o Rozgranicza się pojęcia „rząd” i „gabinet”

o Rząd
▪ Ogół wszystkich ministrów, których powołuje premier
▪ Dzieli się na ministrów właściwych i ministrów korony oraz
podporządkowanych im ministrów młodszych, zapewniających
kontakty rządu z Izbą Gmin
▪ Ok. 100 osób, np. kierownicy resortów
o Gabinet
▪ Właściwy organ władzy wykonawczej, który zbiera się na
posiedzeniach i decyduje o większości postanowień politycznych w
państwie
▪ Ok. 20 osób; liczba nielimitowana prawnie (zazwyczaj maks. 21 osób)
▪ Premier i ministrowie
▪ Podejmuje wszystkie ważne decyzje
▪ Po każdych wyborach parlamentarnych formowany jest nowy gabinet
▪ Królowa na premiera mianuje lidera partii, która otrzymała najwięcej
mandatów w Izbie Gmin (tzn. zwyciężyła wybory)
▪ Gabinet odpowiada przed Izbą Gmin (ustępuje po wotum nieufności; tak
jak w Polsce)
▪ Premier może w dowolnym czasie zaproponować królowej rozwiązanie
Izby Gmin (najczęściej w 2 sytuacjach: kiedy premier dostał wotum
nieufności i liczy na to, że nowe wybory przyniosą lepszy efekt jego
partii lub gdy jest zadowolenie społeczne i istnieje szansa, że
ugrupowanie premiera dostanie dużą liczbę mandatów), aby
przeprowadzić wybory w sytuacji najbardziej korzystnej dla swojej
partii (przewaga gabinetu nad parlamentem). Obecnie zasada ta ulega
ograniczeniu, bo była nadużywana w przeszłości
▪ W Wielkiej Brytanii występuje też sformowany przez opozycję „gabinet
cieni”
• Najważniejsze konwenanse
o Król panuje, nie rządzi
o Skład gabinetu określa premier, nie monarcha
o Urząd premiera obejmuje lider partii, która zwyciężyła w wyborach
o Odpowiedzialność przed parlamentem ponosi cały rząd i cały gabinet
o Rząd lub gabinet, który utracił zaufanie Izby Gmin, podaje się do dymisji lub
zwraca się do głowy państwa o rozwiązanie izby niższej parlamentu
o Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej
USTRÓJ REPUBLIKI FEDERALNEJ NIEMIEC

• Podstawowe informacje
o Demokratyczna republika federalna
o System kanclersko-parlamentarny (parlamentarno-kanclerski)
o Inicjatywa ustawodawcza przysługuje rządowi, Bundesratowi oraz posłom do
Bundestagu
 o Stolica federalna: Berlin
▪ Mieszczą się tam organy ustawodawcze oraz większość ministerstw
(pozostałe są w Bonn, mieście o statusie miasta federalnego)
o Konstytucja z 1949r. (nowelizowana 42 razy) wyznacza podstawowe zasady
ustrojowe:
▪ demokracja
▪ trójpodział władz
▪ państwo socjalne
▪ zasada samorządności
• Sądownictwo
o Najwyższe organy sądownicze mają siedzibę poza Berlinem, w Karlsruhe i
Lipsku, co odpowiada decentralistycznemu modelowi państwa niemieckiego
oraz obrazuje niezawisłość trzeciej władzy
o Hierarchia
▪ Sądy zwykłe – zajmują się podstawowymi sprawami kryminalnymi i
cywilnymi
▪ Sądy wyspecjalizowane – sprawy administracyjne, finansowe, prawo
pracy
▪ Sądy konstytucyjne – zajmują się hierarchicznością i zgodnością aktów
prawnych z konstytucją
▪ Trybunał Konstytucyjny (siedziba w Karlsruhe) – sprawdza zgodność
działań organów państwowych i partii politycznych z konstytucją (tak
jak w Polsce)
• Zasada federalizmu
o RFN tworzy 16 krajów związkowych (landów)
▪ Landy mają charakter państw o ograniczonej suwerenności, ale mają
