BİTKİLERDE HAREKET

12. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI SORU 1. (2017-LYS2/BİY)

12.3.1.3. Bitki hareketlerini gözlemleyebileceği kontrollü deney yapar. Aşağıdaki bitki hareketlerinden hangisi,
a. Nasti ve tropizma hareketleri gözlemlenerek bu hareketlere ilişkin gözlemlerin paylaşılması uyarının yönüne bağlı olmadan turgor
sağlanır. basıncındaki değişimle gerçekleşir?
b. Oksin hormonunun tropizmadaki etkisi vurgulanır. A) Kökün yara yönünün tersine yönelmesi
-Bitkiler toprağa bağlıdırlar. Bu nedenle bitkilerde yer değiştirme şeklinde bir hareket B) Bitki köklerinin, kendisi için yararlı olan
görülmez. Ancak bir uyarı olduğunda yönelme (tropizma) ve durum değiştirme (nasti) organik ve inorganik maddelerin
hareketi yapabilir. bulunduğu bölgeye doğru büyümesi
1. Tropizma Hareketleri: Bitkilerin çevreden gelen uyaranın yönüne bağlı olarak C) Asma bitkisinin bir başka bitkiye
gerçekleştirdiği tepkidir. sarılması
-Tropizma hareketleri, bitkilerin sadece büyüyen ve uzayan kısımlarında meydana gelir. D) Küstüm otu bitkisine dokununca
-Eğer hareket uyarana doğru ise pozitif, zıt yönde ise negatif tropizma olarak adlandırılır. yapraklarının kapanması
-Başlıca tropizma çeşitleri: E) Kökün suya doğru yönelmesi
a. Fototropzma: Bitkinin ışığa karşı gösterdiği yönelme hareketidir. Örneğin pencere önüne
SORU 2. (2012 – LYS2 / BİY)
konan bir bitkinin güneşe doğru yönelmesi pozitif fototropizmadır.
Uyarılar karşısında bitkilerde görülen
-Bitkide büyümeyi sağlayan oksin hormonu Işık alan tarafta az, ışık almayan tarafta daha fazla
hareket, uyaranın yönüne bağlı olursa
bulunur. Bu nedenle ışık almayan taraftaki hücreler daha hızlı çoğalır, daha büyüktür. Bu da
tropizma, uyaranın yönüne bağlı olmazsa
bitki gövdesinin güneşe doğru yönelmesine neden olur.
nasti adını alır.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi
-İçinde su bulunan bir cam “nasti”ye örnektir?
kapta yetiştirilen bitkinin A) Bitki gövdesinin, yer çekimi kuvvetinin
gövdesi güneş ışığına doğru aksi yönde büyümesi
yönelirken (pozitif B) Bitki köklerinin toprakta suyun
fototropizma) kökleri güneş bulunduğu bölgelere doğru büyümesi
ışığının tersine (negatif C) Sarılıcı bitkilerin, özel emeçleriyle başka
fototropizma) yönelir. bitkilerin gövdelerine sarılması
Şekil: Bitki fidesinde pozitif ve negatif fototropizma D) Akşamsefası bitkisinin çiçeklerinin
-Fototropizma hakkında bilinenlerin pek çoğu, özellikle yulaflar olmak üzere, çimen fidelerinin aydınlıkta kapanıp karanlıkta açılması
üzerinde yapılan çalışmalardan elde edilmiştir. Koleoptil ucu kesildğinde veya ışık geçirmeyen E) Sık ormanlarda büyük ağaçların
bir başlık ile kapatıldığında, koleoptil ışığa doğru yönelmez. Buna karşılık koleoptil uç açık altlarındaki alanlarda yaşayan küçük
bırakıldığında ya da ışığı geçiren bir başlık ile kapatıldığında ışığa doğru yönelir. Bu durum bitkilerin ışık giren bölgelere doğru
ışığın algılanmasında koleoptil ucunun sorumlu olduğu ve uç kısımdan kıvrımın oluşacağı alt büyümesi
kısımlara bazı sinyaller gönderildiği göstermektedir.
SORU 3. (2011 – LYS2 / BİY)
-Daha sonra yapılan çalışmalar ile sinyalin hareketli bir kimyasal madde olduğunu
Işıklı ortamda büyüyen aynı tür iki bitkiyle
göstermiştir. Araştırmacı, koleoptil ucunu, hücreler arasındaki teması kesen fakat
aşağıdaki düzenekler hazırlanıyor. Birinci
kimyasalların geçişine izin veren jelatin bir blokla koleoptilin diğer kısımlarından ayırmıştır.
düzenekte bitki sabit tutulurken ikinci
Bu fideler, ışığa doğru kıvrılarak yönelmişlerdir. Koleoptil ucu, alt kısmından geçirimsiz bir
düzenekte bitki ok yönünde sürekli
engelle (mika ile) ayrıldığında koleoptillerde yönelim olmamıştır.
döndürülüyor.
NOT:
Kleoptilin ışığa doğru büyümesinde oksin hormonunun asimetrik dağılımı (doğrudan ışık
gelen tarafta az, ışık gelmeyen tarafta çok olması) rol oynamaktadır. Oksin, kleoptilin
ucundan büyüme bölgesine taşınmakta ve ışık almayan taraftaki hücrelerin daha hızlı
büyümesini sağlayarak asimetrik büyüme ile ışığa yönelim gerçekleşmektedir.
Bir süre sonra, bu bitkilerle ilgili;
I. birinci düzenekte, bitkinin kökü aşağı
yönelir.
II. birinci düzenekte, bitkinin gövdesi yukarı
yönelir.
III. ikinci düzenekte, bitkinin kökünde
yönelim olmaz.
IV. İkinci düzenekte, bitkinin kökü aşağı
yönelir.
V. ikinci düzenekte, bitkinin gövdesi yukarı
Işık geçirmeyen başlık Işık geçiren kılıf var. yönelir.
Işığa yönelme ve Ucu kesilmiş, yönelme
var. Yönelme olmaz. Yönelme ve büyüme ifadelerinden hangileri yanlıştır?
büyüme olur ve büyüme olmaz.
Büyüme olur. olur. A) I ve IV B) II ve IV C) II ve V
D) III ve V E) IV ve V
SORU 4. (2010 – LYS2 / BİYO)
I. Asma bitkisinin dokunduğu bir dala
zamanla sarılması
II. Akşamsefası bitkisinin çiçeklerinin
aydınlıkta kapanıp karanlıkta açılması
III. Bitki köklerinin toprağın derinliklerine
doğru uzaması
Koleoptil ucu hücreler Koleoptil ucu, alt Karanlıkta kesik Karanlıkta kesik IV. Küstüm otu bitkisinin dokununca
arasındaki teması kesen kısmından geçirimsiz kleoptil ucu merkezin kleoptil ucu merkezin yaprakçıklarını kapatması
fakat kimyasalların bir engelle (mika ile) sağına yerleştirilirse soluna yerleştirilirse Yukarıdakilerden hangileri, yönelim
geçişine izin veren ayrıldığında büyüme kleoptil sola yönelerek kleoptil sağa hareketi olarak kabul edilemez?
jelatin bir blokla ve yönelme olmaz. büyür. yönelerek büyür. A) I ve II B) I ve IV C) II ve III

