Program Nauczania Wychowanie Do Życia W Rodzinie 4 8

BOŻENA STRZEMIECZNA
MOJE
DORASTANIE
Wychowanie do życia w rodzinie
Program nauczania dla klas IV-VIII

szkoły podstawowej
SZKOŁA PODSTAWOWA
NOWA PODSTAWA PROGRAMOWA

BOŻENA STRZEMIECZNA
MOJE
DORASTANIE
Program nauczania dla klas IV-VIII

szkoły podstawowej
SZKOŁA PODSTAWOWA
NOWA PODSTAWA PROGRAMOWA
Taurus Edukacja i Kultura

© Copyright by Bożena Strzemieczna
Recenzent merytoryczny i dydaktyczny

Katarzyna Dmowska
Redakcja
Wiesława Śleszyńska
Korekta
Piotr Strzemieczny
Projekt okładki
Joanna Szumacher
Wydawca
Taurus Edukacja i Kultura
05-827 Grodzisk Mazowiecki
Kontakt
wychowanie@wychowanie.pl
Program do wychowania do życia w rodzinie Moje dorastanie, przeznaczony do
realizacji w klasach IV - VIII szkoły podstawowej (II etap edukacyjny), jest zgodny
z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. (Dz.U. z
2017 r. poz. 356) w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego
oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla sazkoły podstawowej, w tym
dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub
znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia
ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz dla kształcenia
ogólnego dla szkoły policealnej.
Program opracowany został przez Bożenę Strzemieczną, autorkę pomocy
dydaktycznych do wychowania do życia w rodzinie w ramach serii Moje dorastanie:
Zeszytu Ucznia z kartami pracy do klasy IV
Zeszytu Ucznia z kartami pracy do klasy V
Zeszytu Ucznia z kartami pracy do klasy VI
Zeszytu Ucznia do klasy VII
Zeszytu Ucznia do klasy VIII
Przewodnik dla nauczyciela do wychowania do życia w rodzinie w szkole podstawowej
Bożena Strzemieczna - dyplomowana nauczycielka wychowania do życia w rodzinie

i biologii. Autorka programu nauczania wychowania do życia w rodzinie w klasach
IV-VIII szkoły podstawowej Moje dorastanie i materiałów dydaktycznych do
wychowania do życia w rodzinie Moje dorastanie dla klas IV-VIII. We współpracy z
licznymi wydawnictwami, m.in. Prószyński i S-ka i WSiP wydała poradniki
metodyczne dla nauczycieli oraz zeszyty ucznia do gimnazjum.
W 2008 r. autorka programu otrzymała Nagrodę Ministra Edukacji Narodowej.
Od 2010 r. pełni funkcję Wiceprezesa Stowarzyszenia Nowa Kultura i Edukacja,
organizacji realizującej międzynarodowe projekty edukacyjne Erasmus+, wcześniej
także w ramach projektu Grundtvig. Pełniła rolę koordynatora międzynarodowego i
polskiego w projektach dotyczących profilaktyki HIV/AIDS, asertywności i agresji,
przeciwdziałaniu przemocy seksualnej wśród nastolatków oraz zwiększania
świadomości rodziców w kwestii zdrowego odżywiania i wychowywania dzieci.
Dopuszcza się możliwość modyfikacji zamieszczonych materiałów na potrzeby

nauczyciela czy szkoły, jednak bez możliwości obrotu i rozpowszechniania
zmodyfikowanych materiałów.
Wszystkie publikacje do wychowania do życia w rodzinie są dostępne w sprzedaży

wysyłkowej. Zamówienia można składać w księgarni internetowej
www.wychowanie.pl lub telefonicznie pod numerami 605-348-243, 603-616-677.
Wychowanie do życia w rodzinie Moje dorastanie. Taurus Edukacja i Kultura str. 4

SPIS TREŚCI
ROZDZIAŁ 1
Koncepcja programu .........................................................................................................6
ROZDZIAŁ 2
Podstawa Programowa przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie .........................8
ROZDZIAŁ 3
Liczba godzin i sposób realizacji....................................................................................14
ROZDZIAŁ 4
Struktura programu..........................................................................................................16
ROZDZIAŁ 5
Program nauczania wychowania do życia w rodzinie:
Klasa IV.............................................................................................................................17
Klasa V..............................................................................................................................27
Klasa VI.............................................................................................................................38
Klasa VII............................................................................................................................48
Klasa VIII...........................................................................................................................58
ROZDZIAŁ 6
Procedury osiągania celów.............................................................................................71
ROZDZIAŁ 7
Opinia o programie...........................................................................................................76

KONCEPCJA PROGRAMU
Zgodnie z założeniami nowej podstawy programowej, wychowanie do życia

w rodzinie należy postrzegać jako integralną część wychowania ogólnego. Jest
oczywiste, że proces wychowania rozpoczyna się w rodzinie i że środowisko
rodzinne stanowi najważniejsze ogniwo w procesie wychowawczym. To rodzina
wpływa na zdrowie fizyczne i psychiczne swojego dziecka, kształtuje osobowość,
uczy dokonywania moralnie właściwych wyborów, wpływa na rozwój intelektualny.
Nie da się jednak pominąć znaczenia innych podmiotów wychowawczych, takich jak
nauczyciele, grupy rówieśnicze, instytucje wychowawcze. Nauczyciele, realizując
zajęcia z wychowania do życia w rodzinie, wspierają w tym zakresie rodziców.
Kluczowym elementem współczesnego wychowania staje się zatem współpraca
wszystkich środowisk kształtujących osobowość młodego człowieka.
Lata szkoły podstawowej to czas nadchodzących zmian fizycznych

i psychicznych związanych z pokwitaniem. Konieczne jest więc przygotowanie
nastolatków do zmian, które wkrótce nastąpią, i wykształcenie w nich pozytywnego
nastawienia do tego okresu. Zadaniem dorosłych jest także kształcenie u dzieci
odpowiedzialności, umiejętności samokontroli i samooceny.
Dorastanie wiąże się z nasileniem krytycyzmu i buntu, zwłaszcza wobec

dorosłych, z rozchwianiem emocjonalnym, a jednocześnie z ogromną ciekawością
świata. I tak, z jednej strony – różnorodność informacji i wzorców lansowanych
w środkach masowego przekazu, z drugiej zaś strony – brak umiejętności
dokonywania właściwych wyborów, mogą powodować trudności w odnalezieniu się
dziecka we współczesnym świecie. Rolą dorosłych jest pomoc nastolatkom
w poszukiwaniu właściwych dróg. Potrzeba realizowania przez szkołę edukacji
prorodzinnej wynika także z ogromnego przyspieszenia przemian zachodzących
w naszym kraju, które niosą ze sobą realne zagrożenia.
Program nauczania Wychowanie do życia w rodzinie - seria "Moje dorastanie”,
ma pełnić funkcję wspierającą rodzinę w wychowywaniu dzieci. Zdając sobie sprawę,
że edukacja prorodzinna jest przede wszystkim funkcją domu rodzinnego, program
nauczania oraz proponowane do niego materiały pomocnicze są zaprojektowane tak,
aby uczniowie zachęcali członków rodziny do uczestnictwa w ćwiczeniach
domowych związanych z tematami dotyczącymi życia rodzinnego, zdrowia i higieny
czy dojrzewania, co przyczyni się do budowania stabilności, poczucia więzi oraz
wzmocnienia komunikacji w rodzinie.
Rozumiejąc konieczność wszechstronnego przygotowania dzieci do życia we

współczesnym świecie, nauczyciele powinni w sposób przemyślany i zorganizowany
przekazywać rzetelną wiedzę, wpływać na kształtowanie osobowości, promować

zdrowy styl życia, pobudzać do przemyśleń i podejmowania odpowiedzialnych
wyborów.
Proponowany program do wychowania do życia w rodzinie Moje dorastanie

opracowany został z myślą o młodzieży, rodzicach i nauczycielach. Oparto go na
treściach zawartych w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego
2017 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz
kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół.
W programie przedstawiono cele kształcenia i wychowania, treści nauczania,

przewidywane osiągnięcia uczniów wraz z procedurami osiągania celów, a także
proponowane środki dydaktyczne. Układ treści programowych odpowiadający
poszczególnym klasom związany jest z poziomem rozwojowym ucznia.
Przedmiot wychowanie do życia w rodzinie w szczególny sposób wpisuje się

w realizację zadań wychowawczych szkoły. Sprzyja temu forma zajęć, różniąca się
od innych przedmiotów. Uczniowie mogą dobrowolnie uczestniczyć w lekcjach, nie
są oceniani, a część godzin lekcyjnych jest realizowana z podziałem na grupy
dziewcząt i chłopców. Ze względu na to, wskazane byłoby ujęcie zajęć w ramowym
planie pracy szkoły na pierwszej lub ostatniej godzinie lekcyjnej. Przed
przystąpieniem do zajęć należy zorganizować spotkanie z rodzicami w celu
przedstawienia pełnej informacji o celach i treściach programu, literaturze oraz
pomocach dydaktycznych wykorzystywanych podczas lekcji.
Szczególna rola, ze względu na specyfikę przedmiotu, przypada nauczycielowi

wychowania do życia w rodzinie, który powinien być dobrze przygotowany
merytorycznie do prowadzenia zajęć. Powinien także umieć z łatwością nawiązywać
kontakty z uczniami, tworzyć atmosferę otwartości, zaufania i dyskrecji.
Nadrzędnym celem przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie jest

stworzenie uczniom warunków sprzyjających poznaniu siebie, wzmocnieniu poczucia
własnej wartości oraz zdobyciu rzetelnej wiedzy.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r.

w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy
programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów
z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym,
kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły
specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej
(Dz. U. z dnia 24 lutego 2017 r. poz. 356), program nauczania dopuszcza do użytku
w danej szkole dyrektor placówki, na wniosek nauczyciela lub nauczycieli.

Prezentowany program oraz materiały pomocnicze - Wychowanie do życia
w rodzinie dla szkoły podstawowej Moje dorastanie - mają pełnić rolę wspierającą
nauczyciela, aby przemyślenia i wnioski płynące z zajęć pomogły młodym ludziom
lepiej zrozumieć siebie i innych, a w dalszej perspektywie wpływały na podejmowanie
właściwych decyzji.
PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE
II etap edukacyjny: klasy IV-VIII
Indywidualna i społeczna wartość rodziny, zarówno w swej strukturze, jak

i podejmowanych funkcjach, czyni przygotowanie do jej założenia zadaniem o
wyjątkowym znaczeniu. W jego realizacji uczestniczy również szkoła mająca istotny
udział w przekazywaniu wiedzy, kształtowaniu umiejętności i postaw.
Nauczyciele, realizując zajęcia z wychowania do życia w rodzinie, wspierając w tym

zakresie obowiązki rodziców, powinni zmierzać do tego, aby uczniowie:
1) znajdowali w szkole środowisko wszechstronnego rozwoju;
2) mieli świadomość procesu rozwoju psychoseksualnego;
3) doceniali wartość rodziny i znali zadania, jakie ona pełni;
4) uznawali godność człowieka;
5) poszukiwali, odkrywali i dążyli do osiągnięcia celów życiowych i wartości
ważnych dla odnalezienia własnego miejsca w rodzinie i w świecie;
6) uczyli się szacunku dla dobra wspólnego jako podstawy życia społecznego;
7) kształtowali w sobie postawę dialogu, umiejętność słuchania innych
i rozumienia ich poglądów, umieli współdziałać i współtworzyć dojrzałe więzi
osobowe.
WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE
Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Ukazywanie wartości rodziny w życiu osobistym człowieka. Wnoszenie
pozytywnego wkładu w życie swojej rodziny.
II. Okazywanie szacunku innym ludziom, docenianie ich wysiłku i pracy, przyjęcie
postawy szacunku wobec siebie.
III. Pomoc w przygotowaniu się do zrozumienia i akceptacji przemian okresu
dojrzewania. Pokonywanie trudności okresu dorastania.

IV. Kształcenie umiejętności przyjęcia integralnej wizji osoby. Wybór
i urzeczywistnianie wartości służących osobowemu rozwojowi. Kierowanie
własnym rozwojem, podejmowanie wysiłku samowychowawczego zgodnie
z uznawanymi normami
i wartościami. Poznawanie, analizowanie i wyrażanie uczuć. Rozwiązywanie
problemów.
V. Pozyskanie wiedzy na temat organizmu ludzkiego i zachodzących w nim
zmian rozwojowych w okresie prenatalnym i postnatalnym oraz akceptacja
własnej płciowości. Przyjęcie integralnej wizji ludzkiej seksualności.
Umiejętność obrony własnej intymności i nietykalności seksualnej oraz
szacunek dla ciała innej osoby.
VI. Uświadomienie i uzasadnienie potrzeby przygotowania do zawarcia
małżeństwa
i założenia rodziny. Zorientowanie w zakresie i komponentach składowych
postawy odpowiedzialnego rodzicielstwa.
VII. Korzystanie ze środków przekazu, w tym z Internetu, w sposób selektywny,
umożliwiający obronę przed ich destrukcyjnym oddziaływaniem.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Rodzina. Uczeń:
1) wie, co składa się na dojrzałość do małżeństwa i założenia rodziny; zna
kryteria wyboru współmałżonka, motywy zawierania małżeństwa
i czynniki warunkujące trwałość i powodzenie relacji małżeńskiej
i rodzinnej;
2) rozumie, jakie miejsce zajmuje rodzina w społeczeństwie;
3) rozpoznaje typy struktury rodziny: rodzina wielopokoleniowa, rodzina
pełna, rodzina niepełna, rodzina zrekonstruowana;
4) wyjaśnia miejsce dziecka w rodzinie i jej rolę dla niego: w fazie
prenatalnej, podczas narodzin, w fazie niemowlęcej, wczesnodziecięcej,
przedpokwitaniowej, dojrzewania, młodości, wieku średniego, wieku
późnego;
5) potrafi komunikować swoje uczucia i budować prawidłowe relacje
rodzinne;
6) wie, jak okazać szacunek rodzeństwu, rodzicom i dziadkom oraz
docenić ich wkład w życie rodzinne; potrafi wymienić za co i w jaki
sposób można wyrazić im wdzięczność;
7) rozumie na czym polega odpowiedzialność wszystkich członków za
atmosferę panującą w rodzinie; wie jak komunikować uczucia, wyrażać
pamięć, składać życzenia z okazji ważnych rocznic rodzinnych, imienin,
urodzin, Dni Matki, Ojca, Babci i Dziadka, być uprzejmym i uczynnym
każdego dnia;

