienta na to, że podczas plano-
wania rozwoju zawodowego powinien uwzględnić swoje zainteresowania i to, co
w życiu ceni. Posiadając nawet najbardziej dochodowy zawód, nie będzie odczuwać
satysfakcji z jego wykonywania, jeżeli nie będzie lubił tego co robi. Przy wyborze
zawodu powinien więc skupić się na swoich zainteresowaniach i wartościach. Gdy
myśli o swoich zainteresowaniach pod kątem przyszłego zawodu, powinien wziąć
pod uwagę swoje najsilniejsze i trwałe zainteresowania czyli takie, które nie ulegają
częstym zmianom i nie są związane tylko z modą. W przypadku takich krótkotrwa-
łych zainteresowań można mówić jedynie o chwilowym zaciekawieniu, które nie
powinno stanowić wskazówki przy wyborze zawodu, gdyż może to doprowadzić
do błędnych i trudnych do odwrócenia decyzji.
PORTFOLIO KARIERY UCZNIA 25

Doradca zawodowy powinien pomóc w określeniu trwałych zainteresowań. Być

może konieczne będzie skorzystanie z profesjonalnego narzędzia do badania zain-
teresowań zawodowych.
Podobnie jak i zainteresowania także wartości wyznawane przez ucznia są tym, co
powinien brać pod uwagę przy wyborze zawodu. Zawód, który chcemy wykony-
wać, powinien odpowiadać wartościom, które wyznajemy. Najważniejsze jest, aby
młody człowiek miał świadomość istnienia różnych wartości w życiu oraz wiedzieć,
które z nich chcesz realizować w swojej pracy.
W tej zakładce należy więc zamieścić wyniki badań związanych z diagnozą zain-
teresowań czy wartości, które mogą być przydatne przy podejmowaniu decyzji
zawodowych. Znajdują się w niej trzy ćwiczenia.

ĆWICZENIE 6 – MOJE ZAINTERESOWANIA

Ćwiczenie może być wykorzystane w czasie sesji I lub w dalszym samodzielnym

korzystaniu z Portfolio. W tabeli zawartej w Portfolio wymieniono sześć rodzajów
zainteresowań. Klient powinien wybrać te, które rzeczywiście są mu najbliższe. Aby
uniknąć bezrefleksyjnego zaznaczenia, powinien podać przykład ze swojego życia,
który pokazywałby, w czym przejawiają się te zainteresowania. Ćwiczenie to, jeżeli
jest realizowane podczas I sesji, może być punktem wyjścia do wykonania Testu
Zainteresowań Zawodowych.

ĆWICZENIE 7 – POZNAJĘ SIEBIE

Ćwiczenie przeznaczone do wykonania podczas sesji I lub w trakcie dalszego

samodzielnego korzystaniu z Portfolio. Dla pełnej samooceny, która jest niezbędna
w procesie planowania własnej kariery młody człowiek może, a nawet powinien,
stosować różnego rodzaju narzędzia diagnostyczne oparte na sprawdzonych teo-
riach naukowych.
Jedną z bardziej popularnych podziałów świata zawodów jest podział wg rodzajów
aktywności człowieka w czterech następujących środowiskach:
RZECZY (R) – praca w tym środowisku polega głównie na bezpośrednim wytwa-
rzaniu przedmiotów oraz pracy z nimi. Zawody związane z tym środowiskiem są
26 Podręcznik dla doradcy zawodowego

związane z bezpośrednim wytwarzaniem przedmiotów lub posługiwaniem się

nimi. Typowe zawody z tego środowiska to monter elektronik, mechanik samocho-
dowy, murarz, malarz.
PRZYRODA (P) – praca w tym środowisku polega głównie na kontaktach z naturą,
wykonywaniu prac związanych ze światem roślin i zwierząt. Typowe zawody z tego
środowiska to technik leśnik, architekt krajobrazu, rolnik upraw polowych, hodowca
zwierząt.
DANE (D) – praca w tym środowisku polega głównie na kontaktach z pomysłami,
ideami. Typowe zawody z tego środowiska to programista, operator procesorów
tekstu, farmaceuta.
LUDZIE (L) – praca w tym środowisku polega głównie na kontaktach z innymi
ludźmi. Typowe zawody z tego środowiska to nauczyciel, psycholog, lekarz, przed-
stawiciel handlowy.
Swoje zainteresowania można także przeanalizować według tego podziału. Można
klientowi zaproponować wypełnienie ankiety znajdującej się w Portfolio. Jeżeli
odpowiada on twierdząco na pytania, powinien zaznaczyć kółkiem numer danego
pytania.
Następnie, w tabeli jak poniżej (zawarta jest w Portfolio), uczeń powinien zakreślić te
same liczby, które wybrał w ankiecie.

R P D L
1 2 3 4
5 6 7 8
9 10 11 12
13 14 15 16
17 18 19 20
21 22 23 24
PORTFOLIO KARIERY UCZNIA 27

Kolejnym krokiem w tym ćwiczeniu jest podsumowanie odpowiedzi. W tym celu

należy zliczyć ilość komórek zakreślonych w każdej kolumnie i zapisać je poniżej:

R P D L

Następnie wpisuje się litery, które otrzymały największą liczbę punktów:

1. 2.

Wynik tego ćwiczenia pozwala określić ogólny kierunek dalszych poszukiwań

klienta.

ĆWICZENIE 8 – CO JEST DLA MNIE WAŻNE?

