WOS

1.1-1.4 (klasa II)

DEMOKRACJA (demos - lub, kratos - władza) - rządy ludu, ludowładztwo

• Forma ustroju politycznego, w którym jego obywatele sprawują władzę bezpośrednio lub za
pośrednictwem wybranych przedstawicieli
• Ustrój, w którym uznaje się wolę większości przy poszanowaniu praw mniejszości
• Gwarantem istnienia demokracji jest konstytucja

GENEZA DEMOKRACJI

• Genezą demokracji jest demokracja ateńska

1. Rada Pięciuset - co miesiąc wybierano z niej 50-osobową komisję, o nazwie PRYTANIA

Obowiązki prytanii:
• Zwołanie Zgromadzenia Ludowego (Eklezji) - najważniejsza instytucja polityczna
• Pełniła ona funkcje organu wykonawczego
• Każdy obywatel mógł zabrać głos podczas obrad eklezji

2. Reformy demokratyczne:

• SOLON:
• Dał zgromadzeniu ludowemu prawo do wyboru urzędników
• Wprowadził radę czterystu i sądy przysięgłych
• Powiązał prawo wyborcze ze statusem majątkowym

• KLEJSTENES:
• Wprowadził reformę ustrojową i powołał radę pięciuset (jej członkiem można było zostać max. 2 razy)

• PERYKLES:
• Był *strategiem (16 razy), wprowadził wynagrodzenie dla sędziów i członków rady 500

*STRATEG - człowiek bardzo mądry, NIE JEST WYBIERANY DROGĄ LOSOWĄ, od niego zależy
bezpieczeństwo państwa

OSTRACYZM - sąd skorupkowy

POLIS - miasto-państwo

• W demokracji ateńskiej władza należała jedynie do obywateli płci męskiej, których oboje rodzice byli
Ateńczykami.

Pośredni wpływ na demokrację współczesną wywarła również REPUBLIKA RZYMSKA

1. ZGROMADZENIA LUDOWE - lud podejmował decyzje tj.:

• Wybór urzędników
• Uchwalenie ustaw
• Wypowiedzenie wojny
• Zawarcie pokoju

2. Zgromadzenia centurialne:
• Konsul - pol. Zagraniczna
• Cenzor - lista osób należących do senatu oraz wyrzucanie kilku co rok
• Pretor - podczas nieobecności konsula, przejmował władzę w mieście

3. Zgromadzenia tribusowe:
• Edyl - organizator igrzysk, bezpieczeństwo w mieście
• Kwetor - funkcje sędziego i oskarżyciela publicznego

*KOLEGIALNOŚĆ URZĘDU - „sprawowany z kolegą” - jeden urząd=wiele osób

KWORUM - ilość głosów potrzebna, aby głosowanie było ważne

Kadencja urzędnika rzymskiego - 1 rok

ANOKRACJA - nieustabilizowana demokracja - ma zapisy o demokracji, ale nie jest realizowana np.
Mołdawia

OKRES BURŻUAZYJNY
WYDARZENIA:

• Wojna domowa w Anglii:

• Ostatecznie doprowadziła do ukształtowania się monarchii parlamentarnej

• Walka o niepodległość Stanów Zjednoczonych:

• 4 lipca 1776 - uchwalono Deklaracje Niepodległości Stanów Zjednoczonych
• 17 września 1787 - uchwalenie Konstytucji Stanów Zjednoczonych
• Trójpodział władzy
• Stają się państwem federacyjnym złożonym z poszczególnych stanów, zachowujących samorządność

• Rewolucja francuska:
• Rewolucja o zniesienie monarchii absolutnej i ustroju feudalnego we Francji
• 26 sierpnia 1789 uchwalono Deklaracje Praw Człowieka i Obywatela

CENZUS - rodzaj ograniczenia (np. Cenzus wykształcenia, domicylu, wieku, płci itp.)

HABEAS CORPUS ACT - 1679 r.

• Cenzus wyznaczający obecną demokrację
• Na jego mocy nikt nie może być więziony bez prawobocznego wyroku sądowego

BILL OF RIGHTS - 1689 r.