8) zna i rozumie funkcje rodziny, np. prokreacyjna, opiekuńcza,
wychowawcza oraz ich znaczenie na poszczególnych etapach rozwoju
człowieka;
9) wyjaśnia czego dotyczy i w czym przejawia się rodzinne wychowanie
do miłości, prawdy, uczciwości, wychowanie patriotyczne, religijne,
moralne;
10) przyswaja wartości i tradycje ważne w rodzinie, w tym wspólne
świętowanie, organizacja i przeżywanie wolnego czasu;
11) zauważa i docenia formacyjną rolę rodziny: w zakresie przekazywania
wiedzy (o życiu, człowieku, świecie, relacjach międzyludzkich),
kształtowania postaw, ćwiczenia umiejętności, tworzenia hierarchii
wartości, uczenia norm i zgodnych z nimi zachowań;
12) zna i stosuje zasady savoir vivre’u zarówno wobec gości, jak
i najbliższych członków rodziny;
13) wie, na czym polega instytucjonalna pomoc rodzinie w sytuacji:
choroby, uzależnienia, ubóstwa, bezrobocia, zachowań ryzykownych,
problemów pedagogicznych, psychologicznych, prawnych.
II. Dojrzewanie. Uczeń:

1) rozpoznaje zmiany fizyczne i psychiczne; zauważa i akceptuje
zróżnicowane, indywidualne tempo rozwoju;
2) zna kryteria dojrzałości biologicznej, psychicznej i społecznej;
3) rozumie, czym jest cielesność, płciowość, seksualność;
4) wskazuje różnice w rozwoju psychoseksualnym dziewcząt i chłopców;
5) wyjaśnia, na czym polega identyfikacja z własną płcią;
6) zna zagrożenia okresu dojrzewania, takie jak: uzależnienia chemiczne
i behawioralne, presja seksualna, pornografia, cyberseks, prostytucja
nieletnich; potrafi wymienić sposoby profilaktyki i przeciwdziałania;
7) omawia problemy wieku młodzieńczego i sposoby radzenia sobie
z nimi;
8) rozumie, jak budowane są relacje międzyosobowe, wyjaśnia ich
znaczenie w rozwoju społeczno-emocjonalnym; potrafi przedstawić
istotę: koleżeństwa i przyjaźni, sympatii młodzieńczych, pierwszych
fascynacji, zakochania, miłości; zwraca uwagę na potrzebę i wartość
wzajemnego szacunku, udzielania pomocy, empatii i współpracy;
9) uczestniczy w podziale obowiązków; korzysta z pomocy innych i sam
jej udziela; potrafi dzielić czas pomiędzy pracę i rekreację; wie jak
tworzyć atmosferę świętowania;
10) przedstawia rolę autorytetów w życiu człowieka, wymienia osoby
uznane za autorytety przez innych i siebie.
III. Seksualność człowieka. Uczeń:

1) określa pojęcia związane z seksualnością: męskość, kobiecość,
komplementarność, miłość, wartość, małżeństwo, rodzicielstwo,
odpowiedzialność; wyjaśnia na czym polega i czego dotyczy
integracja seksualna;
2) rozumie znaczenie odpowiedzialności w przeżywaniu własnej
płciowości oraz budowaniu trwałych i szczęśliwych więzi;
3) określa główne funkcje płciowości, takie jak: wyrażanie miłości,
budowanie więzi i rodzicielstwo, a także wzajemna pomoc
i uzupełnianie, integralna i komplementarna współpraca płci;
4) rozumie, na czym polega prawo człowieka do intymności i ochrona
tego prawa;
5) wyjaśnia, na czym polega odpowiedzialność mężczyzny i kobiety za
sferę seksualną i prokreację;
6) charakteryzuje związek istniejący pomiędzy aktywnością seksualną
a miłością i odpowiedzialnością; omawia problemy związane z
przedmiotowym traktowaniem człowieka w dziedzinie seksualnej;
7) potrafi wymienić argumenty biomedyczne, psychologiczne, społeczne
i moralne za inicjacją seksualną w małżeństwie;
8) przedstawia przyczyny, skutki i profilaktykę przedwczesnej inicjacji
seksualnej;
9) zna choroby przenoszone drogą płciową; rozumie ich specyfikę,
rozwój i objawy; wie, jakie są drogi przenoszenia zakażenia; zna
zasady profilaktyki;
10) potrafi wymienić różnice pomiędzy edukacją a wychowaniem
seksualnym;
11) potrafi scharakteryzować i ocenić różne odniesienia do seksualności:
permisywne, relatywne i normatywne;
12) rozumie wartość trwałości małżeństwa dla dobra rodziny.
IV. Życie jako fundamentalna wartość. Uczeń:

1) wyjaśnia, co to znaczy, że życie jest wartością;
2) rozumie, na czym polega planowanie dzietności rodziny; wie, jakie
aspekty należy uwzględnić przy podejmowaniem decyzji
prokreacyjnych;
3) zna zasady przygotowania kobiet i mężczyzn na poczęcie dziecka
oraz rozumie, czym jest odpowiedzialne rodzicielstwo;
4) wyraża postawę szacunku i troski wobec życia i zdrowia człowieka od
poczęcia do naturalnej śmierci;
5) zna fazy psychofizycznego rozwoju człowieka w okresie prenatalnym
i postnatalnym; orientuje się w czynnikach wspomagających
i zaburzających jego psychiczny, fizyczny, duchowy i społeczny
rozwój;

6) rozumie, czym jest opieka prekoncepcyjna i prenatalna
uwzględniająca zdrowie ojca, matki i dziecka, formy prewencji,
profilaktyki i terapii;
7) ma szacunek dla ludzkiego ciała; zna podstawy higieny; troszczy się
o zdrowie: właściwe odżywianie, odpowiedni strój, sen i aktywność
fizyczną;
8) pozytywnie odnosi się do osób z niepełnosprawnością, widząc w nich
wartościowych partnerów w koleżeństwie, przyjaźni, miłości i rodzinie;
9) wyraża troskę o osoby chore i umierające; zachowuje pamięć
o zmarłych, współtowarzyszy bliskim w przeżywaniu żałoby.
V. Płodność. Uczeń:
1) wie, że płodność jest wspólną sprawą kobiety i mężczyzny;
2) potrafi przedstawić fizjologię płodności i wymienić hormony
warunkujące płodność kobiet i mężczyzn;
3) zna metody rozpoznawania płodności, ich przydatność w planowaniu
rodziny i diagnostyce zaburzeń;
4) przedstawia problem niepłodności; określa jej rodzaje, przyczyny,
skutki; wyjaśnia na czym polega profilaktyka i leczenie;
5) definiuje pojęcie antykoncepcji i wymienia jej rodzaje, dokonuje oceny
stosowania poszczególnych środków antykoncepcyjnych w aspekcie
medycznym, psychologicznym, ekologicznym, ekonomicznym,
społecznym i moralnym;
6) zna różnice między antykoncepcją a naturalnym planowaniem
rodziny, zapłodnieniem in vitro a naprotechnologią;
7) rozumie, czym jest ciąża i poród oraz jak powinno wyglądać przyjęcie
dziecka jako nowego członka rodziny;
8) potrafi wyjaśnić rolę i zadania szkół rodzenia oraz wartość
naturalnego karmienia;
9) wie, jak istotne znaczenie, zarówno w aspekcie medycznym,
psychologicznym, jak i społecznym ma gotowość członków rodziny na
przyjęcie dziecka z niepełnosprawnością;
10) rozumie sytuację rodzin mających trudności z poczęciem dziecka
i doświadczających śmierci dziecka przed narodzeniem;
11) wie czym jest adopcja i rodzina zastępcza oraz jakie jest ich
znaczenie dla dzieci, rodziców i społeczeństwa.
VI. Postawy. Uczeń:

1) potrafi wymienić i uzasadnić normy chroniące życie małżeńskie
i rodzinne oraz sprzeciwić się naciskom skłaniającym do ich łamania;
2) wie, że aktywność seksualna, jak każde zachowanie człowieka
podlega odpowiedzialności moralnej;

3) radzi sobie w sytuacji konfliktu, presji grupy, stresu;
4) zna i stosuje zasady savoir vivre`u w różnych sytuacjach społecznych;
5) rozumie zasady komunikacji werbalnej i niewerbalnej i jej znaczenie
w relacjach interpersonalnych; przyjmuje odpowiedzialność za
manifestowane reakcje, wypowiadane i pisane słowa;
6) kształtuje i wyraża postawy asertywne, gdy nie może lub nie powinien
czegoś wykonać stara się odmawiać tak, by nie ranić drugiego;
7) bierze udział w życiu społecznym przez: wolontariat, stowarzyszenia,
grupy nieformalne i aktywność indywidualną; ujawnia wrażliwość na
osoby potrzebujące pomocy i zna konkretne sposoby jej udzielania;
8) świadomie i odpowiedzialnie korzysta ze środków społecznego
przekazu, w tym z internetu, dokonując wyboru określonych treści
i limitując czas im poświęcany;
9) jest odpowiedzialny za własny rozwój i samowychowanie.
Warunki i sposób realizacji
Do zadań szkoły w zakresie realizacji wychowania do życia w rodzinie należy

w szczególności:
1) wspieranie wychowawczej roli rodziny;
2) współpraca z rodzicami w zakresie prawidłowych relacji między nimi
a dzieckiem;
3) wskazanie norm życia społecznego, pomoc w interioryzacji i ich
wspólne przestrzeganie;
4) pomoc we właściwym przeżywaniu okresu dojrzewania;
5) wzmacnianie procesu identyfikacji z własną płcią; docenianie
komplementarności płciowej i współdziałania;
6) wspieranie rozwoju moralnego i kształtowania hierarchii wartości;
7) promowanie integralnej wizji seksualności człowieka; ukazanie
jedności pomiędzy aktywnością seksualną, miłością
i odpowiedzialnością;
8) wskazywanie na prawo do życia od poczęcia do naturalnej śmierci,
potrzebę przygotowania do macierzyństwa i ojcostwa oraz
towarzyszenia w chorobie i umieraniu;
9) tworzenie klimatu dla koleżeństwa, przyjaźni oraz szacunku dla
człowieka;
10) pomoc w poszukiwaniu odpowiedzi na podstawowe pytania
egzystencjalne;
11) informowanie o możliwościach pomocy – system poradnictwa dla
dzieci i młodzieży;

12) ukazywanie potrzeby odpowiedzialności w korzystaniu ze środków
społecznego przekazu (w tym internetu) w zakresie doboru treści,
krytycznej oceny formy przekazu oraz poświęconego czasu;
13) pomoc w rozpoznawaniu i rozwijaniu zdolności, w odkrywaniu
możliwych dróg realizacji osobowej i zawodowej wychowanka,
przygotowywanie do odpowiedzialnego pełnienia zadań na każdej
z nich.
Podstawa prawna:
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 14 lutego 2017 r.

w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy
programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów
z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym,
kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły
specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły
policealnej.
LICZBA GODZIN I SPOSÓB REALIZACJI
Zgodnie z Rozporządzeniem MEN z dnia 9 czerwca 2017 r:„Zajęcia są realizowane w

klasach IV-VIII szkoły podstawowej, w szkołach ponadpodstawowych: branżowej
szkole I stopnia, w klasach I-III liceum ogólnokształcącego i w klasach I-III technikum,
dla dzieci i młodzieży, publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół
publicznych.”
Zajęć tych nie będzie się prowadzić dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną
w stopniu umiarkowanym lub znacznym lub uczniów z niepełnosprawnościami
sprzężonymi,
z których jedną z niepełnosprawności jest niepełnosprawność intelektualna
w stopniu umiarkowanym lub znacznym, ponieważ uczniowie ci realizują odrębną
podstawę programową kształcenia ogólnego.
Liczbę godzin zajęć edukacyjnych „wychowanie do życia w rodzinie” realizowanych

w poszczególnych typach szkół określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej
z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu
treści dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i
odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz
metodach i środkach świadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej
kształcenia ogólnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 395). Rozporządzenie przewiduje
prowadzenie zajęć „wychowania do życia w rodzinie” w klasach IV – VIII szkoły

podstawowej (dotychczas w klasach V i VI dotychczasowej sześcioletniej szkoły
podstawowej) oraz w branżowej szkole I stopnia.
W odniesieniu do klas gimnazjów i klas dotychczasowych zasadniczych szkół
zawodowych oraz szkół ponadgimnazjalnych stosuje się dotychczasowe przepisy.
Zajęcia wychowania do życia w rodzinie będą prowadzone w szkołach

podstawowych (w klasach IV-VIII), gimnazjach (w okresie wygaszania) i szkołach
ponadpodstawowych w klasach I-III liceum ogólnokształcącego i technikum w każdej
klasie po 14 godzin, w tym po 5 godzin z podziałem na grupy dziewcząt i chłopców.
PROPONOWANY PRZYDZIAŁ GODZIN

Zajęcia w grupach
Klasa Cała klasa (godziny)
(godziny)
4 9 5
5 9 5
6 9 5
7 9 5
8 9 5
Program do nauczania wychowania do życia w rodzinie w klasach 4–8 został

przygotowany do realizacji treści kształcenia zgodnie z ramowym planem nauczania:
 klasa 4 – 0,5 godz. tygodniowo,
Zajęcia wychowania do życia w rodzinie mogą być prowadzone przez nauczycieli

posiadających kwalifikacje do nauczania w danym typie szkoły oraz ukończone
studia wyższe z zakresu nauk o rodzinie albo studia podyplomowe lub kursy
kwalifikacyjne zgodne
z treściami programowymi zajęć.
Przed przystąpieniem do zajęć dyrektor szkoły jest zobowiązany do zorganizowania
spotkania z rodzicami, podczas którego nauczyciel wychowania do życia w rodzinie
przedstawi rodzicom pełną informację o celach i treściach programu, literaturze oraz
pomocach dydaktycznych wykorzystywanych podczas lekcji.

