Prawo konstytucyjne

Mateusz Winczura, 2016

Mateusz Winczura 1
Prawo konstytucyjne 1
(I) Ku nowej Konstytucji 3
(II) Źródła prawa konstytucyjnego 5
(III) Zasady ustroju RP 12
(IV) Konstytucyjny status jednostki 20
(V) Źródła prawa 26
(VI) Wybory i prawa wyborcze 30
(VII) Referendum 35
(VIII) Parlament 37
(IX) Prezydent RP 53
(X) Rada Ministrów 60
(XI) Samorząd terytorialny 68
(XII) Finanse, RiT, kontrola państwowa 70
(XIII) Władza sądownicza 76
(XIV) Trybunał Konstytucyjny 83
(XV) Trybunał Stanu 87
(XVI) Rzecznik Praw Obywatelskich 91
(XVIII) Stany nadzwyczajne 94

Mateusz Winczura 2
(I) Ku nowej Konstytucji
1. Konstytucje międzywojenne
a) konstytucja marcowa (1921)
• opierała się na zasadach suwerenności narodu, podziału władz i zagwarantowania
praw obywatelskich
• parlamentarny system rządów był wzorowany na ustroju III Republiki Francuskiej
• parlament dwuizbowy przy dominującej roli Sejmu, rząd uzależniony od większości w
izbie niższej, Prezydent wybierany przez Zgromadzenie Narodowe i nieodpowiedzialny
politycznie
b) nowela sierpniowa (1926)
• prezydent uzyskał prawo samodzielnego rozwiązania Sejmu oraz - za zgodą
parlamentu - prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy
c) konstytucja kwietniowa (1935)
• wyrażała autorytarną formę rządów, choć ujętą w formy porządku konstytucyjnego
• najważniejszą osobą w państwie stał się Prezydent
2. Ustrój Polski Ludowej
a) Mała Konstytucja (1947)
• jednoizbowy Sejm wybierał Prezydenta oraz sprawował polityczną kontrolę nad rządem
• w pewnych sytuacjach Rada Państwa (Prezydent + Marszałek i wicemarszałkowie
Sejmu + Prezes NIK + kilku innych) mogła działać w zastępstwie Sejmu
• teoretycznie była to konstytucja gwarantująca ustrój parlamentarno - gabinetowy; w
praktyce - wiadomo
b) Konstytucja PRL (1952)
• deklarowała jednolitość władzy państwowej, podporządkowując Sejmowi wszystkie inne
organy
• zniesiono urząd Prezydenta, zaś Rada Państwa (wybierana przez Sejm spośród
posłów) nabyła kompetencje głowy państwa oraz wciąż - w niektórych sytuacjach -
zachowała kompetencje ustawodawcze
• Sejm sprawował kontrolę nad rządem (w jego zastępstwie czyniła to w/w Rada
Państwa)
• Konstytucja gwarantowała szeroki katalog praw i wolności, w szczególności tych
socjalnych i ekonomicznych; nie podawała jednak metody ich egzekwowania
• była napisana stylem lakonicznym i ogólnikowym, co pozwalało na daleko posunięte
manipulacje interpretacyjne
c) nowela lutowa (1976)
• wprost sformułowano zasady systemu (deklarując PRL państwem socjalistycznym oraz
przyznając PZPR przewodnią rolę)
d) reformy lat 80tych
• rozwojowi uległ system gwarancji konstytucyjności i legalności: od 1980 roku działał
Naczelny Sąd Administracyjny, od 1985 - TK, zaś od 1987 - RPO
• przy okrągłym stole ustalono
✓ przywrócić dwuizbowy parlament na półdemokratyczne wybory
✓ przywrócić urząd Prezydenta (o całkiem mocnych kompetencjach)
3. Początki III RP
a) nowela kwietniowa (7 kwietnia 1989 roku)
• była wyrazem sprzecznych dążeń, nie logicznego schematu - w zamian za wolne
wybory, wprowadzono silny urząd Prezydenta
• powołano dwuizbowy parlament (dokooptowano 100-osobowy Senat); Sejm
teoretycznie zachował status najwyższego organu władzy państwowej
• Zgromadzenie Narodowe dokonywało wyboru Prezydenta na 6-letnią kadencję
✓ mogło też - większością 2/3 głosów - postawić go w stan oskarżenia przed
Trybunałem Stanu
✓ Prezydent nie ponosił jednak odpowiedzialności politycznej przed parlamentem

Mateusz Winczura 3
 • Prezydent otrzymał liczne kompetencje
✓ miał prawo zawetować każdą ustawę (Sejm mógł je odrzucić większością 2/3
głosów) albo odesłać ją do TK
✓ mógł rozwiązać Sejm na podstawie niedookreślonych przesłanek
✓ miał wyłączne prawo przedstawienia kandydata na premiera (choć tylko Sejm mógł
go potem odwołać)
• praktyka (wobec słabych działań prezydenta Jaruzelskiego) szybko poszła jednak w
kierunku rządów parlamentarnych
b) nowela grudniowa (29 grudnia 1989)
• usunięto z Konstytucji zapisy ideologiczne, a RP nazwano „demokratycznym państwem
prawa urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”
c) po wyborach w 1992 roku powołano Komisję Konstytucyjną, złożoną z 46 posłów i 10
senatorów, którzy - w imieniu Zgromadzenia Narodowego - mieli przygotować projekt nowej
konstytucji
d) Mała Konstytucja (17 października 1992)
• jednolitość władzy państwowej zastąpiono podziałem władz
• pozostawiono system bikameralny, utrzymując o wiele mocniejszą pozycję Sejmu
• Prezydent
✓ zdecydowano się na kompromis między nowelą kwietniową a naturalnym dążeniem
do systemu parlamentarnego
✓ Prezydent zachował szczególne uprawnienia w zakresie obronności,
bezpieczeństwa i polityki zagranicznej
✓ Prezydent zachował prawo weta oraz prawo skierowania ustawy do Trybunału
Konstytucyjnego;
✓ prawo rozwiązania parlamentu ograniczono do sytuacji, w których nie byłby on w
stanie realizować swoich konstytucyjnych zadań (uchwalenie budżetu)
๏ Sejm dzięki temu mógł działać nawet bez poparcia Prezydenta
✓ Prezydent brał udział w powoływaniu rządu, ale nie miał żadnego wpływu na rząd
już istniejący
✓ Prezydent ponosił tylko odpowiedzialność konstytucyjną (bez parlamentarnej)
๏ w razie naruszenia Konstytucji lub ustawy, 2/3 Sejmu mogło postawić go w stan
oskarżenia przed Trybunałem Stanu
✓ Mała Konstytucja wprowadzała podstawy instytucji kontrasygnaty aktów
prezydenckich przez premiera lub właściwego ministra
• Rada Ministrów
✓ RM została wyznaczona jako organ kierujący polityką wewnętrzną państwa - w
ramach władzy wykonawczej zaistniało domniemanie jej kompetencji
✓ tworzenie rządu stało się bardziej skomplikowane - był to wyraz podziału
kompetencji między Prezydenta a Sejm oraz przyznania temu pierwszemu
większych kompetencji w sytuacji braku stabilnej większości w izbie niższej
✓ Prezydent zachował prawo do powoływania i odwoływania ministrów; mógł to
jednak zrobić tylko na wniosek premiera
✓ Rada Ministrów i jej członkowie ponosili polityczną odpowiedzialność przed
Sejmem, który mógł udzielić im wotum nieufności bezwzględną większością głosów
๏ wotum nieufności dla ministra automatycznie pociągało konieczność jego
dymisji
๏ w przypadku wotum nieufności dla całej RM, obowiązek odwołania gabinetu
przez Prezydenta istniał tylko w przypadku jego konstruktywnego charakteru
• w Małej Konstytucji Sejm był najsilniejszy tylko wtedy, gdy znajdowała się w nim
stabilna większość
e) w okresie 1992 - 1997 obowiązywały w sumie trzy akty o randze konstytucyjnej
• niektóre przepisy Konstytucji PRL z 1952 r
• Mała Konstytucja z 1992 r
• ustawa o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji

Mateusz Winczura 4
4. Konstytucja z 2 kwietnia 1997 roku
a) inicjatywa ustrojodawcza należała (wg ustawy konstytucyjnej z kwietnia 1992 r.) do
• Prezydenta
• Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego
• 56 członków Zgromadzenia Narodowego
• (od 1994) grupy 500 tys obywateli
b) ostatecznie wpłynęło 7 projektów nowej ustawy zasadniczej
c) najbardziej dyskusyjne problemy
• określenie pozycji Prezydenta
✓ SLD i PSL były przeciwne przyznaniu Lechowi Wałęsie (któremu wróżono drugą
kadencję) zbyt daleko idących uprawnień
✓ opozycja była za mocnym urzędem prezydenta
✓ gdy okazało się, że Lech Wałęsa nie zostanie ponownie wybrany na urząd, koalicja
próbowała dodatkowo wzmocnić kompetencje głowy państwa
• określenie pozycji Kościoła
✓ łączyło się to z kompletem regulacji dot. wolności sumienia i wyznania
• określenie zakresu praw socjalnych
d) ostatecznie porozumienie nastąpiło pomiędzy PSL, SLD, UP i UW, co pozwoliło na
zdobycie niezbędnych większości w Komisji i w Zgromadzeniu Narodowym
e) 2 kwietnia Zgromadzenie Narodowe przyjęło projekt konstytucji; 25 maja Polacy potwierdzili
tę decyzję w referendum
f) Konstytucja weszła w życie 17 października 1997 roku
g) dwie nowelizacje konstytucji
• art. 55 - zmiana zasad ekstradycyjnych (2006)
• art. 99 ust. 1 - pozbawienie biernego prawa wyborczego osób prawomocnie skazanych
(2009)
h) ustrój obowiązujący wg Konstytucji z 1997 roku to tzw. parlamentaryzm
zracjonalizowany; cechuje go dominująca pozycja parlamentu, hamowana jednak przez
wiele czynników, takich jak
• weto prezydenckie
• konstruktywne wotum nieufności
• bezwzględne i kwalifikowane głosowania
• możliwość skrócenia kadencji parlamentu (w razie niemożności powołania RM lub w
razie nieuchwalenia budżetu)

(II) Źródła prawa konstytucyjnego

1. Znaczenie terminu konstytucja
a) pochodzi od łacińskiego constitutio, co oznacza układ, naturę, organizację
• od XVIII w. przyjęło się używać tego słowa na określenie aktu stanowiącego podstawy
ustrojowe państwa
b) pierwsze konstytucje powstawały jako element ograniczania władzy monarszej
• miały mieć zatem walor nie tylko organizacyjny, ale też gwarancyjny - wyznaczały
granice, poza które władzy nie wolno było się posunąć 
• konstytucja miała być pisemnym wyrazem abstrakcyjnej umowy społecznej
• nie było zgody, czy w konstytucji powinny znajdować się przepisy dot. praw i wolności
człowieka
✓ pierwotnie uznano, że nie - należą one bowiem do prawa naturalnego, zaś
konstytucja wieńczy prawo stanowione

Mateusz Winczura 5
 ✓ ostatecznie jednak nawet w USA dopisano do konstytucji katalog podstawowych
praw
๏ wg prof. Zubika uczyniono to, aby łatwiej można było ich bronić przed sądem
c) rodzaje konstytucji
• #1
✓ konstytucje pisane (ujęte w formie aktu lub aktów normatywnych)
✓ konstytucje niepisane (oparte na prawie zwyczajowym, konwenansach
konstytucyjnych i precedensach)
• #2
✓ konstytucje sztywne (ma wyższą moc prawną od innych aktów, które to muszą
pozostawać z nią w zgodzie)
✓ konstytucje elastyczne (jest traktowana i zmieniana jak zwykła ustawa; wyróżnia ją
jedynie materia o której traktuje)
• #3
✓ konstytucje jednolite (cała materia konstytucyjna jest uregulowana w jednym akcie)
✓ konstytucje złożone (składają się z kilku aktów, z których każdy zawiera określoną
część materii konstytucyjnej)
• #4
✓ konstytucje stabilne (np. USA, Norwegia, Belgia)
๏ nie jest to jednak petryfikacja starego tekstu - Norwegia i Belgia wielokrotnie
swoją nowelizowały, zaś w USA przystosowywaniem jej znaczenia do nowych
realiów zajmuje się Sąd Najwyższy
✓ konstytucje zmienne (np. Francja)
d) poszczególne generacje konstytucji
• I generacja (XVIII - XIX w.)
✓ konstytucja USA (1787)
✓ konstytucja Norwegii (1814)
✓ konstytucja Belgii (1831)
✓ Deklaracja praw człowieka i obywatela (1789; do dziś stanowi element francuskiej
konstytucji)
• II generacja (po I WŚ)
✓ konstytucja weimarska (1919)
✓ konstytucja Czechosłowacji (1920)
✓ konstytucja marcowa (1921)
• III generacja (konstytucje socjalistyczne)
✓ radzieckie (1918, 1924)
✓ stalinowska (1936)
✓ konstytucje państw bloku wschodniego po II WŚ
• IV generacja (po II WŚ)
✓ państwa, które przegrały wojnę: Japonia (1946), Włochy (1947), RFN (1949)
✓ pierwsze państwa wychodzące z systemu kolonialnego: Indie (1949)
✓ państwa późno wychodzące z systemu totalitarnego: Grecja (1975), Hiszpania
(1978), Czechy (1993), Polska (1997)
e) konstytucja jest zatem:
• aktem prawa pisanego o najwyższej mocy prawnej w systemie prawnym danego
państwa
• aktem określającym podstawowe zasady ustroju państwa, regulującym ustrój ich władz,
zakres kompetencji i wzajemne relacje
• akt uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze
2. Cechy konstytucji
a) konstytucja jest ustawą, bowiem uchwala ją parlament; oznacza to, że
• jest aktem normatywnym
• jest aktem powszechnie obowiązującym

Mateusz Winczura 6
 b) wg Stefana Rozmaryna wyróżniają ją 
• szczególna treść
✓ dotyczy to zarówno zakresu materii przez nią regulowanych, jak i sposobu ich
regulowania
๏ reguluje ona przede wszystkim (tzw. triada tematyczna)
❖ ogólne zasady ustroju państwowego
❖ ustrój naczelnych organów, wraz z zakresem ich kompetencji i relacji
wzajemnych
❖ podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatelskie
๏ wynika z tego, że nie powinno być żadnej istotnej kwestii ustrojowej
nieuregulowanej w ustawie zasadniczej
✓ pewne aspekty (takie jak prawa jednostki) muszą być w konstytucji uwzględnione
๏ w stosunku do Polski wymaga tego Konwencja o ochronie praw człowieka z
1950 r. oraz Karta Praw Podstawowych UE
✓ szczegółowość uregulowania w/w spraw może się różnić (lakoniczna konstytucja
USA v. szczegółowe ustawy obszaru postkomunistycznego - w tym Polski)
• szczególna forma
✓ dotyczy ona zarówno szczególnej nazwy (konstytucja), jak i specyfiki trybu jej
powstawania
✓ co do zasady, konstytucję przygotowuje parlament
๏ często jednak projekt konstytucji jest opracowywany przez specjalnie powołaną
komisję
๏ zdarzają się wyjątki od w/w zasad - np. w Rosji konstytucja z 1993 r. została
przedstawiona przez prezydenta i potwierdzona w referendum
✓ uchwalenie konstytucji przez parlament wymaga z reguły uzyskania większości
kwalifikowanej przy szczególnym quorum
✓ niekiedy oprócz zgody parlamentu, wymagana jest zgoda obywateli, wyrażona w
referendum
✓ szczególny tryb zmiany
๏ zmiana konstytucji z reguły nie może być dokonana w drodze zwykłej ustawy;
wymagane mogą być
❖ szczególny wymóg większości i quorum, a niekiedy nawet udział innych
podmiotów w uchwalaniu poprawki konstytucyjnej
✴ jest to przesłanka sine qua non odróżnienia ustawy konstytucyjnej
✴ wybór tej formy sprawia, że zmiana konstytucji pozostaje jedynie w gestii
parlamentu
✴ taką cechą odznaczają się konstytucje Niemiec, Francji, Włoch czy
Węgier
✴ w państwach federalnych wymagana bywa również zgoda parlamentów
lokalnych (np. w USA wymagana jest zgoda 3/4 stanów)
✴ niekiedy konieczne jest odwołanie się do instytucji referendum; ma to
miejsce w Szwajcarii, Irlandii czy Rumunii
❖ ustanowienie kilku (konkurencyjnych lub wykluczających się) procedur
zmiany konstytucji
✴ w wielu przypadkach istotne jest odróżnienie zmiany konstytucji
(pojedyncze poprawki) od rewizji konstytucji (kompleksowa zmiana)
✴ rewizja konstytucji może wymagać referendum (Austria) lub specjalnie
wybranej konstytuanty (Bułgaria)
✴ zdarza się, że okresowe rewizje konstytucji są przewidziane z góry, a ich
procedura jest uproszczona (np. w Portugalii czy w czasach konstytucji
marcowej)

Mateusz Winczura 7
 ❖ zakaz zmiany konstytucji w pewnych okresach bądź okolicznościach
✴ w Hiszpanii czy w Polsce niedozwolona jest zmiana konstytucji w czasie
obowiązywania stanu wojennego lub wyjątkowego
✴ w Belgii czy we Francji niedozwolona jest zmiana konstytucji w sytuacji
zagrożenia państwa
✴ ograniczenia możliwości zmian konstytucji mogą mieć charakter
★ proceduralny (tryb lub okoliczności, w jakich konstytucja nie może
być zmieniana)
★ materialny (postanowienia, które nie mogą być zmieniane)
๏ Konstytucja RP przewiduje ograniczenia natury proceduralnej (art. 235)
❖ projekt zmiany konstytucji może przedłożyć
✴ Prezydent RP
✴ Senat
✴ 1/5 Sejmu (92 posłów)
❖ ustawa o zmianie konstytucji musi zostać uchwalona przez Sejm (2/3 przy
quorum 50%)
❖ Senat ma 60 dni na potwierdzenie tej decyzji (bezwzględna większość przy
quorum 50%)
❖ jeśli zmiana dotyczy rozdziałów I, II lub XII, podmioty mające inicjatywę
zmiany konstytucji mogą zażądać referendum (wymagana jest wówczas
większość zwykła, nie ma wymogów dot. frekwencji)
❖ Prezydent nie może skorzystać z prawa weta; (chyba) ma jednak prawo do
skierowania projektu zmian do Trybunału Konstytucyjnego, w razie
wątpliwości co do spełnienia wymogów proceduralnych
❖ Konstytucja nie może być zmieniana w czasie stanu wyjątkowego; nie
można w tym okresie wnosić nowych projektów, a prace nad
dotychczasowymi zostają zawieszone
✓ szczególna systematyka ogólna (kolejność rozdziałów ma znaczenie dla
interpretacji przepisów w nich zawartych)
• szczególna moc prawna
✓ polega ona na przyznaniu konstytucji najwyższego miejsca w systemie prawa
stanowionego
✓ oznacza to, iż
๏ przedmiot normowania konstytucji ma charakter pierwotny i nieograniczony
❖ wyznacza ona rodzaje innych źródeł prawa, ich zakres oraz samoistny bądź
wykonawczy charakter
❖ konstytucja może normować każdą sferę życia w dowolny sposób
๏ wszystkie akty prawne muszą być z nią zgodne
❖ ew. sprzeczność mogłaby przybierać charakter
✴ materialny (niemożliwe jest jednoczesne wypełnienie normy
konstytucyjnej i normy zawartej w ustawie)
✴ proceduralny (akt prawny został wydany z pogwałceniem formuł
uregulowanych w konstytucji)
✴ kompetencyjny (akt prawny został wydany przez podmiot, który nie
posiadał doń uprawnień)
❖ jest to negatywny aspekt obowiązku realizowania konstytucji
๏ wszystkie akty prawne muszą być z nią spójne
❖ muszą one zatem przyjmować treść możliwie wiernie urzeczywistniając
postanowienia konstytucyjne
❖ jest to pozytywny aspekt obowiązku realizowania konstytucji
✓ zasada szczególnej mocy prawnej odnosi się nie tylko do sfery ustawodawstwa, ale
też każdej innej działalności organów państwowych

Mateusz Winczura 8
 ✓ zasada prymatu konstytucji a
๏ prawo naturalne
❖ uznaje się, że nie ma konieczności uznawania jego prymatu; konstytucja jest
bowiem zwieńczeniem systemu prawa stanowionego, zaś prawo naturalne
znajdować się powinno niejako „ponad nim”
❖ konstytucja może odwoływać się do prawa natury i deklarować zachowanie
jego norm
✴ preambuła: przyrodzona godność człowieka, jego prawo do wolności i
obowiązek solidarności z innymi
✴ art. 30: przyrodzona i niezbywalna godność człowieka
๏ ogólne zasady prawa międzynarodowego
❖ wynikające z niego zasady powinny być szanowane przez każdego
ustrojodawcę (np. te dotyczące praw człowieka)
❖ poszanowanie tych zasad wymuszane jest przez rozwój stosunków
międzynarodowych oraz rolę ius cogens w prawie międzynarodowym
3. Obowiązywanie konstytucji
a) konstytucja jest aktem normatywnym, oraz aktem powszechnie obowiązującym
• norma prawna - jak wiadomo - ma charakter abstrakcyjny i generalny
b) jej specyfika zarysowuje się na tle
• struktury i charakteru prawnego przepisów konstytucji
✓ niektóre jej przepisy zawierają wszystkie niezbędne elementy normy prawnej (np.
przepisy ustrojowe: art. 128, art. 130, )
✓ inne z kolei zawierają odesłania do ustaw zwykłych, mających zapewnić wykonanie
jej postanowień (np. art. 129 ust. 2)
๏ z reguły jest w nich jednak zawarty kształt określonej instytucji
✓ jeszcze inne zawierają jedynie podstawowe założenia ustrojowe - są to tzw. zasady
konstytucyjne
๏ przykładem na nią może być art. 2, przedstawiający zasadę demokratycznego
państwa prawa
๏ konsekwencje takich przepisów są widoczne dopiero w procesie i stosowania
prawa
๏ zadania zasad konstytucyjnych
❖ wskazówka do określenia aksjologii konstytucji
✴ nie ma konstytucji aksjologicznie neutralnych - za każdą stoi określony
system wartości
❖ nadanie konstytucji pewnej elastyczności
✴ pozwala to dopasować interpretację konstytucji do zmieniających się
okoliczności - dzięki temu wiele z nich może obowiązywać kilka wieków
❖ wyznaczenie ogólnego kontekstu, w jakim należy interpretować i stosować
inne normy konstytucji
• zasad i form stosowania konstytucji
✓ odróżnienie norm od zasad jest dziełem i zadaniem orzecznictwa
๏ w założeniu Konstytucja RP nie zawiera deklaracji politycznych, a jedynie normy
prawne - mając to na uwadze, nie każdy jej przepis jest dobrze sformułowany
๏ preambuła
❖ jej celem jest wskazanie historycznych i prawnych podstaw konstytucji
❖ niekoniecznie musi w całości zawierać treści normatywne - jest to wyjątek od
zasadniczo normatywnego charakteru konstytucji
❖ polski uroczysty Wstęp zawiera
✴ nawiązanie do Boga (invocatio Dei)
✴ nawiązanie do tradycji I i II RP
✴ nadzieję, że konstytucja zagwarantuje poszanowanie wolności i
sprawiedliwości, współdziałanie władz, dialog społeczny, zasadę
subsydiarności)
✴ wskazanie Konstytucji RP jako najwyższego aktu prawnego

Mateusz Winczura 9
 ❖ [drMŻK] w preambule znajdują się pewne zasady konstytucyjne
✴ definicja legalna Narodu
✴ zasada pomocniczości
✴ zasada współdziałania władz
✴ zasada równości, wolności i przyrodzonej godności ludzi
• gwarancji przestrzegania konstytucji
✓ musi być stosowana przez wszystkie organy władzy publicznej
๏ stosowanie =/= przestrzeganie - oznacza to, że mają obowiązek nie tylko
powstrzymywać się od działań sprzecznych z ustawą zasadniczą, ale również
poprzez swoje działanie realizować jej postanowienia
✓ stosowanie konstytucji to stała praktyka powoływania jej norm i zasad jako
bezpośredniej podstawy do działań, rozstrzygnięć czy unormowań, gdzie tylko jest
to możliwe
✓ dwie koncepcje
๏ koncepcja pośredniczącej roli ustaw zwykłych (konstytucja jest skierowana
przede wszystkim do parlamentu, który urzeczywistnia jej cele poprzez ustawy
zwykłe)
๏ zasada bezpośredniego stosowania konstytucji (podmiot stosujący prawo
powinien w pierwszej kolejności oprzeć się na postanowieniach konstytucji, a
dopiero w drugiej kolejności korzystać z ustaw zwykłych
✓ sądowe stosowanie konstytucji - 3 możliwości
๏ zastosowanie normy konstytucyjnej jako samoistnej podstawy rozstrzygnięcia
❖ ma to miejsce, gdy treść norma konstytucyjna pozwala na samoistne
zastosowanie, a nie istnieją w danej kwestii uregulowania ustawowe
๏ współstosowanie normy konstytucyjnej i postanowień ustawowych
❖ norma konstytucyjna posłuży zatem do wyboru właściwej interpretacji
przepisu ustawowego
๏ stwierdzenie konfliktu między konstytucją a normami ustawy zwykłej
❖ w pierwszej kolejności sąd powinien spróbować w taki sposób
zinterpretować przepisy ustawy, aby wyciągnąć z niej normy korespondujące
z postanowieniami konstytucji
❖ w przypadku braku takowej możliwości, sąd powinien dążyć do usunięcia tej
normy z systemu prawa
๏ obecnie istnieje nakaz bezpośredniego stosowania konstytucji
❖ art. 8 ust.2: Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że
Konstytucja stanowi inaczej
✓ procedury gwarantujące przestrzeganie konstytucji
๏ historycznie była to odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) osób zajmujących
najważniejsze pozycje w państwie
❖ w systemie anglosaskim realizował ją parlament (impeachement)
❖ w systemie europejskim powstawały specjalne trybunały stanu
๏ sądy administracyjne (od XIX wieku) teoretycznie decydowały o zgodności
decyzji z ustawami zwykłymi, jednak niejednokrotnie musiały oprzeć się również
na ustawie zasadniczej
๏ badanie zgodności ustaw z konstytucją
❖ w systemach parlamentarnych akcentowano samokontrolę parlamentu i
niechętnie patrzono na pozaparlamentarne metody badania zgodności
ustaw z konstytucją 
❖ w krajach o dominującej pozycji egzekutywy (np. w II Rzeszy) to władza
wykonawcza (cesarz) nadawał ustawom sankcję, badając jednocześnie ich
zgodność z konstytucją

Mateusz Winczura 10
 ๏ dwa modele sądowego badania zgodności ustaw z konstytucją
❖ kontrola rozproszona
✴ to zadanie przekazane zostaje wszystkim sądom (a nie tylko jednemu)
★ oczywiście oznacza to, że waga takiego rozstrzygnięcia zależy od
umiejscowienia danego sądu w hierarchii - stąd kluczowa rola Sądu
Najwyższego
✴ orzekanie o konstytucyjności ustaw ma charakter incydentalny
★ ma miejsce jedynie w ramach konkretnej sprawy (na której tle jest
dokonywane)
✴ sąd poprzez orzeczenie o niekonstytucyjności danego przepisu/ustawy,
nie deroguje jej z systemu prawnego, a jedynie odmawia zastosowania
go/jej na potrzebę badanej sprawy
✴ obecnie obowiązuje on w Stanach Zjednoczonych (od sprawy Marbury v.
Madison, 1803), Kanadzie, Australii, Grecji, Izraelu czy Portugalii
❖ kontrola skoncentrowana
✴ jego podstawą jest istnienie specjalnego organu sądowego lub quasi -
sądowego
✴ ów organ ma monopol na rozpatrywanie zgodności ustaw z konstytucją
✴ jest dokonywana nie tylko na potrzeby konkretnej sprawy, lecz także na
wniosek uprawnionego organu
✴ orzeczenie trybunału o niekonstytucyjności danej ustawy powoduje jej
uchylenie, a następnie derogację z systemu prawa
✴ model ten przyjął się przed wojną w Austrii i Czechosłowacji, następnie w
RFN i we Włoszech oraz w krajach byłego bloku radzieckiego
4. Inne źródła prawa konstytucyjnego
a) Konstytucja RP (obvious is obvious)
b) ustawy konstytucyjne
• jedyny akt prawny, którego moc jest równorzędna Konstytucji RP - mogą one ingerować
w treść ustawy zasadniczej czy zawieszać jej postanowienia
• ich tryb uchwalania jest identyczny jak samej Konstytucji
• funkcje ustaw konstytucyjnych
✓ są trybem zmiany postanowień Konstytucji (tzw. ustawa o zmianie konstytucji)
๏ w Polsce przyjęto zasadę, że postanowienia ustaw o zmianie konstytucji są
inkorporowane przez tekst główny (a nie, jak w USA, dodawane pod nim)
✓ uzupełnianie obecnej Konstytucji
๏ reguluje materię o doniosłym znaczeniu, która nie została poruszona w tekście
głównym
๏ przykładem może być ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1992 r. o trybie
przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP, która przez kilka miesięcy
współistniała z Konstytucją z 22 lipca 1952 r.
✓ zastąpienie konstytucji w sytuacji, gdy nie doszło do uchwalenia nowej
๏ taka sytuacja miała miejsce np. w latach 1992 -1997
✓ jednorazowe zawieszenie postanowień obowiązującej konstytucji
๏ taka sytuacja miała miejsce, gdy dokonywano przedłużenia lub skrócenia
kadencji Sejmu PRL (jako że nie istniała procedura rozwiązania izby)
• obecnie dopuszczalność uchwalania ustaw konstytucyjnych jest ograniczona do
pierwszego przypadku (art. 235 Konstytucji RP)
c) normy prawa konstytucyjnego mogą znajdować się we wszystkich aktach normatywnych
(ustawach, uchwałach normatywnych, rozporządzeniach), niezależnie od jego obecności w
źródłach prawa powszechnie obowiązującego, wymienionych w art. 87 Konstytucji RP
• mogą one być obecne zarówno w całym akcie normatywnym (np. Kodeks wyborczy,
ustawa o referendum, regulaminy Sejmu i Senatu) lub obok innych norm (np. ustawa o
finansach publicznych)
• podstawą zakwalifikowania jest zatem treść norm, a nie moc prawna

Mateusz Winczura 11
 d) zasadniczo nie ma miejsca dla prawa zwyczajowego (choć przyjęła się zasada
dyskontynuacji prac parlamentu po zakończonej kadencji, mimo braku odpowiedniego
zapisu)
• czym innym jest zwyczaj konstytucyjny
✓ jest to ustabilizowana (długotrwała i powtarzalna) praktyka postępowania w
określonej sytuacji, rodząca domniemanie, że gdy sytuacja ta zaistnieje w
przyszłości, także postąpi się w niej w taki sam sposób
✓ krócej: mimo istnienia kilku potencjalnych możliwości, praktyka zawsze wskazywała
jedną z nich
✓ oparte na nich jest m.in. funkcjonowanie Rady Ministrów, usadowienie posłów w
parlamencie czy kompetencja Marszałka Sejmu poprawiania technicznych błędów
(np. w numeracji przepisów)
✓ teoretycznie zwyczaj w każdej chwili może zostać przekreślony, bez konieczności
modyfikacji jakiegokolwiek aktu normatywnego
๏ istnieje możliwość przekształcenia zwyczaju w normę prawa zwyczajowego,
jednak polska tradycja jest zbyt krótka, by coś takiego zdążyło się wykształcić
✓ dyskontynuacja prac parlamentu - jest to porzucenie wszelkich prac rozpoczętych
przez Sejm i Senat poprzedniej kadencji (legislacyjnych, komisji śledczych etc.);
dyskontynuacji nie podlegają jedynie:
๏ ustawa budżetowa
๏ inicjatywa ludowa
• precedens konstytucyjny
✓ jest to jednorazowe, świadome rozstrzygnięcie w praktyce jakiejś sytuacji, z
nadzieją, że w przyszłości w podobnych sytuacjach będzie się postępować
podobnie
e) orzecznictwo sądów (w tym przede wszystkim TK)
• nie jest to źródło prawa konstytucyjnego; może ono jedynie precyzować znaczenie już
obowiązujących norm oraz ich sposób zastosowania
• w powszechnym uznaniu wyroki sądowe są jednak formą ewolucji konstytucyjnej
✓ sądowa interpretacja konstytucji niejednokrotnie prowadzi do uzupełnienia czy
wzbogacenia treści zawartych w konstytucji norm
✓ w/w fakt ma z reguły miejsce w odniesieniu do zasad konstytucyjnych
f) doktryna prawa konstytucyjnego
• nie jest to źródło prawa
• jeśli dany pogląd jest powszechnie podzielany, mówimy wówczas o doktrynie wiodącej
• doktryna ma ważne funkcje do spełnienia
✓ przedstawia postulaty pod adresem litery prawa, które mogą prowadzić do jej
zmiany (de lege ferenda)
✓ wpływa na orzecznictwo sądowe

(III) Zasady ustroju RP

1. Pojęcie zasady ustroju
a) rozstrzygają one o charakterze ustrojowym państwa i określają panujący system władzy
b) ich suma składa się na tożsamość konstytucyjną państwa
c) powinny one normować takie aspekty, jak
• osobę suwerena
• podstawowe typy organów państwowych
• podstawowe sposoby i treści wykonywania władzy
• idee i cele, jakie powinny być urzeczywistnianie w procesie sprawowania władzy

Mateusz Winczura 12
 d) owe zasady nie zawsze są zapisane wprost w przepisach; niekiedy o ich obecności
świadczą koncepcje aksjologiczne i tło doktrynalne
e) najważniejsze zasady ustrojowe umieszczone są przede wszystkim w rozdziale I pt.
Rzeczpospolita
• te postanowienia chronione są szczególnym trybem zmiany (art. 235 ust.6)
• nie wszystkie przepisy w obrębie rozdziału I stanowią zasady ustrojowe; nie znajdują
się też tylko w owym rozdziale
f) dla właściwego rozumienia zasad ustrojowych ważna jest preambuła
g) najważniejsze zasady Konstytucji RP to
• suwerenności narodu
• niepodległości i suwerenności państwa
• demokratycznego państwa prawa
• społeczeństwa obywatelskiego
• podziału władz
• społecznej gospodarki rynkowej
• przyrodzonej godności człowieka
2. Zasada suwerenności narodu
a) art. 4. ust. 1: Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu
b) zasada ta nawiązuje do koncepcji, która narodziła się w Europie na przełomie XVIII i XIX
wieku
• początkowo miało mieć to wydźwięk negatywny, tj. monarcha nie powinien mieć
absolutnej władzy, gdyż ta należy do narodu
• w Konstytucji z 1952 roku również ta definicja miała wydźwięk negatywny (ruch
pracujący miast i wsi; kto nie pracuje, ten nie ma kompetencji suwerena
c) pojęciem Naród obejmuje się obecnie wspólnotę wszystkich obywateli Rzeczypospolitej
• obecnie przyjmuje się, że żadna grupa społeczna nie może być wykluczona z pojęcia
narodu - suwerena
• sformowanie jednak precyzyjnej definicji Narodu nie jest jednak proste, gdyż
✓ kompetencje suwerena wykonują w pełni jedynie Ci obywatele, którzy posiadają
prawa wyborcze
✓ Konstytucja traktuje też o tych Polakach, którzy mieszkają poza granicami (art. 6
ust. 2), co psuje tradycyjną definicję narodu politycznego
d) ograniczeniem dla samowoli Narodu ma być fragment z preambuły mówiący o
ponadtysiącletnim dorobku, chrześcijańskim dziedzictwie, więzach wspólnoty z rodakami
rozsianymi po całym świecie
e) w kontekście art. 6 ust. 1, mówiącym o kulturze jako źródle tożsamości narodu polskiego,
należy rozumieć art. 1
• Rzeczpospolita to zatem, w rozumieniu konstytucji, coś więcej niż obecnie istniejące
państwo - to raczej nawiązanie do szerokiego pojęcia Ojczyzny
f) formy wykonywania władzy przez Naród określa art. 4 ust. 2: Naród sprawuje władzę
przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio
• demokracja bezpośrednia to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje są
podejmowane przez ogół wyborców, bez pośrednictwa jakichkolwiek organów państwa
✓ realizacja demokracji bezpośredniej przejawia się w
๏ inicjatywie ludowej (art. 118 ust. 2) —> 100 tys obywateli mających prawa
wyborcze do Sejmu
๏ referendum
❖ w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa (art. 125) w tym:
✴ w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację niektórych umów
międzynarodowych (art. 90 ust. 3)
❖ zatwierdzające - w sprawie zatwierdzenia zmian w rozdziałach I, II i XII
Konstytucji RP (art. 235 ust. 6)
❖ lokalne (art. 170)

Mateusz Winczura 13
 • demokracja pośrednia to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane
są w imieniu suwerena przez organ przedstawicielski pochodzący z wyborów
✓ aby dany system uznać za demokratyczny, muszą być spełnione pewne standardy
๏ izby parlamentu wyłaniane są w demokratycznej procedurze wyborczej
❖ zasady powszechności, równości i tajności (art. 96 ust. 2 oraz art. 97 ust. 2)
❖ wybory muszą odbywać się regularnie (art. 98), zaś przedłużenie kadencji
ma miejsce w sytuacjach nadzwyczajnych (art. 228 ust. 7)
๏ konieczne jest oparcie systemu politycznego na zasadzie pluralizmu
❖ gwarantują to art. 11 - 13 Konstytucji RP
๏ parlamentowi musi zostać przyznana odpowiednio silna pozycja i kompetencje
✓ istotą demokracji pośredniej jest podejmowanie decyzji w imieniu suwerena przez
organ przedstawicielski
๏ w Polsce ta cecha odnosi się w równym stopniu do Sejmu i Senatu
๏ art. 104 Konstytucji RP definiuje posłów (i zarazem Senatorów) jako
przedstawicieli narodu, co jest nawiązaniem do art. 4 ust. 2
❖ w świetle Konstytucji Prezydent nie otrzymał tego miana, choć wybiera się
go w wyborach powszechnych
3. Zasada niepodległości i suwerenności państwa
a) artykuły, z których ta zasada jest obecna
• art. 5 Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości swojego terytorium (…)
• art. 26 ust.1 Siły zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej służą ochronie niepodległości
państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i
nienaruszalności granic
• art. 85 ust. 1 Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny
b) w pewien sposób jest to zasada charakterystyczna dla Polski; jest ona związana z naszymi
dziejowymi meandrami
c) niepodległość to odrębny byt państwowy Rzeczypospolitej
• niepodległość oznacza też integralność, tj. istnienie Polski w jej obecnych granicach
d) suwerenność oznacza zdolność państwa do samodzielnego decydowania o wszystkich
dotyczących go sprawach i samodzielnego podejmowania wszystkich dotyczących go
decyzji
• jest to zupełnie co innego, niż suwerenność narodu
• Konstytucja ani razu nie używa tego terminu expressis verbis, choć stanowi ono tło dla
omawianych postanowień
• suwerenność nie oznacza braku podporządkowania normom prawa
międzynarodowego; decyzja jednak o takim kroku musi być podjęta przez najwyższe
organy Rzeczypospolitej
• ograniczenia suwerenności może nastąpić tylko na podstawie wyraźnej i szczególnej
regulacji konstytucyjnej
✓ dlatego też państwa UE mają w swoich konstytucjach tzw. klauzulę europejską
✓ w przypadku polskiej konstytucji jest nią art. 90 ust. 1: Rzeczpospolita Polska może
na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub
organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w
niektórych sprawach
✓ w/w artykuł nie mówi o transferze suwerenności, a jedynie transferze kompetencji;
ogranicza to możliwość zbyt daleko idącej podległości
๏ ograniczony jest zakres spraw, co do których kompetencje mogą być
przekazane
❖ według orzeczenia TK z 2005 roku, nielegalne byłoby przekazanie całości
spraw z danej dziedziny oraz najistotniejszych kompetencji organu władzy
państwowej; TK potwierdził to w 2010 i 2013 roku
❖ przekazanie kompetencji nie może mieć zatem charakteru uniwersalnego, a
sprawy których dotyczą, nie mogą przekreślać tożsamości konstytucyjnej RP

