Ideologie totalitarne

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Nicolas Werth, Stéphane Courtois, Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror,
prześladowania, Warszawa 1999, s. 3.
Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w
internecie: sejm.gov.pl [dostęp 28.02.2020 r.].
Źródło: Porozumienie międzynarodowe w przedmiocie ścigania i karania głównych
przestępców wojennych Osi Europejskiej, 1948 r., dostępny w internecie: prawo.pl [dostęp
16.08.2020 r.].
Źródło: Harry S. Truman, [w:] praca zbiorowa, Wielkie mowy historii. Od Hitlera do
Eisenhowera, t. 3, Warszawa 2006, s. 237.
Źródło: Benito Mussolini, Doktryna faszyzmu, Lwów 1935.
Źródło: B. Mussolini, 27.11.2012 r., dostępny w internecie: wojna-mussoliniego.pl [dostęp
26.08.2019 r.].
Źródło: Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny., dostępny w internecie:
isap.sejm.gov.pl [dostęp 2.02.2021 r.].
Źródło: Statut Komunistycznej Par i Polski, dostępny w internecie: kom-pol.org [dostęp
2.02.2021 r.].
Źródło: „Nowe Drogi”, numer specjalny poświęcony XIX Zjazdowi Komunistycznej Par i
Związku Radzieckiego, Warszawa 1952, s. 433–438.
Źródło: Przemówienie Tomasza Manna do niemieckich słuchaczy w dziesiątą rocznicę objęcia
władzy przez nazistów BBS, 26 stycznia 1943 r., [w:] praca zbiorowa, Wielkie mowy historii.
Od Hitlera do Eisenhowera, t. 3, Warszawa 2006, s. 144–145.
Źródło: Jacek Solarz, Marian Zgórniak, Józef Łaptos, Wielka historia świata. Wielkie wojny
XX wieku, Warszawa 2006, s. 21.
 Ideologie totalitarne

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

“
Harry S. Truman

Wielkie mowy historii. Od Hitlera do Eisenhowera

Reżimy totalitarne żywią się ludzką nędzą. Plenią się na glebie skażonej
biedą i konfliktami. Kwitną, gdy umiera nadzieja ludzi na lepsze życie.
Do nas należy podtrzymywanie tej nadziei.
Źródło: Harry S. Truman, [w:] praca zbiorowa, Wielkie mowy historii. Od Hitlera do Eisenhowera, t. 3, Warszawa 2006, s. 237.

Wiek XX był nazywany w różnorodny sposób. Jednak określenie, że był wiekiem

totalitaryzmów, najpełniej oddaje to, co się wydarzyło między końcem I wojny światowej
a upadkiem muru berlińskiego w 1989 roku. Miejsce dotychczasowych monarchii i republik
zajęły nowe twory polityczne: komunizm, faszyzm i nazizm oraz ich liczne naśladownictwo.
Jeżeli dodamy do tego ogólny kryzys demokracji i upowszechnienie się autorytarnych form
rządów w Europie i na świecie, to określenie, że wiek XX był wiekiem totalitaryzmów, staje
się stwierdzeniem faktu.

Twoje cele

Poznasz podstawowe założenia faszyzmu, nazizmu i komunizmu.

 Przeanalizujesz działania władz totalitarnych w kontekście ich stosunku do
demokracji.
Dokonasz krytyki ideologii totalitarnych za łamanie praw człowieka i demokracji oraz
zbrodnie przeciwko ludzkości.
Odróżnisz założenia totalitaryzmu od założeń innych ideologii.

Dla zainteresowanych

Przywódcy Społeczeństwo Ideologie totalitarne –

współczesnych państw w państwach podsumowanie
totalitarnych totalitarnych
Przeczytaj

Ideologia. Ideologia polityczna

Twórcą pojęcia ideologia był Antoine Louis Destutt de Tracy, który w 1796 roku mianem tym
określa naukę o ideach. Obecnie mówimy o ideologii politycznej, czyli zbiorze poglądów,
nie zawsze usystematyzowanych, służących do całościowego interpretowania
i przekształcania świata. Z ideologii tworzy się doktryny polityczne, które są
uporządkowanym zbiorem poglądów na życie polityczne danego społeczeństwa.
Konkretyzacją doktryny politycznej jest program polityczny tworzony przez partie
polityczne w celu realizacji w określonym miejscu i czasie. Program polityczny jest często
budowany w oparciu o poglądy kilku doktryn politycznych, nawet sobie przeciwstawnych.

