Charakteryzacja dualizmu władzy

wykonawczej w europejskich
systemach politycznych.
Łukasz Maliszewski 3B

Państwa europejskie, w zdecydowanej większości (oprócz Białorusi) mające ustrój demokratyczny,

oparły swój system o zasady trójpodziału władzy, wymyślonej przez oświeceniowych publicystów,
takich jak John Locke, czy Karol Monteskiusz. Koncepcja ​zawiera w sobie podział władzy na: władzę
ustawodawczą (prawodawczą, legislatywną); władzę sądowniczą (judykatywną) oraz władzę
wykonawczą(egzekutywną), między którymi powinna panować równowaga sił, ścisła współpraca, ale
co najważniejsze niezależność, co zakłada wykluczenie ​alienacji​władzy oraz ​despotyz​mu i
autorytaryzmu​którejkolwiek z nich. Najczęściej w każdej z tych gałęzi panuje dualizm władzy, a
kompetencje poszczególnych organów są, w zależności od systemu politycznego panującego w
państwie, mniejsze lub większe. Władza wykonawcza, najczęściej dwuczłonowa (chociaż znany jest
też model monokratyczny np: w USA, gdzie ministrowie, zwani sekretarzami stanu są wybierani
bezpośrednio przez prezydenta, który jako jedyny jest reprezentantem władzy wykonawczej na
szczeblu centralnym) została stworzona po to, aby reprezentować państwo na arenie
międzynarodowej i w państwie, wdrażać postanowienia, realizować i wprowadzać w życie ustawy i
inne akty prawne parlamentu. Obowiązki egzekutywy dzielą się między wybieranych oddzielnie i na
innych zasadach- szefa rządu i głowy państwa, który w zależności od charakteru państwa może się
różnie nazywać np: królem w monarchii parlamentarnej (Wlk. Brytania), jednak zazwyczaj nosi on
miano prezydenta. Zakres kompetencji, obowiązków, uprawnień osobistych (prerogatyw) czy
wybieralności głowy państwa i rządu różni się w zależności od panującego w kraju systemu
politycznego. W krajach, które posiadają kanclerski czy gabinetowo- parlamentarny (lub też
parlamentarno gabinetowy) system rządów, uprawnienia rządu i jego szefa są silniejsze wobec głowy
państwa, którego rola w praktyce sprowadza się do reprezentacji państwa, możliwości weta wobec
ustawy parlamentu, czy też osobistych prerogatyw, jak możliwości prawa łaski, czy inicjatywy
ustawodawczej (jak w Polsce). W systemach półprezydenckich (np: we Francji), czy
super-prezydenckich (Rosja), więcej obowiązków, kompetencji i osobistych uprawnień posiada głowa
państwa. Wszelkie decyzje polityczne zależą jednak od prezydenta, który posiada szerokie
prerogatywy i uprawnienia kreacyjne w stosunku do innych organów władzy, premier ma bardzo
ograniczone kompetencje.

