Rozdział 2

Arytmetyka liczb zespolonych

Liczby zespolone pojawiły się w matematyce jako uogólnienie liczb rzeczywistych. Grają
one szczególnie ważną rolę w algebrze i analizie matematycznej oraz w geometrii i fi-
zyce. Mają w tych obszarach szereg interpretacji i mogą posłużyć jako narzędzie do
alternatywnego opisu wielu konkretnych problemów. Niniejszy rozdział został napisany
na podstawie podręczników (Courant i Robbins, 1967; Strang, 2003), a także “Nowocze-
snego kompendium matematyk” (Bronsztejn i in., 2009). Czytelników zainteresowanych
historią powstania liczb zespolonych, a także aspektami teoretycznymi, włączając pyta-
nia dotyczące istnienia tychże liczb, zachęcamy do wysłuchania wykładu “Liczby urojone”
wygłoszonego przez zmarłego niedawno wybitnego matematyka polskiego prof. Andrzeja
Schinzla (Schinzel, 2015).

2.1 Definicja liczb zespolonych

Podstawowym pojęciem teorii liczb zespolonych jest jednostka urojona , którą będziemy
oznaczać literą i. Zakładamy o niej, że spełnia równanie
i2 = −1. (2.1)
Uwaga: w elektrotechnice używa się na ogół oznaczenia j dla jednostki urojonej, ponieważ
litera i jest zarezerwowana do oznaczenia natężenia prądu.
Liczbę zespoloną z możemy zapisać w następującej postaci algebraicznej
z = a + ib, (2.2)
w której współczynniki a i b mogą przyjmować dowolne wartości rzeczywiste. Współ-
czynniki te nazywamy odpowiednio częścią rzeczywistą i częścią urojoną liczby z , oraz
oznaczamy je
a = Re(z) = ℜ(z), b = Im(z) = ℑ(z). (2.3)
Użyte oznaczenia pochodzą od terminologii angielskiej real - rzeczywista, oraz imaginary –
urojona. Dla b = 0 zachodzi z = a, a więc liczby rzeczywiste są szczególnym przypadkiem
liczb zespolonych. Dla a = 0 mamy liczbę z = ib nazywaną “czysto urojoną”, lub po
prostu “urojoną”. Zbiór liczb zespolonych oznaczamy na ogół literą C . Wraz z operacjami
dodawania, odejmowania, mnożenia i dzielenia, które będą zdefiniowane niżej, zbiór liczb
zespolonych tworzy tzw. ciało liczbowe.

7
 (a) (b) (c)

Rysunek 2.1: Interpretacja geometryczna liczb zespolonych: (a) jako punkty płaszczyzny
zespolonej, (b) jako wektory, (c) z wykorzystaniem współrzędnych biegunowych
2.1.1 Interpretacja geometryczna
Liczby rzeczywiste zaznaczamy na ogół jako punkty na osi liczbowej. Podobnie, liczby
zespolone przedstawiamy jako punkty na płaszczyźnie, którą nazywamy płaszczyzną ze-
spoloną lub płaszczyzną Gaussa (Carl Friedrich Gauss, 1777–1855). Liczbie z = a + ib
odpowiada punkt płaszczyzny o odciętej a i rzędnej b (rysunek 2.1 (a)). Liczby rzeczywiste
leżą na osi odciętych, zwanej osią rzeczywistą, liczby urojone na osi rzędnych, określanej
mianem osi urojonej. Alternatywną interpretacją geometryczną liczby z = a+ib jest wek-
tor zaczepiony w początku układu odniesienia i o końcu w punkcie o współrzędnych (a, b)
(rysunek 2.1 (b)). Trzecią możliwość, wykorzystywaną w omawianych niżej postaciach
trygonometrycznej i wykładniczej liczby zespolonej, otrzymuje się opisując reprezentu-
jący ją wektor przez tzw. współrzędne biegunowe (rysunek 2.1 (c)): ̺ – długość wektora,
i ϕ – kąt, jaki tworzy wektor z dodatnim kierunkiem osi rzeczywistej, liczony dodatnio w
kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara.
2.1.2 Równość liczb zespolonych
Dwie liczby zespolone są równe, kiedy ich części rzeczywista i urojona są sobie równe. W
interpretacji geometrycznej, liczby zespolone są sobie równe, jeśli odpowiadają im te same
punkty/wektory na płaszczyźnie zespolonej. W zbiorze liczb zespolonych nie definiuje się
relacji większa/mniejsza liczba.
2.1.3 Postać trygonometryczna liczb zespolonych
Alternatywą dla postaci algebraicznej liczby zespolonej (równanie (2.2)) jest postać trygo-
nometryczna wykorzystująca współrzędne biegunowe odpowiadającego wektora, pokazane
na rysunku 2.1 (c)
z = ̺(cos ϕ + i sin ϕ). (2.4)
Parametr
|z| = ̺, gdzie (0 ≤ ̺ < ∞), (2.5)
nazywamy wartością bezwzględną lub modułem liczby z. Liczbę
arg z = ϕ + 2kπ, (−π < ϕ ≤ +π, k = 0, ±1, ±2, . . .) (2.6)
nazywamy argumentem liczby zespolonej z. Kąt ϕ jest nazywany wartością główną argu-
mentu lub po prostu argumentem głównym liczby z .

