www.zadania.

info – N AJWI EKSZY

˛ I NTERNETOWY Z BIÓR Z ADA Ń Z M ATEMATYKI

C I AG
˛ ARYTMETYCZNY

Definicja
˛ ( an ) nazywamy arytmetycznym jeżeli różnica każdych dwóch jego kolejnych wyrazów
Ciag
jest stała (nie zależy od n).
W j˛ezyku wzorów piszemy, że istnieje liczba r, dla której

an+1 − an = r, dla n > 1.

˛ ( a n ).
Liczb˛e r nazywamy różnica˛ ciagu

Ciag
˛ stały
( a, a, a, a, . . .)
jest ciagiem
˛ arytmetycznym o różnicy r = 0.

Ciag
˛ kolejnych liczb naturalnych jest ciagiem
˛ arytmetycznym o różnicy 1.

Ciag
˛ parzystych liczb naturalnych jest ciagiem
˛ arytmetycznym o różnicy 2.

Ciagi
˛ skończone
(−5, 1, 7)
 
1
log 4, log 2, 0, log
2
 
1 1 1
, ,
2 3 6
sa˛ arytmetyczne (z różnicami 6, log 12 , − 16 odpowiednio).

Ciagi
˛
(1, 0, 0, 0, . . .)
(1, 0, 1, 0, 1, 0, . . .)
(1, 4, 9, 16, . . .)
nie sa˛ arytmetyczne, bo różnica kolejnych wyrazów zależy od tego, które wyrazy
od siebie odejmujemy (nie jest stała).

Dlaczego arytmetyczny?
Dlaczego ciag
˛ o stałych różnicach kolejnych wyrazów nazywamy ciagiem
˛ arytmetycznym?
Powodem jest bardzo użyteczna charakteryzacja takiego ciagu:
˛

Materiał pobrany z serwisu www.zadania.info

1
 www.zadania.info – N AJWI EKSZY
˛ I NTERNETOWY Z BIÓR Z ADA Ń Z M ATEMATYKI

Ciag˛ jest ciagiem

˛ arytmetycznym wtedy i tylko wtedy, gdy każdy wyraz, z wy-
jatkiem
˛ pierwszego (i ostatniego jeżeli ciag
˛ jest skończony) jest średnia˛ arytme-
tyczna˛ wyrazów sasiednich.
˛

W j˛ezyku wzorów piszemy, że

a n −1 + a n +1
an = , dla n > 2.
2

Wykluczenie z powyższego warunku wyrazów pierwszego i ostatniego powinno być oczy-

wiste – każdy z tych wyrazów ma tylko jednego sasiada.
˛

˛ (cos(−π ), cos 0, cos π ) nie jest arytmetyczny, bo

Ciag

cos(−π ) + cos π −1 − 1
= = −1 6= cos 0.
2 2

Aby sprawdzić, czy ciag

˛  
1
log 4, log 2, 0, log
2
jest ciagiem
˛ arytmetycznym wystarczy sprawdzić prawdziwość dwóch równości

log 4 + 0 1 √
= log 4 = log 4 = log 2
2 2  
1
1
log 2 + log 2 log 2 · 2
= = 0.
2 2

Wzory
Jeżeli zapiszemy definicj˛e ciagu
˛ arytmetycznego w postaci

an+1 = an + r, dla n > 1

to widać, że w ciagu

˛ arytmetycznym każdy kolejny wyraz powstaje z poprzedniego przez
dodanie liczby r. To oznacza, że cały ciag
˛ jest wyznaczony przez swój pierwszy wyraz a1
oraz różnic˛e r. Można to nawet powiedzieć dokładniej, n-ty wyraz powstaje z pierwszego
przez dodanie n − 1 razy różnicy r (bo drugi powstaje przez dodanie raz r, trzeci przez
dodanie dwa razy itd.). Daje to nam wzór na n-ty wyraz ciagu ˛ arytmetycznego.

an = a1 + (n − 1)r.

Materiał pobrany z serwisu www.zadania.info

2
 www.zadania.info – N AJWI EKSZY
˛ I NTERNETOWY Z BIÓR Z ADA Ń Z M ATEMATYKI

Ile jest równa 137 parzysta liczba trzycyfrowa?

Trzycyfrowe liczby parzyste tworza˛ ciag ˛ arytmetyczny an , w którym a1 = 100 i
r = 2. Zatem
a137 = 100 + 136 · 2 = 372.