Totalitaryzm
Pojęcie totalitaryzm powstało we Włoszech po zakończeniu Wielkiej Wojny. Jego
propagatorem był Benito Mussolini, który po założeniu związków kombatantów (wł. Fasci di
combattimento) szybko przekształcił związki w Narodową Partię Faszystowską. Faszyści,
zyskując dzięki swojemu programowi poparcie, w 1922 roku zorganizowali marsz Czarnych
Koszul na Rzym, co pozwoliło im przejąć władzę we Włoszech. Jednym z krytyków zmian
był Giovanni Amendola, który stworzył pojęcie totalitario.

Uważał on, że totalitaryzm niszczy demokrację. W 1925 roku Mussolini wykorzystał pojęcie
totalitario i ogłosił budowę państwa totalnego. Z czasem pojęcie totalitaryzmu stało się
synonimem ustrojów politycznych, w których państwo w pełni kontroluje społeczeństwo
i życie swoich obywateli.

Faszyzm włoski

“
Benito Mussolini

Doktryna faszyzmu
Państwo faszystowskie, najwyższa i najpotężniejsza forma
osobowości, jest siłą, ale siłą duchową.
Źródło: Benito Mussolini, Doktryna faszyzmu, Lwów 1935.

Doktryna polityczna powstała

w międzywojennych Włoszech jako protest
przeciwko demokracji parlamentarnej.
 Twórcą ideologii faszystowskiej był Benito
Mussolini, który głosił kult państwa,
militaryzm, walkę z innymi ideologiami,
korporacjonizm i etatyzm w gospodarce,
a także nacjonalizm, rasizm i szowinizm, oraz
wprowadził system jednopartyjny z pełnym
podporządkowaniem obywatela państwu
i rządy autorytarne w stylu
wodzowskim. Poglądy Mussoliniego zaczęli
podzielać przywódcy Trzeciej Rzeszy oraz
frankistowskiej Hiszpanii.

„Wszystko w ramach państwa, nic poza państwem,

nic przeciw państwu”. Jak sądzisz, jakie cechy
faszyzmu ujawniają się w tych słowach? Czy znasz
współczesne przykłady podobnie funkcjonujących
państw i ich ideologii?
Źródło: domena publiczna.

Mussolini, zwany Duce (wódz), sprawował

władzę dyktatorską opierającą się na Mussolini w towarzystwie Hitlera. Pod jednym
monopartyjnym systemie parlamentarnym. z plakatów propagandowych zamieszczono
Podporządkował sobie całe państwo, następujący zapis: „Jego Ekscelencja Benito
rozprawił się z mafią sycylijską, czym zyskał Mussolini, Głowa Rządu, Przywódca Faszyzmu
poparcie społeczne we Włoszech. Głosił i Twórca Imperium.” Zastanów się, do czego
nawiązuje podpis pod plakatem?
politykę antykościelną oraz dążył do
Źródło: Eva Braun, domena publiczna.
podbojów terytorialnych. Zlikwidował
parlament, tworząc podporządkowaną sobie
Radę Faszystowską. Przestały istnieć opozycyjna prasa i organizacje społeczne. W 1927 roku
powstały pierwsze obozy koncentracyjne. W polityce zagranicznej Włochy dążyły do
zdobycia kolonii, w latach dwudziestych do Włoch włączono miasto Fiume, w 1927 objęto
protektoratem Albanię. W zależnej Libii w ramach polityki wyższości ras pozbawiono
Afrykanów praw, wiele tysięcy Libijczyków zginęło w obozach koncentracyjnych. W 1935
roku armia włoska zaatakowała Etiopię, gdzie w walce użyto broni chemicznej. W maju 1936
roku proklamowano powstanie Cesarstwa Włoskiego, które stało się sojusznikiem III Rzeszy
i Japonii w II wojnie światowej.

Nazizm – narodowy socjalizm

Republika Weimarska jako spadkobierca II Rzeszy poniosła konsekwencje wywołania I wojny
światowej. Niemcy obłożono reparacjami wojennymi oraz zakazano posiadania armii.
W kraju trwał kryzys, szalała hiperinflacja oraz bezrobocie. Byli żołnierze nie potrafili się
odnaleźć w tej rzeczywistości, dlatego wzorowali się na włoskich kolegach, tworząc
organizacje skupiające kombatantów. W 1919 roku coraz większą popularność zaczęła
zyskiwać Niemiecka Partia Robotników, która w 1920 roku przekształciła się
w Narodowosocjalistyczną Niemiecką Partię Robotniczą (NSDAP), w której Adolf Hitler
sprawował dyktatorską władzę. W listopadzie 1923 roku naziści zorganizowali
w Monachium nieudany pucz. Adolf Hitler został aresztowany i osadzony w więzieniu
w Landsbergu. Tam powstał Mein Kampf (Moja walka), w którym sformułowany został
program nazistów.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przejęcie władzy przez A. Hitlera w Niemczech