8
Uwagi:
1. Jeśli z jest liczbą rzeczywistą, tzn arg(z) = kπ dla k = 0, ±1, ±2, . . ., wówczas zde-
finiowany przez równania (2.4) i (2.5) moduł (wartość bezwzględna) liczby pokrywa
się z tym samym pojęciem znanym z arytmetyki liczb rzeczywistych.

2. Liczba zespolona z otrzymywana w wyniku obliczeń ma na ogół argument, który jest

poza zakresem argumentu głównego (−π, +π >. Ze względów praktycznych wska-
zane jest dokonanie redukcji argumentu poprzez odjęcie bądź dodanie odpowiedniej
krotności kąta pełnego 2π , aby otrzymać wartość główną argumentu ϕ zdefiniowaną
w równaniu (2.6).

3. Zakres argumentu głównego, podany w równaniu (2.6), jest w pewnym stopniu

kwestią umowną. W niektórych podręcznikach jest on np. definiowany jako < 0, 2π).
Istotne jest, aby długość przedziału wynosiła 2π , oraz by był on z jednej strony
otwarty, a z drugiej domknięty.
Przejście od postaci trygonometrycznej do algebraicznej otrzymuje się natychmiast z po-
równania prawych stron równań (2.2) i (2.4):

a = ̺ cos ϕ, b = ̺ sin ϕ. (2.7)

Jeśli znamy postać algebraiczną liczby z , możemy wyznaczyć jej moduł ze wzoru
√
|z| = ̺ = a2 + b2 . (2.8)

Nieco bardziej złożone jest wyznaczanie argumentu, problem znany z relacji między współ-
rzędnymi prostokątnymi i biegunowymi punktów płaszczyzny. W przypadku z = 0 argu-
ment liczby z nie jest określony. Jeśli z 6= 0, a co za tym idzie ̺ > 0, możemy skorzystać
ze wzoru
dla a > 0;

 arctan(b/a),
dla a = 0, b > 0;

+π/2,



ϕ= −π/2, dla a = 0, b < 0; (2.9)
arctan(b/a) + π, dla a < 0, b ≥ 0;



arctan(b/a) − π, dla a < 0, b < 0.



Ze względu na złożoność tego wzoru zaleca się, by zawsze po wyznaczeniu argumentu ϕ

na podstawie znanej części rzeczywistej a i części urojonej b, dokonać sprawdzenia przez
podstawienie do wzoru (2.7).

2.1.4 Postać wykładnicza liczby zespolonej

Postać wykładnicza (postać biegunowa, postać Eulera ) liczby zespolonej jest dana wzorem
z = ̺ eiϕ , (2.10)

w którym parametry ̺ i ϕ mają to samo znaczenie, jak w postaci trygonometrycznej (2.4),

tzn. ̺ jest modułem, a ϕ – argumentem liczby z . Przyrównując prawe strony równań
(2.4) i (2.10) otrzymujemy tzw. wzór Eulera (Leonhard Euler, 1707–1783)

eiϕ = cos ϕ + i sin ϕ. (2.11)

