Daria Krevska

Edukacja kulturalna, II stopień I rok

semestr zimowy 2022/2023

moduł: Edukacja kulturalna w instytucjach kultury: teatr

Teatr w Cieszynie

Historia wcześniejsza

Cieszyn jest miastem w południowej Polsce nad rzeką Olzą, na granicy z Czechami, w
województwie śląskim, które zamieszkuje ponad 33 tysięcy mieszkańców. Bez wątpienia
historia teatru w Cieszynie ma swój niezwykły wymiar. W XVII wieku w Cieszynie
odbywały się przedstawienia teatralne. Najstarsze z nich były inscenizowane przez uczniów i
nauczycieli miejscowego gimnazjum jezuickiego. Spektakle te miały miejsce głównie na
cieszyńskim Rynku. Teatr do XIX wieku miał różne formy i nawiązywał do różnych tradycji.
Pierwsze teatry odwoływały się do teatru dworskiego, jarmarcznego i liturgicznego. Był to
teatr, który często działał na zasadach wspólnotowych i środowiskowych, i często był
nazywany teatrem amatorskim. W wieku XIX w niemal każdym mieście istniały tzw. sale
redutowe, które pełniły różne funkcje, takie jak sala balowa, sala koncertowa, teatralna
(później także kina) i miejsce publiczne do organizacji różnych uroczystości. Można je
porównać do współczesnych Domów Kultury, które służą jako miejsce spotkań i organizacji
różnych wydarzeń kulturalnych. Ważnym elementem teatru w XIX wieku była tradycja
podróżnych teatrów objazdowych. Te teatry przenosiły się z miejsca na miejsce, docierając do
mniejszych miejscowości i wsi, gdzie brakowało stałych teatrów. Przedstawienia były
prezentowane na prowizorycznych scenach, a lokalna publiczność miała okazję cieszyć się
sztuką teatralną. Podróżne teatry objazdowe stanowiły sposób na dotarcie do społeczności,
które miały ograniczony dostęp do kulturalnych wydarzeń. Dzięki nim teatr był bardziej
dostępny i odzwierciedlał zróżnicowane potrzeby i zainteresowania społeczności. Formy
teatralne dostosowywały się do dostępnych środków i warunków lokalnych, co sprawiało, że
teatr w XIX wieku był bardziej elastyczny i dostępny dla różnych grup społecznych. Racja,
teatr w tamtym okresie pełnił istotne funkcje społeczne i kulturowe. Przekazywał
świadomość, wpływał na tożsamość społeczności oraz oddziaływał na masy. Był ważnym

1
narzędziem popularyzacji i propagandy. W większych salach hotelowych czy restauracyjnych
często organizowano epizody teatralne, które przyciągały publiczność i stanowiły atrakcję dla
gości. Te formy teatralne mogły mieć charakter rozrywkowy, edukacyjny lub propagandowy,
służąc różnym celom w zależności od kontekstu społecznego i politycznego. Teatralne
przedstawienia w takich miejscach miały potencjał dotarcia do szerszej publiczności i
kreowania wspólnych doświadczeń kulturalnych.

W 1901 roku powstał Dom Narodowy, który od samego początku odegrał istotną rolę
w polskim ruchu teatralnym. Uroczystość otwarcia i widowisko przygotowane przez znanego
reżysera Tadeusza Kotarbińskiego, dyrektora Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie,
nadawały ton temu nowemu miejscu. Sala Domu Polskiego (później przemianowanego na
Dom Narodowy) pełniła funkcję typowej sali redutowej, czyli miejsca, w którym odbywały
się różnorodne wydarzenia artystyczne. Dom Narodowy stał się ważnym ośrodkiem dla
polskiego ruchu teatralnego, zapewniając przestrzeń dla wystawiania spektakli teatralnych,
koncertów i innych wydarzeń kulturalnych. Był to miejsce, w którym promowano i wspierano
rozwój polskiej sztuki teatralnej. Sala Domu Narodowego zapewniała odpowiednie warunki
do prezentowania przedstawień teatralnych, przyciągając publiczność i umożliwiając artystom
wyraz swojej twórczości. Poprzez swoją działalność, instytucje teatralne przyczyniły się do
poszerzania horyzontów kulturalnych społeczeństwa, kreując przestrzeń dla różnorodnych
wyrażeń artystycznych. Wpływały na rozwój świadomości artystycznej i estetycznej,
zachęcając publiczność do refleksji, emocji i dialogu. Dzięki temu teatr stał się istotnym
elementem życia społecznego i kulturalnego, budując więzi międzyludzkie i rozwijając
wyobraźnię oraz empatię. W 1910 roku, grupa niemieckich entuzjastów teatru zrealizowała
ambitny projekt budowy nowoczesnego gmachu Teatru Niemieckiego. Był to znaczący skok
w rozwoju infrastruktury teatralnej, dokonany przez niemiecką społeczność teatralną. Warto
wspomnieć, że budynek teatru, który znajdował się na dzisiejszym Placu Teatralnym, został
wzniesiony dzięki finansowemu wkładowi mieszkańców, głównie niemieckiej społeczności,
oraz aktywności niemieckiego towarzystwa teatralnego. W 1941 roku hitlerowcy
przeprowadzili gruntowną modernizację teatru i zainstalowali w nim zespół dramatyczny i
operowy. W roku 1951 założona została Scena Polska Teatru w Czeskim Cieszynie,
znajdującym się w Czechosłowacji. Przez wiele lat niezwykły artysta, aktor oraz polski
reżyser o imieniu Władysław Niedoba stanął na jej czele i kierował nią.

