υ-

2 . II. Α ·
X

Α, Μ Ο Σ Χ Ι Α Ο Γ

Η ΛΗΜΝΟΣ
ΗΤΟΙ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΔΟΚΙΜΙΟΝ Τ Η Σ ΝΗΣΟΓ Τ Α Γ Τ Η Σ

Άιχό τω ν άρχαιοτάτω ν χρόνων

μέχρι τω ν χα&' ή μάς

ΕΙΣ Δ Υ Ο ΤΕΥΧΗ

Φ ω τότυπη έπανέκδοση (1979) μ έ πρόλογο Γ . Β ολετά

ΤΕΥΧΟΣ Α'.
'Απδ τών άρχαιοτάτων χρόνω ν μέχρι τον 1770·

ΕΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ.
ΕΚ ΤΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ « ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ» Γ. ΤΗΝ ΙΟΥ

1907
 Ό ιστορικός τή ς Λ ήμνου . Ά ρ γ ό ρ ιο ς Μ ο σ χ ίδ η ς

“Ενός άπό τούς διαπρεπέστερους φιλόλογους τής προπολεμικής πε­

ριόδου, πού άφησαν πίσω τους όνομα κα ί έργο. είναι ό Λ ή μ νιο ς ισ το ρ ι­
κός κα ί έχπαιδευτικός Ά ρ γύ ρ ιο ς Μ οσχίδης. γεννημένος α τά 1865 ατό
κεφαλοχώ ρι τής Λ ήμνου Κ αμίνια ( τ ό πατρικό του ίπώ νυμο Κ ω στάντιος)
καί πεθαμένος πρόωρα α τό Κ άιρο σ τά 1912. λίγους μή νες πρίν άπό τήν
άπελινθέρω ση τής ύπόδουλης πατρίδας του.
'Ο Μ οσχίδης. ώ ς συγγραφέας κ α ί ιστορικός τή ς Λ ήμνου, άναδείχθηκε
ό άξιολογώ τερος ίκπ ρό σ ω π ο ς τοϋ Λ ημνιακοϋ πνεύματος, κορυφαίος δι­
δάχος. ιστορικός συγγραφέας καί ρήτορας άπαράμιλλος. Λ ιε κ δ ικ α θέση
σ τή σειρά τώ ν μεγάλω ν τοπικώ ν ιστοριογράφω ν τοϋ περασμένου αΙώνα.
Ό Ά ρ γϋ ρ ιο ς Μ ο σ χίδ η ς είναι ένα φαινόμενο αύτοδημιοϋργητου σ ο ­
φού. Ά π ό τό μ ικ ρ ό σχολειό τοϋ χω ριοϋ του κατόρθω σε νά ίκπορθήαει
ώ ς σπουδαστής, μ έ τήν τρίαινα τής Ακαταγώνιστης φιλομάθειάς του. τά
πανεπιστήμια τής Γερμανίας κα ί νά καταλάβει μιά άπό τίς ύψ ηλότερες
σχολαρχικές θέσεις τή ς έποχής του. ώ ς διευθυντής τής περιώνυμης
Ά μ π έτεια ς Σ χο λ ή ς ΚαΙρου.
Τελειόφοιτος τοϋ σχολαρχείου τής Μ ϋρινας (Κ άστρο), πού λεγόταν
τότε Ά ντω νιά δειος Σ χολή, τέλεκοσε τήν Ε ύαγγελική Σ χ ο λ ή Σμύρνης.
"Υστερα. σ τήν Α θή να , δουλεύοντας κα ί σπουδάζοντας, τελειώ νει τή
Φ ιλοσοφική Σ χ ο λ ή τοϋ Π ανεπιστημίου Α θ η νώ ν (1895). Π αίρνει Αμέσως
θέση σχολάρχη σ τά Β ο υ ρλά ίξοικονομ εΐ χρήμα τα κ α ί φ εύγα καλπάζον­
τας σ τή Γερμανία (Μ όναχο, Βερολίνο), δπου, τρία χρόνιο, σ πούδα ζα παι­
δαγω γικά αυμπληρώ να τίς έρευνές του πάνω σ τή ν ιστορία τή ς Λ ήμνου
καί γυρίζοντας σ τά 1900 διορίζεται γυμνασιάρχης Κυδωνιών, δπου έρ-
γάζεται άποδοτικώ τατα κ α ί παράλληλα άσχολείται μ έ τή ν ισ το ρ ία τής
περίφημης Α κα δ η μ ία ς Κ υδω νιώ ν κα ί τούς μεγάλους αχολάρχες τούς
Βενιαμίν Λ έσβιο καί Θ εόφιλο Κ ά Ιρη 0 1 μελέτες του. δημοσιευμένος στήν
4 « Α μ ά λθ εια » Σ μύρνης κ α ί σ τή «Νέα Ζ ω ή « τής Α λεξάνδρεια ς, είναι
σημαντικώ τατες, γιατί στηρίζονται σέ Ανέκδοτο άρχα ακό ύ λ ικ ά πού
πρώ τος έραίνησε καί έφερε α τό φώς.
■
 Σ τά 1905 τόν βρίσκουμε να διδάσκει ώς καθηγητής σ τό Ά β ιριδ -
φιιο Γυμνάσιο τής Αλεξάνδρειας καί νά γράφει τήν ιστορία τής Λήμνου,
πού τόν πρώτο της τόμο τόν δημοσίω σε ατήν Α λεξάνδρεια στά 1907.
χωρίς να μπορέσει πιρισπασμένος όπό τά βαριιά σχολυρχικά καθήκοντα
τον πού Επωμίστηκε τόν ίδιο χρόνο ώς διευθυντής τής Ά μ π ετεια ς Σ χο ­
λής ΚάΙρου. νά δλοκληρώ ση τό έργο. τυπώνοντας καί τό δεύτερο τόμο.
πού. ώς φαίνεται τόν είχε γραμμένο σ τό μεγαλύτερο μέρος του. άΛΛιί δεν
σώθηκε. Κ ατά τή διαγραφή τού συγγραφέα περιλάμβανε τή νεώτερη ισ το ­
ρία τής Λήμνου άπό τού 1770-1907 «ύπό έποψιν θρησκευτικήν, παιδευ­
τικήν. οικονομικήν, διοικητικήν, γεωργικήν κλπ. »
'Ο πρώτος τόμος τού έργου μ έ τήν ιστορία τής Λήμνου ώ ς τά 1770.
σήμερα όλότελα έξαντλημένος. άνασιίρεται άπ ' τήν άφάνεια καί παραδί­
νεται στήν πλατεία κυκλοφορία στά πλαίσια των μελετώ ν τού Ε ' Δ ιε­
θνούς Συμποσίου τού Αιγαίου, πού συνέρχεται έφέτος σ τή ν πατρίδα τού
συγγραφέα. Μ έ τή φωτοτυπική αύτή έπανεκόοση, ξαναζεί ενα έργο. πού
ούτε ό χρόνος, ούτε ή γλωσσική του μορφή πού ανάγκασε σ τά 1956 τό
γυιό τού συγγραφέα φιλόλογο καί αύτό τής Ά μ π ετεια ς Σ χο λ ή ς Ά λ έ ­
ξη ι ϊρο Μ οσχίδη νά τό άποδώσει σ έ «άπλούστερη νεοελληνική» σε. συ-
νι ιες τής ίφημερίδος «Λήμνος· 8-7.1956. ούτε τά νεώτερα στοιχεία πού
έφεραν, ή θά φέρουν οί έρευνες, μπορούν νά τού άμαυρώσουν τή μνη­
μειακή του άξια
Β ιβλιογραφία Γιά τόν Άρ)·ύριο Μ ο σ χίδη κα ί τό έργο του έχουν
γράψεε Ν. Ίω ά ννο υ Λήμνιος: Ά ρ γν ρ ιο ς Μ οσχίδης. Δ ιευθυντής Ά μ ­
η α ε ί ου Σχολής. Α ν α γέν ν η σ ις (έφημ. Κάιρου) 8/21 κα ί 15/28 Α π ρ ιλίο υ
1912 (διεξοδική βιογραφίιό-Ε ύγένιος Μ ιχ α η λ ίδ η ς: Ά ρ )ν ρ ιο ς Μ οσχίδιγς
(1865-1912)- » Ό Βίας», περιοδικό τής Α λεξάνδρεια ς, τεύχος 47. Φεβρ.
1954 σ ε λ 8-9-Ν. Μ η λιώ ρη ς (Νεμ.) Ά ρ )ύ ρ ιο ς Μ οσχίδης. Π ροσω πικό-
τητες τού παρελθόντος. «Μ ικρασιατική Ή χώ ». Μ ά ρτιος 1969. σελ. 2
(μ έ φωτογραφία τού Μ οσχίδη)-Τού ίδιου; Τ ά Βουρλά τής Μ . ’Α σίας
τομ. Α ' σ ε λ 18. 208 καί Αλλαχού-Γ ιά ννης Π α π ουτσ ιδά κ η ς, άρθρα στόν
«Αίολικό Κ ήρυκα» Α θ η νώ ν 23. 30 Μ ά η καί 6. 13 Ίο ύ ν η 1954.
Γ. Β Α Λ Ε ΤΑ Σ
Λήμνος Μ άης 1979
Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ
Έ χ α θ ή μ ε ιΤ ιτ ι ιττί τιοί- μ α θ η τ ικ ώ ν το ΰ γ υ μ ν α σ ίο υ ί.δράνω ν, ο τε
ίγ ε ν ν ή θ η εν ή/ιΐν ύ π ό θ ο ς νιι Ια το ρή σω μ εν τά ς τ ύ χ η ς τ ή ς Ιδ ια ίτερ η ς
η μ ώ ν πατρίδας. Μ α χ ρ ά έχτο τε δ ίε ρ ο ε ν α η · σειρά ίτώ ν , κ α ι ό π ό θ ο ς ιμ ιώ ν
εκείνος αντί νά ηβεαΟή π ρ ο τώ ν δ ν η γερ ε ιώ ν το ΰ έρ γο υ , τ ά ς οπα ίας οσοι
ά ν η ρ χ ύ ιιε θ ' εις ν ψ η λ υ τέρ α ς β α θ μ ίδ α ς τώ ν α π ο υδ ιο ν ή μ ιο ν το σ οντοι
ει’χρινέπτερον έβ λέπ ο μ εν, το υ να ν τίο ν ώ γ κ ο ΰ τυ χ α ΐ εμ εγα λΰ ν ετο . Ο νδ έ-
π ο τ ' ίν τοϋτοις θ ά ίπ λ η ρ ο ΐπ ο , αν μ'η κ α θ ίσ τ ιπ υ ή /ά ν δ υν α τό ν να έ π ο ιη τ -
λ η θ ώ μ εν τή ν είς Γ ερ μ α νία ν μ ετιίβα α ιν η μ ώ ν κα ι ν π ο κ λ επ το ν τες γρ ο ν ο ν
εκ τοΰ χνβίιιυ η μ ώ ν έρ γο υ σνλλέξτομεν κ ιιΐ /ιελετή α ο η ιεν υ,τι εσ χετιζετυ
π ρ ο ς τό ζή τη μ α η μ ώ ν . Ά π ε λ θ ο ιπ ε ς εκ εΐθ εν τα χ υ τευ ο ν ή ίίτι ειχ ο μ εν
ά ρ χ ή θ η ’ προορίσει ένεκα λόγοιν α ν εξα ρ τή τω ν τή ς θελή σεοις ιμ ιώ ν, κ α ι
επομένοις π ρ ιν ή έτι π ερ ά νιο μ εν τή ν έπ'ι τυ ι’του μ ελ έ τη ν , εΐδ ο μ εν η μ ά ς
άρτους ή να γχα σ μ ένο υ ς να <5ια κ ό ψ ο ιμ εν τή ν π ε ρ ί το ΰ το ιν α α χό λη σ ιν ο ν
μ ό νο ν διότι τό δ ημ ό σ ιο ν η μ ώ ν έρ γο ν ά π ε ρ ρ ό γ ε ι ά π α ν τα η μ ώ ν το ν χ ρ ό ­
νον άλλα κα ί διότι ίπ εισ ό ό ιύ ν τι έπ ελ θ ό ν ά μ α τ ή εκ Γ ε ρ μ α ν ία ς επ α νύ δ ω
ίνέβα λεν ή μ ϊν και θ λίψ ιν κα ί ά π ο γο ή τευ σ ιν ο ν μ ικ ρ ό ν . Τ ο /π ο ν ένεκα εξα ­
ετία δλη π α ρήλθ ε, π ο λλά κις δε. δ ιη ρ ω τώ α εθ α π α ρ ά φ ίλω ν π ε ρ ί τή ς τ ύ χ η ς
το ΰ έργον, οπερ Α περχόμενοι εκ Γ ε ρ μ α ν ία ς ειχο ιιεν α γγείλει, άτι π ρ ο σ ε­
χ ώ ς θ ά εξεδίδομεν.
Έ ν τώ μ ετα ξύ είχε α υνχείεα θή π λ έο ν ή εργα σία κ α ι ίσ χεπ τό μ ε.θα
μά λιστα μ ετά τή ν έγκατάστασεν η μ ώ ν εν τα ύ θ α π ε ρ ί ίκ δ ό α εω ς α ν τη ς,
ΰτε άντελήφ θημεΐ', δνι νέα δυσχέρεια επ επ ρ ό σ θ ει, ή ς ένεκα εκινδόνενε. τό
ίρ γο ν να μ έν η διά π α ντό ς έν χειρ ο γρ ά φ ο υ α ν τη ό φ εώ ρ α τή ν δαπάνιχν.
Έ νο μ ίσ α μ εν, δτι ή δ υ νά μ εθ α νά ύ π ερ π η δ ή σ ω μ ε ν τα ν τη ν ίκ δ ίδ ο ν τες τό
δεύτερον ήδη Αγγελίας κ α ί π οιούμενοι έχχλη α ιν μ ά λ ισ τα π ρ ό ς το ύ ς σ ν μ -
πολίτας ήμ ώ ν. Δ υ σ τυ χ ώ ς τό Α ποτέλεσμα δέν · ν π ή ρ ξ εν έν θ ο ρ ρ υ ν τιχό ν
ίσως ένεκα άπροσφόρου ένεργείας η μ ώ ν α ϊτ ώ ν , διό χ α ΐ ή ρ χίσ α /ιεν νά
λησμονώ μ ε ν τό τβ έργο ν χ α ΐ τό ζ ψ η μ α κ α θ ό λο υ τούτο, ΰ τε μ ε γ ιτ λ ό φ ρ ω ν
κ α ί μ ε γ ά θ υ μ ο ς ψ υ χ ή , ό ά ν ή ρ ό 'σ τις τ ο ϊ ς π ά σ ι ν ε ί ν α ι γ ν ω σ τ ό ς
δ ιά τ ή ν ε ό γ ε ν ή δ ς μ ή ν κ α ί π ρ ό θ υ μ ο ν χ ά α ιν , μ ε θ ή ς φ έ ρ ε τ α ι π ρ ό ς
τ ό ε ύ ε ρ γ έ τ ε ΐν τ ή ν π α τ ρ ίδ α , χ α ΐ τ ο ϋ ό π ο ίο ν τ ό σ ε π τ ό ν ό ν ο μ α έ ν ο -
 (5
μ ιο α μ ε ν π ρ έ π ο ν ν ά χ ο α μ ή ο η τ ή ν π ρ ο μ ε τ ω π ίδ α τ ο ν έ'ρ γου η μ ώ ν ,
προέιρεφεν ημάς νά προβώιιεν εις τι/ι· ιχδοσιν άναλαμβάνων τι/ν άνιιγ-
χαιονααν σχετικήν δαπάνην
’. Ί ϋ ά χα ι ε’ν τή σ υ γ γ ρ α φ ή αυτί] μ ε γ ά λ ο ι υ π ή ρξα ν αί προκύψ α σαι
δι-σχερειαι πρώ τον μ εν ο νύ έν υ π ή ρ χ ε προεκδεόο/ιέτον περί Λ ή μ ν ο υ
ίρ γο ν Ή ολιγοσέλιδος π ρ α γ μ α τε ία τοϋ Κ/ΐΟίΙβ ή λατινιστί γεγρα μ μ ένη
ον αονον εν τοΐς πλειστοις ήτο α π η ρ χ α ιω μ έν η , άΑΑά χαι π υλυ άπεϊχε νά
περιλααβανη εν συνεχεία τή ν ιστορικήν τί/ς Λ ή μ ν ο υ δράαιν. Ουδέν σχεδόν
έποαενω ς εΐχομεν νά ώ φ ε λ η θ ώ μ ε ν έξ α υ τή ς ώ ς επίσης καί εξ ετέρου
έργου έλληνιστι το ιπ ο υ α υ γ γ ε γ ρ α μ μ έ ν ο υ υ π ό ενθουσιώ δους /ιεν φίλου
τής πα τρίου ιστορίας άλλά δ υ σ τυ χώ ς μ ή α υ γκ εχρ ο τη μ ένο υ π ρ ο ς τοιαύτην
εργασίαν τοϋ μ α κ α ρ ίτο υ σ υμ π ο λ ίτο υ Γ εω ρ γ. Π αντελίδου. Το εργον αυτού
ίπ ιγρ α φ ο μ εν ο ν Ι σ τ ο ρ ί α τ η ς νι'/σου Λ ή μ ν ο ν ά π ύ τ ο ύ ς ά ρ χ α ιο τά τ ο ν ς
χ ρ ό ν ο υ ς μ έ χ ρ ι σ ή μ ε ρ ο ν είναι μ ε ν ά π λ α ϊ ση/ιειώ σεις (έρανισθεΐααι κατά
τό μεγιστον μ έρ ο ς έχ τή ς π ερ ιη γή α εω ς τού Οοηζβ, δοτις κατά τό 1 8 5 8
π ερ ιη γη θ εις τή ν νήσον έξέό ω χεν αμέσω ς μ ετά τα ϊηα τά ς εντυπώσεις
αυτού) άνεν σχεδόν άξίας, α λ ίά δειχνχ<ει, δτι ή γενεά τω ν πατέρω ν
η μ ώ ν (τό εργο ν έξεδό θη τώ 1 8 7 6 ) κα ίπ ερ υλιγώ τερον η μ ώ ν ανεπτυγμένη
ετίμα κα ί εαεβε περισσότερον τά ς Μ ούσα ς, ο ύ δ ' έ ζ ψ ε ι τήν ευτυχίαν έν
αόνη τή συσσω ρεύσει τώ ν υλικώ ν τοϋ π λ ο ύ το υ α γα θώ ν. Μ ή ληομονώ -
μετ, δτι κα τά τούς χρ ό νο υ ς εκείνους έτερον μ ε γ ά θ υ μ ο ν τής Λ ή μ ν ο υ τέχνον
ό αείμνηστος Ιω ά νν η ς Ά ν τ ω ν ιά δ η ς ή γ ε μ ο ν ιχ ώ ς έδαπάνηαεν υ π έρ λ α μ ­
πρός α λη θώ ς εχδόαεω ς τή ς Ισ το ρ ία ς το ύ *Ε λληνικού Έ θ ν ο υ ς τ ον άοιδί-
μ ο ν Π α π α ρ ρηγο πυύλλο υ.
Έ π ε π α π ρ α γμ α τεϊα ί τινες π ερ ί /ιερ ικ ώ ν τή ς λημνιακής ιστορίας
ζητημά τω ν ού μόνο ν κα ί αύται άπτ}ρχαιω μέι·αι έν -τοΐς πλείατοις ήααν
ά ϋ ’ είχον κα ί άλλο π ρ ό σ θ ετο ν κακόν, ο τι ε ΐ κα ί άνεφ έρυιπυ ώ ς τα πολλά
εις το π ο γρ α φ ικ ά (περί Μ ο σ ύχλο υ, Χ ρ ύ ο η ς κ.τ.τ.) ζη τή μ α τα ειχον γρα φή
έν π α ντελεϊ άγνοια κα ί / ιακρά ν τώ ν τύ π ω ν, οΓ>ς έζήτουν νά καθορίαωοιν.
Έ ν φ λο ιπέ» κα ί εκ το ύτω ν μικρι'ι π α ρείχετο ή μ ϊν επικουρία, ά φ ' ετέρου
έν τοΐς κυρίω ς ίστορικοΐς ζη τή μ α σ ιν , τα οποία α κ ρο θ ιγώ ς κα ι δι ολίγων
έπ ρ α γμ α τεύθη α ά ν τινες τώ ν σ υ γγρ α ψ ά ντω ν ιστορίαν τού ελληνικού έθνους,
έκράτει παρά τοΐς πλείατοις άκρα το ς π υ ρ ρ ω ν ισ μ ό ς καί υπερβολική προς
τήν παράδοοιν δυσπιστία. Ε ις τή ν έπ ικ λινή τα ύ τη ν οδόν, ήτις ολίγον άφί-
σταχαι τή ς πεπ λα νη μ ένη ς, δεν ήθελήσα/ιεν νάκολουθήοω μεν αυτούς-
τουναντίον ίδ είξα μ εν το ν προ σή κο ντα π ρ ο ς τά ς μα ρ τυρ ία ς τώ ν παλαιών
σεβασμόν έχει μόνο ν ά π ο μ α κ ρ \·νθ έντες ή υλο>ς απορρίψ αντες αιπας,
7
δ π ο υ ένεκα ά\π:φάαεοιν ή άλλων λόγιαν καταφανές ήμϊν Ιφαίνετο τό
σφαλερόν αυτών.
Ού ιιιχρ ά ν δυσχέρειαν παρέοχεν ή/ιϊν καί ή πλη θ ώ ρ α τώ ν μ ύ θ ω ν,
έν οΐς είναι ένυφ α π /ιή η πλείον π ό σ η ς άλλης όμοταγονς νήσου ή Ιστορία
τής Λ ήμνου. Ν άποκλείοω μεν ΰλω ς τά άφ θονονντα τα ύτα μ υ θ ικ ά στοι­
χεία δεν ίπετρέπετο ή/ιίν, άλλ’ ουδέ πάλιν νάνυψ ώ σω μεν αυτά εις θέαιν
Ιστορικών γεγονότω ν ήτο ό ρ θ ό ν έζητ ήσα/ιεν λοιπόν διά /ιέαου τού ενιαχού
μέν πυκνού ενιαχού δέ λεπτού μ υ θ ικ ο ύ πέπλου νάνιχνεύσω μεν καί άπο-
χω ρίαω μεν τον ύποκρυτνχόμενον Ιστορικόν πυρήνα χω ρίς νά έπεκτα-
θ ώ μ εν είς διεξοδικός καί λεπτομερείς ερμηνείας αΰτών, οπότε τό ίργο ν
θά ίλάμβανεν δψιν μυθολογικού έγχι,ιριδίου.
Μ εγάλος τουναντίον ώφελείας ή ρ νσθ ημεν Ικ τώ ν Ιπ ιγρα φ ώ ν, αχτίνες
άποτεΊοΰοαι τό Ιπίαημον άρχείον τώ ν δημοσίω ν π ρά ξεω ν τώ ν προγόνω ν
ήμέόν θ ά ήααν άνυπολογίστου άξίας, δν Ιαώζοντο πάααι. Δ υστυχώ ς αί
νυν γνω στοί ήμϊν έπιγρα φ αί τής Λ ή μ νο υ είναι π ο λύ όλίγαι, εΐ καί το
περιεχόμενον αυτώ ν πλείατου λόγον άξιον. 01 τόποι έν οΐς άνευρίσκονται
έπιγρα φ αί έπί τής νήσοι>είναι κυρίω ς τρεις, ή σημερινή πρω τεύουσα, ένθα
έχειτο τό πάλαι ή Μ νρινα, ή Π αλαιύπολις ένθα ή Ή φ α ισ τία , κα ί ή Κ ώ μη,
δπου ήχο Ιδρυμένος ναός τοϋ Ή ρακλέους. Ο ΰδεμία έν τούτοις Α μφ ι­
βολία, δτι τό έδαφος κρύπτει πολλάς «τι εν τε τιίίς είρημέναις θέσεαιν χα ΐ
άλΛαχοΰ τής νήσου.
Κ α ί έτερον ζή τη μ α άναφερυμενον κυρίω ς είς τόν τρόπον τή ς έχθ έ-
οεως τώ ν γεγονότω ν έδυαχέρανέ π ω ς ή μας- είναι δήλα δή γνοιστόν, δτι
ή Ιστορία τής νήσου χατά μ έγα μ έρ ο ς συνδέεται ατενώς π ρ ο ς τη ν τής
πόλεω ς τών Α θη να ίω ν, ν φ ' ή ν έπί μά κρους αιώνας ύπ ήγετο ’ ίπεβάλλετο
λοιπόν νά έκθέτω μεν τά γεγονότα ούτως, ώστε νά μ ή φαινώ μεθα, δτι
γρά φ ομ εν Ιστορίαν τώ ν Α θ η ν α ίω ν Γνα δέ μ ή π εριπέοω μεν είς τούτο
προετιμήοαμεν νά αυντέ/ιω /ιεν ένιαχοΰ τή ν άφήγηαιν ήμ ώ ν, ήτις συντο­
μία έλπίζο/ιεν, δτι όέν θ ά βλάψη τή ν κατανόηαιν, διότι 6 άναγνώστι\ς
υποτίθεται, δτι γινώ σχει έν μεγάλαις τουλάχιστον γρ α μ /ια ίς τήν Ιότορίαν
τοϋ έθνους αυτού.
Ε π ίσ η ς /ιετά πολλής προσοχής ί π ι μ ε λήθη μ εν (άγ νουν μ ε ν έν τούτοις
άν έν πάαιν ίπετύχομ εν), δπω ς μ ή έξαίρω/ιεν καί μ εγα λύνω μ εν παρα-
αυρόμενοι υπό τή ς έμ φ υτο υ π ρ ό ς τή ν γενέτειραν ά γά πης άσημάντους
πολλάκις πράξεις τοϋ Ιστορικού βίου μ ύ τη ς Μ βλάβη τή ς Ιστορικής άλη-
θείας. Λέν άπηξιώ οα/ιεν έν τούτοις κα ί Ασήμαντα πολλάκις γεγονότα
μάλιστα έν ύποοη/ιειώσεαι νάναγράη>ο)/ιεν έπί μ όνη τή έλπίδι, δτι ίσως έν
 8 9
μ έ λ λ ο η ί τινι χρόνφ δοθή ίχ τούτων άφορμή πληρεστέρας χαΐ Αχριβε-
σχιρας Ιρεννης οχοτειτ ών τινων ζητημάτων. Μ εθ ' όλην ίν τούτοις την
ακρίβειαν. ήν Ιτηρήοημεν ίν τή συλλογή τώ ν ηηγώ ν παρά τοϊς ονγγρα-
φενσι τών τε άρχα/ων καί βνζαντιαχών χρόνων, δεν 19εο>ρονμεν άπίθα-
νον, ότι τινές δχ χατόν να διέφχιγον την προσοχήν ήμών κυρίως διότι,
ώς είπομεν ήδη, δεν προελάβο/ιεν νάγάγω/ιεν εις πέρας την έργααίαν
ήμών, ίν ψ έτι εΰριπχύιιεθ’ ίν Γερμανία, όπου τα πάντα είναι πρόχειρα
είς τοιαντας μελετάς χαΐ οίονεΐ ίΧχνονσι ιό ν ίργάτην προς ίαυτά.
Σπουδαία ίν τοντοις πηγή όΧο>ς όνεχμετάΧΧεντος νυν, θά είναι τά
ίζ άνααχαφών ευρήματα, δποϊα μετά πιθανότητος πΧησιεστάτης τή
βέβαιότητι δυνάμει?α νά εΐπω/ιεν, ότι ίγχΧείει τό Ιδαφος τής Λήμνον.
Ά π ό δ ειζις τών λεγομένων ήμών εατωοαν τά σχετιχώς σπουδαία ενρή-
ματα, απερ τνχαϊως άπεκαλνφθησαν υπό τον αειμνήστου Παντελΐδου
ίσοπεόοϋντος τύ παρά τήν πρωτεύουσαν χτήμα αντον. Έ χ τής συστη­
ματικής λοιπόν ίρεύνης τοϋ ίδάφονς δικαιούμεθα νάνα/ιένυιμεν πολλά
διαφωτιστιχά τής πατρίου Ιστορίας. Ή έρευνα δ ' α ΰ τη ,ά ν ποτε εύδοχήοη
δ θεός νά γείνη, δέον νά περάάβη τρία κυρίως σημεία τά έξης:
Πρώτον μεν δέον νά γείνωσιν ύνασχαψαΐ Λποσχοπονοαι τήν διεν-
χρίνησιν χαΐ Ιξέτασιν τής προελληνιχής ή μάλλον προαθηναϊχής περιό­
δου. Ό χώρος ίν ω πρέπει νά διεξαχθοΜίν αντάι ίνδειχνύεται ήδη Αφ'
εαυτού διά τής άνευρεθείσης ίπιγραφής τών Καμινίοιν. Τόπι τοϋ λόφον τοϋ
’Ε σ ω χά σ τρο ν (παράβαλ. σελ. 20!) τοϋ παρόντος ίργον), όπου ημείς έφηβοι
έτι όντες άνειλχόσαιιεν διά τών Ιδίων ή/ιοιν γειρών ίχ τοϋ ίδάφονς τό
πολνθρύλητον τούτο μνημείον, ονδε/ιία Αμφιβολία, ότι ή σχαπάνη τοϋ
εργάτου ϋάποχαλύψη ή/άν τύ μέσον, δι ον θά λύσω/ιεν ή τουλάχιστον
θά φωτίααιμεν διά πολλοϋ φωτός τό σχοτεινότατον πελασγικόν πρό­
βλημα. Αλλά χαΐ ιιλλαι θέσεις περί τό γω ρίον τών Κορανίων φαίνεται,
ότι ίνέχοναι στοιχεία πολλής ύ/ιοιιπιμος πρύς τον λόφον τοϋ Έ αω χά-
σ τρ ο ν χαΐ ίν ταύταις λοιπόν δέον νά γείνοισιν δοκιμαστικοί Ιρενναι.
Α νάγκη έπειτα νά έρεννηθή τό έδαφος τώ ν νεχρόπόλεοιν Ή φα ι-
στίας χαΐ Μνρίνης, ή Κ ώ μη χαΐ τό Καστροβούνιον, ίν οΐς μάλιστα
έδρασεν ή αθηναϊκή χληροΐ'χία εν Λήμνο). Έ ν Ήφαιστό/, μάλιστα δεν
παρέρχεται σχεδόν ή/ιέρα χωρίς τύ άροτρον τοϋ αγρότου νά φέρη είς
φώς τεμάχιόν τι / ιαρ/υίρον μ ίγα ή μικρόν είχονίζον σελίδα τής δρά-
σευκ τώ ν πατέρων ήμών. Είναι αληθές, ότι ίχ τοϋ χώ ρου τούτου άφη-
ρέθησαν υλικά αρχαιότερον /ιεν χάριν τοϋ Κοτζίνου είτα δε τοϋ παρα-
χεηιίνου συνοικισμού τού Ά γ . Ύ πατίου και ίν νεωτέροις χρόνοις τής
κώ μης τοϋ Κοντοπούλλου, Αλλά τά συληθέντα φαίνεται, ότι δεν ήσαν
πολλά, ώς πλήν δλλων δεικνύει ή άφθόνως προσπίπτονοα είς τά δμ-
ματα τοϋ ίπισκέπτον παρουσία άρχαίου ίιλικοϋ. Τά ίν τή σκηνή τοϋ
θεάτρου, ουτινος τήν θέαιν καθωρίααμεν κατά τήν πρώ την ίχεϊσε μετά-
βααιν ήμών, έργα τέχνης παραμένουαιν πιθανώ τατα κεχωσμένα ένεκα
τοϋ κύκλφ ίπιχλινοΰς γηλόφου, ουτινος τά χώ ματα παρασυρόμενα υπό
τών ύδάτων καταφέρονται προς τό μέρος ένθα I'δρυτο ή σκηνή. 'Ό μοιύν
τι φαίνεται συμβάν χαΐ έν άλλη τινΐ θέσει, ήτις ί ξ ευρημάτω ν τά δποϊα
ίπανειλημμένως αυνέπεσε νά ίδωμεν φαίνεται, ότι ίχρηαίμευεν ώς νεκρο-
ταφεϊον τής πόλεως. 'Ε ν αυτή εϊδομεν, ότε πρό τινων ίτώ ν ίχεϊθεν διήλθο-
μεν, μεγαλόπρεπες μαυσωλεϊυν άποχαλυφθεν ύπό τών χω ρικώ ν ίαωζετο
τύτε'πλήρες σχεδόν τό κρηπίδω/ια ίχ /ιεγάλων τετραγώνων λίθων /ιετά
μεγάλης μαρμαρίνης πλαχός κατά τάς τε'σασρας γωνίας τής όποιας
ήσαν γεγλνμμένα διά λετιτής τέχνης άγρια ζώα καί πτι/νά, κόπροι, χ α θ '
όσον ίνθνμούμεϋα (διότι τήν λεπτομερή περιγραφήν τοϋ μνημείου Απω-
λέααμεν βραδύτερον μ ετ' άλλοιν ήμώ ν σημειωμάτων), περίστεροί χαΐ τά
τοιαντα. Ε π ίσ η ς εϊδομεν τότε μέρος τών τοίχοίν μεγάλου οικοδομή­
ματος, ναόν πιθανώτατα ή άλλου τοιοντον. Ά λ λ ά χαΐ ίν Κ ώ μη υπάρχει
έλπΐς ότι θάποκαλυφθή άν μ ή τι άλλο τουλάχιστον τό άρχεϊον τώ ν Ό ο -
γεώνων τοϋ Ή ρακλέυνς.
01 μεσαιωνικοί τέλος χρόνοι θίι όιαφωτισθώοι δι' ίρεννώ ν ίν
Κοτζίνω, Πύργοις, Βρειοχάστρφ χαΐ τοϊς ήρειπωμένοις ή μ ή Μ ετο-
χίοις. Εννοείται, όχι χαΐ τό φρούριον ιϋάποχαλύψη σπουδαία μεσαιωνικά
ευρήματα, αν ποτε ή Σ . Κυβέρνηαις εύδοχήση νά ίπιτρέψη τοιαύτην
χάριν τής Ιστορικής επιστήμης έρευναν. Ά λ λ ά καί τά διάφορρ εν δια-
φόροις μοναίς τοϋ Ά γιου ”Ορους καί άλλαχοΰ Λποχεί/ιενα (παράβαλ.
οελ. 164 οημ. Ιην τοϋ παρόντος έργου) χρυσόβουλλα καί άργυρύβονλλη
καί άλλα σιγιλλιώδη γράμματα ού μικρόν θά παρόαχωσι συμβολήν
είς τήν σαφεστέραν χατανόηαιν τών μεσαιωνικών καί νεωτ^κυν χρόνων
μάλιστα δε είς τήν τοπογραφίαν τής νήσου.
Ταϋτα είναι ίν γενιχαΐς γραμμαΐς τά ση/ιεΐα, είς η δέον νά κατα-.
τείνη ή εν τφ μέλλοντι ίνέργεια τοϋ «στορικοϋ τής Λήμνον. Ε νταύθα
άπλοΰται ευρύ ατάδιον δύξης καί τιμής διά τούς πλουσίους ανμπολίτας
ήμών, οΐ όποιοι θά οννήνονν νά ουνδέσωσι τό άνομα αυτών πρύς εύγενή
ίπιχείρηοιν, ίξ ή ς καί ή εθνική Ιστορία θά ίφαηίζεχα <5Γ ιίπλέτον φιοτός
καί αυτοί θά ίξήρχοιπο δεδοξασμέΐ'οι χαΐ τετιμημένοΐ' λέγομεν δ ' ίθ)·ιχήν
Ιστορίαν, διότι αΐ περί ών Α λόγος έρενναι δεν άφορώαι ζητήματα μερι-
11

Λ
10 η _
Λ χω τερον μόνον ένδιαφέροντος καί ίπο μ ένω ς ΰποδεεστέρας άξιος καί θείρ", καί άποαιείλας έδημοαίευαεν έν τή Ε ενίΙβ άβΧ ΕΙΐκΙβδ 0Γ60ψΐβ$
απονδαιόχητυς' τό άνακινηθέν διά τής πολύκροτου Ιπιγρα φ ής χών Κ α- ( X V 1902), χω ρίς Απλήν τουλάχιστον μνείαν νά κόμ η τοϋ προ που

β μινίω ν ηελαογιχόν ζήτημα Ιξέρχεται τώ ν δρίων τής τοπικής λημνιαχής

ιστορίας καί καθίσταται γενιχωτάτον ίνδιαφέροντος' διό καί δέν είναι
ίχδύντος, ή χ&ν νά μνημονεύαη τή ς έγημ ερίδος, έξ ής έαύληαε.ν αΐπάς.
*Έπειτα δέ δαον άφορά τήν γλώ σσαν προαεπαθήαα^ιεν δση ήμϊν δόνα μις
νά μεταχειρισθώ μεν άπλουστέραν καί εύληπτοτέραν χοιαύτην Ιχυντες
ίσως μακράν δ χρόνος κ α θ ' δν ξένοι θά μεταβώ σιν έπεισε, Γι α διενεργή-

0 οωοιν όναοχαφάς καί άποχομίαωαι μ ε θ ' ίαυτώ ν πάντα.

Η μ ε ίς έπρηξα μεν, δ,τι αί ασθενείς ήμώ ν δυνάμεις ίπ έτρεψαν ύπέρ
τής πατρίου Ιστορίας· διά τής ίχδύαεω ς τον παρόντος τεύχους Ιπιβρα-
βεύυνται οί /ιεγάλοι καί μακροι ήμώ ν Αγώνες, οϋς μέχρι τοϋδε ήγωνί-
Ιδίως ϋ π δψει τούς ουμπολίτας ήμώ ν, υπέρ ώ ν μάλιστα έπονήσαμεν.
Τελευτώντες έκφράζομεν τάς ευχαριστίας ή μ ώ ν προς εκείνους έκ
τώ ν συμπολιτών, οΐιινες ευηρεατήθηααν νά έγγραφώ αιν ώ ς σ υνδρομψ α ί
του έργου, Ιδίρ δε π ρ ό ς τον κ. ’Οδ. Π αντελίδην ευγενώ ς δηλώοαντα ήμϊν

■ οθη/ιεν, δπω ς παραστήαωμεν έν μ ιρ αυνεχεί εΐκόνι την δρααιν τών

πα τέρω ν ήμ ώ ν,ά λλά δέν λήγονοιν.
έγγ ραφήν 5 0 Αντιτύπων

Λείπεται ήδη ήμϊν νά φ έρω μεν είς φώ ς καί τό Β . τεύχος τον π α ­

*Έγραφαν έν *Αλεξανδρεία κατά Μ άρτιον τοϋ 1907.

η ρόντος έργου, έν ώ θ ά περιλάβω μεν νήν γεωλογίαν τής νήσου, νήν

Ισ το ρ ία ν Από το ϋ 1770 κ α ί έξής, περιγραφήν λεπτομερή ϊής
σ η μ ε ρ ιν ή ς κα τα σ τά σ εω ς τής νήσου ύπό ΐποψιν θρησκευτικήν,

0 π α ιδ ε υ τ ικ ή ν , ο ικ ο ν ο μ ικ ή ν , διοικητικήν κ α ί γεωργικήν μετά διεξο­

δ ικ ώ ν σ τα τισ τικ ώ ν πινάκων τοϋ πληθυσμοϋ, τών δν τή ξένη Λη­
μ ν ίω ν, τ ή ς π α ρ α γω γή ς , τής εισαγωγής κ α ί έξαγωγής χ,τ.τ. Τοντοις
θά έπισυνάψωμεν τάς έγχωρίονς μυθιχάς παραδόσεις, τάς παροι­

0 μ ία ς τ ά κ ρ α το ύ ν τα κ α τά τά ς γεννήσεις, γάμους, θανάτους κ. τ. δ.

έ θ ιμ α , δμ α δέ χαΐ γλωσσικήν ϋλην τά μάλα ένδιαφέρουααν. Έ ν
τέλει θ ά προααρτηθή γεωγραφικός χάρτης τής νήσου έν μεγάλη

0 κ λ ίμ α κ ι, έν ύ θά αημειώγται ού μόνον αί νϋν ύφιστάμεναι κώμαι,

άΧΙά κ α ί αί ή ρ ε ι πωμέναι τοιαϋται, δ μ α δέ καί αί θέσεις τών πάλαι
π ο τ έ ύπαρξάντων μετοχίων κ α ί Ιστορικών τοπωνυμιών.
*
Π αραδίδοντες νϋν τό παρόν τεύχος είς την ενγενή χρίαιν τοϋ Ανα­
γνώ στου δηλοϋμεν αμα, δτι κατά την σύνταξιν αύτου πρώ τον μ έν έφρον-
τίοαμεν μετά πολλής προσοχής να διακρίνω μ εν την ήμετέρα ν Ιργααίαν
τής άλλοτρίας- πανταχοϋ έσημειώααμεν έν πυχναίς ΰποσελιδείοις παρα-
πυ μ π α ΐς τά έργα έχείνων, προς ονς συνεφωνοΰμεν ή διεφωνοϋμεν ή
παρ’ ο>ν ήρνόμεθα γνώ μην τιν ά ούδαμοϋ παρελίπομεν τονχο, έκτος δν
πη ν Άιίλαθεν ήμιίς. Αιότι φρονοϋμεν, δτι ή ξένη περιουσία ού μόνον
όταν είναι χρυσός, ά ϋ ά καί δταν είναι Ιδέαι πρέπει νά είναι σεβαστή.

0 Ο νδ' ίπετρέπετο ή/ίίν νά πρήξω μεν, ΰ,τι- ήμέΐς αυτοί έπάθομεν παρά
τίνος Κοιπολέοντος, ΰατις θεω ρώ ν την ξένην περιουσίαν Μ νσώ ν λείαν
άντέγραψεν χλιοπιχώς έπιγραφάς τινας, ΰ ς πρώτοι έδημοσιενσαμετ μετά
μακρώ ν Οπομνη/ιάτων έν τή έν Σ μ ύ ρνη έχόιδομένη Ιφημερίδι ,,Ά μπλ-

ΚΥΡΙΩΤΕΡΑΙ ΠΗΓΑ!
Β I Β Λ 1 Ο Ν Α '.
Έ λλη νες χ α ΐ 'Ρωμάίοι π ο ιη τα ί καί συγγρα φ είς.
'Ε ηιγραφαΙ καί νομίσματα.
Κ ιερ εεΙ ίεΗε&ικΛ άεε αΐΐεη £εοκΓίΐρΗίε.
Χεαπιαηπ υη<1 ΡαΓΐ$άι ΡΗγδίΙιαΙιδοΙιε ΟιοστβρΗίε νοηΟηεεΗεηΙιιηά.
ΒοΙΙιημ Οου£ΐ3ρΚιε υηά ΟεδοΙιίοΗΐε άεδ βΐ- ΑΙΙεΓίυΓηδ (έν τφ II τόμω
τοΰ ΗκηάόυοΗ τού I. ΜϋΙΙβΓ).
ϋ ε Εααηαμ 1.3 βέοΐο^ιε άεδ ϊΙεδ (1ε Μεΐεΐίη (Ι,εδβοδ), ίεπ ιη ο δ εΐ
ΤΊι.-ΐδΟδ (έν XIII τόμ. ( 1898) των ΑηηΛΙεδ (1ε5 Μίηεδ).
» > Νοίεδ δυτ Ι,ειηηοδ (έν Κενυε βΓςΗέοΙοβϊςυε 1895).
Β η Ιίη α η η ΜοδγεΗΙοδ άετ ίευεΓδρείεηάε Βετς αυί ίεπηηοδ.
ϋιίΓεαιι άε Ια ΜαΙΙε ΜεΓηοίτε δυτ 13 άεδίευοίίοη άε Ι’Πε 8ε Ο ιιγδεδ
εΐ άυ νοίαιη άε ίεπιηοδ.
Ό ίζ τΙ υεοεΓ άίε ίηδεί ίεσ ιη οδ υηά άεη ΜοδγεΜοδ.
Η ειηπεΗ ϋ ε Οίτεγδε ίηδυΐα εΐ άεα.
(7- ΚΗοΛε Κεϊ Ι,ετηηϊίίεβε.
Γ. Παττελίδου Ισ τορία της νήσου Λήμνου από τούς Αρχαιότατους
χρόνους μέχρι σήμερον 1870.
Ί ν δ ο Μουσχοξύδου χαί Βαρθολομαίου Ίμβρίου Υ πόμνημα Ιστορικόν
περί τής νήσου "Ιμβρον.
01/. ΜάΙΙετ ΟεδοΙτϊ<±Ιε ΗεΙΙεηϊδεΗεΓ δώΓΠΓπε υηά δΐϋάΐε I Βαηά
Οπάιοτηεηοδ υηά άίε Μΐπγεε.
Γ. Ο. ΨεΙο&Γ ϋ ίε ΑεδοΗ^ΙίδΚε Τηΐοβϊε.
ΟεύςεΓ Οε Ατ^οη&υΙβΓυπι &8υ1. ΗϊδΙοπα.
ΒαμΙε ΟϊοΙϊοηπΒίΓε ΗϊδΙοπηυε.
Ρ ααΙρ— Ψΐ55οΐΒα Ηεαΐ—εηογείορίάϊε άετ ΚΙ. ΑΙΙβΓίυΓηδίνΐδδεηδοΗβΠ.
Κο$είι«Γ ΑυδΓυΗτΙϊεΙιεδ Βεχίΐιοη άεε Ογ. υηά Κοπν ΜγάκΊο§ΐε.
ΡεεΙΙεΓ Οεδο5ί<±Ιε άετ Μ}'άιοΙο§ίε.
ΡαιιΙϊ— ΑΙϋΐ3ϋ5θίιε ΡοΓδοΗυη^εη II Βσηά.
Β πμςε ϋετ ΙΙεδρευπ^ άετ ΕίευδΙτεΓ άυτοΗ ζινεί Ιεπιηΐδείιε ΙηδεΗπΛεη
βι-ΐϋυίετί.
ΑροδίοΙϊάεζ Εδδαί άΊηΙεφΓε&Ιίοη άε ΓΐηδοπρΙίοη ρεόΠεΙΙέπΐςυβ άε
ΓίΙε άε ίετηηοδ.
1 /
4
13
ΑΙ/. Τοί’ρ ϋ ίε νοΓβΓΪεεΗίδοΗε ΙηδοΗπΛ νοη ίετηηοδ.
Κ ιιχ ΙιΙ ιο // δΐυάίεη ζυε ΟεδοΗΐεΗΐε άεδ £ηε<:1ι. Αίρΐιββείδ.
* υ εβ εε άίε ΤπβυΙρΠϊοΗΐίβΚείΙ άετ βΙΙίδοΗεη ΚΙεευοΗεη.
Η 65δεΙιιιβμε/' ϋ ίε ΡείΕδβειΤΓΒβε υηά ίΗεβ ίΰδ&ατΊίεϊΐ.
ΡεεναηομΙοα ΑΙΙίηεηζε άεΐΐ’ίδοΐα άϊ ίε π ιη ο δ οοΙΙβ ηηΙίοΙιΪ55ΐιηβ οοΐοηίε
0
δυΙΙε εοδίβ άεΐ τηβεε ΑάπΛίίεο.
Εά. ΜβρβΓ δΐυάϊεη ζυτ βΙΙεη ΟεδοΗίοΜε.
Οηηο&βΐ' ΟβδοΗίοΜε άεδ ΑΙΙεεΙυπίδ.
ΡοιιοαεΙ ΜέπιοίΓε δυτ Ιεδ εοΐοηίεβ Αθιεηίεηηεδ.
0
ΌΓομδβη ΟεδοΗίοΗΐε άεδ ΗεΙΙεηίδπιυδ.
ΡϊηΙαμ Οεεεεε υηάεε ΐΗε ΚοΓη&ηδ.
Ηβαά Ισ το ρ ία των νομισμάτων.
ΒυΙΙεΙίη άε οοΓτεδροηά&ηοε Ηεΐΐέηίςυε.
ΜίΙΙίιεΐΙιιηβεη άεδ άευΙδοΗ. Κ. ΙηδΰΙυΙδ ζυ Αΐΐιεη.
ΒΙΒΛΙΟΝ Β'.
Β υ ζ α ν τιν ο ί Ιστοριχοί.
Τα/βΙ δγπΛ οίΒηκη επίίο. 8β08ΓβΡ^>βπ1 Βγζ&ηΐ. δρβοίβηΐίυπι.
Βηηικϊο ΙδΙοείΒ άεΐ εβριο άί ΚοπίίΐηίΒ.
5 . Μαμηο ΕδΙτβΙϋ άε^ΐί Αηηβΐί ν ε η ε ΐϊ.
Ά μφ ότερα ταΰτα εδρηνται έν τοϊς Ο ίΓοηίςυεδ Οεβοο— ΚοιηΒηέδ
τοΰ ΗορΓ.
νιαηοΐϊ ΗίδΙοπα νεηεΐα.
Όακιι ΗίδΙοίΓε άε νεηϊδο
Η ο ρ / ΟεδοΙιίοΚΙε όπεείιεηίβηάδ νοιη Βε^ίηη άεδ ΜΐΚβΙαΙΙβΓδ Βίδ 3υΓ
υηδεεβ ΖείΙ.
ΗεεΙζύεΓί} Οεδο1\ίεΗΙε άετ Βγέ&ηΙίηεί υηά άεδ ΟδΓηειηίδοΙιεη ΚείοΗεδ.
Παηαρρηγοηούλλου Ισ το ρ ία τοΰ Ελληνικού έθνους.
Ηαιηηΐ6Γ ΟεδεΗίοΜε άεδ Οδπι&ηίδοΗεη Ηείοΐιεδ,
ΕίηΙαμ Οεεεοε υηάεε οΗοτηαη &υά νεηβάαη άοηιίηβΐίοη.
ΟεδοΗίοΗΐβ άεδ 8βΚβην/&Γά8βη Κηε^εδ.
Σ άθα Μεσαιωνική βιβλιοθήκη.
ΜΐΜο&κΗ ε ΐ ΜίίΙΙβΓ ΑοΙλ εΐ ϋΐρΙοΓη&Ια ^Γ&εοα Γηεάϋ &ενί.
Τα/βΙ αηά ΤΗοηκχ υεΚ υηάεη ζυε δΐΐεεεη Ηαηάεΐδ-υηά 51α&Ιδ£εδθΙύοΗΙε
άετ ΚερυΒΗΐτ νεη εά ι^.
ΜίεΗεΙ Εβφιΐβη Οπεηδ οΗηδΙίβηυδ^
 14

77. Κ οηογιά ννη Ο ί "Ελληνες χαχά τόν πρώτον έπΐ ΑΙχατερίνης Β '.
'Ρωσσοχονρχικαν πόλεμον.
Π εριηγητα ί
Ο ιγ - ΒοηάβΙηχοηίιί Είβευεη ϊηδυΐαευυΓη ΑΓοΗϊροΙα^ϊ·
ΒΙΒΛΙΟΝ ΠΡΩΤΟΝ
Κυριαχός ό ίξ Ά γχώ νο ς παρά Τ οζζείΙΐ νΐα^βΐ ίη Τοδοαηα.
ΒβηβάβΙΙο Βοεάοηβ ΙδοΙαεϊο.
Β έΙο η άα Μα/ΐ8 Εεδ οβδεεναΐΐοηδ άεδ ρΐυδίευεδ δΐη^υΐαεΐΐέδ εΐ είιοδεδ.
Γηέεηοεα&ΐεδ Ιεουνέεδ εη Οεέοε Αδίε. . . εΐ αυΐεεδ ρα^δ έΐεαηβείϊ.
Α. ΤΗβυβΙ Εβ οοδπιοβΓβρΗιε υηϊνεεδβΐΐε.
ΤΗ. ΡοεεαεΚί άα ΟαεΙϊρΙΐοηβ Ε’ΐδοίε ριυ Γαιηοδε ϋεΐ ιηοηάο. ΑΡΧΑΙΑ Ι2ΤΟΡΙΑ
Ο. Κοδαεεϊο νΐΒββϊο άα νεηεΐία α ΟοπδΙαηΙϊηοροΠ ρεε πηβεε ε ρεε Ιεετα.
ϋ α Β οϊγ Εεδ νογα§εδ άυ 5ίευε ϋιι Εοΐε.
Μ . ΒοδεΗ ΐηϊ Ε’ βεαρείβ^ο οοη ΙυΙΙεΙεΙδοΙε 5οο§Ιϊ 5ε<χΗε ε όαδδί Ροηάί.
Γ /'. Ρ ια εεη ζα Ε’ Εβεο εβάϊνΐνο.
Ρ . ΟοΓοη&ΙΙί Ιδοΐαεϊο.
ΏαρρβΓ ϋεδοεϊρΐιοη εχαοίε άεδ ϊδίεδ άε ΓΑεεΗϊρεΙ.
Β ο ηη ΐηι νογ&ββ εη Οεέοε εΐ εη Τυεςαϊβ. ................ 7ΐ£ρε
γάρ βα&νΐήιος Λΐίων
ϋ . δ ε δ ίιη ΐ ΕεΚεεε δεείΐΐε άαΐΐα Βΐοϊΐϊβ ε άαΐΐα ΤυεεΗία. νήοων ΑΙγαίη, δααι ά» &1Χ ναιεχάουαεν.
Ρ ιϊε$ εηια ηη ϋεδοείρίϊοη άϊδίοείηυε εΐ βέοβεαρΗ. άε Ι’ΑεεΗϊρεΙ.
('Α πολ λ . 'Α ργον. Α . 830)
Υαη ΚϊηδύεΓρεη ΒεδοΗεβϊόαη£ νοη ΑεεΚϊρεΙαβϋδ.
Κ. ΡοεοεΗε Βεδοίιεεί&υη# άεδ Μοε^εηίαηάεδ.
ΒώΙΗοΓρ παρά ΨαΙροΙβ Μεαιοΐεδ εεΐαϋηβ Ιο Εαεορεαη αηά ΑδΐηΙΐς
ΤαεΙχεγ.
ΗιιηΙ παρά Ψ αΙρο/ε Τεανεΐδ ϊη ναεΐουδ εουηίεϊεδ ο ί Ιίιε ΕαδΙ.
ΟΗοΐδβιιΙ- Ο οιι/βεε Υ ογα^ε ρϊΗοεεδςυε άε Ια Οεέοε.

ΣΤΝΤΟΜΟΓΡΑΦΗΜΑΤΠΝ ΕΞΗΓΗΣΙΣ

ΕΤΟ = Ρεα§πιεηϋι Ιεαβϊοοεαιη Οεαεοοευιη.

ΕΟΟ — > οοηιϊοοευπι »
ΕΗΟ — > Ηίδίοείοοευηι >
ΕΤΕ = * ΐΓ3£ΪοοειΐΓη ΕαΙϊηοευη.
ΟΙΟ = Οοεραδ ίηδοειρϋοηυΓη £εαεοαηιιη.
ΟΙΑ = > > αΙϋεατυπΊ.
ΒΟΗ = Βυΐΐεΐϊη (άε) Οοεεεδροηάαηοβ Ηεΐΐέηϊςυβ.
ΕΦΣ = (Περιοδικόν χοϋ έν Κ ω ν/πόλει) 'Ελλ. Φιλολογ.**Συλλόγου.
·*ΐ-------- Α ΙΟΖΧΙΑΙΤ, Μ λΗΜΟΧ
 0
0
0
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'.

Γεω γραφική &έσις της Λήμνον.

*
Π άσαι σχεδόν α ΐ έν τώ ΑΙγαίω χείμεναι νήσοι ΰπήχΟησαν ήδη
υπό τών παλαιών είς τέσσαρα συμπλέγματα, έχ τών όποιων το μέν
περιελάμβανε τάς ΝΑ τοΰ Σουνίου καί τής Εύβοιας κειμένας, αιτινες
*
Κυκλάδες χολούμεναι υπάγονται πάσαι οχεδόν σήμερον είς τό βασίλειον
τής Ελλάδος, τό δέ δεύτερον τάς προς άνατολάς τούτων κατά μήκος
της παραλίας τής Καρίας, αιτινες ίκαλονντο Σποράδες. Ά μψ ότεραι
σόται « ί συστάδες κεΐνται εν τφ νοτίω τμήματι τοϋ Α ίγαίον. Το βό­
*
ρειον μέρος αυτού δέν εΤνε μέν οντω νησοβριίΐές ως το νότιον, έν τού-
τοις διακρίνονται και έν εκείνο» δύο αθροίσματα νήσων, ων το μέν
άποτελοϋσιν αΐ καλούμεναι Βόρειοι Σποράδες, αιτινες είνε κ.ιτεσπαρ-
μέναι άν« τήν ανατολικήν τής Εύβοιας καί Θεσσαλίας παραλίαν, τό .δ ’
Ψ
ετεμον περιλαμβάνον μόνον τέσσαρας μείζονάς πω ς νή σ ους τάς Λ ή­
μνον, “Ιμβρον, ΣαμοΟράκην καί Θάσον δέν προσελαβεν υπό τών πα­
λαιών ίδιον ονομα, εΐ καί τό τμήμα τοΰτο τοϋ Λίγαίου, έν Λ α ί είρη-
μέναΐ γήσοι, έκαλεϊτο Ιδιαιτέρως ν π ' αυτών θ ρ α κ ία θ ά λα σ σ α .1 Συνή-

:
1) Ό Στράβων έν Ο. 28 τών Γεωγραφιχώ(γ^ρΰιοΰ λέγει τ ά ίε : «"Οταν
(ό Βορέας χα ί ό Ζέφυρος) κατά τήν θ ρ ρ κ ί α ν θ ά λ α σ σ α ν συμπέσωσι
περί τόν Μέλανα κόλπον αύτοϋ τον Αιγαίου μέρος ονσαν έπιστροφήν γάρ
λαμβάνει πρός νότον άκρωτηριάζουσα ή θ ρ ή χη , καθ' δ συνάπτει τβ Μακεόο-
νίφ καί προσπίπτουσα είς τό πέλαγος τούς Ζέφυρους έντεϋθεν πνέοντας άπο-
φαίνει τοίς έν θ ά σ φ καί Λήμνω καί Ίμβρο,» καί Σαμοθράκη καί τ\) περί αύτάς
Γ
Ι γ*
1Η Ά πόσ τα σ ις άπό τών πέριξ
θα»ς δ όμως οί παλαιοί άναφέρουσι τάς νήσους ταύιας γενικώς ώς
χειμενας έν τώ Α ίγα ίφ παρά τήν παραλίαν τής Θ ράκης.
Π ερί τών αποστάσεων α ϊυ ^ες χωρίζουσιν αυτήν άπό τών πέριξ
νήοω ν χα ί ηπείρων ό μεν^ Ι λ ίν ιο^1 παραδίδει ήμ ϊν, δτι άπό μέν τής
Ιμβρον απέχει εΐχοοι δύο χιλιάδας βημάτων Ισοδυναμούνιων πρός
^ τριαχοντα^ δύο περίπου χιλιόμετρα, άπό δέ τοϋ “Α θω όγδοήχοντα έπτά
χιλιάδάς, ήτοι εκα τό ν,εΐχοοι χαί εννέα χιλιόμετρα. Ά μφ ότερα ταϋτα
είνε^έ σφαλμένα, διότι ή πραγματική άπόστασις άπό μέν τής “Ιμβρου
είνε εΐχοοι δυο, περίπου, άπό δέ τού “Α θω πεντήχοντα έπτά χιλιόμε­
τρα ’ Ό δέ Γαληνός,άναφέρει, ότι ή άπό τής Θάίμ>υ χ<ά τής ΐΑλεΕην-
δρείας Τρωάδός άπόστασις τής Λήμνου είναι ίση άνερχομένη είς 700
οταδίους. Α λ η θ ώ ς ή τής Ή φ α ισ τία ς άπό τής Αλεξάνδρειάς Τρω-
άδος χα ί ή τής Μυρίνης άπό τής Θάσου ούσα ή αυτή, άνέρχεται είς
ί*0 περίπου χιλιόμετρα χαί είναι χατά τό τρίτον έλάσσων τής ύπό
τοϋ περγαμηνού ιατρού σημειουμένης3
Τ ήν περίμετρον τής νήσου υπολογίζει ό Ή λ ίν ιό ς εις 112 χιλιάδας βη-
μάτων, ήτοι 00 0 περίπου στάδια· τό πραγματικόν δ ' δμως μήκος αυτής
λαμβανομενων ΰ π ’ δψει χα ί τών είς τήν ξηρών βαθέως είσχωρούντων
θαλαττη». Καθόλου δέ περι τής θεσεως τής Λήμνου χαί τής εις συστάδας
χατανομής τών έν τφ Αίγαιω νήσων έπιθι Στρόβ. ?, 3, Γ> χαί ?, δ, 21 χαί 7,
74, Ρ Μεΐ* 2, 106, Πτολεμ. Γεωγρ. Ύφήγ. 3, 12, 41 χαί 3, II, 8, Στέφ. Βυζάντ.
γ » λέξει Λήμνος, χαί έχ τών νεωτέρων γεωγράφων Κϊβμβπ ΕοΒιΒαοΗ άβτ
χΐίβα ξβοςτχρΒιε σελ. 251 χαί έξ.
*> ® 5 ί 5 Μ ί ^ ^ 7· . . . . .
£) ΐην σνγχυσο χαϋολου, η υιοια έχρατει πα^α τοίς παλαιοϊς οοον
αφορά τό ζήτημα τούτο, δειχνΰουαι μάλιστα αί μαρτυρίαι αυτών περί τής
μεταξύ Λήμνου και Αθω άποστάσεως Ό Πλοϋτμρχ^ς (περί τού έμφαινομ.
προσώπου τφ χύχλφ τής σελήν.) αναβιβάζει τούτην είς 700 οταδίους σύμφωνων
οντ» τφ Πλινίφ χαί Σολίνφ (17) όστις μόνον χατά χίλια βήματα ορίζει
τούτην κατώτερον. Ά φ’ ετέρου δ’ όμως ό Ευστάθιος (εις Ίλ. Ξ. 220) χαί ό
Στέφανος (έν λ. Άθως) ύπολογίζουσι τούτην είς τριακόσια στάδια, είς ίτι δέ
άλιγώτιρα τούτων δέον νά ύποβιβασθή διά τού γενικού προσδιορισμού τοϋ
Απολλώνιου (Άργ. I, 002) έξ ού συσχετίζομενου πρύς όσα ό Σχύλαξ (σελ. 3θ)
και ό Θεόφιλος παρά Πτολεμαάρ (1,0) περί όμοιοτρόπου έχφράσεως λέγουσιν,
Φαίνεται, ότι ή έν λόγτρ άκόυιασις δέν δύναται νά ύπερβαίνη τούς 250 οταδίους.
Εννοείται ότι τού άληθσύς εχονται ό Εύστάθιος χαί ό Στέφανος, δ δέ έπιπο-
>χαως πολλαχις χαί άχρίτως έχ τών έλληνιχών πηγών άρυόμενος τάς (Ιδήσεις
αύτοϋ Πλίνιος διαστρεβλοί ΰπερμετρως τήν αλήθειαν.
3) ΚαΒη Μεάϊα ρ-εβά 12,172 χαί Πλίν Η. Ν. εν». άνωτ.
Σ χήμα καί περίμετρος 19
κόλπων τοϋ Μούδρου χ α ί τής Μ πουρνιάς, άμα δέ χ α ί τώ ν μικρών
λιμενίσκων, όποιοι πολυπληθείς κ α θ' άπασαν τήν παραλίαν σχηματί­
ζονται, άνέρχεται είς 260 περίπου χιλιόμετρα.1 Τ ό σχήμα τής Λή­
μνου είνε τετράγιονον, ου έκαστη τώ ν πλευρών είνε τετραμμένη πρός
έκαστον τών τεσσάρων σημείων τοϋ δρίζοντος. Τούτω ν μεγαλύτερα
είνε ή βορεία έχτεινομένη άπό τοϋ σημερινού άκρωτηρίου τής Π λά­
κας μέχρι τοϋ Μουρτζούψλου καί έχουσα (ό ν ο ί (ΓοΪ5€3ΐι) μήκος 40
περίπου χιλιομέτρων, έν φ τό τής δχ'τιχής είνε περίπου είκοσι.* Η έξ
άεατολών πρός δυσμάς έχτασις αυτής είνε μείζων ή ή έκ βορρά πρός
νότον, κ αθ’ δσον έκείνη μέν καταλαμβάνει 25 περίπου λεπτά μοίρας
μήκους άνατολιχοΰ, αύτη δέ 15 περίπου πλάτους βορείου. Α κ ρ ιβ ώ ς δέ
χεϊται ή νήσος μεταξύ 39*, 4 6 ' 2 7 " — 40*, 1 ', 4 2 " πλάτους βορείου καί
2ο9, 2 '— 2;»*, 2 6 ',δ δ " μήκους άνατολικοϋ ώς πρώτου μεσημβρινού λο-
γιζομένου τοϋ δια τοϋ άστεροσκοπείου τού ΟΓβεπννίεΗ διερχομένου.1
Τούτοις συνρδουσιχαί όσα περί τοϋ πλάτους χ α ί μήκους τής
Λήμνου ή άχριβέστερον τώ ν δύο πόλεων αυτής παρέδωκεν ήμ ϊν ό
Πτολεμαίος λέγων:4 « Έ ν δέ τφ Α ίγαίω πελάγει Λ ήμνος νήσος,
έν ή πόλεις δύο,
Μ ύρινα 52·, 2 0 ' . 40*2 5 '
καί Ή φ α ισ τία ς μεσόγειος 52®, 3 0 ' . 41®*
Ή πραγματική θέσις τής μέν Μ υρίνης είνε 39°, 52 Π Β καί
25“, 4 ' ΜΑ, τής δέ Ή φ α ισ τία ς 3!)°, 57 Π Β χαί 25° 19' ΜΑ. Ώ ς
παρατηρεί ό άναγνώστης ή μέν τοϋ πλάτους μεταξύ τώ ν δύο .πόλεων
διαφορά καί κατά τόν τοϋ Α λεξανδρινού άσ:ρονόμου υπολογισμόν
κ αί κατά τόν χάρτην τοϋ άγγλικοΰ ναυαρχείου είνε άκριβέστατα ή αυτή,
πέντε δηλ. πρώτα λεπτά τής μοίρας, κατά δ ' δέ ποικίλλει ή τοϋ
μήκους.* -
1) Τό ύπδ τού Σχύλακος ( I I I ) λεγόμενον, ότι ή ήμετέρα νήσος κατέχει τήν
δεχάτην έβδόμην θέαιν όσον άφορά τό μέγεθος μεταξύ τώ ν έν τη Μεααγειφ
νήσων άγνοοϋμεν κατά πόσον πλησιάζει πρός τήν άλήθειαν.
2) Έ κ τών δύο άλλων τή ς μέν νοτιάς τό |ΐή χος είναι 30 περίπου, τής
δ ' ανατολικής 35.
3) Ί δ ε χάρτην τή ς Λήμνου ύπό Κ ώ ΐιετιΐ Οοροΐαηά έχδοθέντα ύ«ό τοϋ
αγγλικού ναυαρχείου ύπ’ ά ρ ιθ|ΐ. 1659.
4) 3. 13.
5) Π ερί τής χα θ ’ ολόκληρον μοίραν περίπου διαφοράς τού πλάτους όπερ
παρέχει ό 11τολε|ΐαΙος χαί τού πραγματικού Ιδε Κ ίορση Ε οΒγΙ ιικ Β χτλ. σελ. 13.
 20 Σχήμα καί περ ίμετρο ς
Τελευταϊον προς τήν θέσιν τής νήσου ήμών σχετιζόμενον ζήτημα
είνε είς τίνα ιώ ν δυο παρακείμενων ηπείρων προσήπτων ταύτην οί
παλαιοί. Έ κ τούτων ό μέν Πτολεμαίος παρατίθησι ταύτην τή Μακε-
δονίςι, έν φ τήν Ί μ β ρ ο ν καί ΣομοΟρρκην τή Θρρχη'* την αυτήν
φαίνεται έχων γνώμην χαί 6 Στράβων,* έν ω δ Μελάς1 καί ό
Στέφανος* τασσουσιν αυτήν τή Θρςίκη. Τής άσιατικής ηπείρου
απέχει σχεδόν τοσοϋτον, ίίσον χαί τοϋ Ά θ ω , έν ω ή άπό τής Θράκης
άπόστασις είνε κατά τι μεγαλύτερα. Διά τής προεξεχούσης δ'μως άχρας
τής Χερρονήσου ά φ ’ ένός, ά φ ’ ής άφίσταται υσον καί από τής ασιατικής
άκτής χαί τής κατ’ έξοχήν Α κτή ς ά φ ' έτέρου, τή ς νΰν χερσονήσου
τοϋ Ά γ ιο υ "Ορους, φαίνεται ή ευρωπαϊκή ήπειρος ώσεί διά δύο
προτεταμένων βραχιόνων οίονεί διαμφισβητοϋσα πρός την Ά σ ία ν την
κατοχήν αυτής.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β'.
Χωρογραφία χα ί τοιχογραφία
Ά ν καί κατά τήν έχτασιν ή Λήμνος είνε ή μεγίστη τών έν ιή
θρακική θαλάσση, έν τούτοις είνε ή ταπεινότατη πασών. Τό μέγιστον
τών όρέων αυτής ή Σκοπιά μόλις ύψ εΰται 428 μέτρα ύπέρ τήν
έπιφάνειαν τής θαλάσσης. Τό δυτικόν ήμισυ αυτής είνε δρεινόν,
ολιγαι δε μόνον πεδιάδες ΰπάρχουσι πρός βορράν τοϋ σημερινού
κόλπου τοϋ Μουδρου καί κατά τήν άνατολικήν αύτής πλευράν. Π οταμών
1) 3, 12, 44.
?) 7, άπόσπασμ. 32 καί 43.
3) 2,Ι0*>.
4) Έ ν λ. Λήμνος.
Α ρχαία! τοπωνυμίαι
στερείται τελείως. Τό έδαφος αυτής είνε ή φαιστειώδες, τοϋθ’ δκερ
μαρτυρεί χα ί ή ΰπαρξις θερμών πηγών, περί ών ήδη δ _ Ε ύ σ τά θιο ςι
ποιείται λόγον, προσθέτων άμα δτι ή ψιλότης αύτής καί πρό πάντων
ή γήθεν άνάδοσις αυτομάτου,.πυρός υπήρξαν τά κύρια αίτια, δ π ω ; ή
πυρόεσσα νή σ ο ς, ώς ονομάζει σύτήν, θεω ρηθή ώ ς προσφυής
τόπος τής έπ’ αύτής πτώσεως χαί λατρείας τοϋ Η φ α ίσ το υ . Κ αί
πλήρη μέν χωρογραφικήν καί τοπογραφικήν περιγραφήν τής νήσον,
ώς έχει σήμερον θ ά κάμωμεν έν τώ Β ' τεύχει τοϋ παρόντος έργου*
ένταϋθα δέ περιοριζόμεθα νά εκθέσωμεν δ,τι κατέλιπον ή μ ΐν ο ί
παλαιοί σχετικόν πρός τήν χωρογραφίαν αυτής.
Πρώτος ύ Φιλόστρατος1 παραδίδει ή μ ίν δ τι υπήρχε τόπος τις
έπί τής νήσου καλούμενος "Α κ εσ α . Π οΰ άκριβώς έκειτο δεν άναφέρει,
διηγείται μόνον, δτι ούτως εχλήθη μέρος τ ι τής νήσου υπό τοϋ
Φιλοκτήτου, τό όποιον ίδώ ρησεν μέν αΰτώ δ υίός τοϋ Ίά σ ο ν ο ς
Εΰνηος, ό έν Λήμνω αρχών τότε, ώς μισθόν τής βοήθειας, ή ν παρέσχε
μετά τών στρατιωτών αΰτοϋ δ έκ Μ ελιβοίας ήρως, έν φ ή γω ν ίζϊτο νά
κυριεύαη τάς πέρις μιχράς νήσους, ώνόμαοε δ ’ οδτω ς δ Φιλοκτήτης,
έπειδή έκεΐ Ιάθη έχ τής πληγής τοϋ ΰδρου.
Ό μΰθος ούτος είνε προφανώς μεταγενέστερος, δ ιό τι δ τε "Ο μηρος
καί ό Σοφοκλής άγνοοΰσιν αυτόν, ουδέ τις άλλος πρ ο τοϋ Λ ημτίου
Φιλοστράτου αναφέρει. Π άντω ς δ* δμω ς Α συγγραφευς ούτος ήνχλησεν
έξ αρχαιότερων, πηγών,3 *ούδ’ είνε δυνατόν ν ά ύποθέσω μ εν δ η
αυτός έπλασε χ α ί μύθον χ α ί δνομα, ώς περίπου νομ ίζει ό ΗΗοάβ.4
Έ τέρ α ς τοπωνυμίας μνημονεύει ό Σ τράβ ω ν απλώ ς λέγων, δ τι
έν Λ ήμνφ υπήρχε τύπος ονομαζόμενος Ε δ δ ο ΐα .* "Α ν αυτή δεν
\ '■ —
4) Ε ίς Ί λ . Α. Γι92.
2) Ή ρ ω ιχ . ό, I.
3) Πιθανώτατον είναι δ τ ι τί» όνομα τοϋτο είνα ι παλαιόν, ά ν δ’ είς τή ν
γένεσιν αυτού έδωχεν αφορμήν ή Ιαματική δνναμις τή ς λημ νίας γ ή ς (άκχομαι=~
θεραπεύω), ή άν δύναται νά σχετισΟή πρ ός τ ά είς —(σ )σ ι λήχοντα πελασγικής
ά<?χής τοπικά όνόματυ, όέν δυνάμτθα βεβαίως ν ά είχω μεν. Δ έν θ ά θ ε ω ρ η θ ή
προσέτι !τολμηρόν άν είπω μτν δ τ ι τή ν τοπωνυμίαν το ύ τη ν νο μ ίζομ εν άνενρόν-
τ ις έν 'τ φ Τύ.τφ Ν ά κ ι σ ο α τφ έπ ΐ τώ ν β υ ζα νη α χώ ν χρόνω ν έ ν χ ρ ή σ η
(ΜΜοϊιοΗ β ΐ ΜυΙΙβτ ΑοΙη I σελ. 9ό) ό σ η ς π α ρα μ ορ φ ω θείς ί η μάλλον (Νάζια)
σφζεται νδν έν τή Χτρσονήσφ τ ή ; Π λά κ α ; πλησίον το ύ α κρ ω τη ρίου Σ ω τ ή ρ α.
4) Κ « ι Ε β η η ίεα ιβ ' ΥΓη^ίκΙηνΐηβ σελ. Π χ α ί <0.
Γ.) 10, 2, 5.
 Α ρχαϊαι τοπωνυμίαι
δύναται νά έχληφθή χυριολεχτικώς, ώς σημαίνουσα δηλ. τόπον, ένθα
έτρέφοντο καλοί βόες, ών άεί είχεν ανάγκην ή νήσος διά την καλλιέρ­
γειαν τής γής, τότε π ιθανόν ή μ ΐν φαίνεται δ τι σχετίζεται πρός τούς
Χ αλχιδεϊς εκείνους τής Εύβοιας, οΐτινες, κ αθ’ ά μαρτυρείται έξ έπι-
γραφής* τίνος έν Μ υρίνη εύρεθείσης κατφχουν αληθώς έν Ιστοριχοϊς
χρόνοις έν τή πόλει ταύτη.*
Π αρά τψ Φιλοστράτω έπίσης εύρίσκομεν τήν ονομασίαν Κ έρ α ς
περί ής τά εξής παραδίδει ήμ ϊν ό Λήμνιος σοφιστής : «Έ δείπνουν
μέν κατά τήν Λήμνον ύπύ δρυΐ μεγάλη θερισταί όκτώ περί τό καλού-
μενον Κ έρ α ς τής νήσου, τό δέ χωοίον τούτο λ ιμ ή ν ίσ τ ιν έ ς
χ ε ρ α ία ς έ π ισ τ ρ έ φ ω ν λ ε π τ ά ς , νέφους δέ τήν δρϋν περισχόντος καί
σκηπτοϋ εις αύτήν έκδοί)έντος ή μεν έβέβλητο, οί θεριστα'ι δέ έκπλή-
ξεως αύτοΐς έ}ΐπεσούσης έφ’ ούπερ έτυχον έκαστος πράττων, ούτως
άπέθανεν*.
Ά π λο ϋν βλέμμα έπί τοΰ χάρτου πείθει, δτι ό μόνος λιμήν δστις
συμφωνεί πρός τήν περιγραφήν τοΰ Φιλοστράτου είνε ό κατά τήν
άνατολικήν πλευράν κείμενος ό καί σήμερον έτι τό αύτο όνομα φέρων
μετά έλαχίστης μόνον π αραφ θοράς.3
Κ αί ό Η σ ύ χιο ς μνημονεύει τοπωνυμίας έν Λ ήμνω Ν ε α ίρ α ς1·
εάν μή τό χωρίον είναι έφΟαρμένον, διότι ύποπτεύω ότι συνεχύθη
1) Β αίΐβΐία ά ε Οοιτεβρ. Η εΐΐέηίηιιε 0 (1835) σελ. 45 άριθ. 3.
2) Ό ΚΚοάί· άπιθάνως καθ’ ημάς νομίζει ότι ό τόπος ον ιο ς ώνομάαθη
ούτως άπο τών ’Ερετριέων εκείνων, οΐτινες διωχΟέντες, ώς αναφέρει ό Πλού­
ταρχος ( Έ λλην. αίτ. 11 ) έχ Κέρκυρας καί μή γενόμτνοι δεκτοί έν τή έαυτών
πατρίδι ίδρυσαν αποικίαν κατά το ν δον αιώνα π. X. έν Μεθώνη, πόλει έν τφ
Θ ερμαΐκφ κόλπφ κείμενη.
3) Σήμερον ό λαός καλεΐ τό μέρος τούτο Κ έ ρ ο ς, ό δέ Ά γγλος χαρτο­
γράφος οημεκ/ύται διά τήν ίδιάζουσαν παρ’ αύτοΐς τοΰ στοιχείου α προφοράν
Ρ·γ1 Κέιτοε. ’Ε χ τού τελευταίου δέ τούτου παραχθείς ό έν Μονάχφ φίλος
ημών Λ. Βύρχνερ ό γράφας τό άρθρον X ρ ν σ η έν τή τελευταίφ έχδόαει
(1899) τής μεγάλης έγχυχλοπαιδείας τοΰ Ραη1γ-\νί3βοτν» έσχέτισεν αύτό άτόπως
καθ’ ή μ ϊς πρός τό Χάρων. "Ο τι διά τό σχήμα έδόθη είς τάν λιμένα τό δνομα
Κεράς φαίνεται μέν καί έκ των λεγομένων τοΰ Φιλοστράτου, όμοιόν δέ τ ι ανα­
φέρει περί τού έν Βοσπόρφ Κερατίου κόλπου Διονύσιος ό Βυζάντιος (Ά νάπλφ
Βοσπόρον 5 άπόσπασμ. 6)· «ϋίοογείαβ ΒγζπηΙίαα ΒίπυΙίΙβΓ Π ό τ η » ηοηουρεί
•6 γ*1»ο ι*ιη Κιήοε «Κ βη α βίιηϋίΐυιϋαβ, ηιιπιη Η&δβΐ οαηο οοτηυ».
4) Βορείως τού Μούδρον, νομίζομεν, υπάρχει σήμερον θέσις καλούμενη
Κ ερά (ή )-
Έ ρ μ α ϊο ν 23
υπό τού λεξικογράφου πρός τό Ν έ α ι, περί ού κατωτέρω, ίσω ς θ ά
ώνομάζετο οϋτω τόπος τις πρός καλλιεργίαν έπιτήδειος, διότι ούχί
άπιθάνω ς ή λέξις σχετίζεται πρός τά ν ε ά , ν έ ω μ α , άπερ σημαίνουσιν
όγρόν νέον, άκμαΐον.1
Έ κ τών όρέων τής νήσου διέσωσαν ή μ ϊν οι παλαιοί τό όνόματα
δύο έξ αυτών τοΰ Ε ρ μ α ίο υ καί τοΰ Μ ο σ ύ χ λ ο υ . Τ ό πρώτον
άναφέρει ό Αισχύλος έν τψ δράματι αύτοΰ Ά γα μ έμ ν ο νι,1 ένθα ή
Κλυταιμνήστρα άφ ηγεΐται τώ χορω , δτι ή εΐδησις τής άλωσεως τής
Τροίας μετεδόθη διά φ ανοϋ έκ τής “Ιδης εις τό Έ ρ μ α ϊο ν τής Λήμνου
καί έκ τούτου εις τον “Α θω κ α ί τήν Π ελοπόννησον, έπειτα δέ ό
Σοφοκλής έν τφ Φιλοκτήτη,3 ένθα δ όφιόδηκτος ήρω ς έγκαταλείπων
τον τόπον τώ ν βασάνων αύτοΰ προσφωνεί τάς λειμώνιάδας Ν ύμφας
καί τό Έ ρ μ α ϊο ν δρος, δπερ άνταπέδιδεν άντηχοϋν τούς στόνους- τοΰ
άλγοΰντος ήρωος. Ά μ φ ό τερ α τά χω ρία ταΰτα άριδήλως μαρτυροϋσιν
δτι τό Έ ρ μ α ϊο ν ήτο δρος καί οΰχί άκρωτήριον.*
Τό Έ ρ μ α ϊο ν ήθέλησάν τινες5 νά σχετίσωσι πρός τά έ ρ μ α τ α ,
ήτοι τά κατά τήν άνατολικήν παραλίαν βατά, περί ών έν τοΐς
έπομένοις, άλλ’ ήμεΐς τουναντίον φρονοΰμεν, δτι δέον νά σχετισθη
πρός τόν Έ ρ μ ή ν τήν Ιδιοζόντως λατρευομένην ύπό τώ ν Πελασγών
θεότητα, οΐτινες, ώς θ ά ίδωμεν, υπήρξαν έκ τώ ν κατοίκων τής Λήμνου.
Έ κειτο* δέ τό ορος τούτο, ώ ς έξάγεται Ιδίρ έκ τώ ν παρά
Σοφοκλεΐ λεγομένων κατά τήν άνατολικήν πλευράν τής νήσου, ούχί
1) Κ αί άκρωτήριον δέ τ ι ύπό τό όνομα Β ρ ΐ σ α τίθηαιν έν Λήμνψ ά
\νβ1ο1ιβΓ ιΟΐβ ΑωοΗγΙίβοΚο ΤτϊΙθ£Ϊβ σελ. 315 σημ.) άναφίρων, ότι έπ ί · τούτου
ϊδρυσεν δ Μάχαρ βωμόν τ φ Διονυοψ. Ο ί συγγράφει; ό μ ο ς, είς οΰς παραπέμ­
πει (Μ. Έ τυ μ . έν λ. Βρισαϊος καί Σ τέφ. έν λ. Β ρ ΐια ) ρητω ς λέγουσιν, ό τι ή
Β ρίοα είναι άκρα τή ς Λ έ σ β ο υ . Κ αί ό Β ρισεϋ; δέ όν ό σοφός άνήρ ανα­
γράφει ώ ς Λήμνιον παραπέμπων είς Ίλιά δ . Α 371 8έν κατάγεται έκ Λήμνου
άλλ’ έκ Λυρνησασΰ (παράβ. ’Ιλ. Β. 090).
2) Σ τίχ. 21)3.
3) Στίχ. 1451.
4) Έ π ιθ ι ΒΗο-ΐο σ:λ. 6 κ αί ΟΗοΙββυΙ-ΟουίΚβΓ Υ ο γ ·* β ΡίεΙοΓββηαβ άο
1* Οτέοο τόμ. 2 καί ΤΙΙτεη έν Α1ΐ£βπι. ΟβοβΓ»ρ)ι, ΕρΗτπι. τάμ. 39 (1812).
δ) Ί δ β Β οβοΙιογ' 3 Λεξικόν τής έλλην. καί φωμαΐκής μυθολογ. 1Ι: σελ.
2524,
8) Ή παρά τό άκρωτήριον τή ς Π λάκας θέσις αύτοΟ έν τ φ χάρτη τοΰ
ΟΚοίΐβυΙ δύναται μέν νά είναι πιθανή άλλα δέν στηρίζεται έκ* οΰδεμιάς μαρ­
τυρίας.
 Μόσυχλον ήφ αίστειον έν Λήμνηκ
δέ μακράν αύτοϋ φαίνεται, δτι υπήρχε χ α ΐ ή χρήνη τοΰ Λ υ κ ίο υ
Α π ό λ λ ω ν ο ς , ήν προσφ ω νεί ό Φ ιλοκτήτης άναχω ρώ ν είς Τ ροίαν.1
Σκοτεινότερα Ι α είναι δσα παρεδόθησαν ή μ ϊν καί περί τοΰ
ετέρου τής Λήμνου δρους τοϋ Μ οσ ύχλου* α ί π α ρ ά τοΐς συγγραφεϋσι
περισω θείσαι μέχρις ήμώ ν σχετικαί μαρτυρίαι είναι δυστυχώς λίαν
πενιχροί. Ό μΰΟυς έν τούτοις, κ α θ ' δν ό "Η φ α ιστος ριφθείς άιτό
βηλοΟ Θ εσ πεσ ϊο υ πίπτει έπί τής Λ ήμνου, ή φιλόφρω ν υπό τών
Σ ιντίω ν δεξίωσις αύτοϋ χα ί τά έπ ί τής νήσου Ιδρνθέντα έργαστήριά
του έμφανώ ς δηλοϋσιν, δτι χατά τούς παμπαλαίους χρόνους ζωηρά
ήφαιστειώ δης ένέργεια ύπήρχεν έπ ί τής νήσον, ήτις χ α ί πρσυκάλεσε την
γένεσιν χα ί μόρφωσιν αύτοϋ. ΕΙς την αυτήν πιθ α νώ ς αίτίαν δφείλεται
χ α ί τό έπίθετον Α ίΘ ά λεια , δπερ φ αίνεται δτι έλαβέν ποτε ή νήσος.
Βεβαιοτέρας χα ί εύχρινεστέρας πω ς μαρτυρίας άπαντώ μεν χατερχόμενοι
εχ τών μυθικών χρόνων είς τούς Ιστορικούς. ΟΟτως ό Ευστάθιος
έρμηνεύων τήν πτώσιν τού Η φ α ίσ τ ο υ λέγει, δτι δέον αΰτη νάποδοθή
είς τούτο, δτι π ΰ ρ έκεΤ γ ή θ ε ν ά ν ε δ ίδ ε τ ο α υ τ ό μ α τ ο ν χα ί όλίγον
κατωτέρω προσθέτει, δτι ή Ιστορία χ α ί άλλως προσοικειοΐ τφ Ή φ α ίσ τφ
τήν Λήμνον, ού μόνον διά τούς έν αύτή γήθεν άναβαίνοντας κρατήρας
τοϋ πυρός, αλλά καί διότι χαλχεΐς άνδρας ήνεγκέ ποτε ή νήσος. Καί
ό Η ράκλειτος* δέ ΰμοιά που παραδίδει άναφέρω ν, δτι έν Λ ήμνφ
άνίενται γηγενούς πυρός αυτόματοι φλόγες. Ο ύδ' ύστέρησεν δ
Η ρ ό δ ο το ς3 έν τούτω αφηγούμενος χα ί αύτός, δτι ό "Ιππαρχος ό
Πεισιστρατίδης έξεδίωξεν έξ Α θ η ν ώ ν τον Ό νομ άχριτον, έπειδή ούτος
συνελήφθη επ’ αύτοφώρω ύπό Λάσου τοΰ Έ ρ μ ιο νέω ς ύποβάλλων
ίδ ιο ν χρησμόν είς τούς τοϋ Μουσαίου, κ α θ ’ δν α ί παρακείμενοι τή
Λ ήμνω νήσοι εμελλον νά καταποντισθώσι. Κ α ί έχ τοΰ Σοφοχλέους1
δέ καί τών λατίνων ποιητώ ν Ά χχίου,* Σ ενέκα,' Φλάκκου’
1) Σοφοχλ. Φιλοχτ. «ττιχ. 140!.
?) Η? γ«1ι 1 Λΐΐββοι·. Η ογπ· γ. κεφ. 26. Τό χωρίσν τοντο ίσφαλμέ-
ν«·>ς άπ?6ό©η Ή ρακλνίδο ιφ Π σντιχφ ύπό τοΰ Β υΙΙη& ηη, ψ ήχολούδησαν δ
τ ι ΌιίΓοευ ιΐβ Ια ΜεΙΙβ χα ί ό ϋΙίβΓί.
3) 7, 6.
<) Φιλοχτ. στίχ. 796 καί 986.
Γ) ν*ΓΓ0 ά. I. 1. 7.
6) Ή ραχλ. ΟΙτ. 1360.
7) Ά ργοναυτ. 2, 70 χα ί άλλαχοΟ πολλαχοΰ.
Θέσις του ηφαιστείου 25
χαί Σ τατίου' σΰχί άπιθάνω ς έξάγεται δ τι έπ ί τής νήσου {κάπνιζε
ποτε ήφαίστειον.
Τό δνομα τούτου διέσωσεν ή μ ϊν δ σχολιαστής τοΰ Νιχάνδρου,
δ στις έρμηνεύων τό μέρος* έχεϊνο τοϋ χοιητσν, ένθ α περιγραφών
ούτος είδος τ ι δφεως, τοΰ χεγχρίνσυ, άναφέρει δ τι κατά τους μεγάλους
καύσωνας οί δφεις ούτοι έπιζητοΰσι τό Σ ά ον ή τό Μόσυχλον, δπου
μόνον δύνανται νά εΰρωσι τροφήν, διότι έχει ύπό. τάς νήτηλάς έλάτας
άναψϋχουσιν οί ποιμένες έαυτοΰς κ α ί τά ποίμνια αΰτών, τό χωρίσν,
λέγω, τούτο τοϋ Νικάνδρου έξηγών λέγει δτι τό Μόσυχλον είναι όρος
τής Λήμνου.
Δ ιά μακρών πραγματεύονται δ τε Β ιιΙπηαηη χα ί ο ί μετ’ σύτσν
περί Μοσύχλου γράψαΥτες ϋ λ ε Π χα ί ΌυΓ£3ΐι περί τε τή ς θέσε ως τοΰ
ήφαιστείου χα ί τοΰ χρόνου τής έξαφανίσεως αύτοϋ. Κ αί ή μεν θέσις
νομίζουσιν, δτι δρίζεται διά τών μνημονευθέντων άνωτέρω χωρίων τοΰ
Σοφσχλέσυς, ένθα δ λόγος περί τοΰ Φιλοχτήτου. Κ α θ ' δν δηλ. χρόνον
χαταλαμβάνουσι τόν ήραχχ τούτον δριμ εϊαι ένεχα τής διαβόρου νοσου
άλγηδόνες άδυνατών πλέον ούτος νά ύπομείνη αύτάς άσχάλλει ίν τή
έσχατη αύτοϋ άπογνώρει κατ’ αύτοϋ τον θανάτου όργιζόμενος, δ σ α ς
άεί καλούμενος δέν προσέρχεται, συγχρόνως δέ Ικετεύει τον μετά τοΰ
Ό δνσσεω ς πρός άπαγω γήν αύτοϋ έλθόντα Νεοπτόλεμον, δ πω ς συλλάβων
τ ώ Λ η μ ν ίω τ ψ θ ' ά ν α κ α λ ο υ μ έν ω τ τ .ρ ί έμπρήση αϋτόν. Δ ώ τής
έπιφωνήσεως τούτης φαίνεται δ Φιλοκτήτης ώσεί δεικνύων δ ιά τής
χειρός αύτοϋ τό ήφαίστειον. 'Επειδή δέ είναι γνωστόν δ τι ούτος έμενε
1) Θηβαίδ. 5, 49 καί έξ.
2) Τό χα ρ ώ ν τοΰ σχόλια στον έχει ώ δ ε : « καί γάρ τό μέν Σάσν χ α ί χό
Μόσυχλον όρη ιΐσ ί τή ς Σάμου μέμνηται δέ τούτον τώ ν τά π α ν έ ν Λ ή μν* « * α ί
Σαμοδρρχη τάς νήσους έχατχρας άπό τούτον σ η μ α ίνο ν έχαλείτο δέ Σ ά ο ς ή
όλη Θρφχιχή Σάμος- χα ί Μόσυχλον δέ τά όρη τή ς Λήμνου ά ς Α ντίμ α χος :
Η φ αίστου πυρί Λ ά λ ο ν ήν (γράφε ορ) $α -ατάαχη
δαίμων άχροτάιρς δρεος χορυφήσι Μοσύχλου,
καί Ε ρατοσθένης φησί :
έν δέ ο ί ό * χ
κανθοΐς παμφαίνεσχε Μοσυχλαίη φλογί Ισον ».
Μετά τό Σ ά μ ο υ χατά την γνάμην ήμώ ν έξεπεσσν α ί λέξεις χ α ί Λ ή μ ν ο υ ,
αίπνες νομίζομεν, ότι πρέπει νά παρεντεθώσεν Ινα μή χολαίνρ ή έννοια. Ό
τύπος Μ ό σ υ χ λ ο ν ( τ ό ) φαίνεται όρδότερας πυρούμενος άπό δύο χη ρ ο-
γράφον ( Ο. Ρ.) μτρτυρούμενος δε χ α ί ύχό τοϋ Ήσυχίο»·. (έν 1)
 20 Χρόνος Ιξαφανίσεως αυτοί)
έπί τής πρός Α τής νήσου κείμενης νησϊδος Χρύσης, ή τουλάχιστον
κατά τήν ανατολικήν παραλίαν εκείνης συνάγουσιν οτι τό Μόσυχλον
εκειτο κατά τύ ανατολικόν τμήμα τής νήσου.
"Ε τι περαιτέρω δέ προβαίνων ό Β ιΐΠ ΐηαηη άποφαίνεται δτι έπί
τοϋ Μοσύχλσυ τούτου έξωρύσσετο ή καλούμενη λημνία γή, καί δτι ό
λόφος, δν ό Γαληνός περιέγραψε μεταβάς έπί τούτω είς Λήμνον, Γνα
έκ τοϋ πλησίον έξετάση τήν λημνίαν σφραγίδα καί Ιστόρηση τήν συμ­
μετρίαν τής μίξεως αυτής είναι αυτό τό ήφαίστειον έσβεσμένον. Καί
είναι μέν αληθές δτι ό Γαληνός λέγει περί τοϋ λόφου τούτου, δτι ήτο
ομοιότατος κεκαυμένω κατά τήν χρόαν, οτι ούδέν έπ’ αΰτοϋ ύπήρχεν
σϋτε δένδρον οΰτε φυτόν καί δτι πρός τήν σύστασιν καί έξωτερικήν
δψιν αΰτοϋ άρμόττει ό ΰ φ ’ Ό μ η ρο υ άναφερόμενος μύθος τής πτώσεως
τοϋ Η φ α ίσ το υ , έκ τούτων δέ φαίνεται παραχθείς καί ό Β υΐίσίαηη
είς το νά μόρφωση τήν ανωτέρω γνώμην. Ά λλ’ δμοιοι πρός τον λόφον
τοϋ Γαληνού ύπάρχουσι μάλιστα κατά τό άνατολικόν μέρος τής νήσου
ούκ όλίγοι, έξ ών είς παρά τό σημερινόν χωρίον Κ αμίνια χ α ϋ μ έν η
π έ τ ρ α καλούμενος, ένέχει πάντα τά στοιχεία τής δμοιότητος πρός τήν
περιγραφήν τοϋ έκ Π εργάμου Ιατρού καί φιλοσόφου. Ούδεμία έν
τοντοις άμφιβολία υπάρχει δτι & είρημένος λόφος είναι ό αυτός, δν
είδον κ α ί περιέγραψαν κατά τον 16ον αΙώνα μ. X. οΐ περιηγηταί
'Αλμπακαρίος κ ο ί Βελώνιος, οΐτινες μάλιστα φητώς άναφέρουσιν, δτι
εκειτο παρά τό χωρίον Ρεπανίδιον, καί έφ’ ού καί νΰν ετι γίνεται ή
εξαγωγή τής λημνίας γής. Τούτον λοιπόν ιό ν λόφον νομίζουσι πάντες
που οΐ περί τό ζήτημα τοϋτο άσχοληθέντες μηδ" αΰτοϋ τοϋ έπ’ έσχατων
ΰπό γεωλογικήν έχοψιν έξετάσαντος τήν νήσον Ι)σ Ε αυη αν ώς τό
άρχαϊον Μόσυχλον.
Έ ν φ δέ πάντες έν τ φ ζητήματι τούτφ όμοφωνοϋσι, ού μικρά
τουναντίον διχογνωμία κρατεί μεταξύ αυτών όσον άφορρ έτερον
σχετικόν ζήτημα, τον χρόνον δηλ. τής έξαφανίσεως αΰτοϋ. Έ ν φ δηλ.
ό Β υτη π α η η γράφει δτι, « άφ’ ού ό Γαληνός έζη κατά τον 2°ν αΙώνα
μ. X. ό δέ Σοφοκλής καί Α ντίμαχος κατά τούς μεταξύ Περικλεούς
καί Μ . Αλεξάνδρου χρόνους, δικαιούται τις νά συμπεράνη οτι τό
ήφαίστειον έσβέσθη κατά τούς χρόνους τοϋ Αλεξάνδρου, καί δτι δ
Α λεξανδρινός Ε ρατοσθένης άπλώς λόγιος ποιητής μετεχειρίσθη τήν
παραβολήν έκείνην ( μοσυχλαίη φλογί ίσ ο ν) μόνον ώς μιμητής τοϋ
Α ντιμάχου, οΰ τάς λέξεις παραφράζει >, δ ΙΙΙΐβΓΓ καί ό ϋϋΓΜ ϋ
διαφωνοϋσι* διότι δ μέν πρώτος έπιθυμεϊ δπως τό δριον τοϋτο
Γνώ μη τοϋ Νεαπτιαπη καί ΡαΐχοΚ 27
μετατεθή είς μεταγενεστέρους κατά τι χρόνους, ό δέ δεύτερο; είς τήν
έποχήν τών Ά ντω νίνω ν.
Οΰτως είχον τά πράγματα δτε νέα γνώ μ η 1 προσήχθη είς τό
μέσον κ αθ’ ή ν τό Μόσυχλον δέν ήτο ήφαίστειον άλλ’ άπλώ ς άνεδίδετο
έξ αΰτοϋ γ η γ ε ν έ ς πΒ ρ. Ή γνώ μη αΰτη έστηρίχθη έπί τοϋ άνωτέρω
μνημονευθέντος χωρίου τοϋ Η ρακλείτου, δπερ έχει ώ δε: « Λήμνον δέ
πρώτον ούκ άλόγως έμύθευσε την ύποδεξαμενην τό θεόβλητον πϋρ*
ένταϋθα γάρ άνίενται [έγ]γηγενοϋς πυρός αύτόματοι φλόγες* δηλοϊ δέ
σαφώς, δτι τοϋτο θνητόν έστι τό πϋρ, έξ ών έπήνεγκε
κάππεσον έν Λ ήμνψ όλίγος δ ’ έτι θυμ ός ένήεν
άπόλλυται γάρ ευθέως μαρανθεν, εί μή λάβοιτο τής διαφυλάττειν αυτό
δνναμένης προνοίας*.
Ό μολογοΰμεν δτι δέν φαίνεται ήμ ΐν εύκολος ή αποδοχή τής γνώμης
τούτης, είμή έφ’ δσον πρόκειται περί τοϋ παρά τό Ρεπανίδιον λόφου.
ΑΙ Λαρατεθεϊσαι άνωτέρω μαρτυρίαι τών παλαιών περί τοϋ Μοσυχλου
καί μάλιστα ή έντόπισις τής λατρεία; τοϋ Η φ α ίσ το υ δέν δύνανται
κ α θ’ ή μάς νά έξηγηθώσιν έκ τής ύπάρξεως απλού γηγενοϋς πυρός.
Ε ίνα ι άληθές δτι' α ί είρημέναι μαρτυρίαι είναι οΰτω πενιχροί καί
άσαφεϊς, ώστε δέν δύναταί τις ώρισμένον τι καί θετικόν νά συμπεράνη.
διά τοϋτο δ ' δμω ς μάλλον θέλομεν νά φρονώμεν δτι άπΐ)χοΰσι
κατάστασιν παλαιτάτην, κ α θ ’ ή ν δέν θ ά ήδύνατό τις νάρνηθή τήν
έπ ί τής νήσου ΰπαρξιν ήφαιστείου, άφ’ ού μάλιστα και έν ΙστοριχοΧς
μάλλον χρόνοις, ώς Ώ ά ίδω μεν κατωτέρω, δλόκληρος παρακείμενη τή
Λήμνψ νησίς, ή Χρυσή, κατεπόθη ΰπό τών κυμάτων.
Βεβαίως δΰσκολευόμεθα νά δεχθώ μεν, ώς Επραξεν δ Β α ίΐπ ία η η
καί Όατεαα τήν ένεργή ΰπάρξιν ήφαιστείου κατά τούς χρόνους τοΰ
- Αλεξάνδρου καί τών Ά ν τ ω ν ίν ω ν οΰτε τό κύρος τοΰ Α ντιμάχου,
ποιητοϋ άντλοϋντος τάς Εμπνεύσεις αΰτοϋ οΰ μόνον έκ Υής φαντασίας
άλλά καί έκ της ένεργοΰ αίσθήσεως καί τοαοϋτον τηιωμένου ΰπ ό τοϋ
Πλάτωνος, οΰτε ή σπουδαιότης τοϋ ■Έ ρατοοθενους, άστέρος πρώτου
μεγέθους έν τψ άλεξανδρεωτικψ στερεώματι, πείθει ήμάς δ τι τό
ήφαίστειον ή ν έν ένεργείρ τότε. Ε ϊμ εθ α δέ τη ς γνώμιις, δτι λεπτομερής
έπ ί τόπου γεωλογική έρευνα, οϊα ή τοϋ Ρ ο υ ς α ά περί Θήρας, ή τοΰ
4) Νβυπικηη υ η ά ΡύγείΙτΑίΙεοΗβ 0 « ο&γ»[1ι . νοα ΟιίκΗβηΙιιηά
•4880, σιλ. 314 καί έξ.
 0Γρι τοϋ έν Λήμνω λαβυρίνθου
ΗΰΓηεβ περί Σαμοθράκης καί άλλοι δεν θά χαταλήξη απλώς είς τήν
γνώμην τής σοφής συνωρίδος τών συγγραφέων τής φυσικής γεωγραφίας
τής Ελλάδος.
Ούχί σαφέστερον τοϋ ανωτέρω προβάλλει χαί έτερον τής λημνιαχής
τοπογραφίας ζήτημα τό π ε ρ ί το ΰ λ α β υ ρ ίνθ ο υ , οποίον άναφέρει 6
Πλίνιος' υπάρχοντα έν Λήμνφ. ’Λ ληθώ; ποιούμενος λόγον περί
λαβυρίνθων καθόλου ό συγγραφεύς τής φυσικής Ιστορίας προσθέτει,
άφ’ ου έμνημόνευσε τούς έν Αίγυπτω χα ΐ Κρήτη τοιουτους, υτι καί ό
έν Λήμνφ ήτο όμοιος έκείνοις θαυμασιώτερος δ ’ όμως, διότι είχεν
έχατόν καί πεντήκοντα κίονας. Ά λλ’ ούδέ τούς όρχιτέκτονας αύτοΰ
παραλείπει ό Πλίνιος νά μνημονευση, οίτινες ήσαν τρεις τόν αριθμόν
ό Σμΐλις, Ροΐχος χαί Θεόδωρος, ούδ’ ότι έσφζοντο ήδη έπί τών
χρόνων αύτοΰ λείψανα τοϋ οΐχοδομήματος τούτου έν φ τοϋ έν Κρήτη
χαί Ίτα λίρ ούδέν Τχνος υπήρχε.
Έ χ τών σφζομενων όμως έπί τών χρόνων τοΰ Πλινίου λειψάνων
δυστυχώς σήμερον ούδέν ούδαμοϋ φαίνεται· είναι αληθές ότι ύπόγειόν
τι κατασκεύασμα έπί τής κορυφής λόφου τινός παρά τήν Ή φ αιστίαν
κειμένου καί νΰν Κ αστροβσυνίου χαλουμένου έθεωρήθη ύπό τών
λογιωτέρων τών κατοίκων ώς ό μνημονευόμενος ύπό τοϋ Πλινίου
λαβύρινθος* άλλα τοντο μικρών όλως διαστάσεων, ούδέν άλλο είναι ή
δεξαμενή ϋδατος κατασκευασθεΐσα κατά τούς μεσαιωνικούς χρόνους
χαί χρησιμοποιονμένη ύπό τών έν τφ όχνρώματι φρουρούντων μάλιστα
έν χαιρφ πολιορκίας.1
() Η ίελ ΝεΙ. 36, 19, 3.— Διά τοϋ λαβυρίνθου ένόουν οΐ παλαιοί μεγάλα
ύπό τή ν γήν οικοδομήματα έχοντα πολλάς καί σκολιάς διόδους καί μέγαν αριθ­
μόν δωματίων ( 3000 είχεν δ έν ΑΙγύπτφ).
3) Ή γνώμη δτι ή έν λόγψ δεξαμενή ήτο δ αρχαίος λαβύρινθος φαίνεται
ότι έμορφώθη κατά τούς μεσαιωνικούς χρόνους ώς δεικνύει ή ακόλουθος μυθική
παράδοσις, δι’ ής δ λαός ήθέλησεν άμα νά έρμηνεύση καί τή ν δνομασίαν τοΟ
πλησίον κειμένου λιμένος τών Ε κ α τ ό ν Κ ε φ α λ ώ ν . Κατά ’τινα δηλ. π ει­
ρατικήν έπιδρομήν, λέγει ή παράδοσις, ωραία τις γυνή κατέφυγεν είς τό υπόγειον
έκείνο κατασκεύασμα τοΟ Καστροβσυνίου ΐν α σωθή· έν φ δ' όμως έφευγε ν
έξέπεσε τοΟ θυλακίου αύτής κρέμβολον μετάξης τοϋ όποίου όμως ή έτερα άκρα
διετηρήθη περιπεπλεγμένη έπ’ αύτής καί οΰτω έκ τοϋ μίτου τούτου ΐτής νέας
Α ρ ιά δ ν η ς| άνεϋρογ μέν οί διωκοντες τό κρυσφύγετον αυτής αλλά περιπεσόντες
είς έριδα περί τής άποκτήοεω; αύτής ί σφαγή σαν έκατόν τόν άριθμόν.
Περί τοΰ έν Λήμνφ λαβυρίνθου 20
Διά ταΰτα ούχί Απίθανος φαίνεται καί ήμ ΐν ή γνώ μη ή ν προέτεινεν
^ Η ί π , ' χα ί κ α θ ’ ήν διά τής μεταβολής τοΰ έν τ φ χειμενφ τοΰ
Πλινίου 1_βπιηίυ3 είς δ ιπ ιΐιιβ χαί τοΰ ίη 1_θπιηο είς Ιη 5 · π ι ο
προκύπτει ότι έπ ί τής Λήμνου ούδέποτε υπήρξε λαβύρινθος, άλλ' δ η
ό Πλίνιος συνέχυσε τά πράγματα μεταθέσας τόν Ι π ί της Σ άμ ου τοιοΰτσν
είς Λ ήμνον1
ΚΕΦΑ ΛΑΙΟΝ Γ .
Πόλεις, όνομα χαΧ έ π ίΰ ε τα τη ς Λ ήμνου.
"Ηδη 6 Γαληνός κ α θ ’ δν χρόνον μετεβη είς Λ ήμνον έξέφρασε τό ν
θαυμασμόν αύτοΰ, διότι έπί τή ς νήσου τούτης ΰπήρχεν ούχί μ ία πόλις,
ώς συνήθως συνέβαινεν έν τα ΐς πλείσταις δμοταγεσι τοΰ Λ Ιγαίου, άλλα
δύο ή Ή φ α ισ τία κ α ί ή Μ ύρινα.
Έ ν τούτοις ούδετέρας τούτων μνημονεύει δ "Ο μηρος άναφέρ οοτΡ
μόνον πόλιν έν Λ ήμνφ ήτις ώνομάζετο όμω νύμω ς πρός τη ν νήσον.4
Ή δμηρική αΰτη πόλις είναι π ιθανόν ότι υπήρξε μ ία τώ ν μ ετά τα ΰ τα
έπί τών Ιστορικών χρόνων δύο πόλεων τής νήσου.
11 ΒθΙΙίςβτ ΑπκνΙΙΙιβΛ I σελ. 51>8-
2) ' Παράβαλε Επεγοίορ. Β ι ϊ Ι η η . τόμ. 14 σελ. 1ΘΟ (εχδ. 9η καί. Ρ κ α ΐγ -
^ΤίΒβοτν» Βεηΐ-εηογοίορ. ά. Κ Ι* » . Α ΐίειΤτιπυκ-ϊβοΜ οΚ κΛ τόμ . 4 σελ. 703.
3) Ί λ . 2 . ί» 0 κ α ί Ό δύσσ. θ . 282.
4) Δέν φαίνεται ήμίν όρθή ή γνώμη τοϋ Κ ίιοάβ (σελ. 11), φττντ φ α ίν ετα ι
ακολουθών χαί ό Οοπχβ ( Κ βΐϊβ ε α ί άβτ Ιαοβίη άβ» ΤΚτκΙόίοΙιβτ Μοατββ σελ.
118, νομίζοντος ότι διά τοΰ στίχου*:
Λήμνον δ' είσαφίχανε πόλιν θ ιιο ιο Θόαντος
δέν νοείται πόλις έπ ί τής νήσου άλλ’ αΰτή ή νήσος. Έ μ φ α ν ώ ς δ ιδ ά σ κ ει ή μ β ς
ό ποιητής περί τοϋ έναντίσν ένθα τη ν αυτήν « ενχτίμενσν .-ττολίεθρσν » έπ ο-
 30 Ή φ α ισ τία χαι Μ ύρινα καί Λεοις αυτών
Ή έν Λήμνω έγχαθίδρυσις τών Μινυών φαίνεται ότι αναβιβάζει
τήν νπαρςιν τής Μυρίνης ιίς παλααάτους χρόνους.1 Ά λλα χαί ό
μύθος τής πτώσεως τού Ή φ α ισ το ν, δν γινώσχει ήδη δ "Ομηρος δέν
δύναται βεβαίως νά άναχθή είς όψίους χρόνους. 01 πρώτοι άναφε-
ρόμενοι κάτοικοι τής Λήμνου παραδίδονται ήμϊν ώς σιδηρουργοί χαί
Επομένως λάτρεις τού Ή φ α ισ τ ο ν επειδή δέ τό όνομα τής Ή φαιστίας
έδόθη πάντως ένεκα τής ήδη παλαίτατα έπιχωριαζούσης λατρείας τού
Η φ α ίσ το υ , νομίζομεν ότι δεν θ ά εϊμ εθα μακράν τής αλήθειας. αν
δεχθώμεν δτι ή τελευταία αύτη ύπήρξεν ή αρχαιότερα έν Λήμνω
πόλις.*
Ά μφ οτέρω ν τούτων σχόπψον είναι νά χαθορισθή ή θέσις, διότι
ή μέν Ή φ α ισ τία όλοσχερώς χατεστράφη έν δέ τή θέσει τής έτέρας
νομάζει. Είναι αληθές ότι νπάρχουσι δνο νομίσματα, ών τό μιγ φέρει έπιγρα-
φην ΛΗΜΝ, τό δέ ΛΗΜ, αλλά ταϋτα ούδαμώς βοηθούσιν ημάς έν τ φ ζητή-
ματι τούτψ, διότι άνήχουσιν ίίς χρόνους μεταγενεστέρους. Τών νομισμάτων
τούτων τό μέν πρώτον δύναται δ βουλόμενος νά ΐδη έν τψ 9ψ τόμιμ τών
Υ πομνημάτων τής Αντονρατορ. ’Α χαδημ τών Ε πιστημώ ν έν Βιέννη ( 1853
σελ. 304 πίν. I άριθμ. 8; τό δε άλλο έν τφ 4ψ τομφ τού ΝιιπάχπικΙιε Οάτοαϊεΐβ
<841-1842. Π ερί τού τελευταίου μάλιστα βεβαίως γινώαχομεν χατά μαρτυρίαν
τού κατόχου αύτοϋ ΙνχηοίΓ 'Ρώσσου προξένου έν Σμύρνη ότι ήγοράσθη έν
Λήμντρ. Ή γνώμη, ήν προτείνει ό Η επά ( Τστορ τών Ν ομισμ I σελ. 333) πρός
ερμηνείαν τών νομισμάτων τούτων, χ α ί χ α θ ' ήν πρέπει νά δεχθή τις ήδη χατά
τούς ιστορικούς χρόνους πόλιν ύπό τό όνομα Λήμνον, δέν φαίνεται ήμϊν πιθα­
νή. ΌρΟοτερον ίσως ΰα είναι νά δεχθώμεν ότι τά νομίσματα τούτα έχφρά-
ζσυοι τήν κοινήν επωνυμίαν τών κατοίκων τής νήοου, οΐτινες ενίοτε παρίσταν-
τα ι χα ί νπό τό χοινόχ όνομα τών Λημνίων ( 0 I Α, I, 8 0 ). "Αν μάλιστα
θεωρήσω μεν ώς γνήσια, δπερ όμως δέν φαίνεται εύχολσν, δύο νομίσματα (3ε3ΐίηϊ
ΟοβετίπίοΜ άεΐΐβ ιη εά ίςΐιβ ΟτεεΗβ ϋ. Μ. ΗβπΙβνιΐΓ 1230 τεύχ α'. σελ. 83) έφ’
ών φέρεται έπιγεγραμμένσν ένθεν μέν τό όνομα τών Ή φαιστιέων, έτέρωθεν δέ
τό των Μυριναίων δυνάμεθα ΐοως νά είχάαωμεν ότι ή συνένωσις τών δύο πόλεων
ελαμ^ανεν ενίοτε πραγματιχωτέραν ύπόστασιν. Γενικώς δ’ όμως χαί έν νομίομασι
χα ι έν έπιγροφαϊς καί παρά τοίς σνγγραφεΰσι μνημονεύονται ιδιαιτέρως έκαστη
πόλις σύ ένεκα ή νήσος έλαβε ιό έπίθετσν δ ί π ο λ ι ς.
1) Μαΐΐοτ ΟτεΚοαιεπο* σελ. 301 χ α ί έξ. 'Απολλών. Ρόδ. 1,ι>04 χαί 034. Κιά
τό νΰν δ έτι σφζομενσν έν Κάστρφ, ένθα έχειτο ή Μύρινα, τμήμα πελασγιχον
τείχους μαρτυρεί νπερ τής άρχαιότητος αυτής. (Παράβ. χαί ΟοηζβΒεΪΜ σιλ. 108)
2) Δέν είναι ίσως άπίθανον νά ύποθέσωμεν, ότι ό παρά τούτην κείμενος
λοφος γνωστός νΰν ύπό ιό όνομα Καστροβσΰνι υπήρξε χατά τούς παλαιτάτους
χρόνους ή άκραπολις τής Ή φαιστίας.
Ή φ α ισ τία χα ί Μ ύρινα καί θέσις αυτών 31
υπάρχει μέν ή σημερινή πρωτεύουσα τής νήσου άλλ’ ύπό διάφορον
όνομα.
Ό τ ι ή Μύρινα έχειτο κατά τήν δυτικήν παραλίαν τής νήσου
απέναντι τού ΰηονς "ΛΟω δεικνύει ό πολυθρύλητος στίχος τού
Σοφοκλέους
*Ά0ως σχιάζει νώτα λημνίας βοός.
Βασιμωτέραν άπόδειξιν παρέχει ήμ ϊν ό Γαληνός, δστις δτε τό
πρώτον μετέβη είς Λ ήμνον Λπέβη είς Μύριναν καί έπειδή, ώς λέγει,
ή Ή φ α ισ τία 'δέν έχειτο πλησίον τής Μ υρίνης καί ό ναύκληρος δέν
ήδύνατο νά περιμένη αυτόν, ϊνα )ΐεταβή έκεϊσε, ήναγκάσθη νά έπανέλθη
χαί δεύτερον. Ό αυτός παροδίδει ήμ ϊν δτι δύο πόλεων οΰσών έν τή
νήσω χατά μέν τό πρλς άνατολαΐς μέρος αυτής κεϊται ή Ή φ α ισ τία
χατά δέ τό πρός δυσμαΐς ή Μύρινα. Τήν μαρτυρίαν ταύτην κυροΐ
καί ό Πτολεμαίος, δστις θέτει τήν Ή φ α ισ τία ν 1 0 ' τής μοίρας άνατο-
λιχώτερον τής Μ υρίνης.1
Π άντα δ ’ δμως ταΰτα ύλίγον θ ά έβοήθουν ημάς πρός άχριβή
όρισμόν τής θέσεως τώ ν δύο πόλεων, Λν μή προσήρχοντο Ισχυροί
Ιπίκουροι τά νομίσματα καί α ί έπιγραφαί· τώ δντι έν δυσί μόνον
τό.τοις τής νήσου εύρέθησαν καί εύρίσκονχαι άθρόα νομίσματα καί
έπιγραφαί, έν ή δηλ. θέσει κεϊται τό Κα'στρον, ή νΰν πρωτεύουσα τής
νήσου, χαί έν άλλη τιν ί χατά τήν βορείαν παραλίαν τής νήσου, Ενθα
ό άνωτέρω μνημονευτείς λιμήν τών Ε κ α τό ν Κεφαλών, ήχις σήμερον
είναι γνωστή ύπό τό όνομα ΙΙαλαιόπολις. Έ ν ταύταις πλήν άλλων
εύρίσκονχαι συχνά νομίσματα καί άλλα άντικείμενα· καί α ί έπιγραφαί
δέ πάσαι σχεδόν, ας Εχομεν, έν τοίς τόποις τούτοις εύρέθησαν κ α ί νέας
κ αθ’ έχάστην έκσκάπτει το άροτρον ή ή σκαπάνη τοΰ άγρότου*
Ταϋτα χα ί τόν μάλιστα δύσπιστον πείθουσιν, δτι ή μέν Μύρινα
Εχειτο Ενθα ή νυν πρωτεύουσα, ή δέ Ή φ α ισ τία Ενθα ή σημερινή
1) Οί συγγραψεϊς έν οίς γίνεται μνεία τών δύο πόλεων είναι ό Έ χα τα ϊος
( Γ Η Ο, I. άπόσπ. 102— Ιϋ1), 6 Ή ρ ό δ . (4,137), ΰ Α πολλώ νιος (ένθ. άνωτ.), καϊ
6 Σχολιαστής αύτοϋ, ύ Πολυδεύκης <8, 31, ά Υ περείδη ς είς Διονύσ. Χαλχιδ.
π α ρ ' Ά ρποχρ. (έν λ.), ό Στέφανος (έν λ.), τδ Μ. ’Ετνμολ. ό Η σ ύ χιο ς, ό Σουϊδας
χα ί άλλοι.
2) Προχειμένου π ερ ί επιγραφών τής Μυρίνης ϊδε ΒΟΗ. τ ό μ 9 σελ. 45 χα ί
έξ. τής δέ Ή φ αιστίας ΒΟΗ τ ό μ 4 πελ. 5112 χα ί Οεσκο Πείββ σελ. 104 χα ί 118
χα ί Νέαν Η μ έρ α ν Τεργέστης άριΟ. 1317— 1319 ένθα τινές τό πρώ τον υφ* ημών
έχδοθεΤσαι.
 92 'Η οχιά τοΰ "Α θω καί ή Μύρινα
Παλαιόπολις.1 Ή μαρτυρία τοϋ Πτολεμαίου κ α θ’ ήν ή τελευταία αΰτη
ήτο μεσόγειος είναι πάντως έσφαλμένη, ή δ ’ έρμηνεία διά τής όποίας
6 ΚΗοάε* προσπαθεί να σώση τον Αλεξανδρινόν γεωγράφον λέγων.
ότι ούτος είχεν ύπ’ δψει τήν θέσιν τής πόλεως προ τής καταστροφής
τής Χρυσής καί τοΰ Μοσύχλου. είναι άρδην άνυπόστατος, διότι πλήν
άλλων ή κατά τήν άνατολικήν μάλιστα παραλίαν έπελθοΰσα άλλοίωσις
είχεν ήδη πολύ προ τών χρόνων τοϋ Πτολεμαίου (3 αίώνος) συντελεστή.
Π ιθανώτερον είναι, καθ' δ παρατηρεί καί ό Ο οπζβ δτι έπ ί τοΰ χάρτου,
όν είχεν ΰ π ’ δψει ό Πτολεμαίος, είχε τεθή έσφσλμένως ή θέσις τής
Ή φαιστίας.
Ό ανωτέρω παρατεθείς στίχος τοϋ Σοφοκλέους, δστις μόνος
δυστυχώς διεσώθη έκ δράματος αύτοϋ έπιγραφομένου πιθανώ ς
Λ ή μ ν ια ι,3 εδωκεν άφορμήν είς τήν γένεσιν ζητήματος, περί ού δεν
νομίζομεν άσκοπον νά εΐπωμεν όλίγα' τό ζήτημα είναι δτι ή σκιά τοϋ
Α θω εφθανε μέχρι τής Μυρίνης καί ΐνα άκριβέστερον εΐπωμεν, δεν
έπήγασε τοϋτο έκ τοΰ στίχου, άλλά μάλλον διά τοΰ στίχου τούτου
συντόμως άμα καί ποιητικώς διετύπωσεν ό μέγας τραγικός δ,τι καί
προ τής διδασκαλίας τοΰ είρημένου δράματος άπησχόλει πιθανώ ς τούς
έκ τών παλαιών φίλοΰντας νά διατρίβιοσι περί τά τοιαΰτα.
Ό στίχος είχε καταντήσει παροιμιώδης καί κατά τινα τών παροι-
μιογράφων έλέγετο έπί τών λνπούντων τινά ή βλαπτόντων, ιός τήν έν
Λήμνω έκ λενκοΰ λίθου γεγλυμμένην βοΰν έλύπει σκιάζων ό
Αθως. .Π ερί τής βοός τούτης, ήν όμως παραδέχεται έκ χαλκοΰ
πεποιημένην, ποιείται λόγον ό Πλούταρχος,4 δστις καί τής λύσεως τοΰ
προβλήματος άπτεται λέγων : « Έ ν Λ ήμνψ γύρ ουδέτερος ήμών ευ
οίδ ’ δτι γέγονε, τουτί μέντοι τό τεθρυλημένον ίαμβεΐον πολλάκις
άκηκόομεν
"Α θως καλύπτει πλευρά Λημνίας βοός
επιβάλλει γάρ ή σκιά τοΰ δρους, ό>ς έοικε χαλκέψ τινι βοιδίψ μήκος
άποτείνουσα διά τής θαλάσσης ούκ έλαττον έπτακοσίων σταδίων τό
1) Επειδή ή Παλαιόπολις απέχει όπό τού λόφου ίνβα έξσρύσσιται ή
Λημνία γή, μόλις μίαν ώραν (χαχώς δ’ αναβιβάζει τήν άπόστασιν ό Ποηιβ σελ.
Ι1Β είς τό δυιλάσιον) συμφωνεί πληρέστατα πρός τή ν μαρτυρίαν τού Γαληνού
παραδίδοντος, ότι ό λόφος εχειτο παρά τήν Ήφ-αιστίαν.
2) Κ εβίΛ ίππ. σελ. 13.
3) Γγ*|5. Τγ»8. Ο γμ ο. ύπό Ν α ιιΛ σελ. 299.
<) Περί τοϋ έμφ. προσ. «ρ κυκλ. τής σελήν. I, 2, 0.
Ή σκιά τοΰ "Αθω καί ή Μ ύρινα 33
κατασκιάζον ύψος είναι διά τήν αιτίαν, δτι πολλαπλασίους α ί τοΰ
φωτός άποοτάσεις τών σωμάτων τάς σκιάς ποιοΰσιν · . Σχετικήν
λεπτόμερεστέραν πω ς ειδησιν διασώζει ή μ ϊν ό Πλίνιος* λέγα>ν δτι ό
"Αθως βίπτει τήν σκιάν αύτοΰ έν τή άγορφ τής Μ νρίνης κατά τό
(θερινόν) ήλιοστάσισν.
Κ αί ταΰτα μέν συντόμως τά π α ρ ά τώ ν παλαιώ ν παραδο-
θέντα ή μ ϊν έκ δέ τών νεωτέρων πρώτος κ α θ ’ δσον ή μ εϊς τουλά­
χιστον γινώσκομεν, δστις ήθέλησε νά έξετάση τό ζή τη μ α τοΰτο ύπήρξεν
ό Ιησ ουίτης "Αγγ· Λορεδάνος, δστις (τή 2 α Α π ρ ιλ ίο υ τοΰ 16 8 5 )
ήλθεν έπί τούτω είς Λήμνον. Ευρισκόμενος κατά τή ν "δυτικήν
παραλίαν τής νήσου παρετήρησε κατά τάς δύο έπομένας ήμερος, δτι ό
ήλιος τρία τέταρτα τής ώρας πρ ο τής δύσεω ς έκρύ.ττετο κατά τό ήμισυ
δπισθεν τής κορυφής τοΰ "Α θω, εν δέ τέταρτον μετά ταΰτα, δτε ήτο
άφανής δπισθεν τής βορειοτέρας άχρας τοΰ δρους, οχιά λίαν καταφανής
έκάλυπτε τήν παραλίαν τής Λήμνου καί τήν παρακειμένην θάλασσαν.
Έ π ί τής έκθέσεως τούτης τοΰ Λορεδάνου στηριζόμενος δ
Η ίεαοΐΐ* νπελόγισε καί κατέληξεν είς τό συμπέρασμα, δ τι ή σκιά τοΰ
"Α θω φθάνει πράγματι μέχρι τής άγοράς τής Μ υρίνης. Κ α ι ο ί μέν
υπολογισμοί τούτου είναι ίσ ω ς έπιστημονικώς ακριβείς, δεν δννά μ εθα
ομως νάποδώσωμεν τήν αυτήν · Ιδιότητα καί είς τη ν έχθεστν τοΰ
Λορεδάνου, έφ’ ής έκεΐνος έστηρίχθη. Ο ύτω π . χ . Τνα π αραλίπω μ εν τά
λοιπά, τό ύψος τοΰ "Α θω άνεβίβασεν δι’ υπολογισμ ώ ν στηριζομένων
έπί τής έν λόγψ έκθέσείυς είς 4 χιλ. περίπου μέτρων, διπλάσιαν δηλ.
καί η πλέον τοΰ πραγματικοΰ.
Παραλείποντες άλλους, οΐτινες μετά τόν Κ ϊο ο ΐο ΐΐ π ε ρ ί τό ζή τη μ α
τοΰτο ήσχολήθησαν, χωρίς ν ά παράσχωσιν ακριβές τ ι π ε ρ ί αύτοΰ,
όφείλομεν έν τούτοις νά μνημονεύσωμεν τοΰ Κΐ5ΐηβΓ,*' δστις τ φ μέν
1702 Ιγραψεν ίχανώς μακράν διατριβήν π ερ ί τοΰ ύφ ους κ α ί τ η ς σκιάς
τοΰ "Α θω, τφ δέ 1795 έχανερχεται κ α ί πάλιν είς το αύτο ζή τη μ α
συμπληρών, δ,τι έν τφ προτέρψ έργω αύτοΰ είπεν.
ί) Η . Ν. ?, 3, 7. Π αράβαλ. χ α ΐ Σαλμάσιον Εχστχτβ. ΐη Ρ ΐϊη σελ. 123.
ΡβΓοεπΰο^τ. Ο γ. στλ. 16, Μ. Έ τ υ μ έν λ. Ά θ ω ς χ. ά.
2) Έ ν τ φ !5 φ Κ«φ. τ ή ς Γ εω γραφ ίας του χρ α γμ α ττύ εχα ι Ιδ ια ιτέρ α ς
«άβ κίΐίΐαόΐηβ κββοΐυΐκ χηοηιΐε Α Ο ΰ « χ β ρ » ·ο ΐ3 ϋ ίΐιΗ α η ιδτ* τ ιβ ρ τ τ ϋ η »
βχβοΐβ άβίβπχηηεΐ*».
3) Ι α (Λ βντίϊβτ Β ββ οίικ& α η β άβτ Ε δεη ο ν ο η Τ τοί*, σ*λ_ 231 χ η ί Ιξ . κ α ί
ν β ίΐβ τ β Α αβΠ ώ ηιης ίβ ρ Μ βΛ . Ο β ο ρ . Ο δ ΙΙϊη ρ Γ 1705 σελ. 467 κ α ί έξ.
Κ ·9Μ »49Τ Η ΑΗΜβΧ
 34 Ή σκιά τού “Α θω και ή Μΰρινα
Πλήν τού ΚαδίπβΓ τό ζήτημα έδελέασε χαί τον γνωστόν κόμιτα
Ο ίιοίδίυΙ-Ο ουΐΤϊίΓ δστις συνέλεξε μέν κατά τήν περιήγησίν του είς
Ε λ λ ά δ α τάς άναγκαιούσας πρός λύσιν τοΰ ζητήματος σημειώσεις»
άλλά πριν προλάβη νά χάμη χρήσιν άπώλεσεν αύτάς.1 Ε π ειδ ή δ ’ δμως
είχε τήν περιέργειαν νά μάθη, άν ή άρχαιότης ήλήθευεν έν τούτω,
άπετάθη πρός τόν γνωστόν αστρονόμον ΟεΙαπιΒΓΟ, δστις έπεμψεν
αντώ σχετικήν επιστημονικήν μελέτην, έν ή χατέληγεν είς συμπέρασμα
καταφατικόν ώς καί ύ ΚάδΙπθΓ.
Ε ν ώ π ιο ν τών αποτελεσμάτων τής έργασίας τών δύο τούτων
άνδρών δεν έδιχαιοΰτο βεβαίως νά άμφιβάλλη τις περί τής άληθείας
τού πράγματος, άλλά δυστυχώς καί ό Κδ^ίηεΓ καί ό ΟεΙασίΒιτε δεν
έγνώριζον ούτε τό ακριβές ύψος τοΰ "Α θ ω ούτε τήν μεταξύ τούτου
καί τής Λήμνου άπόστασιν διό άμφότεροι τήν μέν άναβιβάζουσι
σχεδόν είς τό διπλάσιον, επίσης δέ καί δσον άφορφ τό ύψος σφάλ­
λονται Έ ν ε κ α τούτου παρεκαλέσαμεν τόν έν Μονάχω διαπρεπή καθη­
γητήν τής Μ αθημ. Γεωγραφίας 5 . ΟϋητΗεΓ δπως παράσχη ήμϊν
σήμερον, οπότε ακριβέστατα γνωρίζομεν τήν άπόστασιν καί τό ΰψος,
τελειωτικήν τοΰ ζητήματος λύσιν. Φιλοφρόνως καί εύγενώς άποδεχθείς
τήν αΐτησιν ημών εΰηρεστήθη νά πέμψτ) ήμ ϊν τό συμπέρασμα τής
έρεύνης αύτοΰ έν επιστολή, ήν παραθέτομεν ένταΰθα έν μεταφράσει
ώς αποτελούσαν τόν τελευταϊον .τής έπιστημης λόγον έπί τοΰ πολυ­
θρύλητου τούτου ζητήματος :
« Π αρά τώ Κ ϊδίηεΓ* λέγει ό ΟϋηΐΗβΓ, έλύθη τό ύ φ ’ υμών
* προταθέν μοι ζήτημα όρθώς- ή σκιά τοΰ “Α θω δύναται κατά τάς
» έσπερινάς ώρας τοΰ θέρους νά φθάση αληθώς μέχρι Λήμνου. Ε ίνα ι
» αληθές, δτι ό ΚάδΐηεΓ έδέχθη τό ΰψος τοΰ Α γ ίο υ Ό ρ ο υ ς ένιελώς
» εσφαλμένους άναβιβάσας είς 38073 όργυιάς, έν ώ τοΰτο μόνον είς 1935
> μέτρα ανέρχεται. Έ ν τούτοις τό αποτέλεσμα κατά τούς υπολογισμούς
> μου ούσιωδώς δέν μεταβάλλεται. Ή άκρα τής σκιάς τοΰ όρους πίπτει
> άναμψιβόλως καί πέραν τοΰ σημερινού Κάστρου (Μ υρίνης) άλλά
1) νο γ* § ο ρϊτίοΓίδη. 2 τόμ. σελ. 138.
2) ΙΥί-ίΙ ΔιίδΓ. κτλ. σελ. 467 καί έξ.
3) Έ ξ αβλεψίας πάντως ό σοφός καθηγητής άνέγραψεν, ότι 6 ΚαεΙπβτ
αναβιβάζει τό ΰψος τοΰ όρους είς 3807 όργυιάς, έν ψ οΰτος δέχεται ότι 531,04
-ιοιαίται όποτελούσι τό ΰψος αύτοΰ- εις τήν παραδρομήν τούτην περιέπεαεν, ώς
φαίνεται, διότι άντί νά λάβη τόν άχριβή άριθμόν (531,04) έσφαλμένως ελαβε τόν
3,607, όοαι όργυιαί κατά τόν Κ ΐδ ΐη ετ άποτελονοιν εν γερμανικόν μίλιον.
Γένεσις τοΰ όνόματος τής νήσου καί έπίθετα αυτής 35
* μόνον θεωρητικώς, διότι κατά κανόνα ή κωνική τού όρους σκιά συγ-
► κλείεται κατά τό άκρον αύτής έπ ί τοσοΰτον, ώστε ή ΰπαρξις αυτής
» έκφεύγει τήν παρατήρησιν >.
Ή άντίληψις τής άρχαιότητος κατά ταΰτα ή συνοψισθεΐσα έν τψ
στίχω τοΰ μεγάλου τραγικού άποδείκνυται νΰν ακριβής.1
Τό σημερινόν τής νή ο ο υ δνομα είναι, δπερ καί κατά τούς αρχαι­
ότατους χρόνους αΰνη εφερεν. “Η δη ό "Ο μηρος πολλαχοΰ τώ ν ποιη­
μάτων αύτοΰ οϋτω καλεΐ αύτήν. Χ ωρίον τ ι τοΰ Έ χαταίου* διδάσκει
ημάς δτι ή νήσος ώ νομάοθη ούτως «άπύ τής μεγάλης λεγομένης Θεοΰ,
ήν Λήμνον φασι» καί είς τήν όποιαν έθυσίαζον καί παρθένους. Τήν
άρχήν τής όνομασίας τής νήσου άλλοι άλλ.ως ήϋέλησαν ν ά έρμηνεύ-
σωσιν, ημείς δ ' δμως πιθανω τέραν νομίζομεν τήν έκ τής ιροινικικής
παραγωγήν αύτής, κ α θ ’ ήν σημαίνει λ ε υ κ ή 3. Τό δνομα δέ τοΰτο άν
καί διά μέσου ποικίλων δοκιμασιών διήλθεν ή νήσος διετηρήθη έπί
χιλιετηρίδας μέχρι σήμερον άναλλοίωτον.
Ε ίς τήν ήφαιστειώ δη αύτής φύσιν όφείλει τό έπίθετον Αίθάλεια4.
ΔΓ δμοιον λόγον καί διά τήν λατρείαν τοΰ Η φ α ίσ το υ καλείται
νυΐο& ηΐα,1 έν ψ διά τούς πρώτους ύ φ ’ Ό μ η ρ ο υ μνημονενομένους
1) Π ιρ ί τοΰ ζητήματος τούτου έγράψαμεν τό πρώτον έν τψ ύ π ' άριθμ.
8120 φύλλψ ( Απρίλ. 1905) τής έν Σμύρνη έφημερίδος ε ’Α μαλθείας».
2) Π αρά Στεφάνψ τψ Βυζαντ. έν λ. Λήμνος.
3) Π ιθανώ ς τό όνομα έδόθη έκ τούτου, ότι μή ίχουσα υψηλά όρη ούσα
δέ καί άδενδρος παρέχει αληθώς είς τόν άπό τή ς θαλάσσης προσερχομενον
λευκήν δψιν. Ή έν τψ Μ. Έ τυμολ. μωρά ετυμολογία έκ τοΰ λ α —ύπνος όφείλει
τήν γένεσίν της είς τούτο, ότι οί παλαιοί ήδυνάχουν νά έρμηνεύσωσι τήν έπ ί τής
Λήμνου κατοικίαν τοΰ Θεοΰ "Υπνου (Ί λ . Ξ, 281)· διό καί ο Σχολιαστής προσ-
παθώ ν νά έρμηνιύση τό χωρίον τοΰτο τής Ίλιάδος λέγει πλή ν άλλων, ότι
διαμένει έν Λήμνφ ό Ύ π ν ο ς, διότι αύτη είνε οίνοφόρος χώρα, τούς δέ πολυ-
ποτοΰντας μάλιστα παρακολουθεί ό Ύ π ν ο ς. Ό ΥΓεΙεΙτετ είναι διαφόρου γνώμης
(Τ γϊΙο& σελ. 160) σχετίζων τό Λήμνος πρός τό λήιον (= ά γ ρ ό ς έσπαρμένος),
ομοίως δέ καί ό Γπαΐΐ (ΑΐΙΐίπΙώοΗβ Γοπ·ΛΗυιΐ£βη II. 1 σελ. 42) πρός τό όνομα
τής Καριχής πόλεως Ληψιμάνδου.
4) Στέφ. Βυζ. έν λ. Τ ό έπίθετον τοΰτο όπερ έδόθη τή νήσφ ούχί έκ τοΰ
α ΐ θ ω ν ο ς σιδήρου άλλ' έκ τοΰ α ί θ α λ ο ς (β χα π ν ό ς) πραοεπιχυροϊ και τήν
βιόρθωοιν ημών έν Ω τή Ίλιά δος 749, π ερ ί ή ς ϊδε παράρτημα Λ*, έν τέλει.
5) Πποο. ΑΓβοηκηό. 2, 78 καί 4, 410.
 30 Γένεσις τοΰ όνόματος τής νήσου χαί έπίθετα αύτής
χατοίχονς χαί δια τήν θυγατέρα τοΰ πρώτου άναφερομένου αυτής
βασιλέως Ύ ψ ιπύλην όνομάζεται Σιντηίς' καί Ύψιπύλεια.*
Έ κ τών έπιθέτων τούτων οΰδέν ποτε παρέμεινεν ώς κύριον
δνομα τής νήσου, ή δποία άείποτε υπό πάντων τών ποιητών χαι συγ­
γραφέων μνημονεύεται διά τοΰ νϋν γνωστού όνόματος αυτής. Ή δέ
χατά τούς νεωτερους χρόνους γενομένη παραμόρφωσις εις Σταλημένη
0 ά ίδωμεν έν τώ οΐχείοι τόποι, ποΰ όφείλει τήν γένεσιν αυτής, πότε
είσήχθη καί παρά τίσιν διετηρήΟη ώς κύριον όνομα τής νήσοι.3.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Λ'.
Α Ι περί τήν Λήμνον νησίδες
Έ κτος άσημάντων τινών νησυδρ(ων κατά τήν νοτίαν τής νήσου
πλευράν καί έντός τοΰ κόλπου τοΰ Μούδρου κειμένων ώς καί τής
μικρας έπίσης νησίδος, ήτις κατά τήν ΒΔ παραλίαν χεΐται καί Σ ιρ γ ίτ σ ι
κοινώς έπονομάζετας οΰδεμία άλλη άξία οπωσδήποτε λόγου χεΐται
1) ’Απολλών. Ά ργον. 1,608 καί 4, 1757.
2) Ο νίώ Γ ω ί. 3,82. *
3) Έσφαλμένως έγράφη έν τφ Λεξιχφ ΤοΙιυβ ΐΛ ϋ η ΐΙιιΙί· τοΰ Ροη»11ΐηΐ
(μέρος Β ' ή Ό νο μαστικόν σελ. 88) ότι ή νήσος ήμών έφερε πρός τοντοις παρά
τοΧς παλαιοΐς χαΐ τό έπ ίθ π ο ν Ά ε ρ ί α ή Ά ε τ ρ ί α . Οΰτω χαλεΐ δ Πλ£νιος
(4, 23, 8) ούχί τήν Λήμνον άλλα τήν Θάσον, μαρτυρεί δέ τοΰτφ καί Στέφανος δ
Βυζάντιος. Ό μ ο ίφ σφάλματι ύπέπεσε χα ί ό Τή. 8σΗΓβίί)βΓ όστις παραχΰείς πιθανώ ς
έχ τών λεγομένων τοΰ Μΐϋΐβτ (Οπ&οπι. σελ. 312) έγραφεν, ότι ή Λήμνος ώνομά-
ζετδ ποτε χα ί Τ α ν ρ ί ς (Ρ ·υ ΐ7 -·ννΐ8βο\τΛ ΒββΙσησγοΙ έν άρΰρφ Ά ρτεμ ις), έν
φ παρ’ ούδενί τών συγγραφέων ή ποιητών λέγεται τοιοϋτόν τι.
37
σήμερον εγγύς τής Λήμνου. Οδτω 5 ’ όμως δεν έχει τό πράγμα καί
παρά τοϊς παλαιοΐς, οίτινες διέσωσαν ή μ ΐν ίκανάς μαρτυρίας περί
δύο νησίδων παρά τήν Λήμνον κειμένων, τής Χρυσής κ α ί τής Νέας
ή κατ’ άλλους τών Νεών.
Ύ π ό τό δνομα Χρύση παρέδοσαν ή μ ΐν σί παλαιοί γεω γράφοι
πληθύν πόλεων καί νήσων έχουσών συνήθως σχέσιν πρός μεταλλεία
χρυσοΰ.’ *0 διεξερχόμενος μετ’ έ-τιστάσεως τά σχετικά χω ρία τώ ν
παλαιών πείθεται, δτι άσφαλώς υπήρξε παρά τήν Λήμνον νήσος
Χρύση. Ά λ λ ' έπειδή ά φ ’ ένός μέν Στέφανος δ Βυζάντιος* συγχέει τούτην
πρός την δμώνυμον πόλιν τής Τρωάδος, έν ω συγχρόνως άναφέρει καί
άκρωτηριον έν Λήμνω ύπό τό αυτό δνομα πρός Τένεδον βλέπσν,
άφ’ έτέρου δέ ό Σχολιαστής τοΰ Σοφοκλέους κακώς ήρμήνευσε τό έν
τώ Φιλοκτήτη έπίθετον αυτής κ ο ν τ ίσ διά τοΰ παραθαλασσία, ένεκα
τούτων έγεννήτθη ήδη προ πολλοΰ ή γνώ μη, ήν ΰπεστήριξεν 6 Σ αλμά-
σιος3 ήκολούθησαν δέ κ α ί άλλοι,4 ότι Χρύση νήσος παρά τή ν Λήμνον
ουδέποτε υπήρξε, καί ότι διά τούτης δέον νά νοηθή ή έν τη Τ ρω άδι
ομώνυμος πόλις.
Τό άτοπον τής γνώ μης ταύτης νομίζομεν, ότι ευκόλως δύναται νά
δειχθή. 01 άσπασθέντες αυτήν δεν προσέσχον είς τά δύο έπίθετα, άπερ
6 Σοφοκλής άποδίδει τη Χρύση, π ο ν τ ία καί ά γ χ τ τ ίρ μ ο ν β ς π ά γ ο ι.5
Ά μφ ότερα δηλονσιν, ότι δεν πρόκειται περί τόπου έπ ί τή ς Λήμνου
άλλά παρ’ αυτήν κειμένου. Δεν είναι έπυμένως δυνατόν ουτε άχρω τή-
ριον δμώνυμον έπ ί τής Λ ήμνου κείμενον νά νοηθή ουτε ή νεωτέρα
Χρύση (ούχί ή δμηρική), ήτις Ικειτο έ π ί πετρώδους τινός υψώματος
τής παραλίας μεταξύ τής Αλεξάνδρειάς Τρωάδος (πρός Β ) κ α ί τής
Α μαξιτού (πρός Ν ) ώς ήθέληιπχν άλλοι*.
1) ΡισΙγ-νΓίοοννιι Πρχίβησγεί- Ιν άρ&ςφ Ο κγββ .
2) Έ ν λ. Τφ σφάλμαη τοΰτφ ύπέπεστν άχατηθβίς έχ τοΰ έ χ τώ ν Αίχμα-
λωτίδωντοΰ Σοφοχλέσυς σφζομένου αποσπάσματος. 'Ε χ ιΰ ι Ρ . Τ . Θ . « λ 139
άπόσπασμ. 37.
3) ΕΙς τόν δεύτερον βωμόν τοΰ Δωσιάδα σελ. 147.
4) Π αοάβσλί Ηο(Γ ΟβοοΗΐσΙίΙβ άβτ άαιχΗ Ο όβτΙϊβίβπιηχβ· ηχείι^βντί-
63βηβη ηχίατίΐοΐιβη ΥβΛηίβΓαήκΒη άβτ ΕτθοίΜΓίϋσΗΒ τόμ. 1, σβλ. 33-
5) Ρ . Τ . 6 . σιλ. 215 άπόσχ. 353 χ α ί Σοφ. ♦«λοχτ. στίχ. 194, 969 χ α ί
1327, Εύστάθιος αίς Ίλιά δ. Β . 723 χ α ί 724. ·
6) Δίχτυος τσΟ Κρητός ϋ β 6β1Ιο Τ π η χη ο I I 14.