9
Uwaga: Korzystając z postaci wykładniczej liczb zespolonych trzeba pamiętać, że nie
jest to tylko nieco inny zapis postaci trygonometrycznej liczby zespolonej z. Opisana
wzorem (2.11) funkcja wykładnicza jest uogólnieniem funkcji wykładniczej dla zmiennych
rzeczywistych na zmienne zespolone, oraz spełnia znane tożsamości
ex
e0 = 1; ex+y = ex · ey ; ex−y = ; exy = (ex )y .
ey
Jako przykład, napiszemy 3 postaci wybranej liczby zespolonej, z ograniczeniem do war-
tości głównej argumentu
√
a) z = 1 + i 3 (postać
algebraiczna);
b) z = 2 cos π3 + i sin π3 (postać trygonometryczna);
c) z = 2ei (postać wykładnicza).
π
3

2.1.5 Liczby zespolone sprzężone

Dwie liczby z i z∗ nazywamy sprzężonymi, jeśli ich części rzeczywiste są takie same,
natomiast części urojone różnią się jedynie znakiem, tzn.
Re(z ∗ ) = Re(z); Im(z ∗ ) = −Im(z). (2.12)
W interpretacji geometrycznej, punkty odpowiadające liczbom sprzężonym są symetry-
czne względem osi rzeczywistej. Liczby sprzężone mają ten sam moduł, natomiast war-
tości główne argumentów różnią się znakiem
z = a + ib = ̺(cos ϕ + i sin ϕ) = ̺ eiϕ ; (2.13)
∗ −iϕ
z = a − ib = ̺(cos ϕ − i sin ϕ) = ̺[cos(−ϕ) + i sin(−ϕ)] = ̺ e . (2.14)
Uwaga: w literaturze używa się czasem innych symboli na oznaczenie liczby sprzężonej
do z, np. z̄.

2.2 Działania algebraiczne na liczbach zespolonych

2.2.1 Dodawanie i odejmowania
Dodawanie i odejmowanie liczb zespolonych jest prostą operacją, którą zdefiniujemy dla
dwóch liczb z1 = a1 + ib1 oraz z2 = a2 + ib2
z1 ± z2 = (a1 + ib1 ) ± (a2 + ib2 ) = (a1 ± a2 ) + i(b1 ± b2 ). (2.15)
W interpretacji geometrycznej dodawaniu i odejmowaniu liczb zespolonych odpowiada
dodawanie i odejmowanie wektorów na płaszczyźnie, które będzie omawiane szczegółowo
w następnym rozdziale skryptu.
2.2.2 Mnożenie
Iloczyn dwóch liczb zespolonych z1 i z2 otrzymuje się wymnażając wg standardowych
reguł wyrażenia opisujące ich postać algebraiczną, pamiętając przy tym o fundamentalnej
tożsamości i2 = −1. Przyjmując postać algebraiczną czynników otrzymujemy:
z1 z2 = (a1 + ib1 )(a2 + ib2 ) = (a1 a2 − b1 b2 ) + i(a1 b2 + b1 a2 ). (2.16)
10
Mnożenie liczb zespolonych jest prostsze, gdy korzystamy z ich postaci trygonometrycz-
nych
z1 z2 = [̺1 (cos ϕ1 + i sin ϕ1 )][̺2 (cos ϕ2 + i sin ϕ2 )] =
= ̺1 ̺2 [cos(ϕ1 + ϕ2 ) + i sin(ϕ1 + ϕ2 )]. (2.17)
Moduł iloczynu jest iloczynem modułów obu czynników, a argument iloczynu jest równy
sumie ich argumentów, przy czym wyznaczenie wartości głównej argumentu może wy-
magać dodatkowej redukcji. Konsekwentnie, stosując zapis liczb w postaci wykładniczej
otrzymujemy 
zz = ̺e
1 2

̺e
1
iϕ1
=̺ ̺ e 2
iϕ2
. 1 2 (2.18)i(ϕ1 +ϕ2 )

Z równania (2.18) można natychmiast wydedukować wzór sprzężenie iloczynu

(z z ) = z z . 1 2
∗ ∗ ∗
1 2 (2.19)
Mnożenie liczb zespolonych nie ma prostej interpretacji w geometrii reprezentujących
ich wektorów na płaszczyźnie. Zwróćmy jednak uwagę, że pomnożenie wszystkich liczb
zespolonych przez stały czynnik z = ̺ e opisuje nam przekształcenie płaszczyzny
iϕ0

zespolonej, które jest złożeniem jednokładności o środku w początku układu i skali ̺ ,

