Mechanizmy wyłaniania rządu w Rzeczypospolitej

Polskiej, Republice Federalnej Niemiec i Federacji

Rosyjskiej – analiza porównawcza

Wprowadzenie
Przeczytaj
Prezentacja mul medialna
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, t. II, red. Wojciech

Jakubowski, Konstanty A. Wojtaszczyk, Warszawa 2017, s. 159.
Źródło: Bartłomiej Opaliński, (…) w polskim systemie ustrojowym, dostępny w internecie:
marszalek.com.pl [dostęp 10.08.2020 r.].
Źródło: Systemy polityczne, red. Marek Bankowicz, Beata Kosowska-Gąstoł, Kraków 2020, s.
181.
Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w
internecie: sejm.gov.pl [dostęp 10.08.2020 r.].
 Mechanizmy wyłaniania rządu w Rzeczypospolitej
Polskiej, Republice Federalnej Niemiec i Federacji
Rosyjskiej – analiza porównawcza

Biały Dom w Moskwie, siedziba rosyjskiego rządu

Źródło: RudolfSimon, licencja: CC BY-SA 3.0.

W XX w. w Europie nastąpiły zmiany w systemach politycznych państw. Wiele z nich

w różnych okolicznościach i czasie przechodziło procesy demokratyzacji, czyli przemianę
od autorytaryzmu/totalitaryzmu do demokracji. Społeczeństwa tych państw podejmowały
decyzję o zmianie systemu z odmiennym obciążeniem historycznym i różną świadomością
polityczną. Dlatego można porównywać zarówno drogi transformacji tych krajów, jak i skutki
omawianych procesów dla praw obywatelskich współczesnych społeczeństw. Drogę
transformacji ustrojowej mają za sobą również Polacy, Niemcy i Rosjanie, którzy przyjmowali
różnorakie modele rozwiązań politycznych, i dlatego możemy zaobserwować inne skutki
tych przemian. W przypadku tych trzech państw można znaleźć podobieństwa w drodze do
demokracji, ale również, jak np. w Rosji, niepowodzenia w budowaniu nowego systemu
politycznego. Niemcy i Polska, wybierając system zracjonalizowanego parlamentaryzmu,
mają, jak się wydaje, większe szanse na pozostanie państwami demokratycznymi. Rosja,
wskutek decyzji o wprowadzeniu modelu wschodnioeuropejskiego prezydencjalizmu –
weszła raczej na drogę odchodzenia od zasad demokracji.

Twoje cele

Scharakteryzujesz sposoby powoływania szefa rządu w Polsce, Niemczech i Rosji.

Porównasz wpływ prezydenta i parlamentu na kandydaturę szefa rządu w wybranych
krajach europejskich.
 Ocenisz poziom kompetencji szefa rządu w Polsce, Niemczech i Rosji.

Dla zainteresowanych

Rząd w państwie Konstytucja RP. Rozdział Procedura powołania

demokratycznym VI – Rada Ministrów rządu i odpowiedzialność
i administracja rządowa polityczna RM

Formy rządów w ramach

systemów
demokratycznych
Przeczytaj

Polska, Niemcy i Rosja to państwa, które w przeszłości wiele łączyło i wiele dzieliło.
Społeczeństwa każdego z nich mają za sobą doświadczenia niedemokratycznych ustrojów
politycznych. W przypadku Rosji i Niemiec trudno zapomnieć o funkcjonowaniu w ich
reżimach zbrodniczych totalitaryzmów, które przełożyły się na wzajemne stosunki między
wszystkimi trzema państwami, ale również na relacje międzynarodowe.

Głowa państwa
Te trzy państwa w różnych okresach i w odmiennych formach przeszły również procesy
demokratyzacyjne, rozpoczęły budowę społeczeństwa obywatelskiego i weszły na drogę
transformacji ustrojowej. W przypadku Polski i Niemiec organy decyzyjne zdecydowały się
na wprowadzenie parlamentarnych modeli demokracji przedstawicielskiej, uznając, że
doświadczenie historyczne, w przypadku zbyt dużej władzy prezydenta, mogłoby
ponownie doprowadzić do monowładzy i skupienia wszystkich instrumentów rządzenia
w rękach jednostki. Nie można zapominać, że kryzys struktur demokratycznych,
rywalizacja w obrębie systemu partyjnego i powszechne wybory w III Rzeszy doprowadziły
Adolfa Hitlera do władzy. Dlatego niemiecka ustawa zasadnicza, przyjęta w 1949 r.
i skonstruowana przy współpracy mocarstw okupacyjnych, wprowadzała ograniczone
uprawnienia prezydenta federacji wybieranego przez parlament. Co ciekawe,
w niemieckiej ustawie zasadniczej nie przewidziano takiej formy demokracji bezpośredniej,
jak referendum.

Doświadczenia autorytarne w Polsce również zaowocowały rozwiązaniami

konstytucyjnymi. Uchwalona w 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wprowadziła
rozwiązania prawne rozpraszające kompetencje władzy wykonawczej między wybieranego
w wyborach powszechnych prezydenta i reprezentującą większość parlamentarną
i odpowiedzialną przed sejmem Radę Ministrów. Prezydent został wyposażony w tzw.
kompetencje negatywne, możliwość blokowania antydemokratycznych i niekorzystnych
dla obywateli zmian w prawie. Został również obsadzony w charakterze strażnika
konstytucji.