Wielki kryzys, który ogarnął także Niemcy,
spowodował kryzys rządów parlamentarnych.
O jego spowodowanie NSDAP oskarżało
Żydów, którzy obok komunistów byli uważani
za głównych wrogów państwa niemieckiego.
W 1932 roku odbyły się wybory
parlamentarne, w których sukces odnieśli
naziści. 30 stycznia 1933 roku Adolf Hitler
został kanclerzem rządu. Rozpoczęło to
drogę do całkowitego podporządkowania
sobie społeczeństwa. W lutym 1933 roku
został podpalony Reichstag, o co oskarżono
komunistów, był to dobry pretekst do
zlikwidowania Komunistycznej Partii
Niemiec.
Adolf Hitler na zdjęciu propagandowym. Zastanów
się, jaki ono mogło nieść przekaz? Rok później podczas nocy długich noży
Źródło: Bundesarchiv, Bild 183-S33882, licencja: CC BY-SA
rozprawiono się z kierownictwem SA. Po
3.0.
zlikwidowaniu demokracji w Niemczech
zaostrzono represje wobec Żydów. W tym celu uchwalono ustawy norymberskie w 1935
roku, pozbawiając Żydów większości praw obywatelskich. Doprowadziło to 9 listopada 1938
roku do nocy kryształowej. Bojówki SS oraz ochotnicy zaatakowali domy, sklepy należące do
Żydów, około 100 osób zabito, 20 tys. aresztowano. Represje zmusiły część ludności
pochodzenia żydowskiego do emigracji z Niemiec.
Eugenika
Celem nazistów obok eliminacji Żydów z Niemiec było udoskonalenie rasy nordyckiej.
W ramach eugeniki usuwano ze społeczeństwa osoby z chorobami psychicznymi
i niepełnosprawnościami. Stosowano eutanazję oraz przymusową sterylizację. Od 1933 roku
w Niemczech tworzono pierwsze obozy koncentracyjne, w których zamykano osoby
niepasujące do nowej rzeczywistości.

II wojna światowa
Ideologia głoszona przez NSDAP i jej zwolenników doprowadziła do powstania
w Niemczech państwa totalitarnego, które swoją polityką doprowadziło do wybuchu II
wojny światowej. W jej trakcie doszło do licznych zbrodni wojennych, terroru i ludobójstwa.
Na masową skalę hitlerowcy w trakcie II wojny światowej utworzyli 42,5 tys. gett i obozów,
w tym 30 tys. obozów pracy i 980 obozów koncentracyjnych.

Niemieckie obozy koncentracyjne znajdowały się na terenie wielu obecnych państw europejskich: Polski,
Niemiec, Austrii, Czech, Słowacji, Francji, Danii, Belgii, Holandii, Włoch, Łotwy, Estonii, Norwegii, Węgier, Serbii,
Chorwacji, Słowenii, Bułgarii i Macedonii. Co wpłynęło na takie rozmieszczenie obozów zagłady?
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ofiary nazizmu to około 25 milionów ludzi, są to ofiary obozów, terroru, wojny. Część
zbrodniarzy hitlerowskich poniosła odpowiedzialność podczas procesów norymberskich
w latach 1945‐1949. Niestety wielu przetrwało w ukryciu.

Komunizm
Po rewolucjach 1917 roku powstała Rosja Sowiecka, którą 30 grudnia 1922 roku
przekształcono w Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS). Państwo zostało
poddane władzy partii komunistycznej podległej Włodzimierzowi Leninowi. Wojna
odcisnęła na Rosji swoje piętno, trwał kryzys gospodarczy. By z nim walczyć, wprowadzono
komunizm wojenny, który polegał na upaństwowieniu przemysłu, handlu i transportu.
Chłopów zmuszono do przekazywania obowiązkowych dostaw żywności. Wprowadzono
zasadę: kto nie pracuje, ten nie je. Nie ustrzegło to państwa przed klęską wielkiego głodu
w latach 1920–1921 i licznymi ofiarami.

Po śmierci Lenina w 1924 roku walkę o władzę wygrał Józef Stalin (właściwie Josif
Dżugaszwili), który krwawo rozprawił się ze swoimi przeciwnikami. Przy pomocy tajnej
policji Zjednoczonego Państwowego Zarządu Politycznego (OGPU) wprowadził terror,
który stał się symbolem władzy komunistycznej w ZSRS. Władza przeszła w ręce
Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). Przymusowo wprowadzana
kolektywizacja wsi i towarzysząca jej klęska głodu z lat trzydziestych pochłonęła około 10
milionów ofiar.

