Wykład 10

Systemy algebraiczne

5 grudnia 2001 Matematyka Dyskretna, Struktury algebraiczne G.Mirkowska, 1

PJWSTK
Struktury danych
Niepusty zbiór obiektów (danych). Zachowanie
Jakieś zależności między danymi. tego progamu zależy od tego
Jakieś metody modyfikowania tych w jakiej strukturze
danych (Czy zupełnie dowolne?) go wykonujemy

(x) (y) (r(f(x),y)  s(x,y)) y:=1; s,k:= 1;

while k<n do
y := op1(y,2);
Prawdziwość
tej formuły zależy od tego s := op2(s,y);
w jakiej strukturze k := op3(k,1)
ją analizujemy od;
5 grudnia 2001 Matematyka Dyskretna, Struktury algebraiczne G.Mirkowska, PJWSTK 2
Operacje
Definicja Operacją n-argumentową w A nazywamy dowolną
funkcję o przekształcającą An w A.

Jeżeli dla wszystkich a1,...an  A ,

f(a1,...an ) A to o jest operacją A= Ai
całkowitą. Jeśli nie, to jest to Ai zbiór elementów
operacja częściowa. typu itego.

Przykłady operacji :
dzielenie w R,
Oczywiście zbiór A nie musi być
dzielenie w N, lg w R.
jednorodny (wszystkie elementy
F(x)=s’ wttw s’ jest starostą grupy, do tego samego typu).
której należy student x.
5 grudnia 2001 Matematyka Dyskretna, Struktury algebraiczne G.Mirkowska, PJWSTK 3
 System algebraiczny
Definicja Systemem algebraicznym nazywamy układ
< A, o1, o2, ... on, r1, r2,... rm>

(t1, t2, ... tn, t’1, t’2, ..., t’m )

typy operacji i relacji
O zbiorze A’ mówimy, że jest zamknięty ze względu na operacje w A,
jeśli dla dowolnych argumentów wziętych z A’ wynik każdej z operacji
o1, o2, ... on należy do A’.

5 grudnia 2001 Matematyka Dyskretna, Struktury algebraiczne G.Mirkowska, PJWSTK 4

Przykłady algebr

1. < N, * >
P P
N N
(a) < P, * > (b) < {2i : i N}, * > (c) < {3i : i N}, * >

2. < Z, +,*> algebra i < N, +,*> jej podalgebra

Ale < NP, +,*> nie jest podalgebrą algebry < Z, +,*>
3. <{0,1},, ,  ,1,0> dwuelementowa algebra Boole’a
Lemat Przecięcie dowolnego zbioru podalgebr danej algebry, o ile jest
niepuste, to jest też podalgebrą .
5 grudnia 2001 Matematyka Dyskretna, Struktury algebraiczne G.Mirkowska, PJWSTK 5
Przykłady

< Stosy  Elementy, push, pop, top, empty > stos

push : Stosy  Elementy  Stosy
pop : Stosy  Stosy
top : Stosy  Elementy
empty  Stosy

< Kolejki  Elementy, in, out, first, empty >

kolejka
in : Kolejki  Elementy  Kolejki
out : Kolejki  Kolejki
first : Kolejki  Elementy
empty  Kolejki

5 grudnia 2001 Matematyka Dyskretna, Struktury algebraiczne G.Mirkowska, PJWSTK 6

Generatory
Definicja Niepusty podzbiór A0 zbioru A jest zbiorem generatorów
algebry <A, o1, o2, ..., on > wttw gdy najmniejszą podalgebrą
zawierającą A0 jest sama algebra <A, o1, o2, ..., on > .

Przykład Bo, każdą liczbę

naturalną można otrzymać
< N,+,*> zbiór generatorów {0,1} z 0 i 1 za pomocą
< Z, +, * > zbiór generatorów {-1} operacji + i *
STOSY zbiór generatorów
{empty  Elementy}

5 grudnia 2001 Matematyka Dyskretna, Struktury algebraiczne G.Mirkowska, PJWSTK 7

Homomorfizm
Niech będą dwa systemy algebraiczne A i B o takiej samej sygnaturze:
A =<A, o1, o2, ...,on, r1, r2,... rm >, B=<B, o’1, o’2,..., o’n, r’1, r’2,...,r’m
>,
gdzie oi i o’i oraz rj i r’j są odpowiadającymi sobie operacjami i
relacjami.
Definicja Homomorfizmem systemu A w O takich
system podobny B nazywamy systemach
przekształcenie h: A  B takie, że mówimy, że są
Własność zachowywania
podobne
h( o(a1,...an))= o’(h(a1),...,h(an)) operacji i relacji
r(b1,...,bm) wttw r’(h(b1),...,h(bm))
dla dowolnej operacji n-arg o (relacji m-arg. Przykład
r) w A i odpowiadającej jej operacji o’ (relacji System < R, min, max>
r’)w B oraz dla dowolnych a1,...,an b1,....,bm jest podobny do
z A. < N, +, *>
5 grudnia 2001 Matematyka Dyskretna, Struktury algebraiczne G.Mirkowska, PJWSTK 8
Zachowywanie operacji przez homomorhizm

A B
a1
b1
a2 h b2
an bn
a b

o(a1,a2,...,an)= a o’(b1,b2,...,bn)= b

h(a) = b
5 grudnia 2001 Matematyka Dyskretna, Struktury algebraiczne G.Mirkowska, PJWSTK 9
Przykład
Funkcja h(X) =1, gdy 7X i h(X)=0, gdy 7X , X N jest
homomorfizmem algebry
< 2N,  , - > w algebrę < {0,1},   ,  >.