33 Θέσις χαί χρόνος της καταδΰσεως αυτής
Έ χ τών λεγομένων τοΰ Στεφάνου περί όμωνυμου ακρωτηρίου
πρός Τενεδον βλέποντος χαί περί Ή φ α ισ τία ν1 κειμένου δυνάμεθα
π ιθα νώ τα τα νά συναγάγωμεν δτι χαί ή Χρΰση βκειτο πρός άνατολάς
τής Λήμνου έχουσα απέναντι τήν Τένεδον. Έ ν τή θέσει δ ’ αληθώς
τούτη είς άπόστααιν εΤχοσι περίπου χιλιομέτρων άπό τής παραλίας
έχτεινονται υπό τά υδατα βατά* γνωστά σήμερον ύπό τό δνομα
Μ ύ θ ο ν ε ς , άπερ χατέχουσιν ακριβώς τήν ύ φ ’ ήμών καθορισθεΐσαν
θεσιν τής Χρυσής,3 ήτις ένωρίς μνημονεύεται έν τή μυθολογίας διότι
έχει 6 Η ρακλής, δτε έπορεύετο τό πρώτον χατά τής Τροίας μετά τον
Φιλοκτήτου προσήνεγχε θυσίαν πρός τήν έπ’ αυτής λατρευομένην
ομώνυμον θεάν, έχει έδήχθη ό Φιλοκτήτης θέλων νά δείξη τοΐς Ά χαιοΐς
τόν έπικεχωσμένον βωμόν τής θεάς, έφ ’ ού χατά τόν χρησμόν έπρεπε
να θυσιάσωσι*, κ ι ί τόν όποιον χατά Φιλόστρατον1 τόν νεώτερον
ϊδρυσεν ούχί ό Η ρακλής άλλ’ ό Ίά σ ω ν πορευόμενος έπί Κόλχους.
Τό τοσοϋτον κινδυνώδες νΰν τοΐς ναυτιλλομένοις μέρος τοΰτο τοϋ
Αιγαίου ύ π ' ούδενός τών παλαιών μνη μονεύεται ώς τοιοΰτον, έν ω
δ ι’ αύτοΰ κειμένου ού μακράν τοϋ στομίου τοϋ Ελλησπόντου διήρ-
χοντο κατ’ ανάγκην πάντα τά εισερχόμενα καί έξερχόμενα τοϋ πορθμού
πλοία, τά όποια καί μικρά κακοκαιρία θά ήδϋνατο νά προσρίψη έπί
τών βατών, άν τότε ύπήρχον.
Έ ν τοότοις ή ιστορία διέσωσεν ήμ ϊν ευτυχώς τό γεγονός τής
καταδΰσεως τής νησΐδος παρά Παυσανίρ* λέγοντι έπί λέξει τάδε*
« έπιδείκνυται δέ (τό δαιμόνω ν) καί έν τώδε έτι τήν Ισχύν μείζονα καί
1) Τό π ε ρ ί Ή φ α ι σ τ ί α ν είναι διόρθωσις τσϋ Σαλμααίου (ένθ. άνωτ.)ι
ήν δέχεται καί ό Λ. 'Αλλάτιος (Όβ ραΐτϊα Η οπιβη χεφ. 7 σελ. 128). Πρότερον
έξεδίδετο Π α ν ή φ α ι σ τ ί α ν , όπερ ημείς θ ά προετιμώμεν νά μεταγραφή
ε ίί π α ρ ’ Ή φ α ι σ τ ί α ν ούχί τόσον διά παλαιογραφ ικούς λόγους, όσον διά
τήν μάλλον άρμόττουσαν έννοιαν τής π α ρ ά .
2) Α κριβώς οπωσδήποτε περιεγράφησαν ταΰτα ύπό τοϋ Βαοοοηΐ αξιω­
ματικού τοϋ ναυτικού χα ί Το πόα αστρονόμου, οΐχινες κατ’ έντολήν τού
ΟιοϊϊβαΙ-ΟοαίΠβΓ ήρεύνησαν τό έδαφος τής Λήμνου λήγσντος τοϋ παρελθόντος
αΐώνος, έν τούτοις σημειοϋνται ήδη έν τ φ χάρτη τοϋ Βοπίοηο (Ιβοίχπο σελ.
59. 1047), άλλ’ ύπό τοϋ Οόοίββαί πρώτου ένομίσθησαν τά ύπό τήν θάλασσαν
λείψανα καταδύοης νησΐδος.
3) Ί δ ε τόν ανωτέρω μνημονευθέντα χάρτην τσϋ Ά γγλικ. Ναυαρχείου.
4) Σοφοκλ. έν ύποθέο. Φιλοχτήτ.
5) ΕΙκόν. 17. Παράβαλε καί Ά νθολ. Παλατ. 1 χεφ. 15, 25.
6) 33, 4.
Θέσις καί χρόνος τής καταδΰσεως αύτής 39
► θαύματος πλείονος ή κατά συμφοράς καί ευπραγίας πόλεων. Λήμνου
ν γάρ πλοϋν άπείχεν ού πολύν Χρύση νήσος, έ ν ή καί τ φ Φιλοκτήτη
» γενέσθαι τήν συμφοράν έκ :οϋ ΰδρου φασί* ταύτην κατέλαβεν ό
> κλύδων πάσαν καί κατέδυ τε ή Χρυσή κ*ιί ήφ άνισται κατά τοϋ βυθού·
• νήσον δ’ άλλην χαλουμένην Ίερ ά ν ...............τόνδε ούκ ή ν χρόνον».
*Η Ι ε ρ ά αυτή ήν άναφέρει ό Παυσανίας, «τι άνέδυ έκ τοϋ βυθού
τής θαλάσσης καί ήτις μνημονεύεται όνομαστί καί ύπό πολλών άλλων
συγγραφέων είναι ή μεταξύ Θήρας καί Θηρασίας άναφανεϊσα, δπερ
γεγονός ώς βεβαίως έξάγεται έκ τοΰ Ιο υ σ τίνο υ 1 χ α ί άλλων συνέβη τω
197 π. X. Τότε λοιπόν πιθανώ ς συνέβη χα ί ή κατάδυσις τής Χρυσής,
δπερ πάντες σχεδόν οί περί τό ζήτημα τούτο άσχοληθέντες άσπάζονται
πλήν τού ΌυΓοαιι* δστις θέλει νά μετενέγκη το γεγονός είς τό τέλος
τοϋ 2ου μ. X. αιώνος στηριζόμενος έπί μαρτυριών μεταγενεστέρων
τινών συγγραφέων οϊτινες κατ* ενεστώτα μνημονευουσι τής Χρυσής.
Ά λλα πολλάκις οί μεταγενέστεροι άρυόμενοι είδήσεις έκ παλαιοτέρων
άντιγράφουσιν αυτούς αυτολεξεί σχεδόν, ώστε τό ώς ένεστώς παριστάμε-
νον ύπ’ αύτών πολύ απέχει νά είναι πραγματικώς τοιοΰτον·
Ή έκτασις τής νησΐδος, έάν κρίνωμεν έκ τών βατών δέν ήτο
μεγάλη (δέκα χιλιόμετρα μήκους καί τέσσαρα πλάτους). Ά ν δ ’ αληθώς
ύπήρχεν έπ’ αύτής πόλις Χρυσή ώς άναφέρουσι πολλοί τώ ν συγγρα­
φέων, φαίνεται λίαν άπίθανον.
Οΰτω λοιπόν έκεΐ, δπου ή μυθολογία παριστρ τόν Ίά σ ονα καί
Ή ρακλέα Ιδρύοντας βωμόν καί προσφέροντας θυσίαν τή όμωνυμψ
θεότητι, έκεΐ δπου ό Φιλοκτήτης ύφίσταται έπί δεκάδα έτών φρικώδεις
άλγηδόνας, έκεΐ δπου ο ί ναυτίλοι εΰρισκον άλλοτε άσυλον έν ώρρ
τρικυμίας, σήμερον άπλοΰται ταραχώδες κΰμα έγκλεΐον όλεθρον3 τοΐς
ναυτιλλομένοις καί ξν ώ ρρ γαλήνης φαίνονται οί δελφΐνες συμπαί-
ζοντες εύαρέστως έν τφ στοιχείω αύτών.4
1) Γ. Γ ο ιιη υ ό δ α η ΐο π η βΐ ββ3 ό η ιρ ίΐο η ί.
2) Ο υ τ ω α άβ 1* λίαΐΐβ Μβιηοΐτβ 3ϋΓ Ια ά β 3 ΐη ΐ9 ΐίο η άο Ι ΐΐβ ΟΗεγβκβ
β ΐ όα νοίεα η όβ Πβοιηοβ.
3) Ε ίς τινα σημεία τών βατών .ή θάλασσα δέν έχει βάθος πλεΐον τών
τριών μέτρων.
4) Ενδιαφέρουσα μυθική παράδοσις σχετιζυμένη πρδς χατάδυαιν ξηρός
χατά τήν ανατολικήν παραλίαν αφζβται έν Λήμνψ ίτ ι χαί νϋν ή έξης : Σύμπααα
ή Λήμνος μετά τής Ί μ β ρ ο υ , ήτις δέν έχωρίζετο τότε διά τή ς έν τ φ μεταξύ
θαλάσσης, άνήκεν ήγεμόνι τινί οστις άποθανών κατέλιπε δύο υιούς κληρονόμους
 40 Ν έα ή Νέαι
Περισσότερον άκόμη συνεχύθησαν τά πρα'γματα έν τφ ζητήμπτι τής
Ν έας ή τώ ν Νεών. Ό τ ι υπό τό όνομα τοϋτο υπήρξε νήσος παρά τήν
Λήμνον κείμενη, βεβαιοϋιαι έκ τών μαρτυριών πλείστων συγγραφέων·
ποία δ ’ όμως είνε αυτη καί ποϋ κεΐται, τοϋτο θ ά προσπαθήσωμεν έν
τοϊς έπομένοις νά δείξωμεν. Π ρώ το; μνημονευων τούτης είνε ύ Δωσιά-
δας, δστις άκμάζει τον 3ον αΙώνα π. X. Ουτος έν τφ δευτέρψ αΰτοϋ
βυιμώ λέγει :
«καθαρός γάρ έγώ
ιόν ίέντων τεράων, οία κεκενθ’ έκεϊνος
άμφί Ν έα ις Θ ρ η ικ ία ις, δν σχεδόθεν Μνρίνης
σοί τριπάτωρ, πορφυρέου φ ώ ρ άνέθηκε κριοϋ*.
Ε π ίσ η ς αναφέρει ταϋτην Α ν τίγ ο νο ; Λ Καρϋστιος (οΰχί δ ποιητής)
όλίγφ μεταγενέστερος τοΰ προηγουμένου έν τή Συναγω γή αΰτοϋ πα ρ α ­
δόξων Ιστοριών. « Έ ν δέ ταΐς τών Λημνίων νήσοις, λέγει, ταϊς χαλου-
μέναις Νέαις πέρδικες ού γίνονται, άλλά κδν ΐδ π τις άπόλλυνται· ένιοι
δέ τοϋτου τερατωδέστερον Ιστοροΰσιν, ότι κδν ΐδω σιν τήν χώραν».1
Ό ΓΙλίνιος* έν τουτοις περί τώ ν νήσων τούτων ποιούμενος λόγον,
αναφέρει δύο διακεκριμένος, οΰχί πλέον πληθυντικώς, τήν μέν μίαν
προ τοϋ Θερμαϊκού κόλπου κειμένην, ήτις ήτο Ιερά τή Ά θηνφ , τήν δ’
έτέραν τάσσων μεταξύ τών ήφαιστειογενών, θέτει μεταξύ Λήμνου καί
Ελλησπόντου3.
Έ κ τών παρά Πλινίω λεγομένων, εΐ καί έν τουτοις οΰ μικρά σύγ-
χυσις υπάρχει, συνάγεται μετά πιθανότητάς τίνος, δτι α ΐ δύο νήσοι,
είς δς άπέδιδον τό όνομα Ν έαι, ήσαν ή καταποντισθεϊσα βραδύτερον
Χρύση καί ή τριάκοντα μόλις χιλιόμετρα' πρός Ν . τής Λήμνου σημε­
ρινή νησις τοΰ Ά γιο υ Εύστρατίου. Φαίνεται δηλ. δτι και ή Χρύση έν
μειαγενεστέροις πως χρόνοις ώνομάζετο καί διά τοϋ δνόματος Ν έα, ού
έ'νεκα συνεχέοντο πρός άλλήλας. Ή σύγχυσις δέ προέβη έπί τοσοϋτον
τοΰ βασιλείου. Έ κ τούτων ό είς θελήσας νά άπατηση τόν έτερον, κατά τόν
περίεργον αληθώς τρόπον τής διανομής, ϊνα γίνη τα ι κύριος τοΰ μεγαλυτέρου
μέρους έτιμωρήθη μειαβληθέντος τοϋ αδίκως άρπαγέντος τμήματος «Ις τήν
μεταξύ Λήμνου καί Ίμ β ρ ο υ θάλασσαν.
1) ΚβΙΙβτ Εβπιιη η*ΙυΓ«]ίυη βοτΐμΐ. Ογ. ταίη. Υοΐ. I Ρ»Γ·άο*ορ·.
2) ΗΙβί. Ν»1. 4, 23, 7 καί 2, 88.
3) Καί παρά τψ Πλουτάρχφ (Λούχόυλλ. 12.?) άναφίρονται κατά πλη­
θυντικόν αί νήσοι αύται. Α ντί δέ τοϋ έν τψ κειμένφ φερσμένου εέπ ΐ δέ. τούς
Νέα ή Νέαι 41
ώστε πάντες σχεδόν οί συγγραφείς ο ΐ άναφέροντες περί τοΰ ζητήματος
προσθέτουσιν, δτι έπί τής Νέας έδήχθη δ Φιλοκτήτης και δ τι έπεκλή-
θη ούτως έκ τοΰ π ρ ο σ νή ξα σ θ α ι, ή τοι προσπλεΰσαι είς αΰτήν τόν Ή ρ α -
κλέα, άπερ βεβαίως άρμόττουσι τή Χρύση, έ ν ω ά φ 'έ τ ε ρ ο ν ό Π λίτιος
παραδίδει τήν πρό τοΰ Θερμαϊκού κειμένην, ήτις πάντως είνε, ώς εΤ-
πομεν, δ Ά γ ιο ς Ευστράτιος, ώς Ιεράν τή Ά θηνφ , δπερ πάλιν άρμότ-
τε ι,ώ ςθ ά ίδωμεν έν τώ περί τής θεότητος Χρύσης κεφαλαίφ, τή Χρύση.
Ά λλ’ ή σύγχυσις κορυφσΰται παρά τώ Ά π π ια νώ ,1 ού αί περί την
γεωγραφίαν Ιδίφ πλάναι είνε γνωσταί' οΰτος ά φ ’ οΰ ίστόρησεν, δ η δ
Λούκουλλος συνέλαβε περί τόν Α χα ιώ ν λιμένα δεκατρία πλοία τών
πολεμίων προσθέτει, δτι δ 'Ρ ω μ α ΐος στρατηγός κατέλαβε τόν Οΰάριον
Αλέξανδρον καί Διονύσιον περί την Λήμνον έν έρήμφ νήσω, ένθα
δείκνυται βωμός Φιλοκτήτου καί χαλκούς δφ ις καί τόξα καί θώ ραξ
ταινία ις περίδετος, μνήμα τής έκείνου πάθης. Ή έρημος αΰτη νήσος
δέν δύναται βεβαίως νά είναι ή Χρύση,* ήτις προ ίκατόν καί πλέον
έτών είχε παύσει υπάρχου σα καί έπ ί τής δποίας κατά τόν μύθον
ύπήρχεν δ βωμός τοΰ Φιλοκτήτου, άλλ’ ή Νέα δηλ. δ Ά γ ιο ς Ευ­
στράτιος.1
άλλους Ιπλει π ρ φ ρ έ α ς » δπερ οΰτε ή έρμτ,.εία τοΰ αοιδίμου Κοραή (κυβερ­
νήτης) οΰτε τοϋ ΒοΗμ Γβγ ή διόρθωσις (πρωίας) δυνατοί νά σοκτη, πρέπει κατά
τόν 31ηΙ«ιιΪ9, καί τή ν γνώμην τούτου άποδεχόμεθα πλήρως, ν ά γραφή π ρ ό ς
Ν έ α ς " 'Ε π ιθ . καί ’Αππιαν. Μ ιθρ. 77. Κ αί ό Σ τέφανος δέ (έν λ. Νέα) χ α ΐ ό
Η σύχιος καί 6 Σουΐδας, οδς αυτολεξεί αντιγράφει ό Φαβωρϊνος παραδίδουσιν,
δτι έπί τής νήσου ταύτης έδήχθη ό Φιλοκτήτης.
1) 'Ε νθ . άνωτ.
2) Έ ν τή νερ έκδόσει τής Έ γχυκλ. τοϋ ΡεαΙγ-ΥΓϋβον» λέγεται δ η ή
νήσος, ίφ ’ ής εδρεν ό Λούκουλλος τούς στρατηγούς τοΰ Μιθραδάτου, ήτο
β ε β α ί ω ς ή Χρύση, δπερ καθ’ ημάς δέν είνα όρθάν.
3) ΑΙ παρά τοϊς παλαιοϊς παρατηρούμενοι ανται αντιφάσεις επήτεγχον
καί παρά τοϊς νεωτεροις φιλολόγοις καί γεωγράφο ις άπέραντον ποικιλίατ γνωμών
όσον άφορφ τό π ερ ί τών Νεών ζήτημα. Ούτως δ Η β π η ιη η (έν τ φ χρολσγφ τής
έχδόαεως τοϋ Φιλοχτ. σελ. 24) λέγει, δ τ ι διά τής νήσου τον ’Λππιανοϋ δέον νά
νοηθή οΰχί ή Νέα, ό»ς ένόμιζεν 6 Β αΚ πμηη, άλλ’ ή Χρύση. Ό Β κΛ ϊβ άα
Β οοιςβ έξ άλλου, φ συμφωνεί καί δ Οιοϊββαί, Νέαν νομίζει τόν "Αγ. Ευστρά­
τιον, δπερ δέν αποδέχεται 6 ΗβϊηΗοΚ (άβ ΟΗτγσβ ΐηπιιΐ* «4 άβπ). Ό δέ
Ββοΐαηεηη (είς Α ντίγονον σελ. 18) ύπτρβαίχτι πόντος λέγων δ η Νέα είνα ι ή
σημερινή Νΐό, έν ψ δ λεεορβ (Λ αΐπιεάνβπ ϊη Α η Λ ο ί Ο*·, νο1_ Γ ρ. Π σελ. 217.)
ΰποπτεύει, δ η ή τε Χρύση καί ή Νέα ουδέποτε υπήρξαν.
 I

Ν έα η Ν έαι

Ε ν χέλίΐ σημειοϋμεν, δτι τό παρατεθέν ανωτέρω χωρίον χοΰ

ΙΙαυσ α νίου περί τής χαχαδύσεως χής Χρύσης έδωχεν αφορμήν εις
πεπλανημενην χαΐ>’ ήμας γνώμην, ήν πρώχος μέν ό ιχολΰς Οί.
ΜυΙΙεΓ,1 είχα δέ ό 1_)Ηά<;η’ καί χελευχαΐον ό Εο11ϊη§3 έξήνεγκαν και
χ α θ ήν ό “Αγ. Ε ΐστράχιος έκαλείχο παρά χοΐς παλαιοΐς Ί ε ο ά , έν ώ
αϋτη ασφαλώς πως φαίνεται δχι είναι ή χασσομένη ύπό χού Πλινίου
μεταξύ Θήρας χαί Θ ηρασίας.4 Κ ΕΦΑΛΑΙ0Ν Ε'.

1) Οπ:1ιοπιεη- σελ. 300. Παλαίτατοι κάτοικοι

2) Ει 3Χογ ρΚιΙοΙος ΑγμΙοπι Β οηυκ αηη. 1804-1811 οελ. 69 ι
3) Οβο§τ*ρ1ι. υη<1 ββ9οΙιιεΚΐο ά«:9 Ιίε. Λΐίσπαιηβ II I τόμ- του Ιίβιΐίΐόυοίι
νοη I. Μιΐΐΐβτ οελ. 221
·») Εί και έβεβαιώθημτν όχι εύρίσκονχαι έπί χής νησϊδος χού Ά γιου Ευ­
στρατίου άρχαΐα νομ.σμαχα, έν χούχοις δέν περιήλβον είς χεϊρας ημών χοιαΰχα, Σκότος πυκνόν έπικαλύπτει τήν άρχην παντός έθνους παντός
δι' ών Ιοΐι»ς θ α ήδυναχο νά διευχρινηθό χό ύφιοιάμενον περί Νέας ύπό νομισμα­ φύλου* ούχί όλιγάκις μέν τέλεον έλλείπουσιν α ΐ ίστορικαί παραδόσεις
τικήν έπετψτν ζηχημα, όπερ μεγάλως θ ά συνεχέλει είς άχριβέσχερον χαθοριομόν
πολλάκις δέ καί διασφζόμεναι ευρηνται ένυφασμέναι οΰτω δυσδιάλυτος
χοΰ παρ' άρχαιοις άνομαχος χής νησϊδος παράβαλε ΗβαιΙ Ίο χ ο ρ ία χών Νομιαμ.
2 σελ. 60 χαί 90. έν καλοϊς τοϋ έλληνικοΰ πνεύματος μύθοις, ώστε δυσχερής τά μάλα
άποβαίνει ή άπολεπισις καί άποκα'λνψις τοϋ Ιστορικού πυρήνος
"Η δη έν παλαιοτάτοις χρόνοις* μαίνεται, δτι σημιτικά φΰλα
διέπλεον τήν Μεσόγειον καί πολύ προ τής έπιδρομής τώ ν Α χαιών,
καθ* δν χρόνον άκόμη Πελασγοί κατεϊχον τάς μετά ταϋτα έλληνικάς
χώρας, δέν είναι άπίθανον δτι ζωηρόν διενηργεϊτο έμπόριον μεταξύ
τούτων καί τών Φοινίκων καί μετά ταϋτα μεταξύ τώ ν τελευταίων
καί τών Ελλήνων. Έ ν τούτοις πλήν τής Κύπρου Ρόδου καί Κρήτης
έπί τών όποιων, ώς δείκνυται έκ τώ ν άρχαίων ευρημάτων, φαίνεται
δτι μονιμώτερον είχον έγκαθιδρυθή οί Φοίνικες, είς παλλάς άλλος*
-X- προσήγγιζον απλώς έπί σκοπώ άνταλλαγής τώ ν έμπορευμάτων αυτών.
Βεβαίως γινώσκομεν, δτι τά έπί τής Θάσου μεταλλεία χρυσοΰ προσ-
ί ω
1) Έ χ τοϋ έπιγραφιχοϋ περιεχομένου τοϋ από Ικανών έτών εύρεθένχος
I - κυλίνδρου τοϋ Νκόθααίιϊά προκύπτει ό τι ήδη έπ ί τών χρόνων τοϋ Σάργωνος
διεσχίζετο ή Μεσόγειος ύπό σημιτικών φίλων. Ό Σάργων ούτος τίθεται ύπό τοϋ
ΗοαιιπβΙ (ιϋβ 3οοαί(. ΥΰΙΙεοτ ιιη ά δρε&σΐιβη I σελ. 338) περί τό 2250 π . X. καί
θεωρείται ύπ* αύτοϋ ώ ς Ιστορικόν πρόσωπον.
2) ΚϊΒρβΓί Η*ηάό. σελ. 252, 281 καί 196 καί ΟΙα1ι«α3θη Β ίο ΐη , Μαβ.
(1853) σελ. 322 καί ίξ.
■I Μν»·.Μ
 44 Φοίνικες, Κάρες, Κρήτες Σίντιες 45

είλχυσαν ήδη ένωρίς αυτούς· έπίσης δέν είναι άφπνής ή έπίδρασις
αυτών κατά τήν δυτικήν παραλίαν τής Μ. 'Λσίας. Ή πανταχού λοιπόν
τοϋ ΑΙγαίου έμπορική έπιχοινωνία τών Φοινίκων Επιτρέπει Τσως ήμ ϊν
νά μή έξαιρέσωμεν άπό τής σφαίρας τής Ιπιρροής αυτών καί τήν
Λήμνον.
Καί δντως, ή πιθανή έκ τής σημιτικής παραγωγή τοϋ ονόματος
τής νήσου φαίνεται έν πρώτοις δτι στηρίζει πως τήν γνώμην τούτην*
έπειτα δέ καί ή έν Λήμνφ παλαιότατα ήδη έγκαθιδρυθεΐσα λατρεία
τών Κάβειρων άσφαλε'στερον υποδεικνύει τήν έπίδρασιν τών Φοινίκων·
Κ αί έν τή όμηρική δέ ποιήσει αντικατοπτρίζεται αυτή διά τοϋ αργυ­
ρού κρατήρος τοϋ ΰπ’ αύτών τώ μυδικφ τής Λήμνου βασιλεί, τώ
Θόαντι, δωρηθέντι, τόν όποιον ό Εύνηο: μετά ταϋτα, ό υίός τοϋ
Ίάσονος, έδωκεν είς τόν Πάτροκλον πρός άγοράν τοϋ Λυκάονος τοϋ
υΐοΰ τοϋ Πριάμου1.
Τά ωφελήματα, άτινα άπεκόμιζον οί τής Λήμνου κάτοικοι έκ τής
έπιμιςίας τούτης, διαφαίνονται έν τή Ορησκείρ, πιθανώ ς δέ καί έν τή
χατεργπσίρ τών μετάλλων καί τή θαλασσοπλοΐα. Διαρκώς φαίνεται
δτι ουδέποτε έγκατέστησαν οί Φοίνικες έν Λήμνω, Ιλλείπουσι δ ’ έπίσης
είδήσεις, αν ίδρυσαν τουλάχιστον πρακτορείον ε π ' αυτής, ώς έπί
άλλων νήσων είχον πράξει.
Μετά τής αυτής πιθανότητος δέν δυνάμεθα νά εΐπωμεν περί τών
Καρών, δ,τι εΐπομεν άνωτέρω περί τών Φοινίκων. Ούτοι κατοικοϋντες
έν τή έξ αυτών όνομασθείση Καρίρ κατά τό νοτιοδυτικόν τμήμα τής
Μ. Ά σ ία ς καί εύνοηθέντες υπό τής φύσεως καί τής χώρας ένωρίς
ήδη προήχθησαν. Παλαιόταται παραδόσεις τών Ε λλήνω ν παριστώσιν
αυτούς ώς θαλασαοκρατικόν έθνος, δπερ ού μόνον έπί τής ηπείρου
ήρχεν, άλλ’ έξέτεινε τήν δεσποτείαν αύτοϋ καί έπί πασών σχεδόν τών
νήσων τοϋ ΑΙγαίου μέχρι τής Ευρωπαϊκής άκτής.
"Αν τήν τύχην τών άλλων νήσων ΰπέστη καί ή Λήμνος δέν δυνώ-
μεθα νά γνωρίζωμεν. Ή μόνη υπέρ τούτου μαρτυρία είναι ή τον
Νέπωτος,1 όστις άναφέρει, δτι ήδη έν Ιστοριχοϊς χρόνοις Εζων έπί τής
Λήμνου Κάρες, οΰς δμως δ τε Η ρ όδοτος καί άλλοι όνομάζουσι
Τ υ ρ ρ η νο ύ ς Π ελ α σ γ ο ύ ς. Ό λ ίγο ν έπίσης δύναται νά βοηθήση ήμ ϊν
ή εΐδησις,* καθ’ ήν ό Φιλοκτήτης, έπειδή, δτε διβτρεβεν έν Λήμνφ·
συνεξήρει μττά τοϋ τότε ήγεμόνοςτής Λήμνου Εύνήου τάς μικρός τών
νήσων έκδιώκων έξ αυτών τούς Κάρας, ελαβεν ώς μισθόν τής συμμα-
χίας τό μέρος τής νήσου, δπερ έπωνόμασεν "Ακεσαν.
Τούς Κάρας έξέβαλον τοϋ ναυτικού αύτών κράτους ο ί Κρήτες*.
Καί ό μέν Διόδωρος4 λέγει δτι σχεδόν πάσαι α ί νήσοι τοϋ ΑΙγαίου
ύπήχουον είς τόν Μίνωα, έν ώ ό Θουκυδίδης περιορίζει τό κράτος
αύτών έπί τών Κυκλάδων μόνον. Τό βέβαιον είναι, όχι διά τής πρωί­
μου φοινικικής έπιδράσεως έν Κρήτη παρήχθη ένωρίς μεγάλη άκμή
καί άνάπτυξις, ώστε καί έπί τώ ν νήσων τοϋ ΑΙγαίου νά έχταθή τό
κράτος τών Κριμών, οιτινες τήν περίοδον τούτην τής θαλασσσκρα-
τίας περιληπτικώς συμπεριελάμβανον έν τ φ όνόματι τού μυθιχοΰ
αύτών βασιλέως καί νομοθέτου Μίνωος. Ε Ις τήν θαλασσοκρατίαν
τούτην τών Κρητών πρέπει ίσω ς νάναφέρωμεν τήν ύπ ό τού Δ ιόδω ­
ρου* διασωθεϊσαν παράδοσιν, δτι ό Ραδάμανθυς, δστις έπίσης υπήρξε
βασιλεύς τής Κρήτης έδώρησεν εις τόν Θόαντα τήν Λήμνον.
Ύ π ό μυθικού έπίσης πέπλου περιβάλλεται καί τό φΰλον δπερ
πρώτον παρεδόθη ήμϊν, ΰτιχατώχησεν έν Λ ήμνφ. Ό "Ομηρος* δστις
πρώτος μνημονεύει αύτών ούδέν έπί πλέον διδάσκει ή μάς άπλως
άναφέρων, δτι έδεξιώθησαν προθύμως τόν φιφθέντα έξ ούρονού
"Ηφαιστον καί δτι ήσαν άγριόφωνει. Τούτου ενεκα διαφόρους οί
μετά ταϋτα έξέφρασαν εικασίας περί τής έΟνογραφικής κατατάξεως

1) Ίλιαδ. Ψ 740.
Πηλκίδης δ’ αΐψ ’ άλλα τίΟει ταχυτήτος ίεΟλα
1) ΜιλτιάΒ. ?.
άργύρεον χρητήρα τετυγμένον· Εξ δ ’ άρα μέτρα
2) Φιλοστράτ. Ή ροη χ. 5. 1.
χάνδανεν, αύτάρ χάλλει ένίκα πάσαν έπ’ αίαν
3) Θουχνδ. ! , Π .
πολλόν, έπεί Σιδόνες πολυδαίδαλοι εδ ήσχησαν,
4) 4, 60 χαί 5 78, παράβ. χα ί Ά πολλόδ. 3, 13 χα ί ά.
Φοίνικες δ’ άγον άνδρες έπ’ ήεροειδέα πόντον
5) «Τών δ’ άλλων, λέγει (5, 79), τών π ερ ί αυτόν ηγεμόνων εχάστφ νή­
στήσαν δ’ έν λι μτνεσσι, Θ ό α ν τ ι δ έ δ ώ ρ ο ν ε δ ω κ α ν
σον ή πόλινδωρήσασΟαι (τόν 'Ραδάμανδυν), θ ό π τ π μέν Λ ή μ ν ο ν ...»
υΙος δέ Πριάμσιο Λυκάονος, ώνον εδιοκεν
6) Ίλιά δ. Α 692 χα ί Ό δνσσ. 0.294.
Πατρόχλφ ήρο>ι Ίησονίδης Εννηος.
«I
46 Σίντιες χαί προέλευσις αυτών
αυτών άλλοι1 μέν ύπαγαγόντες αυτούς είς τούς θράκας, άλλοι* είς τούς
Πελασγούς χα ί άλλοι1 θεωρήσαντες αύτούς αύιόχθονας. Π ερί τοΰ
τελευταίου τούιου ούδέν νομ ζομ εν άναγχαΐον νά εϊπωμεν, διότι τήν
ερμηνείαν τούτου πρέπει νά ζητήσωμεν ά φ ' ένός μέν είς τό σύνηθες
έχεΐνο αίσθημα, χα θ δ οί “Ελληνες ένησ|ΐενιζον νά χαλώσιν έαυτούς
αυτόχθονος, ά φ ’ έτέρου δέ είς τήν πολιάν άρχαιότητα, ήτις περιβάλλει
αύτούς.
Έ χα τέρ α τών δύο άλλων γνωμών έχει τούς αντιπροσώπους
αύτής. ώς παρά τοϊς παλαιοϊς οΰτω χαί παρά τοΐς νεωτέροις, άλλά
γενιχώτερον άσπαστη είναι έχείνη, κ α θ’ ήν οί Σίντιες έχ τής Θρρχι-
χής παραλίας έπλευσαν τό πρώτον είς Λήμνον. Ή γειτνίασις τής νήσου
ήμών πρός τήν θρφ την ήτο άληθώς σπουδαίος λόγος, όπως στηριχθή
τοιαύτη γνώμη, άλλά πλήν τούτου χ α ί άλλα προσαγονται ύποβοη-
θοϋντα χαί έπιρρωνύοντα αύτήν.
Έ ν πρώτοις παραδίδεται ήμ ϊν ύπό τοΰ Στράβωνος,4 δτι έν
Θράκη υπήρχε φύλον φέρον τό αύτό περίπου δνομα μνημονευόμενον
δέ καί έν Ιστοριχοΐς ήδη χρόνοις5. Έ π ε ιτ α έχομεν μαρτυρίαν Ή ρ α -
κλείδου τοΰ Ποντικού,* καθ’ ήν ή παρακείμενη τη Λ ήμνφ Σαμοθράκη
καλούμενη πρότερον Λεύκαν ία μετωνομάσθη Θρρκία νήσος, ά φ ’ ού
χρόνου θ ρ φ ιε ς χατέλαβον αύτην δτε δέ μετά 700 έτη κατέφυγον ιίς
τούτην Σ ά μ ιο ι -ρυγάδες, έδόθη αύτή τό καί νΰν έν χρήσει δνομα
1) Τ ην νχο 'Ελλανίχσυ τό πρώτον έχφρασθεΐσαν τούτην γνώμην (ΓΗΟ
τόμ. 1 αχόαχαομα 11.’, όηιρ Θιασφζει ό Σχολ. Ό μηρου ιίς Όδύσο. ίνθ . άνωτ.)
άχολσνΟοϋοτν ό τι Στράβων [12, 3, 20 χα ί 7 άπόσπ. 45) χ α ί 6 Στέφανος (έν λ.
Λήμνος)· παράβαλε χαί Σουΐδαν έν λ. Σίντιες.
2) Τής γνώμης τούτης αντιπρόσωπος είναι ό Φιλύχορος (Σχολ. ιίς Ίλ.
ενθ. άνωτ.) μεύ ού συμφωνεί καί ό Ερατοσθένης (αύτόΟ.)
3) Τούτο αναφέρει ό Ευστάθιος (ιίς Όδύσσ. Ινθ. άνωτ ) άδηλον ύπό
τίνος πρώτον έξτνιχθέν.
4) Ο Γ ε ω γ ρ ά φ ο ς έν 7 , 45 μέν λέγει : « Σιντοί έθνος θρρχιχόν χα τφ χΐι
τήν Λήμνον, όθεν Ό μ η ρ ο ς Σίντιας αύτούς χα λεΙ» ,έν 10, 3, 20 δέ τάδε. «Σίντιες
γόρ έχαλούντό ττνες τών θρρχώ ν είτα Σ ά ιο ι οί δ* αύτοί ούτοιπερί Ά βδη ρ α
τήν οίχηοιν είχον χαί τάς περί Λήμνον νήσους».
5) Σιντών μνημονεύει χαί δ θονχυδ. (2, 98, I) έν θ ρ ρ χη χαί πόλις δέ
Σιντιχή 'Ηράχλεια, άναφέρεται ύπό τού Πτολεμαίου (3, 1?, 27) έν Μαχεδονίρ,
περί τής θέσεως τής οποίας καράβ. Ττ«νβ!β ίι» Ν. Οτββοβ 3 σελ. 227.
6) 'Αποσπ. 21.
Σίντιες καί προέλευσις αύτών 47
αύτής. Έ π ί τούτων στηριζόμενος ό ΗΗοάς1 δέχεται τούς Σίντιας
θράχας.
Ά λλ’ ή μεν εΐδησις τοΰ Ή ρακλείδου δέν φαίνεται πιθανή, διότι
τό δνομα τής Σαμοθράκης άρχαιότατα ήδη ήτο Σάμος, ώς μαρτυρεί
δ τε "Ομηρος διά τούτου καλών αυτήν χα ί ή πιθανή έχ τη ς σημιτικής
παραγωγή αύτοΰ, τό δέ έπίθετον Θρακία (θ ρ η ικ ίη ) άπεδόθη αύτή
πιθανώ ς ένθεν μέν πρός διάκρισιν άπό τής έτέρας δμωνύμου νήσου,
ένθεν δέ δπω ς δηλωθή απλώς ή παρά τήν Θρφχην θέσις ' αύτής.
Γ Ιιθ α νόν.δ’ έπίσης είναι, δτι δι’ άπλοϋν όμοφωνίας λόγον έταυτίσθη-
σαν οί έπί τής Λήμνου Σίντιες πρός τούς έπ ί τής Θ ρρχης Σιντούς ή
Σαΐονς ή ώς άλλως άχόμη δνομάζει αύτούς ό Στράβων.
Καί ή γνώμη δέ τοΰ έτρουσχολόγου Ρβυΐΐ,* κ α θ ’ ήν οΐ Σίντιες
ώρμήθησαν έχ Θρςίχης, διότι έκ τής χώρας τούτης έλαβε χώραν μετοι­
κεσία τών Φρυγών είς Μ . Ά σ ία ν δέν πείθει κατά πάντα. Π ερί τών
Φρυγών, έθνους οΰτω σπουδαΐον πρόσωπον διαδραματίσαντος έν τή
άρχαίρ Ιστορίρ, περί τής άκμής τοΰ όποίου τοσαΰτα μνημεία μαρτυ-
ροΰσιν έν τώ βορειοδυτικψ τμήματι τής Μ. Ά σ ία ς δέν δυνάμεθα νά
πιστεύσωμεν, δτι έκ Θρςίκης ήλθον είς τήν Φρυγίαν, άν μάλιστα λάβω-
μεν ύ π ’ δψει δτι ή μετανάστευσις αΰτη κατά μέν τόν Λυδον Ξάνθον*
έγένετο μετά τόν τρωικόν πόλεμον, κατά δέ τόν Κόνωνα4 9 0 έτη πρό
τούτου, έν χρόνοις δηλ. ούχί πολύ άπέχουσι τών Ιστορικών. Κ αί άν
δ ’ ακόμη δεχθώμεν, δπερ Τσως έννοεϊ δ Ρ α υ ίί, δτι δι’ δσων άναφέρει
ό Ηρόδοτος* νοείται απλώς παλινόστησις τμήματός τίνος τών Φρυγών,
οϊτινες πολλώ πρότερον έκ Μ . Ά σ ία ς είχον διαπεραιωθή είς Θράκην
καί Μακεδονίαν, καί πάλιν δέν έπεται έστω καί πιθανώ ς ή έκ Θρφιης
αρχή τών Σιντίω ν, διότι ή μετανάστευσις αΰτη μαρτυρεΐται γενομένη
καθ’ οΰς χρόνους ήδη γνωρίζομεν, δτι έν Λήμνψ είχον έγκαθιδρυθή
οί Πελασγοί.
Έ ά ν έξ άλλου ·ή γλώσσα τής πολυθρυλήτου έπιγραφής τών
Καμινίων έδείκνυεν δμοιότητας πρός τήν Θραχικήν, Τσως θ ά Ιδυνά-
μεΟα νά συμπεράνωμεν δτι έπί τής Λήμνου έγκαθιδρυθή ποτέ θριρακυν
1) Κββ Ι.ίΓηη. σελ. 26.
2) Είηβ νοΓ^πεοΗάοΗβ ΙηβςΗ πίΙ νοη Ιιβπιαο· σελ. 19 χ α ί ίξ.
3) Στράβ. 14 σελ. 680.
4) Π αρά Φωτίφ σελ. 130 εχδ. ΒεΙίΙίΟΓ.
6) 7 ,7 3 .
 48 Σίντιες καί προέλευσις αυτών
φΰλον άλλα ή μέν θρρχική δια'λεχτος όμοφώνως παρά πάντων σχεδόν
άνακηρΰσσειαι ώς άνήχουσα είς τήν Ινδογερμανιχήν όμοφυλίαν,1 έν φ
ή τής έπιγραφής, ώς θά ίδωμεν έν τψ οΐχείψ τόπω, είναι έντελώς
ξένη πρός τήν θρρκιχήν.
Έ ά ν τουναντίον άποβλέψωμεν τό μέν είς τήν δεξιότητα, ήν
παραδίδονται οΐ Σίντιες έχοντες περί τήν κατεργασίαν τών μετάλλωνι
τό δέ είς τά καθόλου είπεΐν μικρασιατικά χαρακτηριστικά τών άρχαιο-
τάτων έν Λήμνο» θεοτήτων, τής Μεγάλης λεγομένης θεάς, ήτις Λήμνος
ώνομάζετο, καί τής Χρυσής φαίνεται, δτι ή έκ Μ. Ά σ ία ς προέλευσις
τών Σ ιντίω ν προσκτάται μεγαλυτέραν πιθανότητα. "Οντως είναι γνωστή
ή άκμή, είς ήν έφθασεν ή μεταλλουργία έν Φρυγίρ* ήδη τό έπιχόν ποί­
ημα Φορωνίς, δπερ τάσσεται κατά τον 7ον ή 8ον αΙώνα έξυμνεϊ τους
Ίδαίους Φρΰγσς, οΓτινες πρώτοι ευρον τήν τέχνην τοϋ πολυμήτιος
Η φ αίστου και
............... 1 έν οΰρείησι νάπαις Ιόεντα σίδηρον
είς πΰρ ήνεγκον καί άριπρεπές Εργον έδειξαν *
Ταΰτα λοιπόν ύποδεικνΰουσι πιθανωτέραν Γσως τήν έξ άνατολών
πρόσοδον τών πρώτων της Λήμνου κατοίκων. "Οτι δ* αληθώς τοιαυτη
πορεία τών Φρυγών ελαβέ ποτε χώραν ύπεδείξαμεν ήδη άνωτέρω,
μαρτυρεΐται δέ διαρρήδην καί υπό τοϋ Ελλανίκου.*
*Η απόπειρα τοϋ Οτ. ΜϋΙΙεΓ,4 δπως άποδείξη τούτους Πελασγούς,
ώς καί τών παλαιών τινες παραδέχονται, φαίνεται ήμ ϊν άποτυγχά-
νουσα, έφ ' δσον 6 συγγραφεΰς τοΰ Όρχομενοϋ νομίζει, δτι ή είς
Λήμνον έποίκησις τών Σιντίω ν έγένετο βραδυτερον, ού ένεκα άναγκά-
ζεται νά ταυτίζη αυτούς τοΐς Τυρρηνοΐς Πελασγοίς. Ή γνώμη αυτή
1) Ρεαίϊ ενθ. άνωτ.
2) Κ ϊπΐίίΐ Γ γ. Ε ρ . (3γ. άπόσπ. 2.
3) Σχολ. ιΐς ’Οδύσσ Θ. 294.
4) ΟγοΚοπι, σελ. 302. Πλήν τοΟ Μϋΐΐβτ χα ΐ άλλοι (Οϊβελβ, ϋ*ιϊπι1ίη^)
δέχονται τούς Σίντιας ώς Πελασγούς, δ δέ Π. Πιρβάνογλους (ΑΙΙϊυβπιβ άεΙΓίβοΙκ
άϊ Ι λιώώοβ οο)1β βπΙίοΗ)ΜΪπ)β οοΐοηΐβ ευΐΐβ οοδίβ <3β1 η χ τβ ΛάηρΙΙοο) ύηάγει
τούτους είς τόν Καρο-λίλτγιχύν χλάδον (χατά ΗββββΙπβγβΓ όμως οΐ μέν Λέλεγες
είναι οί αύτοΐ τοΐς Πελασγοίς, οΐ δέ Κάρες συγγενείς τούτοις)· όσον β’ άφορ$
τήν προέλευσιν αΰτών λέγει (σελ. 440) τά δ ε : « Ε ά ·1 §η ιρρο άβΐ ροροΐί οΐιβ
ά»11» Ε π ^ ΐε βχηί^Γχτοηο νβτβο ϊ ρ κ η ί άβΙΙε Τ1ιιτ.οϊ(», ερρβΓίεη^οηο εηοΗβ {
δϊπ ΐί ιΐβΐΐ’ΐίοΐα άί Εεπιαοβ».
Σίντιες καί προέλευσις αύτών 49
τότε μόνον θ ά έστηρίζετο ίσως, έάν έδέχετό τις δ τι ο ΐ Σίντιες ήσαν
ούχί οί αυτοί τοΐς έξ Α ττικής μεταβάσιν είς Λήμνον Πελασγοίς, άλλα
τοιοΰτοι πρότερόν ποτε έκ Θεσσαλίας έν τή νήσψ έγκαθιδρνθέντες.
Ά λλ’ εΐπομεν ήδη δ α τό χαώδες σκότος τώ ν προϊστορικών χρόνων δεν
δυνάμεθα δυστυχώς έπαρκώς νά φωτίσωμεν, ώστε εύκρινώς νά διακρί-
νωμεν πάντα. Τό έξής μόνον πόρισμα δπερ δεν θ ά άπέχη, νομίζομεν,
πολύ τής άληθείας, πρέπει νά θεωρήσωμεν άρκετόν, δτι δηλ. ή Λήμνος
ένωρίς ήδη έχρησίμευσεν ώς μεσάζον σημείο ν μεταξύ τής Μ. "Ασίας
καί τής Ευρωπαϊκής ήπείρου δεχθεϊσα μέν πιθανώ ς Ικ Μ. "Ασίας τούς
πρώτους αυτής κατοίκους είς έπιμιξίαν δ ’ όμως διατελοδσα καί πρός
τήν Ευρωπαϊκήν ήπειρον καί Ιδία πρός τήν άπένανα αυτής κείμενη ν
Θράκην1.
ΑΙ ειδήσεις τών παλαιώ ν* δτι πρώ τοι οί Σίντιες έχάλκευσαν όπλα
δεικνύουσιν, δτι ούτοι είχον νψωΟή είς βαθμόν τινα *ήμερώσεως καί
άναπτυξεως. "Αν έπί τής νήσου έξωρυσσοντο μέταλλα δέν άναφέρουσιν
οΐ παλαιού έκ χωρίου δ ’ δμω ς Γ.νός τής Ίλιάδος’ μανθάνομεν τήν
οδόν τήν όποιαν ήκσλουθουν ο ί Λήμνιοι, Γνα προμηθευωνται τήν
άναγκαιοϋσαν αύτοϊς ίλ η ν . ’Ε ν τσυτω βλέπομεν, δτι άνταλλάσσσυσιν
οίνον πρός τούς έν Τροίφ Α χαιούς άλλοι μέν αντί χαλκού, άλλοι δέ
αντί σιδήρου καί άλλοι αντί άνδραπόδων4.
1) Ή πρός τήν λατρείαν τοϋ Η φ α ίσ του σχέσις τών Σηττάον παρήγαγε
τινας (ΡτβΙΙβΓ ΟεοοΚίεΗΐβ ίΐ. ΜνΐΗοΙ. σελ. 178) νά νομίσω σιν ότι σίτο* δεν είναι
Ιστορικόν φΰλον άλλ’ ότι ανάγονται έντελώς βΐς τήν μυθολογίαν χ α ΐ εχσυσι
πρός τόν Ή φ α ισ τον τήν αύτήν σχέση·, ήν 6 Κηδαλίων χα ΐ οί Κάβειροι, οΐττνες
παρίστανται ώς μυθιχά δντα διαχονοΰντες τ φ θ εφ τών |·εταλλενττχών τεχνών.
Άλλ’ ή πρός τόν θεόν τοϋτον σχέσις τών Σιντίων μαρτυρεί άπλώς τή ν π ερ ί τάς
σιδηρουργικός τέχνας ένα σχόλη σι ν αυτών, διό καί ή άρντμης τή ς Ιστορικής
αΰτών ΰποστάοεως φοβαύμεθα μή εϊναι αποτέλεσμα ασύγγνωστου άπερχριχιχής.
"Αλλοι ήθέλησαν νά οχετίσωσι πρός τούς Σ ί ν δ ο υ ς (Ο εο ρ χ ρ ό . Ο γ . Η ϊο ο ε α
” - ' ι οϋς νομίζουσι χαταγομένους έκ τών Φοινίχων τών άλλως καλούμενων καί
Σιδονίων (Παράβ. ΒΗοάβ σελ. 29).
2) Σχολ. Απόλλων. Τ ο δ . 4,608 χ α ΐ έ χ τούτου ό Φαβωρΐνος έν λ. Σιντηΐς,
Τζέτζ. είς Λυκόφρ. 400, Εύοτάθ. είς Τλιάδ. Α 523 κ α ίά .
3) Η . 467.
4) Ή π ερ ί τά όπλα ένασχόλησις αΰτών ΐοως δέ και ή πειρατεία, ήν
παραδίδεται, ό τ ι ήσχουν, εδωχεν αφορμήν, ίπ ω ς πσραχθή τό όνομα αυτών έχ
τοΟ σίνομαι (=* βλάπτω).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Σ Τ \
Μ ι ν ν α ι
Μέχρι τούδε διάφορά φύλα, Φοίνικες, Κάρες κ. 5. ήσκησαν τήν
έπίδρασιν αύτών έπί τής Λήμνου ή κατώκησαν έν αυτή, άλλ’ ήδη
άρχεται μικρόν κατά μικρόν νά φεγγοβολή ό άστήρ τών Αχαιών»
οίτινες άπό πολλού ήδη παλαίοντες πρός τούς πρό αυτών κυρίους τής
χώρας, τούς Πελασγούς, έπιβάλλουσι βαθμιαίως τήν δεσποτείαν αυτών
μέχρις οΰ τελείως κύριοι τής χώρας έγένοντο.
Δυστυχώς ΰμως αντί νά είσερχώμεθα όλίγον κατ’ όλίγον είς τό
Ιστορικόν λυκαυγές άπαντώμεν έν τή πορεία ήμών σωρείαν δλην
μύθων πολύπλοκων καί δυσερμήνευτων. 01 μύθοι ούιοι περιεπλά-
κησαν τόσον, διότι είς προυπάρχοντα έγχώρια στοιχεία προσετέθησαν
ένεκα τοΰ έν Λήμνω έπισυμβάντος επεισοδίου τών Αργοναυτών, δπερ
αμέσως νυν θά έκθέσωμεν, καί άλλα ξενικά. "Ινα λοιπόν δυνηθώμεν
νά άνιχνεύσωμεν έν σύιοΐς τήν ιστορικήν αλήθειαν, θά γίνη άνάγκη
νά έκθέσωμεν πρώτον ώς οίόν τε συντόμως αυτούς.
Καί ανωτέρω ήδη έμνημονεύσαμεν τοΰ μυθικού τής Λήμνου
βασιλέως, τού Θόαντος. Ουτος παρίσταται ώς δ άρχαιότατος τών
βασιλέων τής νήσου γεννηθείς μέν έκ τού θεού τού οίνου Διονύσου
καί τής Α ριάδνης έχων δέ σύζυγον τήν Μύριναν τήν κόρην τοΰ
Κρηθέως καί θυγατέρα τήν Ύ ψιπύλην. Έ π ί τής βασιλείας λοιπόν
τούτου, έπειδή αΐ γυναίκες παρημέλησαν τήν λατρείαν τής Α φροδίτης,
ή θεά όργισθείσα διά τούτο ένέβαλεν είς αντάς δυσοσμίαν, ένεκα τής
όποιας οί άνδρες μή δυνάμενοι νά πλησιάσωσιν αύταϊς έλαβον έκ τής
απέναντι παραλίας τής Θρφκης μέγαν αριθμόν αίχμαλωτίδων, τάς όποίας
Ά νδροκτονία 51
είχον είς θέσιν συζύγων. ΛΙ Λ ήμνιαι έζορ-ισθεΐπαι τότε καί έκδίκησιν
διψώσαι συνέλαβον τό άνόσιον σχέδιυν, όπως φονευσωσιν αυτούς*
τοιαύτη δέ ήτο ή έκ τής ζηλοτυπίας μανία αυτών, ώστε πλήν τών
συζύγων έξωλόθρευσαν πάντα άρρενα γόνον, Γνα μή ύπάρχη τις έν τψ
μέλλοντι δυνάμενος νά έκδικηθή αύτάς.
Κατά τήν πανωλεθρίαν ταύτην μόνη ή ευσεβής καί φιλοπάτωρ
Ύ ψ ιπύλη άπέκρυψε τόν πατέρα αυτής καί έσωσεν άπό τής μανίας τών
γυναικών1* μή δυναμένη όμως έπί μακρόν νά έχη αυτόν κεκρυμμένον
καί φοβουμένη μή άνακαλυφθή, ένέβαλεν αυτόν είς κίστην καί ένεπι-
στεύθη είς τά κύματα τής θαλάσσης, τά όποια έφερον αυτόν κατά τινας
μέν είς νησίδα παρά τήν Εύβοιαν πρότερον )ΐέν Οίνόην είτα δέ Σίκινον
καλουμένην, κατ’ άλλους δέ εις Χ ίον, ένθα κατέλαβε τήν έξουσίανι
διότι έβασίλευεν έν αύτή ό αδελφός αυτού ΟΙνοπίων, εις δν ό 'Ρ α δ ά -
μανθυς είχε δωρήσει τήν νήσον, κατά τρίτην δέ παράδοσιν ό Θόας
φερόμενος υπό τρικυμίας κατήχθη είς τήν Ταυρικήν Χερσόνησον.
Μετά τό έγκλημα τούτο τών γυναικών, ά φ ’ ού είχε ,παρέλθει ήδη
ολόκληρον έτος προσήγγισαν είς Λήμνον οι Ά ργοναύται πλέοντεςπρός
τήν Κολχίδα, ϊνα λάβωσι τό χρυσούν δέρας. Ό τ ε τό πρώτον είδον αΐ
Λημνιάδες τήν Ά ρ γ ώ πλέουσαν πρός τήν νήσον αύτών άπεφάσισαν,* ώς
άφηγοϋνται οί μυθογράφοι, νά άντεπεξέλθωσι κατά, τών- έπιδρομέων.
Έ ν τουτοις αί έ.τακολουθήσασαι διμπραγματευσεις διά τοΰ κήρυκος
Αίθαλίδου μέν έκ μέρους τών ήρώων, τής Ίφ ιν ό η ς δέ έκ μέρους τής
Ύ ψ ιπύλης έσχον ώς άποτέλεσμα τήν συμφιλίωσιν μεταξύ άμφοτέρων·
’Λποβιβασθέντες λοιπόν οί Ά ρ γοναύται συτάπτουσι φιλίαν πρός τάς
Λημνιάδας.
Τότε έν μέσψ τού έπαναληφθέντος κανονικού βίου, έν μέσψ τής
χαράς καί ευφροσύνης δεν λησμονεί τόν πατέρα αυτής ή Ύ ψιπύλη·
πρός τιμήν αΰτοϋ Ιδρύει άγώνας, τώ ν όποιων τά βραβεία ήσαν
1) Ή παρ' Ή ρ οδότφ (6,138) φράαις «τούς άμα Θ όαντι άνδρας σφετέ-
ρους άποκτ«(νασαι» δέον κατά ταΰτα νά έρμηνευύή, άποκτείνασαι τούς έαντών
συζύγους έπί τών χρόνων, καθ’ οΟς άρχων ήτο ό Θόας.
2) ΑΙσχύλ. Ύ ψιπύλ. παρά Σχολ. ’Απολλ. 1,769, παράβ. καί Στάτ. Θηβ.
5,362 καί έξ. Ό Σοφοκλής (ΐάλιστα (ΓΤΟ σελ. 215) αναφέρει, δτι καί μάχη συ-
νεκροτήθη μεταξύ αύτών, έν φ ό Αισχύλος λέγει, ότι ή έχΰρότης τών γυναικών
σκοπόν είχε, όπως έξαναγκάσωαιν αυτούς νά όρκισΰώσιν, ότι έξελδόντες δ ά ο υ -
νέλβωσιν ανταϊς, ΐν α ούτω μή καταστροφή άρδην ό πληθυσμός τή ς νήσου.