Tryby terroru
W kolejnych latach w ZSRS został rozwinięty system terroru, kontynuowany przez następcę
OGPU – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (NKWD) założony w 1934 roku.
Funkcjonariusze NKWD są odpowiedzialni za liczne zbrodnie m.in.:

wielką czystkę z lat 1936–1938,

operację polską NKWD 1937–1938 – ludobójstwo na Polakach mieszkających w ZSRS,
zbrodnię katyńską,
ofiary gułagów, czyli więźniów łagrów – obozów pracy przymusowej kontrolowanych
przez Gułag (Główny Zarząd Obozów); system obozów pracy funkcjonował do 1956
roku i pochłonął kilkadziesiąt milionów ofiar.

Ofiary
We wstępie do Czarnej księgi komunizmu Stéphane Courtois zauważa:

“
Stéphane Courtois, Nicolas Werth

Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror,

prześladowania
(…) reżimy komunistyczne wykroczyły poza jednostkowe zabójstwa
i lokalne lub okolicznościowe masakry i uczyniły ze zbrodni masowej
 prawdziwy system rządów.
Źródło: Nicolas Werth, Stéphane Courtois, Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, Warszawa 1999, s.
3.

W 1997 roku została wydana Czarna księga komunizmu, która ofiary systemu
komunistycznego na świecie przedstawiła następująco:

Oprac. na podst.: Stéphane Courtois, Nicolas Werth i in., Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror,
prześladowania, Warszawa 1999, s. 26–27.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zbrodnia katyńska
Wiosną 1940 roku na mocy decyzji najwyższych władz ZSRS zawartej w tajnej uchwale Biura
Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku rozstrzelano około 21 768 obywateli II RP.
Zbrodnia została popełniona w kilku miejscach kaźni, np. w Katyniu, Charkowie, Kalininie,
Kijowie, Mińsku. W latach 1940‐1990 władze ZSRS zaprzeczały swojej odpowiedzialności za
zbrodnię katyńską. Dopiero 13 kwietnia 1990 roku oficjalnie przyznały, że była to jedna
z ciężkich zbrodni stalinizmu. Zbrodnia katyńska jest kwalifikowana jako zbrodnia wojenna.

1
5

4
2

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
doktryna
uporządkowany zbiór poglądów, które wyznaczają cele i zadania działań politycznych
w określonym miejscu i czasie

eugenika

(z gr. eugenḗ s – dobrze urodzony) zespół poglądów i metod mających na celu

poprawienie kondycji gatunku ludzkiego zarówno w sferze biologii, cech psychicznych
(np. zdolności), jak i moralności

faszyzm

(z łac. fasces – wiązki) masowy ruch polityczny, ideologia o skrajnie nacjonalistycznym

charakterze, totalitarny reżim polityczny we Włoszech po wyeliminowaniu opozycji
parlamentarnej w połowie lat dwudziestych XX wieku

ideologia

zbiór ogólnych poglądów, wartości i przekonań dotyczących danej rzeczywistości

społecznej

komunizm

(z łac. communis – wspólny, powszechny) ideologia postulująca równość i wspólnotę

w organizacji życia społecznego oraz racjonalność w kierowaniu życiem gospodarczym,
głosząca nieuchronność upadku kapitalizmu i potrzebę działań dla osiągnięcia tego celu;
w teorii marksistowskiej najwyższa, bezklasowa forma organizacji społecznej, następująca
po kapitalizmie; ruch społeczny i polityczny wywodzący się z ideologii marksistowskiej,
ukształtowany w wyniku rozłamu socjaldemokracji; w niemarksistowskiej teorii
społecznej i w języku potocznym – ustrój społeczny w państwach rządzonych przez
partie komunistyczne; w państwach komunistycznych określany również mianem
socjalizmu realnego

nazizm

narodowy socjalizm, hitleryzm, ruch polityczny (od 1919), ideologia; od przejęcia władzy
przez A. Hitlera (1933) system państwowy w Niemczech (tzw. III Rzesza)

procesy norymberskie

sądowe postępowania karne prowadzone w latach 1945–1949 przeciwko głównym

zbrodniarzom III Rzeszy toczone przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym
w Norymberdze, a następnie przed amerykańskimi sądami wojskowymi

program polityczny
konkretyzacja doktryny, dokonana przez partie polityczne i dostosowana do określonego
czasu i przestrzeni; program jest podawany do publicznej wiadomości

totalitaryzm

(z łac. totalis – cały, całkowity; dawniej też: totalizm); system rządów (reżim polityczny),
w którym państwo w pełni kontroluje społeczeństwo i stara się nadzorować wszystkie
aspekty życia publicznego i prywatnego na tyle, na ile jest to możliwe
Film