STRUKTURA PROGRAMU
Program nauczania do wychowania do życia w rodzinie dla szkoły podstawowej Moje

dorastanie jest programem edukacyjnym opartym na kształceniu umiejętności
życiowych młodzieży poprzez:
 promowanie zasad leżących u podstaw osobistego i społecznego rozwoju;
 sprzyjaniu rozwojowi wiedzy, umiejętności i postaw wspierających życie rodzinne;
 zapewnianiu możliwości zdobycia wiedzy, postaw i umiejętności dotyczących
zdrowia;
 kształcenia umiejętności podejmowania odpowiedzialnych decyzji dotyczących
życia rodzinnego, społecznego i seksualnego.
Program, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego

2017 roku, przedstawia szczegółowe cele kształcenia, treści nauczania - wymagania
szczegółowe. Program określa także przewidywane osiągnięcia uczniów a także
Procedury osiągania celów oraz proponowane środki dydaktyczne.
Układ treści programowych odpowiadający poszczególnym klasom wynika

z wymogów podstawy programowej, dostosowany jest także do poziomu
rozwojowego uczniów.
Podczas opracowywania Programu nauczania wychowania do życia w rodzinie w
klasach 4–8 szkoły podstawowej wzięto pod uwagę młodszy niż dotychczas wiek
uczniów rozpoczynających naukę tego przedmiotu. Program nauczania uwzględnia
wymienione powyżej zapisy podstawy programowej dotyczące zadań szkoły i
zalecenia kształtowania najważniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia,
celów kształcenia oraz treści nauczania. Szczególną uwagę zwrócono na
zachowanie spójności i ciągłości nauczania w kolejnych klasach szkoły
podstawowej. Treści przekazywane w ramach wychowania do życia w rodzinie w
klasie ósmej tworzą logiczną całość w połączeniu z wiedzą zdobytą przez uczniów
podczas zajęć realizowanych od klasy czwartej.
Do programu zaproponowana została obudowa metodyczna - Przewodnik dla

nauczyciela oraz Zeszyty ucznia wraz z kartami pracy do klasy IV - VIII w ramach serii
Moje dorastanie. Są one jedynie propozycją, ponieważ to nauczyciel, wychodząc
naprzeciw oczekiwaniom i potrzebom uczniów, sam będzie podejmował decyzję o
doborze zagadnień i kolejności ich realizacji.

PROGRAM NAUCZANIA WYCHOWANIA DO ŻYCIA W RODZINIE
KLASA IV
LEKCJA 1
NASZE ZASADY KLASOWE
Lekcja organizacyjna
Cele edukacyjne
 Przedstawienie uczniom programu nauczania.
 Poznanie zasad obowiązujących na zajęciach dotyczących kultury dyskusji,
aktywności i otwartości wobec poruszanych problemów.
 Stworzenie uczniom warunków do bliższego poznania się i dobrej współpracy
w grupie.
Treści nauczania
 Tworzymy klasę.
 Zapoznanie z programem nauczania.
Przewidywane osiągnięcia uczniów

 Nawiązanie dobrych relacji z kolegami i koleżankami.
 Przełamanie onieśmielenia.
 Ustalenie zasad panujących na zajęciach.
 Poznanie programu nauczania.
Procedury osiągania celów

 Praca indywidualna i grupowa.
 Rozmowa kierowana.
Środki dydaktyczne
Arkusze papieru, mazaki.
LEKCJA 2
NASZE RODZINY
Cele edukacyjne
 Wskazanie roli rodziny w społeczeństwie.
 Przedstawienie uczniom różnych typów struktur rodziny.
Treści nauczania

 Rola i miejsce rodziny w społeczeństwie.
 Typy struktury rodziny.

 Uświadomienie sobie roli rodziny.
 Umiejętność rozpoznania rodziny wielopokoleniowej, pełnej, niepełnej,
zrekonstruowanej.
 Uzmysłowienie sobie, w czym przejawia się rodzinne wychowanie do miłości.

 Praca indywidualna;
 Rozmowa kierowana;
Praca ucznia z rodzicami.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, arkusz papieru dla każdego ucznia, klej, markery, kredki, czasopisma
ze zdjęciami rodzin, kilka zdjęć rodzinnych od każdego dziecka (dzieci muszą
przynieść je na lekcję), wełna.
LEKCJA 3
RELACJE RODZINNE
Cele edukacyjne
 Ukazywanie wartości rodziny w życiu osobistym człowieka.
 Ukazanie możliwości budowania prawidłowych relacji rodzinnych i ich roli
w życiu człowieka.
Treści nauczania
 Szacunek do rodzeństwa, rodziców, dziadków.
 Atmosfera w rodzinie.

 Rozumienie na czym polega odpowiedzialność wszystkich członków za
atmosferę panującą w rodzinie.
 Uprzejmość i uczynność każdego dnia.
 Pamięć o ważnych rocznicach i świętach rodzinnych.
 Umiejętność komunikowania uczuć, składania życzeń z okazji imienin, urodzin,
Dni Matki, Ojca, Babci, Dziadka.
 Przyswojenie wartości i kontynuowanie tradycji ważnych w rodzinie.
 Zrozumienie roli wspólnego świętowania w rodzinie i spędzania czasu wolnego.

 Burza mózgów.
 Praca indywidualna.
 Praca w grupie.
 Miniwykład.
 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia.
LEKCJA 4
NIEZAPOMNIANE CHWILE
Cele edukacyjne
 Uświadomienie roli tradycji w budowaniu jedności rodziny i zapewnianiu
poczucia bezpieczeństwa.
Treści nauczania
 Atmosfera panująca w rodzinie.
 Wspólne świętowanie.
 Wartości i tradycje ważne w rodzinie.

 Umiejętność wyrażania pamięci, składania życzeń z okazji ważnych rocznic
i świąt rodzinnych - imienin, urodzin, Dni Matki, Ojca, Babci, Dziadka.
 Zrozumienie roli wspólnego świętowania w rodzinie i spędzania czasu wolnego.
 Kontynuowanie rodzinnych tradycji.
 Uzmysłowienie sobie, w czym przejawia się rodzinne wychowanie patriotyczne.

 Burza mózgów.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia.

LEKCJA 5
JAK BYĆ DOBRYM PRZYJACIELEM?
Cele edukacyjne
 Ukazywanie roli koleżeństwa i przyjaźni w życiu człowieka.
Treści nauczania
 Relacje międzyosobowe.
 Cechy dobrego przyjaciela.

 Umiejętność przedstawienia istoty koleżeństwa i przyjaźni.
 Zrozumienie istnienia potrzeby i wartości wzajemnego szacunku, udzielania
pomocy, empatii i współpracy.
 Uświadomienie sobie, że współpraca, wzajemna pomoc i zrozumienie umacniają
więzi koleżeńskie.

 Burza mózgów.
 Praca w grupie.
 Miniwykład.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, karteczki papieru z napisem: „(Imię przyjaciela) to mój dobry
przyjaciel, ponieważ ...”.
LEKCJA 6
TACY SAMI
Cele edukacyjne
 Okazywanie szacunku innym ludziom.
 Zwalczanie uprzedzeń i dyskryminacji wobec osób z różnymi rodzajami
niepełnosprawności.
Treści nauczania
 Potrzeba i wartość wzajemnego szacunku, empatii.
 Postawy wobec osób niepełnosprawnych.

 Umiejętność pozytywnego odnoszenia się do osób z niepełnosprawnością widząc
w nich wartościowych partnerów w koleżeństwie, przyjaźni, miłości, rodzinie.

 Burza mózgów.
 Praca w grupach.
 Miniwykład.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, wózek inwalidzki lub kule (w miarę możliwości), opaska na oczy lub
apaszka.
LEKCJA 7
ZDROWY STYL ŻYCIA
Gra towarzyska
Cele edukacyjne
 Poznanie podstawowych zasad pozwalających zachować zdrowie.
w grupie.
Treści nauczania
 Troska o zdrowie.
 Zasady współpracy w grupie.

 Umiejętność podejmowania osobistych wyborów związanych z prowadzeniem
zdrowego stylu życia: podstawy higieny; troska o zdrowie: właściwe odżywianie,
odpowiedni strój, sen i aktywność fizyczna.

 Gra w zeszycie ucznia.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia.

LEKCJA 8
CZY WIESZ CO JESZ?
Cele edukacyjne
 Poznanie zasad odżywiania pozwalających zachować zdrowie.
Treści nauczania
 Troska o zdrowie: właściwe odżywianie.

 Umiejętność układania jadłospisu.
 Uświadomienie sobie, że zdrowe odżywianie jest wyborem.
 Zrozumienie, że właściwe odżywianie pomaga rosnąć i utrzymać zdrowie.

 Burza mózgów.
 Miniwykład.
Środki dydaktyczne
Plansza: Piramida żywieniowa, owoce i warzywa przyniesione przez uczniów.
LEKCJA 9
ZŁOTA REGUŁA
Cele edukacyjne
 Ukazywanie możliwości dokonania autorefleksji nad wartościami w
życiu człowieka.
 Okazywanie szacunku innym ludziom, docenianie ich wysiłku i pracy.
 Zachęcanie i wzmacnianie pozytywnych zachowań.
Treści nauczania
 Szacunek, odpowiedzialność, uczciwość.

 Umiejętność dokonywania wyboru i urzeczywistniania wartości służących
osobowemu rozwojowi.
 Umiejętność okazywania szacunku członkom rodziny.
 Przyjęcie postawy szacunku wobec siebie i szacunku dla innych.

 Burza mózgów.
 Praca grupowa.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia.
LEKCJA 10
WIRUALNY ŚWIAT
Cele edukacyjne
 Korzystanie ze środków przekazu w sposób selektywny, umożliwiający obronę
przed ich destrukcyjnym oddziaływaniem.
Treści nauczania
 Świat rzeczywisty i świat wirtualny: gry komputerowe, Internet, portale
społecznościowe.

 Umiejętność korzystania z środków społecznego przekazu.
 Znajomość zagrożeń okresu dojrzewania: pornografia, cyberseks.

 Praca grupowa.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia.

LEKCJA 11
UWAGA! NIEBEZPIECZEŃSTWO!
Lekcja z podziałem na grupy
Cele edukacyjne
 Wyjaśnienie znaczenia słów: nałóg, uzależnienie.
 Określenie czynników ryzyka i czynników ochronnych związanych z używaniem
substancji (narkotyków i alkoholu).
Treści nauczania
 Uzależnienia i jego konsekwencje.
 Instytucjonalna pomoc rodzinie: uzależnienia, zachowania ryzykowne.

 Zrozumienie, że istnieją zagrożenia okresu dojrzewania: uzależnienia, zachowania
ryzykowne.
 Uświadomienie sobie niszczącego wpływu nałogów na zdrowie człowieka.
 Umiejętność zachowań asertywnych w różnych sytuacjach życiowych.

 Burza mózgów.
 Odgrywanie ról.
 Praca grupowa.
 Miniwykład.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, dla każdej grupy tabelka: Jakie mogą być skutki rodzinne, towarzyskie,
zawodowe dla osób zażywających alkohol lub narkotyki?
LEKCJA 12
CZAS NA ZMIANY
Cele edukacyjne
 Pomoc w przygotowaniu się do zrozumienia i akceptacji przemian okresu
dojrzewania.

Treści nauczania
 Dojrzewanie dziewcząt i chłopców.

 Poznanie objawów dojrzewania.
 Uświadomienie sobie kolejności zmian w okresie adolescencji.
 Zrozumienie, że każdy dojrzewa według własnego zegara biologicznego.
 Nabranie pozytywnego nastawienia do zmian towarzyszących dojrzewaniu.

 Burza mózgów.
 Praca w parach.
 Pogadanka.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, tablice poglądowe.
LEKCJA 13
PRZEMOC WOBEC DZIECI
Cele edukacyjne
 Definiowanie, czym jest przemoc wobec dzieci i młodzieży i jakie są jej rodzaje.
 Poznanie oznak przemocy.
 Omówienie sposobów zapobiegania przemocy.
Treści nauczania
 Przemoc wobec dzieci;

 Umiejętność określenia metod, które pomagają zapobiegać lub radzić sobie
z przemocą.
 Umiejętność rozpoznawania sytuacji ryzykownych, w których może dojść do
przemocy i nadużyć seksualnych.

Burza mózgów.
Praca indywidualna.
Praca w parach.
Miniwykład.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, nagranie z głośnym płaczem małego dziecka.
LEKCJA 14
HIGIENA CODZIENNA OKRESU DOJRZEWANIA
Cele edukacyjne
Poznanie podstawowych zasad higieny okresu dojrzewania
Treści nauczania
Współczesne metody i środki higieny osobistej.
Zrozumienie konieczności przestrzegania zasad higieny.

Poznanie odpowiednich dla siebie środków higienicznych i kosmetycznych.
Uświadomienie sobie, że dbałość o własne ciało to również zdrowy styl życia.
Poznanie skutków nieprzestrzegania zasad higieny.
Pogadanka,
Praca indywidualna.
Praca w grupach.
Środki dydaktyczne
Środki higieniczne i kosmetyczne, środki do higieny w czasie miesiączki,

arkusze papieru, kolorowe czasopisma, kredki, flamastry.

KLASA V
LEKCJA 1
POZNAJMY SIĘ
Cele edukacyjne
 Wzajemne poznanie się z uczniami.
 Wspólne ustalenie zasad, obowiązujących podczas zajęć.
Treści nauczania
 Tworzenie zgranej grupy.
 Zapoznanie uczniów z programem nauczania.

 Zrozumienie sensu uczestnictwa w zajęciach wychowania do życia w rodzinie.
 Aktywne uczestnictwo w życiu klasy.
 Umiejętność współpracy w grupie.

 Praca grupowa.
 Zabawy integracyjne.
Środki dydaktyczne
Piłka do gry, arkusze papieru, plakat.
LEKCJA 2
MÓJ DOM
Cele edukacyjne
 Zrozumienie znaczenia pojęcia „rodzina”.
 Wnoszenie pozytywnego wkładu w życie swojej rodziny.
 Wzmocnienie poczucia więzi z rodziną.
 Uświadomienie sobie własnego miejsca w rodzinie.
 Przeświadczenie o tworzeniu odpowiedniej atmosfery przez wszystkich
członków rodziny.

Treści nauczania
 Podstawowe funkcje rodziny.
 Różnorodne formy rodzin.
 Miejsce dziecka w rodzinie.
 Obowiązki członków rodziny.
 Atmosfera życia rodzinnego i relacje rodzinne.

 Uświadomienie sobie, że istnieją różne formy rodzin na przykład rodzina
niepełna, adopcyjna, zastępcza, formalna, nieformalna.
 Umiejętność okazania szacunku rodzeństwu, rodzicom i dziadkom oraz
docenianie ich wkładu w życie rodzinne.
 Zrozumienie za co i w jaki sposób można wyrazić wdzięczność rodzinie.
 Uczestniczenie w podziale obowiązków; korzysta z pomocy innych i sam jej
udziela.
 Umiejętność dzielenia czasu pomiędzy pracę i rekreację; tworzenie atmosfery
świętowania.
 Stosowanie zasad savoir vivre'u w życiu codziennym.