52 Ο ί Ά ργοναϋται έν Λήμνω
πολυτελείς Ισθήτες· είς τούτους διαχρίνεται Έ ρ γϊνος 6 υίός τοϋ Κλυμένου,
δ στις δν χαί είχε λευχάς τάς τρίχας καί έχλευα'ζετο ύπό τών γυναικών
ένιχησε τούς συναγωνιστάς αύτοΰ Ζήτην χαί Κιίλαϊν θαυμασθείς
χαΟ’ υπερβολήν.1
01 Ά ργοναϋται τέλος ήναγχάσθησαν υπό τοΰ άδυσωπήτου Ή ρ α ·
χλέους νάπέλΟωσι τής νήσου*· τήν άποχώρησιν δέ ταυτην, ώς χαί δλον
τό έν Λήμνω έπεισόδιον, έχόσμησαν διά μακρών ποιητικών περιγραφών
οί ποιηταΐ τοϋ άργοναυτικοΰ μύθου. Προσέτι ό μϋθος διασώζει ήμΐν
τήν εΐδησιν, δτι ή μέν Ύ ψιπυλη έγέννησεν έχ τοΰ Ία'σονος δυο
υΙούς, αί δέ άλλαι Λημνια'δες τέκνα τά όποια ώνόμασαν δμωνυμως
προς τους πατέρας αυτών3· οί γόνοι δ ’ ούτοι τών Α ργοναυτώ ν συνδέ­
ονται μετά ταϋτα πρός τούς περί μεταναστευσεως μυθικούς λόγους
τών έν Λήμνω Μ ινυών είς Λαχεδαίμονα, Θήραν χα ί Κυρήνην.
Τοσαΰτα περί τοΰ μυθιχοΰ καθόλου περιεχομένου, δπερ άμέσως
ή εμμέσως σχετίζεται πρός τό έν Λήμνω άργοναυτιχόν έπεισόδιον1.
Α πόπειραν πρός έρμηνείαν τούτου εύρίσχομεν ήδη παράτοϊς άρχαίοις.
1) Τούς αγώνας τούτους ώς χαί τήν δεξίωσιν τών Α ργοναυτών.ύπό τών
Λημνιάδων, τήν τύλτσιν τών γόμων τοΰ Ίάσονος χα ί τής Ύ ψιπύλης χαί τάπα-
ρομαρτοϋντα τούτοις άνέπτυξεν κίς τριλογίαν, τούς Κωπευσχάς, Ύψιπύλην χαί
Κάβειρους δυστυχώς μή διασώθεΐσαν ή μούσα τοϋ Αισχύλου. Π δε ’Αθήν. 10,428
.χαί ίζ. χαί \νε1(±βΓ Α θηοΗ. Τ ήΙ. σελ. 311. Καθόλου δέ παράβαλε Πίνδ. Ό λυμ-
π.ον 4,18 χαί έξ. Π υδιον. 4,251, 'Απολλών. 2,30 χαί 3,1205 χα ί 4,423, ν*1βΓ.
Γ ΐκ ο . 2,400 χαί 3,341, Σχολ. Σιμωνίδ. άπόσπ. 205, Καλλίμ. άπόσπ. 197, Φύώστρ.
Γυμν. 3 χ. ά.
2) Ονϊά, Ηετοίιΐ. 0, 50, 8ί»1. 5, 400. Ό ρφ . Ά ργον. 481 χ. ά.
3) Έ χ τών δύο υιών τής Ύ ψιπύλης ό μέν ώνομάζετο Εϋνηος, ό δέ άλ­
λος χατάτινας μέν Θόας (31*1. ΤΗβΙ). 4,405 χ. ά), χα τ1 άλλους δέ (Άπολλόβ. 1.
9, 17) Νεβροφόνος χαί χαί* άλλους (Ύ γϊν. 15 χα ί 273) Δηίπυλος ή Δηίφυλος.
Π ιθανόν είνε, ότι χύριον όνομα είνε τό τοϋ παππού, τά δέ λοιπά άπεδόδησαν
αΰτφ ώς επίθετα διά διαφόρους λόγους. Έ χ τών άλλων γόνων τών Μινυών διέ-
σωσεν ήμΐν ό μύθος τό όνομα τοϋ Λευχοφάνους όν έγένησεν έχ τοΰ Εύφημου
ή Μαλαχη ή (χατά Τζέτζ. είς Λυχόφρ. 880) Λαμάχη, έκ τού Λευχοφάνους δέ
τούτου έν δευτέρφ γενεφ κατάγεται δ Σήσαμος ή Σάμος χα ί έχ τούτου ό Α ρ ι­
στοτέλης, ών ό μέν πρώτος ύπήρξεν είς τών αποικιστών τής Θήρας, ό δέ έτερος
Ιδρυτής τής Κυρήνης. Είς τόν Εΰνηον δέ άνέφερον τή ν καταγωγήν αυτών οί έν
’Α δήναις Εύνεΐδαι, περί ών ό Η σύχιος λέγει (έν λ.) ότι ήσαν όρχησταί χα ί χι-
Οαρισταί.
4) Τόν άργοναυτιχόν μύθον ελαβεν ώς ύπσύεσιν τού έπιχοϋ αύτοΰ ποιή­
ματος Απολλώνιος ϋ Ρόδιος χαί οί Ρω μαίοι Βαλέριος χα ί Στάτιος.
0
Ε ρ μ η νεία τηΓ· μύθου 53
Οίίτίος ό μέν Εύστάθιος' θέλων νά έξηγήση φυσικώτερον τήν δυσο­
σμίαν τών γυναικών, ήτις ύπήρξεν ή πρώτη τοϋ κακοϋ αιτία, λέγει,
Ρ
δτι αυτη έξήρχετο έκ τοϋ στόματος αύτών, ό δέ Δ ίω ν ύ Χρυσόστομος·*
νομίζει, δτι προήρχετο έκ τών μασχαλών3. Έ κ δέ τών νεωτέρων ό μέν
ΜϋΙΙοΓ* άποδίδει αδτήν είς τήν κακήν κατάστασιν τής λημνιακής
Ρ
Ρ
άτμοσφαίρας ό δέ λνβΙςΙεβΓ άναφερόμενος είς χωρίον τ ι τοΰ Ά ρ ισ το-
τέλους3, καθ’ δ λέγεται δτι έν Θρρκη κατά τήν χώραν τώ ν Σ ιντώ ν
λίθοι τινές καιόμενοι, άνέδιδον δσμήν παραπλησίαν άσφάλτω καί οδτω
•κακήν καί δριμεΐαν ώστε ούδέν έρπετόν ήδύνατο νά μένη έν τφ τόπω
τής καύσεως δεχόμενος δ ’ άμα, δτι έν Λ ήμνφ έπεχωρίαζεν έθιμόν τι,
καθ’ δ αί γυναίκες έποιοϋντο καθαρτηρίους, τελετάς διά τής καύσεως
τοιούτων λίθων, φρονεί, δτι έντεΰθεν έγεννήθη ή μυθευομένη δυσοσμία.
Ά ποφεύγοντες νά έκταθώμεν είς λεπτομέρειας έπ ί τοΰ ζητήματος
τούτου περίοριζόμεθα νά εΐπωμεν, δτι έν τφ βάθει τών μυθικών τού­
των παραστάσεων κρύπτεται κυρίως τό φαινόμενον της έναλλασσσ-
μένης φύσεως, ή έκπληκτική δηλ. άντίθεσις έαρος καί χειμώνος άφ’
ένός, καί σχέσις έπιμιξίας μεταξύ Λήμνου καί Θεσσαλίας ά φ ’ έτέρσυ.
Ή δύσοσμος άσθένεια τών γυναικών, ή συμβίωσις τώ ν άνδρών
μετά αίχμαλωτίδων Ικ τής τραχείας Θράκης, ήτις έθεωρεϊτο ώς έδρα
τοΰ Βορέου καί ό φόνος τών άνδρών είκονίζουσι τήν χειμερινήν- περί­
οδον, έν ω τουναντίον ή άφιξις τών Α ργοναυτώ ν, ό γάμος τοϋ Ίά σ ο ­
νος καί της Ύ ψιπύλης καί ή Ιπακολοσθήσασα χαρά καί εύθυμία παρι-
στώσι τό έαρ δεσπύζον τοΰ χειμώνος καί έπιβάλλον τήν δύναμιν
αύτοΰ. ’Αλλ' ή κατανίκησις τοϋ χειμώνος δέν είναι δριστιχή* ούτος μετά
μιχρόν θ ά έπισκήψη πά λιν τούτο συμβολίζουσιν α ί περιπέτειαι τοΰ
Θόαντος, ουτινος ή σωτηρία δέον νά χοησιμεύση τρόπον τινά πρός
διαιώνισιν τοΰ είδους. Σύμφωνος δέ πρός τόν χαρακτήρα τοΰτον τοϋ
θόαντος, είναι καί ή εΐδησις, κ α θ ’ ήν ούτος ύπό τρικυμίας, ώ ς εΐπομεν
1) Ε ίς Ί λ . Α. 592.
2) Λόγ. 33, χαράβ. χα ί Λαχτάντ. είς Στάτ. 5,29.
3) Κατά τόν Μυρσίλον (ΓΤΟ, άπόσ. 7) ή δυσοσμία αΰτη ίγτννήόη έχ
φαρμάχου, ΰπερ ή Μ ήδιια ζηλοτυποϋσα τδ Ύ ψ οτύλι έρριφεν έπ ί τής νήσου
παραπλέουσα μ ίτά τοϋ Ίάσονος αύτην ό αυτός προσθέτει, 8α. χατ* έτος, χβθ*
3ς ημέρας Ιοτοροϋσιν, ότι ή Μήδεια διή λθι διά. τής Λήμνου τόσον δύσοσμοι έγί-
νοντο α ί γυναίκες, ώστε ούδείς έπλησΐαζεν αύτάς.
4| ΟπΛοιηβπ, σελ. 302.
5) [Άριστοττλ.] πτρί Φαυμασ. άχουσμάτ. 115.
ι
 54 Ε ρ μ η ν εία τοΰ μύθου
ανωτέρω, φερόμενος κατάγεται είς τήν Τανριχήν Χερσόνησον, είς χώραν
δηλ. ένθα δριμύς βασιλεύει χειμών.1
Αλλ' ό μύθος χωρεΐ ετι περαιτέρω συνδέσας πρός τό πρόσωπον
τής Υψιπύλης και άλλα επεισόδια. Ό τ ε δηλ. ένοησαν αί Λημνιάδες,
δ τι αΰτη είχεν άποκρύψει έντός κίστης τόν πατέρα αύτής, ταΰτην μέν
ερριψαν είς τήν θάλασσαν κατά δέ τής νεαρός βασιλίδος έψήφισαν
θάνατον. "Ινα λοιπόν αποφυγή τήν τιμωρίαν έφυγεν άλλα περιπεσοΰσα
είς πειρατών χεΐρας έπωλήθη ώς δούλη τώ βασιλεΐ τής Νεμέας
Λυκούργο), δστις άνέθηκεν αύτή τήν ανατροφήν τοΰ μικρού αύτοϋ υίοΰ
Όφέλτου.* Δ ιά τής Νεμέας συνέπεσε τότε νά διέλθωσιν οί έπτά στρα­
τηγοί πορευόμενοι εναντίον τών Θηβών* συναντήσαντες δέ που τήν
Ύ ψ ιπύλην έζήτησαν παρ’ αύτής ΰδωρ, δπερ προθυμηθεϊσα νά
χορηγήση έγένετο αίτια μεγάλου κακού- διότι τόν μικρόν Όφέλτην,
τόν όποιον άφήκε κατά γής, έδηξε τήν στιγμήν έκείνην δφ ις θανατη­
φόρος.1 Ό "Αδραστος καί οί μετ' αύιοϋ ήρωες σπεύσαντες τότε
έφόνευσαν μέν τόν δφιν, πρός τιμήν δέ τοΰ άποθανόντος Ό φέλτου
Ιδρυσαν τόν έν Νεμέα τριετηρικόν αγώνα,4 άλλ’ ή Ύ ψ ιπύλη έτιμωρήθη
ύπό τής Ευρυδίκης τής μητρός τοϋ Ό φέλτου έγκλεισθεϊσα έν κρυφίω
τόπω , όπόθεν ήλευθερώθη είτα ύπό τών υίών αύτής ύδηγηθέντων
είς τούτο ύπό τού μάντεως Ά μφ ιαράου.1
1) Ή εις Ταυρίδα μετάβασις τοϋ Θόαντος σχετίζεται έπίσης καί πρός τήν
λατρείαν τής ’Αρτέμιδος ή Ίφιγενείας, περί ής θ ά είπωμεν τά δέοντα έν τφ
οΐχείφ τοπω. Κ αί τά ονόματα δέ αντά Θόας κοί Ύ ψιπύλη, ών τό ’ μέν πρώτον
παράγει ό Τό'εΙσλβΓ έκ τού θέω καί νομίζει ότι έξεβλάστησεν έκ τού άγώνος
τού δρόμου τού γινομένου κατά τήν έν Λήμνφ παρουσίαν τών Αργοναυτών, διά
δέ τοϋ δευτέρου φρονεί, ότι σημαίνεται π υ ρ γ ο δ έ σ π ο ι ν α καί ταΰτα, λέγω,
τά σνομαχα καθ’ ή μας έχφράζουσιν απλώς ατμοσφαιρικός καί μετεωρολογικός
σχέσεις.
2) Σχολ. Πινδάρ. έν υποθέσει Νεμεών. Ό Απολλόδωρος (3, 6, 4) άφ’
ετέρου λέγει, ότι τόν μέν Θόαντα έφόνευσαν, τήν δ’ Ύ ψιπύλην έπώλησαν αόταί
ηί
3) Άνάγλυφον λαμπρός τέχνης είκσνίζον τήν σκηνήν ταΰτην καί άποκεί-
μενον έν τφ Ρ λΙλζζο 3[*ά& έν Ρώμη ίδε έν Ονβτόβοΐτ Β. Ό. Τάβό. αηά
Ττο]. Η . 3 110.
4) Παράβαλ. Ύ γΐν. Γκό. 74, όστις συγχέει τόν Λυκούργον πρός τόν
βασιλέα τών θ η β ώ ν Λύκον καί Βοβοάβτ'β Λεξικ. έν άρθρ. ΗγρεΙργΙβ.
5) Έ ν τή τραγφδίρ τού Εύριπίδου Ύ ψ ι π ύ λ η σφζεται ή βασιλίς ύπό
τοΰ Διονύσου. Έ ρ γ α τέχνης άναφερόμενα είς τό έπεισόδιον τούτο τή ς Ύψιπύλης
*
Α π ο ικ ία Μ ινυών έν Λ ήμνφ 65
Ε γ χ ώ ρ ια λοιπόν μυθικά στοιχεία βάσιν έχογτα τάς ώρας τοΰ έτους,
Ιδίρ: δέ τήν έναλλαγην τοϋ χειμώνος καί έαρος καί την άντίθεσιν
ψύχους καί καύσωνος, ξηρασίας καί πολυομβρίας υπήρξαν τό πρώτον
στρώμα,1 τό όποιον ποικίλως κατόπιν έπηυξήθη διά τής προσεγγίσεως
τών Α ργοναυτώ ν καί άλλων θρησκευτικών στοιχείων.* Ή άνάμιξις
δ ’ δμως τών Α ργοναυτώ ν δέν δύναται άλλως νά έξηγηθή, ή έάν
δεχθώ μεν, δτι ή έμφάνισις αύτών έν Λ ήμνφ είναι Ιστορικόν γεγονός.
Τήν γνώμην δέ ταύτήν έξέφρασαν τό πρώτον καί τών παλαιώ ν τινες,
οΐτινες έν τψ άργοναυτικώ μ ύθφ έν . γένει έβλεπον πραγματικόν
γεγονός, τόν πρώτον άπό κοινού έπιχειρηθέντα πλοϋν τών Έ λλήνω ν(
δστις διήνοιξεν είς αύτούς τόν Εΰξεινον Π όντον καί διηυκόλυνεν οΰτω
τάς έμπορικάς καί άποικιακάς αύτών έπιχειρήσεις.*
Κατά ταΰτα λοιπόν οί Μινύαι, λαός έμπορικύς καί ναυτικός ένωρίς
ήδη είς μεγάλην προαχθείς άκμήν ίδρυσαν άποικίαν έν Λ ήμνφ, ήτις
ένεκα τής θέσεως αύτής άπετέλει καταλληλότατον σταθμόν διά τούς
πλόας αύτών άπό Θεσσαλίας είς τήν Π ροποντίδα καί Εΰξεινον.
Α λλά καί τοΰ γεγονότος τούτου ή πραγματικυτης διημφεσβητήθη
ύπό τινων. Παραλείποντες τόν'\νκ1οΙίεΓ 3 Ισχυριζόμενον, δ τι ή μετά-
βασις τών Μινυών είς Λήμνον έπλάσθη υπό τών ποιητών ένεκα τοΰ
γυναικοκρατικοΰ πολιτεύματος, δπερ ήν έν χρήσει έν Λ ήμνφ τε καί
Ιδε έν ΛγγΙι. Ζ β ϊΙ 1854 πίν. 67, 68 καί Ο. άαίια Β ιτΐοΐιτ ιΐβτ 5*οΗ. (363. 1853
21—32 πίν. 3, πρός δέ άνάγνωθι καί Παυσανίαν 3, 18, 7.
1) Καί έν τφ όλψ δέ άργοναυτικφ μ ύθφ 6 μέν Ροηάϋιιιιηιηβτ (Η βΙΙβαϋτ.
σελ. 205 καί έξ.) νομίζει, 6τι διαβλέπει συμβολικήν εΙκόνα φυσικών φαινομένων
συνδεόμενων πρός γεωργικός σχέσεις (οΰτω τό χρυσοΰν δέρας είκονίζει κατ’
αυτόν τό γονιμοποιούν τούς αγρούς νέφος), ό δέ ΚίΐΚα (ΑόΙιαηόΙ. ά. ΒογΙ. ΔΙτ.
1373 σελ. 138) καί ό ΜαηηΚαπΗ (Ζ ο ιω ο Η η Π ίΐΐτ ΕΐΗαοΙ 7 σελ. 243 καί έξ.)
συμβολικήν παράστασιν τής έμφανίσεως καί έξαφανίσεως τού ήλιου. Κ αθ' δλου
δέ π ερ ί τών προϊστορικών μύθων παράβαλε 3οίινν&ντζ Όβγ ΊΓ η ρηζα ^ άβτ Μγ-
ΐΗοΙορβ (1860) καί ϋ ϊβ ροβΙίβοΗ βη Ν&ταηαβοΐιειιαη^βα, πρός δέ καί 3 οΗ τΰΐβ Γ ,
ϋ ϊβ ΑΓ^οιιεαΙβηΒΑ^β αηά Υ^ΓναηΟΐρο. »
2) Πλούτ. θησεΰς 19, Εύστάθ. είς Διονυσ. 689, ’Αππιαν. Μ ιθραδ. 103
κ. ά. Έ π ιθ ι καί Μ ίΐΐΐβ τ (Οτΐάοιη. 303) λέγοντα έπ ί λέξει «μόνον τό τελευταίου
μέρος τής βιηγήσεως δύναται νά θεω ρηθή βεβαίως ιστορικόν σχετιζόμενον πρός
άποικίαν τών Μινυών έν Λήμνφ».
3) Τ ήν γνώμην τούτην, τή ν όποιαν έν μακρφ παραρτήμ ατιτής ΑΙσχυλείου
αύτσΰ Τριλογίας προσπαθεί νά στηρίξη, προβάλλει ό ΛΥοΙοίεβΓ, κυρίως θέλων
• δι’ αύτής νά έρμηνεύση τόν μύθον τής άνδροκτονίας.
 56 Α μφισβητήσεις νεωτέρων καί Αναίρεσις αυτών
παρά τοϊς Μινύαις, μνημονεύομεν τής γνώμης τον Ο γ^ εγ,1 δστις
έπίσης διατείνεται, δτι τό έν Λ ήμνψ έπεισόδιον τών Α ργοναυτών είναι
πλάσμα μεταγενεστέρου ποιητών, διότι πρώτον μέν δέν συνδέεται ατε­
νώς πρός τήν δλην ΰπόθεσιν τοϋ άργοναυτικοϋ πλοϋ, έπειτα δέ στερεί­
ται τοΰ θαυμασίου καί παραδόξου χαραχτήρος, δΓ ού περιβάλλονται τά
λοιπά τοϋ δλου μύθου μέρη. Ε π ειδ ή δέ δ Ό μ η ρ ο ς άναφέρει έ / τή
Ίλιάδι υΙόν τοϋ Ίάσονος έν Λήμνψ, νομίζει, δτι αϊρειΛ ήν δυσχέρειαν
ταύτην λίγων, δτι έν τώ προσώπψ τοΰ Εύνηου δέν είναι βέβαιον, δν
ό ποιητής είχεν ύπ’ δψει άληθώς υίόν τοϋ Ίάσονος.
"Οτι ό πυρήν τοΰ άργοναυτικοϋ μύθου προσέλαβε κατά διαφό­
ρους περιόδους νέας προσθήκας καί πολυειδώς διεπλατύνθη, τοϋτο
είναι έκτος άμφιβολίας, άπλουστάτη δ ' άπόδειξις είναι ή Κυρήνη, ήτις
είσήλθεν είς τήν περιοχήν τοΰ μύθου τούτου βεβαίως έν μεταγενεστέ­
ρου χρόνοις, δτε έλληνικαι άποικίαι έγκαθιδρύθησαν έχει*. ’Λλλ’ δν
μεταξύ τών νεωτέρων τούτων προσθηκών πρέπει νά ταχθή καί τό
λημνιακόν έπεισόδιον, είς ήμάς τούλάχιστον φαίνεται λίαν Αμφίβολον.
Ε κείνο δ ’ άκριβώς, δπερ προβάλλεται ό Ο τΰ§ίΓ υπέρ τής γνώμης
αύτοΰ, τοϋτο ημείς νομίζομεν, δτι άποδεικνύει άκριβώς τουναντίον*
έπειδή δήλα δή, λέγει, ήτο γνωστόν, δτι ό Ίά σ ω ν έπλεε πρός Ανατο-
λάς, ή δέ Λήμνος έκειτο έπί τής όδοϋ ταύτης τούτου ένεκα Ιπλάσθη
μεταγενεστέρως τό λημνιακόν έπεισόδιον. *Αλλ’ άκριβώς, διότι ή
Λήμνος εκειτο έπί τής όδοϋ τών Α ργοναυτώ ν, είναι φυσικόν λαμβά-
νοντες μάλιστα ΰπ’ δψει τύ εΰλίμενον τής νήσου νά δεχθώμεν την
εναντίαν γνώμην.
Καί το άλλο δ ’ έπιχείρημα, δπερ έπάγεται καί κ α θ’ δ δήθεν τά
ονόματα Μινύαι καί Μινύειος ήσαν συνδεδεμένα πρός τόν Ό ρχομενόν
μάλλον καί οΰχί πρός τήν Ίωλχόν, έξ ής λέγεται, δτι άπέπλευσαν οί
Άργοναΰται, δέν έχει πολλήν βαρύτητα, διότι πλήν τούτοι·, δτι καί
1) 1)6 Α τ£οπειιΙεηπη Γεόυΐ. ΒΐαΙοπι 1839 σελ. 56 καί έξ. Τούτφ συμφω-
νοΰσι χαΐ δ Βυβοΐι (ΟπβοήΪΒοΗβ ΟβκΗϊΰΙιΙβ σελ. 56) καί δ Νϊβββ (Επίνποΐιβίαπ^
άβτ Ηοιπετ. Ρθ€9ΐο σελ. 238 χαΐ έξ.), δστις μάλιστα προσθέτει, ότι καί δ παρ’
Ό μ ή ρ φ άναφερδμενος Ίάσω ν δέν «Ιναι δ Α ργοναύτης ή ρ « ς καί δτι μόλις
βραδύτερο», έπειδή δ Ίάσω ν ύπήρξεν άρχηγός τών Αργοναυτών έπλάσθη έπί
τή βάσει τών στίχων έχείνων τής Ίλιάδος άπόβασιςτών Αργοναυτών είς Λήμνον,
2) Παράβαλ. ΜίΙΙΙβτ ΟτοΗοιη. χεφ. 17 καί Κ ίτοΜ ιοίΓϋίβ ΗοιηβΓ. ΟάγΜ.
σελ. 32-1, όσης δέχεται, ό τιο ί είς τήν Κυρήνην άναφερόμενοι μύθοι έγεννήθη-
σαν μετά τή ν 37ην Όλυμπιάδα.
Α κ μ ή Μινυών 57
τών παλαιών τινες1 ρητώς άναφέρουσιν, δτι οί Μ ινύαι χατψχουν κ α ί
ίν Ίω λκφ , θ ά ήτο λίαν άπίθανον ν ά δεχθώμεν, δτι λαός ναυτικός κ α ί
έμπορικός οίοι ήσαν οί Μ ινύαι, δέν θ ά διεΐδον ήδη ένωρίς την
σημασίαν τοϋ παρακειμένου Παγασητικοΰ κόλπου*.
Ή πόλις, έν ή οί Μ ινύαι έγκατέστησαν έν Λ ήμνφ φαίνεται, δ τ (
ύπήρξεν ή Μύρινα, ήτις πιθανώ ς έλαβε τό ανομα έκ τής δματνύμσυ
κόρης τοΰ βασιλέως της Ίωλκοΰ Κρηθέως3. Ή πρός την Απέναντι
παραλίαν τής Μι Ά σίας έπικοινωνία αυτών μαρτυρεΐται ήδη έν Ί λ ιά δ ι
ένθα λέγεται, δτι πλήν τοΰ οίνου, δν 6 Εΰνηος έπεμψεν ώς δώρον
είς τούς Α τρ είδα ς4 καί πολλά Αλλα λημνιακά πλοία εΐχον κομίσει
τοιοϋτον. Τό οίκογενειακόν οΐκόσημον τοΰ Εύνηου καί τώ ν Απογόνων
αύτοΰ, ή χρυσή Αμπελος.3 μαρτυρεί καταφανώς τον δ ια τοΰ έμπορίου
καί τής έγχωρίας παραγωγής είσρέοντα είς τήν νήσον πλούτον. Κ αί ή
ύπό μυθικήν δ έ’μορφήν παρεχομένη ή μ ΐν ύπό τοϋ Φιλοστράτου είδησις,
ής έμνημονευσαμεν καί άνωτέρω, φαίνεται, δ η είναι άπηχησιζ τ η ς
πραγματικής τών Μινυών άκμής έν Λήμνψ.
Ή Ακμή δ ’ όμως αΰτη τών Μ ινυών δέν έξηκολούθησεν ούτως
Ατάρακτος έπί μακράν. Ή έν τή κυρίως Έ λ λ ά δ ι προϊοΰσα Ανάπτυξις
1) Σχολ. 'Απολλων. I, 763, Στράβ. - σ·- - 144, Δημ. Σ χήψ . άχόαχ. 51.
2) Τ ήν γένεσιν τοϋ έν Λήμνφ άργσναυ..*σϋ έπεισοόίου τάσσει ό Ο γ9§« τ
είς τδν 7σν ή 6σν αΙώνα, άλλά.πόση σύγχυσν; χρατεΤ έν τφ δρισμφ τώ ν ττχού-
των χρονολογιών μαρτυρεί καί τούτο, ό τι άλλο έπεισόδιον τών Α ργοναυτών, τ4
έν Κυζίχφ, αΰτδς μέν τάσσει τ φ 4φ ή 3φ αΐώνι, έν φ ό ΚϊτοΜιοΙΓ νομίζει (ννθ.
άνωτ. σελ. 278 καί έξ.) ό τι αύτό έχρησίμευαεν ώς βάσις. όπως μ ο ρ φ ω θ ώ » τ ά
έν τή Ό δυσσείρ χ —μ χ α ΐ έπομένος ανάγει είς τόν δον ή Τον αΙώνα.
3) Ό Ρ εα ίΐ (Λ ΐϋΐαΐ. ΓοτβεΗ. Π , 2, σελ. 111) σχετίζει μέν τό Μ ύρινα πρός
τό Μ ύροι χ α ΐ Ά μ υρος, πόλεις τή ς Θεσσαλιχής Μαγνησίας, Αναφέρει δ* όμω ς «Ις
τούς Πελασγούς.
4) Ή φιλοξενία, ή ς καθ’ Ό μ η ρ ο ν «τυχόν ο ΐ Α χ α ιο ί διελθόντες διά
Λήμνου κατά τήν έπ ί Τ ροίαν στρατείαν καί ή έπιδειχθεϊσα φιλική οχέσις τού
Ά χιλλέας ίτρός τήν Λήμνον (Δημητρ. Σ χή φ . χα ρ ά Σ τράβ. 1, 2, 38* ή παρά
Κοίντφ τ φ Καλαβρφ (3,543) ύπάρχσυαα έν αχέσει πρός τοϋτο άντίφασις φαίνεται,
άτι προέχυφεν έχ συγχύοεως τή ς Λέσβου προς τήν Λήμνον) άνπφάαπει πρός τό
έν Ίλιά δι έπίθετσν τής νήσου ά μ ι χ θ α λ ό ε σ σ α , όπερ έρμηνενεται συνήθως
διά τοϋ ά φ ί λ ό ξ ε ν ο ς , ώς παρ«τήρησε» ήδη κ α ί δ Μόΐΐβτ. Πδβ τό έν τέλει
σχετικόν παράρτημα, ένθα αΤρομβν τή ν άντίφασιν ταύτην.
5) Έ ν τφ έν Κ υζίχφ ναφ, σνπερ πρός τιμήν τή ς ’Απολλωνίβος «Ιχον
Ιδρύσει οί τέσσαρες αυτής υΙοί, υπήρχε κατά τή ν δυτικήν αυτού πλευράν χαρά·
στασις; ήτις έν άναγλύφφ είχονιζβ τους δύο υίούς τή ς ΎφιπΑης «Αναγνώριζα-
III
58 Φυγή Μινυών
τώ ν “Ελλήνων προήχθη κατά τούς χρόνους τούτους έπί τοσοϋτον, ώστε
ο ί προ αύτών κατέχοντες τήν χώραν Πελασγοί κατά μέγα μέν μέρος
άναγκαζονται νά κύψωσιν άφομοιούμενοι πρός αυτούς, τμήμα δέ τι
αύτών, δπερ μακρότερον χρόνον κατώρθωσε νά διατηρήση τήν εθνικήν
αύτοϋ αυθυπαρξίαν έν Α ττική ύποχρεοϋται ήδη ύπό τήν πίεσιν τών
“Ελλήνων νά καταλίπη τάς παλαιάς αύτοϋ έδρας καί νά ζητήση νέας.
Ο ύτοι λοιπόν πλεύσαντες καταλαμβάνουσι τήν Λήμνον, ά φ ’ ου συγ-
κρουσ&έντες πρός τούς Μινύας έπέτνχον νά έκδιώξωσιν αυτούς. Πριν
δμ ω ς είσέλθωμεν είς τά κατά τούς Πελασγούς, δέν νομίζομεν άσκοπον
νά έχθέσωμεν έν συντομία τά κατά τούς έξελαθέντας Μινύας ούχί δ ι’
άλλον τινά λόγον, είμή, δτι ούτοι παραδίδονται ύπό τών παλαιών ώς
Λ ήμνιοι συνεχίζοντες τό έν τή νήσψ ημών άρχισαν ' ήδη αποικιακόν
Ιργον αύτών.
"Ο Η ρόδοτος1 διά μακρών έν μυθική περιβολή άφηγεΐταη δτι οί
Μ ινύαι διωχθέντες έκ Λήμνου κατέψυγον είς Λακεδαίμονα, δπου οί
Σ παρτιάται καί μέρος γης έδοσαν αύτοϊς καί είς τάς φυλάς συμπεριέ
λαβον. Ε ν τ α ύ θ α ένυμφεύθησαν Σπαρτιάτιδας. τάς δέ Λημνιάδας, ας
είχον μεθ’ έαυτών έξέδοσανείς άλλους· άλλά μετ’ ού πολύν χρόνον,
έπειδή προέβαλλον άξ ιώσεις συμμετοχής εις τήν βασιλείαν έρρίφθησαν
είςτή ν ειρκτήν, όπόθεν έσώθησαν διά τής πανουργίας τών συζύγων
αύτών. Τότε δλίγοι μέν έξ αύτών ήκολούθησαν τόν Θήραν όδηγήσαντα
αύτούς είς τήν νήσον, ήτιςέξ αύτοϋ ώνομάσθη Θήρα, πρότερον καλού­
μενη Καλλίστη, υί δέ περισσότεροι έτράπησαν πρός τήν Τριφυλίαν,
ένθα Ιδρυσαν τάς πόλεις Λέπρεον, Μάκιστον, Φρίξος, Π ύργον, Έ π ε ιο ν
χ α ί Νούδιον*.
μχνσυς τή μητρί καί τήν χρυσήν δεικνύοντας άμπελον, δ π ε ρ ή ν α ύ τ ο ϊ ς τ ο ΰ
γ έ ν ο υ ς σ ύ μ β ο λ ο ν καί ρυομένους αυτήν τής διά τόν ’Λρχεμόρου θάνατον
πα ρ' Ευρυδίκη τιμωρίας». Σχετικόν πρός τόν πίνακα τούτον είναι τό έν τρ
Παλατ. Ά νθ (I τόμ. 3, 10) επίγραμμα ανωνύμου ποιητοϋ έχον ώδε :
Φαίνε, Θόαν, Βάκχου φντόν τόδε, μητέρα γάρ σου
ρύσρ τοϋ θανάτου οϊκέτητ Ύψιπύλαν,
ά τόν άπ* Ευρυδίκης έτλη χόλον, ήμος όρούαας
ΰδρος ό γάς γτνέτας ώλεσεν Άρχέμορον.
Στείχε δέ καί σύ λιπών Ά σωπίδος νέαν κούραν
γεοαμένην άξων Λήμνον ές ήγαθέην».
. ,,Η 4·Λ4δ* χα^ αλ· *°* Πη-δ. Πυθ. 4, 88, Στράβ. 8,319, Πολύαιν. 8, 71
και Vκΐ€Γ. Μ μ ιπ ι. 4, 6.
2) Πλείονα περι τούτων δύναται ό βουλόμένος νά Ιδη χαρά ΙέΔΐΙατ
Ο κ δ ο α ι. σελ. 313 χα ί έξ. ΒαΟιηχαη Μ γϋιοίος. ?, 212 καί έξ. Ια ο ό π υ α η βρειΤ.
Φ υγή Μ ινυώ ν 59
Κατ’ άλλην πάλιν εΐδησιν* εύρίσκομεν Μινύας έν Ά μύκλαις, πόλει
είκοσι σταδίους άπεχούση τής’ Σπάρτης, τούς δπ οί·υς ώδήγησεν έκ
Λήμνου καί Πμβρου Φιλόνομος δ Α χ α ιό ς συνοικίσας οΰτω τάς
’Λμύκλας, ας έλαβεν ώς δώρον παρά τών Δωριέων, έπειδή προέδωκεν
αύτοϊς τήν Λακεδαίμονα. Κ αί ένταϋθα δμω ς κατά τήν τρίτην γενεάν
έπανεστάτησαν οί Μινύαι καί διωχθέντες πορεύονται συνοδευόμενοι
καί ύπό τινων Σπαρτιατώ ν ύπό τήν άρχηγίαν τοΰ Πόλλιδος καί Δελφοΰ
εις Κρήτην, ένθα συνώκισαν τήν Γόρτυνα διά τών περίοικων Κρητών.*
Ταϋτα παρεδόθησαν ήμ ϊν περί τής έκ Λήμνου φυγής τών
Μινυών. Ή είς Λακωνίαν μετάβασις αύτών δέν είναι βεβαίως ευεξή­
γητος, καθότι ή έν τή Π ελοποννησφ καθόλου συντελεσθεϊσα ήδη
έξάπλωσις τών Δωριέων, οΐτινες, καί άν μη είχον ακόμη τελείως
δεσπόσει, ήσαν δμως τό έπικρατοΰν στοιχεϊον, δέν έπέτρεπεν ΐοω ς
νέας νέων έπηλύδων άποικίας. Τολμηρά έν ’τοΰτοις φαίνεται ήμ ϊν ή
γνώμη,1 κ α θ ’ ήν ή άφήγησις αυτή στερείται πάσης ύποστάσεως, ή δέ
παράδοσις ώδήγησε δήθεν τούς Μ ινύας μέχρι Λακωνίας, ούχί δπως
έγκαθιδρυθώσιν ένταϋθα άλλ’ δπως χρησιμεύσωσιν ώς άρχηγέται τών
άποικιών, αιτινες ίδρύθησαν ύ π ’ αύτούς έν Θήρα, Κρήτη καί Κυρήνη.
Π ιθανώτερον ίσως δυνάμεθα νά ύποθέσωμεν δτι τοΰτο συνέβη, διότι
έν Λακώνίφ κατώκουν ήδη άλλοι Μ ινύαι άπό παλαιοτέρων χρόνων
έκεϊ έγκαθιδρυθέντες4.
δΙκκΙβνβΓί 73 καί έξ. ΟϊΙΒογΙ δίαάίοα ζατ Λ Ιώ ριιΊ. ΟββοΗ. 53 καί έξ. Βίαάηϊοζλχ
Κ γτβη θ 45 καί έξ. κ. ά.
1) Ταντην διέσωσεν ήμϊν ό Κόνων π αρά Φ ωτίφ Βιβλιοθ. 38.
2) Τ ρίτην οφόδρα συγκεχυμενην άφήγησιν διασφζει δ Πλούταρχος (2
τόμ. σελ. 208 Ιχδ. Βερναρδάχι), κ α θ ' ήν οί Τυρρηνοί Πελασγοί διωχθέντες έχ
Λήμνου ύπό τών Α θηναίω ν κατέψυγον είς Λακεδαίμονα, δπου, έπειδή έβοήθησαν
τούς Σπαρτιάτας χατά τινα έπανάστασιν τών Ειλώτων, έλαβον δικαιώματα πολι­
τείας καί έπιγαμίας' καί ένταϋθα δμως έπαναλαμβάνει δ μϋθος, δτι ούτοι έστα-
αίασαν χα ί έγκαθειρχθέντες έσώθησαν ύπό τών συζύγων, όπότε ύπό τήν άρχη­
γίαν τοϋ ΙΙόλλιδος καί Κραταιίδα μέρος μέν αύτών έγχαθιδρύΟη έν Μήλψ, οΐ δέ
πλεϊστοι έπλευσαν είς Κρήτην. Έ χ ε Ι μετά τή ν πλήρωσιν τοΰ χρηαμοϋ, κ α θ ' δν
έπρεπεν έκεϊ νά έγκαταστώσιν, δπου ήθελον άπολέσει τήν άγκυραν καί τό
ξόανον τής Ά ρτέμιδος κατέσχον τήν χώραν καί μετά πολλούς π ρ ός τούς εγχω­
ρίους αγώνας ίδρυσαν τήν πόλιν Λΰχτον.
3) ΐΛ οόπιεοη 3ρ*χ6. δίΛχΙσνθτί. σελ. 73 καί έξ
4) Μϋΐΐβτ Οπώοιη. σελ. 313 καί έξ.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ .
ΤυρρηνοΙ Πελασγοί
Τό γεγονός της έν Λήμνψ έγκαθιδρύσεως τών Πελασγών παρέ-
ίω κεν είς ήμάς δ Η ρόδοτος1. Ό αυτός άφηγεΐται δ η προ τής έν
Λήμνψ έγχαταστάσεώς των διέμενον ο ί Πελασγοί έν Αττική, ένθα οί
Α θη να ίο ι είχον παραχωρήσει είς αυτούς ώς Θ ηβαίους φυγάδας τό
παρά τόν Υ μηττόν πετρώδες διαμέρισμα, δπερ έκεϊνοε μετεμόρφωσαν
είς γονίμους γαίας. Ή αίτία τοΰ έξ Α ττικής διωγμού ύπήρξε κατά
μέν τόν Έκαταϊον*, διότι οί Α θ η ν α ίο ι μέ φθονερόν βλέμμα έβλεπον
τήν πρόοδον ταύτην αύτών, κατά δέ τά λεγάμενα τών Α θη να ίω ν, διότι
οί Πελασγοί ού μόνον ήνώχλουν τάς έκ τής Έννεακρούνου νδρευο-
'μένας Α θηναίας παρθένους άλλά τολμηρότέροι γενόμενοι συνώμασαν
καί κατ' αύτοΰ τοΰ πολιτεύματος.
Ή έξ Α ττικής προέλευσις τών Πελασγών διημφεσβητηθη ΰ π ’
άλλων τε καί ύπό τοΰ Ε ά . Μ βγετ,3 φρονοΰντος, δ η ούτοι υπήρξαν
έποικοι Έτροΰσκοι, οίτινες κατά τάς έν τφ ΑΙγαίψ πειρατικός αύτών
έπΐδρομάς κατέλαβον την Λήμνον και άλλσς μήπω ύπό τών Ε λλήνω ν
κατειλημμένος νήσους. Τ ή ν γνώμην του δέ τούτην στηρίζει τό μέν
έπί τής έπιγραφής τών Καμινίων, περί ής κατωτέρω, τό δέ έπ ί τοΰ
1) 4, 145, πσράβ. πρός τσντφ καί Παυσαν. 7, 22, 'Απολλών. 4, 1760.
Σχολιαστ. Εύριπίδ. είς Έκάβην 887 κ. ά.
2) Π αρ’ Ή ροδότ. -6, 137.
3) δίαάίβπ κ,τ.λ. 1 σελ. 27 καί ίξ.
Προέλευσις Πελασγών «1
έπωνυμου Τ υρρηνοΙ δΛερ παρά τ φ Πελασγοί φέρουστν ούτοι συνήθως.
Ή εΐδησις λοιπόν περί μεταναστέυσεως αύτών έξ Α ττικ ή ς είναι κατ’
αύτόν πλάσμα τοΰ Έ καταίου. Ά λλ’ ούτε έκ τής έπιγραφής έξάγεται,
ώς θ ά ίδωμεν έν τφ περί αύιής λόγφ, δ,τι θέλει δ Μβγβτ, ούτε ή
όνομασία ΤυρρηνοΙ ήτο άχώριστον καί στερεότυπαν αύτών έκώνυμον*
τούναντίον μάλιστα καί ό Η ρ όδοτος καί δ Θουκυδίδης1 καί άλλοι ούκ
όλίγοι άρκοΰνται όνομάζοντες αύτούς μόνον Πελασγούς. Κ αί ή έρμηνεία
δέ, ή ν θέλει νά δώση είς τό έπί τής άκροπόλεως πελασγικόν τείχος,
δπερ παρέχει ένδείξεις τής ένταϋθά ποτε διαβιώσεως αύτών, καί κ α θ ’
ήν στηριζόμενος είς τόν τύπον π ελ α ρ γικ ό ν* άποφαίνεται δτι ούδεμίαν
έχει σχέσιν πρός τούς Πελασγούς, και ή έρμηνεία, λέγω, αντη δέν
είναι νοητή, ά φ ’ ου μάλιστα παρά πολλοϊς τών παλαιών παρά τό
Πελασγοί φέρεται καί δ τύπος Πελαργοί*.
Ά λλά πλήν τούτων πώ ς έγεννήθησαν οί έπιχωριάζσντες έν
Α ττική περί Πελασγών μύθοι, δ ν μή ίχνη πελασγικά έδοσαν τήν
πρός τούτο αίτίαν; Π ώ ς έπειτα έμορφώθησαν οί τήν Λήμνον παί
Ά η ικ ή ν άφορψντες πελασγικοί μύθοι, &ν μηδεμία Πελασγών έποί-
κησις μεταξύ τώ ν δύο τούτων χωρών συνέβη; *Ό η δ ’ ο ί μ ύθοι ούτοι
δέν είναι μεταγενέστερον δημιούργημα δεικνύει Ιδίρ 6 άναφερόμενος
είς τόν διω γμόν αύτών έξ Α ττικ ή ς ούηνος μνημονεύει κ α ι αύτός δ
Έ κατα ϊος άκμάσας προ της υπαγωγής τής Λήμνου ύπ ό τους Α θ η ­
ναίους.
Ού μόνον δέ περί τή ς προελευσεως άλλά καί περί τής έν Λ ήμνφ
ύπάρξεως Πελασγών ήθέλησε νά έγείρη άμφισβητήσεις δ Μ εγεη
αΐτινες δμως καθ’ ήμάς είναι αστήρικτοι. Ή έπί τής νήσου ήμ ώ ν
ένοίκησις αύτώ ν θετιχώ ς συνάγεται ού μόνον έκ τώ ν τοπικώ ν άναμά-
των Ε ρ μ α ίο υ καί Ά κ έ σ η ς άλλά καί έκ τώ ν μυστηρίων τω ν Κ άβει­
ρων, περί ών δ ΗοχδοΙπΜτρδΓ* έπί λέξει λέγει, δ η ε ίν α ι γ ν η σ ί β ς
I) 4, 109. Παράβαλ. χ α ΐ Σοψοχλέα (παρά Διοννσ. 'Αλιχαρν. 1, 28) 4 η -
φέροντα Τνρρηνονς καί Πελασγούς έν "Αργεί, έξ οΰ φαίνεται, δ η δέν έχαλοβντο
οΰτω μόνον ο ΐ έν Λήμνφ οΐχονντες.
2. Τον τόπον τούτον παρέχει επιγραφή τις τή ς ΈλεοαΤνος (ΟΙΛ, 1 , 27 Ιή,
ό δέ Μβγβτ έρμηνευει δ ιά τού φ ω λ ε ά π ε λ α ρ γ ώ ν (βΙοΓεΙιηββΙ).
3) Στράβ. 5, 24 κ α ί 9, 1, 18, Φιλόχ. άπόση. ?ι Μνρσέλ. π α ρ ά Δκνννα.
’Αλικαρν. ενδ. άνωτ.
4) ϋ ϊβ ΡβΙβε^βτΓη^β κ,τ.λ. σελ. 68.
 62 Ε π ιγ ρ α φ ή τών Καμινίων
π ε λ α σ γ ικ ή ς ά ρ χ ή ς . Ά λλά χαί ή μνημονευθεϊσα Ανωτέρω έπιγραφή
τών Καμινίων φαίνεται, δτι έπιρρωνύει τήν γνώμην ταύτην, διότι έχ
τών μέχρι τούδε συμπερασμάτων, τά όποια προέχυψαν έχ τής μελέτης
αυτής, μόνον είς αύτούς δύναιαι νάποδοθή.
Ιίερ ι τής σπουδαιότατης ταύτης έπιγραφής έγραψαμεν πρό τινων
έτών μαχραν μελέτην,1 ήν μετά μιχρών παραλλαγών δημοσιεύομεν έν
παραρτήματι τοΰ παρόντος τεύχους περιοριζόμενοι ενταύθα όλίγα
μόνον νά εϊπωμεν περί αύτής.
Τό μνημεΐον τούτο πολυειδώς μέχρι τούδε έχρίθη χαί διά ποιχί-
λων διήλθε φ άσ εω ν ούτως ό μέν Β γ μ Ι* ένόμισεν, δτι ή γλώσσα αύτοΰ
ήδύνατο νά σχετισθή πρός τήν θρακιχήν, ό δέ ήμέτερος Ά π ο σ το -
λώης* πρός τήν φρυγικήν διαλεχτόν· διά τής μετά ταύτα δμως έργα-
σίας τού Ραιιΐϊ* ήρθη πάσα έν σχέσει πρός τό ζήτημα τούτο Αμφι­
βολία άποδειχθέντος εχ τε τών θραχικών τοπωνυμιών χαί προσωπικών
ονομάτων χαί έχ τών φρυγικών έπιγραφικών μνημείων, δτι αΐ γλώσσαι
αυται σύδέν κοινόν έχουσι πρός τήν τής ήμετέρας έπιγραφής. Πάσα
λοιπόν άπόπειρα, δπως άποδοθή ή πατρότης τού μνημείου τούτου εις
τι τών φύλων τών πρό τών Πελασγών μονίμως οΐχησάντων έν Λήμνφ
ή απλώς ένεκα έμπορικών λόγων έλθόντων είς έπικοινωνίαν πρός
αύτήν προσκρούει ού μόνον εις γλωσσικούς, άλλά καί εις Ιστορικούς
λόγους άναφερο μένους είς τήν ήλιχίαν τής έπιγραφής. Ε π ειδ ή δέ
σχεδόν βέβαιον φαίνεται, δτι οί χρόνοι, είς οΰς δέον νά ταχθή τό
μνημεΐον τούτο, είναι ό 7ος αίων, Αναμφίβολον φαίνεται, δτι μόνον
είς τούς Πελασγούς δύναται νάποδοθή, οΐτινες, ώς θ ά ίδωμεν, έξακο-
λουθοϋσιν έτι κατά τούς χρόνους τούτους οίκοϋντες έν Λήμνφ. Ύπέροχον
δια τοΰτο σπουδαιότητα προσκτάται ή έπιγραφή διά τής είς τούς
Πελασγούς άποδόσεως αύτής, καθόσον είναι τό πρώτον καί μόνον
γλωσσικόν μνημεΐον, δπερ έχομεν τοΰ έθνους τούτου, περί τής
γλωσσης τού όποίου ό πατήρ τής Ιστορίας* δέν ήδύνατο δκριβώς νά
1) Ταύττρτ έδημοσιεύσαμεν τό πρώτον έν έπαρυλλίδι τών ΰ π 'ά ρ ιθ . 1347 —
1349 φνλλισν (1900) τής έν Τεργέστη έχδιδομένης Ιβ&ομα&ιαϊας πολιτικής έπι-
θεωρήσεως «Νέας Η μέρας».
2) ΒΟΗ τόμ. 10 έν άρχή.
3) £ ο ·ο ί ά'χηίΑτρτλίχΙΙοη άβ 1 ιη β α ά ρ ά ο η ρτβΐιείίβυϊςυβ άβ 111β <1β Ι^βιηηοα.
4) Α ΐάΐκ1ϊ*±β ΡοιβοΒαηβ. Π 1 σελ. 20 χα ί έξ. χα ί Π 2 σιλ. 29 χα ί έξ.
5) 1 ,6 7 .
1
V I
Ε π ιγ ρ α φ ή τών Καμινίων 63
εΐπη, όποία τις ήτο, περιοριζόμένος νά χαρακτηρίση αύτήν ώς βάρβα­
ρον, ήτοι άχατάληπτον τοΐς "Ελλησι, ήν μαρτυρίαν περιφανώς κυροΐ
χαί ή έπιγραφή ήμών.
Ά λ λ ' ή παραδόξως κατ’ άρχάς προσπίπτοτσα συγγένεια τής γλώσ-
σης τής έπιγραφής πρός τήν Έ τρουσχικήν παρήγαγέ τινας1 είς
άτοπα συμπεράσματα δοξάσαντας, ώς χα ί ό ΜογσΓ Ανωτέρω, δτι οί
“Ελληνες Τυρρηνοί είναι Έ τροϋσχοι, οΐτινες έξ Ιτα λ ία ς όρμηθέντες
έγχαθιδρύθησαν έπί τών νήσων χα ί τών παραλίων τής έλληνικής
θαλάσσης, χωρίς έν τούτοις νά διακόψωσιν έντελώς τάς πρός τήν
μητρόπολιν σχέσεις αυτών. Ή μ ε ΐς τουναντίον φρονοΰμεν, δτι οί Πελασ­
γοί, οΐτινες νΰν διά τής έπιγραφής τών Καμινίων δείκνυνται συγγενεΐζ
προς τούς Τυρρηνούς έπλευσαν Από τής Μ. Ά σία ς, ή ς τάς κατά τό
νοτιοδυτικόν μάλιστα τμήμα χειμένας χώρας κατεΐχον καί διαπεραιω-
θέντες είς τήν Πελοπόννησον έγχαθιδρύθησαν μέρος μέν έν τή βορείφ
παραλία αύτής κατά μήκος τής Ά χ α ΐα ς καί “Ηλιδος, μέρος δέ πορευθέν
πρός τούς Ό ζόλας Λοκρούς καί την Φωκίδα ά φ ’ ένός μέν μττέβη εις
Θεσσαλίαν χαί Κρηστώνα, ά φ ’ έτέρου δέ είς Βοιωτίαν χα ί Αττικήν.
01 Πελασγοί ούτοι είναι πιθανώ τατα οί πρό τής έπιδρομής τών
Α χα ιώ ν κατέχονιες πάσας τάς έλληνικάς χώρας μή δυνηθέντες δέ
νάντιστώσιν είς τήν όρμήν τών νεηλύδων ύπέκυψαν μικρόν κατά μιχρόν
είς αύτούς.- Έ ν τούτοις έπί μαχρότερον χρόνον διετηρήθησαν έν
Αττική,* έξ ής τά τελευταία αυτών λείψανα πιεζόμενα ύπό τώ ν Α χαιώ ν
άπέπλευσαν διά τής Εύβοιας καί Σκύρου μέρος μέν είς Λήμνον,
“Ιμβρον, Σαμοθράκην καί τήν νοτίαν παραλίαν τή ς Προποντίδας,
μέρος δέ είς Λέσβον καί Τρωάδα.
Π ότε οί Πελασγοί ήλθον εις Λήμνον δέν δυνάμεθα Ακριβώς νά
προσδιορίσωμεν· ή φράσις τοΰ Η ροδότου, κ α θ ’ ήν ούτοι έξέβαλον
έχεΐθεν τ ο ύ ς παΤ δας τώ ν έ χ τ ή ς Ά ρ γ ο Ο ς έιτιβ α τέω ν π α ίδ ω ν ,
είναι πολύ Αόριστος* ίσω ς δμως δύναται νά ταχθή τό γεγονός είς τούς
χρόνους, καθ’ οΰς έλαβε χώραν μετανάστευσις τών Ίώ ν ω ν έξ Α ττικής
1) δ . Β α £ ς β Β β τ Ι Ι ΐ ΐ ρ η ι σ ς άετ Ε ΐη ιβ λ β τ ιΐα το ΐι ζ τν β ϊ Ιβ ω ο ϊβ ο ίιβ 1 η -
β ε ί τ ά ΐ ε α β τϋ ΐυ Ιβ Γ ΐ σ ελ . 57- χ α ί έξ.
2) Ή γνώμη χα θ 1 ήν ο ί Ί ω ν ε ς ήσαν Πελασγοί έξελληνισθέντες φαίνεται
δτι στηρίζεται πως έχ τώ ν λεγομένων τού Η ροδότου (2 , 51) χα ί έχ τώ ν νεω-
τέρων δέ τινες δέχονται αύτήν παράβ. ΗεβκβΙωβγοΓ σελ. 17 χ α ί Ρ ζιιΐϊ I I
2 σελ. 45.
 64 Ό περί γυναιχοκτονίας μύθος
Ε ρμηνεία τοΰ μύθον

προϋποθέτουσα βεβαίως ύπεραύξησιν τοϋ πληθυσμόν. Τότε ή μάλλον

πρόθυμοι νά ύποστώσιν οίανδήποτε τιμωρίαν διά τό άδίκημα, δ π ιρ
προ τών χρόνων τούτων οί Πελασγοί ήτο φυσικόν νάπέλθωσι τής
έπραξαν αύτοϊς. Ούτοι δέ τότε, ά φ ’ ού παρέθεσαν τράπεζαν έν τ φ
Αττικής*.
ηρυτανείω πλήρη πάντων τώ ν άγαθώ ν, προσέταττον τούς Πελασγούς
01 Πελασγοί ούτοι χρησιμευουσι μετά ταϋτα ώς κρίκος .τής
τοιουτοτρόπως καί αύτοί νά παραδώσωσιν είς αυτούς τήν χώραν των.
άλϋσεως, ήτις έπι τέλους συνέδεσε τήν Λήμνον προς τάς Α θήνας. Ό
Π ρό τής άπροσδοκήτου ταντης άπαιτήσεως ο ί Πελασγοί, άπήντησαν,
είς μυθικάς διηγήσεις άσμενίζων Η ρ ό δο το ς παραδίδει, δτι ούτοι έπιθυ-
δτι τόιε 0ά πράξωσι τοϋτο, δταν ο ΐ Α θ η ν α ίο ι κατορθώσωσι αύθη-
μοϋντες να έκδικηθώσιν τούς έξελάσαντας αύτούς Α θηναίους παρε-
μερόν νά πλεύσωσιν έξ Α ττικής είς Λήμνον πνέσντος άνεμον βορρά.
σκευασαν πεντηκοντόρους τινάςκαί έπειδή έγνώριζον ακριβώς τόν τε
Θρησκευτικοί λόγοι καί σχέσεις τής "Αττικής πρός την Λήμνον
χώρον καί χρόνον τής τελέσεως τών έν Α ττική έορτών ένεδρεύσαντες
έδημιούργηααν τάς μυθικάς ταντας παραδόσεις. Τ ό πρώτον Ιδία τοΰ
κατά τών γυναικών καί παρθένων τών Α θηναίω ν, έν φ έτέλουν τήν
μύθου μέρος, ή αρπαγή τώ ν γυναικών έκ Βρανρώνος κ α ί ή σφαγϊ|
έορτήν τής Ά ρτέμιδος έν Βρανρώνι, ήρπασαν Ιξ αύτών Ικανόν άριθμόν
αύτών ύπό τών Πελασγών σχετίζεται πρός τήν λατρείαν τής Ιφ ιγ έ ­
καί δδηγήσαντες είς Λήμνον μετεχειρίζοντο ώς παλλακάς. Τά τέκνα
νειας "Αρτέμιδος. Γνωρίζομεν δήλα δ ή, δτι ή "Ιφιγένεια, τής όποιας ή
δ’ δμως τούτων, έπειδή έξεπαιδευθησαν υπό τών μητέρων αύτών κατά
θυσία έκρίθη άναγκαία, δπως εξιλεωθή ή "Άρτεμις χα ί εύπλσήσωστν
τά άττικά ήθη καί έθιμα, ού μόνον οΰδεμίαν σχέσιν ήθελον νά έχωσι
ο ί "Αχαιοί, ήτο άρχικώς ή αύτή τή Ά ρ τέμ ιδυ Ε ίν α ι γνωστή Ιπ ’ ίσης
πρός τά άλλα τέκνα τών Πελασγών, άλλά καί πολλάκις ήρχοντο είς
ή παράδοσις,1 κ α θ’ ήν, αΰτη δέν έθυσιάσθη έν Αύλίδι άλλ’ έν Βραυ-
όήξιν πρός αυτά.
ρώνι τής* Α ττικής, ενταύθα δ ’ έπ’ Τσης ίσχυρίζοντο ο ΐ Α θ η ν α ίο ι, δτι
Ταϋτα βλέποντες, έξακολουθεϊ άφηγούμενος ό Η ρόδοτος, οί
ήλθον φεύγοντες έκ Ταυρίδος ό Ό ρέσ της κ α ί ή Ιφ ιγ έν εια καί ίδρυσαν
πατέρες καί φοβούμενοι μήπως άνδρωθέντα προβώσιν είς έτι χείρω
ναόν τής Ταυροπόλου. Άρτέμιδος*. Κατωτέρω θ ά ίδω μεν, δτι χ α ί έν
άπεψάσισαν νά φονεύσωσιν αυτά, δπερ καί Ιπραξαν, έν ώ συγχρόνως
Λ ήμνφ ύπήρχεν έν παλαιστάτοις χρόνοις ή λατρεία τής Ά ρτέμιδος
έφόνευσαν χαί τάς μητέρας αύτών.1 Ά λλ’ δ φόνος ούτος έπήνεγκεν
ύπό τό δνομα τής Χρυσής καί τής Λήμνου. Ή άρπαγή λοιπόν τών
αύτοϊς μεγάλα κακά, διότι ούτε ή γή πλέον έφερε καρπούς, ούτε αί
γυναικών, αίτινες έτέλουν έορτήν τή Ά ρ τέ μ ιδ ι έν Βρανρώνι, ούδέν
γυναίκες καί τά ποίμνια έγέννων ώ ς καί πρότερον ένεκα τούτου
άλλο σημαίνει* ή μετάβασιν τής λατρεία: τή ς θεάς τούτης δια τώ ν έξ
έπεμψαν είς Δελφούς ζητοϋντες σωτηρίαν άπό τών παρόντων κακών,
Α ττικής είς Λήμνον μεταβάντων Πελασγών. Τό έτερον μέρος τοϋ
άλλά τό μαντεϊον έκέλευσεν αυτούς νά πράξωσιν δ,τι ήθελον προστάζει
μύθου, ή κατά τά αττικά ή θ η ανατροφή τώ ν τέκνων τών άρπαγεισών
οΐ Α θη ναίοι, διό χα ί μεταβάντες είς Α θ ή ν α ς ύπισχνοΰντο, δτι ήσαν
γυναικών, ή μετάβασις τώ ν Πελασγών είς Α θ ή ν α ς κτλ. είναι πιθανώ -
τατον, δτι ένσθευθη ύ π ’ αύτών τών "Αθηναίων έπιθνμούνπσν οδτω
.νά στηρίξωσι τά έπ ί τής νήσου παλαιά δικαιώματα αύτών* Ιν τούτοις
1) Ό ΜΟΙΙλγ (σελ. 307) Χέγτι, «δν οί Πελασγοί 70 έτη περίπου μ « ά τήν δικαιούμεθα ίσω ς νά ύποθέσωμεν, δ τι διά τούτων νχοδηλοϋται, δ τι αί
άλωσιν τής Τροίας έχ τής Βοιωτίας μετενάσττυσαν χαί έν Α ττική μίαν τουλά­
χιστον γενεάν πας έμειναν, έχομτν ακριβώς τό χρονικόν διάστημα, καθ' ά οί
σχέσεις τώ ν Α θ η ν α ίω ν πρός τήν Λήμον ύφίσταντο πολύ πρό τοΰ
Μινύαι έμφανίζονται έν Λαχεδαίμονι»- παράβ. καί 1>απ:)ιβτ είς 'Η ρόδ. V, 7, χρόνου κ αθ’ δν τελείως χα τέκτησαν αΰτήν.
σελ. 251. Ε Ι καί έπ ί μαχρόν χρόνον φαίνεται, δτι ήρξαν Ιν Λ ήμνω οί
2) Ε χ τούτου χαί τής άρχαιοτέρας άνδροχτοννας προέχυψαν αί παροι- Πελασγοί, έν τούτο ις ούδέν Ιδιαιτέρως περί αύτών άξιόλογον γεγονός
μιώδεις φράσεις λ ή μ ν ι α χ α χ ά ή άπλώς λ ή μ ν’ ι α, δι’ ών ση μαίνεται τό παρεδόθη ήμΐν. Γενικώς μόνον γινώσχομεν, δ τ ι ά φ ' ού κατέλαβαν
μέγα χα ί άπάνθρωπσν κακόν, χ α ί λ η μ ν ί φ χ ε ι ρ ί , -δπερ έρμηνεύεται διά τοΟ
ώ μ ή χ α ί π α ρ α ν ό μ φ . Ά λλ η έπίσης συνήθης παροιμία ιΐνα ι ή λ ή μ ν ι ο ν
β λ έ π ε ιν , ήτις σχετίζεται πρός τόν Ή φ α ισ τ ο ν χα ί σημαίνει π υ ρ ώ δ ε ς
β λ έ π ε ιν . Παράβ. ΡεεοβΠΗ'ορτιρΙί.Ογ. σελ. 71 χα ί 147, Ζηνόβ. 4, 91, Διογενιαν. 1) Σχολ. Άριστοφ. τις Λνσιστρ. 645.
6, 2, Σουίδ. έν λήμνιον βλέπειν, Ή σύχ. έν λ. χ. ά. 2) Εύριπ. Ίφ ιγ. έν Ταύρ. 1446 χα ί Σ ιρά β. 8, 399 χα ί έξ.

Α. ΜΧΧΙΑΟΤ ■ Μ Ι Η Ι
 Ή Λήμνος χειροΰται ύπό τών Περσών 67
66 Ή Λήμνος χειροΰται ύπό τών ΓΙεραών

ήνδραποδίσθησαν, διότι ό Η ρ όδοτος προσθέτει, δτι είς τούς π ερ ίσ ω -

τήν Λήμνον χαί τάς παρακείμενος νήσους προήχθησαν ναυτικώς χα'ι
Θ έντας έξ αύτών έπέβαλον οί Πέρσαι ώς ήγεμόνα τόν Λυκάρητον,
κατέστησαν θαλασσοκράτορες,1 είς αυτούς δέ αποδίδεται καί ή έφεύ-
άδελφόν τοΰ Μαιανδρίου τότε τυράννου τής Σάμου.
ρεσις τοΰ έμβόλου τών πλοίων*. ΑΙ δέ όλίγαι Ιστορικά! ειδήσεις, άς
Π οιοι λόγοι παρεκίνησαν τόν Ό τά ν η ν , δπως ύποτάξη τήν Λήμνον
περί αύτών έχομεν, άναφέρονται είς τά τελευταία έτη τής αρχής αύτών
χα ί Ημβρον εις τήν Περσικήν κυριαρχίαν δέν είναι δύσκολον νά
και έκθέχουσιν ήμ ϊν τούς αγώνας, τούς όποιους ήγωνίσθησαν ένθεν
νοήσωμεν. Ό Η ρ ό δ ο το ς λέγει, δτι είς τοΰτο προέβη ό Πέρσης στρα­
μέν πρός τούς Πέρσας, ένθεν δέ πρός τούς Α θηναίους, εις τήν δύνα-
τηγός απλώς, ϊνα έκδιχηθή τούς κατοίκους ένοχλήσαντας τόν έκ Σ κ υ ­
μιν τών όποιων ήναγχάσθησαν τέλος νά ύποκύψωσιν.
θ ία ς έπανερχόμενον στρατόν τοϋ Δαρείου. Ύ π ο θ έτο μ ιν μάλλον, δτι
Γινώσκομεν δήλ. δτι ό Δαρείος άποχωρών μετά τήν έπί Σκύθας
τοΰτο ήτο φαινομενική πρόφααις, τήν δέ κυρίαν αιτίαν δέον νά ζητή-
εκστρατείαν είς Ά σ ία ν κατέλιπεν έν Ευρώπη τόν Μεγάβαζον μετά
σωμεν βαθΰτερον. "Ινα δηλ. σιερεωθή ή έπί τής Ευρωπαϊκής ηπείρου
τής έντολήί, δπω ς διευΰετήση τά τών ύποταγεισών χωρών. ’Λ φ ' ού
δύναμις τών Περσών, ήτο ανάγκη νά δεσπόσωσιν ούτοι καί τών
δέ ούτος συνεπλήρωσε τήν χατάκτησιν τής Θράκης καί διαβάς τόν
έν τψ ΑΙγαίψ νήσων καί Ιδία τής Λ ήμνου καί τών περί αυτήν.
Σ τρυμόνα ύπέταξε τούς ΙΙαίονας καί κατέστησε φόρου υποτελείς τούς
Μαχεδόνας, άπήλθεν είς Περσίαν καταλιπών τήν αρχήν είς τον διάδο­
χον αύτοΰ Ό τάνην.
Τούτου ή προσοχή έστράφη νϋν είς τάς νήσους και τάς παραλίας
πόλεις έν τε ·τψ Αιγαίο» καί τη Προποντίδι. Κυριευσας λοιπόν τό
Βυζάντιον χα! τήν Χαλκηδόνα άπεφάσιαε νά έκστρατεΰση καί κατά
τής Λήμνου προσλαβών είς τούτο βοηθόν και τόν τύραννον τής
Λέσβου Κώην, δν ό Δαρείος άμα τή έχ Σκυθίας επιστροφή του είχε
καταστήσει τύραννον τής νήσου τούτης. Ο ί Λήμνιοι, καθ’ ά παραδίδει
ή μ ϊν ό Η ρ ό δ ο το ς3 δέν ύπέχυψαν ευκόλως πολεμήσαντες άνδρείως και
γενναίως- άλλ’ ακριβώς ένεκα τής πείσμονος ταύτης άντιστάσεως αύτών
ύπέστησαν τά πάνδεινα έχ μέρους τοϋ Ό τάνου γενομένου τψ 511 π . X.
κυρίου τής νήσου.4 Πολλοί έξ αύτών φαίνεται, δτι κατεσφάγησαν ή

1) Ό Κάστωρ «.ριέλαβεν αυτούς έν τφ χαταλόγφ τών θαλασσοχρατησάντων

έθνών όρίσας μάλιστα, ότι. ή αρχή αύτών ήρχισε τψ 1088 καί διήρχζστν έπ ί 85
έτη. Παράβ. Οοοάνπιι Ε>β ροΐβηΐϊαβ νείβηιπ» βεηίϊαπι βροοΚϊΒ σελ. 8 χα ΐ ίξ·
καί Ε. Μ εγβτ (δίαάίβη σελ. 23), όστις όμως δέχεται, δτι, έπειδή οϋτε παρ
Ό μ ή ρ ψ - ούτε παρ’ Ή σιάδψ μνημονεύονται οί Τυρρηνοί, οί χρόνοι κ α θ ' οϋς
ήσχησαν τήν θαλασσοχρατίαν αύτών δέον νά τεθώσι πολύ μεταγενεστέρως καί
δή τφ 7ψ χαί 6ψ αιώνα π. X.
2) ^ δ ε Οίαείτβ ΤΙακΙάΒοΗ-ΡβΙαβςϊβεΙιβ 8ΐ*αιπιβ σελ. 88.
3) 5, 27.
4) Ό ΌοικΛβΓ [ΟβχοΗίεΗΐβ & ΑΐΙβΓΪαπΐ3 7 τόμ. σελ. 64) διατείνεται, ότι
τό γεγονος τούτο συνέβη τφ 512, όπερ ημϊν δέν φαίνεσαι πιθανόν, διότι τής
έχϊ Σχύθας στροχείας γενομένης τ φ 513 εν έτος μόνον δέν θ ά ήρκει βεβαίως
διά τήν ε(ς Περοίαν άποχώρησιν τού βασιλείας καί τάς έν Θρρκη χα ί Μαχεδονίφ
τού Μεγαβάζου. Μόνον άν υπό τοϋ τελευταίου τούτου έχειροΰτο
ή Λήμνος, θ ά ήτο πιθανή ή γνώμη τοΰ ΟαποΙιεΓ.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η'.
Ή Λ ήμνος περιέρχεται ύπό τή ν έξονσίαν
τών Ά& ηναίω ν
Έ π ί πόσον ακριβώς χρόνον Εμειναν οί Πέρσαι κύριοι τής νήσου
δεν γνωρίζομεν καί άπέθανε μέν ό Λυχα'ρητος έν φ διετέλει άρχων τής
νήσου, άλλύ πάντως ή έξουσία αΰτών δέν διήρχεσεν έπί πολύ, άφ’ οΰ
μετ’ ού πολύ έμφανίζονται οΐ Α θ η ν α ίο ι διεχδιχοϋντες την ήγεμονίαν
τής νήσου. Ό αφελής Η ρόδοτος σχετίζει τήν χατάληψιν τής Λήμνου
πρός τήν ύπόσχεσιν έκείνην, τήν όποίαν, ώς εΐδομεν έν τοΐς Εμπροσθεν,
είχον δώσει πρός τούς Α θηναίους ο ί Πελασγοί καί καθ' ήν τότε θ ά
παρέδιδον τήν νήσον, δτε οί Α θ η ν α ίο ι ήθελον Επιτύχει δι’ άνεμου
βορρά πλεοντες νά φθάσωσιν έξ Α ττικ ή ς είς Λήμνον. Τοΰτο έξετέλεσε
Μιλτιάδης ύ υίός τοϋ Κίμωνος. δστις άποπλευσας έξ Έ λαιοΰντος τής
Χερρονήσοι», δπου άπό δεκαετηρίδων ήδη ήρχεν ό άττικός οίκος τών
Φιλαΐδών, Εφθασεν π\·έοντος βορρά είς Λήμνον καί άπήτησεν, δπως οί
Πελασγοί έκπληροϋντες τί)ν δοθεϊσαν ύπόσχεσιν παραδώσωσι τήν
νήσον. Οί μέν λοιπόν Ή ψ α ισ π εΐς άμέσως έπείθοντο, άλλ’ οί Μ υρι-
ναϊοι άνθίσταντο λέγοντες ότι ή Χερρόνησος δέν είναι ’Λττική, διό καί
ήναγκάσΟη νά πολιορχήση αυτούς μέχρις ού καί «ντοί ύπετάγησαν.1
Τ Ι ύπό τοΰ Μιλτιάδου δριστική καταληψις τής Λήμνου, ήν διά
τής άνωτέρω μυθικής άφηγήσεως περιεκόσμησεν ό Η ρόδοτος, κατά
1) ΊΙρύδοτ. 0, 139.
τινας1 έγένετο, καδ’ δν χρόνον (5 1 3 ) δ Δαρεϊος έπί
πορευόμενος εύρίσκετο έν Θράκη· τοΰτο δμω ς δέν φαίνεται 'ι;
διότι πρώτον μέν είς τήν Εκστρατείαν ταύτην ήναγκάσθη μ η ’
δεσποτών καί τυράννων νά λάβη μέρος καί δ Μιλτιάδης, Επειτα δέ ή
ύ π ’ αύτοΰ γενομένη πρότασις τής λύσεως τής γέφυρας, οΰ γινομένου
θ ά ύφίστατο πανωλεθρίαν δ στρατός τοΰ Δαρείου, πάντω ς θ ά έξήγείρε
τήν κατ’ αύιοΰ μήνιν τοΰ μεγάλου βασιλέως καί Επομένως δέν θ ά
έπέτρεψεν αύτφ νά σκεφθή περί καταχτήσεων.
’Αλλ’ οΰτε κατά τά δύο Επόμενα Ετη ήτ° δυνατόν νά λάβη χώραν
ή χατάκτησις τής Λήμνου, διότι είς τόν χρόνον τούτον συμπίπτει ή
Ενέργεια τοΰ Μεγαβάζου έν Θρφκη καί Μακεδονίρ καί τοΰ ’Οτάνου
έν αύτη τη Λήμνφ.
Λείπεται λοιπόν νά δεχθώμεν, δ τι τοΰτο συνέβη κατά Εν τών
άμέσως Επομένων Ετών (5 1 0 ή 50!)), δπερ κοινώς αποδέχονται πάντες,*
εΐ καί θ ά έχεΟυμοΰμεν νά μετακινήσω μεν τό δριον τοΰτο ετι κατωτέρω
περί τό 500 π.Χ . άποβλέποντες ά φ ' ένός μέν είς τήν οδχί εύάρεστην
θέσιν τοΰ Μιλτιάδου κατά τήν δεκαετίαν ταύτην, άφ’ έτέρου δέ εις την
άνώμαλον κατάστασιν τώ ν έν Ά θ ή ν α ις πραγμάτων Ενεκα τώ ν Εσωτε­
ρικών άγώνων τοϋ Τσαγόρου καί Κλεισθένους καί τώ ν πολέμων πρός
τούς Βοιωτούς, Χαλχιδέας καί Αϊγινήτας, είς οΰς είχον τότε περιπλοκή
ο ί Α θ η ν α ίο ι. Κατά τό είρημένον Ετος κλονηθείσης τής έν τή Ευρω­
παϊκή ήπείρω δυνάμεως τών #Πτρσών Ενεκα τής έπαναστάσεως τώ ν
Ίώ ν ω ν είναι πιθανόν, δτι ΙδόΟη καιρός τώ Μιλτιάδη καί τήν έν
Χερρονήσω ήγεμονίαν αύτοΰ νά άναχτήση καί στερεώσας την άρχήν
αύτοΰ νά σκεφθη περί περαιτέρω καταχτήσεων.
Ε ΐπομεν άνωτέρω, δτι οί μέν κάτοικοι τής Ή φ α ισ εία ς ύχήκουσαν
άμέσως, οί δέ Μ νριναϊοι διά τής βίας είς τό πρόσταγμα του Μιλτιάδου.
δπως έξέλθωσιν έκ τής νήσου*. Έ ντεΰθεν Εγείρεται τό ζήτημα, αν διά
1) Ζηνόβ. 3, 85, Διόδωρ. ΕχοβτρΙ. ν α ΐίε 19, 10, 0.
2) Ή γνώμη τοϋ γνωστοϋ ήδη ήμϊν ΜβγβΓ, ό η ή καεάληφις τή ς νήσου
έτελέσδη πολλφ πρότερον ήτοι έπί τοϋ πρεσβυτερου Μιλτιάδου, ό σ η ς άπό τοΰ
560 περίπου ήρχεν έν Χερρονήσφ φαίνεται μέν δελεαστική, άλλ’ είναι εναντία
πρός πάσας τάς περισβΟείσα; ή μϊν σχετικά; μαρτυρία; (Ρ ο Γ κ Κ α π ρ ω σβλ.
.16 καί έξ.).
3) Ή ύπό τοϋ τυράννου τής Ή φ α ια τία ς "Ερμωνος άνευ άνηστάσζης
παράδοσις έπ ί τή προφάσει μέν ότι-ο* Α θ η να ίο ι ήσαν φίλοι κ α ί ότι ήϋελεν
άμα νά τη ρήση τάς πάλαι δο0είσα< α ίτο ίς υποσχέσεις, π ρ ά η ια τι δ έ διότι εφο-
 Π εριπετειαι του Ιθαγενούς στόίχείου 71
70 Περιπέτειαι τοΰ ιθαγενούς στοιχείου

μύθος, κ αθ’ δν οί Πελασγοί έφόνευσαν τά έκ τών Ά ιθ ίδ ω ν τέκνα

τών ειδήσεων τούτων τού Η ρ ο δό το υ πρέπει νά νοήσωμεν, δτι πάντες αύτών, διότι είχον έκπαιδευθή κατά τά αττικά ήθη, τ ί άλλο σημαίνει,
οί τότε οίκούντες έν Λήμνψ έξεδιώχθησαν, ή δτι παρέμεινε χαί μετά ή δτι ή άττική διάλεκτος δέν ήτο ξένη είς τά ώ τα τών Πελασγών1 καί
τήν κατάλη-ψιν μέρος τουλάχιστον τού Ιθαγενούς στοιχείου.
δτι στεναί έμπορικαί σχέσεις Ιδίφ μετά τήν κατάληψιν τής Χερρονήσου
Τ ήν πρώτην γνώμην υποστηρίζει καί αύθις ό ΜεγοΓ1 φρονών
συνέδεον άμφοτέρους; *Η άπόπειρα τού Μιλτιάδου, ήτις έστέφθη
δ τι τούτο συνάγεται ά φ ’ ένός μέν έκ τούτου, δτι άπό τού χρόνου τούτου
τέλος ύπό έπιτυχίας, καί δ ι’ ής ή Λήμνος συνεδέθη άρρήκτως πλέον
ή νήσος είναι πλέον Ε λληνική κατοικουμενη ύπό άττικών άποίκων
πρός τάς Α θ ή ν α ς δέν θ ά ήτο ίσω ς ή μόνη ουδέ ή πρώτη. Κ α θ ’ ήμάς
τασσόμενων καί έν τοϊς καταλόγοις τών νεκρών έν τώ Κεραμίικώ χατά
λοιπόν δέν ύφίστατο μεταξύ τώ ν Λ ημνίων τότε καί τών -“Αθηναίων
τάς άττιχάς φυλάς, άφ’ ετέρου δέ, δτι αείποτε μετά ταϋτα θεωρείται
απότομος άντίθεσις, ή τις νά έπιβάλη τόν άρδην έκπατρισμόν τών
κανονική καί άχώριστος τών Α θη να ίω ν κτήσις, άπό τών όποιων ούτε
Πελασγών.
διά τής είρήνης τού 387 άπεσπάσθη. Κ αί ταϋτα μέν πάντα, ήμεΐς δέ
’Αλλά πλήν τούτων έχομεν καί θετικωτέρας άποδείξεις, δτι τό
προσθετομεν, καί άλλα πολλά άκόμη καί αληθή είναι χα ί δειχνύουσι
Ιθαγενές στοιχεΐον, τούλιίχιστον μέρος αύτοΰ, παρέμεινε καί μετά τήν
τόν τελείως Ε λληνικόν ή μάλλον τόν Ιδιαιτέρως- άθηναΐκόν χαρα­
κατάληψιν έπί τής νήσου. Ε ίναι δήλα δή γνωστόν ήμ ΐν, δτι οί έν
κτήρα, δν ενωρίς προσέλαβεν ή νήσος, άλλά δέν άποδεικνύουσι τήν
πάσαις ταΐς κληρουχίαις έγκαθιδρυμένοι Α θ η ν α ίο ι ούδένα ουδέποτε
γνώμην τού Μ εγετ.
κατέβαλον φόρον είς τήν μητρόπολιν* ά φ ’ έτέρου δ μ ω ; πολλάκις εύρί-
"Ο τι μέρος τού Ιθαγενούς πληθυσμού ήναγχάσθη τότε νά κατα-
σκομεν τούς Λημνίους άναγεγραμμένους έν το ϊς καταλόγοις τών λογι­
λίπη τήν Λήμνον είναι έκτο; αμφιβολίας* πάντες οί μή άνεχόμενοι
στών μεταξύ τών καταβαλλόντων τοιοϋτον φόρον.* Έ ά ν μή λοιπόν
τήν έξουσίαν τού Μιλτιάδου ήτο φυσικόν νά ζητήσωσιν αλλαχού
ύπήρχον έπί τής Λήμνου Ιθαγενείς, τίνε; θ ά ύπεβάλλοντο είς τούτον ς
χώρας πρός οΐκησιν. ’Αλλ' ήδη ό “Ηρόδοτος προσθέτει, δτι οί Ή φ α ι-
Κατά ταΰτα λοιπόν ούδεμία κ α θ’ ήμάς ύπολείπεται αμφιβολία,;
στιεϊς ύπετάγησαν οίκειοθελώς, μόνοι δέ οί Μ υριναΐοι άντέστησαν.
δτι έκ τών Πελασγών, οίτινες έπί αίώ να; καιψκησαν έν Λ ή μ ν ψ ,
Ε ίτε αποδώσω μεν τά αντίθετα ταύτα φρονήματα, ών έμφορούνται
ά φ ’ ού έπί τέλους ήναγκάσθησαν νά ύποκύψωσιν εις τήν δύναμιν τών
αί δύο πόλεις, είς τήν ανεξάρτητον θέσιν έν ή διετέλουν πιθανώς πρός
Α θη να ίω ν μέρος μέν άπήλθε1 τής νήσου μέρος δέ παρέμεινεν έν αυτή.
άλλήλας, είτε είς άλλον τινά άγνωστον ήμΐν λόγον, δέν είναι φυσικόν
Κ αί όποία μέν ύπήρξεν ή μετά ταύτα έν τή πολιτείρ. θέσις τών
νά ύποτεθή, δτι καί ή πρός αύτσς διαγωγή τοΰ κατακτητοΰ ΰπήρξεν
τελευταίων τούτων θ ά ίδωμεν έν τοϊς έπομένοις, ένδιαφέρον δμω
ανάλογος, καί δτι πρός τούς Ή φ α ισ τιεΐς τουλάχιστον έδείχθη έπιει-
έπίσης είναι νά έξετάσωμεν, τί άπέγειναν ο ί άποχωρήσαντες έξ αύτής.
κέστερος ;
"Επειτα α ί σχέσεις μεταξύ Α ττικής καί Λήμνου άνάγονται καθ*
ήμάς εις άρχαιοτέρους χρόνους* ϊν α καταλάβη Μιλτιάδης ό Κυψέλου
(τώ 500 π.Χ .) τήν Χερρόνηαον, έπρεπε πάντως νά διέλθη διά Λήμνου* 1) Π αράβ. Θ ουκυί. 4, 109, 4.
άν δ’ ή άκμάζουσα τότε όπωσδήποτε ναυτική δύναμις τών Πελασγών 2) Τ ήν γνώμην ναύτην έξέφραοε πρώτος ό ΚίτοΗΙιοΓ (Όίβ ΤΗόαιρΩϊοΙι-
δέν έπέτρεψεν αΰτώ νά καταλάβη τήν νήσον, πάντως δμως θ ά έδόθη Ιί^ΙτβϊΙ «1·γ ΑΚίβοΚβα Κ Ιε π ιΛ ε η έν τοϊς Α6Η. ΒβγΙ. ΑΙ:. 1873 ο*λ. 9—30),
αφορμή, Οπως περισσότερον συμπλησιάσωσι Λήμνος καί Ά θή να ι. Ό άαπάζοντα* δέ πάντες που ο ΐ άσχοληΟέντες π ερ ί τό ζήτημα τούτο* πάράβ.
ΓοαοπτΙ Μετηοΐτε ειιτ Ιζβ οοΐοαϊβε Αΐόεηίβηαβα οελ. 361 έν τ φ 9η> τόμ. τών
Μειηοίτεα ι1· ΙΆ οεά. άββ Ιη τοη ρΙ. β ΐ ΒβΙΙε* ΙβΜτβε, καί ΚβΗΙβτ Μ ϊΙΐ6βάαο£βα
I 257 καί έξ. καί 'ΝνίΙκιηοννϊϋ Η επηββ οελ. 243 καί ά.
βείτο τήν δνναμτν τών Περσών έγέννηοε τήν παροιμίαν Έ ρ μ ώ ν ε ι ο ς χ ά ρ ι ς , 0) Ό ϋιιηο1τ·Γ μάλιστα φρονεί, δτι τοιαύτη τις φυγή τών Πελασγών
ήτις λέγεται έκί τών κατ’ ανάγκην προσποιούμενων, ότι χαρίζουσί τι (Ζηνόβ. οΰ&αμώς έλαβε χώραν καί δτι ή είδηαις αϋτη έγεννήθη έκ τή ς Ιδέας, ότι Πελαα.
Ι Π 85 καί ά.) γοΐ καί Έ λληνες ήσαν διάφορα φΟλα, διό καί ένομίζετο άναγκαΐον, όπως άπο·
1) Βιηάίεπ σελ. 14 παράβ. καί ΒβΙοοΗ Βλβϊη. Μαα. τόμ. 49 σελ. 46 καί μαχρννθώσιν οΐ πρώτοι τοΰ χώρου, ένθα ήλΟον νά κατοικήσω αιν Έ λληνες.
Β ετσ ϋ κτη ιΐ£ άβτ Οηβελ. γ Ο π ι . \¥β1ΐ οελ. 81. . . .
 12 Π ρώτοι Α θ η ν α ίο ι άποικοι
Τινέςνομίζουσιν, δτι ούτοι μετέβησαν είς τάς παρά τόν Έ λλη-
σποντον πόλεις Πλαχίαν καί Σκυλάκην, ένθα κ α θ ’ Η ρ όδ ο το ν χατώ-
χουν Πελασγοί οί γενόμενοί ποτε σύνοικοι τοϊς Ά θηναίοις· άλλοι δέ
φρονούσιν, δτι έτράπησαν πρός τήν Α κτήν, έν ή χατά τόν Θουκυ-
δίδην' ύπήρχον Εξ πόλεις οίχουμεναι «ξυμμίκτοις έθνεσι βαρβάρων
διγλώσσων χαί τι χαί Χαλχιδικοϋ ένι βραχύ, τό δέ πλεΐστον Π ελα­
σγικόν τών καί Λήμνον ποτε καί Α θ ή ν α ς Τυρσηνών οίκησάντων*.
ΕΙ καί πιθανωτε’ρα φαίνεται ή τελευταία γνώμη, έν τούτοις δέν είναι
Τσως άδύνατον νά ύποθέσωμεν, δτι οί έκ Λήμνου φυγάδες ούτοι κατέ-
φυγον καί άλλαχόαε πρός τούς ομοφύλους αύτών, οϊτινες ήσαν Ιγκαθι-
δρυμένοι έν διαφόροις πόλεσι κατά τήν δυτικήν παραλίαν τής Μ.
'Λσίας έν-Έλλησπόντψ καί Π ροποντίδι άμα δέ καί κατά τόν Θ ερ­
μαϊκόν κόλπον χειμέναις.
Καί διά νά πληρώση τό κενόν τό παραχδέν έκ τής φυγής τούτης
αλλά καί ένεκα άνωτέρων πολιτικών λόγων έπρεπε νά φροντίση ό
Μιλτιάδης, δπως ένοικίση μεταξύ τών ύπολειφθέντων Λημνίων Α θ η ­
ναίους άποίκους. "Οτι τοιοϋτόν τ ι θ ά έπραξε είναι σχεδόν βέβαιον·
δυστυχώς δμως ή μόνη σωζομένη σχετική μαρτυρία είναι ή τοϋ Η ρ ο ­
δότου* άναφέροντος τόν Λήμνιον Ά ντίδω ρ ο ν κυβερνώντα ναΰν έν τώ
στόλφ τοΰ Ξέρςου αύτομολήσαντα δέ πρός τούς όμοφύλους αύτοϋ,
εύθύς ώςεύρεν ευκαιρίαν έν τή έπ’ Ά ρτεμισίω ναυμαχίρ. Ό Λήμνιος
ούτος ήτο βεβαίως Α θηναίο ς έκ τών έγκατασταθέντων έπί τής νήσου
ύπό τοϋ Μιλτιάδου. Π όθεν έλαβε τούς άποίκους τούτους δέν γνω ρί-
ξομεν, πιθανώτερον δμως φαίνεται ήμϊν έκ τώ ν έν Χερρονήσφ
Α θηναίω ν.
1) Ένθ. άνωτ.
2) 8, II .
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ'.
Ή Λήμνος κληρουχία Ά& ηναίω ν
Δ ιά τής ύπό τοΰ Μιλτιάδου συντελεσθείσης έν Λ ήμνφ μεταβολής
«ρχομένου ήδη τοΰ 5ου αΐώνος λαμβάνει νέαν δλως φάσιν ή Ιστορία
τής Λήμνου. "Αν ή έν Χερρονήσφ άρχή τοΰ άνδρός τούτου ύπήρξεν
άνεξάρτητος ή διετέλει ύπό τόν έλεγχον τών Α θη να ίω ν, τούτου ή
έρευνα έξέρχεται τώ ν όρίων τοΰ Ιργου ή μ ώ ν. "Οπερ δ ’ ενδιαφέρει
ή μας είναι, δτι ό έν Μ αραθώνι νικητής τών Περσών δέν ήδύνατο,
καί δν έτι ύποτεθή, δτι ήρχκν κατ’ άρχάς αύτογνωμόνως έν Χερρο-
νήσφ, νά έξακολουθήση κατ’ Ιδίαν ένεργών. Μετά τής Χερρονήσου
λοιπόν περιέρχεται καί ή Λήμνος έπισήμως πλέον ύπό την Εξουσίαν
τών Α θη να ίω ν. Ή προ τώ ν στενών τοΰ Ελλησπόντου καί είς μικρόν
άπόστασιν άπό της παραλίας τής Θρρχης θέσις αυτής, τό εΰλίμενον
Ισως δέ καί τό άρκούντως εύφορον έδαφος εΓλχυσαν ευθύς Εξ αρχής
τό διορατικόν τών Α θ η ν α ίω ν βλέμμα. Ά π ό τοϋ δε πλέον καθίσταται
ούδέν πλέον ούδέν έλαττον ή τμήμα τής Α ττικής, δπερ μετά τών
δήμων αύτοϋ οίονεί μετηνέχθη έ π ί τή ς νέας κτήσεως. Δ ιά τοΰτο εΙς
Λήμνον ώς έπί άσφαλοΰς άττικοΰ έδάφους κομίζει ό Περικλής τους
Σαμίους δμήρους πρός φύλαξιν, δ ιά τοΰτο οί άποστάντες σύμμαχοι
θέλοντες νά έκδικηθώσι τούς Α θη ν α ίο υ ς κατά τής Λήμνου Επιτίθενται
καί ούτην δηΟϋσιν. Ά λλ α καί ή Λήμνος αυτή άπό τής περιόδου
ταύτης άκολουθεΐ άείποτε ώ ς πιστή δπαδός τά βήματα τή ς πόλεως
τω ν Α θ η ν α ίω ν χ α ί καθίσταται έν τώ ν εύγενών χ α ί αναπ όσπαστω ν
μελών τοΰ Έλληνιχοΰ σώματος. Άλλ* έπανέλθωμεν εις τά πράγματα.
 74 Λεύτερα δούλωσις τής νήσου ύπό ιώ ν Περσών
Δυστνχώς ή θριαμβευτική καταστολή τής Ιωνικής άποστασίας
έπέτρεγε καί πάλιν είς τούς Πέρσας νά έδραιώσωσι τήν κλονηθεΐσαν
Ιςουσίαν αυτών. *Οτε δ στόλος τούτων δουλώσας τούς έν Μ. Ά σ ίφ
Έ λ λ η ν α ς έπήρχετο και κατά τής Θρακικής Χερσονήσου, δ Μιλτιάδης
μάτην περιμένων βοήθειαν έξ Α θ η ν ώ ν ήναγκάσθη μετα πεντε
τριήρεων νά άαέλθη είς Α θ ή ν α ς. "Ό τι δέν είχε σκοπόν νά έγκαταλίπη
την τε Χερρόνησον καί τήν Λήμνον καί "Ιμβρον είς τήν διάκρισιν τών
Π ερσώ ν φαίνεται έκ τούτου, δτι μόλις τήν τελευταίαν στιγμήν άπελπί-
σας πλέον περί βοήθειας έξ Α θ η ν ώ ν άνεχώρησεν, ένός μάλιστα τών
πλοίων, έ φ ’ ού έπέβαινεν ό υΙός αΰτοϋ Μητίοχος, συλληφθέντος υπό τών
εχθρών, καί αυτός δ ’ ό ϊδιος ολίγον έλειψε νά ύποστή τήν αύτήν τύχην.
Τ ό δεύτερον λοιπόν ήδη ή Λήμνος υποκύπτει είς τόν περσικόν
ζυγόν. 01 έπ’ αυτής ύπό τοΰ Μιλτιάδου έγκαθιδρυθέντες Χερρονη-
σίται "Λ θηναϊοι φαίνεται, δτ· δέν έξεδιώχθησαν ν π ’ αύτών, είς τήν
ή π ια ν δέ πως ταύτην συμπεριφοράν αύτών συνέτεινεν ιαως καί τοϋτο,
δτι περί άνακλήσεως τών διωχθέντων Πελασγών δεν ηδύναντο νά
σκεφθώσιν ένθυμούμενοι άκόμη τήν λυσσώδη Αντίστασιν την αντιτα-
χθεϊσαν ΰπό τών τελευταίων τούτων κατά τοΰ Ό τάνου. Ά π ο τοΰ 493
λοιπόν, δπότε ο ί Π έρσαι έκ δευτέρου κατέλαβον τήν Λήμνον, έξηκο-
λούθησεν αΰτη δουλεύουσα αύτοϊς συνεχώς ή έκ διαλειμμάτων μέχρι
τοΰ 479, μέχρι δήλσ δη τής δριστικής καιανικήσεως αύτών ύπό τών
Α θ η ν α ίω ν . Δύναται δέ τις νά φαντασθή τά βάρη. είς τά οποία
ύπεβάλλοντο α ί ύπό τόν μέγαν βασιλέα πόλεις κ α θ ’ ους μάλιστα χρό­
νους έπανειλημμένας στρατείας διενηργησεν ούτος κατά τής Ελλάδος.
Ά λ λ ά τά έν τή κυρίως Έ λλά δι τρόπαια τών "Ελλήνων έγειναν
άμέσως αισθητά καί εκτός αύτής. Ό ύπό τόν Ξ άνθιππον Αθηναϊκός
στόλος μετά τήν έν Μυκάλη νικηφόρον ναυμαχίαν Αποκατέστησε τήν
έπ ί τή ς Θράκης έξουσίαν τών "Αθηναίων, δπότε είναι πιθανόν, δν και
δέν έχω μεν ρητήν τούτου μαρτυρίαν, δτι έξεβλήθησαν διά παντός Από
τής νήσου ήμών οί Πέρσαι.
0 1 ύπό τοϋ Μιλτιάδου ένοικισθέντες δποικοι ούτε πολλοί φαίνεται
δτι ήσαν καί τά έπακολουθήσαντα δ ' Αμέσως Ατυχήματα τής νήσου
δέν ηύνόησαν βεβαίως τήν άνάπτυξιν αύτών. "Αφ’ ού δέ οί Α θ η ν α ίο ι
Απηλλάγησαν τών φόβων τοϋ.περσικού κινδύνου, έσκέφθησαν, δτι
έπρεπε νά στερεώσωσι την έπί της νήσου δύναμιν αύτών* πρός τόν
σκοπόν δέ τούτον έπεμψαν1 κ λ η ρ ο ύ χ ο υ ς , "Αθηναίους δηλ. πολίτας,
1) ΟΙΔ Η, 14, 489, 591-533.
"Αποστολή κληρούχων είς Λήμνον 75
είςτούς δποίους έδίδετο ώρισμένον τμήμα γής (κλήρος) καί οίτινες
έγκαθιστάμενσι μεταξύ τώ ν Ιθαγενών κατοίκων κατώρθουν δχι μόνον
τούτους νά κρατώσιν εις υποταγήν, άλλά καί, αν έχει που πλησίον
έξερρηγνύετο στάσις, νά σπευδωσιν Αμέσως πρός καταστολήν αυτής.
Κατά ποιον έτος έγένετο ή Αποστολή αΰτη δέν γνωρίζομεν* έκ
τινων δ ’ δμως ένδείξεων, τάς δποίας έχομεν, δυνάμεθα ϊσω ς νά δρίσω-
μεν κατά προσέγγισιν τόν χρόνον τοΰ γεγονότος τούτου. Έ ν πρώτοις
γινώσκομεν, δτι τούς καί άνωτέρο) μνημονευθέντας Σ αμίους όμηρους
κομίζουσιν οί "Αθηναίοι πρός φύλαξιν έν Λήμνψ·1 καί είναι μέν
Αληθές δτι όλίγον μετά ταΰτα έξέκλεψαν αύτούς έκεΐθέν τινες τών
όλιγαρχικών Σαμίων, άλλά βεβαίως δέν θ ά προετίμων οί "Λ θηναϊοι νά
δδηγήσωσιν αύτούς είς Λήμνον, Αν μή ήσαν βέβαιοι, δ τι έχει ή σαν
έπίσης Ασφαλείς ώς καί έν "Αθήναις. Έ κ τούτου φαίνεται πιθανόν»
δτι ή Αποστολή τής κληρουχίας δέν πρέπει νά τεθή μετά τό 4 4 0 /4 3 9 ,
καθ’ δ έτος συνέβη τό είρημένον τών Σ αμ ίω ν δμήρων έπεισόδιον.
Πλήν τούτου είναι είς ή μάς γνωστόν, δτι μετά τήν δριστικήν
κατατρόπωσιν τών Περσών συνέστη π ερ ίτό 476 ή έν Δήλω δμοσπονδία,
κ α θ’ ήν πάσαι αί είς αύτήν προσχωρήσασαι πόλεις ΰπεχρεούντο νά
συνεργώοιν ΰπό τήν ήγεμονίαν τώ ν Α θ η ν α ίω ν , δπω ς πλήν Αλλων
μή έπιτρέπηται είς τούς Πέρσας νά ύποδουλώσιν Ιλληνικάς πόλεις*
πρός τοϋτο ύπεχρεοϋτο έκάστη νά καταβάλλη ώρισμένον φόρον. Μεταξύ
λοιπόν τών πόλεων, α ίιινες Αναγράφονται έν τοϊς καταλόγοις τών
λογισιών* ώς τελοΰσαι τόν φόρον τούτον είναι καί α ί έπ ί τής Λήμνου
Ή φ α ισ τία καί Μύρινα. 0 1 κατάλογοι ούτοι δρχονται Από τοΰ 454
π. X. καί κατά μέν τά πρώτα έτη ένεκα τού Ακρωτηριασμού τοϋ
λίθου τής έπιγραφής δέν γνωρίζομεν τό ποσόν τοΰ καταβαλλομένου
κατ' έτος ύπό τών Λ ημνίων φόρου, άλλά τω 452 βλέπομεν τούτον
άνερχόμενον είς έννέα τάλαντα. Μετά τινα δ ’ έτη άπό τοΰ 447 καί
έξής κατέρχεται σημαντικώς τό Αρχικόν τούτο ποσόν, διότι ο ί μέν
Ή φ α ιστιεΐς καταβάλλουσι τρία τάλαντα, οί δέ Μ υριναϊοι έν καί ήμισυ,
ήτοι συνόλως τό ήμισυ Ακριβώς τοΰ προτερου φόρου.
Τούτο δέν ήτο βεβαίως μέτρον ένεκα λόγου τινός προσκαίρως
ληφθέν, διότι συνεχίζεται έπ ί σειράν έτών, κ αθ δσον τουλάχιστον
1) Θουχ. 1, 116, 4.
2) 6 ΙΑ I, 226 - 240.
 76 Α ποστολή κληρούχων-είς Λήμνον
έπιτρέπουσιν ήμϊν νά ίδωμεν α ΐ βλάβαι τοΰ λίθου. *Η έλάττωσις
δ' αυτή Ελαβε χώραν κατά Εν τών τεσσάρων έτών μεταξύ τοΰ 451 κ α ί
448, ό δέ λόγος τούτης ούδείς άλλος δύναται νά είναι, ή δτι κατά τά
Ετη τπϋτα μέρος τής χώρας τής νήσου παρεχωρήθ») κατ’ άκολουθίαν
φιλικής πιθανώς συμφωνίας είς Α θηναίους κληρούχους. 01 Λήμνιοι
στερηθέντες οΰτω μέρος τών άγρών Επρεπε φυσικφ τφ λόγφ νά έλα-
φρυνθώσιν, οσον άφορμ τόν έτησίως τελούμενον ΰ π ’ αΛ ώ ν πρότερον
φόρον. Έ κ τούτων λοιπόν πάντων πιθανώ ς συνάγεται,1 δτι ή έγκαθί-
δρυσις κληρούχων έν Λ ήμνφ πρέπει νά τεθή κατά τά είρημένα Ετη
4 5 1 —448.
Ύ πό ώρισμενας διατυπώσεις και υποχρεώσεις, άς, Τνα εΰκρινέ-
στερον έννοήση ό άναγνώστης τήν τε δράσιν τών κληρούχων καί τήν
σχέσιν αυτών πρός τούς παλαιοτέρους κατοίκους, διά μακροτέρων έκθέ-
τομεν έν τώ έν τέλει σχετικώ παραρτήματα έλάμβανον οί Α θ η ν α ίο ι
τούς κλήρους αυτών. Ή είς τήν κληρουχίαν μετάβασις φαίνεται, δτι
ήτο υποχρεωτική καί δτι Εκαστος ώφειλε νά έγκατασταθή έν αύτή*.
Τό ασθενές μέρος τοΰ θεσμοΰ τής κληρουχίας, δστις άλλως ήδύ­
νατο νά γείνη πρόξενος άνεκτιμήτων άγαθών τοϊς Ά θηναίοις, ήτο,
δτι οΐ κληρούχοι διετέλουν μεμονωμένοι άπό τών Ιθαγενών έπιδρώντες
μέν έπ’ αυτούς διά τής γλώσσης τών ή θώ ν και έθίμων, άλλ’ οΰδέποτε
συναδελφούμενοι, διότι έχώριζεν αυτούς ά π ' άλλήλων τό δικαίωμα
τής πολιτείας, ούτινος έστεροΰντο οί Εγχώριοι. "Οτι Ενεκα τούτου οί
τελευταίοι δέν θά Εμενον Εντελώς ευχαριστημένοι δικαιούμεθα νά
πιστεύωμεν ή δυσαρέσκεια δμω ς αΰτη δέν ήτο δυνατόν νά έκδηλωθή
και έξωτερικώς, κυρίως μέν διότι ή δύναμις τών Α θη να ίω ν κατά τούς
χρόνους τούτους ήτο έν τή ακμή αυτής, Επειτα δέ καί διότι δ άριθμύς
1) Παράβ. ΚίτοΗΠοίΓ ΟΒϊγ άϊβ Τ πΰιιΙρΠ . σελ. 33 καί έξ., ένθα δείκνυ-
ται, ότι καί ή είς Ί μ β ρ ο ν κληρουχία όλίγφ βραδύτερον έπηχσλούθησε καί
πιθανώς τφ 443.
2) Έ κ τών παρά Θουκυδίδη (3, 50) λεγομένων δέν Εξάγεται, ώς τινες
θέλουσι, τό Εναντίον. Είναι αληθές, δτι έχομεν έπιτνμβίσυς τίνος ίπιγραφάς
(ΟΓΑ, ΓΤ, 2453, 3130 [καί ΙΠ , 2330]) άναφερομενας είς Λημνίσυς άποΟανόντας
έν ’Αθήναις, άλλ' είναι πιΟανώτατον, δτι τούτο συνέβη, καθ’ δν χρόνον οί κλη­
ρούχοι είχον έκβιωχβή τής Λήμνου. Καί οί διασωΟέντες δέ κατάλογοι (ΟΓΑ, I,
<43 καί 44ί) τών έν τψ Κεραμεικφ τεθαμμένων Λημνίων άνσφίρονται είς
κληρούχους, οίτινες έτάχύησαν παρά τό πλευράν τών "Αθηναίων κατά τόν
Πελοποννησιακάν πόλεμον καί άπέΟανον έν ταϊς διαφόροις μάχαις αύτοΰ.
Ή Λήμνος άπό τοΰ 404— 387 77
τών παροικούντων κληρούχων, οΐτινες ειχον είς χεϊρας πάσαν την
Εξουσίαν, φαίνεται, δ τι δέν . ήτο μικρός τις έν σχέσει πρός τούς
Εγχωρίους.
Ό μαλώ ς φαίνεται, δτι Ιχώρησαν τά πράγματα μέχρι τοΰ 404.
Έ ν τώ μεταξύ τούτφ χρονικψ διαστήματι συναντώμεν πολλάκις τούς
Λημνίσυς μαχομένους μετά τών Α θ η ν α ίω ν έν διαφόροις μάχαις τοΰ
Πελσποννησιακοΰ πολέμου, ώς έν Λέσβω. έν Π ύλφ, έν Χαλκιδική καί
έν Σικελίφ1.
Ά λλ ά μετά τήν έν Λ ίγος ποταμοΐς νίκην τοΰ Λυσάνδρου είναι
βέβαιον,* δ τι οί κληρούχοι ήναγκάσθησαν νάπέλθωοιν είς Α θ ή ν α ς,
ή δε νήσος μετά την άλωσιν τής πόλεως ταύτης ΰπό τώ ν Σ παρτιατώ ν
ύπήχθη ΰπό τήν Εξουσίαν τούτων. Ά ν πρό τοΰ 387 άνέκτησαν ταύτην
οΐ Α θ η ν α ίο ι δέν γινώσκομεν- είναι μέν άληθές, δ τι π ερ ί τό 394 ό
Κόνων κατώρθωσε τή ύποστηρίξει τών ΙΙερσώ ν ν ά παρασχευάση
στόλον, νικήση τόν Λακεδαιμόνιον Πείσανδρον εν Κ νίδω χ α ί διώξη
μετά τοΰ σατράπου Φαρ να βάζου έχ τών νήσων τούς άρμοστάς τών
Λακεδαιμονίων, δμοίοις δ’ έπιινχώ ς διεξήγαγον τόν χατά θάλασσαν
πόλεμον χαί οί μετά ταΰτα στρατηγοί τών Α θ η ν α ίω ν Θρασύβουλος
χα ί Ίφ ικράτης, άλλ’ οΰδεμίαν Ιδιαιτέρως περί τοΰ ζητήματος τούτου
εΐδησιν Εχομεν.
Βεβαίως δμως άπεδόθη3 ή νήσος |ΐετά τής Ί μ β ρ ο υ χ α ί Σκύρου
τοϊς Ά θηναίοις χατά τό 387, δπότε έξεδόΟη χα ί -ψήφισμα τοΰ
δήμου τών Α θη να ίω ν, κ αθ’ δ ο ίπ ρ ό δέκα καί έπτά έτών έχδιωχθέττες
κληροΰχοι Εδικαιούντο ν α έπανέλθωσιν είς τάς Εστίας αυτών. Ή φθορά
τής σπουδαιοτάτης ταύτης έπιγραφής δέν Επιτρέπει δυστυχώς ή μ ϊν νά
1· Θυνκυδ. 3, 5, I χ α ί 4, 28, 4 χα ί Γ», 8, 2 χ α ί 7, 57, 2, παράβ. χ α ί Διόδ.
12, 42, 25.
2) Τούτο χυραύται έξ επιγραφής (ΒΟΗ 9, 45 χ α ί εξ.) άνασχαφείσης μεν
έν το άρχαίφ Μυρίνη περιεχούσης δέ ψήφισμα τού δ ή μ ο ν Μ υ ρ ι ν α ί ω ν . Ή
φράσις (ΐχριβώς αΰτη δηλοϊ, ότι ή έπ ί τή ς νήσου έξουσία τώ ν Α θη να ίω ν δέν
ΰφίσταται- διά τού πολέμου δέ, δς άορίστως άλλως καί γενικώς ανα φέρει α ι έν
αύτή, δέν ΛυνύμεΟα δυστυχώς ν ά νοήσαηιεν ώρισμένον ττνά έ χ τώ ν χα τά τούς
χρόνους τούτοι>ς γενομένων, φαίνεται δ* δμως, ό τι αχ πολεμιχαί επιχειρήσεις,
ών έμνημονεύσαμεν ά νω θι θ ά έγειναν α ισθητοί χ α ί έν Λ ήμνφ, ένεχα δέ υπη­
ρεσιών, δς παρέχει τοϊς Μυριναίοις έν τφ πολέμφ τούτφ δ έν τή επιγραφή
μνημονευόμενος Πολύμι-ηστος έπ μ ή θ η υπό τή ς πόλεως διά τ ή ς π ρ ο ξ ε ν ί α ς ,
ά τ ε λ ε ί α ς χ α ί π ρ ο ε δ ρ ί α ς * παράβ. καί Λϊσχίν. ?, 70.
3) Ξενοφ. Έ λλ. 5, 1, 31.
 ί
4
(
78 Ή Λήμνος άπό ιοΰ 404 —387
μάθωμεν ύπό ποιους όρους οί παλαιοί χληροϋχοι ίσως δέ καί νέοι
μετ' αύτών χατέλαβον χαί αύθις τήν Λήμνον. Τούτο μόνον χεϊται έχτός
αμφιβολίας, ότι διά τής έπανόδου αύτών άνανεοΰται χαί αύθις ό πρό
τινω ν έτών κοπείς δεσμός χαί ή νήσος συνδέεται έχ νέου πρός τήν
μητρόπολιν
Ή δεντέρα κατά θάλασσαν ήγεμονία, ήν τότε μάλιστα διά τοΰ
Τιμοθέου, τοΰ υίοΰ τού Κόνωνος, χαιηρτισαν οί Α θ η ν α ίο ι έστίρέωσε
τήν έπί τών νήσων έν γένει έξονσίαν αύτών. Ό δέ χατά τό 358
έχραγείς σ υ μ μ α χ ικ ό ς π ό λ ε μ ο ς , χαθ* δν οί Χΐοι, 'Ρ όδιοι χαί Βυζάν­
τιοι μετά 100 πλοίων έπελθόντες χατά τής Λ ήμνον χαί “Ιμβρου
έδήωσαν* αύτάς θέλοντες νά έχδιχηθώσι τούς Α θηναίους, ούδεμίαν
άλλην πλήν τής δηώσεως τούτης έσχεν έπί τής νήσΟυ ήμών βοπήν,
κ α θ ' όσον ήναγχάσθησαν μέν οί Α θ η ν α ίο ι νάφήσωσιν αυτονόμους
τούς άποστατήσαντας συμμάχους, έξαχολουθοΰσιν δμως άρχοντες τής
τε Λήμνου χαί τών λοιπών χατά τήν θραχιχήν παραλίαν κτήσεων
αύτών.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ.
Ή Λ ήμνος έ η ΐ τώ ν μακεδονικών χρόνων
Έ μ α ίνειο έτι ό μνημονευΟείς συμμαχικός πόλεμος, οτε ένεφανίσθη
ή σφριγώσα δύναμις τοΰ Φιλίππου, πρός δν ένωρίς περιήλθον είς
συγχρουσιν οΐ Α θη να ίο ι. Καί κατ' άρχάς μεν στερούμενος ναυτικής
δυνάμεως ήδυνάτει νά άντεπεξέλθη τοΐς ’Λ ΰηναίοις κατά θάλασσαν
όρκου μένος νά ύποτάσαη τάς έν τή παραλία της Θράκης καί Μακε­
1) Διόδ. 16, 21, 30.
Ό Φ ίλιππος προσβάλλει τήν Λήμνον 79
δονίας κτήσεις αύτών μετά μικρόν δμω ς άνέλαβε μετά θαυμαστής
εύτολμίας καί δράστηριότητος καί τόν κατά θάλασσαν όγώ να. Φυσικόν
είναι, δτι ή Λήμνος ενεχα τής γειτνιάοεως πρός τήν Μακεδονίαν
ύπήρξεν έχ τών πρώτων, αϊτινες ύπέστησαν τάς δηώσεις τοΰ Φιλίππου.
'Ρ η τώ ς παραδίδει είς ήμάς τό γεγονός τοΰτο 6 Δημοσθένης1.
Ή όργή τών Α θ η ν α ίω ν έπί τή τόλμη ιαύτη, τοΰ Φιλίππου
αίχμαλωτίσαντος έν Λ ήμνω Α θη ν α ίο υ ς κληρούχους υπήρξε μεγάλη,
διό καί ό Δημοσθένης συμβουλεύει αύτοΐς νά έπέλθωσιν έρρωμένως
χατ’ αύτοϋ έξαίρων άμα τά πλεονεκτήματα, τά όποια παρεΐχεν ή
κατοχή τής Λήμνου καί τών παρακειμένων νήσων, έν αίς, μάλιστα δέ
έν Λήμνω, κσί λιμένες ύπήρχον όσφαλέστατοι πρός διαχείμασιν τού
στρατού καί τρόφιμα έν άφθονίρ, άπερ οί Α θ η ν α ίο ι άπεταμίευον είς
χατεπειγούσας χα ί προχείρους τοΰ στρατού άνάγκας. Έ ν τούτοις, υτε
μετά τινα έτη (τφ 3-ίΟ) συνωμολογήθη ειρήνη μεταξύ αύτών καί τοΰ
Φιλίππου, οί Α θ η ν α ίο ι διετήρησαν τήν Λήμνον καθώ ς καί τήν παρα-
κειμενην “Ιμβρον καί όλίγας άλλας έκ τώ ν προτέρων έξωτερικών κτή­
σεων αύτών*.
Κατά τούς χρόνους τούτους συνέβη πιθανώ τατα καί ή έν Λήμνο»
έγκατάστασις τών Χαλκιδέων, ής δ ι' όλίγων λέξεων, ώ ς ένθυμείται ό
άναγνώστης, έμνημονεύσαμεν έν τοΐς προηγουμένοις* δν δ* ούτοι
προήρχοντο έκ Χαλκίδος τής Εύβοιας ή έκ της Χαλκιδικής χερσονήσου,
τής όποιας τριάκοντα καί δύο πόλεις παραδίδεται κυριεύσας ό Φίλιπ­
πος (μεταξύ τοΰ 3 50 καί 347), δέν είναι ευκολον νά δρίσωμεν,* Ε ίς
τούτους χορηγού σιν4 οί Μ υριναϊοι χώρον, Γνα στήσωσι στήλην τινά
1) 4, 34. Έ χ τής φράσεως αύτοΰ «τόν παρελθόντα χρόνον είς Λήμιον
χα ί Ί μ β ρ ο ν έμβαλών» 6έν δυνάμεΟα νά συναγόγωμτν τό έτος τής εισβολής. Έ ν
τούτοις αΰτη δέν ήτο δυνατόν νά συμβή πρό τοϋ 354, τό }ΐέν δ ιό τι■ ό Φίλιππος
έστερείτο έτι χατά τούς χρόνους τούτους άξιολόγου στόλου, τό δέ διότι ήτο
άπησχολημένος έν Θρφχη χα ί Ίλλνρίφ* έπειδή δέ & α \ φιλιππικός έξεφωνήθη
τ φ 351 φαίνεται, ότι τό γεγονός δέον νά τεϋή μεταξύ τοϋ 354—352. Παράβ.
χα ί δοόλίετ 1)βιοο8ΐ1ιειι«3 υπό βεΐηβ Ζλ'ιΙ 2 τόμ. σελ. 25 χ α ίέξ . χαίΑ Ισχίν. 2,72,
2) Ή γησίππ. Π ερί Ά λσνν. 4· παράβ. χα ί 3οόϊΐΓβΓ 2, σελ. 102 χ α ί 163 σημ. 2α.
3) Έ χ τής Χαλχίδος τής Εύβοιας δίς χατέφυγον πρός τούς Α θηναίους
φυγάδες, πρώτον |ΐέν, ·ότε τύραννος τής πόλεως ταύτης τή υποστηρίξει τοΰ
Φιλίππου ήτο ό Καλλίας έπειτα δέ μετά τήν έν Χαιρωνείρ. μάχην. Παράβ. χα ί
Αίσχίν. Κατά Κτησιφ. 8Γι, ΔημόσΟ. !), 20 χα ί Αίλιαν. Π οιχίλ. Ίσ το ρ . 0, 1 χα ί ά.
4) Τοϋτο διδάσκει ήμάς επιγραφή τής Μυρίνης δημοσιενΟεΤοα εν ΒΟΗ
τόμ. 9 σελ. 45 άριΟ. 3. Π αράβ. χα ί αυτόθι άρ. I.
 80 Ή Λήμνος κατά τήν ειρήνην τοΰ 338
πρός τιμήν τοΰ έπιμελητοϋ Θεοφίλου ένεκα ευεργεσιών, δς οΰτος
παρέσχεν αύτοϊς. Έ ά ν δ ' ό Θεόφιλος οΰτος είναι ό αύτός πρός
έκεϊνον, τοΰ όποιου τήν μαρτυρίαν έπικαλεϊται1 ό έν Λ ήμνφ Ιππαρ-
χήσσς Λυκόφρων, τότε δέον νά δεχθώ μεν τήν έποίχησιν τών Χαλκιδέων
γενομένην περί τό 350.
Ό λ ίγ α μετά ταΰτα έτη έπέτυχεν ό Φίλιππος νά έπικρατήση όρι-
στιχώς τών Α θη να ίω ν διά τής έν Χαιρωνεία λαμπράς αΰτοΰ νίκης
(338). Π οία ύπήρξεν ή τύχη τής Λήμνου κατά τήν έπαχολουθήσασαν
τή μάχη ταύτη εΙρήνην ;
Ό 5οΗ3ΓβΓ’ νομίζει, δτι πιθανώ ς έμεινε και τότε ύπό τήν έξουσίαν
τών Α θη να ίω ν, τοΰτο δ ’ είναι πραγματικώς αληθές, άλλ’ ούχί δι’ ούς
•θέλει λόγβυς* πράγματι παραπέμπει είς επιγραφήν τινα,’ ήτις αληθώς
δεικνύει, δτι καθ’ ον χρόνον έξεδόθη κατεϊχον οΐ Α θ η ν α ίο ι τήν Λήμνο
άλλ’ αΰτη άνάγεται είς χρόνους πολλώ μεταγενεστέρους είκονίζουσα
κατάστασιν κατά ένα καί ήμισυν περίπου αΙώνα νεωτέραν.4 "Ο τι έμεινε
τότε ύπό τούς Α θηναίους ή νήσος συνάγεται άφ’ Ινός μέν έκ τούτου»
οτι ή Σκόρος καί "Ιμβρος έξακολουθοΰσι τελοϋσαι* ύπό τούς Α θ η ­
ναίους, άφ’ έτέρου δέ έξ έπιγραφής* άνευρεθείσης έν Έ λευσΐνι καί
περιεχοόσης λογοδοσίαν τών άρχών τοΰ έν τή πόλει ταύτη Ιεροΰ. Έ ν
ταύτη χαραχθείση έπί τής άρχοντείας τοΰ Κηφισοφώντος (3 2 9 /8 ),
βλέπομεν, δτι μεταξύ τών άλλων, οΐτινες κομίζονσιν τάς ώρισμένας
άπαρχάς συγκαταριθμοΰνται καί ο ί αντιπρόσωποι τών κληρούχων τών
δύο πόλεων τής Λήμνου. Έ π ειδή δέ άπό τής έν Χαίρω νείρ μάχης
μέχρι τοΰ έτους τούτου ούδέν συνέβη δ υ νά ^ νο ν νά δ (όση άφορμήν,
δπως ή νήσος άφαιρεθή άπό τών Ά θηναίιον καί πάλιν άποδοθή
αύτοϊς, έχομεν πάντα λόγον νά πιστεύω μεν, δτι βεβαίως διά τής έν
1) Έ ν τ φ υπέρ Λυκόφρονος λόγιμ τοϋΎ περείδου 20.
? ) ϋβπιο><ΙΙ»ίΐιε3 3 σελ. 25.
3) ΟΙΟ 2155.
•1) 'Γό αύτί» Ισχύπ καί διά τήν είς τον ΓΙλαΟτον (Τπιουΐ. I, !, 74) παρα-
πο|ΐπήν αύτοϋ.
5) Τήν γνώμην τούτην, ή υύκ ολίγοι τών νπ'ΐτίρκιν ιστορικών άκολυιτ
Οοϋσι, (παρά)). ΚΰΙιΙκι· ΜίΐΐΙιί-ΙΙ. I σελ. 201) δέν αποδέχεται μέν ό 8ο1ιΑ1ίτ·
αμφίβολον δέ νομίζει ό ϋεονΗβιι (Ίστορ, τών Διαδόχ. σελ. :]68 σημ. 1η)· επιΟι,
έν τούτοις Στράβ. 9, σελ. 4:ί7 καί ΟυτΙ. ΙίιιΓ. 4, Γ», 20.
0) Έ φημ. ’Λρχαιολ. ΙΙερίοδ. Τρίτ. 1883 σελ. 123 καί ΒΟΗ 8 σελ. 194.
01 Α θ η ν α ίο ι διατηροΰσι τήν Λήμνον καί μετά τό 322 81
Χαιρωνείρ ήττης δέν έστερήθησαν αύτής οί Α θ η ν α ίο ι.1 Κ αί έκ τής
καθόλου δέ συμπεριφοράς τοΰ Φιλίππου πρός τους Α θη ν α ίο υ ς δικαι­
ούμεθα νά συμπεράνωμεν τοΰτο, διότι περί άλλους πολλή» ύψηλο-
τέρους καί γενναιοτέρους σκοπούς έχων έστραμμένην την προσοχήν
αύτοΰ, άπέφευγεν, δποις καιρίως τρώση τούς Α θηναίους.
Π ιθανώ τατον έπίσης είναι, δτι καί κατά τήν εΙρήνην, ήτις έπηκο-
λούθησε μετά τόν Λαμιακόν πόλεμον (3 2 2 ) οί Α θ η ν α ίο ι διετήρησαν
ύπό τήν έξουσίαν αύτών τη ν νήσον. Τοΰτο δέ προκύπτει ού μόνον έκ
τούτου, δτι ό Α ντίπατρος έπειγόμενος νά έκστρατεύση είς Μ . Ά σ ία ν
ούδαμώς έφρόντιζεν «εί ’Λθήνας τεέλευθέραν καί τήν πάσαν 'Ελλάδα
άφήσει», άλλά καί έκ τών παρά Διοδώρω* λεγομένων, κ α θ ’ δ «συτε-
χώρησεν (τοϊς ΆΠηναίοις) έχειν τήν τε πόλιν καί τ ά ς κ τ ή σ ε ις καί
ταλλα πάντα*.
Ε ίνα ι άληθές, δτι εξ επιγραφής3 τίνος ήθέλησεν ό ϋΓογ5«π νά
συναγάγη τουναντίον, άλλ’ αΰτη βεβαίως δέν άναφέρεται είς γεγσνστα
τών χρόνων τούτων. Κ αί έν τφ διαγράμματι δε, δπερ περιελθών είς
έριδα πρός τόν Κάσσανδρσν έξέδωκε τ φ 319 δ μετά τον θάνατον τοϋ
Α ντιπάτρου περιβληθείς τό άξίωμα τοϋ έπιμελητοϋ τοϋ κράτους
Πολυσπέρχων, ούδέν περί Λήμνου λέγεται, ή τις σιγή έμφανώς πω ς
ύποδηλοΐ, δτι δέν ή σαν άπεξενωμένοι τής νήσου οί Α θ η ν α ίο ι, διότι
άλλως είναι πιθανώτατον, δ η δέν θ ά παρέλιπε ν ά κάμη λόγον ό Διό­
δωρος ώς π.χ. έπραξε περί Ώ ρω ποΰ.4
Δέν χωροΰσι δ’ δμως μετά τής αύτής σαφηνείας τά πράγματα καί
έν τοϊς μετέπειτα. Ο ί Α θ η ν α ίο ι δελεασθέντες έκ τής δ ιά τοΰ είρη-
μένου διαγράμματος παρεχόμενης έλευθερίας είχον ήδη κηρνχθή ύπέρ
τοΰ Πολνσπέρχοντος, δτε έπή?.ί)ε κατ’ αυτών ύ Κάσσανδοος καί κατα­
ναυμαχήσεις αύτούς έν Σ αλαμΐνι έξηνάγκασεν εις εϊρήνην, καθ’ ήν5
συνέθεντο «έχειν πιίλιν τε καί χώραν καί προσόδους καί ναΰς καί
11 Π αράβ. καί ϋΓονυυιι 'ϊστυρ. τυΟ Μ ’Λλίξ. ιά μ . 1 ικ-λ. 5··.
ί) 18, 18, 4.
3) ΟΙΑ ΙΓ, 2118.
4) Τό σχετικόν χοιρίον τοϋ Λιοδώρου ?χπ ώ δ τ «ΆΟηναίοις δ* είναι τά
μέν άλλα καΟάπερ επί Φιλίππου καί Α λέξανδρου, ΊΙρΝ πόν δε ΌρΜ πΐους έχειν,
καΟάπερ νΰν. Σάμον 8έ δίδομε»· ΆΟηναίοις, έπ η δή καί Φίλιππος Ιδοικεν δ
πατήρ».
5) Διδδ. 18, 74, 3.
Α ΙΟΜΙΑΟΤ Μ ΛΗΜΟΧ 6
 8- 01 Λ ήμνιοι τάοοονται τφ Ά ντιγ ό νφ
ταλλα πάντα φίλους δντας χαί συμμάχους Κασσάνδρου». Έ χ χής
άοριστίας ταύτης δέν δυναχαι βεβαίως νά συμπεράνη χις περί χής
τής νήσου, φ αίνεχαι δ ' δμως, δχι ή χ α ι' άρχά; έπιδειχθεΐσα
πρός τούς Α θ η ν α ίο υ ς έχ μέρους χοΰ Κασσάνδρου αύσχηρόχης έμεχρι-
άσ θη μεχ' ού πολύ χαί ένεκα χών έν γένει πολιιιχώ ν αύτοΰ περισπα­
σμών, ίσ ω ς δέ χα ι ένεχα χής όγχουμένης όσημέραι έν Ά ο ίρ δυνάμεως
χού Α ντιγό νο υ , πρός δν περιήλθε τέλος είς ρήξιν συμμαχήσας μετά
τοΰ Σελεϋχου, Π τολεμαίου χ α ί Λυσιμάχου. Δέν είνα» λοιπόν άπίθανον,
δ τι χα ί χατά χό 3 1 8 δέν διεσπάσδη ό δεσμός μεταξύ Α θ η ν ώ ν χα ι
Λ ήμνου.
Τ οΰτο άλλως χε ένισχύει χαί χό γεγονός, δχι, δχε τώ 315 χατε-
λή ψ θη ή νήσος ύπό χοΰ Α ντιγό νο υ , έξ Α θ η ν ώ ν πέμπονται πλοία
πρός άνάχτησιν αύτής.
Τ ίνα α ίτ ια ήνάγχασαν τούς Λημνίους νά άσπασθώσι την μερίδα
τού Α ν τιγ ό νο υ δέν γνωρίζομεν, άλλως χε δέ τοσαύτη χαχά τούς
χρόνους τούτους σύγχυσις χ α ι άνωμαλία έπεχράτησε χα θ ’ άπαν χό
αχανές χράτος τού Μ. Α λεξάνδρου χα ί μάλιστα έν Έ λλά δ ς ώστε αί
διά φ οροι πόλεις σνχνά μετέβαλον γνώ μας φροντίζουσαι έχαστοχε νά
έγχολπώ νχαι τήν μερίδα το ΰ Ισχυρότερου ιώ ν στρατηγών.
Ή στάσις δμω ς αΰτη τώ ν Λ ημνίω ν άπήρεσχεν είς τόν Κάσσαν-
δρον, δσχις Ισως χ α ί χ α θ ’ ύποχίνησ ιν τώ ν Α θ η ν α ίω ν προσέταξε Δημή-
τρισν τόν Φ αληρέα τόν έ π ’ ό νό μ α τι αύτοΰ άρχοντα τότε τών Α θ η ν ώ ν ,
δ π ω ς διενεργήση τήν κατάληψ ιν τής νήσου. Τ ό πρόσταγμα αύτοΰ
έξετελεσθη χ α ί άμεσω ς έξέπλευσαν ειχοσι πλοία ύπό τινα Αριστοτέλη
ώ ; ναύαρχον, όστις φ θά σ α ς είς Λ ήμνον καί προσλαβών μεθ’ έαυτοϋ
χ α ί τό ν Σέλευκον, δντα τότε πολέμιον επίσης τοΰ Α ντιγόνου, προσε-
χ ά θ η α ε νά πείση τούς Λ ημνίους δπω ς έγχαχαλίπωσι τόν Α ντίγονον
χ α ί προιημυρήσωσι πρός τόν Κάσσανδρον. Ε π ε ιδ ή δμως ούτοι δέν
έχείθ ο ντο έλεηλάτησε τήν χώ ραν χα ί χατασχευάσας όχυρώματα πέριξ
τή ς πόλεως έπολιόρχει αύτην.
'Αλλ’ έπειδή μετά ταϋτα ό Σέλευκος άπήλθε χ α ί ήλαχχώΟη οΰχω
ή δύναμις τοϋ ’Αριστοχέλους, έπήλθε χαχά χοΰχου ύ τοΰ Α ντιγόνου
ναύαρχος Διοσκορίδης, δ στις χατανιχήσος αύχόν έξέβαλεν έχ τής νήσου
χ α ί τά περισσότερα τώ ν πλοίω ν αύτοΰ έλαβεν αύτανδρα.1
! ) Δ*όδ. 19, 68, 15. Ε ίς τώ ν γοόνω ν τούτων χά συμβάντα πόντιας άναφέ-
0 (τ α ι χ α ΐ τό έν το ϊς εμ τρ ο σ θεν μνημοντυθέν ύφ’ ημώ ν ψήφισμα (ΟΙΔ I I 208),
01 Α θ η ν α ίο ι ανακτώνται αύιήν 83
ΕΙ χαί άπέτυχεν ή άπόπειρα τών Α θη να ίω ν πρός άνάχτησιν τής
νήσου, έν χούχοις μετ’ ού πολύν χρόνον περιήλθεν αΰτη καί αύθις είς
την έξουσίαν αύτών. Τούτο ήχασεν ήδη ή φαεινή διάνοια τοΰ ϋ Γ ο γ κ η
δστις έξέφρασε τήν υπόνοιαν, δτι, έπειδή 6 Δημήτριος ύπισχνείται
μέν (τφ 307) νά δώση την Ί μ β ρ ο ν είς τούς Α θη να ίου ς ούδένα δέ
λόγον χάμνει περί τής Λήμνου, θ ά είχον ήδη πρότερον άναχτήσει
χαΰχην οί Α θη να ίοι, δχε μετά χήν έν Λ ήμνψ χαχασχροφήν χών ύπό
χοΰ Φαληρέως σταλένχων πλοίων προσήλθε βοηθός αύχοϊς ό όδελφός
χοΰ σαχριίπου χής Καρίας "Ασανδρος μεχά πλοίων χαί σχραχοΰ1.
Ή ύπόνοια αϋιη τοΰ έπιφανοΰς Ιστορικού θ ά έκυροΰχο καί δι’
έπιγραφιχής μαρτυρίας, άν διά χοΰ άρχονχος Νιχοδώρου, έφ ’ ού
έξεδύθη όργεωνιχή τις έπιγραφή* τής Λήμνου έσχάτως άνευρεθεΐσα
ύ φ ’ ήμών έπί τύπου, ήτο δυνατόν νά νοηθή δ έν Ά θ ή ν α ις τοιοΰτος
άρξας τ φ 3-14/3 καί ούχί ό έν Λ ήμνψ έπώνυμος τών κληρούχων.
Έ τέ ρ α δ ’ έπιγραφή* χρονολογούμενη άπό τού τέλους Φεβρουά­
ριου τοΰ 313 χορηγεί ήμ ΐν νύξιν τοΰ τρόπου, κ αθ’ δν έπετεύχθη ή
άνάληψις αΰτη τής νήσου έκ μέρους τών Α θ η ν α ίω ν έν ταύτη δηλ.
βλέπομεν, δτι ύ δήμος έκφράζει τήν ευγνωμοσύνην αύτοΰ πρός τόν
μνημονευθέντα Ά σ ανδρον, διότι «παραγενόμενος είς τήν πόλιν τάς τε
ναΰς τάς Ιδίας χα ί τούς σχραχιώχας παρέσχεχο χοΐς Ά θ η ν α ίο ις είς τάς
χρείας*. Ό "Ασανδρος δηλ. ούιος, δστις είχεν ήδη ταχθή πρός τό
μέρος τής κατά τοΰ Α ντιγόνου σύστασης δμαιχμίας, είναι πιθανόν,
δ τι μετά τήν έν Λ ήμνψ ήτταν έβοήθησε τούς Αθηναίους καί άλλως
και είς τήν άνάχτησιν τής νήσου, ού ένεκα εύγνωμονοΰντες έξέδοσαν
πρός τιμήν αύιοΰ τό είρημένον ψήφισμα4.
όπερ φαίνεται μέν έχδοθέν μεταξύ τοϋ 307/0 χ α ί 301/0, εκ χινων δ’ όμως φρά­
σεων αύτοΰ τεχμηριονχαι, όχι ή νήσος εϊχεν άποστή τών Α θηναίων.
1) ΟΙΑ, II , 231.
2) Τ ή ν έπιγραφήν χαύχην τό πρώτον έδημοσιεύσαμεν έν τ φ ύπ
άριθμ. 7?:ί9, (1002) φύλλφ τής έφημερίδος «Άμαλθείας*.
3) ΟΙΑ ένθ. άνωχ.
4) Π ερί χής διαχηρήσεως τής νήσου ύπό χών Α θηναίω ν χα ί μετά ταϋτα,
μέχρι τοΰ 301, ύπάρχουαιν Ιχαναί έπιγραφ ιχαί μαρτυρίαν (ΟΙΑ I I 737). Έ ν
πρώτοις έν έπιγραφή τοΰ 306/5, ήτις περιέχει λογαριασμούς τώ ν ταμιών τής
Ά θη νά ς, βλέπομεν ότι Χιοινίδης τις μετά τινων άλλων έχάμισεν (Ις Α θήνας
έχ Λήμνου χ α ί Ί μ β ρ ο ν τά χρήματα, τά οποία οί χάχοιχοι τών νήσων τούτων
ώφειλον τοϊς ’λ θη να ίοις πιθανώ ς ώς εμ|ΐεσον φόρον, άντί τοΰ κατά τήν 5ην

