USTROJE PAŃSTW NOWOŻYTNYCH

USTRÓJ STANÓW ZJEDNOCZONYCH AMERYKI PÓŁNOCNEJ

• Forma państwa: republika prezydencka

o Podział władzy ustawodawczej i wykonawczej
▪ Prezydentowi USA przysługuje pełnia władzy wykonawczej
o Zamknięta egzekutywa
▪ Funkcję prezydenta i premiera sprawuje jedna osoba
o Prezydent USA nie może być odwołany przez legislatywę z przyczyn
politycznych i nie jest w stanie rozwiązać legislatywy
o Egzekutywa nie ma inicjatywy ustawodawczej
o Gabinet nie zasiada w parlamencie
• Typ państwa: federacja
o Podmiotami federacji są stany
o 50 stanów + 1 okręg (okręg stołeczny – dystrykt Kolumbii (District of
Columbia/Waszyngton, D.C.)
o Wszystkie stany USA (z wyjątkiem Alaski i Luizjany) dzielą się na hrabstwa
– jest ich 3048
o Istnieje odrębne pojęcie obywatelstwa USA i stanu
o Stany własną władzę wykonawczą kierowaną przez gubernatora,
ustawodawczą oraz odrębne sądownictwo
• Konstytucja
o Najwyższym aktem prawnym jest konstytucja z 1787 roku (weszła w życie w
1789 roku), która obowiązuje do dziś z 27 poprawkami
o W 1791 roku wprowadzono pierwsze dziesięć poprawek (Karta Praw Stanów
Zjednoczonych – Bill of Rights), w których zawarto podstawowe prawa
obywateli USA
o Pozostałych siedemnaście poprawek wprowadzono w latach 1795-1992
(ostatnia poprawka została zaproponowana w 1789 roku, a zatem jej ratyfikacja
trwała 203 lata)
o Obecnie konstytucja stanowi podstawę ustroju USA, wprowadzając tradycyjny
trójpodział władzy
o Stany mają własne konstytucje, które muszą być zgodne z konstytucją
federalną
o Cechy Konstytucji Stanów Zjednoczonych;
▪ Pisana
▪ Pełna
▪ Uchwalana
 ▪ Stała
▪ Sztywna
• Prawie niemożliwa procedura jej zmienienia – potrzebne jest 2/3
głosów za obu izb Kongresu
• ¾ stanów musi te zmiany zaakceptować w określonym czasie
(zazwyczaj w okresie 2 lat)
▪ Elastyczna
• Mnogość interpretacji praw w niej zawartych przez władze
federalne
• Podział władzy;
o Władza została podzielona między:
▪ Stany (przysługują im uprawnienia pierwotne)
▪ Federację (jej prawa zostały określone w konstytucji)
• Emisja pieniądza
• Cła
• Polityka zagraniczna
o Władza wykonawcza: Prezydent USA
o Władza ustawodawcza: Kongres
o Władza sądownicza: Sąd Najwyższy i sądy federalne
• Prezydent Stanów Zjednoczonych
o Jest wybierany na 4-letnią kadencję (ponownie może być wybrany tylko raz)
o Pełni funkcje:
▪ Głowy państwa
▪ Szefa rządu
▪ Naczelnego dowódcy sił zbrojnych
o Kieruje polityką zagraniczną państwa
o Mianuje ministrów (sekretarzy stanu), którzy odpowiadają tylko przed nim
o Powołuje wysokich urzędników państwowych
o Może występować z orędziem do Kongresu o stanie państwa, zawierającym
propozycje ustaw
o Ma prawo weta zawieszającego wobec ustaw Kongresu (może ono być jednak
odrzucone większością 2/3 głosów [różnica: w Polsce 3/5 głosów])
o Rząd jest powoływany przez prezydenta po uzyskaniu aprobaty Senatu
o Nie może rozwiązać Kongresu
• Wybory prezydenckie
o Wybory powszechne i formalnie pośrednie (dwustopniowe głosowanie)
▪ Wybór dokonywany przez Kolegium Elektorów