Kolejne ćwiczenie jest próbą analizy wyznawanych wartości. Z listy zamieszczonej

w Portfolio, uczeń powinien wybrać te wartości, które byłyby dla niego najważniej-
sze w wykonywaniu przyszłego zawodu.
Ćwiczenie może być realizowane podczas sesji I oraz później do samodzielnego
korzystania.

ZAKŁADKA – CO POTRAFIĘ I WIEM

Ta część służy do zbierania informacji o możliwościach klienta, na które składają

się zdolności i cechy psychiczne oraz stan zdrowia. Jeżeli się je pozna, łatwiej jest
znaleźć zawód, w którym można je najlepiej wykorzystać. Wykonywanie każdego
zawodu zawsze wiąże się z koniecznością spełnienia określonych wymagań, posia-
dania konkretnych cech i zdolności, czyli potencjalnych sprawności do wykonywa-
nia określonych zadań, predyspozycji do łatwego opanowywania pewnych umie-
jętności lub uczenia się ich.
28 Podręcznik dla doradcy zawodowego

Uczeń w części tej powinien także zbierać informacje o swoim zdrowiu. W jednych
zawodach wymagane jest wykazywanie się dużą sprawnością czy siłą fizyczną,
w innych natomiast posiadanie dobrego wzroku lub sprawnego słuchu. Trzeba
pamiętać, że ocena stanu fizycznego i zdrowotnego należy do lekarza. Najlepiej
dokona jej lekarz specjalizujący się w medycynie pracy. Przy pomocy ćwiczenia
zamieszczonego w tej części możesz najpierw sam zastanowić się nad swoim
zdrowiem.
O tym, do jakiego zawodu będzie się przygotowywał klient w swojej dalszej drodze
zawodowej, decyduje także gromadzona obecnie przez niego wiedza – zarówno ta
zdobywana w szkole, jak i poza nią, w czasie wolnym. Należy sukcesywnie groma-
dzić dane o poziomie posiadanej wiedzy i pamiętać, że proces kształcenia ucznia nie
skończy się z chwilą, gdy otrzyma się dyplom, świadectwo szkolne lub gdy podejmie
pracę zawodową. Każdego czeka ustawiczna edukacja.

ĆWICZENIE 9 – LISTA ZDOLNOŚCI

W przypadku trudności klienta w określeniu własnych zdolności można przejść

do kolejnego ćwiczenia związanego z oceną zdolności, czyli Testu Uzdolnień
Przedsiębiorczych. Jednak zasadniczo w pierwszej kolejności należy zrealizować
niniejsze ćwiczenie. Na liście zawartej w Portfolio wymienione zostały różne zdol-
ności. Należy zaznaczyć te, które uczeń posiada. Następnie uczeń powinien podać
przykłady ze swojego życia będące ich potwierdzeniem. Ćwiczenie to może być
realizowane na sesji I w trakcie rozmowy doradczej.

ĆWICZENIE 10 – TEST UZDOLNIEŃ PRZEDSIĘBIORCZYCH

Test ten pozwala na określenie zdolności, które mogą być przydatne w planowaniu
kariery zawodowej związanej z zarządzaniem lub kierowaniem przedsiębiorstwem,
zespołem ludzi. Należy go przeprowadzić zgodnie z zasadami określonymi w pod-
ręczniku testu.
PORTFOLIO KARIERY UCZNIA 29

ĆWICZENIE 11 – JAKI JESTEM?

Ćwiczenie to służy określeniu własnych cech charakteru przydatnych w planowaniu

rozwoju zawodowego. Uczeń wybiera z listy swoje cechy i uzasadnia wybór krót-
kimi opisami. Może być ono realizowane przez ucznia samodzielnie lub podczas
sesji I w czasie rozmowy doradczej.

ĆWICZENIE 12 – TEST SAMOOCENY DLA UCZNIA

W przypadku problemu z określeniem własnych cech charakteru podczas sesji I lub

II doradca może przeprowadzić test (Test samooceny) zgodnie z zaleceniami pod-
ręcznika do testu.

ĆWICZENIE 13 – TWOJE ZDROWIE

Ćwiczenie to jest niesłychanie ważne dla określenia drogi zawodowej. Może być rea-
lizowane podczas sesji I lub samodzielnie. Klient powinien zastanowić się nad swoim
stanem zdrowia. Pomocne mu będzie w tym kilka pytań zawartych w Portfolio
w tym ćwiczeniu.
Jeśli na choćby jedno z tych pytań uczeń odpowiedział twierdząco, warto aby
skontaktował się z lekarzem medycyny pracy i porozmawiał o tym, czy będzie mógł
w przyszłości wykonywać swój wymarzony zawód. Z każdą niedoskonałością
fizyczną można wybrać i nauczyć się takiego zawodu, którego wykonywanie może
przynieść wiele satysfakcji. Wyniki rozmowy z lekarzem uczeń powinien przedstawić
doradcy zawodowemu. Wspólnie z doradcą może przeanalizować listę zawodów
możliwych do wykonywania przez ucznia, pod względem wymagań zdrowotnych.

