Faszyzm

Faszyzm to cały zespół doktryn i poglądów z dziedziny rasizmu,

elitaryzmu i autarkizmu. Sam nurt jest nacjonalistyczny, czyli głosi
przede wszystkim dobro swego narodu a wszelkie jego klęski lub
niepowodzenia widzi w czynnikach zewnętrznych, bądź też w
zdrajcach i niszczycielach państwa. Wspólnym wrogiem wszystkich
odłamów faszyzmu stał się komunizm, gdyż widziano w nim „nie bez
racji” zagrożenie dla jedności i stabilności państwa, za którego
potęgę stawiali sobie wyznawcy idei faszyzmu. Sam faszyzm
zakładał wyższość silnych nad słabymi i jak każdy system totalitarny
wzywał do ciągłej walki o przestrzeń życiową, czystość rasową nawet
z ramienia Wszechmogącego. Spójność w walce całego
społeczeństwa miało zagwarantować absolutnie posłuszeństwo
wobec wodza, zarówno tego niższego jak i wyższego szczebla.
Wizyta ministra Włoch w Berlinie 1936r.
 Początki Faszyzmu
W XX wieku zaistniały dwa nowe systemy polityczne, oba wywodzące się ze
skrajnych odłamów - odpowiednio prawicy dla faszyzmu i lewicy dla
komunizmu. Można śmiało stwierdzić, że jednym ze skutków I wojny
światowej była eksplozja totalitaryzmu w Europie. Ogarnięte nim zostały od
1917 roku Rosja oraz od 1919 roku Włochy. W latach dwudziestych
tendencjami nacjo-socjalistycznymi zostały ogarnięte Niemcy a w latach
trzydziestych po system totalitarny sięgnęła też Hiszpania. Nawet w Polsce,
kraju o historycznych wręcz tradycjach parlamentarnych, zaistniały formy
rządów totalitarnych w postaci Sanacji. Dlaczego w tym samym momencie
historycznym tak popularne okazały się ruchy polityczne o zgoła niemoralnych
i niebezpiecznych nurtach? Pytanie to można uogólnić do następującego:
kiedy społeczeństwo staje się podatne na skrajne poglądy, populizm i
demagogię? Można odpowiedzieć na to właśnie pytanie poprzez analizę
przyczyn wybuchu totalitaryzmu w Europie tuż po I wojnie światowej.
 Założyciel Faszyzmu

Benito Mussolini (1883-1945), z wykształcenia nauczyciel, był głównym

ideologiem i wodzem (dute) faszyzmu włoskiego. Początki jego ewolucji
ideowej przebiegały od związków z Włoską Partią Socjalistyczną, dla której
redagował pismo Avanti w duchu ateizmu, antyklerykalizmu i
antymilitaryzmu. W 1915 roku, służąc w armii w stopniu kaprala, czym
później jako zwierzchnik armii się szczycił, należał do współzałożycieli
nacjonalistycznej organizacji Fasci di Azione Revoluzionaria. W 1919 roku
założył zdecydowanie faszystowską organizację Fasci di Cobatimento, w
1921 roku przekształconą w Partito Nazionale Fascista. W następnym roku
przejął władzę dyktatora o mocarstwowych aspiracjach imperialnych,
zaznaczoną podbojem Etiopii i Albanii oraz akceptacją aneksji Austrii
przez Niemcy. Sojusz Mussoliniego z Hitlerem, zwłaszcza podczas II
wojny światowej, przypisał Włochom rolę wasala Niemiec. Po
niepowodzeniach militarnych, 27 kwietnia 1945 roku został ujęty przez
włoskich partyzantów i następnego dnia rozstrzelany wraz z jego
konkubiną Clarą Petacci.
Faszyzm najwcześniej zdobył władzę we Włoszech. Tutaj jak w
pigułce skupiły się różnorakie przyczyny, wcześniej zarysowane.
Demokracja włoska nie potrafiła sobie poradzić z głębokim
kryzysem gospodarczo-społecznym, z masami eks- żołnierzy,
politycznie zagospodarowanych przez faszystów lub komunistów,
co groziło wybuchem rewolucyjnym. W tej sytuacji konsekwentne
działania partii faszystowskiej i jej wodza Benito Mussoliniego i
pobłażliwość dla jego awanturniczej często działalności (terror
wobec rywali na lewicy) ze strony części aparatu państwowego,
umożliwiły przewrót polityczny, gdzie wystarczyła raczej groźba
przemocy niż samo jej użycie (październik 1922, marsz na
Rzym). Stopniowo faszyści koncentrowali w swoim ręku całość
władzy, zmuszając opozycję do zamilknięcia metodami
zastraszania czy terroru (np. zabójstwo Socjalisty Matteotiego), a
potem środkami administracyjnymi (zakaz działania). Stopniowo
rozbudowano również kult przywódcy.
Rzecz ciekawa, pewną swobodą cieszył się Kościół Katolicki, z którym
Duce nie chciał zadzierać, a nawet zabiegał przejściowo o jego
przychylność podpisując konkordat (1929), na mocy którego religia
uznana została za państwową. Decydowała o tym specyfika
wewnętrzna. W życie wprowadzono zasady solidaryzmu społecznego
poprzez tworzenie systemu korporacji, państwo stawało się tutaj
arbitrem; za jednym zamachem zduszono ruch związkowy. Opieką
otoczono rodzinę, przeprowadzano wielkie roboty publiczne, terror z
czasem miał zasięg ograniczony, odwoływano się do patriotycznych
uczuć i dumy narodowej, poprawnie ułożyły się stosunki z Kościołem
oraz instytucją monarchii, do
czasu wojny w propagandzie i
praktyce nie stosowano rasizmu
i jego kryteriów (antysemityzmu).
Te fakty wielu obserwatorom
nasuwały korzystną opinię o
włoskim faszyzmie, np. wśród
naszej endecji posiadał on
potencjalnych naśladowców.
 Przyczyny powstania Faszyzmu we Włoszech

