REPUBLIKA FEDERALNA NIEMIEC

Podstawowe informacje:
STOLICA – BERLIN
REŻIM POLITYCZNY – DEMOKRATYCZNY (KANCLERSKI)
APARAT PAŃSTWOWY – REPUBLIKA
GŁOWA PAŃSTWA – FRANK-WALTER STEINMEIER
SZEF RZĄDU – OLAF SCHOLZ

 Najpóźniejszy ze wszystkich państw upadek monarchii absolutnej

 Podziały terytorialne niepozwalające wytworzyć jednolitego państwa
niemieckiego
 19 – 20 wiek wzrost potęgi ekonomicznej
 Ⅰ Wojna Swiatowa – klęska Niemiec (wzrost niemieckich nastrojów
rewolucyjnych)
 Ⅱ Wojna Swiatowa -zwycięstwo militarne aliantów nad Niemcami i
bezwarunkowa kapitulacja (8 maja 1945 r.)
 Konferencja poczdamska – odbudowa państwa na demokratycznych
zasadach ustrojowych z wyeliminowaniem militaryzmy i narodowego
socjalizmu

HISORIA USTROJU PAŃSTWA:

1. Ⅱ Rzesza Niemiecka (Cesarstwo Niemieckie) 1871-1918
Zjednoczenie Niemiec przez Prusy pod rządami Otto von
Bismarcka
2. Republika Weimarska 1919-1933 (państwo federalne,
demokratyczne)
3. Ⅲ Rzesza Niemiecka 1933-1945
Pod rządami Adolfa Hitlera i NSDAP, totalitaryzm
4. Okupacja 1945-1949
Podział na 4 mocarstwa przez aliantów – Francja, USA, WB i
ZSRR
5. Podział Niemiec – NRD i RFN 1949-1990
Jeden rząd ogólnoniemiecki
6. RFN od 1990

NAJWAŻNIEJSZE ELEMENTY KSTAŁTUJĄCE SYSTEM POLITYCZNY:

1. Zasada federalizmu
2. Silna pozycja szefa rządu
3. Republikańska forma państwa
4. Funkcjonowanie systemu politycznego Republiki Weimarskiej
5. Cele i założenia polityki mocarstwa okupujących terytorium
Niemiec (USA, ZSRR, Francji i WB)
 Ustawa Zasadnicza (Grundgesetz)
 uchwalona 24.05.1949 r. przez Radę Parlamentarną (65 członków będących
delegatami parlamentów 11 landów)
 pierwsze zebranie 1.09.1948 a pracę zakończyła 8.05.1949 uchwaleniem
Ustawy Zasadniczej RFN (53 członków za, 12 przeciw) → 12 maja
zatwierdzona przez gubernatorów wojskowych
 poddana ratyfikacji w krajach związkowych (10 za – 1 przeciw – Bawaria)
przymus 2/3
 23 maja ogłoszona, dzień później weszła w życie
 do czasu "zjednoczenia" w roku 1990 akt obowiązywał tylko w Niemczech
Zachodnich
 12.09.1949 r. wybrany pierwszy prezydent RNF Theodor Heuss, pierwszy
kanclerz – Konrad Adenauer 15.09.1949 r.
 Od 03.10.1990 stała się „konstytucją całego narodu niemieckiego”
 Akt stosunkowo często zmieniany (w ciągu 70 lat – 60 zmian)

 sztywność (średnia)
 zmiana w trybie „normalnym” i „pośrednim”:
1) zaakceptowanie większością 2/3 głosów Bundestagu
(Paramentu Federalnego) oraz Bundesratu (Rady Federalnej)
2) przy ratyfikowaniu umów międzynarodowych wystarcza
ogólna deklaracja parlamentu, iż umowy nie stoją w
sprzeczności z UZ (w przypadku, gdy któraś zawiera
sprzeczność, jej postanowienia nowelizują odpowiednie
przepisy konstytucyjne i zmieniane są drogą pośrednią)

Najważniejsze zmiany:
o 1951 – problematyka prawa karnego
o 1954 i 1956 – nowelizacje związane z odzyskaniem przez RFN pełnej
suwerenności, remilitaryzacja zachodnich Niemiec
o 1968 – wprowadzenie reformy wymiaru sprawiedliwości
o 1970 – zmiany obniżające granicę czynnego i biernego prawa wyborczego w
wyborach do Bundestagu
o 1990 – modyfikacje ze zjednoczeniem Niemiec
o 2006 i 2009 – zmiany dotyczące federalizmu

Najważniejsze zasady ustrojowe:

1. Zasada ochrony i nienaruszalności praw człowieka
2. Zasada demokratyzmu
3. Zasada federalizmu
4. Zasada republikanizmu
5. Zasada państwa socjalnego
6. Zasada państwa prawnego
SYSTEM KANCLERSKI
-jest odmianą systemu parlamentarno-gabinetowego
-dualistyczna egzekutywa
-zespół powiązań między władzą ustawodawczą i wykonawczą
-wzmocniona pozycja szefa rządu w trzech obszarach
-praktyka polityczna wywodząca się z długoletniego urzędowania pierwszego
kanclerza RFN Konrada Adenauera (14 lat) – duża stabilność rządów i rzadkie
zmiany na stanowisku szefa rządu (w ciągu 70 lat f. kanclerza pełniło tylko 9
polityków)

ZASADA 4D
 Denazyfikacja (nowe porządki w sferach okupacyjnych)
 Dekartelizacja (uwolnienie systemu z pod monopolu karteli
przemysłowych)
 Demilitaryzacja (rozbrojenie i rozwiązanie armii)
 Demokratyzacja (wznowienie systemu partyjnego i utworzenie nowych
partii)

zasady zawarte w Ustawie Zasadniczej, które nie podlegają nigdy zmianie:

• zasada suwerenności Narodu
• zasada państwa socjalnego
• zasada federalizmu opartego na Landach
• udział Landów w procesie stanowienia prawa
• zasada reprezentacji
• zasada podziału władzy
• zasada legalizmu
• zasada nienaruszalności godności jednostki
• prawo oporu Narodu wobec każdego, kto chciałby zmienić ustrój oparty na
powyższych zasadach

 była wielokrotnie nowelizowana

 zakłada możliwość przenoszenia praw zwierzchnich na instytucje
międzynarodowe, a ogólne zasady prawa międzynarodowego uznaje za
część składową prawa federalnego
 wiele rozwiązań zawartych w UZ po latach zostało uznane wręcz za
wzorcowe
Struktura federalna
 państwo federacyjne (federalizm funkcjonalny/wykonawczy w por. z
amerykańskim dualistycznym)
 władze federacji – stanowienie prawa, władze jednostek federalnych –
wcielanie prawa w życie poprzez organy administracyjne lub sądowe
Zasada federalizmu:
  16 krajów federalnych (Badenia-Wirtembergia, Bawaria, Berlin,
Brandenburgia, Brema, Dolna Saksonia, Hamburg, Hesja, Meklemburgia
Pomorze-Przednie, Nadrenia Północna-Westfalia, Nadrenia – Palatynat,
Saara, Saksonia, Turyngia, Szlezwik-Holsztyn, Saksonia-Anhalt)
 Landy mają ograniczoną państwowość, tj mają odrębne konstytucje,
ustawodawstwo, parlamenty, rządy, sądy, trybunały konstytucyjne a także
formalnie – obywatelstwo
 RFN nie opiera się na umowie krajów (prawo federalne wyżej)
 egzystencja konkretnych Landów nie jest gwarantowana przez Ustawę
Zasadniczą:
 prawo zawierania traktatów przez Landy:
◦ w ograniczonym zakresie mogą zawierać umowy z podmiotami
zagranicznymi w imieniu całej RFN
◦ mogą zawierać umowy między sobą
◦ mogą zawierać umowy z całą RFN
• w razie sporu między Landem a Federacją, obraduje Federalny Trybunał
Konstytucyjny (gwarancja zasady federalizmu)
 powiązania obu rodzajów państwowości
 ograniczenia nałożone na Landy:
-instytucje Landów powinny być zgodne z zasadami zawartymi w UZ
-konstytucje Landów muszą być republikańskie, demokratyczne i socjalne
-konstytucje Landów muszą gwarantować istnienie samorządu
terytorialnego w powiatach i gminach oraz podstawowe wolności
obywatelskie, które gwarantuje UZ
-możliwość użycia tzw przymusu federalnego wobec Landu, który nie
wywiązuje się ze swych obowiązków wobec Federacji
-brak suwerenności Landów
 zasada homogeniczności
 przekształcenie się RFN w państwo jednolite nie jest legalne (!) –
 idea federalizmu kooperatywnego (wspólne wykonywanie pewnych zadań
publicznych zarówno przez federację jak i przez kraje w ramach rożnych
wspólnych struktur); przyciąganie krajów do pomocy w wykonywania zadań
federacji
 podział kompetencji w zakresie ustawodawstwa:
• UZ odnosi się do idei federalizmu dualistycznego, czyli takiego, gdzie
zakres ustawodawstwa federalnego jest określony w konstytucji w sposób
jasny, a cała reszta niedookreślona należy do jednostek federalnych
• idea federalizmu dualistycznego realizowana jest jednak tylko co do
materii tzw ustawodawstwa wyłącznego Federacji
• generalnie więc wyróżnia się trzy typy ustawodawstw:
◦ wyłączne:
▪ są to wszystkie jasno określone w UZ zakresy spraw, do których realizacji
upoważniona jest tylko Federacja (np. prawo wyborcze do parlamentu
 federalnego); + sprawy uchwalane przez parlament „za zgodą” Rady
Federalnej
◦ konkurencyjne:
▪ może ono być przedmiotem ustaw Parlamentu Federalnego jak i
parlamentów krajowych
▪ Parlament Federalny ma jednak w tej materii pierwszeństwo, priorytet
▪ dane Landy mogą zagadnienia z zakresu ustawodawstwa konkurencyjnego
ustanowić przedmiotem swoich prac, o ile wcześniej nie uczynił tego
Parlament Federalny
▪ projekt z tego zakresu legislatywy oceniany jest przez Rząd Federalny;
określa się wówczas, czy dotyczy on zagadnień w skali całego państwa, czy
też nie
▪ to, czy potrzeba regulacji federalnej, może zostać uznane w każdym czasie,
nawet jeśli wystąpiły już w tej materii ustawodawstwa krajowe
▪ istnieje również taka możliwość, że można uchwalić taką ustawę
federalną, która stwierdzi, że konkretna ustawa z zakresu ustawodawstwa
konkurencyjnego regulowana dotychczas ustawami federalnymi, nie
wymaga już dłużej takiej regulacji i może zostać zmieniona przez ustawy
krajowe
▪ możliwość odwołania się przez RF, rząd lub parlament krajowy do FTK w
przypadku zaistnienia sporów (konkretny projekt ustawy federalnej z
zakresu ustawodawstwa konkurencyjnego spełnia tu wymagane przesłanki)
▪ uznano prawo krajów do wydawania własnych ustaw, pózniejsza ustawa
krajowa może je derogować (na terenie danego kraju) a federacji z kolei
może derogować takie ustawy swymi ustawami
◦ ramowe/krajowe
▪ generalnie ustawodawstwo krajowe może być realizowane dopiero w
granicach ustaw ramowych, wydawanych wcześniej przez Federację
▪ ustawy federalne w materiach ustawodawstwa wyłącznego mogą również
upoważniać parlamenty krajowe do wydawania przezeń ustaw

- podział kompetencji w zakresie wykonywania ustaw i administrowania:

• generalnie Landy wykonują "swoje" ustawy ("swoich" parlamentów)
• ustawy krajowe wykonują organy specjalnie w tym celu powołane przez
konstytucje Landów
• może się jednak zdarzyć, że poza wykonywaniem ustaw własnych, władze
krajowe mogą również wykonywać w drodze wyjątku ustawy federalne
(wyjątek zastrzeżony w konkretnych przepisach UZ)
• ustawy federalne wykonywane są przez administrację krajową w ramach
określonych procedur:
◦ wykonywanie ustawy federalnej jako sprawy własnej Landu:
◦ wykonywanie ustawy federalnej na zlecenie Federacji:
◦ własna administracja Federacji:
 podział kompetencji w zakresie wymiaru sprawiedliwości:
Zasada suwerenności narodu
 „wszystka władza państwowa pochodzi od Ludu/Narodu – suwerenu, ale do
niego nie należy (uczestniczy w wyborach, zatem pośrednio przez poszczeg.
Organy władzy państwowej)
 to wiąże się z zasadą reprezentacji
 jedynym odstępstwem od zasady reprezentacji jest możliwość
przeprowadzenia plebiscytu, dotyczącego zmian w przynależności krajowej
Landów
 zrezygnowano w UZ z instytucji referendum (przykre doświadczenia lat 30
XX wieku
 istnieje zatem w RFN czysty system reprezentacyjny
 referendum i inicjatywa ludowa – tylko w przypadku zmiany granic między
krajami!
 kreacja narodowego organu przedstawicielskiego (Bundestag - Parlament)

BUNDESTAG
 skład obsadzany w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich,
wolnych i w tajnym głosowaniu (wybory „pięcioprzymiotnikowe”)
 czynne i bierne prawo wyborcze: 18 lat
 kadencja 4 lata (początek od daty zebrania się nowo wybranego Bundestagu
na posiedzenie)
 wybory odbywają się nie wcześniej niż 46 miesięcy i nie później niż 48
mies. od rozpoczęcia kadencji
 kadencja może być przedłużona tylko w sytuacji wprowadzenia stanu
obrony (6 mies. po jego zakończeniu)
 skrócenie kadencji
 liczba członków nie jest stała!

• immunitet deputowanych:
◦ materialny – za sposób głosowania lub z powodu wypowiedzi w
Parlamencie tudzież komisji
◦ formalny – za popełnienie czynu zagrożonego odpowiedzialnością karną
◦ zatrzymać deputowanego można bez zgody Parlamentu jedynie na
gorącym uczynku
• regulamin Bundestagu:
◦ uchwała wewnętrzna
◦ każdy nowy parlament może przyjąć nowy regulamin, jednak w praktyce
zawsze obowiązuje poprzedni
• monopol na zgłaszanie kandydatów w wyborach mają partie
(instytucjonalizacja partii politycznych w UZ)
• system wyborczy – proporcjonalny, z elementami systemu większości
zwykłej
- system partyjny:
• system wielopartyjny
• najważniejsze partie polityczne w RFN:
◦ CDU/CSU (Christlich Demokratische Union Deutschlands/ Christlich-
Soziale Union in Bayern)
◦ SPD (Sozialdemokratische Partei Deutschlands)
◦ FDP (Freie Demokratische Partei)
◦ Die Linke
◦ Związek 90/Zieloni (Bündnis 90/Die Grünen)

- funkcje Bundestagu:
• ustawodawcza
◦ nie ma wyraźnych granic materialnych ustawy, których nie mógłby
ustawodawca przekroczyć w swych regulacjach
◦ regulacja każdej materii w zakresie ustawodawstwa federalnego winna
rozpoczynać się od ustawy
◦ brak w UZ jakiegokolwiek zróżnicowania ustaw, jak to miało miejsce w
Wielkiej Brytanii
◦ Bundestagowi rzecz jasna przysługuje inicjatywa ustawodawcza
◦ inicjatywa ustawodawcza ogólnie w RFN:
▪ Rząd Federalny
▪ deputowani
▪ Rada Federalna
◦ projekty ustaw deputowanych Bundestagu powinny być zgłaszane przez
frakcje lub 5% członków izby
◦ projekty Bundesratu przesyłane są do Bundestagu za pomocą Rządu n
Federalnego, który zobowiązany jest w ciągu 6 tygodni przedstawić swoją
opinię na temat projektu
◦ tak samo sytuacja ma się do czynienia z projektami Rządu federalnego;
zanim te trafią do Bundestagu, muszą trafić do Bundesratu i tam
maksymalnie w ciągu 6 tygodni musi zostać uchwalone wobec nich
konkretne stanowisko • kontrolna
◦ prawo żądania obecności Kanclerza i ministrów federalnych na
posiedzeniach Bundestagu, podczas których Bundestag mógłby
wysłuchiwać ich informacji oraz wyjaśnień w kwestiach działalności rządu
◦ przedkładanie Bundestagowi przez Rząd Federalny finansowych planów
wieloletnich
◦ możliwości kontrolne komisji stałych Bundestagu, które mają charakter
resortowy
◦ prawo do powoływania przez Bundestag komisji śledczych, które działają
analogicznie do działań specjalnych organów śledczych (komisje nie mają
jednak aż takich uprawnień)
◦ działalność komisji ankietowych, starające się naświetlić jakieś problemy
◦ zapytania
◦ prawo do przesłuchań Rządu Federalnego ◦ korzystanie z prac Federalnej
Izby Obrachunkowej
◦ prawo do wydawania rezolucji
 ◦ instytucja Pełnomocnika Bundestagu do spraw Wojskowych
◦ godzina aktualności