 Praca grupowa.
 Metody sytuacyjne.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, fotografie rodzinne.
LEKCJA 3
MOJA HISTORIA
Cele edukacyjne
 Pogłębianie więzi rodzinnej.
 Poszukiwanie informacji o historii rodziny.
 Umiejętność komunikacji.
Treści nauczania
 Przekaz wartości i tradycji w rodzinie.
 Więź rodzinna.

 Znajomość historii swojej rodziny.

Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, zdjęcia przyniesione z domu, dodatkowe teksty, klej, nożyczki.
LEKCJA 4
MOJE PODWÓRKO
Cele edukacyjne
 Poznanie cech dobrego kolegi i przyjaciela.
 Zrozumienie roli więzi koleżeńskich.
 Rozwijanie umiejętności rozwiązywania sytuacji konfliktowych.
 Kształtowanie cech osobowości ułatwiających kontakty społeczne.
 Uświadomienie sobie zachowań budujących i niszczących koleżeństwo oraz
przyjaźń.
Treści nauczania
 Koleżeństwo – przyjaźń.
 Cechy dobrego kolegi – przyjaciela.
 Rozwiązywanie konfliktów.

 Umiejętność rozpoznania cech dobrego kolegi, przyjaciela.
 Okazywanie szacunku rówieśnikom.
 Postrzeganie pozytywnego znaczenia relacji koleżeńskich i przyjacielskich.
 Umiejętność przewidywania konsekwencji swoich zachowań.
 Zrozumienie konieczności rozwiązywania konfliktów i problemów zaistniałych
w grupie.

 Praca grupowa.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia.
LEKCJA 5
MOJA SZKOŁA
Cele edukacyjne
 Kształtowanie motywacji i nawyku samokształcenia.
 Budowanie poczucia wiary we własne możliwości.
 Umiejętność samooceny.
Treści nauczania
 Kierowanie własnym rozwojem.
 Podejmowanie wysiłku samowychowawczego zgodnie z uznawanymi normami
i wartościami.

 Zrozumienie roli motywacji.
 Podejmowanie prób kierowania własnym rozwojem.
 Poznanie sposobów motywowania się do nauki szkolnej i innych zajęć.

 Praca grupowa.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia.
LEKCJA 6
MOJE UCZUCIA I EMOCJE
Cele edukacyjne
 Poznawanie, analizowanie i wyrażanie uczuć.

 Świadomość istnienia sytuacji, które źle wpływają na samopoczucie własne
i innych.
 Doskonalenie umiejętności komunikowania i odczytywania sygnałów
niewerbalnych.
Treści nauczania
 Emocje i uczucia.
 Empatia.

 Umiejętność rozpoznawania emocji i uczuć (mimika, gesty, głos, zachowanie).
 Uświadomienie sobie roli negatywnych i pozytywnych emocji w relacjach
interpersonalnych.
 Zrozumienie wpływu pozytywnych emocji na tworzenie właściwej atmosfery
w grupie; rozwiązywanie konfliktów.
 Umiejętność komunikowania swoich uczuć i świadomego kształcenia empatii.
 Zrozumienie konieczności rozwiązywania konfliktów i problemów.

 Praca z tekstem.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, kartki z napisanymi słowami:
gniew, wściekłoś, zawód, smutek, rozpacz, zadowolenie, radość, wstyd, strach, spokój,
4 kartki z napisanym zdaniem: Z matematyki mamy zadane 3 ćwiczenia do domu,
fragmenty książki Grzegorza Kasdepke Bon czy Ton, Savoir-vivre dla dzieci, pt.
Emocje.
LEKCJA 7
MOJA SAMOOCENA
Cele edukacyjne
 Wzmacnianie poczucia własnej wartości.
 Świadomość z istnienia sytuacji, które źle wpływają na samopoczucie własne
i innych.

 Doskonalenie umiejętności komunikowania swoich uczuć i odczytywania
sygnałów niewerbalnych.
Treści nauczania
 Emocje i uczucia.
 Pozytywne myślenie.
 Empatia.

 Poznawanie, analizowanie i wyrażanie uczuć (słowa, mimika, gesty, głos,
zachowanie).
 Uświadomienie sobie roli negatywnych i pozytywnych emocji w relacjach
interpersonalnych.
i wartościami.
 Zrozumienie wpływu pozytywnych emocji na umiejętność radzenia sobie ze
stresem; osiąganie spokoju wewnętrznego.
 Rozwijanie samoświadomości i poczucia własnej wartości.
 Świadome kształcenie empatii.

 Praca z tekstem.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia.
LEKCJA 8
MOJE PRAWA
Cele edukacyjne
 Zrozumienie idei powszechnych praw człowieka.
 Poznanie podstawowych praw przysługujących dzieciom.
Treści nauczania
 Prawa dziecka.
 Postawy asertywne.

 Obowiązki wynikające z posiadanych praw.

 Poznanie praw dziecka i zrozumienie ich idei.
 Świadomość, że posiadanie praw wiąże się także z obowiązkami wobec innych
ludzi (rówieśników i dorosłych).
 Umiejętność asertywnej odmowy.
 Wskazanie, do kogo można zwrócić się o pomoc w sytuacji, gdy dzieci są
ofiarami lub świadkami aktu przemocy.

 Praca indywidualna i praca grupowa.
 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, karty papieru, fragmenty Konwencji o prawach dziecka, książeczka
Mam prawo! Czyli nieomal wszystko, co powinniście wiedzieć o prawach dziecka a nie
macie kogo spytać autorstwa Grzegorza Kasdepke.
LEKCJA 9
MOJE BEZPIECZEŃSTWO
Cele edukacyjne
 Rozróżnianie odmiennych rodzajów przemocy.
 Zrozumienie istnienia różnic pomiędzy skarżeniem na dany temat, a mówieniem/
informowaniem dorosłych o sytuacjach niebezpiecznych dla danej osoby
(bezpieczeństwo fizyczne i psychiczne).
Treści nauczania
 Akceptacja i szacunek dla ciała.
 Postawy asertywne.
 Obowiązki wynikające z posiadanych praw.

 Zrozumienie, że każdy człowiek - w tym szczególnie dziecko - ma prawo do
intymności i nietykalności seksualnej.

 Umiejętność asertywnej odmowy.
 Uświadomienie konieczności zgłaszania dorosłym sytuacji niebezpiecznych
(ryzykownych), w których uczestniczą dzieci lub są ich obserwatorami.
 Wskazanie, do kogo można zwrócić się o pomoc w sytuacji, gdy dzieci są
ofiarami lub świadkami aktu przemocy.
 Odróżnianie skarżenia od informowania w sytuacjach zagrożenia.

 Praca indywidualna i praca grupowa.
 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia.
LEKCJA 10
MOJE DORASTANIE. DZIEWCZĘTA
Cele edukacyjne
 Umiejętność identyfikowania u siebie zmian zachodzących w okresie pokwitania.
 Zrozumienie, że czas pokwitania dotyczy zarówno własnej płci, jak i płci
przeciwnej.
 Uświadomienie istnienia różnic w dojrzewaniu chłopców i dziewcząt.
Treści nauczania
 Zmiany fizyczne i psychiczne okresu dorastania.
 Dojrzewanie dziewcząt.

 Poznanie różnic i podobieństw między chłopcami a dziewczętami.
 Identyfikacja z własną płcią.
 Poznanie zmian okresu dorastania.
 Stosowanie prawidłowej terminologii.
 Umiejętność dyskutowania w grupie o problemach dotyczących dojrzewania.


Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, fragmenty filmu (np. film animowany Co się ze mną dzieje), tablice
poglądowe.
LEKCJA 11
MOJE DORASTANIE. CHŁOPCY
Cele edukacyjne
 Umiejętność identyfikowania u siebie zmian zachodzących w okresie pokwitania.
 Zrozumienie, że czas pokwitania dotyczy zarówno własnej płci, jak i płci
przeciwnej.
 Uświadomienie istnienia różnic w dojrzewaniu chłopców i dziewcząt.
Treści nauczania
 Zmiany fizyczne i psychiczne okresu dorastania.
 Dojrzewanie chłopców.

 Poznanie zmian okresu dorastania.
 Stosowanie prawidłowej terminologii.
 Umiejętność dyskutowania w grupie o problemach dotyczących dojrzewania.

 Praca grupowa.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, fragmenty filmu (np. film animowany Co się ze mną dzieje), tablice
poglądowe.
LEKCJA 12
MOJA DIETA
Cele edukacyjne
 Zrozumienie pojęć „zrównoważona dieta”, „śmieciowe jedzenie”.
 Umiejętność wyboru zdrowego stylu życia.

Treści nauczania
 Promocja zdrowych nawyków żywieniowych.
 Zdrowy styl życia.

 Okazywanie szacunku dla ludzkiego ciała; troska o zdrowie: właściwe
odżywianie;
 Umiejętność dokonywania wyborów pomiędzy zdrowymi produktami a
„śmieciowym jedzeniem”.

 Mini wykład.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, ankieta, klej, nożyczki.
LEKCJA 13
MÓJ DZIEŃ
Cele edukacyjne
 Uświadomienie, jak ważna jest umiejętność organizacji czasu.
 Tworzenie odpowiednich warunków do nauki.
 Rozwijanie różnych form wypoczynku.
Treści nauczania
 Metody dobrej organizacji czasu.
 Podstawowe zasady higieny.

 Umiejętność organizacji czasu pracy i wypoczynku.
 Wywiązywanie się z podjętych zobowiązań.
 Wyrobienie nawyku systematyczności.
 Umiejętność określenia zagrożeń wynikających z nadmiernego używania
Internetu.
 Stosowanie zasad higieny i zdrowego stylu życia.

Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, ankieta.
LEKCJA 14
MOJE DORASTANIE
Gra towarzyska
Cele edukacyjne
 Utrwalenie wiadomości i umiejętności dotyczących zdrowego stylu życia.
 Kształtowanie prozdrowotnych nawyków.
Treści nauczania
 Zachowania sprzyjające i zagrażające zdrowiu.

 Umiejętność dokonywania odpowiednich wyborów.

 Praca grupowa.
 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, gra, nożyczki, pionki, kostka do gry.
Na podsumowanie zajęć wychowania do życia w rodzinie w V klasie proponujemy

uczniom grę Moje dorastanie, która umożliwi sprawdzenie, czego nauczyli się
podczas roku szkolnego. Gra została dołączona do zeszytu ucznia. Aby przystąpić
do zabawy, uczniowie muszą wyciąć karty, które znajdują się na oddzielnej wkładce.

KLASA VI
LEKCJA 1
POZNAJMY SIĘ LEPIEJ
Cele edukacyjne
 Uświadomienie uczniom wpływu różnorodnych wydarzeń na życie.
Treści nauczania
 Tworzymy grupę.
 Samopoznanie i samoświadomość.
 Program nauczania wdżwr.

 Umiejętność dokonywania oceny wydarzeń z własnego życia.
 Umiejętność współpracy w grupie.

Środki dydaktyczne
Arkusze papieru, zeszyt ucznia.
LEKCJA 2
MOJA RODZINA
Cele edukacyjne
 Przeświadczenie o potrzebie tworzenia atmosfery domowej przez wszystkich
członków rodziny.
 Ukazywanie możliwości rozwiązywania konfliktów.
Treści nauczania
 Relacje w rodzinie.
 Obowiązki i odpowiedzialność członków rodziny.
 Konflikty i ich rozwiązywanie.
 Osoby starsze w rodzinie.

 Wnoszenie pozytywnego wkładu w życie swojej rodziny.
 Zrozumienie, że konflikty w relacjach międzyludzkich są nieuniknione.
 Podejmowanie prób rozwiązywania konfliktów zaistniałych w domu.
 Rozumienie zasad komunikacji werbalnej i niewerbalnej i jej znaczenia
w relacjach interpersonalnych.
 Przyjmowanie odpowiedzialności za manifestowane reakcje, wypowiadane
i pisane słowa.
 Docenianie roli wszystkich członków rodziny.

Środki dydaktyczne
LEKCJA 3
MOJE RODZINNE TRADYCJE
Cele edukacyjne
 Uświadomienie, jak ważne jest wspólne spędzanie wolnego czasu w rodzinie.
 Celebrowanie tradycji rodzinnych.
 Rozwijanie szacunku dla różnorodności zwyczajów i tradycji innych rodzin.
Treści nauczania
 Przekaz wartości i tradycji w rodzinie.
 Wspólne świętowanie.

 Rozpoznawanie rodzinnych tradycji i rozumienie, dlaczego są one ważne.
 Zrozumienie, że rodziny są podobne do siebie, ale także się różnią - różne
struktury rodziny.
 Umiejętność tworzenia atmosfery świętowania.
 Znajomość roli rodzinnego wychowania patriotycznego, religijnego.


Środki dydaktyczne
LEKCJA 4
MÓJ WOLNY CZAS
Cele edukacyjne
 Uświadomienie, jak ważne dla naszego zdrowia fizycznego i psychicznego są
różne formy spędzania wolnego czasu.
 Identyfikacja zagrożeń dostępnych w Internecie.
Treści nauczania
 Formy spędzania wolnego czasu.
 Hobby w życiu człowieka.
 Bezpieczeństwo w Internecie.

 Okazywanie szacunku dla ludzkiego ciała; znajomość podstaw higieny; troska
o zdrowie: odpowiedni strój, sen i aktywność fizyczną.
 Umiejętność organizacji różnych form wypoczynku.
 Umiejętność dzielenia czasu na pracę i rekreację.
 Zrozumienie, na czym polega bezpieczne korzystanie z Internetu.

 Burza mózgów.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, ankieta, arkusze papieru.

LEKCJA 5
MOJE PROBLEMY
Cele edukacyjne
 Zrozumienie konieczności identyfikowania swoich problemów.
 Uświadomienie sobie, że należy podejmować próby radzenia sobie ze stresem
i problemami pojawiającymi się w okresie dojrzewania.
Treści nauczania
 Problemy nastolatków i ich rozwiązywanie.
 Współpraca.
 Empatia.

 Umiejętność identyfikacji problemów.
 Rozpoznawanie objawów zastraszania przez inne osoby (rówieśników
i dorosłych).
 Podejmowanie prób rozwiązywania problemów.
 Umiejętność skutecznej interwencji.