Inny model demokratyzacji przyjęli politycy decydujący

o reżimie politycznym Federacji Rosyjskiej. Model ten
określany jest jako semiprezydencjalizm
wschodnioeuropejski. Wprowadza on bardzo silną
pozycję prezydenta. Trudno, zgodnie z zasadami
konstytucyjnymi, zaliczyć głowę państwa do
którejkolwiek z władz. Jest on przede wszystkim
zwierzchnikiem władzy wykonawczej, ale
równocześnie ma duży wpływ na funkcjonowanie
życia publicznego i na podejmowanie decyzji. Może to
być jedna z przyczyn ewolucji rosyjskiego
semiprezydencjalizmu w kierunku państwa
niedemokratycznego. Kolejne nowelizacje konstytucji,
na które znaczący wpływ ma silna osobowość
prezydenta Władimira Putina, prowadzą w kierunku
wzmocnienia pozycji głowy państwa kosztem zarówno
premiera, jak i innych władz.
Polska Niemcy Rosja
zracjonalizowany zracjonalizowany wschodnioeu
parlamentaryzm parlamentaryzm semiprezyde

prezydent
silna pozycja
będący Władimir Pu n, prezydent Rosji
prezydent jako wybieranego Źródło: kremlin.ru, licencja: CC BY 4.0.
symbolem
veto player, jego w wyborach
jedności
pozycja jest powszechny
państwa
wzmocniona prezydenta;
z ograniczonymi
powszechnymi częścią, ale
kompetencjami,
wyborami zwierzchnik
wybierany przez
władzy wyko
parlament

Wskaż kulturowe i prawne przyczyny różnych kierunków transformacji ustrojowej

w każdym z trzech państw.

Szef rządu
W Polsce i Niemczech sposób powoływania
Rady Ministrów jest porównywalny, ale
pozycja kanclerza Niemiec jest silniejsza niż
Prezesa Rady Ministrów w Polsce. Rola
kanclerza Niemiec, podobnie jak polskiego
premiera, zależy od składu parlamentu. To
Bundestag w Niemczech i polski sejm
decydują o udzieleniu wotum zaufania
i składzie tego organu władzy wykonawczej.
W przypadku Niemiec, twórcy ustawy
zasadniczej zracjonalizowali system
parlamentarny dzięki mechanizmom
stabilizującym system polityczny, co oznacza
uodpornienie go na kryzysy gabinetowe
i zabezpieczenie rządu przed zbyt łatwym
odwołaniem. W tym celu wprowadzono m.in.
konstruktywne wotum nieufności. Podobne
mechanizmy racjonalizowania systemu
parlamentarnego zostały wprowadzone
również w polskiej konstytucji. Jej twórcy
także zdecydowali o wprowadzeniu Siedziba Kanclerza Niemiec, Berlin
mechanizmu odwołania urzędującego Źródło: Manfred Brückels, licencja: CC BY-SA 3.0.

premiera, a więc i rządu, z równoczesnym

powołaniem jego następcy. Celem tych rozwiązań jest skrócenie okresu braku kierownika
egzekutywy na scenie politycznej. Przy takich rozwiązaniach decyzje opozycji o próbach
zmiany na stanowisku premiera są bardziej przemyślane i odpowiedzialne. Partie
opozycyjne mają niewielką szansę na objęcie teki premiera, a równocześnie obywatele nie
mają poczucia braku premiera odpowiedzialnego za podejmowane decyzje. Rozwiązania
prawne w Rosji są odmienne. O kandydaturze na premiera decyduje prezydent, a szef
rządu przed nim odpowiada.

Zastanów się, jakie mogą być konsekwencje wybierania kandydata na premiera przez
prezydenta.

Rząd
Procedury powoływania rządu w regulacjach prawnych państw demokratycznych muszą
przewidywać brak poparcia dla kandydata na szefa rządu. Niemiecka ustawa zasadnicza
przewiduje trzy następujące po sobie procedury powołania kanclerza federalnego, przy
czym druga jest uruchamiana po niepowodzeniu pierwszej, a trzecia po niepowodzeniu
drugiej. Podobna sytuacja, tzw. procedura trzech kroków, dotyczy procedury powołania
premiera w Polsce. Teoretycznie w przypadku Rosji również można mówić o trzech
podejściach do obsadzenia funkcji premiera, ale w każdym z nich inicjatywa należy do
prezydenta.