0 0

oraz obrotu wokół początku układu o kąt ϕ . Jeśli z jest liczbą o module 1, a zatem
0

reprezentujący ją punkt leży na okręgu o promieniu 1, mamy do czynienia z czystym

0 0

obrotem płaszczyzny o kąt ϕ . I tak np. mnożeniu przez jednostkę urojoną i odpowiada
obrót punktów płaszczyzny zespolonej o kąt π/2 w kierunku prostym (ang. prograde ),
0

tzn. przeciwnym do kierunku ruchu wskazówek zegara. Oczywiście obrót płaszczyzny

zespolonej o kąt π/2 w kierunku przeciwnym (wstecznym, ang. retrograde ) uzyskamy
dokonując mnożenia wszystkich liczb przez czynnik −i.
2.2.3 Dzielenie
W celu zdefiniowania dzielenia liczb zespolonych wystarczy pokazać, jak można obliczyć
odwrotność liczby z = a+ib, przy czym liczba ta nie może być zerem (z 6= 0 ≡ a +b > 0): 2 2

1
ẑ = =
z
1
a + ib
=
a − ib
(a + ib)(a − ib)
=
a − ib
a +b
=
a
a +b
+i 2
−b
a +b
. 2
(2.20) 2 2 2 2

Odpowiadający wzór na odwrotność z wykorzystaniem postaci trygonometrycznej liczby

z przyjmuje postać
1
ẑ = =
z
1
̺(cos ϕ + i sin ϕ)
1
= [cos(−ϕ) + i sin(−ϕ)],
̺
(2.21)
oraz dla postaci wykładniczej
1
ẑ = =
z ̺e
1 1
= e .
̺ iϕ
(2.22)
−iϕ

Korzystając z równania (2.20) oraz wzoru (2.16) na iloczyn liczb zespolonych, możemy
napisać wzór na iloraz dwóch liczb w postaci algebraicznej
z
1
z
2
=
a + ib
1
a + ib
2
=
a a +b b
1
a +b
2
1 2
+i
2
a b −a b
a +b
1 2
2
, z 6= 0.
2 1
2
(2.23) 1 2
2 2
2 2 2 2

11
Wykorzystując postać trygonometryczną liczb, otrzymujemy
z1
z2
=
̺1 (cos ϕ1 + i sin ϕ1 )
̺2 (cos ϕ2 + i sin ϕ2 )
=
̺1
̺2
[cos(ϕ1 − ϕ2 ) + i sin(ϕ1 − ϕ2 )], (2.24) z2 6= 0,

tzn. moduł ilorazu jest ilorazem modułów, a argument ilorazu jest różnicą argumentów
licznika i mianownika. Odpowiadający wzór wykorzystujący postać wykładniczą liczb jest
następujący
(2.25)
iϕ1
z ̺e
1 ̺ 1 1 i(ϕ1 −ϕ2 )
= = e iϕ2
, z 6= 0. 2
z ̺e ̺
Ze wzoru (2.25) wynika wzór na sprzężenie ilorazu liczb
2 2 2

(2.26)
  ∗
z z 1
∗
1
= , z 6= 0. 2
z z 2
∗
2

2.2.4 Potęgowanie
Potęgowanie liczb zespolonych można przeprowadzić wykorzystując zdefiniowane już re-
guły mnożenia, dodawania i odejmowania. Zacznijmy od opisu potęg jednostki urojonej
i. Ze wzoru (2.1) łatwo wydedukować kolejne potęgi
0 1 2 3
i = 1, i = i, i = −1, i = −i, i = 1, i = i, i = −1, . . . , 4
(2.27) 5 6

w których można zaobserwować cykl powtarzalności o długości 4. Z kolei i · (−i) = 1,

stąd 1/i = i = −i. Zatem ujemne potęgi jednostki urojonej wyglądają następująco
−1

−1 −2 −3
i = −i, i = −1, i = i, i = 1, i = −i, i = −1, . . . , −4
(2.28)
−5 −6

a zatem cykl powtarzalności rozszerza się na zbiór całkowitych wykładników. Jeśli wy-
kładnik całkowity ℓ przedstawimy w postaci ℓ = 4k + j, gdzie k jest liczbą całkowitą,
a j liczbą ze zbioru {0, 1, 2, 3}, wówczas możemy zapisać ogólny wzór na potęgowanie
jednostki urojonej
i =i =i , ℓ 4k+j
(2.29)
j

w którym wartość prawej strony można odczytać z równania (2.27).