Środki dydaktyczne
LEKCJA 6
MOJE DECYZJE
Cele edukacyjne
 Poznanie podstawowych zasad właściwego podejmowania decyzji.
 Zrozumienie konieczności dokonywania dobrych wyborów w obliczu presji grupy.
Treści nauczania
 Wybory i decyzje nastolatków.
 Wartości w życiu człowieka.

 Umiejętność określania celów osobistych.
 Umiejętność rozpoznawania sytuacji wymagających podjęcia decyzji.
 Umiejętność podejmowania odpowiedzialnych decyzji i dokonywania dobrych
wyborów.
 Umiejętność oceny korzyści i skutków alternatywnych rozwiązań.

Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, „banknoty” 50 zł, 100 zł, 200 zł, 500zł, - dla każdej grupy komplet
o równowartości 1000 zł, karty z napisami: miłość, uroda, bogactwo, uczciwość,
szczęście, moc, wolność, zdrowie
LEKCJA 7
MOJE DOJRZEWANIE
Cele edukacyjne
 Uświadomienie istnienia zmian, które pojawiają się w okresie dojrzewania
u dziewcząt i chłopców.
 Zrozumienie konieczności radzenia sobie ze zmianami fizycznymi
i emocjonalnymi.
 Kształtowanie umiejętności kulturalnego stosowania słownictwa związanego
z płciowością człowieka i rozrodczością.
 Uświadomienie sobie konieczności pokonywania trudności okresu dorastania
(fizycznych i psychicznych).
Treści nauczania
 Dojrzewanie.
 Płeć - różnice w budowie fizycznej i psychicznej kobiety i mężczyzny.
 Problemy nastolatków związane z dojrzewaniem.

 Zrozumienie, że zmiany są nieodzownym elementem dojrzewania.
 Umiejętność identyfikacji problemów fizycznych dotyczących okresu pokwitania.
 Rozumienie pojęć: cielesność, płciowość, seksualność.

 Miniwykład.
 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, pytania przygotowane przez nauczyciela, plansze np. Edutop, Centrum
Wydawniczo-Oświatowe, film animowany np. Co się ze mną dzieje, Przemiany okresu
dojrzewania, pudełko na pytania, pytania przygotowane przez nauczyciela.
LEKCJA 8
MOJE CIAŁO
Cele edukacyjne
 Znajomość budowy układu rozrodczego.
z płciowością i rozrodczością człowieka.
Treści nauczania
 Budowa układu rozrodczego człowieka.
 Zapłodnienie.

 Poznanie budowy układów rozrodczych człowieka.
 Zrozumienie, jak dochodzi do zapłodnienia.
 Zrozumienie istnienia związku między zmianami, które występują w okresie
dojrzewania a rozwojem zdolności do reprodukcji.

 Miniwykład.

Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, plansze np. Co się dzieje z moim ciałem?, zestaw plansz Bro-Posz, film
np. Narodziny życia z serii „Wszechświat naszego ciała”.
LEKCJA 9
MOJA INTYMNOŚĆ
Cele edukacyjne
 Rozwijanie świadomości nastolatków związanej z prawem do intymności
seksualnej.
 Pomoc w rozróżnianiu sytuacji przemocy seksualnej.
 Zrozumienie konieczności szukania pomocy w sytuacjach presji seksualnej.
i wartościami.
Treści nauczania
 Intymność seksualna.
 Presja i przemoc seksualna.

 Rozpoznawanie sytuacji zagrażających zdrowiu, bezpieczeństwu a nawet życiu.
 Umiejętność ochrony i obrony własnej intymności i nietykalności seksualnej.
 Prezentowanie postawy szacunku do innych osób.
 Zrozumienie wpływu mediów i Internetu na zdrowie i psychikę nastolatka.
 Rozwijanie umiejętności odmowy w zachowaniach, które postrzegane są jako złe
dla nich samych.

 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, pudełko na pytania, kartki z pytaniami przygotowanymi przez
nauczyciela.

LEKCJA 10
MOJA HISTORIA
Cele edukacyjne
 Znajomość funkcjonowania układu rozrodczego.
z rozrodczością człowieka.
Treści nauczania
 Rola układów rozrodczych człowieka.
 Komórki rozrodcze.
 Zapłodnienie.

 Poznanie funkcjonowania układów rozrodczych człowieka.
 Zdobycie wiedzy na temat, jak dochodzi i na czym polega zapłodnienie.

 Miniwykład.
 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, plansze układu rozrodczego, film animowany Narodziny z serii „Było
sobie życie”.
LEKCJA 11-12
MOJE PIERWSZE DNI ŻYCIA
Cele edukacyjne
 Pozyskanie wiedzy na temat organizmu ludzkiego i zachodzących w nim zmian
rozwojowych w okresie prenatalnym i postnatalnym.
 Uświadomienie zakresu obowiązków rodzicielskich.
Treści nauczania
 Ciąża
 Rozwój płodu. Poród.
 Przyjęcie dziecka jako nowego członka rodziny.

 Macierzyństwo i ojcostwo.

 Poznanie etapów życia płodowego.
 Zrozumienie, że rodzicielstwo wymaga stałego i ciągłego zaangażowania.
 Przewidywanie konsekwencji zachowań seksualnych.
 Umiejętność współpracy w grupie, słuchania i prowadzenia dyskusji.

 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, arkusze papieru, plansze np. Edutop, Centrum Wydawniczo-
Oświatowe, fragmenty filmu np. Skąd się wziąłem, Cud miłości, Narodziny - z serii
„Było sobie życie”.
LEKCJA 13
MOJA HIGIENA
Cele edukacyjne
 Utrwalenie właściwych nawyków higieny osobistej.
 Nabranie przekonania, że przestrzeganie zasad higieny to element zdrowego
stylu życia.
Treści nauczania
 Podstawowe zasady higieny okresu dojrzewania.
 Środki higieny osobistej.

 Zrozumienie, że higiena osobista jest nieodzownym elementem życia
codziennego zapewniającym zdrowie.
 Umiejętność odpowiedniego wyboru oraz właściwego stosowania środków
higienicznych i pielęgnacyjnych.

 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, środki higieniczne i kosmetyczne.
LEKCJA 14
MÓJ STYL ŻYCIA
Cele edukacyjne
 Utrwalenie wiadomości i umiejętności dotyczących zdrowego stylu życia.
 Kształtowanie prozdrowotnych nawyków.
Treści nauczania
 Zachowania sprzyjające i zagrażające zdrowiu.

 Umiejętność dokonywania odpowiednich wyborów.
 Okazywanie szacunku dla ludzkiego ciała; znajomość podstaw higieny; troska
o zdrowie: właściwe odżywianie, odpowiedni strój, sen i aktywność fizyczną;

 Praca grupowa.
 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, gra.
Na podsumowanie zajęć wychowania do życia w rodzinie w VI klasie proponujemy

uczniom grę w formie kart, które zostały dołączone do Przewodnika dla nauczyciela.

KLASA VII
LEKCJA 1
O CZYM BĘDZIEMY ROZMAWIAĆ NA LEKCJACH WDŻWR W KLASIE VII?
Cele edukacyjne:
 Poznanie zasad obowiązujących na zajęciach dotyczących kultury dyskusji,
aktywności i otwartości wobec poruszanych problemów.
w grupie.
Treści nauczania:
 Program nauczania wychowania do życia w rodzinie.
 Zasady współpracy w grupie.
Przewidywane osiągnięcia uczniów:

 Nabycie umiejętności współpracy w grupie.
 Zrozumienie potrzeby omawiania i rozwiązywania problemów wieku
młodzieńczego i sposobów radzenia sobie z nimi.
Procedury osiągania celów:

Środki dydaktyczne:
Arkusze papieru, mazaki.
LEKCJA 2
POZNAJ SIEBIE
Cele edukacyjne
 Wybór i urzeczywistnianie wartości służących rozwojowi osobowemu.
 Przyjęcie integralnej wizji osoby. Kierowanie własnym rozwojem, podejmowanie
wysiłku samowychowawczego zgodnie z uznawanymi normami i wartościami.
 Pomoc w budowaniu poczucia własnej wartości.
 Rozwiązywanie problemów.
Treści nauczania
 Odpowiedzialność za własny rozwój: samowychowanie.

 Nabranie umiejętności refleksyjnego spojrzenia na siebie.
 Uświadomienie sobie, że jest się odpowiedzialnym za własny rozwój.
 Rozwijanie umiejętności życiowych, pozytywnych motywacji oraz doceniania
samego siebie.
 Zrozumienie potrzeby omawiania i rozwiązywania problemów wieku
młodzieńczego i sposobów radzenia sobie z nimi.

Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, duże kwiaty wycięte z papieru - po jednym dla każdego ucznia.
LEKCJA 3-4
WAŻNE DECYZJE
Cele edukacyjne
 Pomoc młodzieży w rozwijaniu poczucia własnej wartości, umiejętności
życiowych i pozytywnych motywacji.
 Wyposażenie w umiejętności, które mogą pomóc w osiąganiu swoich celów.
 Okazywanie szacunku innym ludziom, przyjęcie postawy szacunku wobec siebie.
 Wybór i urzeczywistnianie wartości służących osobowemu rozwojowi.
 Kierowanie własnym rozwojem, podejmowanie wysiłku samowychowawczego
zgodnie z uznawanymi normami i wartościami.
Treści nauczania
 Odpowiedzialność za własny rozwój: samowychowanie, odpowiedzialność,
szacunek;
 Rola autorytetów w życiu człowieka. Osoby uznane za autorytety.
 Formacyjna rola rodziny w zakresie wartości, norm, postaw i zachowań.

 Zrozumienie wagi wpływu dokonywanych wyborów w życiu człowieka.
 Uznanie autorytetów w domu, szkole i społeczności.
 Prezentowanie postaw szacunku i odpowiedzialności wobec siebie i innych ludzi.
 Zrozumienie, że każdy powinien kształtować cechy swojej osobowości.
 Przyswajanie wartości i tradycji ważnych w rodzinie.
 Rozumienie, dlaczego życie jest wartością fundamentalną.

Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, lista materialnych i niematerialnych rzeczy.
LEKCJA 5
ASERTYWNOŚĆ NA CO DZIEŃ
Cele edukacyjne
 Pomoc w rozwijaniu umiejętności asertywnej odmowy i umiejętności radzenia
sobie ze stresem.
 Kształtowanie umiejętności podejmowania decyzji.
 Ochrona nastolatków, które są narażone na ryzyko negatywnych wpływów.
Treści nauczania
 Kształtowanie i wyrażanie postaw asertywnych.
 Zasady komunikacji werbalnej i niewerbalnej.
 Odpowiedzialność za swoje reakcje.

 Uświadomienie sobie wagi dokonywanych czynów i wypowiadanych słów.
 Umiejętność radzenia sobie w sytuacji konfliktu, presji grupy, stresu.
 Uzmysłowienie sobie, że komunikowanie się to mówienie i słuchanie.
 Umiejętność otwartego i bezpośredniego wyrażania swoich myśli, uczuć,
przekonań (reakcji asertywnych).
 Kształtuje i wyraża postawy asertywne, gdy nie może lub nie powinien czegoś
wykonać stara się odmawiać tak, by nie ranić drugiego.

Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia.

LEKCJA 6
JAK SIĘ DOGADAĆ W RODZINIE?
Cele edukacyjne
 Poznanie sposobów radzenia sobie z konfliktem.
 Pomoc w zrozumieniu zasadności budowania prawidłowych relacji rodzinnych.
Treści nauczania
 Relacje rodzinne.
 Konflikt pokoleń - przyczyny i sposoby rozwiązywania.

 Nabycie umiejętności podejmowania prób rozwiązywania konfliktów w rodzinie.
 Zrozumienie, że należy przewidywać konsekwencje swoich zachowań.
 Doskonalenie umiejętności komunikowania się i budowania prawidłowych relacji
rodzinnych.

 Praca grupowa.
 Miniwykład.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, fragment dowolnego filmu przedstawiającego konfliktową sytuację
rodzice - dzieci.
LEKCJA 7
JAK BYĆ DOBRYM PRZYJACIELEM?
Cele edukacyjne
 Uświadomienie cech dobrego kolegi i przyjaciela.
 Pomoc w podejmowaniu wysiłku samowychowawczego.
Treści nauczania
 Relacje międzyosobowe, ich znaczenie w rozwoju społeczno-emocjonalnym.
 Istota koleżeństwa i przyjaźni.

 Umiejętność budowania relacji koleżeńskich, współpracy i kształtowania cech
dobrego kolegi/przyjaciela.
 Zdolność do empatii.

Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia.
LEKCJA 8
SAVOIR- VIVRE DLA KAŻDEGO
Cele edukacyjne
 Poznanie podstawowych zasad savoir-vivre'u w domu rodzinnym i różnych
sytuacjach.
 Umiejętność stosowania właściwych zachowań w różnych sytuacjach życiowych.
Treści nauczania
 Dobre maniery i savoir-vivre.
 Przyjęte normy zachowania w różnych miejscach i sytuacjach.
 Słowniczek i wyrażenia związane z tematem lekcji (zwroty, pozdrowienia,
wyrażanie prośby, odpowiadanie, zachowania w miejscach publicznych,
odmawianie, słownictwo związane z dobrymi obyczajami).

 Znajomość i umiejętność stosowania zasad savoir vivre'u w różnych sytuacjach
życiowych.

 Miniwykład.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, cztery arkusze papieru A2.

LEKCJA 9
ETAPY DOJRZAŁOŚCI
Cele edukacyjne
 Pomoc w zrozumieniu i akceptacji kryteriów dojrzałości biologicznej, psychicznej
i społecznej.
Treści nauczania
 Etapy dojrzałości.
 Emocje.

 Zrozumienie, że każdy człowiek osiąga kolejne etapy dojrzałości w stosownym
dla siebie czasie i tempie.
 Poznanie kryteriów dojrzałości biologicznej, psychicznej i społecznej.
 Zdobycie wiedzy o czynnikach, które wpływają na osiągnięcie danego etapu
dojrzałości.

 Miniwykład.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia.
LEKCJA 10
W CYFROWYM ŚWIECIE
Cele edukacyjne
 Świadome i odpowiedzialne korzystanie ze środków masowego przekazu, w tym
Internetu, w sposób selektywny.
 Uświadomienie sobie istnienia niekorzystnych oddziaływań Internetu.
 Pomoc w rozwijaniu umiejętności krytycznego myślenia.
Treści nauczania
 Środki masowego przekazu.
 Świat rzeczywisty i świat wirtualny: gry komputerowe, Internet, portale
społecznościowe.
 Bezpieczeństwo w Internecie.

