Mater1 23 S

Materiałoznawstwo
1
Podstawowe właściwości materiałów
budowlanych
Dr hab. inż. arch. Jerzy Suchanek, prof. PP
1
Harmonogram zajęć
data temat
1 05.10.2023 Podstawowe właściwości materiałów budowlanych
2 12.10.2023 Kamienie naturalne i grunty budowlane
3 19.10.2023 Ceramika
4 26.10.2023 Materiały do izolacji akustycznej
5 09.11.2023 Spoiwa mineralne
6 16.11.2023 Betony
7 23.11.2023 Metale
8 30.11.2023 Drewno
9 07.12.2023 Tworzywa sztuczne
10 14.12.2023 Materiały malarskie
11 21.12.2023 Szkło
12 11.01.2024 Materiały izolacyjne wodochronne i do izolacji termicznej
13 18.01.2024 Materiały instalacyjne (instalacje hydrauliczne, sanitarne, grzewcze i wentylacyjne)
14 25.01.2023 Materiały dla oświetlenia i instalacji elektrycznych
15 01.02.2023 Egzamin - test
(sesja) 2
Literatura
1. Lyons A. Materials for Architects and Builders. Routlege Taylor & Francis Group London and New York 2020
2. Osiecka E., Materiały budowlane. Właściwości techniczne i zdrowotne. OWPW Warszawa 2002
3. Parczewski W., Materiały budowlane. PWN Warszawa 1975
4. Parczewski W., Wnuk Z., Elementy robót wykończeniowych. OWPW Warszawa 1998
5. Soutsos M., Domone P., Construction Materials: Their Nature and Behavior. Kindle Edition (5th Edition)
6. Stefańczyk B.,(red.) Budownictwo ogólne Tom 1 Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa 2005
7. Żenczykowski W., (red.) Budownictwo ogólne Tom I Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa 1964
3
Moguncja, katedra
4
fot. Jerzy Suchanek
Moguncja, katedra
5
fot. Jerzy Suchanek
Moguncja, ratusz, proj. Arne Jakobsen
6
fot. Jerzy Suchanek
1. Podstawowe właściwości techniczne materiałów budowlanych
1.1. Klasyfikacja materiałów budowlanych
1.1.1. Klasyfikacja nawiązująca do witruwiańskich cech dzieła architektonicznego:

Fermitas (trwałość),
Utilitas (użyteczność)
Venustas (ozdobność, piękno)
Materiały budowlane
• Konstrukcyjne
• Wygradzające i zamykające
• Dekoracyjne
7
1.1.2. Klasyfikacja nawiązująca do stopnia przetworzenia przez człowieka

Materiały pochodzenia naturalnego (kamień, drewno, glina, juta itp.)
Materiały sztuczne, wytworzone przez człowieka
1.1.3. Klasyfikacja nawiązująca do sposobu zespolenia materiałów w strukturze budynku

Materiały wbudowane na stałe
Wyroby mobilne, nie wbudowane na stałe (elementy wyposażenia, przestawne systemy
ścian działowych i podniesione podłogi, żaluzje itp.)
1.1.4. Klasyfikacja asortymentowa
1.1.5. Klasyfikacja wg mikrostruktury
8
„Budowę wewnętrzną materiałów odzwierciedlają:

struktura i tekstura.
Struktura określa kształt, wielkość i rozmieszczenie
składników (…)
Tekstura [określa] sposób ułożenia (ukierunkowania)
[składników]
oraz stopień wypełnienia przestrzeni w masie materiału.”
[Parczewski W., Materiały budowlane. PWN Warszawa 1975, s. 15]
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Eigh
t_Allotropes_of_Carbon.png/600px- 9
Eight_Allotropes_of_Carbon.png
„Ciała stałe podzielono na krystaliczne i bezpostaciowe.”

[Parczewski W., Materiały budowlane. PWN Warszawa 1975, s. 15]
a b
Model dwuwymiarowy mikrostruktury ciała: a – krystalicznego, b- bezpostaciowego 10

1.1.5. Klasyfikacja
wg mikrostruktury
+ + + + +
1.1.5.1. Metale
+ + + + +
elektron
+ + + + + +
jon
Schemat budowy sieci metalu [wg Stefańczyk B.,(red.) Budownictwo ogólne Tom 1 Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa11
2005, s. 24]
Podstawowe właściwości techniczne materiałów budowlanych
1.1.5.1. Metale Elektrony walencyjne tworzą gaz elektronowy,

równoważą siły odpychania między jonami,
Struktura obniżają własną energię potencjalną,
molekularna elektrony pochłaniają energię promieniowania o dowolnej długości fali
Duża przewodność cieplna i elektryczna

właściwości Plastyczność
Duża wytrzymałość przy istnieniu defektów
Nieprzezroczystość i refleksyjność
materiał konstrukcyjny (żeliwo, staliwo, stale węglowe, stale

zastosowanie stopowe) dzięki wysokiemu współczynnikowi bezpieczeństwa
12
[wg Stefańczyk B.,(red.) Budownictwo ogólne Tom 1 Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa 2005, s. 24]
1.1.5.2. Ceramika
+ - + - + - + - +
- + - + - + - + -
-
+ - + - + - + - +
jon ujemny
- + - + - + - + -
+ + - + - + - + - +
jon dodatni
13
Schemat budowy sieci materiałów ceramicznych
1.1.5.2. Ceramika
Struktura Występują trwałe wiązania międzyatomowe i struktura krystaliczna