ĆWICZENIE 14 – WIEDZA

W tym ćwiczeniu uczeń powinien zastanowić się i wybrać te przedmioty szkolne,

z których w ciągu ostatniego półrocza zdobył najwięcej wiadomości. Powinien napi-
sać, w jaki sposób zdobył tę wiedzę: czy czytając dodatkowe lektury, prenumerując
i czytając fachowe czasopisma, czy też uczęszczając na jakieś pozalekcyjne zajęcia
– kursy lub koła zainteresowań.
30 Podręcznik dla doradcy zawodowego

ZAKŁADKA INFORMACJE O ZAWODACH

Kolejny etap planowania rozwoju zawodowego to gromadzenie informacji o zawo-

dach. Kategorie opisujące zawód odpowiadają informacjom, których uczeń dowia-
dywał się o sobie. Uczeń, zdobywając informacje o zawodach, powinien brać pod
uwagę głównie te z nich, które w jakiś sposób są zgodne z jego cechami. Na pewno
przyda mu się pomoc doradcy zawodowego, który dysponując odpowiednimi
zestawieniami zawodów i ich cech w formie komputerowej bazy danych pomoże
w dokonaniu odpowiedniej selekcji. Następujące ćwiczenia będą pomocne w tych
poszukiwaniach.

ĆWICZENIE 15 – INFORMACJA O ZAWODZIE

Uczeń powinien zgodnie z załączonymi w Portfolio kategoriami opisującymi zawód

wyszukać informacje o interesujących go zawodach. Po instruktażu doradcy na sesji
II ćwiczenie przeznaczone jest do wykonania samodzielnego.
Uczeń, przed dokonaniem opisu interesujących go zawodów, powinien zebrać jak
najwięcej informacji. Może korzystać z Klasyfikacji Zawodów i Specjalności (strona
www.psz.praca.gov.pl, zakładka Klasyfikacja zawodów), Przewodnika po Zawodach
dostępnego na stronie www.ohpdlaszkoly.pl w części MŁODZIEŻ, w zakładce
Baza wiedzy/Zasoby metodyczne/Informacje o zawodach oraz pomocy doradcy
zawodowego. Przydatne mogą się także okazać bezpośrednie kontakty z osobami
pracującymi w określonych zawodach. Przykład opisu zawodu został umieszczony
w Portfolio.

ZAKŁADKA – INFORMACJA EDUKACYJNA

Podstawowym warunkiem do wykonywania zawodu jest posiadanie określonego

wykształcenia. Oznaczać będzie zarówno poziom tego wykształcenia (gimnazjalne,
zasadnicze, średnie lub wyższe) jak i określony kierunek. Dlatego planując swoją
drogę zawodową, należy zdobyć informacje na temat tego, gdzie znajdują się szkoły,
których ukończenie pozwoli wykonywać taki zawód, o jakim się myśli.
PORTFOLIO KARIERY UCZNIA 31

Wśród informacji o szkołach, które uczeń będzie brał pod uwagę, na pewno będą
się znajdować także te dotyczące wymagań wstępnych (jakie wykształcenie trzeba
mieć wcześniej, czy w ramach rekrutacji przewiduje się egzamin z określonego
przedmiotu, czy też będzie to test oceniający wiedzę ogólną, a może tylko rozmowa
wstępna). Jeżeli szkoła, w której uczeń chce nauczyć się zawodu, jest w innej miej-
scowości niż ta, w której mieszka, na pewno będą interesowały go także informacje
o możliwościach zakwaterowania lub też uzyskania stypendium.

ĆWICZENIE 16 – INFORMACJA O SZKOŁACH

W tym ćwiczeniu uczeń powinien zdobyć wszelkie informacje, które pozwolą mu

podjąć decyzję co do miejsca, w którym nauczy się wybranego zawodu. Informacje
te powinien zbierać według przykładu załączonego do Portfolio. Po instruktażu na
sesji II ćwiczenie przeznaczone jest do samodzielnego wykonania.

ZAKŁADKA – DECYZJE

Kolejna zakładka zawiera elementy służące konfrontacji możliwości ucznia z wyma-

ganiami zawodu. Jeżeli uczeń dokładnie poznał swoje możliwości, powinien porów-
nać je z informacjami, które zdobył o zawodzie oraz o możliwościach kształcenia
w wybranym kierunku. Powinien wykorzystać rezultaty przemyśleń i ćwiczeń
zawartych w częściach dotyczących zainteresowań, zdolności, wiedzy oraz infor-
macji o zawodzie i kształceniu. Ćwiczenie z tej sesji można realizować na ostatniej
sesji lub samodzielnie.

ĆWICZENIE 17 – CZAS NA PODJĘCIE DECYZJI

Uczeń porównuje teraz swoje zainteresowania, wartości i zdolności z informacjami,

jakie zdobył na temat interesujących go zawodów. W tym celu wypełnia tabelę
zamieszczoną poniżej.
32 Podręcznik dla doradcy zawodowego

ĆWICZENIE 18 – PODSUMOWANIE

Uczeń powinien przejrzeć uważnie tabelę z ćwiczenia 17, do której wpisywał

zawody, w których mógłby wykorzystać swoje zainteresowania, zdolności i umiejęt-
ności. Następnie powinien wypisać te zawody, w których występuje najwięcej cech
wspólnych z jego cechami, zainteresowaniami, zdolnościami.
Wspólnie z uczniem doradca powinien dokonać analizy wykonanych dotychczas
ćwiczeń. Wynikiem tej pracy powinien być szkic planu kariery. Plan ten powinien
być wykonany w oparciu o wiedzę zdobytą w trakcie realizacji ćwiczeń.

ZAKŁADKA – MOJE OSIĄGNIĘCIA

Ta zakładka, podobnie jak kolejne, jest przeznaczona do samodzielnej realizacji.