 Świadome, odpowiedzialne i bezpieczne korzystanie ze środków masowego
przekazu, w tym Internetu, w sposób selektywny, umożliwiający obronę przed ich
destrukcyjnym oddziaływaniem.
 Umiejętność dokonywania wyboru określonych treści i limitowanie czasu
korzystania z Internetu.
 Uświadomienie sobie zagrożeń związanych z Internetem: pornografia, cyberseks.
 Umiejętność przedstawiania roli autorytetów w życiu człowieka, wymieniania
osób uznanych za autorytety przez innych i siebie.

 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, Internet lub przygotowana prezentacja dotycząca cyberprzemocy;
wywiad z młodym Kamilem Stochem
(https://www.youtube.com/watch?v=277TASChoAg).
LEKCJA 11
MIŁOŚĆ NIEJEDNO MA IMIĘ
Cele edukacyjne
 Pomoc w ukazywaniu różnic między zakochaniem a dojrzałą miłością.
 Uświadomienie sobie, na czym polega dobry i zły związek.
 Zapoznanie uczniów z różnicami pomiędzy wyobrażeniem o romantycznej
miłości a rzeczywistością.
Treści nauczania
 Zakochanie i miłość.
Przewidywane osiągnięcia uczniów:

 Zrozumienie, jak budowane są relacje: sympatie, zakochanie, miłość.
 Dostrzeganie różnic między zakochaniem a dojrzałą miłością.
 Uświadomienie sobie, że dojrzewanie do miłości jest procesem.
 Zrozumienie istnienia związku pomiędzy aktywnością seksualną a miłością
i odpowiedzialnością.

 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, przygotowana przez nauczyciela prezentacja składająca się z kilku
grafik, kserokopie kilku kart „Czy to miłość…”, flamastry: czerwony, żółty, zielony.
LEKCJA 12-13
KROK OD DOROSŁOŚCI
LEKCJA 12
Cele edukacyjne
 Znajomość funkcji poszczególnych narządów układów rozrodczych.
dojrzewania.
Treści nauczania
 Rola poszczególnych narządów układu rozrodczego.
 Zapłodnienie.

 Rozpoznawanie zmian fizycznych i psychicznych okresu dojrzewania.
 Zrozumienie, że każdy dojrzewa w swoim, indywidualnym tempie.
 Znajomość hormonów warunkujących płodność kobiet i mężczyzn.

 Pogadanka.
 Film.
Środki dydaktyczne:
Zeszyt ucznia, plansze – układy rozrodcze, film, np. Skąd się wziąłem?,
Wszechświat naszego ciała, Tajemnice ludzkiego organizmu, Co się ze mną dzieje?
Dziewczęta – przemiany wieku dojrzewania oraz Chłopcy – przemiany wieku
dojrzewania (innego, dowolnie wybranego dotyczącego tej tematyki).

LEKCJA 13
Cele edukacyjne
 Znajomość metod rozpoznawania płodności.
 Poznanie objawów płodności i możliwości wykorzystania ich w planowaniu
rodziny.
Treści nauczania
 Fizjologia płodności.
 Hormony warunkujące płodność kobiet i mężczyzn.

 Umiejętność rozpoznawania objawów płodności.
 Poznanie przydatności metod naturalnych w planowaniu rodziny i diagnostyce
zaburzeń.

 Pogadanka.
 Film.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, plansze – układy rozrodcze, film, np. Skąd się wziąłem?,
Wszechświat naszego ciała, Tajemnice ludzkiego organizmu, Co się ze mną dzieje?
Dziewczęta – przemiany wieku dojrzewania oraz Chłopcy – przemiany wieku
dojrzewania (innego, dowolnie wybranego dotyczącego tej tematyki).
LEKCJA 14
MOJE NIEPOKOJE
Cele edukacyjne
dojrzewania.
 Pokonywanie trudności okresu dojrzewania.
 Rozwiązywanie problemów.
Treści nauczania
 Problemy związane z dojrzewaniem.

 Popęd płciowy w okresie dojrzewania.
 Zmiany psychiczne towarzyszące pokwitaniu.

 Zrozumienie, że rozchwianie emocjonalne jest nieodłącznym elementem
dojrzewania.
 Poznanie problemów związanych z pojawiającym się w okresie dojrzewania
popędem płciowym.
 Umiejętność omawiania i pokonywania trudności wieku młodzieńczego.
 Poznanie sposobów radzenia sobie z trudnościami okresu dojrzewania.
 Zrozumienie, że dojrzewanie dziecka jest również trudnym czasem dla jego
rodziców.
Metody i techniki pracy

 Pogadanka.
 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Pisma młodzieżowe przyniesione przez uczniów, listy nastolatków zamieszczane w
Internecie.

KLASA VIII
LEKCJA 1
MĘSKOŚĆ, KOBIECOŚĆ
Cele edukacyjne
 Akceptacja własnej płciowości.
 Wzmacnianie procesu identyfikacji z własną płcią.
Treści nauczania
 Podstawowe informacje o rozwoju seksualnym człowieka: tożsamość płciowa -
kobiecość i męskość.
 Różnice psychoseksualne miedzy kobietami i mężczyznami.
 System poradnictwa dla dzieci i młodzieży.

 Świadomość i zrozumienie istnienia różnic psychoseksualnych między
mężczyznami a kobietami.
 Zrozumienie, na czym polega identyfikacja z własną płcią.
 Umiejętność określenia pojęć związanych z seksualnością: męskość, kobiecość,
komplementarność, cielesność, seksualność, płciowość.
 Umiejętność wyjaśnienia, na czym polega i czego dotyczy integracja seksualna.
 Umiejętność szukania pomocy w trudnych sytuacjach życiowych.

 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia.
LEKCJA 2
ETAPY MIŁOŚCI
Cele edukacyjne
 Ukazanie jedności pomiędzy aktywnością seksualna a miłością

Treści nauczania
 Sympatie młodzieńcze, pierwsze fascynacje, miłość platoniczna, miłość
młodzieńcza, miłość dojrzała.

 Zrozumienie, że miłości jest procesem rozwijającym się.
 Umiejętność przedstawienia cech odróżniających koleżeństwo, przyjaźń,
sympatie młodzieńcze, fascynacje, zakochanie, miłości dojrzałej.
 Nabranie przekonania że miłość małżeńską trzeba pielęgnować.
 Umiejętność wyjaśnienia na czym polega odpowiedzialność mężczyzny i kobiety
za sferę seksualną i prokreację.
 Zrozumienie, że aktywność seksualna jak każde zachowanie człowieka podlega
odpowiedzialności moralnej.

 Praca grupowa.
 Dyskusja.
 Łańcuch skojarzeń.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia.
LEKCJA 3
INICJACJA SEKSUALNA
Cele edukacyjne
 Przyjęcie integralnej wizji ludzkiej seksualności.
 Przedstawienie konsekwencji fizycznych, psychicznych, moralnych, uczuciowych
przedwczesnej inicjacji seksualnej.
 Przedstawienie argumentów biomedycznych, psychologicznych, społecznych
i moralnych za inicjacją seksualną w małżeństwie.
Treści nauczania
 Cielesność, płciowość seksualność.
 Inicjacja seksualna.
 Związek pomiędzy aktywnością seksualną a miłością i odpowiedzialnością;
 Ryzyko związane z wczesną inicjacją.

 Konieczność obrony własnej intymności i nietykalności seksualnej oraz szacunek
dla ciała innej osoby.

 Umiejętność wyjaśnienia na czym polega i czego dotyczy integracja seksualna.
 Zrozumienie znaczenia odpowiedzialności w przezywaniu własnej płciowości
oraz budowaniu trwałych i szczęśliwych więzi.
 Charakteryzuje związek istniejący pomiędzy aktywnością seksualną a miłością
 Uświadomienie sobie negatywnego wpływu alkoholu i narkotyków na podjęcie
decyzji o inicjacji seksualnej.
 Zrozumienie, że własny system przekonań pełni najważniejszą rolę
w podejmowaniu decyzji dotyczącej inicjacji (umiejętność asertywnej odmowy).
 Zrozumienie na czym polega prawo człowieka do intymności i ochrona tego
prawa.
 Umiejętność obrony własnej intymności i nietykalności seksualnej.
i wartościami.

 Burza mózgów.
 Dyskusja w oparciu o fragmentów listów z czasopism dla młodzieży.
 Studium przypadku.
 Debata.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, listy z czasopism dla młodzieży.
LEKCJA 4
MAŁŻEŃSTWO
Cele edukacyjne
 Przygotowanie do życia w związku.
 Uzasadnienie potrzeby przygotowania do zawarcia małżeństwa i założenia
rodziny.
Treści nauczania
 Dojrzałość do małżeństwa i założenia rodziny.
 Kryteria wyboru współmałżonka.

 Wartości związane z seksualnością człowieka: miłość, małżeństwo,
odpowiedzialność.
 Normy chroniące życie małżeńskie i rodzinne.

 Zrozumienie sensu i celu miłości małżeńskiej.
 Poznanie motywów zawierania małżeństwa i czynników warunkujących trwałość
i powodzenie relacji małżeńskiej i rodzinnej.
 Uświadomienie sobie wpływu obojga małżonków na trwałość związku.
 Poznanie zachowań sprzyjających wzmacnianiu więzi między małżonkami.

 Burza mózgów.
 Dyskusja.
 Debata.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia.
LEKCJA 5
RODZICIELSTWO
Cele edukacyjne
 Przygotowanie do odgrywania ról małżeńskich i rodzicielskich.
 Zorientowanie w zakresie i komponentach składowych postawy
odpowiedzialnego rodzicielstwa.
Treści nauczania
 Miejsce rodziny w społeczeństwie.
 Funkcje rodziny: prokreacyjna, opiekuńcza, wychowawcza oraz ich znaczenie na
poszczególnych etapach rozwoju człowieka.

 Rozumienie roli obojga małżonków w budowaniu związku.
 Umiejętność wyjaśnienia czego dotyczy i w czym przejawia się rodzinne
wychowanie do miłości, prawdy, uczciwości, wychowanie patriotyczne, religijne,
moralne.
 Uświadomienie sobie konieczności rozwiązywania konfliktów występującymi
w rodzinie.

 Umiejętność określenia głównych funkcji płciowości takich jak: wyrażanie
miłości, budowanie więzi i rodzicielstwo, a także wzajemna pomoc
i uzupełnianie, integralna i komplementarna współpraca płci.
 Zrozumienie wartości trwałości małżeństwa dla dobra rodziny.
 Zrozumienie na czym polega adopcja i czym jest rodzina zastępcza oraz jakie
jest ich znaczenie dla dzieci, rodziców i społeczeństwa.
 Uświadomienie sobie nadrzędnej roli rodziców w procesie wychowywania dzieci.

 Dyskusja.
 Burza mózgów.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia.
LEKCJA 6
PLANOWANIE RODZINY
Cele edukacyjne
 Płodność wspólną sprawą kobiety i mężczyzny.
Treści nauczania
 Główne funkcje płciowości: wyrażanie miłości, budowanie więzi i rodzicielstwo.
 Metody naturalnego planowania rodziny. Metody rozpoznawania płodności.
 Metody i środki antykoncepcyjne. Aspekt zdrowotny, psychologiczny i etyczny.

 Przedstawia problem niepłodności; określa jej rodzaje, przyczyny, skutki;
wyjaśnia na czym polega profilaktyka i leczenie.
 Poznanie metod rozpoznawania płodności, ich przydatności w planowaniu
rodziny i diagnostyce zaburzeń.
 Definiuje pojęcie antykoncepcji i wymienia jej rodzaje, dokonuje oceny
stosowania poszczególnych środków antykoncepcyjnych w aspekcie
medycznym, psychologicznym, ekologicznym, ekonomicznym, społecznym
i moralnym.
 Zna różnice między antykoncepcją a naturalnym planowaniem rodziny,
zapłodnieniem in vitro a naprotechnologią.

 Pozyskanie rzetelnej wiedzy na temat środków antykoncepcyjnych.
 Zrozumienie sytuacji rodzin mających trudności z poczęciem dziecka
i doświadczających śmierci dziecka przed narodzeniem.

 Drama.
 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, prezentacja lub ulotki środków antykoncepcyjnych
LEKCJA 7
WYCHOWANIE DZIECI W RODZINIE
Cele edukacyjne
 Wspieranie wychowawczej roli rodziny.
 Zorientowanie w zakresie i komponentach składowych postawy
odpowiedzialnego rodzicielstwa.
Treści nauczania
 Odpowiedzialne rodzicielstwo.
 Wychowanie dzieci w rodzinie.
 Formacyjna rola rodziny: w zakresie przekazywania wiedzy (o życiu, człowieku,
świecie, relacjach międzyludzkich), kształtowania postaw, ćwiczenia
umiejętności, tworzenia hierarchii wartości, uczenia norm i zgodnych z nimi
zachowań.
 Instytucjonalna pomoc rodzinie w różnych sytuacjach życiowych.

 Poznanie i zrozumienie roli czynników wpływających na rozwój dziecka.
 Świadomość zmieniających się potrzeb dziecka w kolejnych latach jego życia.
 Poznanie i zrozumienie formacyjnej roli rodziny.
 Poznanie przyczyn konfliktów w rodzinie oraz zrozumienie konieczności
rozwiązywania ich.
 Znajomość istnienia instytucjonalnej pomocy rodzinie w sytuacji: choroby,
uzależnienia, ubóstwa, bezrobocia, zachowań ryzykownych, problemów
pedagogicznych, psychologicznych, prawnych.

 Drama.
 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, ulotki miejscowych instytucji pomocy społecznej.
LEKCJA 8
WARTOŚĆ ŻYCIA
Cele edukacyjne
 Przyjęcie pozytywnej postawy wobec życia ludzkiego.
 Ukazanie wartości moralnego wychowania w rodzinie.
Treści nauczania
 Życie jako wartość.

 Zrozumienie, na czym polega planowanie dzietności rodziny.
 Uświadomienie sobie, jakie aspekty należy uwzględnić przy podejmowaniu
decyzji prokreacyjnych.
 Znajomość zasad przygotowania kobiet i mężczyzn na poczęcie dziecka oraz
zrozumienie, czym jest odpowiedzialne rodzicielstwo.
 Zrozumienie, jak istotne znaczenie, zarówno w aspekcie medycznym,
psychologicznym, jak i społecznym ma gotowość członków rodziny na przyjęcie
dziecka z niepełnosprawnością.
 Wyrażanie postawy szacunku i troski wobec życia i zdrowia człowieka od
poczęcia do naturalnej śmierci.