Rzeczpospolita Polska, jest reprezentantem dualizmu charakterystycznego dla

parlamentarno-gabinetowego systemu politycznego. Posiada urząd Prezydenta, wybieranego w
wyborach powszechnych, bezpośrednich, równych i tajnych, przez obywateli uprawnionych do
głosowania, na pięcioletnią kadencję, który w chwili objęcia funkcji głowy państwa, nie może należeć
do żadnej partii politycznej. Urząd ten może sprawować przez dwukrotnie, aby móc się o niego
ubiegać kandydat musi najpóźniej w dzień wyborów ukończyć 35 lat, dodatkowo musi posiada pełnię
praw wyborczych do sejmu, innymi słowy musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, nie
popełnić przestępstwa, jaki nie być skazanym na pozbawienie praw publicznych z orzeczenia
Trybunału Konstytucyjnego. Kadencja Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (obecnie Andrzej Duda)
rozpoczyna się w dniu objęcia przez niego urzędu. Ustępujący Prezydent Rzeczypospolitej kończy
urzędowanie z chwilą złożenia przysięgi przez nowo wybranego prezydenta. Dodatkowo kandydat
potrzebuje min.100 tys podpisów obywateli uprawnionych do głosowania. Prezydent RP dysponuje
oczywiście typowymi uprawnieniami głowy państwa, takimi jak prawo ratyfikowania umów
międzynarodowych (jednak na ratyfikację ważniejszych umów musi się zgodzić parlament),
mianowania i odwoływania ambasadorów reprezentujących Polskę w innych krajach, nadawania
odznaczeń, nadawania polskiego obywatelstwa, stosowania prawa łaski (to znaczy zmniejszenia lub
darowania skazanemu części albo całości kary). Jego kompetencje są w istocie znacznie większe.
Prezydent powołuje nowego premiera (premier i jego rząd muszą jednak uzyskać aprobatę Sejmu)
oraz niektórych najwyższych urzędników państwowych. Jest także zwierzchnikiem polskich sił
zbrojnych. Ponadto może występować z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego,
rozpisać referendum (za zgodą Senatu), zgłaszać własne projekty ustaw. Prezydent podpisuje ustawy,
ma też prawo weta wobec praw uchwalonych przez parlament (oprócz ustawy budżetowej). Sejm
może odrzucić prezydenckie weto, gdy w głosowaniu opowie się przeciw niemu 3/5 posłów.
Prezydent ma również prawo zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z prośbą o zbadanie, czy
ustawa jest zgodna z konstytucją. W dwóch wypadkach jest uprawniony nawet do rozwiązania
parlamentu – jeśli nie uchwali on budżetu we właściwym terminie i jeśli Sejm nie jest w stanie
wybrać premiera.
Radę Ministrów, czyli rząd, tworzą premier (prezes Rady Ministrów) i ministrowie, kierujący pracą
poszczególnych resortów. Nowego szefa rządu (obecnie Mateusz Morawiecki) i ministrów desygnuje
Prezydent RP. Zwykle jest to osoba wskazana przez partię, która uzyskała największe poparcie
wyborców. Nowy premier w ciągu dwóch tygodni musi przedstawić prezydentowi skład swojego
rządu i uzyskać wotum zaufania Sejmu (czyli poparcie większości sejmowej). Jeżeli za rządem nie
opowie się wymagana większość posłów, musi się on podać do dymisji. Wtedy nowego premiera
proponują sami posłowie. W przypadku gdy i ten kandydat nie uzyska wotum zaufania Sejmu,
kolejnego premiera znów wskazuje prezydent. Gdy rząd nie zostanie nadal powołany, prezydent jest
zmuszony rozwiązać parlament i ogłosić nowe wybory. Rząd zajmuje się bieżącą polityką państwa
(zarówno wewnętrzną, jak i zagraniczną), wykonuje ustawy uchwalone przez parlament, wydaje
przepisy wykonawcze (rozporządzenia) precyzujące ogólne zapisy ustawowe, negocjuje i zawiera
umowy międzynarodowe, kieruje administracją rządową. Ważnym zadaniem rządu jest zapewnienie
zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa, a także porządku publicznego. Dlatego
właśnie kieruje wszystkimi sprawami wiążącymi się z obronnością kraju. Zasadnicze decyzje Rada
Ministrów podejmuje wspólnie na zwoływanych przez premiera posiedzeniach rządu. Rząd wpływa
na pracę parlamentu, zgłaszając własne projekty ustaw. Szczególnie istotnym obowiązkiem rządu jest
przygotowanie budżetu – planu dochodów i wydatków państwa na następny rok. Rząd też kieruje
administracją zespoloną, czyli ogółem urzędów wojewódzkich specjalistów, którzy wybierani przez
wojewodów, na polecenie premiera, kierują różnymi działami czy urzędami wojewódzkimi (np.
Wojewódzki Inspektor Pracy, Wojewódzki komendant Policji).
Podobny dualizm władzy wykonawczej panuje w Wielkiej Brytanii, jednak głową państwa w tym
wypadku nie jest prezydent, lecz monarcha, zwany królem, gdyż panuje tam monarchia
gabinetowo-parlamentarna, co wskazuje kolejną róznice, mianowicie rząd ma większą pozycje wobec
parlamentu, niż w systemach parlamentarno-gabinetowych. Urząd głowy państwa (obecnie jest nią
