Tá sé in am dúinn an tópar a thabhairt do
Tinker Bell
Le Breandán Ó Laochdha
Nuair a chloisimid an focal ‘sióg’, sa lá
atá inniu ann cuireann sé íomhá
áirithe in iúl dúinn. Go minic is pearsa
bheag, fínealta a shamhlaímid, le
héadaí ioldaite agus sciatháin
lonracha. Ach is íomhá nua-
aimseartha é seo. Tháinig sé ar an
bhfód i rith an ré Victeoiriach. San am
sin bhí ealaíontóirí, scríbhneoirí agus
filí ag cur spéise i mbéaloideas agus
miotaseolaíocht na Breataine agus na
hÉireann arís. Is iad ealaíontóirí an
aois sin (Arthur Rackham, mar
shampla) a mhúnlaigh íomhá nua dos
na sióga; íomhá atá rómánsach agus
draíochtúil agus nach bhfuil bunaithe
ach go scaoilte ar na seanscéalta.
Scaipeadh go forleathan é i ndeireadh
an naoú aois déag agus arís nuair a
eisíodh scannáin Disney.
Tá sé de rún agam san alt seo léargas
níos cruinne a thabhairt ar na sióga,
de réir béaloideas na hÉireann, agus i
dteannta sin ba mhaith liom cruthú
duit gur neacha i bhfad níos suimiúla
iad na sióga thraidisiúnta ná na
carachtair teoranta, leadránacha,
seanchaite a bhfuil taithí againne
orthu.
Cé go nglaotar sióga ar na carachtair
Victeoiriacha a luaigh mé suas agus ar
na neacha osnadúrtha as seanchas na
hÉireann, níl siad cosúil lena chéile in
aon chaoi. Tá an Creideamh Sí beo ar
an oileán seo ar a laghad ón seachtu
aois (is dócha go bhfuil sé i bhfad níos
sine ná sin fiú) agus bhí sé le fáil ar fud
na tíre go dtí thart ar dhá chéad bliain
ó shin. Sa lá atá inniu ann níl sé le fáil
ach i measc seandaoine faoin tuath
don chuid is mó.
De réir an béaloideas is aingil iad na
sióga a díbríodh amach as neamh. Ní
raibh siad sách mioscasach dul go
hifreann agus mar sin d’fhán siad ar
domhan. Creideann roinnt stairithe
gur as creidimh phágánacha a tháinig
an Creideamh Sí. Dar leo, cuireadh in
oiriúint iad don Chríostaíocht nuair a
d’iompaigh muintir na hÉireann ar an
gCaitleachas.
Pé bealach a tháinig sé ar an bhfód, tá
miotas na síoga ceangailte go dlúth le
tírdhreach na hÉireann. Sna
seanlaethanta creideadh gurb iad
daingin agas árais na síoga a raibh
gceist leis na liosanna agus na
ráthanna atá le fáil ar fud na tíre.
Glaodh síthe orthu agus is as sin a
thagann an focal sióg. I ndairíre is
iarsmaí de tuamaí ag lonnaíochtaí
ársa iad na liosanna agus ráthanna.
Bhí crainn ceangailte leis an
Creideamh Sí fosta, go háirithe
sceacha geala agus fuinseoga.
Bhíodh meas ag daoine ar na síthe
agus bhí geis ar iad a loit. Creideadh
go gcuirfeadh na sióga ruaig ar an té a
loit a n-áitribh. D'fhéadfadh siad
tinneas a spreagadh ionat nó thú a
mharú fiú. De dheasca an creideamh
seo bhíodh orthaí á rá ag daoine agus
iad ag dul thar bráid na liosanna chun
iad féin a chosaint. Bhí geis freisin, i
roinnt áiteanna, ar an lucht sí a lua
agus dá bharr sin tugadh ‘na daoine
uaisle’, agus ‘na daoine maithe’,
orthu.
Tá sé deacair cur síos gonta a
thabhairt ar na síoga mar go bhfuil an
méid sin saghasanna diffriúla ann. É
sin ráite, is féidir iad a rangú go garbh
ina dhá ghrúpa : sióga aonaracha agus
a mhalairt.
Tabharfaidh mé léargas gairid anois
duit ar roinnt sióga aonaracha. I
measc na sióga aonaracha ar a bhfuil
an iomrá is mó orthu tá an lúchorpan
agus an bhean sí.
I measc na sióga aonaracha nach
bhfuil an cáil chéanna orthu tá an
mhaighdean mhara agus an
mhaighdean róin, an fear dearg, an
iarlais, an púca, an fear gortach, an
dobharchú, an tsúilleach, Muirdris, an
clobhair-ceann, an dealra dubh,
Airetach agus a thriúr iníonacha, Mór-
Ríoghain agus Cata.
Is cineál ilchruthach atá i gceist leis an
bpúca. Tá siad in ann cló madra
dhubh, duine nó capall a thógail agus
ionsaíonn siad daoine i rith na hoíche.
Dar le scéal amháin, ba ea Brian
Bóramha an t-aon duine chun an lámh
in uachtar a fháil ar phúca.
Is ionchollú ar an ocras é an fear
gortach. Is comhartha é go bhfuil
gorta ag teacht go luath. Deirtear
nach bhfuil ach craiceann is cnámha
ann agus go mbíonn sé ag iarraidh
déirce ó na daoine ag dul thar bráid.
Bíonn ádh mór ag an té a bhíonn
flaithiúil leis.
Neach é an iarlais a fhágtar ag
teaghlach daonna tar éis dos na síoga
leanbh an teaghlach a fhuadach. De
réir an tseanchais bíonn iarlaisí
ocrasach, grágach agus gan sláinte.
Ceaptar anois gur míniú ar ghalair ón
mbroinn nó galair thobanna a bheith
ar leanaí nuabheirthe atá I gceist le
miotas an iarlais. Uaireanta nuair a
chreid tuismitheoirí go raibh a bpáiste
ina iarlais, chaitheadh siad é isteach
sa tine. De réir dealraimh maraíodh
roinnt leanaí de dheasca an
creideamh seo.
Chomh maith leis na síoga aonaracha,
tá síoga ann a bhfuil cónaí orthu i
bpobail le chéile. Caitheann siad a
saol cosúil le muintir na tuaithe; bíonn
siad ag feirmeoireacht, ag imirt cluichí
peile agus cluichí iomanaíochta, ag ól
agus ag bothántaíocht. Bíonn riocht
daonna orthu don chuid is mó. Ní
bheadh tú in ann iad a aithint ó bhaill
an chine daonna go dtí go nochtfaidís
a gcuid tréithe osnadúrtha.
Tríd is tríd is dream an-suimiúl ar fad
iad na síoga. Tá siúl agam go
gcuireann an t-aos óg spéis iontu, mar
is fíor go bhfuil an Creideamh Sí ag
maolú go tapa in Éirinn. Tá siúl agam
freisin go bhfuilim tar a éis léiriú
duitse go bhfuil níos mó ag baint leis
an t-Aos Sí ná Tinker Bell agus a
leithéid.