Mateusz Winczura 14
 ๏ tryb dochodzenia do skutku umowy międzynarodowej jest bardzo złożony
❖ stanowi to art. 90 ust. 2-4 Konstytucji, które wymagają dla takiej umowy
zgody parlamentu, wyrażonej kwalifikowaną większością głosów obu izb,
albo bezpośredniej zgody obywateli w referendum
✴ umowy dot. kompetencji już przekazanych wymagają jedynie zwykłej
ratyfikacji (co potwierdził TK w 2009 i 2013 roku)
๏ zmiany zakresu przekazania kompetencji są możliwe tylko w drodze zawarcia
nowej umowy międzynarodowej i jej ratyfikacji
๏ RP zawsze może też z UE wystąpić
❖ gwarantuje jej to art. 50 TUE oraz ustawa o umowach międzynarodowych
4. Zasada demokratycznego państwa prawa
a) art. 2 Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym
urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej
b) współcześnie definicja państwa prawnego jest równoznaczna z sumą cech ustrojowych
państwa demokratycznego
• zwierzchnictwo konstytucji
• niezależność sądów i niezawisłość sędziów
• szczególna rola ustawy jako podstawowego i powszechnego źródła prawa
c) uznaje się także (w węższej perspektywie) formalny aspekt terminu państwo prawne
• oznacza to, iż prawo powinno być przestrzegane przez wszystkich jego adresatów, a w
szczególności przez organy państwowe
• wyraża to art. 7 : Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach
prawa (zasada praworządności formalnej)
✓ organy państwowe zatem - w przeciwieństwie do obywateli - mogą czynić tylko to,
co zostało przez prawo przewidziane
✓ znajduje to wyraz w orzeczeniu TK z 1994, który stwierdził, że kompetencji organu
nie można domniemywać
d) w orzeczeniach TK charakterystyczna tendencja szerokiego traktowania zasady
demokratycznego państwa prawnego, poprzez wyprowadzanie z niego wielu zasad i reguł
wprost nie wyrażonych w Konstytucji, a mieszczących się w w/w terminie
• miało to szczególne znaczenie przed wprowadzeniem nowej Konstytucji w życie, gdyż
wówczas wiele zasad nie było wyrażonych expressis verbis
• bardzo wiele praw i wolności obywatelskich zostało odnalezionych przez TK w tej
zasadzie; szczególnie chętnie sędziowie ich poszukiwali przed 1997 rokiem
• z zasady demokratycznego państwa prawnego wyprowadza się m.in. zasady
przyzwoitej legislacji
e) punktem wyjścia dla tej zasady jest ochrona zaufania obywatela do państwa
• nakazuje ona, aby organ państwowy (w tym ustawodawca) traktował obywatela z
zachowaniem reguł uczciwości
• prawo nie może zatem zastawiać na obywatela pułapek, składać obietnic bez pokrycia
lub wycofywać się z tych już złożonych
• jak wskazuje TK, zasada ochrony zaufania
✓ zapewnia jednostce możliwość działania przy pełnej znajomości przesłanek
działania organów państwowych
✓ zakazuje tworzenia uprawnień nieurealnionych istnieniem procedur ich dochodzenia
✓ zakazuje tworzenia rozwiązań iluzorycznych, pozornych czy niewykonalnych
f) zasady stanowienia prawa, wyprowadzone przez TK z artykułu 2
• zakaz działania prawa wstecz
✓ odnoszony jest on wyłącznie do przepisów pogarszających sytuację adresata
✓ jego kategoryczność zależy od gałęzi prawa - najsilniej w prawie karnym (choć i tu
jest wyjątek, jeśli przestępstwo w momencie popełnienia było uznane za takowe w
prawie międzynarodowym), najsłabiej np. w prawie ubezpieczeń
✓ odstąpienie od zasady retroakcji jest dopuszczalne tylko przy zachowaniu wielu
wymagań szczegółowych (wyrok TK z 2013 roku)

Mateusz Winczura 15
 • nakaz zachowania odpowiedniej vacatio legis
✓ skrócenie tego 14-dniowego okresu jest dopuszczalne tylko w przypadku, gdy
istnieją bardzo ważne przesłanki lub przepisy nie wymagają okresu dostosowania
✓ brak vacatio legis jest dopuszczalny tylko wówczas, gdy wymaga tego ważny
interes państwa, a zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na
przeszkodzie
✓ 14 - dniowa vacatio legis - zdaniem TK - powinna być wydłużona np. w przypadku
nowych przepisów podatkowych, a w przypadku zmian w procedurach wyborczych -
minimum pół roku przed wyborami
• zasada ochrony praw słusznie nabytych
✓ co do zasady, nowe ustawodawstwo powinno szanować dotychczas nabyte
uprawnienia przez adresatów norm
✓ ochrona dotyczy nie tylko praw już nabytych, ale także ekspektatyw nabycia praw,
tzn. sytuacji, gdy porządek prawny gwarantuje nabycie prawa po spełnieniu
określonych przesłanek (np. ubezpieczenie społeczne)
๏ dotyczy to wyłącznie ekspektatyw w pełni ukształtowanych
✓ wyjątki od tej reguły mogą mieć miejsce, gdy
๏ prawo zostało nabyte w sposób niesłuszny
๏ w sytuacjach wyjątkowych, zagrażających stanowi gospodarki
• zasada określoności prawa
✓ przepisy prawne muszą być formułowane w sposób na tyle jasny, aby adresat mógł
bez trudności określić prawne konsekwencje swojego postępowania
✓ jest to zasada, która musi być szczególnie pilnie przestrzegana w dziedzinie prawa
karnego; mniej - w dziedzinach, gdzie regulacje są skomplikowane i specjalistyczne
✓ ustawa zawierające przepisy niejasne, których interpretacja jest nieprzewidywalna,
może być uznana za niekonstytucyjną właśnie ze względu na zasadę
demokratycznego państwa prawnego
• zasada proporcjonalności
✓ jest to inaczej zakaz nadmiernej ingerencji
✓ środki stosowane do osiągnięcia określonego celu powinny być proporcjonalne do
wagi tego celu (zwłaszcza, gdy powodują one dla obywateli określone uciążliwości)
g) w demokratycznym państwie prawnym system źródeł prawa powinien być hierarchiczny (a i
sama hierarchia musi być odpowiednia); 3 zasady
• nadrzędność konstytucji (oraz system jej proceduralnych gwarancji)
• zwierzchnictwo ustawy (akty normatywne rządu podporządkowane ustawom; pewne
sprawy muszą być uregulowane przez parlament)
• wykonawczy charakter regulacji rządowych (wydawane tylko na podstawie ustaw)
h) zasady sprawiedliwości społecznej
• państwo deklaruje swoje zobowiązanie wobec obywateli, którzy potrzebują opieki
• w praktyce orzeczniczej przypisuje się jej raczej rolę wskazówki interpretacyjnej niż
twardej zasady ustrojowej
5. Zasada społeczeństwa obywatelskiego
a) nigdzie w Konstytucji nie jest wyrażona wprost, jednak wiele postanowień daje wyraz
podstawowym elementom tej idei
b) założenia wyjściowe zasady społeczeństwa obywatelskiego
• każdy obywatel funkcjonuje równocześnie w kilku podstawowych układach społecznych
✓ przykładami są układy polityczne, pracownicze czy terytorialne
✓ zgodnie z tę zasadą, w każdym z nich powinien dysponować instrumentami do
realizacji swoich dążeń i interesów
• w/w interesy mają charakter zróżnicowany, więc proces ich wyrażania powinien opierać
się na pluralizmie
✓ społeczeństwo pluralistyczne to takie, w którym każdy ma możliwość działania w
wybranych przez siebie organizacjach celem realizowania własnych dążeń
• celem pluralizmu jest osiągnięcie kompromisu, opartego na woli większości, ale
respektującego stanowisko większości

Mateusz Winczura 16
 c) art. 11 ust.1: Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii
politycznych. Partie polityczne zrzeszają się na zasadach dobrowolności i równości
obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie
politytki państwa
• rozwinięciem zasady tego przepisu jest ustawa z 27 czerwca 1997 r. o partiach
politycznych
• partia polityczna to zorganizowana struktura jednocząca obywateli dla formułowania,
wyrażania i realizowania ich celów politycznych, dążąca do zdobycia władzy politycznej
w państwie
✓ niezbędne cechy partii politycznej (art 11 Konstytucji RP + art.1 u.p.p.)
๏ członkami partii mogą być obywatele polscy
๏ zrzeszać się mogą tylko na zasadach dobrowolności i równości
๏ celem działania partii jest wpływanie metodami demokratycznymi na
kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy
✓ partie polityczne są uprzywilejowane wśród innych stowarzyszeń, jeśli chodzi o
udział w kształtowaniu życia politycznego (wybory, dostęp do środków masowego
przekazu, finansowanie z budżetu); są ograniczone w sferze działalności
gospodarczej
✓ partia polityczna musi być wpisana do ewidencji partii politycznych, prowadzonej
przez Sąd Okręgowy w Warszawie
• art. 13 Konstytucji RP ogranicza wolność tworzenia partii politycznych, mając na
uwadze
✓ ideologiczny charakter partii
๏ zakazane są partie odwołujące się do totalitarnych metod nazizmu, faszyzmu i
komunizmu
๏ zakazane są partie zakładające lub dopuszczające nienawiść rasową i
narodowościową
✓ metod i zasad organizacji partii
๏ zakazane są partie, które zakładają lub dopuszczają stosowanie przemocy w
celu zdobycia władzy
๏ zakazane są partie, które przewidują utajnienie struktur lub członkostwa
✓ organizacje, które nie spełniają (lub przestaną spełniać w trakcie istnienia) choćby
jednego z w/w warunków, nie mogą być uznane za partie
d) art. 12: Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków
zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów
obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji
• rozwinięciem zasady tego przepisu jest ustawa z 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o
stowarzyszeniach
• związki zawodowe
✓ są to organizacje zrzeszające pracowników i reprezentujące ich interesy zarówno
wobec pracodawców, jak i władz publicznych
✓ dodatkową regulacją dot. związków zawodowych jest art. 59 Konstytucji RP
• samorządy zawodowe
✓ są to organizacje, które sprawują pieczę nad należytym wykonywaniem pewnych
zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony
✓ dodatkową regulacją dot. samorządów zawodowych jest art. 17 ust.1 Konstytucji RP
• samorząd terytorialny
✓ wydziela się dla niego pewien zakres spraw o charakterze lokalnym, nadając mu
kompetencje publicznoprawne
✓ dodatkowe regulacje zawierają 
๏ art. 16 Konstytucji RP
๏ rozdział VII Konstytucji RP (art. 163 - 172)
❖ według art. 164 ust. 1 i 3 podstawowym elementem samorządu
terytorialnego jest gmina
❖ Konstytucja RP nie przesądza kształtu struktury samorządu terytorialnego,
odsyłając do ustawy (art. 164 ust. 2)
Mateusz Winczura 17
 • środki masowego przekazu
✓ ich wolność jest powszechnie uważana za condictio sine qua non pluralizmu
politycznego
✓ art. 14: Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków
masowego przekazu
๏ dodatkowe regulacje zawiera art 54. (ust.1: wolność słowa; ust.2: zakaz
stosowania cenzury prewencyjnej)
• kościoły i związki wyznaniowe
✓ art. 53 ust.1: Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii
✓ ponadto (w związku historyczną rolą Kościoła w Polsce), art. 25 formułuje 4
podstawowe zasady
๏ równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych
๏ bezstronność państwa w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i
filozoficznych, zapewniająca swobodę ich wyrażania
๏ poszanowanie autonomii kościołów i związków wyznaniowych połączone ze
współdziałaniem dla dobra człowieka oraz dobra wspólnego
๏ oparcie stosunków między państwem a kościołami i związkami wyznaniowymi
na ustawach uchwalonych na podstawie zawartych umów
6. Zasada podziału władzy
a) art. 10 ust. 1: Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze
władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej
b) dwa podejścia do zasady podziału władzy
• sens przedmiotowy (funkcjonalny) - jest to wydzielenie rodzajowo odmiennych sfer
działania państwa, takich jak stanowienie prawa, wykonywanie prawa, sądzenie (art. 10
ust.1)
• sens podmiotowy (organizacyjny) - jest to odrębne istnienie trzech grup organów -
władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej, władzy sądowniczej (art. 10 ust. 2)
c) system hamulców i równowagi
• w konstruowaniu systemu podziału władzy ważne jest, aby poszczególne sfery władzy
były od siebie oddzielone, a jednocześnie posiadały mechanizmy wzajemnego
ograniczania się i kontrolowania
d) ta zasada nie ma charakteru absolutnego
• nie należy szukać w niej całkowitego zakazu powierzania kompetencji wykonawczych
parlamentowi albo ustawodawczych - rządowi
• dwie istotne koncepcje
✓ koncepcja domniemań kompetencyjnych
๏ jeśli jakaś kompetencja daje się w miarę jednoznacznie określić ze względu na
treść, można domniemywać, iż należy ona do organu właściwego (np. jeśli ma
charakter stanowienia prawa, domniemuje się kompetencję parlamentu)
๏ konkretny przepis konstytucji (i tylko jej) może oczywiście to domniemanie
przełamać
❖ do takiego przepisu wolno stosować jedynie wykładnie literalną, zgodnie z
zasadą, że wyjątków nie można traktować rozszerzająco
✓ koncepcja istoty poszczególnych władz
๏ pierwotna teoria modelu parlamentarnego
❖ dualizm egzekutywy (głowa państwa + rząd na czele z premierem)
❖ władza głowy państwa ma charakter ograniczony
❖ republikańska głowa państwa powoływana jest przez parlament (więc nie
mają równorzędnej pozycji)
❖ rząd pochodzi z parlamentu (musi cieszyć się poparciem większości)
❖ rząd ponosi polityczną odpowiedzialność przed parlamentem
❖ rząd, w porozumieniu z głową państwa, może rozwiązać parlament

Mateusz Winczura 18
 ๏ parlamentaryzm zracjonalizowany w III RP
❖ centralne miejsce Sejmu jest rekompensowane koniecznością uzyskania
bezwzględnej lub kwalifikowanej większości głosów do działania bez zgody
Senatu i Prezydenta
❖ izolacja systemu sądownictwa od zazębiających się organów władzy
wykonawczej i ustawodawczej
❖ kompetencje sądów do kontrolowania władzy ustawodawczej (TK) i
wykonawczej (sądy administracyjne)
e) zasada podziału władzy nie odnosi się ani do ustroju władz lokalnych ani do ich relacji z
centralnymi organami państwa (wyrok TK z 1995 r.)
7. Zasada społecznej gospodarki rynkowej
a) art. 20: Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności
gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy
partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego RP
b) samo pojęcie nawiązuje do niemieckiej koncepcji połączenia idei gospodarki rynkowej z
zasadami państwa socjalnego (inaczej - welfare state)
c) dwa znaczenia terminu gospodarka rynkowa
• negatywny - wykluczenie powrotu gospodarki centralnie planowanej
• pozytywny - motorem rozwoju gospodarki mają być mechanizmy rynkowe
d) dodatkowy przymiotnik społeczna
• jej cele osiąga się poprzez
✓ politykę interwencjonizmu (kontrola bezrobocia, rozwiązywanie problemów
społecznych, stymulacja rozwoju niektórych sektorów czy regionów)
✓ rozbudowę świadczeń socjalnych (emerytury i renty, bezpłatna nauka, ochrona
zdrowia)
• dodatkowo warto odwołać się do zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2), ochrony
pracy (art. 24) oraz praw socjalnych (art. 65-76)
e) trzy podstawy społecznej gospodarki rynkowej
• wolność działalności gospodarczej
✓ ograniczona może być (…) tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny
interes społeczny (art. 22)
• własność prywatna
✓ mimo pojawiania się w konstytucji zarówno własności państwowej, jak i
samorządowej, to własność prywatna odgrywa kluczową rolę
✓ konstytucja
๏ gwarantuje jej ogólną ochronę (art. 21 ust. 1)
๏ ustala szczegółowe procedury wywłaszczenia (art. 21 ust. 2)
๏ zakazuje naruszania istoty tego prawa (art. 64 ust. 3)
• solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych
✓ jest to ogólny wyraz negocjacyjnego załatwiania spraw spornych, przewidywanym
już w art. 1 (określającym RP jako dobro wspólne)
f) zapis art. 20 jest nieco modyfikowany przez art. 23: Podstawą ustroju rolnego państwa
jest gospodarstwo rodzinne. Zasada ta nie narusza postanowień art. 21 i art.22
8. Zasada przyrodzonej godności człowieka
a) art. 30: Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw
człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest
obowiązkiem władz publicznych

Mateusz Winczura 19
(IV) Konstytucyjny status jednostki
1. Dwa podstawowe założenia indywidualizmu, przyświecające twórcom Konstytucji
a) jednostka ludzka jako podstawowy podmiot organizacji społeczeństwa
b) ograniczenie podporządkowania jednostki państwu
2. Zasady ogólne zawarte są w artykułach 30 - 37 Konstytucji RP
a) zasada godności człowieka (art. 30)
• uwagi prawne
✓ pojawia się po raz pierwszy w preambule: dbałość (…) o zachowanie przyrodzonej
godności człowieka
✓ w art 30 określa się godność jako
๏ przyrodzoną i niezbywalną
๏ źródło wolności praw człowieka i obywatela
๏ nienaruszalną
๏ objętą obowiązkowym poszanowaniem i ochroną przez władze publiczne
• sama idea opiera się na filozofii chrześcijańskiej i jest obecna w wielu
ustawodawstwach świata (KNZ, Hiszpanii czy Włoch)
✓ znajduje ona również wyraz w orzecznictwach trybunałów konstytucyjnych oraz
ETPCz
• podstawowe elementy tejże zasady
✓ źrodłem godności człowieka jest prawo naturalne
✓ zasada godności człowieka jest nienaruszalna
✓ godność przysługuje każdemu człowiekowi w jednakowym stopniu
✓ zasada godności człowieka jest podstawą porządku prawnego; wszelkie inne
regulacje muszą być interpretowane przez jej pryzmat
✓ podstawą godności człowieka jest jego autonomia (wolna wola)
✓ zasada godności człowieka nie pozwala stawiać człowieka w sytuacji, w której ta
godność byłaby przekreślana (vide doświadczenia prawa totalitarnego)
• orzecznictwo TK
✓ zakaz wprowadzenia przymusowych badań psychiatrycznych (SK 50/06)
✓ minimalny standard ochrony lokatorów (SK 51/05)
✓ zakaz umieszczania symbolu choroby na zwolnieniu lekarskim (U 5/97)
b) zasada wolności człowieka
• uwagi prawne
✓ pojawia się po raz pierwszy w preambule: w procesie stosowania Konstytucji dbali
(…) o zachowanie (…) prawa do wolności
✓ art. 31 ust. 1 i 2
๏ wolność to zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu
nie nakazuje
๏ wolność człowieka poddana jest ochronie prawnej
๏ każdy ma obowiązek szanować wolność i prawa innych
✓ art. 31 ust. 3 zawiera przesłanki i dopuszczalny zakres ograniczeń wolności
๏ tylko w ustawie
๏ tylko gdy są konieczne dla
❖ bezpieczeństwa lub porządku publicznego
❖ ochrony środowiska
❖ zdrowia i moralności publicznej
❖ wolności i praw innych osób
๏ ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw
• dwa aspekty wolności człowieka
✓ pozytywny - swoboda czynienia przez jednostkę wszystkiego, co nie jest jej
zakazane
✓ negatywny - nakaz może być wydany jednostce tylko wtedy, gdy prawo tak
przewiduje

Mateusz Winczura 20
 c) zasada równości
• zapisana jest w art. 32 Konstytucji, przewiduje
✓ równość wobec prawa
✓ równe traktowanie wszystkich przez władze publiczne
✓ zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z
jakiejkolwiek przyczyny
• znaczenie tej zasady
✓ równość wobec prawa (nakaz równego traktowania przy stosowaniu prawa) oraz
równość w prawie (nakaz uwzględniania zasady równości przez ustawodawstwo)
✓ nakaz jednakowego traktowania podmiotów w sytuacjach jednakowych lub
mających wspólne cechy relewantne
✓ zasada ta odnosi się do równości prawnej adresata, niekonieczne faktycznej
(dopuszczalne są np. różnice ekonomiczne)
✓ zasada równości nie ma charakteru bezwzględnego, ale odejście od niej musi być
każdorazowo dobrze umotywowane
✓ wg TK zasada równości powinna pozostawać w związku z zasadą sprawiedliwości
społecznej
✓ zasada równości ma charakter uniwersalny - odnosi się do wszelkich dziedzin życia
(art. 32 ust. 2)
• szczegółowe aspekty zasad równości w Konstytucji
✓ art. 25 ust. 1 - zasada równouprawnienia kościołów i innych związków
wyznaniowych
✓ art. 33 - zasada równości kobiet i mężczyzn
✓ art. 96 ust. 2; art. 127 ust. 1; art. 169 ust. 2 - zasada równości prawa wyborczego
✓ art. 64 ust. 2 - zasada równej ochrony własności, innych praw majątkowych oraz
dziedziczenia
✓ art. 60 - zasada równego dostępu do służby publicznej
3. Podmioty praw i wolności
a) zgodnie z tytułem rozdziału II, należy odróżnić prawa przysługujące człowiekowi od praw
przysługujących obywatelowi
• art. 37 dale prawo korzystania z wolności każdemu, kto znajduje się pod władzą RP;
wyjątki od tej zasady dot. cudzoziemców określa ustawa
• dla obywateli zarezerwowane są prawa polityczne (np. wyborcze) i niektóre socjalne
(np. dostęp do publicznej służby zdrowia)
✓ ustawodawca w/w prawa może rozszerzać, ale nie zawężać
b) obywatelstwo (ustawa z 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie)
• nabycie obywatelstwa
✓ ex lege
๏ gdy przynajmniej jedno z rodziców ma obywatelstwo polskie
๏ w razie urodzenia na terytorium RP, gdy rodzice są nieznani, nie posiadają
żadnego obywatelstwa lub ich obywatelstwo jest nieznane
✓ nadanie obywatelstwa polskiego przez Prezydenta
✓ uznanie cudzoziemca za obywatela przez wojewodę (cenzus domicylu - od 2 do 10
lat)
✓ przywrócenie obywatelstwa (odebranego ze względów politycznych)
• utrata obywatelstwa może nastąpić tylko na wniosek zainteresowanego
• polskie prawo nie zakazuje posiadania podwójnego obywatelstwa
• wszyscy obywatele polscy są obywatelami UE
c) status cudzoziemców
• konstytucja gwarantuje każdemu cudzoziemcowi na terytorium RP te same prawa, co
obywatelowi, zastrzegając możliwość ich ograniczenia przez ustawę zwykłą
• pewne minimum praw RP musi zapewnić cudzoziemcom na mocy wiążącego ją prawa
międzynarodowego
• cudzoziemcy nie mogą posługiwać się skargą konstytucyjną do dochodzenia
przyznania azylu czy uzyskania statusu uchodźcy

Mateusz Winczura 21
 d) status dzieci
• podkreślenie obowiązku zapewnienia ochrony praw dziecka (art. 72 ust. 1)
• obowiązek szkolny do 18. roku życia (art. 70 ust. 1)
• zakaz stałego zatrudniania dzieci poniżej 16 lat (art. 65 ust. 3)
• Konstytucja wielokrotnie zwraca uwagę na to, iż dziecko powinno funkcjonować w
ramach rodziny (np. art. 18), a podstawowe decyzje dot. wychowania i wykształcenia
powinny należeć do rodziców (np. art. 53 ust. 3)
• Ochrony praw dziecka ma strzec Rzecznik Praw Dziecka (art. 72 ust. 4; szczegółowiej -
ustawa z 6 stycznia 2000 r. Rzeczniku Praw Dziecka)
✓ powoływany na 5-letnią kadencję przez Sejm za zgodą Senatu
e) osoby prawne
• w przypadku niektórych osób prawnych, Konstytucja gwarantuje prawa wprost (partie
polityczne, związki wyznaniowe, związki zawodowe, organizacje mniejszości
narodowych)
• pewne prawa - np. prawo własności czy swoboda działalności gospodarczej - siłą
rzeczy odnoszą się do osób prawnych
• w/w nie dotyczy osób prawnych prawa publicznego (np. jednostek samorządu
terytorialnego) - ich status uregulowany jest odmiennie)
4. Adresaci praw i wolności
a) podstawowym adresatem przepisów rozdziału II są władze publiczne (wszelkie podmioty,
które sprawują kompetencje władcze bądź w ich sprawowaniu uczestniczą)
• ich obowiązki mogą mieć charakter pozytywny (konieczność podjęcia działania) lub
negatywny (konieczność powstrzymania się od działania)
✓ formą obowiązków pozytywnych jest obowiązek proceduralny - jeśli jednostce
przysługuje prawo, przysługuje jej też procedura jej dochodzenia
b) prawa i wolności =/= zasady polityki państwa
• te drugie (wg uchwały SN III CZP 4/00) nie tworzą praw podmiotowych, a ich
wypełnienie nie może być dochodzone na drodze sądowej
• jest to tzw. refleks prawny - istnieje adresat obowiązku, a nie ma podmiotu
uprawnionego do dochodzenia jego realizacji
c) Konstytucja nie uznaje expressis verbis horyzontalnego działania konstytucyjnych praw i
wolności (np. zakaz dyskryminacji w prywatnej firmie); tym niemniej
• przepisy ustawodawstwa zwykłego dot. relacji między podmiotami prywatnymi muszą
być interpretowane w zgodzie z przepisami Konstytucyjnymi
• Konstytucja zobowiązuje władze publiczne do zapewnienia każdemu ochrony przed
działaniami osób trzecich ingerującymi w prawa i wolności jednostki
d) w/w pogląd jest charakterystyczny dla Polski; ETPCz uznaje natomiast, że prawa człowieka
obligują horyzontalnie (są obowiązkami nie tylko państwa, ale i każdej innej osoby)
5. Ograniczenia praw i wolności
a) podstawą do jakichkolwiek ograniczeń jest art. 31 ust. 1 Konstytucji RP, który przewiduje
kryteria
• formalne - jedynie w drodze ustawy
• materialne - ochrona jednej z 6 wartości:
✓ bezpieczeństwo państwa
✓ porządek publiczny
✓ środowisko
✓ zdrowie publiczne
✓ moralność publiczna
✓ wolności i prawa innych osób

Mateusz Winczura 22
 b) zasada proporcjonalności
• znajduje ona wyraz w art. 31 ust. 3 Konstytucji ((…) tylko wtedy, gdy są konieczne w
demokratycznym państwie); dwie podstawowe idee
✓ ograniczenie praw i wolności może być wprowadzone tylko w koniecznym zakresie
๏ dana regulacja musi być w stanie doprowadzić do zamierzonych skutków
๏ dana regulacja musi być niezbędna do ochrony powiązanego z nią interesu
społecznego
๏ efekty danej regulacji muszą być proporcjonalne do ciężarów nakładanych przez
nią na obywatela
✓ zachowanie proporcji musi odpowiadać warunkom demokratycznego państwa
prawnego
c) istota praw i wolności
• w każdym prawie/wolności można wyodrębnić pewne elementy podstawowe, bez
których nie mogą istnieć 
✓ przykład - własność
๏ wywłaszczenie narusza jej istotę, zatem niezbędna jest regulacja konstytucyjna
słuszne odszkodowanie
๏ droga konieczna nie narusza jej istoty, zatem wystarczy regulacja zwykła
• istnieją dwie płaszczyzny rozumienia istoty prawa / wolności
✓ negatywna - oznaczająca nakaz miarkowania ograniczeń
✓ pozytywna - zakładającej istnienie pewnego nienaruszalnego rdzenia prawa
d) w przypadku wprowadzania ograniczeń, należy kierować się zasadą balansowania
(harmonizowania) kolidujących interesów
• musi ono opierać się na konstytucyjnych kryteriach aksjologicznych (aby ustalić rangę
wartości pożądanej i wartości naruszanej)
• poszczególne prawa i wolności jednostki mają zróżnicowaną rangę i znaczenie
(wolności osobiste i polityczne > prawa socjalne i ekonomiczne)
• wiele wolności ma specjalnie zastrzeżoną możliwość ustanawiania ograniczeń (np.
ograniczenie władzy rodzicielskiej - art. 48 ust. 3)
e) stany nadzwyczajne
• istotą stanu nadzwyczajnego jest wprowadzenie ograniczeń praw i wolności jednostki
• ich problematyka jest przedmiotem unormowań prawa międzynarodowego (EKPCz,
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych)
• Konstytucja RP przewiduje trzy rodzaje stanu nadzwyczajnego
✓ stan wojenny
✓ stan wyjątkowy
✓ stan klęski żywiołowej
6. Katalog praw i wolności w Konstytucji RP (art. 38 - 76)
a) uwagi ogólne
• obecnie powszechne jest dwuwarstwowe pojmowanie norm o prawach jednostki
✓ jako prawo podmiotowe - konkretne uprawnienie jednostki względem władz
publicznych (ew. innych podmiotów) oraz proceduralnie możliwe do zrealizowania
✓ jako wytyczna do działania dla całego systemu władz publicznych (określona
wartość, którą organy powinny się kierować)
• Konstytucja RP przyjęła przedmiotową klasyfikację praw i wolności
✓ wolności i prawa osobiste (art. 38 - 56)
✓ wolności i prawa polityczne (art. 57 - 63)
✓ wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne (art. 64 - 76)
b) prawa i wolności osobiste
• prawo do życia (art. 38)
✓ jego podmiotem jest każdy człowiek
✓ ogólnikowe sformułowanie jest efektem sporów wobec zakresu praw nasciturusa
oraz ew. wprowadzenia kary śmierci

Mateusz Winczura 23
 • nietykalność osobista
✓ zakaz poddawania eksperymentom naukowym bez dobrowolnej zgody (art. 39)
✓ zakaz poddawania torturom i okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu
traktowaniu i karaniu oraz stosowania kar cielesnych (art. 40)
๏ nie można tego ograniczyć w trybie art. 31 ust. 3 (wyrok TK)
✓ zakaz innych form naruszania integralności fizycznej jednostki (art. 41 ust. 1)
✓ zakaz pozbawiania wolności z wyjątkiem przypadków określonych ustawowo (art.
41)
✓ nienaruszalność mieszkania (art. 50)
• prawo do rzetelnej procedury sądowej
✓ prawo do sądu (art. 45)
✓ podstawowe zasady odpowiedzialności karnej
๏ nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege (art. 42 ust. 1)
❖ wyjątek - popełnienie przestępstwa w myśl prawa międzynarodowego
๏ prawo do obrony (art. 42 ust. 2)
๏ zasada domniemania niewinności (art. 42 ust. 3)
๏ wyłączenie przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko
ludzkości (art. 43)
๏ zawieszenie przedawnienia w stosunku do przestępstw nieściganych z przyczyn
politycznych (art. 44)
• prawo do ochrony prywatności (art. 47)
✓ ochrona życia prywatnego, rodzinnego, czci, dobrego imienia oraz prawo
decydowania o życiu osobistym
✓ ochrona prywatności światopoglądu i wyznania (art. 53 ust. 7)
✓ autonomia stosunków rodzinnych (art. 48 i art. 53 ust. 3)
✓ ograniczenia dot. ujawniania, pozyskiwania i dostępności informacji o osobach
prywatnych (art. 51)
• wolność przemieszczania się (art. 52)
✓ swoboda przemieszczania się po terytorium RP
✓ swoboda wyboru miejsca zamieszkania i pobytu
✓ swoboda opuszczenia terytorium RP (=prawo do paszportu)
✓ zakaz banicji (art. 52 ust. 4)
✓ zakaz ekstradycji osoby, która jest ścigana ze względu na przestępstwo polityczne
bez użycia przemocy lub zostanie poddana tam nieludzkiemu traktowaniu (art. 55)
✓ prawo osiedlenia się na terytorium RP przez osoby, których pochodzenie polskie
zostało stwierdzone zgodnie z ustawą (art. 52 ust. 5)
• wolność sumienia i religii (art. 53)
✓ wolność wyznawania religii oraz prowadzenia życia wg jej postanowień (art. 85 ust.
2)
✓ swoboda kultu (=zakaz zmuszania do uczestniczenia w praktykach religijnych)
✓ swoboda posiadania świątyń i innych miejsc kultu
✓ prawo do opieki duszpasterskiej w wojsku, więzieniu itp.
✓ prawo rodziców do wychowania dziecka w zgodzie z wierzeniami
• wolność wyrażania poglądów i opinii (art. 54)
✓ wolność wyrażania poglądów
✓ wolność pozyskiwania informacji
✓ wolność rozpowszechniania informacji
✓ wolność środków masowego przekazu (zakaz cenzury prewencyjnej i zakaz
koncesjonowania prasy)
• prawo uzyskania w RP azylu lub statusu uchodźcy (art. 56)
c) prawa i wolności polityczne
• udział w życiu publicznym
✓ prawo dostępu do służby publicznej (art. 60)
✓ prawo do uzyskiwania działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących
funkcje publiczne (art. 61)
✓ prawo głosowania w wyborach i referendach (art. 62)
Mateusz Winczura 24
 ✓ prawo kandydowania w wyborach (art. 99 i art. 127 ust. 3)
✓ prawo składania petycji, skarg i wniosków (art. 63)
• wolność zgromadzeń (art. 57)
• wolność zrzeszania się (art. 58 i art. 59)
✓ ograniczone przez art. 13 oraz art. 58 ust. 2
✓ ograniczone dla osób zatrudnionych w apolitycznych służbach (wyrok TK)
d) prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne
• prawo własności (art. 64)
✓ to z jednej strony podstawa gospodarki rynkowej (art. 20), która podlega ochronie
(art. 21 ust. 1), a z drugiej - konstytucyjne prawo jednostki (art. 64)
✓ wywłaszczenie jest możliwe tylko na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem
(art. 21 ust. 2)
✓ cywilistyczne ograniczenie własności nie może naruszać istoty tego prawa (art. 64
ust. 3)
✓ przepadek rzeczy może nastąpić tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia
sądu (art. 46)
✓ prawo dziedziczenia jest korelatem i dopełnieniem własności; przepisy ustawowe
nie mogą ograniczać wolności testowania ani przewidywać ukrytego wywłaszczenia
• swoboda działalności gospodarczej (art. 22)
• uprawnienia pracownicze (trochę art. 24)
✓ wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy (art. 65 ust. 4)
✓ prawo do minimalnego wynagrodzenia (art. 65 ust. 4)
✓ prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 66 ust. 1)
✓ prawo do wypoczynku (art. 66 ust. 2)
✓ prawo do tworzenia związków zawodowych (art. 59 ust. 1)
• prawo do ochrony zdrowia (art. 68)
✓ obowiązek opieki nad osobami niepełnosprawnymi (art. 69)
✓ obowiązek opieki nad matkami przed i po urodzeniu dziecka (art. 71 ust. 2)
• prawo do nauki (art. 70)
✓ wolność nauczania (art. 73)
✓ wolność wyboru szkoły
✓ wolność tworzenia szkół niepublicznych
• prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska (art. 74 ust. 3)
e) inne zasady polityki państwa
• opieka i ochrona małżeństwa, rodzicielstwa i rodziny (art. 18, art. 71 ust. 1, art. 72)
• opieka nad weteranami walk o niepodległość (art. 19)
• działania na rzecz zaspokajania potrzeb mieszkaniowych obywateli (art. 75)
• ochrona konsumentów, użytkowników i najemców (art. 76)
7. Ochrona praw i wolności
a) podstawowym środkiem jest droga sądowa (art. 45); inne procedury to
• skarga konstytucyjna (której celem jest norma prawna, na podstawie której wolności
zostały złamane)
• wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich
b) art. 81 - pewnych praw (minimalna wysokość wynagrodzenia, prawo do bezpiecznych
warunków pracy, prawo do wypoczynku, ochrona konsumentów itp.) można dochodzić tylko
w granicach określonych w ustawie
• ustawa, rzecz jasna, nie może naruszać istoty tych praw oraz ograniczać ich ponad
miarę 
8. Konstytucyjne obowiązki jednostki
a) nie mają waloru bezpośredniej stosowalności - ustawa musi je doprecyzować
b) katalog
• obowiązek wierności RP i troski o dobro wspólne (art. 82)
✓ obowiązek obrony RP (art. 85)
• obowiązek przestrzegania prawa RP (art. 83)
• obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych (art. 84)
• obowiązek dbałości o środowisko naturalne (art. 86)
Mateusz Winczura 25
(V) Źródła prawa
1. Uwagi ogólne
a) system prawa w państwie demokratycznym opiera się na hierarchicznej budowie z
Konstytucją i ustawami na czele (co wynika również z zasady suwerenności Narodu)
b) Konstytucja z 1997 roku jest pierwszą polską ustawą zasadniczą, w której kompleksowo
uregulowano kwestię tworzenia prawa
c) następuje wyraźne odróżnienie przepisów prawa powszechnie obowiązujących (z
zamkniętym katalogiem podmiotowym oraz przedmiotowym) od przepisów wewnętrznych
2. Dualistyczny charakter systemu źródeł prawa
a) prawo powszechnie obowiązujące
• ich istotą jest fakt, że mogą - jako jedyne - wiązać wszystkie podmioty w Polsce (osoby
fizyczne, prawne etc.)
• zamknięty katalog źródeł prawa wynika wprost z art. 87 Konstytucji RP; potwierdził to
nieraz TK (np. K 25/99)
• owo zamknięcie ma charakter
✓ przedmiotowy (Konstytucja wymienia formy aktów, w jakich mogą być stanowione
przepisy prawa)
๏ Konstytucja (art. 87 ust.1)
๏ ustawy (art. 87 ust.1)
๏ ratyfikowane umowy międzynarodowe (art. 87 ust.1)
๏ rozporządzenia (art. 87 ust.1)
๏ akty prawa miejscowego (art. 87 ust.2)
๏ rozporządzenia Prezydenta z mocą ustawy (art. 234)
๏ przepisy stanowione przez organizację międzynarodową (art. 91 ust. 3)
๏ [wg niektórych] układy zbiorowe pracy (art. 59 ust.2)
✓ podmiotowy (Konstytucja wymienia podmioty, które mogą stanowić prawo
powszechnie obowiązujące)
๏ na poziomie Konstytucji
❖ parlament
๏ na poziomie ustaw zwykłych
❖ parlament
❖ w szczególnych wypadkach - Prezydent RP
๏ na poziomie rozporządzeń
❖ RM
❖ Prezes RM
❖ minister działowy
❖ przewodniczący komitetów zasiadający w RM
❖ Prezydent RP
❖ KRRiT
๏ na poziomie aktów prawa miejscowego
❖ organy samorządu terytorialnego
❖ terenowe organy administracji rządowej
b) prawo wewnętrzne
• z definicji ma ograniczony zakres zastosowania - jedynie do jednostek organizacyjnie
podległych organowi wydającemu dany akt (K 28/98)
• wyliczenie aktów prawa wewnętrznego w art. 93 ust. 1 Konstytucji (uchwały RM,
zarządzenia Prezesa RM i ministrów) nie ma charakteru zamkniętego (K 21/98)
✓ uprawnienia do tworzenia aktów prawa wewnętrznego (zarówno co do formy jak i
podmiotów uprawnionych) określa ustawa
• wymagania stawiane aktom prawa wewnętrznego wg art. 93 Konstytucji
✓ może być adresowany tylko do jednostek organizacyjne podległych organowi
wydającemu dany akt
๏ TK zdaje się traktować rozszerzająco termin podległości organizacyjnej