Wiedzac,
˛ że 15 wyraz ciagu
˛ arytmetycznego o różnicy -3 jest równy 77, obliczmy
pierwszy wyraz tego ciagu.
˛ Liczymy

a15 = a1 + 14r = 77 ⇒ a1 = 77 − 14 · (−3) = 119.

Jest jeszcze jeden wzór do zapami˛etania, mianowicie wzór na sum˛e n poczatkowych

˛ wyra-
zów ciagu
˛ arytmetycznego

a1 + a n
Sn = a1 + a2 + · · · + a n = · n.
2

Jeżeli podstawimy w tym wzorze an = a1 + (n − 1)r, otrzymamy druga˛ wersj˛e tego wzoru

2a1 + (n − 1)r
Sn = · n.
2

Obliczmy sum˛e 20 kolejnych liczb nieparzystych

1+3+5+··· .

Mamy do czynienia z ciagiem

˛ arytmetycznym, w którym a1 = 1 i r = 2. Stosujemy
zatem drugi z wzorów aby obliczyć sum˛e 20 poczatkowych
˛ wyrazów tego ciagu.
˛

2 + 19 · 2
S20 = · 20 = 20 · 20 = 400.
2
Zauważmy, że policzyliśmy t˛e sum˛e pomimo, że nawet nie wiemy ile jest równy 20
wyraz tego ciagu!
˛ Oczywiście możemy go wyliczyć

a20 = a1 + 19r = 1 + 19 · 2 = 39,

ale do policzenia sumy nie był on nam potrzebny.

Monotoniczność
Dość oczywista własność, ale wyraźnie to napiszmy, bo czasem pojawia si˛e w sformułowa-
niach zadań. Niech ( an ) b˛edzie ciagiem
˛ arytmetycznym o różnicy r. Wtedy

˛ ( an ) jest rosnacy
a) ciag ˛ wtedy i tylko wtedy, gdy r > 0;

˛ ( an ) jest malejacy
b) ciag ˛ wtedy i tylko wtedy, gdy r < 0;
Materiał pobrany z serwisu www.zadania.info
3
 www.zadania.info – N AJWI EKSZY
˛ I NTERNETOWY Z BIÓR Z ADA Ń Z M ATEMATYKI

˛ ( an ) jest stały wtedy i tylko wtedy, gdy r = 0.

c) ciag

Sprawdźmy dla jakich wartości parametru p ciag ˛ ( an ) dany wzorem an = p − p2 n

jest malejacym
˛ ciagiem
˛ arytmetycznym.
Zacznijmy od sprawdzenia, kiedy ciag ˛ ( an ) jest ciagiem
˛ arytmetycznym. Liczymy
różnic˛e kolejnych wyrazów

a n +1 − a n = p − p 2 ( n + 1 ) − ( p − p 2 n ) = − p 2 .

Skoro różnica nie zależy od n (jest stała), wi˛ec dla każdej wartości p mamy do czy-
nienia z ciagiem
˛ arytmetycznym. Ciag ˛ ten b˛edzie malejacy˛ o ile r = − p2 < 0, czyli
dla p 6= 0.

Podoba Ci się ten poradnik?

Zadania.info Pokaż go koleżankom i kolegom ze szkoły!

T IPS & T RICKS

1
Popularny motyw zadań to polecenie sprawdzenia lub uzasadnienia, że ciag ˛ jest arytme-
tyczny. W takiej sytuacji musimy policzyć różnic˛e każdych dwóch kolejnych wyrazów ciagu
˛
i sprawdzić, że jest stała (czyli, że nie zależy od n).

˛ ( an ) dany wzorem an = 3 − 9n jest arytmetyczny.

Uzasadnijmy, że ciag
Liczymy
an+1 − an = 3 − 9(n + 1) − 3 + 9n = −9.
Zgodnie z oczekiwaniami różnica jest stała (nie zależy od n), co kończy uzasadnie-
nie.

˛ dany wzorem an = n2 jest arytmetyczny.

Sprawdźmy czy ciag
Liczymy
an+1 − an = (n + 1)2 − n2 = n2 + 2n + 1 − n2 = 2n + 1.
Skoro różnica nie jest stała (zależy od n), ciag
˛ nie jest arytmetyczny.