W podjęciu właściwej decyzji przydatne będzie udokumentowanie wszelkich osiąg-
nięć. Uczeń powinien gromadzić wszelkie swoje dyplomy, świadectwa, zaświadcze-
nia. Warto, aby zbierał także próbki swoich prac, np. wydruk strony WWW, którą
sam zaprojektował, zdjęcie fryzury, którą komuś zrobił lub projekt jakiegoś stroju.
Wszystkie te dokumenty mogą się przydać, szczególnie wtedy, gdy będzie on
wchodził na rynek pracy i stanie przed nowym wyzwaniem szukania pracy w swoim
wymarzonym zawodzie.
Zgodnie z przykładem podanym w Portolio, w niebieskiej ramce uczeń powinien
gromadzić wszelkie informacje, potwierdzające jego wiedzę i kwalifikacje. W tabeli
załączonej do Portfolio uczeń powinien notować nazwy wszystkich dokumentów,
które zebrał, oraz wpisywać dziedzinę, której dotyczą lub jakie zdolności potwier-
dzają, np. Dyplom I miejsca w rzucie lotką do tarczy – sport (dobra koordynacja
wzrokowo-ruchowa).

ZAKŁADKA – WSPARCIE

W tej części Portfolio uczeń, zgodnie z przykładem podanym w niebieskiej ramce,

powinien wpisywać wszelkiego rodzaju kontakty, które mogą być pomocne
PORTFOLIO KARIERY UCZNIA 33

w rozwiązaniu jakiegoś problemu. Mogą to być adresy instytucji i osób prywatnych,

rodziny, znajomych, doradców zawodowych, instytucji zajmujących się pomocą
socjalną, stypendiami. Odpowiednia tabela do wypełnienia jest załączona do
Portfolio.

ZAKŁADKA – NOTATNIK

W tej zakładce uczeń może zapisywać wszelkie swoje uwagi, spostrzeżenia i prze-
myślenia związane z wyborem zawodu.
34 Podręcznik dla doradcy zawodowego

PORTFOLIO KARIERY ABSOLWENTA

W Portfolio Kariery do samodzielnej pracy absolwenta. znajduje się dziesięć zakładek.

Na początku Portfolio powinien znajdować się wykaz różnego rodzaju dokumentów
potwierdzających kompetencje absolwenta. W ćwiczeniach zawartych w Portfolio,
znajdują się są przykłady pomagające absolwentowi zrealizować ćwiczenie.

ZAKŁADKA – CV I LISTY MOTYWACYJNE

W tej zakładce absolwent powinien gromadzić wszystkie przygotowane przez siebie

życiorysy i listy motywacyjne, które wysyłał lub planuje wysłać do pracodawców.
Przy przygotowywaniu kolejnych życiorysów i listów motywacyjnych powinien
wykorzystywać zrealizowane ćwiczenia z kolejnych zakładek, szczególnie te doty-
czące kontaktów z pracodawcami, kompetencji i wiedzy.

ĆWICZENIE 1 – ŻYCIORYS (CURRICULUM VITAE)

W Portfolio dla absolwenta zamieszczono europejski wzór CV. Doradca powinien

omówić na sesji II budowę życiorysu. Następnie klient powinien spróbować samo-
dzielnie przygotować własny życiorys na sesję III.

ĆWICZENIE 2 – LIST MOTYWACYJNY

List motywacyjny powinien zawierać informację o tym, dlaczego kandydat chce

zatrudnić się akurat w tej firmie i na tym stanowisku. Wskazane jest, aby list zawie-
rał także informacje o zdolnościach kandydata oraz o osiągnięciach, które mogą
te zdolności potwierdzić. Ważne jest, aby wszystkie informacje były powiązane ze
stanowiskiem, o które ubiega się absolwent. Wszelkie wzory listów są tylko przy-
kładami, dlatego należy szczególnie zwrócić uwagę na to, aby nie powielać ich
automatycznie. W tabeli załączonej do Portfolio absolwent powinien wpisywać listy,
które przygotował, oraz zamieszczać je za tabelą. Doradca powinien mieć przygo-
towanych kilka przykładowych listów motywacyjnych.
PORTFOLIO KARIERY ABSOLWENTA 35

ZAKŁADKA – MOJE ŚWIADECTWA I OSIĄGNIĘCIA

W tej zakładce absolwent powinien gromadzić wszelkie dokumenty (dyplomy,

świadectwa, certyfikaty itp.) potwierdzające jego wykształcenie i kompetencje.
Dla wielu pracodawców są to bardzo ważne źródła informacji o przygotowaniu
zawodowym kandydata. Powinny się tu znaleźć wszelkie informacje o sukcesach,
wyróżnieniach i nagrodach; nawet jeśli tych sukcesów nie potwierdzają dokumenty,
przekazane potencjalnemu pracodawcy informacje o nich mogą otworzyć drzwi do
zdobycia interesującej pracy. Do gromadzenia informacji w Portolio przygotowano
kilka tabel:
ō w pierwszej tabeli można wpisywać wszelkie świadectwa, dyplomy, certyfikaty,
ō w drugiej tabeli można wpisywać wszelkiego rodzaju sukcesy, osiągnięcia
i efekty pracy,
ō w kolejnej tabeli można wypisać i krótko scharakteryzować prace, które kiedy-
kolwiek absolwent wykonywał. Warto też załączyć ich próbki.

ZAKŁADKA – PLANOWANIE

Zakładka ta dotyczy przygotowywania i kontrolowania realizacji planów zawodo-

wych. Zawarte w niej ćwiczenia dotyczące przygotowywania planów działań krót-
koterminowych mogą ułatwić absolwentowi przygotowywanie kompleksowych
długoterminowych planów kariery – od wyznaczania sobie celów zawodowych
i sposobów ich realizacji, aż po kontrolowanie wykonania planów w dłuższych prze-
działach czasowych.