2
 W 1990 roku dochodzi do organizacji pierwszego w Polsce Międzynarodowego
Festiwalu Teatralnego „Na Granicy”. Organizatorem była grupa jeszcze młodych polskich,
czeskich i słowackich intelektualistów tworzących organizację pozarządową – „Solidarność
Polsko-Czesko-Słowacką”.

Teatr Współcześnie

Dziś mamy w Cieszynie salę dawnego Teatru Niemieckiego, przemianowanego na

Teatr im. A Mickiewicza. Zarysowane powyżej bardzo szkicowo dzieje teatru w Cieszynie
pokazują, jak teatr łączył się tutaj ściśle z życiem społecznym, narodowym i politycznym.
Teatr bywał często pretekstem i ozdobą. Mało, kiedy był istotny jako taki – poszukujący
dogłębnie sposobów i możliwości mówienia o człowieku. Wypływający z ludzkiej pasji
zajmowania się tą akurat dziedziną sztuki. W cieszyńskiej tradycji teatru, jego istotność była
ściśle związana z innymi przesłaniami lub kontekstami. Praca teatralna, która nie miała
dodatkowego powodu pozateatralnego, nie mogła liczyć na powszechne uznanie, zrozumienie
i wsparcie społeczne, co w konsekwencji utrudniało jej długoterminowe istnienie i
kontynuację. W cieszyńskim społeczeństwie oczekiwano, że teatr będzie służył określonym
celom społecznym, dydaktycznym, propagandowym lub będzie integralną częścią większego
wydarzenia lub uroczystości. Wobec tego, działania teatralne, które nie miały dodatkowego
powodu pozateatralnego, miały trudności w zdobyciu szerszego uznania i wsparcia. W takiej
sytuacji utrzymanie i kontynuacja pracy teatralnej bez dodatkowego kontekstu było
utrudnione, ponieważ brakowało jej większego zrozumienia i poparcia ze strony społeczności.
W związku z tym, trudno było zapewnić długotrwałość i kontynuację takiego teatru, który nie
miał dodatkowego powodu, by istnieć poza samą sztuką teatralną. Ostatecznie nie zakorzeniło
się tu żadne zjawisko teatralne sensu stricto. To prawdziwy dramat zważywszy na wkład
pracy i pieniędzy animatorów z miasta i okolic w szeroko pojęte dzieło teatru.
Funkcjonowanie teatru poszukującego, eksperymentującego czy po prostu artystycznego
wydaje się tu niemożliwe, nieskuteczne i właściwie bezsensowne. Obecnie jedynie Teatr w
Czeskim Cieszynie ma ogromne znaczenie i rolę społeczną, która także wyznacza poniekąd
jego konkretne ramy. Obecność autentycznego i niezależnego artystycznie, teatru, jest dla
mieszkańców szansą na budowanie właściwych postaw wobec wyzwań świata. Teatr
motywuje, mobilizuje, uprzytamnia powody naszej ziemskiej egzystencji, tworzy klimat i
aurę. Pewnie, że trudno tu mówić o wszystkich, ale jeżeli będzie to kilka, kilkanaście procent
wszystkich mieszkańców, którzy będą z tego czerpać, to szanse rozwojowe miasta rosną w
poważny sposób. Dobrze, jeśli zbiega się to z rozwojem gospodarczym. Wtedy efekt bywa

3
zaskakujący. Jak opowiada Bogdan Słupczyński znaczenie teatru zmieniło się z biegiem
czasu. Wcześniej teatr w Cieszynie odgrywał większe znaczenie niż teraz, a mieszkańcy
preferują jeździć do innych miast lub zwiedzać teatr po drugiej stronie Olzy.

Teatr jako miejsce aktywności nie może być przeceniany. Jego znaczenie jest
naprawdę ogromne. Stopniowo oddziałuje na otaczające środowisko, które rozwija się wokół
twórców, idei, miejsca i działalności teatralnej. Niemniej jednak, dla większości władz
samorządowych jest to pojęcie abstrakcyjne. Mieszkańcy również mają zakodowane
przekonanie na wieki wieków, że teatr to coś, co znajduje się w Bielsku, Krakowie, a ostatnio
również w Katowicach. Coraz bardziej popularnym wyborem jest również Teatr w Czeskim
Cieszynie. A przecież jeszcze mogą przyjechać do Teatru im. Adama Mickiewicza.