Centralne instytucje państwa

★ Komisja Edukacji Narodowej 1773

○ pierwsze ministerstwo edukacji
○ wspólne dla Korony i Litwy
○ podległe władzy królewskiej, a nie Radzie Nieustającej
■ sejm miał możliwość kontroli sprawozdań finansowych
○ podstawą finansową stały się dobra Zakonu Jezuitów
★ Rada Nieustająca 1775
○ “zdrada nieustająca”
○ centralny organ rządowy
○ z organu krępującego króla stała się z czasem narzędziem w umiejętnej polityce króla,
opartej o współpracę z ambasadą rosyjską w latach 1775 - 1789
○ oprócz króla w jej skład wchodziło 36 członków powoływanych na 2 lata przez sejm
■ głos króla decydował w przypadku równości głosów
■ spośród szlachty miał być wybierany marszałek Rady
○ zebrania plenarne o charakterze ustawodawczym
○ dzieliła się na 5 departamentów ( 4-8 członków) - decyzje: absolutna większość głosów
■ Interesów Cudzoziemskich
● król + gabinet
● sprawy zagraniczne
■ Policji
● marszałek
● czyli dobrego porządku
● nadzór nad miastami królewskimi
■ Wojskowy - hetman
■ Sprawiedliwości - kanclerz
■ Skarbowy - podskarbi
★ Gabinet królewski
○ prowadzenie sekretariatu osobistego, administracji dóbr ekonomii, korespondencja
dyplomatyczna, stosunki z Kościołem i kurią, sprawy Wielkiego Księstwa Litewskiego
○ od 1775 przejął prowadzenie polityki państwowej w dziedzinie interesów cudzoziemskich
★ Kancelaria Wojskowa

Prawo wekslowe
★ w 1775
★ przez weksel dłużnik zobowiązuje się swojemu kredytorowi wypłacić pewną sumę na pewien czas
albo za pokazaniem tej karty
★ weksle służyły zabezpieczeniu udzielonego kredytu, stanowiły zobowiązania dodatkowe do umów
o charakterze głównym
★ weksle nadużywane przez szlachtę, więc w 1780 zakazano im wystawiania weksli