królowa Elżbieta II) jest zgodnie z tradycją, sprawowany dożywotnio, dodatkowo kolejne głowy
państwa (pretendenci do tronu) są wybierani zgodnie z określonym i specyficznym systemem
dziedziczności.Monarcha jest głową Kościoła anglikańskiego, wspólnoty brytyjskiej oraz
zwierzchnikiem sił zbrojnych Zjednoczonego Królestwa. Tradycyjnie, królowa pełni funkcje
bezpartyjne, ograniczone do nadawania odznaczeń, możliwości rozwiązania parlamentu i nominacji
premiera. Choć zwierzchnictwo nad władzą wykonawczą i legislacyjną jest w dalszym ciągu
królewskim przywilejem, to w praktyce dotyczy ona tylko praw uchwalonych przez Parlament, czy
też związanych z konwencjami i precedensem. W związku z tym, iż Wielka Brytania nie posiada
spisanej konstytucji, nic nie zabrania królowej odmowy złożenia podpisu pod prawem
przegłosowanym przez Izbę Gmin, krytyki rządu, odwoływania dowódców wojskowych czy
arcybiskupa Canterbury. Każdy z 16 suwerennych krajów Wspólnoty Narodów uznaje brytyjskiego
monarchę za własnego władcę. Premier każdego królestwa wspólnotowego jest doradcą królowej. Za
jej sugestią wyznaczany zostaje gubernator- oficjalnym reprezentant monarchy brytyjskiego. W
konsekwencji każde królestwo wspólnotowe jest złączone unią personalną z Wlk.Brytanią. Premier
Sprawuje władzę wykonawczą, stoi też na czele legislatury​[1]​. Wspólnie z Gabinetem, w którego skład
wchodzą najwyżsi rangą ministrowie oraz szefowie departamentów, odpowiada przed Monarchą i
Parlamentem. Stanowisko Premiera, ponownie jak wiele wysokich stanowisk w Wielkiej Brytanii, nie
zostało ustanowione poprzez konstytucję lub ustawę, opiera się ono na istniejącej konwencji w
ramach której obecnie urzędujący monarcha mianuje na Premiera osobę, która ma największą szansę
uzyskać wotum zaufania w Izbie Gmin; zwykle jest to przewodniczący partii lub koalicji, która
posiada większość parlamentarną. Premier (obecnie Boris Johnson) może wypowiedzieć wojnę, a za
pośrednictwem Ministra Obrony, jako przewodniczącego Rady Obrony, sprawować władzę nad
rozmieszczeniem i rozrządzeniem siłami brytyjskiego wojska.
W Republice Federalnej Niemiec główną rolę w władzy wykonawczej, w przeciwieństwie do
systemów państw poprzednich, sprawuje rząd federalny, na którego czele stoi kanclerz (Obecnie
Angela Merkel). Głowa rządu federalnego wybierana jest przez niższą izbę parlamentu, czyli
Bundestag, a jej zakres kompetencji jest najszerszy spośród istniejących i panujących systemów
politycznych. Kanclerz i rząd federalni są najpierw desygnowani przez Prezydenta RFN, a jego wybór
musi zaakceptować parlament bezwzględną większością głosów. W przypadku niewybrania
kandydata prezydenckiego, decyzja o wybraniu kanclerza przechodzi na parlament, a w przypadku
ponownego odwlekania od wyboru przez 14 dni, parlament może przegłosować kandydata ¼ ogólnej
liczby parlamentarzystów. Wtedy taki kandydat jest tzw. Kanclerzem mniejszości, lecz odwrotnie jak
w przypadku wcześniejszego kanclerstwa, prezydent ma prawo weta wobec Kanclerza mniejszości,
zgodnie z którym musi również rozwiązać parlament i zasądzić nowe wybory. ​Kanclerz kieruje
pracami rządu i określa jego skład. Kanclerz przedstawia prezydentowi wnioski o nominacje
określonych osób na stanowiska ministrów. Prezydent nie może odmówić mianowania ministrem
kandydata przedstawionego przez kanclerza. Kanclerz wyznacza także jednego z członków gabinetu
na wicekanclerza. Przeważnie otrzymuje on również tekę ministra spraw zagranicznych. Zwykle
wicekanclerz pochodzi z mniejszej partii spośród tych, które tworzą koalicję.anclerz może również
zgłosić do Prezydenta Federalnego wniosek o ogłoszenie ustawodawczego stanu wyjątkowego. Zgodę
na to musi wyrazić również Bundesrat. Podczas jego trwania, każdy rządowy projekt ustawy
odrzucony przez Bundestag, może być po uzyskaniu zgody Bundesratu uznany za obowiązujące
prawo. Wyjątkiem jest zmiana konstytucji. Ustawodawczy stan wyjątkowy może trwać maksymalnie
6 miesięcy i może być ogłoszony tylko raz przez danego kanclerza. Prezydent RFN, którego
kadeencja trwa standardowo 5 lat i max 2 kadencje, ale przez zgromadzenie federalne. Ciało to
składa się w połowie z członków Bundestagu i w połowie z członków wybranych przez
przedstawicielstwa krajów związkowych na zasadzie wyborów proporcjonalnych. Kandydat
wybierany jest na to stanowisko, jeżeli otrzyma bezwzględną większość głosów. Jeżeli w ciągu dwóch
tur głosowań nikomu nie uda się osiągnąć takiej przewagi, zwycięża ten, kto otrzymał względną
większość głosów. Kandydat musi mieć ukończone 40 lat. Posiada zbliżone kompetencje jak
Prezydent RP, z tym wyjątkiem, że jego zarządzenia wymagają kontrasygnaty kanclerskiej,