ĆWICZENIE 3 – STANOWISKO PRACY

Jeżeli absolwent ma już jakieś przemyślenia na temat tego, jak powinno wyglądać
jego stanowisko pracy, oraz gdzie chce w przyszłości pracować, jego zadaniem jest
postarać się opisać to, co sobie wyobraża zgodnie z podanym niżej przykładem
36 Podręcznik dla doradcy zawodowego

(zamieszczonym także w Portfolio). Wykonując kolejne ćwiczenia, będzie coraz bar-

dziej zbliżał się do swojego wyobrażenia.

ĆWICZENIE 4 – DALEKA PRZYSZŁOŚĆ

W tym ćwiczeniu, w dwóch, trzech zdaniach klient powinien napisać, jak wyobraża
sobie swoja pracę za trzy lata – jak ten cel chce osiągnąć. Powinien pamiętać, aby
uwzględnić w tym planie swoją sytuację materialną, rodzinną i realne możliwości.

ĆWICZENIE 5 – WSPINACZKA

Ćwiczenie to obrazuje absolwentowi sposób dochodzenia do wyznaczonego celu.

Należy zwrócić uwagę, że łatwiej będzie można osiągnąć jakiś cel, jeżeli po dro-
dze osiągnie się cele pośrednie (szczegółowe), które będą sukcesem absolwenta.
Na schemacie zawartym w Portfolio klient określa swój cel główny i cele szczegó-
łowe, które będzie osiągał w trakcie dochodzenia do celu głównego. Wpisywanie
celów pośrednich należy wpisać na dole schematu. Cel główny należy wpisać na
samej górze schematu. Pierwsze cele szczegółowe powinny być proste do osiągnię-
cia. Następne powinny być coraz trudniejsze. Będzie to trochę przypominać wspi-
naczkę, a cel ostateczny będzie osiągnięciem szczytu. W strzałki znajdujące się na
schemacie należy wpisać czas potrzebny na realizację celów szczegółowych; pod
poszczególnymi celami trzeba zanotować, jak można je osiągnąć, czyli co należy
zrobić. Schemat ten można rozbudowywać, w zależności od liczby zaplanowanych
celów pośrednich.

ĆWICZENIE 6 – KALENDARZ

Kolejne ćwiczenie podobne jest do ćwiczenia 4 z Portfolio Kariery dla ucznia. Oswaja
z pracą z kalendarzem i uczy precyzyjnie planować różne prace. Absolwent powi-
nien postarać się zaplanować godzinowo swój najbliższy tydzień. Powinien zacząć
od wprowadzania spraw najważniejszych przechodząc do mniej ważnych.
PORTFOLIO KARIERY ABSOLWENTA 37

ĆWICZENIE 7 – ZAPLANUJ, JAK BĘDZIESZ SZUKAŁ PRACY

W tym ćwiczeniu w kilku punktach klient powinien wymienić, jak wyobraża sobie
szukanie pracy. Może podać między innymi źródła informacji o wolnych miejscach
pracy, przygotowywanie dokumentów, selekcję ofert, kontakty z pracodawcami
itp.
38 Podręcznik dla doradcy zawodowego

WSKAZÓWKI DLA ABSOLWENTA

WAŻNE PRZY SZUKANIU PRACY

ō Szukać pracy należy systematycznie.

ō Poświęć na to kilka godzin dziennie.
ō Nastaw się na długie szukanie.
ō Nie wysyłaj bezsensownie setek listów motywacyjnych.
ō Staraj się najpierw poznać pracodawcę.
ō Rzetelnie przygotuj CV i list motywacyjny.
ō Pisz zawsze prawdę.
ō Mów znajomym, kolegom, że szukasz pracy – może ktoś ma informację
o wolnym stanowisku.
Należy zwrócić uwagę absolwenta na to, że pracodawcy podczas rozmowy kwali-
fikacyjnej najbardziej cenią u kandydata do pracy:
ō umiejętność słuchania,
ō okazywanie zainteresowania,
ō uśmiech i uprzejme zachowanie,
ō trzymanie się tematu w czasie rozmowy,
ō jasne i wyraźne precyzowanie wypowiedzi,
ō taktowne mówienie o swoich mocnych stron,
ō motywację do pracy,
ō chęć podnoszenia swoich kwalifikacji,
ō dyspozycyjność, fachowość.
PORTFOLIO KARIERY ABSOLWENTA 39

ZAKŁADKA – KOMPETENCJE ZAWODOWE

To kolejna zakładka, która pozwala zbierać wszelkie informacje o tym, co absol-

went potrafi robić i jakie posiada umiejętności i zdolności przydatne w pracy
zawodowej.
Aby odnaleźć się na rynku pracy, absolwent powinien najpierw nauczyć się oceniać
samego siebie. Każde stanowisko pracy ma określone wymagania. Ocena siebie
powinna odnosić się do zdolności, umiejętności i wiedzy.

ĆWICZENIE 8 – ZDOLNOŚCI

Pierwszym ćwiczeniem, które powinien zrealizować absolwent w tej zakładce jest

określenie zdolności. W zamieszczonej w Porfolio tabeli klient powinien zaznaczyć
znakiem X te zdolności, które najlepiej go charakteryzują. Następnie do każdego
wyboru powinien podać przykłady ze swojego życia, które wskazują, że te zdolno-
ści rzeczywiście posiada. Ważne jest, aby przykłady opisywały konkretne działania z
życia klienta, w których mógł wykazać się zdolnościami, które posiada.

