Determinanty rozwoju liberalizmu:

1) Ład instytucjonalny
2) Ład prawny
3) Rozwój liberalizmu ekonomicznego
Ad.1 ład instytucjonalny kształtowany przez pryzmat zasady trójpodziału władzy. Chodzi o to
żeby władze od siebie oddzielić, uczynić niezależnymi, odseparować. Ale dla liberała
najważniejsze jest aby władza wykonawcza nie miała wpływu na prawodawstwo. Aby władza
wykonawcza nie mogła wpływać na działalność sądową. Kluczową kwestią dla liberałów
początki xix wieku jest przyznanie władzy ustawodawczej reprezentacji obywatelskiej,
przedstawicielstwu obywateli a więc parlamentowi. Wynika to z faktu że liberał stoi na
stanowisku zasady suwerenności ludu albo suwerenności narodu. Suwerenność ludu- państwo
zostało stworzone nie tylko na potrzeby społeczne, ale też mówi że państwo zostało
stworzone przez same społeczeństwo. Przyjmuje się fikcyjnie że społeczeństwo zawarło
pewną umowę społeczna ich chronić będzie swojej wartości- liberalnych czyli wolność itd
poprzez państwo. Państwu deleguje określoną władze, określone kompetencje. A zatem
suwerenem, źródłem władzy jest społeczeństwo, naród, lud. W sferze rozgraniczenia władzy
chodzi o to aby najważniejsza funkcja państwa czyli prawodawstwo pozostało w gestii
reprezentacji obywatelskiej- parlamentu. Przy czym na początku rozwoju w XIX wieku
dopuszczano jeszcze aby udział we władzy wykonawczej oprócz parlamentu może mieć
udział głowa państwa czyli zazwyczaj monarcha. Czasem udział monarchy był znaczny, ale
pojawiały się przypadki gdzie głowie państwa odnawiano w ogóle dzierżenia władzy prawa
do sprawowania władzy wykonawczej. Najczęściej tak było w USA- model ścisłego
rozgraniczenia władzy wykonawczej od ustawodawczej, głowa państwa jest wyzbyty
jakichkolwiek uprawnień wykonawczych. Natomiast w Europie liberalizm funkcjonuje tak:
XVIII wiek doktryna Monteskiusza, model Angielski jako wzorzec. Angielscy liberałowie
nawiązują do Monteskiusza, dążą do tego aby monarchie w Europie co do zasady nie
posiadali wiodących uprawnień ustawodawczych. Sytuacja ulega zmianie, po Kongresie
Wiedeńskim i po roku 1815. Ówczesne rządy europejskie albo wgl nie zgadzają się na to że w
danym państwie będzie istniał dany model władzy iw tedy wracają star rządy, albo uznają że
danemu państwu należy nadać konstytucję, a w konstytucji zagwarantować ograniczony
ustrój liberalny. Przykład drugiego rozwiązania w Europie była Karta konstytucyjna Ludwika
XVIII. Taka sama była polska Konstytucja z 1815. Te konstytucje promują ograniczony
liberalizm. Liberalizm jest zwykle na tyle ograniczony że można mówić o wypaczeniu
podstawowej idei liberalnej (parlament ma dominujący lub częściowy udział we władzy
wykonawczej). W konstytucji Ludwika XVIII- wyłączność inicjatywy ustawodawczej, prawo
sankcji, rezerwują sobie pewną sferę do wyłącznego stanowienia dekretów monarszy.