Polecenie 1

Obejrzyj film, w którym prof. Andrzej Antoszewski wyjaśnia, dlaczego w państwach

totalitarnych władza przejmuje kontrolę nad wychowaniem dzieci i jak to wpływa na ich
późniejsze postawy. Następnie wykonaj zadania.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DRh2QnJFA

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film nawiązujący do treści materiału pod tytułem Dzieci są nasze - kontrola władzy.
Ćwiczenie 1

Wyjaśnij, w jaki sposób władza w państwie totalitarnym przejmowała kontrolę nad

wychowaniem dzieci.

Przedstaw, jaki był cel przejęcia kontroli nad edukacją i wychowaniem dzieci w państwach
totalitarnych.

3. Rozstrzygnij, czy przejęcie przez władzę kontroli nad wychowaniem dzieci zawsze ma
negatywne skutki. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Wskaż, która z wymienionych organizacji nie była u władzy w państwach totalitarnych.

 Narodowosocjalistyczna Niemiecka Par a Robotnicza

 Par a Pracy

 Narodowa Par a Faszystowska

 Wszechzwiązkowa Komunistyczna Par a (bolszewicy)

Ćwiczenie 2 輸

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj polecenie.

“
Marian Zgórniak, Józef Łaptos, Jacek Solarz

Wielka historia świata. Wielkie wojny XX wieku

(…) Kryzys demokracji parlamentarnej najszybciej objawił się jednak we

Włoszech. Ześlizgiwanie się w kierunku systemu totalitarnego
rozpoczęło się tam niemal natychmiast po zakończeniu działań
wojennych. Przyczyn było wiele (…) wojna pogłębiła różnice społeczne
i ekonomiczne, jakie występowały w tym kraju od końca XIX wieku;
poszerzał się rozziew ekonomiczny między północą a południem
i między nowoczesnym przemysłem a starymi strukturami rolnymi; (…)
Wojna pozostawiła także głębokie ślady w psychice Włochów. 800 tys.
młodych ludzi straciło życie, a 1,5 mln zostało inwalidami. Działania
wojenne zniszczyły regiony północno-wschodnie, a przemysł cierpiał na
brak surowców. Z zaciągniętych w czasie wojny długów państwo
starało się wychodzić przy pomocy pożyczek i inflacji.
(…) Wielu Włochów miało nadzieję, że zwycięska wojna przyniesie ich
państwu wzrost znaczenia na arenie międzynarodowej. Tak się jednak
nie stało.

Źródło: Jacek Solarz, Marian Zgórniak, Józef Łaptos, Wielka historia świata. Wielkie wojny XX wieku, Warszawa 2006, s.
21.

Podaj przyczyny pojawienia się faszyzmu we Włoszech.

Ćwiczenie 3 醙

Zapoznaj się ze źródłami i wykonaj zadanie.

Źródło: domena publiczna.

“ Porozumienie międzynarodowe w przedmiocie

ścigania i karania głównych przestępców
wojennych Osi Europejskiej

Artykuł VI.
Trybunał (…) mający sądzić i karać głównych przestępców wojennych
Osi Europejskiej, władny będzie sądzić i karać osoby, które (…) popełniły
jakiekolwiek z poniżej wymienionych przestępstw.

a) Zbrodnie przeciw pokojowi, mianowicie: planowanie,

przygotowywanie, początkowanie lub prowadzenie wojny napastniczej
albo wojny będącej pogwałceniem traktatów, porozumień lub gwarancyj
międzynarodowych, albo współudział w planie lub zmowie w celu
dokonania jednego z wyżej wymienionych czynów;
b) Zbrodnie wojenne, mianowicie: pogwałcenie praw i zwyczajów
 wojennych. Takie pogwałcenie będzie obejmowało, ale nie będzie
ograniczone do morderstw, złego obchodzenia się lub deportacji na
roboty przymusowe albo w innym celu ludności cywilnej na
okupowanym obszarze lub z tego obszaru, do mordowania lub złego
obchodzenia się z jeńcami wojennymi lub osobami na morzu; do
zabijania zakładników; do rabunku własności publicznej lub prywatnej;
do bezmyślnego burzenia osiedli, miast lub wsi albo do spustoszeń nie
usprawiedliwionych koniecznością wojenną;
c) Zbrodnie przeciw ludzkości, mianowicie: morderstwa, wytępianie,
obracanie ludzi w niewolników, deportacja i inne czyny nieludzkie,
których dopuszczono się przeciwko jakiejkolwiek ludności cywilnej (…).