Podkreślmy jeszcze, że uzasadniajac˛ arytmetyczność ciagu˛ musimy sprawdzić, że każde
dwie różnice mi˛edzy kolejnymi wyrazami ciagu ˛ sa˛ równe. Jeżeli natomiast chcemy pokazać,
że ciag
˛ nie jest arytmetyczny to wystarczy znaleźć jeden przykład dwóch różnic kolejnych
wyrazów, które sa˛ różne (nie trzeba liczyć wszystkich różnic).

˛ (1, 11, 111, 1111, . . .) nie jest arytmetyczny, bo

Ciag

11 − 1 6= 111 − 11.

Materiał pobrany z serwisu www.zadania.info

4
 www.zadania.info – N AJWI EKSZY
˛ I NTERNETOWY Z BIÓR Z ADA Ń Z M ATEMATYKI

2
Jeżeli popatrzymy na wzór ogólny ciagu
˛ arytmetycznego

an = a1 + (n − 1)r = rn + ( a1 − r )

i wyobrazimy sobie, że zamiast n jest napisany x, to powinno być jasne, że wykres ciagu ˛
( an ) b˛edzie składał si˛e z punktów leżacych
˛ na prostej y = rx + ( a1 − r ). Przy tej interpretacji
ładnie widać, że ciag ˛ dla r > 0, malejacy
˛ jest rosnacy ˛ dla r < 0 oraz stały dla r = 0.

Narysujmy wykresy ciagów

˛ an = 1 + (n − 1) · 2 oraz an = 12 + (n − 1) · (−2).
y

a1 =1, r=2

+10

+5

a1 =12, r=-2

+1

-1 +1 +5 +10 x
-1

3
Wprawdzie zdefiniowaliśmy ciag ˛ arytmetyczny przy pomocy różnic kolejnych wyrazów,
˛ arytmetyczny jeżeli mamy dany wzór na an . Ciagi
ale łatwo nauczyć si˛e rozpoznawać ciag ˛
arytmetyczne to dokładnie ciagi ˛ dane wzorem an = rn + s, gdzie
˛ liniowe i stałe, czyli ciagi
r i s sa˛ pewnymi liczbami (r to dokładnie różnica ciagu,
˛ a s można wyliczyć ze wzoru an =
a1 + (n − 1)r).

Ciagi
˛ dane wzorami
an = 195n − 13
a n = ( n + 1)2 − n2
an = sin 39◦
an = log 5 − n log 3 + log 2
sa˛ arytmetyczne. Natomiast ciagi
˛

a n = n ( n + 1) − n + 3
n+1
an =
n
an = log 2 + log n

arytmetyczne nie sa.˛

Materiał pobrany z serwisu www.zadania.info

5
 www.zadania.info – N AJWI EKSZY
˛ I NTERNETOWY Z BIÓR Z ADA Ń Z M ATEMATYKI

4
Jeżeli myślimy o wyrazach ciagu
˛ arytmetycznego jak o punktach na osi liczbowej, to odcinki
pomi˛edzy każdymi dwoma kolejnymi punktami maja˛ t˛e sama˛ długość. Czasami wygodnie
jest mieć ten obrazek przed oczyma.

Jakie 7 liczb należy wpisać mi˛edzy liczby 7 i 199, aby otrzymać 9-wyrazowy ciag
˛
arytmetyczny?
Myślimy o odcinkach na osi: ma być ich 8 (bo punktów jest 9), wi˛ec każdy z nich
musi mieć długość
199 − 7
= 24.
8
Zatem szukany ciag ˛ to

(7, 31, 55, 79, 103, 127, 151, 175, 199).

5
a n −1 + a n +1
Na ogół staramy si˛e unikać ułamków, wi˛ec wzór an = 2 lepiej zapami˛etać w postaci

2an = an−1 + an+1 .

Sprawdźmy dla jakiej wartości parametru p liczby p, p + 1, p2 sa˛ kolejnymi wyra-

zami ciagu
˛ arytmetycznego.
Musimy rozwiazać
˛ równanie

2( p + 1) = p + p2
0 = p2 − p − 2
∆ = 1+8 = 9
p = −1 ∨ p = 2.