W niemieckich rozwiązaniach prawnych prezydent wskazuje kandydata na kanclerza

federalnego, który jest wybierany – bez debaty – bezwzględną większością ogólnej liczby
członków Bundestagu. Prezydent federalny zgłasza kandydata, którego partia uzyskała
najwięcej mandatów w parlamencie i który może liczyć na poparcie większości
parlamentarnej. Zgodnie z prawem nie jest do tego zobowiązany, ale ewentualne
uzgodnienia koalicyjne są dokonywane poza prezydentem, a jemu zostaje przedstawiony
kandydat dający gwarancję stabilności. Jeśli nie uzyska on bezwzględnej większości,
kolejnego kandydata może zgłosić grupa licząca 1/4 deputowanych lub frakcja partyjna.
W tej procedurze kandydat, aby objąć funkcję kanclerza, również musi uzyskać większość
bezwzględną. Kiedy i tym razem nie uda się powołać szefa rządu, rozpoczyna się trzeci
etap procedury. Jeśli w terminie 14 dni nie dojdzie do wyboru kanclerza, to zgodnie
z niemiecką ustawą zasadniczą niezwłocznie zarządzane jest nowe głosowanie, podczas
którego zostaje wybrany ten kandydat, który otrzyma najwięcej głosów. W ostatniej
procedurze możliwe są dwa warianty:

Oprac. na podst.: Marek Bankowicz, Beata Kosowska-Gąstoł, Systemy polityczne, Kraków 2020, s. 180.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Podobne rozwiązania, noszące nazwę

„procedury trzech kroków”, zostały wpisane
w Konstytucję RP. Tak samo jak w Niemczech,
pierwszy krok należy do prezydenta, który
desygnuje kandydata na premiera.
Zwyczajowo jest to polityk wskazany przez
partię mającą największą liczbę mandatów
w sejmie. Musi on jednak uzyskać wotum
zaufania wyrażone bezwzględną większością
głosów. Jeżeli partii zwycięskiej nie uda się
zdobyć większości dla swojego kandydata,
inicjatywa przechodzi na stronę sejmu. To Sala w gmachu Kancelarii Prezesa Rady Ministrów,
w której odbywają się posiedzenia Rady Ministrów
posłowie wysuwają swojego kandydata na
Źródło: Kanclerz99, licencja: CC BY-SA 4.0.
premiera, który podobnie jak w kroku
pierwszym, musi uzyskać bezwzględną
większość głosów. Nie jest to łatwe, ponieważ w drugim kroku, teoretycznie, kandydat
będzie wywodził się z opozycji parlamentarnej. W praktyce parlamentarnej, tak samo jak
w Niemczech, tego typu sytuacja jeszcze się nie zdarzyła, żeby po wyborach nie udało się
w pierwszym kroku uzyskać rządowi wotum zaufania.

Sprawdź, w jakich okolicznościach premier w Polsce został powołany dopiero w trzecim

kroku.
W trzecim kroku, zgodnie z polską konstytucją, inicjatywa wraca do prezydenta. Tym razem
nie jest on ograniczony żadnymi zwyczajami i może desygnować kandydata na premiera
całkowicie dowolnie, choć powinien zrobić to zgodnie z logiką uzyskania możliwej
większości parlamentarnej. W trzecim kroku do uzyskania wotum zaufania potrzebna jest
zwykła większość głosów, co może doprowadzić do powstania rządu mniejszościowego.
Jeśli i ten krok zakończy się niepowodzeniem, Prezydent RP skraca kadencję parlamentu
i rozpisuje nowe wybory.

W przypadku obu państw bardzo duży wpływ na ostateczne powołanie szefa rządu ma
parlament. To przed nim Rada Ministrów z premierem/kanclerzem na czele ponosi
odpowiedzialność polityczną. Rola prezydenta jest ograniczona do proponowania
kandydata, powołania na jego wniosek składu Rady Ministrów i przyjęcia przysięgi od
członków nowo powołanego rządu. Prezydent Niemiec ma prawo odrzucenia kandydatury
ministra, jeśli są do tego podstawy prawne.

Odmiennie sposób kształtowania Rady Ministrów reguluje Konstytucja Federacji Rosyjskiej.

Decydującą rolę w powoływaniu rządu ma prezydent. Potrzebna jest zgoda Dumy
Państwowej, ale ogranicza się ona wyłącznie do akceptowania lub odrzucania propozycji
prezydenta. Nie ma możliwości zgłaszania własnego kandydata. Poza tym trzykrotne
odrzucenie przez Dumę kandydata przedstawionego przez prezydenta może doprowadzić
do skrócenia kadencji Dumy i rozpisania nowych wyborów parlamentarnych. Zgodnie
z najnowszą zmianą konstytucji prezydent może również samodzielnie wyznaczyć
premiera, nie pytając Dumy o zgodę. Rząd nie musi być odzwierciedleniem układu sił
politycznych w Dumie, przeciwnie do systemów parlamentarnych, gdzie szefem rządu
zostaje lider partii zwycięskiej lub osoba przez tę partię wskazana. W Rosji premier
powinien cieszyć się przede wszystkim zaufaniem prezydenta.