Mateusz Winczura 26
 ✓ może obowiązywać tylko te jednostki, a zatem nie może być podstawą decyzji
wobec innych podmiotów
✓ może być wydany tylko w ramach ustawy, która określa ogólną kompetencję
danego organu do wydawania aktów prawa wewnętrznego
✓ akty prawa wewnętrznego muszą być zgodne z powszechnie obowiązującym
prawem (weryfikować może je zarówno TK, jak i sądy)
c) podział na prawo powszechnie obowiązujące i prawo wewnętrzne ma charakter
dychotomiczny (tertium non datur)
3. System prawa powszechnie obowiązującego
a) zasada hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa, na którą składa się 
• wymóg zgodności aktów niższego szczebla z aktami wyższego szczebla (pod sankcją
nieważności)
• wymóg, by uchylenie, zmiana lub zawieszenie aktu danego szczebla mogło mieć
miejsce jedynie przez wydanie aktu normatywnego przynajmniej tego samego szczebla
• zakaz normowania pewnych materii poniżej określonego poziomu (np. koncepcja
wyłączności ustawy)
• zakaz wydawania aktów najniższego szczebla bez upoważnienia w samoistnym akcie
wyższego szczebla
b) cztery szczeble polskiego prawa
• I - konstytucyjny (Konstytucja RP)
• II - umów międzynarodowych (zalicza się tutaj umowy ratyfikowane oraz prawo
pochodne organizacji międzynarodowych)
• III - ustaw zwykłych (zalicza się tutaj też rozporządzenia z mocą ustawy)
• IV - rozporządzeń
c) warunkiem wejścia w życie aktu normatywnego jest jego ogłoszenie (art. 88)
• szczegóły normuje ustawa z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych
• dwa ponadresortowe dzienniki publikacyjne (wydawane przez Prezesa RM)
✓ Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej
๏ Konstytucja
๏ ustawy oraz rozporządzenia z mocą ustawy
๏ rozporządzenia
๏ ratyfikowane umowy międzynarodowe
๏ orzeczenia TK dot. aktów normatywnych w nim opublikowanych
๏ uchwały RM uchylające rozporządzenie ministra
๏ akty dot. stanu wojny i pokoju, wyborów, stanów nadzwyczajnych
๏ teksty jednolite ustaw
๏ obwieszczenia o sprostowaniu błędów w ogłoszonych tekstach aktów
normatywnych
✓ Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski”
• w/w ustawa przewiduje również obowiązek niezwłocznego publikowania aktów
normatywnych
• dopiero od chwili opublikowania można obliczać czas trwania vacatio legis
✓ domniemuje się, że trwa on 14 dni (licząc od dnia następnego po opublikowania
Dz.U.), może swobodnie ulegać przedłużeniu
✓ może ona ulec skróceniu lub nawet całkowitemu pominięciu, jeśli
๏ wymaga tego ważny interes państwa
๏ nie stoi to w sprzeczności z zasadami demokratycznego państwa prawnego
d) ustawa jest
• aktem parlamentu
✓ wynika z tego, iż żaden inny organ (poza sytuacjami wyjątkowymi jak art. 234) nie
może stanowić ustaw ani aktów prawa jej równorzędnych
✓ wykluczona jest również możliwość stanowienia ustaw w drodze referendum
• o charakterze normatywnym
✓ wyklucza to obecność w ustawie treści nienormatywnych (czyli takich, z których nie
da się wyprowadzić norm prawnych)

Mateusz Winczura 27
 ✓ zasadniczo powinna być zatem aktem generalnym i abstrakcyjnym
๏ wyjątkiem jest np. zgoda na ratyfikację
๏ również ustawa o uposażeniu byłych Prezydentów wymieniała z imienia i
nazwiska Lecha Wałęsę 
• samoistnym
• zajmującym najwyższe miejsce w krajowym systemie prawa
✓ ustawa zwykła musi być zgodna z ustawą zasadniczą (Konstytucją RP)
✓ jest aktem samoistnym (niepotrzebne jest jakiekolwiek upoważnienie do jej
wydania)
๏ niektóre materie muszą być unormowane w ustawie zgodnie z postanowieniami
Konstytucji
✓ ustawa może być zmieniona, uchylona bądź zawieszona jedynie przez inną normę
ustawową
✓ ustawa może zmieniać, uchylać lub zawieszać każdą inną normę prawną prawa
krajowego
✓ każdy inny powszechnie obowiązujący akt normatywny może być wydany jedynie
na podstawie ustawowego upoważnienia i tylko w celu jej wykonania
• o nieograniczonym zakresie przedmiotowym
✓ ograniczenia tego nieograniczonego charakteru
๏ musi pozostawać w zgodzie z Konstytucją i ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi
๏ nie może regulować spraw zastrzeżonych dla regulaminów Sejmu i Senatu (art.
112, art. 61 ust. 4, art. 123 ust. 2)
๏ nie może regulować spraw zastrzeżonych dla Zgromadzenia Narodowego (art.
114 ust. 2)
✓ wyłączność ustawy na regulowanie pewnych kwestii
๏ przed 1997 r. przyjmowano, że pewne regulacje muszą być wydawane za
pomocą ustawy lub przez jej upoważnienie; dziś każda norma prawa
powszechnie obowiązującego musi mieć oparcie w ustawie
๏ obecnie przewiduje się, że pewne sprawy nie mogą być uregulowane inaczej jak
w ustawie (czyli nie można powierzać ich organom wykonawczym) tzw.
absolutna wyłączność ustawy
❖ prawo karne i inne formy represji
❖ prawo podatkowe
❖ ograniczanie praw i wolności obywatelskich w trybie art. 31 ust. 3
❖ zasada ogólna - im bardziej dana regulacja wkracza w sytuację prawną
jednostki, tym bardziej powinna być doprecyzowana w ustawie
• dochodzącym do skutku w szczególnej procedurze
• jest jeden wyjątek od w/w: art. 219 Konstytucji przewiduje, iż w szczególnych
okolicznościach rząd może działać na podstawie projektu ustawy budżetowej
e) rozporządzenia
• podstawą jego wydania jest art. 92
• prawo do wydawania rozporządzeń mają
✓ Prezydent (art. 142 ust. 1)
✓ Rada Ministrów (art. 146 ust. 4 pkt 2)
✓ Prezes Rady Ministrów (art. 148 ust. 1)
✓ ministrowie działowi (art. 149 ust 2)
✓ przewodniczący komitetów w ramach RM (art. 149 ust. 3)
✓ KRRiT (art. 213 ust. 2)
• w/w spis jest katalogiem zamkniętym, co stwierdził TK ws. możliwości wydawania
rozporządzeń przez organy NBP (K 25/99)
• art. 92 ust. 3 przewiduje, że rozporządzenie może być wydane tylko na podstawie
ustawy (a nie np. akt prawa UE - Kp 3/08), w której zawarte jest upoważnienie o:
✓ szczegółowości podmiotowej (wskazuje organ uprawniony/zobowiązany do wydania
aktu wykonawczego; zakaz subdelegacji)

Mateusz Winczura 28
 ✓ szczegółowość przedmiotowa (wskazuje zakres spraw do uregulowania w danym
akcie wykonawczym; nie można interpretować tego rozszerzająco)
✓ szczegółowość treściowa (upoważnienie ustawowe musi podawać pewne
wytyczne dot. sposobu uregulowania materii przez akt wykonawczy)
• wymagania stawiane rozporządzeniu
✓ musi opierać się na upoważnieniu ustawowym (zakaz wydawania rozporządzeń
samoistnych)
✓ jego postanowienia muszą realizować wytyczne oraz być zgodne z duchem ustawy
✓ jego postanowienia muszą odpowiadać celowi ustawy, którą ma wykonywać
✓ nie może być sprzeczne z innymi aktami rangi ustawowej
• orzeczenie może być zakwestionowane przez
✓ TK (który może orzec o utracie mocy całego aktu lub niektórych przepisów, jeśli
stwierdzi sprzeczność z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub
ustawą)
✓ sądy powszechne i administracyjne (które mogą odmówić jego stosowania, jeśli
odnajdą w/w sprzeczności)
f) akty prawa miejscowego
• Konstytucja nie precyzuje, w jakiej formie mają być wydane (stosowna ustawa też
jeszcze nie powstała)
• również i one wymagają upoważnienia ustawowego, ale poziom wymaganej
szczegółowości jest dużo mniejszy niż w przypadku rozporządzeń
• dwa typy aktów prawa miejscowego o powszechnie obowiązującym charakterze
✓ przepisy wykonawcze do odrębnych ustaw (wydawane na podstawie ustawy przez
wskazany weń organ)
✓ przepisy porządkowe (wydawane na podstawie ogólnego upoważnienia przez
władze uchwałodawcze lub, w razie nagłej potrzeby, wykonawcze)
• zgodność aktów prawa miejscowego z ustawami, Konstytucją i ratyfikowanymi
umowami międzynarodowymi kontrolują sądy administracyjne (nigdy TK)
4. Prawo międzynarodowe w krajowym porządku prawnym
a) dwie koncepcje dot. relacji pmp i prawa wewnętrznego
• monistyczna (pmp i prawo wewnętrzne to jeden porządek prawny, w którym
pierwszeństwo ma to pierwsze)
• dualistyczna (pmp i prawo wewnętrzne to dwa porządki prawne, a więc to drugie
potrzebuje transformacji na to pierwsze, by móc obowiązywać obywateli)
b) art. 9 Konstytucji obliguje do przestrzegania prawa międzynarodowego
• jak zauważył TK, oznacza to, iż na terytorium RP może obowiązywać również prawo
nie pochodzące od rodzimego ustawodawcy
c) podział umów międzynarodowych w świetle postanowień Konstytucji
• ratyfikowane
✓ ratyfikacja to akt ostatecznego potwierdzenia woli państwa związania się umową
międzynarodową
๏ jest ona poprzedzona negocjacjami nad treścią umowy oraz jej podpisaniem (do
czego w Polsce uprawniona jest RM - art. 146 ust. 2 pkt. 10)
๏ szczegóły procedury zawierania umów międzynarodowych reguluje ustawa z 14
kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych
✓ ratyfikacji w Polsce dokonuje Prezydent RP
๏ jeśli umowa mieści się w którejś z 5 kategorii wymienionych w art. 89 ust. 1 (a
jest tak prawie zawsze), wymagana jest zgoda ustawowa na ratyfikację 
❖ pokoje, sojusze, układy polityczne lub wojskowe
❖ wolności prawa lub obowiązki obywatelskie przewidziane w Konstytucji
❖ członkostwo RP w organizacji międzynarodowej
❖ znaczne obciążenie państwa pod względem finansowym
❖ sprawy uregulowane w ustawie lub takie, w których Konstytucja wymaga
ustawy
๏ w innym przypadku RM jest zobowiązana jedynie powiadomić Sejm o
przekazaniu Prezydentowi RP umowy do ratyfikacji
Mateusz Winczura 29
 ✓ umowy ratyfikowane
๏ są źródłami prawa powszechnie obowiązującego w Polsce
๏ mogą stanowić podstawę praw i obowiązków wszystkich podmiotów
✓ zasady art. 91 ust. 1
๏ akt ratyfikacji ma skutek transformacyjny - nie jest wymagana dodatkowa
ustawa, aby postanowienia tej umowy stały się elementem polskiego systemu
prawnego
๏ umowa ratyfikowana obliguje organy stosujące prawo do kierowania się jej
postanowieniami w decyzjach dot. innych podmiotów
✓ Konstytucja przewiduje prymat (lex superior) umów ratyfikowanych za uprzednią
zgodą wyrażoną w ustawie nad ustawą zwykłą
๏ zdaniem prof. Garlickiego oznacza to, iż ustawy ratyfikowane w trybie zwykłym a
contrario nie mają większej mocy prawnej niż ustawy; ba, interpretując
celowościowo art. 89 ust. 1 pkt 5 należy przyznać im rangę podustawową
✓ zawierane umowy międzynarodowe muszą być zgodne z Konstytucją, co bada TK
(przewidują to art. 133 ust. 2 oraz art. 188 pkt 1)
• nieratyfikowane
✓ zawierane są przez RM lub poszczególnych ministrów (wówczas wymagają jednak
zatwierdzenia przez RM)
✓ nie mogą być źródłem prawa powszechnie obowiązującego (a contrario z art. 87
ust. 1)
d) zasady dot. prawa UE
• zasada bezpośredniej skuteczności prawa UE w krajowych porządkach prawnych
• zasada pierwszeństwa prawa UE przed prawem krajowym (może - i musi - ją
zastosować każdy sędzia)
• zasada jednolitości prawa UE (w każdym kraju normy prawa UE powinny być
rozumiane tak samo)

(VI) Wybory i prawa wyborcze

1. Pojęcia
a) wybory parlamentarne to regularne odnawianie składu parlamentu w wyniku decyzji
podejmowanych w szczególnej procedurze przez ogół obywateli posiadających pełnię praw
politycznych
• w państwach demokratycznych z tego typu wyborów musi pochodzić przynajmniej
pierwsza izba parlamentu
b) wybory lokalne muszą odnosić się przynajmniej do najniższego (gminnego) szczebla
podziału terytorialnego
c) wybory (aby w ogóle dana instytucja zasługiwała na to miano) muszą być przeprowadzone
w zgodzie z zasadą pluralizmu politycznego (przewidującej swobodną konkurencję partii
politycznych i ich programów)
d) prawo wyborcze
• w znaczeniu podmiotowym - uprawnienie obywatela do kandydowania (p.w. bierne) i
oddawania głosu (p.w. czynne) w wyborach
• w znaczeniu przedmiotowym - gałąź prawa regulująca kwestie przygotowania,
przeprowadzania i ustalania wyników wyborów
Mateusz Winczura 30
 e) źródła prawa wyborczego
• w RP podstawą są odpowiednie przepisy Konstytucji
✓ art. 62 (uprawnienie obywatela do brania udziału w wyborach)
✓ art. 96 ust. 2 (zasady wyborów do Sejmu)
✓ art. 97 ust. 2 (zasady wyborów do Senatu)
✓ art. 98 - 101 (regulacje dot. wyborów do Sejmu i Senatu)
✓ art. 127 - 129 (regulacje dot. wyborów na urząd Prezydenta RP)
✓ art 169 ust. 2 i 3 (regulacje dot. wyborów do organów samorządu terytorialnego)
• szczegółowo kwestie wyborów reguluje ustawa z 5 stycznia 2011 r. - Kodeks
wyborczy
• z innych należy wymienić
✓ uchwały PKW
✓ interpretacje przepisów dokonywane przez TK, SN oraz NSA
f) system wyborczy to całokształt prawnych i pozaprawnych reguł określający sposób
przygotowania, przeprowadzania i ustalenia wyniku wyborów
• jest to pojęcie szersze niż prawo wyborcze, bowiem obejmuje np. wewnątrzpartyjny
sposób nominacji kandydatów w wyborach powszechnych czy ustalanie dlań miejsc na
listach
2. Podstawowe zasady prawa wyborczego
a) zasada powszechności
• określa ona krąg podmiotów, któremu przysługują prawa wyborcze
• aby została ona zrealizowana, ograniczenia mogą mieć jedynie naturalny, a nie
polityczny charakter
• przesłanki posiadania czynnego prawa wyborczego w RP (art. 62 Konstytucji RP)
✓ obywatelstwo polskie
๏ wyjątkiem są wybory do PE i do samorządu lokalnego, gdzie głosować mogą
również obywatele innych państw UE, stale mieszkający na terytorium Polski
✓ ukończenie 18. roku życia
๏ musi mieć to miejsce najpóźniej w dniu wyborów
๏ jest to granica wieku zbieżna z osiągnięciem pełnoletności
❖ nie jest to zatem cenzus wieku sensu stricto (takim byłoby ustanowienie jego
dolnej granicy np. na poziomie 30 lat)
✓ posiadanie pełni praw publicznych
๏ utratę praw publicznych albo wyborczych przewiduje art. 62 ust. 2 Konstytucji
๏ pozbawienie praw publicznych jest środkiem karnym, przewidzianym za pewne
przestępstwa w art. 39 i 40 k.k.
๏ pozbawienie praw wyborczych (bez orzekania o utracie praw publicznych) może
być orzeczone przez Trybunał Stanu
✓ posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych
๏ jest to instytucja prawa cywilnego, która wywołuje określone skutki w prawie
publicznym
• przesłanki posiadania biernego prawa wyborcze
✓ posiadanie czynnego prawa wyborczego (jest to jedyne kryterium dla kandydatów
do wyborów lokalnych)
✓ osiągnięcie odpowiedniego wieku
๏ 18 lat w wyborach lokalnych
๏ 21 lat do Sejmu (art. 99 ust. 1)
๏ 21 lat do PE (art. 11 k.w.)
๏ 25 lat na wójta / burmistrza / prezydenta miasta
๏ 30 lat do Senatu (art. 99 ust. 2)
๏ 35 lat na urząd Prezydenta RP (art. 127 ust. 3)
✓ [do Sejmu i Senatu] brak skazania prawomocnym wyrokiem za przestępstwo
umyślne

Mateusz Winczura 31
 • system gwarancji dla zasady powszechności
✓ nakaz wyznaczania wyborów na dzień wolny od pracy (art. 98 ust. 2, art. 128 ust. 2
Konstytucji RP)
✓ zasady tworzenia obwodów głosowania o wielkości między 500 a 3000 tysiące
mieszkańców (art. 12 §2 k.w.)
๏ dodatkowo tworzy się obwody specjalne w zakładach opieki zdrowotnej,
zakładach pomocy społecznej, domach studenckich, zakładach karnych i
aresztach śledczych
✓ prowadzenie rejestru i spisów wyborców (art. 18 k.w.)
๏ rejestr jest udostępniony dla każdego; w przypadku stwierdzenia braku można
zgłosić reklamację do urzędu gminy, a w razie niesatysfakcjonującego wyniku -
odwołanie do sądu rejonowego
๏ na podstawie rejestru wyborców tworzy się spis wyborców (art. 26 k.w.)
✓ instytucja zaświadczeń o prawie do głosowania (art. 32 k.w.)
๏ wyborca może pobrać takie zaświadczenie w swoim urzędzie gminy i wówczas
może głosować poza miejscem stałego zamieszkania
✓ procedura protestu wyborczego
b) zasada równości
• w znaczeniu formalnym oznacza ona regułę jeden człowiek - jeden głos
✓ obecnie w RP jest to reguła w każdych wyborach
• w znaczeniu materialnym oznacza, że każdy głos ma podobną siłę (a więc podobny
wpływ na wynik wyborów)
✓ obecnie w RP zapewnia to dostosowywanie liczby mandatów do liczby
mieszkańców w każdym okręgu
• zasada równości w sposób mniej restrykcyjny odnosi się do biernego prawa
wyborczego
✓ partie, które przekroczyły określony próg wyborczy, otrzymują subwencje z budżetu
(które mogą być przeznaczane na kampanię wyborczą kandydata)
✓ wyrok TK (K8/94) uznał jednak za niedopuszczalne prawo faworyzujące posłów
ubiegających się o reelekcję
• zasada ta nie ma rangi konstytucyjnej w odniesieniu do wyborów do Senatu
c) zasada bezpośredniości
• wyborca oddaje swój głos na osobę lub osoby, które mają zostać wybrane do danego
ciała przedstawicielskiego
✓ oznacza to, iż niemożliwe jest ustanowienie wyborów wielostopniowych do
jakiegokolwiek ciała przedstawicielskiego
• co do zasady, głosowanie jest aktem osobistym; wyjątki
✓ głosowanie przez pełnomocnika w imieniu osób niepełnosprawnych (art. 54 - 61
k.w.)
✓ głosowanie korespondencyjne (art. 62 - 68 k.w.)
d) zasada tajności głosowania
• gwarantuje ona każdemu głosującemu, że treść jego decyzji wyborczej nie będzie
mogła być ustalona i ujawniona
• Garlicki twierdzi, że tę zasadę należy traktować zarówno jako uprawnienie wyborcy, jak
i obowiązek państwa; TK - że jedynie jako uprawnienie (K 9/11)
• sposoby ochrony tajności głosowania
✓ obowiązek tajnego głosowania w kabinie (art. 52 §5 k.w.)
✓ odpowiedzialność karna osób, które bez zgody głosującego zapoznała się z treścią
jego głosu (art. 251 k.k.)
✓ wszystkie karty do głosowania muszą być jednakowe (nie mogą być numerowane
czy oznaczane)
• swoistym naruszeniem tej zasady może być tryb zgłaszania kandydatów, wymagający
zebrania określonej liczby podpisów

Mateusz Winczura 32
 e) zasada proporcjonalności
• odnosi się ona do ustalania wyniku głosowania
• istotą tej zasady jest taki sposób przekładania ilości oddanych głosów na obsadę
mandatów, by zapewnić możliwie najwierniejsze oddanie preferencji wyborców
• potencjalne metody liczenia głosów w systemie proporcjonalnym
✓ system Hare’a-Niemeyera
✓ system Hagenbacha - Bishoffa
✓ system Saint-Lague’a (zastosowany w Polsce w 2001 r.)
๏ porządkuje się listy wg ilości otrzymanych głosów
๏ liczbę oddanych głosów na każdą z list dzieli się przez kolejne liczby
nieparzyste (1,3,5,7)
๏ mandaty uzyskuje odpowiednia liczba najwyższych ilorazów (np. 7 mandatów -
7 największych ilorazów)
✓ system d’Hondta (obowiązuje w Polsce)
๏ jak wyżej, ale wyniki wyborcze dzieli się według kolejnych liczb całkowitych
(1,2,3,4…)
• opcjonalne modyfikacje systemu proporcjonalnego
✓ lista ogólnopolska (do 1997 r. w RP) - pewną część mandatów obsadza się z
ogólnokrajowej listy, gdzie bierze się pod uwagę wynik każdego z komitetów w skali
kraju
✓ próg wyborczy (5% dla partii, 8% dla koalicji; art. 196 i 197 k.w.)
๏ w Polsce próg 5% obowiązuje w wyborach do Sejmu i w wyborach do lokalnych
ciał przedstawicielskich
๏ wyjątek - komitety wyborcze mniejszości narodowych (mogą zdobywać mandaty
w pojedynczych okręgach bez konieczności zdobywania 5% w skali kraju)
• zasada ta nie znajduje zastosowania do wyborów
✓ na urząd Prezydenta RP (większość bezwzględna)
✓ na urząd wójta / burmistrza / prezydenta miasta (większość bezwzględna)
✓ do Senatu (większość względna)
3. Organizacja wyborów
a) zarządzenie wyborów
• do Sejmu i Senatu: zarządza je Prezydent RP nie później niż na 90 dni przed upływem
kadencji na dzień wolny przypadający w ciągu 30 dni przed upływem owych 4 lat
✓ w razie skrócenia kadencji Sejmu, wybory muszą być wyznaczone na dzień
przypadający nie później niż 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji
• na urząd Prezydenta: zarządza je Marszałek Sejmu na dzień wolny przypadający
między 100 a 75 dniem przed upływem kadencji
✓ w razie opróżnienia urzędu Prezydenta, muszą być zarządzone w ciągu 14 dni i
muszą się odbyć w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów
b) terminy
• obwód wyborczy - jednostka terytorialna, w ramach której oddaje głosy określona
grupa wyborców
✓ tworzone są przez rady gmin na wniosek wójta (jednolicie dla wszystkich wyborów)
• okręg wyborczy - jednostka terytorialna, w ramach której dokonywane jest obsadzenie
określonej liczby mandatów
✓ obecnie w Polsce jest 41 takich okręgów (z każdego od 7 do 19 mandatów) do
Sejmu i 100 do Senatu
✓ zasady tworzenia okręgów wyborczych
๏ nie może przecinać granic województwa
๏ nie mogą przecinać granic powiatu i miast na prawach powiatu
๏ muszą być ustalane w załączniku do Kodeksu wyborczego (a więc jako ustawa)
❖ wnioski o ew. zmiany są przedstawiane przez PKW
❖ zmian takich nie można wprowadzać później niż na 3 miesiące przed
wyborami
✓ w wyborach prezydenckich istnieje jeden okręg wyborczy obejmujący cały kraj

Mateusz Winczura 33
 • komisja wyborcza - szczególny organ państwowy, tworzony dla zorganizowania i
przeprowadzenia wyborów
✓ Państwowa Komisja Wyborcza
๏ jest to organ działający stale (a nie tylko w okresie wyborczym)
๏ skład
❖ składa się z trzech sędziów TK, trzech sędziów SN oraz trzech sędziów NSA
❖ wskazują ich prezesi odpowiednich sądów, a powołuje Prezydent
❖ PKW ma swojego przewodniczącego oraz dwóch wiceprzewodniczących
๏ sprawuje ona zadania nadzorczo - administracyjne nad komisjami okręgowymi i
obwodowymi
❖ ogłasza również wyniki wyborów
❖ w przypadku wyborów na urząd Prezydenta RP prowadzi rejestr kandydatów
๏ może wydawać
❖ wytyczne (dla okręgowych i obwodowych komisji wyborczych)
❖ wyjaśnienia (dla innych organów państwa)
✓ komisje okręgowe
๏ skład
❖ komisarz wyborczy
❖ sędziowie sądów apelacyjnych, okręgowych i rejonowych, zgłaszani przez
Ministra Sprawiedliwości i powoływani przez PKW
๏ do ich zadań należy
❖ rejestracja list kandydatów w wyborach do Sejmu i kandydatów do Senatu
❖ ustalanie wyników głosowania w okręgu do Sejmu i Senatu
c) zgłaszanie kandydatów
• na posłów i senatorów mogą to czynić partie polityczne oraz wyborcy (art. 100 ust. 1)
✓ do Senatu
๏ prawo zgłaszania kandydatów (a więc tworzenia komitetów wyborczych)
przysługuje
❖ partiom politycznym
❖ koalicjom partii politycznych
❖ wyborcom
๏ do Senatu wolno kandydować jedynie z jednego okręgu wyborczego; nie wolno
jednocześnie kandydować do Sejmu i Senatu
๏ kandydat musi wyrazić zgodę na kandydowanie oraz złożyć oświadczenie
lustracyjne (w razie stwierdzenia jego fałszywości przez sąd, mandat wygasa)
๏ kandydat musi zebrać co najmniej 2000 podpisów osób stale zamieszkałych w
danym okręgu wyborczym
๏ kandydatów rejestruje okręgowa komisja wyborcza (w razie odmowy ostateczne
rozstrzygnięcie należy do PKW)
✓ do Sejmu
๏ prawo zgłaszania list mają komitety wyborcze, które mogą być zakładane przez
w/w podmioty
๏ komitet zakłada 15 wyborców, którzy muszą zebrać 1000 podpisów
๏ na zgłaszanych listach obowiązuje zasada parytetu - musi znajdować się na niej
min. 35% kandydatów każdej płci
• na Prezydenta RP może to zrobić grupa 100 tys. wyborców (art. 127 ust. 3)
✓ etap I: zawiązanie komitetu wyborczego określonego kandydata (15 obywateli +
1000 podpisów)
๏ nie mogą być nimi partie polityczne
๏ na tym etapie kandydat musi złożyć pisemne oświadczenie o zgodzie na
kandydowanie oraz podać informację, czy w latach 1944 - 1990 był
pracownikiem lub współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa
๏ na w/w podstawach PKW rejestruje komitet wyborczy (ewentualne spory na tym
tle rozpatruje SN)
๏ zgłoszenie listy do wyborów w okręgu wymaga 5000 podpisów wyborców stale
mieszkających w danym miejscu
Mateusz Winczura 34
 ✓ etap II: kandydat musi zgromadzić 100 tys podpisów
๏ jakiekolwiek naciski na obywateli lub próby ich korumpowania są, zgodnie z
przepisami k.w., karane grzywną
d) kampania wyborcza
• w wyborach parlamentarnych rozpoczyna się z dniem ogłoszenia zarządzenia
Prezydenta, a kończy 24h przed dniem głosowania
• zasady prowadzenia kampanii wyborczej
✓ zapewnienie swobody poszczególnym ugrupowaniom
✓ dodatkowe obowiązki przewidziane dla prowadzących kampanię
๏ obowiązek oznakowywania materiałów wyborczych
๏ obowiązek usunięcia materiałów wyborczych 30 dni po zakończeniu głosowania
๏ zakaz prowadzenia kampanii wyborczej na terenie zakładu pracy i instytucji
publicznych, jeśli przeszkadza to w ich funkcjonowaniu
✓ szczególna procedura reagowania na nieprawdziwe hasła zawarte w materiałach
wyborczych bądź wypowiedziach kandydatów
✓ ustanowienie szczególnych zasad dostępu do publicznego radia i TV
๏ każdy komitet ma równy i bezpłatny dostęp do mediów publicznych
๏ TVP ma obowiązek przeprowadzenia debaty między przedstawicielami
komitetów zarejestrowanymi w całym kraju
✓ ustanowienie szczególnych regulacji dot. finansowania kampanii
๏ wiąże się to m.in. z maksymalnymi wydatkami na kampanię oraz obowiązku
złożenia sprawozdania o przychodach, wydatkach i zobowiązaniach komitetu

(VII) Referendum
1. Wstęp
a) referendum to forma demokracji bezpośredniej, polegająca na wypowiadaniu się wyborców
w głosowaniu na tematy dotyczące spraw całego państwa lub jego określonej części
• powinno ono przebiegać zgodnie z podstawowymi zasadami prawa wyborczego
• powinno przybierać formę alternatywy (tak/nie) albo wyboru jednej z kilku
proponowanych opcji
b) referendum =/= plebiscyt (w terminologii prawa konstytucyjnego ten drugi to pewnego typu
wotum zaufania dla określonej osoby)
c) referenda można podzielić według kryterium
• zasięgu terytorialnego (ogólnokrajowe v. lokalne)
• obowiązku jego przeprowadzenia (obligatoryjne v. fakultatywne)
• skutków prawnych (wiążące v. konsultatywne)
• momentu przeprowadzenia (uprzednie v. następcze)
d) Polska nie ma zbyt znaczących tradycji związanych z referendum
• nie było znane konstytucji marcowej ani konstytucji PRL - wprowadziła je dopiero
nowela z 1987 roku
• referenda odbywały się w III RP w latach
✓ 1996 (nt. prywatyzacji)
✓ 1997 (nt. Konstytucji)
✓ 2003 (akcesyjne)
e) w Konstytucji RP formy demokracji bezpośredniej (inicjatywa ludowa z art 118 ust. 2,
referendum z art. 125) mają charakter uzupełniający wobec form demokracji
przedstawicielskiej
Mateusz Winczura 35
 f) obecnie Konstytucji znane są 4 rodzaje referendum
• w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa (art. 125)
• zgoda na ratyfikację traktatu dokonującego przekazania kompetencji (art. 90)
• zatwierdzające zmianę Konstytucji (art. 235 ust. 6)
• lokalne (art. 170)
2. Referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa
a) ma zawsze charakter fakultatywny (art. 125 ust. 1: (...) może być przeprowadzone
referendum ogólnokrajowe)
b) sformułowanie o szczególnym znaczeniu dla państwa ma charakter ograniczający; nie
można przeprowadzać referendum dla spraw, które
• dotyczą interesów partykularnych określonych grup czy regionów
• dotyczą spraw niemających bezpośredniego związku z interesem państwa jako pewnej
zbiorowości
c) konstytucja nie wyznacza jednak żadnej innej granicy - ustawodawca zwykły nie może
ustalić katalogu spraw potencjalnie wyłączonych z procedury referendalnej (a to zrobił);
istnieją jednak inne ograniczenia
• referendum nie może dotyczyć konkretnego aktu czy decyzji, jeśli jego uchwalenie/
podjęcie jest konstytucyjnie przypisane innemu organowi (np. zdymisjonowanie rządu,
uchwalenie ustawy)
• pytania powinny być formułowane tak, by odpowiedź na nie dała jasny wynik
• [zdaniem Garlickiego i NSA] odpowiedzi w pytaniu referendalnym nie mogą dopuszczać
rozstrzygnięcia sprzecznego z Konstytucją RP lub prawem międzynarodowym
• teoretycznie nie ma przeszkody, by referendum i wybory odbywały się tego samego
dnia (choć na poziomie ustawy pojawiają się problemy praktyczne, np. różne godziny
głosowania)
• nie można przeprowadzać referendum w czasie trwania stanu nadzwyczajnego oraz w
ciągu 90 dni po jego zakończeniu (art. 228 ust. 7)
d) referendum może być zarządzone przez (art. 125 ust. 2)
• Sejm
✓ kompetencja ta ma charakter autonomiczny, tj. żaden inny organ nie bierze udziału
w procedurze
✓ uchwała o przeprowadzeniu referendum wymaga bezwzględnej większości głosów
w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
✓ z wnioskiem do Sejmu o podjęcie takiej uchwały mogą wystąpić (art. 63 u.r.o.)
๏ Senat
๏ Rada Ministrów
๏ grupa 500 tys obywateli; ustawa przewiduje jednak, że wniosek obywateli nie
może dotyczyć
❖ wydatków i dochodów, a w szczególności podatków i innych danin
publicznych
❖ obronności państwa
❖ amnestii
• Prezydenta RP za zgodą Senatu
✓ jest to jedna z prerogatyw Prezydenta RP (art. 144 ust. 3 pkt 5)
✓ Prezydent autonomicznie decyduje o sprawie poddanej pod referendum, treści
pytań oraz dacie jego przeprowadzenia; Senat nie ma prawa wprowadzania
poprawek
✓ Senat wyraża zgodę na przeprowadzenie referendum bezwzględną większością
głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów
e) zasady i tryb przeprowadzania referendum
• jest wzorowany na procedurze wyborczej (art. 92 u.r.o. każe odpowiednio stosować
przepisy Kodeksu wyborczego)
• referendum jest przeprowadzane przez PKW, komisarzy wyborczych oraz obwodowe
komisje ds. referendum

Mateusz Winczura 36
 • w kampanii referendalnej mogą brać czynny udział (art. 48 u.r.o.)
✓ partie polityczne, które uzyskały w wyborach do Sejmu minimum 3%
✓ kluby parlamentarne
✓ ogólnopolskie stowarzyszenia, fundacje i inne organizacje, jeśli zostały
zarejestrowane przynajmniej rok przed datą zarządzenia referendum, a ich
statutowa działalność jest związana z jego przedmiotem
✓ pełnomocnik grupy wyborców, z których inicjatywy zarządzono referendum
• referendum może być przeprowadzone w ciągu jednego lub dwóch dni (art. 4 ust. 2
u.r.o.)
• PKW ustala wynik głosowania, następnie wynik referendum; jego ważność stwierdza
SN (do którego każdy może wnieść protest)
f) ważność/wynik/rozstrzygnięcie
• referendum jest ważne, gdy przy jego przeprowadzaniu nie doszło do naruszeń prawa
mających wpływ na wynik głosowania
• wynik referendum jest wiążący, jeśli wzięła w nim udział więcej niż połowa
uprawnionych do głosowania
• referendum przyniosło rozstrzygnięcie, jeśli większość głosujących opowiedziała się za
jednym rozwiązaniem
g) jeśli referendum było rozstrzygające, organy państwa mają obowiązek niezwłocznego
podjęcia działań w celu jego wykonania, nie później jednak niż 60 dni od dnia stwierdzenia
ważności referendum przez SN (art. 67 u.r.o.)
• w razie niedopełnienia tego obowiązku przez Prezydenta czy RM, można ich pociągnąć
do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu; wobec Sejmu jest to jednak lex
imperfecta

(VIII) Parlament
1. Wstęp
a) parlament jest to naczelny organ państwa złożony z demokratycznie wybranych
przedstawicieli narodu, realizujący władzę ustawodawczą i sprawujący kontrolę nad
funkcjonowaniem władzy wykonawczej
b) istnienie takiego parlamentu jest warunkiem sine qua non demokratyzmu
• pewnym minimum jest tutaj pochodzenie przynajmniej pierwszej izby parlamentu z
demokratycznych wyborów (pod warunkiem, że owa pierwsza izba ma charakter
dominujący)
c) parlament jest jedynym organem państwowym, którego skład odzwierciedla podstawowe
orientacje i preferencje polityczne ogółu wyborców
d) zasada jednolitości składu - każdy parlamentarzysta pochodzący z wyboru ma
identyczną pozycję prawną
e) zasada autonomii parlamentu (izb parlamentu)
• jej esencją jest uznanie wyłącznej właściwości parlamentu do podejmowania pewnych
rozstrzygnięć, dotyczących zwłaszcza jego wewnętrznej organizacji i sposobu działania
• w aspekcie formalnym przejawia się to w autonomii regulaminowej izb
✓ ich materia obejmuje (art. 112 i 124 Konstytucji RP)
๏ organizację wewnętrzną
๏ porządek prac
๏ tryb powoływania i działalności organów
๏ sposobu wykonywania obowiązków organów państwa wobec izb
Mateusz Winczura 37
 ✓ przybierają postać uchwały izby - są zatem źródłem prawa wewnętrznego
๏ dlatego do uregulowania np. statusu posła czy trybu pracy komisji śledczych
niezbędne są odrębne ustawy, m.in.
❖ ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora (1996)
❖ ustawa o sejmowej komisji śledczej (1999)
❖ ustawa o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli (1999)
• w aspekcie materialnym polega na stworzeniu zarówno izbom, jak i parlamentarzystom
niezbędnych gwarancji swobodnego wykonywania zadań; zgodnie z wyrokiem TK (K
8/99), aspekt ten odzwierciedla m.in. autonomia
✓ personalna (wyłączność ustalania składów organów wewnętrznych)
✓ budżetowo - finansowa (wyłączność ustalania swojego budżetu i sposobu jego
wykonywania)
✓ terytorialna (odrębność siedziby parlamentu pod jego własnym zarządem)
✓ jurysdykcyjna (wyłączność decyzji ws. immunitetowych i dyscyplinarnych)
2. Struktura parlamentu
a) w RP parlament jest dwuizbowy (Sejm&Senat)
• parlamenty dwuizbowe mogą być
✓ albo zwyczajową pozostałością po okresie feudalnym (izba wyższa dla arystokracji,
izba niższa dla innych stanów)
✓ albo konsekwencją federalnej struktury państwa (izba niższa dla przedstawicieli
obywateli, izba wyższa dla przedstawicieli krajów związkowych)
b) art. 10 ust. 2 oraz art. 95 ust. 1 określają Sejm i Senat jako organy władzy ustawodawczej
c) o ile wybory do Sejmu są konstytucyjne obwarowane wszystkimi pięcioma przymiotnikami,
o tyle Senatowi stawia się jedynie wymogi, by
• pochodził z wyborów powszechnych (a więc cieszył się taką samą legitymacją
demokratyczną jak Sejm)
• pochodził z wyborów bezpośrednich (a więc wykluczone jest konstruowanie Senatu np.
jako reprezentacji organów samorządu terytorialnego)
d) obowiązuje zasada dwuizbowości niesymetrycznej (słowa TK; zwana też dwuizbowością
nierównorzędną, niepełną, ułomną); przejawia się ona m.in.
• możliwością przełamania stanowiska Senatu przez Sejm w procesie ustawodawczym
• wyłączeniem Senatu z funkcji kreacyjnej i kontrolnej względem rządu
• uzależnieniem czasu trwania kadencji Senatu od kadencji Sejmu
e) Zgromadzenie Narodowe
• istnieje spór, czy jest to jedynie sposób wspólnego obradowania Sejmu i Senatu, czy
też odrębny organ konstytucyjny
✓ za pierwszym przemawia
๏ sformułowanie art. 114 Konstytucji RP: izby działają jako Zgromadzenie
Narodowe
๏ pominięcie ZN w art. 10 ust. 2 oraz rozdziale IV Konstytucji RP
✓ za drugim przemawia
๏ posiadanie przez ZN pewnych kompetencji własnych, niezależnych od
właściwości Sejmu i Senatu
๏ wykonywaniu przezeń zadań z pominięciem podziału na posłów i senatorów
• obradom ZN przewodniczy Marszałek Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałek Senatu
• obliczanie większości oraz quorum następuje z pełnej liczby 560 członków ZN
(niekonieczne są jakiekolwiek parytety między przedstawicielami izb)
• szczegóły pracy ZN ma określać jego regulamin (art. 114 ust. 2; nigdy nie powstał)
• kompetencje ZN (jest to konstytucyjnie zamknięty katalog)
✓ przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta RP (art. 130)
✓ stwierdzenie trwałej niezdolności Prezydenta RP do sprawowania urzędu ze
względu na stan zdrowia (art. 131 ust. 2 pkt 4 )
✓ stawianie Prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu (art. 145 ust.
2)
✓ wysłuchiwanie orędzia Prezydenta RP (art. 140)