84 Ό Λυσίμαχος κύριος τής Λήμνου
Ά λλ' οΐ χρόνοι καθ' ούς οί Α θη να ίο ι διετηρουν έξωτεριχάς
κτήσεις είχον παρέλθει καί ό χαλαρός δεσμός, δστις μετά δυσκολίας
συνήφδη πρός τήν Λήμνον έκόπη μετ’ ολίγον. Ε ΐπομεν ήδη, δτι ή
άπειλητιχώς αύξανομένη δύναμις τοϋ Α ντιγόνου έγένετο άφορμή,
δπως συνασπισθώσιν χατ' αύτοΰ οί τέσσαρες άλλοι στρατηγοί, κατά
δέ τήν έν Ί ψ ώ (301) μάχην, τήν όποιαν ούτοι συνήψαν κατ’ αύτοΰ
νικάται μέν χαί αποθνήσκει ό τελευταίος, τό δέ κράτος αύτοΰ διανέ­
μονται οί αντίπαλοι. Δέν γνωρίζομεν βεβαίως, είναι όμως πιθανόν»
δτι χατά τό ετος τής μάχης τούτης περιήλΟεν ή Λήμνος είς τήν έξου­
σία ν τοΰ Λυσιμάχου, δστις έβασίλευε μέν τής Θράκης, μετά δέ τόν
θάνατον τοΰ Α ντιγόνου έλαβε καί τάς δυτικός χώρας τής Μ. Ά σ ία ς1.
Ε ίναι άληΟε'ς, δτι ό νίός τοΰ Ά νη γό νο υ Δημήτριος εξακολουθεί καί
μετά τόν θάνατον τοϋ πατρός έχων δύναμίν τινα μάλιστα κατά
θάλασσαν, άλλ’ είναι άπίθανον, δτι θά ήδύνατο νά διαφιλονικήση τήν
κατοχήν νήσου, όποία ή Λήμνος κείμενη παρ’ αύτά τά παράλια τοΰ
βασιλείου τοΰ Λυσιμάχου.
Ό πωσδήποτε όμως καί δν μή κατέλαβε τήν Λήμνον δ Λυσίμαχος
τώ 301 πάντως σιη έβη τοΰτο καθ’ εν τών έπομένο>ν ετών, διότι, δτι
ήρξε τής Λήμνου έχομεν ρητήν μαρτυρίαν τοϋ Φυλάρχου*.
έχατονταιτηρϊδα καταβαλλόμενου ύπ’ αύτών άμεσου τοιούτου. Έ π ειτα έν ψηφί-
σματι τών Ή φαιστιεων διά τοΰ υποίου ούτοι άπονεμουσι τιμήν πρός τινα έξ
Α θηνώ ν, διατάσσεται ό γ ρ α μ μ α τ ε ύ ς τ ο ΰ δ ή μ ο υ όπως γράψη τό ψήφι-
σμα τοΰτο είς στήλην λιδίνην χα ί στήσρ αυτήν παρά τήν εικόνα τοΰ πρός δν
άπεδίδοντο αί τιμα(. Τό ένδιαφέρον ημάς έν τούτφ είναι ή φράσις 6 γ ρ α μ -
μ α τ ε ΰ ς τ ο ΰ δ η μ ο υ . Κατωτέρω 6ιά μαχροτέρων θ ά έκΟέσωμεν, ότι ή
πολιτική όργάνωσις τών κληρούχων εν Λήμνω ήτο ακριβώς όμοια τή έν Ά ύή-
ναις καί αί έν τή μητροπόλει γινό|ΐεναι έκάστοτε μεταβολαί περί τήν ουσίαν ή
τούς τύπους τοΰ πολιτεύματος είχον άμέσως τόν αντίκτυπον αΰτών χ α ί έν
Λήμνφ καί ταϊς άλλαις χληρουχίαις έν γενει. Ή φράσις λοιπόν αΰτη έμφανί-
ζεται έν τοΐς ψηφίσμασι τοΰ δήμου τών Α θηναίω ν (αντί τής πρότερον έν
χρήσει γ ρ α μ μ α τ ε ύ ς τ ή ς β ο υ λ ή ς κ α ί τ ο ΰ δ ή μ ο υ ) κατά πρώτον
μετά τό 307, εξαφανίζεται δέ ολίγον μετά τήν έναρξιν τής επομένης έκατονταε-
τηρίδος. Ε π ειδή λοιπόν τό εΙρη μόνον ψήφισμα τών Ήφαιστιε'ων φέρει τήν
φράσιν ταύτην, έπιτρέπει ήμϊν μετά βεβαιότητας νά συμπεράνωμεν, δτι κατά
τούς χρόΐΌυς τούτους ή Λήμνος συνεδέθη χα ί αύΟις πρός τήν μητρόπολιν*
(Παράβ. χαί ΜϊΙΐΗβΠ. ! σελ. 202 χα ί Η βπποηα’β Ι/βΙιΛασΗ ά. ζ τ. ΑηΙϊηυίΙ. I
τόμ. 2 μέρ. σελ. 60*2).
1) Ίδ ε ΡΐΌ ^βη Ίστορ. τών Διαδόχ. σελ. 530.
7) Παρ’ Ά Ο ηναίφ 0,2ΰ·1 ί.
Ή Λήμνος ύπό τόν Σέλευκον
Ή διοίχησις τοϋ Λυσιμάχου φαίνεται, δτι υπήρξε τυραννική,
διότι, δτε τφ 281 χατέλαβε τήν νήσον δ βασιλεύς τής Σ υ ρ ία ς Σέλευκος,
οί Λήμνιοι έσπευσαν μετά χαράς νά δεχθώσι τούτον & χ κ ι »ρΟ ς
έ π ισ τα το ύ μ ε ν ο ι ύπό τοΰ Λυσιμάχου ώς παραδίδει δ αύτός Φύλαρ­
χος·1 δ Σέλευκος τούναντίον προσηνέχθη πρός αυτούς εύμενώ ; παρα-
χωρήσας αύτοίς έλευθερίαν τινά καί άνεξαρτησίαν, διό καί εύγνοομο-
νοΰντες ήγειραν ναού; πρός τιμήν αύτοΰ # καί τοΰ διαδόχου αύτοΰ
Άντιόχου.*
Έ κ τής είδήσεως ταύτης επιτρέπεται Γσως . ή μ ϊν ν ά συμχερά-
νωμεν, δτι ή έπί τής νήσου κυριαρχία τοΰ Σελευχου, εΐ κ α ί ουτος
μετ’ δλίγον έδολοψονήθη υπό Πτολεμαίου τοΰ Κεραυνού, δέν υπήρξε
λίαν βραχυχρόνιος τοσούτφ μάλλον, κ α θ ’ δσον δ διά τής δολοφονίας
τοΰ Σελευκου στερεωθείς έπ ί τοϋ θρόνου τής Μακεδονίας Πτολεμαίος
ήπειλήθη άμέσως μετά ταΰτα ύπό τώ ν βαρβαρικών όρδών τώ ν
Γαλατών, πρός οΰς μαχόμενο; έπεσε ν.
Π οΐα ι υπήρξαν αί μετά ταΰτα περιπέτειαι τής Λήμνου !ν μέσφ
τών άδιαλείπτων εκείνων πολέμων, οίτινες χτζραχτηρίζουσι χ ιθ ό λ ο υ
τούς μετά τόν θάνατον τοϋ Μ. Α λεξάνδρου χρόνους;
Τόν θρόνον τήε Μακεδονίας καταλαμβάνει άμέσως μετ* όλίγσν
Α ντίγονο; δ Γονατάς. Έ π ί τούτου άνέλαβον ο ΐ Α θ η ν α ίο ι γενναϊσν
άληθιΰς άγώνα πρός άνάκτησιν τής έλευθερίας αύτών. Ή νίκη δμως
έστεψεν έπί τέλους τά δπλα τοΰ Α ντιγόνου κ α ί α ί Ά θ ή ν α ι περιεχλεί-
σθησαν έντός σιδηροΰ κλοιΟν Μακεδόνων φρουρών άποπτάσης χάσης
έλπίδος έλευθερίας. Έ ν τούτοις ούδεμίαν περί Λ ήμνου σχετικήν εΐδηστν
έχομεν καί έπομένως δέν δυνάμεθα νά εΐπωμεν, αν αΰτη καιελήφ θη
ύπό τοΰ Α ντιγόνου, ή κατείχετο άχόμη ύπό τοΰ βασιλέα); τής Σ υρίας
1) Ε πιγρα φ ή τις έχσχαφεΐσα «ν Μυρΐνη (ΒΟΗ 3 σελ. 43 άριΟμ. 5) δει­
κνύει, ότι ό δήμος τών Μυρινυίων έστεφάνωσεν διά χτνσοΰ στεφάνου Λυσίμα­
χόν τινα υιόν Λυσιμάχου εύγνωμονών ένεκα τή ς δικαιοσύνης, ή ν έχέδ α ξε π ρ ός
αυτόν. Βεβαίως δέν δύναται νά νοηΟή διά τούτου ό βασιλεύ; Λυσίμαχος ούτε
ίσως ό ομώνυμος αύτοΰ νίός, δν είχεν έκ τής τέταρτης αύτοΰ συζύγου Α ρσ ινόη ς,
διότι έλλείπει ό τίτλος βασιλτως.
2) "Ενεκα τών τιμ ο ν τούτων ψέγει αυτούς ό Φ ίλαρχος άποκαλών κόλα­
κας. Δυστυχώς ή μομφή δέν άρμόττει μόνον εις το ύ ; Λημνίσυς. Α Ι τιμ α ί αΰται
είναι μηδαμινοί παραβαλλόμενοι πρός έκείνας, δι’ ώ ν ο ί Α θ η ν α ίο ι τ φ 307
ήμιλλώντο έξευτελιοτιχώτατα νά περιβάλωστν Δημήτριον τόν Π ολιορκητήν.
 01 Πτολεμαΐοι κύριοι της νήόβυ
Α ντιόχου. Έ ν μέσι>> τοΰ σκότους τούτου επιγραφή τις1 θ ά έρριπτεν
ίσω ς αχτίνάς τινας σωτήριου φωτός, άν μή χαί αΰτη χατά δυστυχίαν
ή το έντελώς έφθαρμενη. Έ χ τών όλίγων άναγινωσκομένων λέξεων
αϋτής φαίνεται, δτι είναι ψήφισμα πρός τιμήν πολλών προσώπων
μεταξύ τών όποιων διαχρίνεται εύχρινώς τό δνομα ναυάρχου τινόί
Ν κ ιλ έ ω ς , δπερ υποδεικνύει αίγυπτιαχήν προέλευσιν.
Π ράγματι γινωσχομεν, οτι πλήν Πτολεμαίου τοΰ Φιλαδέλφου, τοΰ
όποιου στόλος άπεστάλη είς τάς έλληνιχάς θαλάσσας, ΐνα υποστήριξή
τόν εναντίον τοΰ Α ντιγόνου αγώνα τών Α θη να ίω ν χαι ό διάδοχος
αύτοΰ Πτολεμαίος ό Ευεργέτης μεγάλως έπεξέτεινεν έν τή κυρίως
Έ λ λ ά δ ι τό κράτος αύτοΰ ύποτάξας ύπό τό σκήπτρον αυτού τόν Ε λ λ ή ­
σποντον καί τήν Θρρκην χαί Ιωνίαν.* Δέν είναι λοιπόν άπίθανον, δτι
χα ί ή Λήμνος ύπέχυψε ύπό τούς βασιλείς τής Αίγυπτου. Βραδύχερον
όλίγον βλέπομεν Σέλευκον τόν Β'. άντεπεξερχόμενον κατά τής έν τφ
Α ίγαίω δυνάμεως τών Πτολεμαίων, άλλ' οί αγώνες αύτοΰ, εί καί, ώς
φαίνεται, ετυχον προθύμου ΰποσιηρίξεως έκ μέρους ικανών πόλεων
ηπειρωτικών τε καί νησιωτικών, μ εθ’ ών φαίνεται, δτι πρέπει νά ταχθή
καί ή Λήμνος,3 δέν εύωδόθησαν οΰ μόνον διά τήν άπρόσμαχον δύνα-
μιν τών έν Α ίγύπτω , άλλά χαί διότι ό Σέλευκος περιεπλάχη κατ’ άρχάς
μέν είς πόλεμον πρός τόν αδελφόν αύτοΰ Ά ντίοχον, είτα δέ πρός τόν
Μ ιθραδάτην.
Τ φ 229 άποθανόντος τοΰ βασιλέως τής Μακεδονίας Δημητρίου
άναλαμβάνει τήν άρχήν ώς επίτροπος τοΰ άνηλίκου αύτοΰ υίοΰ Α ν τ ί­
γονος ό Δώσων, δ στις άπησχολημένος είς διαφόρους πολέμους έδωκε
καιρόν τοϊς Ά θηναίοις, δπως τή βοηθείρ τού Ά ρ ά του άπαλλαγώσΐ
τής μακεδονικής φρουράς χαί ανακτήσω σι τήν ελευθερίαν αύτών. Καί
ούτως δμως βεβαίως ήδυνάτουν ά φ ’ εαυτών νά προβαίνωσιν είς έξωτε-
ριχάς έπιχειρήσεις, άλλ’ επειδή ή πολιτική τών Πτολεμαίων ήτο φιλική
πρός αύτούς, είναι πιθανόν, δτι έγειναν καί πάλιν κύριοι τής Λήμνου
Ιμβρου καί Σκύρου. Ή γνώμη δ ’ αϋτη συνάγεται καί έκ ψηφίσματος4
τώ ν Ή φ αιστιέω ν χατά τούς χρόνους τούτους έκδοθέντος, κ α θ' δ οί
κάτοικοι τής πόλεως τούτης πέμπουσι πέντε πρέσβεις εις Α θήνας, ΐγα
1) ΒΟΗ 9 σελ. 45 άριΦμ. 6.
?) "Μ · τήν χολυθρύλητον έπιγραφήν τής 'Λ&ούλιδος έν 0 1 0 5127.
3) Π οράμαλ. Η το γ κ η Ο αεάιείιΐβ ά_ Ηβ11βηΐΛπια3 Ο Ι1 σελ. 398
4) ΟΙΑ Π 582.
Ά νάκτησις αυτή; ύπό τών Α θ η ν α ίω ν 87
ζητήσωαι παρά τοΰ δήμου, δπως θεώρηση έγκυρον τό έν λόγω
ψήφισμα. Κατά ποιον έτος έγένετο ή άνάκτησις τής νήσου δέν είναι
δυνατόν νά εΐπωμεν, πάντως δμως ούχί προ τοΰ 229 π.χ.
Έ π ί έ'να περίπου αιώνα (3 1 5 —229) έκτύς όλιγοετοϋς κατοχής
τών Α θ η ν α ίω ν διατελεΐ ή Λήμνος εις ξένας χεΐρας. Α ντίγονος, Λυσί­
μαχος, Σέλευκος, Πτολεμαίος διαδέχονται άλλήλους έν τή κυριαρχίρ
αύτής. Ό π ο ία κατά τούς χρόνους τούτους ύπήρξεν ή εσωτερική κατά-
στασις αύτής δέν γνωρίζομε»·. 01 κληρούχοι, φαίνεται, οτι κατά τό
διάστημα τούτο παραμένονσιν έπί τής νήσου. 'Γοΰτο τούλάχιστον
βεβαιούται έκ τών λεγομένων τοΰ Φυλάρχου- «Κόλακας δ ’ είναι καί
τούς έν Λ ή μ ν ψ κ α τ ο ιχ ο ΰ ν τ α ς Α θ η ν α ίω ν * καί «χάριν γάρ άποδι-
δόντες τοϊς Σελεύκου καί Α ντιόχου άπογόνοις . . . . ο ί Λ η μ ν ό θ ε ν
Ά θη ν α Τ ο ι* .
Ή παραμονή αϋτη τών κληρούχων καί κ α θ’ ον χρόνον ή νήσος
δέν έτέλει ύπό τους Α θη να ίο υ ς φαίνεται καί άλλως πιθανή, διότι
έκτος τοΰ δτι έπί τρεις ήδη σχεδόν αιώνας ζώσιν έπί τής νήσου, έκτος
τοΰ δτι, μεθ’ δλην τήν άπομάνωοιν, έν ή έζων έν σχέσει πρός τούς
Ιθαγενείς, πάντως έπήλθε σύγκρασίς τις καί ίσοπέδωσις μεταξύ τών δύο
τούτων τάξεων, έκτος, λέγω, τούτων δέν υπήρχε νΰν λόγος, δπω ςέκδιώ -
κωνται ούτοι ύπό τών έκάστοτε έξουσιαστών τής νήσου. Ε ίνα ι αληθές,
δτι τώ 405 ιΐδ ο μ ιν αύτούς έξελαθέντα;, άλλά τότε ό άγων ήτο μεταξύ
Σπαρτιατών καί Α θ η ν α ίω ν άπό τοΰ Φ ιλίππου δ’ δμως καί Ιδίρ άπό
τοΰ Μ. Αλεξάνδρου ύπο.τνέει άνά τήν Ε λ λ ά δ α πανελλήνιος αυρα.
Ούδαμώς έπίσης αμφίβολον είναι, δτι έν τοιαύτη πολιτική καταστάσει
τά δύο στοιχεία, κληρούχοι καί ιθαγενείς, προσήγγισαν έτι μάλλον
πρός άλληλα, καθ’ δσον ο ι πρώτοι δέν ήσαν βεβαίως νΰν είς θέσιν,
εί καί έν πάσιν έπρώτευον, νά έπιβάλλωσι τήν δύναμιν αύτών, ώς έπί
’ τής κυριαρχίας τών Α θ η ν α ίω ν.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ .
Ή Λήμνος έπ ϊ τώ ν ρωμαϊκών χρόνων
Διά τής αυξανόμενης υσημέραι πολιτικής έξαχρειώσεως καί τών
αιωνίων ερίδο»ν δέν έβράδι ναν οί Έ λληνες νά εϊσαγάγωσιν είς τον
οίκον αύιών νέον πολέμιον, ΰστις έ|.ιελλεν έπί τέλους νά χαταλύση καί
τήν έλαχίστην ύπαρχουσαν ετι μερίδα έλευθερίας* ό πολέμιος ούτος
είναι οΐ 'ΡωμαΙοι, τούς όποιους διά πρεσβειών έκάλεσαν κατά τοϋ
έχί)ροΰ αύτών, τοΰ τότε βασιλέθ)ς τής Μακεδονίας Φιλίππου.
’Λρχομένου τοϋ πολέμου τούτου βλέπομεν τόν ανθύπατον Σουλ-
πίκιον χαί τόν βασιλέα τοϋ Π εργάμου Ά ττα λ ο ν πλέοντας πρός τήν
Λήμνον1. "Αν αΰτη τότε είχεν ήδη καταληφθή ύπό τοΰ Φιλίππου, ιός
ύποδηλοΐ ή είς αύτήν μετάβασις τοΰ στόλου τώ ν Αντιπάλων αύτοΰ»
δέν προκύπτει εύκρινώς, διότι ούδέν πλέον προσθέτει ό "Ρωμαίος Ιστο­
ρικός Λίβιος. Ώ ς ήτο φυσικόν έν μέσφ τής Αλληλοκτονίας έκείνης τών
Ε λλή νω ν ό πόλεμος ούτος (2 0 0 — 197 π.χ.) Απέβη τέλος υπέρ τών
'Ρω μαίω ν, Έ ν τοϊς δροις υμως τής εΙρήνης, την δποίαν ούτοι έπέβαλον
είς τόν Φίλιππον καί τούς Έ λλη να ς βλέπομεν, δτι παρά τάς έλπίδας
τών Α θηναίω ν ή Λήμνος κηρύσσεται έλευθέρα.
Ή Απόφασις αΰτη τής συγκλήτου τής 'Ρ ώ μ η ς φαίνεται τοσούτφ
μάλλον παράδοξος, ΰαφ οί Α θ η ν α ίο ι είχον Απαράγραπτα δικαιώματα
έπί τής κτήσεως τής νήσου· έπειτα αυτοί κυρίως ήσαν οί Ινεργήσαντες
ύπέρ τής έπεμβάσεως τών 'Ρ ω μ αίω ν έχοντες διά τοΰτο Αξίωσιν Αντα­
μοιβής έκ μέρους αύτών· πλήν τούτου δέ καί Αλλος τής ειρήνης δρος
1) Ιάνίαβ 28, 5.
Οί 'Ρ ω μ α ΐο ι Αφαιροΰσι τους "Αθηναίους την Λήμνον 89
προσπίπτει παραδόξους, έκεϊνος, καθ’ δν ή "Ίμβρος κ α ί Σκύρος, αΤττνες
πάντοτε σχεδόν ήκολούθουν τήν τύχην τής Λήμνον, παρεχα>ρήθησαν
αύτοΐς1.
Τήν δυσεξήγητον ταύτην διαγω γήν της συγκλήτου ήθέλησε ν α
Ιρμηνεύση δ Κ ιγοΤι Ηο ΓΡ λέγων, δτι έπειδή Από μακροΰ ήδη χρόνου
είχον οί "Αθηναίοι άπολέσει τήν Λήμνον, α ί έπ’ αυτής Αξιώσεις αύτών
έθεωροΰντο πεπαλαιωμένοι καί δνευ κύρους.
"Ο τι ή γνοίμη αΰτη τοϋ σοφοϋ Ανδρός δέν είναι δρθή, δεικνύ-
ουσιν ού μόνον τα Ανωτέρω λεχθέντα, κ α θ ' δ οί "Α θηναίοι Αμέσως
προ τοϋ 197 ήσαν κύριοι τής νήσον, Αλλά καί τοϋτο, δ τι οΐ αυτοί
'Ρ ω μ α ΐοι, ώς θ ά ίδωμεν κατωτέρω, Απέδοσαν ταύτην τώ 10Π τοϊς
"Αθηναίοις, εί καί είχε παρέλθει δλόκληρος τριακονταετία, καθ" ήν
ήσαν Α.-ιεξενωμένοι αυτής.
Πλήν τοΰ Κ Ϊ γοΗΗο ΓΓ καί ό ΚΰΗΙβΓ* έπειράθη νά άπαντήση είς
τό έρώιημα τοΰτο. Ούτος φρονεί, δτι, έπειδή, καθ’ δν χρόνον κατέ-
λαβεν αύτήν ό Φίλιππος, έδίωξεν έξ αυτής τους κληρούχους, ο ί "Αθη­
ναίοι έφαίνοΥΓΟ π?.έον ξένοι πρός αύτήν, διό καί δέν έπεδίχαααν τοϊς
"Αθηναίοις ο ί Ρω μαίοι, αποζημιώσαντες διά τής Π άρου. Ά λλ ά καί άν
δεχθώμεν, δτι έδιώχθησαν οί.κληρούχοι, δπερ έν τούτοις δέν μαρτυ-
ρεΐται, καί ΰτ( ή Π άρος έδόθη αντί τής Λήμνου, ώ ς πράγματι
φαίνεται, τό ζήτημα ούδέ κατά βήμα προχωρεί πρύς τήν λύστν του,
διότι οί μέν κληρούχοι καί δεδιωγμενοι δντες ήδύναντο ν ά έπανελ-
θωσιν (ώ ς θά έπραξαν, έάν πράγματι είχον Απελαθή, μετά τριάκοντα
έτη), ο ίδ έ "Ρω μαίοι ήδύναντο, Αν μή είχον δπισθοβουλίατ ττνά, νά
αποζημιώσωσι τούς "Αθηναίους διατυποΰντας Αξιώσεις ούχί διά τής
Πάρου Αλλά δι" αύτής τής Λήμνου.
1) Ε ίνα ι Αληθές άτι ίν τινι τών χειρογράφων («>Α. Β «τπΜ τοΰ Λιβίοα
Χίΐται (.βιηηυη ·άντί τοϋ συη'\0ους Ρ*Γ0Π, άλλα πλήν τούτον, στι τό άριστσν
χειρόγραφον (οοίΐ. Μ ος.) φέρει Ρατοη, χ α ί άλλοΟεν άποδειχνύεται, άτι ή τελευ­
ταία αΰτη είναι ή ορθή γραφή· μεταξύ δηλ. τώ ν έλενΟερωτεων πόλεων φέρεται
εν τή συνθήκη καί ή Μύρινα (ϊλτ. 33, 80), χ α ί είναι |« ν πιθανόν, ότι διά
ταύτης νοείται ή έν τή Λ ΐολϊδι ομώνυμος πόλις, άλλ’ άτι τοϋτο είναι ιστορική
ή μάλλον γεωγραφική πλάνη τοϋ Λιβίου δεικνύει χωρίον τ ι τοΰ Πολυβίου
(18, .48) έν ψ αντί τοΰ Μύρινα χείται ή έτέρα τών έν Λήμνφ πόλεων, ή Ή φ α ισ τία .
2) Ηβπηοσ Α*.ΙΪ3θ1ιβ ΚΙβηττΗϊο χαί Εβχηηοδ σελ. 227.
3) ΜΐΙΐΗβίΙηηςβη ϋΐιβτ άεη χοδτνΑΓίϊζβη ΒοχΐΐχχίαηάΑΟμ β ίη Ζ τηΐ-
Ιβιη Λ ΙιΛ α η ά ο τΙ 1 σελ. 257 χ α ί εξ.
 90 Ο ί ' Ρω μαίοι άφαιρυΰσι τους Α θη να ίου ς την Λήμνον
Ό ΚΰΗΙοτ νομίζει, ότι ή έπιτροπεία, ήτις ώρίσθη ύπό τής συγκλή­
του μετά τήν λήξιν τοΰ πολέμου, δπως ρυθμίση τά έλληνιχά πράγματα,
δέν ήδύνατο νά ικανοποίηση τάς αξιώσεις τών Α θ η ν α ίω ν, όσον αφορά
τήν Λήμνον, διότι τά τής συνθηκης ήσαν καθωρισμένα πλέον. Ό τ ι
τοιαύτην άπάντηαιν έδωκεν ή έπιτροπεία είναι πιθανώτατον, αλλά διατί
ή σύγκλητος έθέσπιοε νά μένη ή Λήμνος έλευθέρα; Βεβαίως δχι έξ
άγνοιας τών Ε λληνικώ ν πραγμάτων, ώς φαίνεται δοξάζων ό Κ ο ΗΙογ.
Κ α θ ’ ήμάς άλλοι λόγοι παρήγαγον αυτήν είς τούτο. Ε^πομεν
καί έν τοΐς έμπροσθεν, όπόσην σημασίαν είχεν ή κατοχή τής Λήμνου
διά τούς Α θηναίους. Λαμβάνοντες ταύτην θά ήδΰναντο έντύς όλίγων
έτών νά άναπτόξωσι καί πάλιν τό ναυτικόν αύτών, δπερ δέν συνέ-
φερεν είς τοΐ>ς *Ρωμαίους. Ο ί Ρόδιοι καί ό ."Ατταλος .ήσαν αρκούντως
ισχυροί, ώστε νά μή έπιθυμώσι νά δημιονργήσωσι καί τρίτον άντα-
γω νιστήν1.
Ή άπόφασις λοιπόν τής συγκλήτου μεθ’ ΰλας τάς διαμαρτυρίας
κ αί παρακλήσεις τών Α θη να ίω ν έμεινεν έγκυρος καί ό Λεύκιος Στερ-
τϊνιος είς τών άποτελοόντων τήν επιτροπείαν μετέβη είς Λήμνον, ίνα
κηρυξη αύτήν έλευθέραν*. Ό π ο ια ύπήρξεν ή ελευθερία αυτη δέν
γνω ρίζομε/ δυνάμεθα δ’ δμως νά σχηματίσωμεν Πέαν τούτης, έάν
ένθυμηθώμεν, δτι ο ί 'Ρ ω μ αΐο ι έκήρυξαν μέν επίσης κατά τούς αυτούς
χρόνους τούς "Ελληνας ελευθέρους, άφρουρήτους, αφορολογήτους καί
τοΐς πατρίοις νόμοις χρωμένους, άλλά δέν παρέλιπον νά έγκαταστή-
σωσι ρωμαϊκός φρουράς έν αΰιαΐς καί νά ρυθμίζωσι τάς υποθέσεις
* αύτών ώς καί αυτοί ήθελον.
Ό ,τ ι δέν έπέτυχον οί Α θ η ν α ίο ι μετά τήν κατάπαυσιν τοϋ πρός
Τ τόν Φ ίλιππον πολέμου τών 'Ρ ω μ αίω ν κατόρθωσαν μετά ταΰτα, δτε
ούτοι κατετρόπωσαν τόν τότε βασιλέα τής Μακεδονίας Περσέα.
1 Πρεσβεία, τήν όποιαν έπί τούτο» έπεμψαν είς 'Ρ ώ μ η ν, έπέτυχεν, δπως
δοθή αύτοΐς ή Λήμνος. Φαίνεται δ ’ δμως,3 δτι καί κατά την περί-
πτασιν ταύτην δέν έδείχθησαν πολύ πρόθυμοι οί έν 'Ρ ώ μ η, άλλ’ είπο-
μεν ανωτέρω, ότι νΰν δέν ΰπήρχον σπουδαίοι λόγοι, δπως έπιμεί-
{) Πα^βό- καί ΜοπυηΜη Βϋιη. ΟβδοΙιϊοΙιΐο 1 σελ. Γ 4 8 .
2) Πολν0. 18, 43 καί Λ φ . 33, 3ό.
3) Πηλύβ. 30, 21.
ν
Ή Λήμνος άπό τοΰ 166 λ . X. — 3ου αίώνος μ. X. 91
νωσιν άρνούμενοι. Α ί ύπό τοϋ Π ολυβίου1 άναφερόμεναι δυσχέρειαη ας
άπήντησαν οί Α θ η ν α ίο ι κατά τήν έκ νέου άνάληψιν τής νήσου δέν
γνωρίζομεν, δποΐαί χινες υπήρξαν, πάντως δμω ς θ ά προήρχοντο έκ
μερίδος τινός δυσηρεστημένων, διότι ώς άντίδρασιν προς ταύτας δυνα-
μεθα ίσως νά θεωρήσωμεν τήν ένέργειαν τοϋ δήμου τώ ν Μυριναίων^
ρίτινες θέλοντες νά έκδηλώσωσι τήν έπί τούτψ χεχρών καί. ευγνωμο­
σύνην αύτών έπεμψαν είς Α θ ή ν α ς πρέσβεις, ΐν α θύσω σι τ?| ΆΘηνήί
τί} ά ρ χ η γ έ τ ιδ ι κ α ί σ ω τείρ α τ ή ς π ό λ κ ω ς καί άναθέσωσιν αυτή
χρυσοϋν στέφανον, συγχρόνως δέ προσελθόντες πρός την βουλήν καί
τόν δήμον συγχαρώσιν αυτούς «έπί τώ νενικηκέναι τό γενόμενον
κρίμα καί τέλος αύτοΐς είληφέναι τάς ύπέρ τών ν ή σ ω ν ........................
άμφισβητήσεις»*. ·
Ή άναστήλωσις αυτη της έπί τής Λήμνου κυριαρχίας τών
Α θηναίω ν θ ά ένόμιζέ τις δτι δέν ήτο δυνατόν νά διαρκέση έπί
μακρόν* καί δμως μεθ' δλην τήν πολιτικήν άπονέκρωσιν, ήν έπαθεν ή
πόλις τοΰ Περικλέους έξηκολούθησεν έπί μακρόν άκόμη χρόνον νά
δεαπόζη αύτής.
Ούδενα λόγον εχομεν νά ύποθέσωμεν, δτι έπήλθε μεταβολή τις
κατά τό 146, δτε ό Μ όμμιος κατέλυσε τήν Ιλευθερίαν καί ανεξαρτη­
σίαν της Ελλάδος- οί Ρω μαίοι άλλως τε δέν μετέβαλον άμέσως τότε
αύτιήν είς φωμαΐκήν έπαρχίαν έπιτρέψαντες νά διατηρή είδός τι αύτο-
νομίας ύπό τήν έπιχυριαρχίαν αύτών. Ή κατάστασις αΰτη έξηκολού­
θησεν ήρεμος καί μετά ταΰτα, ούδ' είναι πιθανόν, δτι διεταράχθη ένεκα
τοΰ μιθραδατικοΰ πολέμου, δστις έπολεμήθη μεταξύ τοΰ βασιλέως
τοϋ Πόντου Μ ιθραδάτου καί τώ ν'Ρ ω μ α ίω ν (8 7 — 84 Λ.χ.). Ό άληθώς
μεγαλεπήβολος ούτος άνήρ γνωρίζομεν, δτι, ά φ ’ ού διερρύθμισε τά
έν τή Ά σ ίφ πράγματα, άπεφάσισε νά μεταφέρη τόν πόλεμον είς
αύτήν τήν Ιτα λία ν καί πρός τοΰτο κατέλαβε πάσας σχεδόν τάς νήσους
τοΰ ΑΙγαίου διά του στρατηγού αύτοΰ Άρχελάοχ». Ε ίν α ι έν τούτοις
πιθανώτατον, δτι ή έπί της Λήμνου έξουσία τών Α θ η ν α ίω ν ούδέν έκ
τούτου έπαθε, καθ’ δσον ούτοι συμμαχήσαντες τώ βααιλεΐ τούτη»
άπεδόθησαν ζωηρώς είς τόν κατά τώ ν ’Ρω μαίων αγώνα θελήσαντες
4) Έ ν θ . άνωτ. Τ ά λεγάμενα τοϋ Μεγαλοπολίτου Ιστορικού εχουσιν ώ ό ε ;
«Καί τή ν μέν Λήμνον καί τήν Δήλον κατά τήν παροιμίαν τόν λύκον τών «τω ν
Ιλαβον πολλά γάρ ύπέμειναν Αυσκληρήματα συμπλεκόμενοι τοΐς Δηλίοις*.
2) ΟΙΑ, ΙΓ, 593 καί ΚίΓοΙΛοίΓ Η ο π η ω I 217 καί εξ.
 92 Ή Λήμνος άπό τοΰ 160 π. X. — .·»°» αιώνος μ. X.
Ή Λ ήμνο; άπό τοΰ 166 π. X. — 3ον αΙώνος μ.

μάλιστα νά έξαναγκάσωσιν εις τοΰτο καί άλλην νησιωτικήν κτήσιν

καί διότι ή Ίμ β ρ ο ς, ήτις σχεδόν πάντοτε συνεμερίσθη τάς τυχας τής
αυτών, τήν Δήλον, μή συμμορφσυμένην πρός τάς διαθέσεις τής
Λήμνου, βεβαίως νπήγετο υπό τούς Α θη να ίου ς κατά τον Ιο ν καί 2ον
μητροπόλεως.
αΙώνα μ. χ. ώς συνάγεται Εκ δύο Επιγραφών, τών οποίων ή μεν έτέρα
Καί μετά τήν άλωσιν δέ τώ ν Α θ η ν ώ ν υπό τοΰ Σύλλα καί κατά
δεικνύει ήμ ϊν τους κληρούχους άπονέμοντας τιμήν πρός την Ιο υ λία ν
τόν έπαχολουθήσαντα δεύτερον μιθραδατικόν πόλεμον, δτε συνέβη
Αύγούσταν, έν δέ τή έτέρα άπαντοιμεν Ιερέα τώ ν Κάβειρων κληρούχον1.
(73 π.χ.) ή περί τήν Νέαν ναυμαχία μεταξύ τοΰ Λουκονλλου καί τοιν
Ά λλ ά πλήν τών αρνητικών τούτων αποδείξεων έχομεν χ ιά θετικός.
στρατηγών τού Μ ιθραδάτου, ής έμνημονεύσαμεν καί έν άρχή τοΰ
Π ρώτον μέν Επιγραφικόν κείμενον τής Ήφαιστίας* διδάσκει ή μάς,
έργου ήμών, είναι πιθανόν, δτι διετηρήθη ή αυτί) κατάστασις.
δ τι οΐ κληρούχοι τής πόλεως ταύτης κατεσκευασαν άγαλμα πρός τιμήν
Κατά τούς χρόνους τούτους ο ΐ έν τώ Α Ιγαίφ πολυπληθείς πειρα-
τοΰ Ά ρ εία υ Π άγου, έξ ου δείκνυται. δ τι ή έπιγραφή δέον νά τεθή
τα ί προσέβαλον καί έλεηλάτησαν πολλάς νήσους μεταξύ τών όποιω ν
ΕπΙτών αύτοκρατορικών χρόνων, όπότε κυρίως έκτήσατο μεγάλην
καί την Σαμοθρρκην, τής όποιας έσύλησαν τό ιερόν εχον, ώς λέγεται,
σπουδαιότητα ή έν λόγω βουλή*. Έ π ε ιτ α έξ άλλης Επιγραφής τής
κόσμον χιλίων ταλάντων1.
Ή φ α ισ τία ς Εσχάτως εκοκαφείσης συνάγεται δ η ή Εξουσία τώ ν Α θ η ­
Έ π ί τών μετά ταΰτα )ΐεταξύ τώ ν 'Ρ ω μ α ίω ν στρατηγών διεξα-
ναίω ν δέν είχεν έκλίπει Εν Λήμνω ήδη κατά τόν 2ον μ. χ. αιώνα,
χθέντων έμφυλίων πολέμων ο ΐ Α θ η ν α ίο ι έτάσσοντο πάντοτε παραδόξως
διότι έν αύτή μνημονεύεται κληρούχος τις ( ί* τοΰ δήμου τής Α ττικής
πρός τό μέρος Εκείνου, δστις ένικάτο. Κ αί δμω ς καί ό Καϊσαρ εύμενώς δστις είνε γνωστός ύπό τό δνομα Π ρ ό α π α λ τα ) άρχιερεύς τής Ή φ α ν-
προσηνέχθη πρός αύτούς καί ό Α ντώ νιο ς εδωκεν αύτοΐς τάς νήσους στίας4. Έ κ τούτων λοιπόν πάντων προκύπτει, δ η καί κατά τους δύο
Α ίγιναν Σχίαθον καί τίνος άλλα:, καί ό Ό κταβιανός επέδειξεν Επιεί­
πρώτους μ. χ. αιώνας δέν άπιξενώθη τών Α θ η ν α ίω ν ή Λήμνος.
κειαν άφαιρέσας αύτούς μόνον την Α ίγιναν καί Ε ρέτριαν. *’ Ό μ ο ία ν
Τ ί δ’ δμως συμβαίνει κατά τόν έπόμενον τρίτον αιώνα δέν δυνά-
διαγωγήν έπέδειξαν πάντες σχεδόν ο ί 'Ρ ω μ α ΐο ι αύτοκράτορες τοΰ 1ου
μεθα νά εϊπ ω μ εν ό μίτος τής ιστορικής συνεχείας, δν μετά δυσχερείας
καί 2ου αΙώνος μ. χ. Τινές μάλιστα εξ αύτών Επεδαψίλευσαν αύτοΐς έκρατήσαμεν μέχρι τοΰδε, τέμνεται Ενταύθα έγκαταλείπων ή μάς έν τή
πολλάς καί μεγάλος εύεργεσίας.
σκοτίφ τοΰ λαβυρίνθου. Ά ν έπί Σεπτιμίου Σεβήρσυ (1 9 2 —211 μ.χ.)
"Οτι ή Λήμνος κ αθ’ ιϊπαν τοΰτο τό χρονικόν διάστημα διετέλει
δστις ήλάττωσε τά προνόμια τών Α θη να ίω ν, έγένετο μεταβολή τις
ύπό τήν Εξουσίαν τών Α θη ν α ίω ν συνάγομεν έκ τώ ν έξης· έν πρώτοις
άγνοοϋμεν. Μ ία μόνη χα ί αΰτη πενιχρά εΐδησις διεσώθη ήμϊν, κ α θ’ ήν
έπί Ά δριανοΰ (11.7 — 138 μ. χ.) γινώσκομεν, δτι οί Α θη να ίοι, Επειδή
τ φ 267 αϊ βαρβαρικαί ύρδαί τών Γότθω ν κ α ί ΑΙρούλων, οΐτινες άπο
τό δημόσιον αύτών ταμεΐον ήτο κενόν, άπεφάσισαν νά έκποιήσωσι
τών μέσων περίπου τοΰ αιώνος τούτου ήρχισαν νά προσβάλλωοι την
τάς νήσους, τάς όποιας διά τήν πρός αύτούς εύμενή διάθεσιν τώ ν Ελληνικήν Χερσόνησον, διαπλεύσασαι τόν Εύξεινον έπ ί πεντακοσίων
αύτοκρατόρων κατεΐχον· άπό τούτου δμώ ς άπέτρεψεν αύτούς ό τότε
πλοιαρίων κατέλαβον τό Βυζάντιον καί είτα δ:απεραιωθείσαι είς
στρατηγός αύτών Λολλιανος ό έξ Ε φ έσ ο υ . Έ π ε ιτ α ύπό τοΰ Π αυσα-
νίου (γράψαντος κατά τό 170 μ. χ.) παραδίδεται ήμϊν, δ η οΐ Α θ η ­
ναίοι Ιπεμπον κατ’ έτος φρουράν είς τήν Δήλον πρός φύλαξιν τοΰ 1) ΒΟΗ 13 « λ . 431 χ α ί 7 σελ. 105.
Ιεροΰ τοΰ Απόλλωνος. Έ κ τούτων λοιπόν δείκνυττιι, δτι ή πόλις 2) ΒΟΗ I σελ. 542 χα ί εξ.
διετήρει έτι κτήσεις τινάς. 8) Π αράβ. ΚιχΕρ. Ι)β ηαίιιτ. άβοτ. I I 74 χ α ί Παυσαν. 1, 28, 5 χα ί ΟΙΑ
Περιελαμβάνετο μεταξύ τούτων χαί ή Λ ήμνος; Νομίζομεν δτι Π 47.
4) Τ ήν σπονδαιοτάτην ταύτην Επιγραφήν Εδημοσιεύσαμεν τό πρώ τον διά
Λυνάμεθα νάπαντήσωμεν χαταφατικώς καί δι* Οσα ειπομεν ανωτέρω,
τή ς «Ν. Τ Ι μέρας» ',άρ. 1319) χα ί ειτα πληρέστερον διά τής «’Λμολβείας*. Έ χ ε ι
Εξητάσαμεν διά μαχρών τό π ερ ί αρχιερεών ζήτημα, οποίοι εμφανίζονται μέν τό
1) ΕΙς τούς χρόνους τούτου; πρέπει ίσως νά τα χθή Επιγραφή τις τής πρώτον Επί τώ ν χρόνων τών Διαδόχων, Λλλ; ΐδϊφ ευρύνεται ό θεσμός ούτος Επί
Ίμ β ρ ο υ (ΒΟΗ, 7 σβ\. 163) έν ή γίνεται λόγος περί πειρατικής Επιδρομής. τώ ν (ν μ α ΐχ ύ ν χρόνων. Λναφέροτται δέ ο«· μόνον Φεότητϋς τίνος αρχιερείς άλλά
χα ί πόλεως.
 04 01 χληροΰχοι πολϊται Α θη να ίο ι
Λήμνον έλεηλάιησαν αυτήν*. "Αγνωστον ήμΐν είναι, άν χαι μετά ταϋτα
(2 7 0 ) περιέπεσεν ή νήσος ήμών τή αυτή συμφορρ, δτε χαι πάλιν
πολυάριθμα στίφη βαρβάρων έπέδραμον τάς έν τώ Αίγαίψ νήσους.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΒ'.
Πολίτευμα χώτ χ λ η ρ ον χ ω ν
Ή πολιτική όργάνωσις τών έν Λήμνω "Αθηναίων δέν υπήρξε
καρπός πολιτικής δράσε ως έπί τής νήσου αυτής λαβούσης χώραν, άλλ’
είναι αυτό τό δένδρον τοΰ αθηναϊκού συντάγματος τεχνητώς δλως
μεταφυτευθέν έπί τοΰ έδάφους τής νήσου.
Έ ν πρώτοις δέον νά σημειωθή, δτι οί κληρούχοι καί έν τή νέρ
πατρίδι έξηκολούθουν διατηροϋντες πλήρες κα'ι άμείωτον τό δικαίωμα
τού Α θη ν α ίο υ πολίτου. Τούτο άποδειχνυεται έχ τών διασωθέντων
ονομάτων κληρούχων, οίτινες κατά τήν έν Ά θ ή ν α ις συνήθειαν φέρουσι
τό όνομα τοΰ πατρός κατά γενικήν καί τό όνομα τού δήμου, είς δν
άνήκουσιν ούτως έπιτύμβιος στήλη εύρεθεϊσα έν Μυρίνη καί άνήκουσα
είς τό πρώτον τέταρτον τού 4ου αίώνος π. X. φέρει τήν έπιγραφήν*
Ε ύθ ίππος Άμεινοκλείδου Άχαρνεύς.
Ό Ε ϋθιπ πος οντος καί μετά την έν Λ ήμνφ έγκατάστασιν έξακολουΟεϊ
νά άνήκη είς τόν δήμον Ά χαρνώ ν καί έπομένως είς τήν ΟΙνηίδα
φυλήν.
1) Σνγκελλ. 383. Παράβ. καί Γϊι*]*γ Οεββοβ αηάβΓ Βοπααηι σελ. 84.
?) Οοχιζβ Εριββ ^χX. 100.
Έ γγ ρ α φ ή τών έφηβω ν κληρούχων είς τούς δημότας 95
Τό δικαίωμα τούτο ύφίσταται άκέραιον καί έν μεταγενεστέροις
χρόνοις, ώς συνάγεται έξ έπιγραφώ ν τοϋ 2ου καί 1ου π. χ. αίώνος1.
Κατά τόν αυτόν τρόπον έδηλοϋτο τό όνομα τών κληρούχων, κα^
δτε σινέβαινε νά εύρίσκωνται εκτός τής Λήμνου· έπειδή (δμω ς αΰτη
πλέον ήτο ή πατρίς αύτών, προσελάμβανον καί τό έπώνυμον Λήμνιοι.
Τούτο έξάγεται έκ δύο έπιγραφών,* έφ ’ ών είναι κεχάραγμενα τά
ονόματα κληρούχων Λημνίων πεσόντων κατά τάς μάχας τοϋ Πελοπον-
νησιακοϋ πολέμου. Έ ν ταύταις τάσσονται μέν κατά τάς φυλάς, άλλά
χαρακτηρίζονται έν μέν τή πρώτη διά τής προσωνυμίας ■Λ ή μ ν ιο ι έκ
Μ υρίνης, έν δέ τή έτέρρ Ί π π ο Θ ω ν τ ίδ ο ς (φυλής) Λ ή μ ν ιο ι.
Τό πολύτιμον τούτο δικαίωμα τών κληρούχων πρέπει κατά
φυσικόν λόγον νά ΰποθέσωμεν, δτι μετεβιβάζετο καί είς τούς απογό­
νους αύτών, διότι καί έν ταΐς κληρουχίαις έτηροϋντο τά αυτά νόμιμα
κ α ίτό αύτό οίκογενειακόν δίκαιον δπερ καί έν Ά θήναις.*
Ά λ λ ’ ΐν α διατηρώσι τό δικαίωμα τούτο, ΐν α έπιτρέπηται τοΐς
κληρούχοις, νά φέρωσι τό δημοτικόν τής οίκογενείας αύτών όνομα
έπρεπε νά έγγραφώοιν είς τούς δημότας. Γνωρίζομεν, ότι ο ΐ Ά θ η -
ναϊοι ήσαν πολύ προσεκτικοί είς τό ζήτημα τούτο, καί δτι, ίνα
έγγραφή τις είς τό δημοτολόγιον, έπρεπε προηγουμένως νάποφασίσωσι
περί τούτου οί συνδημόται καταθέτοντες ένόρκως, ότι ήτο ένήλικος,
έλεύθερος καί τέκνον γνησίων Α θη ν α ίω ν. Ή πρέίξις αΰτη είναι
πιθανόν, δτι έδει νά γίνη έν Ά θ ή ν α ις, όπου ύπεχρεούντο νά μεταβώσιν
οί νέει κληρούχοι καί όπου έτέλουν καί τήν θητείαν αύτών ύπηρετούντες
έπί διετίαν έν τώ στρατφ τών Α θη να ίω ν, ώς καί οί λοιποί πολϊται.4
"Επειτα διά τής μεταβάσεως ταύτης τών έφήβων είς Α θ ή ν α ς έξυπη-
ρετούντο ίσω ς καί άλλοι υψηλότεροι σκοποί, διότι ού μόνον συνεσφίγ-
γοντο έκάστοτε οί δεσμοί τής κληρουχίας πρός τήν μητέρα πόλιν, άλλά
καί έλάμβανον τήν ευκαιρίαν οί νεαροί άποικοι νά σπουδάσωσι τούς
1) ΒΟΗ 4 οίλ. 54 » καί έξ.
2) ΟΙΑ I 443 καί 414.
3) Έ ν έπιγραφή τής Ί μ β ρ ο υ (παρά Ουαζο Βοωο σελ. 85) περιέχονται
τά όνύμαχα τών μελών οίκογενείας τινός, τής οποίας τό μέν άνδρόγυνον συνήψε
τόν κατά τό Α ττικόν δίκαιον νόμιμον γάμον, ή Φυγάτηρ φέρει μέν τό δημοτικόν
τοϋ πατρός, ανζενγνυται δέ τιγα γνήσιον πολίτην έκ τοϋ δήμου Ά φιδνώ ν τό 84
τέκνον τούτοιν τό δνιηια τοϋ πατρός καί τό δημοτικόν.
■4) Παράβ. καί 1'ουεαιΙ Μσιηοϊιυ κτλ. σελ. 351 καί έξ.
 9Π Κοινοτική Ανεξαρτησία τώ ν κληρούχων
νόμους και κατανοήσωσι τό πνεύμα τοΰ πολιτεύματος, δπερ μετά
ταύτα εμέλλον έν τή Ιδία πατρίδι νά έφαρμόσωσιν.
Ώ ς πολΐται Α θ η ν α ίο ι οΐ κληρούχοι ήσαν πάντοτε υποκείμενοι είς
τούς νόμους τοΰ άττικοΰ πολιτεύματος, άπετέλουν δ ’ δμως καί Ιδίαν
κοινότητα διοικούσαν τάς καθαρώς κοινοτικός υποθέσεις αύτής αύτο-
βούλως καί Ανεξαρτήτως τού δήμου τών Α θ η ν α ίω ν 1. Τήν κοινοτικήν
Ανεξαρτησίαν αύτών άποδεικνυει ού μόνον ή Ιδιαιτέρα προσωνυμία)
τήν οποίαν ώς σώμα πολιτικόν εφερον, άλλά καί τά διάφορα ψ ηφ ί­
σματα τά έκδιδόμενα ύ π ’ αύτών έν συνελεύσει τοΰ δήμου. 01 έπίσημοι
τύποι, διά τών όποιων καί οΐ Α θ η ν α ίο ι ώνόμαζον αύτούς καί αύτοί
Ιαυτούς είναι : ό δ ή μ ο ς δ έν Λ ή μ ν ω δ ι' ής φράσεως νοούνται καί
οί δύο δήμοι, ό δ ή μ ο ς δ Α θ η ν α ίω ν τώ ν έν Ή φ α ισ τ ία καί δ
δ ή μ ο ς δ Α θ η ν α ίω ν τώ ν έν Μ υρίνη, δταν ό λόγος είναι περί
έκατέρου Ιδιαιτέρως.*
Καί παρ’ αύτοΐς, ώς καί έν Ά θ ή ν α ις υπήρχε βουλή, άρχων, είς
ή περισσότεροι ταμίαι, γυμνασιάρχης, άγωνοθέτης κ. ά. Ή βουλή ήτο
!) Παράβ. καί ΟϋΙιβΓΐ ΗηπάΙιιοΗ άβτ §τ. 8(λλΙβλ11τΠ. I 423 χα ΐ εξ. τής
?ας ίχδόσεως.
2) Έ ν μέν τοϊς καταλόγοις τών λογιστών, ένθα σημειουνται πάντες οΐ
υποτελείς τοϊς Ά θη να ίοις αναγράφεται άπαξ μέν Λ ή μ ν ι ο ι ήνωμενως, πολλά-
χις δ’ έπειτα χεχωρισμένως, Ή φ α ι σ τ ι ε ϊ ς χαΐ Μ υ ρ ι ν α ΐ ο ι (ΟΙΑ Γ, 37,
227, 233, 235—238, 283 κ. ά.)· άλλ' αί έχφράσεις ανται δηλοϋσι τούς Ιθαγενείς.
Έ ν δέ τοϊς ψηφίσ|ΐασι, τά όποια είτε Α θη να ίο ι έξέδιδον π ερ ί υποθέσεων άφσ-
ρωσών τήν Λήμνον, είτε οί δύο δήμοι τών Λημνίων απαντώ σι χατά χρονολογι­
κήν τάξιν α( εξής φράσεις: ό δ ή μ ο ς ό Α θ η ν α ί ω ν τ ώ ν έ ν Ή φ α ι σ τ ί ρ
(380 περίπου π. X.», ό δ ή μ ο ς ό έ ν Ή φ α ι σ τ ί ρ κ α ί Ά θ η ν α ί Ο ι οί
έν Ή φ α ι σ τ ί ρ κ α τ ο ι χ ο ϋ ν τ ε ς (τέλος του 4ου αΐώνος), ο I έ ν Ή φ α ι-
σ τ ί φ ο ί χ ο ΰ ν τ ε ς .£ 20 π. X.) χαί ό δ ή μ ο ς ό Ί Ι ψ α ι σ τ ι έ ω ν, προκει-
μένου δέ περί τής Μυρίνης : ό δ ή μ ο ς ό Α θ η ν α ί ω ν ό έ ν Μ υ ρ ί ν η
ο I χ ώ ν (πρό τού 330 π. X.), ό δ ή μ ο ς ό ' Α θ η ν α ί ω ν τ ώ ν έ ν Μ υ ρ ί ν η ,
ο ί έ ν Μ υ ρ ί ν η Α θ η ν α ί ο ι , ο ί ο ΐ χ ο ϋ ν τ ε ς έ ν Μ υ ρ ί ν η π ο λ ΐ-
τ α ι , ο ί έ ν Μ υ ρ ί ν η π ο λ ί τ α ι (αμέσως μετά τό 160 π. X.). Ί δ * ΟΙΑ I I
284, 591—592 χα ί I I I 318, χαί ΒΟΗ 4 σελ. 542 χα ΐ έξ. χ α ί 9 σελ. 45 χ α ί έξ.
Ή φράσις ό δ ή μ ο ς ό Μ υ ρ ι ν α ί ω ν ή ο ί Μ υ ρ ι ν α ϊ ο ι είναι ό έπίσημος
τύπος, δι’ οδ βηλοϋνται οί χάτοιχοι τής Μυρίνης, χα θ' οΰς χρόνους είναι ανε­
ξάρτητοι τών Α θηναίω ν. Τών Ή φαιστιέω ν έν άνεξαρτησίρ. διατελούττων δέν
έχομεν δυστυχώς οΰδέν ψήφισμα μέχρι τοΟδε· είναι δ ' όμως περίεργον, ότι ή
αντίστοιχος φράσις ό δ ή μ ο ς ό Ή φ α ι σ τ ι έ ω ν δέν έχει τήν αυτήν ση­
μασίαν, πρός τήν Λ δ ή μ ο ς ό Μ ν ρ ι ν α ί ω ν .
Εκκλησία τοΰ δήμου καί δικαιοδοσία αύτής 97
τό σώμα, τό όποιον προπαρεσκευαζε τά ζητήματα κατ’ Ιδίαν κ α ί βίτα
είσήγεν Ενώπιον τοΰ δήμοι·. Ε ίνα ι πιθανώ τατον, δ τι ή έκλογή τώ ν
βουλευτών έγίνετο διά κλήρου καί ή διάρκεια τής Αρχής ή το Ι*ησίσ»
άλλ’ ό άριθμός πάντως θ ά ήτο μικρότερος ή δ τώ ν έν Ά θ ή ν α ις .
Καθόλου δέ δ τε καταρτισμός καί ή λειτουργία τη ς βουλής ούδαμώς
διέφερον τής έν Ά θ ή ν α ις.1
Ύ περάνω τής βουλής καί πάσης έν γένει άρχής ΐστατο ή έκκλησία
τοΰ δήμου, τοΰ όποιου δμως ή δικαιοδοσία δέν ήτο Απεριόριστος
διαγραφομένων τών όρίων αύτής έν τφ ψ ηφίσματι τοΰ δήμον τών
Α θηναίω ν, τό όποιον έκανόνιζε καί καθώριζε τά κατά τη ν Αποστολήν
τής κληρουχίας καί τό όποιον Απε:έλει τρόπον τινσ τόν συνταγματικόν
χάρτην αύτής. Ά ν ποτε Ανεφύετο Ιρις τις μεταξύ τώ ν κληρούχων,
διηνθετείτο ύπό τού Αθηναϊκού δήμου*. Τ ά ψηφίσ^ιατα αυτών, Τνα
περιβληθώσι τό κύρος τοΰ νόμοι·, εδει νά γίνω σιν Αποδεκτά υπ ό τού
δήμου έν Ά θή να ις,3 πλήν δέ τούτου ύπεχρεοΰντο οϊ κληρούχοι νά
τηρώ σι καί σέβωσι τάς διατάξεις τώ ν ύπό τοΰ αθηναϊκού δήμον
έκάστοτε ψηφιζομένων, διότι αί αποφάσεις τούτου Αφεώρατν καί
αύτούς ώς άθηναίονς πολίτας.
Ή δέ Ανεξαρτιισία αυτών, περί ής ειπομεν ανωτέρω, σντίστατο
είς τό νά εκδίδωσι ψηφίσματα, δι’ ώ ν ή έπήνουν ή έσχεφάτουν τινα
διά τάς πρός αυτούς εύεργεσίας ή και άλλος Απένεμον τιμάς, ο Ιον
1) ΙΙαραθέτομεν τεμάχιοι επιγραφής ίξ Ή φ αιστίας, έν ή βλέπει τις δτι
ή όμοιάτης έχιόρει |ΐίχρι τών ελάχιστων λιπτο(ΐ*ρειάν.
Θεοί
« Έ δο ξε τή βονλή κ α ί τ φ δ ή |ΐ» ' 'Λχαμαντΐς έπρ ντάνευε ν Χ αρίας Λαμ-
» πτρεϋς έγραμμάτευεν. . . . Π αλληνεΰς έπεστάτετ. Εύθύδημος ε ίπ ε ν »
(ΒΟΗ 9 σελ. 45 άρ. 2. Ί ί * καί έπιγραφήν Ί μ β ρ ο ν π αρά Οοοζβ Κβϊββ χ ίν . 15
άρ. 7).
2) Παράδειγμα τούτου παρέχει ήμΐν ψ ήφιαμα τώ ν Α θη να ίω ν το ΰ Ιον
αΐώνος π . X., έν φ τή αιτήσει τών Μνριναίων χα τα η ξτται διαφορά έγτρθείαα
μεταξύ αύτών.
3) Διά τούτο συχνά βλέ.-αηιεν εκλεγόμενους έν τή εκχλησίφ πέντε συνή­
θ ω ς πρέσβεις, οίτινες |ΐετέβαινον «ίς Α θ ή ν α ς χ α ί παρεχόλσυν, όπως δ δήμος
« έπιχνρώοη τά ς τε δωρεάς χ α ί όσα ό δήμος ό έν Ή φ αισ τίφ έφήφισταν >.
(ΟΙΑ Ι Π 318 καί Π 5911 καί «.).
Α. Ι0ΖΧΙΑ0Τ Ν ΑΗΙΙ0Χ Τ
 98 Ε κκλησία τού δήμου και δικαιοδοσία αύτής

σίτησιν έν πρυτανείφ, προεδρίαν, πρόσοδον πρός τήν βουλήν καί τόν

δήμον μετά τά Ιερά χ. χ. ΰ.1
Κατά τά είρημένα λοιπό, ο ί κληρούχοι ήσαν πολΐιαι Α θη να ίοι
Γχοντες βουλήν μετά τών υποκειμένων* αυτή αρχών ώργανωμένην
ακριβώς καχα τήν εν Ά Ο ήναις καί βονλευομένην έν αυνελεϋσει1 περί
τώ ν υποθέσεων τής πόλεω;, τών οποίων τάς μέν αύστηρώς κοινοτικός ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 1 Γ .
έκανόνιζον χατά τό δοκούν αύχοϊς πάσαν δέ άλλην άπόφασιν αύτών
νπέβαλλον είς τήν κνρωσιν τοϋ δήμου τών Α θη να ίω ν.

Σχέαις τώ ν κληρούχω ν πρός τή ν μητρόπολιν

1) Ά ν ά γ ν ω ϋ ι τ ϋ έν Ο ΙΑ I I 392 ψ ή φ ισ μ α τώ ν Ί Ι φ α ισ τ ιέ ω ν , έν ψ ο δ ή μ ο ς
ά π ε φ α σ ισ ε « έ π α ι ν έ ο α ι (τύ ό ν ο μ α το ϋ έ π α ιν ο υ μ ένο υ ϊψ θ α ρ μ έ ν ο ν ) κ α ί ο χ ι -
φ α ν ώ ο α ι α υ τό ν χρ υσ ίο σ τεφ ά νι» » χ α ί κ α τω τ έρ ω « ε ίν α ι &ϊ α ύ ιώ χ α ί ο ί τ η-
σ ιν έν π ρ υ τ α ν ε ί ο ) χ α ι π ρ ο ε δ ρ ί α ν έν τ ο ϊ ς ά γ ώ σ ι ν , ούς ό
δ ή μ ο ς ό έν Ή φ α ισ τ ίφ σ υ ν τε λ ε ί χ α ί π ρ ό ο ο δ ο ν π ρ ό ς τ ή ν β ο υ λ ή ν κ α ί
τον δ ή μ ο ν π ρ ώ τ ι » μ ε τ ά τ ά Ι ε ρ ά » . Π α ρ ά β . χ α ί Ο ΙΑ I I 1353 χ α ί
Β Ο Η 4 σ ελ . 54?.
2) Είς χήν βουλήν ύ π ή γπ ο ό ταμίας χαί ό γραμ|ΐατεύς.
3) Τ ά ψηφίσματα τών κληρούχων έχρονολογούντο χατά μέν τούς άρχαι-
οιέρους χρόνους διά τής πρυτανευούσης φυλής, τοΰ γραμματέως, τού επιστάτου
χα ί τοϋ εϊσηγουμένσυ τήν πρότασιν ρήχορος, έπί δέ τών ρωμαϊκών διά τοϋ
στρατηγού έ π ί τ ο ύ ς ό π λ ί τ α ς χαί τοΰ χ α τ ά π ό λ ι ν . (ΒΟΗ 9 σελ.
43 καί 4 σελ. 542 καί ΟΙΑ I I 503). Ή ΰπαρξις τοΰ χαλουμένου επωνύμου
άρχοντος, έπ’ όνόματι τοΰ όποιου έχρονολόγουν έν άλλαις κληρουχίαις μαρτυ-
ρεϊται τό πρώτον έν επιγραφή τών Ή φαιστιέων («Ν. Ή μ έρ . άριΟ. 1319) ανα­
γόμενη πιθανώς είς τόν 2ον αιώνα μ. X. "Αν δ’ οί άρχοντες Νιχοδωρος χαί
’Αρχίας οί μνημονευόμενοι έν δυσίν όργεωνιχαΐς έπιγραφαϊς («ΆμάλΟ.» 7339)
είναι άρχοντες τών χληροΰχων ή οί έν Αθήναις έπώνυμοι δέν δυνάμεΰα νά
ιίπ ω μ εν επειδή όμως ό έν τή δευτέρρ τών είρημένων έπιγραφών άναφερόμενος
’Αρχίας δέν άπαντφ έν ΆΟήναις χατά τά έπαχολουΟοΰντα τό 311/3 (έτος τής
άρχοντείας τοΰ Νιχοδιϋρου) έτη, έν ψ ή επιγραφή έχαράχΟη έπί τοΰ αύτοϋ
λίθου " | ·»~.ν- μεχά τήν π ρω την, πρέπει ίσιος νά Οεωρήσωμεν τούτους άρχοντας
τών κληρούχων. Ή εικασία έν τούτοις τοϋ 3ο5οβ£Γβτ (Ραα1γΛνϊ58οπ’* I I 598)
φρονούντος, ότι άπεστελλετο καί είς Λήμνον τοιοΰτος άρχων έχ μέρους .τών
Α θηναίω ν χα ι δαχάναις αύτών, ώς συνέβαινεν έν τιοιν άλλαις κληρουχίαις, δεν
φαίνεται ήμϊν πιθανή.
ύπό ξποψ ιν οίκονομικήν διοικητικήν καί θρησκευτικήν
Φόρους ο ί κληρούχοι ουδέποτε χατέβσλλον, διότι τοΰτο δέν συνε-
βιβάζετο πρός τήν Ιδιότητα αύτών ώς έλευ θέρων Α θ η ν α ίω ν πολιτών.
Κ αί τόν χλήρόν του δέ έκαστος φαίνεται, δ τι άτελώς έκαρποϋτο, έφ '
δσον τουλάχιστον προσωπικώς έξεμεταλλευετο αύτόν, μόνον δ* δτε
ήθελε νά έκμισθώστ) αύτόν είς άλλον είναι πιθανόν, δτι ύπεχρεοΰτο
νά καταβάλλη ποσόν τι τή πολντείρ.1
01 Α θη να ίοι, είναι γνωστόν, δτι ύπεβάλλοντο είς δυο είδών
είσφοράς πρός τήν πόλιν, τάς έκτακτους, άς έκαστος κατέβαλλαν έν
ώρφ άνάγκης άναλόγως της περιουσίας αύτοΰ, καί τάς καλουμένας
λειτουργίας, ών σπουδαιότεροι ήσαν ή γυμνασιαρχία, ή χορηγία καί
προ πασών ή τριηραρχία, δς άνελάμβανυν ο ί πλουσιώτεροι τώ ν Α θ η ­
ναίων. Καί είς μέν τάς έχτάχτονς ύπέκειντο άναμφιλόγως καί οί
κληρούχοι οί έχοντες κτηματικήν περιουσίαν έν Α ττική, έν φ τών
λειτουργιών βεβαίο>ς έξηροΰντο, διότι οί άναλαμβάνοντες τοιαυτας
έδει νά είναι παρόντες έν Ά θ η ν α ις, πράγμα τό όποιον δέν συνέβαινε
είς τους κληρούχους.* Ε νν ο είτα ι δέ, δτι ή έξαίρεσις αΰτη ώ ς μόνον
λόγον είχε τήν άπουσίαν αύτών έξ Α θηνών* έάν δέ ποτε έπανήρχοντο

1 ' 1) [Άριστοτέλ.) ΟΙχονομ. I I 5. Παράβ. καί ΜάΐΗεϊΙ. 9 (1684) σελ. 117—120.

2) ΔημοσΟ. Π ερί συμμοριών 16.