• Obywatele USA głosują na 538 elektorów, a każdy stan ma tylu

elektorów, ilu przedstawicieli w Kongresie, a Dystrykt Kolumbii
–3

• Wiarołomny elektor (faithless elector) – członek Kolegium

Elektorów Stanów Zjednoczonych, który nie głosuje na
kandydaturę na prezydenta lub wiceprezydenta Stanów
Zjednoczonych, na którą deklarował oddać swój głos
(penalizowane w niektórych stanach)
o Kandydat, który zwyciężył w wyborach powszechnych w danym stanie,
zdobywa się wszystkie głosy elektorskie z tego stanu
o Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości głosów
elektorskich (co najmniej 270), wyboru dokonuje Izba Reprezentantów
Kongresu
o Razem z prezydentem, według tej samej procedury, jest wybierany
wiceprezydent, którego jedynym konstytucyjnym uprawnieniem jest
przewodniczenie w Senacie
o W przypadku śmierci lub ustąpienia prezydenta urząd ten przejmuje
wiceprezydent
o 35 lat – bierne prawo wyborcze
o 14 lat – cenzus domicylu
o Prawo ziemi – (kandydat musi się urodzić na terytorium USA)

• XX-wieczni Prezydenci Stanów Zjednoczonych;

o Thomas Woodrow Wilson (1913-1921) (dzięki niemu Rzeczpospolita
odzyskała niepodległość)
o Franklin Delano Roosevelt (1933-1945)
o Harry Truman (1945-1953)
o Dwight David Eisenhower (1953-1961)
o John Fitzgerald Kennedy (1961-1963)
o Lyndon Johnson (1963-1969)
o Richard Nixon (1969-1974), ustąpił sam obawiając się impeachmentu
o Gerald Rudolph Ford, Jr. (1974-1977)
 o James „Jimmy” Carter (1977-1981)
o Ronald Reagan (1981 – 1989) – pomagał Polakom w czasach komunistycznych
o George H. W. Bush (1989-1993)
o William „Bill” Clinton (1993-2001)
o George W. Bush (2001-2009)
o Barack Obama (2009-2017)
o Donald Trump (2017-2021)
o Joe Biden (2021 - …)
• Gabinet/Rząd Federalny
o Amerykański odpowiednik „rady ministrów”, który jest organem
gromadzącym szefów poszczególnych departamentów (czyli odpowiedników
ministerstw) oraz osoby w randze członka gabinetu, ale bez „resortu”
(odpowiednik ministra bez teki)
o Nie jest wymieniany w konstytucji i ukształtował się naturalnie, ale i tak
stanowi bardzo istotny organ, odpowiadający „rządom” w innych krajach
o Nazwa „Rząd Federalny” (Federal Government) nie odnosi się do czegoś w
rodzaju „rady ministrów”, tylko całego systemu władzy państwowej i ustroju
o Początkowo George Washington wymógł na Kongresie utworzenie resortów
zajmujących się dyplomacją (departament stanu), obroną (departament
wojny), skarbem oraz sprawiedliwością, których z biegiem lat przybyło
o Prezydent kieruje się zasadą podziału odpowiedzialności, mianuje na
ministrów zarówno demokratów jak i republikanów
• Kongres
o sprawujący władzą ustawodawczą
o składa się z Izby Reprezentantów (izba niższa) i Senatu (izba wyższa)
o Izba Reprezentantów
▪ Wybory bezpośrednie
▪ 435 kongresmenów
• Ich liczba jest proporcjonalna do liczby mieszkańców stanu
▪ Kadencja: 2 lata
▪ Cenzus wieku: 25 lat
▪ Cenzus domicylu: 7 lat
o Senat
▪ Wybory bezpośrednie
▪ 100 senatorów
 • Po 2 z każdego stanu
• Dystrykt Kolumbii nie ma przedstawicieli
▪ Kadencja: 6 lat
• Wymiana 1/3 składu co 2 lata
▪ Cenzus wieku: 30 lat
▪ Cenzus domicylu: 9 lat
o Zadania Kongresu
▪ Uchwala ustawy, budżet i podatki
▪ Decyduje o wojnie i pokoju
▪ Wyraża zgodę na ratyfikację traktatów międzynarodowych
▪ Wprowadza poprawki do Konstytucji
▪ Sądzi wysokich urzędników za naruszenie Konstytucji
• Impeachment – usunięcie Prezydenta USA z urzędu
o W stan oskarżenie stawia Izba Reprezentantów
o O winie i karze orzeka Senat
o Wymagana większość 2/3 głosów w obu izbach