Premier powoływany jest w ciągu dwóch

tygodni po objęciu urzędu przez nowo
wybranego prezydenta lub dymisji
poprzedniego rządu. Po wyborze premiera
ten w ciągu tygodnia przedstawia
prezydentowi wnioski w sprawie struktury
federalnych organów władzy wykonawczej,
a następnie kandydatów na członków rządu.
Pierwsze posiedzenie rządu Michaiła Miszus na,
Prezydent dokonuje ich nominacji w formie
styczeń 2020 r.
dekretu. Do premiera należy określenie Źródło: government.ru, licencja: CC BY 4.0.
podstawowych kierunków działalności rządu
oraz organizowanie jego prac. Ostatnia nowelizacja konstytucji wzmocniła i w tym obszarze
kompetencje prezydenta, który uzyskał prawo do ogólnego kierowania pracami rządu.
Premier nie będzie już wyznaczał kierunków pracy gabinetu, a tylko organizował jego
funkcjonowanie w oparciu o polecenia prezydenta.
Warto również podkreślić, że w każdym z trzech państw zmiany w rządzie są dokonywane
przez prezydenta. W przypadku Niemiec i Polski zmiany te są odzwierciedleniem rozmów
koalicyjnych w obrębie partii rządzących, a wnioskuje o nich szef rządu. W Rosji decyzję
podejmuje prezydent.

Oceń poziom legitymizacji demokratycznej kompetencji premiera RP, kanclerza Niemiec

i premiera Rosji. Który z nich ma najsilniejszą pozycję polityczną?

Nie można zapominać, że zarówno w przypadku Polski, jak i Niemiec, ostateczny kształt
Rady Ministrów jest efektem porozumień w obrębie koalicji rządowej. Sytuacje, w których
wszyscy członkowie gabinetu pochodzą z jednej partii/jednego obozu, należą do rzadkości.

Różnice między tymi dwoma państwami w kształtowaniu składu rządu wynikają z kolejności
działań. W Polsce prezydent zaprzysięga skład rządu przed sejmowym głosowaniem nad
wotum zaufania, w Niemczech Bundestag głosuje nad wotum zaufania dla kanclerza.
Różnice te wpływają na poziom kompetencji i odpowiedzialności premiera w Polsce
i kanclerza w Niemczech. W Polsce za działania rządu odpowiada sam premier jako jego
lider, ale do odpowiedzialności można powołać także poszczególnych ministrów.

Stąd mamy dwie procedury, które mogą być wykorzystywane przez opozycję dla
kontrolowania poczynań rządu. Jedna to konstruktywne wotum nieufności wobec
premiera, trudne do przeprowadzenia, ale którego skutkiem jest dymisja całej Rady
Ministrów. Drugie to wotum nieufności wobec poszczególnych ministrów, często
wykorzystywane, aby zwrócić uwagę opinii publicznej na źle działający obszar państwa
i wskazać osobę za to odpowiedzialną. Ta procedura może zostać wykorzystana przez
premiera do wymiany niewygodnego ministra, ponieważ jej konsekwencją jest możliwość,
znów w porozumieniu z prezydentem, wprowadzenia do ministerstwa osoby bardziej
kompetentnej.

Inny sposób zmiany kierowników resortów to decyzje wewnątrz obozu rządzącego

i rekonstrukcja rządu, która najczęściej odbywa się po porozumieniu wewnątrz
partii/koalicji rządzącej przy współpracy z prezydentem. To prezydent na wniosek
premiera dokonuje odwołania ministra i powołania jego następcy. Nie ma jednak prawnych
regulacji, które dawałyby mu możliwość wpływu na personalne decyzje premiera.

W przypadku Niemiec proces powoływania rządu następuje po uzyskaniu przez kanclerza

federalnego wotum zaufania. Obsadzanie stanowisk ministrów następuje na wniosek
kanclerza. Zgodnie z zasadami prawa, o liczbie, zakresie działania i obsadzie personalnej
stanowisk ministerialnych decyduje osobiście kanclerz. Wskazuje to na wzmocnienie
pozycji szefa rządu, ale z drugiej strony przy podejmowaniu decyzji napotyka on różne
ograniczenia:

po pierwsze, zgodnie z ustawą zasadniczą, musi powołać trzech ministrów: obrony,

finansów i sprawiedliwości;
po drugie, decyzje związane z obsadą ministerstw są wynikiem ustaleń koalicyjnych
jeszcze przed formalnym powołaniem kanclerza;
po trzecie, prezydent federalny ma prerogatywy związane z możliwością formalnej
kontroli obsady stanowisk w rządzie i odmowy powołania ministra, jeśli występowałyby
przeszkody natury prawnej.

Kanclerz federalny jednoosobowo ponosi odpowiedzialność przed Bundestagiem za

działania rządu. W rozwiązaniach prawnych Republiki Federalnej Niemiec nie
przewidziano wotum nieufności wobec poszczególnych ministrów. Może zostać
przegłosowane tylko konstruktywne wotum nieufności wobec kanclerza, co jest
jednoznaczne z odwołaniem całego rządu federalnego.

Inną pozycję ma rząd w systemie politycznym Rosji. Jest on uważany za przedłużenie

urzędu prezydenta. Prezydent powołuje ministrów na wniosek premiera. W tej procedurze
nie bierze udziału Duma Państwowa, nie ma również żadnych regulacji mogących
ograniczać decyzje personalne prezydenta. Prezydent, również na wniosek premiera,
określa strukturę i organizację rządu. Jeśli chodzi o odpowiedzialność rządu, realnie
odpowiada on również przede wszystkim przed prezydentem. Występują cztery
okoliczności, w których rząd może zostać odwołany:

Oprac. na podst.: Marek Bankowicz, Beata Kosowska-Gąstoł, Systemy polityczne, Kraków 2020, s. 348.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wskaż, który organ władzy w każdym z państw ponosi największą odpowiedzialność

polityczną za działania Rady Ministrów.