Prawa jednostki i ustrój społeczno-polityczny

 prawa zasadnicze jednostki (1 część UZ)
*wolności osobiste i prawa polityczne
zawarte nie tylko w Konstytucji i ustawach, ale i konwencjach
międzynarodowych (konwencje Rady Europy i Unii Europejskiej, „ogólne
zasady prawa międzynarodowego są częścią składową prawa federalnego” –
pierwszeństwo przed ustawami)
*zabezpieczone w UZ zestawem gwarancji proceduralnych:
-ogólne prawo do sądu powszechnego
-rozbudowane sądownictwo administracyjne (w sprawach fin. oraz
spr.socjalnych i pracy) – trójinstancyjne, odrębny trybunał (Federalny
Trybunał Konstytucyjny)
-ombudsman do spraw wojskowych
-prawo do oporu wobec wszelkich prób naruszenia konstytucyjnego ustroju
Niemiec
-jedynie FTK może pozbawić obywatela pewnych praw i tylko w syt,
nadużywania tych praw do zwalczania „demokratycznego i wolnościowego
ustroju”

 prawa występujące w postępowaniu karnym (idee prawno-naturalne –

nienaruszalna godność człowieka)
Zasada państwa socjalnego
 odmiana koncepcji „państwo dobrobytu”
 prowadzenie przez państwo aktywnej polityki gospodarczej i socjalnej
(interwencjonizm państwowy)
 mechanizm realizacji hasła równości i sprawiedliwości społecznej (pomoc
jednostkom i gr. społ. w najgorszej sytuacji materialnej)
 możliwość ograniczeń (przez ustawy naturalnie pozostające z
tymi przepisami w materialnej zgodności: 1) w przypadku
wyraźnej delegacji konst. 2)ustawy zachować mają ogólny
charakter 3) nie mogą naruszyć istoty danego prawa)
*Zasada państwa prawnego – podniesienie rangi konstytucyjnej reguły
praworządnego działania państwa (prymat prawa w regulowaniu stosunków społ.,
związaniem wsz. organów normami prawa, prymat ustawy w systemie prawnym,
kontrola sądowa praworządnego działania państwa)

Ustrój społeczno-polityczny, system partyjny:

ustrój pluralistyczny, system wielopartyjny („paropartyjny” ← tradycje polityczne,
kultura polityczna, rozwiązania ustrojowe)
Struktura wewnętrzna partii powinna odpowiadać demokratycznym zasadom,
składanie sprawozdań z pochodzenia środków finansowych, uznanie
wolnościowego demokratycznego ustroju i niezagrażanie istnieniu RFN
- ustawa o partiach politycznych 1967 r.

Zasada trójpodziału władzy – polega na współdziałaniu org. władzy

wykonawczej, ustawodawczej.
- czynnik rządzący państwem (Kanclerz Federalny = członek Rządu Federalnego,
ale wg. Konstytucji samodzielny organ państwa) legitymacja do sprawowania
rządów z zaufania parlamentarnego, nie z nadania Ludu
- odpowiedzialność polityczna (dot. jedynie Kanclerza)
- pomnożenie naczelnych organów Egzekutywy: egzekutywa nie dualistyczna
(głowa państwa – rząd), a trialistyczną (głowa państwa- kanclerz – rząd)

System wyborczy do Bundestagu

1. Grupa mieszana systemów wyborczych (formuła większościowa i
proporcjonalna)
2. Ustawowa liczba posłów do Bundestagu jest podzielona na 2 części:

 Formuła większościowa: oparta na jednomandatowych okręgach

wyborczych i większości zwykłej – obsadza 299 mandatów
 Formuła proporcjonalna: okręgiem wyborczym jest kraj związkowy i
metody Saint-Lague – drugą połowę mandatów
3. Każdy wyborca dysponuje dwoma głosami – głos pierwszy oddaje na
kandydata w okręgu jednomandatowym, a drugi głos na zamkniętą listę w
okręgu wielomandatowym. Przy oddawaniu obu głosów wyborca nie musi
udzielać poparcia tej samej partii, której kandydata poparł w
jednomandatowym okręgu, co może prowadzić do zjawiska określonego
jako rozstrzelenie głosów.

Mandaty:
 mandaty wyrównawcze (przyznajemy dodatkową pulę mandatów z metody
proporcjonalnej w celu wyrównania dysproporcji wynikających z
występowania mandatów nadwyżkowych, = rekompensata dla ugrupowań,
które dostały słabszy wynik)
 mandaty nadwyżkowe (= rekompensata dla partii, które zdobyły mniej
głosów)

Bundestag
1. Pracuje w trybie permanentnym na posiedzeniach
2. Posiedzenia odbywają się w trybie jawnym
3. Status deputowanych wyznacza konstrukcja: mandatu wolnego oraz
posiadanie immunitetu formalnego i materialnego
 • immunitet deputowanych:
◦ materialny – trwałe wyłączenie spod przepisów sankcjonujących określone
zachowanie; najważniejszym przykładem jest immunitet materialny
parlamentarzysty, oznaczający, że poseł oraz senator nie mogą być
pociągnięci do odpowiedzialności za działania wchodzące bezpośrednio w
zakres sprawowania ich funkcji parlamentarnych (np. za sposób głosowania
lub z powodu wypowiedzi w Parlamencie komisji, zgłaszanie inicjatywy
ustawodawczej)
◦ formalny/osobisty – za popełnienie czynu zagrożonego
odpowiedzialnością karną zatrzymać

Struktura wewnętrzna Bundestagu

 Przewodniczący
o okres całej kadencji Parlamentu
o zadania: kierowanie pracami Izby, reprezentowanie jej na zewnątrz,
podejmowanie głównych decyzji dotyczących administracji
parlamentarnych

 Prezydium
o przewodniczący i wiceprzewodniczące – zastępuje przew. np. podczas
prowadzenia obrad
o organ jako cały spotyka się przynajmniej raz w tygodniu i pracuje nad
kwestiami parlamentarnymi
o wybierany na okres całej kadencji

 Konwent seniorów
o składa się z prezydium Bundestagu + przedstawiciele frakcji
partyjnych, wybrani proporcjonalnie do ich reprezentacji w
Bundestagu
(!) w posiedzeniach Konwentu uczestniczy również przedstawiciel
rządu federalnego, czyli władzy wykonawczej
o zadania - przygotowanie planów prac i posiedzeń Bundestagu,
interpretacja regulaminu parlamentarnego, rozstrzyganie kwestii
spornych

 Komisje
o Komisje stale
-okres całej kadencji
 komisje resortowe (odpowiadają podziałowi na ministerstwa w
rządzie federalnym)
 komisje funkcjonalne (sprawy związane z wykonywaniem
zadań Bundestagu)
o Komisje śledcze
 - powoływane dopiero wówczas na wniosek ¼ deputowanych
-instrument kontroli nad rządem, sprawy z tym związane
o Komisje nadzwyczajne
- powoływanie dopiero na wniosek ¼ deputowanych
- w celu podjęcia prac nad ważnymi, głównymi zagadnieniami
- albo na całą kadencję albo na ¼