Rozważmy dwa systemy

<Stosy  E, push, pop, top, empty> i <N  E, pu,pp,t,0>
push((c1,c2...,cn), c)= (c1,c2...,cn,c) pu(n,c)= (n+1)*10+ c
pop(c1,c2...,cn) = (c1,c2...,cn-1) o ile n>1 pp(n) = n div 10 - 1
top(c1,c2...,cn) = cn t(n) = n mod 10
Funkcja h określona następująco ustala homomorfizm między tymi
systemami:
h(empty)= 0 h(c) = c h(c1,c2...,cn) = pu(pu(....pu(pu(0,c1),c2),...),cn )

5 grudnia 2001 Matematyka Dyskretna, Struktury algebraiczne G.Mirkowska, PJWSTK 10

Izomorfizm
Jeżeli h jest homomorfizmem odwzorowującym system A w
system podobny B oraz h jest bijekcją, to h nazywamy
izomorfizmem.

1
a
2 1b
5 2c b c
3d
4a
3 4 5e d e

Te dwa grafy są izomorficzne

5 grudnia 2001 Matematyka Dyskretna, Struktury algebraiczne G.Mirkowska, PJWSTK 11
Fakty

• Złożenie dwóch homomorfizmów jest homomorfizmem.

• Złożenie dwóch izomorfizmów jest izomorfizmem.
• Jeśli h jest homomorfizmem przkształcającym algebrę A w algebrę B
to obraz h(A) jest podalgebrą B .
Jeśli h jest izomorfizmem, to card(A)=card(B).
• Przy homomorfizmie zbiór generatorów przechodzi na zbiór
generatorów.

5 grudnia 2001 Matematyka Dyskretna, Struktury algebraiczne G.Mirkowska, PJWSTK 12

Twierdzenie o izomorfizmie

Jeżeli h jest izomorfizmem odwzorowującym system

algebraiczny A na system algebraiczny B o sygnaturze S, to
dla dowolnej formuły rachunku predykatów a, w której
występują tylko operacje i relacje odpowiadające operacjom z
rozważanej sygnatury
A|= a wtedy i tylko wtedy gdy B |= a

5 grudnia 2001 Matematyka Dyskretna, Struktury algebraiczne G.Mirkowska, PJWSTK 13

Kongruencja
Niech będzie system algebraiczny A = <A, o1, o2, ...,on, r1, r2,... rm >

Definicja Relację równoważności ~ w A nazywamy

kongruencją wtedy i tylko wtedy gdy dla dowolnych o, r i
a1 , a2 , ...,an , jeżeli a1 ~ a’1, a2 ~a’2 , ...,an ~a’n to
• o(a1,a2 ...,an ) ~ o(a’1,a’2 ,...,a’n )
• r(a1,a2 ,...,an ) wttw r(a’1,a’2 ,...,a’n )

Przykład Relacja ~ określona w systemie algebraicznym <N,+> jako n

~n’ wttw n mod p = n’ mod p jest kongruencją, bo gdy a ~a’ oraz b~b’ ,
to a=k*p+c i a’=k’ * p+c oraz b= l * p+d i b’= l’ * p+d. Stąd
(a+b)mod p = (a’+b’) mod p .

5 grudnia 2001 Matematyka Dyskretna, Struktury algebraiczne G.Mirkowska, PJWSTK 14

System ilorazowy
Definicja Niech będzie system algebraiczny A = <A, o1, o2, ...,on, r1,
r2,... rm > i niech będzie ~ kongruencją w A. Wtedy system
A/~ = <A/~, o*1, o*2, ...,o*n, r*1, r*2,..., r *m > z operacjami i relacjami
o*([ a1], ...,[an]) =df [ o(a1,,...,am)]
r*([ a1], ...,[an]) wttw r(a1,,...,am)
nazywamy systemem ilorazowym.

Lemat System ilorazowy A/~ jest podobny do A oraz

odwzorowanie h(a)= df [a] ustala homomorfizm A i A/~ .

5 grudnia 2001 Matematyka Dyskretna, Struktury algebraiczne G.Mirkowska, PJWSTK 15

Przykład
Rozważmy algebrę podzbiorów zbioru N, < 2N,  , - > i
kongruencję X ~ Y wttw 1  X Y lub 1  N\( XY)
Zbiór klas abstrakcji relacji ~ ma dwie klasy abstrakcji [N] i [ ] .
Operacje na tych klasach są określone następująco
[N] * [ ] = [N] * [N ] = [] * [N ] = [N]
[] * [ ] = [ ]
[N] * [ ] = [] * [N ] =[] * [ ] = [ ]
[N] * [N ] =[N]
-*[N] = [] -*[] =[N]
Łatwo zauważyć, że jest to algebra izomorficzna z algebrą Boole’a <
{0,1},   ,  >.

5 grudnia 2001 Matematyka Dyskretna, Struktury algebraiczne G.Mirkowska, PJWSTK 16