Ψ
 100 Διχαστικοί προνομίαι τών κληρούχων
και ή περιουσία αΰτών άνήρχετο είς τό ύπό τοΰ νόμου όριζόμενον
ποσόν, οΰδεΐς λόγος έξαιρέσεως υπήρχε.1
Δια τόν αύτόν λόγον έγεννήθη καί άλλη τις διαφορά μεταξύ
κληρούχων και Α θηναίων πολιτών. Γνωρίζομεν δηλ. δτι ό εναγόμενος
είς δίκην έδικαιοϋτο κατά τόν νόμον νά μή προσέλθη προ τών δικα­
στών, έν δσω διετέλει είς υπηρεσίαν δημοσίαν μακράν τών Α θηνών.*
Ο ί κληρούχοι ύπήγοντο βεβαίώς είς τούς άττικούς νόμους· άλλ’
ακριβώς έπειδή εύρίσκοντο μακράν τώ ν Α θη νώ ν, φαίνεται δτι έπετρέ-
πετο μετά ώρισμένον χρόνον, πόσον όμως άγνοοΰμεν, νά έμφανισθώσιν
είς τό δικαστήριον, έα'ν ποτε ένήγοντο.
Τοϋ δικαιώματος τούτου Ικαμνον πολλοί κατάχρησιν, διό καί
έπεκράτησαν παρά τοΐς παλαιοϊς αί παροιμιώδεις δικανικαί φράσεις
Σ κ υ ρ ία δ ίκ η , Τ μ β ρ ιο ς κ α ί Λ ή μ νιο ς,* διά τώ ν όποιω ν Ιδήλουν
καθόλου τούς φυγοδικοΟντας.4
Διοικητικώς ύπήγετο ή Λήμνος είς τάς ’Αθήνας· οί κληρούχοι
ησαν, ιός ειπομεν, έλεύθεροι πολΐται, άλλ’ αί πόλεις αύτών άπετέλουν
τρόπον τινά τμήμα τής πόλεως τών Α θη να ίω ν, οϊτινες ώφειλον νά
έπαγρυπνώσιν ύ πΐρ τής ήσυχίας και άσφαλείας αύτών. Τούτου ένεκα
ευρίσκομεν ήδη άπό τοΰ 4ου π . χ. αίιίνος ύπαλλήλονς τών Α θ η ν α ίω ν
έν Λήμνω έπιτετραμμένους τήν τήρησιν τή ς τάξεως καί τήν άσφάλειαν
τής νήσου. ’Ο νόματα άρχόντων, οΓους ο ί Α θ η ν α ίο ι Ιπεμπον είς
Λήμνον, γνωρίζομεν μέχρι τοϋδε τρία, τό ν ε π ιμ ε λ η τ ή ν , ίπ π α ρ χ ο ν
κ α ί σ τρ α τη γ ό ν .
Τόν επιμελητήν ή μάλλον τούς έπιμελητάς, διότι δύο κυρίως ήσαν
συναντώμεν το πρώτον έν έπιγραφαΐς τοΰ πρώτου ήμίσεως τού 4ου
αϊώνος. Έ κ τούτων φαίνεται μέν, δτι ύπήρχέν είς έν Ή φ α ισ τία και
1) Η ε η η ε η η Ι λ ΗγΙ ιιοΙι «ΙβΓ Ο γ. Α η Ιίφ I 438.
2) Δημοσθ. Κ ατά Ό λυμπιοδ. 24.
3) Πολυδ. 8, 8 1 : « Σκυρίαν δέ δίκην όνομάζυυσιν ο ί καηορδιοδιδάσ καλοί
τή ν τραχεΐαν οί γάρ φυγαδιχονντις έσκήπτονίο είς τή ν Σκόρον ή «Ις τήν Λή­
μνον απόδημεΐν ». παράβ. καί Σουίδ. έν λ. Καί π α ρ ' Ή σ υ χ ίφ « 'Ιμ β ρ ιο ς χαί
Λήμνιος· ο ί τάς διαίτας υποφεύγοντες έσκήπτοντο έν Λήμνφ ή έν Ί μ β ρ φ ε ίν α ι».
4) Ή έρμηιεία, ήν θέλει νά δώση ο ΎοΙοΙιβΓ (ΑβυοΙι. ΤΗΙ.σελ. 210) είς
τάς φράσεις ταύτας νομίζιον, δτι οί έπί σοβαροΐς έγχλή^ιασιν κατηγορούμενοι
Α θη να ίοι έφνγοδίκουν είς Λήμνον, ένθα έΟεωροΰντο άπρόσβλητοι ένεκα δικαι­
ώματος τίνος ασυλίας τού έν αυτή Ιερού τών Κάβειρων φαίνεται εσφαλμένη.
Επιμελητή; και ίππαρχος
ειερός έν Μυρίνη,1 άλλ' ούδέν συνάγεται περί τής δικαιοδοσίας καί
τού κύκλου της ένεργείας αύτών*. Ό ΚΗΰΙετ3 νομίζει, δ τι εργον σύτών
ήτο ή τήρησις τής τάξεως καί ή έπαγρύπνησις έ π ί τη ς είσπράξεως
τών φόρων, Τσως δ ’ δμως δυνάμεΟα νά σχετίσωμεν αύτούς πρός τά
έμπόριον καί νά θεωρήσωμεν έπιμελητάς τού έμπορίον, ά φ ’ ο ν καί
έν Ά θ ή ν α ις ύφίστατο ύπό την έπωνυμίαν ταύτην όμοια άρχη.4
Π ερί (τής δεύτερος αρχής τής τοϋ Ιππάρχου εχομεν ακριβέστερος
οπωσδήποτε πληροφορίας, διότι ταύτην άναφέρονσι συγγραφείς3 ήδη
περί τά μέσα τοΰ 4ου π . χ. αίώνος. 0 1 Α θ η ν α ίο ι δηλ. Ιπεμπον κατ’
έτος τόν έτερον τώ ν δύο ίππαρχων είς Λήμνον, δστις έχων $ιεθ’ έαυτοϋ
σώμα Ιππικού έφρύντιζεν, δπω ς περκρρουρη τήν νήσον χροασχίζω ν
αύτήν άπό τών έπερχομένων ·π«χόν έπιδρσμεων* καθήκον αύτοΰ προς
τούτοις ήτο κ α ί δπως α ί δύο τής νήσου πόλεις διάγωσιν έν όμσνοία
Ή άρχή αυτη φαίνεται, δτι ήτο ένιαυσία, έν τούτοις έχομεν παρά­
δειγμα Ιππάρχου άρξαντος έπί δύο έτη. Ε ν ν ο είτα ι δ’ δ η τ ά ; δ α π ά ν α ;
τής διατροφής τοΰ ιππικού ώφειλον νά καταβάλλωσιν ο ί κληρούχοι.®
Έ ν ε κ α τοϋ άξιοΐματος αύτών ο ί έχάστοτε Ιππαρχοι πολλάκις έλάμ-
βανον ευκαιρίαν ν ά φανώσι χρήσιμοι το ΐς έν Λ ήμνφ, διό χ α ί βλέπο-
μεν μεγάλος τιμάς άπονεμομένας έχάστοτε αύτοίς.7
1) ΒΟΗ 9 σελ. 4.7 ύριΟ* 2 χιά 3. Ή φράσις τής π ρ ώ τη ς επιγραφής ό
έ π ι μ ε λ η τ ή ς ό έν Ή φ α ι ο τ ί ρ άρκεϊ ν ά βεβαιώση, ότι ύχήρχσν δύο,
άλλ' εχομεν χ α ί έπιγραφήν τή ς Μυρίνης. ένθα πρόκειται π ερ ί τοϋ έπιμελητοΰ
τής πόλεως τούτης Θεοφίλου, δν αναφέρει ό Υ περείδης ώ ς μαρτυρήσανε» έν
Ά θή να ις υπέρ τοΰ Λυχόφρονος. Έ π ί τούτης μόνης τή ς πληροφορίας στηρίζεται
ή γνώμη, δ τ ι,ο ί έπιμεληταί ε:τέ|ΐποντο έξ Α θ η νώ ν, έν φ δέν είνα ι αδύνατον
.χαί ό ήηθείς Θεόφιλος νά είνα ι κληρούχος, άπότε ή άρχΐ| οΰτη θ ά ήτο ΙΑ*α
τών κληρούχων ώ ς συνέβαινε π αρά το ΐς έν Σ α λ α μ ίη χληρούχηις (ΟΙΛ Π 469
χα ί 470 χα ί 594 χα ί 595).
2) Έ ξ έπιγραφών άλλων κληρουχιών βλέπομεν |ΐέν τό άνομα τοϋ έπιμε-
λητοϋ συχνά παραηθέμενον τ φ τού άρχοντος ή Ιερέας χ α ί χρησιμεδον π ρ ός
δήλωσιν τοϋ έτους τής έχδόσεως τοϋ φηφί(ηιατος, άλλ’ οΰδέν διδασχόμχθα π ερ ί
τών καθηκόντων αΰτοϋ (ΒΟΗ 3 αελ, 378 χα ί 4 σελ. 320 χ α ί 491 χ α ί Ο ΙΟ 2298).
3) ΜίΐΐΗβΐΙ. 1 σελ. 267 χ α ί έξ.
4) Ά ριστοτ. Π ολιτεία Α θη να ίω ν 51.
5) Δημοσθ. 4, 27 Ύ περείδ. Ύ πέρ Λυχόφρ. 17 χ α ί 13.
6) Ύ περείδ. ένθ. άνωτ.
7) Ό Λυχόφρφν αρξας τήν άρχί|ν ταύτην κατά τ λ μ ίβ α τοΰ 4ου αίώνος
έλαβε τρεις στεφάνονς π α ρά τώ ν Ή φ αιστιεω ν χ α ί ά λ λ π υ ςπ χρ ά τώ ν ΜιφΗναάον,
 Στρατηγός
Ί ρίτος αρχών πεμπόμενος ύπό ιώ ν Α θη να ίω ν είναι ύ οτραιηγός.
V πάρχουσϊ χινες νομίζοντες, δ ιι ούτος δέν έσχέλλιχο έξ Α θηνώ ν,
άλλ ήχο έχ χών έν Λήμνω κληρούχων.1 Ευτυχώς σήμερον δυνάμεθα
ευκόλως νά βιβαιω θώ μεν περι τοϋ εναντίου χάρις πρύ πάντων είς
έπιγραφήν τινα,* έν ή εύκρινώς φαίνεχαι πλήν χοΰ σχραχηγοϋ χα τά
π ό λ ιν , δστις είναι ΰ ϋπο ιώ ν κληρούχων διοριζόμενος καί έκ τών
κληρούχων ών, καί έτερος έ π ί Λ ή μ ν ο ν ,3 δστις είναι ό έξ Α θη νώ ν
στελλόμενος.
Αί έπιγςαφ αί έκ τών όποιων μόνων μανθάνομεν τήν υπαρξιν τού
στραιηγού τουχου είναι πάσαι μεταγενέστεροι, τοϋ 2°“ καί Ιον π . χ .
αίώνος * Δυιαιούμεθα άρά γε νά ύποθέσωμεν, δτι καί πρό τών χρόνων
τούτων ύφίστατο ή άρχή αΰτη ; Ή μνεία τοΰ ιππάρχου ώς Ιδιαιτέρας
καί τακτικής αρχής δέν αποκλείει μέν τήν πιθανότητα, δτι παρ' αύτήν
υπήρχε καί ή τοΰ στρατηγού, άλλ’ άποδεικνύει, δτι ούτος δέν ήτο ήδη
από τών άρχαιοτέρων χρόνων τακτικός άρχων ώς ό πρώτος κατ’ έτος
πεμπόμενος είς Λήμνον. "Αν οΰιως είχε τό πράγμα δέν θά παρέλιπε
νά μνημονεύση αΰιού ό Δημοσθένης.
Δέν θά εΐμεθα λοιπόν μακράν τής αλήθειας, αν ύποθέσωμεν, δτι
ήδη από τού τετάρτου αίώνος άπεστέλλετο ενίοτε στρατηγός εξ Α θη νώ ν
είς Λήμνον, άλλ’ οΰχί όπως διαρκώς έκεϊ παραμένη, ώς τοιοϋτος έχρη-
σίμευεν ό ίππαρχος, άλλά μόνον, δτε έκτακτοι ανώμαλοι περιστάσεις
άπήτονν τήν έν Λ ήμνω παρουσίαν αύτοΰ. Οΰτω βλέπομεν, δτι έν Ιτει
3 2 9 /8 δύο στρατηγοί ό μεν έκ Μυρίνης ό δέ έξ Ή φ α ισ τίας κομίζουσι
τάς άπαρχιίς τής κριθής καί τοϋ σίτου, αΐτινες ήσαν προωρισμέναι διά
ό Κω μίας, άλλος ίππαρχος, έτυχε παρά τοϋ έν Ή φ αισ τό ; δήμου έπ αίνου και
στεφάνου χρυσού, αιτήσεως έν πρντανείφ χαΐ προεδρίας έν τοϊς άγώαι, πρός δέ
τοντοις έστησαν αυτού χαλχήν είχόνα (ΟΙΑ I I I 318).
1) Οίΐόβτΐ. Ηκηόόαοά 425 Α 1.
2) ΒΟΗ 4 σελ. 542.
3) Ή άντίρρησις, ότι ό έπί Λήμνον ήτο κληρούχος προεδρεύω ν τών λοι­
πώ ν έν Λήμνφ στρατηγών είναι αστήριχτος χα ί δι’ άλλους μέν λόγους, άλλά
μάλιστα διότι, άν ούτως είχε τό πράγμα, ή φράσις, ώ ς όρδώς παρατηρεί &
Τ Β ο π ιμ γ παραχέμχιον εις έπιγραφήν τη ς Μυρίνης (ΟΙΑ Π 593) θ ά ήτο I ν
Λ ή μ ν φ χα ί οΰχί έ π ί Λ ή μ ν ο ν . Παράβαλ. χα ί ΗβππΛηη'β Ι/βΗτΒαβΙι χ,τΔ.
I σελ. 436.
4) Ο Ια Π 488 χα ί 692.
Θεοί τών κληρούχων καί τών εγχωρίων 103
τόν έν Έλευσΐνι ναόν τής Δήμητρος.1 Π άντω ς έκτακτός τις άνάγκη
ύπήρξεν ή άφορμή τής έν Λήμνω παρουσίας αύτών.
Τοσαϋται καί τοιαΰται ήσαν αί άρχαί, τόσας τούλάχισιον μέχρι
τοϋδε γνωρίζθ[ΐεν, αί έν όνύματι τής αθηναϊκής δημοκρατίας έπιτετραμ-
μέναι τήν έπί τής νήσου περιφρούρηπιν τής ήγεμονίας. Έ κ τούτων «I δύο
ήσαν στρατιώτικαί, έξ οΰ φαίνεται, όχι ού μικράν σημασίαν άπέδιδον
είς χήν νήσον οί Α θ η ν α ίο ι εύλόγως θεωροΰνχες ιιύχήν ώς σιραιιωχικόν
σχαθμόν καχάχών πλησίον αύχή έχθρών.
Ή συμπεριφορά χών άρχόνχων τούχων πρός τούς κληρούχους
ήχο βεβαίως τοιαύχη, οϊα ήρμοζε πρός πολίχα; Α θη να ίο υ ς. Τοϋχο
δεικνύει ού μόνον τό άνωχέρω μνηαονευθέν παράδειγμα τοΰ Λυκύ-
φρονος, άλλά καί τά υπέρ αύιώ ν ψ ηφίσματα τών Λ ημνίων.
Λείπεται ήδη νά έξεχάσωμεν, όποία έν γένει, ήχο ή σχέσις τών
κληρούχων πρός τήν μηχρόπολιν, Οσον άφορ£ τήν θρησκείαν.
Άναχωροϋντες έξ Α ττικ ή ς δέν έλησμόνουν οί κληρούχοι τούς
θεούς τών πατέρων α ύ τώ ν έπικαλούμενοι τήν άντίληψιν καί προστα­
σίαν αύτών, δτε έξεκίνουν έκ τής πατρίου χώρας μετεκόμιζον αύτούς
μεθ’ εαυτών καί έγκαθίδρυον έν τή νέφ πατρίδι. Δ ιά τοϋτο παρά τόν
“Ηφαιστον καί τήν “Αρτεμιν, οΐτινες ήσαν έγχώριοι τής Λήμνου θεοί,
οί πολιούχοι τής Ή φ α ισ τία ς καί Μυρίνης, βλέπομεν νΰν κ α ι. την
Ά θ η ν ά ν καί τόν Α πόλλω να. Ε ίνα ι γνωστόν, δτι εν τών καλλίστων
έργων τοϋ Φειδίου, τό χαλκοϋν άγαλμα τής Ά θηνάς, είχε ποιηθή
δαπάναις τών κληρούχων, οίτινες αφιέρωσαν αυτό τή θεά έν τή άκρο-
πόλει, καί δι* δν λόγον το αριστούργημα έκεΐνο τής τέχνης ώνομάζετο
ή Δ η μ ν ία Ά Θ η ν 3 .5 Συχνότατα δ ’ επίσης είκονίζεται κεφαλή τής
θεάς ταύτης έπί τών νομισμάτων τής Λήμνου.
Παραμένοντες δ ’ δμω ς οί κληρούχοι καί μετά τήν έν τή νέςι
πατρίδι έγκατάστασιν αύτών πολϊται Α θ η ν α ίο ι άπέλαυον έν σχέσει
πρός τήν θρησκείαν πάντων τών δικαιωμάτων, ών οί έν Ά θήναις.
Προσερχόμενοι είς τήν μητρόπολιν ήδύναντο άμέσως, άνευ δηλ. τής
μεσολαβήσεως πολίτου Α θη να ίο υ , ώς άπητεΐτο διά πάντα ξένον,3 νά
προσφέρωσι θυσίαν. Ούτως, οτε οί Μ υριναϊοι ήθέλησαν νά έκδηλώσωσι
1) 6 ΙΑ Π Ι 831 Β, Π ερί στρατηγών καθόλου παρ’ Α θη να ίοις άνάγνωθι
τό εργον τοΰ Η καν. Β ω η χ α ΐΐ « 1/63 ΜΐΓ*ώ£β3 ΑΐΗοιιϊβιυι ».
2) ΓΙαυσαν. 1, 28, 2.
3) ΓουοκτΙ Ι α ^ π μ Ι . ίι π ί . «Ιο ΓΠβ ιΐβ ΠΙπ.Ιο* άριθ. 00.
 104 Θ εοί τών κληρούχων κα'ι τών έγχιυρίων
πρός τούς θεού; τήν ευγνωμοσύνην αύτών έπ ί τη είς τούς Α θ η ν α ίο υ ς
(τ φ 160 π. X .) άποδόσει τής νήσου ύπό τώ ν 'Ρ ω μ α ίω ν, έπεμψαν πέντε
πρέσβεις είς Α θ ή ν α ς, ΐν α θύσω σι τη Ά θ η ν ρ καί ά φ ’ ού χαλλιερήσωσιν
υπέρ τής δύξης καί σωτηρίας τοΰ δήμου τώ ν Α θ η ν α ίω ν καί τώ ν έν
Μ υρίνη πολιτών, άναΟέσωσιν αΰτη στέφανον. Α Ι εύχαί δ ’ αύτών αύται
υπέρ τοΰ Αθηναϊκού δήμου, άνταπεδίδοντο αύτοίς Α μοιβαίος ύπό τών
Α θ η ν α ίω ν .1
Ά λλα καί άλλως ακόμη έδηλοϋτο ή ταύτότης τών θρησκευτικών
δικαιωμάτων μεταξύ Α θ η ν α ίω ν καί κληρούχων. Δέν έχομεν μέν μαρτυ­
ρίαν είδικώς διά τήν Λήμνον, άλλα κατ’ αναλογίαν έκ τών άλλων
κληρουχιών δικαιούμεθα νά ύποθέσωμεν, δτι έλευθερίαν συμμετοχής
είχον οί κληρούχοι καί είς τάς μεγάλος έν Ά θ ή ν α ις έορτάς τά Π α να -
θήναια η. χ. καί τά Διονύσια, κ α θ ’ δ ς έπεμπον θεω ρούς καί θύματα.*
Κ αί τά ψηφίσματα δέ αύτών κατέθετον κ α ί αύτοί έπ ί τής Ά κροπόλεω ς,
έπ ί τοϋ Ιερού ί κείνου βράχον, δστις έχρησίμευεν ώ ς έπίσημον άρχεΐον
τώ ν "Αθηναίων.
Έ κ τών είρημένων δ ' δμω ς δέν πρέπει νά νομίση τις, δ τι οϊ
κληρούχοι έδείχθησαν πολέμιοι πρί)ς τούς θεούς και τήν θρησκείαν έν
γένει τών Ιθαγενών Λ ημνίων. Τ ουναντίον ή λατρεία τοΰ Η φ α ίσ το υ
καί τής Ά ρτέμιδος Εξακολουθεί καί μετά ταΰτα, μέχρι τών τελευταίων
χρόνων. Ό ναός τής Ά ρτέμιδος έν Μ υρίνη καθίσταται τό έπίσημον
τής πόλεως ιερόν.
Έ κ τούτων λοιπόν καί έκ παραπλήσιων ειδήσεων, θς έχομεν περί
τών άλλων κληρουχιών* συνάγομεν μετ' άσφαλείας, δτι οί έγχώριοι
θ ε ο ίο ύ μόνον δέν ύπεχώρησαν πρό τώ ν τώ ν κληρούχων άλλα καί προϊόν­
τος τοΰ χρόνου κατέλαβον πρωτεύουσαν θέσιν.
Π Κονμινούδ. ΆΟφ-αιον τ ό μ 5 σβλ. 427.
01Λ I :»| καί I I 592.
3) ΒΙλπ ιιηΛ ΒοΗΙοΐΙ,πιηηιι ΜοηιιΙϊΒβι·. ό. ΒβΗ. Αΐι. 1855 σβλ. 623
καί 029 καί ΚΪΓοΗΙιοίΤ αύτόΟ. 1865 σβλ. 1 ?Γ παράβ. χ α ί Ο οηιβ Ββίβο «£ν. 15
άριθμ . 1 καί 9 χ. «I
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΛ'.
Κατάσχαοις τώ ν ΙΦαγενών
χα ΐ συμπεριφορά τώ ν κληρούχω ν πρ ός αύχονς
Καιρός είναι πλέον νά στρέψω μεν έ π ί η ν α χρόνον τό βλέμμα
ήμώ ν καί πρός τούς μή κληρούχους Λ ημ νίους Ϊνα ίδω μ εν, δπσία
ύπήρξεν ή κατάστασις αύτών μετά την έγκαθίδρυσιν τώ ν Α θ η ν α ίω ν
έπ ί τής νήσου καί καθόλου ή μεταξύ άμφοτέρων σχέσις ύπό τε οίχο-
γενειαχήν θρησκευτικήν καί πολιτικήν έποψιν.
Γενικώς είπεΐν οί Α θ η ν α ίο ι δέν προσηνέχθησαν κακώς προς τούς
Λημνίους. Έ ύ ν δέν έπετρέπετο αυτοϊς τό δικαίω μα τη ς έπιγαμίας μετά
κληρούχων, τοΰτο δέν είναι ένδειξις σκληρότητος έκ μέρους τώ ν Α θ η ­
ναίω ν, οΓτινες είναι γνωστόν, δ η , δσον αφορά το οΐχογενειακόν
δίκαιον ήσαν δεδεσμευμένοι δι’ αυστηρότατων νόμων* ούδένα γάμον
άνεγνώριζε τό άτηκόν δίκαιον, τοΰτο δ ’, ώ ς εΐπομεν, ϊσχυε καί έν
Λήμνφ, δν μή δ τε άνήρ κ α ί ή γυνή ήσαν έλεύθεροι πολΐται καί κατή-
γοντο έκ τοιούτων.
Ε π ίσ η ς τό δικαίωμα τής πολιτείας δέν έχορηγεϊτο ευκόλως· οί
Έ λλη νες έν γένει ήσαν λίαν φειδωλοί π ερ ί τήν παροχήν τούτου είς
ξένους ούδ* ένόησαν δυστυχώς τά άνυπολόγιστα Αγαθά, τά όποια θ ά
έπορίζοντο, δν έτρέποντο τήν έναντίαν δδόν. Συμπεριφερόμενοι λοιπόν
ούτως οί Α θη να ίο ι, άποκλείοντες δηλ. τούς Λ ημνίους τη ς έπιγαμίας
καί της πολιτείας ούδέν καινόν έπραττον, ψερόμενοι πρός α ύ το ύ ς ώ ς
θ ά έφέροντο πρός πάντα καί έν Ά θ ή ν α ις έτι ζώντα.
Ό Αποκλεισμός ούτος φαίνεται, δτι κατά τούς άρχαιοτέρους τουλά­
χιστον χρόνοι*ς ήτο πλήρης διότι μεταξύ τώ ν πολλών δνομάτω ν, τά
Π
Γ
 100 Ταχεία έξελλήνισις τών ιθαγενών
ό ποια άπαντώμεν έν τοϊς ψηφίσμασι καί έπιγραφαΐς τής νήοου πάντα
άνήκουσιν είς κληρούχους, δπερ δεικνύει, δτι οί ιθαγενείς δέν εδρών
πολιτιχώς μ ει’ αυτών.
Δέν πρέπει δμως ένεκα τούτου νά νομίοωμεν, δ α ήσαν άξεστοι καί
β άρβαροι- οί περιστοιχοϋντες αυτούς κληρούχοι έπέδρων έκπολιτιστικώς
έπ* αυτούς μεταδίδοντες γλώσσαν, ήθη, έθιμα καί κ α θ ' δλου άφομοι-
οΰντες αυτούς. *Η άφομοίωσις δ ’ αϋτη φαίνεται, δτι ήρχισεν ένωρίτατα
καί προέβη γιγαντιαίοις βήμασιν, ώστε μόλις μετά πάροδον αίώνος
νά είναι συντετελεσμέυη- τούτο τουλάχιστον δεικνύει σπουδαιότατη
έπιγραφή τής Μνρίνης, ής καί άνω θι έμνημονεύσαμεν, έκδοθείσα
ύπ ό τών Μ υριναίων ανεξαρτήτων ύπό τήν έποπτείαν Τσως άρμοστοΰ
Σπαρταίτου. Έ κ ταύτης λοιπόν διδασχόμεθα, δτι* οί κάτοικοι τής
πόλεα>ς ταύτης, οί εγχώριοι Λήμνιοι, είναι συντεταγμένοι πολιτικώς,
έχουσι βουλήν καί συσκέπτονται έν συνελεύσει τοΰ δήμου αύτών, καί
χορηγοϋσι πρός τινα Πολύμνηστον, υίόν Νόμωνος έξ Ά κροθώ ω ν τής
Χαλκιδικής, ά τ έλ εια ν , ήτοι άπαλλαγήν από ιώ ν δημοσίων βαρών
καί φόρων, έφ’ δσον κ ι ί δπου έκτείνεται ή έξουσία αυτών, καί π ρ ο ε ­
δ ρ ία ν είς τούς αγώνας τούς τελούμενους δημοσίρ δαπάνη. Τό ψήφισμα
δέ τούτο διατάσσεται ό γ ρ α μ μ α τ ε ύ ς τ ή ς β ο υ λ ή ς νάναγράψη έν
στήλη λιθίνη.
"Ισως άπορήση τις, διότι έν χρονικψ διαστήματι μόλις ένός
αίώνος συνετελέσθη σχεδόν ή έξελλήνισις ή είδικώτερον έξαθηνάισις
τής νήσου- άλλ’ ή ύπορία αΰτη αίρεται, δταν άποβλέψη τις άφ’ ένός
μέν είς δσα έν τοϊς έμπροσθεν εϊπομεν περί τε τής κατακτήσεως τής
νήσου καί τών πρό ταυτης σχέσεων τών Α θ η ν α ίω ν πρός αυτήν, ά φ ’
έτέρου δέ είς τούτο, δτι ή χρονική αΰτη περίοδος περιλαμβάνει έν
έαυτή τόν χρυσούν αιώνα τού αθηναϊκού μεγαλείου, τήν μάγον στιλβη-
δόνα τής μεγαλοφυίας τοΰ δλυμπίου Περικλεούς, ήτις κατεθάμβει καί
προσείλκυε πάντα πρός έαυτήν.
Ή είς κοινότητα έπισήμως άνεγνωρισμένην σύμπηξις τών ιθαγε­
νώ ν διευκολύνει την λύσιν διαφιλονικηθέντος μέχρι τοϋδε ζητήματος,
άν δηλ. ούτοι είχον τό δικαίωμα τοΟ κ ό π τετν ν ο μ ίσ μ α τ α ή δχι. Ό
Ρ ο υ ο ία !1 ένόμισεν, δτι κ αθ’ δν μέν χρόνον ή έπί τής Λήμνου κυριαρ­
χία τών ’Λθηναίων ήτο καταλελυμένη, οί Λήμνιοι έκοπτον νομίσματα
1) ΜβπιοίΓβ αελ. 371.
Δικαιώματα τών Ιθαγενών 107
καί ώς τοιαϋτα αναγνωρίζει τά φέροντα γνήσια λημνιακά σύμβολα,
μετά ταύτα δμως σνέλαβον τό δικαίωμα τούτο οί κληρούχοι, εις οΰς
άποδίδει τά έφ’ ών είκονίζονται αθηναϊκά σύμβολα.
Ή γνώμη αΰτη δέν φαίνεται ορθή, ώς παρετήρησεν ήδη καί ό
ΚόΗΙεΓ* δοξάζων τουναντίον, δτι τό δικαίω μα τό νομισματοκοπεΐν ήτο
έπιτετραμμένον τοϊς μή κληρουχοις Λ ημνίοις, ώς λείψανον προτέρας
αυτονομίας. Τήν γνώμην δέ ταύτην άσπαζόμεθα καί ήμεΐς, κ αθ’ δσον
οί διάφοροι τύποι τών νομισμάτων δέν έπιτρέπουσι νά θεωρήσωμεν
ταΰτα ώς έκ μέρους τώ ν κληρούχων έκτυπούμενα. Κ αί τούτο δέ, δ τι
μόνον χαλκά νομίσματα τής Λήμνου ΰπάρχουσιν, υποδεικνύει, δτι
παρεχωρήθη μέν τό δικαίωμα ύπό τώ ν Α θ η ν α ίω ν άλλά μόνον μετά
τού περιορισμού τούτου.
Ά λλ ά καί άλλης έτι σπουδαιοτέρας προνομίας άπέλαυον οι έγχώ-
ριοι, καθ’ ήν είχον τό δικαίωμα τ ή ς έ γ κ τ ή σ ε ω ς γ ή ς , ήτοι τής
Ιδιοκτησίας ακινήτων. Τοΰτο συνάγεται βεβαίως ένθεν μέν έκ τοΰ
υπέρογκου ποσοΰ, τό όποιον κατά τόν αιώνα καταβάλλουσιν ώς
φόρον τοϊς Ά θηναίοις, ένθεν δέ έκ τής έλαττώσεως αύτοΰ, δτε πιθανώ ς
μέρος τών γαιών αύτών κατελήφθη ύπό κληρούχων.
Ταϋτα πάντα μαρτυροϋσιν, δτι άπέλαυον Ικανής έλευθερίας.
"Ενεκα δέ τούτου ούδεμία σχεδόν εΐδησις υπάρχει περί άντιστάσεως ή
άποστασίας αύτών ού μόνον δτε ή δύναμις τώ ν Α θ η ν α ίω ν εΰρίσκετο
έν τή άκμή αύτής, άλλά καί μετά ταΰτα, όπότε δέν έλειψαν νά παρου-
σιασθώσιν ίΐύτοϊς διάφοροι εύνοϊκαί περιστάσεις.
Ό μόγλω σσοι πρός τούς κληρούχους καί μετ’ αύτών συζώντες
δέν είχον λόγον νά θεω ρώ σι τυραννικήν την έξουσίαν τώ ν Α θη να ίω ν.
1) ΜϊΚΐιβΐ1ιιη£. 4 σελ. 263.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ'.
θρησκεία τώ ν Λ ημνίω ν
Ή ζωηρά άντίθεσις, την όποιαν παρετηρήσαμεν μεταξύ κληρού­
χων καί Εγχωρίων, όσον αφορά τά Εν τή πολιτείφ δικαιώματα άμφο-
τέρων, δέν είχεν, ώς ΰπεδηλώσαμεν ήδη, την αύτήν όξύτητα καί Εν τή
θρησκείρ. Ειδομεν, δτι οϊ κληρούχοι κομίζουσι μέν μεθ’ Εαυτών Ιδίους
θεούς, άλλ’ ούτε τούτων τήν άποκλειστικήν λατρείαν Επιβάλλουσι τοϊς
Ιθαγενέσιν, ούτε τών Επί τόπου λατρευυμένων τήν προσκύνησιν θεω -
ροϋσιν Εαυτοΐς άναξίαν. Τούτου Ενεκα άλλαι |ΐέν τώ ν Εγχωρίων θεοτή­
των παραμένουσιν άθικτοι, άλλαι δέ σχετισθεΐσαι πρός δμοιοδννάμους
νέας μετεμορφώθησαν και ήλλοιοίθησαν, χωρίς δ ’ όμως καί παντελώς
νά Εκλίπωσιν.
ΕΙς τήν Επίδρασιν ταύτην καί Ιδίφ είς τάς Επανειλημμένος κατά
τούς δρχαιοτέρους χρόνους Εποικήσεις, περί ών Εν το ϊς προηγουμένοις
ώμιλήσαμεν, δφείλεται ή πληθώρα καί ποικιλία τών θεών, κ α θ’ 5
ούδεμία Τσως άλλη νήσος είναι πλουσιωτέρα τής ήμετέρας.
Ή φ α ισ το ς, Κάβειροι, Λ ήμνος είναι βεβαίως θεότητες Εν τή
άρχαιοτάτη περιόδφ τής θρησκευτικής Ιστορίας τή ς νήσου* άλλά νέαι
Επιδράσεις έπιφέρουσι νέας μεταβολάς ού μόνον Εν τή πολιτείφ άλλά
καί Εν τή θρησκείφ* είς τοΰτο δφείλεται, δτι ή Ά θ η ν ά και ό Α π ό λ ­
λων λαμβάνουσι τιμητικήν θέσιν μεταξύ τών άρχαιοτέρων θεώ ν τών
Λημνίων. Κ α θ’ άπασαν δμως ταύτην την άέναον φοήν καί μεταμόρ-
φο)σιν, ήτις Επί αΙώνας δλους έξηκολούθησεν, δύο θεοτήτων ή λατρεία
παραμένει Εξέχουσα, τοΰ Η φ α ίσ το υ καί τής Ά ρτέμιδος, σβεσθεϊσα
μόνον πρό τοΰ άνεσπέρου φ ω τό ; τοΰ Χριστιανισμού. Π ερί μιας Εκά-
στης τούτων λέγομεν Εφεξής τά εΐκότα.
Διατί Ελατρεύετο ό Ή φ α ισ το ς Εν Λ ήμνφ 109
■Η φ α ι σ τ ο ς
Ουτος είναι δ θεός τοΰ όποίου τήν λατρείαν παλαιότατα εύρί-
σκομεν άνεπτυγμένην Επί της νήσου. Ε ίν α ι γνωστόν, δτι είναι ό χατ
-Εξοχήν Θεός τ ο ΰ π υ ρ ά ς καϊ ύπό τήν έννοιαν τούτην εύκόλως νοεί ό
άναγνώστης Εκ τών περί Μοσύχλου είρημένων τήν Επί* της νήσου
πτώσιν αύτοΰ. Ή πτώσις αΰτη έκ τοΰ Ό λύμ που ιΐχεν ώ ς α ΐιία ν τήν
βοήθειαν, τήν όποιαν ουτος ήθέλησε νά παράαχη είς τή ν μητέρα
αύτοΰ Ή ρ α ν Ερίζουσαν πρός τόν σύζυγον αύτής Δία. Θυμωθείς τότε
ουτος ήρπασεν αυτόν άπό τοΰ ποδός καί έρριψεν κάτω τοΰ ουρανού*
άφ’ ού δέ κ αθ’ δλην τήν ήμέραν Εφέρετο διά τοΰ αΙΟέρος περί τήν
Εσπέραν κατέπεσε κεκμηκώ; Επί τοΰ Εδάφους τής Λ ήμνον, ένθα οί
Σίντιες προθύμω ; εδεξιώθησαν αύτόν.1
Π ρός τή πρώτη καί άρχική σημασία εύκόλως προσετέθη χ α ί
άλλη συγγενής ή τ ο ΰ μ ε τα λ λ ο υ ρ γ ο ΰ χ α ί τ ε χ ν ίτ ο υ . Τ ό πΰρ είναι τό
στοιχεϊον, δι’ ου καί μόνου τελείται ή κατεργασία τώ ν μετάλλων* φυσι­
κόν λοιπόν είναι ό θεός τοΰ πυρός περί τοΰτο νάσχολήται καί Εαυτόν
πρότυπον Εξοχου Εν τή κατεργασία τών μετάλλων τεχνίτου ν ά παρέχη.
Τ ά Εργαστήρια τοΰ Ή φ α ίσ ιο υ έθεσπ* ή φαντασία τώ ν Ε λλήνω ν Επί
τοΰ Όλύμπου,* άλλ’ Εν μεταγενεστέροις χρόνοις χαταβιβαζσνται Εχ τοΰ
σύρανίου θόλον είς τό έδαφος τής γής, ή δέ Λήμνος εξέχουσα διό τό
ήφαιστειογενές έδαφος καί τήν δεξιότητα τώ ν μεταλλουργών κατοίκων
αύτής θεωρείται κατάλληλος διά την Τδρνσιν αύτών τόπος.®
Ώ ς σύντροφοι καί βοηθοί τοΰ Η φ α ίσ το υ άναφέρονται δ Κηδα-
λίω νκαί άλλοι Σάτυροι,* σύζυγος δέ αύτοΰ* ή Χ άρες, ήν ό Η σ ίο δ ο ς
όνομάζει ’Λ γλαίαν τήν νεωτάτην τών Χαρίτων. Ό λόγος, δΓ δν ό
μΰθος συζευγνύει α ύ ιψ τί)ν Χάριτα χεΐται Εν τούτφ, δτι τά έργα τοΰ
1) Διά τής πτώσεως ταύτης ση μαίνεται ή έπ ί τή ς γή ς έπίσχηψις τή ς
άστοαπής, ήτις γτννάται έν ώρφ δυέλλης· έχ τή ς αστραπής δ έ παράγεται κατό­
π ιν καί τδ έπί τής γής πΰρ, δπερ παρετηρήΟη ήδη χ α ί νπο των παλαιών σημεν-
ωσάντων, δτι τό πΰρ έγεννήΟη έν Α ήμνφ εκ τίνος δένδρου χεραυνφ (Μηδέντος
(Ή ρακλείτ. Ά λληγορ. 56 κ α ί’Γζέτζ. λυχόφ ρ. 227).
2) Ίλ ιά δ . Σ 148 καί 301».
3) ,Κικέρ. ΝκΙιιι·. Ό εοηιιη 32 καί Σχολ. είς Ίλ ιά δ . 2 231.
4) ΈρατοσΟ. Καταστερ. 32 καί ’Λπολλόδ. 1, 4, 3.
1ΒΒΒΒΒΒΒΒΒΒΒΒ1
110 “Η φαίστεια έν Λήμνω
θείου αριστοτέχνου κατεσκευάζοντο μετά έξαισίου κάλλους καί θαυμα­
στή* χάριτος.1 Διά ιό ν αύιόν δ ' έπίσης λόγον πλάττεται σύζυγος αύτοΰ
ή Α φ ρ ο δίτη , ή θεά τών χαρίτων, ήτις δμως μή νηρήσασα τήν συζυ­
γικήν πίστιν έτιμωρήθη σκληρώς συλληφθεΐσα ύ π ’ αύτοΰ μετά τοΰ
μοιχού Ά ρ εο ς έν άοράτοις δικτύοις.*
Ό υιός αύτοΰ Π αλαίμων ή ΓΙαλαιμόνιος ώς καί τά άλλα αποδι­
δόμενα αύτώ ύπό τού μυθου τέκνα έκφράζονσιν απλώς .τήν περί τάς
τέχνας δεξιότητα αύτοΰ.*
Σ πουδαία είναι ή σχέσις τοΰ “Ηφαίστου καί πρόςτούς Κάβειρους,
οΓτινες κ αθ’ ημάς είσεχώρησαν είς τόν κύκλον τοΰ θεού τούτου κυρίως
ένεκα τής άποδιδθ|ΐενης αύτώ Ιδιότητος τοΰ δημιουργού άνθρώπων,4
διότι είς τά καβείρια μεγάλην σημασίαν είχεν ή περί τής γεννήσεως
τοϋ άνθρώπου διδασκαλία.
Δ ιά τήν ιδιότητα ναύτην σχετίζεται καί πρός τόν Προμηθέα, δστις
έπίσης λέγεται ύπό τού μύθυυ δημιουργός άνθρώπω ν. Ά λλά πρός
τούτον έχει καί άλλας όμοιότητας καί Ιδίμ τήν κνριώδη ταύτην, δτι
καί ύ Π ρομηθεύς παρέσχε τοϊς άνθρώποις τά αύτά αγαθά κλέψας έκ
τοΰ ουρανού τό πΰρ καί καταστήσας δυνατήν τοϊς άνθρώποις τήν
χρήσιν αύτοΰ.
Π ερί τής λατρείας τοΰ “Η φαίστου έν Λ ήμνφ δέν ειχομεν μέχρις
έπ* έσχατων έπιγραφικάς ειδήσεις* ευτυχώς έπιγραφή* τής “Ηφαιστίας
τό πρώτον δημοσιευθεϊσα ύφ’ ήμών διδάσκει ήμάς, δτι ύπήρχεν ίερεύς
αύτοΰ καί έπομένως καί ναός αύτοΰ.
Ό Εσ^ΐΐοΐ* στηριζόμενος έπί νομίσματος τής “Ηφαιστίας, έφ’ ού
είκονίζεται καίουσα δφς φρονεί, δτι έτελοΰντο πρός τιμήν αύτοΰ Ή φ α ί-
“Η εικασία δ’ αΰτη φαίνεται πιθανή, διότι έκτός τοΰ δτι ή
λαμπαδηδρομία πρός τιμήν τοΰ Η φ α ίσ το υ δέν ήτο άσυνήθης παρά
τοϊς "Ελλησιν,7 έχομεν πράγματι συχνά παραστάσεις έπί νομισμάτων
1) Ό δυσσ. ζ 234.
2) Ό δυσσ. θ 266 - 369. Παράβ. καί ΤϋπιρβΙ Ατεβ υηά ΑρΗτοά, έν <Ι*6γ6,
ίϊΙτΡ ΙιίΙ. 3υρρ1 11, 724.
3) ’Ακολλόδ. 1, 9, 16 καί Ή σύχ, έν λ. παλάμαι.
·*►
4) Ή σιόδ. Έ ρ γ. καί Ή μ έρ . 60 καί εξ.
5) Ν. Ή μ έρ . άρΛ . 1348.
Γ·) 13οεΤηα. Ν ιιη ιη . 2, 57.
7) Ή ρ ό δ . 8, 98.
Θεά Χρύση 111
μιάς ή καί δύο συγχρόνως δςίδων. Ό δέ \νε1εΙί€Γι είκάζει δτι ύπήρ-
χον έν Λ ήμνφ “ιερατικά πρόσωπα Α ίΘ α λ εΐδ α ί έχοντα κληρονομικούς
τό άξίωμα τοΰ κήρυκος. Ά ν ή είκασία αΰτη είναι άληθής. βεβαίως
τά πρόσωπα ταΰσα είχον σχέσιν πρός τόν "Ηφαιστον*
Χ ρύση —Λ ήμνος— "Αρτεμις
Έ π ί τής βυθιαθείσης νησϊδος Χρυσής παραδίδεται ή μ ΐν ύπό τών
παλαιών, δτι έλατρευετο δμώνυμος θεότης, αί περί τής όποιας Ισχναί
είδήσεις δέν έπέτρεψαν είς τούς άσχοληθέντας περί αύτής έρευνητάς νά
καθορισθή εύκρινώς ή φύσις καί ύπόστασις αύτής.
Τ ής θεάς ταύτης τόν βωμόν προθυμηθείς νά δείξη τοϊς Ά χαιοΐς
πορευομένοις είς Τροίαν ό Φιλοκτήτης έδήχθη ύπό δφεοος καί νοσή-
σας κατελείφθη έν Λήμνφ.*
Π ερ ί δέ τής θεάς αύτής δύο γνώ μαι άπαντώσι παρά τοϊς παλαιοϊς*
κατά τήν μίαν ή Χρύση θεωρείται ώ ς ή Ά θ η ν ά αύτη, τό δέ Χρύση
1) Τι·ϊ1ο§ίβ σελ. 209.
2) Έ ρ γ α τέχνης άναφερόμενα είς τόν “Η φαιστον ΐδε π αρά ΒαυιηβίβΙεΓ
Όβηίιπι. ά. ΚΙ. ΔίΙ. ] σελ. 641—045.
3) Μακράν διατριβήν υπό τήν έπιγραφήν ΡίΙοΗβΙα ίβΗΙο (έν τοϊς ΑηηβΙΙ
άβΐΐ ϊη9ΐϊΙ. άϊ οοΓτίβροηά. αιχίβο). 29 τόμ. σελ. 236) έγραψεν ό Α. ΜϊοΗκβΙϊβι
έν ύ έπειράΟη νά δείξη, δτι ό ήρως ούτος δέν έδήχθη έν Λήμνφ, άλλ’ έν Τβ-
νέδφ. Α φορμήν είς αύτόν έδωκε τό έξης χωρίον, δπερ έκ τών Κυπρίων τοΰ
Στασίνον (Κίηΐοβΐ ΓΕΟ I σελ. 10) διέσωσεν ήμΐν ό Πρόκλος· «έπειτα, λέγεται
έν αύτφ, καταπλέουαιν εις Τένεδον καί εύοιχουμένων αύτών Φιλοκτήτης ύφ ’ΰδρου
πληγείς διά τήν δυσοσμίαν έν Λήμνφ κατελείφθη, Ά χιλλεύς ύστερον κληθείς δια-
φέρεται πρός 'Αγαμέμνυνα.» Καί είν.τι μέν αληθές, δτι πολλοί (δοΐιΰΐΐ ΒβΐΙτΐ£ο
σελ. 200 χα ί \νυιιιΙοτ είς Συφοκλ. Φιλοκτ. σελ. 1-1) χα ί έκ τοΰ χωρίου τούτου
συνάγουαιν, δτι τόπος τής δήξεως είναι ή Λήμνος, άλλ' ό Μίοίικβίϊβ διαφωνών
νομίζει παρέμβλητον τήν φράσιν έ ν Λ ή μ ν φ καί εις έπίρρωοιν τή ς γνώμης
αύτοΰ ταύτης διατείνεται δτι συντελοΰσι καί όσα λέγει ό Σχολιαστής είς Ίλιάδ.
Β 721* «περί Τένεδον ή περί "Ιμβρον δηχΟείς ύπό έχίδνης είς Λήμνον έξετέΟη*
ένθα ή π ε ρ ί κατά τόν αύτόν σοφόν (σοδυναμεϊ τή έ ν.
Ταΰτα δέν φαίνονται ή μ ΐν όρθά* τό μέν χωρίον τοΰ Πρόκλου ανακτάται
τήν σαφήνειαν αύτοΰ ούχί διά τής άποβολής τής φράσεως έ ν Λ ή μ ν φ , δτε
καθίσταται άδιανόητον, άλλά, άν ή εις τόν Φιλοκτήτην άναφερομένη πρότασις
άναγνωσΟή παρενθέτιος ώ ς ίξή ς : «-έπειτα καταπλέουαιν είς Τένεδον καί εύωχου-
 112 Θεά Χρυσή
είναι άπΧσϋν έπώνυμον, χατά δέ τήν έτέραν ώς νύμφη.1 Έ χ τούτων
δμως ή πρώτη φαίνεται, δτι έκπηγάζει έχ μύθου νεωτέρου, τόν ΛποΤόν
τινες ήθέλησαν νάποδώσωσι τω Σοφοκλεϊ* διά τοΰτο δέ δρθοτέρα
είναι ή δοξασία τών φρονούντων, δτι ύπήρξεν άρχαία λημνία θεά είς
την δποίαν ποτέ προσεφεροντο και άνθρω ποθυσίαι χα ι δτι ή μόνη
θεότης, πρός ήν δύναται νά έχη σχέσιν, είναι ή ’Άρτεμις.*
"Οντως δέ τρεις γραφαί άγγείων, τάς δποίας ευτυχώς διέσωσεν ήμϊν
6 χρόνος, μετά πολλής πιΟανότητος δεικνύουσιν, δτι μόνον πρός τήν
"Αρτεμιν δύναται νά παραβληθή ή λημνία αΰτη θεά. Έ κ τούτων αί
μέν δύο4 είκονίζουσι τήν θυσίαν τοΰ Ή ρακλέους πρός τήν Χρύσην,
μένων αυτών—Φιλοκτήτης ύφ’ ΰδρου πληγείς διά τήν δυσοσμίαν έν Λήμνφ χα·
τελιίφ θη—Άχιλλεΰς ϋστερον κληθείς διαφέρεται π ρ ό ; 'Λγαμέμνονα*. Α ληθώ ς
δέ πρός τήν εύωχίαν ούδεμίαν σχέσιν δύναται νά ?χη ούτε ή δήξις ούτε ή έγχα-
τάλιιψις, αλλά μόνον ή μήνις τοΰ Ά χιλλέως χληθέντος μττά τό δείπνον (παράβ.
χα ί Ά ριστ. Ρητορ. 2, 24». Ε ννοείται δέ ότι χαί ή μεταβολή, ήν θέλει νά εϊσα-
γάγη είς τό χεήιενον τοϋ Ύγίνου (102) μεταγραφών τό 1·η η ο είς Τεηεάσ είναι
αστήριχτος. Καί ή έν τ φ χωρίφ δέ τοϋ σχολιαστοϋ μεταβολή αυτού εΤναι άτυχής,
ώς όπλοΰστατα δεικνύει τό π ε ρ ί " Ι μ β ρ ο ν , όπερ βεβαίως χ α ί χ α τ' αύτόν τόν
ΜίοΗίίβΙίβ δέν δύναται νά μεταβληθή είς έ ν Ί μ β ρ φ.
Κατά ταΰτα λοιπόν παραμένει έγκυρος ή παράδοσις, καθ’ ή ν τό έπεισόδιον
τούτο έγένετο έν Λήμνφ ή άχριβέστερον έπί τής χαταδύσης νησίδος Χρύσης·
’Ε πί τούτης θέτουσιν αυτό ότε Σοφοκλής καί ό Ευριπίδης, ιόν έκάτερος έλαβεν
ώς ύπόθεσιν δράματος τόν μϋθον τούτον (Δ»*·»ν. Χρυσό στ. Λόγ. 52 χα ί Σοφοχλ.
Φιλοχτ. 268). Ό Ευριπίδης μάλιστα, τόν όποΐον θεω ρεί 6 Μϊοόερίϊε ώς άχριβέ-
στερον τηρούντο τάς άρχαϊχάς μυθικός παραδόσεις, άχριβώς είς τό ζήτημα
τούτο παρέβη τήν συνήθειάν του χα ί μετήνεγχε τό έπεισόδιον έν Χρύση. Ταϋτην
δέχονται ώς τόπον τού συμβάντος χ α ί οί σχολιασταί τού Σοφοχλέους (είς
Φιλοχτ. 194, 289, 1327) χα ί ό ΕύστάΟιος (είς Ίλιάδα Β 723) χαί ό Τζέτζης (είς
Λυχόφ. Κασσάνδραν 911) χα ί ό Παυσανίας (8, 33, 1) χ α ί ό Δωσιάδας ( ’Λνθολ.
ΓΙαλατ. 15,25) χαί 6 Φιλύστρατος (Είχον. 17) χα ί ε ΐτ ις άλλος υπάρχει άναφέρον
τούτο. Ή μεμονωμένη έντελώς είδησις τοϋ Δίκτυο; (?, 14) καθ’ ήν τό πρ5γ)ΐα
συνέβη έν τφ έν Χρυσή τής Τροίας ναφ τού Απόλλωνος, είναι άπλή σάγχυσις
τής πόλεως τούτης πρός τή ν νήσον Χρύσην.
1) Σχολ. Σοφοχλ. Φιλοχτ. 194 χα ί 1327, χα ί Εύστάθ. είς'Ιλιάδ. Β 722 χα ί
Τζέτζ. είς Λυχόφρ. 911.
2) ΚοϋοόβΓ I 9 υ ΐ, ΐδε εν τούτοι; χ α ί ΛΤεΙοΙιοτ 6 γ. ΟΰΙΙβτΙ. I 309.
31 νΤβΙοΙιβΓ παρά Βο.όΙιΙι Εχρίϊοαί. Ρία.1. II αιΧ. 5Ι2, χα ί Μ ΐΐΐΐβτ Ι)οπβΓ
I σελ. 384, χα ί Εηογοίορ. ΕγβοΙ» ιιηιΐ Ο π ι Ιϊ ο γ «οτΙ. I I I μ X έν ά ρθρφ Παλλάς-
Ά θή νη § 33.
4) Α γ ο Ι ι Α ο Ι . Ζ?Κιιιΐ£ 1815 πίν. .15.
θ ε ά Χρύση 113
ή δέ τρίτη* άναγομένη είς τάς άρχάς τοϋ 4ου αΐώνος παριστφ τόν
Φιλοκτητην, καθ’ ήν στιγμήν έδηχθη ύπό τοϋ δφεως. Τ ό ένδιαφέρον
ή μάς έχ τής λαμπράς άληθιος χαι μεγαλοπρεπούς τούτης γ ρ α φ ή ς είναι
τό ξόανον τής Χ ρυσής δπερ παρίσταται έν αίττή άχριβώ ς ώ ς χ α ί έν τα ΐς
δύο άλλαις* φέρει ποδήρη χιτώ ν α έζωσμένον π ερ ί τήν όσφνν* το παρά­
στημα αυτής είναι λίαν άτενές καί μουμιώδες* ο ΐ βραχίονες χροσχε-
κολλημένοι τω χορμψ, α ί δέχεΐρες αίρονται ώσεί εόλογοΰσαι* έ π ίδ ε τής
κεφαλής φέρει πόλον ή κάλαθον.
Οΰδεμία λοιπόν δμοιότης προς την ’Α θηνάν. Οδ μόνον ή α ίγ ίς
ή περικεφαλαία, ή άσπίς και τά λοιπά συνήθη τή *Αθηνφ σύμβολα
λείπουσιν, άλλά χα ί ή καθόλου παράστασις πολύ άφίσταται. Τούναν-
τίον μεγάλην ομοιότητα παρέχει πρός την "Αρτεμιν, ή ς α ί άρχαϊκαί
μάλιστα παραστάσεις όλίγον δισφέρουσι τούτης.
Κ αί περί τοϋ τόπου τής προελεύσεως αύτής μεγάλη ΰφίσταται
διαφωνία, άλλων* μεν δεχόμενων την έχ τής κυρίως Ε λ λ ά δ ο ς πρόσο­
δον α υτή ς άλλων δέ3 τήν έκ θ ρ φ ίη ς4 χ α ί άλλων την έχ Μ . ’Ασίας,
δπερ χα ί πιθανώτερον κ α θ ’ ημάς.
Κ αί ή ύπό τοΰ Στεφάνου δέ μνημσνευομένη (ΐεγάλη θ ε ά Λ ή μ νο ^
είναι πάντως μορφή τις τής ’Λρτέμιδος* δ τι είναι άρχαιοτάτη. δεικνύει
ή είδησις δτι έθυσιάζοντο αύτη καί παρθένοι.
1) ΒχαπιβΐεΙβν Ρ ο ηίπηλί. ά. 1:1. λ ΐίβ ιΐ. έν άρθρ. Ρ ίΠ οΙ^ σ έ ο .
2) Ό Μ θΐΐετ (ίνθ. άνοτ.) χ α ί ό βοΗτβίόβτ τελευταίως (Β ο κ λ ε τ Λ φ * - έν
ά ρ θρ . Ά ρ τεμ ις) ταυτίζσνσι πρός τη ν Ίφτγέττιον.
3) Ό Η βϊηηεΐι (Οβ Ο ιτγββ ΐη ια ίι «I άβα) φρονεί, σ η είνα ι θ ε ά των
Σ ηπίω ν, ό ϊπ νες περί τήν μεταλλουργίαν άσχολούμενοι χ α ί έξορύττοντε ς πιθ σ τως
χρυσόν έχ τής μιχράς νησίδος Xρύσης καθιέρωσαν ώς προστάχιδα τούτης τή ν
όμώιυμον θεάν. Ό Ρ ο ΐε η ε η άφ’ έτερον ( Β η κ ίιά . ΜγίΚοΙ. 294) χ α ί 6 "ΦΏλ-
πιο ω ΐΐχ (Η επηββ 18 (1883) 257) δέχονται, δ η ή άρχή αύτής δέον νά ζητηθή έν
Θρρκη, & δέ Περβάνογλους (Α ίϋηεηχβ σελ. 430) χ α ί άλλοι άνη θ έτω ς φρονούσε,
δτι άρχιχή εδρχ αύτής είναι ή Μ. Ά σία.
4) Ε ίνα ι αληθές δ η ή θ ρρ χία Ά ρ τ ε μις, ή Βενδίς ά λλος καλουμέι η,
μαρτυρείται (Φωτίου Λεξ. έν λ. Μεγάλη θ εό ς) Χατρευομένη έ ν Λ ήμνφ, άλλ’ ή
είδησις αΰτη π ό ντο ς άνάγεται είς μεταγενεστέρους χρόνους κ α ί α ί έν τ φ δρά-
μ α η βέ τού Ά ριστοφάνονς, δπερ έπεγράφετο Λ ή μ ν ι α ι (Μ βίηβλβΡΟ Ο ‘1098)
άναφερόμεναι διατυπώσεις τή ς λατρείας τή ς θ εά ς τούτης φαίνεται μάλλον, δ η
έλήφθησαν έχ τή ς έν Ά θή να ις έπιχοριάζούοης λατρείας αύτής.
5) Τούτην είχονίζει φέρουσαν πι·ργοειδές στέμμα έπ ί τή ς κεφαλής χ α ί
πέπλον νόμαηιά τ» τής Ή φ αισ τία ;· ΐδτ ΤηιΙιοοΓ-ΒΙηπιβτ Ο η « Η . ΜΟηχβη σελ. 530.
Α. Ι 0ΧΧΙΑ0Υ Η ΛΗΜΙ0Ζ β *
 114 Κ άβειροι
Κατά τά είρημένα λοιπόν ή λατρεία τής Ά ρτέμιδος έν τή αρχική
αύτής έκφάνσει εγκλιματίζεται έν Λήμνω άπό τών παραλίων τής
Μ. Ά σ ία ς προερχόμενη ύπό δύο μορφάς, τής Λήμνου καί Χρύσης.
Α ί δέ μετά ταΰτα έκ τής κυρίως Ε λλάδος έπακολουθήσασαι έπιδρα'-
σεις, οίαν εϊδομεν έν τώ περί Πελασγών κεφαλαίω, μετέβαλον προϊόν­
τος τοΰ χρόνου τοσούτον τήν αρχικήν ύπόστασιν, ώστε ή έν Μυρίνη
έν τοΐς Ιστορικοΐς χρόνοις λατρευομένη Ά ρ τεμ ις ούδεμίαν πιθανώτατα
είχε διαφοράν τής έλληνικής τοιαύτης.'
Πολλαί ήσαν αί Ιδιότητες αί αποδιδόμενοι τή Ά ρτέμιδι' έν Λή­
μνω φαίνεται, δτι έτιμάτο ύπό τήν αρχικήν αύτής καί κυρία* μορφήν
ώς Θεά το ΰ φ ω τός, ίδίρ τοΰ τής ννκτός. Π ράγματι δέ έπί μιας τών
μνημονευθεισών γραφών, αϊτινες είκονίζουσι τήν Χρυσήν, παρίσταται
αΰτη φέρουσα ^έπί τοΰ στήθους δύο ά σ τέρ α ς, δπερ ίσως υποδει­
κνύει τήν φύσιν'αύτής.
Κάβειροι
Πολλοί είναι οί τόποι, έν οίς παραδίδεταη δτι έτιμώντο οΐ
Κ άβειροι, άλλ’ έκ πάντων τούτων παλαιοτάτη έδρα αύτών είναι ή
Λήμνος.* Ή σ α ν δέ οντοι τρεις τόν αριθμόν άρρενες καί τρεις
θήλεις γεννηθέντες έκ τοΰ Η φ α ίσ το υ καί τής Κάβειρους τής θυγα-
τρός τοΰ Πρωτέως* κατ* άλλας δέ παραδόσεις έκ τοΰ υίοΰ τούτων
Κ α δ μ ίλ ο υ . Ά μ φ ό τερ α τά όνόματα Κάβειροι καί Καδμΐλος φαίνονται
προελεύσεως φοινικικής καί σημαίνουσι τό μέν πρώτον Ισ χυρ οί
τό δέ δεύτερον χρ υ σ ό ς.* Τοΰτο καί ή έν τοΐς έμπροσθεν λεχθεΐσα
1) Ά γα λ μ α τούτης έν Μυρίνη εύρεθέν και περιγραφέν ύπό τοϋ Οοηζβ
(Βείυβ σελ. 109) θ ά παρεϊχεν ή μϊν πολυτίμους ειδήσεις, άν μή έλειπον τά
κύρια αύτοϋ μέρη, ή κεφαλή καί οί βραχίονες. Ή άπλή έν τούτοις ποδήρης
έσθής, ό τελαμών τής φαρέτρας καί ή καθόλου παράστασις τοΰ κορμού δεν
κνύουσιν ήμϊν τήν κννηγέτιν Ά ρτεμ ιν, ήν έσεβεν ό ελληνικός λαός.
2) Τοΰτο μαρτυρεί καί ό ΑΙσχύλος διά τή ς τριλογίας αύτοϋ, ήτις ώς
τρίτον δράμα πλήν τής Ά ργους κ α ί Ύ ψιπύλης είχε τούς Κάβειρους (ΪΤ Ο
σελ. 31) καί οί λογογράφοι Άκουσίλαος καί Φερεχύδης (παρά Σχράβ. 10, 247).
3) Οεοεηίακ ΤΗβΜΐιηΐΛ 1ίη£. δ ε ό η ίο . βί οίικίά. σελ. 653 καί 273 καί
Ρτεΐΐβτ-Β οδετί Οηβοΐι. Μ γΐΐιοΐ. 1 σελ. 818. Έ ν επιγραφή τής αμβρου (Οοακί
Καθαρτήριος τελετή
σχέσις τών Φοινίκων πρός τήν νήσον ήμών μετά πολλής πιθανυτητος
διδάσκουσιν, δτι παρά τούτων μειεδόθη ή λατρεία τών Κάβειρων. ·
01 Φοίνικες έτίμων αύτονς ώς προστάτας καί φύλακας τών έν
θαλάσση πλεόντων, ώς τοιοΰτοι δέ τό πρώτον φαίνεται, δτι είσή-
χθησαν είς τήν θρησκείαν τών Λ ημνίων συνδνασθέντες, ώ ς ήτο
φυσικόν, καί σχειισΰένιες πρός τούς προτέρους αύτών θεούς, τόν
“Ηφαιστον καί τόν Έ ρ μ ή ν .
Ή τελετή τών Καβειρίων φαίνεται, δτι έλάμβανε χώραν έν
ώρρ νυκτός εν τινι άλσει παρά τόν ναόν τοΰ Η φ α ίσ το υ .1 Π ερι­
γραφήν τελετής πρός τούς Κάβειρους πιθανώ ς σχετιζομένης παραδίδει
ήμϊν ό Φιλόστρατος.* Κατά ταύτην τελουμένην κατ’ έτος έσβέννυτο
έπί τής νήσου πάν πΰρ καί έπέμπετο είς Λήλον Ιερά ναΰς, ΐν α κομίση
νέον τοιοΰτον άγνόν έκ τής έστίας τής ίεράς εκείνης νήσου. Κατά
τό διάστημα δέ τοΰτο ο ΐ κάτοικοι προσέφερον έναγίσματα καί θυσίας
έπικαλούμενοι χθονίους καί άπορρήτους θεούς. Κ α ί έάν μέν τό πλοϊον
Ιπανήρχετο Λρό τής ένατης ημέρας δέν ήδύνατο νά προσεγγίση,
άλλ’ ύπεχρεοϋτο νά παραπλέη μεχρις οΰ δσ:ον, ώς λέγει 6 Φιλό-
στρατος, τό έ σ π λ εΰ σ α ι γ ε ν η τ α ι, |ΐετά δέ τήν προσόρμισιν διενέμετο
τό πΰρ καί εις τάς έμπύρους τέχνας καί είς τήν άλλην δίαιταν καί
ήρχιζε τοΰ λοιποΰ νέος βίος*
Τ ίς δμως ήτο ό κύριος σκοπός τών Καβειρίων μυστηρίων ; ποία
ή δεσπόζουσα έν αύτοϊς Ιδ έ α ; Α ν ά θ η μ ά τι έκσκαφέν έν τφ Καβειρίφ
Ββΐδβ πίν. 15 άρ. 9) εΰρηται τό έπΐθετον Ι σ χ υ ρ ο ί μετ' άλλων όμοιων* «Θ:οΙ
μεγάλοι, θ εο ί δυνατοί ισχυροί χαί Κασμεΐλε άναξ . . . . » Ά λ λ α όνόματα ιώ ν έν
Λήμνφ Κάβειρων δέν γνωρίζομεν, τά δέ τών έν Σα)ΐοθρρχΐ1 Ά ξ ί ε ρ ο ς ,
Ά ξ ι ό χ ε ρ σ ο ς , ’Λ ξ ι ό χ ε ρ σ α φαίνονται μάλλον άναφωνητιχαΐ έπωνυμ αί
χα ί έπιχλήσεις χαί ούχί πραγματικά όνόματα.
1) Αοοΐιΐ5 Ρδϊΐοοί. Ρ Τ Β ύπό Κίόδεοίε σελ. Ϊ36, άπόσπ. 2.
2) Ή ρ ω ιχ. 710. Τό έν τφ χωρίφ τούτφ «χαθαίρεται.μέν ή Λήμνος χ α ί
κ α θ ' ΐ ν α τ ο ϋ έ τ ο υ ς * γραπτέον κ α θ ’ έ κ α σ τ ο ν έ τ ο ς ή κ α τ ’ έ ν α ­
τ ο ν έτος.
3) Έ τέρα ν τελετήν σχετιζομίνην πρός τούς έν Θεσσαλονίκη Καβείρους
άναφερουσιν ό Κλήμης (Π ροτρεπτ. σελ 13) χα ί ό Ευσέβιος (Εύαγγ. Παρασχ.
2, 3) τήν έξ η ς: ό είς τών τριώ ν Καβείρων ώφειλε νά θανατωθή ύπό τών δύο
άλλων* τούτου γενομένου ή κεφαλή ένειλίσσετο έν πορφυρφ χ α ί έπί χ αλκής
άσπίδος έχομίζετο είς ταφήν, τά δέ γεννητήρια όργανα, ώς σΰμβολον τοϋ μή
υποκειμένου είς θάνατον βίου Ιτίθεντο πρός φύλαξιν εν Ιερά κίστη.
■
 116 Σημασία τών Καβειρίων
τώ ν θ η β ώ ν1 χορηγεί ήμΐν νύξιν περί τούτου. Έ ν αύτφ παρίσταται
ό Διόνυσος ώς Κάβειρος χαΐ παρ' αυτόν παΐς άντλών δι’ οΐνοχόης
έχ τίνος χρατήρος* άλλ’ ένδιαφέρον είναι Ετερον σύμπλεγμα παρά τό
πρώτον συνιστάμενον έχ παιδός Ισταμένου χαΐ θεωροϋντος τό πρός
άριστερά ζεϋγος, τόν Μ ίτο ν χαΐ τήν Κ ρ ά τε ια ν . ΕΙς τόν παΐδα
δίδεται τό δνομα Π ρ α τό λ α ο ς, δι’ ου σημαίνεται βεβαίως ό πρώτος
άνθρωπος, έχ δέ τών δύο άλλων ό μέν* Μίτος* είχονίζει τήν γονιμο­
ποιόν δύναμιν, ή δέ Κράτεια τήν παράγουσαν καί γεννώσαν. Έ κ
τούτων λοιπόν συνάγεται, δτι τά Καβείρια άνεφέροντο κυρίως είς
τήν γένεσιν τοΰ άνθρώπου, ώς τά Έ λευσίνια εϊς τόν θάνατον καί
τήν μέλλουσαν αΰτοΰ ζωήν.
Ή σημασία αυτη βεβαίως δέν προέκυψεν άνευ Εξωτερικής έπι-
δράσεως* είναι έν τούτοις πιθανόν δτι καί ή άρχική δέν έξέλιπεν
Εντελώς, δν χαί μετά τήν είσοδον τοΰ Η φ α ίσ το υ είς τόν κύκλον τών
Κάβειρων πάντως έπήλθεν άλλοίωσις τοΰ άρχιχοΰ περιεχομένου.
Α λη θώ ς γνωρίζομεν,1 δτι έγίνετο έν Λ ήμνφ έορτή καλούμενη Ί ν ύ ν ια
καί τελούμενη πιθανώ ς πρός τιμήν τής Ίνο Ο ς τής γνωστής θαλασσίας
θεότητος, ήτις κατά μαρτυρίαν τοΰ Λιβανίου περιελαμβάνετο είς τήν
χορείαν τών Καβείρων.
Έ ν μεταγενεστέροις χρόνοις προσέλαβον μεγάλην έπίδοσιν τά έν
Σ αμοθρφιη Καβείρια, δπου κατ* έτος έτελειτο μεγάλη πανηγυρις, είς
ήν συνέρρεον πλήθη άνθρώπων έκ διαφόρων μερών τοΰ έλληνικοϋ
κόσμου. ΕΙς ταΰτα άναφέρονται διατυπώσεις τινές περισωθεΐσαι μέχρις
ήμών, δς παραθέτομεν ένταΰθα, Τνα γενικήν τουλάχιστον Ιδέαν τής
λειτουργίας αύτών παράσχωμεν τώ άναγνώστη.
Ή μύησις είς αύτά ήδύνατο νά γείνη κατά πάσαν ώραν τοΰ
Ετους, άλλά προ αύτής ήτο υποχρεωτική έξομολόγησις.χαί έξάγνισις.
Π αρά τοϊς μυουμένοις ύπήρχον διάφοροι τάξεις ώς καί έν Έ λευσΐνι.
Έ μυοΰντο δ’ ού μόνον άνδρες, άλλά καί γυναίκες καί παιδία' μυού-
μενοι δέ έλάμβανον πορφύραν ταινίαν, ήν έφερον μεθ’ έαυτών ώς
περίαπτον, φυλακτήριον άπό παντός κινδύνου.4
1) ΒοκΙιβΓ’· Λεξικ. II 2 σελ. 2538.
2) Τ ής λέξεως τσύτης λέγεται, δει έγένετο παρ’ Ό ρ φ ε Ι χρήστς έπ ί τής
σημασίας τοΟ σ π ό ρ ο ν .
?) Ή σ ύχ. έν λ. Ίνύνια.
4) Ί δ ε Διόδωρ. 5, 47, Πλούταρχ. ’Αποφθέγμ. λαχωνιχ. Ή σύχ. έν λ.
Κσίης, Σχολιαστ. Ευριπίδ. ε!ς Φοινίσσ. 7 χα ί Σχολίασε. ’Απολλ. Ροδίου 1,917 χ. ά.
Διόσκουροι 117
Μ εθ’ δλην τήν φ ήμην τώ ν έν Σαμοθρφτη Καβειρίων, δέν
έπαυσαν άκμάζοντα καί κατά τούς μεταγενεστέρους Ιτ ι χρόνους καί
τώ έν Λήμνω. Ε π ιγ ρ α φ ή τή ς πόλεως τής Ρόδου Καμείρου διδάσκει
άληθώς ήμάς, δτι ταϋτα ύφίσταντο μέχρι σχεδόν τώ ν χρόνοιν τοΰ
Χριστοΰ. Π αρά τό κοινόν τώ ν Σ α μ ο Θ ρ α χια σ τώ ν υπάρχει τοιοντον
καί Δ η μ ν ια σ τώ ν ·1 είναι δέ τά κοινά ταϋτα κοινότητες ή έταιρεΐαι
θρησκευτικαί καταρτισθεΐσαι ενεκα ναυτικοΰ σκοπού, αΐτινες έχουσι
θέσει έαυτάς ύπό τήν υψηλήν προστασίαν τώ ν έν Σαμοθράκη κ α ί
Λ ήμνφ θεών, Ιδιαιτέρως θεωρουμένων ώ ς προστατών κατά τώ ν
θαλασσίων κινδύνων*
“Α ν είς τόν κύκλον τών έν Λ ήμνφ Καβείρων δέον ν ά ταχθώσι
καί οΐ Δ ιόσ κ ουρ οι, ώς πράγματι συνέβαινεν έν Σ αμ οθρφ τη, δέν
δυνάμεθα νά εΐπωμεν* βεβαίως δμ ω ς ή λατρεία τούτων δέν ήτο
άγνωστος, έν Λήμνφ, ά φ ’ ον συχνά άπαντώμεν έ π ί νομισμάτων της
Ή φ α ιστίας σύμβολα προσιδιάζοντα αύτοΐς, ο ΐα είναι ο ί ά σ τέρ κ ς χ α ΐ
ο ΐ π ί λ ο ι . Ή άνάμιξις άλλως τώ ν θεώ ν τούτων είς τούς Κάβειρους
δέν ήτο δυσχερής ένεκα της δμοιότητος την άποίαν έχουσι πρός
τούτους θεωρούμενοι ώ ς φύλακες κ α ί βοηθοί τώ ν ναυτιλλομένων *
Έ ρμης
Π αρά τόν Ή φ α ισ το ν κ α ί τήν "Αρτεμιν δέον ν ά τεθή καί δ
Ε ρ μ ή ς . Ε Ι καί δέν έχομεν ρητήν μαρτυρίαν περί τή ς έν Λ ήμνφ
παρουσίας αύτοΰ, έν τούτοις καί ή εϊς τούς Κάβειρους είσχώρησις
1) Μ ϊΙΙΙιβϋυας. 18 σελ. 331 ά ρ ιθμ . 1 καί 5.
2) Τινές έκ τ ό ν μεμυημένον, ώ ς δ Σκεπτικός Διαγόρας (Διογ. Λαέρτ.
δ, 59) Ανευλαβείς δντες πρσέβατνσν είς Αποκαλύψεις, αΐτινες διήγειρον μέν τότε
τήν άγανάχτησιν τών πιστώ ν (Ά θηναγόρ. Π ρεσβ. π . Χριστιαν. ?, 5), θ ά ήβαν
ομος σήμερον πολύτιμοι είς ημάς Αν έσφζογτο. Τούτο μόνον βεβαίως γνεβρίζο*
μεν, ότι ή μύησις ένομίζετο ώ ς σώτήρισν μέσον κατά τώ ν έν θαλάσση κακών
(Εύσέβ. 1, 10, 14).
3) Αίνιγματώδη παραμένσυστν, δσ α παραδίδει είς ήμας ό Η σ ύ χ ιο ς περί
τών Ά ώ ω ν θ ε ώ ν (ένλ.), οΰς θέλει μετακομιοΟένγας έχ Δ ρ ό μ ο ν είς Σ α -
μοθρρχην ή Λήμνον. "Αγνωστος είναι ή θεσις τού τόπου, τούτο» ούδέ λέγονοι
πιθανά οί θέλοντες νά νοήσωσι δι’ αύτοΰ τόν Ύ π ό δ ρ ο μ ο ν Α ι θ ι ο π ί α ς
τοΰ Πτολεμαίου (4 , 6, 7). Δύσχολον έπίσης είναι νά δεχθώ μ εν,δτι χ α ί ούτοι χατε-
τάσαοντο μϊτοξύ τών Καβείρων.
Η « « β11111111'
Π8 Ε ρ μ ή ς — Βάκχος
, _ , . . . . ^ ^
υυτοΰ υπό την έπωννμίαν τοϋ Καδμίλοι· καί ή Ιδιάζονσα θέσις, ήν *,
είχεν έν τή λατρεία τών Πελασγών, καί τα έπί νομισμάτων σύμβολα Γ
αύτοΰ πείθουσιν ήμάς περί τούτου. ' ,
Ύ π ό ποικίλας Ιδιότητας έλάτρευον αύτόν οί παλαιοί, ώς άγγελον ’ ,
το» Διός χαί τών άλλων θεών, ώς θεόν τοϋ άνέαου, έφευρέτην τής
σύριγγος χαί τής λύρας, ψυχοπομπόν, θεόν τής γονιμότητος και τών.
ποιμνίω ν προστάτην, λόγιον, χερδώον χ.τ.λ. Ύ π ό ποιαν τούτων έγι-
μάιο έν Λ ήμνω ; Καί αί Ιθυφαλλικά! παραστάσεις αύτοϋ έπί νομι­
σμάτων τής γείτονος “Ιμβρου, χαί οί στάχτες χαί ό κριός,* απερ ειχο- *■
νίζονται έπί νομισμάτων τής Λήμνου χαί είς αύτόν βεβαίως πρέπει
νάποδοθώσιν, έπιβάλλονσι νά δεχθώμεν, οτι έλατρεύετο ώς -θεός τής ρ
γονιμότητος καί προστάτης τής κτηνοτροφίας καί γεωργίας
Έ π ε ιτ α δέ ή ΰπαρεις τοιαύτης τινός θεότητος ήτο, δννάμεθα .
νά ε’ πωμεν, απαραίτητος έν Λήμνο), ής οί κάτοικοι διά τό ψιλόν
τοϋ εδάφους από άρ/αιοτάτων χρόνων ήσχολοΰντο είς τήν γεωργίαν.
και χτηνοτροφιαν. * . Γ β ·, . η
I \ ' '
Β άκχος—Α π ό λ λ ω ν —
— ·
Τό εύφορον καί γόνιμον είς οίνον έδαφος τής νήσου ήτο φυσικόν
ενωρίς νά έλχύοη τήν λατρείαν τοϋ Οεοΰ τοΰ οίνου. Μή ληομοτΥ·^···
νώμεν, ότι ό πρώτος τής νήσου βασιλεύς ό μυθικός Θόας λέγεταΓυΙος; Μ'7
τού Βάκχου, καί οτι τή βοηθείφ τούτου σώζεται ή Ύ ψιπυλη, δ^ι1$ρ-."ϊ^ Λ <*·.
μένη ύπό τής Ευρυδίκης.1 Τ ήν κεφαλήν τοϋ Διονύσου είκονίζουσι καί
τινα νομίσματα τής Ή φ α ισ τίας, έφ’ ών άπαντώσιν έπίσης καί τιγ<* ·
τώ ν συμβόλων τών προσιδιαζόντων τψ θεώ τούτψ. ■'
Ό Α πόλλω ν φαίνεται, δτι έκομίσθη είς Λήμνον διά τών Αθηναίων*·
έλατρεύετο δ ’ έν αυτή πιθανώ ς ώς θεός τοΰ φωτός, διότι καί κρήνη τοΰ
Λ υ χ ίο υ Α πόλλω νος άναφέρεται ΰπό τοΰ Σοφοκλέους5 καί έπί νομι-
1) Συχνά παρίσταται ό 'Ε ρμ ή ς έν τή άρχαίρ τέχνη φέρων τόν κριόν ή
έπ’ ώμων ή ν π ο μαλης. Παράβ χα ί Υ ί γ Γ ΐ ο β Ε ε ϋ £ § ι ι γ « 3 0 Γ Ϊ σ ρ Κ θ Γ β 3 ά β η 3 1*»γ{
ρτβσηαβ.
2) Ρ Τ Ο 467 χα ί έξ.
3) Φιλοχτ. 1461.
’ > “Αρης—Ύ π ν ο ς 119
σμάτων είχονίζεται, έπί ένός μάλιστα παρίσταται άκτινωτή κεφαλή τοΰ
Ή λ Ιο υ , δστις πιθανώ ς πρέπει νά ταυτισ θή πρός τόν θεόν του φωτός.
Πενιχρά εΐδησις* διδάσκει ήμάς δτι καί τοϋ "Δ ρ β ο ς, τοΰ θεου
τοΰ πολέμου, ή λατρεία δέν ήτο άγνωστος έν Λήμνψ, μετενεχθεϊσα ϊσως
έκ τής άπέναντι Θρφκης, ήτις άλλως ΰπήρξεν ή κυρία εδρα αΰτοϋ.
Πλήν τής πολυαρίθμου ταύτης χορείας τών έν Λ ήμνψ λατρευο-
μένων θεών μνημονεύεται πρός τούτοις καί ό ’ Γττνος, πρός δν μετέβη
ή "Η ρα καί ύποσχεθεϊσα τήν Πασιθέαν, μίαν τών Χαρίτων, ώς σύζυ­
γον, έπέτχνχε νά άποκοιμίση τύν Δία καί έκτελέση τούς υπέρ τών
Α χαιώ ν σκοπούς αυτής έν Τροία-1 έπί νομισμάτων δέ τής Ή φ α ισ τία ς
είκονίζονται 6 Ζ ευς κ α ί 6 Ζ εύς " Α μ μ ω ν - έξ όργεωνικών δ’ επιγραφών
μανθάνομεν, δτι καί 6 Η ρακλής μεγάλως έτιμάτο έν Λ ήμνψ.
’Οργεώνες
Ουτοι ήσαν θρησκευτική έταιρεία, περί τής έν Λήμνψ ύπάρξεως
·« · >1 ·< Λ.
τής όποιας μανθάνομεν τό πρώτον έξ έπιγραφής άνευρεθείσης προ
'ί.,.'Λ -
Ικανών έτών έν τψ χωρίψ τής Λήμνου Μούδρψ.3 Δυστυχώς δμως έκ
ταύτης οΰδέν πλέον διδασκόμεθα οΰτε περί τοϋ όργανισμόϋ τής έταιρείας
οΰτε περί τής θεότητος, ύπό την προστασίαν τής όποιας ήτο τεταγμένη.
Τό τελευταΐον τοϋτο διηυκρινήθη εύτυχώς διά δύο όργεωνικών έπι-
1) ΓΗΟ IV 307. Τ ύ χωρίον έν τφ ΰλφ έχει ώδε : « ϋίορΗκηΙαβ Εαοβάιιο-
ιηοηίιι*, ηαί άο 8»οη· ιΐβοητιη βσηρεί, α ϊΐ αρυά Λ ϋιβηκΐ ΜλγΙϊ βοΐβτβ 3*εηβ-
οβΓβ ωοΓυηα, ςηοά έκατομφόνια « ρ ρ οΐΐκΐη τ ; βΐ ςαίβ βηϊιη οβηίαπχ 6θ3ΐβα
ϊηίειΐβαβββΐ, Μ&τΙϊ άβ Ιχοτηίηβ βκοπβο*6κΙ χραά ΐηβαΐΑΐη ί β η · · · »· Ό Τϋιηρνί
προέτεινεν έσχάτως, όπως τό άβιανόηχογ ί κείνο *ρ ·4 Α Μ μ ν μ μεταβληθή είς
·ρ ·4 Αϋιοοι, βι’ ού θέλει νά νοήση τούς κατοίκους τοϋ 'ΛΟω μεταξύ τών όποιων
διά τήν γειτνίασιν χα ί τούς Λημνίους· άλλ’ ή μεταβολή δεν πείθει. Ή θυσία
ίχατομφονίων ήν αναφέρει ό Διόφαντος, προσηνέχθη, χαΟ’ α παραδίδει ήμίν ό
Παυσανίας (4, 19, 2) πρός τύν Ί θ ω μ ά τ α ν Δία- Ισως λοιπόν πιθανώ τ.ρον θ ά
μετέβαλέ τις τό&ραά ΑΐΙιβηε3 ε(ς εριυΙ ΙΙΙιοιηβη.
2) Ίλιαδ. Ξ 231. Πεο'ι τής έν Λήμνφ παρουσίας τοΰ Ύ πνου ό Ευστάθιος
λέγει, ότι κατά τινας μέν εύρέθη έχει τνχαίως, χα τ' άλλους δέ έπειδή οί Λή-
μνιοι ήσαν φίλοινοι χαί απόγονοι τοΰ Βάκχου. "Ενεκα δέ τούτου, προσθέτει κατω­
τέρω, παροιμιάζονται ένταϋθα χα ί τά λήμνια χαχά, διότι οίνου όμφορηθεντες
οΐ άνδρες καί ε(ς βαθϋν ύπνον έμπεσάντες έφονευθησαν ύπό τών γυναικών,
3) ΒΟΗ 9 σελ. 43 ά ριθ|ΐ. 8.
ι Iΐ ί» *Ίι ι
 120 Ό ργεώ νες Κοινωνική άνάπτυξιςτών Ιθαγενών καί κληρούχων 121
» --------------------------------------------------

γραφ ώ ν,1 δς έπί τόπου άνεύρομεν καί έξ αιν έμφαίνεται, δτι έφορος άλλων έτι τακτικών καί έκτακτων έπιδομάτων. Έ κ τώ ν είρημένων
τών έν Λήμνφ Ό ργεώ νω ν θεότης ήτο ό Ηρακλής,* τοϋ όποίου έπιγραφών βλεπομεν, δτι ο ί έν Λήμνω Ό ργεώ νες Ιδάνειζον έ χί υπο­
μεγαλοπρεπής ναός, ώς δύναταί τις νά κρίνη χαί έκ τών σφζομένων θήκη, έξ ού φαίνεται, δτι ή έταιρεία ήτο άνεγνωρισμένη κ α ί ύ χό τής
έρειπίων, ύπήρχεν έν Κώμη.1 πολιτείας.1
Έ κ τοϋ δργανισμοϋ τών έν Π ειραιεΐ Ό ργεώ νω ν, πρός σύς βεβαίως
οΰδεμίαν σχέσιν ίξαρτήσεως είχον οί έν Λ ήμνφ, μανθάνομεν, δτι
υπήρχε Ιερευς καί ίερεια έπιμελουμενοι τών θυσιών τών προσφερομένων
έν τφ ναώ ΰπό τε τών έταίρων καί τών ξένων, οΤτινες δμως κατ’ άντί-
θεσιν πρός τους έταίρους, έάν μεν Ιθυον γαλαθηνόν ήτοι μικρός ήλικίας
ζφον ώφειλον νά δίδωσι τή Ιερείρ έπτά δβολούς, τό δέρμα καί όλό-
κληρον τόν δεξιόν μηρόν, έάν δέ άνεπτυγμένσν τρεις δραχμάς, τό δέρμα
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ι Σ Τ .
καί τόν μηρόν.4 όσάχις δέ τό θϋ μ α ήτο βοϋς έπτά όβολούς καί τό
δέρμα. Καί έάν μέν τό θυόμενον ζφον ήτο όρρεν, ίλάμβανε τά δώρα
ό Ιερευς, δν δέ θήλυ, ή Ιέρεια.
Έξελέγετο δ ’ ή Ιέρεια, ήτις είχε μεγαλυτέραν σπουδαιότητα, κατ’
Κοινωνία χα ΐ χοινω νιχή Ανάπτυξις
έτος καί άποχωροϋσα τής αρχής άπετέλει μετά τών όλλων προηγου­
μένως άρξασών σώμα τι, δ έπεμελεΐτο τής λαμπροτέρας διεξαγωγής της
λατρείας. Πλήν τοϋ ίερέαις καί της ίερείας μνημονεύονται έτι καί
άλλοι άρχοντες, ώς Ιερ ο π ο ιο Ι, έ π ιμ ε λ η τ α ί, τ α μ ί α ς καί άλλοι. Τό εύφορον έδαφος της νήσου κ α ίτό · έμπόριον, δχχρ διβνήργουν
Ή έταιρεία, ϊνα έπαρκή είς τάς άναγκαίας δαπάνας, είχε κοινόν ο ί Λ ήμνιοι παρεΐχον πάντοτε άρκοϋσαν είς αύτους ευημερίαν. Δ ιά τής
ταμεϊον, είς δ έκαστος τών έταίρων κατέβαλλε ποσόν τι πιθανώ ς κατά έγκαθιδρύσεως δέ τώ ν κληρούχων έγεννύθη μείζων πνευματική άνά-
μήνα. Οΰτως άπετελεΐτο κεφάλαιον έταιρικόν αύξανόμενον καί δ ι’ πτυξις. Βεβαίως ή διαίρεσις τώ ν κατοίκων είς δυο αύστηρώς διακρατο-
μενας τάξεις, τούς κληρούχους καί έγχωρίους, παρη μπόδιζε π ω ς τό
έργον τής άναπτυξεως. Μ εθ’ δλον δμω ς τόν περιορισμόν τούτον τών
1) Ταύτας έδημοαιεύσαμεν τό πρώτον έ ν τ φ ΰπ* άριθμ. 7339 φύλλφ τής Ιθαγενών ούτοι δέν ήσαν άπλώς άχρηστον πλήθος συμβαλλόμενοι,
«Ά μαλθείας» κατά Ιανουάριον τοϋ 1902, όπόθεν έ χ χ λ έ φ α ς μετεδημοσίευσεν τουναντίον διά τής Ιργασίας αύτών είς την έν γένει πρόοδον καί άκμήν.
αμεταβλήτους έν τφ XV τόμφ τής Ββναο (303 Εΐυάοβ Οτοσςυβα ό Ά λ. Έ μ μ .
Εΐδομεν |ν τοΐς έμπροσθεν δτι 6 φόρος τον όποιον κατέβαλαν
Κοντολέων χωρίς νά πρόσθεση &ν ούχί τδ όνομα ημώ ν αλλά τουλάχιστον την
έφη μερίδα, έξ ής έσυλησεν αΰτάς. ούτοι τφ 452 τοίς Ά θ η ν α ίο ις άνήλθεν είς έννέα τάλαντα, ποσόν δηλ.
2) Ή είχασία τοϋ αοφοϋ αρχαιολόγου ΠβΙη&οΗ (ΟΗτοπΐςαΜ ά’ Ο πβηΙ τό όποιον, έάν υπολογίσω μεν την σχέσιν τοΰ τότε νομίσματος πρός τό
σελ. 138) καθ' ήν οΐ έν Λήμνφ Ό ργεώ νες διετέλουν ύπό τήν προστασίαν τών σημερινόν, άναβαίνει είς 400,000 περίπου δραχμών. Τ ό ποσόν δέ
Κάβειρων δέν άποδιιχνΰεται όρΟή, έχτός δν νεώτεραι έπιγραφαί άποχαλύψωσιν τούτο έξήγετο έκ τών θυλακίω ν μόνον τώ ν έγχωρίων, δθεν έπεται, δτι
ή μϊν χα ί δλλας έν Λήμνφ όργεωνιχάς έταιρείας ύπ’ άλλοις θεο ίς τεταγμένας.
εύ ρίσκοντο είς άκμαίαν γεωργικήν κ α ί έμπορικήν χατάσταστν.
3) Ά νααχαφαΙ έν τή θέσει τούτη, φερούση μέχρι τοϋβε τήν αύτήν δνομα-
σίαν, πάντως θάποκαλύψωσιν σπουδαίας έπιγραφάς χ α ί άλλα μνημεία τής άρ- Π λήν δμω ς τούτου είχον καί άλλα βάρη, δ ιότι ο ί Α θ η ν α ίο ι
χαιότητος. είσέπραττον παρά τώ ν συμμάχων καί τάς ά ττα ρ χά ς ΰπέρ τοΰ έν Έ λ ε υ -
4) Ε ίνα ι περίεργον, ότι ή αύτή συνήθεια κρατεί χα ΐ μέχρι σήμερον έν
Λήμνφ· δσάχις δηλ. πολίτης τις προσκαλέση Ιερέα, Χνα τελέση λειτουργίαν έν
έξωχκληοίφ, όπότε άπαραιτήτως σφαγιάζεται χα ΐ άμνός τις, ΰποχρεοϋται πλήν 1) Καθόλου περί Ό ργεώ νω ν παράβαλε τό άξιάλογον εργον τοΟ Γοαοπτέ
άλλων νά προσενέγχη τφ ΙερεΙ χαΐ τόν έτερον τουλάχιστον τώ ν μηρών τοϋ άμνσϋ. « Β « β ΜβοοίιιΙϊοω τώΐςίβαββσ <& « 1μ Ο γκ α Ρετϊβ 1873 ».
 > Ή ·1 « '
.?*ΓΓνν > '
122 Κοινωνική άνάπτνξις ιώ ν Ιθαγενών καί κληρούχων
—_ " " Τ
σΐνι Ιερού Τό ποσόν τούτο διά τό έτος 328 άνήλθε είς 414 μ ^ δ ίμ ^ Μ & ^ ’.’Λ
κριθής, σίτου δέ περίπου 47.* ’ > ί}"* φ ΐ
Ε ίνα ι αληθές, δτι διά τής έγκαθιδρΰσεως κληρούχων περί τμ |ΐίστκ *“· ^
τοΰ 5<λ> αιώνος θ ά έπήλθε πάντως κλονισμός τις μεταξύ τών έγχωρίων·|!'^! '·.
διά τούτο δέ βλεπομεν έλαττοϋμενον άπό τού 447 είς τό ήμι^υ 'τ 0 ν |" ς 1.ι ·
πρότερον φόρον. Π ερί δέ τά τέλη τού 4°» αιώνος ό άμεσος ο ύτος,β ^ς^ ^
χρήματα φόρος μετεβλήθη είς έμμεσον* είσπραττόμετον κατ’ ε|Ιχασία|(. ^ Κ αι ή παραγωγή δέ καθόλου τής νήσου φαίνεται, δτι δέν ήτο
τού ΚόίΐΙεΓ1 έκ τής πωλήσεως τής λ η μ ν ία ς γ ή ς . ' .V" ' *
Ο ί ιθαγενείς λοιπόν δέν ήσαν δουλικός ΰγκος ούδεμίαν φ οη ή ^' Λ*
έχων έπί τών εσωτερικών τής Λήμνου πραγμάτων. Ή ευπορία ή
προερχόμενη διά τής εργασίας αυτών, ή έκ τών κληρούχων ’μεταήι-,'’/·
δομενη αύτής ήμέρωσις παρήγεν έν αύτοΐς τοιαύτην άνάπτυξιν, ώστε^ 'ι'
άρχομενου ήδη τού 4°υ αίώνος βλέπομεν αυτούς πολιτικώς συντεταγ-·,· ' σίτος, τών όποίων τήν έτηοίαν παραγωγήν διά τό έτος 328 π. X.
μένους, έχοντας βουλήν καί συνέλευσιν τού δήμου, τελούντας Αγώνας- !>.
δημοτελεΐς καί παρέχοντας προξενιάν καί ατέλειαν. . V; |· ;|| ί.
Κ αί τοιαύτη μέν ή κοινωνική κατάστασις τών ιθαγενών, δέ ν | .! ,
καλύτερον Οέσιν. Έ λ εύθερ όι·. ί Λ 'ν
διά τών κτημάτων, τά
■ μή πάντες, χα ί έν ’/
καί διά τής ύπερόχου αύτών μεταξύ τών λοιπών Λημνίων θέρΙκος·^,,1^
προήχθησαν ενωρίς είς πρόοδον καί ακμήν μεγάλην. Τό άγαλμά;
Λ η μ ν ία ς ’Α Θ ηνδς4 έκ τών άριστουργημάτων τού Φειδίου, υπερώοι
άνήγειραν έν Ά κρο πόλει, ή επανειλημμένη μνεία άγώνων έν; Λ ήμνφ
ή τέλεσις Διονυσίων καί αΐ παραστάσεις δραμάτων6 καί -,τά δίίαμ
μαρτνροΰσι περί τούτου. Πρός τούτοις άναφέρεται καί γυμναρία "
1) ΟΙΔ ΙΠ 3υρρ1. 834 1>.
2) ΠΙΑ I 238 στίχ. 15 καί έξ. καί θοι>χυδ. 7, 28.
3) Μιΐ&βίΙ. 5 σελ. 208 καί ΟΙλ Π 737.
4) Παοσαν. 1, 28, 2. Τό άγαλμα ήτο έκ χαλκού κατεσκτυαομένον >μά
αμέσως μετά τά Προπύλαια όλίγον προς τάρισττρά έστραμμένον πρός
δον τής 'Αχραχόλεως. Ή θεά παρίστατο κρατούσα διά τής μιάς
κράνος, διά δέ τής έτέρας στηριζομένη έπιχαρίτως έπί τού δόρατος. Τ ι
Ρ
στουργήμαχος τούτον έσώθηααν ευτυχώς αντίγραφα έν Δρέσδη καί
Β ο να νή .
5) ΟΙΑ Π 592 καί ΙΠ 318 κ. ά. 1 :(
6) ΒΟΗ 9 σελ, 45 άριθμΐ 8 χαί 5 καί 17 σελ. 127 άριθμ. 8. '*■
7) «Ν. Η μέρας» άριθ. 1348. 1 ' Λ |ί
Ρ
Π αραγωγή τής νήσου 123
καί άγωνοθέτης,1 είς δν, ώς λέγει τό ψήφισμα, Ανατίθεται νά έπιμεληθή
τής άν αγορεύσεως τοΰ έπαίνου καί τοΰ στεφάνου, δν άπένειμεν ή πόλις
τών Ή φ αιστιέω ν πρός τινα έκ τού δήμου Ά χαρνώ ν. 'Λ γώ νες λοιπόν
παντοειδείς, Διονύσια και δραματικοί παραστάσεις, γυμνασίαρχοι καί
άγωνοθέται, στρατηγοί καί άγορανόμοη πάντα ταϋτα προδίδουσιν
εύμάρειαν κοινωνικήν, προαγωγήν καί ευημερίαν ού τήν τυχοΰσαν.
άσήμαντος. ΕΤδομεν ήδη έν τοϊς έμπροσθεν, δτι ό οίνος τής Λήμνου
έν άρχαιοτάτοις χρόνοις μετεκομίζετο είς τήν άντιπέραν τρωικήν παρα­
λίαν· καί μετά ταΰτα δέ έπί τών Ιστορικών χρόνων ήσαν περφοητοι
αί άμπελοι αυτής.* Ε π ίσ η ς πεφημισμένοι ήσαν οί κύαμοι αυτής·* Τά
κύρια δ ' δμιυς γεωργικά προϊόντα τής νήσου ήσαν ή κριθή καί ό
δυνάμεθα κατά πιθανήν προσέγγισιν νά ΰπολογίσωμεν.
Π ράγματι εΐπομεν ήδη, δτι α ί είς Ε λευσ ίνα κομισθεΐσαι κατά
το έτος τούτο άπαρχαί άνήλθον είς 414 μεδίμνους κριθής, 47 δέ σίτου.
Έ ά ν αί διατάξεις,4 δι’ ών έκανονίζετο τό καταβλητέον ποσοστόν, ΐσχυον
αί αύταί καί έπί τών χρόνων τούτων, τότε έχομεν όλικην παραγωγήν
κριθής μέν 248,400 μεδίμνους, σίτου δέ 50,400, ήτοι έάν άναγάγωμεν3
τούτους είς σημερινά συνήθη έν Λ ήμνφ κοιλά, κριθής μεν 315,000
περίπου, σίτου δέ 72,000. Τ ά ποσά δ ’ δμω ς ταΰτα δέν άντιπροσω-
πευουσι τήν κατά μέσον $ρον έτησίαν παραγωγήν ύπολειπόμενα πολύ
τού πραγματικού, διότι είναι γνωστόν, δτι κατά τό 328 φοβερά σιτο­
δεία έμάστισε τήν Ε λλάδα, ώστε νά τριπλασιασθή ή τιμή τοΰ σίτου.*
Ί ν α δέ νοήαωμεν πόσον κατώτερα ήτο ή παραγωγή τοΰ έτους τούτου,
αρκεί νά παρατηρήσωμεν, δτι ή Α ττικ ή , ήτις παρήγε συνήθως έτησίως
2,400,000 μεδίμνους, άπέδωκε τότε μόνον τό εν έκτον.7
1) ΟΙΛ Π 592.
2) ’Αριστοφ. ΕΙρήν. 1162 καί Εχολιαστ. αύτόθ.
3) Α θηναίος 8, 366 Ε.
4) ΒΟΗ 4 σελ. 225: « άπάρχεσθαι Α θηναίους άπό τών έχατόν μεδίμνων
χριθών μέν μή έλαττον ή έχτέα, πυρών δ έ . . . . μή {λαττον [ή] ήμιεχτέα».
5) Οηε<άι. αηά Βδιη. Μ βίτοίορβ ύπό Νίβββη έν τ φ Η αηάδυοίι τού I.
ΜΟίΙβτ I « λ . 843.
β) Ί δ β 3ο1ι*ίβΓ Ο βιηοιΛ . Ι Π σελ. 268 χ α ί ΜίΙ&βϊΙ. 8 σελ. 211 καί έξ.
7) ροροΐιά 8ΐε*1·ά*υ4Η. ά. ΑίΗβη. I 97 χα ί έξ.
 124 Μέτρα χατά τών άκρίδων

"Ε νεκα τη ς π ερ ί τη ν γεω ργία ν ασχολίας είχον λά βει οΐ Λ ή μ ν ιο ι

αυστηρότατα μέτρα κατά τ ή ; φ οβερός πληγής αύτής, τώ ν άχρ ίδω ν.
’Λ λ η θ ώ ς γινώ σχομεν, δτι£ χα σ το ς πολίτης ΰπεχρεοΰτο δ ια νόμου ν ά
φονευση κ α ί φέρη πρός τούς άρχοντας ώ ρισμένον ποσόν έξ αύτών.
Κ α ί τά π τη ν ά δ ’ έχεΐνα, τά ό π ο ια χ α ί σήμερον άχόμ η έν χα ιρ φ έ π ιδ η -
μ ία ς ά χρίδω ν είδωλολατριχώς σεβουσιν οι Λ ή μ ν ιο ι χαλοΰντες α ύ τά Κ ΕΦ Α Λ Α ΙΟ Ν ΙΖ'.
ά γ ,ιο ιτο ύ λ ^ α , χα ί είς ταΰτα άπένεμον τιμ ή ν οΐ π α λ α ιο ί διά τήν μεγά-
λην καταστροφήν, ή ν έπροξένονν εϊς α ύ τά ς.1
Π ερί τής χαλλιεργίας τής κτηνοτροφ ίας ούδέν άπολΰτως γ νω ρ ί-
ζομεν, είναι ομω ς πιθανόν, ώς φ αίνεται άλλως χ α ί έχ τώ ν άνίσων μερί- Γ ρ ά μ μ α τ α χ α ί τ έ χ ν α ι
δω ν τώ ν άπ αρχών τής Μ υρίνης καί τής Η φ α ισ τ ία ς , δ τι μάλιστα εις τό
βορειοδυτικόν τή ς νήσου μέρος, όρεινόν καί όλιγώ τερον κατάλληλον
εις γεω ργίαν, ήσχολοΰντο π ιθ α νώ τα τα ο ΐ κάτοικοι είς αύτήν.*
Έ κ τώ ν σπουδαίων έπίσης προϊόντω ν ή ν κ α ί ή λ η μ ν ία καλου- Λ ό γ ιο ι
μένη γ ή , ή ς έποιοϋντο χρήσιν έν τή φαρμακευτική κ α ί έν τή βιομ η­
χανία ώς χρωστικής ούσίας.5
Έ χ τώ ν Λ ημνίω ν, οΓτινες έθεράπευσαν τά ς Μ ούσας 6 π α λ α ιό -
τερος είναι δ Ά ν τ Λ ο χ ο ς · ούτος έξη κατά τό ν 5 ου χ . X . αΙώ να, κ α ί
δ,τι π ερ ί αύτοΰ γνω ρίζομεν είναι, δ τ ι έ φ ιλ ο ν ίκ ε ι τ φ Σ ω κ ρ ά τ ε ι.1
1) Π λίν. Η . Ν . 11, 35, 5.
Φαίνεται, δ τι ήτο είς τώ ν σοφιστών, οΓτινες κ ατά τούς χρ όνους έχεί-
2) Π εριεργίας χάριν άναφέρομεν τό έξής, δπερ άρυόμτθα έκ τοΟ Ά ρ ι-
στοτέλους (Π ερί τά ζ φ α Ιστορ. 3, 20). Έ κ τώ ν άρρένων ζφ ω ν, λέγει, ούδέν φέρει νους είχον πλημμυρήσει τά ς Α θ ή ν α ς.
γάλα· έν τούτοις ύπάρχουσί τινα παραβαίνσντα τόν νόμον το ύ το ν οΰτω- τράγος Έ τ ε ρ ο ς έκ Λ ήμνου συγγραφεύς είνα ι ύ Α π ο λ λ ό δ ω ρ ο ς , δστις
τις έν Λ ήμνφ ϊφερεν έκ τώ ν δύο μαστών, οΰς έχει π α ρ ά τό αΐδοΐσν τοσοϋτον συνέγραψεν έργον ττερί γ ε ω ρ γ ί α ς κ α ί ψ ι λ ή ς κ α ί ιτ ε φ υ τ ε υ μ ό ν η ς ,
γάλα, ώστε παρεσχευάζετο έξ αύτοΰ τυρός, τό αυτό δέ συνέ βαίνε κ α ΐεΐςτά ά ρ ρ ε ν α συνιστώμενον ύπό τοϋ ’Αριστοτέλονς* εϊς τούς έπ ιθ υ μ ο ΰ ντα ς νάσχο-
τέκνα τά όποια βι* όχείας τούτου έγεννήθησαν άλλά προσδένει δ Σταγιρίτης,
ληθώ σι περί την γεω πονίαν καθόλου.
τ ά μέν τοιαϋτα ώς σημεία νομίζονται, έπειδή χα ί είς τόν Ιδιοκτήτην τούτου
έχρησμοδότησαν δ θεός, δτι θ ά γείνη πλούσιος. Κ ατά τόν 2<” χ α ί 3°ν μ , X . αΙώ να ήκμασεν ή ο ίκ ο γέν εια τώ ν
3) Π ερί ταύτης δ ιά μαχρών θ ά χάμωμεν λόγον έν τψ Β '. τεύχει. Φιλοστράτων, ήτις παρέσχε τό μοναδικόν φ α ινόμ ενον ν ά χορηγή ση
ή μ ΐν τέσσαρα μέλη αύτής π ά ντα έξαρθέντα υπέρ τούς σ υγχρόνους κ α ί
άθάνατον καταλιπσντα μ νήμ ην διά τώ ν λ α μ π ρ ώ ν σ υ γ γρ α μ μ ά τω ν
αύτών.
Ό πρώ τος Φιλόστρατος ήτο υΙός Β ήρου κ α ί έξη κ α τά το ν
μ. X . αΐώ να.5 Δυστυχώς άλλας είδήσεις π ερ ί τοϋ β ίο υ α ύ το ΰ δέν

1) Ά ριστβτέλ. π α ρ ά Διογέν. Λ α ερ τίφ Π 46 κ α ί V I I I 49.