 Frakcje partyjne
o tworzone z ugrupowań, które uzyskały reprezentację parlamentarną
o odzwierciedlają swoim składem kształt systemu partyjnego i podziały
polityczne z tym związane
o ułatwiają podejmowanie prac parlamentu
o dysponują konkretnymi uprawnieniami oraz wykonywania funkcji
kontroli wobec rządu

 Pełnomocnik do spraw wojskowych

o organ wspomagający w wykonywaniu funkcji kontrolnej nad siłami
zbrojnymi
o bada sytuacje, w których zaszły podejrzenia naruszenia praw
obywatelskich żołnierzy

Funkcje Bundestagu
 USTROJODAWCZA (prawo uchwalania poprawek do UZ)
 USTAWODAWCZA
- uchwalanie przepisów prawa powszechnie obowiązującego w formie ustaw
= tworzenie nowych ustaw)
- dopiero po przyjęciu ustawy uruchamiane są dalsze etapy procesu
legislacyjnego
- prawo inicjatywy ustawodawczej: przysługuje zarówno deputowanym do
Bundestagu, albo grupie co najmniej 5% ogólnej liczby członków, albo
Bundesratowi, albo rządowi federalnemu)
*projekty wychodzące z ramienia Bundesratu wymagają zaopiniowania
przez rząd federalny zanim pójdą do Bundestagu oraz zanim pójdą do
Bundestagu muszą zostać zaopiniowane przez Bundesrat → powoduje f.
kontrolną
* czas na wyrażenie opinii z jednej/ drugiej strony 6 tygodni, może być
przedłużony do 9, ale uzasadniony ważnymi przyczynami
 KREACYJNA
- obsadzanie stanowiska kanclerza federalnego i połowy składu FTK
 KONTROLNA
- kontrola polityczna działalności rządu federalnego
- obejmuje elementy: zapytania, działalność komisji śledczych, prawo
domagania się od członku rządu federalnego obecności na posiedzeniach w
 Bundestagu lub jego komisji, udziela rządowi absolutorium z wykonania
budżetu (= akceptuje je), możliwość odwołania rządu przez konstruktywne
wotum nieufności)
 REPREZENTACJI POLITYCZNEJ
-deputowani są przedstawicielami całego narodu niemieckiego
-reprezentują zarówno obywateli, jak i stanowią odzwierciedlenie
występujących w społeczeństwie poglądów politycznych i preferencji
partyjnych

Inicjatywa ustawodawcza
1. Należy do Bundestagu
2. Projekty Bundesratu a Rządu Federalnego – ważne
3. Bundestag – praca nad projektami (procedura 3 czytań)
4. Trzecie czytanie kończy się głosowaniem
5. Ustawy uchwalane są zwykłą większością głosów (poprawki do UZ muszą
być większą większością – 2/3)

BUNDESRAT
o wyraża swoim składem osobowym federalny charakter terytorialnej
struktury państwa
o nie pochodzą z wyborów powszechnych
o reprezentuje rządy krajów związkowych
o zachowuje możliwość wpływania na proces legislacyjny i działalność
administracji na szczeblu federalnym oraz w sprawach dotyczących
UE
o składa się z członków rządów krajowych, które ich mianują i
odwołują
o warunek wstępny do zajmowanie miejsca w Radzie Związkowej:
członkostwo w rządzie jednego z landów
o 69 członków (liczba głosów przysługująca danemu Landowi)
o nie jest organem kadencyjnym (zmiany w jego składzie są
konsekwencją zmian w składzie konkretnych delegacji, czyli
wówczas, gdy w kraju zw. zmieni się osoba delegowana do
Bundestagu, to samo zmienia się w Bundesratie)
o liczba 69 wynika z tego, ile mamy mieszkańców
- każdy land ma co najmniej 3 głosy
- jeśli liczba ludności landu wynosi ponad 2 mln, to dysponuje on 4
głosami
- jeśli liczba ludności landu większa niż 6 mln, przysługuje mu 5
głosów
- jeśli liczba landu przekracza 7 mln, to posiada on 6 głosów
o przy 69 (zebranie co najmniej 35 głosów)

Organy wewnętrzne Bundesratu

  Przewodniczący
- wybierany na roczną kadencję
- funkcję tę pełni się w sposób rotacyjny, czyli przez szefów rządów krajów
związkowych (landów); zaczynamy od kraju, który ma największą liczbę
ludności i do kraju z najmniejszą
- kadencja rozpoczyna się 1 listopada
- głównie funkcje kierownicze
- zastępowanie Prezydenta Federalnego w sytuacji przeszkody w pełnieniu
jego funkcji

 Prezydium
- przewodniczący + 2 wiceprzewodniczące (pierwszym zostaje ta osoba,
która pełniła tą funkcję w zeszłym roku, a drugą ta, która będzie pełnić tą
funkcję za rok)

 Stała Rada Doradcza

- składa się z Prezydium + ministrowie krajowe (pełnomocnicy przy
władzach federalnych) + Minister Federalny do spraw stosunków z landami
- wspomaganie w pracy Prezydium, utrzymywanie dobrych relacji z rządem
federalnym i rządami krajowymi

 Komisje
- stale i nadzwyczajne

 Izba Europejska
-odpowiada za realizację współuczestniczenia krajów związkowych w
sprawach związanych z UE

(!)KOMISJA WSPOLNA BUNDESTAGU I BUNDESRATU – pełni istotne

funkcje w procesie legislacyjnym. Komisja Wspólna składa się w 2/3
deputowanych Bundestagu, a w 1/3 z członków Bundesratu. Deputowani są
wyznaczani przez Bundestag proporcjonalnie do liczebności frakcji. Każdy kraj
związkowy reprezentowany jest przez 1 członka Bundesratu.