Słownik
koalicja rządowa

porozumienie partii politycznych w celu powołania wspólnego rządu; rząd koalicyjny

tworzony jest z reguły wówczas, gdy żadna z partii nie ma w parlamencie bezwzględnej
większości czy innej liczby przedstawicieli wymaganej dla rządów, a rządy sprawowane
przez rząd mniejszościowy byłyby mało stabilne
konstruktywne wotum nieufności

rodzaj wotum nieufności, zabezpieczający przed pochopnym odwołaniem rządu przez

parlament i przed destabilizacją systemu politycznego; w tym rozwiązaniu głowa państwa
przyjmuje dymisję rządu tylko wtedy, gdy część parlamentu, która wystąpiła o wotum
nieufności, jednocześnie zgłosiła i uzyskała poparcie większości parlamentu dla
kandydata na nowego premiera

odpowiedzialność polityczna

ponoszą ją poszczególni członkowie gabinetu lub cały gabinet (odpowiedzialność

gabinetowa) przed parlamentem w związku ze sprawowaniem swoich funkcji; parlament
może żądać usunięcia ministra lub całego rządu, jeśli nie odpowiada mu prowadzona
przezeń polityka

rząd mniejszościowy

gabinet w systemie parlamentarnym, który nie ma poparcia większości deputowanych

w parlamencie; zazwyczaj taki gabinet powstaje w wyniku niepowodzenia rozmów
koalicyjnych między partiami, wynikającymi z rozbieżnych poglądów politycznych lub
z rozpadu istniejącej koalicji

veto player

osoba, której zgoda jest potrzebna do tego, by dokonać zmiany w konkretnym obszarze
polityki

większość bezwzględna

większość osiągnięta, gdy podczas głosowania liczba głosów za wnioskiem jest większa
od sumy głosów przeciw i wstrzymujących się (aby wniosek został przyjęty, liczba osób
popierających musi stanowić więcej niż 50% wszystkich głosów)

większość zwykła

większość osiągnięta, gdy więcej osób biorących udział w głosowaniu opowiada się za
wnioskiem niż przeciw; głosy wstrzymujące się nie są wliczane do wyniku; w Sejmie RP
większość głosowań nad ustawami odbywa się w trybie większości zwykłej; minimalną
liczbą głosów potrzebną do osiągnięcia większości zwykłej jest 1 głos

wotum nieufności

podjęta w specjalnym głosowaniu uchwała parlamentu w systemie rządów

parlamentarnych, wyrażająca brak zaufania do działalności ministra albo rządu,
prowadząca do ich dymisji; instrument do egzekwowania politycznej odpowiedzialności
ministra czy rządu
wotum zaufania

podjęta w specjalnym głosowaniu uchwała parlamentu w systemie rządów

parlamentarnych, wyrażająca zaufanie do działalności rządu, kończąca proces
powoływania rządu lub aprobująca jego bieżącą działalność
Prezentacja mul medialna

Polecenie 1

Zapoznaj się z prezentacją i wykonaj polecenia.

Procedury wyłaniania rządu opisane w konstytucjach:

Republiki Federalnej Niemiec, Federacji Rosyjskiej
i Rzeczypospolitej Polskiej

Źródło: MurlocCra4ler, CC0.

Konstytucja Republiki Federalnej Niemiec

Artykuł 62

Rząd Federalny składa się z Kanclerza Federalnego oraz ministrów federalnych.

Logo Bundestagu
Źródło: domena publiczna.

Artykuł 63

(1) Kanclerza Federalnego wybiera na wniosek Prezydenta Federalnego Bundestag bez

przeprowadzania debaty.

(2) Wybrany zostaje ten, kto uzyska głosy większości członków Bundestagu. Wybrany
zostaje mianowany przez Prezydenta Federalnego.

(3) Jeżeli zaproponowany kandydat nie zostanie wybrany, Bundestag może w ciągu
czternastu dni od głosowania wybrać Kanclerza Federalnego głosami więcej niż połowy
swoich członków.

(4) Jeżeli wybór nie nastąpi w tym terminie, wówczas niezwłocznie przeprowadzane jest
nowe głosowanie, w którym wybrany zostaje ten kandydat, który otrzyma najwięcej
głosów. Jeżeli wybrany uzyska głosy większości członków Bundestagu, Prezydent Federalny
jest zobowiązany mianować go w ciągu siedmiu dni od dokonania wyboru. Jeżeli wybrany
tej większości nie uzyska, Prezydent Federalny zobowiązany jest w ciągu siedmiu dni albo
mianować go, albo skrócić kadencję Bundestagu.
Pierwsze wydanie Bundesgesetzbla I z 23.05.1949 r. z Ustawą Zasadniczą Republiki Federalnej Niemiec,
1949 r.
Źródło: domena publiczna.

Artykuł 64

(1) Ministrowie federalni są mianowani i odwoływani przez Prezydenta Federalnego na

wniosek Kanclerza Federalnego.