6
W pierwszej chwili może si˛e wydawać, że wzór

2an = an−1 + an+1 .

jest sposobem na rozwiazanie

˛ wszystkich zadań polegajacych ˛ na sprawdzeniu czy/kiedy
ciag
˛ jest arytmetyczny. Może i tak jest istotnie, ale cz˛esto sa˛ prostsze sposoby.
W wielu zadaniach z trzywyrazowym ciagiem ˛ arytmetycznym najkrótsza˛ droga˛ do roz-
wiazania
˛ jest oznaczenie kolejnych wyrazów ciagu ˛ przez a, a + r, a + 2r lub a − r, a, a + r.
Ten drugi sposób jest wyjatkowo
˛ wygodny, gdy mamy podana˛ sum˛e wyrazów, bo wtedy za
darmo mamy a.
Materiał pobrany z serwisu www.zadania.info
6
 www.zadania.info – N AJWI EKSZY
˛ I NTERNETOWY Z BIÓR Z ADA Ń Z M ATEMATYKI

Obliczmy długość przeciwprostokatnej

˛ trójkata
˛ prostokatnego,
˛ w którym długości
boków tworza˛ ciag
˛ arytmetyczny, a najkrótszy bok ma długość 6.
Jeżeli oznaczymy długości boków przez 6, 6 + r, 6 + 2r to na mocy twierdzenia Pi-
tagorasa mamy równanie

62 + (6 + r )2 = (6 + 2r )2
36 + 36 + 12r + r2 = 36 + 24r + 4r2
0 = 3r2 + 12r − 36
0 = r2 + 4r − 12
∆ = 16 + 48 = 64
r = −6 ∨ r = 2

ujemne rozwiazanie
˛ odrzucamy i mamy r = 2, czyli przeciwprostokatna
˛ ma dłu-
gość 6 + 2r = 10.

Wyznaczmy trzywyrazowy ciag ˛ arytmetyczny o sumie 24, w którym pierwszy wy-

raz jest trzy razy wi˛ekszy od trzeciego wyrazu.
Jeżeli oznaczymy poszukiwane liczby przez a − r, a, a + r to z podanej sumy mamy

24 = a − r + a + a + r = 3a ⇐⇒ a = 8.

Pozostało teraz wykorzystać druga˛ z podanych informacji

8 − r = 3(8 + r ) ⇐⇒ −16 = 4r ⇐⇒ r = −4.

˛ to (12, 8, 4).
Zatem szukany ciag

7
Pisaliśmy już, że w ciagu
˛ arytmetycznym każdy wyraz, z wyjatkiem
˛ pierwszego i ostatniego
jest średnia˛ arytmetyczna˛ sasiednich
˛ wyrazów. Okazuje si˛e jednak, że prawdziwa jest też
ogólniejsza własność.

Średnia arytmetyczna wyrazów an−k i an+k jest równa dokładnie an , gdzie n >
k > 1.

Inaczej mówiac,˛ średnia arytmetyczna dwóch wyrazów ciagu

˛ arytmetycznego, których in-
deksy sa˛ oba parzyste, lub oba nieparzyste, jest równa wyrazowi tego ciagu
˛ z indeksem
b˛edacym
˛ średnia˛ arytmetyczna˛ indeksów tych wyrazów (czyli temu, który stoi dokładnie
pośrodku mi˛edzy nimi).

˛ arytmetycznym ( an ) mamy a3 = 7 i a33 = 19 to

Jeżeli w ciagu

7 + 19
a18 = a 3+33 = = 13.
2 2

Materiał pobrany z serwisu www.zadania.info

7
 www.zadania.info – N AJWI EKSZY
˛ I NTERNETOWY Z BIÓR Z ADA Ń Z M ATEMATYKI

8
Jeden z najcz˛eściej pojawiajacych
˛ si˛e wzorów ’z kropkami’ w zdaniach szkolnych to wzór

n ( n + 1)
1+2+3+···+n = ,
2
dlatego warto si˛e go nauczyć na pami˛eć.

Liczby trójkatne
˛ Tn sa˛ zdefiniowane jako liczba kropek na kolejnych rysunkach

T1 T2 T3 T4
Jeżeli dokładnie si˛e przyjrzymy (patrzymy od góry na wiersze kropek) to widać, że

n ( n + 1)
Tn = 1 + 2 + · · · + n = .
2

Rozwia˛żmy równanie 2 · 4 · 8 · . . . · 2n = 255 .

Liczymy
21 · 22 · 23 · · · · · 2n = 255
21+2+3+···+n = 255
n ( n + 1)
= 55
2
n2 + n − 110 = 0
∆ = 1 + 440 = 441 = 212
n = −11 ∨ n = 10.
Zatem n = 10.