?) Ά ριστοτέλ. Π ολιτιχ. 11 Π α ρ ά β . χ α ί Ο ύάρρω ν. Η . Γ. I 18 κ α ί το ύ ς έ χ
τούτου άντλήσαντας Κ ολουμέλλαν χ α ι Π λίνιον.
3) Ό Σουΐδας λέγει, δτι ίζ η έπ ί Ν έρω νος ΐ δ 4 - 68 μ . X .), ά λλ’ ή εϊδησ ις,
δτι ό υιός τούτου ήχμασεν έπ ί Γ ευήρου (193— 211 μ . X .) δέν σ υμ β ιβ ά ζετα ι.
 φιλόστρατός ό Βήρου
εχομεν, τούτο μόνον γινώσχοντες, δτι υπήρξε σοφιστής δξασχήσας τδ '
δργον τοΰτο δν Ά θή να ις, δπου χατά τούς χρόνους τούτους ή άναγεν-
νηθεΐσα σοφιστική διετέλει δν άχμή.
Έ χ τών συγγραμμάτων αύτοϋ έσώθη μέχρις ήμών δ διάλογος
Ν έρω ν,' τιι δέ λοιπά,* άπερ όποδίδονται αύτφ άνήχουσι πιθανώ ς τφ
τρίτψ Φιλοστράτω. Περιέχει δέ τό διασωθέν συγγραμμάτιον διάλογον
τοϋ Λημνίου Μενεχράτους πρός τύν στωιχόν φιλόσοφον Μουσώνιον
Τ ο ύ φ ο ν περί τής ύπό τοΰ Νέρωνος μελετηθείσης τομής τοϋ Ίσ θ μ ο ΰ ·
τής Κ ορΐνθου. * I ·'<$
Υ πέρτερος τού πατρός ύπήρξεν ό υΙός αύτοϋ Φ λαύιος* Φιλο’-,',
σ τρ α τό ς, δστις δγένετο δχ τών διασημοτέρων σοφιστών τών χρόνων *" ",
ίχείνω ν.4 Τάς πρώτος σπουδάς αύτοϋ είναι πιθανόν, δτι έκαμε παρά *' V
.'··■·■ 4 . ’ περιηγήθη πολλάς χώρας τοΰ “Ρωμαϊκού κράτους, οΙον τήν Συρίαν
πρός τήν μαρτυρίαν τούτην χα ί είναι πιθανόν, ότι ή άχμή τοϋ πρώτου Φιλο- ] ,
στρατού πίπτει είς τόν 2ον αΙώνα. Π ρός συμβιβασμόν τής άγτιφάσεως ταύτης ·; Γ|,,' ί
προτείνει ό Κ πγεβι (έν τφ προοιμίφ τοϋ διαλόγου Ν έ ρ ω ν ο ς ) Άιόρθωσιν, ήτις 1 ,ί|'«·
θυσχολως «ραίνεται ήμϊν άποόεχτή. Ή μ ϊίς θ ά προετιμώμεν άπλούστκρον νά μετρ-
βάλωμτν τό Ν έ ρ ω ν ο ς είς Ν ε ρ β α .
1) Έ ν ε χ α τσϋ διαλογιχοϋ χαραχτήρος αύτοϋ έτάχθη μεταξύ τών σιητγραμ-'’ ί
μάτων τοϋ Λουκιανού. Π αράβ. ΟάππΙ Οτϊαεά. Ιά ΙΙ«ηΙατ£. ίχ δ . 3η σελ.
2) Ό Σσυΐδας (εν λ.) λέγει τά έξης: « έγραψε λόγους πανηγυριχούς
στους χα ΐ λόγους Έλενσινιαχοΰς δ', Μελετάς, Ζητούμενα παρά τοΐς ρήτορς^/'
"Ρητορικός άφορμός, Π ερί τοΰ ονόματος, ίσ τι δέ πρός τόν σοφιστήν Α ντίπατρον,;
Π ερι τραγφδίας βιβλία γ ', Γυμναστικόν, ίστι δέ περί τών έν Ό λυμπίρ
μενών, Λιθογνωμιχόν, Πρωτέα, Κύνα ή σοφιστήν, Νέρωνα, Θεατήν, τς
μ γ' χ α ΐ χω μφδίας ιδ' χα ΐ έτερο πλεΐστα χα ί λόγου άξια >.
3) Ε ν επιγραφή έπ’ έσχατων άνευρεθείση έν Ή φαιστίρ, ήν έδημοσιεύσαςί
μεν έν τή «Ν. Ή μέρφ» μνημονεύεται Φιλόστρατός (Λεύχιος Φλαύιος) τις Ιερεύς·||
τηΐι Πίιηοι/ντηιι
τού "Ηφαίστου, ·Τνηι
είναι λ*
δ’ λ·»α\λ δύσχολον
όμως λτΐΜΑΐ<%« τά .ΤΜ —
ιΐπ η τις, δν πρόχηται .περί
. . * ..XI _ ίΐ
μέλογςτ.^!
τής οίχογενείας τών Φιλοστράτων. Π ρός τούτοις Φιλόστρατός (Λ. Φλαύιος) τ^ς Λ
Στειριεύς άναφέρεται ώςάρξας έν Ά θήναις χατά τό έτος 282/3 μ-Χ . (ΟΙΑ Π Ι ·;|·Γ·
1202). ' Ί φ ψ
4) Ό Ευσέβιος χα ί ό Ιεροκλής χαλούσιν αυτόν Α θ η ν α ί ο ν, ό τ ι δ ' ό μ ω ς , Ι
είναι Λή μ νιος «ΐχοδείχννται έχ τών συγγραμμάτων αύτοϋ, πολλαχσν τών οποίων* ρ
ό Ιδιος διαρρήδην μαρτυρεί περί τής έχ Λήμνου χαταγωγής αύτοϋ. Ο ντα χ α ΐ *"3
δν μή λάβω μεν ό χ’ οψει τήν 70ήν έπιστολήν (ένθα ρητώς λέγει ότι είναι ΛήμτιΟς) "
ήτις δεν είναι βέβαιον, δν πρέπη νάποόοθή τ φ δεντέρφ ή τρίτφ Φιλοσ
έχ τών χωρίων Ά πολΖαν. (268) χ α ί Β. Σοφιατ. (515) άοφαλώς έξάγτται,
Λήμνος άπήρξεν ή πστρίς αύτοϋ.
■ 1
Φλ. Φιλόστρατός 127
τώ πατρ! αύτοϋ, επειτα δμως ηχούσε χα ΐ ολλωγ, τοϋ Πρόχλου, Α ν τ ι­
πάτρου χαΐ Ιπ π ο δ ρ ό μ ο υ .1 Διελθών δέ πάντα τα στάδια τής σοφιστικής
έδίδαξε πρώτον έν Ά θ ή ν α ις, επειτα δέ μετέβη είς “Ρώ μην, ένθα διά
τής μεσολαβήσεως τοΰ φίλου χα ΐ διδασκάλου αύτοϋ Α ντιπάτρου παι­
δαγωγού τών τεχνών τοϋ τότε αύτοχράτορος Σ επτιμίου Σευήρου
δγνώρισε τούτον καί συνεδέθη ατενώς πρός τήν οίκογένειαν αύτοϋ
καταταχθεις έν τή χορείφ έκείνη τώ ν ρητόρων, σοφιστών χα ΐ γεωμε-
τρών, ήτις έκόσμει τήν αύλήν τής αύτοκρατείρας Ιο υ λ ία ς Δόμνης.1
Τοσαύτη δ’ ήτο ή πρός τόν Φιλόστρατον ύπόληψις τής βασιλίδος,
ώστε πρός τούτον έστρεψε τό βλέμμα, δτε ήθέλησε νά συγγραφή δ
βίος Απολλώνιου τοΰ Τυανέως.
Έ κ διαφόρων χωρίων τώ ν συγγραμμάτων* αύτοϋ έξάγεται, δτι
καί την Κελτικήν έν συνοδεία τοϋ αύτοχράτορος. Ά ν δέ μετά τόν
θάνατον τής αύτοκρατείρας χατέλιπε τήν “Ρώ μην, δέν γνωρίζομεν, έν
τούτοις είναι πιθανόν, δτι περί τά τέλη τοΰ βίου αύτοϋ παραταθέντος
μέχρι τής βασιλείας Φιλίππου τοϋ Ά ρ α β ο ς (244— 249 μ. X .) έπανήλ-
θεν ό Φιλόστρατός είς Α θ ή ν α ς.
!·.' ί ' Συγγράμματα τοϋ Φιλοστράτου άναμφισβητήτως άνήκοντα αύτφ
έ' είναι ο ί Β ίο ι Σ ο φ ισ τώ ν καί Τ ά « Ις τό ν Τ υ α ν έα Ά π ο λ λ ώ ν ιο ν .
*■ Έ ν τφ τελευιαίφ τούτφ περιέγραψε τόν βίον τοΰ Άπολλωνίου,
δστις ήχμασεν ένα περίπου αΙώνα πρό αύτοϋ καί άνήκεν είς τούς
'
παραδόξους Ιχείνους θαυματοποιούς τής Ανατολής, οΓτινες χωρίς νά
έμβαθύνωσιν είς φιλοσοφικός ζητήσεις δκάλαυν ί αυτούς φιλοσόφους.
Π εριηγηθεις ό Α πολλώ νιος τήν Ά π ω Α νατολήν καί λαβών γνώσιν
τής θεοσοφίας τών Μ άγων, Βραχμάνων, Γυμνοσόφων κ.τ.τ. άπέλαυε
φήμην αγίου και θαυματουργού και ήξιοϋτο καί θείας τιμής, περί ού
μαρτυρεί ή εΐκών αύτοϋ, ήν ο Σευήρος έστησε μετά τώ ν τοΰ Χριστού
καί Ό ρ φ έω ςέν τφ Ιερφ τών Λαρητων.4
Τήν συγγραφήν τοϋ έργου τούτου εϊδομεν, δ τι άνέλαβεν ό φυγό­
στρατος κατ’ έπιθυμίαν τής αύτοκρατείρας, ήτις πιθανώ ς ήθελε διά.
1) Β. Σοφιστών (Κ»3, Π07, 017.
2) ’Απόλλων. 5 χα ί Β. Σοφίστ. 622.
3) Β. Σοφιστ. 470 χ α ί 020.
4) Λαμπρίό. Β. Ά λ«ξ. Σευήρου 28. Τ ή ς «ίχόνος τούτης άντί τυχών θ α
παρά Βλοπι·1*1*γ Ώ κύπχι. άριθ. 115.
''■ * · : '· ' Υ 'ϊ' '
■-* ^ .1 ίέ'.Μ^.- . ^.ό» .* Ά Λ I ·1.·ιΙ·»1>ιΐΐΜ«. .
 128 Φλ. Φιλόστρατος
τούτου νά δημιουργήση άντίρροπον χατά τοΰ Χριστιανισμού ρεΰμα,-
αύτός δ ’ 6 Ιδιος έπεθύμει, δπως διά τούτου χαταδειχθή ή έξοχότης της
πυθαγορείου φιλοσοφίας χαΐ τής τών Ιν δ ώ ν , έν ή έξεΐχεν ό Α π ο λ­
λώνιος.1
Ά συγχρίτω ς μείζονος σημασίας είναι τδ έτερον τών έργων αύτοΰ,
ο ί Β ίο ι Σ ο φ ισ τώ ν. Έ ν τούτω άφηγεϊται συντόμως τόν βίον χα ΐ τών
άρχάιοτέρων άλλά κυρίως τών συγχρόνων αύτφ σοφιστών. Έ ν τέλει τοΰ
έργου αύτοΰ λέγει, δ ιι παρέλιπε τόν βίον τοΰ τρίτου Φιλοστράιου
χαΐ άλλων τινών φιλίως διαχειμένων αύτφ. Ε ίνα ι δέ τό έργον τοΰτο
τοΰ Λημνίου σοφιστοΰ ή μόνη χα ΐ σπουδαιοτάτη πηγή διά τήν Ιστο­
ρίαν τής σοφιστικής τών χρόνιαν έχείνων.
Έ κ τών άμφιβόλων συγγραμμάτων τοΰ Φιλοστράτου, τοΰ Ή ρ ω ι-
χοΟ, Γ υμναστιχοΟ χα ΐ τών Ε π ισ τ ο λ ώ ν , τό δεύιερόν σχεδόν βέβαιον
είναι, δτι άνήκει αύτφ, μεγάλη δ ' έπίσης πιθανότης υπάρχει χαΐ περί
τοΰ πρώτου. Διά τοΰ Γ υ μ να σ τιχο Ο ήθελεν δ συγγραφεύς νά έμβάλη
είς τούς ένεκα τής πολυτελείας χα ΐ άχολασίας έκχαυνοιθέντας τότε νέους
έρωτα πρός τήν γυμναστικήν* πρός τούτοις έν αύτφ έχομεν πολυτίμους
πληροφορίας περί τής τελέσεως τώ ν Ό λυμ πια χώ ν άγώνων χα ΐ περί
τών διαφόρων εΙδών τής γυμναστικής. Έ ν δέ τφ Ή ρ ω ιχ φ , δοτις
άποδίδεται έπίσης χαΐ είς τόν τρίτον Φιλόστρατον γίνεται λόγος έν
διαλέξει άμπελουργοΰ τίνος τής Θρφχιχής Χερσονήσου πρός τινα (κ
Φοινίκης ναυτίλον περί τών δμηρικών ήρώων.
Έ κ τών Ε πιστολώ ν (7 3 τόν άριθμόν) μέγα μέρος δέν προσι­
διάζει βεβαίως τφ χαρακτήρι τοΰ Φλανίου Φιλοστράτου, δτι δ* δμως
τινές τούλάχιστον άνήχουσι τοΰτφ είναι πιθανόν.
Έ ν γένει δέ περί τοΰ λεχτιχοΰ αύτοΰ όμιλών ό Φ ώτιος λέγει, δτι
είναι τ ή ν φ ρ ά σ ιν σ α φ ή ς έ π ιχ α ρ ίς τ« χ α ΐ ά φ ο ρ ισ τ ιχ ό ς χ α ΐ βρύω ν
γ λ υ χ ύ τ η τ ο ς χ α ΐ τ ώ ά ρ χ α ΐσ μ φ χ α ΐ ταΤ ς χ α ιν ο π ρ ε π ε σ τ έ ρ α ις τώ ν
σ υντά ξεω ν έ μ φ ιλ ο τ ιμ ο ύ μ ε ν ο ς , ό δέ ΚβχχίΓ, δστις έξέδωχε τά
άπαντα αύτοΰ ούιωσί χαρακτηρίζει αύτόν. « Ό βίος τοΰ Άπολλωνίου
έπί πολλούς αΙώνας ιΓλκυσε τήν προσοχήν τών θεολόγων, ούδ* έπιτρέ-
πεταί τινι έπιθυμοΰντι τής άρχαίας θρησκείας καί πλαστικής νά λάβη
πείραν ή στέρησις τοΰ βιβλίου τούτου ώς χα ί τοΰ Ή ρω ΐκοΰ χαί
Γυμναστιχοΰ.*
1) ΚκγββΓ Προοίμ. είς 'Λπολλών. VI χ α ί V II.
2) Τ ά ύπό τού ΣσυίΛα άναφερόμενα συγγράμματα τοΰ Φλ. Φιλοστράτου
είναι « Μελετάς Έ πιστολαί έρωτιχαί, Είχόνες ήτοι εχφράσεις δ’, Διαλέξεις,
Φιλόστρατος δ Νερβιανοΰ χαί Φιλόστρατος ό Δ / 129
Γαμβρός τούτου χατά τόν Σ ονΐδαν έγένετο 6 τ ρ ίτ ο ς Φ ιλ ά ·
σ τρ α τό ς, τοΰ δποίου δ πατήρ ώτομιίζετο Νερβιανός χα ί ήτο, ώς
φαίνεται, άνεψιός τοΰ Φλ. Φιλοστράτου. Γεννηθείς περί χά τέλη τοΰ
2ου αΐώνος ήχολούθησε χαί αύτός τό ί'ιάγγελμα τώ ν προγόνων γενό-
μενος σοφιστής χα ί διδάσκων έν Ά θή να ις. Π όσον έξειιμάτο δ άνήρ
δεικνύει ή εϊδησις, δτι έν ήλιχίφ ειχοσι χ α ί τεσσάρων έτών έτυχε παρά
τοΰ αύτοχράτορος Καραχάλλα (211— 217) ά τέλ α ια ν λ ε ιτ ο υ ρ γ ιώ ν
ή τοι άσνδοσίαν χαΐ απαλλαγήν άπό τώ ν φόρων.1 Ά λ λ ο τ ι περί τοΰ
βίου αύτοΰ δέν παρεδόθη ήμΐν, τοΰτο μόνον γινώσχόμεν, δτι τά
τελευταία τοΰ βίου αύτοΰ έτη διήγαγεν έν Λ ήμνω ένθα χα ί είναι
Τεθαμμένος*.
Έ χ τώ ν συγγραμμάτων αύτοΰ τό μόνον βεβαίως άνήχον αύτφ,
ούπερ έφείσθη δ χρόνος, είναι α ί Ε ίχ ό ν ε ς ,1 αΐτινες παρσυσιάζουσιν
ήμ ΐν ΐδιαίτχοον είδος τής σοφιστικής ήτις μεταξύ τώ ν άλλων μέσων
άσκήσεως ώς έξοχον προγύμνασμα έθεώρει καί την περιγραφήν είκο-
νω ν χαί έργων τέχνης καθόλου. Περιέχει δέ τό έργον τοΰτο περι­
γραφήν 04 είχόνων πινακοθήκης τινός έν Νεαπόλει.4
Έ γγ ο ν ο ς τοΰ Φιλοστράτου τούτου είνε Φ ιλ ό σ τ ρ α το ς 6 τ έ τα ρ τ ο ς
συτινος έχομεν έπίσης μικρόν ατελές συγγραμμάτων έπιγραφόμενσν
Ε ίχ ό ν ε ς , έν φ δ συγγραφεύς ή θέλησε νά μιμηθή τόν π ά χχσ ν, άλλ’
υπολείπεται αύτοΰ ου μόνον διότι ή περιγραφή δέν χωρέϊ μετα τής
αύτής δεξιότητος, άλλά χ α ί δ ιό τ ι δέν παρέχει πιστής περιγραφής
έντύπωσιν.
Τοσαΰτα περί τών Φιλοστράτων καθόλου. Τ ά συγγράμματα
αύτών δέν περιέχσυσι σοφιστικόν κόμπον καί κενότητα φράσεων, ω ς
.συνήθως συνέβαινε παρά τοϊς σοφισταϊς, άλλ’ έγκλείουσι πολύτιμο*
Αίγες ΰ περί αυλού, Απολλώνιου βίος τοΰ Τυανεως έν βιβλίοις η ’, ’Αγορά
Η ρω ικός, Βίοι σοφιστών έν βιβλίοις δ’, έπιγράμματα καί άλλα τττά».
1) Β. Σοφιοτ. 623.
2) Σουΐδ. έν λ.
3) Κατά τόν Σουΐδαν ό τρίτος Φιλόστρατος έγραφβν «ΕΙχσνας, Π αναθη­
ναϊκόν, Τρωικόν, Παράφρασιν τής Ό μ η ρ ο υ ’Α σχΛ ος ( = τ ό ΙΟον καράλαιον τω ν
Είχόνων) Μιλέχας «’».
4) Ζήτημα ήγερθη, &ν ό συγγραφεύς εϊχεν ύπ' 6 γ α πραγματικός εικό­
νας, ή άν ή έχιγραφη είναι απλή έχίνοια τή ς καλλιτεχνικής αυτού διάνο ίας.
Ό Β η ιο α (Ο ϊι Ρ ΐΰ ίο ιίη ΐ. 6 « η Κ ΐέ· ϊη ϋαΕ ιύ. Γ. Ρ Β ϋ. 1371 οελ. 1—33 κ α ί
81—105) έν τούτοις έδειξητ, ότι έν Τή περιγραφή αύτοΰ ανευρίσκεται συμφω­
νία πρός διασοιΟείσας είχόνας έπί αγγείων χ α ί σαρκοφάγων.
Α. ΙΟΧΧΙΑΟΤ Ν ΑΜΜΟΙ

Α λκαμένης
τάχας ειδήσεις Ενδιαφέρουσας πάνχα έπιθυμοϋνχα νά νοήση Επακριβώς \1
τόν βίον χών χρόνων έκείνων. Δυστυχώς καί Ενταύθα 6 πανδαμάτωρ
χρόνος έδείχθη άνηλεής καχασχρέψας τά πλεΐσχα αύτών, άλλα καί ξχ
χών περισωθένχων κρίνων χις δύναχαι άσφαλώς νά είπρ, δτ) τό
φιλολογικόν Εργον τής οίκογενείας χών Φιλοστράτων είναι τοσούχψ
μάλλον θαυμάσιον, κ α θ ' δσον έχελέσθη έν μέσφ τής άποπνιχχιχής ·’ 4 .
ατμόσφαιρας, ήχις έπίεζε χήν Ελληνικήν χώραν κατά τούς χρόνους *.
τούτους.1 · /* . 1 *. ·
ΚαΧΧίχέχναι α.;
. ■ ;·; I
Παραλείηονχες χόν ύπό μνθικοϋ πέπλου περιβαλλόμενον ΓλαΟκσν, ,
περί ού λέγει ό Πολύβιος,1 δτι υπήρξε διάσημος άνδριανχοποιός χμί
είς έκ χών εύρόντων την χόλλησιν χοϋ σιδήρου, συνανχώμχν χατερχό^
μενοι είς Ιστορικούς χρόνους τόν Α λ κ α μ έ ν η , δστις υπήρξε τό εύγενέ- ·* *,
στατον τής Λήμνου χέχνον, ί Ό λυμ πία ς φαίνεται μαθητής τοΰ Φειδίου πλήν δτι ταΰτα μέν είναι
Ό , τ ι συνέβη είς χόν Φλ. Φιλόστρατον, συνέβη καί τψ ’Α λκαμ ένη ' ’ ■
χόν όποιον έν ψ πάνχες* φητώς δνομάζουσι Λήμνιον ό Πλίνιος δνομάζει · _
Ά θ η ν α ϊο ν .4 Ό άναγνώσχης, δστις γνωρίζει νΰν, ποία ήτο ή σχέσις 4; "
τώ ν Λημνίων κληρούχων πρός τούς Α θηναίους, δύναται εύκολώτατα
ν ά νοήση την σύγχυσιν ταύτην χοϋ Πλινίου. Π ερί τής οίκογενείας αύτΟϋ* ,
ούδέν δυστυχώς γνωρίζομεν, ώς διδάσκαλος δέ αύτοΰ φητώς άναφό- . <
ρεχαι ό Φειδίας. 01 χρόνοι τήςάκμής αύτοΰ πίπτουσι κατά τρ 440-^-
4 3 0 π. X. είς περίοδον δήλ. καθ’ ήν ή τέχνη είχεν έξαρθή είς ά ν ^ ιΐτ *♦
χτον χελειόχηχος ΰψος. ' \·' .:φ γ Ι . ί '
Έ κ χών πρώτων έργων χοϋ Άλκαμένους φαίνεται, δχι πρέπει νήι ·■λ. ^
θεω ρηθή χό δυτικόν άέχωμα τοϋ έν Ό λ υ μ π ίρ ναοϋ τοΰ Δ ιό ς ζ έγ φ (
. ^
X . 1) Ούδβμίαν σχέσιν 2χπ πρός τήν Λήμνον ό διάσημος έκ Γερμανίας ^ίΙ.'!; ’
Σ ί μ ο ν · * Π · ί » · 1 , όση ς εΧναι γνωστός ύπό τό έπώτυμσν 1 · · · Ι μ , δ π ερ Γ .. .
▼ηαι λαβών έχ τού πρός μητρός παππού αύχού έχιχαλουμένου ΙΜ Μ .' Τθ(ήργ
χ! <σφαλμένης άτίγραφε κατ’ έπιπόλαιον σημεύβσιν τού Μεγάλου Λογοθέτου
’Αριστάρχσυ ώς έχ Λήμνον χαταγόμενον ό Μ- Παρανίχας έν τ φ Ζ^ε&ιάαμμ^γ ,^ί, · |
αύτοΰ (σελ. 176).
?) Π αρ ά Στεφ. Βυζ. έν λ. ΑΙθάλη.
3) Σ ο υ » , έν λέξ. χ α ί Τ ζέχζ. Χιλ. 8, 34Γ. *
4) Έ ν τή φ ρά ση αΰτού (30. 43) «Αίααηεηβη ΑΙόβηΜοπι, φ ψ ά .
Ϊ Γ - ββΐ, άοσαϊΐ ΐη ρ· ίιηϊε ο ο ό Π β ι η τ ό |Μ έ 0·γ 1« · Μ ΐ βέον νένα;
0·6«η. ; . ,’| | | |
1
Ε ρ γ α ’Αλκαμένους 131
παρίστατο ή μάχη τών Λ απιθώ ν πρός τούς Κενταύρους έν τψ γάμψ
τοΰ Π ειρίθου. Τ ήν γνώ μην δμως ταύτην ήθέλησάν τινες νά άμφίτ
σβητήσωσι παραχθέντες έξ άλλης τινός παραδόσεως, καθ* ή ν δήθεν δ
Αλκαμένης ύπήρξεν ό γλύψας άγαλμά τ ι τής Ή ρ α ς καταστραφέν ύπό
τών Περσών κατά τούς μηδικούς πολέμους.1 Έ ν ε κ α δέ τούτου ήκασάν
τινες,* δτι ύπήρξεν άλλος άρχαιότερος, είς δν πρέπει νάποδοθώ σι καί
τά γλυπτά τοΰ δυτικού άετώ ματοςτοΰ έν Ό λ ν μ π ίρ ναοϋ. Ό Β ηΐηη
δμως δέν παραδέχεται την είκααίαν ταύτην, Ινα δ* έρμηνευση τάς
παρατηρουμένας τεχνικός διαφοράς μεταξύ τώ ν έργων τοϋ έν Ό λυμ π ίρ
ναοϋ καί τοΰ Παρθενώνος, φρονεί, δτι δ Αλκαμένης, ώ ς καί δ έκ
Θρρκης Παιώνιος, δστις παραδίδεται κατασκευάσας τ ά γλυπτά τοΰ άνα-
τολικοΰ άετώματος'τοΰ αύτοΰ ναον, ήτο άχόμη τότε ύπό τήν έπίδρασιν
άλλης έν τή βορείρ Έ λ λ ά δ ι κρατούσης σχολής, καί δτι βραδύτερον
έπηρεάσθη ύπό τοΰ Φειδίου. Κ αί ό Ρ Ι μ ο Η είναι έπίσης της αυτής
γνώμης, άλλ' όρθότερον Ισως δοξάζει, δτι καί έν τοΐς γλυπτοΐς. τή ς
δμφαχίζων έτι καρπός, τά δέ τοΰ Π αρθενώ νος τελείως ώριμος.1
“Αλλα έργα τοΰ μεγάλου καλλιτέχνου είναι τά έξη ς:
1) Α γάλματα “Αρεος καί Διονύσου, ών τό δεύτερον έκ χρυσού
; καί έλέφαντος έν Ά θ ή ν α ις ,4
2 ) Α σκληπιού έν Μαντινείρ,*
3 ) Ε κ ά τη ς τρίμορφου, περί ού λέγει 0 Παυσανίας* «Αλκαμένης
» δέ, έμοί δοκεΐν, πρώτος αγάλματα Ε κ ά τη ς τρία. έποίησε προσεχόμενα
άλλήλοις, ή ν Α θ η ν α ίο ι καλούσιν Έπιπυργιδίαν* έστηκε δέ παρά τής
Ά πτέρου νίκης τόν ναόν»,*
4 ) Η φ αίστου,7
5 ) Σύμπλεγμα Π ρόχνης χα ί Ί τ ρ ο ς έπί τής Άχροπόλεως,1
1) Πανσαν. 5, 108 χ α ΐ 5, 15.
2) ίΑ κ Ιύ τβ \νΜ ΐίϊοΗ . Οϊβόβΐρ·. άβα Ζοαβ'οιηρ. χα Ο ίγ η ρ . 7. χα ΐ 8ΐα
*
ί ' ■
^ α π υ ι ΐ ο ί ΗβΠβο. 8ΐαά. X (1889) 111 χα ΐ Χ ορρ Α πΛ . α«1ιΛ. 6(1800) 276.
3)4 Β χαω βώ Ι. Π βηίαηΐΐ. ά. Κ Ι. ΑΚ. I I 1104
4) · Πανααν. 1, 8, 4 και 20, 3.
καί ίξ.
6) Πανσαν. 8» 9, .4.
Ρ) Πανααν. 2, 30, 2.
7) Κικέρ. ΝχΙ. Ώ βοπ 1, 30 χαΐ Υ»1 Μ*α. 8, 11.
8) Πανσαν. 1, 24, 3.
' · ·■„: ■·. ·· ' *:
 132 “Ε ργα ’Λλκαμένους

6 ) Πένταθλος έκ χαλκού, ού σώζονται άντίτυπα έν Δρέσδη καί

Μονάχη»,*
7) Α φ ροδίτη έν Κήποις,* περί ού δ Π αυσανίας λέγει, δτι «τών
’Λ θήνησιν έν όλίγοις θέας άξιον» καί
8) Σύμπλεγμα Ήρακλέους καί Ά θ η ν ίς .
Διά τής Ά φ ρ ο δ ίτ η ς .λ ν Κ ή π ο ις , ήτις ήτο λίθινον άγαλμα έν τφ
έν Κ ήποις παρά τάς Α θ ή ν α ς να φ τής θεάς τούτης, γνωρίζομεν, δτι ό
Α λκαμένης διαγωνισθείς πρός έτερον έπιφανή τοϋ Φειδίου μαθητήν,
τόν Ά γοράχριτον ένίχησεν αυτόν μεταβαλόντα τότε τό δνομα τού
έργου αύτοΰ-άπό Α φ ρ ο δίτη ς είς Νέμεσιν. Τό έργον τούτο τοΰ Ά γ ο ρ α -
κρίτσυ ήτο τό διαπημότερον αύτοϋ. ΒΙΒΛΙΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ
Δυστυχώς ή Α φ ρ ο δίτη έν Κ ήποις δέν διεσώθη μέχρις ήμών.
Έ π * Ισχάτων δ έπιφανής άρχαιολόγος Ρ υΠ \νίΠ £ΐεΓ ήκασεν, δτι άπομι-
μήσεις τού έργου τούτου πλήν άλλων είναι καί άγαλμά τι άποχεί-
μενον έν τώ Π αρισινώ μουσείφ, δπερ παριστρ την θεάν κρατούσαν
διά μεν τής άριστεράς τό μήλον διά δέ της δεξιάς αΐρουσαν έπιχαρίτως
την έσθήτα*
Ώ ς καλλιτέχνης δ Α λκαμένης άπέλαυεν έξοχου τιμής παρά τοϊς
παλαιοΐς. Ή έκ χρυσού καί Ιλέφαντος κατασκευή ύπ’ αύτοϋ άγαλμάτων
μαρτυρεί τήν έμπιστοσύνην, ή ν είχον είς τό καλλιτεχνικόν αυτού
τάλαντον. Α κρίβεια, ευπρέπεια και άξίωμα είναι α ί αποδιδόμενοι αύτφ
ύπ ό τών άρχαίων άρεταί.4 Μ αθητής τοΰ μεγάλου άριστοτέχνου τής
ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΙ ΚΒΙ ΝΕΟΤΕΡΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
άρχαιότητος, πεπροικισμένσς φύσει διά λεπτοτάτης καλλιτεχνικής διανοίας
άπετύπου έπί τών έργων σύτοϋ ήρεμον μεγαλεΐον μετά Ιδεώδους
κάλλους. *Τνα λάβωμεν Ιδέαν τής μεγαλοπρεπείας τών συλλήψεων
αύτοΰ καί τής ακριβούς έκτελέσεως αύτών άρκεϊ νάναμνηαθώμεν, δτι οΐ
άρχαϊοι έταξαν αύτόν δεύτερον* μετά τόν Φειδίαν, δστις ήτο δ άντι-
πρόσωπος τής άκρας τελειότητος έν τη πλαστική τέχνη.

1) Πλίν. Η . Ν, 34, 12 (Ενθα τό · ν ο Η μ · 0· · ι βιοςβωνέον χατά Κ Ιείη

β α β Η ··0 > ··= < γ χ ρ ι ό μ β ν ο ς ) .
2) Παυσαν. 1, 19, 2 χα ί Π λίν. Η . Ν. 86,16.
ιΐ) ΗοβοόβΓ'» Μ γΛ οΙ. Ι λ χ . I σελ. 41 ?.
4) <2αίηΙϋ. 12, 10, 8.
δ ) Ό Παυσαν. (δ, 10, 8) λ έγ ε ι: «τά δέ όπισθεν αύτών (τώ ν αετωμάτων)
'Αλχαμένους άνβρός ήλιχίαν τε χα τά Φειδίαν χα ί βενηρεΤα ένεγχαμένου σοφίας
«Ις ποίησιν άγαλμάτων».
 ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α '.

Διοικητική χαχάταξις χαί κοινωνική μεταβολή

Π ότε έκόπη τελείως ό δεσμός δ ένών τήν Λ ήμνον πρός τήν

μητρόπολη» τοΰ άρχαίου έλληνισμοϋ, δέν δυνάμεθα άκριβώς ν ά προσ­
διορίσω μεν. "Αξιόν σημειώσεως έν τούτοις είναι, δτι έν τα ΐς μετά ταΰτα
γενομεναις διοιχητιχαΐς διαιρέσεσι του ήωμάϊκοΰ κράτους έξακολουθεϊ
ή Λήμνος τασσομένη μετά τής έπαρχίας τή ς *Ελλάδος, ώ ς πιθανώ ς
συνέβη κατά τήν έπί Διοκλητιανοΰ .(293 μ· Χ-) είσαχθεϊσαν διοικητικήν
διαρρύθμισιν τοΰ κράτονς.
•Ο Μ . Κωνσταντίνος προέβη μετά ταΰτα εϊς νέαν διαίρεση», καθ*
ήν, εΐ καί έσχηματίσθη Ιδιαιτέρα έπαρχία τών νήσων τών έν τ φ Α Ιγαίφ
περιλαμβάνουσα πεντήκοντά τρεις τοιαύτας καί Εχουσα ώ ς πρωτεύουσαν
πόλιν τήν Τ ό δ ο ν , έν τούτοις ή Λήμνος δέν ύπήχθη τούτη. "Ε τι δέ
παραδοξότερον είναι, δτι έκ τών παρακειμένων τή Λ ήμνφ νήσων ή
μέν Θάσος καί Σαμοθράκη φυσικώς δπωσδήποτε έτάχθησαν ύπό τήν
έπαρχίαν Μακεδονίας, Ιχουσαν πρωτεύουσαν τήν Θεσσαλονίκην, ή δέ
Λήμνος μετά τής "Ιμβρου άποσπασθεΐσαι έιέθησαν ύπό τήν τής
Ελλάδος ή, ώς Ιλεγον τότε, Ά χαΐας.
Κ αί είναι μέν άληθές, δτι ή παράδοξο; αΰτη συγκρότησις τών
έπαρχιών δέν συμβαίνει μόνον περί Λήμνου κ α ί "Ιμβρου προκειμένου,
Τσως δμως ή έπίμονος αυτή τής Λήμνου μετά τής Ε λλάδος σύναψις
δέν πρέπει νάποδοθή είς τήν τότε Ιδιότροπον καθόλου είπεΐν διοικη­
τικήν ταξινόμησιν έπίσης έκ τούτου μόνον δέν δύναται νά έρμηνευθή
πώς ή Σκίαθος καί Π επάρηθος τάσσονται τή Θεσσαλίρ ή δέ Σκόρος
τή φ λλάδι, πολλφ δ ’ δλιγώτερον ή ύπαγω γη τή ς Δήλου ύπό τήν
τελευταίαν τούτην έπαρχίαν, έν φ ή νησίς αΰτη κεϊται έν τφ μέσφ τών
 136 Υ π α γω γή τής Λήμνου είς τά θέμα ΑΙγαίου
Κυκλάδων, αΐτινες άπετέλουν τήν έπαρχίαν τών νήσων τήν άναφερο-
μένην ΰπό τό όνομα έ π α ρ χ ία ν τω ν Κ υκ λά δω ν.
Πσως λοιπόν ή διοικητική ύπό τήν έπαρχίαν Ά χα ΐα ς υπαγωγή
τής Λήμνου ώς και τής "Ιμβρου, Σκύρου και Δήλου δυνατοί νάποδοθή
είς τούς οΰχί παλαιούς άκόμη δεσμούς τούς ένοϋντας ταύτας πρός τάς
Α θ ή ν α ς.1 Δια τούτου δέν θέλομεν βεβάίως να εΐπωμεν, δτι ή πόλις
αΰτη διετήρει έτι ΰ φ ’ έαυτήν τήν Λήμνον. Ή εΐδησις κ α θ ’ ήν ό Κώνστας
ό τοϋ Μ. Κωνσταντίνου υΙός έδωρήσαα) αύτή περί τά μέσα τοϋ
τετάρτου αίώνος νήσους ούκ όλίγας ούδέ μικράς είς απαγωγήν φόρου
σημαίνει μόνον, δτι έπήλθεν έπίχουρος τή χρηματικώς άπορσύση πόλει.
Ά λλ' ή άφύσικος α ίτη διοικητική κατάταξις δέν ήδυνατο νά
διρρκέση διά παντός. Καί όποίαι μέν υπήρξαν α ί σχετικοί τώ ζητήματι
περιπέτειαι, αΐτινες έπηκολούθησαν δέν γνωρίζομεν, άλλά παρά τοϋ
Κωνσταντίνου τοϋ Πορφυρογέννητου διδασκόμεθα, δτι ή Λήμνος ήδη
τψ 9<Ρ αίώνι βεβαίως δέ καί έν προτέροις άκόμη χρόνοις πιθανώ ς
άπό τών άρχώντοΰ 8°», ΰπήγετο είς τό Θ έμα τοΟ Α ίγ α ίο υ Π έ λ α γ ο υ ς.
Τό θέμα τοΰτο, 6 νομός, ώς θά έλέγομεν σήμερον, περιελάμβανε
πάσας τάς Κυκλάδας καί έκ τών άλλων τήν Μυτιλήνην, Χίον καί
Λήμνον, πρός δέ τούτοις τήν παραλίαν τής Μ. Ά σ ία ς τήν άπό τοΰ
Λεκτοΰ άκρωτηρίου μέχρι τής Προποντίδος, 3 μ α δέ τήν Χερσόνησον
τής Καλλιπόλεως έν Ευρώπη. Ε κ αλείτο δέ συγχρόνως καί θέμα τής
Δ ω δ ικ α νή σ ο υ καί ήτο τετάρτης τάξεως διοικούμενον ΰπό στρατηγού
έχοντος ύπό τήν έξουσίαν αύτοΰ καί τόν στόλον τοΰ ΑΙγαίου καί λαμ-
βάνοντος ρ ό γα ν δέκ α λ ίτρ α ς.*
Παρά τήν νέαν διοικητικήν διαίρεσιν ήρχισεν ήδη πολλφ πρότερον
διάμορψουμένη.έπίσης νέα κοινωνική κα\ θρησκευτική κατάστάσις έπί
τής νήσου. Τό μεσότοιχον, δπερ κατά τούς πρό Χρίστου χρόνους ήγεϋ-
ρειο μεταξύ τών κληρούχων καί τών Ιθαγενών ήρχισε σύν τή πολιτική
1) Παράβ. έν γίνει Ίεροχλ. Συνέκδ. 649, 1 καί Ζώσιμον II 33 καί
ΗβτΙζΐίβτ^ ΟββοΗΙοΗΐ. ΟπβοΗ. III σελ. 205 καί 233.
' 2) Κωνσταντ. Πορφυρογένν. I 43. Παράβ. καί 8οϋΙ\ιπιΙ)βΓ^ίΓ Βΐρΐίορν-
ρλίβάβ ΓβζαρίΓβ 6γ*·αϋη σελ. (93. Ή ανακρίβεια τοΟ Πορφυρογέννητου τάα-
σοντος τήν Λήμνον μεταξύ τών Σ π ο ρ α δ ώ ν δέν πρέπει νά ξενίση τινά, έάν
λάβρ έν όφ«ι τήν χαδόλου σύγχυσιν τήν κρατούσαν παρά τοϊς συγγραφεύσι
τών βυξαντιακών χρόνων προχειμένσν περί γεωγραφικών ζητημάτων. ΊΕπιβι καί
ΤεΛΙ 8γαιΙ>ο1κπιιη όηΐίο. ζοο^ΓερΚ. Βγζεαί. βρβοΐεηΐ. οελ. 62.
Ίσοπέδω σις τών δύο τάξεων Ιν Λήμνψ
έξασθενώσει τών Α θ η ν ώ ν μικρόν κατά μικρόν νά ταπεινονται, μέχρις
ού ΰπό τήν σωτηρίαν τοΰ Χριστιανισμού πνοήν τελείως κατέπεσε. Α ί
κληρουχικαί οίκογένειαι έφρόντιζον μέν πάντοτε νά ύπεραμύνωνται τώ ν
προνομιών αύτών κ α ΐν ά διατηρώσι τήν έπί τούς Ιθαγενείς υπεροχήν
των, άλλ’ δτε αί έκ τής κεντρικής τώ ν Α θ η ν ώ ν έστίας άχτΐνες έπαυσαν
νά θερμαίνωσιν αύτούς ώ ; πρότερον, έγένοντο ένδοτικώτεραι καί πρός
άφομοίωσιν έπιδεκτικώτεραι.
’Αλλά πλήν τούτου ή μαχρά τών κληρούχων έν Λ ήμνψ διαμονή
καί ή συνταύτισις τής τύχης αύτών πρός την τής Λήμνου έπήνεγκε
βαθμηδόν μείζονα καί στενωτέραν σύσφιγξιν τώ ν δεσμών, οίτινες συνέ-
δεον αύτούς πρός ταύτην. Μάλιστα δέ διαφερόντως έμεγαλύνθη τό
αίσθημα τοΰτο έν τα ΐς καρδίαις τών νεωτέρων γενεών, αΐτινες δέν
ηύτύχησαν νά Τδωσι τάς Α θ ή ν α ς έν άκμή καί δυνάμει.
Ή ίσοπέδιοσις λοιπόν τών δύο στοιχείων άρξαμένη πιθανώ ς άπό
τής καταπτώσεως τής ήγεμονευούσης πόλε ως είχε σπσυδαίως χροβή
κατά τόν 20ν μ. X. αίώνα. Ε π ιγ ρ α φ ή 1 άναγομένη π ιθ α νώ ς είς τούς
χρόνους τούτους δεικνύει πρώτη δνόματα ά νευ δ η μ ο τ ικ ώ ν , έν φ έν
πάσαις ταΐς άλλαις έμφανίζονται οί κληρούχοι έν έκιμόνω συνεκτικότηη
διατηροΰντες τά δημοτικά αυτών. Τοϋτο άποτελεϊ τη ν πρώ την έπίση-
μον άναγνώρισιν τής Ισοτιμίας καί άδελφώσεως τώ ν δύο στοιχείων.
Ά λλά πλήν τών φυσικών τούτων καί Ιστορικών λόγων έπήλθε καί
έτερόν τι, ό χριστιανισμός, ΰ φ ’ οΰ τήν εΰεργέτιδα Ισοπεδωτιχήν ίχ ( -
δρασιν έπεταχύνθη καί έτελειώθη ή άφομοίωσις αΰτη. Π ό τε άκριβώς
έπάτησε τόν πόδα έπί τή ς νήσου ήμών δ πρώτος τοϋ ευαγγελίου κήρυξ
δέν παρεδόθη ή μ ΐν φαίνεται δ’ όμως, δτι ήδη κατά τόν δεύτερον
αίώνα ύπήρχον καί τινες δπαδοί τή ς νέας θρησκείας, ω ς δύναταί τις
ν ά είκάση έκ τής είδήσεως, καθ’ ή ν τό λείψανον τή ς Α γ ία ς Μελιτηνής,
■ήτις έκ Μαρκιανουπόλεως της Θρφκης καταγομένη έμαρτύρησε κατά
τό δεύτερον ήμισυ τοϋ δευτέρου αίώνος, έκομίσθη είς Αήμνον καί
εύλαβώς ένεταφιάσθη έπί τίνος άκρωτηρίου τής νήσου.*
Έ κ τούτον πάντως δικαιούμεθα νά συναγάγωμεν, δ τι ένωρίς ήδη
ήρχισε νά συμπηγνύηται χριστιανική έκχλησία έπί της νήσου τοσούτψ
μάλλον δσφ άρχομένου του 4°υ αίώνος εύρίσκομεν ταύτην έν χλήρει
1) «Ν, Ή μ ίρ > άριθμ.. 4346.
2) *Ι6ε Μηναίον Σεπτεμβρίου 16η καί 3ΐ*ΙΙβτ νοΙΙίΙΙαάί^Μ Ηηΐϋ^να
Ιιβχϋωα 1 τόμ. οελ. 412.
 13Η Διάδοσις τοΰ Χριστιανισμού έν Λήμνω

τάξει συντεταγμένην χαι διά τοϋ έπισκόπου αυτής Σ τ ρ α τ η γ ίο υ λαμβά-

νουσαν έπισήμως μέρος εις τήν πρώτην έν Νικαίρ οικουμενικήν
σύνοδον (325).*
Βεβαίως δέν δυνάμεθα νά δεχθώμεν, οτι ό χριστιανισμός ταχέως
κ α ι ακωλύτως έξηπλώθη έπί τής νήσου· ανωτέρω έμνημονεύσαμεν
επιγρ α φ ή ς τοϋ 2ου πιθανώ ς αΐώνος μ. X- έν ή άναφέρεται Ιερεύς τοϋ ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β’.
Ή φ α ισ το υ καί αγώνες πρός τιμήν τοϋ θεού τούτου. Ταϋτα δεικνύουοιν
δτι Ικανήν άντίδρασιν συνήντησεν καί ένταϋθα ή νέα θρησκεία, ώς
πλήν τούτου δεικνύει τό ασφαλές παράδειγμα τής οικογένειας τών
Φιλοστρατών, ής μέλη εύρίσκομεν μέχρι τού 4®υ αΐώνος έν Λ ήμνφ και
εκ τών συγγραμμάτων τών όποιων δέν αποκλείεται νά συναγάγωμεν,
Ή Λήμνος μέχρι τής ύπό τους *Ενετούς
δ τι ο ΐ τώ ν ειδώλων όπαδοί δέν είχον ακόμη έκλίπει άπό τής νήσου. ύπαγω γής αύτής
Π άντω ς και ένταϋθα ώς καί άλλαχοϋ τοϋ Ελληνικού κόσμου ύφίσταντο
κατ’ άρχάς άμφότεραι αί θρησκεΐαι* παρά τούς ναούς τοΰ Η φ α ίσ του
καί τής 'Λρτέμιδος ήγέρθησαν καί νέοι τοιοΰτοι υπό τών νεοφώτιστων
χριστιανών. "Ενεκα δέ τούτου ό παλαιός τών κατοίκων δυασμός ένωρίς
Τύ κεντρον τής δράσεως τοΰ Ελληνισμού άπό τών Α θ η ν ώ ν κ α ί
έκλονήθη καί κατόπιν τέλεον έξέλιπε, άντικατέστη δ ’ δμω ς κατά τούς
τής κυρίως Ε λλάδος μετετοπίσθη άπό τοΰ τετάρτου αίώνος, δτε ό Μ.
πρώτους τουλάχιστον μ. X. αιώνας ΰ π ' άλλου νέου, περιλαμβάνοντος
Κωνσταντίνος κατέστησε τό Βυζάντιον πρωτεύουσαν τοϋ φωμαϊκοΰ
ά φ ’ ένός μέν τούς εθνικούς, ώς ώνομάζοντο οί έμμένοντες είς τήν
κράτους είς την πόλιν ταύτην μετά τών τυχών καί περιπετειών τής
άρχαίαν θρησκείαν καί τούς χριστιανούς ά φ ’ έτερον.
όποίας έταύτισεν δ μεσαιωνικός έλληνισμός καί τάς έαυτοΰ. Καί ή
Λήμνος λοιπόν άναπόσπαστον άεί τοΰ έλληνικοϋ σώματος μέλος παρα­
κολουθεί τόν άγφ να τοΰτον παρέχουσα έκάστοτε την κατά τό μέτρον
τών δυνάμεων αύτής συμβολήν καί συμμεριζομένη τάς άγαθάς τε καί
κακός τής τύχης ·ροπάς.
1) Μϊοΐιβΐ Τ^βηιιϊκη Ο η οη·} Οΐιιΰ.1. I ο*λ. 0Γ»2.
Δυστυχώς τήν Ιστορικήν τής νήσου ήμών δράσιν κατά τούς χρόνους
τούτους άτελέστατα μόνον καί χασματωδώς γνωρίζομεν. Τελεία οχεδόν
σιγή έπιχρατεϊ κ α θ ' άπασαν τήν περίοδον τήν άπό τοΰ 4°υ αίώνος
μέχρι τής ύπό τών Λατίνων άλώσεωςτής Κοινσταντινουπόλεως. Μεμο­
νωμένοι τινές καί αυται άνάξιοι λόγου είδήσεις ύπομιμνήσκουοιν
ή μας την πολιτικήν ύπαρξιν αυτής.
Οϋτω κατά μέν τό πρώτον τέταρτον τοΰ 4<>υ αίώνος άναφέρεται
ό καί ά νω θι μνημονευθείς έπίσκοπος τής νήσου Σ τ ρ α τ ή γ ιο ς , δστις
παρήδρευσε μεταξύ τώ ν 318 θεοφόρων πατέρων τής πρώτης οικουμε­
νικής συνόδου, περί δέ τά τέλη του 7ου άπαντώμεν μεταξύ τώ ν μελών
τής Πενθέκτης συνόδου έτερον Ιπίσκοπον αύτής, τόν Σ ιλο υ α νό ν.
Μετά ένα περίπου αΙώνα (790) άναγράφεται έτερος, ού ούδέ τό δνομα
διεαώθη. έκείνος δστις κατεπράυνε τήν Λργην καί κατέστειλε τάς
 140 Δηώσεις τών Α ράβω ν
Ό 'Ραδινός καταναυμαχεί χαρά την Λ ήμνον τους Ά ραβας 141
ταραχας τών Λημνίων έπ ουδενΐ λόγο» δεχόμενων νά «τιερηθώαι τοϋ
Έ π ί τέλους δμω ς μετά μαχρόν άγώνα ίχ έ τυχεν ό τω ν ήμετέρων
Ιερού τής Α γ ία ; Ευφημίας λείψανου, δπερ είχε μεν διατάξει ό αΰτο-
ναύαρχος, Ίω ά ντη ς ’Ραδινός ναύλοχων έν Λ ήμνφ ν ά καταναυμαχήσω
κράτωρ Κωνσταντίνος ό Ε (7 4 1 — 7 7δ) νά χαταποντισθή συν τή
λάρνακι, αυτη δ' δμως, ώ ; «φηγεΐται ύ Ζωναράς. χάριτι θεία κυβερ- παρ’ αύτήν (924) τόν φοβερόν Τριπολίτην καί τοσαυτην ν α έχενέγκρ
αύτψ φθοράν, ώστε μόλις αύτός μόνος ήδννήθη φεύγω ν ν ά σωθή.*
νωμενη προσώκειλε τή νήσο» Λήμνο) καί ύπό τών έν τούτη πιστών
Δ ιά τής νίκης ταύτης άπηλλάγΐ| ή Λ ήμνος καί α ί άλλοι νήσοι τω ν
γνωσθεϊσα κατετέθη έχει. Βραδύτερον δέ ή ΕΙρήνη άνεκύμισεν αύθις
έπιδρομών τών Α ρ ά β ω ν, ών ή δύναμις έχτστε σννεερίβη.
είς Κωνσταντινούπολή πρός μεγάλην τών έν Λ ήμνψ θλΐψιν.
Ό μ ο ία ν τύχην ύπέστη καί ό ήγεμων τώ ν ’Ρώ σοω ν, 6 ύ χ ό τω ν
Κατά τούς αυτούς χρόνους (7 6 9 ) παραδίδεται,1 δ α ό αύτοχράτωρ
χρονογράφων καλούμενος Χ ρικτόχετρ, δστις ένα άκριβώς αΙώνα μετά
Κωνσταντίνος δ Ε *. « άνεκάλεσε τούς ύ.τό τών Σλαύων αίχμαλωτι-
τήν παρά τήν Λήμνον ήτταν τώ ν Α ρ ά β ω ν προσβληθείς Ιν τή αυτή
σθέντας χριστιανούς άπό τε “Ιμβρου καί Τενέδου καί Σαμοθράκης
θέσει ύπό τών ήμετέρων διοικουμένων ύπό τοϋ στρατηγού Σ άμ ον
τόν άριθμόν δντας ιϊχρι δισχιλίων καί πενταχΊσίτυν ». Τούτους ειχον
Δαυίδ καί τοϋ στρατηγού Θεσσαλονίκης κατεστράφη όλοσχερώς.
μέν άπαγάγει είς αιχμαλωσίαν οί Σλαϋοι κατά τάς πειρατικάς αύτών
Κατά-πάσας ταύτας τάς έπιδρομάς, έκτός άμφιβολίας κείται, δ τι ή
έπιδρομάς κατά τών παρά τήν Θράκην νήσων, κατώρθωσε δέ δ αύτο-
Λήμνος ούκ δλίγας ύπέστη συμφοράς. Ού μόνον πολλοί τώ ν κατοίκων
κράτωρ τάπεινώσας αυτούς βραδύτερον νά έλευθερώση. Ή Λήμνος
αύτής ήχθησαν είς αΙχμαλωσίαν, δτε έκυριεύθη ύπό τώ ν Α ρ ά β ω ν άλλά
φαίνεται, δτι δέν περιελήφίΐη τότε μεταξύ τών δηωθεισών.
καί ένεκα τής έλλείψεως άσφαλείας, έν δσψ δ Λέων άτρόμητος διέσχιζε
Ά λλ’ δ τι δέν έπαθεν ύπό τούτων δέν κατώρθωσε νάποφύγη έκ
τά ύδατα τοΰ ΑΙγαίου, ή κατάστασις έν γέτει αύτής Ιχειροτέρενσε
μέρους τών Α ράβω ν, οΐτινες περί τά μέσα τοϋ 7°« αίώνος έμφανι-
πολλών εύπορων οίχογετειών μετοιχησασών είς Θεσσαλονίκην, δχου
σθέντες έν Συρία κατέλαβον μικρόν κατά μικρόν-τήν χώραν ταύτην,
δμως κακή άνέμενεν αύτούς τύχη κυριευθείσης χα ί τούτης, ώ ς είπομεν,
όπόθεν όρμώμενοι ήνώχλουν τούς ήμετέρους. Α ί δέ κατά τών νήσων
άμέσως κατόπιν.* Μ εθ' δλα ταϋτα είτα ι βέβαιον, δ τι ο ί Ά ρ α β ε ς σύδέ-
έπιδρομαί αύτών έλαβον συστηματικώτερον χαρακτήρα άφ’ ού χρόνον
ποτε έγκατεστάθησαν μ ον ί μ ως έπ ί τής Λήμνου, ήτις κ α θ ’ δν χρόνον
(823) κατέλαβον τήν μεγαλόνησον Κρήτην καί μάλιστα βραδύτερον
ποικίλοι έχθροί περιέβαλλον τό κράτος καί πολλοί έγκαθιδρύοντο έν
όλίγον, δτε προήχθη ύ.τό τοϋ Έ μ ίρ ο υ τής Κρήτης είς ναύαρχον αρνη­
τα ΐς χώραις αύτοΰ, έμεινεν άνέπαφος διατηρήσασα άγνότάτον τόν
σίθρησκος τις έκ Τριπόλεως Λέων καλούμενος.
έλληνικόν αύτής πληθυσμόν.
Ούτος λοιπόν τώ μέν 889 καταλαβών τό φρυύριον τής Σάμου
καί ληστεύσας τάς έν τψ Α ϊγαίφ νήσους έπήλθε καί κατ’ αύτής τής
πρωτευούσης, τψ δέ 900 κ α τε σ χ έ θ η κ α ί ή Λ ή μ ν ο ς ΰιτό τώ ν Σ α ρ α -
κ η ν ώ ν , ώς έπί λέξει άφηγοΰνται οί χρονογράφοι,5 κ α ί ττλεϊστος
ή χ μ α λ ω τ ίσ θ η λ α ό ς. Λεπτομερείας περί τής φοβέρας ταύτης συμφοράς 1) ΟΙ μ π ά Θτοφάν. ενΟ. ώνβοτ. χα ί Ζ ·ν α (. 16, 18, 8.
τής νήσου δέν εχομεν δυστυχώς, δυνάμεθα δ ’ δμω ς νά λάβοηιεν Ιδέαν 3) Πακαοσηγοπούλλ. Τστοφ. τοβ Έ λλην. "Εθνους 4 αιλ. 83 κ βΐ 250.
τινά αύτής άναγινώσκοντες τήν περιγραφήν τής άλώσεως τής Θεσσα­
λονίκης, ήν μετά τέσθαρα έτη έξεπολιόρχησαν οί Ά ρ α β ε ς άπαγαγόντες
εΐχοσι δύο χιλιάδας αΙχμαλώτων.1

1) Νιχηφόρ. σελ. •'ΪΟ.

2) 01 μετά θεοφάν. σελ. 3ΐΐΰ καί ΓεώρΥ- ΜοναΧ· ο ί^· χα ί Ζωνιψ.
10, 13, 12 χαί Σ υ μ Μάγιστρ. σελ. 701.
3) 01 |ΐετά θεοφάν. οελ. 003.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ .
Ε μ π ο ρ ικ ή παροικία Ε ν ετώ ν έν Λήμνω.
Ναβιγκαγιόζοι
Ό βυζαντιαχός έλληνισμός ήτο πεπρωμένον, φαίνεται, νά παλαίη
“π ’ μ^ΧΡί τέλους χατ' άπειρων έχθρών, οίτινες ώς μύκητες
έκαστοτε άνεφύοντο· Μετά τούς "Άραβας δέν έβράδυνε νά περιπλοκή
προς τούς Ε νετούς, οίτινες ήδη άπό τής 10ης έκατονταετηρίδος ήρχισαν
νά Ιδρύωσι τάς έμπορικάς αύτών αποικίας έν Α νατολή. Διαρκής έκτοτε
διεξάγεται άγων τών μεν Ε νετώ ν έπιζητούντων έκαστοτε νέας προνο-
μιας,τών δέ έν Βυζαντίφ άνθισταμένων μεν και μή ένδιδόντων έν .δσφ
άλλοι κίνδυνοι δέν περιεστοίχιζον αυτούς, αναγκαζόμενων δ’ έν έναντίρ
περιπτωσει νά ΰπσκύπτωσιν αύτοΐς.
Οΰτω πλήν τών προνομίων, τά δποΐα παρεχώρησεν αύτοΐς (τώ
00 1 ) 6 αύτοκράτωρ Βασίλειος ό Β \, δ ιά χρυσοβούλλου κατά τό 1082
άπολυθέντος ελαβον ούτοι ού μόνον έν Κωνσταντινουπόλει άλλά και
έν κολλάΙς άλλαις πόλεσι τοΰ κράτους Ιδιαίτερον τμήμα, δπερ έχρησί-
μευεν ώς κεντρον τών έν ταύταις "Ενετών έμπορων, άμα δέ και
πλειστα άλλα άξι*λογιότατα έμπορικά δικαιώματα και προνομίας. Ε ίναι
άληθές, δτι μεταξύ τών πόλεων τούτων δέν άναφέρεται και ή Λήμνος,
αλλα δέν έβράδυνε νά ταχθή καί αϋτη έν αύταΐς.
Ε π ίσ η μ ο ν έγγραφον1 έκδοθέν κατά Ιούλιον τοΰ 113ΰ διδάσκει
ήμάς, δτι ό τότε άρχιεπίσκοπος Λήμνου Μιχαήλ δωρεΐται τοϊς έν
Κ οτζίνφ έγκατεστημένοις Έ νετο ΐς ναΐσκον, ου τά δρια διαγράφονται
I) Έο£β1 από Τ ίοττι·» υΗηιηάεη η τ ΐΐΐβτεη Ηζηάβίβ-αηίΐ
οΐιΐβ άβτ ΔεραΜ ΰτ Υ βηβάί; I σελ. 98 ά ςώ μ . 44.
Ο ι "Ενετοί έν Κοτζίνφ 143
μετά πολλής άκριβείας και φηιώς λέγεται έν τώ έγγράφψ, δτι δέν
δικαιούνται νά έξέλθωσιν αύτών μηδέ νά ένοχλήσωσι τούς παροικοΰντας.
Π λήν τούτων ύπισχνοϋνται οί "Ενετοί, δτι θ ά άνεγείρωσιν Ιδίρ
δαπάνη έκχλησίαν είς τιμήν καί δόξαν τοΰ Ά γ ιο ν Γεωργίου, χα ί θ ά
παρέχωσι κατ’ έτος τή άρχιεπισκοπή Λήμνου καθαρόν έλαιον δύο
Θ αλάσσια μ έ τρ α . Έ ν τέλει δέ προστίθεται, δτι πάντες οί μετά ταϋτα
έν Λ ήμνφ άρχιεπίσκοποι καί κληρικοί όφείλουσι νάναγνωρίσωσι τήν
δωρεάν ταύτην, έάν μή θέλωσι νά ύποπέσωσι τα ΐς άραϊς τώ ν 318
θεοφόρων πατέρων.
Έ κ τούτων δυνάμεθα νά συμπεράνωμεν, δτι ή έν Λ ήμνφ ένετική
παροικία ήτο ήδη κατά τούς χρόνους τούτους άρκούντως πολυπληθής.
Ε Ι καί άναφέρονται μόνον έν Κοτζίνφ, είναι πιθανόν, δτι έζων τοιοντοι
καί έν Παλαιοκάστρψ’ ίσω ς μόνον ή έν τή πρώτη πόλει παροικία
αύτών ήτο πολυπληθέστερα, διότι μείζων πάντως έμπορική κίνησις έν
αύτή έπεκράτει ένεκα τοΰ ασφαλέστερου λιμενος.
Π οία ύπήρξεν ή τύχη τούτων κατά τό 1171, δτε ό Μανουήλ
περιήλθεν είς ρήξιν πρός τήν ένετικήν δημοκρατίαν καί διά διατάγματος
προσέταξεν, δπως συλληφθώσιν άπαντες οί έν τφ κρατεί τοιοϋτοι καί
δημευθώσιν αί οΰσίαι αυτών, δέν γινώσκομεν, τό βέβαιον είναι, δτι
έκ τοΰ άγώνος έκείνου τώ ν ήμετέρων πρός τούς "Ενετούς, ούτοι έξήλθον
νικηταί καί τά χορηγηθέντα αύτοΐς προνόμια ήσαν καί αύθις σεβαστά.
Κ αί ή έπί τής νήσου δ’ ήμών ένετική παροικία είναι πιθανόν, δτι
τοΰ λοιπού έπί μάλλον έπέδωκε.
Ε ίνα ι άληθές, δτι έν συνθήκη συναφθείση μεταξύ τοΰ αύτοκρά-
τορος Αλεξίου καί τής ένετικής δημοκρατίας τφ 1199 καί καθοριζούση
τούς τόπους, έν οίς έδικαιοϋντο έλευθέρως νά έμπορεύωνται οί Ε νετοί,
δέν μνημονεύεται φητώς ή Λήμνος, εί καί άναφέρονται άλλαι νήσοι έκ
τής Δωδεκανήσου. Άλλ* είναι δύσχολον νά ύποτεθή, δτι ούτοι δλο-
σχερώς έξεώσθησαν έκ τής νήσου ήμών καί φαίνεται μάλλον, δτι
πρέπει νά νοήσωμεν αυτήν περιλαμβανομενην ύπό τήν γενικήν εκφρασιν
τοΰ θέματος Αίγαίου.
Ά λλ’ ήγγικεν ή ώρα, καθ’ ήν το βυζαντινόν κράτος ίξηντλημενον
έκ τών έσωτερικών έρίδων, καί τών άδιαλείπτων πολέμων έμελλε νά
ύποκύψη είς τούς έκ τής Δύσεως έχθρούς αύτοΰ. Ή άνέκαθεν ύπάρ-
χουσα μεταξύ τοΰ άνατολικοϋ καί δυτικού κόσμου άντίθεσις, ή αύξη-
θεΐσα ένεκα τοΰ σχίσματος μεταξύ άναιολικής καί δυτικής έκκλησίας
έχθροπάθεια, α ί άξιώσεις τοΰ Π ά π α έπί τής κοσμικής κυριαρχίας καί
 144 Ή Λήμνος ύπό τήν έξουσίαν τών Ναβιγκαγιόζω ν
ή άπληστία τών Ε νετώ ν έπηνεγχον τήν τετάρτην σταυροφορίαν, ήτις
χατέλυσε τό έν Βυζαντίψ κράτος τφ 1204.
Μετά τήν άλωσιν τής πρωτενούσης έπηχολούθησεν ή διανομή,
κ α θ’ ήν α( υπαγόμενοι αύτφ χώραι διηρέθησαν είς τρεις μοίρας, ών
μίαν μέν έλα β εν ό νέος τοϋ Βυζαντίου αύτοκράτωρ, έτέραν οΐ ξένοι,
ήτοι οί λαβόντες μέρος είς τήν έκστρατείαν σταυροφόροι και τήν τρίτην
έπεψυλαξιν έαυτή ή ποντομέδουσα Έ νετία.
Κατά τήν διανομήν ταύτην ή Λήμνος έλαχε τφ αύτοκράτορι
Βαλδουίνψ.1 ΑΙ χώραι δ ’ δμως, τάς όποιας οΐ σταυροφόροι διενέμοντο
πρός άλλήλονς έπί τοϋ χάρτου, έπρεπε πράγματι νά ύποταχθώσι, διό
καί ή Έ νετία, ή λαβοϋσα ώς κλήρον μέγα μέρος τοΰ νησιωτικού
κόσμου βλέπουσα, δτι ή πραγματική τών πολυπληθών τοΰ ΑΙγαίου
νήσων κατάκτησις θά παρεϊχεν αυτή έπί μακρόν χρόνον πράγματα
κατέφυγεν είς τό έξής μέσον άνέθηκε δήλα δή είς έπιφανεΐς πολίτης
αύτής, δπως αυτοί φροντίοωσι νά κυριεύοωσι τάς νήσους χα ί έγκατα-
στήσαντες είτα παροικίας Ε νε τώ ν άρχωσιν αύτών ύπό τήν έπικυριαρ-
χίαν τής μητροπόλεως.
Ε ίς τήν δελεαστικήν ταΰτην πρόσκλησιν προσέδραμον ούκ ολίγοι,
οΤτινες ύπό τήν άρχηγίαν τοΰ Μάρκου Σανούτου κατέλαβον πάσας τάς
νήσους τοϋ Λ ίγαίου καί όμόσαντες πίστιν αύτφ έγκατέστησαν ώς
δεσπόται έν αύταΐς. Ή Λήμνος συμμερισθεΐσα τήν τύχην τών λοιπών
περιήλθεν είς τήν έξουσίαν τής έπιφανοϋς ένετικής οίκογενείας τοΰ
Φ Λ ο κ ά λο υ Ν α β ιγ χ α γ ^ ό ζ ο υ (Ν&νΐβ 3 )θ 5θ ). Άλλ* οϋτω περιήρχετο
πράγματι ή νήσος ύπό τήν έξουσίαν τής Έ νετίας, Ιν φ κατά τήν άρχικήν
διανομήν είχε περιληφθή μεταξύ τών χωρών τών άποτελεσασών τό
μερίδιον τσΰ αύτοκράτορος. Ί ν α λοιπόν οίκονομηθή ή δυσχέρεια αΰτη,
ό μέν Φιλόκαλος ώμοσε πίστιν τφ αύτοκράτορι Έ ρ ρ ίκ φ διαδόχφ τοΰ
άποθανόντος Βαλδσυίνου, ούτος δ’ άπένειμεν αύτφ τόν τίτλον τοΰ
Μ εγάλου Δ ο υ χ ό ς τ ή ς Λ ήμνου.* Οϋτω λοιπόν άπό τοΰ 1207, διότι
τφ έτει τοντψ μόλις συνεπληρώθη ύπό τών Ε ν ε τώ ν ή κατάληψις τών
ί) Τείβΐ από Τ Η ο ω ι· Μ . άνωτ. I I σελ. 55 χ α ι 02.
• 2) Κ υρίας χα τ άρχάς έδόΟη αύτφ ό τίτλος τοΰ Μεγάλου Δουχός τοΟ
Κράτους (ίω ρεπεΚ ρ π ν ίΐίρ ο Ιω ρ β π ί Μ«κ·όυοΗα Μ ί βββοΐαβ), άλλ’ είτα είναι
γνωστός γκνιχ&ς υπό τόν τίτλον τοϋ Μ. Δουχός της Λήμνου. Παράβ. Τ·Λ 1 Π
σελ. 3 εγγρ. 143 χαί 8ί«Γ. Μ ερ ιο Π ί. 79τ έν τοϊς Ο ιτοπίςπρ* Οκτο-ΒοπίΛηβε
τοΟ ΗορΓ. σελ. 179.
Ή Λήμνος ύπό τήν έξουσίαν τών Ναβιγχαγι όζων 145
νήσων, χύπτβι ή Λήμνος ύπό τόν ένετιχόν ζυγόν άπσλέσασα τήν αυτο­
νομίαν αύτής.
Έ π ί έβδομήχοντα χ α ί έπέχεινα έτη διετηρήθη ή κυριαρχία* τώ ν
Ν αβιγκαγιόζω ν έν Λήμνφ* δυστυχώς δμω ς άγνοοϋμεν, όποία καθόλου
ύπήρξεν ή διοίκησις αύτών. Ό Φιλόκαλος άπέθανε περί τό 1214 χα τα -
λιπών τό μικρόν αύτοΰ κράτος είς τόν υΙόν αύτοϋ Λεονάρδον λαβόντα
τό ήμισυ καί είς τάς δύο αύτοΰ θυγατέρας, ώ ν έκατέρα έλαβε τό
τέταρτον τής νήσου. Ό Λεονάρδος, δστις έχληρσνόμησε χ α ί τόν τίχλον
τοΰ πατρός, φαίνεται άποθανώ ν πρό τοϋ 1260 καί έχ τώ ν τριώ ν
αύτοΰ υΙών διεδέχθη αύτόν δ πρεσβύτερος Παύλος, δστις ένυμφεύθη
τήν θυγατέρα τοΰ Α γγέλου Σανούτου, τότε Δουχός τοΰ Α Ιγαίου Πέλα­
γους. Έ χ δέ τών δύο τετάρτων τό μέν έχυβερνατο νΰν ύπό τσΰ Ίω ά ννου
Φοσχάρη υΐοΰ τοΰ όμωνύμου γαμβρού έπί θυγα τρί τοΰ Φιλοχάλου, το
δέ ύπό τοΰ Φιλοχάλου Γραδενίγσυ υΐοΰ έπίσης τοΰ έπ ί τή έτέρρ
θυγατρί γαμβρού αύτοΰ.
Ό π ο ία ύπήρξεν ή σχέσις, έν ή διετέλουν πρός άλλήλους ο ί τρεις
ούτοι συγγενείς δυναστικοί τής Λήμνου οίκοι δέν γτνώσκομεν* έχχος
δ’ δμω ςάμφιβολίας είναι, δτι ή ένωρίς ήδη γενομένη χατάτμησις υπήρξε
παραίτιος έξασθενώσετος. Ή έξονσία έν τούτοις αύτών διετηρήθή έν
Ικανή άκμή, ήτις έπήγαζεν ου μόνον έκ τώ ν πλουσίων τή ς νήσου
προσόδων, ή ς οΐ κάτοικοι είναι πιθανόν, δτι βαρεως έφορολογοΰντο,
άλλά καί έκ πειρατειών, είς. οποίας δέν άπηξίσυν νά χατερχωνται οί
τότε έν τώ Α Ιγαίφ Ε ν ε τ ο ί δυνάσται. Ό Μ έγας Δσύξ Παύλος ΐχων
συνεργόν καί τόν άδελφόν αύτοϋ Φ ίλιππον συνετήρει στολίσκον έξ
έννέα γαλερών άμα δέ καί πολυαρίθμους ένοπλους δι* ιόν ύχ ερήσχ ίζε
τήν νήσον άπό έχθριχών έπιδρομών. Π ρός τόν αύτόν δέ σκοπόν έχε-
μελήθησαν οΐ Ν αβιγκαγιόζοι χα ί τής όχυρώ σεω ςτής νήσον Ιδρύοαντες
πολυάριθμα έν καταλλήλοις θεσεσι φρούρια.1
Ούτως είχον τά πράγματα έν Λ ήμνφ, ό ιε τ φ 1276, δεκαπέντε δλα
έτη μετά τήν άνάκιησιν τή ς Κωνσταντινουπόλεως υπό τώ ν ή μ κ ερ ω ν,
ένεφανίσθη πρό τής νήσου ό αύτοκρατορικός στόλος, όδηγούμενος ύπό
τοΰ διάσημου ναυάρχου Λικαρίου, είς δν προχαταβολιχώς είχεν άπονε,
μηθή ό τίτλος τοϋ Μεγάλου Δουχός τής Λήμνου.
1) Μ ετΐοο 3εηηάο Τ ογμ ΙΙο Ιεΐο π * άβΐ Β ^ ο ο <Ε Β » " » " » { ο ί 8Τ χ α ί
. εξ. (σελ. 124 τή ς έκόόσ. ΗορΓ), όση ς είναι ή χνρία πηγή χ α ί Ν ιχ. Γρηγορ.
4 σελ. 98.
Α. ΜΧΧΙΑΟΤ Ν ΛΜΜΟΖ
 146 Τριετής πολιορκία τού Παλαιοκάστρου
II άλωσις τών φρουρίων, ών έχάτερον χατεϊχον ό'Γραδενίγος
καί ο Φοσκαρης δέν άπήτησεν ούτε χρόνον μακράν ούτε θυσίας μεγάλας,
διότι ταΰτα ήττον άχυρα όντα ευκόλως ύπέκυψαν. Π ρό τοΰ Π αλαιο-
κ ά σ τμ ο υ δ ' δμως, ώς έχαλείτο τότε τό φρούριον τής Μυρίνης, ούτινος
ήρχεν ό Μέγας Δοί'ξ Παύλος άνεφύησαν μεγάλαι δυσχέρειαι και ή
πολιορκία διήρχεσεν έπί ολόκληρα έτη. Ή έγνωσμένη πείρα καί τόλμη
τοΰ Λικαρίου είς οΰδέν ώφέλει. Τοσοϋτον μάλιστα ήτο τό θάρρος ύ φ ’
ού ένεπνέοντο οί 700 τοΰ φρουρίου ΰπερασπισταί, ώστε έποιοϋντο
εξόδους καί έμάχοντο έκ τού συστάδην πρός τούς πολιορκητάς.
Τ ά πράγματα οΰτω δέν έβαινον καλώς διά τούς ήμετέρους, διό
καί ήναγκάσθη ό αύτοκράτωρ νά μεταβάλη τακτικήν προτείνας νά δώση
τώ Παύλω εξήκοντα χιλιάδας χρυσών ύπερπΰρω ν,1 έάν ήθελε νάπέλθη
παραδίδων τό τε φρούριον καί τήν νήσον. Τήν πρότασιν δ’ δμως ταύτην
ύπερηφάνως άπέρριφεν ό Παύλος, «ού μόνον διότι, ώς λέγει ό Σανοΰ-
τος, ήτο μεγαλόφρων καί ανδρείος, άλλά καί διότι είχε μεγάλους έν τώ
ταμεία» αύτοΰ θησαυρούς».
Ή πολιορκία λοιπόν έξηκολούθησε μετά λύσσης έκατέρωθεν άλλά
κατά δυστυχίαν διά τούς Ναβιγκαγίόζους αίφνιδίως τφ 1277 ήρπασεν
ό θάνατος έν τώ μέσω τής πολιορκίας τόν Μέγαν Δούκα. Ή συμφορά
ήτο βεβαίως μεγίστη, άλλ' ό άνήρ έκεΐνος άποθνήσκων φαίνεσαι, δτι
ένέπνευσεν είς τούς περί αυτόν τό ήρωϊκόν θάρρος μεθ’ ού ζών έμάχετο.
Π ράγματι ή Μεγάλη Δούκισσα, ής τό δνομα δέν διέσωσεν ήμϊν ή
ιστορία, αντικατέστησε τόν σύζυγον αύτής καί έξηκολούθησεν έπί μακρόν
ε η χρόνον ύπεραμυνομένη τού χώρου, ένθα είχον άποτεθή τά όστά
τοΰ προσφιλούς αύτή συζύγου.
’Αλλ’ ή άντίστασις ήτο πλέον άδύνατος άμα δέ καί ματαία, διότι
παρ’ ούδενός ήδύνατο νά έλπίζη βοήθειαν. Ό Γραδενίγος καί ό
Φοσκάρης είχον ήδη κατά τήν άλωσιν τών φρουρίων αύτών ύπό τού
Λικαρίου φσνευθή, τήν αύτήν δ’ ύπέστησαν τύχην καί οί άδελφοί
τού Παύλου Φίλ.ιππος καί Νικόλαος ήδη τώ 1276 άποθανόντες* είς
έπίμετρον δέ τών κακών ό Μέγας Δούξ πλήν τριών θυγατέρων ούδένα
άρρενα γόνον είχε καταλίπει. Ταΰτα πάντα άναλογιζομένη ή Μεγάλη
I) Τό ϋπέρπυρον κατά τους χρόνους τούτους Ισοδυνάμει πρός 11,20 δρ.
έπομένως τό προσφερόμενον ποοόν άνήρχετο είς 072,(00 δραχμάς Ισουμένας
πρός πενταπλάσιον οχιδόν πυοόν τού νϋν νομίσματος.
’Λνάχτησις τής Λήμνου 147
Δούκισσα άμα δέ βλέπουσα καί τούς πόρους αύτής έξαντλουμένους
ένόμισε συνετόν νάποχμ»ρήση τοΰ φρουρίου καί τής νήσου.1
Μετά τριειή λοιπόν έπίμονον άμφοτέρωθεν άγώ να έπέτυχον τέλος
οί έν Βυζαντίψ,ι δαιος έχ&ιώξφαι τά λείψανα τοΰ οίκου τών Ναβιγκα-
γιόζων έκ Λήμνου ικά€ άπ^Μίταστήσωσι μετά 70 χα ί πλέον έτη τήν
έξουσίαν τοΰ’αύτοκράτορος. Έ ν τή πεισματώδει τούτη πάλη δέν δυνά-
μεθα ή νά θαυμάσωμεν τήν γενναιότητα, μεθ’ ή ς ήγω νίσθη ή άπελα-
θεΐσα ήγεμονική οίκογένεια χωρίς ούτε έκ μέρους τής Έ νετία ς άπησχο-
λημένης τότε έν Εύβοίφ καί Θεσσαλίρ, οΰτε έκ μέρους τών Σανούτων
μεθ’ ών, ώς προέφημεν, συνεδέετο διά κηδεστίας, νά λάβη έπικουρίαν
τινά.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ'.
Σταλημένη, Κότζινος χα ϊ Παλαιόχαατρον
Τό δνομα τής νήσου, δπερ έπί αιώνας είχε μείνει άλώβητον
έπέπρωτο έν τή γλώσση τών ξένων έπιδρομέων νά διαστρεβλωθή
οΰτως, ώστε νά καταστή σχεδόν άγνώριστον· ή Λήμνος παρεφθάρη
είς Σ τα λ η μ έ ν η ν .
Έ πισημω ς ή νήσος ήμών ουδέποτε καθ’ άπαντα τόν βίον τοΰ
βυζαντιακοΰ κράτους μετήλλαξε τό δνομα αύτής. Π αρά πάσιν άνεξαι-
1) "Εάν πιστεύαωμεν εις τήν εΐδησιν τοΰ Σανούτου, καθ’ .ήν αποχωρούσα
ή Μεγάλη Δούκισσα άπεκόμισε μεθ’ ίαυτής ού μόνον τούς ΰπολειπομένους
θησαυρούς χαί τάς έσθήτας άλλά χ α ί τ ά ένυπάρχοντα ετι τότε έπιτήδεια άμα
δέ καί τόν μόλυβδον, δι’ ού ήσαν έστεγασμένα τά έν τφ φρουρίφ άνάχτορα
αυτής, πρέπει πάντως νά παραδεχθώμχν, δτι ή άποχώρησις έγενετο κατόπιν
Ιδιαιτέρας συνθήκης. Έ κ Λήμνου ή Μ. Δούκισσα μετέβη είς Εύβοιαν, ένθα ένυμ*
 148 Σταλημένη
ρέτως τοϊς συγγραφεΰσι τών χρόνον τούτοη· μόνον διά τοΰ γνησίου
καί παλαιού όνόματος αυτής μνημονεύεται.1 Ό μ ο ίω ς τιτλοφορούνται
πάντες ο ί κατά καιρούς άρχιερεΐς αύτής άπό του. Στρατηγίου μέχρι
τού τελευταίου. Έ ν άπασι δ ’ έπίσης τοϊς ίπ ία ή μ ό ις" έγγράφοις τοϊς
έλληνιστί συντεταγμένοις, έν οίς γίνεται ΓΜ γοΓ'3^ίυτ^ς:/νήσου ήμών,
πάντοτε δ τόπος Λήμνος άπαντρ, ούδ’ 3παξ''δέ' ό.' Σταλημένη.* Έ κ
τούτου συνάγεται άναμφηρίστως, δτι τή ς μεταβολής ταύτης ή άρχή
δέν έπιτρέπεται νά ζητηθή παρά τοϊς Έ λλησιν, οϊτινες έξηκολοόθουν
αεί νά καλώσι τήν νήσον, ώς καί παρά τοϊς παλαιοΐς έκαλεϊτο.
Τό πρώτον εύρίσκομεντόν τόπον Σ τ α λ η μ έ ν η έν έγγράφφ ένετικφ
τοΰ 1205, έν ω αναγράφονται αί ύπό τώ ν ευπατριδών Ε ν ε τώ ν κατα-
ληψθεΐσαι νήσοι τοϋ Αιγαίου,* πρός δέ καί έν δυσίν έτέροίς4 άναγο-
μένοις είς τύ δεύτερον ήμισυ τοΰ 1ί)ου αίώνος. Π ρό τώ ν χρόνων
τοότων ονδεμία μνεία τοΰ τόπου τούτου· δέν είναι δ ’ υμως άπίθανον,
δτι ήδη άπό τοΰ 11ου αίώνος ήρχισε νά γίνηται χρήσις αύτοΰ καί
έπομένως ή γένεσις τοΰ Σ τ α λ η μ έ ν η συμπίπτει πρύς τήν έν Λήμνω
παρουσίαν τώ ν Ε νετώ ν. Ουτοι ώς «πείροι τής έλληνικής εύκολους
συνεχυσαν τήν φρασιν 'ς τ η Λ ή μ ν ο , ήν ήκουον συχνά προφερομένην
παρά τών Ε λλήνω ν ναυτών δηλοόντων τόν τύπον τής κατευΟύνσεως
αύτών, καί, νομίσαντες δτι τό δλον τοΰτο άπετέλει τύ δνομα τής νήσου,
έπλασαν τόν άνάπηρον τόπον Σταλημένη, δστις έπί τινας αίώνας
έκράτησε μάλιστα παρά τφ ναυτικφ κόσμο).8
φενσε τάς Θυγατέρας αύτής. Π ερί τά |ΐέσα τοΰ Μου αιώνες (1342) ήφανίσΰη
ή οικογένεια ιώ ν Ναβιγκαγιόζων, άλλ’ α ί κληρονομικοί αύτής άξ ιώσεις έπί τής
Λήμνου κεναί άλλτις καί ο Μ ίμιαν πραγματικήν σιμιαοίαν ίχουσαι ιιετεδόΰησαν
είς τούς οίκους, μεΟ’ ών είχον συνδεΟή διά κηδεστίας. "Ιδε καί τόν έν τέλει
γενίολογικόν πίνακα το5 οίκου τούτον.
1) ΓΤασχάλ. Χρον. I αίλ. 58, Δούχ. σελ. 121, 200, 328, 330, 335 καί έξ.
Γεώργ. ΙΙαχυμέρ. σελ. 430, Φμαντζ. σελ. 327, 413, 415, 125, 447, Ί« ά νν.
Καντακουζ. 1 σελ. 150, Νικηφ. Γρηγ. 4 σελ. 98, Νικηφ. Π ατριάρχ. Κιονσιαν-
τινουπύλ. σελ. 80, Σι·μ. Μάγιστρ. σελ. 701. Ζώσηι. 2, 30, Ζωναρ. 15, 8, 22,
Χαλκοκονδύλ. σελ. 3 καί ά.
2) χϋΐίίΐοεΐοΐι ε ΐ .Μοίΐετ Ασία ε ΐ ϋΐρΙοηιπίΛ I I I σελ. 297, V I σελ. 248 χαί
εξ. χα ί ΣάΘα Μεοαιωνικ. βιβλισΟ. I I I σελ. 4 κ. <1
3) Τ ιίο ΐ ιιηά ΤΙιοηιηβ ΙΙΛ ιιηιΙβιι I I σελ. 3 άριΟμ. 141.
4) ΗομΓ Μεΐαηςεβ σελ. 170 χα ί Τ ηίοΐ ιιηιΐ ΤΙιοηιηβ ΤΤγΙπιπιΙ. I I I πελ,
159 άριϋμ. 370.
5) "Οτι ή τηιαντη τής λίξεοις παραγωγή είναι ή μόνη ύρβή (οΰχί δέ ή έκ
τοΰ λ ί μ ν η διά τό ταπεινόν δήθεν τοΰ έδάιροΐ'ς αύτής, ή ή έκ τοΰ ’ς τό λ ι μ έ ν α
Ή φ α ισ τία — Κότζινος 149
Έ ν τουτοις είναι πιθανώ τατον, δτι ή όνομασία αδτη ούδέπστε
κατέστη γενική ούδ' ΐσχυσέ ποτε νάπσβάλη τό κύριον της νήσου δνομ α.
Π αραδίδει μέν ό Β οπάβίσιοππ ό κατά τό πρώ τον τέταρτον τοΰ 15°«
αίώνος γράψας τό περί τώ ν νήσων τοϋ ΑΙγαίου έργον αύτοΰ, δ τ ι τότε
ώνομάζετο ή νήσος Σταλημένη, τό αύτό δέ λέγει κ α ί δ ΡοΓσαεΗί
(1547), άλλ’ δ περ ί τά μέσα τοΰ 16ου αίώνος μεταβάς είς Λ ήμνον
Β είο η λέγει £ητώς, δτι ή μέν πόλις τής νήσου ώνομάζετο Λ ήμνος,
ή δέ νήσος Ιτ α λ ισ τ ί Σταλημένη.1 Τ ό δνομα λοιπόν Λ ήμνος διετηρεΐτο
ήδη παρά τοϊς Έ λλη σ ιν, αΐτινες ώς τήν πρωτεύουσαν πόλιν, οΰτω
καί τήν δλην νήσον έκάλουν. Έ π ε ιτ α δέ ο ΐ Τούρκοι ο ΐ π α ρ ά τώ ν
Ε λλ ή νω ν παραλαβόντες τήν ονομασίαν τή ς νήσου έχουσι τον τύπον
Λ ή μ χ ο , δστις βεβαίως δέν διαφέρει τοΰ Λήμνος.
Π α ρ ά τό Σταλημένη λοιπόν τοϋ ναυτικού κόσμου υπήρχε χ α ΐ τό
Λήμνος, άκριβφς δ ’ ένεκα τούτου εξέλιπε μετ’ ού πολύ ό όθνεΐος τύπος,
ώστε σήμερον ούδέ είς μεταξύ τώ ν Ε λλ ή νω ν ή ξένων μεταχειρίζεται
αύτόν.*
Ά λλ’ α ί παραφΟοραί αυται κ α ί αλλοιώσεις δέν περιωρίσθησαν
είς ονόματα μόνον καί λέξεις άλλ* έπεςετάΟησαν χ α ί είς π ράγματα.
Ούτως ή Ή φ α ισ τία, ή έτέρα τώ ν πόλεων τής νήσου, ένωρίς ήρχισε
νά παραχμάζη μέχρι ού τελείως ήφανίσΟη. Δ υστυχώ; ή Ιστορία ούδεμίαν
κατέλιπεν ή μ ΐν εΐδησιν περί τοΰ ζητήματος τούτου άλλ* εις τόν επιστα-
μένως έξετάζοντα τά σχετικά γεγονότα ή αιτία δέν είναι έντελώς
άφανής.
Δύο κ α θ ’ ήμας λόγοι συνήργησαν είς τήν έρήμοκτιν τή ς πολεως
ταύτης, 6 είς φυσικός καί ό έτερος ή δικός. Ή πόλις αΰτη ήτο Ιδρυμένη
έπ ί χερσονήσου, ή ς ή άνατολική πλευρά καμπτόμενη ολίγον -προ;
ώ ς δέχονται τινες τών περιηγητών) δειχνύουσι χ α ί άλλοι όμοιοι διαστρεβλώσεις
έλληνικών τοπικών ονομάτων (Τηί>1 I I οελ. 178 σημ. 2). Κ αί ό Ο σ η » δ έ αυτός
διαπρεπής έλληνιστής κατά τό 1858 περιηγηΟδΐς τή ν νήσον εσημείοακν χωρίον
τν Θ ό ν ο ς εσφαλμένα; προθέσας χ α ί τό άρΟρσν χ α ί σχηματίσας οϋτω τ ρ α ­
γελαφικόν τύπον Τ ο Φ ά ν ο ς , ώ ς καί ό άγγλος χαρτογράφος επραξε κρο κειμένου
π ερ ί τοΰ χωρίου Λ ύ χ ν α.
1) 1*5 οόββτνεείοηΒ κτλ. σελ. 2δ.
2) Ό Υαη ΚΐπεόοΓ^βο έπισχεφΟείς τή ν νήσον ή μ ΰ ν π ερ ί τ ά τέλη τοϋ 13ου
αίώνος λέγει, δτι ώνομάζετο Λήμνος ή Σταλημένη, έν φ ό δΛ Κ ιστρ, ό Η α η Ι,
καί δ Η ΐ ο Η ΐ β Γ οϊτινες άρχομίνου τοΰ 19ου αίώνος μετέβηααν ε ίς Λήμνον σύδα-
μώς μνη[ΐονεύαι·σι τοΰ Σταλημένη.
ϊ 150 Ή φ α ισ τία — Κότζινος
Γ άνατολάς σχηματίζει μικρόν μέν ά Η ' άρχούντως ασφαλή λιμένα.
Κυρίως δέν έξετείνετο ή πόλις έ φ ’ όλοχλήρου τής χερσονήσου άλλά
μάλλον έπί τοΰ ισθμού ταύτης, κείμενη οϋιω μεταξύ δύο θαλασσών.
Γ Κύκλω σχεδόν τοΰ ’είρημένου λιμένος, μάλιστα δέ πρός Ν ΰψούνται
λόφοι, ών τά καταρρέοντα ύδατα προσέχωσαν μικρόν κατά μικρόν
αύτόν. Ε ν τεύ θ εν λοιπόν τό πρώτον θανατηφόρο ν χτύπημα κατά τής
πόλεως- ό λιμήν, ϋστις τ’μο πηγή πλουτισμού καί ευπορίας τοϊς κατοί-
Γ κοις. ένεκρώθη καί είς τούς Ή φ α ισ τιείς επέρχεται ή Ιδέα νά ζητήσωσι
νέαν έδραν νάνεγείρωσι νέαν πόλιν
“Ο τι ήδη έπί τών χριστιανικών χρόνων κατωκείιο ακόμη ή Ή φ α ι-
στία πιστούται τρανώς καί άλλοθεν καί έκ τών συντριμμάτων μαρμά­
Γ ρων, έφ ’ ών είναι κεχαραγμένοι σταυροί, καί άτινα έν πληθύι προσπί-
πτουσιν είς τούς όφθαλμοΰς τοΰ έπισκεπτομένου τά έρείπια αύτής.1
Έ ν τούτοις δέν είναι δυνατόν νά εΐπωμεν, μέχρι ποίων χρόνων έξηκο-
Γ λούθησεν υφιστάμενη. Πάντα>ς ή πρός αύτήν γετνίασις έτέρου λιμένος
πολλώ μείζονος καί άσφαλεστέρου τού έαυτής, το ΰ Κ ο τζ ίν ο υ , έπέ-
σπευσε τήν έρήμωσιν. ήτις φαίνεται, δτι υπήρξε βαθμιαία. Ούτος
χρησιμεύων κατ’ άρχάς οίονεί εμπορικόν έπίνειον αύτής εϊλχυαε, φ αί­
Γ νεται, ένωρίς καί κατοίκους τινάς έχ τοΰ ναυτικού μάλιστα πληθυσμού
αύτής προαχθείς βαθμηδόν άναλώμασιν, εννοείται, τής Ή φαιστίας.
Ό έτερος λόγος, δ στις κ α θ’ ήμάς συνεβάλετο είς τήν έγκατά-
λενψιν τής πόλεως σχετίζεται πρός τήν διεξαχθεϊσαν μεταξύ χριστιανισμού
Γ καί εθνισμού πάλην. Α ληθώ ς ή Ή φ α ισ τία ήτο ή έπίσημος καί κυρία
έδρα τής πολυθεΐστιχής λατρείας καί δυσκόλως θ ά ήδύναντο κατ'
άρχάς οί νεοφώτιστοι χριστιανοί νά τελώσιν έν αύτή τά τής θρησκείας
αυτών. Δέν είναι λοιπόν άπίθανον, δτι δ νέος συνοικισμός ό γνωστός
. ύπό τήν επωνυμίαν τού Κοτζίνου πηγάσας, ώς εΐπομεν, ένεκα φυσικών
κυρίως καί έμπορικών λόγων, έχραταιωθη καί έμεγαλύνθη βραδύτερον
ένεκα τής άντιδράσεως τών έν Ή φ α ισ τία έθνιχών πρός τούς Χρι­
ί : στιανούς.
Κ ατά τούτον τόν τρόπον ΰποθέτομεν ημείς, δτι έπήλθεν ή όλο-
οχερής τής Ή φ α ισ τία ς άπακμή καί ή ένεκα τούτου άνίδρυσις τού
Κοτζίνου. Έ ά ν πρός τοϊς είρημένοις ένέσχηψε χαί άλλη τις συμφορά,
1) Καί η ΐχ ο ς δέ τι έγερθέν πάντως είς μεταγενεστέρους χρόνους καί περι-
Οέον τό έ χ ί τή ς άκρας τής χερσονήσου νήκομα συνηγορεί υπέρ τής αυτής γνχό-
|ΐης. Παράβ. χα ΐ Οοο^β Βαϊββ σελ. 116 καί έξ.
Ή φ α ισ τία — Κότζινος
πυρκαιά έπί παραδείγματι ή σε.σμός, άγνοοΰμεν. Τό βέβαιον είναι, οτι
ήδη κατά τόν 12°ν αιώνα ή πάλαι ποτέ έπισημοτέρα τής Λήμνου πόλις
ή τελείως δέν ύπήρχεν, ή διετέλει έν πλήρει άσημότητι. 'Γούτο συνά'
γειαι καί έκ τού μνημυνευθένιος ανωτέρω δωρητηρίου γράμματος τού
αρχιεπισκόπου Μιχαήλ, κ α θ’ δ έκκλησίδιόν τι έπ’ ύνόματι τού Α γ ίο υ
Βλασίου τιμώμενον έν Κοιζίνω παραχωρεϊται τοϊς Έ νετοίς. Είναι
ή πρώτη φορά, καθ’ ήν άπαντώμεν τιήν λέξιν Κ ό τ ζ ιν ο ς καί είναι μέν
άληθές, δτι έπονομάζειαι άπλώς τ ό π ο ς και ούχί π ό λ ις άλλ η παρά-
κλησις τών Ε νετώ ν, ΰπο>; λάβωσιν τοΰτο έν Κοτζίνω μαρτυρεί, δτι
ένταΰθα συνεκεντροΰτο τότε σπουδαία τής Λήμνου εμπορική κίνησις.
Ε ίν α ι αληθές, δτι περί τά μέσα τού 15°” αίώνος μνημονεύεται άπαξ
έτι ή Ή φ α ισ τία ύπό τού διάσημου Κυριάκού τού έξ Ά γκώ νος, αλλ
είναι βέβαιον, δτι ό άνήρ ούτος τρέφων μέγαν ένθουσιασμόν πρός
πάν δ,τι άρχαϊον μόνον, ούδεμίαν δέ προσοχήν δίδων εϊς ο,τι άφεώρα
τόν μεταγενέστερον έλληνισμόν, διά τ ή ; μνείας ταύτης δέν νοεί τήν
πόλιν ύπάρχουσαν.1
“Επειτα χατά τούς χρόνους τούτους καί άλλοθεΥ πειθόμεθα, ΰτΐ
ή Ή φ α ισ τία δέν υπήρχε- πρώτον μέν ό έ; “Ιμβρου Κριτόβουλος, δατις
έπανειλημμένως άναφέρει τόν Κότζινον ούδεμίαν τής Ή φ α ισ τία ς π οιεί­
ται μνείαν έν τή Ιστορία αύτού.* “Επειτα δέ ό Μ α§ηο, δστις ούχί πολύ
μετά ταύτα γράφει λέγει φητώς «δορτα ά ΐΐτ’ ΙχοΙα . . . δοηο ΐΓβ
Βυοηί ςβδίεΐΐϊ ο(ιΐ<\ΓΠ3χ1ΐ ΟοοΚΐηο, Μ υάτοη εί Ραίβο ΟιΜΓοη». Καί
οί περιηγηταί δε, οίτινες κατά τόν 10°ν αιώνα έπεσκέφθηοαν τήν
Λήμνον άγνοούσι τελείως τήν θέσιν τής Ή φ α ισ τία ς όμοφώνως άποφαι-
νόμενοι, δτι τοιαύτη ήν ό Κότζινος.
Ή έτέρα πόλις τής νήσου, ή Μύρινα, παρέμεινε μέν έν τή προ-
τέρρ περίπου θέσει αύτής ένεκα τής όχυράς θέσεως αύτής, ταχέως
δ3 δμως άπώλεσε τό πάλαι δνομα αύτής μετονομασθεΐσα Π α λ α ιόκ α -
σ τρ ο ν.1 Πλήν ταύτης δ ’ δμως είς άρχούντως σημαντικήν θέσιν έξηρθη
1) Τ ο ζζβ ΙΙϊ Η β Ι ιζ ϊο η ϊ ά ’χίο α η ί Υ ΐΛ ^ β ί ϊη Τ ο δ σ ιη κ V σελ. 435.
2) I I I 14. Τό φ ρ ο ΰ ρ ι ο ν τ ώ ν Κ α σ τ ρ ι ω τ ώ ν, όηερ πλήν τοΰ
Κοτζίνου χαί τού νΰν Κάστρου άναφέρει είναι πιθανώτατα τό χατά τήν ΒΑ
παραλίαν τής νήσου κοινώς Β ρ β ι ό χ α σ τ ρ ο νυν χαλοόμενον. ού τά χαί νυν
αφζόμενα έρείπια μαρτυροΰσι περί μεσαιωνικού όχυρώματος.
3) Ή όνομασία Π α λ α ι ό κ α σ τ ρ ο ν φαίνεται, ότι είναι νεωτέρα δο-
όεΐοα ϊοως άφ’ ού έχτίσθη τό όχύρωμα τοΰ Κοτζίνου καί κατ’ άντίθεσιν πρός
αυτό,
 152 Ά κμή της πειρατείας”
χαΐ ή έν τώ μυχψ χοϋ λαμπρού τής νήσου λιμενος Ιδρνθεΐσα όμώνυμος
πολίχνη ήτις συχνάκις μνημονεύεται έν τοΐς μετέπειτα υπό τών περιη­
γητών.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε'.
Ά κμή τής πειρατείας. Νέαι δηώσεις τής Λήμνου
Μετά τήν κατάλυσιν τής έξουσίας τών Ν αβιγχαγιόζων συνεδέθη
καί πάλιν ή Λήμνος πρός τήν έν Βυζαντίψ αύτοχρατορίαν, ύ φ ' ήν
διετέλεσε μέχρι τής άλώσεως, δπερ δέν συνέβη χ α ΐ είς τάς λοιπάς
νήσους, αϊτινες διά τής ένεργείας τοΰ Λιχαρίου είχον άποσπασΟή τών
Ε νετώ ν δυναστών. ΠολλαΙ έχ τούτων μετά είχοσαετή υπό τώ ν Ε λ λ ή ­
νων κατοχήν περιήλθον καί α ύθις είς τούς κληρονόμους τών άπελα-
θέντων ήγεμονίσκων. 01 νέοι δ ' δμω ς κατακτηταί ευρον έν αύταΐς άντί
τώ ν πρότερον άχμαζουσών πόλεων δοιχον χώραν καί πειρατών φωλεας.
"Οντως είς τούς χρόνους τούτους συμπίπτει ή άκμή τής πειρατείας ύπό
πάντων σχεδόν τών έν τώ Α Ιγαίψ Ε νε τώ ν ήγεμόνω ν έξασκουμένης.1
Ή Λήμνος έφρουρεϊτο μέν ύπό τών Ν αβιγχαγιόζων, έν 5σψ
ήρχον αύτής, καί έπροστατεύετο κατά πάσης ξενικής έπιδρομής, άλλά
τήν προστασίαν ταύτην ύπεχρεοϋντο Τσως άδρότατα νά έξαγόράζωσιν
1) Έ ν έγγράφφ τοϋ 1278 (Τείβΐ απά ΤΗοπχεβ ϋ Λ α η ίβ η ΙΠ σι λ. 159)
βλότομεν, ότι ή Έ νετία ώρισε τρεϊς δικαστάς, ΐνα έκτιμήσωσι τάς ζημίας, δς
ύπέστησαν υπό τών πειρατών Ε ν ε τ ο ί πολϊται η προστατενόμενοι τής δημοκρα­
τίας ταύτης. Έ ν αΰτφ αναγράφονται τά όνόματα ούχί όλιγωτίρατν [των 90 πει­
ρατών Γενουαίων, Λομβαρδών, Πισατών, Λατίνων καί Ε λλή νω ν έκ Θεσσαλο­
νίκης, Σαμοθράκης καί άλλων μερών, άμα δ' άναφέρεται δτι καί δ Μέγας Δούξ
τή ς Λήμνου συνέλαβε καί κατεκράτησε 32 Ανθρώπους, οΟς έξηγσρασε κατόπιν
Ε νετό ς τις έξ Εύβοιας.
'Ρ ο γή ρ ο ς Λ ούριας κ α ί Μ αλαμπράνκας 153
οί κάτοικοι αύτής πολυτρόπω ς φ ορολογούμενοι κ α ί πιεζόμενοι. Π λ ή ν
δέ τούτου καί ή Ιπίμ ονος έπ ί τρία όλόκληρα έτη άντίστασις τώ ν Ναβι-
γχαγιόζω ν κατά τώ ν αύτοχρατορικώ ν στρατευμάτων είνα ι πιθανώ τατον,
δτι ούκ όλίγας συμφοράς έπήνεγκε τή νή σ ψ . Ώ ς εί δέ μή ήρκουν ταΰτα
έπηκολούΟησαν μετά τήν κατάλυσιν τή ς δυναστείας τώ ν Ε ν ε τ ώ ν καί
άλλα δεινά.
Ό τότε αύτσκράτωρ έν Β υζαντίω Α νδρ όνικ ος Β '. ό Π αλαιόλόγος
(1282— 1332) νομίζω ν, δτι ούδείς πλέον έπεχρέματο έκ δνσμώ ν κίνδυνος
προέβη είς τήν διάλυσιν του στόλου, ένεκα δέ τούτου ο ί χ α ί πρότερον
άκμάζοντες πειραταί ύπερήραν τήν κεφαλήν χ α ί ά φ ό β ω ς πλέον μετήρ-
χοντο τό έπάγγελμα αύτών.
Ούτω τψ 1292 ή νήσος ή μ ώ ν έδέχθη τόν έπιβόητσν Ρ σ γ ή ρ ο ν
Λ ο ύρια ν, δστις ναύαρχος διατελέσας τοϋ ήγεμόνος τή ς Ά ρ α γ ω ν ία ς
Ια κ ώ β ο υ καί δυσαρεστηθείς Λρός αύτόν άπέπλευσεν έκ Σικελίας μετά
τριάκοντα πλοίων καί έλθών είς τό ΑΙγαΓον προσέβαλε πλήν άλλων
νήσων χαί έδήωσε καί τή ν Λ ήμνον.1
Δέν είχεν άκόμη προλάβει νάναχύψη έκ της συμφοράς τούτης,
δτε μετά τετραετίαν (1 2 9 0 ) περιέπεσεν είς χείρονα τοιαύτην. "Ενεκα
δήλ τοΰ έκραγέντος ήδη άπό τοΰ 1294 μεταξύ Έ ν ε ιία ς χ α ί Γενούης
πολέμου, τοΰ όποίου τά δλέθρια άποτελέσματα ώφειλον ώ ς έ π ί τόπαλύ
νά νπομείνωσιν α ί έλληνικαί χώραι χγ-' πόλεις; έξέπλευσεν -ό Ε ν ε τό ς
Μα1αί)Γ3Π02 άγω ν μεγαλοπρεπή στόλον καί κατά Ιο ύ λ ιο ν τοΰ 1296
ένεφανίσθη έν Κωνσταντινουπόλει. Ά π ο τυχών έχει ήθέλησεν άλλοθεν
ν αποζημίωσή χαί έπελθών χατά τη ς Λήμνου διήρπασε παν δ,τι είχε
διαλάθει τιήν απληστίαν τοΰ *Ρογήρου*.
Ό πόλεμος ουτος δέν περιωρίσθη μεταξύ Ε ν ε τ ώ ν χ α ί Γενουαίων,
άλλά ταχέως περιήλθον είς ρήξιν χ α ί οί ήμέτεροι πρός τούς Ε νετούς,
έξ ών πολλοί εύγενεϊς, ίδίρ δ* ο ί απόγονοι έχείνων, οίτινβς πρό όλίγων
έτι δεκαετηρίδων ήρχον έν διαφόροις τοΰ Αιγαίου νήσοις, ώπλίσθησαν
χα ί αύθις χ α ΐ έπεχείρησαν νάναχτήσωσι τάς άπολεσθείσας πατρφας
κτήσεις. Ούδέν έν τούτοις έπεχειρήθη χατά της Λ ήμνου χ α ί ο ί ήμέτεροι
συνήψαν τέλος τψ 1303 συνθήκην ειρήνης πρός τους Ε ν ε το ύ ς άναγ-
1) Ηορί ΘβχΗοΚ Οηβοίιβηΐ. σελ 340.
2) Ηορί" ένά, άνοττ. σελ 373 χαί ΗβΗχΒβτι Οβκλίοΐιΐβ άβτ Βγηηϋηβτ
οηά άβχ Οβτηεη. Ηβΐ<Λα σελ. 448.
Μ
15 4 Νέοι δηώσεις
X κασθένχες είς χοΰχο ίδια ένεκα τής αυξανόμενης όσημέραι δυνάμεως
χών Τούρκων.
τ
Έ π ειδ ή δήλ. έβλεπεν ό αύχοχράτωρ, δχι ήδννάτει διά χών Ιδίων
δυνάμεων νά άνχεπεξέλθη κατά χούχων προσέλαβεν είς χήν υπηρεσίαν
αύχοϋ χόν 'Ρ ογήρον άε Ρ ΐο τ ηγούμενον τής περίφημου έχαιρείας χών
Καχαλανών, οΐχινες ή παν Ισ π α ν ο ί χυχοδιώκται. Ούτος λοιπόν έξεσχρά-
ιζ χεχισε μέν χαχά χών έν Μ ’Λοϊα Τούρκων καί έπιχνχώς οπωαδήποχε
Ιπολέμησε κατ' αύτών, άλλα μή άρκούμενος εις χήν λείαν, ήν έκεϊθεν
άπεκόμισεν, Επλευσε κατόπιν καιά χής Χίου, Λέσβου και Λήμνου χαί
έλήσχενσεν αυτός.1
τ. Ε ίναι αληθώς απορίας άξιον, πώ ς ΐ| νήσος ημών ηδύνατο νά
άντέχη είς χοσαύχας καχαδρθ[ΐάς. Έ νχός ολίγων έτων έπανειλημμένως
ώργίασαν έν αυτή πρώτον μέν ό Λούριας, αμέσως δέ μετά χαϋχα ο
Μ αλαμπράνκας νΰν δέ ό Ρογήρος (1ε Ρ Ι ογ, δσχις σημειωχέον ήχο
περιβεβλημένος χό άνώιατον αξίωμα χοΰ άρχι ναυάρχου και φρουρού
τού κράτους καί ήρχε στόλου, έφ’ ού έκυμάιιζεν ή αυτοκρατορική
σημαία. Καί τά πράγματα έβαινον όσημέραι έπί χά χείρω, διόχι εις
τούς έκ Δνσμών άρπαγας ηροσεχέΟησαν καί άλλοι έξ Ανατολής.
Ο ί Τούρκοι, ώς χοιοΰχοι δέ πρέπει νά νοώνχαι ένχαΰθα ουχί οι
Ό σ μ α νίδα ι, οΐχινες χαχά τούς χρόνους τούτους ήσαν ακόμη ασθενείς
τοΰ κράτους αύτών περιοριζομένου είς μέρος μόνον χής αρχαίας Β.θυ-
νίας, άλλ' οΐ άρχοντες τών άπό τοΰ κόλπου τών Μουδανίων μέχρι της
Τελμισσοΰ παραλίων τής Μ. Ά οία ς, οί Τούρκοι, λέγο), ουιοι επωφε­
λούμενοι τήν κατά θάλασσαν ασθένειαν τών ήμετέρων άπέβαινον πολ-
λάχις είς Λήμνον ώς καί εις άλλας χοΰ Αιγαίου νήσους καί δεινώς
έπίεζον τούς έν αύχαΐς.*
Ή βασιλεία χοΰ Ά ιδρονίκου Β' Παλαιολόγου παρεχάθη μέχρι
σχεδόν χοΰ θανάτου αύτοΰ (1332). Ά λ λ ’ ήδη άπο χοΰ 1320 περιήλθεν
ούτος είς έριδα πρός χόν έγγονον «ύτοΰ Ανδρόνικον έπίσης καλού-
μενον, υιόν χοΰ άπό τοΰ 1304 σνμβασιλεύοντος αύχω Μιχαήλ. 0 νέος
Α νδρόνικος έκδεδιητημένος ών καί ακόλαστος έζήτει ζώντος έχι χοΰ
πατρός νάπαλλαγή τής κηδεμονίας αύτοΰ τε κ α ι τοΰ παππού, διό καί
«νΰν μέν Α ρμενίαν ώνειροπόλει άχ’ έκ μητρός αύχω προσΐ)κουσαν, νΰν
1) Π α χ υ λ ό , σελ. 436.
2) ΗππιπιβΓ ΟεκοΗϊεΙιΙβ ·Ιοη 0«ηηη. ΚεϋΊιββ I σελ. 69.
Ο ί Λήμνιοι τάσσονται ύπέρ τοΰ νέου Α νδρονίκου 155
δέ Πελοπόννησον, νΰν δέ Λέσβον και Λήμνον καί δσαι ιό πολύ τοϋ
Αιγαίου πληροϋσιν*.1
Ο ί χρόνοι τής ένότητος χοΰ κράτους είχον βεβαίως παρέλθεη πολλοί
δέ ιώ ν έν ύψηλοϊς άξιώμασι διαιελούνχων παραγνωρίζοντες τήν σημα­
σίαν τής συγκεντρώσεως τής αρχής είς ένός χεΐρας έζήτουν έπωφελού-
μενοι τούς χαλεπούς καιρούς ίδια συμφέροντα νά έπιδιώξωσι. Τήν
κατάσχασιν χαύχην είκονίζων ό Νικηφ. Γρήγορός λέγει περί τού αύχο-
χράχορος Ίωάννου χοΰ Παλαιολόγου (1 344) χά έξης* « έν τοιούτω
δ* όνχι χώ βασιλεΐ τοϊς δεινοΐς προσεχίθεχο καί ή τών άμα αύχω στρα­
τιωτών όμοϋ καί στρατηγών καί συγγενών έπίθεσις· ίδίφ γάρ προσι-
όνχες έκαστοι διά τον καιρόν καί τούς έφεστώχας κινδύνους άπήτουν οί
μέν Λέσβον, οί δέ Λήμνον, οί δέ Χίον, άλλοι δ’ άλλα χε χωρία καί
προσόδων ευπορίας, τέως μέν έν έγγύαις έγγράφοις* δτε δ ’ έγκρατής
καθάπαξ τής δλης γένοιτο βασιλείας, έπιτελή καί τά έν έγγύαις έπηγ-
γελ|ΐενα καθίστασθαι*.1
Ή ερις, ήχις, ώς εΐπομεν, άνεφύη μεταξύ τοϋ αύχοχράτορος καί
τοΰ νέου Ανδρονίκου ώς αποτέλεσμα τελικόν έσχε τόν διχασμόν τοϋ
καί ήδη περιωρισμένου κράτους. Ό νέος Ανδρόνικος ήδρευεν έν Ά δ ρ ι-
ανουπόλει καί είχεν ύπό τήν άμεσον αύτοϋ έξουσίαν τήν Θρρκην.
Ά λλά το σπέρμα χής διχονοίας είχεν ήδη καί είς τάς έπαρχίας μετα-
δυθή* οί Λήμνιοι άπέστησαν τοΰ πρεσβυχέρου βασιλέως χαί ήλθον τώ
1322 πρός τόν νέον, Ϊνα καί τήν αποστασίαν αύτών άγγείλωσιν άμα
δέ καί ζητήσωσι τόν μέλλοντα νά άρξη τής νήσου. Ό Ανδρόνικος
έδέχθη αύτούς ευμενέστατα και εύεργετήσας αυτούς καί ήγεμόνα δούς
άπέπεμψεν είς τά ϊδ ια .3
Τίνες λόγοι παρεκίνησαν τότε τούς Λημνίους, δπω ς ταχθώαιν ύπέρ
τοϋ νέου βασιλέως δέν γνωρίζομεν· τήν εϊδησιν ταύτην χορηγεί ήμΐν ό
Καντακουζηνός μόνος, δρτις διέκειτο φιλικώτατα πρός τόν νέον Α νδρ ό­
νικον καί παντί σθένει ένηργει, δπως άναβιβάση αύτόν μονάρχην είς
τόν θρόνον. Καί άναφέρει μέν ό αύτός,4 δτι και τών άλλων νήσων είχε
κλονηθή ή πίσιις πρός τον πρεσβύτερον Ανδρόνικον, οΰδεμίαν δ* δμως
μνημονεύει φητώς άποσχατήσασαν.
1) Νικηφ. Γρηγορ. 8 σελ.285.
2) Νικηφ. Γρηγορ. 14 σελ. 709.
3) Ίωάνν. Κανχαχουζην. 1 σελ. 150.
4) 1 σελ. 259.
 150 Κομάνοι έγχαθίστανται έν Λ ήμνφ Ή Λήμνος κατά τήν έριδα τοΰ Ίω άννου και Ματθαίου 157