• Określa zasady władzy króla i parlamentu
• Wprowadza zasadę kontrasygnaty - drugi podpis - każdy akt musiał zyskać podpis odpowiedniego
premiera

Wpływ na współczesną demokrację wywarły również grupy:

1. SUFRAŻYSTKI - walka o prawa wyborcze kobiet
2. ROBOTNICY - walka o prawa pracownicze tj. Określenie czasu pracy, warunków, o prawa do
strajków, do emerytury czy renty

POLSKIE TRADYCJE DEMOKRATYCZNE

Demokracja szlachecka w Polsce (XVI-XVIII) - mniej dla króla, więcej dla szlachty

Podstawy prawne istnienia demokracji szlacheckiej:

1. PRZYWILEJE SZLACHECKIE:

• Przywilej koszycki - 1374 r.:

• I przywilej dla szlachty
• Obniżenie podatków

• Przywilej jedleńsko-krakowski - 1430-1454 r.:

• Takie same założenia jak Habeas Corpus Act - nie pojmiemy nikogo bez nakazu sądu

• Przywilej cerekwicko-nieszawski - 1454 r.

• Ograniczenie prerogatywy (praw monarchy)
• Nie może zmieniać podatków
• Zabrania mu polityki zagranicznej

2. KONSTYTUCJA NIHIL NOVI - 1505 r. - stanowiła, że każde nowe prawo może być ustanowione
wyłącznie za zgodą sejmu

3. ARTYKUŁY HENRYKOWSKIE - 1573 - jednolity dokument zawierający kluczowe zasady

ustrojowe Rzeczypospolitej, np.:
• obowiązek zwoływania sejmu do dwa lata
• wybór króla podczas wolnej elekcji (elecio viritim)
• zasada wypowiadania wojny i zawierania pokoju za zgodą senatu
• zakaz nakładania nowych podatków bez zgody sejmu
• prawo szlachty do wypowiadania posłuszeństwa królowi

4. SEJM WALNY (pierwszy odbył się w Piotrkowie w 1493 r.):

– izba senatorska – składała się z najwyższych urzędników państwowych i
dostojników Kościoła katolickiego
– izba poselska – składała się z posłów wybieranych przez sejmiki ziemskie
(obowiązywała zasada jednomyślności – liberum veto)

BIKAMERALIZM - parlament dwuizbowy

5. KONFEDERACJA WARSZAWSKA - tolerancja religijna

6. KONSTYTUCJA 3 MAJA - 03.05.1791r.:

• Podział na Polskę i Litwę
• Znosi akta przysięgi królewskiej
• Znosi liberum veto
• Próba ratowania państwa przed upadkiem

7. KONSTYTUCJA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO - 22 lipca 1807 r.:

• Okres napoleoński przyniósł następną konstytucję
• Obowiązywała do upadku Napoleona i likwidacji księstwa w 1815 r.

8. KONSTYTUCJA KRÓLESTWA POLSKIEGO - 27 listopada 1815 r.:

• Królestwo Polskie utworzono podczas Kongresu wiedeńskiego z cz ęści ziem
Księstwa Warszawskiego
• Nadana przez cara Aleksandra I - po powstaniu listopadowym car zast ąpił
konstytucję Statutem Organicznym

9. KONSTYTUCJE WOLNEGO MIASTA KRAKOWA (1815, 1818, 1833):

• Wszystkie zostały narzucone przez państwa zaborcze
——————————————————————————————————————————
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości rozpoczął się okres samodzielnego
kształtowania ustroju państwa.

PIERWSZY DEKRET W TEJ SPRAWIE - 22.11.1918 r.

• Do czasu wyłonienia Sejmu Ustawodawczego przekazywał najwy ższa
władzę w kraju Józefowi Piłsudskiemu

MAŁA KONSTYTUCJA - 20 luty 1919 r.

• regulowała ustrój polityczny państwa do czasu opracowania wła ściwej
ustawy
• Kolejne dwa lata zostały poświęcone przez Sejm Ustawodawczy do
opracowania nowej

KONSTYTUCJA MARCOWA - 17 marca 1921 r.