(2) Obejmując urząd, Kanclerz Federalny i ministrowie federalni składają przed

Bundestagiem przysięgę przewidzianą w art. 56.

Źródło: padrinan, CC0.

Konstytucja Federacji Rosyjskiej

Artykuł 110

1. Władzę wykonawczą w Federacji Rosyjskiej sprawuje Rząd Federacji Rosyjskiej.

2. Rząd Federacji Rosyjskiej składa się z Przewodniczącego Rządu Federacji Rosyjskiej,

zastępców Przewodniczącego Rządu Federacji Rosyjskiej i ministrów federalnych.
Godło Rosji
Źródło: domena publiczna.

Artykuł 111

Przewodniczącego Rządu Federacji Rosyjskiej powołuje Prezydent Federacji Rosyjskiej za

zgodą Dumy Państwowej.

Wniosek w sprawie kandydata na Przewodniczącego Rządu Federacji Rosyjskiej

przedkładany jest nie później niż w ciągu dwóch tygodni od chwili objęcia urzędu przez
nowo wybranego Prezydenta Federacji Rosyjskiej lub od chwili dymisji Rządu Federacji
Rosyjskiej albo w ciągu tygodnia od dnia odrzucenia kandydatury przez Dumę Państwową.

Duma Państwowa rozpatruje przedstawioną przez Prezydenta Federacji Rosyjskiej

kandydaturę na Przewodniczącego Rady Ministrów w ciągu tygodnia od dnia przedłożenia
wniosku w sprawie kandydatury.

Logo Dumy Państwowej Federacji Rosyjskiej

Źródło: domena publiczna.
Po trzykrotnym odrzuceniu przez Dumę Państwową przedstawionych kandydatur na
stanowisko Przewodniczącego Rządu Federacji Rosyjskiej, Prezydent Federacji Rosyjskiej
powołuje Przewodniczącego Rządu Federacji Rosyjskiej, skraca kadencję Dumy Państwowej
i zarządza nowe wybory.

Źródło: padrinan, CC0.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

Artykuł 154 ustęp 1

Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady
Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz
z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia
Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków
nowo powołanej Rady Ministrów.
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej
Źródło: Kpalion, CC BY-SA 3.0.

Artykuł 154 ustęp 2

Prezes Rady Ministrów, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta

Rzeczypospolitej, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem
o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością
głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Miejsca zajmowane przez członków Rady Ministrów w Sali Posiedzeń Sejmu

Źródło: Adrian Grycuk, CC BY-SA 3.0 pl.

Artykuł 154 ustęp 3

W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie ust. 1 lub nieudzielenia jej wotum zaufania
w trybie ust. 2 Sejm w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w ust. 1 lub ust. 2
wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady
Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera
przysięgę od jej członków.
 Sala im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego w gmachu Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, w której
odbywają się posiedzenia Rady Ministrów
Źródło: Kanclerz99, CC BY-SA 4.0.

Artykuł 155 ustęp 1

W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Prezydent Rzeczypospolitej
w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków
Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę.

Artykuł 155 ustęp 2

Oprac. na podst.: Konstytucja Republiki Federalnej Niemiec, tłum. Bogusław Banaszak, Agnieszka Malicka,
libr.sejm.gov.pl [online, dostęp: 16.11.2021]; Konstytucja Federacji Rosyjskiej, tłum. Andrzej Kubik,
libr.sejm.gov.pl [online, dostęp: 16.11.2021]; Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.,
sejm.gov.pl [online, dostęp: 16.11.2021].
Źródło: Contentplus.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 1

Na podstawie fragmentów konstytucji porównaj sposób powoływania rządu

w przedstawionych państwach.
Ćwiczenie 2

Porównaj poziom kompetencji i odpowiedzialności szefów rządu w przedstawionych

państwach.

Ćwiczenie 3

Oceń pozycję ustrojową Premiera RP w porównaniu do Kanclerza Niemiec i Premiera Rosji.

Ćwiczenie 4

Wskaż, które izby parlamentów biorą udział w powoływaniu szefa rządu i mogą pociągnąć
egzekutywę do odpowiedzialności.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenia.

“ Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2

kwietnia 1997 r.

Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagają dla swojej

ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpisanie aktu
ponosi odpowiedzialność przed Sejmem.

Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp
10.08.2020 r.].

Dokończ zdanie.
Podany przepis prawny dotyczy…

 interpelacji.

 promulgacji.

 absolutorium.

 kontrasygnaty.

Dokończ zdanie.
Podany przepis prawny jest związany z tym, że Prezydent RP nie ponosi odpowiedzialności…

 prawnej, chociaż ponosi odpowiedzialność konstytucyjną.

 parlamentarnej, chociaż ponosi odpowiedzialność polityczną.

 konstytucyjnej, chociaż ponosi odpowiedzialność prawną.

  politycznej, chociaż ponosi odpowiedzialność prawną.

Ćwiczenie 2 輸

Zapoznaj się ze schematem i wykonaj polecenie.

System polityczny Niemiec

Źródło: Kimbar, licencja: CC BY-SA 3.0.

Dokończ zdanie.
W systemie politycznym Niemiec…

ministrowie federalni nie ponoszą jednoosobowej odpowiedzialności politycznej


przed Bundestagiem.

 największe kompetencje w egzekutywie przypisane zostały kanclerzowi.