szeroką kompetencję w zakresie własnego prawa
▪ Każdy land ma własny rząd i parlament zwany Landtagiem
o Konstytucja nie wymienia z nazwy wszystkich krajów związkowych, stąd
wnioskować można, iż ich nazwy, granice i liczbę można zmieniać
• System dwupartyjny
o W systemie RFN istnieją dwie silne partie: CDU (Unia Chrześcijańsko-
Demokratyczna)/CSU (Unia Chrześcijańsko-Społeczna) i SPD
(Socjaldemokratyczna Partia Niemiec)
o Tylko one mogą być siłą sprawczą tworzenia kolejnych rządów i są dla siebie
najpoważniejszą konkurencją
o Czasem muszą jednak szukać poparcia partii liberalnej FDP (w takiej sytuacji
system partyjny niemiecki określany był mianem dwuipółpartyjnego)
o Do 2009 r. rządziła tzw. Wielka Koalicja CDU/CSU + SPD. Później znów
koalicja CDU/CSU + FDP i powrót do Wielkiej Koalicji
• Parlament
o Dwie izby
▪ Izba Związku (Bundestag)
 • Izba niższa będąca reprezentacją ogólnopaństwową, zasiadają
w niej deputowani wybierani w wyborach powszechnych
• Uprawnienia
o Funkcja kreacyjna (mianuje najważniejszych
urzędników)
o Inicjatywa ustawodawcza
o Kontrola rządu (tzw. „godzina pytań”, gdzie wszyscy
posłowie mają prawo zadać dowolne pytanie zarówno
kanclerzowi, jak i przedstawicielom rządu)
o Uchwalanie absolutorium z wykonania budżetu
o Przyjmuje rokroczne sprawozdania ministrów
o Przyjmuje sprawozdanie ministra finansów
• Liczba posłów nie jest stała ani określona przez konstytucję;
jest ustalana w ordynacji wyborczej
• Kadencja: 4 lata; rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia
• Ze względu na skomplikowaną procedurę liczenia głosów, w
Bundestagu zasiada ok. 650 deputowanych.
• Bundestag wybiera ze swojego składu bezwzględną większością
głosów prezydenta (przewodniczącego) Bundestagu, który
kieruje pracami izby
• Najczęściej jest to przedstawiciel najsilniejszej partii politycznej
reprezentowanej w Bundestagu (tak jak w Polsce w przypadku
wyboru marszałka sejmu)
• Jednocześnie wybiera się czterech wiceprzewodniczących,
każdego z innej partii (tak jak do niedawna w Polsce w
przypadku wicemarszałków)
• Razem z prezydentem Bundestagu tworzą oni prezydium
Bundestagu
• Innym organem Bundestagu jest Rada Seniorów, pełniąca
funkcje doradcze względem prezydenta izby (podobnie jak w
Polsce: Prezydium Sejmu i organ doradczy w stosunku do
Prezydium Sejmu)
• Komisje, które zajmują się ustawami w I czytaniu (tak jak w
Polsce)
▪ Rada Związkowa (Bundesrat, dosł. Rada Federalna)
• Izba wyższa składająca się z delegatów rządów poszczególnych
krajów związkowych
• Liczbę przedstawicieli rządów krajowych konstytucja uzależnia
od liczby głosów należących do danego landu, które zaś zależą
od liczby ludności danego landu (minimalnie land może mieć 3
głosy)
• Do 1990 roku w Bundesracie było 41 przedstawicieli rządów
krajowych i 4 pochodzących z Berlina Zachodniego
 • Po zjednoczeniu Niemiec izba posiada 69 członków
• Przewodniczący Bundesratu (w Polsce Marszałek Sejmu –
izby niższej) przejmuje obowiązki głowy państwa w momencie
opróżnienia urzędu Prezydenta Niemiec w wyniku jego
rezygnacji lub śmierci
• Uprawnienia
o Mniejsze niż Bundestag
o Ochrona Praw krajów związkowych: nadzór nad ich
rządami