FUNCKJE BUNDESRATU
1. Współdziała w ustawodawstwie federacji (ma prawo inicjatywy
ustawodawczej, opiniuje projekty ustaw przygotowane w ramach statusu
konieczności ustawodawczej)
*ma prawo weta absolutnego, ale tylko w jednej sytuacji(!)- kiedy umowy
dotyczą relacji federacji i landów; w ramach tej procedury Bundestag,
Bundesrat i Rząd Federalny mogą zarządzać zwołania Komisji Mediacyjnej,
liczy 32 członków (połowa Bundestag, połowa Bundesrat), jej zadanie –
wypracowanie kompromisu między tymi organami, jeżeli się nie wydarzy to
ustawy nie ma;
 -w przypadku wprowadzenia zmian w ustawie Bundestag musi się do nich
dostosować i zaakceptować (zgodnie ze zdaniem Komisji Mediacyjnej)
- Bundesrat dysponuje prawem wniesienia sprzeciwu (weta zawieszającego),
może zostać przezwyciężone przez Bundestag, ale ten sprzeciw można mieć
dopiero po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego

2. Współdziała w wykonywaniu zadań administracji federalnej (uprawnienia

do udzielenia zgody na wydawanie niektórych rozporządzeń przez rząd,
współdziałanie w procesie nadzorczym z rządem nad wykonywaniem ustaw
federalnych, wszystkie decyzje dotyczące spraw związanych z UE i
regulacją UE)

3. Współdziała w sprawach UE (podejmowanie decyzji dotyczących spraw UE

oraz kształtowania stanowiska RFN w sprawach integracji europejskiej)

PREZYDENT FEDERALNY
1. Głowa państwa (słaba pozycja)
o wyłączenie z bieżącej gry politycznej
o ograniczająca do roli neutralnego reprezentanta państwowości
niemieckiej
o wpływ na słabą pozycję: doświadczenia Republiki Weimarskiej/ A.
Hitlera
2. Część dualistycznej egzekutywy (nie ma prawie żadnych funkcji, ale
większą część stanowi Rząd Federalny)
Sposób powołania
 wybierany przez specjalny organ – Zgromadzenie Federalne (zarówno
członkowie jak Bundestagu, tak i delegacji każdego z 16 parlamentów
krajowych)
 jedyna kompetencja – powoływanie Prezydenta
 złożenie przysięgi prezydenckiej przed posiedzeniem Bundesratu i
Bundestagu
 kadencja – 5 lat, możliwość jednorazowego ponownego wyboru jak
dopuszcza Konstytucja
 wybór większością ogólnej liczby członków Zgromadzenia z możliwością
przeprowadzenia 3 tur głosowania (1,2 tura- bezwzględna, 3 – większość
zwykła)
 kandydat musi posiadać obywatelstwo RFN i mieć ukończony 40 rok życia
 nie ponosi odpowiedzialność polityczną, ale konstytucyjną – tak

Odpowiedzialność konstytucyjna Prezydenta Federalnego

1. Pociągnięcie przed Trybunałem Konstytucyjnym za umyślne złamanie
konstytucji lub ustawy federalnej
2. Wniosek ma prawo złożyć ¼ członków Bundestagu lub ¼ członków
Bundesratu
3. Bundestag decyduje o postawieniu w stan oskarżenia większością 2/3
ogólnej liczby członków, a Bundesrat taką samą większością swoich
członków
4. W konsekwencji orzeczenie o winie prowadzi do pozbawienia urzędu oraz
ewentualnie świadczeń emerytalnych w całości lub w części