www.biyolojiportali.com
 ayrılırsa büyüme ve D) II ve IV E) III ve IV
yönelme olur
SORU 5. (2010 – LYS2 / BİYO)

Bir yulaf filizinin ucu kesiliyor ve bu parça

bir süre agar bloğunun üstünde
Uç kısımda üretilen Karanlıkta oksin Karanlıkta oksin Karanlıkta oksin bekletiliyor. Daha sonra bu agar bloğu, ucu
oksin ışık etkisi ile emdirilmiş agar blok emdirilmiş agar blok emdirilmiş agar blok kesilmiş ve karanlıkta tutulan başka bir
homojen dağılır. tam merkeze merkezin sağına merkezin soluna yulaf filizinin tepesine t anında şekildeki
Yönelme olmaz. konulursa yönelme yerleştirilirse kleoptil yerleştirilirse kleoptil gibi yerleştiriliyor.
Büyüme olur. olmaz. Büyüme olur. sola yönelerek büyür. sağa yönelerek büyür.
Karanlıkta tutulmaya devam edilen bu
Karanlık yulaf filizinin, agar bloğu yerleştirildikten
bir süre sonra aşağıdakilerin hangisindeki
gibi görünmesi beklenir?
Mika

Mika üzerinde oksin Açık kalan sol taraftan

Oksin ışık etkisi ile solda birikeceğinden sağa birikeceğinden oksin geçer. Sağa
doğru yönelme olur. Büyüme olur. yönelme olmaz. yönelme olur. Büyüme
Büyüme olur. olur. SORU 6. (20O0 – ÖSS)
Şekil I deki genç bitki fidesi, ışığın sadece
belirli bir yönden gelmesini sağlayan ve
yerçekimi kuvvetinin yönünü değiştiren bir
düzeneğe konarak büyümeye
bırakıldığında, Şekil II deki yönelmeyi
göstermiştir.