ĆWICZENIE 9 – CECHY OSOBOWOŚCI

Poszukiwania swojego miejsca na rynku pracy warto poprzedzić poznaniem włas-

nych cech charakteru. W tabeli CECHY OSOBOWOŚCI znajdującej się w Portfolio
absolwent powinien zaznaczyć znakiem X te cechy, które posiada. Następnie,
podobnie jak w ćwiczeniu poprzednim, do każdego wyboru należy podać przy-
kłady z życia, które wskazują, że te cechy rzeczywiście się posiada.

ĆWICZENIE 10 – TEST SAMOOCENY DLA ABSOLWENTA

W określeniu wiary w siebie i poczucia własnej wartości przydatne będzie zasto-

sowanie Testu Samooceny dla absolwenta. Test ten należy przeprowadzić zgodnie
z zaleceniami podręcznika.
40 Podręcznik dla doradcy zawodowego

ĆWICZENIE 11 – UMIEJĘTNOŚCI

W tym ćwiczeniu absolwent może określić swoje umiejętności. W zamieszczonej

tabeli należy zaznaczyć znakiem X te umiejętności, które się posiada. Następnie do
każdego wyboru należy podać przykłady z własnego życia, które wskazują, że te
zdolności rzeczywiście się posiada.

ĆWICZENIE 12 – ZDOBYWAM UMIEJĘTNOŚCI

Na umiejętności, które absolwent posiada, składają się także te rozwijane podczas

zdobywania własnych doświadczeń życiowych, nie tylko w trakcie nauki w szkole.
W tym ćwiczeniu należy opisać dotychczasowe zadania zawodowe, które absolwent
realizował (na przykład w domu lub na praktykach). Ważne jest, aby podać sposób
ich wykonywania. Jeżeli zadania te dotyczyły rozwiązania jakiegoś problemu, należy
opisać sposób jego rozwiązania przez absolwenta.

ZAKŁADKA – MOJE PREDYSPOZYCJE I PREFERENCJE

ZAWODOWE

Zakładka przeznaczona jest do gromadzenia wszelkiego rodzaju testów i kwestio-

nariuszy (oraz ich wyników) dotyczących uzdolnień, osobowości, zdolności i pre-
ferencji zawodowych oraz wartości, które są dla absolwenta ważne przy szukaniu
pracy.
Dla pełnej samooceny, która jest niezbędna w procesie planowania własnej kariery
można, a nawet powinno się stosować różnego rodzaju narzędzia diagnostyczne
oparte na sprawdzonych teoriach naukowych. W tej części klient powinien zamiesz-
czać wyniki wszelkich testów i kwestionariuszy psychologicznych, które dotyczyły
jego zdolności, predyspozycji lub preferencji zawodowych.
W poniższej tabeli można wypisywać wyniki wszelkich badań diagnostycznych
badających predyspozycje zawodowe.
PORTFOLIO KARIERY ABSOLWENTA 41

ĆWICZENIE 13 – WARTOŚCI ŻYCIOWE

W tym ćwiczeniu klient powinien zastanowić się nad wartościami, którymi kieruje
się w życiu. W tym celu powinien uszeregować wartości, z tabeli umieszczonej
w Portfolio, od najważniejszej do najmniej ważnej.

ĆWICZENIE 14 – WARTOŚCI W PRACY

W tym ćwiczeniu klient powinien postarać się określić, czym powinno charaktery-
zować się jego przyszłe miejsce pracy. Wybrane najważniejsze wartości zawodowe
zaznacza się znakiem X.

ZAKŁADKA – INFORMACJE O RYNKU PRACY I KSZTAŁCENIU

Zakładka pozwala gromadzić wszelkie dane na temat interesujących zawodów

i specjalności oraz możliwości ich zdobycia. Zamieszczone w zakładce ćwiczenia
ułatwią pełniejszą analizę wyborów zawodowych związanych z miejscem pracy.

ĆWICZENIE 15 – OPIS ZAWODU/STANOWISKA PRACY

W tym ćwiczeniu należy wyszukać informacje na temat najbardziej interesujących

klienta zawodów i stanowisk pracy i opisać zawód według kategorii zawartych
w Portfolio.
Przed opisaniem interesujących klienta zawodów i specjalności powinien on
postarać się zebrać o nich jak najwięcej rzetelnych informacji. Może skorzystać
z Klasyfikacji Zawodów i Specjalności (zakładka „Klasyfikacja zawodów” na stronie
www.psz.praca.gov.pl), „Przewodnika po Zawodach” dostępnego na stronie
www.ohpdlaszkoly.pl w części MŁODZIEŻ w zakładce: baza wiedzy/Zasoby meto-
dyczne/Informacje o zawodach. Oprócz źródeł pisanych może także korzystać
z bezpośrednich kontaktów z osobami pracującymi w danych zawodach i na intere-
sujących go stanowiskach pracy.
42 Podręcznik dla doradcy zawodowego

Zebrane informacje o zawodach lub stanowiskach pracy pozwolą mu:

ō zdobyć wiedzę niezbędną do planowania kariery (o różnych zawodach
i stanowiskach, które interesują absolwenta),
ō przeanalizować, czy rzeczywiście będzie dobrze czuł się na wybranym stano-
wisku i właściwie realizował zadania i czynności z nim związane,
ō dobrze przygotować się do ubiegania o konkretne stanowisko (poprzez
odniesienie własnych zdolności, umiejętności i doświadczeń do wymagań
stanowiska).