Έ π ί τέλους τψ 1328 χατώρΟωσεν ό νέος Α νδρόνικος νά ύπερι- Γενουαίων νά είσέλθη είς την βασιλεύουσαν. Ό Γ ρ ή γ ο ρ ο ς ώ ς Ι ξ η ς '
σχύση, ά φ ’ ού δ ’ δμως προηγουμένως περιέστησαν οί δύο βασιλείς είς άφ ηγεϊται τά κατά τούτο- «ήδη δέ· τοΰ φ θινοπ ώ ρ ου λήγοντος (1 3 5 4 )
τελείαν φήξιν καί δ στρατός τοΰ νέου μνηστήρας τοΰ θρόνου παρετάχθη
περί που τά μέσα μ ιας τώ ν νυκτώ ν άκοή τις α ίφ νίδιος τό Βυζάντιον
πρό τών τειχών τής βασιλευούσης. Τό ένδιαφέρον ήμάς έκ τοΰ έμφυ-
περιήχησεν «ΐπαν είναι Ιντός τείχονς βασιλέα Π αλαιολόγον τό ν ν έ ο ν .. . .
λίου τούτου πολέμου είναι εΐδησίς τις, κ α θ’ ήν δύο σχεδόν χιλιάδες
τριταίον έκ Τενέδου τής νήσου ά φ ιγμ ένον . . . μεγίσταις μέν. τριήρεσι
Κ ομ ά νοι, βαρβαρικόν φϋλον τής Σαρματίας, οΐτινες είχον προσέλθει
δυοΐν, μονηρεσι δ ’ έκκαίδεκα . . . ώ ν α ί μέν οίκ οθεν ή σ α ν αύτφ
ποτέ πρός τον βασιλέα Μιχαήλ Β '. τόν Τραυλόν, ώδηγήθησαν προστάγ-
προνεναυπηγημέναι, α ί δ* έ κ Τ ε ν έ δ ο υ τ ε χ α ί Λ έσ β ο υ κ α I Λ ή μ ν ο υ
ματι τοΰ πρεσβυτέρου βασιλέως ΰπό δύο άνωτέρων άξιωματικών τοΰ κατά μέρος ήθροισμέναι».1
Τορνίχη Ανδρονίκου καί Λασκάρεως Μανουήλ άπό τής Θράκης είς
ΟΙ ΚανταχουζηνοΙ δ ' δμως, πα τή ρ χα ί υίός, άνθίσταντο χα ί
τάς νήσους Λήμνον Θάσον καί Λέσβον καί έν ταύταις έγχατψκίσθησαν.
μετά δυσκολίας έπετεύχθη συμβιβασμός τώ ν δύο μερίδων, δστις κατά
Τ ίνα αίτια ήνάγκασαν τόν αύτοχράτορα, δπως προβή είς τοΰτο
τοΰτο ένδιαφέρει ήμάς, κ α θ ’ δσον δ ι’ αύτοΰ ίμελλεν ή Λ ήμνος ν ά
δέν λέγει ό παραδίδων ήμ ϊν ταΰτα Καντακουζηνός τοΰτο μόνον προσ-
περιέλθη ΰπό τήν άμεσον έξουσίαν τοΰ δεσπότου Μ ανουήλ, άδελφσΰ
επιφέρων, δτι διενηργησε ιοΰτο, έπειδή είχε μάθει, δ ιι ούτοι είχον
τοΰ βασιλέως, δστις ήρχε μέν μέχρι τσΰδε τή ς Π ελοπόννησου, ώφειλε
κρυφίως συνεννοηθή πρός τούς σατράπας τώ ν Σκυθών, ϊν ’ ούτοι πέμ-
δε πεισθείς ΰπό τοΰ βασιλέως ν ά έκχωρήση ταύτην τ φ Μ ατθσ ίφ
ψωσι στρατιάν καί σνναπαγάγωσι καί τούτους έπιθυμοΰντας συν γυναιξί
Καντακουζηνψ, ύποχρεουμένφ άφ* έτέρον, ά φ ’ ού παραδώ ση τ φ
καί τέκνοις. Ε ννοείται, δτι ό γνήσιος καί άμιγής έλληνικός πληθυσμός
Ιωάννη πάσας τάς έν Θράκη πόλεις, ώ ν τέα>ς ήρχε, ν ά μεταβή είς
τής Λήμνου ώς καί τής Λέσβον καί Θάσου ούδέν βεβαίως είχε νά πάθη
Πελοπόννησον. Π ρός άσφάλειαν δέ άμφοτέρων τώ ν μερών σιτνεφω-
έκ μέρους τών βαρβάρων τούτων, οΰς έν ού μικρφ χρόνψ είναι π ιθ α ­
νήθη, δπως, μέχρις ού αποχώρηση τή ς Π ελοπόννησου δ Μανουήλ,
νόν, δτι τελείως άφωμοίωσε καί άπερρύφησε άλλως τε καί άριθμη-
ΧατέΖΠ ό Μ ατθαίος τήν Λήμνον χ α ί διατριβή μέν έ π ί τής νήσου τού­
τικώς πολύ όλίγονς δντας.
της, διατηρή δ ’ δμω ς συγχρόνως καί τά ς φρουράς αύτοΰ έν τα ΐς κατά
Τόν Ανδρόνικον διεδέχθη ό υίός αύτοΰ Ιω ά ννη ς Παλαιολόγος
την Θράκην πόλεοιν, αΐτινες ύπηγοντο ύπό τήν έξουσίαν αύτοΰ.
(1341— 1391), δστις άπό τοΰ 1347 προσέλαβεν ώς συμβασιλέα τόν
Η συμφωνία ο μ ω ς αΰτη, έν ή Ιμφανώ ς δείκνυται ή ά/ιοιβαία
γνωστόν ήδη ήμϊν Ίω ά νν η ν Κανιακουζηνόν άπό δέ τοΰ 1354 τόν
τώ ν σΐ'μβαλλομένοιν δυσπιστία, έμεινε νεκρόν γράμμα* δ ιότι ο ί έχ μέρους
νΐόν τούτου Μ ατθαίον. "Ο,τι είχε συμβή προηγουμένως μεταξύ πρεσβυ­
τοΰ Ιωαννου μεταβάντες είς Λ ήμνον, δπω ς παραδώ σω σι τή ν νήσον
τέρου καί νεωτέρου Α νδρονίκου, έπαναλαμβάνεται νΰν μεταξύ Ίω ά ν -
τοϊς άπεσταλμένοις τοΰ Μ ατθαίου, δέν έξεπλήρουν τά συνωμολογη-
νου και Ματθαίου. Ή Λήμνος κατά τήν έμφύλιον ταύτην περί θρόνου
μένα, διότι άντί νά έχβάλωσι τά ς ύπαρχούσας φ ρουράς κατέλιπον
διαμάχην έτάχθη πρός τό μέρος τοΰ Ίω ά ννου, δστις άναγκασθεϊς
ταύτας ώς είχον, καί έκέλεΐ'ον τους περί τόν Μ ατθαίον ν ά εΐοα γάγοχτι
νάπέλθη έκ Κωνσταντινουπόλεως προσηγγισε μέν κατά πρώτον είς
καί αύτοί είς τά όχυρώματα όλίγονς τινάς έκ τώ ν Ιδίω ν. Έ π ε ιδ ή δέ
Λήμνον, έκεΐθεν δέ μετέβη είς Σαμοθράκην “Ιμβρον καί Λέσβον καί
ταΰτα δέν έδέχοντο ο ΐ τελευταίοι ούτοι, ούδ’ ήθελον ά φ ' έτέρου νά
ά φ ’ ού απαντας διά τής έαυτοΰ παρουσίας έπέρρωσε καί έβεβαίωσεν
Ινδωσωσιν οι άπεσταλμένοι τοΰ Ίω ά νν ο υ , άνεχώρησαν άπρακτοι.
είς τήν έιχυτοΰ πίστιν, έπειδή πρότερον ήσαν άμφιρρεπεΐς προσωρ-
Τών Καντακουζηνών έν τούτοις άπηλλάγη εύθυς αμέσως δ Ι ω ά ν ­
μίσθη τέλος εις Τέτ'εδον.' Ε ντεύ θ εν τή συνεργίφ πλουσίου τινός καί
νης τοΰ μέν πατρός περιβληθέντος τό μοναχικόν σχήμα (1355), τοΰ
ΐσχυροΰ Γενουηνσίου, τοΰ Φραγκίσκου Γαττιλουζίον, είς δν ύπεσχέθη
δέ ιΊοΰ αίχμαλωτισθέντος μετ' ού πολύ ύπό τώ ν Σ έρ β ω ν. Τ ά άποτε-
ού μόνον την Ιδίαν άδελφήν νά δώση είς γάμον άλλά καί τήν Λέσβον
λέσματα δ’ δμω ς τών έρίδων τούτων καί τώ ν έμφυλίων σπαραγμώ ν
νά παραχώρηση, κατώρθωσε βοηθούμενος καί ύπό τών έν Γαλατφ
έπέπρωτο νά βαρύνωσι πάντοτε τό κράτος αύτό. Π ρ ά γμ α τι ή Λέσβος

1) Νικηφ. Γρηγορ. 29, 5.

■ι
158 Ε σω τερική καιαστασις
άποσπασθείσα παρεχωρήθη χα ιά τά συμπεφωνημένα τφ Ψρ. Γαττι-
λουζίω, οντινος ό οίκος, ώς θά ίδωμεν έν τοΐς έπειτα, μέλλει νά άρξη
και έπί τής Λήμνου. ΙΙρός τούτοις περί τό 1350, Ϊνα μή μένωσίν ποτε
ήσυχοι οί δυστυχείς νηοιώιαι, ά\ αφέρεται, δ ιι Αλέξιός τις έκ Βιθυνίας
γενόμενος κύριος πόλεώς τίνος τής θρςικικής παραλίας καιήρτισεν ϊδιον
κραχ ίδιον και έπωφελούμενος τήν ανωμαλίαν τών καιρών προσέβαλλε
συχνά τούς Λημνίους καί Θασίους και έζημίου αυτούς «πάντα ύφ ’ έαυτώ,
ώς λέγει ό Καντακουζηνός, βουλύμενος ποιεΐσθαι καί τής 'Ρωμαίω ν
ήγεμονιας άποτέμνειν*.1
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ'.
Ε σ ω τερ ική κατάαχααις τής νήσου χατά τους
βυζαντινούς χρόνους. Μοναστηριακά
κτήμα τα καί προνομίαι αύτών.
Ή πολιτική διοίκησις τής νήσου ήτο άνατεθειμένη είς άρχοντα,
δστις έφερε τόν τίτλον τοϋ δουκός. Ε Ι καί έχομεν έπανειλημμένην
μ νείαν ένός μόνον άρχοντος,* έν τοΰτοις άναφέρονται καί δύο τοιοΰτοι,
1) Π ερ ί τούς χρόνους τούτους διέτριφεν έν Λήμνφ καί ό Γρηγόριος
Π ο λα μάς, ό πολύς αντίπαλος τοϋ Βαρλαάμ έν τή περιφήμφ Ιριδι περί τής
φύσε ως τοΰ έν Θ αβω ρίφ έχλάμφαντος φωτός. Χειροτονηθείς άρχιερεΰς Θεσσα­
λονίκης καί μή γενόμενος δεκτός ύπό τών αρχόντων τής πόλεως τούτης χατά
τή ν έχεΐσε μετάβοσίν του άπήλθεν είς Λήμνον, ένθα παρέμεινε, μέχρι ού εύμε-
νέστερον διατεΟέντες οί έν Θεσσαλονίκη έχάλεσαν αυτόν (Κανταχουζ. βιβλ·4
σελ. 105. Α νά ξια χίστεως είναι, όσα αναγράφονται έν σελ. 147 χαΐ έξ. βιβλίου
χεριλαμβάνοντος τά χατά τόν βίον αύτοϋ χα ΐ έχδοθέντος έν Βιέννη τ φ 1784).
2) ΜίλΙοσκΑ ε ΐ Μιΐΐΐβτ Λ εία ε ί ΙΗρΙοπιεϋι ρ ι κ ι ιηεάίϊ «βνί VI άριθμ.
τ . 110. Ό έν Κβανσταντινουπόλει Έ λλην. Φιλολογ. Σύλλογ. τόμ. χε'. (1895) σελ.
1 β !—168 γράμμ. Β*. χα ΐ Γ". χα ΐ Τ·Γ£ϊοαί ΤοζζβΙΙϊ Ββίκζϊοηϊ τόμ. 5 σελ. 435.
Πολιτικοί άρχοντες 159
πρώτον μέν τώ 1394, δτε ήρχον έν Λ ήμνω ό θείος τοΰ τότε αύτο-
κράτορος Θεόδωρος Παλαιολάγυς καί ό Μανουήλ Έσκαμματισμένος,
είτα δέ έν έγγράφω άπολυΰέντι όλίγον πρό τής άλώοεως.1 Ί σ ω ς ό
έτερος τούτων διεχειρίζετο τήν στρατιωτικήν έξουσίαν.*
Ό π ο ία ήτο ή δικαιοδοσία τών αρχόντων δέν δυνάμεθα δυστυχώς
έκ τών σωζομένων ειδήσεων νά ύρίσωμεν. Τ φ 1336 διατάσσει ό
αύτοκράτωρ τόν τότε διοικητήν τής νήσου Ίω άννην Βαλσαμώνα, δπως
άποδοθώσι πρός τούς έν Λ ήμνφ μοναχούς τής έν Π άτμψ μονής τοϋ
Ά γ . Ίω άννου πάροικοί τινες παρεκκλίναντες τών καθηκόντων αύτών·
“Αλλοτε πάλιν όρίζειαι αύτοϊς δπως καγονίσωσιν έπί τόπου διαφοράν
άναφυεΐσαν μεταξύ τών Λανριωτών, ήτοι τών έν Λ ήμνφ μοναχών
άντιπροσώπων τής έν “Α θω μονής τής Λαύρας καί έτερον μοναχού,
τοΰ οίκονόμου τοϋ μετοχιού τής εϊρημένης μονής τοΰ Ά γ . Ίω άννου.
Ού μόνον δ* ό αύτοκράτωρ, αλλά καί ή άνωτάτη έκκλησιαστική
άρχη, τό έν Κωνσταντινουπόλει Πατριαρχεϊον, άπηυθύνετο πρός αυτούς,
οσάκις, ΐνα διεχπεραιωθή ύπόθεσίς τις άναγομένη είς τήν δικαιοδοσίαν
αύτοϋ, άπητεΐτο καί ή ένέργεια τών πολιτικών αρχών.*
Έ κ τών συνήθων έργων αυτών ήτο καί ή κτηματική άπογραφή
τής νήσου, μετά τήν κατάρτισιν τής όποιας άπέστελλον τά σχετικά
έγγραφα πρός τήν άνωτέραν άρχην, παρέδιδον δέ είς έκαστον κτημα-
1) ΜίίϋοβϊοΗ βΐ Μάΐΐβτ Αοία I I άριθμ. 503 χαΐ VI άριθμ. 113. Ό επίση­
μος τίτλος τσϋ διοιχητοϋ τής Λήμνου ήτο Δ ο ύ ξ χ α ΐ κ ε φ α λ ή τ ή ς ν ή σ ο υ
Λ ή μ ν ο υ χαί οσάκις μέν άπηυθύνετο πρός αύτόν ό αύτοκράτωρ προσηγόρενεν
ώς εξής: Ο ί χ ε ΐ ε τ ή β α σ ι λ ε ί ς μ ο υ δ ο ύ ξ χ α ί κ ε φ α λ ή τ ή ς ν ή ­
σ ο υ Λ ή μ ν ο υ κ ϋ ρ ι (Ιω άννη Βαλσαμών), έάν δ’ άπετείνετο πρός άμφοτέ-
ρους προσεφώνει διά τών ά ρ χ ο ν τ ε ς κ ε φ α λ ά δ ε ς τ ή ς Λ ή μ ν ο υ , ό 6*
άρχων ύποσημειούμενος έν τέλει επισήμων γραμμάτων ύπέγραφεν ό δ ο ύ λ ο ς
τοΰ χ ρ α τ α ι ο ϋ χαί άγίου ή μ ώ ν αϋ θ έντ ο υ καί β α σ ιλ έω ς
δούξ χαί χ ε φ α λ ή τ ή ς νήσου Λήμνου.
2) Πράγματι μνημονεύεται ώς στρατιωτικός διοικητής της νήσου ό μ έ-
γ α ς σ τ ρ α τ ο π ε δ ά ρ χ η ς (*Α σ τ ρ α ς » .
3) Έ ν πατριαρχική» πιττακίφ τοϋ 1394 βλέπομεν, ότι διατάσσει τό Π α-
τρισρχεΐον τή έπινεύσει τοϋ αύτοχράτορος νά προβώσιν οί έν Λ ήμνφ άρχοντες
είς έκποίηαιν τής κτηματικής ούαίας τοΰ Χρυσολωρά Καλοήθη χα ΐ πέμψωοιν είτα
και τό άντίτιμον ταύτης χ α ΐ πάντα τά κινητά αύτοϋ χτήματα είς Κωνσταντινοΰ-
πολιν, όπου επρεπεν επίσης νά μεταβώσιν ή τε σύζυγος τούτου τή ν όποιαν ζών
ετι είχεν απολύσει χωρίς νάποδώση τήν έαυτής προίκα χα ΐ πάντες οι εχοντες
λαμβάνεΐΥ, Ιν* ώποδοΟή έχάατοι τύ δίκαιον. ΜϊΙ:1θ3. I I άριθ μ. 503.

160 Εκκλησιαστικοί άρχοντες
τίαν άντίγραφον περιγράφον έν λεπτομερείς τήν τε θέσιν και τά δρια
τών κτημάτων ούτου.1
Π αρά τήν πολιτικήν άρχήν υπήρχε καί ή έκκλησιαστική, ής άνώ-
τατος έπί τόπου Αντιπρόσωπος ήτο ό κατά καιρούς άρχιερεύς της
νήσου.* Ύ π ό τήν προεδρείαν τούτου άπετελεΐτο δικαστήριον, έν φ
έξεδικάζοντο υποθέσεις περί προικός καί άλλαι όμοιας φυσεως. Έ π ειδή
δέ τινες έκ τούτων δέν έδικάζοντο τελεσιδίκως, έγίνετο έφεσις είς *ό
Πατριαρχεϊον Κωνσταντινουπόλεως όπότε ό ίρχιερευς ώψειλε νά πέμψη
έκεϊσε συνοπτικήν της ύποθέσεως έκθεσιν, πρός τούτον δέ πάλιν
άπηύθυνεν ή Ι ε ρ ά σύνοδος τήν άνέκκλητον άπόφασιν αύτής. Ό π ο ιο ι
δέ τινες είναι ο ί κ α θ ο λ ικ ο ί χ ρ ιτ α ί, τών όποιω ν ή γνώμη διαβιβά­
ζεται μετά τίνος έκθέσεως τοϋ άρχιερέως πρός τήν Σύνοδον χάριν πλη­
ρέστερος ώς (ραίνεται καί σαφεστέρας διαφωτίσεως τής ύποθέσεως,
δέν δυνάμεθ’ Ακριβώς νά εΐπωμεν.*
Καί τοσαΰτα μέν περί τών έπιτετραμμένων τήν διοίκησιν καί
άπονομήν τής δικαιοσύνης έν Λήμνω, ό δέ πληθυσμός τή ς νήσου
φαίνεται, δτι κατά τούς χρόνους τούτους διετέλει έν οίκτρς καταστάσει.
Ούδείς βεβαίως θά έκπλαγή μανθάνων, δτι μέγα μέρος τής χώρας
τής νήσου άνήκεν είς διαφόρους μονάς. Κατά τήν θεοκρατικήν
έκείνην περίοδον ή είς μονάς άφιέρωσις της περιουσίας ένομίζετο
1) ΜϋϋοεϊοΗ VI άριδμ. 112 καί Ό έν Κοονστ. Έλλ. Φιλολ. Σύλλ. χ ε '
γράμμ. Β'.
2) Εν έγγράφφ τσΟ 1136 μνημονεύονται πλήν τοϋ Αρχιερέως δ π ρ ω-
τ ό π α π α ς Λ έ ω ν, ό Λε υ τ ε ρ εύ η ν Ί ω Α ν ν η ς καί δ δ ι ά κ ο ν ο ς Μι ­
χ α ή λ ν ο τ ά ρ ι ο ς τ ή ς ν ή σ ο υ κ α ί δ ομε σ τ ί χ ο ς (Τκίβΐ ϋ Λ . I
Αριδμ. 44).
3) Έγγραφον τοϋ 1395 διδάσκον ημάς κερί πάντων τούτων έχει ώδε :
Ίερώτατε αρχιεπίσκοπε Λήμνον κατά κύριον αγαπητέ αδελφέ Ή έγγραφός
σου αναφορά διεκομίσδη τή ημών μετριότητι καί έγνώριοεν άπ’ αυτής περί
τοϋ παρόντος ίεροδιακσνου Ίωάννου, όσα έγραφες καί Ανέφερες. Δεήσαν δέ,
Ινα μάδωσι ταΰτα καί ή Λεία καί Ιερά σύνοδος. . . . Ανεγνώσβη παλιν ή τε Ανα­
φορά καί τό χρισιμόγραφσν τών αύτόθι καδολικών κριτών καί έπειδή έξ άμφο-
τέρων τούτων άνεφάνη, ότι ό Ιεροδιάχονος ούτος Ανέγκλητος καί άδφός έστι
τοϋ λαληδέντος κατ’ αύτοΰ έγκλήματος, περί οδ προεγράψαμβν, Ινα έξετάσης
τούτο καί Απαν τό εΰρεβέν γράψης καί Αναφερης είς τήν ήμών μετριότητα,
διέγντβ χαί Απεφήνατο ή μετριότης ήμών γνώμη καί τών Ιεραττάτων Αρχιερέων
είπερ ούτως έχει τά κατ’ αύτόν, ώς ή σή Ιερότης* γράφεις καί Αναφέρεις
συγκεχωρημένον είναι καί ένεργόν τής Ιερωσύνης αύτοϋ. . , .
Κ τήματα τής έν Π ά τμ ψ μονής τοΰ Ά γ . Ιω ά ν ν ο υ 161
εύσεβές καθήκον καί ή μανία αυτή προέβαινε πολλάχις μέχρι άποκλη-
ρώσεως αύτών τών τέκνων τοΰ άφιερω τοΰ.1
Ε ίν α ι άληθές, δτι ήδη άπό τοΰ 9 ου αίώνος ήρχισε νάναπτύσσηται
άντίδρασίς τις χατά τής τάσεως ταύτης, χ α ί ό αύτσκράτωρ Ν ικηφόρος
( 8 0 2 —811) ού μόνον ώρισεν, δπω ς είσπράττω νται ά π ό τω ν μοναστη­
ριακώ ν χτημάτων πάντες ο ί φόροι, έν ω προτερον κατεβαλλετο μονον
ό έγγειος, άλλά καί τινα τούτων έδήμευσε. Ή άντίδρασίς δμα>ς αΰτη
ούδέν ή ολίγον ωφέλησε χ α ί χατά τόν 1 4 ον αΙω να βλέπομεν, δ τ ι δεχα
περίπου διάφοροι μοναΐ κατεχουσι τό μέγιστόν χ α ί λ όγφ ευφορίας
άρ ιστόν μέρος τής νήσου.
Α ΐ μοναί ανται είναι ή καί ά ν ω θ ι μνημονευθεΐσα τοΰ Ά γ . *Ιι*-
ά ννου έν Π ά τ μ ω , χα ί έκ τώ ν έν Ά θ ω ν ι ή τοΰ Φ ιλ ο Θ ίο υ , τοΰ Π ρ ο -
δ ρ ό μ ο ν , τοΰ Π ά ν τ ο χ ρ ά τ ο ρ ο ς , τής Λ α ύ ρ α ς , ή Ρ ω σ σ ιχ ή , τοΰ Β α το -
π ε δ ίο υ χα ί τής Σ ίμ ω ν ο ς Π έτρ ας.*
Κ αί ή μέν έν Π ά τ μ φ μονή τοΰ Ά γ ιο υ Ίω ά ννο υ κατεϊχεν έν Λ ήμνφ
πρώτον μέν τό μετόχιον τό έπιχεκλημενον ό Ά γ ι ο ς Γ ε ώ ρ γ ιο ς 6
Μ υ ρ ο δ λ ή τ η ς , δπερ έχειτο έν τή τοποθεσίρ τή ς Α γ ί α ς Β Ιρ ή ν η ς
μετά τώ ν προσόντων αύτφ άμπελίων χ α ί χω ραφίω ν, έπειτα δέ έτερον
μετόχιον, δπερ έπωνομάζετο Π τ έ ρ ις άφιερωμένον εΐς τιμ ή ν τοϋ
ταξιάρχου Μιχαήλ μετά τώ ν περί αύτό άμπελίων χ α ί χω ραφίω ν καί
τίνος κήπου, ύδρομύλου καί λιμενος. Π λήν τούτων έκέκτητο καί τόν
Ιερόν ναόν της Θεομήτορος τής Ό δ η γη τρ ία ς, δστις έκειτο έν τώ χω ρίψ
Ρ επανιδίψ μετά τής περί αύτόν περιοχής, άμα δέ καί είκσσιοκτώ
π α ρ ο ίχ ο υ ς , οΓτινες προσεκάθηντο είς τάς κώμας Ν ε ο χ ώ ρ ιο ν , Α α γ ω -
π ά τ ιο ν , 'Ρ ε π α ν ιδ ιο ν , Π τ έ ρ ιν χ α ί Ζ υ μ α τ ά .
Π ιίντα ταΰτα τά χτήματα μετά τώ ν έν αύτοϊς παροίκω ν χα ί
π ρ ο σ χ α θ η μ έ ν ω ν έδικαιοΰτο νά χατέχη καί νέμηται ή εΐρημένη μονή
« άνενοχλήτως, ώς λέγει τό σχετικόν χρυσόβουλλον, κ α ί άδιασείστως
ετι δέ άναφαιρέτως χ α ί άναποσπάστως καί την έξ αύτών πάσαν χα ι
1) Τφ 1401 Αναφέρεται έν Λήμνφ Δερμοχαΐτης τις, δστις γενόμενος μο­
ναχός Αφκροΐ πάσαν τήν ουσίαν αύτοϋ εΐς τήν μονήν τών Ά γ. θεοδώρων τήν
παρά τό σημερινόν Κάστρσν χειμενην, εις δέ τόν υιόν αύτοϋ κληροδοτεί μόνον
80 ύπέρπυρα (ΜΐΜοβ. II Αριδμ. 683).
?) ΜΠτΙοβίοΗ VI Αριδμ. 107,109—113 χαί 3οχ. ΜΟίΙβτ Η&οηβοΐιβ Ββηΐι-
πι&ΐετ 1η Αβη Κΐΰβίβπι Αβε ΑΐΗοβ σελ. Ιδ-*, 164, 168 170, 171, 173, 174, 19!
(έν τή 81»νίβο1ιβ ΒΙΜίοΛβΙί I σελ. 123—258) χαί '0 έν Κωνσταντ. Ε *Σ χε'.
(1895) σελ. 161-108.
Α. Ι0ΖΧΙΑ0Τ Μ ΑΝΗΙ0Ζ
I
!
162 Α συδοσία τών μοναστηριακών κτημάτων
παντοίαν άποφέρηται και άποκερδαίνη πρόσοδον»· πρός τούτοις ούδείς
τών έπί τής νήσου δημοσίων υπαλλήλων είχε τό δικαίωμα νά παρε-
νοχλή αύτήν, καθότι δυνάμει αύιοκρατορικοΰ διατάγματος ήτο άπηλ-
λαγμένη «άπό τών άπαιτουμένων έκεϊσε τοπικώς συνήθων άπαιτήσεων
τοϋ τε κεφαλαίου τής σιταρκίας, τού άέρος, τοΰ άβιωτιχίου, τής παρθε­
νοφθορίας. τού ξενοτέλους λεγομένου, τοϋ μηνιάτικού, τοϋ άλατοτέλους
τού ζευγαρατικίου, καί τών άλλων τών τοιούτων δημοσιακΛν ζητη­
μάτων καί άπαιτημάτων». Ώ ς εί δέ μή ήρκουν ταϋτα, έπειδή ό
αρχιεπίσκοπος άπήτει άπό τών μοναχών δικαιώματα τινα, οΐα τό κανο­
νικόν, τό μνημόσυνον καί άλλα, δρίζεται, δπως διατελώσιν οί μοναχοί
καί δσον άφορρ τάς είρημένας άπαιτήσεις άνενόχλητοι καί αδιάσειστοι.1
Ο ύχι ασήμαντος έπίσης ήτο καί ή τής Λαύρας κτηματική ουσία»
περί ής μανθάνομεν έκ προστάγματος τοΰ αύτοκράτορος Μανουήλ Β '.
τοϋ Παλαιολόγου (1405) καί έκ τριών σιγιλλιωδών γραμμάτων, έν οίς
έχομεν κτηματικήν άπ<}γραφήν τοϋ είς τήν μονήν ταύτην άνήκοντος
μετοχιού Γ ο μ ά το υ . Τ ά δρια τούτου δέν δύνανται δυστυχώς νάποκα-
τασταθώσιν άκριβώς ένεκα φθοράς τοϋ χειρογράφου. Έ ν τούτοις συν­
άγεται έκ τούτου, δτι τό είρημενον Μετόχιον είχεν 86 έν δλψ παροί-
1) "Εξ έπισημα γράμματα περασώθησαν μέχρις ήμών (Μίΐιΐοδϊοΐι βΐ
ΜΛΙΙετ Ασία VI σελ. 218 —259), δι' ών καθορίζονται τά Επί τής νήσου ήμών
χτήματα τής μονής ταύτης, Εν μΕν Χρυσόβουλλον τοΟ 1326, δύο δ’ Ετζρα όμοια
άπολυθεντα τφ 1331 χαί 1336 ίχ τών λοιπών τά μΕν δύο δέον τά τεθώσι π«ρί τά
μέσα ή χαί π πρός τοϋ αΐώνος τούτου, τό δέ τρίτον χατά τό πρώτον ήμισυ τοΟ
επομένου 15ου αίώνος.
"Εν τούτων περιέχει άπογραφιχήν χατάσταοιν γενομένην περί τά μέσα
τοϋ 11ου αίώνος ύπό τοΰ δημοοίσυ γραφέως τής Λήμνου, δ στις «Ιχεν Ενεργήσει
χελευοματι τοΰ αύτοκράτορος χαί τής όλης νήοου χτηματολογτχήν άπογραφήν.
Έ χ τούτου λοιπόν μανθάνομεν, ότι πλήν τών Ενδεκα Εν διαφάροις μέρεσιν
άγρών, ών τήν Εχτααιν δέν γνωρίζομεν, πλήν τοϋ ύδρομύλου, τών αμπέλων έχτά-
σεως όχτώ μοδίων, είχεν ή μονή χα ί άλλος γαίας 351 μοδίων έχτάσεως, η .ο 54
χ α ί ένδεκα πρόσχαρη μένους, είδος δουλοπαροίκων, οίτινες χατέβαλλον τή μονή
ώριπμένον τέλος έτηαίως. Δύο μόνον έχ τούτων παρέχει ήμΐν τό δυστυχώς
έφθαρμένον Εγγραφον τά τε ονόματα χαί τήν οΰοίαν, ήν διεχειρίζσντο. Περιερ-
γτίας χάριν παραΛέτομεν τό σχετικόν χωρίον ώς Ε χει: « Πτωχοί ούτοι. Ευστρά­
τιος ό Παγάνος, Εχει γυναίκα "Ανναν, υΙόν Μιχαήλ, οίκημα Εν, γην μοδίω ν. . . .
χα ί άμπέλιον μοδίων ένός χ α ί ήμίοεως, τέλος νόμισμα ήμισυ. Κωνσταντίνος ό
γαμβρός τοΰ Π αγόνου Εχει γυναΐχα Ξένην, υΙούς Τριαχοντάφυλλον καί Ίωάννην·
οικήματα β', πρόβατα ιβ'. γην μοδίων λγ', χαί άμπέλιον μοδίων Ενός καί ήμί­
οεως, τέλος νομίσματα δύο ».
Κτήματα τής έν "Λ θω μονής τής Λαύρας 163
κους, έξ ών δώδεκα μέν προσεκάθηντο είς τό Χ λ ιό ν νερόν, οί δέ
λοιποί είς τοΰ Ν ια γά ρ α . Έ κ τούτων δέ πάλιν τινές μέν ήσαν Ανυπό­
σ τα τοι, ήτοι είχον καί κτηματικήν ουσίαν, οίος π. χ είναι ό Γεώργιος
Καλός τού όποιου ώς έξής άπογράφονται τά υπάρχοντα: «Γεώργιος ό
Καλός έχων γυναίκα Καλήν, υΙόν Καλόν, θυγατέρα ΕΙρήνην, άδελφόν
Μιχαήλ, νύμφην έ π ' αυτόν 'Ριζηνήν, άνεψιάν Σ ο φ ία ν οίκηματα τρία»
ζευγάρια δύο, άργά δύο, όνικά γ', πρόβατα ρ', άλογον, ύδρομύλωνα
συκάς ι β ' οί δέ πλείονες ά ν υ π ό σ τα τ ο ι. Έ κ τούτων πάντων
έλάμβανεν ή μονή ύπέρπυρα 109 καί νομίσματα 14, ήτοι συνόλως 6
περίπου χιλιάδας δραχμών τοϋ νΰν νομίσματος.
Άλλά καί νεωιέραν ταύτης άπογραφήν έχομεν γενομένην υπό τοϋ
διοικητοϋ Βασιλείου, έν ή πλήν τών σημειουμενων παροίκων, οίτινες
δμως νΰν είναι πολλψ όλιγώτεροι, άναφέρεται, δ τι κατεΐχεν ή μονή
καί οίκημα έν Κ ο τ ζ ίν ω «πλησίον τοϋ αίγιαλοΰ λόγψ σκάλας τών
καραβιών τών μοναχών».
Πλήν τοϋ μετοχιού, τούτου έξουσίαζενή μονή καί έτερον τοιοϋτον
τό τοϋ Σ ω τή ρ ο ς λεγόμενον, άπερ διά τοϋ άνω θι μνημονευθέντο; προσ­
τάγματος τοϋ Μανουήλ λαμβάνουσι διαφόρους προνομίας. Έ ν πρώτοις
πάντες οί προσκαθήμενοι έν αύτοΐς κηρύττονται διά πάσας τάς έν τοϊς
μοναστηριακοΐς κιή(ΐασι γεωργικάς έργασίας αύτών έλευθεροι καί άκα-
ταζήτητοι άπό πάντων «τών παρά τών άλλων δεδομένων άπογραφι-
κώς»* έπειτα έπειδή έκράτει συνήθεια έκαστον ζευγάριον νά χορηγή
κατ’ έτος δύο μόδια σίτου έπί τιμή τεσσάρων ύπερπύρων έκαστον, τά
έν τοϊς μετοχίοις ζευγάρια απαλλάσσονται καί τής ύποχρεώσεως ταύτης
«έπί τώ άναλίσκεσθαι τοΰτο είς διατροφήν τών ένασκουμένων τή
είρημένη Λαύρρ». Τό τελευταΐον δ ’ δμω ς τοΰτο προνόμιον αίρεται
ά φ ’ έαυτοϋ, έν ή περιπτώσει ήθελεν έπέλθει «στενοχώρια καί ένδεια
σιταριού τή θεοδοξάατω καί θεομεγαλύντω Κωνσταντινουπόλει. Τότε
γάρ καί αύτοί εϊς τήν τοιαύτην δόσιν συγκροτήσουσι κατά τό εϊωθός,
έπειδή καί άπαντες τότε δικαίως έξόυσιν άνάγκην συγκρατεϊν καί περι-
θάλπειν αύτήν ώς μητέρα καί βάσιν άπασών τών πόλεων». Πλήν
τουτου άπαλλάοσονται άμφότερα τά μετόχια καί έτέρου φόρου τοϋ
λεγομένου κ α π η λ ιώ τ ο υ , δστις ήτο. ώς φαίνεται, έπιτόπιος φόρος έπι-
βληθείς υπό τοΰ Ά νδρέου Ά σάνη ένεκα πολεμικών άναγκών.1
1) Έ χ μεταγενεστέρου γράμματος ΕκδοΟέντος Επί Πατριάρχου Κυρίλλου
(1631—32) μανθάνομης ότι « ιά Εν Λήμνφ Εξωκχλήσια, τό α χαλούμενον Δε-
σποτικόν Εν χώρφ Κοντιά. τό τού Ά γ . Κηρύχου τό πληαίον Γομάτου χαί τής
 164 Π ατριαρχικά κτήματα

Πλήν τής Λαύρας καί άλλαι μοναί, ών έμνημονεύσαμεν έν τοϊς

έμπροσθεν είχον ού μικρόν κτηματικήν περιουσίαν,1 έξ έγγραφου δέ
όναγομένου πιθανώς είς τόν 14<>ν αιώνα διδασκόμεθα. δτι καί πατρι­
αρχικά κτήματα ύπήρχον έν Λ ήμνφ τά έξης: «01 άγιοι Θεόδωροι έν
τή τοποθεσία τοϋ Φαν. . . . ό άγιος Α ντώ νιος, ή άγία Μαρίνα, δ τοΰ
ΐϊριόρου ναός, οΐ άγιοι Α νά ργυροι εϊς τήν Νάκισσαν, δ άγιος Κήρυκος,
Κ ΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ'.
ύ άγιος Συμεών, τό Πτέριν, δ άγιος Γεώργιος, τά καλύβια τοΰ
'Ρωσοπούλου, τό Σωληνάριον, ή άγία Μελιτηνή, ή άγία Σοφία, δ
άγιος Παντελεήμων, δ άγιος Α νδρόνικος, τά περί τήν αγίαν Μελι-
τηνήν χωρία τοϋ Βισσίνου, τοΰ Σκανδάλη καί τά λοιπά, ή μονή τής
Χλόης, δ άγιος Νικόλαος τοΰ Τζάκαλη, τοΰ Καλετζικα, τοΰ Μελαχρηνοΰ
Ή Λ ήμνος κα τά τό πρώ τον ή μιαν το ν 1 5 ° ν αίώνος
είς τήν Μέλισσαν, δ τοΰ Μα'ρτυρος ναός είς τό Κατάφυλλον, ό άγιος
Κωνσταντίνος είς τό Θάνος, ή μονή τοΰ Παντοκράτορος, δ Χριστός
Σωτήρ έν τφ Παλαιολάκρψ».1 Πολλά έκ τώ ν έν τοΰτφ άναφερομένων
χωρίων αναγνωρίζει βεβαίως δ Λήμνιος άναγνώστης άτε καί σήμερον Ούδέν αξιόλογον γεγονός παρεδόθη περί τή ς νή σ ον ήμώ ν κατά
υπό τό αί·τό ή κατά τι παρεφίίαρμένον όνομα υπάρχοντα. το δεύτερον ήμισυ τοΰ 14ου αίώνος. Ό Ιω ά ν ν η ς Ε '. ΙΙαλαιολόγος
άπέΟανε τφ 1391 καί άνήλθον είς τόν θρόνον ό υιός αύτοΰ Μ ανουήλ
Β δ σ τ ι ς περιελθών εϊς έριδα πρός τόν τότε άρχοντα τώ ν Τούρκων
Βαγιαζήτ έξεβλήθη τή ς άρχής, τήν οποίαν μόλις μετά τήν π ερ ί
"Αγκυραν τψ 1402 ολοσχερή ήτταν τούτου ύπό τοΰ Τιμούρ κατώρθωσε
Παναγίας, τό τοΰ Σωτήρος Χριστού είς τήν Κότσην καί τό τής Παναγίας Κ οχο - νάνακτήση. ’Επιστρέψας είς Κωνσταντίνούπολιν τώ 1403 άνέλαβε τήν
βιοτίσσης ά νή χ ο υο ι τή έν Ά Ο ω νι μονή τής Ά γ . Λαύρας ώς χα ί π ρ ιν χ α ί μττά ύπό τοΰ άνεψιοΰ αύτοΰ Ίω ά ννου έχουσίω; παραχω ρηθεϊσαν έξουσίανι
τήν άλωσιν τής Κωνσταντινουπόλεως άνήχον» (ΣάΟα Μ ισαιων. Βιβλιοθ. 3 ούτος δέ ϊλαβεν είς αντάλλαγμα τήν Θεσσαλονίκην πρός τήν όποιαν
στλ. 568.
συνηνώθη ώς νησιωτική κτήσις καί ή Λήμνος.
1) Ε ί χαί έπανειλημμενως άκετάΰημεν δι’ έπιστολής πρός λογίους μονα­
χούς τών έν Ά θ ω |ΐονων, περί ών γνωρίζομεν, δ τ ι «Τχον άλλοτε ή χ α ί νΰν Έ π ί τίσιν δροις έγένετο ή παραχώρησις τής νήσου δέν γ νω ρ ί­
τχυυσι χτή|ΐατα έν Λήμνφ, παραχαλοϋντες, όπως σταλώσιν ήμΐν άντίγραφα τών ζομεν· έάν έφ ’ οίς καί πρός τόν δεσπότην Μ ανουήλ τώ 1300, δστις
έν σύταΐς άποχειμένων σχετικών έγγραφων, δυστυχώς ούβ’ άπαντήσεως ήξιώθη- άνυπεύθυνος έμελλε παρά πάντα τόν βίον νά δρχη αύτής,1 τότε άνάγκη
μ εν βέον β’ δμως νά όμολογηθή, δτι τά έν λόγφ έγγραφα, άπερ εΰρηνται έν •νά δεχθώμεν, δτι ταχέως μετά εν ή δύο έτη περιήλθεν ή νήσος ύπό
δΜίφόροις μοναΐς Ιδίρ δ’ έν τα ΐς τοϋ Φιλοθέου (Χρυοόβουλλον τοϋ 1355), Α γίο υ
τήν έξσυσίαν τοΰ αύτοκράτορος, ώ ς συνάγεται έπ τον έν τοϊς έ|ΐπροσδεν
Διονυσίου (Χρυσόβ. 1366), Παντοκράτορος (Χρυσόβ. 1390), 'Ρωσσνχή (1407),
Βατοπεδίου (Χρυσόβ. 1414), Α γίο υ Παύλου (Χρυσόβ. 1436 χαί πρόσταγμα Δη- μνημονευθέντος προστάγματος αύτοΰ έχδοθεντος κατά Μάϊον τοΰ
μητρίου Παλαιολόγου 14ΰ?>, Σίμωνος Π έτρρ (σιγίλλια 1797 χα ί 1798) χα ί άλ- 1405. "Ισως δμω ς μάλλον ή άρχήθεν περιωρίζετο ή δικαιοδοσία τον
λαχοΰ είναι σπουδαιότατα διά τήν νεωτέραν ιστορίαν χαί μάλιστα τοπογραφίαν Ίω άννου είς μέρος τ ι μόνον τή ς νήσου ή βραδύτερον συνέβη τοισϋτύν
τής νήσου. τι. Ό πω σδήποτε ούτος φαίνεται άποθανώ ν όλίγον μετά τό 140·%* καί
2) ΜίΜοώοΙι 1 σελ. 95 άριίΐ. 52.
ή νήσος έξηχολούθησε τελούσα ύ π ό τήν άμεσον κυριαρχίαν τοΰ
Βυζαντίου.

1) Καντακουζ. 4 στλ. 311.

2) ■ΗορΓ. 0 « θ Η . Ο Ι Ι Ι.
γ ογ ιρ ιι ? σελ. σιμ ι. 15.
- υ
•ί
10(ί Μ ουσιαφάς 6 άδελιρΰς ιυ ΰ Μωάμεθ έξόρισιος έν Λήμνο»
Τό μέρος δ ’ δμως τής νήσου, πιθανώ ς ιό φρούριον ιού Κοιζίνου,
υύπερ έχαρποϋιο ύ Ιω ά ννη ς παρέμεινε χαι μετά ιόν θάναιον αΰιού
είς τήν χήραν αΰιού Ευγενίαν θυγαιέρα ιού γνωσιοΰ ημών Φραγχ-
Γ αιιιλονζίου συζευχθεΐσαν αύιώ τώ 1397. "Οσον δ ’ άφορρ τήν λοιπήν
νήσον, αύιη διω χείιο ύπό άρχόνιων πεμπομένων ύπό ιοΰ αύιοχρά-
ιορος, ιοιούιου ς δέ εΰρίοχομεν έν αύιή τώ μέν 1414 ή 1415 ιόν
Κ ω ν σ τα ν τίν ο ν Τ ζ υ ρ ά π η ν , βραδυιερον δέ άλλον ιινά Β ασ ίλειον
όνόμαιι.
Περί ιούς αύιούς χρόνους συλληφθείς έν Θεσσαλονίκη ύπό ιού
αΰιοχράιορος Ίω άννου Η . περιωρίσΟη έν Λήμνο.» ώς πολιιιχός έξό-
ρισιος ο αδελφός ιού Σουλιάνου Μωάμεθ Μουσιαφάς. Μειαξΰ τού
αϋιοχραιορος χαί ιού Σουλιάνου συνωμολογήθη ιόιε, δπως φυλάτ-
τη ια ι μέν αύαιηρώς ό Μ ουσιαφάς καί μή άπολυθή, έν δαω ήν έν τή
ζωή ό Σουλιάνος, ά ν ιί ιούιου δ’ ομως λαμβάνη 6 αΰιοκράιωρ τού
Βυζαντίου ώς δαπάνα: διαιροφής ιού Μ ουσιαφά, μεθ’ ού συνδιέτριβον
χαί ιριάχονια άλλοι νέοι ώς ακόλουθοι, 300 χιλιάδας άσπρων.1 Ό
Μ ουσιαφάς φ αίνειας δτι διέιριψεν έφ' Ικανόν χρόνον περιωρισμένος
έν Λήμνφ, δ ιό ιι ήθέλησε μέν ιώ 1422 ύ αΰιοκράιω ρ μετά ιόν θάνα­
τον ιού Μ ωάμεθ νάνιιιάξη αύιόν ώς μνηστήρα ιού θρόνου πρός
τόν Μ ουράι, άλλά δέν επέτυχε δοΰς μάλιστα άφορμήν διά τούτου είς
νέαν πολιορκίαν τής βασιλευούσης έκ μέρους τών Τούρκων.*
Βραδύτερον ολίγον περί τα 1436 βλέπομεν τήν ένειικήν δημοκρα­
τίαν, ήτις καί έν ταϊς δυσχερεστάιαις στιγμαΐς τών ήμετέρων δέν
έπαυσεν κπομυζώσα δ,τι περιελείπετο αύτοΐς, έγείρουσαν αξιώσεις
άποζημιώσευ>ς ένεκα βλάβης, ήν ύπέστησαν πολϊται αύτής παρά τήν
Λήμνον.* ΕΙς τί συνίστατο ή ζημία αϋτη δέν γνωρίζομεν, φαίνεται
δ’ όμως, ότι προέχειτο περί πειρατικού τίνος τολμήματος, ούτινος τά
επακόλουθα έπρεπε πάντοτε νά λογισθώσιν είς βάρος τών ήμετέρων.
Κ αί όμως τρία έτη βραδύτερον (1439) Ε ν ε το ί πειραταί έδήωσαν
ανηλεώς τήν νήσον ημών,* ό δ ’ αΰιοκράιωρ διατριβών άπό τοΰ 1437
1) Δονχ. αιλ. 121.
7) Είναι γνωστυν ΰιι ναι μειά τήν άλωαιν πολλάχις ίχρηοίμευσζν ή
Λήμνος ώς τόπος άπομονώοεως επισήμων προσώπων, τά όποια ή όσμανιχή
χυβερνησις μιμούμενη τό παράδειγμα τής αυλής τοΰ Βυζαντίου επεμπεΥ είς τήν
νήοον ταύτην, όοάχις περιεπιπτον είς τήν δυσμένειαν αύτής.
3) Η ορί ΟαοεΗ. Οπβοΐι. 2 σελ. 103.
4) ΗορΓ ένθ- Δυμτ. σελ. 109.
*
Ό Κότζινυς περιέρχεται εις τούς Γαττιλουζίους 167
έν Ί ια λ ίρ , δπου έπβτει βοήθειαν κατά τής όσημέραι όγκουμένης
δυνάμεω; τών Ό σμάνω ν, οΰδεμίαν, έννοείται, ήδύνατο νά ζητήοη
άποζημίωσιν κηδόμενος τών γενικών συμφερόντων τού κράτους, ούτινος
έπικούρους προσεκάλει τούς έν τή Δύσει.
Κατά τήν έξ Ιτα λ ία ς έπάνοδον αυτού, ήν ήναγκάσθη νά έπισπεύση
ένεκα τών άγγελθεισών κατά τής πρωτευούσης παρασκευών τού Μου-
ράτ, έμαθεν ήδη έν Εύβοια ευρισκόμενος, οτι ή σύζυγος αύτοΰ Μαρία
ή Κομνηνή ήαθένει βαρέως, δέν προέλαβεν δμως νά παραστή κατά
τής τελευταίας αύτής στιγμάς μαθών, δτε εύρίσχετο έν Κοιζίνω, τόν
θάνατον αύτής. Ό λίγα ς ημέρας μειά τα ύια έπήλθε καί άλλη άπώλεια
έν τή αύτοκραιοριχή οίκογενεία. Ή Ευγενία δηλ. ή σύζυγος Ίω άννου
Ζ \ Παλαιολόγου καί θυγάτηρ τοΰ Φρ. Γαττιλουζίου έτελεύτησεν έπίσης
τόν βίον (1440), τό δέ φρούριον τοΰ Κοτζίνου, δπερ, ώς εΤπομεν(
χατεΐχεν αΰτη μετά τόν θάνατον τοΰ συζύγου αύτής, καιελήφθη νϋν
ύπό τών Γαττιλουζίων.
Έ φ ’ ού χώρου έμαθεν ό αύτοκράτωρ Ιω ά ν ν η ς τήν θλιβεράν
εΐδησιν τοΰ θανάτου τής συζύγου αύτοΰ, έπέπρωτο μετά πάροδον δύο
περίπου έτών νά άπέλθη τοΰ βίου τούτου ύπό τραγικάς άληθώς περι­
στάσεις καί ή νεαρά σύζυγος τοΰ δεσπότου Κωνσταντίνου, δστις έμελλε
μετά ταΰτα νά άνέλθη ώς τελευταίος διάδοχος τοΰ Μ. Κωνσναντίνου
τόν αύτοκρατορικόν θρόνον. Έ πειδή δηλ. μέχρι τοΰδε ούτε ό αύτο-
χράτωρ άλλ’ ούδέ έχ τών άδελφών αύτοΰ τις είχεν άποχτήσει υΙόν, ό
δέ Κωνσταντίνος, έφ' δν δ τε αύτοχράτωρ χ α ί τό έθνος είχον έστραμ-
μένα τά βλέμματα αύτών ώς μόνον άξιον τοΰ θρόνου διάδοχον, ούδένα
έπίσης είχεν έκ τής πρώτης αύτοΰ συζύγου γόνον, άπεφασίσθη, δπως
σύτος έλθη νΰν έΐς δεύτερον γάμον. 'Ω ς νύμφη έξελέγη ή Αικατερίνη,
θυγάτηρ τοΰ Δορίνου Β ' ήγεμόνος τή ς Λέσβου καί άνεψιά τής πρό
μικρού άποθανούσης Εύγενίας. Τή 6ο Δεκεμβρίου λοιπόν τοΰ 1440
μετέβη δ έμπιστος τοΰ Κωνσταντίνου Φραντζής εις Λέσβον, ϊν α προ ·
παρασκευάση τά πράγματα, αύιός δ ’ δ Τδιος έπλευαεν έκεϊσε χατά
Ιο ύ νιο ν τοΰ έπομένου έτους χα ί έτέλεσε τούς γάμους αύτοΰ.
*Έρις δ ’ δμως τις έν τφ μεταξύ άναφυεΐσα μεταξύ τοΰ αύτοκρά-
τορος χα ί τοΰ δεσπότου Δημητρίου έχάλεσε ταχέως τόν Κωνσταντίνον
εις βασιλεύουσαν. Δυστυχώς ένεκα τής έπιμονής τοΰ Δημητρίου ή έρις
ώξύνθη χα ί τά πράγματα έχώρησαν έπί τοσοΰτον, ώστε δ Δημήτριος
έκαλεσεν είς βοήθειαν τδν Μουράτ. ΟΙ Ό σ μ άνοι άφορμήν έννοείται
·»
ζητοΰντες έτέθησαν προθυμότατα είς κίνησιν χα ί δ μέν στρατός αύτών
**
 1<»Χ Π ο λ ιο ρ κ ία τ ο ΰ Κ ο τ ζ ίν ο υ ύ π ό τ ώ ν Τούρκω ν
.{ίάδισεν άμέσως κατά τής πρωτευοόσης, ό δέ στόλος εξέπλευσεν είς τό
Αίγαϊον. Έ χ Πελοπόννησου, δπου έν τψ μεταξύ είχε μεταβή ό Κ ων­
σταντίνος, έδραμεν έπί τή είδήσειταότη είς Κωνσταντινοόπολιν. Διελθών
δέ διά Λέσβου καί παραλαβών μεθ’ έαυτοϋ τήν παρά τώ πατρί αυτής
έτι διαμενουσαν σύζυγόν του έξηχολούθησε τόν πλοΰν αύτοΰ.
Έ ν Λ ήμνφ δ ’ όμως συνηντησε κατά κακήν τύχην τόν δσμανικόν
στόλον πολιορχοϋντα τό φρούριον' τής νήσου. Ε ννοείται, ότι μετά
τήν άφιξιν τοΰ Κωνσταντίνου ή μανία τώ ν πολιορκητών ηύξήθη.
*Αφ* ού άπεβιβάσθησαν άγήματα διενηργήθη τακτική πολιορκία διαρ-
χέσασα ειχοσι χαί έπτά ημέρας. Οί έχθροί κατώρθωσαν νά έπενέγκωσι
δήγματα είς τό τείχος καί έπανειλημμένως ώρμησάν, ό π ω ; καταλάβωσιν
αυτό, τά πάντα όμως είς μάτην. Ύ π ό τοΰ άτρομήτου ήρωισμοΰ τοΰ
Κωνσταντίνου έμπνεόμενοι ο ί Λήμνιοι έπέτυχον νά άπω θήσω σι τόν
έχΟρόν άναγχαοθέντα νά άπέλθη άπρακτος.
Ά λ λ ' ειμαρτο ή έπί τούτω χαρά τοΰ Κωνσταντίνου καί τώ ν κατοί­
κων νά μεταβληθή είς βαθύ άλγος ένεκα τοΰ έπισυμβάντος τότε θ α ν ά ­
του τής υψηλής δεσποίνης. Τό φοβερόν τώ ν έφόδων θέαμα, ή ταραχή
καί συγκίνησις, ήν έδοκίμασεν αυτη έπέδρασαν όλεθρίως έπ* αύτής.
Έ γκ υο ς ούσα έπαθεν έκτρωσιν, ένεκα τής οποίας έπήλθεν ό θάνατος
κατ’ Αύγουστον τοϋ 1442. Ό λαός τής νήσου έξεδήλωσεν έπί τούτα»
μεγάλην θλϊψιν καί έκήδευσε τήν νεαράν σύζυγον μετά τών προση-
κουσών αυτή τιμώ ν έν Π αλαιοκάστρφ.' Βαρυαλγών άπήλθε μόνος ό
Κωνσταντίνος είς Κωνσταντινοόπολιν, όπου έπί τέλους κατω ρθώθη
άρχομενου ήδη τοΰ έπομένου έτους νά διευθετηθώ ή έρις, ή ς αίτιος
ύπήρξεν ό Δημήτριος.
Ό λ ίγ α μετά ταΰτα έτη (1440) εύρίσκομεν έν Λ ήμνφ διοικητήν έν
ύνόματι τοΰ αύτοκράτορος έπιμελούμενον αύτής τόν Θ εόδω ρον Βρα-
ν3ν.* Ή ειδησις αυτη άντίκειται βεβαίως πρός τήν γνώμην τοΰ Η ο ρ ί
1) Ό μέν Χαλκοκονδύλης ( « λ . 305) άναφέρει όητώς, ό τι το πολιορκηδέν
φρούριον ήτο 6 Κότζινος, ό δέ Φραντζής (στλ. 195) ούδέν μέν λέγει π ερ ί τούτου,
προστίθησι δ’ όμως, ότι ή Αικατερίνη έτάφη έν Παλαιοχάστρφ.
2) Έ π ιδ ι τήν Ι4ην έπιστολήν τού Κυριάκού παρά Τ ο α β ΙΙί ΗβΙεκίοαί 5
σ*λ. 435. Ό ΗορΓ αναφέρει χ α ΐ εχερον τής νήσου διοικητήν τόν Γεώργιον
Βρανάν, ον νομίζει προχάτοχον τοΰ Θεσδώρου (ΟΗτσαίφΐΜ σελ. 502 σημ. 2α χαί
ΟβχΗΐοόΙ. ΟπβοΗ. 2 σελ. 152). Οΰτος όμως είναι έντελώς άγνωστος ήμϊν χα ΐ
φαίνεται, ότι 6 σοφός Ιστορικός τού μεσαιωνικού έλληνισμού ύπέπεσεν ένταββα
είς άναχρίβειαν, καθ' όσον ή πηγή είς ήν παραπέμπει οΰδέν π ερ ί Γεωργίου
*Ανα(ρεσις γνώμην του ΗορΓ 169
νομίζοντος, ότι ήδη άπό τού 1434 παρεχω ρήθη ή Λ ήμ νος μετά της
Θάσου είς τόν Δορΐνον Λ '. ηγεμ όνα τή ς Λ έσβου.1 Κ α ί π ερ ί μέν τή ς
Θάσου τό πράγμα είναι άληθές, δ ιό τ ι χα τά τό έτος τοΰτο εύρίσκομεν
έκεϊ τόν έμπιστον τοΰ Δορίνου Ό β έρ το ν Γ ρ ιμ άλδην χτίζσντα πύργον
τινά.* Ό μ ο ία δ ' έπίσης τύχη περιέπεσον κ α ί α ί δύο άλλοι παρακεί-
μεναι νήσοι, ή “Ιμβρος καί Σαμοθράκη περιελθοΰσαι υ π ό τήν έξου-
σίαν τοϋ δεσπότου τ ή ς ΛΤνου Π αλαμήδους." Π ε ρ ί τή ς Λ ήμνου δμ ω ς
ούδεμία σχετική ειδησις μαρτυρεί υπέρ τή ς γ νώ μ η ς τοΟ Η ο ρ ί. Ο ΰ
μόνον δέ τοΰτο άλλά καί ή ύπεράσπισις τής νήσον ύ π ό τοΰ Κωνσταν­
τίνου καί Ιδίφ ή παρατεθεΐσα άνω τέρω μαρτυρία π ερ ί το ν διοιχητοΰ
αύτής Βρανά συνηγοροϋσιν υπέρ τοΰ έναντίου.4 Π λ ή ν τούτω ν δέ καί
κατά τήν εΙρηνην, ή τις συνηφθη μεταξύ τοΰ αύτοκράτορος καί τω ν
Ε νε τώ ν κατ’ Ιο ύ λ ιο ν τοΰ 1446 καί ήτις ένεκα τ ή ς έν τή βασιλευούση
μαινομένης τότε πανώλους μόλις μετά δύο έτη ύπεγραφη, μ νημονεύεται
μεταξύ τών δλίγων κτήσεων, αΐτινες άπετέλοϋν τότε τό άλλοτε άχανές
κράτος του Βυζαντίου, καί ή νήσος ήμώ ν.· Ή έν Βυζαντίω λοιπόν
αύτοκρατορία διετήρησε μεταξύ τώ ν τελευταίων αύτής κτήσεων χ α ί τή ν
Λήμνον πλήν τοΰ Κοτζίνου, ούτινος, καθ* α είπομεν, έδέσποζσν οί
Γαττίλούζιοι, περ ί ώ ν είναι πλέον καιρός ν ά εΐπω μ εν όλίγα.
Εΐδομεν ήδη έν το ΐς προηγουμενσις πώ ς κ α ί ύπό χ ο ία ς περιστάσεις
συνέστη τό κράτος τοΰ οίκου τούτου. Ε λ ε ειν ο ί Ιρ ιδ ες τώ ν έν Βυζαντίφ
Ιδοσαν άφορμήν, δπω ς παραχωρηθή είς τόν Φρ. Γαττιλούζισν ή κυρι­
αρχία τής Λέσβου. Τ ό παράδειγμα τούτου μιμούμενος καί δ άδελφός
αύτοΰ Νικολός έπέτυχε ν ά δεσπόση τή ς έν τή Θρρκιχή παραλία πόλεως
.Βρανά αναφέρει άλλά μόνον περί θεοδώρου. Οδ μόνον δέ περί τό πρόσωπα αλλά
καί περί τούς χρόνους φαίνεται σύγχυσίς τις παρ' αντφ* διότι έν μέν τή Ιστορίφ
αύτοΰ δέχεται ώ ς έτος διοιχησεως τοΰ (Γεωργίου) Βρανά τό 1445, έν δέ το ΐς
Έλληνορωμαηκοίς χρονιχοίς οημειοΟται ώς έτος διαμονής τοϋ Οεοδάρου τό 1436,
έκτός δν έχ στωχεωδετιχής παραδρομής έγράφη ούτω άντί 1446.
1) Η ορί (ΠιοπΙςυΜ σελ. 502..
2) ΗορΓ ΟβεοΚ Ο η«Λ . 2 σελ. !&!.
3) ΟΙΟ 8772-8773, 8777 χαΐ Οοηχο Β αϊμ σελ. 37 καί 55.
4) Είναι άληθές, ότι ή έπιστολή χοϋ ΚνριαχΟϋ, έξ ή ς άρνόμεδα τήν
εΤδησιν τούτην δέν φέρει δυστυχώς χρονολογίαν, έν τοόττκς δέν δύναται νά
δεωρηδή ώς γραφεΐσα κατά τήν χρώτην αύτοϋ είς Ανατολήν μετάβαση γενο-
μενην τφ 1435. Παράβαλε ΤοχχβΙΙί 5 σελ. 421.
5) ΗορΓ ΘμοΙμοΗ. Οηβοΐι. 2 σελ. 111.
 170 ΟΙ Γαττιλούζιοι
Α ίνου Ο ύχως ίδρύθηααν δυο συγγενείς ήγεμονίαι, αϊιινες έμελλον
επωφελούμενοι τήν δυσχερειαν ιώ ν καιρών νάπορροφήσωοι και τάς
εν τώ μεταξύ νήσους χής θρπκικής θαλάσσης, ά φ ’ ού μάλιστα έφρόν-
τισαν νά συνδεθώσι και διά κηδεσχίας πρός χύν βασιλεύονχα οίκον
χοϋ Βυζαντίου.
Τ όν Φραγκίσκον άρξαντα έν Λέσβω έπί τεσσαράκοντα καί εξ έτη
άνέμενεν οίχχράς θάνατος, διότι ένεκα έπιουμβάνχος (χώ 1401) σεισμού
έτάφη μετά χής συζύγου κυί δύο τέκνων υπό χά έρείπια χής χαχαπε-
αούσης οικίας αΰχοΰ. Έ κ τών δύο διασωθένχων υιών αύχοϋ έλαβε χύ
πατρώον αξίωμα ό Ιάκ ω β ο ς, ύοτις ανήλικος ών έπεχροπεύθη κατά χά
πρώ τα ετη ύπό τού θείου αυτού Νικολού. Ά ρ ξ α ς δέ μέχρι τού 1427
άπέθανε καχαλιπών τήν άρχήν τώ μυνω αυτού νίώ Δορίνω, παρά χώ
όποίω έξενίσθη έπί μικρόν κατά Μάρτιον καί Α πρίλιον τού 1446 ύ
γνωστός ήμ ϊν περιηγητής Κυριάκός. Έ π ί τούτοι· ηύξήθη οπωσδήποτε
ή πρόχερον μόνον έπί χής Λέσβου περιοριζομένη ηγεμονία ένθεν μέν
διά τής Θάσου, ένθεν δέ διά τού τρρουρίου τής Λήμνον, τού Κοτζίνου,
•ύχινος ιδία μετά τόν θάναχον τής Ευγενίας (1440) όρισχιχώς έδέ-
σποσαν. Έ ν βαθεϊ γήραχι άπέστη τψ 1449 ό Δορϊνος τής αρχής,
ήν άνέλαβεν ό πρεσβύτερος τών υιών αύιοϋ Δομένικος ή Κυριάκός.
Κ αί ούτως μέν εϊχον τά κατά τούς Γαττιλουζίους έν Λέσβω- ό δέ
έν Α ϊνω άρχων Νικολός κατέλιπε μετά τόν θάνατον αύτοϋ έπισυμβάντα
τώ 1409 είς τόν υίόν αύτοϋ Παλαμήδη τήν άρχήν, δστις ηύτύχησεν,
ώς εΐπομεν, νά έπεκτείνη αυτήν διά τής προσλήψεως τής Σαμοθράκης
και Ί μ β ρ ο υ .
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η'.
Ή Λήμνος άμα τή είδήσει τής άλώαεως.
Δυναστεία τών ΓαττιΑονζίων έν Λήμνω .
Τό μοιραϊον τής βασιλευούσης τέλος δέν ήτο πλέον μακράν. ΑΙ
προσπάθειαι τοϋ Κωνσταντίνου, δστις μετά τόν θάνατον τοϋ Ίω άννου
(1448) περιεβλήθη τό άχάνθινον τοΰ Βυζαντίου στέμμα δέν ήτο δυνα­
τόν νά άναστείλωοι τήν συμφοράν. Μεταξύ δέ τών μερών τά δποΐα
έπ’ έίπίδι βοήθειας παρεχώρησεν ό αύτοκράτωρ εις διαφόρους ηγεμό­
νας τής Δύσεως υπήρξε καί ή Λήμνος, τήν όποιαν κατ’ άρχάς μέν
ύπεσχέθη τψ βασιλεϊ τής Ά ραγω νίας καί Σικελίας Ά λφόνσψ , έπειτα
δέ διά χρυσοβούλλου παρεχώρησεν :ώ άνδρείψ Ιω ά ν ν η Ίουστινιάνη,1
δστις γενναίως πολεμήσας κατά τήν πολιορκίαν τής πρωτευούσης
ύπέκυψεν έν Χ ίω, δπου κατώρθωσε νά διεκφύγη, εις τάς πληγάς αύτοϋ.
Φόβος καί δέος κατέλαβε τούς νησιώτας πάνιας, δτε έμαθον τήν
φρικαλέαν τής άλώσεως εΐδησιν. 01 έν Λήμνφ έν όνόματιτοΰ πεσόντος
αύτοχράτορος άρχοντες, εύθύς ώς έπληροφορήθησαν την πτώσιν τής
πόλεως και τόν θάνατον τοϋ Κωνσταντίνου ούδαμόθεν πλέον προσδο-
κώντες βοήθειαν καί είς άπόγνωσιν περιελθόντες άπήλθον τής νήσου
διά τών ένετικών πλοίων, τά όποια κατά τήν έκ Κωνσταντινουπόλεως
φυγήν αύτών προσήγγισαν παραπλέοντα είς Λήμνον. 01 δέ κάτοικοι
βλέποντες την φυγήν ταύτην τών άρχόντων καί φοβούμενοι τήν έφοδον
τοΰ όσμανικοΰ στόλου, περί ού έπληροφοροΰντο, δτι ύπέστρεφεν ήδη
1) Φραντζ. σνλ. 327 καί Δοϋκ. σχλ. 260 χα ΐ Κριτόβουλ. I 2ό (έν ΓΗ Θ
τόμ. 5).
 172 'Η Λήμνος πάσα περιέρχεται εις τους Γαττιλουζίους Αΰξησις τώ ν .τούς τόν Σ ουλτάνον φ όρ ω ν 173

είς Καλλίπολιν, έσχέπτοντυ επίσης, δπως μειά τών οικογενειών αύτών άεΙΙΤεοΙα βι (ΓακσΠί οΗβ ογβπο αί ΙητιρβΓαίοΓε* καί κατωτέρω,
έγχαταλίπωσι τύ πάτριον έδαφος. Διακόσιοι μάλιστα έξ αύτών «αρα-
< ΡαυΙο 0οΓ6δΐ 03 Ο'Ηίο άίδ«, σΙιε ίΐ 3 Ϊ£ π ο γ άβ Μ εΙςΙϊη ο ργβδο
λαβόντες τάς γυναίκας καί τά τέκνα άνεχώρησαν οί μέν είς Κρήτην
Ο οηδίβηίΐποροΙί, ο ο ουρ ο 13 ΙδοΙα άι δ ιβ ίίπ ιε π σ ».1
καί Εύβοιαν ύπύ τούς Ε νετο ύ ς τελοόσας τότε, οί δέ είς Χίον, ένθα
Ε ννοείται, δτι ή έξουσία τώ ν Γ αττιλουζίω ν μάλιστα μετά τήν
ήρχεν ή έταιρία τών έκ Γενοόης Μβοηε$ί.
(ϊλο)σιν υπήρχε μόνον κατά παοαχώ ρησιν τοΰ Σουλτάνου, δ σ π ς λίαν
Έ ν ιό λοιπόν οί Λ ήμνιοι χαί ο ί άλλοι νησιώται εφευγον ή έσκέ-
ταχέως έμελλε ν ά χαθαρίση τούς πρός αύτούς λογαριασμούς αύτοΰ.
πτοντο περί φυγής παρενέβη ύ έξ “Ιμβρου Κριτόβουλος' χαί, ά φ ’ ου,
Τ ήν ασθένειαν δ ’ άλλως Ιαυτών άνεγνώ ριζον χ α ί ο ί ίδ ιο ι, διό καί
ώς αύτός άφηγεΐται, παρεμύθησεν αύτούς χαί διά χρηστών ελπίδων
έςηκολούΟησαν τακτικώς νά καταβάλλωσι τούς άπό πολλών ήδη έτών
ένεθάρρυνεν, έπεμψεν ένθεν μέν πρός τόν ναύαρχον τοΰ Μ ωάμεθ καί
καθορισμένους φόρους. Δέν έβράδυνε δ ’ δμω ς νά έκσπάση ή καταιγίς.
σατράπην Καλλιπόλεως Χαμούξαν άνδρα τινά μετά πολλών δώρων,
Δεσπότης τής Λήμνου εΤχεν ήδη άναγορευθή 6 έτερος υΙός τοΰ
ένθεν δέ πρός αύτόν τόν Σουλτάνον τόν Ιερέα ( “Ιμβρου) χα ί άρχοντά
Λορίνου Λ ' Νικολός, δτε δύο περίπου άπό τής άλώσεως έτη άπέθανεν
τινα έχ τών έγχωρίων μετ’ αύτοΰ, οϊτινες παρεκάλεσαν, δπως μένωσιν
ό γέρων ήγεμών τή ς Λέσβον, δστις είχε μέν πα ρ α ιτη θή άπό τοΰ 1449,
αί νήσοι ώς χαί πρότερον, άφ’ ού έδέχοντο χαί τούς ώρισμένους φόρους
έξηκσλούΟει δ ’ δμω ς ύποβοηθώ ν τώ υ ΐώ αύτοΰ Δ ομενίχφ είς τά βάρη
νά τελώσιν αΰτώ χαί άρχοντα νά έχωσιν, δντινα αυτός ήθελεν. Ό
ιή ζ άρχής. Ούτος εσπευσεν άμέσως τότε (κ α τ' Α ύγουστον τοΰ 1455)
Σουλτάνος δεχθείς ήμέρως τήν πρεσβείαν έχορήγησε πάντα τά αίτούμενα.
νάποστείλη τόν έμπιστον αύτοΰ Δούκαν πρός τόν έν ’Λ δριανουπόλει
"Οτι τοιαυτη τις πρεσβεία έχ μέρους των νησιωτών μετέβη πρός
τοτε διατρίβοντα Σσυλτάνον, δπω ς άποτίση τούς νενομισμένονς φόρους,
τόν Μωάμεθ, δέν είναι άπίθανον. Κυρίως δμω ς είσήχουσεν ούτος τούς
τρισχίλια μέν νομίσματα διά τήν Λέσβον, δισχίλια δέ τριακόσια είχσ-
απεσταλμένους τών Γαττιλουζίων, οϊτινες ήσαν πρα'γματι χαί οΐ κύριοι
σι πέντε διά την Λήμνον, τύ ήμίση δέ περίπου τούτω ν δ ιά τή ν Ιμ β ρ ο ν .
τών νήσων, ώς ό αύτός Κριτόβουλος άναγχάζεται τέλος νά όμολογήση
Κληθείς εις άχρόασιν ό Δούκας έχάθησε κατά την τότε κρατούσαν
λέγων, οτι ο ί παρ’ αύτοΰ σταλέντες πρέσβεις συνέπραξαν άπλώς πρός
συνήθειαν προ τοϋ Σουλτάνου, έν δσω ούτος ήσθιε, χα ί είτα ένεχεί-
τόν υιόν τοΰ Λορίνου χα ί τόν άπεσταλμένον τοΰ Παλαμήδους. Α ληθώ ς
ρισεν αντώ τά χρήματα. Ά λ λ ά ταΰτα δέν ήρκουν καί ή πρόψασις
δέ έχυρωσεν ό Σουλτάνος τάς χ α ί πρότερον ήδη άνεγνωρισμένας
πρός νέας απαιτήσεις δέν ήτο δύσκολον νά εύρεθή. 01 περ ί τόν Σουλ­
κτήσεις αύτών, αίς προσετέθη νΰν χα ί ή Λήμνος πάσα, καλώς βεβαίως
τάνον ήρώτησαν περί τής ύγείας τοϋ γέροντος δεσπότου τής Λέσβου,
γινώσκων, δτι δέν άπεΐχεν ό χρόνος τής ύπό τό άρμα αΰτοϋ υπαγωγής
δτε δ ήχουσαν παρά τοΰ Δούκα, δ τι άπέθανε, δέν έστεργον νάναγνω -
χαί τούτων. Τής ύπό τοΰ δεσπότου τής Λέσβου καταλήψεως τής Λήμνου
ρίσωσι τόν νέον τοιοϋτον, αν μή αυτοπροσώπως ένεφανίζετο προ τοΰ
μνημονεύει προσέτι χαί ό Μββηο λέγων έπί λέξει τά έξής : « II δΐβποΓε
Σουλτάνου.
(1ί ΜοτβΙϊπο, βΐ τμιαίε ρ ο κ εά β νε πείΐα Ιεοΐα ά ΐ διβΗ πιεπβ ϊΐ Οβϋΐβΐΐο
Ό ταλαίπωρος Δούκας ήναγχάοΟη νά έπανέλθη είς Λέσβον, όπόθεν
άΐ (πιθανώ ς Κοτζίνου) ρ«· Γ35θη άί άοίία, ο ο ο υ ρ β κ ί Η γ κ ιο
έπορεύθη μετά τοϋ Δομενίχου χ α ί άλλων προκρίτων πρός τόν Σουλ­
τάνον. Τότε έδηλώθη τφ ήγεμόνι ύ π ό τώ ν πατρικίων, ώ ς χαλεΐ δ
Δ ούκα; τούς περί τόν Σουλτάνον μεγιστάνας, δ τι 6 Μ ω άμεθ εϊχεν
1) Ό Κριτόβουλος σύγχρονος ών συνέγραψεν έν πέντε βιβλίοις τήν Ιστο­
ρίαν τοϋ Μωάμεθ Β’ άπό τοΰ 1451— 1467. Δυστυχώς πρός τήν καλλιέπειαν τής ανάγκην τής Θάσου κ α ί έζήτει ταύτην ώ ς δώρον π α ρ ' αύτοΰ. « Ό δέ
συγγραφής δέν όμιλλάται καί ή Ιστορική ακρίβεια ένιαχοϋ παραμορφωβείοα. Λέσβου προστίθησιν ό Δούκας, μή έχων η τοϋ άντειπεΐν ή λαλήσαι
Ό σ ο ν έν τούτοις άφορφ τάς πρός τήν Λήμνον χα ί Ί μ β ρ ο ν σχετικός είδήσεις τήν νήσον έδωρήσατο ». Κ αί ώς εί μή ήρκει τοΰτο άπήτησεν έτι 6
αΰτοϋ δέν έχομεν λόγους νά Θεωρήσωμεν ταΰτας άναχριβείς, καθ’ όσον αυτό- Σουλτάνος, δπο>ς διπλασιασθώσιν οΐ φ όροι και μόνον μετά πολλάς
πτης τών πραγμάτων μάρτυς ών μετεποίησε μέν ίσως γεγονότα τινά, έν οίς
μάλιστα ήθελε νά πσραστηση έαυτόν ιος τό δρών πρόσωπον χα ί νά περιποίηση
έαυτφ δόξαν, άλλά πάντως ό πυρήν τών ίστορουμένιον παραμένει σύμφωνος
πρός τήν αλήθειαν. 1) ΙΙαράβαλ. χ α ί Χαλχσχονβ. στ λ, 469 χαί Δούχ. σελ. 328.
 174
01 Λ ήμνιοι έχδιώχουσι τούς Γαττιλουζίους
παρακλήσεις ηυδόκησε νά συναίνεση, δπως αύξηθώσι μονον κατά ιό
τρίτον.1
Ταϋτα ούδαμώς ήσαν καθησνχαστιχά διά ιόν Δ ομίνικον φοβού­
μενος δ έτι χείρω, άπηυθύνθη πρός τήν μητρόπολιν Γένουαν έξαι-
χούμενος βοήθειαν Αληθώς δέ μετ' ού πολύ ελαβεν έκ Γενούης πα-
ρήγορα και έλπιδας παρέχοντα γράμματα. Ά λ λ ’ ούδέν ήδύναιο νάνα-
χύ'ΜΓΠ τήν μοιραίαν τών πραγμάιω ν έξέλιξιν. Ά φ ’ ού καχά τό 1456
χατέλνσεν ό Μ ωάμεθ χήν άρχήν τών Γαττιλουζίων έν Α ϊνω ,’ ήλθε
πλέον και ή σειρά τής Λήμνου. Ε ντα ύ θ α ήρχεν, ώς εΐπομεν, ό Νιχο-
λός. Αγνοοΰμεν τίνος ένεκα οί κάτοικοι δυσηρεστήθησαν καχά τοΰ
ήγεμόνος αυχών καί έπεμψαν κρυφίως χινάς τών αρχόντων πρός τόν
Σουλτάνον ζητοΰντες νά στ είλη αύτοϊς ίδιον έαυτοϋ τής νήσου
άρχοντα.
Π ροθύμω ς άκούσας ταΰτα ό Μωάμεθ, προσέταξε τόν εύνοΰχον
Ισ μ α ή λ , τότε ναύαρχον και έπαρχον Καλλιπόλεως, νά πλεύση είς Λή­
μνον καί έγκαταστήση διοικητήν αύτής τόν πρώην ναύαρχον χρη-
ματίσαντα Χαμζάν. Ο ί θρύλοι περί τών ένεργειών τούτων έφθασαν έν
τώ μεταξύ είς τά ώχα τών Γαττιλουζίων, διό και ό Δομένικος έπεμψεν
έκ Λέσβου δύο πλοία έφ ’ ών έπεβιβάσθησαν περισσότεροι τών έκα-
τύν άνδρες ύπό τήν αρχηγίαν τοϋ Ιωάννου Φυυστάνα καί Σπινέτα
Κουλουμπούτου, οίς παρήγγειλεν, δπως. εάν μέν ΐδωσιν, δτι οί Λή-
μνιοι μετανοοΰσι δΓ δσα έπραξαν, ένεργήσωσι μετά πραότητος και
διά γλυκέων φημάτων καί συνθηκών, ώς λέγει ύ Δούκας, κατορθώ-
σωσιν νά οίκειωθώσι καί πάλιν τούς κατοίκους, έάν δέ έπιμένωσιν οί
κάτοικοι, λάβωσιν μ εθ’ έαυτών τόν αδελφόν αύτοϋ Νικολόν και έπα-
νακάμψωσιν είς Λέσβον.
Τάς συνετός δ ' δμως ταύτας παραγγελίας τοϋ Δομενίκου δέν
έτήρησαν οί δύο αρχηγοί· μόλις έξελθόντες ήθέλησαν διά τής βίας νά
μεταστρέψωσι τό φρόνημα τών Λημνίων, οϊτινες τούτου ένεκα έπί
μάλλον έξοργισθέντες έπήλθον πεντακόσιοι περίπου Ιππείς κατά τών
άποβιβασθέντων έκ τών πλοίων καί νικήσαντες αύτούς (έν Παλαιο-
κάστρω) άλλους μεν άπέσφαξαν, τεσσαράκοντα δέ συνέλαβον αιχμα­
λώτους, ούκ όλίγοι δ’ έξ αύτών έπνίγησαν, ένφ έφευγον διωκόμενοι
πρός τά πλοία. Ούδεμίαν κατόπιν τούτων έλπίδα διαβλέπων ό Νικολός,
1) Δούκ. ένϋ. άνωτ. παράβ. καί ΗιΐιηιηβΓ 2 σελ. 18 καί έξ.
2) Κριτόβουλ. II σελ- II καί 13 καί ΗβπυηβΓ ένΟ. άνωτ.
Οί Λ ήμνιοι τάσσονται ύπό τούς Τούρκους 175
έπεβιβάαθη μειά τών όλίγων ύπολειφθέντων είς τά πλοία καί άπέ-
πλευσε πρός τόν άδελφόν αύτοΰ. Τρεις ήμέρας μετά ταΰτα έφθασεν
αληθώς Λ Ισμαήλ, δστις άμαχητεί καταλαβών τήν νήσον, έγκαθίδρυσεν
τόν Χαμζάν διοικητήν αύτής. Έ π α ιν έσ α ς δέ τούς Λημνίους έπί τή
συμπεριφορρ αύτών καί παραλαβών μ εθ’ έαυτοϋ τούς τεσσαράκοντα
αιχμαλώτους άπέπλευσεν εις Καλλίπολιν1.
Δυστυχώς δέν παρέδωκεν ήμ ϊν ή ιστορία τούς λόγους, ών ένεκα
ο ί Λήμνιοι συμπεριηνέχΟησαν τοιουτοτρόπως. Ό Δούκας, δστις οίκειό-
τατα έχων πρός τούς Γαττιλονζίους, ήδύνατο ώς έκ τής θέσεως αύτοϋ
νά διαφώτιση ήμάς, περιορίζεται λέγων απλώς, δτι έ κ α κ ο γ ν ώ μ η σ α ν
κ α τά το ϋ Ν ικολοϋ, τίνος δ ’ ένεκα άποσιωπφ. Βεβαία>ς δέν δυνάμεθα
νά δεχθώμεν, δτι δέν είχον συνείδησιν τών έπακολουθημάτων τής
πράξεως αύτών* δτι ή άρχή τών Ό σμ άνω ν δέν θ ά έβελτίου τήν θέσιν
αύτών, έγνώριζον καλώς, τοΰτο δ ’ άλλως μαρτυρεί καί ή προθυμία,
μεΟ’ ής έσπευσαν νά θέσωσιν έαυτούς ά μ α τή άλώσει ύπό τούς Γαττι-
λουζίους. Τήν διαγωγήν λοιπόν αύτών φαίνεται, δ τι ύπηγόρευσε σιδηρά
ανάγκη. "Ισως ένεκα τοϋ αύξηθέντος ύπό τοϋ Μ ωάμεθ φόρου έπίεζεν
αύτούς ό Νικολός τοσοϋτον, ώστε μή δυνάμενοι νά ύπομείνωσι τά
δυσβάστακτα πλέον βάρη έσκέφθησαν νάπαλλαγώσιν αύτοΰ, ίσω ς δ’
δμως, καί τοΰτο φαίνεται, δτι έβάρυνε περισσότερον είς τάς σκέψεις
αύτών, άπεφάσισαν τήν μεταβολήν, επειδή έβλεπον ά φ ’ ένός μέν έξη-
σθενωμένους τούς δεσπότα^ αύτών καί τήν άρχήν αύτών όσημέραι
καταρρέουσαν ά φ ’ έτέρου δέ τεραστίως όγκουμένην τήν δύναμιν τοϋ
Μ ωάμεθ καί τάς πέριξ νήσους περιερχομένας ύπό την έξουσίαν αύτοϋ.
"Οντως* μετά τήν πτώσιν τής Αίνου ό τότε ναυαρχών τοϋ στόλου
Γιουνίς ή, ώς οί ήμέτεροι συνήθως καλοϋσιν αύτόν, Ίω νούζης πασσάς
ά φ ’ ον επεμψε πεντηκόντορον εις Σαμοθρρκην, ινα παραλάβη τόν έκεϊ
καταφυγόντα Δορΐνον έπλευσεν εις "Ιμβρον. Έ κ εϊ έκάλεσε τόν Κριτό-
βουλον καί παρέδωκεν αύτφ, ώς ένασμενίζει νά γράφη ούτος, πάσαν
τήν νήσον καί τά έν αύτή φρούρια, δπω ς άρχη αύτής, μεθ* δ άπέπλευσεν
είς Καλλίπολιν φέρων μ εθ’ έαυτοϋ καί τούς έν δνόματι τοϋ Δορίνου
άρχοντας πρότερον τής νήσου. Ό Χαλκοκονδύλης1 λέγει, δτι ό Ίωνούζης
προσέβαλε τότε καί τήν Λήμνον, άλλά φαίνεται, δτι συγχέει τήν μετά
ταϋτα ύπό τοϋ Ισ μ α ή λ γενομένην κατάληψιν τής νήσου, ήν Ιστορήσαμεν
1) Δούκ. σελ. 335 καί έξ.
2) Σελ. 469.