Kleoptilin ucu açıkta Işık etkisi ile açık kalan

Işık her taraftan eşit
bırakılıp alt kısmı ışık tarafta oksin
Karanlıkta yönelme gelirse homojen oksin
geçirmeyen bir kılıf ile yoğunlaşacağı için
olmaz. Büyüme olur. dağılımı ile yönelme Bu yönelmeyi sağlayan düzenekteki ışığın
kapatılırsa yönelme ve yönelme olur. Büyüme
olmaz. Büyüme olur. geliş yönü ve yerçekimi kuvveti yönü
büyüme olur. olur.
b. Geotropizma: Bitkilerin kök ve gövdelerinin yer çekimine karşı gösterdikleri yönelim aşağıdakilerin hangisinde gösterildiği
hareketidir. Bitkilerin kökleri yer çekimine karşı pozitif geotropizma hareketi gösterirken gibidir? (Işığın gövdeye, yerçekimi
gövdeleri negatif geotropizma gösterir. kuvvetinin de köke pozitif yönelme
sağladığı kabul edilecektir.)

Şekil: Bitkide geotropizma a. Dik duran bitki b. Bitki yan yatırılıyor. c. Köklerde pozitif
geotropizma, gövdede negatif geotropizma

-Çimlenmiş bezelye tohumu ters

çevrilerek nemli fanusa konulursa,
gövdesinin yukarı, kökünün ise aşağı
doğru kıvrılarak büyüdüğü gözlenmiştir. SORU 7. Karanlıkta büyütülen aşağıdaki
yulaf filizlerinin hangisinde bir yönelim
hareketi gözlenebilir?

-Yer çekimi bitkiyi her yönden eşit olarak SORU 8.

etkilediğinde, kök ve gövde yer çekimine
tepki göstermez. Örneğin saksıdaki bitkiyi
yatay eksen etrafında dönen bir tablaya
yerleştirilirse, kök ve gövdede geotropik

www.biyolojiportali.com
 davranış gözlenmez. Dönen bitki
yönelmez.