ĆWICZENIE 16 – OCZEKIWANIA WOBEC STANOWISKA PRACY

W tabeli zamieszczonej w Portfolio klient powinien określić swoje oczekiwania

wobec pracy i zawodu, który chciałby wykonywać. Najpierw powinien dokładnie
przeczytać wykaz kategorii zamieszczonych w tabeli, a następnie zaznaczyć swój
wybór znakiem X w prawej kolumnie

ĆWICZENIE 17 – INFORMACJA EDUKACYJNA

Być może klient musi także zdobyć jakieś dodatkowe kwalifikacje, które mogą się
przydać w jego przyszłej pracy. W tabeli zamieszczonej w Portfolio klient powinien
wypisać wszelkie informacje o instytucjach, w których realizowane są interesujące go
kursy i studia. Informacje te należy zgromadzić w odniesieniu do każdego zawodu
i stanowiska pracy, które zaciekawiło absolwenta.

ZAKŁADKA – MOJE MIEJSCE PRACY

Zakładka ta służy do podsumowania dotychczasowych przemyśleń absolwenta.

Powinien zgromadzić w niej także wszelkie informacje o firmach, w których chciałby
być zatrudniony; mogą to być nie tylko informacje o profilu działania, lokalizacji
i organizacji firm, ale także wiadomości na temat pracowników firm i panujących
w firmach stosunkach.
PORTFOLIO KARIERY ABSOLWENTA 43

ĆWICZENIE 18 – WYSZUKIWANIE

W ćwiczeniu tym klient może porównać swoje możliwości (patrz zakładki

„Kompetencje zawodowe” oraz „Moje predyspozycje i preferencje zawodowe”)
i oczekiwania wobec zawodu lub stanowiska pracy z informacjami, które zdobył
na temat tego zawodu w poprzednich ćwiczeniach. Powinien przeanalizować,
czy dużo jest pomiędzy nimi punktów stycznych. W przypadku niewielu takich
punktów należy zweryfikować swoje oczekiwania lub zastanowić się nad trafnością
wyboru zawodu.

ĆWICZENIE 19 – PODSUMOWANIE

W tym ćwiczeniu absolwent powinien wypisać swoje wymarzone zawody, uwzględ-

niając swoje predyspozycje, preferencje, umiejętności, doświadczenia zawodowe,
jak również zawartości zakładki „Informacje o rynku pracy i kształceniu”, miejsca
pracy i stanowiska, które umożliwiają realizowanie ważnych dla niego wartości.

ĆWICZENIE 20 – WYWIAD

W tym ćwiczeniu klient powinien zapisywać informacje o swych potencjalnych

pracodawcach w porządku chronologicznym z podaniem dat. Nie musi ograniczać
się do informacji oficjalnych, ale w miarę możliwości powinien zbierać informacje
o znanych osobach z firm, panujących w nich stosunkach itp. informacje te mogą się
okazać bardzo przydatne przy rozmowach kwalifikacyjnych i później w pierwszych
tygodniach pracy.

ZAKŁADKA – WSPARCIE

W tej części absolwent powinien wpisywać wszelkiego rodzaju kontakty, które

mogą być pomocne w rozwiązaniu jakiegoś problemu. Mogą to być adresy insty-
tucji i osób prywatnych, rodziny, znajomych, doradców zawodowych, instytucji
zajmujących się pomocą socjalną i organizacją programów stażowych, organizacji
przyjmujących wolontariuszy. Według wielu analityków rynku pracy najskuteczniej-
szą metodą szukania pracy jest szukanie jej przez znajomych. Z tego też względu
44 Podręcznik dla doradcy zawodowego

należy klientowi zasugerować, że swoje kontakty powinien coraz bardziej rozsze-

rzać i dopisywać nowe do listy. W ten sposób może stworzyć bardzo rozbudowaną
listę osób, mogących pomóc mu znaleźć pracę. Im więcej takich znajomych, tym
większa szansa na sukces.

ZAKŁADKA – MOJE KONTAKTY Z PRACODAWCAMI

W zakładce należy gromadzić informacje na temat rozmów, które absolwent pro-

wadził z potencjalnymi pracodawcami, wynotować najważniejsze pytania, które
mu zadano, jego odpowiedzi, jak też charakterystyczne zachowania rozmówców
i swoje reakcje na nie oraz popełnione błędy. Informacje te absolwent może wpisy-
wać w załączonej do Portolio tabeli.
Należy absolwentowi uświadomić, że szukając pracy, musi wykazać się aktywnoś-
cią, energią i wytrwałością. Poza korzystaniem z tradycyjnych źródeł informacji
o potencjalnych pracodawcach, takich jak ogłoszenia prasowe czy Internet, warto
popytać się wśród znajomych (między innymi tych z listy z poprzedniej zakładki),
czy nie znają firm, w których aktualnie są wolne miejsca pracy. Po każdej przeprowa-
dzonej rozmowie klient powinien przeprowadzić jej analizę: jakie pytania zadawał
pracodawca, jak się zachowywał, jak klient reagował pytania pracodawcy, jakie było
zachowanie klienta i czy popełnił jakieś błędy (a jeśli tak, to powinien zastanowić się,
jak mógłby ich uniknąć przy następującej rozmowie).