Znając potęgi jednostki urojonej i możemy liczyć potęgi liczby zespolonej traktując
jej postać algebraiczną jako wyrażenie dwumianowe. Należy zastosować znane wzory na
potęgi dwumianów, a następnie pogrupować składniki rzeczywiste otrzymanego wyrażenia
oraz te zawierając czynnik i.
Znacznie prostsze jest jednak potęgowanie liczb zespolonych zapisanych w postaci try-
gonometrycznej bądź wykładniczej. Przyjmując że n jest liczbą naturalną oraz korzystając
z reguł mnożenia liczb zespolonych, równania (2.17) i (2.18), otrzymujemy wzory
n n
z = [̺(cos ϕ + i sin ϕ)] = ̺ [cos(nϕ) + i sin(nϕ)], n
(2.30)
oraz 
z = ̺e
 n
=̺ e . iϕ n
(2.31)
n inϕ

A zatem, moduł liczby z podnosimy do n-tej potęgi, natomiast argument liczby z mno-
żymy przez n. Równanie (2.30) znane jest w matematyce jako wzór de Moivre’a (Abraham
de Moivre, 1667–1754).
12
 Rysunek 2.2: Pierwiastki szóstego stopnia z liczby zespolonej z
Na koniec zwróćmy uwagę, że przy założeniu z 6= 0 podane wzory (2.30) i (2.31) na
potęgowanie liczb zespolonych są również prawdziwe dla n = 0 oraz dla n całkowitych
ujemnych.
Przykład 1: wykorzystując reguły działań algebraicznych na liczbach zespolonych, przekształcić
podane wyrażenie algebraiczne do postaci kanonicznej z = a + bi
(3 − 4i)(−1 + 5i)2 10 + 7i (3 − 4i)(1 − 10i − 25) (10 + 7i)i
z = + = + =
1 + 3i 5i 1 + 3i 5i · i
−2(3 − 4i)(12 + 5i) 7 − 10i −2(56 − 33i)(1 − 3i) 7 − 10i
= + = + =
1 + 3i 5 (1 + 3i)(1 − 3i) 5
−2(−43 − 201i) 7 − 10i 1
= + = (50 + 191i) = 10 + 38.2 i.
10 5 5

2.2.5 Pierwiastkowanie liczb zespolonych

Wyciąganie pierwiastka stopnia n jest operacją odwrotną do potęgowania. Przyjmujemy
definicję, że pierwiastkiem stopnia n (n = 1, 2, 3, . . .) z liczby zespolonej z jest liczba
zespolona w spełniająca warunek wn = z, a następnie oznaczamy
√
w = z 1/n = z. n
(2.32)
Pierwiastkowanie liczb zespolonych nie jest jednoznaczne. Każda liczba z 6= 0 ma n
różnych pierwiastków n-tego stopnia. Przyjmując postać trygonometryczną liczby z =
̺(cos ϕ + i sin ϕ) można zapisać jej pierwiastki n-tego stopnia w postaci jawnej
 
√ ϕ + 2kπ ϕ + 2kπ
wk = n
̺ cos
n
+ i sin
n
dla k = 0, 1, 2, . . . , n−1. (2.33)
Jak pokazuje rysunek 2.2, pierwiastki n-tego stopnia z liczby z są na płaszczyźnie zespo-
lonej wierzchołkami n-kąta foremnego o środku w początku układu. O wielkości n-kąta
decyduje moduł liczby z, natomiast jego orientacja względem osi układu jest zdefiniowana
przez argument liczby z.