Źródło: Porozumienie międzynarodowe w przedmiocie ścigania i karania głównych przestępców wojennych Osi
Europejskiej, 1948 r., dostępny w internecie: prawo.pl [dostęp 16.08.2020 r.].

Wyjaśnij na podstawie przedstawionych źródeł cel zwołania Międzynarodowego Trybunału

Wojskowego w Norymberdze w odniesieniu do zaprezentowanej fotografii.
Ćwiczenie 4 醙

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj zadanie.

“ Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny.

Art. 256
§ 1. Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój
państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych,
etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na
bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto w celu rozpowszechniania produkuje,

utrwala lub sprowadza, nabywa, przechowuje, posiada, prezentuje,
przewozi lub przesyła druk, nagranie lub inny przedmiot, zawierające
treść określoną w § 1.

Art. 257
Kto publicznie znieważa grupę ludności albo poszczególną osobę
z powodu jej przynależności narodowościowej, etnicznej, rasowej,
wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości lub z takich
powodów narusza nietykalność cielesną innej osoby, podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3.

Źródło: Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny., dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp 2.02.2021 r.].

Połącz w pary działanie i sankcję, która za nie grozi.

Kara grzywny, kara ograniczenia

Publiczne propagowanie ideologii
wolności lub pozbawienia wolności do
totalitarnych.
lat 2.

Znieważanie innych z powodu

przynależności narodowościowej,
Kara pozbawienia wolności do lat 3.
 a a po ba e a o ośc do at 3.
etnicznej, rasowej, wyznaniowej lub
innej.
Ćwiczenie 5 醙

Zapoznaj się z materiałem źródłowym i wykonaj polecenie.

Napisy na plakatach głoszą: „Dołącz do włoskiego legionu, Włochy wyszły same z bronią w ręku” (po lewej),
„Ojczyzna-Matka wzywa!” (po prawej).
Źródło: tylko do użytku edukacyjnego.

Źródło: Earlyspatz, licencja: CC BY-SA 4.0.

Wymień cechy wspólne faszyzmu i komunizmu.
Ćwiczenie 6 難

Zapoznaj się z tekstami źródłowymi i wykonaj zadanie.

“ Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2

kwietnia 1997 r.

Art. 13
Zakazane jest istnienie par i politycznych i innych organizacji
odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod
i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których
program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową
i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub
wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub
członkostwa.

Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp
28.02.2020 r.].

“ Statut Komunistycznej Partii Polski

Dąbrowa Górnicza, lipiec 2002 r.

Rozdział IX
Symbole Par i
Art. 57

1. Godłem Par i jest znak sierpa i młota.

2. Sztandar Par i jest koloru czerwonego. Z jednej jego strony

umieszczone jest hasło „Proletariusze wszystkich krajów, łączcie
się!”, z drugiej nazwa Par i lub jej skrót. Na środku znajduje się godło
Par i w kolorze złotym.
 3. Hymnem Par i jest Międzynarodówka.

4. Skrót nazwy Par i brzmi: KPP.

Źródło: Statut Komunistycznej Par i Polski, dostępny w internecie: kom-pol.org [dostęp 2.02.2021 r.].

1. Oceń, czy KPP łamie tymi zapisami Konstytucję RP. Odpowiedź uzasadnij.

2. Wyjaśnij, dlaczego w Konstytucji RP znalazł się taki zapis.

Ćwiczenie 7 難

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj zadanie.

“ „Nowe Drogi”, numer specjalny poświęcony XIX

Zjazdowi Komunistycznej Partii Związku
Radzieckiego

Zakończenie obrad XIX Zjazdu Komunistycznej Par i Związku

Radzieckiego. Fragmenty przemówienia towarzysza Klimenta
Jefriemowicza Woroszyłowa

(…) Par i Lenina - Stalina przypadła w udziale wielka, szlachetna misja

historyczna - zapewnić zbudowanie społeczeństwa komunistycznego
w naszym kraju i tym samym utorować całej ludzkości drogę do
komunizmu. (Długotrwałe oklaski). Wiemy, że czeka nas nie tylko radość
zwycięstwa, nieuchronne są również trudności, ale wiemy także, że
par a Lenina - Stalina pod przewodem swojego genialnego wodza
przezwycięży wszystkie trudności i odniesie całkowite zwycięstwo.
(Burzliwe oklaski). (…)

Niezastąpioną bronią w walce par i z niedociągnięciami, błędami

i wszelkiego rodzaju bolączkami jest krytyka i samokrytyka. Wzmacnia
ona par ę, podnosi jej zdolność bojową, zacieśnia i pogłębia jej więź
z masami, rozwija twórczą aktywność szeregów partyjnych i wszystkich
ludzi pracy. Towarzysze! Par a Lenina - Stalina cieszy się bezgraniczną
miłością wielomilionowego narodu radzieckiego.