9
W poprzednim przykładzie widzieliśmy w jaki sposób zamienić ciag ˛ arytmetyczny ( an ) na
ciag
˛ geometryczny: wystarczy zrobić ciag a
˛ bn = p , gdzie p 6= 1 i p > 0.
n

Obliczmy iloczyn 12 poczatkowych

˛ wyrazów ciagu ˛ geometrycznego o pierwszym
1
wyrazie a1 = 35 i ilorazie q = 3.
Liczymy
1+2+···+11
a1 · ( a1 q) · ( a1 q2 ) · . . . · ( a1 q11 ) = a12
1 q =
 12
1 11·12 366
= · 3 2 = = 36 = 729.
35 360

Materiał pobrany z serwisu www.zadania.info

8
 www.zadania.info – N AJWI EKSZY
˛ I NTERNETOWY Z BIÓR Z ADA Ń Z M ATEMATYKI

10
Liczac
˛ sum˛e ciagu
˛ arytmetycznego warto wyłaczyć
˛ tyle ile si˛e da przed nawias, dzi˛eki temu
unikniemy zb˛ednego przepisywania takich samych wyrażeń.

Obliczmy łaczn
˛ a˛ sum˛e obj˛etości ciagu ˛ 10 stożków o promieniu podstawy r = 5 i
wysokościach 2, 4, . . . , 20.
Liczymy
1 1 1
· 25π · 2 + · 25π · 4 + · · · + · 25π · 20 =
3 3 3
50π 50π 10 · 11 2750π
= (1 + 2 + · · · + 10) = · = .
3 3 2 3

11
Wzór na sum˛e ciagu
˛ arytmetycznego
a1 + a n
Sn = ·n
2
należy pami˛etać w formie pierwszy + ostatni przez dwa, razy ilość. Tego typu sformułowanie
jest wygodne, bo pozwala nam sumować ciag ˛ liczb tworzacy˛ ciag ˛ arytmetyczny, bez wyraź-
nego opisywania jaki ciag˛ arytmetyczny mamy na myśli.

Ciag˛ arytmetyczny ( an ) dany jest wzorem an = 3n + 2. Oblicz sum˛e wyrazów tego

ciagu,
˛ które maja˛ dwucyfrowe indeksy.
Oczywiście liczby, które mamy przesumować tworza˛ ciag ˛ arytmetyczny i łatwo
wyliczyć najmniejsza˛ i najwi˛eksza˛ nich:

a10 = 32
a99 = 299.

Łatwo też ustalić ile wyrazów dodajemy. Jest ich tyle ile liczb od 10 do 99, czyli
99 − 9 = 90. Zatem szukana suma jest równa

32 + 299
· 90 = 14895.
2

12
˛ dany wzór na sum˛e Sn kolejnych wyrazów ciagu
Majac ˛ arytmetycznego można wyliczyć
wyrazy ciagu
˛ korzystajac
˛ z obserwacji

a n = S n − S n −1 .

Kryje si˛e tu jednak mały haczyk, ten wzór ma sens tylko dla n > 2! Pierwszy wyraz ciagu
˛
obliczamy z równości a1 = S1 .
Materiał pobrany z serwisu www.zadania.info
9
 www.zadania.info – N AJWI EKSZY
˛ I NTERNETOWY Z BIÓR Z ADA Ń Z M ATEMATYKI

˛ że suma n poczatkowych

Wiedzac, ˛ ˛ ( an ) wyraża si˛e wzorem Sn =
wyrazów ciagu
2
n + n + m, wyznaczmy wartość parametru m, dla której ciag
˛ ( an ) jest ciagiem
˛ aryt-
metycznym.
Zaczynamy od wyliczenia an .

an = Sn − Sn−1 = n2 + n + m − ((n − 1)2 + (n − 1) + m) = 2n.

Widać zatem, że ( an ) jest ciagiem

˛ arytmetycznym o różnicy r = 2.
Zaraz, zaraz, a co z parametrem m? Parametr nam si˛e nie pojawił, bo zapomnie-
liśmy o sprawdzeniu pierwszego wyrazu a1 = S1 = 2 + m. Jeżeli ( an ) ma być
ciagiem
˛ arytmetycznym o różnicy 2, to musimy mieć równość

2 + m = a1 = a2 − 2 = 4 − 2 = 2 ⇐⇒ m = 0.