-Üzerinde çimlenmekte olan tohumların

bulunduğu düzenek, yer çekimi ile merkez
Yukarıdaki kleoptillerin hepsinin
kaç kuvveti eşit olacak şekilde bir süre
büyümekte olduğunu varsayalım.
döndürüldüğünde; kök bileşke kuvveti
Bunların hangileri bir yöne doğru
yönünde, gövde ise kökün tersi yönde
bükülerek uzayacaktır?
yönelir.
A) I ve V B) III ve IV C) II ve III
D) II ve V E) I ve IV
c. Haptotropizma: Bitkilerin dokunmaya karşı gösterdikleri tepkilere denir. Özellikle sarılıcı
bitkiler destek dokusu zayıf olduğu için dik duramaz ve destek arar. CEVAPLAR ve ÇÖZÜMLERİ
-Örneğin sarmaşıkların desteğe temas ettiğinde sarılması pozitif haptotropizmadır. 1. Küstüm otu bitkisine dokununca
d. Kemotropizma: Bitki köklerinin toprakta bulunan çeşitli kimyasal maddelere karşı yapraklarının kapanması nasti hareketidir.
gösterdiği tropizma hareketleridir. Nasti de uyaranın yönü önemli değildir.
-Bitkinin kökleri gübre ve besin maddelerine pozitif, tuza, kirece karşı negatif kemotropizma Küstüm otuna hangi yönden dokunursanız
gösterir. dokunun yapraklarını kapatacaktır.
Cevap: D
2. Nasti uyaranın yönüne bağlı olmayan
durum değiştirme hareketidir. Akşamsefası
bitkisinin çiçeklerinin aydınlıkta kapanıp
karanlıkta açılması nastidir. Çünkü ortamın
karanlık veya aydınlık olması ile
Şekil: Bitkilerde kemotropizma gerçekleşir. Yön önemli değildir. Cevap: D
e. Travmatropizma: Bitki organlarının yaralanma nedeniyle gösterdikleri yönelme 3. 1. Düzenek sabit tutulduğu için kök aşağı
hareketlerine denir. doğru (+ geotropizma), gövde ise yukarı
-Özellikle köklerde görülür. Bitkinin kökü yaralanırsa yaralanan bölgeden bir çeşit hormon doğru (- geotropizma) yönelir. 2. düzenek
salgılanır. Salgılanan bu hormonun etkisiyle kök, yara yönünün tersine doğru yönelir. Yara hareket halinde olduğu için yer çekimi
yıkanırsa hormon kaybolduğundan böyle bir tropizma görülmez. bitkiyi her yönden eşit olarak
-Genç bir bakla fidesi petri kutusunda ıslak filtre kâğıdı üzerine konur ve kök ucuna kızgın iğne etkilediğinden, kök ve gövde yer çekimine
dokundurularak yakılırsa yani orada bir yara oluşturulursa kökün yaradan uzaklaşarak aksi tepki göstermez. Cevap: E
tarafa yöneldiği görülür. (Negatif travmatropizma) 4. I. Asma bitkisinin dokunduğu bir dala
f. Hidrotropizma: Bitki köklerinin suya doğru yönelim göstermesine denir. Hidrotropizma her zamanla sarılması, III. Bitki köklerinin
zaman pozitiftir. toprağın derinliklerine doğru uzaması
2. Nasti Hareketleri: Bitkilerin uyaranın yönüne bağlı olmaksızın gerçekleştirdikleri harekete uyaranın yönüne bağlı olan yönelim
denir. hareketleridir.
-II. Akşamsefası bitkisinin çiçeklerinin
NOT: aydınlıkta kapanıp karanlıkta açılması, IV.
-Nasti hareketleri turgor basıncının değişimleri ile sağlanır. Küstüm otu bitkisinin dokununca
-Nastide, uyartı hangi yönden gelirse gelsin bitki bütün kısımları ile uyarana tepki yaprakçıklarını kapatması, durum
gösterir. Bunun için nasitide (+), (-) durumları yoktur. değiştirme (nasti) hareketidir. Cevap: D
-Nasti hareketlerine neden olan uyaranlar ısı, ışık, sarsılma, dokunma gibi dış çevre 5. Yulaf filizinin ucu kesilip agar bloğunun
faktörleridir. üstünde bekletilirse oksin agar bloğuna
geçer. Bu blok ucu kesilmiş ve karanlıkta
a.Fotonasti: Çiçeklerin ortamdaki ışık şiddetine bağlı olarak açılıp kapanmasıdır. Örneğin tutulan farklı yulaf filizlerinin gövdesine
akşamsefasının çiçekleri gündüz ışık şiddetine bağlı olarak kapanıp karanlıkta açılması eşit basacak şekilde yerleştirilirse, agar
b.Termonasti: Bitkilerde sıcaklık değişmelerinin sebep olduğu nasti hareketidir. Bu hareketler bloktaki oksin homojen bir dağılım yaparak
çiçeklerde sık görülür. yönelme olmaksızın büyümeye neden
- Henüz tam açılmamış olan bir lale bulunduğu ortamdan 10-15 0C daha sıcak bir ortama olacaktır. Cevap: B
konulursa birkaç dakika içinde çiçek tam açılır. Eğer aynı lale tekrar önceki ortamına alınırsa 6. Bitki kökleri yerçekimi yönünde, gövde
düşük sıcaklığın etkisiyle lalenin taç yaprakları kapanır. ise köke zıt yönde yönelme gösterir. II nolu
c. Sismonasti: Bitkide sarsıntı ve dokunma ile meydana gelen turgor değişimleri sonucu şekilde bir yönelmenin olması için ışığın
ortaya çıkan hareketlerdir. gövdeye soldan gelmesi gerekir.
-Küstüm otunun (Mimoza pudica) yapraklarının kapanması, Böcekçil bitkinin yapraklarının Cevap: B
böceğin yaprağa dokunmasıyla kapanması örnek verilebilir.
Tropizma ve nasitinin karşılaştırılması 7. C de kleoptil sağa
kaydırılarak tekrar
TROPİZMA NASTİ yerleştirilmiştir. Sağ tarafta
Uyaranın yönüne bağlı yönelim Uyaranın yönüne bağlı olmayan durum oksin yoğun olacağından
hareketleridir. değiştirme hareketleridir. dolayı bitki karanlıkta olmasına rağmen
Turgor basıncı etkisi ile gerçekleşir. sola yönelecektir.
Hormon (oksin) etkisi ile gerçekleşir. (Bazılarında elektriksel uyarıların etkisi de Cevap: C
vardır)
Yavaş gerçekleşir. Hızlı gerçekleşir. 8. I ve V de yönelim gerçekleşir.
Uyaranın yönüne göre pozitif, negatif Uyaranın yüne bağlı olmadığı için negatif, Cevap: A
tropizma vardır. pozitif çeşitleri yoktur.

www.biyolojiportali.com