Ku naszej par i, ku jej wielkiemu wodzowi, towarzyszowi Stalinowi

kierują się spojrzenia ludzi pracy i postępu na całym świecie, spojrzenia
wszystkich, którzy pragną szczęścia dla siebie, dla swoich dzieci, dla
przyszłych pokoleń. Niech mi wolno będzie oświadczyć z tej wysokiej
 trybuny, że par a nasza wypełni do końca swą historyczną misję.
Zwycięski sztandar - sztandar Marksa - Engelsa - Lenina - Stalina -
będzie nadal powiewał dumnie nad wyzwoloną i odrodzoną ziemią!
(Burzliwe, długotrwałe oklaski).

Przyjemna i radosna jest świadomość, że naród radziecki buduje, tworzy

nowe życie pod przewodem naszego genialnego nauczyciela, wodza
i przyjaciela, towarzysza Stalina, którego światły umysł, potężna wola
i bezgraniczne umiłowanie człowieka są rękojmią nowych zwycięstw,
rękojmią pomyślnego rozwiązania zadań budownictwa
komunistycznego, postawionych przez XIX Zjazd naszej par i. (Burzliwe,
długotrwałe oklaski).

Źródło: „Nowe Drogi”, numer specjalny poświęcony XIX Zjazdowi Komunistycznej Par i Związku Radzieckiego,
Warszawa 1952, s. 433–438.

1. Przedstaw opinię Woroszyłowa na temat roli Komunistycznej Par i Związku Sowieckiego.

2. Wyjaśnij, jak na przykładzie tego tekstu źródłowego wyglądał kult jednostki w ZSRS.
Ćwiczenie 8 難

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj zadanie.

“ Przemówienie Tomasza Manna do niemieckich

słuchaczy w dziesiątą rocznicę objęcia władzy
przez nazistów BBS, 26 stycznia 1943 r.

Przemówienie Tomasza Manna do niemieckich słuchaczy w dziesiątą

rocznicę objęcia władzy przez nazistów BBS, 26 stycznia 1943 r.

Niemieccy słuchacze!

Będziemy obchodzić ponury jubileusz. Dziesięć lat narodowego

socjalizmu – co przyniosły one niemieckiemu narodowi? Jest tylko
jedna, wszystkomówiąca odpowiedź – wojnę, tę wojnę, w takim
kształcie, jak ona dziś wygląda i jak się dla niemieckiego narodu
zakończy. Wojna Hitlera, w której wykrwawiają się miliony waszych
synów, która spustoszy kontynent, łącznie z Niemcami. Ona będzie
najważniejszym akcentem, gdy zapytamy o osiągnięcia minionego
dziesięciolecia. Od początku wszystko na to wskazywało i zmierzało
w tym kierunku. Cała reszta, jakimkolwiek kłamliwym mianem by była
określana, poczynając od zakłamanej nazwy samego „ruchu”, była
niczym innym, jak przygotowaniem i systematyczną realizacją
beznadziejnej i rujnującej awantury wojennej (którą nasz wódz zapewne
inaczej sobie wyobraża, niż ona obecnie wygląda), rozpaczliwej walki,
w której Niemcy popełniają jedną nieprzejednaną potworność za drugą,
a której materialne i moralne skutki ponosić będą nie wiadomo jak
długo. (...)

Słyszy się, że Hitler uwolnił Niemcy od „bezrobocia” – tak przez

dozbrojenie na potrzeby wojny, narodowy socjalizm, czyli rozwiązanie
 problemów społecznych za pomocą wojny. Słyszy się, że zjednoczył
Niemcy, jak nigdy przedtem i urzeczywistnił „socjalizm”, stwarzając
niemiecką „wspólnotę narodową”. Ta wspólnota jest dyktaturą
motłochu. Potworny terror par i, który spowodował spustoszenie
moralne, demoralizację ludzi, zhańbienie sumień, zniszczenie
najszlachetniejszych naturalnych więzów w skali, jakiej dotychczas nie
doznał żaden naród, i który opiera się na wszystkim, tylko nie na
poczuciu dobra w ludziach. (...)