Zatem ( an ) jest ciagiem

˛ arytmetycznym tylko dla m = 0 (pomimo, że poczawszy
˛
od drugiego wyrazu jest zawsze ciagiem
˛ arytmetycznym).

13
Jeden z najcz˛eściej przewijajacych
˛ si˛e motywów w zadaniach z ciagiem
˛ arytmetycznym to
zadania, w których mamy ciag ˛ liczb, które przy dzieleniu przez pewna˛ liczb˛e p daja˛ reszt˛e r.
Tego typu liczby zawsze tworza˛ ciag ˛ arytmetyczny o różnicy p. Zwykle najwi˛eksza˛ trudność
w tego typu zadaniach sprawia ustalenie liczby wyrazów ciagu. ˛

Obliczmy sum˛e wszystkich liczb dwucyfrowych, które przy dzieleniu przez 4 daja˛
reszt˛e 3.
Łatwo odgadnać,
˛ że mamy do czynienia z ciagiem
˛ arytmetycznym o różnicy r =
4, w którym a1 = 11 oraz an = 99. Do szcz˛eścia brakuje nam tylko n. Jeden ze
sposobów wyznaczenia n to skorzystanie ze wzoru na an

99 = an = a1 + (n − 1)r = 11 + 4(n − 1) ⇐⇒ n − 1 = 22 ⇐⇒ n = 23.

Inny sposób, to wypisanie wszystkich interesujacych ˛ nas liczb w nast˛epujacej

˛ for-
mie
11 = 4 · 2 + 3, 15 = 4 · 3 + 3, . . . , 99 = 4 · 24 + 3.
Zatem jest tych liczb tyle, ile liczb od 2 do 24, czyli 23.
˛ n możemy policzyć sum˛e
Znajac

11 + 99
S23 = · 23 = 55 · 23 = 1265.
2

14
Warto nauczyć si˛e dostrzegać ciagi
˛ arytmetyczne, bo potrafia˛ być pomocne w zadaniach,
które z pozoru nie maja˛ z ciagiem
˛ arytmetycznym nic wspólnego.

Materiał pobrany z serwisu www.zadania.info

10
 www.zadania.info – N AJWI EKSZY
˛ I NTERNETOWY Z BIÓR Z ADA Ń Z M ATEMATYKI

Obliczmy sum˛e 30 poczatkowych

˛ ˛ an = 7n + (−1)n .
wyrazów ciagu
Jeżeli wypiszemy kilka poczatkowych
˛ wyrazów danego ciagu
˛

6, 15, 20, 29, 34, 43, 48, 57 . . .

to widać, że nie jest to ciag

˛ arytmetyczny. Jednak jeżeli popatrzymy osobno na wy-
razy o numerach nieparzystych i na wyrazy o numerach parzystych to już mamy
ciagi
˛ arytmetyczne (o różnicy 14) i możemy policzyć ich sumy. Dla każdego z nich
liczymy sum˛e poczatkowych
˛ 15 wyrazów.

12 + 14 · 14
6 + 20 + 34 + 48 + · · · = · 15 = 104 · 15 = 1560
2
30 + 14 · 14
15 + 29 + 43 + 57 + · · · = · 15 = 113 · 15 = 1695.
2
Zatem szukana suma jest równa 1560 + 1695 = 3255.

15
Wybierajac ˛ arytmetycznego co k-ty wyraz znowu otrzymamy ciag
˛ z ciagu ˛ arytmetyczny, ale
o różnicy kr.

Obliczmy sum˛e a1 + a4 + a7 + · · · + a16 jeżeli an = 2n + 3.

˛ an jest ciagiem
Ciag ˛ arytmetycznym o różnicy r = 2, wi˛ec wybierajac ˛ co trzeci
wyraz otrzymamy ponownie ciag ˛ arytmetyczny, ale o różnicy 6. Mamy obliczyć
sum˛e 6 poczatkowych
˛ wyrazów, czyli