molekularna (polikrystaliczna), brak wolnych elektronów
Brak przewodnictwa elektrycznego i ograniczona przewodność cieplna

właściwości Wysoka temperatura topnienia i duża odporność chemiczna
Brak plastyczności, duża trwałość, wysoka wytrzymałość na ściskanie
Mała wytrzymałość na rozciąganie
materiał konstrukcyjny (ceramika tradycyjna) okładzinowy (płytki)

zastosowanie
14
[wg Stefańczyk B.,(red.) Budownictwo ogólne Tom 1 Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa 2005, s. 25,26]
1.1.5.3. Szkło
Struktura Brak struktury krystalicznej, budowa amorficzna; Najbliższe atomy uporządkowane,

molekularna atomy oddalone nieuporządkowane (tzw. uporządkowanie bliskiego zasięgu)
właściwości Przezroczystość dla światła widzialnego, kruchość i małe przewodnictwo cieplne
Szkło można poddawać procesom technologicznym takim jak: prasowanie,

zastosowanie
ciągnienie, odprężenie
15
1.1.5.4. Cermetale
Struktura Cząstki ceramiki krystalicznej osadzone w osnowie z metalu, (ok . 5-15% wagowo)
molekularna
właściwości Ceramika o wysokiej twardości i udarności w wysokiej temperaturze, osadzona w

osnowie metalowej
zastosowanie Elementy robocze w maszynach skrawających (np. węglik tytanu)
16
1.1.5.5. Polimery
Olbrzymie cząsteczki powstałe w wyniku połączenia za pomocą wiązań kowalencyjnych
(polimery liniowe, rozgałęzione, nieznacznie usieciowane, silnie usieciowane)
Struktura
molekularna
Polimery liniowe – w temperaturze pokojowej bezpostaciowe lub częściowo

właściwości krystaliczne, przy podwyższeniu temperatury szybko mięknie i przechodzi w stan
ciekły
zastosowanie
są podstawą polimerów termoplastycznych (PE, PVC, PS)
właściwości Polimery silnie usieciowane – nie miękną przy podgrzewaniu

Są podstawą polimerów termoutwardzalnych (żywice PF – fenolowo-
zastosowanie formaldehydowa, UF – żywica mocznikowo - formaldehydowa) i
chemoutwardzalnych (EP – żywica epoksydowa, PUR – żywica poliuretanowa)
właściwości Polimery o małym stopniu usieciowania, przy małych naprężeniach wykazują duże
odkształcenia (do 1000%)
zastosowanie Elastomery (elastomery termoplastyczne - TPE, kauczuk naturalny – NR)
17
1.1.5.5. Polimery
a b
c d
Cztery podstawowe typy struktury polimeru: a) liniowa z zaznaczonymi schematycznie kilkoma krystalitami, b) rozgałęziona,
c) z wiązaniami poprzecznymi (nieznacznie usieciowana), d) silnie usieciowana
18
1.1.5.5. Polimery
Stany fizyczne polimerów bezpostaciowych;

zależność modułu sprężystości wzdłużnej E10
od temperatury przy stałej prędkości
rozciągania ν
1- polimery termoplastyczne,
2 – polimery o małym stopniu usieciowienia
(elastomery),
3 – polimery o dużym stopniu usieciowienia
(duroplasty),
E10 - moduł sprężystości wzdłużnej po 10 s
obciążenia,
ν – prędkość rozciągania (deformacji),
σ – naprężenia przy rozciąganiu, ε –
odkształcenie,
Tk - temperatura kruchości,
Tg – temperatura zeszklenia,
Tf – temperatura płynięcia
19
1. 2. Właściwości fizyczne materiałów budowlanych 1.2.1. Gęstość
Masa jednostki objętości materiału bez uwzględniania porów wewnątrz materiału
m ms - masa suchej, sproszkowanej próbki materiału, kg

ρ= ___s , kg/m3 V - objętość sproszkowanej próbki materiałów (bez porów), m3
V
PN-EN 1097-7:2001
https://p
l.wikipedi
a.org/wi
ki/Plik:Py
cnomete
r_full.jpg
https://siatkifiltracyjne.com.pl/14 Piknometr
7-tm_large_default/siatka-tkana- 20
ze-stali-nierdzewnej-sito-210.jpg
1.2. Właściwości fizyczne materiałów budowlanych 1.2.2. Gęstość objętościowa
m ms - masa suchej, sproszkowanej próbki materiału, kg

___s
ρo= , kg/m3 Vo - objętość sproszkowanej próbki materiałów wraz z porami
Vo (w stanie naturalnym), m3
Nazwa materiału gęstość ρ, g/cm3 gęstość objętościowa ρo, g/cm3
Beton zwykły 2,8 2-2,2

Cement 3,05-3,15 1,1 - 1,2
Ceramika czerwona 2,7 1,8-1,95
Drewno 1,55 0,45-0,95
Piasek 2,72 1,55-1,65
smoła 1,15 1,15
szkło 2,65 2,65
stal budowlana 7,85 7,85
pianizol 1,4 0,01
Styropian 1,1 0,03
21
1.2. Właściwości fizyczne materiałów budowlanych 1.2.2. Gęstość objętościowa
gęstość i gęstość objętościowa

9
Nazwa materiału gęstość ρ, g/cm3 średnia gęstość objętościowa ρo, g/cm3
Beton zwykły 2,8 2,1 8
Cement 3,1 1,15 7
Ceramika 6
czerwona 2,7 1,875
5
Drewno 1,55 0,7
4
Piasek 2,72 1,6
smoła 1,15 1,15 3
szkło 2,65 2,65 2
stal 1
budowlana 7,85 7,85
0
pianizol 1,4 0,01 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Serie1 Serie2
Styropian 1,1 0,03
22
1.2. Właściwości fizyczne materiałów budowlanych
1.2.2. Gęstość objętościowa