• wprowadzała ona zasady demokracji parlamentarnej
• Zgodnie z jej zapisami władzę wykonawcza sprawował Prezydent RP,
wybierany przez Zgromadzenie Narodowe, które w określonych
przypadkach tworzyli: senatorowie, posłowie i Rada Ministrów
• Władza ustawodawcza należała do dwuizbowego parlamentu, składaj ącego
się z sejmu i senatu
• Parlament posiadał funkcję nadrzędną w stosunku do egzekutywy

KONSTYTUCJA KWIETNIOWA - 23 kwietnia 1935 r.:

• znacząco wzmocniła role prezydenta i była przejawem autorytarnych
rządów wprowadzonych przez Józefa Piłsudskiego po zamachu majowym w
1926 r.
KONSTYTUCJA PRL (lipcowa) - 22 lipca 1952 r.:
• była dostosowana do standardów konstytucji ZSRR z 1936 r.
• Miała fasadowy charakter - teoretycznie gwarantowała obywatelom wiele
uprawnień, a w praktyce nie były one wcale przestrzegane

Zapisy Konstytucji lipcowej (stalinowskiej) były kilkukrotnie nowelizowane, z

czego kluczowe znaczenie dla Polski mają zmiany wprowadzone po Obradach
Okrągłego Stołu w 1989 r. - były one wstępem do tzw. III Rzeczypospolitej. W
1992 r. Ustanowiono kolejną Małą Konstytucję, która określała uprawnienia
najważniejszych organów władzy do czasu ustanowienia obecnej Konstytucji
RP z 2 kwietnia 1997 r.

ROZWIĄZANIA POLITYCZNO-USTROJOWE PRL

31 grudnia 1943 - 1 stycznia 1944 - powstaje Krajowa Rada Narodowa (KRN) - przewodniczącym
Bolesław Bierut

21 lipca 1944 r. - powołano Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN), który 1 stycznia 1945 r.
został przekształcony w Rząd Tymczasowy RP (RTRP) - przewodniczącym Edward Osóbka-Morawski

28 czerwca 1945 r. - powołano Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (TRJN) - decyzja konferencji
wielkiej trójki (Churchill, Roosevelt, Stalin) w Jałcie - przewodniczącym Edward Osóbka-Morawski,
zastępca - Stanisław Mikołajczyk

30 czerwca 1946 - referendum ludowe - po to aby:

• zbadać nastroje społeczne - kto jak zagłosuje
• Żeby odsunąć wybory
• Jego wyniki zostały sfałszowane

19 stycznia 1947 - wybory do sejmu Ustawodawczego:

• również sfałszowane przez komunistów
• Ogłoszono, że PSL zdobył zaledwie 10% mandatów, gdy w rzeczywistości na tę partię głosowało ok.
63% społeczeństwa
• Oznaczało to koniec legalnej opozycji
• Mikołajczyk (który protestował) w obawie o swoje życie, potajemnie
opuścił Polskę

MAŁA KONSTYTUCJA - 19 luty 1947

• system hegemoniczny - PZPR podporządkowała sobie pozostałe partie - brak wolności zrzeszania się
• Zasada centralizmu demokratycznego - decyzje zapadają na szczeblu centralnym
• Zasada nomenklatury - osadzanie stanowisk kierowniczych w organach państwowych,
gospodarczych i społecznych członkami PZPR - aparatem partyjnym
 RZĄDY PZPR:

• powstanie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej

– Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR) powstała przez poł ączenie
Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) z Polską Partią Robotniczą (PPR)
– PZPR została utworzona podczas kongresu zjednoczeniowego – 15-21 XII
1948 r.

• System polityczny:
– dominująca rola Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej
– dwie partie satelickie:
I. Stronnictwo Demokratyczne (SD)
II. Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL)

• komunistyczna młodzieżówka – Związek Młodzieży Polskiej (ZMP)

22 lipca 1952 - sejm ustawodawczy ustala konstytucję (tzw. Lipcową lub

stalinowską):

• zasada jednolitości władzy - brak trójpodziału, a więc i brak jasnych

kompetencji - monizm

• Zasada ludowładztwa - „władza należy do ludu pracującego miast i wsi”

• Zasada sprawiedliwości socjalistycznej - „sądy stoją na straży ustroju PRL,

ochraniają zdobycze polskiego ludu pracującego, strzeg ą praworz ądno ści
ludowej”

1976 - nowelizacja konstytucji:

• PRL jest państwem socjalistycznym (a nie demokracji ludowej)
• PZPR pełni przewodnią rolę - monizm
• Umacnia przyjaźń i współpracę z ZSRR
• Jesteśmy powiązani z dynastia rosyjską Romanowów „na wieczność”
POLSKA W OKRESIE TRANSFORMACJI SYSTEMOWEJ