o Równoprawność izb parlamentarnych (inaczej niż w Polsce), obie izby mają

podobne uprawnienia ustawodawcze i kontrolne
• System partyjny
o System dwupartyjny – dwie partie stale wymieniające się władzą
o Partia Demokratyczna
▪ Partia centrowa ze skrzydłem lewicowym
▪ Wprowadzenie publicznej służby zdrowia (Obamacare)
▪ Zwiększenie podatków
▪ Zwiększenie wydatków na edukację
▪ Walka o prawa dla środowisk LGBT (legalizacja małżeństw i adopcji
dzieci przez pary homoseksualne)
▪ Ich symbolem jest osioł
▪ Dotychczas mieli 17 prezydentów
o Partia Republikańska
▪ Partia prawicowa
▪ Wolny rynek
 ▪ Liberalizacja gospodarki
▪ Obniżenie podatków
▪ Zakazanie aborcji
▪ Broń palna jako obrona konieczna
▪ Ich symbolem jest słoń
▪ Mieli dotychczas 20 prezydentów
o Istnieją pomniejsze ugrupowania o marginalnej roli, są pozaparlamentarne i bez
możliwości wejścia do parlamentu
▪ Partia Libertariańska
▪ Partia Zielonych
▪ Komunistyczna Partia Stanów Zjednoczonych
▪ Partia niepodległej Alaski
▪ Connecticut na rzecz Lieberman
• Sąd Najwyższy
o 9 (nie jest to stała liczba) sędziów mianowanych dożywotnio (nie można ich
odwołać)
▪ Każdy prezydent chciałby mieć przewagę w sądzie
republikańskich/demokratycznych sędziów, dlatego ten przepis sprzyja
bezstronności sądownictwa
▪ Wybierani przez Prezydenta USA za zgodą Senatu
o Stoi na czele władzy sądowniczej
o Przedstawia wykładnię prawa
o Jest ostateczną instytucją odwoławczą
o Orzeka o zgodności ustaw z Konstytucją
o Dla wyjątkowych spraw jest sądem pierwszej instancji
▪ Np. między Rządem Federalnym a stanowym
• Sądy Federalne
o Orzekają w kwestiach regulowanych przez prawo federalne (stanowione przez
Kongres) oraz w zakresie aktów wykonawczych, przez Prezydenta USA i
podległe mu instytucje
o Analogiczną rolę w odniesieniu do prawa stanowionego pełnią systemy sądów
stanowych, odrębne dla każdego ze stanów
 o Orzekają w sprawach, które ze względu na swój charakter wykraczają poza
granice jednego stanu. W praktyce zakres działalności sądów stanowych i
federalnych często na siebie nachodzi (concurrent jurisdiction)
▪ Forum shopping – powód kieruje sprawę tam, gdzie ma większą szansę
na wygraną
o Pełnią rolę:
▪ Kreacyjną
▪ Interpretacyjną
▪ Projektodawczą (sądy powszechne badają akty)
o 3 szczeble sądownictwa federalnego
▪ Sądy dystryktowe
▪ Sądy apelacyjne
▪ Sąd Najwyższy
USTRÓJ REPUBLIKI WŁOSKIEJ

• Podstawowe informacje:
o Republika parlamentarna
o Państwo unitarne, ale bardzo zdecentralizowane
o System parlamentarno-gabinetowy
o 1946r. – ogólnokrajowe referendum czy Włosi chcą być republika, czy
powrócić do monarchii – wybrali republikę
o 1947r. – wejście w życie konstytucji obowiązującej do dzisiaj z małą zmianą
dotycząca ordynacji wyborczej
• System partyjny
o System wielopartyjny (rozbicia partyjnego)
▪ Podziały ideologiczne
▪ Wiele partii, polaryzacja poglądów nie występuje, więc małe partie mają
szanse dostać się do parlamentu (próg wyborczy 4%)
▪ Przez ostatnie 10-lecia wybijały się na prowadzenie populistyczna Forza
Italia Silvio Berlusconiego i chadecja
o Częste kryzysy rządowe
▪ Koalicje i rządy często się rozpadają
• Parlament
o dwuizbowy (bikameralny)
o 2018r. – zmiana ordynacji wyborczej na mieszaną w obu izbach
o Izba Deputowanych (izba niższa)
▪ Wybory powszechne, równe, bezpośrednie, tajne i mieszane
▪ Składa się z 630 członków
• Ta liczba nie jest stała
▪ Kadencja: 5 lat