o Postawienie Prezydenta RFN w stan oskarżenia
o Składanie wniosków do TK
o Nie bierze udziału w pociąganiu do odpowiedzialności
politycznej rządu
o Możliwość stosowania prawa weta ustawowego
zawieszającego na pewien czas propozycje Bundestagu
• Członkowie Bundesratu posiadają tzw. mandat imperatywny
(w Polsce: mandat wolny – posłowie nie musza zdawać
wyborcom sprawozdań, działają wg własnego sumienia i
podejmują samodzielne decyzje) – są oni związani instrukcjami
swoich rządów i muszą głosować w sposób przez nie nakazany,
pod groźbą, że następnym razem nie będą kandydatami do
Bundesratu
• Głosy krajów muszą być oddawane jednolicie. W przypadku
jakichkolwiek rozbieżności, oddane głosy kraju związkowego są
nieważne
• System wyborczy
o System mieszany, który stanowi połączenie zasady większości i
proporcjonalności
o Połowa składu izby wybierana jest w okręgach jednomandatowych, gdzie
mandat otrzymuje ten kandydat, który osiągnął większość względną (czyli
dostał więcej głosów niż jego konkurenci)
o Pozostała połowa składu izby pochodzi natomiast z list partyjnych,
przygotowywanych przez poszczególne partie dla każdego kraju związkowego.
W wyborach każdy wyborca dysponuje dwoma głosami – jeden oddaje na
indywidualnego kandydata w okręgu wyborczym, natomiast drugi – na listę
partyjną
o Istnieje możliwość poparcia dwóch różnych partii
o Próg wyborczy dla wyborów proporcjonalnych (klauzula zaporowa): 5% (tak
jak w Polsce)
• Kanclerz i Rząd Federalny
o Rząd Federalny składa się z kanclerza federalnego i ministrów federalnych
o Kanclerz wybierany jest w następującej drodze:
 ▪ Kandydata desygnuje prezydent, musi go zaakceptować parlament
bezwzględną większością głosów (tak jak wybór premiera w Polsce)
▪ Jeżeli kandydat prezydenta nie uzyska wymaganej większości głosów,
prawo nominacji przechodzi na parlament, który desygnuje własnego
kandydata, którego musi wybrać również większością bezwzględną (tak
jak 2. krok tworzenia rządu w Polsce)
▪ Jeżeli w ciągu 14 dni nie dokona wyboru kanclerza większością
bezwzględną, może przystąpić do wyboru zwykłą większością (tzw.
kanclerz mniejszości). Wówczas jednak kandydatura musi zostać
poparta przez minimum 1/4 ogólnej liczby głosów (tak jak 3. krok
tworzenia rządu w Polsce)
▪ Prezydent nie może odmówić mianowania kanclerza wybranego
bezwzględną większością głosów (tak jak w Polsce w przypadku
premiera)
▪ Natomiast jeżeli został wybrany większością zwykłą, wtedy prezydent
może albo go mianować, albo rozwiązać parlament i zarządzić nowe
wybory (różnica: nie przewidziano tego w polskim prawie)
▪ Kanclerz jest najważniejszą osobą w rządzie
▪ Kanclerz kieruje pracami rządu i określa jego skład
▪ Kanclerz przedstawia prezydentowi wnioski o nominacje określonych
osób na stanowiska ministrów.
▪ Prezydent nie może odmówić mianowania ministrem kandydata
przedstawionego przez kanclerza.
▪ Ma jednego wicekanclerza (różnica: w Polsce premier może mieć wielu
wicepremierów)
▪ Tradycją niemiecką jest, że wicekanclerz obejmuje też tekę ministra
spraw zagranicznych (różnica: w Polsce tego nie ma)
▪ Zwykle wicekanclerz pochodzi z mniejszej partii spośród tych, które
tworzą koalicję.