Różnice gęstości objętościowej
9
min. gęstość objętościowa ρomin, max. gęstość objętościowa ρomax, 8

Nazwa materiału g/cm3 g/cm3
Beton zwykły 2 2,2 7
Cement 1,1 1,2

6
Ceramika
czerwona 1,8 1,95 5
Drewno 0,45 0,95

4
Piasek 1,55 1,65
smoła 1,15 1,15 3
szkło 2,65 2,65 2
stal budowlana 7,85 7,85

1
pianizol 0,01 0,01
Styropian 0,03 0,03 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Serie1 Serie2
23
1.2.3. Gęstość Masa jednostki objętości materiału sypkiego w stanie luźnym

nasypowa
PN-EN 1097-3:1998
ρ ρo – gęstość objętościowa, kg/m3

1.2.4. Szczelność S= ___o 100 , % ρ - gęstość, kg/m3
ρ
24
[wg Stefańczyk B.,(red.) Budownictwo ogólne Tom 1 Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa 2005, s. 63- 65]
1.2.5. Porowatość ρ - ρo
______
P= 100 , %
ρ
lub
ρo – gęstość objętościowa, kg/m3
ρ - gęstość, kg/m3
P= (1 – S) 100 , % S - szczelność
Materiały porowate dzieli się na:

- drobnoporowate (pory o wielkości 0,001 mm– 0,09 mm)
- wielkoporowate ( pory od 0,1 mm – 2 mm)
25
1.2.6. Wilgotność Zawartość wody w materiale (w danej chwili)
m w - ms
______
W= 100 , %
ms
mw – masa próbki materiału w stanie wilgotnym (w danej chwili), kg

ms - masa próbki materiału w stanie suchym (kiedy kolejne ważenia
w odstępach dobowych nie wykazują różnic), kg
26
1.2.7. Nasiąkliwość wagowa
Zdolność pochłaniania wody przez materiał przy ciśnieniu atmosferycznym
m n - ms
_________
nw= 100 , %
ms
mn – masa próbki materiału w stanie nasycenia wodą, kg

ms - masa próbki materiału w stanie suchym, kg
27
1.2.8. Nasiąkliwość objętościowa
Stosunek masy wchłoniętej wody do objętości próbki materiału suchego
m n - ms
_________
no= 100 , %
V
mn – masa próbki materiału w stanie nasycenia wodą, kg
ms - masa próbki materiału w stanie suchym, kg
V – objętość próbki materiału suchego, m3
Zależność między nasiąkliwością objętościową no i nasiąkliwością wagową nw
no= nw ρo
28
1.2.9. Higroskopijność „Zdolność szybkiego wchłaniania przez materiał pary wodnej z otaczającego
powietrza.”
29
1.2.10. Podciąganie
kapilarne
2σ np
______
Hk=
rϒw
przed
po 1 h po 4 h po 24 h
badaniem
Hk – wysokość kapilarnego podciągania wody, m

https://www.budowlanygosc.pl/wp-content/uploads/2020/11/podciaganie-kapilarne-beton-komorkowy.jpg
σnp - napięcie powierzchniowe wody, J/m2
ϒw – ciężar objętościowy wody, kN/m3
r - promień kapilary, m
30
1.2.11. Przesiąkliwość
„Zawilgocenie materiału pod wpływem wody pod

ciśnieniem. Wyraża się ilością wody w gramach,
która w ciągu 1 godziny przenika przez 1 cm2
powierzchni próbki materiału, przy stałym
ciśnieniu.”
1.2.12. Stopień
nasycenia
n o
____ no – nasiąkliwość materiału, %
n=
P P - porowatość
31
1.2.13. Zdolność
odparowania
„Zdolność odparowania określa czas, który jest potrzebny do wysuszenia

materiału nasyconego wilgocią, do osiągnięcia stałej masy.”
1.2.14.
Przepuszczalność gazów
„Zdolność przenikania powietrza i pary wodnej przez materiały budowlane

ma duże znaczenie dla naturalnej wentylacji, a więc tym samym sprzyja
osuszaniu ścian i stropów.”
32
1.2.15.Mrozoodporność
Odporność na zniszczenie struktury materiału przy wielokrotnych cyklach
zamrażania i odmrażania.
Oznaczenie mrozoodporności polega na:
a) Stwierdzeniu, czy w próbce nie nastąpiły uszkodzenia
b) Określeniu procentowej straty masy, zgodnie z wzorem:
m n – m2
________ mn – masa próbki materiału w stanie nasycenia wodą przed badaniem, kg
s= 100 , % m2 – masa próbki materiału w stanie nasycenia wodą po badaniu, kg
ms ms - masa próbki materiału w stanie suchym, kg
c) Określeniu współczynnika oporności na zamrażania zgodnie z wzorem:

R cn2
______
Wz= Rcn1 - wytrzymałość na ściskanie próbki materiału w stanie nasycenia wodą przed badaniem, MPa
Rcn1
Rcn2 - wytrzymałość na ściskanie próbki materiału w stanie nasycenia wodą po badaniu, MPa
33
[wg Stefańczyk B.,(red.) Budownictwo ogólne Tom 1 Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa 2005, s. 69
1.2.16. Skurcz
„Zmiana objętości (w % obj.) lub wymiarów liniowych (w mm/m)
materiału wilgotnego przy wysychaniu.”
https://inzynierbudownictwa.pl/images/magda/ib_06_11/cegl1.jpg 34
1.2.17. Odporność na
korozję
„[Odporność] na niezamierzone procesy chemiczne lub

elektrochemiczne w wyniku oddziaływania środowiska
zewnętrznego lub reakcji między składnikami materiału,
zmieniające niekorzystnie jego właściwości i przydatność
funkcjonalną.”
1.2.18. Odporność na
starzenie
„Proces zmian właściwości w funkcji czasu, wywoływany przez

czynniki atmosferyczne (ciepło, światło, powietrze).”
35
[ Stefańczyk B.,(red.) Budownictwo ogólne Tom 1 Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa 2005, s. 69
1.2.19. Rozszerzalność Zmiana wymiarów materiału pod wpływem ciepła.

cieplna Zmiany wymiarów liniowych określa współczynnik rozszerzalności liniowej α.
Zmiany wymiarów objętościowych określa współczynnik rozszerzalności objętościowej β
α - Przyrost względny długości materiału przy ogrzaniu o 1 K.

Δl
______
Δl= lT – l0 - przyrost bezwzględny długości próbki materiału, m
α= , 1/K l0 - długość pierwotna próbki materiału, m
l0ΔT lT - długość próbki po podgrzaniu o ΔT, m
ΔT - przyrost temperatury, K
β - Przyrost względny objętości materiału przy ogrzaniu o 1 K.

ΔV
______
ΔV= VT – V0 - przyrost bezwzględny objętości próbki materiału, m3
β= , 1/K V0 - objętość pierwotna próbki materiału, m3
V0ΔT VT - objętość próbki po podgrzaniu o ΔT, m3
ΔT - przyrost temperatury, K
dla ciał izotropowych β ≈3α
36
[wg Stefańczyk B.,(red.) Budownictwo ogólne Tom 1 Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa 2005, s. 70
materiał α, [10-5/K] 1.2.19. Rozszerzalność cieplna

1Ceramika budowlana 0,5
2Granit 0,8
3Wapienie 0,7 rozszerzalność cieplna liniowa wybranych materiałów
4Drewno sosnowe (równolegle do włókien) 0,37
5Drewno jesionowe (rónolegle do włókien) 0,95
6Szkło 0,9
7Szkło piankowe 0,87
8Beton zwykły* 1,1
9Stal* 1,1
10Aluminium 2,5
11Miedź 1,7
12Ołów 2,9
13PCW twardy* 7,5
14PCW miękki* 15
15Polipropylen* 16
16Polietylen HD 18
17Polietylen MD 22 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
* - wartości średnie 37
Osiecka E., Materiały budowlane. Właściwości techniczne i zdrowotne. OWPW Warszawa 2002, s. 64
1.2.20. Przewodność cieplna

„Przewodzenie ciepła przez materiał, w wyniku różnicy temperatur na
przeciwległych jego powierzchniach.”
Q - ilość ciepła potrzebna do ogrzania materiału o 1 K, J

FΔTt Qg
______ g - grubość materiału, m
Q= λ ______ λ= F - powierzchnia materiału, m2
g FΔTt ΔT - różnica temperatur powierzchni przegrody, K
t - czas przepływu ciepła
Zakładając, że g=1 m, F= 1 m2, ΔT= 1 K, t= 1 h
λ =Q
38
[Stefańczyk B.,(red.) Budownictwo ogólne Tom 1 Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa 2005, s. 71]
Współczynnik przewodzenia ciepła 1.2.20. Przewodność cieplna

λ, W/(mK)
materiał suche wilgotne współczynniki przewodzenia ciepła wybranych materiałów
400
1 pianka poliuretanowa 0,025 - 0,035 0,025 - 0,04
2 styropian 0,04 - 0,045 0,04 - 0,045 350
3 wełna mineralna 0,042 - 0,045 0,042 - 0,045

300
4 szkło piankowe 0,07 - 0,12 0,07 - 0,13
5 beton komórkowy 0,14 - 0,29 0,17 - 0,35 250
6 sosna (w poprzek włokien) 0,16 0,2 200

7 dąb (w poprzek włókien) 0,22 0,26
8 sosna (wzdłuż włokien) 0,3 0,35 150
9 dąb (wzdłuż włókien) 0,4 0,46 100
10 gips 0,30 - 0,35 0,35 - 0,40

50
11 mur z cegły pełnej 0,77 0,91
12 szkło zwykłe 0,8 0,8 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
13 beton zwykły 1,7 1,8
Serie1 Serie2
14 marmur, granit 3,5 3,7
15 stal 58 58 suche
16 miedź 370 370 wilgotne
39
Współczynnik przewodzenia ciepła 1.2.20. Przewodność cieplna

λ, W/(mK) 4
materiał suche wilgotne współczynniki przewodzenia ciepła wybranych materiałów II

3,5
1 pianka poliuretanowa 0,025 - 0,035 0,025 - 0,04
2 styropian 0,04 - 0,045 0,04 - 0,045 3
3 wełna mineralna 0,042 - 0,045 0,042 - 0,045
4 szkło piankowe 0,07 - 0,12 0,07 - 0,13 2,5
5 beton komórkowy 0,14 - 0,29 0,17 - 0,35