Kryzys demokracji europejskiej nie potrafiącej szybko i

zdecydowanie reagować w celu przeciwdziałania skutkom
kryzysów gospodarczych, recesji, bezrobocia oraz zapewnienia
ładu i porządku, co rodziło rozczarowanie zniecierpliwionych i
sfrustrowanych społeczeństw, zbankrutowanych przedsiębiorców i
zredukowanych robotników;
Problemy z przestawieniem gospodarek i całych organizmów
państwowych na tory pokojowe po zakończonej I wojnie,
zwłaszcza z milionami zdemobilizowanych żołnierzy, młodych
kombatantów, dla których nie było miejsca w "nowym"
społeczeństwie, nikt ich nie oczekiwał, a wielu uważało za
konkurentów w zagrożonych miejscach pracy. Ludzie ci odczuwali
żal potęgowany przeświadczeniem oszukania ich przez system,
państwo - za które przecież narażali codziennie życie, a wielu
kolegów nawet złożyło je w ofierze...
Dołączyli oni do grona sfrustrowanych i rozczarowanych, podatnych na
proste i łatwe demagogiczne hasła, szczególnie w Niemczech i
Włoszech;
Skrajna postać nacjonalizmu, rozbudzonego już przed I wojną oraz
podczas jej trwania;
. rewanżyzm czyli nastroje rewanżu, odwetu za wojenną porażkę
(Niemcy) bądź niespełnione - zmarnowane" zwycięstwo (Włochy)
. załamanie systemów wartości moralnych i etycznych w 1 połowie XX
w., co było efektem wojen, nacjonalizmów, kryzysów, ideologii
gloryfikujących brutalną przemoc, zburzenia pewnego stabilnego
porządku wewnętrznego; totalitaryzmy obiecywały stworzenie
pewnego stałego "układu";
. zjawiska socjologiczne i psychologiczne, poczucie zagubienia
jednostek zagrożonej przez otaczające zjawiska społeczne, obawy
przed podejmowaniem nowych - niebezpiecznych wyborów, życiem na
własną rękę w skomplikowanym, nie do końca rozumianym świecie, co
z kolei rodziło poszukiwania niezbędnego oparcia w tradycji i
autorytetach np. we wspólnocie narodowej lub charyzmatycznym
przywódcy;
 Główne założenia Faszyzmu

szowinizm, niekiedy wręcz rasizm, sugerujący, że własna wspólnota

narodowa jest lepsza od innych, jest predestynowana do odegrania
misji dziejowej, ekspansji, podboju (chorobliwy mistycyzm); dobre jest
to, co zgodne i nie stoi w sprzeczności z interesami tej wspólnoty,
człowiek kształtuje się w pełni tylko w ramach narodu - "własnej rasy"
. wodzostwo, czyli ślepe posłuszeństwo przywódcy narodu a zarazem -
partii: "fuhrerowi", "duce" czy "caudillo";
. odrzucenie pacyfizmu, przeświadczenie, że wojna jest czymś
normalnym, a nawet naturalnym sprawdzianem wartości człowieka i
narodu, zawód wojskowego jest tym, który najbardziej przystoi
mężczyźnie; w konfliktach wygrywali oczywiście "lepsi" czyli silniejsi;
militaryzm życia publicznego i rozbudowa armii; gloryfikacja ekspansji
w celu rozszerzenia "przestrzeni życiowej";
. odrzucenie demokracji i wszystkich założeń tkwiących u jej podstaw
("zgniły liberalizm"), uniwersalizmu chrześcijańskiego oraz socjalizmu i
komunistycznej walki klas;
. wskazywanie wroga, wręcz jego czasem kreowanie, aby znaleźć
kozła ofiarnego i obwinić o wszystko co możliwe, tłumacząc wszelkie
porażki jego działalnością, bliżej go nie precyzując, np. plutokracja
(bliżej nie określona grupa posiadaczy) lub Żydzi bądź jeszcze inni w
zależności od potrzeby;
. pełna kontrola, dyktatura partii nad całością życia społecznego;
. zorganizowanie społeczeństwa w różnego rodzaju
zuniformizowanych tworach organizacyjnych od partii po różne
branżowe czy środowiskowe, co w jakiejś mierze stało się wejściem w
sferę prywatności;
. z przeświadczenia, iż naród jest wielką rodziną i negacji
marksistowskiej walki klas wynikało tworzenie tzw. korporacji, czyli
instytucji zrzeszających zarówno pracowników jak i pracodawców
(mogły posiadać różne nazwy, np. Niemiecki Front Pracy);
. ideologizacja życia publicznego i społecznego, kult wodza narodu,
afirmacja ruchu politycznego, wymaganie społecznego entuzjazmu dla
poczynań władz w celu budowy społeczeństwa bezgranicznie lojalnego
wobec przywódcy i partii;