Wyłączność inicjatywy ustawodawczej oznacza że nikt poza samym monarcha nie ma prawa
wnoszenia projektów ustaw pod obrady parlamentu. Czyli żadne prawo nie może zostać
uchwalone o ile monarcha nie zdecyduje się na stworzenie danego projektu i przekazanie go
pod głosowanie parlamentu. Prawo sankcji oznacza z kolei że monarcha może blokować
zawetować każda ustawę Która została uchwalona przez parlament. Prawo sankcji głównie
jest pot o że w sytuacji w której monarcha zdecydowało się wnieść projektu ustawy pod
obrady parlamentu, ów projekt został następnie zmodyfikowany przez parlament w sposób
niezgodny z tym jakie były intencje monarchy. Wówczas może on blokować tą
zmodyfikowana ustawę i to zablokować na stałe i skutecznie. Prawo sankcji jest rodzaje weta
ustawodawczego ale w naszych czasach weto ustawodawcze można odrzucić kwalifikowaną
większością. A sankcja to weto absolutne, nieodrzucalne. Jeśli monarcha dysponuje
wyłącznością inicjatywy i prawem sankcji, to monarcha jest kluczowym elementem władzy
ustawodawczej. A zatem rozdział władzy ustawodawczej i wykonawczej jest fikcją, bo we
władzy ustawodawczej dominuje zwierzchnik władzy wykonawczej. Niektóre dziedziny są w
ogóle wyłączone spod procedury ich regulowania przez parlament. Zwykle chodzi przede
wszystkim o dziedzinę prawa administracyjnego. Rozwój liberalizmu politycznego w drugiej
połowie Xix wieku i XX wieku polega w tej sferze na przyznaniu parlamentowi
dominującego stanowiska stanowienia prawa, a zatem w drugiej połowie XIX wieku nie do
pomyślenia jest sytuacja w której inicjatywę ustawodawcza posiada monarcha albo prezydent.
Sami parlamentarzyści bądź obywatele bezpośrednio mają prawo inicjatywy ustawodawczej
czyli zgłaszania własnych niezależnych od woli i chęci władzy ustawodawczej projektów
ustawodawczych. Również nie może być tak że prezydent lub monarcha może zablokować w
sposób nieodrzucalny każda ustawę po jej uchwaleniu przez organ przedstawicielski. Prawo
sankcji doktrynalnie kłóci się z podstawową koncepcja liberalną- zasadą suwerenności ludu.
Prawo sankcji oznacza nie mniej nie więcej że istnieje absolutna możliwość zablokowania
każdego prawa które społeczeństwo mogło przez swoich przedstawicieli przyjąć. Lub i jego
przedstawiciele nie mają statusu suwerena wszelakiej władzy, są tak ograniczeni że nie mogą
decydować o swoich własnych prawach. Liberalizm tej drugiej połowy zakłada że wszystkie
sfery życia społecznego gospodarczego itd musza być regulowane ustawami parlamentu, a
władza wykonawcza może stanowić prawo tylko wtedy gdy sam parlament ja wyraźnie do
tego uprawni i tylko w zgodzie z przepisami ustawowymi. Działanie administracji: liberalizm
dąży do tego aby administracja działała w granicach i na podstawie prawa. Kluczowe jest kto
to prawo tworzy. Jeżeli monarcha ma wyłączność inicjatywy ustawodawczej to tylko on
decyduje jakie ramy prawne będą wyznaczały działalność administracji. Jeżeli na dany
projekt zgłoszony przez monarchę parlament się nie zgodzi to dana ustawa nie wejdzie w
życie, to prawa po prostu nie będzie. Czyli taka administracja będzie funkcjonować w oparciu
o polecenia monarchy wydawane przez niego jako zwierzchnik władzy wykonawczej. A
zatem parlament reprezentacja obywatelska jest pod ścianą, albo przyjmie projekt monarchy
albo nie będzie obowiązywać żadne prawo. Kwestia stanowienia prawa to jednak. Drugie
zagadnienie instytucjonalne to powiązania, schematy między władzą wykonawcza a
ustawodawcza. Liberalizm domaga się kontrolowania działalności administracji i całej
władzy wykonawczej pod kątem prowadzenia działalności zgodnej z prawem czyli legalnej.
Po drugie liberałowie domagają się działalności oszczędnej, chcą rozliczać władze
wykonawcza ze sposobów wydatkowania funduszy publicznych. Po trzecie chcą nadzorować
ściągalność podatków i w ogóle nadzorować całą sferę realizacji obciążeń publiczno
prawnych, jak administracja w praktyce działa nakładając i egzekwując obowiązki publiczne.
To w pierwszej połowie Xix wieku. Bo w drugiej połowie liberałowie zaczynają się domagać
pełnego podporządkowania władzy wykonawczej przed parlamentem. Oznacza to że rząd i
podległa mu administracja ma obowiązek wykonywać polecenia formułowane w parlamencie.