2
6 sosna (w poprzek włokien) 0,16 0,2
7 dąb (w poprzek włókien) 0,22 0,26 1,5
8 sosna (wzdłuż włokien) 0,3 0,35
9 dąb (wzdłuż włókien) 0,4 0,46 1
10 gips 0,30 - 0,35 0,35 - 0,40

11 mur z cegły pełnej 0,77 0,91 0,5
12 szkło zwykłe 0,8 0,8

0
13 beton zwykły 1,7 1,8 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
14 marmur, granit 3,5 3,7 Serie1 Serie2
suche
wilgotne
40
1.2.21. Pojemność cieplna
„Zdolność do pochłaniania i kumulowania ciepła przez materiał w czasie jego

ogrzewania.”
(miarą jest ilość ciepła potrzebna do ogrzania 1 m3 materiału o 1 K)
c – ciepło właściwe, J/(m3K)

Vc =cρo ρo – gęstość objętościowa, kg/m3
Dobowe wahania temperatury w pomieszczeniach mieszkalnych nie powinny przekraczać 6 oC
41
1.2.22. Ciepło właściwe Wyraża się ilością ciepła, jaka jest potrzebna do ogrzania materiału o masie 1 kg o 1K
Q
______
Qc =cmΔT , J c= , J/(kgK)
mΔT
Q – ilość ciepła potrzebna do ogrzania materiału o 1 K, J

m – masa próbki materiału, kg
ΔT = T- T0 – różnica temperatur, K
T – temperatura po ogrzaniu, K
T0 – temperatura początkowa, K
[Stefańczyk B.,(red.) Budownictwo ogólne Tom 1 Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa 2005, s. 73] 42

1.2.22. Ciepło właściwe
materiał ciepło właściwe, kJ/(kgK) ciepło właściwe wybranych materiałów

4,5
1 woda 4,19
4
2 drewno 2,52
3,5
3 lód 2,1
3
4 tworzywa sztuczne 1,26 - 1,68
5 powietrze 1 2,5
6 kamienie naturalne 0,92 2
7 aluminium 0,92 1,5
8 ceramika 0,88 1
9 kamienie sztuczne 0,84

0,5
10 stal 0,42
0
11 ołów 0,13 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
[wg Stefańczyk B.,(red.) Budownictwo ogólne Tom 1 Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa 2005, s. 74] 43
1.2.23. Żaroodporność
„Odporność materiału na działanie podwyższonej temperatury (do 350 oC),
powtarzającej się cyklicznie.”
1.2.24. Żarowytrzymałość
„Zdolność materiału do zachowania w wysokiej lub podwyższonej temperaturze
właściwości wyjściowych.”
1.2.25. Odporność
„Niepodatność na niszczący wpływ ognia podczas jego samorzutnego i
ogniowa niekontrolowanego rozprzestrzeniania się na materiał, w postaci zmian np. jego
struktury, kształtu, czy wytrzymałości mechanicznej.”
[Stefańczyk B.,(red.) Budownictwo ogólne Tom 1 Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa 2005, s. 74, 75] 44
1.2.26. Palność „Podatność na zapalanie się (…)”
Materiały palne Materiały niepalne
Materiały łatwo Materiały trudno

zapalne zapalne
Zdolność wydzielania przez materiały szkodliwych gazów, oparów i dymów w podwyższonej

1.2.27. Toksyczność
temperaturze.
1.3. Właściwości mechaniczne materiałów budowlanych
1.3.1. Wytrzymałość na
ściskanie
„(…) największe naprężenie, jakie wytrzymuje próbka badanego materiału

podczas ściskania do momentu skruszenia.”
Pc
______ Fc – pole przekroju próbki materiału przed przyłożeniem obciążenia, m2
R c= , MPa Pc - siła ściskająca (zgniatająca), N
Fc
„O wytrzymałości na ściskanie decyduje kierunek działania siły w stosunku do włókien lub warstw materiału. W przypadku
materiałów o niejednolitej budowie zależy ona także od stopnia zawilgocenia materiału i temperatury.”
1.3.1. Wytrzymałość na ściskanie
wytrzymałość na ściskanie wybranych materiałów

materiał wytrzymałość na ściskanie, MPa 900
1 ceramika porowata 4,9 - 24,5 800
2 beton zwykły 8,8 - 59 700
600
3 drewno (wzdłuż włókien) 39,2 - 59
500
4 granit 118 - 236
400
5 tworzywa sztuczne 5,9 - 480 300
6 stal budowlana zwykła 294 - 440 200
7 szkło 340 - 980 100
8 żeliwo 590 - 980 0

1 2 3 4 5 6 7 8
1.3.2. Wytrzymałość na rozciąganie

„(…) największe naprężenie, jakie wytrzymuje próbka badanego
materiału podczas rozciągania.”
Pr
_____ Fr – pole przekroju próbki materiału przed przyłożeniem siły, m2
Rr= , MPa Pr - siła rozciągająca (zrywająca), N
Fr
Kształty próbek wg PN – 85/B-04500
1.3.2. Wytrzymałość na rozciąganie

wytrzymałość na rozciąganie wybranych materiałów
materiał wytrzymałość na rozciąganie, MPa 500
1 ceramika porowata 0,2 - 1,96 450
2 beton zwykły 0,78 - 4,9 400
drewno (wzdłuż 350
3 włókien) 77,5 - 147 300
4 granit 4,4 - 7,75 250
5 tworzywa sztuczne 88 - 775 200
stal budowlana 150
6 zwykła 294 - 490 100
7 szkło 9,8 - 77,5 50
0
8 żeliwo 137 - 176 1 2 3 4 5 6 7 8
porównanie wytrzymałości na ściskanie i rozciąganie [kruchość]