Mateusz Winczura 38
3. Kadencja i sposób funkcjonowania
a) kadencja to okres, na jaki wyborcy udzielają organowi wybieralnemu pełnomocnictw i w
jakim realizuje on swe zadania, funkcjonując w chwilowym składzie pochodzącym z
jednych wyborów
• na treść kadencyjności (jak wskazał TK w wyroku K 17/98) składają się trzy elementy
✓ nakaz nadania pełnomocnictwom danego organu z góry oznaczonych ram
czasowych
✓ owe ramy nie mogą przekraczać pewnych rozsądnych granic
✓ regulacje pozwalają nowo wybranym piastunom organu rozpocząć pracę bez
zbędnej zwłoki
• zgodnie z art. 98 ust. 1 kadencja Sejmu (i podporządkowanej jej kadencji Senatu) trwa
4 lata
✓ rozpoczyna się ona z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie po
wyborach, a kończy dniem poprzedzającym zebranie się nowego składu Sejmu
✓ oznacza to, iż kadencja może się nieco wydłużyć lub skrócić; jest to jednak niewielki
margines, bowiem
๏ wybory muszą odbyć się w dzień przypadający w okresie 30 dni przed upływem
4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu (art. 98 ust. 2)
๏ pierwsze posiedzenie Sejmu musi odbyć się w okresie 30 dni od dnia wyborów
(art. 109 ust. 2)
❖ wyjątek - jeśli nowy Sejm jest efektem przedterminowych wyborów, zbiera
się w okresie 15 dni od dnia wyborów
• przedłużenie kadencji Sejmu jest możliwe jedynie w sytuacji, gdyby jej koniec
przypadał w okresie wprowadzenia stanu nadzwyczajnego lub w ciągu 90 dni po nim
(art. 228 ust. 7)
• skrócenie kadencji Sejmu może nastąpić
✓ na skutek uchwały Sejmu (tzw. samorozwiązanie), podjętej większością 2/3
ustawowej liczby posłów (art. 98 ust. 3)
๏ taka uchwała nie może być przyjęta w okresie trwania stanu nadzwyczajnego i
w ciągu 90 dni po jego zakończeniu (art. 228 ust. 7)
✓ na skutek zarządzenia Prezydenta (tzw. rozwiązanie Sejmu; art. 98 ust. 4), które
może zostać wydane po zasięgnięciu opinii marszałków Sejmu i Senatu
๏ istnieją tylko dwa przypadki, w których Prezydent RP może takie zarządzenie
wydać
❖ obligatoryjnie - niezdolności Sejmu do wyrażenia wotum zaufania rządowi
powołanemu przez Prezydenta bądź niezdolności do wybrania własnego
(art. 155)
❖ fakultatywnie - w razie niezdolności izb do przyjęcia ustawy budżetowej w
okresie 4 miesięcy (art. 225)
๏ rozwiązanie Sejmu jest niedopuszczalne w czasie trwania stanu
nadzwyczajnego i w okresie 90 dni po jego zakończeniu (art. 228 ust. 7)
๏ zarządzenie to nie podlega kontrasygnacie Prezesa RM (art. 144 ust. 3 pkt 3)
✓ skrócenie kadencji pociąga obowiązek Prezydenta to zarządzenia wyborów w
terminie 45 dni od dnia ogłoszenia uchwały Sejmu lub zarządzenia Prezydenta o
rozwiązaniu Sejmu
✓ Sejm i Senat, mimo (samo)rozwiązania istnieją i działają do dnia poprzedzającego
pierwsze posiedzenie Sejmu nowej kadencji (art. 98 ust. 6)
• zasada dyskontynuacji prac parlamentu - wszelkie sprawy, wnioski i przedłożenia
niezakończone w Sejmie lub w Senacie, którego kadencja upłynęła/została skrócona,
uważa się za niedoszłe do skutku; wyjątki
✓ projekty ustawy wniesione z inicjatywy obywatelskiej
✓ sprawozdania sejmowej komisji śledczej (nierozpatrzone na posiedzeniu Sejmu)
✓ niezakończone w Sejmie postępowanie ws. pociągnięcia do odpowiedzialności
konstytucyjnej
✓ niezakończone postępowanie w sejmowej Komisji do Spraw Unii Europejskiej

Mateusz Winczura 39
 b) funkcjonowanie Sejmu i Senatu
• zadaniem na pierwsze posiedzenie uzyskanie możliwości samodzielnego działania
✓ przewodniczy mu Marszałek Senior, powoływany przez Prezydenta spośród
najstarszych wiekiem posłów (art. 1 ust. 1 RSejm)
✓ rozpoczyna się od złożenia ślubowania przez posłów (art. 2 RSejm)
✓ Sejm wybiera Marszałka Sejmu, a potem - już pod jego przewodnictwem -
wicemarszałków i sekretarzy Sejmu (art. 4 RSejm)
✓ na pierwszym posiedzeniu Sejmu Rada Ministrów składa też dymisję (art. 162 ust. 1
Konstytucji RP)
๏ oznacza to też, iż nowy premier ma maksymalnie 28 dni na przedstawienie
Sejmowi wniosku o wotum zaufania dla jego gabinetu (art. 154 ust. 1 i 2
Konstytucji RP)
• zasada permamencji - kadencja parlamentu ma charakter jednolity, a tym samym nie
istnieje podział na okresy sesji i okresy międzysesyjne
✓ o przyjęciu tej zasady przesądza art. 109 Konstytucji RP
✓ oznacza to, iż wyeliminowany jest wpływ organu pozaparlamentarnego (głowy
państwa) na zwoływanie posiedzeń Sejmu
• posiedzenie Sejmu to zgromadzenie pełnego składu izby w celu obradowania nad
sprawami objętymi porządkiem dziennym
✓ ów porządek dzienny może być obszerny i trwać kilka dni (czasem i z przerwami)
✓ posiedzenia odbywają się w terminach ustalonych przez Prezydium Sejmu po
usłyszeniu opinii Konwentu Seniorów (art. 173 ust. 1 RSejm)
✓ porządek dzienny ustala Marszałek Sejmu po wysłuchaniu opinii Konwentu
Seniorów
๏ kluby, koła poselskie oraz grupy co najmniej 15 posłów mogą zgłaszać wnioski o
uzupełnienie porządku dziennego obrad
๏ propozycje te są przedmiotem obrad Konwentu Seniorów; jeśli ten jest
jednomyślny - projekt porządku dziennego przechodzi, jeśli nie - Marszałek
poddaje go pod głosowanie w Sejmie
❖ ma na to jednak aż 4 miesiące (art. 173 ust. 5 i 6 RSejm; jest to tzw.
zamrażarka)
• posiedzenia Sejmu są jawne (art. 113 i 124 Konstytucji RP)
✓ Sejm może, o ile wymaga tego dobro państwa, postanowić o tajności obrad
✓ zasada jawności w mniejszym stopniu odnosi się do posiedzeń komisji sejmowych
(udział mass mediów za zgodą przewodniczącego, możliwość odbycia posiedzenia
zamkniętego)
• posiedzenia Sejmu odbywają się wg zasad z jego regulaminu
✓ przedmiotami obrad są kolejne punkty porządku dziennego
✓ posłowie pragnący wziąć udział w debacie zapisują się do głosu u jednego z
sekretarzy Sejmu
✓ w posiedzeniach Sejmu mogą brać udział m.in. Prezydent RP, członkowie Rady
Ministrów, Prezes TK, SN, NSA, Prezes NIK, RPO, Prezes NBP i inni
✓ po przeprowadzeniu debaty następuje głosowanie
4. Organizacja wewnętrzna
a) organy kierownicze Sejmu
• Marszałek Sejmu (art. 110 ust. 2 Konstytucji RP; art 10 - 10b RSejm)
✓ jest wybierany na pierwszym posiedzeniu nowego Sejmu z grona posłów
๏ kandydaturę może zgłosić grupa co najmniej 15 posłów
๏ wyboru dokonuje się bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów
๏ taki sam tryb obowiązuje przy wicemarszałkach (o ich liczbie decyduje Sejm
przy każdorazowym wyborze)
๏ tryb odwołania Marszałka Sejmu przewiduje art. 10a RSejm (46 posłów
wniosek, bezwzględna większość, obowiązek zaproponowania nowego
Marszałka)

Mateusz Winczura 40
 ✓ Marszałek Sejmu jest jednoosobowym organem kierowniczym izby; do jego
kompetencji należy
๏ reprezentowanie Sejmu (w tym przekazywanie uchwał innym organom państwa
oraz konieczność zasięgnięcia jego opinii w razie próby rozwiązania Sejmu)
๏ prowadzenie spraw z zakresu stosunków Sejmu z instytucjami i organami UE
๏ zwoływanie posiedzeń Sejmu (wraz z przewodnictwem nad nimi)
๏ kierowanie pracami Prezydium Sejmu, Konwentu Seniorów
๏ czuwanie nad terminami wyznaczonymi prawem w pracy Sejmu
๏ udzielanie posłom pomocy w ich pracy (w tym pilnowanie, by inne organy
państwa wykonywały swoje obowiązki wobec posłów)
๏ administrowanie Sejmem (w tym zapewnienie porządku, powoływanie Szefa
Kancelarii Sejmu, wydawanie zarządzeń porządkowych)
✓ kompetencje Marszałka Sejmu jako autonomicznego organu
๏ przewodniczący Zgromadzenia Narodowego (art. 114 ust. 1 Konstytucji RP)
๏ zastępowanie Prezydenta w razie niemożności sprawowania urzędu lub jego
opróżnienia (art. 131)
๏ zarządzanie wyborów prezydenckich (art. 128 ust. 2)
• Prezydium Sejmu
✓ składa się z Marszałka Sejmu i wicemarszałków (art. 12 RSejm)
✓ kompetencje to np.
๏ organizacja prac Sejmu (wespół z opinią Konwentu Seniorów ustalanie planu
prac Sejmu, ustalanie terminów posiedzeń etc.)
๏ organizowanie współpracy między komisjami sejmowymi i koordynowanie ich
działań
๏ opiniowanie skierowania projektu ustawy lub ustawy do Komisji Ustawodawczej
celem zbadania jej zgodności z prawem
๏ stosowanie kar z tytułu odpowiedzialności regulaminowej (art. 21 RSejm), diety i
ryczałty poselskie
๏ dokonywanie wykładni i inicjowanie zmian w Regulaminie Sejmu
• Konwent Seniorów
✓ jest to organ polityczny, mający zapewnić współdziałanie klubów w sprawach
związanych z działaniem Sejmu
✓ składa się z
๏ Marszałka Sejmu
๏ wicemarszałków
๏ przewodniczących lub wiceprzewodniczących klubów poselskich
๏ przedstawicieli porozumień >15 posłów
๏ przedstawicieli kół parlamentarnych, które w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu
reprezentowały osobną listę wyborczą
✓ formalnie ma charakter doradczy wobec Prezydium;
b) organy pomocnicze Sejmu
• komisje sejmowe
✓ są to wyspecjalizowane organy wewnętrzne Sejmu zajmujące się rozpatrywaniem,
opiniowaniem i przygotowywaniem spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu
(art. 17 RSejm)
✓ są organem pomocniczym (czyt. nie mogą podejmować władczych decyzji), ale
praktyka pokazuje, że na posiedzeniach plenarnych prawie zawsze przechodzą bez
poprawek propozycje komisji
✓ rozróżnienie
๏ komisje stałe (art. 110 ust. 3)
❖ ich istnienie jest przewidziane w Regulaminie Sejmu
❖ stosuje się dwa kryteria do określenia zakresu ich działania
✴ przedmiotowe (dot. materii, którymi Sejm się zajmuje, np. Komisja
Obrony Narodowej, Komisja ds Służb Specjalnych)

Mateusz Winczura 41
 ✴ funkcjonalny (wg poszczególnych zadań Sejmu, np. Komisja
Odpowiedzialności Konstytucyjnej, Komisja Etyki Poselskiej, czy też -
będąca trochę na granicy - Komisja Finansów)
๏ komisje nadzwyczajne (art. 110 ust. 3)
❖ są tworzone przez Sejm doraźnie, dla zajęcia się określoną sprawą (często
wprowadzaniem ważnej ustawy lub realizacji funkcji kontrolnej)
๏ komisje śledcze (art. 111 ust. 1 i 2)
✓ komisje sejmowe nie mogą otrzymać zadań niemieszczących się w kompetencjach
Sejmu
✓ skład komisji
๏ mogą składać się wyłącznie z posłów
๏ ich skład wybierany jest przez Sejm na wniosek Prezydium, po zasięgnięciu
opinii Konwentu Seniorów
๏ praktyka pokazuje, że dobór następuje wg klucza politycznego (opozycja musi
być w każdej komisji, choć nie ma większości)
๏ zasadą jest, że poseł zasiada w przynajmniej jednej komisji sejmowej (są
wyjątki, np. posłowie - członkowie rządu)
✓ pracami komisji kieruje prezydium (wybierane przez nią samą); dobrym obyczajem
jest, by opozycja przewodniczyła niektórym komisjom
✓ poszczególne komisje - w zależności od materii, którą się zajmują - ustalają różny
tryb swoich posiedzeń i różnią się między sobą znaczeniem
• sekretarze Sejmu (choć nie mają samodzielnej pozycji)
✓ jest to grupa 20 posłów, wybieranych przez Sejm (art. 6 RSejm)
✓ pełnią oni funkcję pomocniczą w trakcie obrad Sejmu
๏ prowadzą listę mówców
๏ obliczają głosy (o ile Marszałek tak zarządzi)
c) organy Sejmu, jako organy wewnętrzne izby, mogą składać się tylko z posłów
• czym innym jest aparat urzędniczy, zorganizowany w Kancelarię Sejmu (jej szefa
wybiera Marszałek Sejmu)
d) większość organów Senatu ukształtowanych jest na kształt organów Sejmu; różnice
• Senat, jako organ mniejszy, silniej akcentuje pozycję pojedynczego senatora oraz
posiada mniej komisji
• funkcje Senatu ograniczają się do zadań ustawodawczych, zatem zakres przedmiotowy
działań jego komisji jest również zawężony
• Senat, w swoim regulaminie określającym tryb jego pracy, musi uwzględniać narzucone
terminy zawite na podjęcie pewnych czynności
• art. 7 RSen narzuca maksymalną liczbę wicemarszałków (4)
• art. 15 RSen przewiduje istnienie 16 komisji stałych (w tym 3 o charakterze
funkcjonalnym)
e) formy politycznej organizacji posłów
• kluby & koła
✓ zrzeszają one posłów wyznających jedną linię polityczną (choć niekoniecznie
startujących z jednej listy wyborczej)
✓ każdy poseł może należeć jednocześnie do maksymalnie jednego klubu/koła; nie
jest to jednak nakazane (posłowie niezrzeszeni)
✓ koła (jako organizacje liczące minimum 15 posłów) są reprezentowani obligatoryjnie
w Konwencie Seniorów i, co do zasady, w Prezydium Sejmu; mają też szansę na
większą liczbę przedstawicieli w poszczególnych komisjach
• zespoły są formą organizowania się posłów i senatorów wg zainteresowań o
pozapolitycznym charakterze
✓ zespoły nie mają żadnych kompetencji wobec organów państwowych (art. 8 ust. 6
RSejm)

Mateusz Winczura 42
5. Status prawny posłów i senatorów
a) termin używany dla określenia tego statusu - mandat parlamentarny - jest wieloznaczny
• jako wynikające z wyborów pełnomocnictwo
• jako całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty
• jako określenie funkcji członka parlamentu
b) pierwsze uprawnienia poseł (i senator - nie ma różnicy między nimi) uzyskuje w dniu
ogłoszenia wyników wyborów (art. 105 ust. 2 Konstytucji RP), zaś pełnię praw - w
momencie złożenia ślubowania (art. 2 u.w.m.)
c) co do zasady, mandat wygasa z dniem zakończenia kadencji; wcześniejsze wygaśnięcie
mandatu może mieć miejsce na skutek
• odmowy złożenia ślubowania
• utracenia prawa wybieralności
• zrzeczenia się mandatu
• śmierci
• objęcia jednego ze stanowisk wymienionych w art. 103 Konstytucji RP
• uznaniu za winnego złożenia fałszywego oświadczenia w postępowaniu lustracyjnym
• pozbawienia mandatu w wyniku orzeczenia Trybunału Stanu
✓ może dotyczyć tylko sytuacji, w której poseł naruszył zakaz prowadzenia
działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa/
samorządu terytorialnego lub zakaz nabywania takiego majątku (art. 107 Knst)
d) mandat poselski ma charakter wolny (=/= imperatywny) - wg prof. Garlickiego jest to wyraz
koncepcji suwerenności narodu, bo parlamentarzysta reprezentuje cały Naród (a nie tylko
daną grupę wyborców)
• trzy szczegółowe cechy mandatu
✓ uniwersalność (poseł reprezentuje cały naród; wyraża to art. 1 u.m.w.)
✓ niezależność (żadna grupa wyborców ani organizacja nie ma prawnej możliwości
narzucenia posłowi sposobu działania; niedopuszczalne są też pośrednie formy
zmuszania posła do posłuszeństwa, jak np. zbieranie weksli zabezpieczających
niewystąpienie posła z klubu)
✓ nieodwołalność (ani wyborcy, ani ich organizacje nie mogą doprowadzić do
przedterminowego wygaśnięcia mandatu)
e) w związku z wykształceniem się profesjonalnej klasy polityków, pojawiają się szanse i
zagrożenia
• merytoryczny poziom polityków powinien rosnąć (bowiem nabierają oni doświadczenia)
• zwiększa się poziom ich uzależnienia od organizacji politycznych, które de facto
gwarantują ich zatrudnienie
f) parlamentarzysta cieszy się pewnymi gwarancjami niezależności
• immunitet
✓ funkcją immunitetów jest ochrona niezawisłości członków parlamentu i ochrona
niezależności i autonomii izb (K 13/90, K 36/01)
✓ immunitet przybiera dwie formy
๏ materialny - wyłączenie karalności określonych czynów
❖ obejmuje on działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu
poselskiego, pod warunkiem jednak że nie dochodzi przy tym do naruszenia
praw osób trzecich (art. 105 ust. 1 Konst)
❖ w orzecznictwie przyjęło się uważać, że obejmuje to nie tylko działanie w
ramach Sejmu (głosowanie, debaty sejmowe etc.), ale też te związane z
mandatem, a mające miejsce poza Sejmem
❖ SN zwrócił jednak uwagę, że pewne działania - nawet jak wykazują
bezpośredni związek z pracą Sejmu - nie mogą być uznane za wykonywanie
mandatu (np. podpisywanie się za innego posła na liście do głosowania)
❖ immunitet nie chroni posła przez pozwami cywilnoprawnymi
❖ immunitet materialny ma charakter bezwzględny (niewzruszalny), tj.
niemożliwe jest jego uchylenie oraz trwały, tj. obowiązuje również po
zakończeniu kadencji

Mateusz Winczura 43
 ๏ formalny - ograniczenie dopuszczalności ścigania za pewne czyny
❖ ma charakter zupełny - obejmuje wszystkie czyny posła, nawet te
niezwiązane z prowadzoną działalnością (art. 105 ust. 2 Konst)
❖ jego istotą jest wyłączenie możliwości prowadzenia jakiegokolwiek
postępowania karnego przeciwko posłowi
✴ art. 10b u.w.m. rozszerza zakres tego immunitetu na sprawy związane z
postępowaniem o wykroczenia
❖ jeśli postępowanie zostało wszczęte przed wyborem, musi być
kontynuowane, chyba że izba zażąda jego zawieszenia większością 3/5
ustawowego składu posłów (art. 9 u.w.m.)
❖ jeśli postępowanie zostało wszczęte po uzyskaniu przez posła mandatu,
jego dalsze prowadzenie jest niedopuszczalne bez albo
✴ wyrażeniu zgody przez zainteresowanego posła (art. 105 ust. 4 Konst)
✴ uchwalenia przez izbę uchylenia immunitetu (większość bezwzględna
ustawowej liczby posłów / senatorów)
★ brak takich decyzji powoduje zawieszenie postępowania (ale też np.
biegu przedawnienia)
❖ immunitet formalny również nie dotyczy odpowiedzialności cywilnej,
pracowniczej etc.
• nietykalność (art. 105 ust. 5)
✓ jest to zakaz zatrzymania posła / senatora bez zgody izby
๏ wyrażenie zgody na takie działanie wymaga uchwały izby, za którą opowie się
bezwzględna większość ustawowego składu izby (art. 10 ust. 7 u.w.m.)
๏ ustawa ujmuje pojęcie zatrzymanie dość szeroko - dotyczy to wszelkich form
pozbawienia lub ograniczenia wolności osobistej przez organy stosujące
przymus (art. 10 ust. 2 u.w.m.)
❖ wyjątkami - zgodnie z orzeczeniem TK K 13/90 - są stan wyższej
konieczności lub obrona konieczna, a zgodnie z art. 105 ust. 5 - ujęcie na
gorącym uczynku
❖ konieczne jest wówczas niezwłoczne zawiadomienie marszałka Sejmu, który
może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego
• zasada incompatibilitas
✓ formalna (art. 103 Konst) - zakaz łączenia mandatu z innymi funkcjami lub
stanowiskami państwowymi
๏ te funkcje lub stanowiska to
❖ jednoczesne sprawowanie mandatu w Sejmie i w Senacie (na mocy
KodWyb- także w PE)
❖ praktycznie wszystkie konstytucyjne organy państwa poza RM i funkcją
sekretarza stanu
❖ zatrudnienie w kancelariach Sejmu, Senatu i Prezydenta lub w administracji
rządowej
❖ ambasadora
❖ urząd sędziego albo prokuratora (także w stanie spoczynku - III SW 169/11)
❖ urzędnik służby cywilnej
❖ funkcjonariusze policji, służb ochrony państwa, żołnierzy w czynnej służbie
wojskowej
๏ poseł ma 14 dni liczonych od dnia wydania zaświadczenia o wyborze za
złożenie rezygnacji z danego stanowiska - w przeciwnym razie mandat wygasa
(art. 247 ust. 1 pkt 7 k.w.)
๏ czym innym jest niewybieralność - wykluczenie zdolności określonej osoby do
kandydowania w wyborach i objęcia mandatu ze względu na inny pełniony
urząd
❖ jedynym przykładem niewybieralności jest niemożność objęcia przez
urzędującego Prezydenta mandatu parlamentarnego (art. 132 Konst)

Mateusz Winczura 44
 ✓ materialna (art. 107 Konst) - zakaz podejmowania lub wykonywania określonych
rodzajów działalności zawodowej lub podobnej
๏ chodzi o zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, w ramach której
osiągane są korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego
g) inne uprawnienia i obowiązki posłów i senatorów
• związane z działaniem izby i jej organów
✓ prawo i obowiązek brania udziału w posiedzeniach Sejmu i jego organów, brania
udziału w dyskusji, zgłaszania wniosków i głosowania
✓ prawo kandydowania i zasiadania w organach Sejmu
✓ prawo organizowania się w kluby/koła poselskie i zespoły parlamentarne
✓ prawo zgłaszania interpelacji i zapytań (art. 115 Konstytucji) - tylko posłowie
• związane z wykonywaniem mandatu
✓ obowiązek informowania wyborców o działalności swojej i całej izby
✓ prawo żądania informacji od członków rządu i piastunów innych organów
państwowych i samorządowych
✓ prawo uzyskiwania informacji i materiałów od organów rządowych i spółek Skarbu
Państwa
✓ prawo podejmowania interwencji w organach państwowych i samorządowych,
przedsiębiorstwach państwowych
✓ prawo zorganizowania biura poselskiego / senatorskiego oraz zatrudnienia w nim
pracowników ze środków przeznaczonych z budżetu izby
• związane z indywidualną sytuacją prawną posła / senatora
✓ prawo do diety parlamentarnej (tracą swój dominujący charakter - 25% uposażenia
posła zawodowego)
✓ prawo do bezpłatnych przejazdów na terenie kraju
✓ prawo do korzystania z funduszu świadczeń socjalnych
✓ obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym
• poseł może - w miejscu swojej prac - wziąć urlop bezpłatny, stając się posłem
zawodowym; otrzymuje wtedy prawo do uposażenia oraz dodatkowych świadczeń
socjalnych
• poseł może utracić mandat na skutek
✓ orzeczenia TS o naruszeniu w/w przepisów antykorupcyjnych
✓ skazania za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego
• poseł ponosi odpowiedzialność przed izbą - jest to tzw. odpowiedzialność
regulaminowa
6. Funkcje parlamentu - wprowadzenie
a) funkcja ustawodawcza
• polega na stanowieniu aktów prawnych o najwyższej mocy w hierarchii źródeł prawa
• funkcję tę parlament sprawuje na zasadzie wyłączności; dowodami na to jest
✓ żaden inny organ (z wyjątkiem Prezydenta na mocy art. 234) nie może stanowić
przepisów o randze ustawowej
✓ kompetencje prawodawcze innych organów mają charakter podporządkowany
• do funkcji ustawodawczej dopowiada się funkcję ustrojodawczą, tj. stanowienie norm
konstytucyjnych
• wobec wejścia Polski do UE i istotnego wpływu prawodawstwa unijnego, parlament
zachował uprawnienia opiniodawcze wobec RM, której przedstawiciele reprezentują
RP
✓ zdaniem TK (K 24/04) jest to wyraz funkcji ustawodawczej, a nie kontrolnej
parlamentu
✓ wynika z tego, że i Senat musi być włączony w ten proces
b) funkcja kontrolna
• sprawuje ją jedynie Sejm
• przejawia się to zwłaszcza na tle
✓ przyznania izbie wpływu na powołanie rządu i możliwości spowodowania dymisji
rządu oraz poszczególnych jego członków
✓ opozycja parlamentarna ma możliwość wglądu w prace rządu i administracji
Mateusz Winczura 45
 • doktrynalny katalog uprawnień związanych z funkcją ustawodawczą parlamentu
✓ prawo żądania informacji
✓ prawo żądania obecności ministrów i innych przedstawicieli organów rządowych na
posiedzeniach Sejmu i jego komisji
✓ prawo żądania wysłuchania (tj. możliwość zadawania pytań i stawiania tez przez
posłów, do których przedstawiciele rządu muszą się odnieść)
๏ nie powinno być to jednak prawo żądania wykonania - parlament nie powinien
wchodzić w funkcje władzy wykonawczej (K 19/95)
❖ są od tego określone wyjątki
✴ tylko Sejm może wydać postanowienie o stanie wojny (art. 116 ust. 1)
✴ tylko Sejm decyduje o zawarciu pokoju (art. 116 ust. 1)
✴ Sejm ma prawo uchylić rozporządzenie Prezydenta RP o wprowadzeniu
stanu wojennego lub stanu wyjątkowego (art. 231)
✴ zgoda Sejmu jest potrzebna do przedłużenia stanu wyjątkowego (art.
230 ust. 2) i stanu klęski żywiołowej (art. 232)
c) funkcja kreacyjna
• polega ona na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu innych organów
konstytucyjnych państwa oraz osób wchodzących w skład tych organów, na
egzekwowaniu odpowiedzialności bądź na innych formach wpływu na skład personalny
tych organów
• wobec różnych organów zakres kompetencji parlamentu jest różny
✓ wobec Prezydenta
๏ może uznać jego trwałą niezdolność do sprawowania urzędu ze względu na
stan zdrowia (art. 131 ust. 2 pkt 4)
๏ może postawić go w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu
✓ wobec RM
๏ jej wybór wymaga współdziałania Prezydenta RP i Sejmu (procedura trzech
kroków - art. 154 i 155)
๏ może udzielić RM wotum nieufności i w ten sposób zmusić ją do dymisji (art.
158)
✓ wobec ministrów
๏ Sejm może wyrazić każdemu z nich wotum nieufności i zmusić go tym samym
do dymisji (art. 159)
✓ wobec TK
๏ Sejm wybiera wszystkich jego sędziów (art. 194 ust. 1)
✓ wobec TS
๏ Sejm wybiera wszystkich jego członków poza Przewodniczącym (którym jest
zawsze I Prezes SN; art. 199 ust. 1 i 2)
✓ wobec NIK
๏ Sejm wybiera jej Prezesa za zgodą Senatu (art. 205 ust. 1)
✓ wobec RPO
๏ Sejm wybiera go za zgodą Senatu (art. 209 ust. 1)
✓ wobec RPD
๏ Sejm wybiera go za zgodą Senatu (art. 4 ustawy o RPD)
✓ wobec KRRiT
๏ Sejm wybiera dwóch jej członków, Senat - 1 (art. 214 ust. 1)
✓ wobec NBP
๏ Sejm wybiera jego Prezesa (art. 227 ust. 3)
๏ Sejm wraz z Senatem powołują po jednej trzeciej składu RPP (art. 227 ust. 5)
✓ wobec KRS
๏ Sejm powołuje jej 4 członków, Senat - 2 (art. 187 ust. 1)

Mateusz Winczura 46
7. Funkcja ustawodawcza parlamentu
a) tryb ustawodawczy jest to całokształt parlamentarnych i pozaparlamentarnych etapów
dochodzenia ustawy do skutku; etapy
• inicjatywa ustawodawcza (art. 118)
๏ jest to uprawnienie konstytucyjne do wnoszenia projektów ustaw do Sejmu,
które skutkuje obowiązkiem rozpatrzenia przez Sejm wniesionych projektów
๏ inicjatywę ustawodawczą mają
❖ posłowie (zgodnie RSejm - komisje sejmowe lub grupa min. 15 posłów)
❖ Senat (uchwała całej izby)
❖ Prezydent RP
❖ Rada Ministrów
❖ grupa 100 000 obywateli
✴ szczegóły dot. tej inicjatywy ludowej reguluje ustawa o wykonywaniu
inicjatywy ustawodawczej przez obywateli
✴ min. 15 obywateli zakłada komitet inicjatywy ustawodawczej
✴ po zebraniu 1000 podpisów przewodniczący komitetu informuje
Marszałka Sejmu o założeniu komitetu; od tego momentu treść ustawy
nie może ulec zmianie
✴ po zebraniu 100 000 podpisów - o ile nie ma sporu co do ich
poprawności (jeśli jest - bada to SN) - projekt przekazywany jest
Marszałkowi Sejmu
✴ pierwsze czytanie projektu musi odbyć się w terminie 3 miesięcy
๏ wyjątki od w/w katalogu
❖ projekt ustawy budżetowej oraz projekty ustaw bezpośrednio
wyznaczających sytuację finansów państwowych (inicjatywę ma tylko RM -
art. 221)
❖ projekt ustawy o zmianie Konstytucji (inicjatywę ma grupa 92 posłów, Senat
oraz Prezydent RP)
๏ projekty ustaw muszą być zaopatrzone w uzasadnienie (art. 118 ust. 3),
zawierające m.in.
❖ skutki finansowe wykonania ustawy
❖ potrzebę i cel wydania ustawy
❖ stan rzeczy w normowanej dziedzinie oraz przewidywane zmiany
❖ założenia podstawowych aktów wykonawczych
❖ wskazanie ew. źródeł finansowania
❖ oświadczenie o zgodności projektu z prawem UE lub że przedmiot regulacji
nie jest objęty prawem UE
๏ projekt składa się do Marszałka Sejmu
❖ jeśli stwierdzi on, że uzasadnienie nie spełnia w/w wymagań, może zwrócić
projekt
❖ jeśli są wątpliwości co do zgodności projektu z obowiązującym prawem,
może - po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu - skierować projekt do
Komisji Ustawodawczej
✴ jeśli ta dopatrzy się takich nieprawidłowości, może - większością 3/5
głosów - uznać projekt za niedopuszczalny
• rozpatrzenie ustawy przez Sejm i jej ew. uchwalenie (art. 119 i 120)
✓ odbywa się ono w trzech czytaniach (czyt. na posiedzeniach plenarnych),
przedzielonych pracami komisji sejmowych
๏ I czytanie
❖ może odbyć się zarówno na posiedzeniu plenarnym, jak i na komisji (regułą
jest to drugie, choć pewne projekty - np. zmiany konstytucji czy kodeksy-
muszą być czytane na plenarnym)
❖ obejmuje ono
✴ uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę
✴ pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy
✴ debatę nad ogólnymi zasadami projektu
Mateusz Winczura 47
 ❖ I czytanie kończy się uchwałą o skierowaniu projektu do komisji lub o
odrzuceniu go w całości
๏ etap komisji sejmowych
❖ projekt może być skierowany do jednej lub kilku komisji; można też dlań
powołać komisję nadzwyczajną
❖ po pierwszym przedyskutowaniu, komisje mogą postanowić o
przeprowadzeniu wysłuchania publicznego, tj. możliwości przedstawienia
przez wszystkie podmioty zainteresowane daną ustawą swojego stanowiska
❖ dla prowadzenia prac nad ustawą, komisja powołuje z reguły odpowiednią
podkomisję
❖ komisja kończy swoją pracę przyjęciem sprawozdania o projekcie, w którym
może ona zaproponować
✴ przyjęcie projektu bez poprawek
✴ przyjęcie projektu z poprawkami (i przygotowanie tekstu jednolitego
projektu)
✴ odrzucenie projektu
✴ [na żądanie wnioskodawców] można w projekcie zamieścić także
wnioski i propozycje poprawek odrzucone przez komisję (tzw. wnioski
mniejszości)
❖ komisja nie może samodzielnie odrzucić projektu; może jednak zwrócić się
do Marszałka Sejmu z prośbą, by ten zlecił wnioskodawcy ponowne
opracowanie projektu
✴ może też, jeśli do końca kadencji pozostał krótki okres czasu, przedłużać
opracowanie stanowiska i w ten sposób skorzystać z zasady
dyskontynuacji prac parlamentu
❖ rola Komisji Ustawodawczej
✴ jeśli projekt został skierowany tylko do niej - prace jak wyżej
✴ jeśli projekt został skierowany także do innych komisji, prezydium KU
może wyznaczyć członków do brania udziału w posiedzeniach tychże
komisji
✴ jeśli wnioski przedstawicieli KU nie zostaną przyjęte, KU może zwrócić
się o ich ponowne rozpatrzenie, a w razie dalszego braku akceptacji -
wnioski te i tak trafiają do sprawozdania na tej samej zasadzie jak
wnioski mniejszości
๏ II czytanie
❖ zawsze na posiedzeniu plenarnym Sejmu
❖ obejmuje
✴ przedstawienie sprawozdań komisji
✴ przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków; takie
prawo mają
★ grupa 15 posłów
★ wnioskodawca
★ RM
★ [Marszałek może odmówić przyjęcia poprawek, jeśli nie przedłożono
ich uprzednio komisji]
❖ jeśli poprawki zostały zgłoszone, z reguły kieruje się projekt ponownie do
komisji, by ta mogła wydać na ich temat opinię; jeśli nie - można przejść do
III czytania
❖ do zakończenia II czytania wnioskodawca może wycofać projekt
๏ III czytanie
❖ obejmuje ono
✴ przedstawienie stanowiska komisji lub posła sprawozdawcy wobec
zgłoszonych poprawek i wniosków
✴ głosowanie
★ nt. ew. wniosku o odrzucenie projektu w całości
★ poprawki w kolejności ich merytorycznego znaczenia
Mateusz Winczura 48
 ★ projekt w całości (w brzmieniu zaproponowanym przez komisję, po
uwzględnieniu przyjętych poprawek)
✓ do uchwalenia potrzebna jest zwykła większość głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów
• rozpatrzenie ustawy przez Senat i ew. uchwalenie poprawek lub odrzucenie ustawy w
całości (art. 121 ust. 1 i 2) [w taich wypadkach dodatkowo następuje rozpatrzenie przez
Sejm uchwały Senatu o poprawkach lub o odrzuceniu ustawy (art. 121 ust. 3)]
✓ Senat ma 30 dni na podjęcie uchwały w sprawie ustawy uchwalonej przez Sejm
๏ inne terminy istnieją w stosunku do ustawy budżetowej (art. 223 - 20 dni) oraz
ustawy pilnej (art. 123 ust. 3 - 4 dni)
✓ Marszałek Senatu kieruje ustawę do właściwej komisji senackiej, która ma 18 dni
zaproponować stanowisko Senatu w danej sprawie
✓ Senat może podjąć uchwałę o
๏ przyjęciu ustawy bez poprawek
๏ odrzuceniu ustawy (niedopuszczalne przy ustawie budżetowej)
๏ wprowadzeniu poprawek do tekstu ustawy
❖ istotne - Senat jest związany szerokością regulacji (tj. poprawki nie mogą
dotyczyć spraw nieunormowanych w ustawie), ale nie jest związany
głębokością regulacji (tj. może wywrócić sens projektu do góry nogami)
✓ Senat podejmuje uchwałę zwykłą większością głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby senatorów; Marszałek Senatu przekazuje uchwałę
Marszałkowi Sejmu
✓ jeśli Senat odrzucił ustawę albo wprowadził doń poprawki, zajmuje się nią ponownie
Sejm
๏ uchwałę Senatu kieruje się do komisji, która rozważa wnioski Senatu i
przedstawia Sejmowi sprawozdanie na ich temat
๏ może zaproponować
❖ uchwalenie proponowanych przez Senat zmian w całości
❖ uchwalenie proponowanych przez Senat zmian w części
❖ odrzucenie propozycji Senatu
❖ uznanie propozycji Senatu za niedopuszczalnych (tj. wykraczających poza
zakres ustawy sejmowej)
๏ Sejm może odrzucić tak poprawki, jak i wniosek o odrzucenie ustawy
bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów
❖ jeśli takiej uchwały nie będzie, uznaje się że proces legislacyjny uległ
zakończeniu (jeśli Senat wnioskował o odrzucenie) albo ustawa jest przyjęta
wraz z zaproponowanymi przez Senat poprawkami
• podpisanie ustawy przez Prezydenta RP / skierowanie ustawy przez Prezydenta do
TK / zastosowanie przez Prezydenta weta ustawodawczego (art. 122) [wówczas Sejm
może ponownie uchwalić ustawę większością 3/5 głosów]
✓ Prezydent ma na podpisanie ustawy 21 dni (art. 122 ust. 2); 7 dni w przypadku
ustawy budżetowej i ustawy pilnej
✓ podpisanie ustawy jest obowiązkiem Prezydenta, chyba że skorzysta on z jednego
z dwóch narzędzi
๏ wystąpienie do TK z prośbą o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją (tzw.
prewencyjna kontrola konstytucyjności) - tylko Prezydent może to zrobić na tym
etapie
❖ skorzystanie z tej opcji uniemożliwia prezydentowi użycie weta
ustawodawczego
❖ w ten sposób Prezydent może zakwestionować każdą ustawę (pilną,
budżetową - choć wówczas TK ma termin 2 miesięcy na wydanie
orzeczenia, a nawet - ustawę o zmianie Konstytucji)
❖ Prezydent może wycofać swój wniosek z TK aż do chwili jej rozstrzygnięcia,
jednak wówczas nie będzie mógł skorzystać z prawa weta