Bundesrat nie bierze udziału w powoływaniu rządu federalnego, a kanclerz


federalny nie ponosi przed nim odpowiedzialności.

kanclerz federalny ponosi odpowiedzialność polityczną przed prezydentem


federacji.
Ćwiczenie 3 醙

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenia.

“ Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2

kwietnia 1997 r.

Art. 158

1. Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością

ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46
posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów.
Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm, Prezydent Rzeczypospolitej
przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm
nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych
członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę.

Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp
10.08.2020 r.].

1. Podaj nazwę przedstawionego typu odpowiedzialności parlamentarnej Rady Ministrów RP.

2. Podaj nazwę przedstawionego rodzaju wotum nieufności.

Ćwiczenie 4 醙

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenie.

“ Systemy polityczne

Po trzecie – jak zwraca uwagę Tkaczyński – w procedurze powoływania

ministrów należy również uwzględnić rolę Prezydenta Federalnego,
który w ramach posiadanych prerogatyw posiada możliwość formalnej
kontroli obsady stanowisk w rządzie (tj. dotyczących możliwości
pełnienia tej funkcji) i odmowy powołania ministra, jeśli występowałyby
przeszkody natury prawnej (ale nie politycznej) w pełnieniu funkcji.
Przeszkody te można odnaleźć w art. 66 UZ stanowiącym, że „Kanclerz
Federalny i ministrowie federalni nie mogą sprawować żadnego innego
urzędu za wynagrodzeniem, prowadzić działalności gospodarczej,
wykonywać zawodu ani być członkiem kierownictwa, a bez zgody
Bundestagu, również rady nadzorczej przedsiębiorstwa, którego
działalność ukierunkowana jest na zdobywanie zysków”.

Źródło: Systemy polityczne, red. Marek Bankowicz, Beata Kosowska-Gąstoł, Kraków 2020, s. 181.

Zaznacz, które zdanie jest prawdziwe, a które fałszywe.

Zdanie Prawda Fałsz

Zgodnie z Ustawą Zasadniczą RFN prezydent federacji ma
 
prawo do kontroli obsady stanowisk ministerialnych.
Decyzje prezydenta związane z odmową obsadzenia
urzędu ministerialnego mogą dotyczyć kandydatów  
z przeciwnego obozu politycznego.
Obsada stanowisk ministerialnych w rządzie federalnym
są osobistymi decyzjami kanclerza federalnego po  
uzyskaniu przez niego wotum zaufania.
Zgodnie z ustawą zasadniczą kanclerz federalny bez zgody
Bundestagu nie może podejmować innych prac  
zarobkowych.
Ćwiczenie 5 醙
Do organu władzy w Rzeczypospolitej Polskiej przyporządkuj jego kompetencje wykazane
w konstytucji.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

Decyduje w imieniu
Rzeczypospolitej Polskiej
o stanie wojny i o zawarciu
pokoju.
Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej
Mianuje i odwołuje
pełnomocnych przedstawicieli
Rzeczypospolitej Polskiej
w innych państwach i przy
organizacjach
międzynarodowych.

Sprawuje ogólne kierownictwo

w dziedzinie stosunków z innymi
państwami i organizacjami
międzynarodowymi.

Ratyfikuje i wypowiada umowy

międzynarodowe.

Zapewnia bezpieczeństwo
zewnętrzne państwa.
Ćwiczenie 6 難

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenia.

“
Bartłomiej Opaliński

(…) w polskim systemie ustrojowym

Jako jedna z instytucjonalnych form współpracy (…) pomiędzy

podmiotami władzy wykonawczej. Instytucja ta nie jest jednak stałą
formą współpracy głowy państwa i rządu, ma ona charakter doraźny
i w ten właśnie sposób powinna być wykorzystywana. Ustrojodawca
wyraźnie zastrzegł, że każdorazowe jej zwołanie winno łączyć się
z wystąpieniem „spraw szczególnej wagi”.

Źródło: Bartłomiej Opaliński, (…) w polskim systemie ustrojowym, dostępny w internecie: marszalek.com.pl [dostęp
10.08.2020 r.].

1. Podaj nazwę instytucji opisanej w tekście i nazwę organu władzy, który jej przewodniczy.

2. Podaj, który z organów egzekutywy ma realny wpływ na politykę państwa. Odpowiedź

uzasadnij, odwołując się do źródła.
Ćwiczenie 7 難

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenie.

“ Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2

kwietnia 1997 r.

Art. 159

1. Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufności. Wniosek

o wyrażenie wotum nieufności może być zgłoszony przez co najmniej
69 posłów. (…)

Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp
10.08.2020 r.].

Uzupełnij tekst.

Zamieszczony przepis prawny dotyczy indywidualnej odpowiedzialności członków

Rady Ministrów. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej przewiduje także odpowiedzialność

solidarną tego organu, ale właściwy wniosek musi wskazywać imiennie kandydata na
. By wnioski takie zakończyły się powodzeniem, powinno głosować za ich przyjęciem
minimum posłów.

premiera 69 prezydenta prawnej politycznej konstytucyjnej 231

Ćwiczenie 8 難

Zapoznaj się z materiałem źródłowym i wykonaj polecenie.