ZAKŁADKA – NOTATKI

W tej zakładce absolwent powinien (podobnie jak w przypadku Portfolio Kariery dla
ucznia) wpisywać swoje uwagi, przemyślenia i obserwacje związane z własnym roz-
wojem zawodowym i poszukiwaniem pracy. Notatki te można potem wykorzystać
przy korygowaniu swoich planów zawodowych i założeń ich realizacji.
PORTFOLIO KARIERY ABSOLWENTA 45

WSKAZÓWKI DLA ABSOLWENTA

PRZYDATNE DO PRZYGOTOWANIA SIĘ
DO ROZMOWY Z PRACODAWCĄ

Nigdy nie traktuj odrzucenia swojej kandydatury jako osobistej porażki; jest to
jedynie kolejne doświadczenie na drodze do osiągnięcia ostatecznego sukcesu
– OTRZYMANIA PRACY!
Jak się zaprezentować na rozmowie kwalifikacyjnej?
ō Ubierz się stosownie do miejsca, do którego się udajesz; unikaj zbyt intensyw-
nych perfum, ekscentrycznego ubioru, silnego makijażu, itp.
ō Przywitaj się z gospodarzem spotkania, ale czekaj aż on pierwszy poda Ci rękę.
ō Zachowaj właściwą postawę ciała – przyjmij otwartą pozycję, bądź uśmiech-
nięty i staraj się wprowadzić miłą atmosferę.
ō Zachowuj się wiarygodnie, czyli wykazuj się znajomością omawianego zagad-
nienia i unikaj bycia tendencyjnym podczas relacjonowania wydarzeń.
ō Nie zagaduj swojego rozmówcy.
ō Jeśli się denerwujesz i nie potrafisz nad tym zapanować, powiedz to szczerze
swojemu rozmówcy.
ō Przygotuj się na rozmowę w języku obcym, którego znajomość jest wymagana
w danej firmie i którą zadeklarowałeś w CV (pamiętaj, że pisząc CV, nie warto
zawyżać oceny swoich umiejętności językowych).
Pytania, które możesz usłyszeć:
ō Proszę opowiedzieć w kilku zdaniach o sobie.
ō Dlaczego chciałby Pan/chciałaby Pani pracować w naszej firmie?
ō Dlaczego uważa się Pan/Pani za osobę, która nadaje się na to stanowisko?
ō Jakie są Pana/Pani wady?
ō Czy planuje Pan/Pani kontynuowanie edukacji?
46 Podręcznik dla doradcy zawodowego

ō Czy uważa Pan/Pani, że szkoła przygotowała Pana/Panią wystarczająco do

pracy?
ō Czy woli Pan/Pani pracować samodzielnie czy w grupie?
ō Jakie są Pana/Pani mocniejsze, a jakie słabsze strony?
ō Jakie posiada Pan/Pani cechy i umiejętności, które są szczególnie ważne
w pracy na stanowisku, o które się Pan/Pani ubiega?
ō Jak planuje Pan/Pani swoją przyszłość zawodową, co zamierza Pan/Pani
osiągnąć w przyszłości za 5, 10 lat?
ō Co motywuje Pana/Panią do pracy?
ō Kto mógłby Panu/Pani udzielić referencji?
ō Czy byłby Pan/byłaby Pani gotów/gotowa zmienić swoje miejsce zamieszkania
i dokąd mógłby się Pan /mogłaby się Pani ewentualnie przeprowadzić?
ō Od kiedy mógłby Pan/mogłaby Pani rozpocząć u nas pracę?
ō Proszę opowiedzieć o sytuacji, w której musiał Pan/musiała Pani wykonać kilka
czynności w krótkim czasie i jak sobie z tym Pan poradził/Pani poradziła?
O co możesz spytać pracodawcę
ō Jak wyglądałby zakres moich obowiązków?
ō Gdzie mieści się oferowane stanowisko?
ō Czy będę musiał/a przejść dodatkowe szkolenie?
ō Czy w firmie łatwo jest awansować?
ō Jakiego wynagrodzenia mogę się spodziewać?
ō Kiedy mogę spodziewać się od Państwa informacji o wynikach dzisiejszej
rozmowy?
BIBLIOGRAFIA 47

BIBLIOGRAFIA

Bańka A., Rola poradnictwa zawodowego w integracji osób niepełnosprawnych z rynkiem

pracy, [w:] Poradnictwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych, BKKK, Warszawa 2003.

Czachorowska A., Podstawowe umiejętności doradcze – doradztwo indywidualne,

[w:] „Zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego”, nr 1, Urząd Pracy,
Warszawa 1994.

Czerwińska–Jasiewicz M., Informacja a wybór zawodu. Wpływ przekazu informacji na

decyzję zawodową człowieka, RODiDK, Warszawa 1978.

Eggert M., Doskonała kariera, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2004.

Gladding S. T., Poradnictwo zawodowe – zajęcie wszechstronne, Urząd Pracy,

Warszawa 1994.

Herr E. L., Kramer S. H., Planowanie Kariery Zawodowej, „Zeszyty informacyjno-

metodyczne doradcy zawodowego”, nr 15, Krajowy Urząd Pracy, Warszawa 2001.

Nowacki T. W., Zawodoznawstwo, Instytut Technologii Eksploatacji, Radom 2001.

Paszkowska–Rogacz A., Warsztat pracy europejskiego doradcy kariery zawodowej,

Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej, Warszawa 2002.

Super D., Career education and the meaning of work, Washington, DC:US Goverment
Printing Office, 1976.

Suchar M., Kariera i rozwój zawodowy, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr sp. z o.o.,
Gdańsk 2003.

Tideman D. V., O’Hara R., Miller–Tideman A., podaję za: A. Paszkowska–Rogacz,

Psychologiczne podstawy wyboru zawodowego, Przegląd światowych koncepcji, KOWEZ,
Warszawa 2004.
 OCHOTNICZE HUFCE PRACY
KOMENDA G£ÓWNA
ul. Kolejowa 19/21, 01-217 Warszawa
tel. (022) 862-64-36
www.ohp.pl
www.ohpdlaszkoly.pl