Mateusz Winczura 49
 ❖ orzeczenie TK ma charakter wiążący - jeśli jest zgodna, Prezydent musi
podpisać, jeśli niezgodna - nie może tego zrobić 
✴ ustawa sprawdzona w ten sposób może być ponownie przedmiotem
badania TK; może się bowiem okazać, że stosowanie ustawy nadaje jej
treści sprzeczne z Konstytucją (K 3/98)
✴ jeśli TK zakwestionuje tylko część przepisów, niebędących
nierozerwalnie związanymi z całością, to Prezydent może
★ podpisać ustawę z pominięciem niekonstytucyjnych przepisów
★ zwrócić ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności
1. w takiej ustawie Sejm może zmienić tylko zakwestionowane
artykuły i - ewentualnie - wprowadzić poprawki redakcyjne
2. następnie poprawiony projekt trafia do Senatu i dalszy proces
ustawodawczy toczy się w sposób typowy
3. Prezydent, jeśli ma wątpliwości czy przepisy zostały należycie
poprawione, może jeszcze raz skierować ustawę do TK
๏ weto ustawodawcze (przekazanie ustawy Sejmowi do ponownego rozpatrzenia)
❖ weto nie może dotyczyć ustaw budżetowych i ustaw o prowizorium
budżetowym
✴ a contrario (i zdaniem Garlickiego) może dotyczyć ustawy o zmianie
Konstytucji
❖ weto może być wycofane aż do chwili ponownego głosowania nad ustawą
przez Sejm (K 6/96)
❖ w procedurze ustawodawczej po wecie Prezydenta uczestniczy tylko Sejm
✴ najpierw projekt rozpatrują komisje, które nie mogą już jednak
wprowadzać żadnych poprawek do projektu
✴ następnie Sejm może - większością 3/5 głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów - ponownie uchwalić ustawę
✴ rodzi to obowiązek Prezydenta do podpisania ustawy (nie może jej już
skierować do TK)
• ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw (art. 122 ust. 2)
✓ ogłoszenie zarządza Prezydent RP, wykonuje je Prezes RM
✓ sama ustawa może natomiast nadawać sobie inny moment wejścia w życie
• tryb pilny
✓ ma na celu możliwość szybkiego uchwalenia ważnej ustawy, która - przy dużej ilości
innych spraw - mogłaby utknąć w normalnym toku postępowania
✓ w tym trybie mogą być procedowane tylko projekty wniesione przez RM; to także
RM decyduje, czy chce skorzystać z tej przyspieszonej ścieżki
✓ w trybie pilnym nie mogą być procedowane
๏ ustawy podatkowe (ale już nie prawo daninowe - K 7/12)
๏ ustawy dot. prawa wyborczego
๏ ustawy regulujące ustrój i właściwość władz publicznych
๏ kodeksy
✓ Konstytucja nie precyzuje terminów dla Sejmu, zostawiając je do uregulowania
RSejm (ten wyznacza teoretycznie 30 dni, w praktyce nie zawsze jest to
przestrzegane)
✓ w trybie pilnym Senat ma 14 dni na podjęcie uchwały nt. ustawy, a Prezydent - 7 na
jej podpisanie
✓ jeśli parlament w pracach nad daną ustawą - mimo braku trybu pilnego - prowadzi
sprawy nad wyraz szybko, TK interweniuje dopiero gdy naruszenia doznają
przepisy RSejm i dobre obyczaje parlamentarne (np. K 31/06 - zmiana ordynacji
samorządowej)

Mateusz Winczura 50
 • ustawa budżetowa
✓ inicjatywę ustawodawczą ma wyłącznie RM; skorzystanie z niej jest obowiązkiem
rządu
✓ I czytanie musi odbyć się na posiedzeniu Sejmu; następnie projekt trafia do Komisji
Finansów Publicznych, która jest właściwa do opracowania sprawozdania
๏ części tego budżetu trafiają również pod obrady komisji właściwych w danej
materii (np. część na wojsko- do komisji obrony narodowej)
✓ Sejm może wprowadzać poprawki do budżetu (wyjątek - nie może
ustalić większego deficytu budżetowego niż projekt rządowy; art. 220 ust. 1)
✓ Senat ma 20 dni na podjęcie stosownej uchwały; nie ma możliwości odrzucenia
ustawy, a jedynie może wprowadzać doń poprawki
✓ Prezydent nie ma weta ustawodawczego; może jedynie skierować ustawę do TK,
który ma 2 miesiące na wydanie orzeczenia
✓ jeśli ustawy nie uda się wprowadzić w życie przed początkiem roku budżetowego,
RM może prowadzić finanse państwa na podstawie projektu ustawy (art. 219 ust. 4)
✓ jeśli ustawa nie zostanie przyjęta przez obie izby w terminie 4 miesięcy od dnia
przedłożenia jej Sejmowi, Prezydent może rozwiązać parlament (ma na to 14 dni)
• procedura zmiany Konstytucji (omówiona wyżej)
• procedura uchwalenia ustawy wyrażającej zgodę na ratyfikację (omówiona wyżej)
• procedura postępowania z projektami kodeksów (RSejm, art. 87 - 95)
✓ można powołać w tym celu Komisję Nadzwyczajną, w ramach której tworzy się
podkomisje i zespoły robocze
✓ Komisja Nadzwyczajna powołuje zespół stałych ekspertów, z których 1/3 wskazuje
wnioskodawca projektu
✓ w prace Komisji Nadzwyczajnej nie jest włączona Komisja Ustawodawcza
• procedura rozpatrywania projektów dostosowawczych (do prawa UE; art. 95a - 95 f
RSejm)
8. Funkcja kontrolna
a) dwa znaczenia terminu kontrola parlamentarna
• szerokie (Z. Czeszejko - Sochacki) - jest to
✓ parlamentarny proces nadzoru i decydowania (ew. wpływania)
✓ o sposobie zachowania się innych organów, a w szczególności rządu i administracji,
✓ przy możności bezpośredniego lub pośredniego stosowania określonych środków i
sankcji w stosunku do tego zachowania
• wąskie (Garlicki) - jest to
✓ działania parlamentu, które służą uzyskiwaniu informacji o działalności podmiotów
kontrolowanych oraz przekazywaniu tym podmiotom poglądów, opinii i sugestii
b) dwie płaszczyzny kontroli
• prawnej (gdzie rodzą obowiązki przede wszystkim obowiązki o charakterze
proceduralnym, np. udzielenia informacji, zajęcia stanowiska etc.)
• politycznej (rodzą inne, acz nie mniej skuteczne, obowiązki)
c) funkcję kontrolną sprawuje tylko i wyłącznie Sejm w granicach określonych w Konstytucji
• konkretne uprawnienia i instrumenty muszą być wprost określone na szczeblu ustawy
• podstawowym instrumentem jest prawo żądania informacji; RSejmu przewiduje je w
odniesieniu do komisji sejmowych, przed którymi przedstawiciele administracji są
zobowiązani do
✓ przedstawiania sprawozdań
✓ udzielania informacji
✓ uczestniczenia w posiedzeniach komisji

Mateusz Winczura 51
 • prawo żądania wysłuchania
✓ dezyderat (art. 159 RSejm)
๏ jest to uchwała komisji zawierająca postulaty w określonej sprawie
๏ może być kierowana RM, ministrów, Prezesa NIK, Prezesa NBP i Głównego
Inspektora Pracy
๏ adresat nie musi się do niego zastosować, ale powinien zająć stanowisko w
ciągu 30 dni
๏ jeśli odpowiedź zostanie uznana za niewystarczającą lub zostanie udzielona po
terminie, komisja może ponowić dezyderat lub przedstawić całemu Sejmowi
propozycję uchwały
✓ opinia (art. 160 RSejm)
๏ zawiera stanowisko komisji w określonej sprawie
๏ może być kierowany do wszystkich centralnych organów i instytucji administracji
✓ rezolucje
๏ wydaje je Sejm na posiedzeniu plenarnym
d) szczególne procedury kontrolne
• komisja śledcza (art. 111 Konstytucji)
✓ tworzy się je, gdy zbadanie określonej sprawy wymaga szczególnie wnikliwego
ustalenia stanu faktycznego
✓ może obejmować każdą sprawę; jednak musi być to sprawa konkretnie określona,
zarówno jeśli chodzi o przedmiot, jak i o czas
✓ przedmiot dochodzenia musi mieścić się w zakresie objętym kontrolną funkcją
Sejmu (a więc nie można w ten sposób kontrolować NBP, sądów czy prywatnych
przedsiębiorstw - U 1/08)
✓ w skład komisji śledczej może wchodzić max 11 posłów; skład komisji powinien
odzwierciedlać liczebność klubów poselskich
✓ wobec procedury wzywania i przesłuchiwania świadków stosuje się odpowiednio
przepisy KPK
✓ na zakończenie, komisja przedstawia sprawozdanie ze swej działalności, które
trafia do Marszałka Sejmu, a następnie - jako przedmiot obrad Sejmu
๏ komisja śledcza może wystąpić ze wstępnym wnioskiem o pociągnięcie do
odpowiedzialności danych osób przed Trybunał Stanu
• procedura interpelacji i zapytań (art. 115 Konstytucji)
✓ są to indywidualne wystąpienia poselskie, zawierające pytania na tle określonego
stanu faktycznego, które rodzą obowiązek odpowiedzi w określonym terminie
✓ cztery rodzaje tego typu działań
๏ interpelacje - są składane w sprawach o zasadniczym charakterze i odnoszą się
do problemów związanych z polityką państwa
❖ składa się ją na piśmie do Marszałka Sejmu, który przekazuje ją do
odpowiedniego adresata w RM
❖ adresat ma 21 dni na udzielenie odpowiedzi na piśmie, a Sejm jest
informowany przez Marszałka o jej treści
๏ informacje bieżące - jest to wniosek o przedstawienie przez członka RM
informacji w określonej sprawie
❖ zwraca się z nimi klub lub grupa 15 posłów
❖ o uwzględnieniu lub odrzuceniu wniosku decyduje Prezydium Sejmu po
zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów; w razie braku jednomyślności -
rozstrzygnięcia dokonuje Sejm
๏ zapytania - składane w sprawach jednostkowych; odpowiedź w ciągu 21 dni,
brak debaty nad tym w Sejmie
๏ pytanie w sprawach bieżących - formułowane ustnie na posiedzeniu Sejmu i
wymagają natychmiastowej odpowiedzi
❖ o zamiarze zgłoszenia takowego poseł informuje Prezydium Sejmu na 12h
przed rozpoczęciem posiedzenia
❖ Prezydium ustala, które pytania zostaną postawione, przy czym dąży się do
uwzględnienia pytań pochodzących ze wszystkich klubów i kół poselskich
Mateusz Winczura 52
 • postępowanie kontrolne ws. wykonania ustawy budżetowej
✓ RM ma obowiązek, w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego,
przedstawić Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu wraz z informacją o stanie
zadłużenia
✓ Sejm w ciągu 90 dni ma je rozpatrzyć (tryb analogiczny do ustawy budżetowej)
✓ na jej podstawie Sejm podejmuje uchwałę ws. udzielenia absolutorium rządowi
๏ teoretycznie nie udzielenie go nie pociąga za sobą dymisji rządu; w praktyce
jest to przyjęty zwyczaj
e) nieliczne kontrolne uprawnienia Senatu
• wiele sprawozdań i informacji, które są kierowane do Sejmu, musi być również
przesłanych do Senatu; Senat może nad nimi debatować
• w procedurze oświadczeń senatorskich, członkowie izby mogą kierować zapytania
m.in. do członków RM; ci muszą (z powodów politycznych, nie prawnych) odpowiedzieć
w ciągu 30 dni
• komisje senackie nie raz wzywają na swoje posiedzenia przedstawicieli centralnych
organów administracji; jest to praktyka dyskusyjna konstytucyjnie

(IX) Prezydent RP
1. Pozycja ustrojowa
a) historia
• restytucja urzędu Prezydenta RP miała na celu ograniczyć władzę przekazaną opozycji
po Okrągłym Stole - stąd daleko idące kompetencje w zakresie bezpieczeństwa i
obronności
• te kompetencje odziedziczył Wałęsa; ich egzekwowanie prowadziło do licznych
konfliktów z parlamentem
• lewica, mająca większość parlamentarną, próbowała ograniczyć pozycję Prezydenta;
nie dokończono tego, bowiem w 1995 r. wybrano na ten urząd Aleksandra
Kwaśniewskiego
b) sześć zasad charakteryzujących pozycję Prezydenta
• dualizm egzekutywy, tj. odrębność instytucji Prezydenta i rządu z premierem na czele
✓ tę odrębność, mimo wrzucenia ich do jednego worka w art. 10 ust. 2, wskazuje
uregulowanie tych dwóch instytucji w odrębnych rozdziałach
✓ rząd jest bezpośrednio związany z parlamentem, Prezydent - nie
✓ w sprawach polityki państwa, domniemanie kompetencji przemawia na rzecz Rady
Ministrów
• funkcja arbitra
✓ w parlamentaryzmie zracjonalizowanym Prezydent wciąż zachowuje daleko idące
kompetencje, zwłaszcza gdy Sejm nie ma stabilnej większości
✓ funkcja arbitra przejawia się w uprawnieniach głowy państwa w sprawach
przestrzegania Konstytucji oraz możliwości interwencji w razie zakłócenia
stosunków między Sejmem a Radą Ministrów
• pochodzi z wyborów powszechnych
✓ jest to nietypowe dla systemu rządów parlamentarnych
✓ taka legitymacja pozwala Prezydentowi powoływać się na wolę narodu w ew.
konfliktach z parlamentem
Mateusz Winczura 53
 • kadencyjność
✓ art. 127 ust. 2 przesądza, że Prezydent
๏ jest wybierany na 5 lat
๏ dopuszczalna jest tylko jednokrotna reelekcja
✓ ma to służyć rotacji na stanowisku Prezydenta
• niezależność
✓ za wykonywane obowiązki Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, a
jedynie konstytucyjną w razie złamania prawa (art. 145)
✓ niezależność Prezydenta doznaje ograniczenia w związku z wymogiem uzyskania
kontrasygnaty jego aktów przez Prezesa RM (art. 144)
• zasada incompatibilitas
✓ Prezydent nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej innej
funkcji publicznej, z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowanym urzędem
c) funkcje Prezydenta
• z art. 126
✓ najwyższy przedstawiciel RP
✓ gwarant ciągłości władzy państwowej
✓ czuwanie nad przestrzeganiem Konstytucji
✓ stanie na straży
๏ suwerenności i bezpieczeństwa państwa
๏ nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium
• w/w nie są kompetencjami Prezydenta
✓ art. 126 ust. 3 przewiduje, że Prezydent wykonuje swoje zadania w zakresie i na
zasadach określonych w Konstytucji i ustawach
✓ kompetencje (a więc przepisy mogące być podstawą prawną jego działań) są
określone przede wszystkim w art. 133 - 144
• w/w zasady mają podwójną wartość 
✓ subiektywną - nakładają na Prezydenta szczególną odpowiedzialność za ich
ochronę 
✓ obiektywną - są to zasady konstytucyjne, a więc każdy adresat Konstytucji powinien
je szanować i ich przestrzegać
2. Wybory Prezydenta i jego mandat
a) jest wybierany przez Naród (art. 127 ust. 1 Konstytucji RP)
b) wybory mają charakter czteroprzymiotnikowy (powszechne, równe, bezpośrednie, w
głosowaniu tajnym)
• prawo wybierania przysługuje
✓ obywatelom
✓ którzy najpóźniej w dniu wyborów ukończyli 18 lat
✓ nie zostali pozbawieni praw publicznych lub nie utracili ich w inny sposób
• prawo wybieralności przysługuje
✓ obywatelom
✓ którzy najpóźniej w dniu wyborów ukończyli 35 lat
✓ korzystają z pełni praw wyborczych do Sejmu
✓ nie sprawowali już tego urzędu dwukrotnie
c) najważniejsze odmienności związane z trybem wyborczym od wyborów parlamentarnych
• wybory (I turę) zarządza Marszałek Sejmu na dzień wolny od pracy, przypadający nie
wcześniej niż 100 i nie później niż 75 dni przed upływem kadencji Prezydenta (art. 128
ust. 2)
✓ wybory muszą się bowiem odbyć tak, aby SN zdążył zbadać ich ważność przed
rozpoczęciem urzędowania przez prezydenta elekta
• jeśli nastąpiło przedterminowe opróżnienie urzędu Prezydenta, to
✓ Marszałek Sejmu zarządza wybory nie później niż 14 dni po tymże zdarzeniu
✓ na dzień przypadający nie później niż 60 dni po ich zarządzeniu
• jeśli został wprowadzony jeden ze stanów nadzwyczajnych, wówczas wybory mogą
się odbyć dopiero 90 dni po jego zakończeniu
✓ kadencja Prezydenta ulega wówczas przedłużeniu
Mateusz Winczura 54
 d) wybór Prezydenta wymaga bezwzględnej większości głosów (art. 127 ust. 4)
• w przypadku, gdyby żaden z kandydatów jej nie uzyskał, przeprowadza się drugą turę
14 dni po pierwszej
• jeśli jeden z dwójki kandydatów umrze, wycofa zgodę na kandydowanie lub utraci
prawo wybieralności (art. 127 ust. 5)
✓ datę ponownego głosowania odracza się o kolejne 14 dni
✓ dopuszcza się do startu kolejnego kandydata, który uzyskał kolejno największą
liczbę głosów
e) ważność wyboru stwierdza Sąd Najwyższy; ma na to 30 dni (dość krótko)
• jeśli nie podejmie uchwały w tym czasie, wydaje się że nie ma przeszkód, by prezydent
elekt objął urząd
✓ wynika to z redakcji art. 131 ust. 2, który jako przyczynę opróżnienia urzędu podaje
stwierdzenie nieważności wyboru (a zatem brak uchwały —> brak stwierdzenia
nieważności —> brak opróżnienia urzędu Prezydenta)
f) objęcie urzędu następuje po złożeniu przysięgi przez Zgromadzeniem Narodowym
• ma ono miejsce w dniu poprzedzającym koniec kadencji urzędującego Prezydenta
• w praktyce utrwalił się zwyczaj krótkiego wystąpienia (jest to orędzie, a zatem nie
przeprowadza się nad nim debaty)
g) status prawny Prezydenta RP
• zasada incompatibilitas - nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej
innej funkcji publicznej z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowaniem funkcji
głowy państwa (art. 132)
• za popełnione przestępstwa Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności
tylko przed Trybunałem Stanu
✓ kognicja sądów powszechnych jest zatem zupełnie wyłączona
✓ postawienie Prezydenta w stan oskarżenia wymaga podjęcia uchwały przez
Zgromadzenie Narodowe
✓ immunitet w sprawach karnych ma zatem charakter
๏ formalny
๏ całkowity
๏ wzruszalny
๏ nietrwały
✓ Prezydent może być pozywany w sprawach cywilnoprawnych (choć nie mogą mieć
związku z pełnionymi przezeń urzędowymi funkcjami)
๏ nie można też pozywać Prezydenta za obietnice składane w trakcie kampanii
wyborczej (III CZP 72/96)
• Prezydent RP nie ponosi odpowiedzialności parlamentarnej (politycznej)
• ponosi natomiast odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu za
naruszenie Konstytucji lub ustaw
✓ odpowiada on wówczas za tzw. delikt konstytucyjny
✓ procedura
๏ wniosek o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może złożyć co najmniej
140 posłów i Senatorów
๏ wniosek jest rozpatrywany przez Komisję Odpowiedzialności Konstytucyjnej,
która przedstawia ZN stosowne sprawozdanie
๏ ZN podejmuje uchwałę większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków (374;
art. 145 ust. 2)
๏ następuje wówczas zawieszenie sprawowania urzędu przez Prezydenta; jego
funkcje wykonuje wówczas Marszałek Sejmu
๏ Trybunał Stanu może orzec o winie Prezydenta i w efekcie postanowić o
złożeniu go z urzędu

Mateusz Winczura 55
 h) opróżnienie urzędu Prezydenta
• może nastąpić w razie (art. 131 ust. 2)
✓ śmierci Prezydenta RP
✓ zrzeczenia się urzędu
✓ stwierdzenia trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan
zdrowia
๏ należy to do ZN, które podejmuje stosowną uchwałę większością 2/3 ustawowej
liczby członków
๏ jest to tryb wyjątkowy - przyjmuje się bowiem, że jeśli Prezydent jest świadom
swojego złego stanu zdrowia, sam powinien zrzec się urzędu
✓ złożenie Prezydenta z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu
๏ może nastąpić na skutek pociągnięcia przez ZN Prezydenta do
odpowiedzialności za
❖ naruszenie Konstytucji lub ustaw
❖ przestępstwo
✓ stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta RP przez Sąd Najwyższy lub innych
przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze
• w razie opróżnienia urzędu przez Prezydenta, jego obowiązki niezwłocznie przejmuje
Marszałek Sejmu; jeśli i on nie może - wówczas Marszałek Senatu
✓ podstawowym obowiązkiem Marszałka Sejmu jest zarządzenie wyborów w
terminach określonych w art. 128 ust. 2
✓ Marszałek Sejmu ma prawo wykonywać wszystkie czynności urzędowe Prezydenta
RP
๏ przyjmuje się jednak, że w miarę możliwości powinien powstrzymywać się od
podejmowania ważkich politycznych decyzji, chyba że nastąpiły okoliczności
niecierpiące zwłoki
• w przypadku przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta RP (art.
131 ust. 3)
✓ Marszałek Sejmu, po zawiadomieniu dokonanym przez Prezydenta, przejmuje
tymczasowo obowiązki głowy państwa
✓ gdyby jednak Prezydent nie mógł (albo nie chciał) dokonać takiego zawiadomienia,
Marszałek Sejmu może wystąpić do TK o stwierdzenie przejściowej przeszkody w
sprawowaniu urzędu przez Prezydenta i o powierzeniu mu jego funkcji
3. Kontrasygnata & prerogatywy
a) instytucja kontrasygnaty - uzależnienie ważności aktów podejmowanych przez głowę
państwa od ich zaakceptowania przez premiera
• dwie funkcje ustrojowe kontrasygnaty
✓ uzależnienie możliwości działania głowy państwa od uzgodnienia tychże działań z
rządem
✓ przejęcie odpowiedzialności politycznej przez rząd za działanie głowy państwa
b) jeśli Konstytucja RP zwalnia określone akty głowy państwa od obowiązku uzyskania
kontrasygnaty, to wówczas takie akty noszą miano prerogatyw
c) Konstytucja posługuje się terminem akty urzędowe Prezydenta, co jest pojęciem szerszym
od aktów prawnych; obejmuje on bowiem
• akty normatywne (np. rozporządzenia wydawane na mocy art. 142 Konstytucji)
• inne akty prawne (np. wprowadzenie stanu wojennego na mocy art. 229 Konstytucji)
• pozostałe akty urzędowe (nie wywołujące skutków prawnych)
d) obowiązek uzyskania kontrasygnaty jest zasadą konstytucyjną (art. 144 ust. 2) - istnieje
domniemanie jej konieczności
• wyjątki od tej zasady (prerogatywy) są wymienione w art. 144 ust. 3 pkt 1 - 30; można
je podzielić na te związane z
✓ stosunkami Prezydenta z parlamentem (pkt 1 - 8)
✓ wnioskami do TK i NIK (pkt 9 i 10)
✓ powoływaniem i odpowiedzialnością ministrów oraz rządu (pkt 11 - 15)
✓ tradycyjnymi uprawnieniami głowy państwa (pkt 16 - 19)
✓ powoływaniem innych organów państwowych (pkt 20 - 27)
Mateusz Winczura 56
 ✓ kwestiami wewnętrznymi urzędu Prezydenta (pkt 28 - 30)
e) kontrasygnaty może obecnie udzielić tylko Prezes RM
• jest to wyraz wzmocnienia premiera zarówno wobec Prezydenta, jak i względem innych
członków RM
• sprawia to jednak, że polityczna odpowiedzialność za kontrasygnowane akty jest trudna
do wyegzekwowania - nie można bowiem udzielić wotum nieufności tylko Prezesowi
RM, zaś wotum nieufności dla całego gabinetu musi mieć charakter konstruktywny
4. Kompetencje Prezydenta RP
a) relacje z pozostałymi władzami
• tutaj najpełniej rysuje się funkcja arbitrażu - Prezydent ma wpływ nie tylko na
organizację i obsadę innych urzędów, ale też na hamowanie ich działań
• stosunki z parlamentem
✓ uprawnienia organizacyjne (choć Prezydent jest przy nich ściśle ograniczony
konstytucyjnymi terminami)
๏ zarządzanie wyborów
๏ zwoływanie pierwszych posiedzeń izb
✓ uprawnienia inicjatywne
๏ zarządzanie referendów (za zgodą Senatu)
๏ inicjatywa ustawodawcza
✓ uprawnienia hamujące
๏ weto ustawodawcze
๏ wniosek do TK (w trybie kontroli prewencyjnej lub następczej)
๏ rozwiązanie Sejmu (w enumeratywnie wskazanych przypadkach)
✓ Prezydent może skierować do parlamentu (Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia
Narodowego) orędzie (art. 140)
๏ Marszałek niezwłocznie umieszcza orędzie w porządku dziennym obrad
๏ nad orędziem nie przeprowadza się debaty
• stosunki z rządem
✓ Prezydent ma daleko idące kompetencje (omówione w kolejnym rozdziale) w
procesie powoływania i odwoływania RM i poszczególnych ministrów
๏ kompetencje te nabierają szczególnego znaczenia w sytuacji, gdy w Sejmie
brak jest stabilnej większości)
✓ Prezydent dokonuje zmian w składzie urzędującego gabinetu, ale tylko na wniosek
Prezesa RM
๏ można zatem stwierdzić, że nie ma żadnych samodzielnych kompetencji
kontrolnych czy nadzorczych nad działalnością RM
๏ może jednak skierować do Sejmu wniosek o pociągnięcie Prezesa RM lub
ministra do odpowiedzialności konstytucyjnej (art. 156 ust. 2), ale tylko w razie
złamania przez nich prawa
✓ na bieżącą politykę rządu Prezydent może reagować poprzez
๏ zwołanie Rady Gabinetowej (art. 141 ust. 1)
❖ są to członkowie RM obradujący pod przewodnictwem Prezydenta RP
❖ Rada Gabinetowa nie ma kompetencji RM (art. 141 ust. 2)
✓ Prezydent ma pewne kompetencje w zakresie polityki zagranicznej oraz obronności
(o czym niżej), ale są one mocno ograniczone
๏ ogranicza się to zatem do dobrego obyczaju, w którym Prezes RM informuje
Prezydenta o bieżącym stanie w danej dziedzinie, a Prezydent może wówczas
udzielić rad i wyrazić uwagi
• stosunki z władzą sądowniczą
✓ co do zasady, nie może mieć on wpływu na bezstronne i niezawisłe sądy i
trybunały; wyjątki

Mateusz Winczura 57
 ๏ prawo łaski (art. 139), pozwalające na darowanie lub złagodzenie kary każdej
osobie prawomocnie skazanej przez każdy sąd (z wyłączeniem Trybunału
Stanu)
❖ prawo łaski =/= amnestia (darowanie lub złagodzenie kar określonym
kategoriom skazanych) =/= abolicja (zniesienie karalności za określone
czyny w stosunku do pewnych kategorii osób)
๏ powoływanie sędziów (na wniosek KRS)
❖ Prezydent może nie przyjąć określonej kandydatury, jednak nie może
pozostawić wniosku bez rozpatrzenia (Kpt 1/08)
❖ Prezydent powołuje także (spośród kandydatów zaproponowanych przez
Zgromadzenia Sędziów tych sądów)
✴ Prezesa i wiceprezesa TK (art. 194 ust. 2)
✴ I Prezesa SN (art. 183 ust. 3)
✴ Prezesa NSA (art. 185)
๏ wpływ na ustalanie przeliczników wynagrodzeń sędziów różnych szczebli
b) sprawy stosunków zagranicznych
• Konstytucja z 1997 r. jako pierwsza przekazała zadanie ogólnego kierownictwa w
dziedzinie stosunków z innymi państwami i OM Radzie Ministrów (art. 146 ust. 4 pkt 9)
✓ oznacza to, że kompetencje Prezydenta w sprawach polityki zagranicznej mają
charakter wyjątkowy i muszą znajdować wyraźną podstawę prawną
✓ zgodnie z art. 133 ust. 3 Prezydent w zakresie polityki zagranicznej współpracuje z
Prezesem RM i właściwym ministrem
• zgodnie jednak z tradycją, Prezydent RP jest określany jako
✓ najwyższy przedstawiciel Rzeczypospolitej
✓ reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych
• kompetencje Prezydenta w zakresie spraw zagranicznych można podzielić na 4 grupy
✓ reprezentowanie państwa w stosunkach zewnętrznych
๏ składa wizyty państwowe za granicą
๏ przyjmuje w kraju delegacje najwyższego szczebla
๏ na w/w spotkaniach prowadzi rozmowy, wydaje apele i deklaracje, które mają
wpływ na sytuację Polski na arenie międzynarodowej
๏ postanowienie Kpt 2/08
❖ Prezydent może brać udział w posiedzeniach Rady Europejskiej, o ile uzna
to za celowe dla realizacji zadań z art. 126 ust. 2
❖ ustalenie merytorycznego stanowiska Polski należy do RM, zaś Prezes RM
musi je na spotkaniu Rady Europejskiej przedstawić 
✓ podejmowanie decyzji personalnych
๏ mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach
๏ przyjmuje listy uwierzytelniające i akredytujące od przedstawicieli innych państw
i OM
๏ w/w akty wymagają kontrasygnaty Prezesa RM i wymagają uzgodnienia z
szefem MSZ; w praktyce dużą rolę pełni też opinia Komisji Spraw
Zagranicznych
❖ ostateczna decyzja należy jednak do Prezydenta - może on odmówić
powołania kandydata wskazanego przez ministra spraw zagranicznych
✓ ratyfikacja umów międzynarodowych (p. V.4)
๏ wymaga kontrasygnaty
✓ postanowienie o stanie wojny (art. 116 ust. 2)
๏ ma charakter subsydiarny, bowiem - co do zasady - to Sejm decyduje o
sprawach wojny i pokoju
๏ przesłanki podjęcia takiego aktu przez Prezydenta
❖ Sejm nie może zebrać się na posiedzenie
❖ zbrojna napaść na terytorium RP lub obowiązek wspólnej obrony przeciwko
agresji, wynikającej z umowy międzynarodowej
๏ akt ten wymaga kontrasygnaty premiera

Mateusz Winczura 58
 c) sprawy obronności i bezpieczeństwa państwa
• podobnie jak w sytuacji spraw zagranicznych, ogólne kierownictwo należy w tych
sprawach do RM (art. 146 ust. 4 pkt 7, 8 i 11)
• Prezydent jednak
✓ jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych (art. 134 ust. 1)
๏ w czasie pokoju zwierzchnictwo to jest sprawowane przez Ministra Obrony
Narodowej (ust. 2)
๏ nie jest to funkcja dowódcza; ma charakter raczej symboliczny, uprawnia jednak
do uzyskiwania informacji i wyrażania opinii we wszystkich sprawach
związanych z obronnością
๏ ściśle związane z tym jest
✓ prawo (niekiedy i obowiązek) zwołania Rady Bezpieczeństwa Narodowego
✓ decyzje personalne;
๏ mianuje po kontrasygnacie (art. 134 ust. 3)
❖ Szefa Sztabu Generalnego
❖ dowódców rodzajów Sił Zbrojnych
๏ nadaje pierwszy stopień oficerski oraz stopnie generalskie
• rola Prezydenta wzrasta w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa państwa
✓ postanawia o wprowadzeniu stanu wojny, jeśli Sejm nie może zebrać się na
posiedzenie (w/w; art. 116 ust. 2)
✓ mianuje, na wniosek Prezesa RM, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych (art. 134 ust.
4)
✓ zarządza, na wniosek Prezesa RM (art. 136)
๏ częściową lub całkowitą mobilizację wojskową
๏ użycie sił zbrojnych do obrony państwa
d) stanowienie prawa
• akty podustawowe
✓ rozporządzeń (na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego i w celu jej
wykonania - art. 142 ust. 1 w zw. z art. 92)
✓ zarządzeń (mają charakter wewnętrzny i wiążą tylko jednostki organizacyjnie mu
podporządkowane - art. 142 ust. 1 w zw. z art. 93)
• w kwestii ustaw
✓ prawo inicjatywy ustawodawczej (art. 118 ust. 1)
✓ weto ustawodawcze (art. 122 ust. 5)
✓ prawo zwracania się do TK o zbadanie zgodności przepisów prawa z
Konstytucją (art. 122 ust. 3, art. 133 ust. 2, art. 188 pkt 1-3)
✓ ratyfikacja umów międzynarodowych (źródeł prawa powszechnie obowiązującego)
• w sytuacjach nadzwyczajnych może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy
e) tradycyjne kompetencje głowy państwa
• charakterystyka
✓ niemożliwe jest powierzenie ich innemu organowi
✓ jest wyrazem uznaniowej polityki władz państwa wobec jednostki, a więc wymaga
szczególnych procedur
✓ nie podlegają pełnej kontroli sądowej (I OSK 1883/12)
• kompetencje takie to
✓ prawo łaski
✓ nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażenie zgody na zrzeczenie się go (art.
137; ustawa o obywatelstwie polskim)
✓ nadawanie orderów i odznaczeń (art. 138; ustawa o orderach i odznaczeniach)

Mateusz Winczura 59
(X) Rada Ministrów
1. Wiadomości wstępne
a) jest to drugi - obok Prezydenta RP - element egzekutywy
b) stanowi ona głowę szerszego i bardziej skomplikowanego systemu organizacyjnego
c) jest naczelnym organem konstytucyjnym państwa
• rząd a Rada Ministrów
✓ w znaczeniu wąskim - jego to jedno i to samo (inny synonim - gabinet)
✓ w znaczeniu szerokim - cały system organizacji podporządkowany RM
๏ ministrowie i podlegające im ministerstwa
๏ kierownicy urzędów centralnych
๏ terenowa administracja rządowa (z wojewodą na czele)
✓ w znaczeniu najszerszym - cały system sprawowania władzy w państwie (stąd
termin rządów parlamentarnych czy rządów autorytarnych)
d) pozycja ustrojowa RM
• równorzędny Prezydentowi drugi element egzekutywy (jest powiązana z Sejmem raczej
niż z Prezydentem)
• ponosi odpowiedzialność
✓ polityczną przed Sejmem
✓ [jej członkowie] konstytucyjną przed Trybunałem Stanu
• jest organem kolegialnym, której członkowie to zarazem jednoosobowe organy
konstytucyjne
✓ powoduje to jej bardzo specyficzny charakter ustrojowy; możliwe są konflikty między
RM a Prezesem RM
• podejmuje najważniejsze rozstrzygnięcia dot. bieżącego prowadzenia polityki państwa
✓ należą do niej sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów
państwowych i samorządu terytorialnego (art. 146 ust. 2)
• sprawuje kierownictwo nad całym systemem administracji rządowej (art. 146 ust. 3)
✓ cały układ organizacyjny administracji rządowej jest ułożony hierarchicznie, a na
szczycie tej piramidy stoi właśnie RM
✓ Prezes RM sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym (art. 171 Konstytucji)
✓ po 2004 ma bardzo ważną kompetencję do określania stanowiska Polski w UE (a
przez to ma wpływ na decyzje z reguły zarezerwowane dla parlamentu)
e) podstawowe regulacje prawne
• rozdział VI Konstytucji RP (art. 146 - 162)
• ustawa o Radzie Ministrów (1996)
• ustawa o działach administracji rządowej (1997)
• ustawa o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (2009)
• Regulamin pracy Rady Ministrów (2013)
2. Powoływanie i odpowiedzialność RM
a) podstawową zasadą polskiego parlamentaryzmu zracjonalizowanego jest pochodzenie
rządu z parlamentu i ponoszenie przed nim odpowiedzialności
• wymagane jest, aby gabinet zawsze miał za sobą poparcie większości sejmowej
✓ taka sytuacja chroni obecny gabinet przed różnymi negatywnymi większościami -
dopóki bowiem nie ukształtuje się większość zdolna wyłonić nowy rząd, dopóty
stara RM (przynajmniej teoretycznie) może trwać
b) Rada Ministrów jest powoływana przez Prezydenta, który musi liczyć się ze stanowiskiem
większości sejmowej
• jest powoływana w zasadzie bezterminowo (tj. domyślnie do kolejnych wyborów
parlamentarnych)
✓ gospodarzem RM jest de facto jej Prezes
๏ może złożyć rezygnację, co jest równoznaczne z dymisją rządu
๏ może złożyć wniosek do Sejmu o udzielenie wotum zaufania RM; jeśli go nie
otrzyma, rząd podaje się do dymisji

Mateusz Winczura 60
 • zakończenie istnienia RM zawsze przybiera postać dymisji (oświadczenia Prezesa RM
w imieniu rządu, stwierdzające wolę zakończenia urzędowania i otwierające procedurę
tworzenia nowego rządu)
✓ RM ma obowiązek złożenia dymisji, gdy
๏ ukonstytuowanie się nowego Sejmu po wyborach (art. 162 ust. 1)
❖ jest to wymiar pewnej kadencyjności RM, bowiem kończy ona swoją
działalność najpóźniej z końcem kadencji Sejmu
๏ nieuchwalenie przez Sejm wotum zaufania dla RM (art. 162 ust. 2 pkt 1); może
przybierać postać dwóch sytuacji
❖ niepowodzenie w uzyskaniu akceptacji sejmowej dla nowo tworzonego
gabinetu - oznacza to przejście do dalszych etapów procedury
❖ niepowodzenie już istniejącego gabinetu w uzyskaniu potwierdzenia
sejmowego poparcia dla swojej działalności (wniosek o takie potwierdzenie
kieruje Prezes RM wg swojego uznania - art. 160)
๏ udzielenie RM wotum nieufności przez Sejm (art. 162 ust. 2 pkt 2)
❖ jest to pociągnięcie RM do odpowiedzialności parlamentarnej
❖ może dojść do skutku tylko w procedurze konstruktywnego wotum
nieufności (art. 158)
๏ złożenie rezygnacji przez Prezesa RM (art. 162 ust. 2 pkt 3)
❖ jest to autonomiczna decyzja premiera; nie jest wymagana nawet opinia
pozostałych członków gabinetu
✴ nota bene, RM nie może sama podjąć uchwały o złożeniu swojej
rezygnacji
❖ jest to jedyny przypadek, gdy Prezydent nie musi przyjmować dymisji
Prezesa RM (np. odmówił dymisji Marka Belki)
✴ Prezes RM może wówczas kombinować (np. z opcją złożenia wniosku o
wotum zaufania i podjęcia starań o jego nieuchwalenie)
✓ dymisja i jej przyjęcie przez Prezydenta nie kładzie natychmiastowego kresu
istnieniu i funkcjonowaniu dotychczasowej RM
๏ Prezydent powierza dotychczasowej RM dalsze sprawowanie obowiązków do
czasu powołania nowej RM (art. 162 ust. 3)
๏ Konstytucja nie ogranicza owego starego gabinetu w kompetencjach;
❖ zwyczajem politycznym jest, że prowadzi ona jedynie bieżący zarząd, a
poważniejsze i mogące zaczekać decyzje zostawia nowej RM
❖ nie jest to zwyczaj konsekwentnie przestrzegany
✓ dymisja RM pociąga za sobą obowiązek złożenia dymisji przez sekretarzy i
podsekretarzy stanu oraz wojewodów i wicewojewodów
๏ o ich przyjęciu decyduje nowy premier w ciągu 3 miesięcy od dnia powołania
nowego rządu (art. 38 u.RM)
c) proces tworzenia RM
• etap I
✓ Prezydent, po przyjęciu dymisji dawnej RM, desygnuje nowego premiera (art. 154
ust. 1)
๏ teoretycznie Prezydent ma swobodę w wyborze kandydata na premiera; w
praktyce - zależy to od układu sił w Sejmie
๏ prowadzi to do sytuacji, w której Prezydent desygnuje premiera dopiero po
decyzji podjętej przez gremia polityczne, dot. koalicji, spraw programowych,
personalnych etc. (choć wciąż powinien wyrazić nań zgodę)
๏ niekiedy Prezydent powinien zaangażować się w proces wyłaniania Prezesa
RM i zapewnienia mu większości (jak to miało miejsce w przypadku rządu Belki)
✓ desygnowany premier przedstawia Prezydentowi proponowany skład RM
๏ Prezydent nie może wprowadzać zmian do składu personalnego rządu; może
go jedynie zaakceptować lub odrzucić