2.3 Podstawowe twierdzenie algebry

Jednym z ważnych zastosowań liczb zespolonych jest wyznaczanie miejsc zerowych, czyli
pierwiastków wielomianów. Kluczowe znaczenie ma w tym zakresie tzw. podstawowe
twierdzenie algebry, które będzie omówione w niniejszym podrozdziale.
13
Twierdzenie 1 (podstawowe twierdzenie algebry ): Każde równanie algebraiczne stopnia
n ≥ 1 postaci
W (z) = z n + an−1 z n−1 + an−2 z n−2 + . . . + a1 z + a0 = 0 , (2.34)
gdzie aℓ, dla ℓ = 0, 1, . . . , n−1, są stałymi współczynnikami rzeczywistymi lub zespolonymi
wielomianu W (z), ma rozwiązanie w dziedzinie liczb zespolonych.
Twierdzenie to zostało udowodnione przez Gaussa w jego tezie doktorskiej opubliko-
wanej w 1799 roku, stąd często bywa nazywane twierdzeniem Gaussa.
Definicja: Miejscem zerowym (pierwiastkiem ) wielomianu W (z) nazywamy każdą liczbę
zespoloną z0 spełniającą równanie W (z0) = 0.
Twierdzenie 2 (Bézouta): Liczba z0 jest pierwiastkiem wielomianu W (z) stopnia n ≥ 1
wtedy i tylko wtedy, gdy wielomian ten jest podzielny przez dwumian (z −z0 ), tzn. można
go przedstawić w postaci iloczynu
W (z) = (z − z0 )W ′ (z) , (2.35)
w którym W ′(z) jest wielomianem stopnia n − 1.
Definicja: Pierwiastek wielomianu W (z) nazywamy k-krotnym jeżeli wielomian W (z)
jest podzielny przez (z − z0 )k i nie jest podzielny przez (z − z0)k+1.
Wniosek : Podstawowe twierdzenie algebry można sformułować w następującej równoważ-
nej postaci.
Twierdzenie 3: Każdy wielomian W (z) stopnia n ≥ 1 postaci
W (z) = z n + an−1 z n−1 + an−2 z n−2 + . . . + a1 z + a0 , (2.36)
może być rozłożony na iloczyn dokładnie n czynników dwumianowych
W (z) = (z − z1 )(z − z2 ) · · · (z − zn ) , (2.37)
gdzie z1, z2 , . . . , zn są pierwiastkami wielomianu W (z), tzn. spełniają równanie W (z) = 0.
Uwaga : W przypadku wielokrotnych pierwiastków odpowiadające im czynniki rozkładu
(2.37) powtarzają się.
W szczególnym przypadku wielomianu o współczynnikach rzeczywistych zachodzi na-
stępujące
Twierdzenie 4: Jeżeli z0 jest pierwiastkiem wielomianu W (z) o współczynnikach rze-
czywistych, to z0∗ jest również pierwiastkiem tego wielomianu.
Wniosek : Wielomian o współczynnikach rzeczywistych stopnia nieparzystego ma co naj-
mniej jeden pierwiastek rzeczywisty.
Przykład 2: rozwiążemy 3 równania algebraiczne

(a) z 2 +9=0
z2 = −9, stąd pierwiastki z1 = 3i, z2 = −3i. Zgodnie z twierdzeniem 4 zachodzi tożsamość
z2 = z1∗ ;
(b) z 2 − 2z + 5 =
√0
∆ = −16, ∆ = 4i, stąd pierwiastkiz1 = 1 + 2i, z2 = 1 − 2i. I znów, zgodnie z
twierdzeniem 4 zachodzi tożsamość z2 = z1∗ ;

(c) z 3 + z 2 + 4z + 4 = 0
przekształcamy równanie: z 2 (z + 1) + 4(z + 1) = (z + 1)(z 2 + 4) = 0, stąd (z + 1) = 0
lub (z 2 + 4) = 0, zatem pierwiastki są następujące z1 = −1, z2 = 2i, z3 = −2i. Jak
poprzednio, zgodnie z twierdzeniem 4 zachodzi tożsamość z3 = z2∗ .