wybranych materiałów [MPa]
900
materiał Rc Rr
800
1 ceramika porowata 14,7 1,08

700
2 beton zwykły 33,9 2,84 600
3 drewno (wzdłuż włókien) 49,1 112,25 500
4 granit 177 6,075 400
5 tworzywa sztuczne 242,95 431,5 300
6 stal budowlana zwykła 367 392 200
7 szkło 660 43,65 100
0
8 żeliwo 785 156,5 1 2 3 4 5 6 7 8
wytrzymałość na ściskanie Serie1 Serie2
wytrzymałość na rozciąganie
1.3.3. Wytrzymałość na „(…) największe naprężenie, jakie wytrzymuje próbka badanego materiału
zginanie podczas zginania do momentu jej złamania.”
M
_____ M – moment zginający próbkę materiału, [N m]
Rzg= , MPa W - wskaźnik wytrzymałości przekroju zginanego, m3
W
Moment zginający wyznacza się w zależności od sposobu obciążenia belki P
a) Obciążenie siłą skupioną:
Pl
_____ P – siła niszcząca próbkę materiału,[N]
M= , Nm l - rozpiętość belki między podporami, m
4 l
[Stefańczyk B.,(red.) Budownictwo ogólne Tom 1 Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa 2005, s. 76,77] 51
1.3.3. Wytrzymałość na zginanie (cd)

g
b) Obciążenie ciągłe:
gl2
_____
M= , Nm g – obciążenie ciągłe próbki materiału, N/m
l
8 l - rozpiętość belki między podporami, m
Wskaźnik wytrzymałości przekroju zginanego belek
bh 2
_____ b – szerokość belki, m
W= , m3 h - wysokość belki, m
6 h
b
[ Stefańczyk B.,(red.) Budownictwo ogólne Tom 1 Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa 2005, s. 76,77] 52
1.3.4. Podatność na
rozmiękanie „(…) destrukcyjny wpływ wody na cechy wytrzymałościowe materiału.”
Rc(n)
_____
k= Rc(n), Rzg(n) – wytrzymałość na ściskanie (zginanie) próbki materiału
Rc(s) w stanie nasycenia wodą, MPa
Rc(s), Rzg(s) - wytrzymałość na ściskanie (zginanie) próbki materiału
lub w stanie suchym, MPa
R
____zg(n)
k=
Rzg(s)
„Największy spadek wytrzymałości pod wpływem zawilgocenia wykazują wyroby na bazie spoiw gipsowych (30-70%).
Materiały ze szkła i stali mają współczynnik rozmiękania bliski 1, co oznacza, że stopień zawilgocenia nie ma wpływu
na ich wytrzymałość.”
1.3.5. Sprężystość „(…) zdolność materiału do przyjęcia początkowej postaci z chwilą usunięcia
działającej siły.”
σ
_____
E= , Pa σ - naprężenia powstające przy rozciąganiu lub ściskaniu, Pa
ε ε - wydłużenie względne wywołane przez naprężenia
przy czym:
P
____ P - siła ściskająca (rozciągająca), N
σ= F - pole przekroju próbki ściskanej (rozciąganej), m2
F
natomiast:
Δl
____
Δl - skrócenie (lub przyrost) długości , m
ε= l0 - długość pierwotna próbki, m
l0 fot. Jerzy Suchanek
1.3.5. Sprężystość
Zależność
odkształcenia
sprężystego od
„Odkształcenie sprężyste i naprężenia są w przybliżeniu naprężenia
proporcjonalne. Międzyatomowe siły utrzymują atomy
ciała w określonym wzajemnym położeniu.”
Naprężenie σ
Odkształcenie ε
2.5. Sprężystość
250000
Współczynnik sprężystości Współczynniki sprężystości wzdłużnej niektórych materiałów
materiał wzdłużnej, Mpa budowlanych
1 stal 205800
200000
2 cynk 127400
3 marmur 78400
4 aluminium 70560 150000
5 szkło zwykłe 66640

6 granit 58800
7 beton żwirowy 24500 100000
poliestry zbrojone włóknem

8 szklanym 19600
50000
9 drewno dębowe 11250
10 piaskowiec 9800
11 drewno sosnowe 9800 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
12 ceramika porowata 4900
13 beton komórkowy 2160
14 polichlorek winylu twardy 1960
1.3.6. Plastyczność „Zdolność materiału do zachowania trwałych odkształceń, tzn. do zachowania zmian
kształtów i rozmiarów po usunięciu sił, które te odkształcenia spowodowały.
Odkształcenie to jest skutkiem trwałego przemieszczenia atomów w materiale. Ma
miejsce wówczas, gdy następuje przekroczenie (…) naprężenia, zwanego granicą
plastyczności materiału.”
„Plastyczność w istotny sposób ulega zmianie w