Kluczowe dla zrozumienia tej rewolucji jest kwestia odpowiedzialności. Liberał z pierwszej
połowy mówi że chce rozliczać władze wykonawcza z tego czy działając nie przekracza ona
prawa i ewentualnie rozliczać z nadużyć przy egzekwowaniu obowiązków publiczno
prawnych o gospodarowaniu funduszami publicznymi. Jeżeli urzędnik dopuści się tego czynu
lub nadużyć to powinien ponosić odpowiedzialność konstytucyjna prawa czyli usunięty ze
stanowiska i ukarany jeśli do przestępstwa doszło. W drugiej połowie taka odpowiedzialność
liberałom już nie wystarcza. Domagają się odpowiedzialności politycznej rzędu i
administracji za prowadzona politykę. Za całokształt działalności i celowość podejmowanych
działań. Niezależnie od tego czy działanie jest zgodne z prawem czy nie. Rząd ma słuchać
tego co chce parlament. Jeśli nie słucha oznacza to że nie prowadzi polityki zgodnie z
oczekiwaniami parlamentu, ponosi odpowiedzialność polityczną, ma obowiązek podać się do
dymisji. Jeśli w państwie obowiązuje zasada suwerenności ludu, to reprezentacja są
parlamentarzyści a więc ich rola powinna być bezwzględnie przez rząd respektowana. Rząd
który tego nie wykonuje należycie kusi poddać się do dymisji.
W pierwszej połowie XIX wieku istniały przynajmniej dwa ważne elementy państwa
liberalnego. Pierwszy element było sądownictwo administracyjne. Drugi element to
nowoczesny samorząd zwłaszcza terytorialny. Nie istniały oba. Myśl administracyjna
koncentruje się na Tych dwóch zagadnieniach. Druga połowa XIX wieku i XX. Sądownictwo
administracyjne – chodzi o to że do czuwania nad działalnością władzy wykonawczej
zaangażować nie tylko parlament ale przede wszystkim sądownictwo. Aby stworzyć system
w którym zasadzie każde działanie administracji które ingeruje w sferę praw i wolności
obywatelskich mogło stać się przedmiotem zaskarżenia do sądu. W Europie kontynentalnej
uznaje się że ilość i szczególny charakter tych spraw powoduje że należy stworzyć specjalne
sądy zajmujące się sprawami administracyjnymi. Natomiast w kulturze anglosaskiej,
USA, Australia, rozwija się koncepcja aby sprawy o charakterze administracyjnym
rozstrzygane były przez sądy powszechne też przy sprawach cywilnych i karnych. XVIII
wieku nie było sądownictwa administracyjnego, XIX wieku pierwsza połowa zalążki, a w
drugiej połowie rozpowszechnia się po Europie. Sądownictwo administracyjne może działać
tylko wtedy gdy prawo administracyjne przyjęta postać zwartego systemu prawnego a to jest
długotrwały i żmudny proce. Udaje się to państwom dopiero pod koniec XIX wieku.
Sądownictwo administracyjne może działać tylko wtedy gdy wytworzy się i skonsoliduje
nauka prawa administracyjnego a zwłaszcza takie pojęcia jak decyzja administracyjna, formy
działania administracji oraz wtedy kiedy zaczną się tworzyć procedury administracyjne.
Procedury regulujące działalność urzędników i administracji jako całości. To tworzy się
dopiero na przełomie XIX i XX WIEKU. XIX wiem logika samorządu terytorialnego była
centralistyczna. Liberałowie początkowo zgadzali się z etatystami że administracja powinna
działać scentralizowanie. Wzorcem obydwu stron był wzorzec napoleoński, chodziło o to aby
administracja szczebla lokalnego była w pełni i ściśle podporządkowania administracji
centralnej. Liberał zakładał że jeżeli rząd będzie skuteczny egzekwowana odpowiedzialność
konstytucyjna prawna to taki rząd będzie skutecznie rozliczał podległemu jemu administrację
lokalną z wszelkich nadużyć prawa i nie będzie trzeba poddawać administracji lokalnej
dodatkowej kontroli wystarczy sam mechanizm w administracji centralnej która jest podlega
parlamentowi. W drugiej połowie liberałowie zauważają że to absolutnie nie wystarcza,
wszystkich urzędników niezależnie od szczebla powinni być cały czas kontrolowani a
działalność rozliczana na zasadzie. Stąd pomysł liberałów aby stworzyć sądownictwo
administracyjne i wprowadzić instytucje samorządu terytorialnego. Zadania o charakterze
terytorium podzielić między organy samorządowe?. Wszystko to co można skutecznie
zrealizować w regionie co nie wymaga koordynacji na szczeblu centralnym należy powierzyć
w ręce urzędników samorządowych a więc twoich urzędników który albo pochodzą z wyboru
albo są przynajmniej rozliczani przez dany lokalny parlament- rada gminy, powiatu na tych
danych zasadach jak rząd na szczeblu centralnym. Administracja rządowa czyli reprezentanci
rzędu centralnego istnieją ale tylko jako zło konieczne, celem realizacji zadań które wymagają
realizacji ustaw parlamentu.