Źródło I

“ Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk

politycznych

W tym federalnym państwie funkcje ustawodawcze pełnią dwie różne

instytucje. Na czele rządu stoi kanclerz. W XX w. najczęściej mieliśmy
do czynienia z rządami koalicyjnymi tzw. wielkiej koalicji socjalistów
i chadeków. Rola prezydenta – mimo że jest wybierany przez naród
w wyborach bezpośrednich – ogranicza się do funkcji
ceremonialno-reprezentacyjnej.

Źródło: Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, t. II, red. Wojciech Jakubowski, Konstanty A.
Wojtaszczyk, Warszawa 2017, s. 159.

Źródło II

Oprac. na podst.: B. Bryk, K. Wojtowicz, Systemy polityczne państw Unii Europejskiej, Przemyśl 2001, s. 12.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Rozstrzygnij, czy tekst i schemat dotyczą systemu politycznego tego samego państwa. Swój
wybór uzasadnij, odwołując się do obu materiałów źródłowych.

Rozstrzygnięcie: tak

Uzasadnienie:
Ćwiczenie 9 難

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenie.

“ Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2

kwietnia 1997 r.

Art. 155

1. W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3

Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady
Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz
odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od dnia powołania Rady
Ministrów przez Prezydenta Rzeczypospolitej udziela jej wotum
zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów.

2. W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie

określonym w ust. 1, Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencję
Sejmu i zarządza wybory.

Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp
10.08.2020 r.].

Określ, który krok w powoływaniu rządu został przedstawiony w tekście. Odpowiedź

uzasadnij, odwołując się do dwóch argumentów z tekstu.
Dla nauczyciela

Autorka: Anna Wąsiel‐Alberska

Przedmiot: Wiedza o społeczeństwie

Temat: W którym z państw, Niemczech, Polsce czy Rosji szef rządu ma największe
uprawnienia?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

VIII. Modele sprawowania władzy.

Uczeń:

9) wyjaśnia mechanizmy wyłaniania rządu i jego odpowiedzialności politycznej na

przykładzie Republiki Federalnej Niemiec i Federacji Rosyjskiej; porównuje te mechanizmy
z obowiązującymi w Rzeczypospolitej Polskiej.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

porównuje sposoby wyłaniania i odpowiedzialności Rady Ministrów w wybranych

państwach europejskich;
ocenia pozycję szefa rządu, opierając się na sposobie jego powoływania i instytucji,
przed którą odpowiada;
charakteryzuje relacje w obrębie egzekutywy w wybranych państwach europejskich.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:

śniegowa kula;
analiza tekstu źródłowego;
odwrócona klasa;
dyskusja.

Formy zajęć:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją

1. Podział klasy na trzy grupy. Każda z nich przygotowuje prezentację multimedialną

dotyczącą sposobu powołania i odpowiedzialności politycznej rządu Polski, Niemiec i Rosji.

Faza wstępna

1. Śniegowa kula. Uczniowie w parach przygotowują definicję pojęcia „rząd”. Łączą się
w czwórki, porównują swoje propozycje i ustalają wspólną definicję. Następnie łączą się
w coraz liczniejsze grupy, aż powstanie ogólnoklasowa definicja.

2. Przedstawienie tematu i celów zajęć.

Faza realizacyjna

1. Przedstawienie uczniowskich prezentacji dotyczących każdego z państw. Prelegenci

zwracają uwagę na relacje w obrębie egzekutywy i sposób powoływania rządu. Wybrana
osoba wpisuje najważniejsze informacje w narysowaną na tablicy tabelę.

2. Praca z prezentacją multimedialną. Uczniowie analizują procedury wyłaniania rządu

(analiza tekstów źródłowych – konstytucji Niemiec, Rosji i Polski) i w parach wykonują
dołączone do prezentacji ćwiczenia. Następuje porównanie odpowiedzi na forum klasy.

3. Wykonanie ćwiczeń 5–8 z sekcji „Sprawdź się”. Omówienie poprawnych odpowiedzi.

Faza podsumowująca

1. Na tablicy powstaje tabela, w której zostaną porównane kompetencje i sposób wyboru

rządów w wybranych państwach.

2. Dyskusja nad oceną kompetencji premierów/kanclerza wybranych państw.

Podsumowując dyskusję, chętna osoba wskazuje, która z instytucji ma największe
kompetencje i ponosi największą odpowiedzialność.

Praca domowa:

Przygotuj informacje na temat sposobu powołania i odpowiedzialności politycznej rządu

wybranego państwa europejskiego i porównaj je z jednym z trzech państw omówionych na
zajęciach.

Materiały pomocnicze:

Marek Bankowicz, Beata Kosowska‐Gąstoł, Systemy polityczne, Kraków 2020.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., sejm.gov.pl.

Bartłomiej Opaliński, Rada Gabinetowa w polskim systemie ustrojowym, marszalek.com.pl.

Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, red. Wojciech Jakubowski,

Konstanty A. Wojtaszczyk, Warszawa 2017, t. II.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Prezentacja może zostać wykorzystana do przygotowania się do lekcji powtórkowej.