Konstytucja 3 maja, ustawodawstwo Sejmu Czteroletniego

★ Przygotowanie i charakter ustawy konstytucyjnej
○ sejm czteroletni lub wielki 1788-1792
■ 7.09 1789 sejm powołuje deputację do poprawy form rządu
● w grudniu przedstawia ona Zasady do poprawy form rządu - ogólne założenia
konstytucji autorstwa Potockiego
■ 4.12.1790 Potocki przekazuje królowi inicjatywę do opracowania projektu konstytucji
● sporządzony przez niego projekt był sprzeczny z wizją Potockiego, Kołłątaja i
Małachowskiego
 ● Kołłątaj sporządził projekt kompromisjowy, który stał się przedmiotem obrad w
pokoju S. Piatollego na zamku
■ 2.05.1791 - 83 posłów i senatorów w mieszkaniu Małachowskiego podpisuje asekurację
■ 3.05.1791 o 11:00 rozpoczynają się obrady
● komitet “7 wiernych”
● doszło do naruszenia regulaminu sejmowego
● Jan Suchorzewski stanowczo występuje przeciwko konstytucji - na znak protestu
chce zabić swoje dziecko ( inni członkowie opozycji - Seweryn Rzewuski, Szczęsny
Potocki, Ksawery Branicki)
● Król trochę przez przypadek zaprzysiągł konstytucję
● obrady zakończono bez liczenia głosów
● konstytucja wchodzi w życie 5 maja i zostaje zatwierdzona przez sejmiki
■ ustawy z 1791
● ustawa o sejmikach
● ustawa o miastach królewskich
● ustawa rządowa - Konstytucja 3 maja
○ Ustawa Rządowa
■ rząd wtedy = ustrój państwowy
■ regulowała
● prawa i obowiązki ogółu mieszkańców
● zasady organizacji władzy państwowej
● była ustawą zasadniczą
■ autorzy ( komitet 7 wiernych)
● Król Stanisław August Poniatowski - zmierzał do systemu monarchi parlamentarnej
● Ignacy Potocki - zmierzał do zagwarantowania zreformowanemu sejmowi głównej roli
w państwie
● Hugo Kołłątaj - rozwijał program “łagodnej rewolucji”
● Stanisław Małachowski
● Julian Ursyn Niemcewicz
● Scipione Piattoli
● Aleksander Linowski
■ miał to być zespół poczynań reformatorskich, wymierzonych przeciw oligarchii, ale
mających równocześnie zabezpieczyć sojusz szlachecko-mieszczański przed rewolucją
plebejską
■ uchwalenie konstytucji w przyśpieszonym trybie - by zaskoczyć chwilowo nieobecnych
w Warszawie przeciwników - zostało przeprowadzone przez powałane w sejmie
Stronnictwo Patriotyczne
● jeden z jego przywódców - Stanisław Małachowski
● część tego obozu po uchwaleniu konstytucji przekształciło się w Zgromadzenie
Przyjaciół Ustawy Rządowej 3 Maja ( cel- dalsze prace ustawodawcze)
★ Ustrój społeczny
○ Szlachta - art. II
■ szlachta-ziemianie więc posesjonaci ( właściciele nieruchomości miejskich )
■ zabezpieczono ich nietykalność osobistą i własność
■ zwolnienie od kwaterunku wojskowego
■ utrzymana zwierzchność dominialna szlachty nad chłopstwem
■ wewnątrz ich musiała być utrzymana równość wszystkiej szlachty - dotyczyło tylko
posesjonatów
● szlachtę nieosiadłą i czynszową pozbawiono udziału w sejmikach
 ■ utrzymanie ustroju stanowego
■ szlachectwo miało się łączyć nie tylko z urodzeniem, ale i własnością ziemi oraz funkcją
społeczną
○ Mieszczanie - art. III Konstytucji
■ 13 miast królewskich - prawo wolnej szlachty polskiej
■ posesjonatom miast królewskich przyznano przywileje w ustawie o miastach królewskich
● nietykalność bez wyroku sądowego
● nabywanie dóbr ziemskich
● piastowanie niższych urzędów administracyjnych i sądowych
● otrzymywania szlachectwa
○ Chłopi
■ art. IV konstytucji pt. Chłopi - włościanie
● ogólne postanowienie o opiece prawa i rządu nad chłopami
● zachęca dziedziców do zawierania z chłopami umów co do rodzaju, rozmiaru i czasu
trwania świadczenia
● zapewnia wolność osobistą przybyszom z zagranicy i zbiegom, którzy by chcieli
powrócić do kraju oraz swobodę osiedlania się i najmu pracy
■ ustawa o sprzedaży królewszczyzn z 1792
● zapewnia chłopom osiadłym w dobrach własność wieczystą - własność użytkową
ziemi i wolność osobistą
● uwolniono z poddaństwa wszystkich ludzi gruntu nie będących pod żadnym
kontraktem
○ Stosunki wyznaniowe - art. I
■ deklarowała swobodę wyznań
■ przyznaje pierwszeństwo religii katolickiej jako panującej - utrzymuje odstępstwo od
niej jako przestępstwo apostazji
● zastrzeżenie tronu i stanowisk ministerialnych dla katolików
★ Ustrój polityczny
○ Zwierzchnictwo narodu i podział władzy
■ art. V - “Wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu”
● w Polsce uwydatniło to suwerenność polityczą sejmu szlacheckiego
■ zasada trójpodziału władzy
● władza prawodawcza - stany zgromadzone
● władza wykonawcza - król i straż
● władza sądownicza
■ ideał państwa praworządnego miała realizować monarchia konstytucyjna , ale
konstytucja złożyła władzę głównie na sejmie szlacheckim
○ Sejm, czyli Stany Zgromadzone - art. VI
■ dwuizbowy
■ Izba poselska
● 204 posłów wybieranych na sejmikach
● 24 plenipotenci - pełnomocnicy miast wysłani do przedstawienia ich postulatów
○ wybierani na zgromadzeniach miejskich
○ wprowadzeni do sejmu przez komisje rządowe, w skład których wchodzili
○ mieli prawo zabierania głosu w izbie poselskiej
● pierwszeństwo co do decydowania o projektach ustaw praw ogólnych -
konstytucyjnych, cywilnych, karnych i ustanowienia podatków
■ Senat - izba wyższa
● członkowie