zależności od wilgotności (glina), temperatury,
szybkości narastania obciążenia (bitumy).”
fot. Jerzy Suchanek
1.3.7. Pełzanie
„Ciągły wzrost odkształceń plastycznych materiału bez zmiany wartości działającej
siły zewnętrznej.”
„Materiały krystaliczne charakteryzują się małym pełzaniem, natomiast bitumy bezpostaciowe i niektóre tworzywa sztuczne
przy małych naprężeniach wykazują duże prędkości odkształcenia, zwłaszcza, gdy towarzyszy temu podwyższona
temperatura.”
[ Stefańczyk B.,(red.) Budownictwo ogólne Tom 1 Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa 2005, s. 80] 58
1.3.8. Lepkość
„Lepkość jest miarą tarcia wewnętrznego cząsteczek materiału.
Zależy od temperatury, ciśnienia i rodzaju materiału.
Charakterystyczne jest tzw. płynięcie, czyli natychmiastowe odkształcenie materiału
pod wpływem działania nawet bardzo małego naprężenia stycznego.”
dν
____
Fs = η S τ - naprężenie, Pa
dl η - współczynnik lepkości dynamicznej, Pa ּs
τ
_____ dν/dl – gradient prędkości odkształcenia, 1/s
przy η= Fs – siła styczna powodująca ruch cieczy, N S
Fs
____ dν/dl S – powierzchnia, m2
τ= Fs
S
1.3.8. Lepkość
materiał współczynnik lepkości, Pa s
1 woda 0,001
2 oleje smarne 10 - 102
3 żywice i gumy 102 - 108
4 tworzywa sztuczne 105 - 1011
5 szkło 1011 - 1019

Współczynniki lepkości dynamicznej niektórych materiałów
[ wg Stefańczyk B.,(red.) Budownictwo ogólne Tom 1 Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa 2005, s. 82] 60
1.3.9. Relaksacja „Spadek naprężeń w materiale poddawanym stałemu odkształceniu.”
1.3.10. Ciągliwość
„Zdolność materiału do osiągnięcia znacznych odkształceń plastycznych pod
wpływem sił rozciągających, bez jego zniszczenia.”
1.3.11. Kruchość
„zjawisko nagłego zniszczenia materiału pod wpływem działania sił, bez
wyraźnych oznak odkształceń poprzedzających zwykłe zniszczenie’”
Rr
____
k= Rr – wytrzymałość na rozciąganie, Mpa
Rc Rc – wytrzymałość na ściskanie, MPa
Materiały o k‹1/8 uważa się za kruche (szkło, żeliwo, ceramika i większość materiałów kamiennych)
1.3.12. Twardość „odporność na odkształcenia pod wpływem nacisku sił skupionych na jego powierzchnię.
Odkształcenia w materiale powstają przy wciskaniu w niego wgłębnika z materiału bardziej
twardego lub przy zarysowaniu jego powierzchni.
sposób oznaczania twardości zależy od rodzaju materiału (metody statyczne Brinella,
Rocwella, metoda dynamiczna Shore’a).
Dla materiałów kamiennych stosuje się skalę Mohsa. Badanie twardości polega na
zarysowaniu powierzchni badanego materiału jednym z kolejnych minerałów. Stopień
minerału poprzedzającego ten, który próbkę zarysował, określa jej twardość”
„O wielkości twardości decyduje charakter wiązania, typ struktury i mikrostruktury materiału.”
1.3.13. Ścieralność
„Podatność materiału do zmniejszania objętości lub masy pod wpływem działania sił
ścierających. (…) zależy od budowy materiału, jego twardości i elastyczności.
Miarą ścieralności jest pomiar strat na wysokości lub ubytku masy próbki w wyniku
ścierania. ”
a) aparat Alpha dla drewna
b) aparat Stuttgart dla wyrobów podłogowych z tworzyw sztucznych
c) bęben Los Angeles dla kruszyw do nawierzchni drogowych
d) tarcza Boehmego dla materiałów kamiennych lub betonów
63
[ Stefańczyk B.,(red.) Budownictwo ogólne Tom 1 Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa 2005, s. 84]
1.3.14. Odporność na „(…) zdolność przeciwstawienia się nagłym siłom uderzeniowym.

uderzenia Określa się ją energią potrzebną do stłuczenia lub przełamania badanych
próbek materiału.
(…) zależy głównie od struktury krystalicznej materiału.”
1.3.15. Tiksotropia „(…) rozpad struktury szkieletowej żelu pod wpływem czynników mechanicznych
(wstrząsania lub mieszania) i ponowne jej odtworzenie w stanie spoczynku, a więc
upłynnienie pod wpływem sił ścinających, a następnie odbudowanie struktury.
Parametrem fizycznym odzwierciedlającym stopień naruszenia lub odbudowy struktury
jest lepkość efektywna, która np. podczas naruszania (ścinania) maleje.”
- największa lepkość ciała o strukturze praktycznie nienaruszonej; najmniejsza lepkość
ciała o strukturze zniszczonej;
[ Stefańczyk B.,(red.) Budownictwo ogólne Tom 1 Materiały i wyroby budowlane. Arkady Warszawa 2005, s. 84]
64
1.4. Właściwości estetyczne materiałów budowlanych
Barwy widmowe
65
fioletowa (380-436 nm)
indygo
błekitna 436-495 nm
zielona (495-566 nm)
żółta (566-589
pomarańczowa (589-627 nm)
czerwona (627-780 nm)
66
Isaac Newton, Opticks, 1704, Book I, Part II, Plate III, Fig. 11.
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Newton%27s_colour_circle.pn
g/180px-Newton%27s_colour_circle.png
https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Color_circle_(hue-sat).png
Geometria odbicia światła 1.4.1. Właściwości optyczne - barwa
Światło padające
Kąt padania
Światło pochłonięte
Kąt odbicia
Światło odbite
69
1.4.2. Rysunek
Rysunek [w przypadku drewna] to „dekoracyjny wzór widoczny na powierzchni cięcia drewna, utworzony przez jego
elementy strukturalne, lecz termin ten często stosuje się także do widocznych różnic barwnych. Cztery najważniejsze
elementy strukturalne wpływające na rysunek to: włókna, przyrosty roczne, promienie i sęki”.
[Dinwoodie J.M., Timber, in: Soutsos M., Domone P., Construction Materials: Their Nature and Behavior. Kindle Edition (5th Edition), p.487]
Przekrój styczny Przekrój promieniowy
Rysunek zależy od kierunku przekroju.