Funkcje Prezydenta
 Integracyjna
- reprezentuje państwo w relacjach wewnętrznych i podejmuje wszelkie
działania integrujące obywateli wokół państwa i wspólnych wartości
 Reprezentacja zewnętrzna państwa
- nie prowadzi polityki zagranicznej, ta funkcja to tylko charakter
ceremonialno-protokolarny
 Gwarant systemu rządów
- czuwanie nad stabilnością systemu politycznego i podejmowanie działań
prewencyjnych w sytuacjach kryzysowych
Grupa uprawnień Prezydenta Federalnego
1. = podpisanie i ogłoszenie ustaw (związane z procesem stanowienia prawa)
2. przedstawia Bundestagowi kandydaturę na stanowisko Kanclerza
Federalnego, a już na wniosek wybranego Kanclerza powołuje i odwołuje
ministrów federalnych (dotyczące Rządu Federalnego)
3. prawo łaski i mianowanie/odwoływanie sędziów (powołuje ktoś inny!!)
(dotyczące wymiaru sprawiedliwości)
 4. formalnie mianuje i odwołuje oficerów i podoficerów (dotyczące
bezpieczeństwa państwa)
5. nawiązuje i utrzymuje stosunki dyplomatyczne (tylko, bo wszystkie akty
wymagają kontrasygnaty członka rządu!) (uprawnienia dotyczące funkcji
reprezentacyjnej)
*uprawnienia dotyczące symboli państwowych (godło i hymn), może
sygnować=używać w reprezentowaniu państwa
RZĄD FEDERALNY
1. Naczelny, konstytucyjny organ państwa stanowiący drugi element
dualistycznej egzekutywy
2. Prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RFN
3. Silna pozycja kanclerza, która powoduje uodpornienie na kryzysy
gabinetowe i zabezpiecza rząd przed zbyt łatwym odwołaniem
4. Przykład dotyczący kryzysu politycznego (niewielka ilość)
-„ .. w 1974 roku do dymisji podał się Willy Brandt, gdy wśród jego bliskich
współpracowników zdemaskowano szpiega NRD; w 1982 roku na skutek
rozpadu koalicji rządowej odwołano przez konstruktywne wotum nieufności
Helmuta Schmidta; po wyborach w 2017 roku niezwykle trudne okazało się
sformowanie koalicji rządowej – wybory odbyły się 24.09, a do powołania
A. Merkel na stanowisko kanclerza doszło dopiero 14.03.2018. „
Powołanie Kanclerza
1. Prezydent wskazuje kandydata na Kanclerza Federalnego, który jest
wybierany – bez przeprowadzania debaty – bezwzględną większością
ogólnej liczby członków Bundestagu. W praktyce Prezydent Federalny
zgłasza kandydata cieszącego się poparciem większości w parlamencie.
2. Jeśli wskazany kandydat nie zostanie wybrany to w terminie 14 dni od
ostatniego głosowania Bundestag może wybrać Kanclerza Federalnego
„głosami więcej niż połowy swoich członków”. Zgodnie z Regulaminem
Bundestagu prawem zgłoszenia kandydatury dysponuje ¼ deputowanych
lub frakcja partyjna.
3. Jeśli we wskazanym terminie nie dojdzie do wyboru kanclerza to
niezwłocznie zarządzane jest nowe głosowanie. W jego trakcie zostaje
wybrany ten kandydat, który otrzyma najwięcej głosów. Ostatnia procedura
ma dwa warianty.
 Jeśli wybrany kandydat otrzyma wotum zaufania bezwzględną większością
głosów ogólnej liczby członków Bundestagu, to Prezydent Federalny ma
obowiązek powołać go na stanowisko szefa rządu w ciągu 7 dni od
głosowania
 Jeśli wybrany kandydat nie uzyska bezwzględnej większości głosów to
Prezydent Federalny w ciągu 7 dni może albo powołać go na stanowisko
Kanclerza Federalnego, albo rozwiązać Bundestag
Funkcje rządu
 rządowa inicjatywa ustawodawcza
 prawo zwołania misji mediacyjnej
 prawo dokonywania wydatków bez ustawy budżetowej i zaciąganiu na nie
kredytów
 prawo wyrażania zgody na uchwalone ustawy
 możliwość zastosowania weta ustawodawczego
 prawo wydawania rozporządzeń wykonawczych do ustaw
 wydawanie „ogólnych przepisów administracyjnych”
 nadzór nad rządami krajowymi w zakresie wykonywania przez nie ustaw
federalnych
 prawo rozstrzygania różnicy zdań między ministrami
 prawo wnioskowania do FTK
! powoływanie ministrów jest na wniosek kanclerza, mianuje ich Prezydent i
odbiera u nich przysięgę i ślubowanie!
UZ nie określa liczebności rządu, ale wspomina, że musi się pojawić
Federalny Minister Obrony finansów i sprawiedliwości! A poza tym liczbę
resortów, zakresy ich działania określa Kanclerz
Dopuszczane funkcjonowanie ministrów bez teki (należą do danego resortu),
liczbę też określa Kanclerz.
Kanclerz ma prawo wśród swoich członków rządu wybrać zastępcę –
Wicekanclerza (żeby był w razie czego, ale nie przejmuje obowiązki, pomaga i
ma określone zadania)
Stanowisko Kanclerza
1. Odpowiedzialny politycznie
2. Ustala i wyraża politykę rządową – „określanie wytycznych polityki”
3. Czuwa nad zapewnieniem jednolitości działania ministrów
4. Nakłada na ministrów obowiązek informowania Kanclerza „o
podejmowanych środkach i przedsięwzięciach, które mają znaczenie
dla kierownictwa pracami rządu”
5. „Kierowanie pracami Rządu Federalnego”
Odwołanie Kanclerza
o Złożenie rezygnacji przez Kanclerza Federalnego, jak również wystąpienie
innych naturalnych lub formalnych przyczyn
o Upływ kadencji – okres sprawowania urzędu przez Kanclerza automatycznie
ulega zakończeniu wraz z zebraniem się Bundestagu nowej kadencji na
pierwsze posiedzenie
 Udzielenie Kanclerzowi wotum nieufności. Dążąc do stabilizacji systemu
parlamentarno-gabinetowego w UZ wprowadzono nowatorskie rozwiązanie
zabezpieczające szefa rządu przed łatwym odwołaniem –
 KONSTRUKTYWNE WOTUM NIEUFNOSCI (potrzebuje większej części
deputowanych, żeby go odwołać, 3/4, więc bardzo trudno postawić Kanclerza
przed wotum nieufności)
Konstruktywne wotum nieufności
1. Wniosek o odwołanie kanclerza może złożyć grupa licząca co najmniej ¼
ogólnej liczby członków Bundestagu lub frakcja parlamentarna (również
1/4)
2. Od momentu złożenia wniosku do głosowania musi upłynąć co najmniej 48
godzin (2 dni)
3. Decyzja podejmowana jest bezwzględną większością ustawowej liczby
członków Bundestagu (nie ma konstruktywnego wotum nieufności, jeżeli
pojawi się mniej to nie ma prawa dojść do odwołania)
4. Wniosek o odwołanie Kanclerza musi wskazywać osobę, która obejmuje tę
funkcję. Odwołanie Kanclerza integralnie łączy się z powołaniem nowego.
Rząd RFN – organ kolegialny, cechy
1. Jednoosobowe kierownictwo Kanclerza Federalnego – ustala kierunki
prowadzonej polityki, podejmuje działania na rzecz spójności działań całego