 Fragmenty filmu.
 Pogadanka.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia.

LEKCJA 9
PRZEBIEG I HIGIENA CIĄŻY
Cele edukacyjne
 Pozyskanie wiedzy na temat organizmu ludzkiego i zachodzących w nim zmian
rozwojowych w okresie prenatalnym i postnatalnym.
 Pomoc w uświadomieniu, że poczęcie dziecka jest wspólną sprawą kobiety
i mężczyzny.
Treści nauczania
 Przebieg i higiena ciąży.
 Rozwój człowieka: faza prenatalna, narodziny.

 Znajomość faz psychofizycznego rozwoju człowieka w okresie prenatalnym
i postnatalnym.
 Orientowanie się w czynnikach wspomagających i zaburzających jego
psychiczny, fizyczny, duchowy i społeczny rozwój.
 Zrozumienie, czym jest opieka prekoncepcyjna i prenatalna uwzględniająca
zdrowie ojca, matki i dziecka, formy prewencji, profilaktyki i terapii.
 Znajomość zmian zachodzących w organizmie kobiety w okresie ciąży, porodu
i połogu.
 Zdobycie ogólnej wiedzy o wpływie na rozwój płodu zdrowia kobiety w czasie
ciąży oraz jej stylu życia w tym okresie.
 Zrozumienie, jak powinno wyglądać przyjęcie dziecka jako nowego członka
rodziny.
 Umiejętność wyjaśnienia roli i zadania szkół rodzenia oraz wartości naturalnego
karmienia.
 Znajomość podstawowych zasad codziennej opieki nad niemowlęciem.

 Pogadanka.
Środki dydaktyczne
Ulotki informacyjne dla kobiet w ciąży, fragmenty filmu.

LEKCJA 10
ROZWÓJ CZŁOWIEKA - CIĄGLE W DRODZE
Cele edukacyjne
 Znajomość organizmu ludzkiego i zachodzących w nim zmian od narodzin po
późny wiek dojrzały.
Treści nauczania
 Ontogeneza człowieka.
 Miejsce dziecka w rodzinie i jej rola.

 Znajomość faz rozwojowych człowieka.
 Dostrzeganie zmian zachodzących w okresie noworodkowym, niemowlęcym,
poniemowlęcym, przedszkolnym, szkolnym, dorosłości i późnego wieku
dojrzałego.
 Rozumie jakie miejsce zajmuje dziecko w rodzinie i jaka jest jej rola dla niego:
w fazie prenatalnej, podczas narodzin, w fazie niemowlęcej, wczesnodziecięcej;
przedpokwitaniowej, dojrzewania, młodości, wieku średniego, wieku późnego.
 Pozytywnie odnosi się do osób z niepełnosprawnością, widząc w nich
wartościowych partnerów w koleżeństwie, przyjaźni, miłości i rodzinie.
 Wyraża troskę o osoby chore i umierające; zachowuje pamięć o zmarłych,
współtowarzyszy bliskim w przeżywaniu żałoby.

 Pogadanka.
 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, książeczka zdrowia dziecka, fragmenty filmu Czarny balonik.
LEKCJA 11
PROBLEMY EMOCJONALNE MŁODZIEŻY
Cele edukacyjne
 Rozwiązywanie problemów i pokonywanie trudności okresu dorastania.
Treści nauczania
 Problemy i trudności nastolatków związane z okresem dojrzewania: (napięcia
seksualne, tożsamość).

 Zagrożenia okresu dojrzewania: narkomania, presja seksualna, uzależnienia,
pornografia, prostytucja nieletnich, anoreksja.
 Pomoc w rozeznaniu sytuacji wymagających porady lekarza lub innych
specjalistów.
 Różnice w rozwoju psychoseksualnym dziewcząt i chłopców; postawy
i wzajemne oczekiwania.

 Znajomość korzyści płynących z panowania nad własnymi popędami.
 Umiejętność obrony własnej intymności i nietykalności seksualnej oraz szacunek
 Umiejętność przewidywania konsekwencji dokonywanych przez siebie wyborów.
 Poszukiwanie pomocy przy problemach związanych z określeniem własnej
tożsamości płciowej i innych problemów wieku młodzieńczego.
 Znajomość różnic pomiędzy edukacją a wychowaniem seksualnym.
 Umiejętność scharakteryzowania i oceny różnych odniesień do seksualności:
permisywnych, relatywnych i normatywnych.
 Znajomość zagrożeń okresu dojrzewania, takich jak: uzależnienia chemiczne
i behawioralne, presja seksualna, pornografia, cyberseks, prostytucja nieletnich;
potrafi wymienić sposoby profilaktyki i przeciwdziałania.
 Bierze udział w życiu społecznym przez: wolontariat, stowarzyszenia, grupy
nieformalne i aktywność indywidualną; ujawnia wrażliwość na osoby
potrzebujące pomocy i zna konkretne sposoby jej udzielania.

 Dyskusja.
 Burza mózgów.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, czasopisma młodzieżowe, posty z portali społecznościowych.
LEKCJA 12
ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU
Cele edukacyjne
 Umiejętność korzystania ze środków masowego przekazu w sposób selektywny,
umożliwiający obronę przed ich destrukcyjnym oddziaływaniem.

Treści nauczania
 Środki masowego przekazu i ich wpływ na osobowość i życie młodego
człowieka.
 Zagrożenia w okresie dojrzewania.

 Uświadomienie sobie wpływu środków masowego przekazu na postrzeganie
świata oraz zachowania młodzieży.
 Umiejętność korzystania ze środków masowego przekazu w sposób selektywny.
 Rozumienie niszczącego wpływu prostytucji, narkotyków i alkoholu na psychikę,
zdrowie, budowanie więzi międzyludzkich oraz zachowania seksualne.
 Umiejętność stosowania zachowań asertywnych w różnorodnych sytuacjach
życiowych.

 Debata.
 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, czasopisma, posty z portali społecznościowych.
LEKCJA 13
CHOROBY PRZENOSZONE DROGĄ PŁCIOWĄ
Cele edukacyjne
 Znajomość dróg przenoszenia infekcji oraz profilaktyki.
Treści nauczania
 Infekcje przenoszone drogą płciową - drogi przenoszenia zakażenia, profilaktyka,
aspekt społeczny.

 Zdobycie wiedzy na temat chorób przenoszonych drogą płciową (STD),
zrozumienie ich specyfiki, rozwoju, objawów.
 Poznanie dróg przenoszenia zakażenia.
 Zrozumienie przyczyn występowania STD i czynników je wywołujących.
 Zrozumienie na czym polega profilaktyka STD.

 Poznanie konsekwencji zdrowotnych, społecznych i moralnych wynikających
z chorób przenoszonych drogą płciową.
 Uświadomienie sobie, że ponosi się odpowiedzialność za zdrowie swoje
i drugiego człowieka.

 Wykład.
 Studium przypadku.
 Dyskusja.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia – karty dydaktyczne, ulotki informacyjne, fragment filmu dotyczącego
dróg przenoszenia HIV.
LEKCJA 14
PRZEMOC I NADUŻYCIA SEKSUALNE
Cele edukacyjne
 Różne aspekty i przejawy przemocy ze strony innych ludzi.
 Kształcenie umiejętności rozpoznawania sytuacji ryzykownych, w których może
dojść do przemocy i nadużyć seksualnych.
 Przekazanie informacji o tym gdzie osoby doświadczające przemocy lub jej
świadkowie mogą zwracać się o pomoc i wsparcie.
Treści nauczania
 Przemoc i nadużycia seksualne wobec młodzieży.

 Poznanie czynników, które mogą sprzyjać przemocy wobec młodych ludzi.
 Wykształcenie w sobie postawy szacunku wobec ciała własnego i innych ludzi.
 Rozumienie znaczenia „intymne obszary ciała”.
 Umiejętność omawiania problemów związanych z przedmiotowym traktowaniem
człowieka w dziedzinie seksualnej.
 Umiejętność obrony własnej intymności i nietykalności seksualnej oraz szacunek
 Zdobycie informacji dotyczących tego, gdzie osoby doświadczające przemocy
lub jej świadkowie mogą zwracać się o pomoc i wsparcie.

 Debata.
Środki dydaktyczne
Zeszyt ucznia, Konwencja o Prawach dziecka.

PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW
Prowadzenie zajęć wychowania do życia w rodzinie wymaga od nauczyciela

odpowiedniego przygotowania, kwalifikacji, a także zdobywanego w trakcie lat pracy
doświadczenia. Lekcje wychowania do życia w rodzinie znacznie odbiegają swoją
specyfiką od innych szkolnych przedmiotów. Z jednej strony nauczycielowi przypada
mniej prac związanych z realizacją przedmiotu: nie ma klasówek do przygotowania i
sprawdzania, nie trzeba wystawiać ocen, sprawdzać zeszytów i prac domowych. Z
drugiej strony, aby lekcja przebiegała sprawnie, trzeba poświęcić wiele czasu na jej
opracowanie. Często, w różnych klasach, nauczyciel musi ten sam temat realizować
zupełnie innymi metodami, dostosowanymi do specyfiki danej grupy uczniów. Zdarza
się także, szczególnie w pierwszych latach pracy, że nauczyciel musi pokonać
własne opory przy omawianiu niektórych zagadnień.
Jak przezwyciężyć własne blokady przed mówieniem o sprawach płci? Jak

reagować, kiedy według naszej oceny sytuacja na lekcji „wymyka się spod kontroli”,
gdy na przykład widzimy rozbawione twarze lub słyszymy niewybredne komentarze?
Rozpatrzmy to na przykładzie lekcji dotyczącej budowy układu rozrodczego.
Niezależnie od tego, według jakiego programu pracujemy, przed zajęciami, na

których mówimy o dojrzewaniu, powinniśmy zapoznać uczniów z budową męskiego i
żeńskiego układu rozrodczego. Lekcja, wydawałoby się, banalnie prosta. Z czym
zatem można mieć problem? Chociażby z nazwami poszczególnych elementów
tworzących układy rozrodcze. Słowa „pochwa” i „penis” wcale nie przechodzą tak
łatwo przez gardło. Jeśli mamy tego rodzaju opory, musimy sami siebie przekonać,
że zapoznanie z nimi uczniów jest konieczne. Jeśli uczymy, co to jest pierwiastek,
iloczyn, orzeczenie, to tym bardziej musimy nauczyć prawidłowych nazw części ciała
człowieka - przecież taką terminologię spotkają w książkach i takich terminów będą
używać podczas wizyty u lekarza.
Nie tylko nauczyciele mogą czuć się niezręcznie. Zażenowani i zawstydzeni mogą
być również uczniowie. To właśnie te uczucia wywołują takie reakcje jak śmiechy czy
żarty. Czy można jakoś rozładować tę sytuację? Oczywiście! Na przykład przed
wprowadzeniem tych pojęć można poprosić uczniów, aby podali, jak w dzieciństwie
rodzice nazywali ich intymne części ciała. Ważne jest, aby nauczyciel rozumiał, skąd
biorą się takie reakcje uczniów i traktował je z wyrozumiałością oraz życzliwością.
Co jeszcze może stanowić ograniczenie dla prowadzącego? Strach przed pytaniami,

które może wywołać ten temat, a właściwie strach przed tym, że nie poradzi sobie z
odpowiedzią. Tak naprawdę to, jak prowadzący będzie się czuł na zajęciach, będzie
rzutowało na ich jakość i zależy w ogromnej mierze od samego nauczyciela.

Przystępując do lekcji, nauczyciel powinien:
 znać podstawę programową,
 być merytorycznie przygotowany,
 mieć przekonanie, że to, co będzie realizowane podczas zajęć, jest potrzebne
naszym uczniom,
 wiedzieć, że pytania padające z ust uczniów na lekcji nie są złośliwością
skierowaną przeciwko niemu, lecz wynikają z ciekawości, niewiedzy lub
zasłyszanych stereotypów,
 nie krytykować ucznia zadającego pytanie,
 odpowiadać konkretnie na pytanie,
 nie oceniać poruszanego tematu.
Jeśli nauczyciel nie ma dostatecznej wiedzy, aby udzielić odpowiedzi, powinien

powiedzieć, że udzieli jej po sprawdzeniu informacji. W dzisiejszych czasach życie
płynie bardzo szybko, a uczniowie najwyraźniej przyswoili sobie to tempo. Niewielu z
nich ma cierpliwość, by działać powoli i z namysłem. Większość pedagogów
zauważa, że uczniowie bardziej angażują się w lekcje, jeśli nauczyciel stosunkowo
szybko realizuje zajęcia, zmieniając w ich trakcie formy pracy. Proponujemy
realizację programu wychowania do życia w rodzinie Moje dorastanie
zróżnicowanymi metodami angażującymi emocjonalnie uczniów, tak aby zajęcia
przebiegały płynnie, interesująco i przy dużym zaangażowaniu uczniów.
Zależnie od tego, co nauczyciel chce osiągnąć, zwykle podczas jednej lekcji trzeba
stosować kilka różnych technik. Liczne metody nauczania, przedstawione w
programie oraz proponowanych do programu zeszytach ucznia i Przewodniku dla
nauczyciela, powinny pomóc w realizowaniu tych zaplanowanych celów.
W proponowanych materiałach Mojego dorastania wykorzystano metody nauczania

uczestniczącego, takie jak dyskusja grup, burza mózgów, odgrywanie ról, debata,
studium przypadku, praca grupowa oraz gry edukacyjne. Zalety aktywnych metod
obejmują:
• poprawę umiejętności myślenia krytycznego,
• wzrost motywacji,
• lepsze zapamiętanie i wykorzystanie nowych informacji,
• poprawę umiejętności interpersonalnych.
W trakcie realizacji materiału objętego programem będą wykorzystywane także

wykład, pogadanka, praca z tekstem, ankieta oraz metody audiowizualne.
WYKŁAD
Wypowiedź ustna nauczyciela, która ma na celu przekazanie uczniom konkretnych
informacji związanych z tematem. Wykład powinien być krótki, trwać 5-10 minut.