Mateusz Winczura 61
 ✓ okres między przyjęciem dymisji poprzedniego premiera a powołaniem RM musi
zamknąć się w 14 dniach
๏ niedopełnienie tego terminu powoduje zamknięcie I etapu procedury
๏ dopełnienie - powoduje, iż powstaje nowa RM, zdolna do działania
✓ w ciągu 14 dni od chwili powołania nowej RM, jej Prezes zobowiązany jest
przedstawić Sejmowi program działania (exposé) wraz z wnioskiem o udzielenie
wotum zaufania (art.154 ust. 2 zd. 1)
๏ Prezes RM wygłasza exposé, wskazująca podstawowe zamierzenia rządu i
przedstawia skład swojego gabinetu
๏ potem odbywa się debata, na zakończenie której jeszcze raz zabiera głos
Prezes RM (art. 112 ust. 1 RSejm)
๏ następnie przeprowadza się głosowanie nad wnioskiem o wotum zaufania
❖ jego przyjęcie wymaga bezwzględnej większości głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 154 ust. 2 zd. 2 Konstytucji
RP)
๏ odrzucenie wniosku o przyjęcie wotum zaufania obliguje Prezesa RM do
złożenia dymisji
❖ Prezydent musi przyjąć dymisję i powierzyć gabinetowi dalsze sprawowanie
obowiązków (albo rządowi, który nie uzyskał wotum zaufania, albo rządowi
staremu, którego dymisja uruchomiła cały proces)
• etap II
✓ jest to tryb rezerwowy, w którym może dojść do postania rządu parlamentarnego
(nie zdarzyło się jeszcze w praktyce)
✓ Sejm może, w ciągu 14 dni od bezskutecznego zamknięcia I etapu, dokonać
wyboru nowego premiera oraz zaproponowanego przezeń składu rządu (art. 154
ust. 3 zd. 1)
๏ proces ten obejmuje dwa stadia
❖ wybór premiera
✴ kandydata może zgłosić grupa 46 posłów
✴ nad poszczególnymi kandydaturami głosuje się kolejno, aż któraś
zdobędzie bezwzględną większość głosów
❖ premier przedstawia skład & program (art. 113 ust. 4 RSejm)
✴ Sejm nie może wpływać na skład osobowy RM
✴ przeprowadza się głosowanie, do powodzenia którego niezbędna jest
bezwzględna większość głosów w obecności do najmniej połowy
ustawowej liczby posłów
๏ Prezydent ma obowiązek powołać i przyjąć przysięgę od tak wybranej RM (art.
154 ust. 3 zd. 2), o ile nie doszło do uchybień proceduralnych, np. terminów
• etap III
✓ kompetencja wraca do Prezydenta - w terminie 14 dni powołuje on Prezesa RM, na
jego wniosek - pozostałych członków RM i odbiera od nich przysięgę (art. 155 ust.
1)
๏ nie ma przeszkód, aby skład rządu był zbliżony lub identyczny do tego, który
Prezydent powołał w pierwszym kroku
✓ powołanie RM w tym trybie kładzie kres funkcjonowaniu starej RM, ta pierwsza zaś
musi uzyskać wotum zaufania od Sejmu
๏ procedura jest analogiczna do tej z art. 154
❖ 14 dni na przedstawienie przez premiera programu działania i składu rządu
❖ debata poselska
๏ wotum zaufania musi być wówczas udzielone [zwykłą] większością głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
✓ ma to sens - rząd, chociażby mniejszościowy, będzie mógł działać dopóki w Sejmie
nie powstanie większość bezwzględna, mogąca wyrazić konstruktywne wotum
nieufności

Mateusz Winczura 62
 • jeśli wszystkie etapy zawiodą
✓ Prezydent jest zobowiązany skrócić kadencję Sejmu (art. 155 ust. 2) i zarządzić
nowe wybory
๏ jest to element parlamentaryzmu zracjonalizowanego - skoro Sejm nie jest w
stanie wytworzyć choćby zwykłej większości, nie powinien funkcjonować
๏ RM wybrana przez Prezydenta pełni swoje obowiązki do pierwszego
posiedzenia nowowybranego Sejmu, gdzie od nowa powtórzy się procedura
trzech kroków
d) odpowiedzialność polityczna RM
• może ona przybierać formę 
✓ odpowiedzialności solidarnej (gdy odpowiada cała Rada Ministrów)
✓ odpowiedzialności indywidualnej (gdy odpowiadają jej poszczególni członkowie)
• najprostszą metodą okazania RM braku zaufania jest uchwalenie przez Sejm wotum
nieufności; istnieją też inne metody, np.
✓ zachęcanie Prezesa RM do złożenia wniosku o udzielenie wotum zaufania
✓ zachęcanie Prezesa RM do rezygnacji
✓ odrzucenie rządowego projektu ważnej ustawy
✓ odmowa udzielenia absolutorium [nie powoduje obowiązku dymisji]
✓ krytyczna ocena rządowej odpowiedzi na interpelację
• w polskim systemie wotum nieufności dla całej RM ma charakter konstruktywny (art.
158 Konstytucji RP)
✓ jedyną drogą jego wyrażenia jest jednoczesne dokonanie wyboru nowego premiera
๏ oznacza to, że Sejm może obalić rząd tylko wówczas, gdy jest w nim większość
pozytywna, zdolna do poparcia nowego gabinetu
✓ jeśli większość nie popiera RM, ale nie jest też w stanie sprostać wymogom
konstruktywnego wotum nieufności, mamy do czynienia z rządem mniejszościowym
๏ nie jest to sytuacja korzystna - następuje rozmycie odpowiedzialności za
państwo, a rząd nie może działać bez polegania na chwiejnych i zbieranych ad
hoc większościach dla uchwalania ustaw
• procedura wyrażania wotum nieufności Radzie Ministrów
✓ wniosek musi zgłosić grupa 46 posłów
๏ raz złożonego podpisu nie można wycofać
๏ wniosek nie musi być umotywowany, ale konieczne jest, aby zawierał nazwisko
nowego premiera
✓ między zgłoszeniem wniosku a poddaniem go pod głosowanie musi upłynąć min. 7
dni (art. 158 ust. 2 zd. 1)
๏ głosowanie to odbywa się na pierwszym posiedzeniu Sejmu po tym terminie
๏ okres owych 7 dni jest czasem na ostudzenie nastrojów i przeprowadzenie
konsultacji
✓ możliwe jest zgłoszenie kilku wniosków o wotum nieufności; głosuje się je w
kolejności zgłoszenia (art. 115 ust. 5 RSejm)
๏ przyjęcie jednego powoduje, że pozostałe uznaje się za załatwione
✓ do przyjęcia wniosku wymagana jest bezwzględna większość głosów ustawowej
liczby posłów (art. 158 ust. 1 Konstytucji RP)
๏ RM jest wówczas zobowiązania złożyć dymisję
❖ Prezydent jest zobowiązany
✴ przyjąć dymisję
✴ powołać na premiera osobę wskazaną przez Sejm
✴ powołać RM na wniosek nowego premiera
๏ Prezydent nie może (inaczej niż w Małej Konstytucji) skrócić kadencji Sejmu w
razie wyrażenia rządowi wotum nieufności
✓ jeśli wniosek upadnie, kolejny nie może być złożony w okresie 3 miesięcy
๏ wyjątek - złoży go grupa 115 posłów

Mateusz Winczura 63
 • indywidualna odpowiedzialność członków RM
✓ ponoszą ją oni przed Sejmem za sprawy należące do ich kompetencji lub
powierzone im przez Prezesa RM (art. 157 ust. 2)
✓ odpowiedzialności tej nie podlega Prezes RM; jego (wraz z całą RM) można
odwołać jedynie w konstruktywnym wotum nieufności
✓ procedura
๏ wniosek taki musi skierować grupa przynajmniej 69 posłów
๏ może być głosowany nie wcześniej niż po upływie 7 dni od jego zgłoszenia
❖ zanim odbędzie się debata, wniosek powinien zostać zaopiniowany przez
odpowiednią komisję sejmową (art. 116 RSejm)
๏ jeżeli wniosek zostanie przyjęty przez Sejm większością głosów ustawowej
liczby posłów (231), Prezydent jest zobowiązany odwołać ministra (art. 159 ust.
2 Konstytucji RP)
✓ jeżeli wniosek upadnie, to jego kolejne zgłoszenie (względem danego ministra) jest
dopuszczalne po upływie 3 miesięcy
๏ wyjątek - wniosek taki złoży grupa 115 posłów
✓ od III kadencji Sejmu nigdy nie udało się uzyskać wymaganej większości dla takiego
wniosku
✓ członkowie rządu ponoszą też polityczną odpowiedzialność przed Prezesem RM
๏ może on w każdym czasie i z każdego powodu zażądać od nich złożenia
rezygnacji ze stanowiska
๏ jeśli minister jest uparty, to Prezes RM może skierować wniosek do Prezydenta
o odwołanie danego ministra (art. 161 Konstytucji RP)
๏ odwołanie ministra wymaga współdziałania Prezesa RM z Prezydentem
❖ Prezydent nie może odwołać ministra bez stosownego wniosku premiera
❖ wydaje się, że Prezydent nie może odmówić wnioskowi Prezesa RM, dot.
zmiany w składzie rządu (choć taki precedens miał miejsce w 2003 r.)
e) premier i pozostali członkowie RM ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną
• ma to miejsce, jeśli
✓ dopuszczą się naruszenia Konstytucji lub ustaw
✓ popełnią przestępstwo w związku z zajmowanym stanowiskiem
• o pociągnięcie do odpowiedzialności wniosek może złożyć
✓ Prezydent
✓ grupa 115 posłów
• uchwała o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej wymaga większości 3/5
ustawowej liczby posłów
3. Skład i organizacja rządu
a) RM jest organem kolegialnym; podstawową formą działania są posiedzenia
• zniknęło jednak sformułowanie, że RM działa kolegialnie (tak w Małej Konstytucji) -
podkreśla to, iż w ramach RM może wykształcić się pewna hierarchia
• na czele RM stoi Prezes RM, który - zgodnie z art. 148 pkt 2 - kieruje jej pracami
✓ zwołuje posiedzenia RM, ustala ich porządek oraz im przewodniczy (art. 17 uRM)
✓ zwyczajowo posiedzenia RM odbywają się we wtorki (trwa to od rządu Tadeusza
Mazowieckiego)
✓ w posiedzeniach RM mogą uczestniczyć inne osoby (obecnie z zaproszenia lub
wezwania premiera, kiedyś - także z mocy ustawy, np. Prezes NBP)
✓ decyzje z reguły zapadają w formie konsensusu; rzadziej - głosowania
✓ posiedzenia, co do zasady, mają charakter niejawny (art. 22 ust. 1 u.RM);
sporządza się z nich zapis przebiegu oraz protokół ustaleń
✓ innym niż posiedzenia sposobem rozstrzygania spraw jest tzw. droga obiegowa, tj.
korespondencyjne zebranie stanowisk
b) RM obowiązkowo składa się z Prezesa RM oraz ministrów (art. 147 ust. 1)
• ministrowie dzielą się na (art. 149 ust. 1)
✓ ministrów kierujących określonymi działami administracji
๏ powoływani obligatoryjnie
๏ mają status jedoosobowych organów administracji rządowej
Mateusz Winczura 64
 ๏ Prezes RM może być jednocześnie ministrem działowym (art. 147 ust. 3)
✓ ministrów bez teki
๏ powoływani fakultatywnie
๏ nie mają statusu jednoosobowych organów
• w skład rządu mogą także wchodzić
✓ wiceprezesi RM (art. 147 ust. 2)
๏ przyczyną ich powołania mogą być uzgodnienia koalicyjne lub wola
podkreślenia szczególnej pozycji ministra
✓ przewodniczący komitetów określonych w ustawach (art. 147 ust. 4)
๏ musi wynikać z ustaw szczegółowych
๏ stosuje się doń odpowiednio przepisy o ministrze działowym
• poza składem RM pozostają kierownicy urzędów centralnych (Prezes UOKiK, ABW
etc.)
✓ są oni podporządkowani premierowi, odwoływani w trybie zarezerwowanym dla
ministrów i nie ponoszą odpowiedzialności przed TS
• czym innym są pełnomocnicy rządu (art. 10 u.RM)
✓ działają w ramach zadań RM, których nie przekazano poszczególnym członkom RM
๏ działanie to prowadzą w imieniu rządu lub ministra
• Kancelaria Prezesa RM odpowiada za obsługę członków RM oraz koordynacją prac w
ramach rządu
c) ciała pomocnicze RM
• stałe komitety RM (cel - inicjowanie, przygotowywanie i doradzanie RM; art. 12 ust. 1
pkt 1 u.RM)
✓ obecnie istnieje tylko jeden Stały Komitet RM; w jego skład wchodzą
๏ minister - członek RM (przewodniczący)
๏ podsekretarz stanu z KPRM
๏ sekretarze stanu ze wszystkich ministerstw
๏ przedstawiciele Prezesa RM
• komitety do rozpatrywania określonej kategorii spraw
• rady i zespoły opiniodawcze lub doradcze
• przy RM działa też Kolegium ds. Służb Specjalnych (jako organ opiniodawczo -
doradczy)
• RM może tworzyć komisje wspólne (przedstawiciele rządu + przedstawiciele instytucji
lub zainteresowanych środowisk)
✓ ich celem jest wypracowanie wspólnego stanowiska oraz stworzenie forum do
negocjacji i uzgodnień
✓ przykładem jest Komisja Wspólna przedstawicieli rządu i Konferencji Episkopatu
Polski
• innym ciałem doradczym jest Rada Legislacyjna działająca przy Prezesie RM (art. 14
u.RM)
4. Zakres działania RM
a) nie ma kompetencji sądowniczych; posiada jednak ograniczone kompetencje
prawodawcze, można rzec - na granicy władzy ustawodawczej i wykonawczej (wydawanie
aktów podustawowych - rozporządzeń)
• kompetencje wykonawcze to nie tylko gołe wykonywanie ustaw - to rozstrzyganie
strategicznych kwestii o politycznym charakterze
• istnieje domniemanie kompetencji na rzecz RM w sprawach polityki państwa (art.
146 ust. 2)
✓ chodzi tu o kwestie związane z funkcją rządzenia
✓ chodzi tu o kwestie polityki państwa (a więc sprawy o charakterze ponadlokalnym)
b) podstawowe zadania RM (art. 146 Konstytucji)
• kierowanie administracją rządową (art. 146 ust. 3)
✓ wynikają stąd kompetencje do koordynacji i kontroli działalności organów tej
administracji
๏ kompetencje RM nie mogą w tej gestii naruszać odrębnych właściwości Prezesa
RM i ministrów
Mateusz Winczura 65
 ✓ pozwala to na narzucenie wszystkim organom jednolitej polityki działania oraz
badania jej wykonania
• wykonywanie budżetu państwa
✓ uprawnienie to RM dzieli z Ministrem Finansów
✓ RM jest jednak jedynym kompetentnym organem do
๏ uchwalenia projektu budżetu państwa
๏ uchwalenia zamknięcia rachunków państwowych
๏ uchwalenia sprawozdania z wykonania budżetu
• wykonywanie ustaw
✓ do tego zadania należy wydawanie aktów wykonawczych
✓ z innych aspektów - dotyczy to zwłaszcza dziedziny gospodarki i polityki społecznej
๏ RM ma też prawo inicjatywy ustawodawczej; może zatem kształtować
ustawodawstwo w sposób odpowiadający założeniom jej polityki
• zapewnienie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa
✓ łączy się z tym ogólne kierownictwo obronnością kraju (w tym np. wyrażenie zgody
na pobyt lub przemieszczanie się obcych wojsk przez terytorium RP)
✓ w tym aspekcie RM musi współpracować z Prezydentem (jego kompetencje - w/w)
• sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków międzynarodowych
✓ w szczególności zalicza się tutaj
๏ zawieranie umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji
๏ zatwierdzanie i wypowiadanie innych umów międzynarodowych
✓ w organach wykonawczych UE Polska jest reprezentowana przez przedstawicieli
RM
๏ to także RM ustala polskie stanowisko w zakresie spraw Wspólnoty
c) kompetencje RM w dziedzinie stanowienia prawa
• RM może tworzyć normy zarówno prawa powszechnie obowiązującego, jak i
wewnętrznego
• co do przepisów prawa powszechnie obowiązującego, to RM może wydawać
rozporządzenia wykonawcze (art. 146 ust. 4 pkt 2 w zw. z art. 92 Konstytucji RP)
✓ jak wynika to z cech rozporządzeń, RM może je wydawać tylko na podstawie i w
granicach ustawy oraz w celu jej wykonania
• co do przepisów prawa wewnętrznego, to art. 93 ust. 1 przyznaje RM prawo
wydawania uchwał
✓ mogą być adresowane tylko do jednostek organizacyjne podległych RM
✓ nie muszą mieć podstawy ustawowej, ale muszą (zgodnie z art. 93)
๏ być w zgodzie z ustawami i rozporządzeniami (a więc mieścić się w zakresie
zadań i kompetencji organu)
๏ nie mogą być adresowane do organów pozostających poza systemem
administracji rządowej (np. organów j.s.t.)
๏ nie mogą samoistnie tworzyć obowiązków czy uprawnień obywateli, osób
prawnych etc.
• prawo tworzone przez RM podlega kontroli sądowej dot. zgodności (materialnej i
kompetencyjnej) z prawem
✓ TK może orzekać o generalnych uchyleniu takich aktów
✓ sądy mogą odmawiać ich zastosowania przy rozpatrywaniu konkretnych spraw
✓ sądy administracyjne mogą stwierdzać nieważność aktów i decyzji wydawanych na
ich podstawie

Mateusz Winczura 66
5. Prezes RM
a) w systemie III RP premier miał zawsze silniejszą pozycję od pozostałych ministrów; kolejne
reformy (1996, 1997) tylko tę tendencję wzmacniały
• wynika to z typowej (i nie zawsze przestrzeganej w Polsce) zasady, że szefem rządu
zostaje lider zwycięskiej partii
b) kompetencje Prezesa RM
• tworzenie rządu i dokonywanie w nim zmian
✓ bez wniosku premiera nikt do RM powołany być nie może
✓ premier (przy współdziałaniu z Prezydentem) może odwołać każdego ministra
๏ tylko Prezes RM dokonuje kontrasygnaty aktów Prezydenta
✓ od losu Prezesa RM zależy los całego rządu
๏ Prezesa RM nie można odwołać inaczej, jak tylko poprzez odwołanie całego
gabinetu
๏ Prezes RM może, w imieniu całego rządu, zwrócić się do Sejmu o wotum
zaufania
๏ Prezes RM może (również niejako w imieniu całego rządu) złożyć rezygnację 
• zakres zadań i personalny kształt ministerstw / organów centralnych
✓ jest to tzw. władza organizacyjna
✓ Prezes RM ustala zakres działania każdego ministra (art. 33 ust. 1 pkt 1 u.RM)
๏ jest związany jednak ustawą o działach administracji rządowej (tworzącą tzw.
działy niepodzielne)
✓ Prezes RM powołuje i odwołuje także
๏ sekretarzy i podsekretarzy stanu
๏ pełnomocników rządu
๏ Szefa KPRM
• organizowanie prac rządowych
✓ Prezes RM (art. 148)
๏ kieruje pracami rządu
๏ zapewnia wykonywanie jego polityki
๏ określa sposoby jej wykonywania
๏ koordynuje i kontroluje pracę członków rządu
✓ w związku z tym może m.in.
๏ żądać informacji, sprawozdań etc.
๏ rozstrzygać spory kompetencyjne między członkami RM
๏ wyznaczać zastępstwa nieobecnego ministra
• kierowanie pracami terenowej administracji rządowej
✓ premier powołuje i odwołuje wojewodów (na wniosek ministra wł. ds. administracji)
oraz wicewojewodów (na wniosek wojewody)
✓ może też koordynować i kontrolować kierunek pracy tych organów
๏ bezpośrednio kwestie te są w gestii ministra wł. ds. administracji
• zwierzchnictwo nad osobami zatrudnionymi w administracji rządowej (art. 148 pkt
7; w tym korpusu służby cywilnej - art. 153)
• nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego (art. 148 pkt 6)
✓ dotyczyć on może tylko legalności
✓ dotyczyć on może tylko zakresu ustalonego w ustawie
6. Minister
a) istotą urzędu ministra jest specjalizacja przedmiotowa - każdy minister realizuje
odpowiednią część zadań rządu jako całości (tzw. działów)
• podległe mu jednostki budują hierarchiczną strukturę
• minister może tworzyć i likwidować jednostki organizacyjne, nadzorować i kontrolować
ich działalność, a także podejmować decyzje personalne (art. 34 u.RM)
b) jego funkcja ma charakter polityczny, zaś jego pozycja w ramach RM często zależy od
sytuacji danej osoby w partii / koalicji
c) funkcja ministra jest dwoista (członek kolegialnej RM - jednoosobowy zwierzchnik
ministerstwa)

Mateusz Winczura 67
 d) ciąży na nim tzw. obowiązek lojalności politycznej - reprezentowania w swych
wystąpieniach stanowiska zgodnego z ustaleniami przyjętymi przez rząd (art. 7 ust. 3 i art.
8 u.RM)
e) minister ma prawo do wydawania
• rozporządzeń
✓ te same cechy, co przy rozporządzeniach RM
✓ podlegają kontroli sądowej, przez TK oraz wewnątrzrządowej
• zarządzenia (akty prawa wewnętrznego)

(XI) Samorząd terytorialny

1. Istota samorządu terytorialnego
a) w państwach demokratycznych, ustrój władzy lokalnej opiera się na zasadzie dualizmu
• część zadań realizowana jest przez agendy administracji rządowej (podporządkowane
RM)
• pozostała część przez organy samorządowe, odpowiadające bezpośrednio przed
wspólnotą lokalną
b) samorząd to administracja sprawowana przez odrębne w stosunku do państwa osoby
prawne (korporacje)
• jego niezbędne cechy, wg Teresy Rabskiej, to
✓ wyodrębnienie danej grupy społecznej mocą samego prawa
✓ powołanie do wykonywania zadań publicznych w sposób samodzielny i we
własnych formach
✓ posiadanie własnej organizacji zbudowanej wokół zasady przedstawicielstwa (a
więc pod kontrolą grupy, której interesy reprezentuje)
c) samorząd może mieć charakter zawodowy, gospodarczy, wyznaniowy czy
narodowościowy; są to tzw. samorządy specjalne
d) samorząd terytorialny
• polega na
✓ wyodrębnieniu tzw. korporacji komunalnych
✓ przyznaniu im szczególnego statusu prawnego, pozwalającego na samodzielne
zarządzanie swoimi sprawami
• jego podstawową cechą jest samodzielność (K17/12), przejawiająca się w
✓ powierzeniu mu wyłączności w realizowaniu niektórych zadań (tzw. zadania własne)
✓ nadaniu mu odrębnej struktury organizacyjnej
✓ nadaniu j.s.t. osobowości prawnej i przyznaniu im prawa własności lokalnych
składników majątku publicznego (mienia komunalnego, powiatowego etc.)
✓ zapewnieniu samodzielności budżetowo - finansowej
✓ zapewnieniu kompetencji do stanowienia aktów prawa wewnętrznego
✓ ograniczeniu ingerencji władzy centralnej do procedur nadzorczych
✓ zapewnieniu sądowej ochrony praw i interesów podmiotów samorządowych
• samodzielność ta nie ma charakteru absolutnego (K 23/05), ale może być ograniczana
tylko w drodze ustawowej i tylko w razie uzasadnienia jej konstytucyjnymi celami i
wartościami
• regulacje na poziomie konstytucyjnym
✓ ustrój władzy lokalnej musi być oparty na gminach, jako na podstawowej j.s.t. (art.
164 ust. 1)
✓ ustawodawca nie musi ustanowić wyższych szczebli samorządu; jeśli to zrobi,
powinny realizować zasady art. 165 - 172 Konstytucji RP
Mateusz Winczura 68
 e) ostatecznie ukształtował się trójszczeblowy podział terytorialny (od 1 stycznia 1999)
• województwa tworzy się w drodze ustawy
✓ jego ustrój ma postać dualistyczną - odrębną pulę zadań ma województwo jako
j.s.t., a odrębną - terenowa administracja rządowa
✓ terenowym organem administracji rządowej i przedstawicielem RM jest wojewoda
๏ powołuje i odwołuje go Prezes RM na wniosek ministra wł. ds. administracji
publicznej
❖ jego zastępcami są wicewojewodowie, powoływani i odwoływani przez
Prezesa RM na wniosek wojewody
๏ wojewoda jest organem administracji zespolonej (inaczej - ogólnej)
❖ aparat jego pracy jest zorganizowany w urząd wojewódzki
❖ wojewoda i wicewojewodowie to stanowiska polityczne (podają się do
dymisji wraz z dymisją rządu - art. 38 u.RM); pracownicy niższego szczebla
stanowią bardziej stabilny korpus urzędniczy (neutralny i apolityczny)
๏ należą do niego wszystkie obowiązki administracji rządowej, chyba że ustawa
deleguje część z nich na organy administracji niezespolonej (np. urzędy i izby
skarbowe, podlegające bezpośrednio Ministrowi Finansów)
✓ organami samorządowymi są w województwie sejmik województwa oraz zarząd
województwa z marszałkiem na czele
• powiat
✓ składa się z graniczących ze sobą gmin (powiat ziemski) lub z obszaru miasta na
prawach powiatu (100 tys mieszkańców albo dawny status miasta wojewódzkiego)
✓ tworzenie powiatów następuje w drodze rozporządzenia RM (art. 3 u.s.p.)
✓ ma charakter stricte samorządowy
✓ jego organy to rada powiatu oraz zarząd powiatu ze starostą na czele
• gmina
✓ ma stricte samorządowy charakter
✓ jej organami są rada gminy oraz
๏ w gminach wiejskich - wójt
๏ w gminach, których siedziba znajduje się w mieście - burmistrz
๏ w gminach, w których siedziba znajduje się w mieście pow. 100 tys
mieszkańców - prezydent miasta
2. Ustrój j.s.t.
a) przy każdej działają dwa typy organów - organy stanowiące (przedstawicielskie) i
wykonawcze (art. 169 ust. 1)
b) organami stanowiącymi są odpowiednio rada gminy, rada powiatu i sejmik województwa
• ich ustrój jest do siebie zbliżony
• wybierane są na 4 lata w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w
głosowaniu tajnym (kwestia ordynacji - do decyzji ustawodawcy zwykłego)
✓ są proporcjonalne wszędzie z wyjątkiem gmin niemających statusu miasta na
prawach powiatu
✓ o ważności wyborów (na podstawie protestów wyborczych) decydują właściwe
miejscowo sądy okręgowe
• kompetencje (przykłady)
✓ wybór i odwoływanie organów wykonawczych (z wyjątkiem szczebla gminy)
✓ uchwalanie budżetu, rozpatrywanie sprawozdania z jego wykonania i podejmowanie
uchwały dot. udzielenia absolutorium
✓ uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego
✓ kontrolowanie działalności zarządu oraz samorządowych jednostek organizacyjnych
✓ wydawanie przepisów lokalnych (aktów prawa miejscowego)
c) organami wykonawczymi są odpowiednie zarządy (na czele z marszałkiem i starostą), a
na szczeblu gminy - jednoosobowo wójt/burmistrz/prezydent miasta
• marszałek / starosta jest wybierany przez sejmik / radę bezwzględną większością
głosów ustawowego składu rady
✓ na wniosek marszałka / starosty, sejmik / rada powołują zwykłą większością
pozostałych członków zarządu
Mateusz Winczura 69
 • zarząd może być odwołany przez radę / sejmik
✓ na skutek nieudzielenia mu absolutorium (wówczas, w terminie 14 dni, sejmik / rada
rozważa taką możliwość na osobnym posiedzeniu)
✓ zawsze (wymagana jest wówczas kwalifikowana większość 3/5 ustawowego składu
sejmiku / rady
• organ wykonawczy na szczeblu gminy wybierany jest przez mieszkańców w 4-
przymiotnikowych wyborach
✓ może być odwołany tylko przez referendum gminne, które może być
przeprowadzone
๏ w razie nieudzielenia organowi wykonawczemu absolutorium przez organ
stanowiący (fakultatywnie; bezwzględną większością)
๏ z inicjatywy rady (wówczas taka inicjatywa musi zostać podjęta większością 3/5
głosów)
๏ z inicjatywy mieszkańców
3. To w sumie sam admin

(XII) Finanse, RiT, kontrola państwowa

1. Wstęp
a) trójpodział władzy sprawia pewne problemy - o ile wyodrębnienie władzy ustawodawczej i
sądowniczej nie stwarza problemu, o tyle funkcja władzy wykonawczej obejmuje szereg
zróżnicowanych dziedzin
b) niektóre elementy aparatu państwowego nie mogą być zbyt związane z RM, bowiem
• prowadziłoby to do zbyt daleko idącego wzmocnienia pozycji rządu
• należą do nich zadania zbyt istotne z punktu widzenia np. praw i wolności
obywatelskich, by rząd mógł zachować daleko idący wpływ na ich wykonywanie
c) Konstytucja z 1997 r. wyznacza trzy sfery, w których działalność RM jest ograniczona na
rzecz niezależnych podmiotów
• finanse publiczne (NBP)
• radiofonia i telewizja (KRRiT)
• kontrola państwowa (NIK)
2. Finanse publiczne
a) rząd ma w tym zakresie niebagatelne kompetencje
• chroni interesy Skarbu Państwa (art. 146 ust. 4 pkt 4)
• uchwala projekt budżetu państwa (art. 146 ust. 4 pkt 5)
• kieruje jego wykonaniem (art. 146 ust. 4 pkt 6)
• ma wyłączną inicjatywę do wnoszenia ustaw (art. 221)
✓ o zaciąganiu długu publicznego
✓ o udzieleniu gwarancji finansowych przez państwo
• Minister Finansów jest ponadto odpowiedzialny m.in. za
✓ koordynowanie i organizowanie współpracy finansowej, kredytowej i płatniczej z
zagranicą
✓ realizację przepisów celnych
✓ finansowanie jednostek realizujących zadania objętych budżetem państwa
Mateusz Winczura 70
 b) ograniczenia władzy rządu
• wyłączność ustawy dla normowania spraw związanych z finansami publicznymi, tzn.
✓ porządku i ram publicznej gospodarki państwa (art. 216)
๏ sposób gromadzenia i wydatkowania środków finansowych na cele publiczne
๏ zasady i tryb nabywania, zbywania lub obciążania nieruchomości, udziałów lub
akcji
๏ zasady i tryb emisji papierów wartościowych przez Skarb Państwa, NBP lub
inne państwowe osoby prawne
๏ zasady i tryb zaciągania pożyczek oraz udzielania gwarancji i poręczeń przez
państwo (niedopuszczalne powyżej 3/5 PKB)
๏ ustanawianie monopoli
✓ prawo daninowe (art. 217)
๏ nakładanie podatków i innych danin publicznych
๏ przedmioty i podmioty opodatkowania
๏ stawki podatkowych
๏ zasady przyznawania ulg i umorzeń
๏ kategoria podmiotów zwolnionych od podatków
✓ organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania jego majątkiem (art. 218)
✓ unormowanie prawa budżetowego (art. 219 ust. 2; ustawa o finansach publicznych)
๏ zasady i tryb opracowywania budżetu państwa
๏ stopień jego szczegółowości
๏ wymagania, jakim powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej
๏ zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej
✓ dodatkowe ograniczenia dotyczą sposobu, w jaki polityka finansowa ma być
prowadzona
๏ państwowy dług publiczny (we wszelakich formach - pożyczek, gwarancji) nie
może przekroczyć 3/5 wartości krajowego produktu brutto (art. 216 ust. 5)
๏ ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrycia deficytu budżetowego przez
zaciągnięcie zobowiązań w centralnym banku państwa
• odrębność trybu uchwalania budżetu i kontroli jego wykonywania
✓ omówiona wyżej; tutaj kilka uwag
✓ składa się z dwóch elementów
๏ tekstu artykułowanego, zawierającego
❖ wysokość dochodów i wydatków
❖ określenie deficytu budżetowego
❖ określenie sposobu wykonywania budżetu w danym roku
๏ załącznika, zawierającego
❖ budżet właściwy - tabele ze szczegółowymi dochodami i wydatkami na
konkretne cele
✓ niedopuszczalne jest tzw. obładowanie ustawy budżetowej, tj. zawarcie w niej norm
innych niż budżetowe (np. dotyczących podatków czy indeksacji wynagrodzeń)
✓ deficyt budżetowy nie jest w Konstytucji zakazany czy ograniczony (może być
ograniczony w drodze umowy międzynarodowej)
๏ w Konstytucji jest tylko
❖ zakaz pokrywania deficytu przez zaciąganie zobowiązań w banku
centralnym (w/w)
❖ zakaz wprowadzania przez parlament poprawek do budżetu, które
powiększałyby deficyt w rządowym projekcie ustawy (art. 220)
✓ istnieje zasada tzw. jednoroczności budżetu (art. 219 ust. 1)
๏ jeśli niemożliwym jest przyjęcie ustawy budżetowej na kolejny rok, istnieje
możliwość uchwalenia ustawy o prowizorium budżetowym (art. 219 ust. 3;
skorzystano z tej opcji raz)
๏ jeśli nie wejdzie w życie żadna z dwóch wyżej wymienionych ustaw, RM może
prowadzić gospodarkę finansową państwa na podstawie przedłożonego przez
nią projektu ustawy (art. 219 ust. 4)

Mateusz Winczura 71
 • nadania samodzielnej pozycji konstytucyjnej NBP
✓ należy doń (art. 227 ust. 1)
๏ wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej
❖ a więc wejście do strefy euro będzie wymagało zmiany tego przepisu
✓ podstawowym celem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy
jednoczesnym wspieraniu polityki rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu
NBP (art. 3 u.NBP)
๏ z racji tego, że między celami rządu a funkcjami NBP może zaistnieć konflikt,
Konstytucja nadaje temu ostatniemu przymiot niezależności
๏ tym niemniej, przy wykonywaniu swoich zadań (związanych np. z emisją
pieniądza) współpracuje z Sejmem, RM i Ministrem Finansów
✓ organami NBP są (art. 227 ust. 2)
๏ Prezes
❖ jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP (prerogatywa) na
okres 6 lat
❖ kadencja Prezesa NBP może podlegać zakończ
✴ złożenia rezygnacji
✴ odwołania; tylko w przypadku
★ nie wypełniania obowiązków na skutek długotrwałej choroby
★ prawomocnego wyroku za przestępstwo
★ skazania przez TS (art. 9 ust. 4 i 5 u.NBP)
★ złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, co
zostało stwierdzone orzeczeniem sądu
❖ Prezes NBP z urzędu przewodniczy
✴ RPP
✴ Zarządowi NBP
✴ Komisji Nadzoru Bankowego
❖ Prezes NBP nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego
oraz nie może prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z
godnością urzędu (art. 227 ust. 4)
๏ Rada Polityki Pieniężnej
❖ jest powoływana na 6 lat przez
✴ Sejm (3 członków)
✴ Senat (3 członków)
✴ Prezydenta RP (3 członków; prerogatywa)
❖ podstawową funkcją RPP jest ustalanie założeń polityki pieniężnej
✴ są one przedkładane Sejmowi wraz z przedłożeniem przez rząd projektu
ustawy budżetowej
✴ w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, Rada jest
zobowiązana złożyć sprawozdanie z wykonania tych założeń (art. 227
ust. 6)
๏ Zarząd
❖ w jego skład wchodzi Prezes NBP, dwóch wiceprezesów oraz 4-6 dalszych
członków
❖ są powoływani przez Prezydenta RP (kontrasygnata needed) na wniosek
Prezesa NBP (art. 17 ust. 2 i 2a u.NBP)
❖ jego zadania dotyczą wewnętrznej organizacji NBP (art. 17 ust. 3 i 4 NBP)
3. Radiofonia i telewizja
a) obecnie jest to tematyka ściśle związana z prawami i wolnościami jednostki (a zwłaszcza z
wolnością słowa)
• środki masowego przekazu, takie jak radio i telewizja odznaczają się tutaj szczególne
poprzez
✓ wymagania techniczne (konieczność ustalenia odpowiedniej częstotliwości i
zachowaniu porządku w eterze)
✓ siła oddziaływania na odbiorcę (o wiele silniejsza niż w przypadku mediów
tradycyjnych)
Mateusz Winczura 72
 ✓ wymagania finansowe prowadzenia takiej działalności, które ograniczają
liczbę nadawców i mogą prowadzić do powstawania monopoli
b) podstawowe założenia polskiego kształtu radiofonii i telewizji
• zniesienie cenzury (art. 54 ust. 1) - państwo nie ma uprawnień do uprzedniego
aprobowania treści emitowanych w audycjach
• demonopolizacja - istnieje możliwość tworzenia prywatnych (komercyjnych) stacji i
programów, choć wymagana jest doń koncesja (co różni radio i TV od prasy)
• zmiana charakteru stacji państwowych - przekształcenie ich w nadawców publicznych,
co kiedyś oznaczało odseparowanie od aktualnej większości parlamentarnej
• stworzenie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, której celem jest rzetelne
organizowanie działalności mediów elektronicznych
✓ jest to organ konstytucyjny, wymykający się tradycyjnemu trójpodziałowi władzy
✓ składa się z 5 członków, wybieranych na 6-letnią kadencję 
๏ członkowie są powoływani przez Sejm (2), Senat (1) i Prezydenta RP (2)
spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków
masowego przekazu (art. 214 ust. 1; kryterium merytoryczne z u.r.t.)
๏ kadencję oblicza się od dnia powołania jej ostatniego członka; nie ma
możliwości reelekcji
๏ funkcji członka KRRiT nie można łączyć z
❖ mandatem poselskim lub senatorskim
❖ przynależnością do partii politycznej lub związku zawodowego
❖ prowadzeniem działalności niedającej się pogodzić z godnością pełnionej
funkcji
๏ członek KRRiT nie może być odwołany, chyba że w przypadku
❖ zrzeczenia się funkcji
❖ choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie funkcji
❖ skazania prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne
❖ naruszenia przepisów ustawy, stwierdzonej wyrokiem TS
❖ złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, stwierdzonego
prawomocnym orzeczeniem sądu
✓ KRRiT ponosi jednak polityczną odpowiedzialność in corpore
๏ jest zobowiązana co roku składać przed Sejmem sprawozdanie ze swojej
działalności
๏ jeśli sprawozdanie to zostanie odrzucone zarówno przez Sejm, jak i przez Senat
to za zgodą Prezydenta kadencja KRRiT wygasa (art. 12 ust. 5 u.r.t)
❖ oznacza to, że brak zgody (lub choćby bierność) któregokolwiek z w/w
organów powoduje uratowanie Rady
✓ na czele KRRiT stoi przewodniczący, wybierany przez Radę spośród swego grona
๏ może być odwołany większością 2/3 ustawowego składu Rady
✓ zadania KRRiT
๏ podstawowe - stanie na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz
interesu publicznego w radiofonii i telewizji (art. 213 ust. 1)
❖ zadania te powinny być odczytywane m.in. na tle art. 10 EKPCz i
orzecznictwa wokół niego ukształtowanego
๏ kompetencje KRRiT (art. 6 ust. 2 u.r.t)
❖ projektowanie, w porozumieniu z Prezesem RM, kierunków polityki państwa
w dziedzinie radiofonii i telewizji
❖ udzielanie i cofanie koncesji na rozpowszechnianie programów
❖ sprawowanie kontroli działalności dostawców usług medialnych
❖ określanie, w granicach upoważnień ustawowych, warunków prowadzenia
działalności przez dostawców usług medialnych
c) publiczna radiofonia i telewizja działa w formie jednoosobowych spółek akcyjnych Skarbu
Państwa (na szczeblu ogólnokrajowym są to Telewizja Polska SA i Polskie Radio SA)
• oznacza to, że stosuje się do nich KSH, chyba że u.r.t stanowi inaczej
• tryb wyboru zarządu - nowa ustawa