W przeciwieństwie do poprzednich systemów politycznych, semiprezydencki i supersemiprezydencki

system charakteryzuje zdecydowanie większa pozycja głowy państwa wobec rządu, który ma bardzo
ograniczone kompetencje, jego rola jest głównie formalna. Prezydent wybierany w wyborach
powszechnych jest głową państwa. Określa kierunki polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa, jest
zwierzchnikiem sił zbrojnych. Powołuje i odwołuje on także premiera, a na jego wniosek powołuje
ministrów. W systemie semiprezydenckim rząd i poszczególni jego członkowie ponoszą
odpowiedzialność przed parlamentem, oraz w niektórych sytuacjach prezydent może wydawać
dekrety z mocą ustawy.. Dzisiaj istniejącym państwem europejskim, z którego idea
semiprezydencjalizmu się wywodzi (twórcą były prezydent Francji Charles de Gaulle) jest Francja.
Szczególną odmianą systemu półprezydenckiego jest system superprezydencki, w którym występuje
rozdzielenie funkcji głowy państwa i szefa rządu. Wszelkie decyzje polityczne zależą jednak od
prezydenta, który posiada szerokie prerogatywy i uprawnienia kreacyjne w stosunku do innych
organów władzy. Premier ma bardzo ograniczone kompetencje. System supersemiprezydencki
występuje w Rosji i w niektórych republikach republikach postradzieckich, które charakteryzuje mały
stopień demokratyzacji życia społecznego, silna władza centralna, i dążenia autorytarne przywódców.