70
1.4.3. Faktura
„Faktura jest cechą charakteryzującą powierzchnię materiału. Stwarza ona wrażenie wzrokowe, polegające na wyczuciu
jednorodności powierzchni materiału bez względu na to, co jest jej tworzywem np. linie, chropowatość czy barwne plamy.
W materiałach budowlanych mogą występować powierzchnie połyskliwe, matowe, chropowate lub przestrzennie
ukształtowane.”
[Parczewski W., Materiały budowlane. PWN Warszawa 1975, p. 59]
połysk mat faktura

71
1.4.4. Przezroczystość i przejrzystość
przezroczystość przejrzystość
Metz, witraż w katedrze photo: Jerzy Suchanek 72
Cottbus, biblioteka BTU photo: Jerzy Suchanek

Mater1 23 S

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mater1 23 S

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Materiałoznawstwo

Dr hab. inż. arch. Jerzy Suchanek, prof. PP

1.1. Klasyfikacja materiałów budowlanych

1.1.1. Klasyfikacja nawiązująca do witruwiańskich cech dzieła architektonicznego:

1.1.2. Klasyfikacja nawiązująca do stopnia przetworzenia przez człowieka

1.1.3. Klasyfikacja nawiązująca do sposobu zespolenia materiałów w strukturze budynku

1.1.4. Klasyfikacja asortymentowa

1.1.5. Klasyfikacja wg mikrostruktury

1.1. Klasyfikacja materiałów budowlanych

1.1.5. Klasyfikacja wg mikrostruktury

„Budowę wewnętrzną materiałów odzwierciedlają:

[Parczewski W., Materiały budowlane. PWN Warszawa 1975, s. 15]

1.1.5. Klasyfikacja wg mikrostruktury

„Ciała stałe podzielono na krystaliczne i bezpostaciowe.”

Model dwuwymiarowy mikrostruktury ciała: a – krystalicznego, b- bezpostaciowego 10

1.1.5.1. Metale Elektrony walencyjne tworzą gaz elektronowy,

Duża przewodność cieplna i elektryczna

materiał konstrukcyjny (żeliwo, staliwo, stale węglowe, stale

Struktura Występują trwałe wiązania międzyatomowe i struktura krystaliczna

Brak przewodnictwa elektrycznego i ograniczona przewodność cieplna

materiał konstrukcyjny (ceramika tradycyjna) okładzinowy (płytki)

Struktura Brak struktury krystalicznej, budowa amorficzna; Najbliższe atomy uporządkowane,

właściwości Przezroczystość dla światła widzialnego, kruchość i małe przewodnictwo cieplne

Szkło można poddawać procesom technologicznym takim jak: prasowanie,

właściwości Ceramika o wysokiej twardości i udarności w wysokiej temperaturze, osadzona w

zastosowanie Elementy robocze w maszynach skrawających (np. węglik tytanu)

Polimery liniowe – w temperaturze pokojowej bezpostaciowe lub częściowo

właściwości Polimery silnie usieciowane – nie miękną przy podgrzewaniu

Stany fizyczne polimerów bezpostaciowych;

1. 2. Właściwości fizyczne materiałów budowlanych 1.2.1. Gęstość

Masa jednostki objętości materiału bez uwzględniania porów wewnątrz materiału

m ms - masa suchej, sproszkowanej próbki materiału, kg

1.2. Właściwości fizyczne materiałów budowlanych 1.2.2. Gęstość objętościowa

m ms - masa suchej, sproszkowanej próbki materiału, kg

Nazwa materiału gęstość ρ, g/cm3 gęstość objętościowa ρo, g/cm3

Beton zwykły 2,8 2-2,2

1.2. Właściwości fizyczne materiałów budowlanych 1.2.2. Gęstość objętościowa

gęstość i gęstość objętościowa

Beton zwykły 2,8 2,1 8

Cement 3,1 1,15 7

szkło 2,65 2,65 2

1.2. Właściwości fizyczne materiałów budowlanych

1.2.2. Gęstość objętościowa

min. gęstość objętościowa ρomin, max. gęstość objętościowa ρomax, 8

Beton zwykły 2 2,2 7

Cement 1,1 1,2

Drewno 0,45 0,95

szkło 2,65 2,65 2

stal budowlana 7,85 7,85

1.2. Właściwości fizyczne materiałów budowlanych

1.2.3. Gęstość Masa jednostki objętości materiału sypkiego w stanie luźnym

ρ ρo – gęstość objętościowa, kg/m3

1.2. Właściwości fizyczne materiałów budowlanych

Materiały porowate dzieli się na:

1.2. Właściwości fizyczne materiałów budowlanych

1.2.6. Wilgotność Zawartość wody w materiale (w danej chwili)

mw – masa próbki materiału w stanie wilgotnym (w danej chwili), kg

1.2. Właściwości fizyczne materiałów budowlanych

1.2.7. Nasiąkliwość wagowa

Zdolność pochłaniania wody przez materiał przy ciśnieniu atmosferycznym

mn – masa próbki materiału w stanie nasycenia wodą, kg

1.2. Właściwości fizyczne materiałów budowlanych

1.2.8. Nasiąkliwość objętościowa