Mateusz Winczura 73
 d) na audycje nakładane są obowiązki
• negatywne (zakaz propagowania działań sprzecznych z prawem i polską racją stanu
oraz postaw i poglądów sprzecznych z moralnością i dobrem społecznym)
• pozytywne (wymóg poszanowania chrześcijańskiego systemu wartości - art. 18 ust. 2
u.r.t.; TK twierdzi, że zgodne z konstytucją w razie wąskiego rozumienia tego pojęcia)
• o wiele bardziej szczegółowe dyrektywy ustawa wyznacza dla nadawców publicznych
(art. 21 u.r.t.); powinni oni m.in.
✓ rzetelnie ukazywać całą różnorodność wydarzeń w kraju i za granicą
✓ sprzyjać swobodnemu kształtowaniu się poglądów obywateli oraz formowaniu się
opinii publicznej
✓ służyć umacnianiu rodziny, kształtowaniu postaw prozdrowotnych, zwalczaniu
patologii społecznych
✓ umożliwianie naczelnym organom państwa bezpośredniej prezentacji oraz
wyjaśniania polityki państwa (art. 22 ust. 2 u.r.t.)
✓ umożliwianie partiom politycznym, związkom zawodowym i związkom pracodawców
przedstawienia stanowiska w węzłowych sprawach publicznych (art. 23 u.r.t.)
4. Kontrola państwowa
a) wyspecjalizowane organy państwowe, których zadaniem jest kontrola finansowa
administracji, mają za sobą ponad 300 lat historii
• w państwach niemieckich z reguły przybierały one formę izb obrachunkowych, o ustroju
zbliżonym do administracji rządowej; we Francji były to quasi - sądowy Trybunał
Obrachunkowy
• polski model ukształtował się w okresie II RP, nawiązujący raczej do tradycji
niemieckich - konstytucja marcowa powołała do życia Najwyższą Izbę Kontroli
b) NIK jest obecnie naczelnym organem kontroli państwowej (art. 202 Konstytucji RP)
• skupia ona w swoich rękach całość kontroli państwowej, rozumianej jako
✓ badanie działalności organów administracji i współdziałających z nim jednostek
✓ dokonywane przez fachowy organ zewnętrzny (niezależny od rządu, powiązany z
parlamentem)
• NIK nie da się podporządkować żadnemu elementowi z trójpodziału władzy
• Konstytucja stanowi, że NIK podlega Sejmowi (art. 202 ust. 2)
✓ jest to tzw. ograniczone zwierzchnictwo; przejawia się ono w
๏ uprawnieniu Sejmu (za zgodą Senatu) do wyboru jej Prezesa
๏ uprawnieniu Marszałka Sejmu do nadawania NIK statutu (K 21/98)
๏ poddaniu merytorycznej działalności NIK potrzebom efektywnego sprawowania
kontroli sejmowej
• co do zasady, jest to organ kolegialny, w jej strukturze bardzo wyeksponowana jest
jednak pozycja Prezesa NIK
✓ jest on powoływany przez Sejm za zgodą Senatu (art. 205 ust. 1)
๏ kandydata może zgłosić Marszałek Sejmu lub grupa co najmniej 35 posłów
๏ konieczne jest uzyskanie bezwzględnej większości głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 14 ust. 1 u.NIK)
๏ uchwała jest następnie przekazywana Senatowi, który ma 30 dni na wyrażenie
lub odmowę wyrażenia zgody
❖ jeśli w ciągu 30 dni pozostanie bezczynny, uznaje się, że wyraził zgodę  (art.
14 ust. 2 u.NIK)
❖ jeśli odmówi, Sejm musi wyznaczyć inną osobę na to stanowisko
✓ kadencja Prezesa NIK wynosi 6 lat; możliwa jest jedna reelekcja
๏ nie może zajmować żadnego innego stanowiska (poza profesorem uczelni
wyższej) ani wykonywać żadnych innych zajęć zawodowych
๏ nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić
działalności nie dającej się pogodzić z godnością urzędu
✓ Prezesowi NIK przysługuje immunitet, który może być uchylony tylko przez Sejm

Mateusz Winczura 74
 ✓ Prezes NIK nie ponosi odpowiedzialności politycznej; może być odwołany przed
upływem kadencji tylko w razie
๏ zrzeczenia się stanowiska
๏ choroby powodującej trwałą niezdolność do pełnienia obowiązków
๏ skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo
๏ skazania przez TS
๏ złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, stwierdzonego
prawomocnym orzeczeniem sądu (art. 17 ust. 1 u.NIK)
✓ wiceprezesi NIK (w liczbie 3) są powoływani przez Marszałka Sejmu po
zasięgnięciu opinii właściwej komisji, na wniosek Prezesa NIK (art. 21 u.NIK)
๏ Prezes, wiceprezesi, dyrektor generalny NIK oraz 14 innych członków tworzą
Kolegium NIK
❖ ci ostatni są powoływani przez Marszałka Sejmu na wniosek Prezesa NIK
(art. 22 u.NIK)
✴ 7 spośród przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych
✴ 7 spośród wyższych rangą pracowników NIK
❖ członkowie Kolegium są powoływani na okres 3 lat
❖ z jednej strony mają przymiot niezawisłości (można ich odwołać tylko we
wskazanych ustawą przypadkach), z drugiej - 7 z nich wciąż jest
pracownikami NIK
❖ zadaniem Kolegium jest zatwierdzanie, opiniowane lub uchwalanie
większości istotnych aktów związanych z NIK (art. 23 u.NIK)
• NIK zorganizowana jest
✓ na szczeblu centralnym - w departamenty
✓ na szczeblu terenowym - w delegatury (obecnie 16)
• urzędnikom NIK przysługuje immunitet w zakresie sprawowania przez nich funkcji
kontrolnych; nie mogą być za nie pociągnięci do odpowiedzialności bez zgody
Kolegium (art. 88 u.NIK)
c) zakres kontrolnych kompetencji NIK ma charakter uniwersalny przedmiotowo - obejmuje
całokształt działalności organów podlegających kontroli; kontrola względem podmiotów
może się różnić
• pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności (art. 203 ust. 1)
✓ organy administracji rządowej
✓ NBP
✓ państwowe osoby prawne
✓ inne państwowe jednostki organizacyjne
• w zakresie wykonania budżetu i gospodarki finansowo - majątkowej (art. 4 ust. 1 u.NIK)
✓ Kancelarię Prezydenta RP
✓ Kancelarię Sejmu i Kancelarię Senatu
✓ RPO
✓ KRRiT
✓ TK
✓ SN
✓ NSA
✓ Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych
• na zlecenie Sejmu, ale w innych aspektach (art. 4 ust. 2 u.NIK)
✓ Kancelarię Prezydenta RP
✓ Kancelarię Sejmu i Kancelarię Senatu
✓ GIODO
✓ KRRiT
✓ RPD
✓ IPN - Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
✓ Państwową Inspekcję Pracy
• obejmuje także kontrolę samorządu terytorialnego i innych komunalnych jednostek
organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności (art. 203 ust.
2)
Mateusz Winczura 75
 • obejmuje kontrolą działalność innych jednostek i podmiotów gospodarczych, ale tylko w
zakresie, w jakim wykorzystują one środki państwowe / środki komunalne / wywiązują
się z finansowych zobowiązań wobec państwa (art. 203 ust. 3)
✓ kontrola ta przebiega z punktu widzenia legalności i gospodarności
d) w ramach sprawowanej kontroli, pracownicy NIK mają prawo (art. 29 u.NIK)
• swobodnego dostępu do obiektów i pomieszczeń jednostek kontrolowanych
• wglądu do wszelkich dokumentów
• przeprowadzania oględzin
• wzywania i przesłuchiwania świadków
• żądania wyjaśnień
e) działania izby mają charakter niewładczy (to kontrola, nie nadzór)
• jednostce kontrolowanej przekazuje się tzw. wystąpienie pokontrolne, zawierające
ocenę działalności oraz ew. uwagi i wnioski w kwestii usunięcia nieprawidłowości
• organ kontrolowany jest zobowiązany do poinformowania NIK o sposobie
wykorzystania uwag i wniosków (art. 62 u.NIK)
• NIK może jednak
✓ zawiadamiać organy powołane do ścigania przestępstw i wykroczeń
✓ wskazywać na potrzebę wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zwolnienia z
zajmowanego stanowiska
f) obowiązki NIK wobec Sejmu
• dostarczenie co roku analizy wykonania budżetu państwa oraz założeń polityki
pieniężnej, wraz z opinią ws. udzielenia RM absolutorium (art. 204 ust. 1)
• przedstawienie co roku Sejmowi sprawozdanie ze swojej działalności (art. 10 u.NIK)
• podejmowanie i przeprowadzanie kontroli (art. 6 u.NIK)
✓ w praktyce wykształciły się związki między komisjami sejmowymi a odpowiednimi
departamentami w NIK
✓ przedstawiciele NIK mogą uczestniczyć w posiedzeniach komisji (art. 153 ust. 3
RSejm)
g) Prezydent i Prezes RM mogą zwracać się z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli; NIK z
reguły taki wniosek akceptuje
• rodzi to obowiązek do informowania tych organów o wynikach kontroli wykonanych na
ich zlecenie (a także ważniejszych innych kontroli; art. 8 u.NIK)
• delegatury NIK przedstawiają w/w informacje wojewodom i sejmikom wojewódzkim (art.
9 u.NIK)

(XIII) Władza sądownicza

1. Wprowadzenie
a) władza sądownicza ma w polskim modelu ustrojowym pozycję odrębną; charakteryzuje się
niezależnością od legislatywy i egzekutywy, wyrażonej w art. 173 Konstytucji
b) w zasadzie, zgodnie z treścią art. 10 ust. 2 i tytułu rozdziału VIII, władza sądownicza
obejmuje dwie odrębne kategorie - sądy oraz dwa trybunały
• ich cechami wspólnymi są
✓ zasada niezawisłości sędziowskiej
✓ oparcie działalności tylko na prawie (a nie na politycznych kryteriach celowości czy
efektywności)
✓ powierzenie władzy sądowniczej zadania rozstrzygnięcia prawnych spraw i sporów,
które powstają na etapie stosowania prawa
✓ oparcie wydanie owego rozstrzygnięcia na sformalizowanych procedurach
Mateusz Winczura 76
 c) sądy, w myśl art. 175 ust. 1, sprawują tzw. wymiar sprawiedliwości
• jest to
✓ działalność państwa
✓ polegająca na wiążącym rozstrzyganiu sporów o prawo
✓ w których przynajmniej jedną ze stron jest jednostka lub inny podmiot podobny
• przepis ten postanawia, że sądy mają monopol na sprawowanie wymiaru
sprawiedliwości w Polsce, zwłaszcza w sprawach, w których stroną jest jednostka
✓ należy go zatem rozpatrywać w związku z art. 45 i art. 77 ust. 2, gwarantującym
każdemu prawo do sądu
✓ taki monopol oznacza stworzenie sądom możliwości ostatecznego rozstrzygnięcia
każdej sprawy
๏ której przedmiotem jest spór o prawo
๏ w której przynajmniej jedną stroną jest jednostka
2. Struktura sądów
a) art. 175
• wymienia ich zamknięty katalog
✓ Sąd Najwyższy
✓ sądy powszechne
✓ sądy szczególne
๏ sądy administracyjne
๏ sądy wojskowe
• i tym samym przewiduje, że ustawodawca zwykły nie może tworzyć sądów
wyjątkowych (powoływanych ad hoc) oraz trybu doraźnego, chyba że na czas wojny
(art 175 ust. 2)
b) sądy powszechne to sądy o właściwości generalnej - sprawują wymiar sprawiedliwości we
wszystkich sprawach z wyjątkiem tych ustawowo zastrzeżonych dla innych (art. 177)
• ograniczenie w/w domniemania może mieć miejsce tylko na podstawie wyraźnego
przepisu ustawy
• konstytucja nie dookreśla struktury sądów powszechnych; przewiduje jedynie ich
dwuinstancyjność
• prawo o ustroju sądów powszechnych (2001) przewiduje trójszczeblowość struktury
✓ sądy rejonowe
๏ tworzy się go dla jednej lub większej liczby gmin (rzadziej - dla mniej niż jednej
gminy, jak np. Warszawa)
๏ jest sądem I instancji
๏ jego właściwość obejmuje sprawy karne i cywilne; stąd też w każdym takim
sądzie tworzy się wydział karny i wydział cywilny
❖ w większych można tworzyć także wydziały
✴ rodzinny i nieletnich
✴ pracy i ubezpieczeń społecznych
✴ gospodarczy
✴ ksiąg wieczystych
❖ jeśli w/w szerszego wachlarza wydziałów nie ma, to wówczas
✴ sprawy rodzinne i nieletnich trafiają do wydziału cywilnego
✴ pozostałe - do innego sądu rejonowego, który ma te wydziały
✓ sądy okręgowe
๏ może być zarówno sądem II instancji, jak i I (dla spraw poważniejszych lub
bardziej skomplikowanych, o czym stanowi ustawa)
๏ podzielony jest na wydziały
❖ cywilny
❖ karny
❖ [ew.] pracy
❖ [ew.] ubezpieczeń społecznych
❖ [ew.] gospodarczy
๏ jeśli w/w szerszego wachlarza wydziałów nie ma, sprawę przekazuje się innemu
sądowi okręgowemu, który takowe posiada
Mateusz Winczura 77
 ✓ sądy apelacyjne
๏ pełnią funkcję sądów II instancji dla spraw, w których I instancją był sąd
okręgowy
๏ tworzy się w nim wydziały
❖ cywilny
❖ karny
❖ pracy i ubezpieczeń społecznych
❖ [ew.] inne
• określanie okręgów sądowych i znoszenie poszczególnych sądów należy do Ministra
Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii KRS (art. 20 p.u.s.p.)
• organami sądów powszechnych są (art. 21 p.u.s.p.)
✓ prezes
๏ kieruje sądem, reprezentuje go na zewnątrz, sprawuje nadzór administracyjny
nad sądami niższymi
๏ powoływanie
❖ prezesów sądów apelacyjnych i okręgowych powołuje i odwołuje Minister
Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego sędziów
❖ prezesów sądów rejonowych powołuje prezes sądu apelacyjnego po
zasięgnięciu opinii zebrania sędziów danego sądu
❖ w/w opinie mają charakter niewiążący, ale zgromadzenie sędziów może
uchwalić sprzeciw
✴ wówczas nominacja nie dochodzi do skutku, chyba że KRS wyda
pozytywną opinię
❖ prezesi są powoływani na kadencję 6- (w przypadku SO i SA) lub 4 letnią
(SR)
✴ w wyjątkowych wypadkach, Minister Sprawiedliwości może odwołać ich
wcześniej
✓ [na szczeblu okręgu i apelacji] organy samorządu sędziowskiego
๏ zgromadzenie ogólne
❖ składa się ze wszystkich sędziów danego sądu oraz przedstawicieli sądów
niższych
❖ w zakres jego obowiązków wchodzi
✴ opiniowanie KRS kandydatów na sędziów danego sądu
✴ opiniowanie kandydatury prezesa sądu
✴ wybór kolegium
✴ wysłuchiwanie informacji prezesa i kolegium
๏ kolegium
❖ składa się z sędziów wybranych przez zgromadzenie ogólne
❖ ustala ono podział czynności i zasady przydzielania spraw oraz wyraża
opinie w wielu sprawach personalnych
• nadzór nad administracyjną działalnością sądów powszechnych sprawuje Minister
Sprawiedliwości; obejmuje to (art. 8 p.u.s.p.)
✓ zapewnienie odpowiednich warunków techniczno - organizacyjnych oraz
majątkowych funkcjonowania sądów
✓ nadzór nad zapewnieniem właściwego toku urzędowania sądu
• [nieaktualna wstawka o prokuratorze generalnym]
c) sądy wojskowe
• wyróżnia się wojskowe sądy garnizonowe i wojskowe sądy okręgowe
• są to sądy karne, właściwe w sprawach o przestępstwa popełnione w czynnej służbie
wojskowej
✓ obejmują także kognicją niektóre przestępstwa cywilnych pracowników wojska oraz
żołnierzy sił zbrojnych państw obcych (art. 647 k.p.k.)
• I instancją są, co do zasady, wojskowe sądy garnizonowe; drugą - wojskowe sądy
okręgowe
✓ w przypadku poważniejszych przestępstw, I instancją są wojskowe sądy okręgowe;
wówczas II instancją będzie Izba Wojskowa SN
Mateusz Winczura 78
 • podlegają orzeczniczemu nadzorowi SN oraz organizacyjno - administracyjnemu
nadzorowi Ministerstwa Sprawiedliwości
d) sądy administracyjne
• sądami administracyjnymi są Naczelny Sąd Administracyjny oraz wojewódzkie sądy
administracyjne
• ich sędziowie są powoływani przez Prezydenta RP na wniosek KRS; kandydatów na
sędziów przedstawiają KRS zgromadzenia ogólne wsa lub zgromadzenie ogólne NSA
(art. 24 §2 pkt 2 p.u.s.a. i art. 46 §2 pkt 2 p.u.s.a.)
• podstawowym zadaniem sądów administracyjnych jest kontrola działalności
administracyjnej (art. 184 Konstytucji RP); trzy podstawowe typy spraw
✓ skargi na decyzje administracyjne i inne postanowienia wydawane w
postępowaniach administracyjnych, egzekucyjnych etc.
๏ obejmuje to wszystkie sytuacje, w których organ zadziałał lub powinien był
zadziałać w myśl prawa
๏ skargę taką można wnieść po wyczerpaniu drogi postępowania przez organami
administracji (w tym przed SKO)
๏ sąd administracyjny bada jedynie legalność podjętej decyzji, nie wchodząc w jej
merytoryczny aspekt
❖ oznacza to, że stwierdza nieważność uchwały, pozostawiając merytoryczne
rozstrzygnięcie organowi administracji
๏ skargę rozpoznaje właściwy miejscowo WSA; przysługuje od niego kasacja do
NSA
❖ kasację mogą wnieść strony, prokurator, RPO i RPD
❖ w celu wniesienia kasacji konieczne jest postawienie zarzutu naruszenia
prawa przez sąd I instancji
✓ skargi na akty prawa miejscowego
๏ także tutaj sąd administracyjny bada akt jedynie pod względem legalności
๏ jest to element nadzoru, jaki sądy administracyjne sprawują nad j.s.t.
✓ spory o właściwość oraz spory kompetencyjne między organami j.s.t., SKO i
organami administracji rządowej (art. 4 p.p.s.a.)
๏ w tych sprawach pierwszą i ostatnią instancją jest NSA (art. 15 §1 pkt 4 p.p.s.a.)
• NSA
✓ sprawuje nadzór nad działalnością sądów administracyjnych w zakresie orzekania
๏ jego podstawowym elementem jest rozpoznawanie skarg kasacyjnych
๏ jego Prezes sprawuje nad nimi nadzór administracyjny, bowiem NSA i SN są
oddzielone od nadzoru Ministerstwa Sprawiedliwości
✓ na czele NSA stoi Prezes, a organami samorządu sędziowskiego są Zgromadzenie
Ogólne Sędziów NSA oraz Kolegium NSA
๏ Prezes NSA jest powoływany na 6 lat przez Prezydenta RP spośród dwóch
kandydatów przedstawionych przez ZO NSA (art. 185 Konstytucji RP)
✓ NSA dzieli się na izby: Finansową, Gospodarczą oraz Ogólnoadministracyjną
๏ na czele każdej z tych izb stoi wiceprezes, powoływany przez Prezydenta na
wniosek Prezesa NSA, złożony za zgodą ZO NSA
✓ NSA podejmuje także uchwały wyjaśniające wątpliwości prawne (art. 15 §1 pkt 2 i 3
p.p.s.a.);
๏ czyni to
❖ na tle przedłożenia przez skład NSA w związku z rozpoznawaniem
konkretnej sprawy albo
❖ na wniosek
✴ Prezesa NSA
✴ Prokuratora Generalnego
✴ RPO
✴ RPD

Mateusz Winczura 79
 ๏ uchwały te mogą być podejmowane przez skład 7 sędziów, pełnego składu izby
lub ZO NSA
❖ formalnie nie wiążą WSA, choć sytuacja jest tutaj podobna jak w przypadku
uchwał SN
e) Sąd Najwyższy
• podstawowym zadaniem SN jest sprawowanie nadzoru orzeczniczego nad
działalnością sądów powszechnych i wojskowych (art. 183 ust. 1); wykonuje to poprzez
✓ rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych (kasacji od
powszechnych, apelacji od wojskowych)
✓ podejmowanie uchwał rozstrzygających budzące wątpliwości problemy prawne;
๏ może to zrobić
❖ na podstawie przedłożenia przez SA na tle konkretnej sprawy
❖ w procedurze abstrakcyjnej, na wniosek
✴ I Prezesa SN
✴ RPO
✴ Prokuratora Generalnego
✴ i innych
๏ formalnie wiążą tylko kolejne składy orzecznicze SN (mogą być przełamane
minimum przez skład całej izby); w praktyce - są istotne dla całego systemu
✓ inne kompetencje SN obejmują
๏ orzekanie o ważności wyborów i referendów
๏ opiniowanie projektów ustaw i innych aktów normatywnych
• SN dzieli się na cztery izby
✓ Cywilną
✓ Karną
✓ Wojskową
✓ Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
• na czele SN stoi I Prezes SN, powoływany na 6 lat przez Prezydenta spośród
kandydatów przedstawionych przez ZO SN (art. 183 ust. 3)
✓ sprawuje administracyjną kontrolę nad SN (bowiem jest on wyłączony z systemu
nadzoru Ministerstwa Sprawiedliwości)
✓ jest z urzędu przewodniczącym TS (art. 199 ust. 2) oraz członkiem KRS (art. 187
ust. 1 pkt 1)
3. Krajowa Rada Sądownictwa
a) jest to kolegialny organ, wymykający się trójpodziałowi władzy
b) jej podstawowym zadaniami są
• pośredniczenie w podejmowaniu przez egzekutywę i legislatywę decyzji dot.
sądownictwa
• reprezentowanie interesów władzy sądowniczej
• ochrona niezawisłości i niezależności sądów (art. 186 ust. 1)
c) skład
• 4 posłów i 2 senatorów (wybieranych przez izby na okres 4 lat)
• I Prezes SN
• Prezes WSA
• 15 członków wybieranych spośród sędziów SN (2), sądów administracyjnych (2), SA
(2), SO (8) i sądów wojskowych (1) (wybierani na 4 lata przez poszczególne ZO)
• Minister Sprawiedliwości
• osoba powołana przez Prezydenta
d) Rada wybiera ze swojego składu prezydium (przewodniczący + 2 wiceprzewodniczących +
3 członków)
e) posiedzenia plenarne KRS zwoływane są przynajmniej raz na 2 miesiące
f) kompetencje KRS
• przedstawianie Prezydentowi wniosków ws. powołania sędziów
• rozstrzyganie problemów przenoszenia sędziów
• opiniowanie propozycji zmian w ustroju sądów oraz wynagrodzeń sędziowskich
✓ niezasięgnięcie opinii KRS powoduje niekonstytucyjność ustawy - K 39/07)
Mateusz Winczura 80
 • kwestie personalne
✓ podlegają one kontroli legalności SN (art. 44 u.KRS)
4. Sędziowie
a) tworzą oni szczególny korpus prawniczy, odróżniający się od innych urzędników
państwowych zasadą niezawisłości
• wyraża to art. 178 ust. 1 Konstytucji RP - sędziowie w sprawowaniu urzędu są
niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji i ustawom
• definicja niezawisłości wg TK: niezależność sędziego od stron sporu oraz organów
państwa
✓ korelatem niezawisłości po stronie sędziego jest obowiązek bezstronności
• oznacza to, iż obowiązkiem ustawodawcy jest stworzenie sędziemu pozycji
umożliwiającej sprawowanie urzędu w sposób wolny od nacisków zewnętrznych
✓ sędzia nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za wydane orzeczenie
✓ musi natomiast podporządkować się przepisom Konstytucji i ustaw, w których
ramach i na podstawie których orzeka
b) sędziowie są powoływani przez Prezydenta na wniosek KRS (art. 179); wcześniej musi
jednak zaistnieć skomplikowany proces
• przed sędzią SR stawia się wymagania, takie jak
✓ obywatelstwo polskie
✓ korzystanie z pełni praw cywilnych i obywatelskich
✓ nieskazitelny charakter
✓ ukończenie wyższych magisterskich studiów prawniczych
✓ odpowiedni stan zdrowia
✓ ukończone 29 lat
✓ złożenie egzaminu sędziowskiego lub prokuratorskiego
✓ ukończenie aplikacji sędziowskiej w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury
๏ w wyższych sądach dochodzi kryterium stażu (do NSA i SN - min. 10 lat)
๏ w/w nie dotyczą profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych
• kandydatów opiniuje ZO właściwego sądu; w przypadku sędziów sądów
powszechnych, opinię może wydać także Minister Sprawiedliwości
• dopiero na tych podstawach KRS wnioskuje do Prezydenta o powołanie sędziego
✓ powoływanie sędziów nie wymaga kontrasygnaty
✓ Prezydent nie może powołać nikogo spoza kandydatów zaproponowanych przez
KRS; może jednak odmówić powołania niektórych lub wszystkich kandydatów
• w przypadku awansu sędziego (np. z SR do SO) cała powyższa procedura musi być
powtórzona
c) gwarancje niezawisłości sędziowskiej
• w aspekcie personalnym
✓ stabilizacja urzędu sędziego (są powoływani na czas nieoznaczony; w odpowiednim
wieku - max 70 lat - przechodzi w stan spoczynku)
✓ nieusuwalność sędziego (może być złożony z urzędu tylko orzeczeniem sądu i tylko
w przypadkach określonych w ustawie)
๏ może być przeniesiony w stan spoczynku ze względu na stan zdrowia lub
zmianę organizacji sądów
✓ nieprzenoszalność sędziego (nie może być wbrew swojej woli przeniesiony na inne
stanowisko lub do innego sądu)
๏ chyba że orzeczeniem sądowym w wyjątkowych sytuacjach, określonych przez
ustawę
✓ immunitet sędziowski (nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej lub
pozbawiony wolności bez zgody ustawowo wskazanego sądu)
๏ chyba, że zostanie ujęty na gorącym uczynku, a jego zatrzymanie jest wówczas
niezbędne
✓ odpowiedzialność dyscyplinarna (za naruszenie obowiązków sędziowskich oraz za
wykroczenia sędzia odpowiada wyłącznie przed sądami dyscyplinarnymi)

Mateusz Winczura 81
 ✓ niepołączalność
๏ nie może zajmować innych urzędów i funkcji państwowych
๏ nie może podejmować zajęć przeszkadzających w pełnieniu obowiązków,
uchybiających godności sędziego lub mogących rodzić wątpliwości co do jego
bezstronności
๏ sędzia ma obowiązek składać oświadczenia o swoim stanie majątkowym
✓ apolityczność
๏ sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani
prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z zasadami
niezależności sądów i niezawisłości sędziów (art. 178 ust. 3 Konstytucji)
❖ co ciekawe - nie wyłącza to możliwości kandydowania w wyborach (art. 98
p.u.s.p.)
✓ status materialny
๏ Konstytucja nakazuje ustalanie warunków pracy i wynagrodzenia
odpowiadających godności urzędu i zakresowi obowiązków (art. 178 ust. 2)
๏ przejawia się to w
❖ odrębnych zasadach ustalania wynagrodzenia sędziów
❖ odmiennej regulacji emerytalnej (stan spoczynku)
❖ zasadzie równego wynagradzania równorzędnych sędziów
• w aspekcie merytorycznym
✓ sędzia może być w rozstrzyganiu sprawy podległy tylko wskazówkom sądu
wyższego, wydanymi zgodnie z przepisami procedur
✓ sędzia może, w razie wątpliwości co do konstytucyjności ustawy, zadać pytanie
prawne do TK
✓ sędzia może odmówić zastosowania aktu podustawowego (np. rozporządzenia)
jeśli uważa, że jest on niezgodny z Konstytucją lub ustawami
5. Konstytucyjne zasady działania sądów
a) zasada dwuinstancyjności (art. 176 ust. 1)
• oznacza, iż w każdej sprawie musi istnieć możliwość zwrócenia się do sądu wyższej
instancji o zbadanie prawidłowości orzeczenia sądu instancji niższej
• jest to pewne minimum konstytucyjne (ustawodawca może, co robi w przypadku
niektórych kategorii spraw, wprowadzić trójinstancyjność)
• obejmuje sprawy przekazane do wyłącznej właściwości sądów (a więc postępowanie
dwuinstancyjne nie jest wymagane np. w sprawach administracyjnych czy
dyscyplinarnych)
b) zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości (art. 182)
• sposobem realizacji tej zasadę przez ustawodawcę są osoby ławników, orzekające
wraz z sędzią zawodowych w całości sprawy
• kandydatów na ławników mogą zgłaszać prezesi sądów, stowarzyszenia, organizacje i
związki zawodowe, a także grupy wyborców (art. 162 p.u.s.p.)
• kandydat musi mieć obywatelstwo polskie, mieszkać w miejscu kandydowania co
najmniej przez 1 rok i mieć nieskazitelny charakter
• ich kadencja trwa 4 lata
c) zasada jawności rozprawy (art. 45 ust. 2)
• oznacza umożliwienie publiczności (w tym prasie) dostępu do sali sądowej i
obserwowania rozprawy
• ustawa może to prawo ograniczać ze względu np. na moralność czy ochronę życia
prywatnego stron
d) prawo do sądu (art. 45 ust. 1)
• musi być to właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd
• prawo to przysługuje każdemu (obywatelom i cudzoziemcom, osobom prawnym etc.)
• treścią tego prawa jest
✓ prawo dostępu do sądu (ukształtowanie właściwości sądów w ten sposób, by
zawsze jeden był właściwy dla danej sprawy)
✓ prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej
✓ prawo do uzyskania wyroku sądowego (i jego efektywnego wykonania)
Mateusz Winczura 82
 e) prawo do obrony (art. 42 ust. 2)
• dotyczy ono wszelkich postępowań represyjnych
• w znaczeniu formalnym obejmuje prawo do posiadania obrońcy (w tym obrońcy z
urzędu w razie trudnej sytuacji materialnej)
• w znaczeniu materialnym obejmuje takie ukształtowanie procedury karnej, aby
oskarżony mógł występować jako pełnoprawna strona procesu (a nie jego przedmiot)
• wobec spraw represyjnych Konstytucja formuuje także zasady
✓ nullum crimen sine lege / nulla poena sine lege (art. 42 ust. 1)
✓ domniemania niewinności (art. 42 ust. 3)
✓ ochronę wolności i nietykalności osobistej (art. 41)
✓ zakaz tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania, w tym zakaz
kar cielesnych (art. 40)

(XIV) Trybunał Konstytucyjny

1. Konstytucja
a) kompetencja rzeczowa TK (art. 188)
• zgodność ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją
• zgodność ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja
wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie
• zgodność przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z
Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami
• zgodność z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych
• sprawach wniesionych w skardze konstytucyjnej (art. 79 ust. 1)
• spory kompetencyjnej pomiędzy centralnymi organami państwa (art. 79 ust. 1)
b) publikacja orzeczeń TK (art. 190 ust. 2)
• w tym samym organie urzędowy,, w którym akt normatywny był ogłoszony
• jeśli nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym RP Monitor
Polski
c) wejście w życie wyroków TK (art. 190 ust. 3)
• jeśli samo orzeczenie nie stanowi inaczej - z dniem ogłoszenia
• TK może w swoim orzeczeniu określić inny termin utraty mocy obowiązującego aktu
prawnego; nie może on jednak przekroczyć 
✓ w przypadku ustawy - 18 miesięcy
✓ w przypadki innego aktu normatywnego - 12 miesięcy
✓ jeśli dane orzeczenie pociągnie za sobą nieprzewidziane nakłady finansowe, TK
zapoznaje się uprzednio z opinią RM
d) orzeczenie TK o niezgodności hierarchicznej aktu stanowi podstawę do wznowienia
postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia wydanego na jego podstawie
e) legitymacja do wystąpienia z wnioskiem o kontrolę konstytucyjności aktu prawnego (art.
191)
• legitymacja ogólna
✓ Prezydent RP
✓ Marszałek Sejmu lub Marszałek Senatu
✓ Prezes RM
✓ 50 posłów lub 30 senatorów
✓ I Prezes SN lub Prezes NSA
✓ Prokurator Generalny
✓ Prezes NIK
✓ RPO
Mateusz Winczura 83
 • legitymacja szczególna
✓ KRS (w zakresie, w jakim akty te dotyczą niezależności sądów i niezawisłości
sędziów - art. 186 ust. 2)
✓ organy stanowiące j.s.t.
✓ ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze
organizacji pracodawców i organizacji zawodowych
✓ kościoły i inne związki wyznaniowe
• ponadto każdy, czyje konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone przez
ostateczną decyzję organu władzy publicznej (art. 79)
f) o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego wystąpić może (art. 192)
• Prezydent RP
• Marszałek Sejmu lub Marszałek Senatu
• Prezes RM
• I Prezes SN lub Prezes NSA
• Prezes NIK
g) każdy sąd może przedstawić TK pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z
Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi
na to pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem (art. 193)
h) organizacja TK (art. 194)
• 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób
wyróżniających się wiedzą prawniczą
• ponowny wybór do składu TK jest niedopuszczalny
• Prezesa i Wiceprezesa TK powołuje Prezydent RP spośród kandydatów
przedstawionych przez ZOS TK
i) status sędziego TK (art. 195 ust. 1)
• sędziowie TK w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji
• zapewnia się im warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz
zakresowi obowiązków
• sędziowie TK (w okresie zajmowania stanowiska) nie mogą należeć do partii
politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się
pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów
2. Ustawa
a) TK może sygnalizować Sejmowi i Senatowi oraz innym organom stanowiącym prawo
istnienie uchybień i luk w prawie (art. 5 u.TK)
• Prezes TK może zwrócić się do adresata sygnalizacji o zajęcie stanowiska w tej
sprawie
b) Prezes TK przedkłada Sejmowi i Senatowi informację o istotnych problemach wynikających
z działalności i orzecznictwa T (art. 6 ust. 1 u.TK)
• nie przeprowadza się nad nią głosowania (a contrario można chyba debatę)
• Prezes TK przekazuje w/w informację także do innych organów państwowych
(wymienionych w art. 6 ust. 3 u.TK)
c) organy TK
• Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału
✓ do jego kompetencji należy
๏ zatwierdzanie w/w informacji dla Sejmu i Senatu
๏ wybór kandydatów na stanowiska Prezesa i Wiceprezesa TK
๏ wyrażanie zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej oraz pozbawienie
wolności sędziego TK
๏ stwierdzanie wygaśnięcia mandatu sędziego TK
๏ stwierdzanie utraty statusu sędziego TK w stanie spoczynku
๏ uchwalanie regulaminu TK i statutu Biura TK
๏ uchwalanie projektu dochodów i wydatków TK
✓ obraduje na posiedzeniach, zwoływanych przez Prezesa TK
๏ powinien on zawiadomić sędziów o planowanym posiedzeniu najpóźniej 7 dni
przed jego terminem (w szczególnie uzasadnionych wypadkach - może później)

Mateusz Winczura 84
 ✓ ZOS podejmuje uchwały zwykłą większością głosów w obecności co najmniej 2/3
ogólnej liczby sędziów (w tym muszą być Prezes i Wiceprezes TK)
• Prezes TK
✓ powołuje go Prezydent RP spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez ZOS
๏ kandydatów wybiera ZOS (nie później niż 3 miesiące przed upływem kadencji
Prezesa TK) spośród sędziów TK
๏ obradom, które dotyczą wyboru kandydatów, przewodniczy najstarszy wiekiem
sędzia TK
๏ taki sam tryb (poza przewodniczeniem obrad) dotyczy wyboru na stanowisko
Wiceprezesa TK
✓ Prezes TK
๏ kieruje pracami TK
๏ reprezentuje TK na zewnątrz
๏ wykonuje inne czynności określone w ustawie i regulaminie TK
✓ jeśli Prezes ani Wiceprezes TK nie mogą sprawować swojej funkcji, tego
pierwszego zastępuje wyznaczony przezeń sędzia TK; jeśli takowego Prezes nie
wyznaczył - czyni to najstarszy wiekiem sędzia TK
d) sędziowie TK
• wybiera ich Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów
✓ prawo zgłaszania kandydatów przysługuje Prezydium Sejmu oraz grupie co
najmniej 50 posłów
✓ wniosek taki powinien być złożony do Marszałka Sejmu nie później niż 3 miesiące
przed dniem upływu kadencji sędziego TK (jeśli mandat sędziego TK został
wygaszony przed upływem jego kadencji - 21 dni)
✓ wymogi stawiane kandydatowi na sędziego
๏ ukończone 40 lat; nieukończone - 67
๏ posiadanie kwalifikacji niezbędnych do objęcia stanowiska SSN
✓ kandydat, po wyborze, składa ślubowanie Prezydentowi RP; odmowa złożenia
ślubowania = zrzeczenie się stanowiska sędziego
• nietykalność i immunitet sędziego TK
✓ nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności bez
zgody ZOS; wyjątki
๏ czynności niecierpiące zwłoki
๏ ujęcie na gorącym uczynku, jeżeli jego zatrzymanie jest konieczne dla
zapewnienia prawidłowego toku postępowania
๏ i tak trzeba powiadomić Prezesa TK, który może nakazać natychmiastowe
zwolnienie zatrzymanego
✓ zgoda na pociągnięcie sędziego TK do odpowiedzialności karnej albo pozbawienie
wolności musi być wyrażona przez uchwałę ZOS, podjętą bezwzględną większością
głosów (ZOS ma na to miesiąc od wpłynięcia wniosku)
✓ sędzia TK odpowiada dyscyplinarnie przez TK za naruszenie przepisów prawa,
uchybienie godności urzędu sędziego lub inne nieetyczne zachowanie mogące
podważać zaufanie do jego bezstronności lub niezawisłości
๏ obejmuje to także odpowiedzialność za działania przed objęciem stanowiska
๏ w tym trybie sędzia TK odpowiada też za wykroczenia
๏ w postępowaniu dyscyplinarnym orzeka się w dwóch instancjach (składy
odpowiednio 3- i 5-osobowe, ustalane w drodze losowania
๏ kary dyscyplinarne obejmują
❖ upomnienie
❖ naganę
❖ złożenie sędziego TK z urzędu