2a1 + (n − 1) · 6 10 + 5 · 6
S= ·n = · 6 = 120.
2 2

16
Przyjrzyjmy si˛e wzorowi na sum˛e ciagu
˛ arytmetycznego

2a1 + (n − 1)r
Sn = · n.
2

Przy ustalonych a1 i r 6= 0 wzór definiuje funkcj˛e kwadratowa˛ zmiennej n. Można ponadto

wyliczyć jej miejsca zerowe, jedno z nich to n = 0, a drugie wyliczamy porównujac ˛ licznik
do 0.
r − 2a1 2a
2a1 + nr − r = 0 ⇐⇒ n= = 1 − 1.
r r
Co z tego wynika? Widać, że jeżeli a1 i r sa˛ tego samego znaku, to oba miejsca zerowe tej
funkcji sa˛ sa˛ mniejsze od 1, wi˛ec na lewo od 1 jest również jej wierzchołek. To oznacza, że
suma Sn jest funkcja˛ monotoniczna˛ w zależności od n, czyli stale rośnie jeżeli r > 0 lub stale
maleje jeżeli r < 0. Otrzymany wniosek jest dość oczywisty: jeżeli a1 , r > 0 to wszystkie wy-
˛ ( an ) sa˛ dodatnie i nic dziwnego, że suma rośnie. Podobnie dla a1 , r < 0, wszystkie
razy ciagu
wyrazy sa˛ ujemne i suma maleje.
Materiał pobrany z serwisu www.zadania.info
11
 www.zadania.info – N AJWI EKSZY
˛ I NTERNETOWY Z BIÓR Z ADA Ń Z M ATEMATYKI

O wiele ciekawsza sytuacja jest jednak gdy liczby a1 i r sa˛ różnych znaków. Z wyliczo-
nych miejsc zerowych, łatwo si˛e przekonać, że przy drobnych założeniach na a1 i r wierzcho-
˛ wykresem Sn może być na prawo od 1. To jednak oznacza, że funkcja Sn
łek paraboli b˛edacej
może nie być różnowartościowa. No i doszliśmy do rzeczy interesujacej,
˛ mianowicie nawet
gdy znamy a1 , r oraz Sn , możemy nie być w stanie wyliczyć n. Tego typu sytuacj˛e b˛edziecie
˛ arytmetycznego: próba wyliczenia n z podanej
cz˛esto spotykać w zadaniach z suma˛ ciagu
sumy Sn prowadzi do równania kwadratowego, które ma dwa pierwiastki i mamy dylemat,
który z nich wybrać. Zwykle odpowiedzi na to pytanie należy szukać w treści zadania, która
pozwala wyeliminować jedna˛ z wartości n.

Wypiszmy poczatkowe
˛ sumy cz˛eściowe ciagu
˛ arytmetycznego

(−5, −3, −1, 1, 3, 5, . . .).

Liczymy
S1 = − 5
S2 = − 8
S3 = − 9
S4 = − 8
S5 = −5.
˛ że Sn = −5
Widać wyraźnie jak sumy cz˛eściowe si˛e powtarzaja,˛ wi˛ec np. wiedzac,
nie jesteśmy w stanie (bez dodatkowych informacji) ustalić czy n = 1 czy też n = 5.

Powiedzmy, że odkładamy do skarbonki co miesiac ˛ pewna˛ kwot˛e pieni˛edzy, przy

czym w pierwszym miesiacu ˛ odkładamy 100 zł, a w każdym kolejnym miesiacu ˛ o
5 zł mniej. Po ilu miesiacach
˛ suma naszych oszcz˛edności b˛edzie równa 595 zł?
˛ arytmetyczny z a1 = 100 i r = −5. Pytanie brzmi
Nasze kolejne wpłaty tworza˛ ciag
dla jakiego n mamy Sn = 595? Liczymy

2a1 + (n − 1)r 200 − 5(n − 1) 205 − 5n

595 = ·n = ·n = ·n
2 2 2
1190 = 205n − 5n2 / : 5
n2 − 41n + 238 = 0
∆ = 412 − 952 = 272
n = 7 ∨ n = 24.

No i mamy kłopot, która z tych wartości jest poprawna? Oczywiście n = 7, bo dla

n > 20 nasze wpłaty zaczynaja˛ być ujemne. Przy ujemnych wpłatach suma zaczyna
si˛e zmniejszać i dlatego S7 = S24 .

17
Z punktu widzenia granic ciag ˛ arytmetyczny jest bardzo nieciekawy, bo jest zbieżny tylko
wtedy, gdy jest stały (czyli dla r = 0). Właśnie dlatego jest szereg geometryczny, a nie ma
szeregu arytmetycznego.

Materiał pobrany z serwisu www.zadania.info

12