▪ Konstytucja RFN przewiduje instytucję tzw. konstruktywnego wotum
nieufności (podobnie jak w Polsce rząd może być odwołany przez
parlament), czyli wskazanie następcy odwołanego kanclerza
• Na czas powołania nowego kanclerza konstytucja niemiecka daje
tylko 48h
o Siedziba kanclerza jest w Berlinie
o Angela Merkel – najsłynniejsza kanclerz Niemiec (w latach 2005-2021) po II
wś. pochodząca z CDU; ustąpiła w 2021r. z powodów zdrowotnych
o Od grudnia 2021r. kanclerzem Niemiec jest Olaf Scholz z SPD
• Prezydent
o Pełni funkcję reprezentacyjną i nie ma dużo prerogatyw
o Prezydent Federalny wybierany jest na kadencję trwającą 5 lat przez
Zgromadzenie Federalne. Ciało to składa się w połowie z członków
Bundestagu i w połowie z członków wybranych przez przedstawicielstwa
krajów związkowych
 o Kandydat wybierany jest na to stanowisko, jeżeli otrzyma bezwzględną
większość głosów
o Dopuszczalny jest tylko jeden ponowny wybór danej osoby na to stanowisko.
o Kandydat musi mieć ukończone 40 lat i posiadać prawo wyborcze do
Bundestagu
o Joachim Gauck – prezydent RFN w latach 2012-2017
o Frank Walter Steinmeier – prezydent RFN od 2017
o Uprawnienia prezydenta Niemiec
▪ Reprezentuje państwo na zewnątrz
▪ Zawiera umowy z innymi państwami
▪ Wysyła i przyjmuje przedstawicieli dyplomatycznych (konsulów,
ambasadorów)
▪ Mianuje i odwołuje najwyższych urzędników państwowych, min.
sędziów związkowych
▪ Wskazuje kandydata na kanclerza (w 1. i 3. kroku w Polsce prezydent
także wskazuje kandydata na premiera)
▪ Prawo łaski
▪ Wydawanie aktów prawnych przez prezydenta (rozporządzeń i
zarządzeń) wymaga kontrasygnaty kanclerza lub właściwego ministra.
Wyjątkiem tutaj jest mianowanie i odwoływanie kanclerza oraz
rozwiązywanie parlamentu, które może nastąpić, kiedy kanclerz nie
zostanie wybrany bezwzględną większością głosów
▪ Prezydent nie odpowiada politycznie przed parlamentem
Bikameralizm – element ustroju politycznego polegający na istnieniu w parlamencie danego
państwa dwóch izb: niższej i wyższej, które zazwyczaj różnią się między sobą sposobem
wyboru członków, ich liczbą i kompetencjami (m.in. Rosja, Białoruś)
Unikameralizm – element ustroju politycznego, polegający na istnieniu tylko jednej izby w
parlamencie danego państwa (m.in. Ukraina)
Układ białowieski i tło historyczne rozpadu ZSRR
Na przełomie lat 1990/1991 ZSRR chylił się ku upadkowi. Było to ogromne państwo
podporządkowane bolszewikom, z Michaiłem Gorbaczowem jako I sekretarzem i prezydentem.
Wprowadził on pierestrojkę, która polegała na demokratyzacji państwa. Sytuacja gospodarcza
była katastrofalna. Po raz 1. od rewolucji październikowej zima była w ZSRR okresem głodu,
a państwo zwracało się o pomoc do Europy Zachodniej.
Władza centralna nie była w stanie wyegzekwować daniny od mniejszych republik, a
Gorbaczow powoli dążył do tego, żeby mogły one w pewnym stopniu rządzić się same. Każda
z nich miała rząd i prezydenta.
Prezydentem Rosji został Borys Jelcyn, przeciwnik Gorbaczowa i demokratyzacji. W sierpniu
1991 miał miejsce pucz Janajewa, który miał za cel obalić Gorbaczowa, czego jednak nie udało
się dokonać. Jelcyn zrozumiał, że jeżeli chce władzy, musi zdemokratyzować ZSRR.