Mateusz Winczura 85
 • wygaśnięcie mandatu sędziego przed upływem kadencji
✓ następuje w przypadku
๏ śmierci
๏ zrzeczenia się urzędu
๏ skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne ścigane z
oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe
๏ prawomocne orzeczenie o złożeniu sędziego z urzędu
✓ wygaśnięcie mandatu stwierdza
๏ w przypadku śmierci - Prezes TK
๏ w przypadkach pozostałych - ZOS
• sędzia TK - po zakończeniu kadencji lub z powodu niezdolności do dalszego pełnienia
urzędu - przechodzi w stan spoczynku
✓ dalej ponosi wyłączną odpowiedzialność dyscyplinarną (zamiast złożenia z urzędu,
możliwe jest pozbawienie go statusu sędziego w stanie spoczynku)
✓ sędzia TK może zrzec się tego statusu lub utracić go na skutek prawomocnego
orzeczenia sądu za przestępstwo umyślne… lub na skutek kary dyscyplinarnej
e) Trybunał orzeka
• w pełnym składzie (co najmniej 9 sędziów) ws.
✓ zgodności ustaw przed ich podpisaniem i umów międzynarodowych przed ich
ratyfikacją
✓ stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP oraz
powierzenia Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania jego obowiązków
✓ zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych
✓ sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
✓ w których skład orzekający zamierza odstąpić od poglądu prawnego wyrażonego w
orzeczeniu wydanym w pełnym składzie
✓ o szczególnej zawiłości lub doniosłości
• w składzie 5 sędziów ws. zgodności
✓ ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją
✓ ustaw z umowami ratyfikowanymi za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie
• w składzie 3 sędziów ws.
✓ zgodności przepisów prawa wydanych przez centralne organy państwowe
✓ zgodności innych aktów normatywnych z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi i ustawami
✓ nadania dalszego biegu lub odmowy nadania dalszego biegu skardze
konstytucyjnej lub wnioskowi podmiotów o legitymacji szczególnej
f) sędzia Trybunału jest wyłączony z udziału w rozpoznawaniu sprawy, jeżeli:
• wydał akt normatywny będący przedmiotem wniosku, pytania prawnego lub skargi
konstytucyjnej;
• wydał orzeczenie, decyzję administracyjną lub inne rozstrzygnięcie, w sprawie pytania
prawnego lub skargi konstytucyjnej;
• jest uczestnikiem postępowania lub pozostaje z uczestnikiem postępowania w takim
stosunku prawnym, że wynik sprawy może oddziaływać na jego prawa i obowiązki;
• był przedstawicielem, pełnomocnikiem lub doradcą uczestnika postępowania;
• jest stroną w postępowaniu w sprawie, w której zostało przedstawione pytanie prawne
lub stroną w tym postępowaniu jest jego małżonek, krewny lub powinowaty w linii
prostej, krewny boczny do czwartego stopnia lub powinowaty boczny do drugiego
stopnia
g) TK jest związany zakresem zaskarżenia jeśli chodzi o
• przedmiot zaskarżenia - wskazanie kwestionowanego aktu lub jego części
• wzorzec kontroli - wskazanie aktu, o stwierdzenie niezgodności z którym dany akt jest
uważany przez wnioskodawcę / sąd pytający / skarżącego
• nie jest natomiast związany tezami dowodowymi przedstawianymi przez podmiot
inicjujący - może sam przeprowadzać dowód z urzędu

Mateusz Winczura 86
 h) uczestnicy postępowania przed TK
• podmiot, który złożył wniosek / sąd, który zadał pytanie prawne / podmiot, który złożył
skargę 
• organ, który wydał akt normatywny będący przedmiotem wniosku / pytania prawnego /
skargi
• Prokurator Generalny
• RM (o ile sprawa nie dotyczy celów i działania partii politycznych lub sporów
kompetencyjnych)
• Sejm, Prezydent RP oraz szef MSZ (ws. zgodności umów ratyfikowanych w trybie art.
89 ust. 1)
• Sejm, Senat, Prezydent RP oraz szef MSZ (ws. zgodności umów ratyfikowanych w
trybie art. 90 ust. 2 i 3)
• Prezydent RP i szef MSZ (ws. zgodności innych ratyfikowanych umów)
• RPO (jeśli zgłosił swój udział w postępowaniu)
• RPD (jeśli zgłosił swój udział w postępowaniu - rozpoczętym przez RPO lub skardze
dot. praw dziecka)
• centralny konstytucyjny organ państwa pozostający w sporze w postępowaniu ws.
rozstrzygnięcia sporu kompetencyjnego
• organ statutowy partii politycznej w postępowaniu ws. celów i działalności tejże partii
• podmioty, o których mowa w art. 117 ust. 3 w postępowaniu ws. stwierdzenia
przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP
i) Trybunał rozstrzyga sprawę w formie wyroku lub postanowienia
• orzeczenia te zapadają większością głosów
• sędzia może zgłosić zdanie odrębne - zarówno do sentencji, jak i samego uzasadnienia

(XV) Trybunał Stanu

1. Odpowiedzialność konstytucyjna to odpowiedzialność za naruszenie prawa, realizowana z
inicjatywy parlamentu przed organem władzy sądowniczej
a) po raz pierwszy pojawiła się w średniowiecznej Anglii, gdzie urzędnik królewski mógł być
pociągnięty do odpowiedzialności przez Izbę Gmin przed Izbę Lordów
b) w I RP podobną instytucją był Sąd Sejmowy
c) w II RP istniał już Trybunał Stanu (w konstrukcji zbliżonej do rozwiązań dzisiejszych)
d) w okresie PRL Trybunału Stanu nie było; powrócił w 1982 r. (ustawę uchwalono 26 marca)
2. Obecnie odpowiedzialność konstytucyjna jest realizowana przed Trybunałem Stanu -
odrębnym organem władzy sądowniczej
a) podobnie jak TK, TS (w myśl art. 175 ust. 1) nie jest sądem i nie realizuje wymiaru
sprawiedliwości
• mimo to, działalność TS jest zbliżona do zadań sądu karnego (a niekiedy pełni
dokładnie jego funkcje)
b) skład TS (art. 199 ust. 1)
• przewodniczący (którym z urzędu jest I Prezes SN - art. 199 ust. 2)
• 2 zastępców przewodniczącego
• 16 członków
Mateusz Winczura 87
 c) zasady wyboru i członkostwa
• zastępcy przewodniczącego i członkowie są wybierani przez Sejm na czas trwania
kadencji
✓ zachowują swoje kompetencje do momentu wyboru nowego składu TS (art. 14
u.TS)
✓ wyboru dokonuje się na pierwszym posiedzeniu Sejmu
✓ ponowny wybór jest dopuszczalny
• zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej połowa pozostałych członków TS miała
kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego
• funkcja członka TS ma charakter honorowy (nie wiąże się z tym prawo pobierania
żadnego wynagrodzenia)
• osoby wchodzące w skład TS są niezawisłe i podlegają tylko Konstytucji i ustawom
✓ niemożliwe jest przedterminowe odwołanie członka TS, chyba że w razie (art. 17
u.TS)
๏ zrzeczenia się funkcji
๏ trwałej utraty zdolności do wykonywania czynności
๏ skazania prawomocnym wyrokiem sądu
✓ członkom TS przysługuje immunitet i nietykalność (art. 200 Konstytucji RP)
3. Zakres odpowiedzialności konstytucyjnej
a) odpowiedzialność przed TS ponoszą enumeratywnie wyliczone grupy osób (art. 198); lista
ta nie może podlegać wykładni rozszerzającej
• Prezydent RP
✓ zakres odpowiedzialności konstytucyjnej ma tutaj najszerszy i wyłączny charakter
๏ analogiczny jest zakres odpowiedzialności Marszałka Sejmu albo Senatu
zastępującego Prezydenta RP (art. 2 ust.3 u.TS; wątpliwe konstytucyjnie)
✓ swoim zakresem obejmuje ona wszystkie przestępstwa, jakich Prezydent dopuścił
się w okresie sprawowania urzędu (bez względu na ich związek z funkcją)
✓ Prezydent RP może odpowiadać tylko przed TS przez cały okres sprawowania
urzędu (nigdy przed sądem powszechnym)
๏ w okresie sprawowania funkcji nie biegnie jednak okres przedawnienia
przestępstw (art. 2 ust. 2 u.TS)
• osoby pełniące najwyższe stanowiska w państwie
✓ zalicza się tutaj
๏ Prezes oraz członkowie RM
❖ kategoria ta nie obejmuje kierowników urzędów centralnych
❖ ma charakter uzupełniający wobec odpowiedzialności politycznej
❖ odpowiedzialność ma charakter częściowy
✴ za przestępstwa niezwiązane ze sprawowanym urzędem, właściwy jest
powszechny sąd karny
✴ za przestępstwa związane ze sprawowanym urzędem odpowiedzialność
przed sądem karnym lub TS ma charakter konkurencyjny (P 12/00)
★ oznacza to, że sąd powszechny jest właściwy do ścigania tych
czynów tak długo, jak Sejm nie oskarży członka RM przed TS
✴ we wszystkich n/w odpowiedzialność przed TS również ma charakter
konkurencyjny i częściowy
๏ osoby, którym Prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem
❖ nie ma obecnie takiej kategorii podmiotów
๏ Prezes NBP
❖ jedyna możliwa forma pociągnięcia go do odpowiedzialności
๏ Prezes NIK
❖ jedyna możliwa forma pociągnięcia go do odpowiedzialności
๏ członkowie KRRiT
๏ Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych

Mateusz Winczura 88
 • posłowie & senatorowie
✓ zakres odpowiedzialności jest tutaj bardzo wąski i obejmuje jedynie naruszenie
przepisów antykorupcyjnych (art. 107 ust. 2; prowadzenie działalności gospodarczej
z wykorzystaniem mienia SP lub samorządu terytorialnego oraz nabywanie takiego
majątku)
✓ inicjatywa wszczęcia postępowania należy wówczas do Marszałka Sejmu lub
Marszałka Senatu; wymagana jest uchwała całej izby
b) zakres podmiotowy
• obejmuje
✓ odpowiedzialność za naruszenie konstytucji lub ustaw
✓ popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego
urzędowania
✓ przez osobę podlegającą odpowiedzialności przed TS (art. 198 ust. 1)
• przede wszystkim jest to odpowiedzialność za popełnienie deliktu konstytucyjnego -
czynu nie stanowiącego przestępstwa, a spełniającego dwa kryteria
✓ będącego naruszeniem Konstytucji lub ustaw (a więc nie np. Regulaminu Sejmu)
✓ popełnionym w związku z wykonywaniem urzędu; może to obejmować 
๏ czyn popełniony w zakresie kompetencji, ale z naruszeniem prawa (np.
rozwiązanie Sejmu przez Prezydenta w innej niż przewidziana przez
Konstytucję sytuacji)
๏ czyn popełniony w związku z zajmowanym stanowiskiem, ale poza ramami
kompetencji (np. oddziaływanie przez Ministra Sprawiedliwości na działalność
orzeczniczą sądów)
• odpowiedzialność musi obejmować czyn popełniony w trakcie sprawowania urzędu;
może być jednak egzekwowana po jego opuszczeniu
• ów czyn może polegać zarówno na działaniu, jak i na zaniechaniu (np. odmowa
publikacji wyroku TK)
• odpowiedzialność konstytucyjna, od 2001 roku, nie opiera się na zasadzie winy (choć
nie może być całkowicie zobiektywizowana)
• przed TS można być pociągniętym do odpowiedzialności również za przestępstwa lub
przestępstwa skarbowe (tylko w odniesieniu do Prezydenta RP oraz członków RM)
4. Postępowanie przed TS
a) zgłoszenie wstępnego wniosku
• odmienna jest procedura dla Prezydenta (którego do odpowiedzialności konstytucyjnej
pociąga ZN), a odmienna dla pozostałych podmiotów (dla których właściwy jest Sejm)
• wstępny wniosek to inicjatywa zobowiązująca Sejm (ZN) do rozpatrzenia zasadności
postawienia danej osoby w stan oskarżenia w oparciu o podane zarzuty; wystąpić z nią
może
✓ w odniesieniu do Prezydenta - co najmniej 140 (1/4 składu) członków ZN
✓ w odniesieniu do członków RM - Prezydent RP oraz grupa co najmniej 115 (1/4
składu) posłów
✓ w odniesieniu do pozostałych podmiotów - Prezydent RP, co najmniej 115 posłów
lub komisja śledcza (uchwałą podjętą większością 2/3 głosów w obecności co
najmniej połowy liczby jej członków)
• wstępny wniosek musi zawierać
✓ wskazanie osoby
✓ wskazanie jej stanowiska
✓ zarzuty (w raz z przepisami, które zostały naruszone)
✓ uzasadnienie
b) postępowanie w Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej
• przewodniczący komisji przesyła osobie, której wniosek dotyczy,odpis wniosku i
informuje go o możliwości złożenia pisemnych wyjaśnień i środków dowodowych
✓ osoba ta może korzystać z pomocy obrońcy
• następnie KOK przeprowadza postępowanie dowodowe (na podstawie odpowiedniego
stosowania przepisów KPK)

Mateusz Winczura 89
 • komisja kończy swoją pracę sprawozdaniem wraz z wnioskiem
✓ o postawienie danej osoby w stan oskarżenia albo
๏ taki wniosek musi spełniać warunki wymagane przez KPK dla aktu oskarżenia
✓ o umorzenie postępowania w sprawie
c) postawienie w stan oskarżenia
• warunki formalne
✓ w odniesieniu do Prezydenta dzieje się to uchwałą ZN; konieczne jest uzyskanie
większości 2/3 ustawowej liczby członków (tj. 374 głosy)
✓ w odniesieniu do członka RM dzieje się to uchwałą Sejmu; konieczne jest uzyskanie
większości 3/5 ustawowej liczby posłów (tj. 276 głosy)
✓ w odniesieniu do pozostałych dzieje się to uchwałą Sejmu; konieczne jest uzyskanie
bezwzględnej większości głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby
posłów
• podejmując taką uchwałę
✓ Sejm jest zobowiązany wybrać spośród swoich członków oskarżyciela
✓ ZN zobowiązane jest wybrać spośród swoich członków 2 oskarżycieli
• postawienie danej osoby w stan oskarżenia powoduje jej zawieszenie w sprawowaniu
urzędu (wyjątkiem są posłowie i senatorowie)
• postępowanie ws. odpowiedzialności konstytucyjnej w parlamencie nie podlega
zasadzie dyskontynuacji
d) postępowanie przed TS
• ma charakter dwuinstancyjny
✓ w I instancji orzeka skład pięcioosobowy
✓ w II instancji orzeka skład siedmioosobowy
• sędziowie, którzy orzekali w I instancji są wyłączeni od orzekania w instancji II
✓ wybór składów orzekających odbywa się przez losowanie
• stosuje się odpowiedni przepisy KPK
✓ rozprawa jest jawna, chyba że jej utajnienia wymaga bezpieczeństwo państwa lub
ochrona informacji niejawnych (o klauzuli tajne lub ściśle tajne)
✓ oskarżonemu przysługuje prawo do obrony i wszystkie wynikające zeń gwarancje
proceduralne
• kary
✓ jeśli czyn nie wypełnia znamienia przestępstwa
๏ utrata biernego i czynnego prawa wyborczego (na okres od 2 do 10 lat)
๏ zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze
szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych lub organizacjach
społecznych (na okres od 2 do 10 lat)
๏ utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz
niemożność ich uzyskania (to drugie na okres od 2 do 10 lat)
❖ w każdym wypadu TS orzeka utratę urzędu bądź stanowiska
✓ jeśli czyn wypełnia znamiona przestępstwa, TS wymierza także kary przewidziane
w ustawach karnych

Mateusz Winczura 90
(XVI) Rzecznik Praw Obywatelskich
1. Istota instytucji
a) ombudsman jest to szczególny organ powiązany z parlamentem i czuwający nad
prawidłowością postępowania administracji publicznej wobec obywateli
b) instytucja ta rozwinęła się w Szwecji na początku XVIII w., gdzie ów ombudsman był
przedstawicielem parlamentu, mającym za zadanie kontrolować urzędników królewskich
• z czasem dopiero stał się niejako rzecznikiem ochrony praw obywatelskich
• powszechnie w Europie zaczęto tworzyć go pod II wojnie światowej
• od 1992 r. w ramach UE działa Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich
c) cztery podstawowe cechy ombudsmana
• jest samodzielnym organem państwowym (ani sądowy. ani administracyjny), najczęściej
z konstytucyjną gwarancją niezależności
• jest powiązany z parlamentem (strukturalnie - bowiem parlament go wybiera i i
funkcjonalny - bowiem jego kompetencje mieszczą się w funkcji kontrolnej parlamentu)
• dwojaki charakter funkcji
✓ wysłuchiwanie skarg obywateli na nieprawidłowe działanie administracji (czasem
sądownictwa) oraz podejmowanie kroków w celu ich naprawienia
✓ informowanie parlamentu (i opinii publicznej) o stanie praworządności w
funkcjonowaniu administracji (a także słuszności i celowości działania)
• z jednej strony jest łatwo dostępny dla obywateli (tanio & bez formalizmu); z drugiej -
ma swobodę w doborze spraw oraz mało kompetencji władczych
d) w Polsce instytucja ta pojawiła się w 1987 r. (nie bez znaczenia była osobowość pierwszej
osoby piastującej tej urząd - prof. Ewy Łętowskiej)
2. Pozycja ustrojowa RPO
a) jest samodzielnym organem konstytucyjnym (znów nieco poza klasycznym trójpodziałem
władzy) - tzw. organem kontroli prawa
b) dwie podstawowe zasady pozycji ustrojowej RPO
• powiązanie z Sejmem (jest wybierany przez Sejm za zgodą Senatu, zdaje mu
sprawozdania, tylko przed nim ponosi odpowiedzialność)
• niezależność od pozostałych organów (inne organy nie mają żadnych kompetencji
wobec RPO)
c) sposób wyboru
• dokonuje go Sejm za zgodą Senatu
• prawo zgłaszania kandydatów przysługuje Marszałkowi Sejmu lub grupie co najmniej
35 posłów (art. 3 ust. 1 u.RPO)
• Sejm dokonuje wyboru uchwałą; wymagana jest bezwzględna większość głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
• Senat ma następnie miesiąc na wyrażenie zgody na powołanie RPO
✓ jeśli nie podejmie w tym terminie uchwały, rozumie się to jako wyrażenie zgody na
kandydata proponowanego przez Sejm (art. 3 ust. 4 u.RPO)
✓ jeśli Senat podejmie uchwałę odmawiającą wyrażenia zgody - wówczas Sejm jest
zobowiązany powołać innego kandydata
• wymogi stawiane kandydatowi na RPO
✓ obywatelstwo polskie
✓ wyróżnianie się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim
autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną
• kadencja RPO trwa 5 lat; istnieje możliwość jednokrotnej reelekcji
✓ po skończeniu urzędowania RPO ma prawo powrócić na stanowisko poprzednio
zajmowane lub równorzędne
d) RPO przysługują immunitet i nietykalność
• może być zatrzymany tylko w razie złapania go na gorącym uczynku (art. 211)
• nie może zajmować żadnego innego stanowiska (poza profesorem uczelni wyższej) ani
wykonywać żadnych innych zajęć zawodowych (art. 209 ust. 2)

Mateusz Winczura 91
 • nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności
nie dającej się pogodzić z godnością urzędu (art. 209 ust. 3)
e) RPO może być odwołany ze stanowiska tylko w sytuacjach szczególnych
• takich jak
✓ trwała niezdolność do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności lub
upadku sił
✓ sprzeniewierzenie się złożonemu ślubowaniu
• o odwołaniu RPO decyduje tylko Sejm (art. 210)
✓ prawo do postawienia wniosku ma Marszałek Sejmu lub grupa co najmniej 35
posłów
✓ za niezbędną uchwałą konieczna jest większość 3/5 w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczy posłów
f) RPO jest organem jednoosobowym (monokratycznym)
• może powołać nie więcej niż 3 swoich zastępców (art. 20 ust. 3 u.RPO)
• swoje zadania wykonuje z pomocą Biura RPO
• RPO może też powołać swoich pełnomocników terenowych (ich biura istnieją np. w
Gdańsku, Katowicach i we Wrocławiu)
3. Zakres i formy działania RPO
a) jego podstawowym zadaniem jest stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela
określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych (art. 208 ust. 1)
• art. 80 Konstytucji RP gwarantuje każdemu dostęp do ochrony RPO
b) w aspekcie podmiotowym działalność RPO dotyczy zatem zarówno obywateli, jak i
cudzoziemców i apatrydów
• spornym jest, czy działalność RPO obejmuje osoby prawne lub samorząd terytorialny
c) w aspekcie przedmiotowym działalność RPO obejmuje ochronę praw i wolności człowieka i
obywatela
• od 2010 r. ma też stać na straży zasady równego traktowania
• RPO, realizując to zadanie, może badać działalność każdego organu władzy publicznej
✓ sporne jest, jak daleko właściwość RPO sięga w stosunki między podmiotami
prywatnymi
✓ podobnie delikatna sprawa ma się z kontrolą działań (bądź zaniechań) administracji
niebędących bezpośrednio związanymi z prawami jednostki
d) RPO bada działania i zaniechania podmiotów pod kątem (art. 1 ust. 3 u.RPO)
• legalności
• naruszenia zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej
✓ powoduje to, że RPO może interweniować w sprawach, w których np. sąd byłby
bezsilny
e) prawne formy działania RPO
• wystąpienia i interwencje w sprawach indywidualnych
✓ RPO może działać z własnej inicjatywy; regułą jest jednak działanie na wniosek
obywatela lub RPD (art. 9 u.RPO)
๏ nie jest niezbędne, aby wnioskodawca wykazał swój interes prawny - może
działać w imieniu osób trzecich
✓ postępowanie takie jest maksymalnie odformalizowane (forma zgłoszenia jest
dowolna) i wolne od kosztów; jedyne wymogi to (art. 10 u.RPO)
๏ oznaczenie wnioskodawcy
๏ oznaczenie osoby, której sprawa dotyczy
๏ oznaczenie przedmiotu sprawy
✓ RPO może (art. 11 u.RPO)
๏ poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania
๏ przekazać sprawę wg właściwości
๏ nie podjąć sprawy
✓ jeśli RPO podejmie sprawę, to może (art. 12 u.RPO)
๏ samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające (najczęstsze)
❖ wówczas RPO może (art. 13 u.RPO)
✴ badać sprawę na miejscu (nawet bez uprzedzenia)
Mateusz Winczura 92
 ✴ żądać złożenia wyjaśnień
✴ żądać przedstawienia akt sprawy (od każdego organu administracji)
✴ żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy (od prokuratury, innych
organów ścigania, a także - w zakresie ograniczonym niezawisłością
sądów - organów wymiaru sprawiedliwości)
✴ zlecić sporządzenie ekspertyzy i opinii
❖ RPO może, po zbadaniu sprawy, podjąć interwencję (art. 14 pkt 2 u.RPO)
✴ może skierować wystąpienie zarówno do organu, do którego ma
zastrzeżenia, jak i organu względem niego nadrzędnego
✴ formuuje wnioski i opinie co do sposobu załatwienia sprawy
✴ może żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowania
sankcji służbowych
❖ adresat ma po interwencji 30 dni na poinformowanie RPO podjętych
działaniach lub zajętym stanowisku
✴ jeśli nie zadowoli ono RPO, to dalej może skierować wniosek do
jednostki nadrzędnej (art. 15 u.RPO)
๏ zwrócić się o zbadanie sprawy (lub jej części) do właściwych organów, np.
prokuratury, organów nadzoru
๏ zwrócić się do Sejmu o zlecenie NIK przeprowadzenie kontroli dla zbadania
określonej sprawy lub jej części (sytuacja wyjątkowa)
๏ inne fajne możliwości oddziaływania RPO
❖ żądanie wszczęcia postępowania ws. cywilnych oraz branie udziału w
każdym toczącym się postępowaniu na prawach przysługujących
prokuratorowi
❖ żądanie wszczęcia postępowania przygotowawczego przez uprawnionego
oskarżyciela (w sprawach o przestępstwo ścigane z urzędu)
❖ wnosić kasacje w postępowaniach karnym, cywilnym i
sądowoadministracyjnym
❖ zwrócenie się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wniesienie
skargi do sądu administracyjnego i uczestniczenie w tym postępowaniu na
prawach przysługujących prokuratorowi
❖ wzięcie udziału w postępowaniu przed TK dot. skargi konstytucyjnej
• inicjatywy i wnioski dot. ogólnych problemów ochrony praw i wolności obywateli
✓ przedstawia właściwym jednostkom oceny i wnioski dot. zapewnienia
skuteczniejszej i sprawniejszej ochrony praw i wolności (organ, do którego się
skierował, ma obowiązek zajęcia stanowiska w określonym terminie)
✓ wystąpić do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej
(ale tylko w sprawach związanych z prawami i wolnościami obywateli)
✓ występować do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności przepisów prawa z
Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami (jak
stwierdził TK, dotyczy to już ustaw o dowolnej materii)
✓ występować do SN lub NSA z wnioskiem o podjęcie uchwały wyjaśniającej przepisy
prawne
f) RPO jest zobowiązany
• corocznie przedstawiać Sejmowi i Senatowi informację o swojej działalności oraz o
stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela (art. 212 Konstytucji RP)
• przedstawić określone informacje lub podjąć działania w określonych sprawach, jeśli
zwróci się doń w tej sprawie Marszałek Sejmu (art. 19 ust. 4 u.RPO); ani słowa o
Marszałku Senatu)
✓ ze swej strony RPO może przedkładać Sejmowi i Senatowi określone sprawy
wynikające ze swojej działalności (art. 19 ust. 3 u.RPO)

Mateusz Winczura 93
(XVIII) Stany nadzwyczajne
1. Uwagi ogólne
a) pod tym pojęciem należy rozumieć pojawienie się w państwie sytuacji szczególnego
zagrożenia, której rozwiązanie wymaga
• koncentracji władzy w rękach egzekutywy
• ograniczeń praw i wolności obywateli
• zmian w strukturze i zasadach funkcjonowania organów państwowych
• zmian w systemie stanowienia prawa
b) innymi słowy - następuje zawieszenie części regulacji konstytucyjnych lub zastąpienie ich
odmiennymi
c) historia
• znane od czasów rzymskich (instytucja dyktatorów)
• w XVIII/XIX wieku we Francji uregulowano tzw. stan oblężenia
✓ wówczas jednak celem nie było stworzenie możliwości szczególnego działania
egzekutywie (bo było to oczywiste), a raczej ograniczenie jej wszechwładzy w takich
okolicznościach faktycznych
d) tendencje we współczesnym regulowaniu stanów nadzwyczajnych
• konstytucjonalizacja tych regulacji (szczególnie dokładna w krajach o totalitarnej lub
autorytarnej przeszłości)
• dyferencjacja różnych postaci stanu nadzwyczajnego (odmienne regulacje dla
odmiennych zagrożeń)
• parlamentaryzacja procesu podejmowania decyzji o wprowadzeniu lub kontynuowaniu
stanu nadzwyczajnego
e) uregulowania międzynarodowe
• MPPOiP z 1966 - zawieszenie praw w nim zawartych jest możliwe (art. 4)
✓ tylko w sytuacji wyjątkowego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu
narodu
✓ tylko w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji
✓ tylko jeśli podjęte kroki nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami państwa i nie
pociągają za sobą dyskryminacji wyłącznie ze względu na rasę, płeć, język etc.
✓ tylko jeśli stan nadzwyczajny zostanie wprowadzony urzędowo, a Sekretarz
Generalny ONZ zostanie poinformowany o zakresie i powodach zawieszenia
zobowiązań paktu
• EKPcz z 1950 (art. 15)
✓ tylko w przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa zagrażającego życiu narodu
✓ tylko w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji
✓ tylko jeśli podjęte środki nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami państwa
✓ tylko jeśli nie dochodzi do uchylenia
๏ prawa do życia
๏ zakazu tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania
๏ zakazu niewolnictwa
๏ zasady nullum crimen sine lege
2. Zasady konstytucyjne
a) w Konstytucji z 1997 r. znane są trzy typy stanu nadzwyczajnego: stan wojenny, stan
wyjątkowy oraz stan klęski żywiołowej (art. 228 ust. 1)
b) zasada wyjątkowości (subsydiarności) - oznacza, że stan nadzwyczajny może być
wprowadzony (art. 228 ust. 1)
• tylko w sytuacji szczególnego zagrożenia
• tylko gdy zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające

Mateusz Winczura 94
 c) zasada legalności
• wprowadzenie stanu wojennego może nastąpić tylko na podstawie ustawy i w formie
rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości (art.
228 ust. 2)
• treść (w szczególności zasad działania władzy publicznej oraz ograniczenia praw i
wolności) musi być uregulowana w ustawie (art. 228 ust. 3)
✓ nie istnieją zatem kompetencje implikowane po stronie organów państwa
• istnieje obowiązek odszkodowania za straty majątkowe powstałych w wyniku
ograniczenia praw i wolności człowieka (art. 228 ust. 4; dodatkowa ustawa)
✓ wydaje się, że chodzi tutaj o straty wywołane legalnym działaniem władzy publicznej
✓ szkody za nielegalne działanie państwo powinno naprawić na zasadach ogólnych
(art. 77 ust. 1)
d) zasada proporcjonalności (art. 228 ust. 5) - działania podejmowane w wyniku
wprowadzenia stanu wyjątkowego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia
• ogólna norma art. 31 ust. 3 nie traci mocy w czasie stanu nadzwyczajnego
e) zasada celowości (art. 228 ust. 5) - działania podejmowane w wyniku wprowadzenia stanu
wyjątkowego powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego
funkcjonowania państwa
f) zasada ochrony podstaw systemu prawnego (art. 228 ust. 6) - w okresie stanu
wojennego nie można uchwalać nowych ani zmieniać obowiązujących
• Konstytucji RP
• Kodeksu wyborczego
• ustawy o stanach nadzwyczajnych
g) zasada ochrony organów przedstawicielskich (art. 228 ust. 7) - w czasie trwania stanu
nadzwyczajnego oraz 90 dni po jego zakończeniu nie można
• skrócić kadencji Sejmu
• przeprowadzić referendum ogólnokrajowego
• przeprowadzić wyborów do
✓ Sejmu i Senatu
✓ Prezydenta RP
✓ do organów samorządu terytorialnego (o ile stan nadzwyczajny obowiązywał na
danym terenie)
h) każdy ze stanów nadzwyczajnych ma odrębną ustawę
• nie każde zakłócenie wymaga wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych -
stąd instytucja tzw. sytuacji kryzysowej (ustawa o zarządzaniu kryzysowym)
✓ jest nią sytuacja wpływająca negatywnie na bezpieczeństwo ludzi, mienia znacznej
wartości lub środowiska, organiczająca możliwości działania administracji
✓ rozwiązanie sytuacji leży w gestii RM; może jednak ona korzystać jedynie z
dostępnych w normalnym trybie kompetencji
3. Stan wojenny
a) może zostać wprowadzony tylko w trzech sytuacjach (art. 2 ust. 1 u.s.w.k.)
• zewnętrznego zagrożenia państwa (tj. celowe działanie godzące w niepodległość,
ważny interes gospodarczy lub zmierzające do uniemożliwienia albo poważnego
zakłócenia funkcjonowania państwa, podejmowane przez podmioty zewnętrzne)
• zbrojnej napaści na terytorium RP (na tle art. 51 KNZ)
• jeżeli z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko
agresji (na tle Paktu Północnoatlantyckiego)
b) rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego wydaje Prezydent RP na wniosek RM
(a więc konieczna jest zgoda obydwu podmiotów)
• rozporządzenie to nabiera mocy bezpośrednio po podaniu go do publicznej wiadomości
• Prezydent ma obowiązek przedstawić to rozporządzenie Sejmowi w ciągu 48h
✓ Sejm nie musi go zatwierdzać; może je jednak uchylić (art. 231; bezwzględną
większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów)
c) stan wojenny może być wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa (art. 229)
• wprowadzany jest na czas nieoznaczony
• zniesiony jest po przywróceniu normalnego funkcjonowania państwa (art. 8 u.s.w.k.)
Mateusz Winczura 95
 d) treść stanu wojennego
• dochodzi do przekształcenia pewnych reguł dot. funkcjonowania aparatu państwowego
oraz sytuacji prawnej jednostki
• Prezydent może, na wniosek Prezesa RM, zarządzić powszechną lub częściową
mobilizację oraz użycie Sił Zbrojnych do obrony państwa (art. 136)
• kierowanie obroną państwa należy do Prezydenta we współdziałaniu z RM (jeśli ta nie
może się zebrać, wówczas jej kompetencje wykonuje Prezes RM - art. 11 ust. 2
u.s.w.k.)
✓ kompetencje Prezydenta
๏ wyznacza zadania Sił Zbrojnych w czasie trwania stanu wojennego (na wniosek
Prezesa RM)
๏ zatwierdza plany operacyjne użycia Sił Zbrojnych (na wniosek Naczelnego
Dowódcy Sił Zbrojnych)
๏ uznaje niektóre obszary państwa za strefy bezpośrednich działań wojennych (na
wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych)
✓ kompetencje RM
๏ zarządza przejście na wojenne zasady działania organów władzy publicznej
๏ określa zasady działania (lub zawiesza ich funkcjonowanie) organów władzy
publicznej w strefie bezpośrednich działań wojennych
๏ w/w są wątpliwe konstytucyjnie (władza wykonawcza ok, ale pojęcie władzy
publicznej obejmuje też parlament i sądy)
✓ dowodzenie sprawuje Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych (mianowany przez
Prezydenta na wniosek Prezesa RM - art. 134 ust. 4)
✓ w terenie cywilne kierowanie realizacją zadań obronnych należy do wojewodów (art.
13 u.s.k.w.)
• zakres dopuszczalnych ograniczeń praw i wolności człowieka znajduje się w art. 233
ust. 1
✓ ma on charakter negatywny - podane są te prawa i wolności, które nawet w czasie
stanu wojennego nie mogą być zawieszone (a contrario - reszta może, przy
zachowaniu wymienionych w art. 228 zasad)
• w polskim prawie takie ograniczenia mogą obejmować (katalog - s. 388-389)
• zmianie ulegają też obowiązki obywatelskie, które objęte są ustawą o powszechnym
obowiązku obrony RP (1967)
e) stan wojenny a stan wojny (art. 116 Konstytucji)
• ten drugi ma charakter międzynarodowy i sam z siebie nie wprowadza żadnych zmian
w prawie wewnętrznym
• decyduje o nim Sejm, a jeśli nie może zebrać się na posiedzenie - Prezydent RP (art.
116 ust. 2; wymaga kontrasygnaty)
✓ może mieć jedynie charakter obronny, tj. może być wprowadzony tylko
๏ w razie zbrojnej napaści na terytorium RP
๏ gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony
przeciwko agresji
✓ redakcja art. 116 sugeruje, że niemożliwe jest prowadzenie wojny prewencyjnej, tj.
takiej wynikającej z międzynarodowego zagrożenia RP (jak to ma miejsce w art.
229)
๏ oznacza to też, że RP nie może prowadzić wojny agresywnej
• czym innym (choć blisko związanym) jest czas wojny; jest to sytuacja faktyczna, z
którą Konstytucja wiąże
✓ mianowanie Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych (art. 134 ust. 4)
✓ ustanowienie sądów wyjątkowych i trybu doraźnego (art. 175 ust. 2)
• do zakończenie stanu wojny kompetentny jest już tylko Sejm (art. 116 ust. 1)
✓ w praktyce jednak wojnę kończy zawarcie pokoju, a więc umowy międzynarodowej
wymagającej ratyfikacji przez Prezydenta RP

Mateusz Winczura 96
 • w/w nie należy mylić z użyciem lub pobytem Sił Zbrojnych poza granicami państwa (art.
117)
✓ nakazuje on stosowanie doń postanowień odpowiedniej
๏ ratyfikowanej umowy międzynarodowej (Pakt Północnoatlantycki) lub
๏ ustawy (ustawa o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych poza granicami
państwa z 1998 r.)
❖ odróżnia ona
✴ użycie Sił Zbrojnych (tj. ich aktywny udział w konflikcie, wzmocnienie sił
państwa sojuszniczego, misję pokojową, zapobieganie terroryzmowi)
★ decyduje o tym Prezydent RP na wniosek Prezesa RM lub RM
(konieczna kontrasygnata)
★ Prezydent niezwłocznie informuje o tym Marszałków Sejmu i Senatu
✴ pobyt sił zbrojnych (obecność wojsk w celach szkoleniowych, udział w
akcjach ratowniczych, humanitarnych, reprezentacyjnych)
★ decyduje o tym RM lub odpowiedni minister (MON, MSW)
★ niezwłocznie informuje o tym Prezydenta RP
✓ kwestia pobytu lub przemarszu wojsk obcych na terytorium RP
๏ zgodę na to wydaje RM lub Minister Obrony Narodowej
๏ konieczne jest poinformowanie Prezydenta RP oraz Marszałków Sejmu i Senatu
4. Stan wyjątkowy (art. 230)
a) wynika z zaburzenia wewnętrznej sytuacji w państwie; może być wprowadzony w jednej z
trzech sytuacji
• w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa
• w razie zagrożenia bezpieczeństwa obywateli
• w razie zagrożenia porządku publicznego
b) nieraz trudne jest rozgraniczenie w praktyce stanu wyjątkowego od stanu nadzwyczajnego
(a ma to znaczenie prawne)
• w/w przesłanki są nieco niedookreślone
• również obowiązuje zasada, że można go wprowadzić, jeśli istnieje możliwość
zażegnania sytuacji za pomocą zwykłych metod
c) rozporządzenie o stanie wyjątkowym wydaje Prezydent RP na wniosek RM
• obowiązuje od dnia ogłoszenia rozporządzenia w Dzienniku Ustaw
• w ciągu 48h od jego podpisania Prezydent jest zobowiązany przekazać je Sejmowi
✓ Sejm może uchylić to rozporządzenie bezwzględną większością głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 231)
• stan wyjątkowy może zostać wprowadzony na części lub całym terytorium państwa (art.
230 ust. 1)
✓ musi być wprowadzony na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni (art. 230 ust.
1)
๏ może być jednokrotnie przedłużony za zgodą Sejmu na czas nie dłuższy niż
60 dni (art. 230 ust. 2)
• kierownictwo nad działaniami mającymi na celu likwidację stanu niebezpieczeństwa
podejmuje RM (jeśli tylko na terenie województwa - wojewoda)
✓ RM, podobnie jak przy stanie wojennym, może zawiesić organy j.s.t. i wprowadzić
zarządy komisaryczne
✓ ograniczenia dotykają też autonomii szkół wyższych (Policja może wchodzić na ich
teren bez zgody rektora)
✓ ograniczeniu nie podlegają działania parlamentu, sądów i trybunałów
๏ nie ma możliwości rozszerzenia kognicji sądów wojskowych ani wprowadzenia
trybu doraźnego
✓ Prezydent, na wniosek Prezesa RM, może postanowić o użyciu Sił Zbrojnych do
przywracania normalnego funkcjonowania państwa, jeśli dotychczas używane
środki zawiodły
๏ kierownictwo nad tymi oddziałami leży w gestii Ministra Obrony Narodowej
๏ żołnierze uzyskują pewne uprawnienia policyjne

Mateusz Winczura 97
 • zakres dopuszczalnych ingerencji w sferę wolności obywateli ma charakter negatywny
(art. 233 ust. 1)
d) szczególne ograniczenia wolności i praw człowieka w stanie wyjątkowym
• odosobnienie osób zagrażających sytuacji wymienionej w punkcie a)
✓ przepis ten nie uchyla nietykalności osobistej posła, senatora czy sędziego
✓ o odosobnieniu decyduje wojewoda; jego decyzja podlega kontroli sądu
administracyjnego
• obowiązek noszenia dowodu tożsamości czy wprowadzenie godziny policyjnej
• zawieszenie prawa do organizowania zgromadzeń czy imprez masowych
• zawieszanie działania partii politycznych
• reglamentacja towarów konsumpcyjnych
5. Stan klęski żywiołowej (art. 232)
a) jest to katastrofa naturalna lub awaria techniczna, której skutki zagrażają życiu lub zdrowiu
dużej liczby osób, mieniu, środowisku, a którym zapobieżenie nie jest możliwe w zwykłym
trybie funkcjonowania organów
• takie wydarzenie może być też spowodowane działaniem terrorystycznym
b) stan ten wprowadza Rada Ministrów w drodze rozporządzenia na okres nie dłuższy niż
30 dni
• może być przedłużony za zgodą Sejmu
c) kierownictwo nad likwidowaniem skutków zagrożeń sprawują organy administracji lokalnej
(wójt, starosta, wojewoda)
• jeśli skutki katastrofy lub awarii następują na terenie więcej niż jednego województwa,
wówczas kierownictwo należy do szefa MSW (lub innego ministra wskazanego przez
Prezesa RM)
• minister może zawieszać funkcjonowanie aparatu administracji j.s.t. i zastępować go
zarządem komisarycznym
d) zakres ingerencji w prawa i wolności człowieka ma charakter pozytywny (art. 233 ust. 3)

Mateusz Winczura 98