Ad.2 ład prawny: wiek oświecenia to wiek kodyfikacji. Ideologia oświeceniowa że każda
sferę życia można uregulować w jednym obszernym akcie prawnym w kodeksie przy czym
istnieją kodeksy dla różnych dziedzin. Ta koncepcja XVIII zostanie zrealizowana w sposób
nowoczesny dopiero w XIX. Modelowa jest kodyfikacja Napoleońska- zbiór kodeksów
przyjętych: cywilny, postępowania cywilnego, karny, postępowania karnego i. Inne państwa
dążą aby pójść w ślady Francji. Na początku XIX wieku wyobrażano sonie Jeszcze że
podobne uda się tworzyć kodeks prawa administracyjnego i okazało się to niemożliwe. Prawo
administracyjne odróżnia się od prawa cywilnego czy karnego swoją obszernością, dziedzin
które podlegają regulacji przepisami prawa administracyjnego jest więcej niż w przypadku
prawa cywilnego lub karnego. Prawo administracyjne jest szczególnie dynamiczne,
szczególnie często podlega zmianom. Oznacza to że jeśli udałoby się stworzyć obszerny
kodeks administracyjny to nieustannie podlegałby on zmianom. Bardzo szybko by się
dezaktualizował, więc uznano że nie celowe jest kodyfikowanie prawa administracyjnego.
Sama idea kodyfikacji opiera się na założeniu że prawo powinno być pozbawione luk.
Kodeksy muszą mieć charakter zupełny czyli każda dziedzina życia każda sprawa o
charakterze spornym jaka może zajść w życiu społecznym, gospodarczym politycznym
powinna być objęta określoną norma prawna aby zawsze można było zaskarżyć danym
działaniem naruszającym czyjeś interesu i żeby sąd wiedział co dokładnie powinien zrobić ze
względu na istniejąca normą prawna. Liberalizm w sferze prawnej wierzy w pozytywizm
prawniczy. Liberał na skłonność do tego aby jak najściślej wiązać ręce urzędnikom. Liberał
wierzy w prawo, dobry system istnieje wtedy gdy urzędnik to dobry prawnik, a dobry
prawnik przestrzega przepisów a dobre przepisy dadzą odpowiedź na masę pytań, urzędnik
ma się ograniczyć do znajomości prawa. Od drugiej połowie liberałowie krytykują skrajnie
stanowiska, nie da się osiągnąć synu idealnego, istnieją takie obszary gdzie urzędnik
powinien mieć luz decyzyjny, w których szkodliwe jest regulowanie danych zagadnień bez
pozostawienia wolności urzędnikom. Liberał dopuszcza te sytuacje pod warunkiem że luz
decyzyjny będzie podlegał warunkiem. Można korzystać z luzu tylko wtedy gdy jest
postępowanie administracyjne i wtedy gdy zachowanie urzędnika który korzysta z luzu będzie
można zaskarżyć do sądu administracyjnego.
Ad.3 Liberał powinien wierzyć w liberalizm polityczny, ład instytucjonalny i wierzyć w
prawo, kierować się pozytywizmem prawniczym. Powinien również domagać się
ograniczenia działalności państwa w sferze gospodarczej . Państwo które ma za szeroko
zakreślone ramy działalności jest niebezpieczne dla liberała nawet jeśli podda się kontroli.
Liberał uważa że dobre państwo to tanie państwo. To takie które nie ma rozbudowanej
administracji i biurokracji, czyli takie które wycofuje się z aktywnej działalności na różnych
polach. Państwo powinno się wycofać z zarządzania życiem gospodarczym . Państwo wgl nie
jest potrzebne w gospodarce, można oddać wszystko w ręce prywatne- jedne stanowisko.
Drugie stanowisko- niektóre dziedziny należy oddać w ręce państwa dla dobra społecznego.
Liberał dopuszcza działalność organów państwowych pod kontrolą zwierzchnią, państwo jako
regulator życia gospodarczego.