14
2.4 Zadania do rozdziału 2
1. Dodaj i pomnóż każdą z wymienionych par liczb zespolonych:
(a) 2 + i, 2 − i; (b) −1 + i, −1 + i; (c) cos θ + i sin θ, cos θ − i sin θ.
2. Zaznacz wymienione liczby na płaszczyźnie zespolonej. Jeśli to jest potrzebne, uprość ich
zapis:
(a) 2 + i, (b) (2 + i)2 , (c) 2+i 1
, (d) |2 + i|.
3. Przedstaw ułamek (1+i)(2+i)(3+i)
(1−i) w postaci a + bi.
4. Przedstaw wyrażenie (− 21 + i 23 )3 w postaci a + bi.
√

5. Przekształć podane wyrażenia do postaci a + bi:

1−i , (b) 2−i , (c) i , (d) (−2+i)(1−3i) , (e) (2−3i) .
(a) 1+i 1+i
5
1 1 2
(4−5i)
2

6. Oblicz sprzężenie zespolone każdej z wymienionych liczb:

(a) z = 2 − i, (b) z = (2 − i)(1 − i), (c) z = 1−i 1+i
.
7. Uzupełnij poniższe stwierdzenia i uzasadnij:
Suma z + z∗ jest zawsze . . . . . . .
Różnica z − z∗ jest zawsze . . . . . . .
Iloczyn z · z∗ jest zawsze . . . . . . .
Iloraz z/z∗ ma zawsze moduł . . . . . . .
√
8. Oblicz 5 + 12i korzystając tylko z postaci algebraicznej liczb zespolonych.
9. Zapisz poniższe liczby w postaci wykładniczej reiθ , a następnie podnieś każdą z nich do
kwadratu. √
(a) z = 1 + 3i, (b) z = cos 2θ + i sin 2θ, (c) z = −7i, (d) z = 5 − 5i.
10. Oblicz sprzężenia podanych liczb, a następnie przedstaw je w postaci algebraicznej:
(a) z = ei , (b) z = eiπ .
π
2

11. Znajdź postać algebraiczną a + bi liczb zespolonych reprezentujących punkty na okręgu

jednostkowym o argumentach 30◦ , 60◦ , 90◦ , 120◦ . Pokaż, że jeśli w jest liczbą o argumencie 30◦ ,
wówczas argumentem w2 jest 60◦ . Jaka potęga w daje 1?
12. Oblicz (1 + i)11 .
13. Oblicz 2i1 (i7 − i−7 ).
14. Oblicz sprzężenie liczby: z = i103 .
15. Oblicz wszystkie różne wartości wyrażeń:
√ √ √ √
(a) 1 + i, (b) 7 − 4i, (c) i, (d) −i.
3 3 5

16. Wyznacz i zapisz w postaci algebraicznej osiem rozwiązań równania z 8 = 1.

17. Wyznacz pierwiastki stopnia szóstego z 1. Zaznacz je na płaszczyźnie zespolonej.
18. Znajdź moduł wymienionych czterech liczb zespolonych. Jeśli θ jest argumentem liczby
z = 6 − 8i, jakie są argumenty pozostałych trzech liczb?
(a) z = 6 − 8i, (b) z2 = (6 − 8i)2 , (c) 1/z = 6−8i 1
, (d) (z∗ )2 = (6 + 8i)2 , (e) Ile wynosi θ?
19. Znajdź moduł i argument liczby z = sin θ + i cos θ , a następnie zaznacz ją na płaszczyźnie
zespolonej. Pomnóż z przez liczbę cos θ + i sin θ.

15
20. Z porównania e3iθ = cos 3θ + i sin 3θ = (cos θ + i sin θ)3 znajdź wyrażenia na cos 3θ jako
funkcję cos θ oraz na sin 3θ jako funkcję sin θ .
21. Znajdź wszystkie liczby zespolone z , dla których zachodzi równość z ∗ = 1/z .
22. Opisz i naszkicuj na płaszczyźnie zespolonej trajektorie punktów z(t) dla parametru rzeczy-
wistego t zmieniającego się w zakresie od 0 do 2π, dla podanych niżej funkcji z(t). W opisie oraz
interpretacji przyjmij, że parametr t reprezentuje czas.
(a) eit , (b) e(−1+i)t , (c) (−1)t = etπi .
23. Udowodnij, że a+bi
a−bi ma zawsze moduł równy 1, bez obliczania wartości tego ilorazu.

16