1989 - JESIEŃ NARODÓW - publicystyczne określenie procesu rozpadu

rządów komunistycznych w Środkowej i południowo-wschodniej Europie,
którego nasilenie przypadło na jesień 1989 i umożliwiło demokratyzacj ę
(nawiązanie do Wiosny Ludów 1848) - kraje, które obaliły rz ądy
komunistyczne: Polska, NRD, Czechosłowacja, Węgry, Bułgaria, Rumunia

DEMOKRATYZACJA:
• Proces przechodzenia od ustroju niedemokratycznego do demokratycznego
• Proces przeobrażeń systemu politycznego, polegającego na głębokich i
radykalnych przemianach

DWA ETAPY PRZEBIEGU DEMOKRATYZACJI WG RYSZARDA HERBERTA:

1. Transformacja demokratyczna - polega na wprowadzeniu zmian

ustrojowych zapoczątkowanych upadkiem reżimu niedemokratycznego, a
Kończy się z ugruntowanym rozwiązań demokratycznych
2. Konsolidacja demokracji - trwająca aż do czasu usunięcia wszelkich
wątpliwości dotyczących demokratyzacji

TRZY MODELE DEMOKRATYZACJI:

• Model liniowy - polega na stopniowym jednokierunkowym wzroście

demokracji w państwie
• Model cykliczny - opiera się na przemianach okresów demokracji i
despotyzmu
• Model dialektyczny - następuje rozwój klasy średniej, która doprowadza w
sposób gwałtowny do upadku reżimu autorytarnego i tworzy rz ąd
demokratyczny

CZTERY RODZAJE PRZEMIAN PROWADZĄCYCH DO DEMOKRATYZACJI

KRAJU:

1. ZASTĄPIENIE - polega na obaleniu reżimu autorytarnego przez opozycję

budującą demokrację – na drodze gwałtownej i rewolucyjnej

2. TRANSFORMACJA - zmiany dokonane przez elity rządzące, które dążą do

demokratyzacji – charakter pokojowy i ewolucyjny

3. PRZEMIESZCZENIA - polega ona na reformie ustroju na drodze wspólnych

działań opozycji i dotychczasowych elit władzy

4. INTERWENCJI - polega na zmianie systemu na skutek interwencji

zewnętrznej

OBRADY OKRĄGŁEGO STOŁU (6 luty - 5 kwietnia 1989)

Przed obradami:
• czynniki wewnętrzne - wystąpienia sierpniowe, rejestracja NSZZ
„Solidarność”, stan wojenny
• Czynniki zewnętrzne - *pierestrojka, *głasnost w ZSRR, polityka Ronalda
Regana (prezydenta USA)
PIERESTROJKA (przebudowa) - proces zmian polityczno – ekonomicznych w
ZSRR zapoczątkowanych przez Michaiła Gorbaczowa (I sekretarza ZSRR)

GŁASNOST (jawność) - element pierestrojki polegające na jawności życia

publicznego w ZSRR

LUSTRACJA - weryfikacja osób zajmujących kluczowe funkcje państwa pod

kątem ich współpracy ze służbami bezpieczeństwa

Obrady Okrągłego Stołu rozpoczęły się z inicjatywy gen. Kiszczaka.

Obrady Okrągłego Stołu zapoczątkowały wcześniej wspomnianą Jesień Narodów.

Decyzje Okrągłego Stołu:

• Przemiany polityczne - przywrócono senat, urząd prezydenta RP, kontraktowe wybory do sejmu i
wolne do senatu
• Przemiany gospodarcze - równouprawnienie własności
• Przemiany społeczne - wolne związki zawodowe, prawa i wolności obywatelskie

24 sierpnia 1989 - TADEUSZ MAZOWIECKI PREMIEREM - pierwszy niekomunistyczny premier w

CAŁYM bloku socjalistycznym, pierwszy spoza PZPR

POLITYKA GRUBEJ KRESKI - oddzielamy grzechy komunizmu i zaczynamy od zera

DEKOMUNIZACJA:
• zmiana ustroju polegające na rozmontowaniu komunizmu przez likwidację rozwiązań prawnych,
instytucjonalnych i personalnych, stanowiących dziedzictwo reżimu niekomunistycznego
• Usunięcie członków partii komunistycznej z zajmowanych stanowisk w systemie demokratycznym