rządu, kieruje jego pracami, zwołuje i przewodniczy jego posiedzeniom oraz
reprezentuje go na zewnątrz.
2. Kolegialność – rząd działa jako jeden organ, dysponując np. prawem
inicjatywy ustawodawczej, przygotowania budżetu, kierowania
administracją federalną czy zwołania Komisji Mediacyjnej.
3. Autonomia ministerialna – ministrowie w ramach wytycznych Kanclerza
Federalnego – prowadzą politykę państwa, kierując odpowiednimi resortami
i dysponując w tym zakresie konkretnymi uprawnieniami, takimi jak prawo
wydawania rozporządzań, kontrasygnowanie aktów Prezydenta Federalnego
oraz uczestnictwo w posiedzeniach Bundestagu i Bundesratu.
WŁADZA SĄDOWNICZA – FEDERALNY TRYBUNAŁ
KONSTYTUCYJNY
1. Ma charakter sądowy i wypełnia w RFN funkcje sądu konstytucyjnego.
2. Składa się z 16 sędziów wybranych po połowie przez Bundestag i
Bundesrat – na 12letnią kadencję bez możliwości reelekcji
3. Trybunał orzeka w dwóch ośmioosobowych senatach
4. Kandydaci na członków FTK muszą ukończyć 40 rok życia, posiadać
kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego i nie pełnić funkcji
publicznej
5. Nie można również być sędzią w Trybunale po ukończeniu 68 roku życia
W Bundestagu etap powoływania sędziów jest dwuetapowy:
= powołuje specjalną komisję z 12 deputowanych, którzy reprezentują frakcje
partyjne, proporcjonalnie do liczby posiadanych przez nie mandatów (im więcej
mandatów, tym więcej w komisji)
- ta komisja przedstawia parlamentowi kandydaturę
- Bundestag spośród kandydatów większością 2/3 głosów dokonuje wyboru
sędziego.
W Bundesracie większością 2/3 głosów, nie ma komisji.
Zadania FTK
1. Orzekanie o zgodności przepisów prawa krajowego i federalnego z UZ.
Orzeczenia o niezgodności są ostateczne i wiążące dla wszystkich organów
państwa.
2. Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między organami państwa, a także
między federacją i krajami związkowymi.
3. Rozpatrywanie skarg na decyzje Bundestagu dotyczące ważności wyborów
oraz utraty mandatu deputowanego.
4. Orzekanie w przypadku pociągnięcia Prezydenta Federalnego do
odpowiedzialności konstytucyjnej.
5. Orzekanie o niezgodności celów lub działalności partii politycznych z UZ
(zle wspomnienia). Według niego niezgodne z konstytucją są „partie
polityczne”, których cele lub działalność ich zwolenników ukierunkowane
są na podważania lub obalenie wolnościowo-demokratycznych zasad ustroju
lub zagrażają istnieniu RFN”.
6. Orzekanie o całkowitej lub częściowej utracie niektórych praw
podstawowych w przypadku ich nadużycia „w celu walki przeciw
podstawom porządku wolnościowo-demokratycznego”.
7. Orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych. Instytucje skargi
konstytucyjnej wprowadzono w 1969 roku. Polega ona na możliwości
wniesienia przez jednostkę do FTK skargi na władzę publiczną w przypadku
podejrzenia naruszenia praw podstawowych zawartych w rozdziale i UZ.
Partie polityczne
Zgodnie z UZ „partie polityczne współuczestniczą w kształtowaniu woli
politycznej Narodu. Zapewnia się wolność tworzenia partii”.
Od partii politycznych wymaga się posiadania struktury wewnętrznej zgodnej z
zasadami demokracji.
System partyjny cechuje się dużą stabilnością (lata 1949-2017)
- Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD) – wygrywali 3 razy
- Unia Chrzescijańsko-Demokratyczna i Unia Chrzescijańsko Spoleczna
(CDU/CSU) – wygrywali 16 razy.
Przynajmniej jedno z tych dwóch ugrupowań było podmiotem tworzącym koalicję
rządową (również 4 tzw. Wielkie koalicje)
Prawie wszyscy kanclerze wywodzili się z tych ugrupowań.
Oba ugrupowania łącznie przejmowały wyraźną większość mandatów w
Bundestagu.
CDU (partia hadecka) reprezentuje katolików i protestantów z całego obszaru
Niemiec za wyjątkiem Bawarii – w niej działa CSU o profilu katolickim!
Partie polityczne – ewolucja
1949-1957 ukształtował się system partyjny, w którym liczne ugrupowania
aspirowały do uzyskania znaczącej roli.
1957-1983 powstał system dwuipółpartyjny. (trzecia partia powstaje)
1983-2017 uzyskanie reprezentacji w Bundestagu przez nowe ugrupowanie –
Partię Zielonych. Niemiecki system z dwuipółpartyjnego zmienił się w system
umiarkowanie wielopartyjny.
Wybory do Bundestagu z 2017 roku – niemiecki system partyjny nabrał cech
spolaryzowanego pluralizmu (partie ze sobą współpracują, koalicja rządząca to
element jego). Reprezentację w Bundestagu zdobyło wówczas 6 ugrupowań
(CDU/CSU, SPD, FDP, Partia Zielonych, Lewica i AfD)
Najważniejsze partie polityczne
 Wolna Partia Demokratyczna (FDP) – w 1948 roku, orientacja liberalna
 Partia Zielonych – w 1980 roku przez integrację różnorodnych i
rozproszonych organizacji ekologicznych (współcześnie również kwestie
praw człowieka i integracji europejskiej)
 Lewica (Die Linke) – w 2007 roku, w programie odwołuje się do zasad i
wartości, związanych z demokracją, ekologią, pacyfizmem czy socjalizmem.
 Alternatywa dla Niemiec (AfD) – w 2013 roku, radykalna partia prawicowa
o wyraźnie antyunijnym obliczu; w 2017 rok element agitacji – krytyka
polityki rządu Angeli Merkel wobec imigrantów
Ustrój terytorialny
W 4 krajach związkowych (Badenia-Wirtembergia, Bawaria, Hesja, Nadrenia
Północna – Westfalia) jednostką administracyjną najwyższego poziomu jest
rejencja (nie jest jednostką samorządu terytorialnego) – we wszystkich 4 landach
jest 38 rejencji
W większości Landów (poza Berlinem, Bremą i Hamburgiem) istnieją powiaty
(401) – jednostki przedstawicielskie (rady) wybierane w powszechnych y
bezpośrednich wyborach; organy wykonawcze mają charakter jednoosobowy
(starostowie) albo kolegialny (komisje powiatowe kierowane przez starostów).
Powiaty liczące ponad 100 000 mieszkańców są samodzielnymi jednostkami
(miastami na prawach powiatu). Ich liczba wynosi 107.
 Podstawowe jednostki samorządu terytorialnego – gminy (11 130),
występują w kilku rodzajach: gmina wiejska i miejska, są również
zróżnicowane pod względem ustrojowym.
 W krajach związkowych występują tez jednostki mniejsze w ramach
samorządu gminnego (np. osiedli sołectw czy dzielnic), różniące się
statusem, rodzajem zadań i stosowanymi rozwiązaniami
prawnoustrojowymi.