Należy prowadzić go dynamicznie, w sposób interesujący dla uczniów, z
wykorzystaniem plansz, prezentacji czy slajdów.
POGADANKA
Rożni się od wykładu tym, że to nauczyciel stawia uczniom pytania, aby
sprowokować ich do aktywnego słuchania i uzyskać jak najwięcej różnych
odpowiedzi. Ważne jest sformułowanie każdego pytania - nauczyciel musi wiedzieć,
do czego zmierza każde z pytań.
DYSKUSJA
Klasa analizuje problem lub temat którym jest zainteresowania, w celu lepszego
zrozumienia problemu, osiągając dzięki temu najlepsze rozwiązanie lub
zgromadzenie nowych pomysłów. Pobudza uczniów do aktywności, uczy
prowadzenia rozmowy, wymiany poglądów, szacunku dla rozmówców. Dyskusję
można wprowadzić poprzez pokazanie wybranego fragmentu filmu, przeczytanie
opowiadania czy listu z prasy młodzieżowej lub ułożonego przez nauczyciela lub
uczniów, oraz nawiązując do aktualnych wiadomości lub sytuacji szkolnej czy
klasowej. Dyskusja jest jedną z metod zapobiegania konfliktom. Pomaga rozwijać
asertywność i empatię oraz umiejętność słuchania,.
Dyskusja może wyniknąć samoistnie z różnych powodów, niekiedy w ocenie
dorosłych również tych błahych. Nie należy ich lekceważyć, należy pozwolić ją
prowadzić , pamiętając jednak o przestrzeganiu zasad.
DEBATA
Jest rodzajem dyskusji, której cel stanowi przedstawienie przeciwnych argumentacji
uczestniczących w niej grup. Dzielimy klasę na 2 grupy, przydzielając każdej zadanie:
grupa pierwsza ma przygotować argumenty na TAK. Druga grupa ma opracować
argumenty na NIE.
Debata to dobra metoda, która ćwiczy doskonalenie skutecznej komunikacji,
umiejętności przekonywania innych do naszego punktu widzenia, czy też
znajdowania i posługiwania się argumentami.
DRAMA
Jedna z sytuacyjnych metod nauczania, która umożliwia wejście w rolę, wczucie się
w jakąś postać albo osobiste przeżycie określonej sytuacji. Metoda dramy pobudza
działanie, rozwija wyobraźnię, odwołuje się do doświadczeń. Uczy samodzielnego
myślenia i działania, aktywności i otwartości, wyrabia umiejętność współżycia i
współpracy w grupie. Najważniejszym elementem dramy jest bycie w roli - nowej i
nieznanej, co pomaga w zrozumieniu zachowań innych ludzi i samego siebie.
Pozwala też dostrzec złe i dobre strony improwizowanej sytuacji oraz przekonać się,
jakie mogą być efekty/skutki różnych zachowań i różnych rozwiązań tego samego
problemu.

ODGRYWANIE RÓL
Stosując tę metodę uczniowie będą mogli dowiedzieć się, jak inni mogą reagować na
pewne zachowania i postawy, ponieważ umożliwia ona wypróbowanie nowych
sposobów zachowania, aby sprawdzić, czy przynoszą one zamierzone rezultaty. Daje
ona szansę podjęcia ryzyka określonych zachowań bez strachu przed porażką lub
ujemnymi konsekwencjami. Zwiększa empatię w stosunku do innych i ich punktu
widzenia oraz skłania do wglądu we własne czucia.
STUDIUM PRZYPADKU (ang. CASE STUDY)
Metoda, która polega na analizowaniu i omawianiu prawdziwych sytuacji. Nauczyciel
(lub uczniowie) podaje do analizy przypadek z życia, filmu lub czasopisma
młodzieżowego. Zadaniem uczniów jest rozwiązanie problemu, podjęcie decyzji bądź
ocena sytuacji. Studium przypadku rozwija umiejętność krytycznego i kreatywnego
myślenia, uczy rozwiązywać problemy wielostronnie. Analiza sytuacji pozwala
uczniom badać problemy i dylematy i bezpiecznie przetestować rozwiązania.
Uczniowie mają możliwość pracować razem, dzielić się pomysłami, co umożliwia im
odkrywanie, że ludzie mają inne poglądy i „widzą rzeczy
różnie”.
„BURZA MÓZGÓW”
Metoda, która pozwala na wybranie w krótkim czasie jak najwięcej
propozycji/sposobów rozwiązania danego problemu. Jest to doskonały sposób na
otwarcie tematu. Uczniowie aktywnie generują szeroką gamę pomysłów dotyczących
konkretnego tematu w krótkim okresie czasu. Metoda ta pomaga uczniom na
korzystanie z ich wyobraźni. Podczas burzy mózgów nikt nie powinien oceniać ani
krytykować czyichś odpowiedzi. Istotne jest, aby ocenić plusy i minusy każdego
pomysłu i zapisać je np. na tablicy.
OPOWIADANIE
Nauczyciel lub uczeń opowiada lub czyta pewną historię, którą mogą uzupełniać
zdjęcia, komiksy, slajdy i fragmenty filmu. Uczniowie są zachęcani do
zastanowienia się i omówienia ważnych z punktu widzenia tematu lekcji zagadnień.
Metoda ta rozwija umiejętności krytycznego myślenia i może pomóc uczniom
rozważać ich problemy oraz poszukiwać dobre rozwiązania.
PRACA W GRUPACH
Praca w małych grupach jest jedną ze skuteczniejszych metod prowadzenia zajęć,
ponieważ uczniowie mogą bezpiecznie, w małych grupach, porozmawiać na
omawiany temat i przedstawić swoje zdanie kolegom. W takich warunkach
uczniowie mają szansę uczyć się budowania relacji koleżeńskich, komunikowania,
argumentowania swoich poglądów oraz przedstawiania ich. Prezentacja

wypracowanych rozwiązań przez poszczególne grupy daje szansę wszystkim
uczniom na porównanie swoich stanowisk. Uczniowie mogą się przekonać, że
istnieje wiele różnych propozycji rozwiązań nawet dotyczących tego samego
problemu.
Metoda ta zwiększa także prawdopodobieństwo, że uczestnicy będą rozważać punkt
widzenia innych osób. Pomaga uczniom wzajemnie się słuchać i uczyć się od siebie.
ANKIETA
Badanie zawierające pytania zamknięte, półotwarte lub otwarte, dotyczące
omawianego zagadnienia. Zadaniem uczniów jest wybór odpowiedzi zgodny z
własnymi przekonaniami. Ankieta na zajęciach wychowania do życia w rodzinie
może także pełnić rolę ewaluacyjną - sprawdzać stopień osiągnięcia celów
zamierzonych przez nauczyciela. Wszelkie testy, ankiety i quizy oceniane są tylko
merytorycznie.
GRY EDUKACYJNE
Uczniowie mogą grać w gry oraz uczestniczyć w aktywnych działaniach, które mogą
być użyte dla realizacji treści nauczania poprzez to, że uczą krytycznego myślenia,
rozwiązywania problemu, podejmowania decyzji. Gry i symulacje promują aktywne
uczenie się poprzez zabawę, a więc spełniają swoją rolę szczególnie w nauczaniu
podstawowym. Wymagają one połączenia zastosowania wiedzy, postaw i
umiejętności oraz umożliwiają uczestnikom przetestowanie założeń i umiejętności w
stosunkowo bezpiecznym otoczeniu. W przypadku gier, należy przypomnieć
uczniom, że najważniejsze jest, aby było przyjemnie i że
nie najważniejsze jest kto wygra.
Wydaje się, że brak tradycyjnych ocen podsumowujących pracę na zajęciach może

działać na uczniów demobilizująco, zatem, wobec specyfiki przedmiotu (określona
tematyka zajęć, emocjonalny stosunek uczniów do pewnych zagadnień, brak
tradycyjnych podręczników), przechylenie szali na korzyść metod aktywnych jest
konieczne. Na zakończenie niektórych zajęć warto opracować krótkie ankiety lub
testy sprawdzające stopień osiągnięcia celów zamierzonych przez nauczyciela.
Może to być również opis sytuacji problemowej, na bazie której uczeń będzie musiał
podjąć odpowiednią decyzję, zająć określone stanowisko, dokonać wyboru. Ważne
jest bieżące motywowanie aktywności na zajęciach przez ocenianie kształtujące, to
znaczy podczas nauczania. Takie ocenianie nie służy wartościowaniu pracy ucznia,
ale decydowaniu o tym, jak ma przebiegać proces dydaktyczny.

OPINIA O PROGRAMIE
II etap edukacyjny
Autorka programu: Bożena Strzemieczna
Wydawca: Taurus Edukacja i Kultura
Nauczyciel wydający opinię: Katarzyna Dmowska, nauczyciel wychowania do życia w rodzinie
Opiniowany program nauczania dla klas IV-VIII szkoły podstawowej jest zgodny z Rozporządzeniem
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 356) w sprawie podstawy
programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla
szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu
umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia
ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz dla kształcenia ogólnego dla szkoły
policealnej.
Treści nauczania oraz wymagania szczegółowe są zgodne z nową podstawą programową. Program
określa kolejność realizacji treści w poszczególnych klasach, dopasowując je do wieku i
zainteresowań uczniów. Autorka sygnalizuje przy każdym zagadnieniu metody i formy pracy, którymi
można posłużyć się na zajęciach. Większość metod to metody ćwiczące umiejętność wymiany
poglądów, aktywizujące do twórczego myślenia, precyzowania stanowiska.
Cele i treści kształcenia są zgodne z nową podstawą programową, ukazują wartości rodziny w życiu
osobistym człowieka oraz pomagają w przygotowaniu się do zrozumienia i akceptacji przemian
okresu dojrzewania.
Program zawiera opis przewidywanych osiągnięć ucznia, których zrealizowanie ułatwi prowadzenie
zajęć zgodnie z proponowanym programem. Zakres materiału dostosowany do liczby godzin
przeznaczonych na realizację przedmiotu umiejętnie rozkłada treści nauczania dostosowując je do
możliwości percepcji uczniów.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej, wychowanie do życia w rodzinie nie jest
przedmiotem podlegającym ocenianiu, dlatego autorka wprowadza różne propozycje metod
sprawdzania osiągnięć uczniów, co przyczyniać się będzie do utrwalania poruszanych na lekcjach
treści.
Analiza programu potwierdza, że jest on poprawny pod względem merytorycznym i dydaktycznym, a

jego konstrukcja zapewni skuteczność wdrażania w szkole podstawowej.
Program opiniuję pozytywnie

Program Nauczania Wychowanie Do Życia W Rodzinie 4 8

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Program Nauczania Wychowanie Do Życia W Rodzinie 4 8

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BOŻENA STRZEMIECZNA

Program nauczania dla klas IV-VIII

NOWA PODSTAWA PROGRAMOWA

Program nauczania dla klas IV-VIII

NOWA PODSTAWA PROGRAMOWA

Taurus Edukacja i Kultura

Recenzent merytoryczny i dydaktyczny

Bożena Strzemieczna - dyplomowana nauczycielka wychowania do życia w rodzinie

Dopuszcza się możliwość modyfikacji zamieszczonych materiałów na potrzeby

Wszystkie publikacje do wychowania do życia w rodzinie są dostępne w sprzedaży

Wychowanie do życia w rodzinie Moje dorastanie. Taurus Edukacja i Kultura str. 4

Wychowanie do życia w rodzinie Moje dorastanie. Taurus Edukacja i Kultura str. 5

Zgodnie z założeniami nowej podstawy programowej, wychowanie do życia

Lata szkoły podstawowej to czas nadchodzących zmian fizycznych

Dorastanie wiąże się z nasileniem krytycyzmu i buntu, zwłaszcza wobec

Rozumiejąc konieczność wszechstronnego przygotowania dzieci do życia we

Wychowanie do życia w rodzinie Moje dorastanie. Taurus Edukacja i Kultura str. 6

Proponowany program do wychowania do życia w rodzinie Moje dorastanie

W programie przedstawiono cele kształcenia i wychowania, treści nauczania,

Przedmiot wychowanie do życia w rodzinie w szczególny sposób wpisuje się

Szczególna rola, ze względu na specyfikę przedmiotu, przypada nauczycielowi

Nadrzędnym celem przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie jest

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r.

Wychowanie do życia w rodzinie Moje dorastanie. Taurus Edukacja i Kultura str. 7

PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE

II etap edukacyjny: klasy IV-VIII

Indywidualna i społeczna wartość rodziny, zarówno w swej strukturze, jak

Nauczyciele, realizując zajęcia z wychowania do życia w rodzinie, wspierając w tym

WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE

Cele kształcenia – wymagania ogólne

Wychowanie do życia w rodzinie Moje dorastanie. Taurus Edukacja i Kultura str. 8

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Wychowanie do życia w rodzinie Moje dorastanie. Taurus Edukacja i Kultura str. 9

II. Dojrzewanie. Uczeń:

III. Seksualność człowieka. Uczeń:

Wychowanie do życia w rodzinie Moje dorastanie. Taurus Edukacja i Kultura str. 10

IV. Życie jako fundamentalna wartość. Uczeń:

Wychowanie do życia w rodzinie Moje dorastanie. Taurus Edukacja i Kultura str. 11

VI. Postawy. Uczeń:

Wychowanie do życia w rodzinie Moje dorastanie. Taurus Edukacja i Kultura str. 12

Warunki i sposób realizacji

Do zadań szkoły w zakresie realizacji wychowania do życia w rodzinie należy

Wychowanie do życia w rodzinie Moje dorastanie. Taurus Edukacja i Kultura str. 13

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 14 lutego 2017 r.

LICZBA GODZIN I SPOSÓB REALIZACJI

Zgodnie z Rozporządzeniem MEN z dnia 9 czerwca 2017 r:„Zajęcia są realizowane w

Liczbę godzin zajęć edukacyjnych „wychowanie do życia w rodzinie” realizowanych

Wychowanie do życia w rodzinie Moje dorastanie. Taurus Edukacja i Kultura str. 14

Zajęcia wychowania do życia w rodzinie będą prowadzone w szkołach

PROPONOWANY PRZYDZIAŁ GODZIN

Program do nauczania wychowania do życia w rodzinie w klasach 4–8 został

Zajęcia wychowania do życia w rodzinie mogą być prowadzone przez nauczycieli

Wychowanie do życia w rodzinie Moje dorastanie. Taurus Edukacja i Kultura str. 15

Program nauczania do wychowania do życia w rodzinie dla szkoły podstawowej Moje

Program, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego

Układ treści programowych odpowiadający poszczególnym klasom wynika

Do programu zaproponowana została obudowa metodyczna - Przewodnik dla

Wychowanie do życia w rodzinie Moje dorastanie. Taurus Edukacja i Kultura str. 16

Przewidywane osiągnięcia uczniów

Procedury osiągania celów

Wychowanie do życia w rodzinie Moje dorastanie. Taurus Edukacja i Kultura str. 17

Przewidywane osiągnięcia uczniów

Procedury osiągania celów