A co z honorem Niemców? Złamana została godność niemieckiej nauki

i podeptane poczucie sprawiedliwości, a niemieccy sędziowie
zdegradowani zostali do roli pachołków partyjnych interesów.
Niemieckie słowo wystawione na pośmiewisko przez nagminne
zrywanie umów, niedotrzymywanie honorowych przyrzeczeń i haniebne
pojmowanie polityki jako sfery absolutnego cynizmu. Niemcy stali się
symbolem wszystkich okropieństw, żądzy dzikiego rabunku
i sromotnego okrucieństwa, bezwzględnej przemocy, i to w takim
stopniu, że pamięć innych narodów o wszystkim, co dobre, wielkie
i godne szacunku – czym niemiecki duch obdarował kiedyś ludzkość –
grozi utonięciem w morzu nienawiści, której wzbierające fale próbujecie
odeprzeć rozpaczliwym wysiłkiem z obawy, żeby was nie pochłonęły. To
jest ta przywrócona godność Niemców! Tak wygląda bilans
dziesięciolecia rządów narodowego socjalizmu! A ja się cieszę, że dane
mi było tylko pięć, sześć minut na sporządzenie tego bilansu. Historia
będzie skrupulatniejsza.

Źródło: Przemówienie Tomasza Manna do niemieckich słuchaczy w dziesiątą rocznicę objęcia władzy przez nazistów
BBS, 26 stycznia 1943 r., [w:] praca zbiorowa, Wielkie mowy historii. Od Hitlera do Eisenhowera, t. 3, Warszawa 2006, s.
144–145.

Rozstrzygnij, czy Tomasz Mann miał pozytywny czy negatywny stosunek do nazizmu. Swoją
odpowiedź uzasadnij dwoma argumentami.
Rozstrzygnięcie: pozytywny stosunek

Uzasadnienie:
Dla nauczyciela

Autor: Jarosław Dyrda

Przedmiot: wiedza o społeczeństwie

Temat: Ideologie totalitarne

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

V. Państwo, myśl polityczna i demokratyzacja.

Uczeń:

8) przedstawia założenia faszyzmu, nazizmu i komunizmu oraz dokonuje ich krytyki

z punktu widzenia praw człowieka i demokracji;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

charakteryzuje założenia faszyzmu, nazizmu i komunizmu;

dostrzega zagrożenie ze strony ideologii totalitarnych dla praw człowieka i demokracji;
krytykuje ideologie totalitarne za łamanie praw człowieka i zbrodnie przeciwko
ludzkości.

Strategie nauczania:

konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

burza mózgów;
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;
praca z mapą.
Formy zajęć:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Przedstawienie tematu i celów zajęć.

2. Krótkie wprowadzenie o ideologiach totalitarnych w XX wieku.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie definiują i analizują pojęcia: ideologia, doktryna, program polityczny.

2. Praca w grupach. Zespoły na podstawie e‐materiału i innych dostępnych źródeł

gromadzą informacje na temat:

grupa 1 – geneza totalitaryzmu, przyczyny jego powstania i twórcy pojęcia;

grupa 2 – faszyzm włoski – geneza, rozwój i konsekwencje powstania ideologii
(zwrócenie uwagi na antydemokratyczny i agresywny charakter ideologii);
grupa 3 – nazizm w III Rzeszy: podstawowe elementy ideologii: rasizm, antysemityzm,
antyslawizm, odrzucenie demokracji, rządy jednostki, imperializm, wrogość wobec
komunizmu.

3. Po wyznaczonym czasie grupy omawiają rezultaty swojej pracy na forum klasy.

4. Praca z mapą w grupach. Zespoły analizują mapy oraz schematy i dołączone informacje:

grupa 1 – zbrodnie nazistowskie, ich rozmiar i liczba ofiar, obozy zagłady i obozy
koncentracyjne;
grupa 2 – komunizm i terror komunistyczny, rozmiar zbrodni;
grupa 3 – zbrodnia katyńska, liczba ofiar.

5. Następuje omówienie rezultatów pracy. Dyskusja.

Faza podsumowująca
1. Uczniowie zapoznają się z filmem i wykonują polecenia do niego dołączone. Dyskutują na
temat problemów w nim poruszonych.

2. Rozwiązywanie ćwiczeń interaktywnych 1–5.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia z bloku ćwiczeń interaktywnych.

Materiały źródłowe:

Jacek Solarz, Marian Zgórniak, Józef Łaptos, Wielka historia świata. Wielkie wojny XX wieku,
Warszawa 2006.

Stéphane Courtois, Nicolas Werth i in., Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror,
prześladowania, Warszawa 1999.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą wykorzystać film jako materiał do stworzenia własnej prezentacji na temat
systemów totalitarnych.