17(5 Σταυροφορική Ιχστρατεία υπέρ τών νήσων
ή δ η , κ α ι τ ο ϋ τ ο ε ίν α ι το σ ο ύ τ ο ι π ιθ α ν ώ τ ε ρ ο ν , κ α θ ’ δ σ ο ν κ α ί π ά ν τ ε ς ο ί
Ισ το ρ ικ ο ί, οΓ τινες δ ιε ξ ο δ ικ ώ ς α φ η γ ο ύ ν τ α ι τώ κ α τώ τ ή ν κ α τ ά λ η ψ ιν τ ή ;
Λ ϊν ο υ μ ό ν ο ν π ε ρ ί τ ώ ν τ ρ ιώ ν ν ή σ ω ν Θ ά σ ο υ , Σ α μ ο θ ρ ά κ η ς κ α ί " Ι μ β ρ ο ν
π ο ιο ύ ν τ α ι λ ό γ ο ν ώ ς π ε ρ ιε λ θ ο υ σ ώ ν τό τ ε ύ π ό τ ή ν Ι ξ ο υ σ ία ν τ ο ΰ Σ ο υ λ τ α 'ν ο υ .'
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ θ '.
Α γ ώ ν ε ς έηικρατήοεω ς Ε ν ετώ ν καί Τούρκων
έν Λήμνω
Ά π ό τοΰ Μαΐου λοιπόν τοΰ 1456, δ ιότι κατά τόν μήνα τούτον
έτελέσθησαν τά ίστορηθέντα, άρχει έν Λήμνω Ιν όνόματι τοΰ Σουλτάνου
6 Χαμζάς, περί ου δ Λουκάς λέγει, δτι ήτο εύσυνείδητος άνθρωπος.*
Ά λλ’ α ί περιπέτειαι της νήσου δέν Ιμελλον ταχέως νά λήξωσιν. Ή
Έ νετία ήτις μετ' άνησύχου βλέμματος παρηκολυύήει τάς κατά θάλασσαν
έπιτυχίας τών Ό σ μ άνω ν Ιλαβεν Ινεργόν μέρος είς σταυροφορικήν
έκστρατείαν παρασκευασθεΐσαν κατά τούτων τή ένεργείφ τοϋ Π ά π α έπί
τώ είδικψ σκοπφ, δπως προσέλθη έπίκουρος τα ΐς ύπό τήν δσμανικήν
κυριαρχίαν ήδη τελούσαις νήσοις τοΰ Α ίγαίου.
Π ράγματι τφ 1457 πριν ή συμπληρωθή έτος άπό τής καταλήψεως
τής Λήμνου έπλευσαν είς τό ΑΙγαΙον ενδεκα πλοία πεμφθέντα ύπό
1) Η « πηβ6γ 2 σελ. 20.
2) Ό Κριτόβουλος (II σελ. 23) δέν αναφέρει μέν τόν Χ αμζάν δνο(ΐάζει
8έ τόν έπαρχον Λήμνου Μωράτην, έξ ο ί πρέπει νά ύποΰέσωμεν ή ότι έσφάλη
περί τό όνομα ή ότι ούτος υπήρξε διάδοχος τοϋ Χ αμζά. Ή δέ είδησις τοϋ Π αύ­
λου Κορεσίου (παρά Μ«£ πο τόμ. 6 σελ. 109), ήτις πιθανώ ς ένταΰθα άναφίρεται
χα ί χ α θ ' ή ν οΐ Γαττιλούζιοι μετά τήν χατάληψιν τής Λήμνου ΰπά τών Τούρκων
διετήρησαν τά έπ' αύτής φρούρια άντιφάσκουσα πρός τά ύπό τοϋ Δούκα Ιστο­
ρούμενα φαίνεται {σφαλμένη.
Σταυροφορική Ιχστρατεία ύπέρ τών νήσω ν 177
τοϋ τότε Π ά π α Καλλίστου Γ '. ύπό τη ν ήγεσίαν τοΰ Λ ουδοβίκου Σ χ α -
ράμπη πατριάρχου τή ς Ά κυληίας. Ό στολίσκος ούτος, ά φ ’ ού μ άτην
άπήτησεν δπως ή Χ ίος καί Λ έσ β ο ς παύσω σι τελοΰσαι φ όρ ον τφ
Μ ωάμεθ, καί ηύξήθη . προστεθέντω ν Ιν Λ έ σ β φ Ιτέρω ν τεσσαράκοντα
πειρατικών πλοίων τώ ν Κ αταλανών έπλευσεν εϊς Λ ή μ νον.
Έ ν τα ΰ θ α δέν έβράδυνεν ή άρχή τώ ν Ό σ μ ά ν ω ν νά καταστή
μισητή. ^Ιεθ ’ δλην τή ν ευσυνειδησίαν, ή ν άπσδίδει τ φ Χ αμζφ & Λουκάς,
βλέπομεν κατ’ Ό κ τ ώ β ρ ιο ν τοΰ 1 4 5 0 τό ν Γ εώ ρ γιο ν Α ρομοχαΐτην
συνεννοούμενου πρός τούς Ε ν ε τ ο ύ ς ύπέρ ίτσραδόαεοας αύτοϊς τη ς τε
Λήμνου καί Ί μ β ρ ο υ . Ό Δ ρομοκαΐτης ούτος φ αίνεται, δ τ ι ή το Ι χ τώ ν
Ιπισημοτέρων καί πλουσιωτέρων τή ς νήσου άνδρώ ν κ α ί δ τ ι ή Ιχιρ ρ οή
αύτοΰ Ιξετείνετο καί Ιπ ί τώ ν παρακειμένων νή σ ω ν.1 Δ ια τώ ν συνεννοή­
σεων ,δέ τούτων Ιζήεει, δπω ς ώ ς Ανώτατος ύπ όφ ορος ίσ ω ς άρχαιν
Ιξουσιάζη τάς νήσους ταύτας ύπ ό την προστασίαν τ ή ς Έ νετίας,* κατ’
άντίθεσιν πρός τον γνωστόν ή μ ΐν Κριτόβοαλον, δστις φ ρσνώ ν δ τ ι τά
πάντα άπώλοντο συνεβούλευεν υ π οτα γή ν εϊς τούς Ό σ μ ά νο υ ς.
Ούτω ς Ιχόντων τώ ν πραγμάτω ν Ινεφ ανίσθη π ρ ο τη ς Λ ήμνου 6
προμνημονευθείς στόλος. Ε ν ν ο ε ίτ α ι, δτι} Ιπειδή τ ά πνεύμα τα ήσαν
προπαρεσκευασμένα, οΰδεμία έχ μέρους τώ ν κατοίκω ν ά π ετάχθ η
Αντίστασις. Ούδέν έπίσης ήδύνατο νά πράξη ή ύ π ό τό ν Τ οΰρχον
διοικητήν φρουρά, ήτις I ; Ιχατόν μαχίμω ν άνδρώ ν συνισταμένη
ήναγκάσθη Αμέσως ν ά π αραδοθή. Ά φ ’ ού λοιπόν παρέμεινεν έπ ί
όκτώ ήμέρας ό Λ ουδοβίκος Ιν Λ ή μ ν φ καί 5ιερρύθμισε τ ά κατ’ αυτήν
Ιγκαταστήσας πιθανώ ς ώς άρχοντα τό ν Δρομακαΐτην κ α ί φρουράν
ίκανώς Ισχυράν ύπό φρούραρχον Λ ουΐζον τινά, έπλευσεν είς Θάσον
ήν έκπολιορκήσας συνέλαβεν αϊχμαλώτους τούς Ιν αυτή έξήκσντα φρου­
1) Ό ΗορΓ (ΟβδεΗ. ΟπβοΗ. 2 σελ. 153) λέγε», ό τι κ α ί τή ν Λ ίνον άπι-
σχνεΐτο νά έξαρπάση άπο τους Ό σμ άνους καί παραδώση τ ο ϊ Έ νττοϊς.
2) Έ ν έγγρήφφ τή ς 12ης Ν οεμβρίου τοΰ 1456 συνιστρ ή ε νετικ ή δημο­
κρατία τψ έν Μεθώνη άντιπροσοΜΤψ αύτής, όπως ευμενώς άποδεχδη τή ν πρό-
τααιν χοΰ Δρομοκαίτου κ α ί διά γλυκέων λόγων ένβαρρΰνη χ α ί προτρεφ η αύτόν
νά έκφραση τοϊς κατοίχοις τώ ν νήσων τούτων τήν Ευμενή διάΟεοιν, ή ς ένεφο-
ρείτο ή δημοκρατία π ρ ός αύτοΰς καί πείση ν ά έμμείνωσιν έν τή άποφάσει αύτώ ν
έπειδή ταχέως ήιελλον ν ά τελεσδώσι π ά ντα κατά τήν έπιδυμάκν αύτών. Π ρός
τούτοις ίντέλλεται τψ είρημένφ άντιπροσώ πψ νά βεβαίωση τόν Γεώργιον, ότι,
έάν τά πράγματα βώ σι χατ* εύχήν, βεβαίως ϋάποβώ σι κ α ί π ρ ό ς Ιδιον έαυτοϋ
όφελος (ΣάΟα ΌοΓ.υπιβηΙβ πιείΓιΙ.ι γλΙλΙΠ* Λ 1 ΗϊαΙσίτβ άβ I* Ο γ« λ ηα ιηογεη »§β
I σελ. 231 άριΟμ, έγγράφ. 151).
Α. Β0ΣΧΙΑ0Τ Η ΑΜΜΟΣ
 178 Σ ιανροφ ορική ίχστρατεία ύπέρ τών νήσων
ρούς. Μετά δέ **" Ία/.ηψ ιν χαΐ τής Σ α μ ιθρ ρ κ η ς έπανήλθεν ιΐς
Λ ήμνον. όπυθ** αΰιύς μιν μειά τεσσάρων ήμερων διαμονήν άπέπλευ-
π*ν άγω ν τούς αιχμαλώτους είς 'Ρόδον, έπεμψε δέ μετά δέκα τριήρων
Κ ό π ο ν τινά, δπως χαταλάβη χαΐ τήν "Ιμβρον. Ε ν τα ύ θ α παραθέτομεν
τήν διηγησιν αύτού τοϋ Κριιοβούλου, ΐνα λάβη ιδέαν δ άναγνώσιης
τής κενοδοξίας τού άνδρός τούτου. « Κ ό π ο ς δέ, _λχγει, άφιχόμενος εις
"Ιμβρον ξΰν ταϊς δέχα τριήρεοι λόγους προσφέρει Κριτοβούλφ τώ
χαύνης επάρχοντι περί ένδόσεως τής νήσου έγχειρίσας αύτώ χι/ι γράμ­
ματα περί τούτου τού Λουδοβίκου. Κριτόβοι λος δέ δέχεται τούτον
φιλοφρόνω ς χα ί πολλά δωρησάμενος . . . , άποπέμπει μετ’ εΙρήνης
άρχεσθένχα τοΐς λόγοις τοΐς π α ρ ’ αύτοϋ χα ΐ μηδέν ζ η τή ο α π α περαι­
τέρω μηδέ πολνπραγμονήσαντα δλως, ή περί ών ήκέ τι διαπραξάμενον.
Ε γ χ ε ιρ ίζε ι δέ αύτώ χα ί γράμματα είς Λουδοβίκον οικονομίαν έχοντα
και φιλίαν δεικνύντα. Καί άποπλεΐ χαΐ ούτος είς 'Ρ ό δο ν* .1
Ο ύτω ς είχον τά πράγματα, δτε ή Έ ν ε τία βλέπουσα, δτι ή φρού-
ρησις καί προστασία τών νήσων τούτων θά π ή ιει Ιχανά χρήματα χαΐ
άνδρας, άπεσύρθη, χαί άπό τού Μ αίου τού 1457 ώφειλον ό Λουδο­
βίκος μόνον καί οί έν 'Ρ ό δ ω Ί ω α ν ν ΐτα ι νά φροντίζωοι περί αύτών.
Τότε έπωφεληθέντες φαίνεται την άνωμαλίαν ταύτην οί Γατιιλουζιοι
ήγειραν έχ νέου τάς χυριαρχιχάς αύτών άξιώσεις έπί τής Λήμνου χαί
έπέτυχεν ό «ρώην δεσπότης Λήμνου Νικολός νά καταλάβη καί αύθις
έν τώ ν φρουρίων τής νήσοι·, έν ψ οί περί τόν Σκαράμπην κατεΐχον έν
όνόματ» τού Π ά π α καί τής φωμαΐκής έκκλησίας τό έπίλοιπον αύτής.’
Ε ν ν ο είτα ι, δτι ταΰτα δέν ήδύνατο νά ύπομείνη ή άγερωχία τού
Μ ω άμεθ, τού ό.τοίηυ ο ί στρατιώ ται ήχθησαν αιχμάλωτοι είς 'Ρόδον.
Ή άμέσως κατά τής Λέσβου, τής όποιας τούς ήγεμόνας ύπώπτευεν ώς
αίτιους καί ύποκινητάς τών γενομένων, έπιχειρηθεϊσα έκστρατεία δέν
έσχεν ευνοϊκόν αποτέλεσμα,1 τά δέ έπαχολο» θήσαντα τούτη δύο έτη
έγένετο άνάγχη νάφιερώση ό Μ ωάμεθ είς τήν χείρωσιν τής Πελοπόν­
νησου, ή ς τόν μέν δεσπότην Θωμάν τόν άδελφόν τοΰ Κωνσταντίνου
ήνάγκασε νά φύγη είς Ρ ώ μ η ν τόν δέ άδελφόν αύτού Δη μητριόν, πρός
δν, ώς καί προηγουμένως έλάβομεν, άφορμήν να ειπωμεν διέκειτο εύμε-
νέστερον, μετεχειρίαΟη έπιεικέστερον.
1) I I οτλ. ?3, π α ρ ά β α λ . χα ί Λ ούχ. π ελ. 338 κ « ί ΧαλκοκονΑ. οτλ. 100.
2) Μ*($ηο Λ ηηκίϊ 7 Γοΐ. 35*.
3) Δούχ. ένΟ. άνωτ. καί Κριτάβ. I I I σελ. 10.
Ό Σουλτάνος παραχωρεί τήν Λήμνον τώ Δημητρίψ 179
Α παλλαγείς λοιπόν τών ένοχλήσεων τούτων ό Μ ωάμεθ έστρεφε
λήγοντος τού 1459 τήν προσοχήν αύτού κατά τής Λήμνου καί τών
άλλων νήσων. Ό Χαλχοκονδύλης λέγει, δτι ό ύ π ’ αύτοϋ όρισθείς διά
τήν έπιχείρησιν ταύτην Ισ μ α ή λ έπιπλιύσας ύπέταξε τήν Λήμνον καί
"Ιμβρον, έκτός.τής Σαμοθράκης χαί Θάσου, αΐτινες δέν ήθέλησαν νά
ύποχύψωσι τότε καί διά τούτο έδοσαν βραδύτερον φοβερά Αντίποινα
τής άντιστάσεώς των τούτης.1 Κ α θ ’ δμοιον περίπου τρόπον έκτίθενται
ταΰτα καί παρά Μ ββηο.1 Ό Κριτόβουλος δμω ς άφηγειται τά χατά
τούτο όλίγον διαφόρως, τήν δέ άφηγησιν αύτού παραθέτομεν έντανθα
ούχί διότι νομίζομεν έν τώ δλω άξιοπιστοτέραν, άλλά διότι περιέχει
λεπτομερείας, ών τήν άχρίβειαν δέν δυνάμεθα νά άρνηθώμεν.
Ούτος λοιπόν λέγει, δτι χατά ιό ν χειμώνα τού 1459 προέτεινεν είς
τούς προύχοντας τών Λημνίων, δπω ς παραδώσωσιν τήν νήσον τψ
Μ ωάμεθ. Ούτοι έπιθυμοϋντες νάπαλλαγώσι τών Ιτ α λ ώ ν συγκατένενσαν
κυρίως, διότι έφοβούντο, μήπως έπιπλεύσας αίφνιδίω ς ό στόλος τοϋ
Σουλτάνου βλά\|η] μεγάλως αύτούς, κ α θ ’ δσον ο ΐ άρχοντες τής νήσου
ήδυνάτουν έρρωμένως νάντισταθώσι. Συνεννοηθείς λοιπόν όριστικώς
πρός αύτούς μετέβη ό Κριτόβουλος πρός ιόν Σοηλτάνον εις Ά δ ρ ια ν ο ύ -
πολιν, όπόθεν έπεμψεν έπιστολήν πρός τόν δεσπότην Δημήτριον, μεθ*
ού διετέλει καί προηγουμένως είς σχέσεις προτρέπων αύϊόγ νά ζητηοη
παρά τοϋ Μ ωάμεθ τάς νήσους Λήμνον καί Ί μ β ρ ο ν χα ί ύπιρχνού-
μενος, δτι χαί αύτός θ ά ουνήργει είς έπίτενξιν τούτου. Ό Δημήτριος
πέμπει ταχέως έμπιστον αύτοϋ πρός τόν Σουλτάνον, δστις έπέτνχενάπο-
σπάση παρ’ αύτοϋ ύπόσχεσιν τής παραχωρήσεως τψ Δημητρίψ τών
είρημένων νήσων.
Μετά ταϋια έψοδιααθείς ό Κριτόβουλος διά τώ ν άναγκαίων γρα μ ­
μάτων έκ μέρους τού Μ ω άμεθ έπανέρχεται εις Ί μ β ρ ο ν , όπόθεν δ ια ­
φ υγώ ν τήν προσοχήν τών περιπλεόντων Ιτα λ ώ ν άποβιβάζεται νύχτωρ
είς τό φρούριον τών Καστριωτών. Συνεννοηθείς δέ προς τόν μεμυη-
μένον ήδη φρούραρχον αύτοϋ χα ί παραλαβών είκοσι καί πέντε Ιππέας
άπήλθεν είς Κ άιζινον, δπου έφθασε κατά τό περίορθρον καί διά τής
πρός νότον πυλίδος είσήλθεν είς το φρούριον γενόμενος άσπασίως δεκτός
ύπό τών συμπραττόντων. 0 1 πολΐται τότε δραξάμενοι τώ ν δπλων
ήνάγκασαν τούς τεσσαράκοντα καί πέντε Ιτα λο ύς, οΐιινες ύπήρχον . έν
1) ΧαλκοχονΑ. σελ. 469.
2) 7 ΓοΙ. 3ΙΤ—35'.
 180 Έ κδίω ξις τών Ιτα λ ώ ν έχ τής ιησού
τφ φρουρίφ, νά έγκλεισθώσιν έν τυϊς δημοσίοις χαταστήμασιν, δπόθεν
ήθέλησαν νάντιτπξωσιν άντίστασίν τινα, άλλά βλέποντες τήν όλιγότητα
αύτών παρεδόθησαν- τούτους μετά τοΰ άρχηγοϋ αύτών Καλαβρέζου
άφήχεν έπειτα δ Κριτόβουλος έλευθέρους νά μεταβώσιν, δπου ήθελον.
Έ χ Κοτζίνου ίστα'λη άμέσως άγγελιοφόρος εις Παλαιόχαστρον
πρός τόν έχει φρούραρχον Μ ικ έλ η ν , Γνα άγγείλη τά γενόμενα χαί
άπαιτήση παρ’ αύτοΰ τήν παράδοσιν τοΰ φρουρίου λαμβάνοντος άνχί
τούτου ίχανά δώρα. Ούτος δμως νεαρός ών χα ί πεποιθώς τό μέν εϊς
τήν δχυρότητα τοΰ φρουρίου, δπερ ού μόνον ήτο φυσιχώς άνεπιχεί-
ρητον άλλά χαί διά τριπλοΰ τείχους ήσφαλισμένον, τό δέ είς τήν γεν­
ναιότητα τής φρουράς έξ δγδοήκοντα χαταφράχτων άνδρών συγκείμενης
έχων δέ και τρόφιμα δυνάμενα νά έξαρχέσωσιν έπί ολόκληρον έτος,
άπάντησιν μέν δέν έδωχεν, ά φ ’ ου δέ δ ι’ αίματος είκόνισεν Ι.τί χάρτου
ξίφος, έπεμψε τοΰτο δηλών, δτι μόνον δι’ αΓματος καί σιδήρου δύνανται
νά χαταλάβωσι τήν πόλιν.
Έ νεκ α τούτων έγένετο σκέψις, δπως δ ιά τής βίας καταληφθή ή
θέσις. Ά φ ’ ού λοιπόν έμεινεν δ Κριτόβουλος τέσσαρας ημέρας έν
Κοτζίνφ χαί διερρύθμισεν τά έχει πράγματα, άπήλθεν άγων τετρακο-
σίους Ιππείς καλώς ώπλισμένους χα ί ούχί δλιγωτέρους τών τριακοσίων
πεζών χαί φ θάσαςείς Μ υ ρ ιν ο ύ π ο λ ιν , ώς ονομάζει τό Παλαιόκαστρον,
έστρατοπέδευσε μακράν τής πόλεως, Γνα μή ο ί ίπ π ο ι καί στρατιώται
βλάψωσι τάς περί αύτήν άμπέλους. Συγχρόνως διά νέου άπεσταλμένου
έπανέλαβε τας αύτάς καί πρότερον προτάσεις πρός τόν Μικέλην, όστις
ά φ ’ ένός μέν βλέπων τήν παρούσαν δύναμιν ά φ ’ έτέρου δέ φοβού­
μενος μήπως καί οί έν τή πόλει σσνενωθώσι τοϊς έξωθεν δέχεται τάς
προτάσεις και συνάπτει σννθήχας, κ α θ’ δς έδόδη αύτφ προθεσμία
τριών μηνών Ιντός τών δποίων ώφειλε νά συνεννοηθή πρός τόν μέγαν
μ α ΐσ τ ρ ο ν τής Ρόδου περί τής παραδόσεως τοΰ φρουρίου. Έ π ί τούτοις
δέ έδωκε καί δμήρους καί ενόρκους υποσχέσεις τφ Κριτοβούλφ.
Τούτων έπιτει-χθέντων έπέμφθησαν πρός τόν Δημήτριον εϊς
Πελοπόννησον δύο έχ τών αρχόντων τής Λήμνοχ», Γνα άναγγείλωσι τά
πεπραγμένα χα ί ζητήσωσιν παρ’ αύτοΰ άρχοντα τής νήσον. Έ ν δέ τφ
μεταξύ τοντφ ό Μιχέλης παρέδωκε τί» ιρρούριον χαί τήν πόλιν λαβών
χίλια χρυσά νομίσματα χαταβληΰένια αύτφ ύπό τών Λημνίων.1
I) Κριτόβουλ. III σελ. 11 χαΐ ί;.
Κατάλ»ιψις τής Θάσου χα ί Σ αμοθράκης ύπό τώ ν Τούρκω ν 181
Κατά τόν Κ ριτόβουλον λοιπόν ό Ισ μ α ή λ ο ύδα μ ώ ς μετέβη είς
Λήμνον, έν ώ ύπέρ τούναντίου μσρτυροΰσιν, ώ ς είπομεν, δ η Χ αλχο-
χονδύλης καί δ Μ α β π ο ' χα ΐ ή είς τό ν Δ ημήτριον δ έ παράθοσις ύ π ό
τοϋ Μ ω άμεθ τής τε Λ ήμνου, οδτινος γεγονότος τή ν δόξαν π ρ ο σ π α θ εί
νά περιάψη έαυτφ ό Ιστορικός τόΰ Μ ω άμεθ, έπετεόχθη κατά τό ν αυτόν
Χαλχοχονδόλην, δ ι’ ή ν άπό πολλοϋ είχε πρός αύτόν εύμενή διάθεσιν
ό Σουλτάνος κ αί διότι άντιθέτω ς πρός τόν θ ω μ ά ν δέν π α ρ ε ιά ν αύτφ
πράγματα.1
Ή χατάληψις τής Θάσου χ α ί Σ αμ οθρ ά κ η ς έγένετο μετ’ ου πολύ
ύπό τοΰ διαδόχου τοΰ Ισ μ α ή λ Ζαγάνου, δστις νΰν ήνδραπόδισε τούς
κατοίκους καί μετφκισε κατά τό μέγιστον μέρος είς Κωνσταντινούπολιν.*
Συμπληρωθείσης οΰτω τή ς υποταγής τώ ν π α ρ ά τή ν Λ ήμνον νή σω ν
παρεχωρήθησαν καί αύται μετά τής Λ ήμνου τ φ Δ η μ η τρ ίφ Π α λ α ιο-
λόγω δικαιούμενα» νά νέμηται τό ή μ ισυ μόνον τώ ν προσόδω ν αύτώ ν
άνερχομένων έτησίως κατά τόν Κριτόβουλον είς τριάκοντα μ υρ ιά δ α ς
κερμάτων άργυρίου. Οΰτω λοιπόν άπό τοδ 1 4 0 0 ύπόκειται ή Λ ή μ ν ο ς
τ φ Δημητρίω, σύτινος τό νησιωτικόν τοΰτο κράτος είχεν αύξηθή καί
διά τής προσαρτήσεως τής Α ίνου.
Ή κατάστασις δμω ς αΠτη, εύχάριστος σχετικώς, δεν ήτο δυστυχώ ς
δυνατόν νά είναι μόνιμος. Ο ί Γαττιλούζιοι είχον ή ΐ η περιορισθή έ π ί
τή ς Λέσβου καί είς έπίμετρον τώ ν κακών άνεφ υησα ν δλέθρ ια ι μεταξύ
αύτών διαιρέσεις. Ό πρώην ήγεμώ ν τ ή ς Λ ή μ νο υ Ν ικολός έφόνευσε
(τφ 1458) τόν άδελφόν αύτοΰ Δ ομένιχον έπ ί τή προφάσεχ μέν, ό τ ι
ήθελε νά παραδώση τοϊς Τ ούρχοις τήν Λέσβον, αληθώ ς δ ' δ π ω ς χα τα -
λάβη αυτός τήν έξουσίαΥ. Κ ατορθώσας νά διατηρήση έ π ί τινα χρόνον
τήν άρχήν ήναγκάσΟη μετ’ άπεγνωσμενην άντίατασιν ν ά ύποχνψ ΐ]
(1 4 0 2 ) είς την δύναμιν τοϋ Μ ωάμεθ, δστις διέταξε ν ά στραγγαλίσωσιν
αύτόν εχλιπόντος ούτως δλοσχερώς τοϋ δυναστιχοΰ τούτου οΐχον.
Ά λ λ ' δ Π ά π α ς δέν παρητεϊτο εύχσλως τώ ν δ ιά τ ή ς ένεργειας τοΰ
Σχαράμπη χτηθέντω ν έπ ί τής Λήμνου δικαιωμάτω ν τή ς *Λγ. Έ δ ρ « ς_
1) Χαλχοχανδ. σελ. 463, παράμ. χαί Δούκαν σελ. 340 καί Φ μ π ζ . σελ. 413.
2) Ά να χςιβ ώ ;, φρονοϋμεν, Ιστορεί ό Σ χα ρ λα ιο ς έν τή Κ ο ν σ τ α ν τ ι -
ν ο υ η ό λ ε ι αύτοϋ (I σελ. 78), δ τ ι χ α ί τϊ\ς Λήμνο» χ α ί Ί μ β ρ ο » τό τρ ίτο ν τώ ν
κάτοικον μετφχίσθη ύχό τοϋ Μ ωάμεθ είς Κανσταντννούχολ** ίχ ιβ ν μ ο ϋ π ο ;
ναύξήσα τό ν τερά στιος χα τά τή ν αλεοσιν έλατααΟχνπχ α ρ ιθμ όν τ » ν κατοίκων
αύτής. Ο ύδεί; τών Ιστορικών αναφέρει τοιοϋτόν τν

182 Έ ν έ ρ γ ίια ι τοΰ Π ά π α πρός άνάχτησιν τής Λήμνου
Τότε ακριβώς είχεν άνέλθει τόν παπικόν θρόνον ό Π ΐος Β'., δστις μή
δννάμενος άλλως νά ένεργήση έσκέφθη νά Ιδρυση νέον τάγμα κατά τό
υπόδειγμ α τών έν 'Ρ ό δ ω Ίω αννιτώ ν. "Εδρα τούτου έμελλε νά είναι
ή Λήμνος, καθήκον δέ θά είχε νά φρονρή ταύτην τε καί τάς παρακεί­
μενος νήσους καί κωλύη τήν έξοδον τών Τούρκων έκ τού Ε λλ η ­
σπόντου. 01 άποτελέσοντες τοΰτο αδελφοί θά έφερον ώς σύμβολον
έρυθρόν σταυρόν έν λευκώ έδάφει, πρός σνντήρησιν δέ αυτού ώρίσθη-
σαν διάφοροι πρόσοδοι·1 'Λ λλ’ έπειδή δ,τι περί τούτου γινώσκομεν είνα!
μόνον ή έκδοθεϊσα σχετική παπική Βούλλα, φαίνεται δτι ή ίδρυσις
αύτοΰ δέν έπραγματοποιήθη, ά φ ’ ού μάλιστα καί τό έν 'Ρ ό δω τοιοΰτον
διετέλει τότε έν καταστάσει ούδαμώς ευχαριστώ.
Μ όνον λοιπόν παρά τής υπερήφανου δημοκρατίας τής Έ νετίας
εδικαιούτο τις νά προσδοκρ ένέργειάν τινα. Μεταξύ ταύτης καί τής
Π ύλης είχεν ήδη έκραγή μετ’ ού πολύ (1403) σφοδρός πόλεμος, κατά
τάς άρχάς τοΰ όποίου (1 4 6 4 ) έπέτυχεν ό ναύαρχος τοΰ ένετικοΰ
στόλου Ιά κ ω β ο ς Λορεδάνος νά καταλάβη τήν Λήμνον μετά τών τριών
φρουρίων αύτής, Κοτζίνου, Παλαιοκάστρου καί Μούδρου.* ΕΙς τοΰτο
δ ’ δμω ς φαίνεται, δτι συνήργησε καί Κομνηνός τις, δστις κατώρθωσε
χατά τό 1463 νά γείνη κύριος τοΰ Παλαιοκάστρου.1 Ο ί προεστώτες
τής νήσου ή θέλησαν νά έξαγοράσωσι χρήμασι τό καταληφθέν χωρίον,4
άλλα προλαβόντες οί Ε νετο ί, μ εθ’ ών διετέλει είς μυστικάς συνεννοή­
σεις ό Κομνηνός1 κατέλαβον αυτό καί έξ αύτοΰ άπασαν τήν νήσον.
Ο ΰτω λοιπόν έπετεύχθη καί αύθις ή έπί τής Λήμνου έγκαθίδρυσις των
Ε ν ε τώ ν , ήτις έφάνη μάλλον στερεωθεϊσα έν τψ μέρει τούτφ τοΰ
Α ίγαίου, δτε μετά διετίαν (1 4 6 6 ) ό διάδοχος τοΰ Λορεδάνσυ Βίκτωρ
1) Ί δ ε τήν έκΐ τσντφ κατά Φεβρουάριον τοΰ 1459 άπολυθεΐσαν παπικήν
Βρύλλαν παρά ΒεγηπΙΔί Α ηη. « χίεα . 10 στλ. 179.
Υ) Ό Μ*£ηο (7 ίοΐ. 217*) λ έγ ε ι: «8ΐ*1ϊπιβηο ίηαυία, ςαοιη Τ α τά ϋβιηβ-
ΐη ο Ρείβοίοςο Τ η ά ϊά β ηη Ι, ρβτ ΥβηοΙοβ (χχυρείιιτ, α ί Ρϊογο ά* Ροηΐβ τβίβιΤ».
3) Ή ίπ ί τής Λήμνου έξουσία τού Δημητρίου, φαίνεται, δτι παρετάύη
μέχρι τή ς χαταλήφεως τής νήσου ύπό τών Ε νετώ ν. Κατά Ιούλιον τού 1462
βλεχομεν αυτόν έχ&ίδοντα πρόσταγμα πρός τούς μοναχούς τής έν Λήμνφ μονής
τοΰ *Αγ. Παύλου, βι' ού έπέταττεν αύτοΐς νά άρωσι τό έν αύτή καπηλεϊον
( Μ α Ι Ι β Γ ΗΐβτοΓ. Βοιύαηΐϋ. κτλ. σελ. 17)).
4) Χαλχοχονύ. σελ. 665.
5) Ε ίς τό γεγονός τοΰτο άναφερόμενος πιύανώτατα ό Φραντζής (σελ.
415) δεν ονομάζει μέν διαρρήδην τόν Κσμνηνόν, χαλεΐ δ δμιβς αύτόν η γ ε μ ό ν α .
01 Ε ν ε το ί κύριοι της Λήμνοο 183
Καπέλλος κατέλαβε καί τάς ,τμρακειμενας νήσους Σ αμοθρρχην, ένθα
κατέστη διοικητής ό Νατάλ, "Ιμβρον καί Θάσον.
Έ π ί δέκα καί πέντε περίπου ενιαυτούς διήρκεσε τό κράτος τών
Ε νετώ ν έν Λήμνφ. Μετά τόν πρώτον Ε νετό ν διοικητήν Φ ρ α γκ ίσ κ ο ν
Μ όρον, εύρίσκομεν τψ έπομένφ έτει τόν Ι ω ά ν ν η ν Δ ονά τον χα ί τψ
1467 τόν Β α ρ θ ο λ ο μ α ίο ν Β ά ρ β α ρ ον.1 Ε ννο είτα ι δτι μαινομενου τοΰ
μεταξύ τών Ε νε τώ ν καί Ό σμ άνω ν πολέμου ούχί άπαξ προσέβαλον
οί τελευταίοι τήν νήσον. Οΰτω τφ 1468 έπήλθον ένδεκα πειρατικά
τουρκικά πλοία τά όποια δμως άπεκρούσθησαν.1 Μένεα πνέονιες έπα-
νήλθον τφ έπομένφ έτει καί κατώρθωσαν νά λεηλατήσωσι τόν Κότζι-
νον μή προλαβόντος τοΰ τότε Έ νετο ΰ ναυάρχου Κανάλε νά έλθ(ΐ είς
βοήθειαν τής νήσου,1 άπέσχον δ ’ δμω ς τοΰ Παλαιοκάστρου. Α μέσω ς
μετά ταΰτα (1 4 7 0 ) έπήλθεν ό ναύαρχος Μαχμούτ πασσά; κατά τής
"Ιμβρον, ήν έκυρίευσεν, εΐ καί ό διοικητής αύτής Μάρκος Ζ ένο ςή γω -
νίσθη γενναίως,4 μετά τρεις δ ' ήμέρας κατά Ιο ύ ν ιο ν προσέβαλε τήν
Λήμνον καί κατέλαβε μεν ιόν Κότζινον καί πάντα τά περιξ χωρία,
ήναγκάσδη δμως νά υποχώρηση πρό τοΰ Παλαιοκάστρου- καί τοΰ
Μούδρου.1
Ή σπουδαιότης τήν οποίαν άπέδιδον οί Τούρκοι εις τήν κατοχήν
τής Λήμνου έδείχθη καί κατά τάς διαπραγματεύσεις περί συνάψεως
εΙρήνης, αΐτιι ες άνευ άποτελέσματος ήρχισαν τψ 1471. Ή ς π ρ ώ τ ο ς τής
εΙρήνης δρος έτέθη ύπό τοΰ Μ ωάμεθ ή έκκένωσις τής Λήμνου, έπειδή
δέ ή πρότασις αΰτη άπερρίφθη ύπό τής δημοκρατίας, έπανελήφθη δ
πόλεμος ένισχυθείσης ήδη πρότερον τής φρουράς τής νήσου. Κατά τό
έτος τοΰτο διφκει τήν νήσον ό Λουδοβίκος Μύρος, άπό δέ τοΰ 1474—
77 ήτο άνατεθειμένη ή διοίκησις είς τόν Φρ. Πασχαλίγκον, έφ’ ού
νέα δχυρωματικά έργα κατεσκευάσθησαν έν Παλαιοκάστρφ** καί ήτο
καιρός, διότι άμέσως τφ έπομένφ έτει (1478) έπήλθεν ό Σουλεϊμάν
πασσάς λυσσών ένεκα τής άποτυχίας αύτοΰ έν Ν αυπάκτφ καί Σκόδρρ.
Ό ’Λντ. Λορεδάνος ό έκ Ναύπακτού έξαναγκάσας αυτόν είς ύπο-
χώρησιν έσπευσεν είς βοήθειαν τής δεινώς άπειλουμένης νήσου, άλλ*
1) Ηορ£ Ο το η ϊη υ ω σελ. 378.
2) Μη^ηο 7 Γοΐ. 375*.
3) ΗορΓ. ΟεεοΙι. 2 σελ. 157.
4) Μαςίιο 7 ίοΙ. 413'.
5) Φ ραντζ. σελ. 447.
0) Μεςηο 7 ί ο ί 0ί»7'.
 184 Η ρ ω ισ μ ό ς τής Μαρούλας
άχριβώς διά τυϋτο ένόμισεν έπιβαλλόμενον και δ στρατηγός τοϋ Σουλ­
τάνου νά πολεμήση μέχρις έσχατων κατά τοΰ φοβερού αύτοΰ άντιπάλου.
Έ ν τή έφόδφ, ήν έπεχείρησεν κατά τοϋ Κοτζίνου προσεμειδίασεν αύτφ
ή τύχη καί ή κατάληψις τοϋ όχυρώματος έφαίνετο έπικειμένη. Έ ν τή
κρισίμω δμως ταύτη στιγμή έπεφάνη ώς άγγελος σωτηρίας νεαρά της
Λήμνου κόρη, Η α ρ ο ύ λ α καλούμενη, ήτις ΙΛοϋσα τόν έαυτής πατέρα
πίπτοντα ύπό τό ξίφος φανατικού μουσουλμάνου, έν φ ύπερήσπιζεν
είσοδόν τινα τοΰ φρουρίου, και άναλογισίίεΐσα πρός στιγμήν τά μέλλοντα
νά έπακολουθήσωσι δεινά τής αΙχμαλωσίας, τό αίσχος και τήν άτιμίαν·
ήρπασε τό ξίφος τοϋ πρό έαυτής έκτάδην κειμένου πατρός καί μετά
τοσαΰτης γενναιότητας καί άνδρείας ώρμησε κατά τού έχθροΰ, ώστε έκ
τοΰ παραδείγματος αυτής ένθαρρυνθέντες καί οί περί αύτήν κατώρθω-
σαν νά άποκρούσωσι τόν έχθρόν καί νά έξαναγκάσωσιν άποβαλόντα
πάσαν πλέον έλπίδα νάποπλεύση τοΰ ληιένος.
Ό Λορεδάνος θαυμάσας τήν τοσαυτην έν νεάνιδι άρετήν προέ-
τεινε θέλων νάνταμείψη αύτήν έπ ί τή ήρωϊκή αύτής πράξει νά έκλέξη
ώς σύζυγον, δντινα έβούλετσ έκ τώ ν άξιωματικών προσθέσας άμα»
δτι πλουσία προιξ θ ά έδίδετο αύτή έκ τοϋ δημοσίου ταμείου. Ά λ λ ’ ή
Μαρούλα ύπερηφάνως άπήντηοεν, δτι δέν ήδύνατο νά έκλέξη άνδρα,
τοΰ όποιου δέν έγνώριζεν έκ τών προτέρων τόν χαρακτήρα.1
Ή Λήμνος έσώθη άλλ’ ό ήρωισμός τής Μαρουλας ή σαν αί τελευ­
τα ίο ι άκτϊνες, δ ι’ ών ό δύων τής έλευθερίας ήλιος έχρύσωσε τάς κορυ-
φ άς τής νήσου. Ή κεφαλή τοΰ Ελληνικού σώματος είχεν ήδη πρό
τετάρτου αίώνος προμαχομένη ύπέρ τώ ν δλων κυλισθή είς τήν κόνιν·
κατά φυσικόν καί άπαράβατόν τής μοίρας νόμον ώφειλον καί τά μέλη
νά κύψωσιν είς τό πεπρωμένον. Ή Έ ν ε τία ήναγκάσθη τέλος νά καμφθή
υπό τό βάρος τής δσμανικής Ισχύος καί τή 25 ΊανουαρΙου τοϋ 1479
συνήφθη συνθήκη μεταξύ τώ ν δύο έμπολέμων μερών, κ α θ ’ ή ν ή
Έ ν ε τία πλήν άλλων ΰπεχρεοΰτο νά έκχωρήση τή Τουρκίφ καί τήν
1) ΥΙκηοΚ Η ΐιιο η κ ΥβηοΙ» σελ. 724 καί Β. Γ αΐ^οβίοχ Η σχηοηώ ίΐΰιβιβλ
3σν χ*φ. 2, δστις όμως χα ύ α ρ όνομάζων τόν Κάτζινον μ ττα δέτιι τό γεγονός.
■Ις Λέσβον σνγχέων Ισως αύτό πρός όμοίαν ηρωικήν πράξιν τής Ό ριέττα ς
συζύγου τοΰ Δορίνσυ Α '. δεσπότου τής Λέσβου*, Καθ’ ή ν αΰτη μβτ* δλίγων άντέ*
χρουσεν έν Η ο λ φ φ τή ς νήσου τούτης τή ν όρμήν τών Τούρκων. Ό Η ορ£ ά φ '
έτέρσυ τάσστι τό γεγονός τφ 1455, δπερ δέν βίναι δρθόν, τήν δέ ήρω ίδα όνο*
μάζτι Μ α ρ ι έ τ τ α ν . Ό σ ο ν έν τούτοις όφορρ τόν χρονικόν όρισμόν τοΰ
πράγματος παράβαλε καί Η κω πιετ 2 στλ 150 καί 663.
Οί Τούρκοι γίνονται όριστικώς κύριοι τής Λ ήμνου
Λήμνον. Τ ό σχετικόν τή ς συνθήκης μέρος π αραθέτομ εν ώ ς έχει ενταύθα,
διότι είναι ή έπίσημος κύρω σις τής ύ π ό τόν δσμανικόν ζυγόν υπαγω γής
τής Λ ήμνου. «“Ε τι δέ, λέγεται έν αύτή, όφείλει ή έχλαμπροτάτη
αύθεντία τής Βενετίας ν ά στρέψη είς τή ν α ύθ εντία ν μου, ή γ ο υ ν τό νησί
τής Λήμνου, σωζομένσυ τό νά έπέρνουν τή ν κεφ α λ ή ν κ α ί τούς άρχον^
τας, καί άλλοι ά νθρ ω π οι, οίτινες θελή σ ονν ν ά π η γ α ίν ο υ ν ν ά έπέρνουν,
ε ϊ τ ι άρα καί αν έχουσι, ν ά πηγένουν όπόΟεν θέλουν, χ α ί τινες δ πού
θελήσουν νά άπομείνουν είς τό πα ρ ό ν νησίν, ν ά ε ίν α ι συμπαθημένοι
είς ε ϊ τ ι έγενεν έω ς τόρ ι*.1
Κ ατά ταύτην λοιπόν έχσρηγεΐτο μέν ά μ νηστία δ έν έκωλύοντο
δ’ δμως, δσοι ήθελον λαμβάνοντες ό ,τ ι ήδύνα ντο μεθ* έαυτώ ν νά
άπέλθω σιν. Δέν θ ά ε ΐμ ε θ α δέ μακράν τ ή ς άληθείας, δ ν εΐπω μεν, 5 «
ούκ δλίγα ι τώ ν εύπορω ν τή ς νήσου οίκογενειώ ν ή τα γκ ά σ θ η σ α ν τότε νά
καταλίπωσι τό πάτριον έδαφ ος. Β αρύς κ α ί άδιάλειπτος σχεδόν έπετέθη
έκτοτε έ π ί τής νήσου 6 δσμανικός ζυγός. *Η Έ ν ε τία , ή τ ις π λέον ή άπαξ
ή θέλησε νάνακτήση τό άρχαϊον αύτής έν τ φ Α Ιγ α ίφ κράτος, ούδέν
κατώρθωσεν άναγκασθεΐσα τέλος ν ά ύποκύψ η είς βαρντέρονς όρους
καί σημαντικωτέρας κολοβώσεις τώ ν κτήσεω ν α ύ τ ή ς Π ρ ά γ μ α τ ι δέ ένα
άχριβώς αίώ να μετά τή ν ά ν ω θ ι μνημονευθεΐσαν συνθήκην βλέπομεν
τάς έν τ φ Α Ιγα ίφ νήσους πάσας ύπ ό τή ν εξουσίαν τή ς Π ύ λ η ς διατελούσας
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ι'.
Ή Λ ήμνος ύ π δ τή ν όσμ α νιχήν κυρια ρχία ν
Έ κ τώ ν δυο περιηγητών, οίτινες έπεσχέφθησαν την Λ ήμνον πρ ο
τή ς άλώσεως, του Β οηάεΙιηοηΠ κ α ί Κυριάκου 6 πρώ τος παραδίδει
ήμ ϊν, δ τι ή νήσος ήτο εύφορωτάτη εις δημητριακά κ α ί είχε πολλάς
πόλεις* (ορρίάα ), δ ιά τώ ν δποίω ν βεβαίω ς δέον ν ά νοήσω μεν τό Π α -
λαιόκαστρον καί τόν Κότζινον μετά τώ ν άλλων χύκλφ χ α ρ ά τή ν χα ρ α -
1) Μ ΛΙοβίΛΑοΙ» 3 σιλ. 297.
2)^ι>01χπ3ί. Βσπάβίπιοηΐΐ Ιϋ>παη Ιηχιιίπηχιη ΑκΗΐρβ1ιΐ£Ϊ εκρ. 66.
 180 01 κάτοικοι εγκαταλείπουν τα όχυρώματά
λίαν οχυρωμάτων ένιός ή έγγύ; τών όποιων ήσαν έγκαθιδρυμένοι οί
κάτοικοι και ά φ ’ ών άπέκρουον τάς συχνά; τών πειρατών έφόδους.
Α ί πολιτικοί άνωμαλίαι τών χρόνων τούτων καί ή βαρεία φορο­
λογία, είς ήν ύπεβάλλοντο οί κάτοικοι έπί τής δεσποτείας τών Γαττι-
λουζίων' έπεδρασαν όλεθρίως έπί τής καταστάοεως τής νήσου.1 Ό
πληθυσμός αύτής άδιαλείπτως δεχατιζόμενος ύπό τών πειρατών, τής
φ υγής καί τών συνεχών σχεδόν πολέμων είχεν έλαττωθή.
Ούτως έχουσα ή Λήμνος προσεδέθη είς τό άρμα τών Ό σμάνων,
ύ φ ' ου; χαί ν ίν έτι διατελεϊ δουλευουσα. Ευτυχώς αί πιέσεις καί ή
καθόλου τραχυτης τής διοικήσεως είχον νϋν ώς αντισήκωμα σχετικήν
ασφάλειαν καί ειρήνην. 01 κάτοικοι ανέκαθεν περί τήν γεωργίαν
κυρία»ς ασχολούμενοι έτράπησαν ήδη ήσυχοι έπί τά έργα αύτών. Τά
κύκλω τής -νήσου παρά τήν παραλίαν όρθούμενα φρούρια καί οχυρώ­
ματα ήρχισαν βαθμηδόν νά έγκαταλείπωνται καί έρημώνται, οί δέ
κάτοικοι έξερχόμενοι αύτών έγκαθίσταντο είς τάς παρακειμένας κοιλά­
δας καί πεδιάδας. Τό περιώνυμον φρούριον τοΰ Κοτζίνου ήδη τψ
1550 εύρεν ό Β είοη άκατοίκητον καί καταρρέον,3 ό δ ’ όλίγψ βραδυ-
χερον έπισχεφθείς τήν νήσον Ά νδρέας Τ Η ενεί λέγει περί αύτοΰ τά
έξής· «οί κάτοικοι τής Ή φ α ισ τίας (= Κ ο τζίν ο υ ) έν άσφαλείφ διατε-
λοΰντες ύπό τους Τούρκους έξήλθον τοΰ φρουρίου καί έκτισαν καί παρά
τάς πύλας αύτοΰ καί έν τή πεδιάδι πληθύν οικιών, ώστε νϋν βλέπει τις
ώραίαν. κώμην μετ’ άφθονων πέριξ άμπέλων».4
Ε ννο είται, δτι ή πειρατεία δέν είχεν έντελώς έξαλειφθή* αύτός ό
Β είοη μεταβαίνων άπό Κωνσταντινουπόλεως είς Λήμνον μικρού δεΐν
περιέπιπτε παρά την “Ιμβρον είς χεΐρας πειρατών. Ά λ λ ’ όπωσδήποτε
οί ευκλεείς έκεϊνοι τών πειρατών χρόνοι είχον παρέλθει, τοΰτο δέ έγέ-
νετο μεγάλης ώφελείας πρόξενον τοϊς κατοίκοις. Κ αί ό Β ίΐοη καί ό
Τ Β ενεί άναφέρουσιν δτι 75 έν δλω χω ρία ύπήρχον έπί τής νήσου, ών
1) ΕΙς 130,000 δραχμών « ρ ίπ ο υ άνήρχιτο ό καταβαλλόμενος τφ Μωά­
μεθ διά τήν Λήμνον φόρος, είς τούτος δέ δίον νά προστεθή χα ί άλλο στρογ­
γυλόν ποοόν, όπερ τό μ ίν έδαπανάτο είς τάς άνάγκας τής νήσου, τό δέ είσέρ-
ρεεν είς τά ταμεία τών δυναστών.
2) Έ ν τοάτοις δέν έξέλιπον άλως αί εύποροΰσαι οίκογένειαι έπί τής
νήσου· παράβ. ΗορΓ ΟοϊοΙϊ. 2 σελ. 152 καί Μϊλίοε. 1 άριθμ. 69, 003 καί 603·
3) Β είοη άα Μπυε Ι λ » ούεεΓνεΐίοηε «Ιβε ρ ΐα εϊεα η βίη χυΐεή ΐό β . . . .
I σελ. 23—33.
4) Ι α 6 0 9 3 1 0 'η ρ ΐιϊβ οηΐνετεβίΐβ I I σελ. 805.
Μαχρά ησυχία 187
οί κάτοικοι φιλοπόνως ήσχολοϋντο είς τά γεωργικά αύτών έργα* έχ
τούτων δυο ή τρία μόνον κατψκοΰντο ύπό Τούρκων, όποιοι πρός
τουτοις ήσαν έγχαθιδρυμένοι καί έντύς τοΰ φρουρίου τοΰ Παλαιοκά-
σχρου.1 Ή φρουρά αύτοΰ άποτελουμένη έκ σώματος γενιτσάρων έχρη-
σίμευεν μόνον, δπως άποκρούη τάς έπιδρομάς τών πειρατών και συνέ-
χουσα έν φόβω τους κατοίκους άποκωλυη αύτούς της άποοτασίας.
Κατά τήν γνώμην γέροντος Λημνίου, ού ήκαυσεν αύτός ό Βείοη,
ή νήσος ούδέποτε είχε καλλιεργηθή τόσον καλώς δσον τότε, οΰδε ή ιο
άλλοτε τόσον πλουσία καί πολυάνθρωπος. Τ ά χρήμαϊα έν τουτοις έσπά-
νιζον λίαν. Τρεις λίτραι καλοΰ οΐνου, λέγει δ Β είοη, δέν έτιμώντο
πλεϊον ένός άσπρου (τρίτου τοΰ παρά), είς δ ’ ϊπ π ο ς μόλις έτιμάτο δέκα
δουκάτων!* Ή πρωτεύουσα τής νήσου ήτο έν τουτοις μικρά καί άσημος.
Ή δλη νήσος διφ κ εΐιο ύπό τοΰ γενικού διοικητοϋ Β οεδόδα καί
τοϋ Κ α δ ή . Ό πρώτος φαίνεται, δτι διέμενεν ή παραθέριζεν ·έν Δ ιδ α -
δοχω ρ έφ , διότι ένταϋθα μετέβη ό Β είοη, Ινα λάβη έπισήμως την
άδειαν νά έπισκεφθή τόν χώρον, ένθα έξωρυσσετο ή λ η μ ν έ α γ ί |, καί
έγένετο μέν εύμενώς δεκτός ύ π ’ αύτοΰ κληθείς μάλιστα καί είς γεύμα
είς δ παρεκάθησαν κ α ί τινες τών προκρίτων Ελλήνω ν, άλλ’, δτε έδή-
λωσε τόν σκοπόν τής έπισκέψεως αύτοΰ μετ’ άπορίας ήκουαεν, δτι
ώφειλε νά πληρώση δυο δουκάτα. Ό Β είοη άντέτεινε μέν κατ’ άρχάς
έπιδείξας μάλιστα καί τό έπίσημον γράμμα, δπερ έπί τουτφ είχε λάβει
παρά τής Πύλης τή μεσολαβήσει τοΰ έν Κωνσταντινουπόλει Γάλλου
πρεσβευτοϋ, άλλ’ ήναγκάσθη είχα νά ένδώση, δτε είπεν αύτφ δ Βοε-
βόδας, δτι ήδύνατο έάν δέν συνεμορφοϋτο πρός την άπαίχησίν \ο υ ,
νάπέλθρ τής νήσου.
Προϊόντα* τής νήσου πλήν τών καί νϋν συνήθων άναφέρει 6
Β είοη καί τό λίνον καί την κάνναβιν. Π ρός τουτοις ύπήρχε μικρά τις
1) Έ κ τών χωρίων άναφέρουσι τά Λ ι β α δ ο χ ώ ρ ιο ν , " Ρ ε π α ν ί δ ι ο ν
καί Κ ο ν τ ι ά ν, άμα δέ τήν παρά τό Λιβαδοχώριον μονήν τοΟ Ά γ. Π α ύ λ ο υ
καί τά Θ έ ρ μ α.
2) Ό Β ίΐοη μνημονεύει καί Ιατρού τίνος έκ Χίου, όστις έξήσκει τό Ιργον
τοϋτο έν Λήμνφ* ήτο, λέγει, λίαν άμαδής καί όμω; είχε κερΒήσει έν Λιαστήματι
μιχροτέρφ τών δύο έτών χλείονα τών 800 δουκάτων* τούτο δέ, διότι, παρατηρεί
& Γάλλος περιηγητής, οΓ Λήμνιοι είπερ τίνές καί άλλοι προσέτρεχσν ζητονντες
τή ν συνδρομήν αΰτοϋ τό δέ άντίτιμον τών έπισκέψεων χατέβαλλον ούχί είς
χρήματα άλλ’ είς είδος, σίτον, χριδήν χα ί τά όμοια.

1Μ8 Ο ί Ε ν ε το ί καταλαμβάνουσι και αυθις τήν νήσον
βιομηχανία δερμάτων, προς κ α τ ε ρ γ α σ ί α ν τών οποίων μ Ξ τ ε χ ε ι ρ ί ζ ο ν τ ο
τάς κηκΐδα; τών παρά τό 'Ρεπανίδιον δρυών.'
Την μακράν ταύτην ήσυχίαν, τής όποιας έ.τί δυο αιώ να; άπέ-
λαοσεν ή νήσος, έτάραξαν αιφνίδια»; νέα γεγονότα. Εϊ/τομεν άνωτέρω,
δτι τό έν τώ Α Ιγαίφ χράτο; τής Έ νειικ ή ς δημοκρατίας είχεν άπό
μακροϋ ήδη χρόνου καταπέσει. Έ ν τούτοις διετήρει αυτη μέχρι τών
χρόνων τούτων τήν μεγαλύνησον Κρήτην, τοΰΟ’ υπερ δέν άφινε τοΰ;
Ό σμάνους νά κοιμηθώσιν ήσυχον ΰπνον. Τ ψ 1045 ήρχισεν ό άγων
έκεΐνος, δ ι’ οΰ έμελλε νά κριθή ή τύχη τών τελευταίων έν Ανατολή
ένετιχών κτήσεων διι/ρχέσας έπί είκοσι και τέσσαρα έτη. Κατά δέ τό
1656 ό ένετικύς στόλος κατήγαγε πρό τών Δαρδανελλίων λαμπράν
νίκην καταναυμπχήσας τόν έχθρικόν τοιοΰτον.
Καρπός τής νίκης ταύτης ύπήρξεν διά τούς Ε νετο ύ ς ή κατάληψις
τών νήσων Τενέδου, Σαμοθράκης κ<ιΙ Λήμνου, ήτις άμέσω; μετά ταΰτα
(κατ’ Ιο ύλιο ν) έπηκολούΟησε. Ό Ε νετό ς στρατηγός Β ο γγι άγων 2500
δνδρας έπέπλευσε κατά τής Λήμνου. Τό φρούριον αύτής υπερασπιζό­
μενο ν ύπό 500 γενιτσάρων καί 150 Ιππέων, οΐς προσετίθεντο και
πολλοί έκ τών έγχωρίων βιαζόμενοι ύπό τώ ν Τούρκων άντέσχεν έπί
δέκα καί έννέα ήμερος.1 Κ αί κατ’ άρχάς μέν κατέλαβεν ό Β ογγι τούς
1) Π λήν τοΰ Β ίΐο η καί ΤόβνβΙ εχομεν κατά τόν ΐ6ον αίωνα χα ί δύο
άλλους περιηγητές χόν Β ε ν ε δ έ τ χ ο ν Β ο ρ δ ό ν ι ο ν (Ιβοΐβπο (1547) σελ. 59)
ούδέν άξιόλογον παραδόντα ήμϊν χ α ί'τό ν ΤΤίΟΙίϋΟ' ΡοΓΟΙοΗΙ (Ιι ΪΒοΙβ ρ ία Γο γ ο ο β ο
άβΐ πιοπάο (1590) σελ. 139 καί έξ.), δστις πλήν άναχριβειών τιντον πρώτος ανα­
φέρει τό χατά τό ΒΔ άχρσν της νήσου οχύρωμα τό καλούμενον Π α λ α ι ό χ α -
σ τ ρ ο ν όμωνύμως πρός τό γνωστόν ήδη ή μϊν φρούριον τή ς πρωτευούσης.
Κατά δέ τό πρώτον ήμισυ τοΰ έπομένου αίώνος έπεσκέφ&ησαν τήν νήσον ήμών
ό Ι ω σ ή φ Β ο ιμ ο Ιο (Υ ίκ ^ρο άε νβπβίΐ* λ Ο οοβίεαίΐοσροΐΐ (1606) σελ. 72),
δστις έξαίρει τήν γονιμότητα τοΰ ίδάφσνς καί τήν ασφάλειαν τών λιμένων αύτής
χα ί ό Ου ίοΐΓ, δστις διελΟών άπλώς διά τής Μυρίνης λέγει μέν, δτι είδε παρά
τήν παραλίαν έρείκια, έξ ώ ν «δύναταί τις νά χρίνη, δτι ή πόλις αΰτη ύπήρξέ
ποτε αρκούντως μεγάλη», δέν έλαβεν δμως τόν κόπον μηβέ λέξιν νά προσΟέσρ,
όποϊά τινα ήααν ταΰτα. Ε π ίσ η ς έπαινε! τήν ώραιότητα τώ ν λημνίων γυναικών,
άλλ’ ούδέν πλέον παραθέτει ένδιαφέρον ημάς (Ιλ β νογ*£β3 άιι 5ίβυτ ϋ α Ι λ ϊγ
11041) σελ. 285 χ α ί έξ.). Ό όλίγφ βραδύτερον γράψας τήν έν τφ Α Ιγαίφ περιή­
γ η σ η αύτοΰ Μ ά ρ χ ο ς ΒοιοΗΙνΙ περιορίζεται μόνον μνήμονεύων τά 75 χωρία
τής νήσου (Ι/Α ιτίρβίκ^ο Ιιι^β 1β Ιβο'.β κτλ. (1058) σελ. 84).
2) Δέν φαίνεται πιθανή ή π αρά τφ ΟοΓοηβΙΠ (ΓβοΙβγϊο I σελ. 279 χ α ίέξ.)
ειδησις, κ α θ' ήν οί Ε ν ε τ ο ί έχυρί-υσαν τό φρούριον μετά έπτά ημέρας, πολλφ
δ ' όλιγώτερον ή παρά Ρ Ιιο β ίζ ι (Ι,Έ ^ β ο τβάίνϊνο σελ. 4Η9), δστις άναφέρει, δτι
Ό Κ ιοπρουλής έχδιώ χει τους Ε ν ε τ ο ύ ς
ά πέναν τι αύτοΰ λόφ ους έφ ’ ώ ν ή σ α ν φ χο δ ο μ η μ ένο ι άνεμόμυλοι, έκ
τούτων δέ διη νθυνε βιά χσλκίνω ν τηλεβόλω ν άχάθέκτον κατά τον
φ ρουρίόυ πΰρ, δπερ δέν ήδύνα το πλέον ν ά ύ π ο μ είνη ή φρουρά. Κ αί
άπώλεσέ μέν 100 δ νδ ρ α ς έκ τώ ν έτχυτοΰ, Ιγεινε δ* δ μ ω ς κύριος τοΰ
φ ρ ονρ ίου καί τή ς νήσου, περιελΟόντων δ μ α ε ίς χεΤρας αύτοΰ πλήν
άλλων έξήκοντα χιλιάδω ν ταλλήρων, δπερ άνήκον τ φ άρχηγφ τών
Γ ενιτσάρων.1
Φρούραρχος διω ρ ίσ θη ύπό τώ ν Ε ν ε τ ώ ν δ Ρ α υ ^ ΐπ ο ά ά Η ίγζ
έπειτα δέ ήλθεν ό Π έ τ ρ ο ς Κ ο ρ ν ά ρ ο ς μετά 6 0 0 δνδρών.* Γ ινώ -
σκοντες δέ οί Ε ν ε τ ο ί, δ τι ο ί Τ ούρκοι π αντί σθένει θ ά ήγω νίζοντο νά
έκδιώξωσι αύτούς Ικεΐθεν |γίσ χυσ αν μεν τά ς ή ττον Ισχυρός θέσεις»
άλλας δ ’ έξ ύπαρχής ώχύρωσαν. Α λ η θ ώ ς ο ΐ Τούρκοι, είς τους όποιους
ή ειδησις της όλώσεως τοΰ φ ρουρίου ένεποίησε μεγάλην θ λ ϊψ ιτ καί
διά τήν έν γένει έξέχουσαν τή ς νήσου θέσιν, κ α ί δ ιό τ ι ή περιώνυμος
λημνία γή περιήρχετο ούτω ς είς ξένων χεΤρας.1 δέν έβράδυναν νά Ιμ φ α -
νισ θώ σ ι πρό τοΰ φρουρίου. Ό μ έγας Βεζύρης Μ ε χ μ έ τ Κ ιο π ρ ο υ λ ή ς
ά φ ' ον Ινίκησε τόν ναύαρχον τοΰ ένετιχοΰ στόλου Μ σ τσ κ ν Γ γσ ν / έπήλθε
κατά της Λ ήμνου ττγοη 4 5 0 0 λογάδας κ α ί ά ποβιβασθεΐς ήρχισεν άμε-
σα»ς την πολιορκίαν τοΰ φρονρίου, τ ό - ό π ο ιο ν δμω ς, έπειδή άφ* ένος
μέν δέν ύπέκειτο είς τήν δ ι’ υπ ονόμ ω ν καταστροφήν ατε Ιπ Ι βράχου
κ ε ίμ ε ν ο ν ,. ά φ ’ έτέρου · δέ έπροστατεύετο και δ ιά 17 πλοίω ν νεωστί
προσπλευσάντων, άνθίστατο σθενσρώ ς είε - τά ς έφόδαυς τώ ν .πολιορκη­
τ ώ ν Ά λ λ ’ ή έπιμονή τοΰ Κ ιοπρουλή δέν έξηντλεϊτο εύκόλως. "Αν χ α ί
μεταξύ τώ ν τραυματιώ ν εχειτο ή δ η κ α ί ό Κ οπετόν πασσάς καί ό
αρχηγός τών Γενιτσάρων έν τούτοις έξηχολούθησε τον άγώ να, μέχρι ς
ού Ιπ ί τέίους μετά έξήκοντα κ α ί τριώ ν ήμερω ν πολιορκίαν έγένετο
τρεις μόνον ή μεροί διήρχεσεν ή πολιορκία. Ό μ ο ιο ς απίθανος φ α ή τ π ο κ α ί
ίτέ ρ α ειδησις τοΰ ΟοΓΟποΙίϊ, καθ’ ήν ό Β ο π ΐ πρώτον κατέλαβε τό π αρά τήν
παραλίαν τμήμα τή ς πόλεως (Β θΓ ςο= Έ μ πόρ ισ ν) καί έπειτα τούς απερχομένους
λόφους.
1) Π ρός τούτοις άναφέρει ό Η βγππιργ, δ η Τγηταν λεία τώ ν Ε ν ετώ ν
150,000 προβάτων, δέν λέγει δμως, δ ν ταΰτα ά ιή χο ν είς μόνους τούς Τούρκους
(Οβδοΐιϊοΐιΐ. 5 σελ. 050).
2) Ό ΟερρβΓ (ΟβΒΟΓίρΙϊοη εχιιοΐβ ά ε ί ΐβίεβ άο 1* Α πΛ ίρβΙ σελ. Γ49) δ ια ­
βιβάζει τούς Ε νετούς ύπερασπιστας τοΰ φρουρίου είς 700, ό δ έ ΟογοοοΙΚ (σελ.
281), δστις προφανώς μεροληπτεί ύπέρ τώ ν Ε νετώ ν, υποβιβάζει είς 400.
3) Η&χηιηβΓ ΟεβοΗ. ενθ. άνωτ.
4) Καισαρ. Δοπόντε Χρονογράφ. εν ΣάΟα Μεσαίων. ΠιβλιοΟ. 3 σελ. 4.
Μ
*
190 Ή πρωτεύουσα τής Λήμνον
χυριος αύτβϋ. Ή φρουρά παρεδόθη' έπί τώ δρψ νά άπέλθη έλβυθέρα
άνευ σχενών, εν τούτοις χατεσφάγησαν διακόσιοι άνδρες έχ τών χιλίων
πενταχοσίων τών άποτελούντων τά πληρώματα τοΰ στόλου χα ί τινες
έχ τών ταλαίπωρων Λημνίων πρός παραδειγματισμόν τών άλλων.
Ό Κιοπρουλής έσπενοεν αμέσως νά έξάρη τήν έπιτυχίαν αύτοϋ
άγγείλας τψ Σουλτάνψ τήν άνάχτησιν τοΰ χώρου ένθα έξωρύσσετο ή
λημνία γή, δπερ γεγονός έπανηγυρίσθη διά τρινυχτίου φωτοχυσίας έν
Ά δριανουπόλει, ένθα εύρίσχετο τότε ό Σουλτάνος.*
Μετά τήν νίχην τούτη* τοϋ Κιοπρουλή έξηχολούθησεν χαι αύθις
ό πρότερος τής Λήμνου βίος ύπό τήν όσμανιχήν έξουσίαν. Ιστορικά
γεγονότα έπί ένα χαΐ πλέον αΙώνα δ£ν έπηχολούθησαν, τουλάχιστον
δέν παρεδόθησαν ήμϊν τοιαϋτα. ΕΙδήσεις μόνον -τινάς έχομεν παρά
τών χατά ιούς χρόνους τούτους περιηγητών, οΓτινες διαφωτίζουσί πως
τήν έσωτεριχήν τής νήοου χατάστασιν. *Η Μύρινα, το νϋν Κάστρον,
αναλαμβάνει νϋν πρωτεύουσαν θέσιν μεταξύ τών άλλων της νήσου
πολισμάτων. Έ ν τούτοις οί κάτοικοι αυτής, μάλιστα οί Χριστιανοί δέν
ησαν πολυάριθμοι, διό χα ι δέν είναι Τσως άπίθανος ή πληροφορία
τού (ΙοΓοητΙΠ, καθ’ ήν δέν έπετρέπετο ύπό τώ ν Τούρκων νά ένοιχήση
έν αύτή μέγας αριθμός Χριστιανών, διότι ούτοι ή πραγματιχώς έδοσαν
(τ φ 1056) χεϊρα βοήθειας τοΐς Έ νετοϊς ή ύπωπτεύθησαν ώς παρα-
σχόντες τοιαυτην. Ο τι ή πρωτεύουσα ήτο τότε μιχρά μαρτυροϋσιν
πάντες σχεδόν ο ί περιηγηταί,* ·οϊ αριθμοί δμω ς τούς όποιους δίδει περί
τοϋ μεγέθους και τών κατοίκων αύτής ό ΟοΓοηεΙΙΪ φαίνεται, δτι Απο­
λείπονται τοϋ πραγματικού.* Τό έν αύτή τουρκικόν στοιχεΐον ήτο τότε
πολυπληθέστερον χαΐ μέρος αύτοϋ χατφχει έντός τοΰ φρουρίου.* Ή
δέ πόλις εξετείνετο κυρίως έν τή παρά τόν λόφον τοΰ φρουρίου
1) Κ ατά Ρϊχεεοζκ (ένΟ. ά νω τ) πιεσδεϊσα ένεκα τής ελλείψεως ΰδατος
χ α ΐ πολεμεφοδίων. Τ ο ύ τ φ συμφωνεί χαι ό ΟοΓοηβΙΙϊ, δστις δμως αναβιβάζει τόν
στρατόν τοϋ Κιοπρουλή είς 10,000 άνδρώ ν ό- αύτάς προοδέτει, δ τ ι διοικητίις
έν Λ ήμνφ ήτο τότε ό I I α ΰ λ ο ς Β ε ρ ν ά ρ δ ο ς , δστις έρρωμένωςάχέχρουσε
τάς έκανε ιλημμενας έφοδους τών έχΟρών άπολέσας 2,500 άνδρας.
2) Ηκαιιηβτ 6 σελ. 27 χαΐ εξ.
3) Ρίκοβηζ* σελ. 42» χαΐ ΌερρβΓ σελ. 243 χ. ά.
4) Τήν μέν περίμετρον αναβιβάζει είς 000 βήματα, τούς δεχατοίχους είς
2000. ών 1500 γυναίκες.
5) Τδε σχέδιον τοϋ φρουρίου μετά τοΰ έν αύτφ ουνοιχισμοϋ παρά Πογο-
η Μ ο*λ. 279.
Πολίσματα καί φρούρια 191
πεδιάδι, ήτις ήτο κατάφυτος άμπέλων καί είχεν άφθόνους κήπους.
Ί ’ητώ ; έπίσης μνημονεύεται αΰτη ώς έδρα τοϋ έλληνος μητροπολίτου.
Ιίλήν τής πρακευούσης άναφέρει ό ΡΪ3εεηζίΐ έξ έτι φρούρια, τά
Μ οΟδρον,1 Κ όντραν, Κ ό τζιν ο ν , Π α λ α ιό χ α σ τρ ο ν (τό έπί τής ΒΔ
άχρας τής νήσον), Π λ α τή ν χαί Σ χ ά λ α ν , τά όποια όνομάζει μέν έπί-
σημα, άληθώς δμως ήσαν κατά τούς χρόνους τούτους μικρού λόγου άξια
όχνρώματα. Τό Ιοχυρότερον τούτων ήτο βεβαίως τό τοϋ Κοτζίνου, περ
ού έν τούτοις λέγει ό κατά τά πρώτα έτη τοϋ 18°« αΐώνος περιηγη-
θεΐς τήν νήσον Δάππερος, δτι τά τείχη αύτοϋ πληττόμενα ύπό τών
κυμάτων χατέπιπτον εις έρείπια.*
Πλήν τής γεωργίας καί κτηνοτροφίας, αΤτινες άπετέλουν το κύριον
τών κατοίκων έργον, μεγάλας ώφελείας έκαρποϋτο ή νήσος κο.ΐ έκ τής
πωλήσεως τοΰ χαλουμένου κοινώς τρ α χ α νά , δστις παρασκευαζόμενος
έξ άλεύρου καί γάλακτος έξηραίνετο διά τής θερμότητος τοϋ ήλιου και
1) Ε ίναι περίεργον, δτι πάντες οΐ περιηγηταί άναφερουσι τό Μοΰδρον
ύπό τόν τύπον ΚεηάΓΟ- δτι δ’ δμως ό πρώτος είναι ορθός, μαρτυρεί ού μόνον
ό Μ*§ηο άλλα χαΐ ή σημερινή τής λέξεως προφορά.
2) Ό αριθμός τών χωρίων τής νήσου άνερχομένων τότε είς 75 ύπεβιβά
σδη σήμερον σχεδόν είς τό ήμισυ* δέν έχομεν έν τούτοις λόγους νά δυαπιστή-
σωμεν πρός τήν ιΐδησιν, δτι ή νήσος είχέ ποτε 75 χωρία, ού μόνον διότι όμο-
φώνως μαρτυροϋσι τούτο οΐ περιηγηταί, αλλά χαΐ διότι έν έπιαήμοις έγγράφοις
(Μιίτίοβ I άρ. 52 χαΐ VI όριό. 110) μνημονεύονται χωρία μή υπάρχοντα σήμερον,
επειτα δέ πολλαχαύ τής νήσου φαίνονται δέσεις έγχαταλελειμμένων χωρίων. Ή
έλάττωσις μύτη ήρξατο χνρίως άπό τής άλώσεως τής Κοινσταντινουπόλεως.
Έ ν τοίςχάρταις τής νήσου, δποίους διάφοροι περιηγηταί έχουσιν έπισυνημ-
μένους τοΐς έργοις αύτών χα ΐ οΐτινες δεν διαχρίνονται δυστυχώς διά τήν ακρί­
βειαν σημειοννται χατά μέν τήν ανατολικήν παραλίαν τά άγνωστα ήμϊν χωρία
ε«0Ϊ(· χα ΐ ΤΙΙα, έπίσης δέ τά 0·γΓο· (δπερ ό ΤΗβνεΙ όρδώς γράφει 0 οιίθ3=
Κόρφος χαΐ πρέπει Οπό τούτο ν ά ν ο η δ ή ή χωρίον έν τφ χόλπφ του Μούδρου
κείμενον, δπερ χαΟ' ήμάς άπίδανον, ή αυτός δ χόλπος ιός χα ΐ ό ΤΙιενβΙ σημει­
ώνει αύτόν χαΐ οΐ νυν έγχώριοι όνομάζουσι), ΟογβΙ (δπερ ίσως είναι ό σημερινός
Κορνός μειατεδεΐς άπό τής βυτιχής είς τήν ανατολικήν παραλίαν), Υτοεοορυΐ
(χαΐ τϋν οΰτω χαλοιϊμενον, ενδα βεβαίως υπήρχε χυιρίυν πρότερον νϋν ήρειποι-
μένον) χα ΐ ή 5ε»Ι·, τήν υποίαν οΐ πλεΐυνες μέν δέτουσιν ένθα ό λιμήν τού
Κ έ ρ .ος, ό δέ' ϋχρρβτ όρβώς έση|ΐεΐωσεν έν τή σημερινή δέσει αύτής· χατά δ«
τό νοτιοδυτιχόν τμήμα τής νήσου τά Ρ·ΙιγΙ χα ΐ Ι μ Ι Ι ι , χ α ΐ βορειότερον τή ;
Μυρίνη; τό ΜοΙεεο, χ α ιά δέ τήν βορείαν τά ΜΐΐίρΙιΙ·!* χα ΐ Ρ ιρ ί* πάντα τοσοΟεην
παραμορφωδή·τα, ώπττ αδύνατον νά μάΟομεν τϊ ί'.τ’ ηύιά κρύπτεται.
 192 *Η Λήμνος κατά τό 1770
Ιπωλεϊτο καθ’ άπασαν τήν Τουρκίαν.1 Κ αί έκ τοΰ άλοπηγίου δέ (άλυ-
κής), δπερ κατά τήν άνατολιχήν παραλίαν κείμενον και νΰν Ετι παρέχει
άρκούντως μεγαλην ποσότητα άλατος καί δή μόνη τή φυσική τής
ήλιακής θερμότητος Ιπιδράσει δνευ τής έλάχίστης άνθρωπίνης Ιργα-
σίας, καί έκ τούτου, λέγω, παραδίδει ό ΟοΓοπβΙΙί, δτι είχον ωφελή­
ματα οΰ μόνον πρός Ιδίαν χρήσιν μεταχειριζόμενοι άλλά καί Εκτός της
νήσου Ιξάγοντες. Καθόλου δέ περί τών κατοίκων λέγει 6 ΡβρρβΓ δτι
ή σαν φιλόπονοι και νουνεχείς και δτι ζώντες Ιν ήσυχίρ καί εΙρήνη
όνύψωσαν είς άξι έπαινον κατα'στασιν τήν καλλιεργίαν της νήσου.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ'.
Ή Λ ήμνος χαχά χό 1 7 7 0 .
ΠολιόρχΙα χοϋ φρουρίου αύτής ύ π ό χέ&ν 'Ρώσσων
Ά λ λ ’ ό ήσυχιος ούτος βίος Ιπέπρω το νά ταραχθή δυστυχώς ύπό
τραγικός διά τήν νήσον περιπετείας. Ε ίν α ι γνω στοί οί λόγοι καί τά
Ιλατήρια ατινα άπό τού 1766 Ιγέννησαν μεταξύ τοΰ Ιλληνικοϋ έθνους
τά πρώτα έκεΐνα προανακρουστικά τή ς μεγάλης έπαναστάσεως κινή­
ματα. Π ερ Ιτά τέλ η τοϋ Φεβρουαρίου τοΰ 1770 κατέιτλευσεν είς Ο ϊτυ-
λον τής Πελοποννήσσυ ή πρώτη μοΐρά τοΰ ύπό τήν άρχηγίαν τοΰ ·
Θεοδώρου Ό ρ λ ώ φ φωσσικοΰ στόλου, μετά δίμηνον δέ περίπου καί. ή
I) Π άπες οί περιηγητρί καλοϋσι τούτο Βον&ΟΙιΊ’ ή Βι ι Νη γ Ϊ, ύφ’ 8 λαν­
θάνει πιθανώς τό μ π α υ λ γ ο ύ ρ ώς καλείται παρά τοϊς Τούρκοις τό παρ’ ήμΐν
π ν ι γ ο 0 ρ ι. Έ κ τής λεπτομερούς δ’ όμως περιγραφής, ήν παρέχσυσι περί τοΟ
τρόπον τής κατασκευής αΰτοΟ πειθόμεβα βεβαίως, ότι πρόκειται περί.τοή
τ ρ αχανά.
Π ολιορκία τοΰ Π αλαιοκαστρσυ ΰπ ό τώ ν Τ ώ αοω ν 193
Ιτέρα τοιαντη ύπ ό τόν ’Αλ. Ό ρ λ ώ φ . Ό Ε λ λ η ν ισ μ ό ς έδράξατσ τότε
τώ ν δπλων, άλλά τό π λ ή ρ ω μ α τοΰ χρόνου δέν είχεν άκόμη έχιστή. Ή
αποτυχία τής Ινεργηθείσης πολιορκίας τη ς Τ ριχόλεω ς, τη ς χρω ιευούσης
της Πελοποννήσοι·, ά φ ’ ένός, χ α ι ή Α πρόσφ ορος καθόλου Ενέργεια
τώ ν ’Ρώ σσω ν Ιπήνεγκον τό να υάγιον χοΰ Ιπαναστατικοΰ Εκείνον κινή­
ματος. ·
Μετά τήν Ιν Π ελοποννησφ ά πσ τνχία ν τώ ν Ελληνικών δπλω ν 6
φωσσικός στόλος Ιγκαταλιπιον τούς "Ελληνας εις τή ν διά χρισιν τοΰ
Ιχθροΰ άπε πλεύσε π ρ ός συνάντησιν τοΰ δσμανικοΰ τοιουτου, δ σ π ς είχεν
ήδη Ιξέλθει είς τό Α Ιγα ΐον. Π ε ρ ί τ ά τέλη δε τοΰ Ι ο υ ν ίο υ τοΰ έτους
τούτον συ^ήφθη ή Εν Τσεομέ ναυμαχία, κ α θ ’ ή ν ο ! *Ρώσσοι άνεδεί-
χθησαν νικηταί. Ή πρότασις τοΰ Έ λ φ ιν σ τώ ν ο ς δ π ω ς Εχβιάσωσι τά
στενά τώ ν.Δ αρδανελλίω ν καί ύπαγορεύσω σι τούς δρσνς τη ς εΙρήνης
Ιν Κ ωνσταντινονπόλει δέν Ικ ρίθη συνετή ύπ ό τοΰ Ό ρ λ ώ φ άχοφ ασ ί-
σαντος τούναντίον ν ά καταλαβη τή ν Λ ήμνον, ή τις κ α ί δ ιά τ ή ν ού
μακράν τώ ν στενών θέσ ιν καί τόν λαμπρόν λιμένα Ενεδειχνυετο χρ ο σ -
φορωτάτη πρός τούς σκοπούς αύτοΰ. Τ ό σχεδιον τούτο Εθεσε π ρ ά γμ α τι
είς Ινέργειαν.1 ·
"Η δη περί τά τέλη τοΰ Ιο υ λ ίο υ Ινεφ ανίσθη Α φωσσοώς στόλος
πρό τοΰ λιμένος τή ς Λ ήμνου. Τ ό στρατόπεδον αύτοΰ Εστησε · κυρίως
Ιν Μ ούδρψ, ένθα διά τό άσφαλές το ν λιμένος ή δ ύν ά τιο νά ναυλο-
χώσι τά πλοία. Ή νήσος σνμπασα μετ’ οΰ πολύ περιήλθεν είς χείρας
αύτοΰ, άλλά τό Εν τή πρωτευούση φ ρούριον τό κ α ί Εκ προτέρω ν μακρο-
τάτων πολιορκιών γνωστόν ήμώ ν Π αλαιόκαστρον άντέταξεν άχροσδό-
κητον άντίστασιν. 0 1 Τ ούρκοι βλέποντες, δ τι ήδυνάτσυν νά ντιταχθώ σι
κατά τώ ν ’Ρώσσων Εν άνοικτφ π εδίψ κατέφυγον είς τό φ ρ ούρ ιον συμ-
παραλαβόντες ού μόνον τά ς οίκογενείας αύτώ ν άλλά κ α ί Ικανούς Εκ τώ ν
προκρίτων Χριστιανών τή ς νήσου.
"Ενεκα τής. Ελλείψεως άποβατικών άγη ματ ω ν ήρξατο μετά τίνος
δυσκινησίας τή ς πολιορκίας 6 Ό ρ λ ώ φ . Ό πρός πολιορκίαν διατεθείς
στρατός άπετελεΐτο έξ ολίγω ν μόνον Ε λ λ ή ν ω ν χ α ί Σ κλάβο όνων, τρ ία
δ ’ Επίσης πλοία Ιπ έμ φ θη σ α ν Γν’ άποχλείσωσιν αύτό κ α τά θάλασσαν,
μία μυδροβύλος γαλιότα κ α ί δύο φρεγάται* ΕχΙ τούτοις χ ρ ό ς ά χ ό -
κρουσιν Ενδεχομένης Επικουρίας προς τούς πολιορκουμένους, δ ’Ε λ φ ιν -
στών Επετήρει μάλιστα τό μεταξύ Τενέδου χ α ί "Ιμ β ρο υ πέλαγος.
!) Γΐηίεν Οιυεεο υπάοΓ ΟΙΙοωειι ιιιιΊ νειιείΐεη Ίοσιίιι&ΐΐοη σελ. 819 χαί Εξ.
Α. ιοχχιαοτ η ΑΝΝΟΧ 13
 194 Καχουχίαι τών πολιορκουμενων
Μήν σχεδόν παρήλθεν άπό τής ένάρξεως τής πολιορκίας χωρίς νά
έπιτευχθή λόγου τι άξιον έκ μέρους τοϋ Ό ρ λώ φ . Τά βλήματα τών
πλοίων, δ ι’ ών άπεκλείετο τό φρούριον κατά θάλασσαν, ήσαν άβλαβή,
δ ιό τι Ενεκα τών υπαρχόντων σκοπέλων ήδυνάτουν ταϋτα νά προσεγγι-
σωσι πρός αυτό. ΑΙ έξοδοι δέ τών πολιορκουμενων, αΐτινες μετά πολλής
τόλμης έγίνοντο, παρεκώλυον σφόδρα τάς ένεργείας τοϋ πολιορκοϋντος
στρατού ου μόνον κατ’ άρχάς, δτε ούτος ήτο όλιγάριθμρς άλλά καί
Τ βραδότερον, δτε ένισχύθη δ ι' Ετέρων 250 άνδρών καί τινων τηλεβόλων
άτινα κατά ξηράν έκομίσθησαν έκ Μούδρου.
Ά λλά προϊόντος τοϋ χρόνου ό άποκλεισμός καθίστατο στενώτερος,
τά τείχη είχον ΰποστή σημαντικά φήγματα διά τών έπί τών άπέναντι
τού φρουρίου λόφων τεθεισών τηλεβολοστοιχιών καί αί έξοδοι τών
τ πολιορκουμενων έξέλιπον. Έ π ί πάσι έξηνιλήθησαν τά τρόφιμα καί τά
πολεμεφόδια άμα δέ έστερήθησαν οί έν τφ φρουρίφ καί ϋδατος, δτε οί
τ
'Ρ ώ σ σ ο ι έπέτυχον νά καταλάβωσι την παρά τό τείχος τοϋ φρουρίου
πηγήν, έξ ή ς κυρίως ΰδρεύοντο. Έ ν τφ μεταξύ είχον καταπέσει πολλοί
άσθενεΐς άλλοι μέν έκ τών στερήσεων καί κακουχιών τής πολιορκίας
τ
άλλοι δέ έκ τών τραυμάτων, διό καί δ φρούραρχος έζήτησε παρά τού
Ό ρ λώ φ , δπω ς έπιτρέψη τήν είσαγωγήν ειδών τινων άπαραιτήτως άναγ-
καίων τοϊς άσθενέσιν, δπερ καί έγένετο.
Τέλος ή μέραν τινά έρώνησεν ά π ό ' τών τειχών άξιωματικός τις
λέγων, δτι ό φρούραρχος έπεθύμει νά έρωτηθή ό άρχηγός τών Μωσαϊ­
Γ_ κών στρατευμάτων, άν ήδύνατο νά δεχθή πρεσβείαν τινά τών πολιορ-
κουμένων. Έ πιτραπέντος τούτου μετέβησαν πράγματι πρός τόν Ό ρλώ φ
εξ αξιωματικοί, αΐτινες, ά φ ’ ού ηΰχαρίστησαν αύτφ έν ύνόματι τών
ασθενών διά τά άποσταλένια ύ π ’ αύτοΰ χρειώδη, έδήλωσαν, δτι ήσαν
έντεταλμένοι νά έρωτήσωσιν, άν σνγκατένευεν νύ άρχίσωσι διαπραγ­
ματεύσεις περί παραδόσεως τοΰ φρουρίου. Έ π ειδ ή δέ δ Ό ρλώ φ άπήν-
τησεν, δτι μόνον άνευ δρων παράδοσιν δύναται νά δεχθή, οί άπεσταλ-
μένοι άπήλθον άπρακτοι. Βλέπων έν τούτοις ό Ό ρλώ φ, δτι ή έξ
έφόδου άλωσις τοϋ φρουρίου, ήν έσχεδίαζε μάλιστα μετά έπενεχθέν
μέγα είς τό τείχος Μήγμα, θ ά έστοίχιζεν είς αύτόν τήν ζωήν πολλών
στρατιωτών έπέτρεφε τήν έναρξιν διαπραγματεύσεων, άποτέλεσμα τών
Ε- όποιων ύπήρξεν ή κατωτέρω συνθήκη, ή ν παραθέτομεν έν μεταφράσει-
εί καί έν τισι φαίνεται μεροληπτούσα υπέρ τώ ν 'Ρώσσων.
« ' Η μείς, λέγεται έν αύτή, άπαξάπαντες Α γ ά ς μετά τών άξιωμα-
» τιχών καί της φρουράς της έν τή νήσφ Λ ήμνφ χαραδίδομεν ήμάς.
Ή συνθήκη τής παραδόσεως τοΰ φρουρίου 195
> αύτούς είς τά στρατεύματα τής Α . Μ. τής Αύτοκρατείρας πασών
» τών 'Ρωσσιών τά ύπό τήν άνωχέραν άρχηγίαν τοϋ κόμιτος Ό ρλώ φ
» πληρεξουσίου στρατηγοΰ τής είρημένης Αύτοκρατείρας έπί τοΐσδε
» τοϊς δ ρ ο ις:
« 1) Πάντες οί χριστιανοί οί ευρισκόμενοι έν τφ φρουρίφ όμοΰ
» μετά τών οίκογενειών αύτών είναι έλεύθεροι. Έ π ίσ η ς δστις έκ τών.
> Τούρκων έπιθυμεΐ νάσπασθή τόν χριστιανισμόν δύναται μετά τής
» οίκογενείας καί τών υπαρχόντων αύτοΰ νά μείνη έν τφ φρουρίφ.
« 2) Ύ ποχρεούμεθα νά παραδώσωμεν τ φ είρημένφ κόμιτι
» Άλεξ. Ό ρλώ φ , ή τφ ύ π Γ αύτοΰ άπεσταλμένφ άξιωματικφ τά δπλα
» καί εύχρηστα τηλεβόλα ώς καί τό υλικόν πολέμου, άπερ εύρίσκοηαι
» έν τφ φρουρίφ, άμα δέ έκαστος Α γ ά ς ή άρχηγός τήν σημαίαν
> αύτοΰ.
« 3 ) Ύ πισχνούμεθα καί άναλαμβάνομεν νά παραδώσωμεν καί
> τά ίδ ια πυροβόλα τε καί ξίφη. Θά έπιτραπή δμω ς έκ τών ύπαρχόν-
» των ήμών τοσαΰτα νά λάβωμεν, δσα έκαστος άνήρ ή γυνή δυνηθή
* νά φέρη έφάπαξ μέχρι τών πλοίων, εις ά θ ά έπιβιβασθώμεν.
·« 4 ) Ό κόμις Ά λ . Ό ρ λώ φ θ ά παράσχη ήμ ΐν δύο πλοία, έφ’ ών
> θ ά έπιβιβασθώμεν καί τά όποια θ ά μεταβιβάσωμεν ήμάς είς Μ.
* Ά σ ία ν χατά τό άκρωτήριον Λεχτόν, ύποχρεουμένους έν τούτοις νά
> καταβάλωμεν τόν ναύλον. Έ πίσης όφείλομεν, εύθύς ώς τά δύο πλοία
* προσεγγίσωσιν, νά έξέλθωμεν τοϋ φρουρίου, άλλ’ ΰποβάλλομεν τήν
* παράχλησιν, δπως έπιτραπή ήμΐν νά έξέλθωμεν διά τής πύλης τής
» λεγομένης Μ α υ ρ ο χά τι καί δπως μηδείς θεάσηται τάς γυναίκας ήμών.
« 5 ) Θά δοθή προσταγή τόΐς πλοιάρχοις, οίτινες θ ά μεταβιβά-
* σωσιν ήμάς είς Μ. Ά σ ία ν/ δπως μηδέν βλάφωσι τάς γυναίκας καί
> τά παιδία ήμών, έπίσης δέ τά φωσσικά πλοία θ ά έπιτρέφωσιν ήμΐν
» έλευθέρως νά διέλθωμεν.
« '6) Π ρίν έπιβιβασθώμεν θ ά σταλώσι 'Ρώ σσοί χινες άξιωμα-
> τικοί μετά δέκα άνδρών είς τό φρούριον, Γνα έχισκοπήσωσιν, άν
» πάντα τά δπλα, ώς άνωτέρω έρρήθη, παρεδόθησαν καί εύθύς ώς
* βεβαιωθή ή έκτέλεσις τοϋ δρου τούτου θ ά ύφώσωμεν τήν λευκήν
» σημαίαν.
< 7) Ό κόμις Ά λ . Ό ρ λώ φ θ ά χορηγήση ήμ ΐν διαβατήριον
» Ιδιοχείρως ύπ’ αύτοΰ ύπογεγραμμένον καί τή εαυτού οφ ραγΐδι κεχν-
» ρωμένον, Τν’ άσφαλώς φθάσωμεν είς τόν τόπον τής κατενθύνσεως
ν ήμών.
φ
"
 19β Ή συνθήκη τής παραδόσεως τοϋ φρουρίου
« 8 ) Π άντες ο ί αΙχμάλωτοι εΤτεδνδρβς είτε γυναίκες, οΰς έχομεν
* π α ρ ' ή μ ϊν θΑναχτήσωσι τή ν έλευθερίαν αύτών ώ ς έπίσης χ α ί πάντες
► οΐ χριστιανοί κάτοικοι της νήσου ο ΐ ευρισκόμενοι μεταξύ ήμών.
« Έ γένετο έν τφ φροΰρίψ τή ς Λ ήμνου τή 2 4 Σεπτεμβρίου 1770 ►
Έ χ τό ς τώ ν δρω ν τούτω ν φαίνεται, δ τι ύπήρχον χ α ί άλλοι μή
τ^εριληφθέντες έν τή συνθήκη, ώ ν είς μέν είνα ι ή παράδοσιςτφ Ό ρ λ ώ φ
Εξ όμήρω ν έχ τώ ν προχριτω τέρω ν τουρχιχώ ν οίχογενειών Ιμερος δέ ή
ΰποχρέωσις, ήν Ανελάμβανεν ό Φ ρούραρχος ν ά παραδώση χατά τά
συντεθειμένα τδ φ ρούριον μόνον, δ ν έ ν τ ό ς δ χ τ ώ ή μ ε ρ ώ ν 8 έ ν ή ρ χ ε τ ο
έ ξ ω θ ε ν έ π ιχ ο υ ρ ία τ ι ς α ύ τ φ . Ό τελευταίος ουτος παράδοξός πω ς
χ α ί αΰτδς χ α θ ' έαυτόν, δεικνύει, δ ν π ρ ά γμ α τι συνεφωνήθη, άσυγγνω ­
στόν άμέλειαν έκ μέρους τοΰ Ό ρ λ ώ φ , δστις, δ ν βεβαίως έκ τοιού-
του τινός έξήρτησε τήν είς έαυτόν παράδοσιν τυΰ φρουρίου ύπεχρεσΰτο
ν ά έντείνη τάς προσ πάθειας αύτοΰ, δ π ω ς μή έπιτρέψη πρόσοδον οΐασ-
δή π οτε έξωτεριχής βοήθειας τοϊς έν τ φ φ ρουρ ίφ .
Ό π ω σ δ ή π ο τε ή συνθήκη σ υνή φ θη χ α ί τή αύτή ήμ έρρ Αμα τή υ π ο ­
γρ α φ ή αύτής ή φρουρά έπεμ ψ ε τή ν έπομένην Ικετήριον έπιστολήν, δι*
ής έζήτησε νά μέτριαση τή ν τραχύτητα ά ρ θρ ω ν τινω ν τή ς συνθήκης·
« Ε νδ ο ξό τα τε καί έχλαμπρότατε κύριε.
« Έ π ε ιδ ή κ ατά τους έκατέρω θεν γενομένους άποδεκτούς δρους
» ύπεσχέθημεν νά παραδώ σω μεν τό φ ρούριον κ α ί έπειδή εΐνα ί σ ο ιγ ν ω -
» στόν, δ τι κ α θ ’ ώ ρισμένον τ ή ς συνθήκης ά ρ θ ρ ο ν άπογυμνούμεθα π ά ν-
> τω ν τώ ν υπαρχόντω ν ή μ ώ ν κ α ί αύτώ ν τ ώ ν προς πλοΰν Αναγκαίων,
» τολμώμεν νά προσδοκώ μεν π α ρ ά τή ς σής μεγαθυμ ίας, δ τι θ ά πα ρ ά -
» σχης ήμ ϊν μικράν τινα βο ή θεια ν, δ π ω ς δ υνη θ ώ μ εν νά έπιβιβασθ#-·
► μεν. Ή χάρις καί ή εύσπλαγχνία τή ς έξόχου καί χραταιοτάτης Α ύ -
* τοκρατείρας, ά τινα αΰτη ού μόνον το ϊς φίλοις' κ α ί ύπηκόοις, Αλλ&καί
» το ϊς ξένοις χ α ί δή χα ί το ϊς έχθροϊς αύτής έπιδαψιλειίει, είνε ή μ ϊν
» γνωστά* έλπίζομεν άρα, δ τι ύμ εϊς κ α ί π ά ν τες ο ί μεθ* υμώ ν τώ ν αύ-
* τώ ν έμφ ορεΐσθε α ίσ θη μ ά τω ν κ α ί πεποίΟ αμεν κατά ταύτα, δ τ ι θ ά
9 εύδοκήσητε νά είσακούσητε τή ς παρακλήσεω ς ή μ ώ ν, ή ν · μετά σεβα-
9 σμοϋ τα πεινότα τα ύποβάλλομεν διαβεβαιοΰντες, δ τι άνεξίτηλον ταύ-
9 . της άνάμνησιν θ ά δια τηρήσ ω μ εν κ α ί έσαεί έ π ί τούτφ εύγνώμονες
* έσόμεθα, ουδέ θ ά πα ύ α ω μ εν δεόμ ενοι τοΰ Ύ ψ ίσ το υ , δ π ω ς πάντοτε
9 διασώζη καί προστατεύη τή ν Λ . Μ . τή ν Α ύτοκράτειραν.
« Έ κ τοΰ φ ρουρίου τή ς Λ ήμνου, τή 2 4 Σ επτεμ βρίου 1 7 7 0 ».
Ά π όβ α σ ις τοΰ Χασάν 107
Η τε έπιστολή αΰτη κ α ί ή συνθήκη ύπεγράφ ησαν ύπ ό έξ Αρχηγών
της φρουράς, πρός βεβαιοτέραν δέ κύρω σιν τώ ν όμολογηθέντω ν παρε-
δόΟησαν, ώ ς εΐπομεν ή δ η , τ φ Ό ρ λ ώ φ κ α ί έξ δμηροι.
Ο ύτω ς είχον τά πράγματα, δ τεά .τα ισ ία ε ΐδ η σ ις έχομ ίσθη, χ α θ ’ ή ν 23
πλοιάριά χαταπλεύσαντα εν τ ιν ι θ έσ ει τέσσαρα μίλια Απεχούση τοΰ
φρουρίου, Απεβίβασαν τουρκικόν στρατόν ύ π ό τή ν Αρχηγίαν τοΰ Χασάν*
Τ ήν εΐδησιν Αγγελθεΐσαν τό πρώ τον ύ π ό τώ ν Ε λ λ ή ν ω ν τής νήσου
έβεβαιωσαν κατόπιν κ α ί Αξιωματικοί τινες, οΓηνες ήρχον μικρώ ν χατο-
κτευτικών σω μάτων έ π ί τής νήσου. Ό Χ ασάν, δ ν τιν α τοσοΰτον
έμελλε νά κλεΐση ή υπέρ τή ς Λ ήμνου έπιχείρησις, είνα ι {κείνος δ σ π ς
έξοχον Ανδρείαν , καί γενναιότητα έπέδειξεν έν τή έν Τσεσμέ να νμ αχίρ
έχων τότε τό Αξίωμα τοΰ έπιτελάρχου* μόλις Αναλαβών έ κ τ ω ν πληγών,
δ ς τοτ έλαβε, διετάχθη ύπό. τοϋ Σ ουλτάνου ν ά φ ροντίση π ε ρ ί τη ς
λυσεως τής πολιορκίαν τοΰ έν Λ ή μ ν φ φρουρίου. Τ ή ν έχτέλεσιν δ έ τοΰ
τολμηρού τούτου σχεδίου φ αίνεται, δ τι συνέλαβε καί έπέσκευσεν, Αφ’
δτου έπληροφορήθη π α ρ ά τοΰ Ι^ Β α γραμματέω ς τής έν Κ ο νσ ταν η -
νουπόλει γαλλικής πρεσβείας περί τή ς Α δυναμίας τώ ν πολιορκητώ ν. Ό
ΕοΒα ουτος μετέβη είς Λ ήμνον περί τά ς Αρχάς τοΰ Σ επτεμ βρίου Απε­
σταλμένος π α ρ ά τοΰ Γ άλλου πρεσβευτοΰ, δ π ω ς διαμαρτνρηθή πρός τόν
Ό ρ λ ώ φ έ π ί τή κατακρατήσει γαλλικών τινω ν πλοίω ν. Ε ίν α ι π ϊθ α νώ -
τατον, δ τι ό Γ άλλος Απεσταλμένος, .τοΰ όποίου ή κνβέρνησις διέχεττο
ψιλικώτατα πρός τή ν Τουρκίαν, δέν θ ά παρέλιπε ν ά μεταδώση πολυ­
τίμ ους τινάς πληροφορίας π ερ ί τή ς θέσε ως τώ ν πολιορκητών, αΐτινες
τά μάλιστα θ ά έχρησίμευσαν τώ Χ ασάν.
Έ κ τώ ν είδήσεων τούτω ν ·>ρμηθείς δ Χασάν {στρατολόγησε 4
χιλιάδας λογάδας τούς όποιους δ ι’ 2 3 πλοιαρίω ν συνοδευομένω ν ΰ π ό
δύο πλοίω ν τής γρ α μ μ ή ς κατώ ρθω σε, ώ ς εϊπομεν, νά π ο β ιβ ά σ η είς
τήν νήσον., Έ ν φ ο Γ Ρώ σσοι ήδύναντο δ ιά τοΰ στόλου α ύ τφ ν π ά ν τα
αύτανδρα νά καταπονχίσω σιν ή τούλάχιστον ν ά κω λύσω σι τή ν Από-
βασιν τώ ν έν αύτοΐς Ανδρών, ούδέν έχ τούτω ν έκραξαν χαλαρώσαντες,
φαίνεται, τήν κ ατά θάλασσαν χατσ πτευτιχήν ένέργειαν αύτώ ν, ένφ
πάν τούναντίον εχρειάζετο ν ά πράξω σιν, δ ν μάλιστα, ε ίν α ι Αληθής ό
μνημονευθείς δρος. κ α θ ’ ον δ φρούραρχος μ όνον έν ή περ ιπ τώ σ ει θ ά
έμενεν Αβοήθητος έντός τώ ν Ιπ ο μ ένω ν τή υ π ο γ ρ α φ ή τ ή ς συνθήκης
όκτώ ήμ ερω ν, θ ά π α ρ έδιδε τό φ ρούριον.
Μ όλις Αποβάς ό Χ ασάν, έπειδή ούδα μ οΰ συνήντησεν Αντίστασίν
τινα, ώδευσεν Αμέσως Ι π ί τό ν κύριον αύτοΰ σκοπόν. Κ α θ ’ οδόν συνήν-
 11)8 Π ρώτη σύγχρουϋις τού Χασάν πρός τους 'Ρώσσους
τησεν μικρά τινα σώματα, τά δποϊα είχεν έκπέμψει ό Ό ρλώ φ ούχί
βεβαίως δπως άντικρούσωσι τόν έχθρόν, άλλ' δπως έξακριβώσωσι την
δύναμιν αύιυΰ. Δύο μίλια μακράν τής πρωτευούσης προσέκρουσεν ή
πρωτοπορεία τοΰ Χασάν πρός τούς Ρώσσονς, οϊτινες, επειδή ο ί Τούρ­
κοι, χαίπερ νυχτός οΰσης άνέψξαν πϋρ κατ' αύτών, ήναγκάσθησαν νά
ύποχωρήσωσι χυιρίς νά δυνηθώσιν ένεκα τού σχότους νά σχηματίσωσιν
Ιδέαν τινά περί τοΰ πλήθους τού έχθροΰ. Π ερί τό μεσονύκτιον έπαν-
ήλθον ο ί ’Ρώσσοι είς τό στρατόπεδον ένός μόνον λοχαγού πληγω-
θέντος είς τόν πόδα καί άνεκοίνωσαν τψ Ό ρ λ ώ φ , δτι ύ έχθρός προε-
χώρει ταχέως πρός τήν πόλιν.
Μή γνωρίζων έτι τήν πραγματικήν δύναμιν αύτοΰ ό Ό ρλώ φ
διέταξε τά στρατεύματα αύτοΰ νά διατηρήσωσι τάς έπί τών ύψωμάτων
■θέσεις αύτών μέχρι τής πρωίας, δπότε θ ά ήδυνατο άναλόγως τής κατα-
στάσεως τών πραγμάτων νά πράξη. Α λ η θ ώ ς άμα τή ήμερα ένεφανίσθη
ό έχθρός χατά σώματα προβαίνων καί τοχέως έκάλυψε διά τής πλη-
Ούος αύτοΰ τούς περί τήν πόλιν καί τύν λιμένα λόφους. Ή συμπλοκή
ήρχισεν, άλλ’ ο ί “Ρώσσοι έπί ήμίσειαν μόνον ώραν άντιστάντες ήναγ­
κάσθησαν, έπειδή έβλεπον τόν έχθρόν αύξανύμενον, νά ύποχωρήσωαιν
έχ φόβου μή αποκοπή αύτοϊς ή μετά τών έν λιμένι πλοίων συγκοι­
νω νία.1 Ά φ ’ ού άπαντες είσήλθον είς τά πλοία έδωχε τό σημεΐον τοϋ
απόπλου ό Ό ρ λώ φ καί μετ’ ολίγον τά πλοία έφθασαν είς τόν λιμένα
τοϋ Μούδρου.
Ά καριαίω ς μετεστράφη δ τοοχος τής τύχης* οί νιχηταί έγειναν
ήττημένοι χα ί οί χθες έτι ένεκα σιδηράς ανάγκης ύποβληθέντες είς έξευ-
τελιστικούς όρους είδον σήμερον παρά πάσαν έλπίδα τήν τύχην καί
αύθις προσμειδιώσαν αύιοΐς. Ή ύπό τών πόνω ν καί στερήσεων κατα­
βεβλημένη φρουρά έσπευσεν έν φρενητιώδει χαρά νά δεξιωθή τόν
ελευθερωτήν, έν ψ δ ’Ρώσσος στρατηγός εν μιά στιγμή είδεν τούς τρι­
μήνους μόχθους αύτοΰ πάντας είς μάτην γενομένους. Πάσα ελπίς δι’
I) Δέν είναι δυνατόν νά δώσωμεν πίστιν εις τήν εΐδησιν, ότι ό Ό ρλώ φ
άμα τή υπογραφή τής συνθήκης διέταξεν, έν φ το φρούριον άκόμη εΰρίσχετο
είς χϊίρ α ς τών Τούρκων νά μίτακομιαΟώσιν είςτά πλοία τά έπί τής ξηρός τηλε­
βόλα χα ί νά έπιβιβασ&ή συγχρόνως ό τακτικός στρατός, όπως μεταβή είς Μοΰ-
δρον, όπου, ώς είπομεν, ήτο τό στρατόπεδον καί έναυλόχει ό στόλος. *Π πρόξις
αΰτη υπό τοιαντας περιστάσεις γινθ(ΐενη υπερβαίνει τά όρια τής αΰτοπεποιδή-
σ:ω ς καί χαρακτηρίζεται ώς καθαρά παραφροσύνη. Πιστέ6ομεν μάλλον, ότι έπι-
βίβαπις τώ ν τηλεβόλιον έγενετο άμα τή είδήσει τής ώρίξεως τού Χασάν.
Ε πιστολή του Χασάν πρός τόν Ορλώφ 199
αυτόν είχεν έκλίπ-ι* ή έ.τίσημο; συνθήκη, ήν είχεν έν ταΐς χερσίν αύτοΰ
οί έξ όμηροι, οΰς έκράτει, ήσαν ανωφελείς. Ό Χασάν άμα τή είς τό
φρούριον θριαμβευτική είαόδψ αύτοΰ έοπευσε νάποστείλη τψ Ό ρλώ φ
τήν κατωτέρω κολακευτικήν έπισιολήν.
« Εύεργετικώιατε, εύσπλαγχνικώτατε, είς εΰποιίαν ύπό τοΰ
> Θεοΰ πραωρισμένε, εύγενέστατε καί πάαι τοϊς αγαθοί; προ-
> τερήμασι πεπροικισμένε πληρεξούσιε τής Αύιοκραιείρας τής
> 'Ρωσοίας κόμι Ό ρ λώ ρ. Ε ϊθ ε δ "Υψιστος περισκέποι ύμάς
9 διά παντός τοΰ βίου.
« Ή μ ε ΐς άτομικώς έχομεν καλώς. Το φρούριον, δπερ έτολιορ-
9 κήθη ύφ ’ υμών καί έξηναγκάσθη νά προβή είς σύναψιν συνθήκης|
> ύψωσε τήν λευκήν σημαίαν έπί τών έπάλξεων αύτοΰ καί χατά τά
> έχατέρωθεν συνομολογηθέντα παρεδόθηααν ύμϊν δυνιίμει τής συν-
» θήκης έξ δμηροι, οϊτινες εΰρίσχσιται έτι ύπό τήν έξουσίαν υμών.
» Καί τό μέν φρούριον δέν ήδυνήθη νά παραδοθή, έπειδή κατά δια-
* ταγήν, ήν έλαβον παρά τοΰ Σουλτάνου, Ισπευσα είς βοήθειαν αύτοΰ
> χαί είσελθών άνύψωσα τήν έρνθράν άντΐ τής λευκής σημαίαν. Πάντες
* έχεΐνοι, οϊτινες συνωμολόγησαν τήν συνθήκην τηροϋσι και νΰν τόν
» λόγον αύτών καί ούδέν υπάρχει άπό καταβολής κόσμου παράδειγμα,
9 κ αθ’ ό οί παραδόντες ομήρους δέν έδείχθησαν πιστοί είς τόν λόγον
9 αυτών. ’Λλλ' έπειδή νΰν έγώ είμαι κύριος τοϋ φρουρίου καί οί έν
» αύτψ άρχοντές τε καί άρχόμενοι ούδέν δύνανται νά πράξωσι. δικαι-
» ούταί τις νά έλπίζη, δτι, όσον άφορφ τούς όμηρους, τό δνομα καί
* ή άρετή ήμών, άτινα παρά πάντων έξυμνοΰνται, δέν θά έπιτρέψωσιν
» ΰμΐν, δπως μή άποδώσητε αύτοϊς τήν ελευθερίαν ».
Έ ν ψ δέ τοιαΰτα έγραφε πρός τόν Ό ρλώ φ , δέν έμενεν άφ’
έτέρου άργός, οΰδ’ ένόει νά άφήση τούς 'Ρώσσους άνενοχλήτους νά-
πέλθωαιν. Κατά την πρωίαν τής 2<Κ "Οκτωβρίου έπήλθε οδηγών 800
στρατιώτας κατά τοΰ Μούδρου, ένθα, ώς είπομεν, είχον τό στρατό­
πεδον αύτών οί 'Ρώσσοι. Ό Αλέξιος είχεν ήδη αποφασίσει νάποχω-
ρήση έγκαταλείπων τό στάδιον τριμήνων αύτοΰ άγώνων. Ε ίς τοΰτο
δ’ ήναγκάζετο οΰ μόνον ύπό τής δημιουργηΟείσης νϋν δυσμενούς αδτφ
καταστάσεως άλλά χαί ενεχα έλλείψεως τροφίμων, πολεμεφοδίων χαί
στρατοΰ. Πρύς τοΰτο δέ είχεν έπόβιβάση ήδη έπί τών πλοίων τά
ΰπολειπόμενα έν ταΐς άποθήκαις τρόφιμα, τους ασθενείς καί τόν στρα­
τόν χαταλιπών έπί τής ξηράς 200 περίπου άνδρας πρός άπόκρουσιν τοϋ
 200 Π εισματώδης μάχη παρά τό Μ οΰδρον
έχθροΰ. Ή γενομένη πεισματώ δης μάχη, φαίνεται, δ τι Απέβη ύπέρ
τοΰ Χασάν- είναι Αληθές, δτι χατά τινας είδήσεις έπολεμησαν μέν
ανδρείος οΐ Τοϋρκοι άλλ’ ήναγκάσθησαν τέλος ν ά ύποχωρήσωσι κατα-
λιπόντες έπί τοϋ πεδίου τής μάχης 2 1 4 νεκρούς, ώ ν άλλοι μέν έκειντο
έντός τοϋ χωρίου, άλλοι δέ έν το ϊς πέριξ αύτοΰ, έκτος πολλών τραυμα­
τιών, οΰς άποχωροΰντες συνεχάμισαν μ εθ’ έαυτών. Έ κ το ς δ ' δμω ς
άμφιβολίας κεϊται, δτι ή είδησις αΰτη φ αίνεται μεροληπτούσα υπέρ
τώ ν 'Ρώσσων, κ α θ ’ δσον άναφέρεται μέν χατά τάς αύτάς πηγάς, δτι
ή μάχη διεξήχθη μετά πεισμονής έκατέρωθεν καί κατήντησεν είς συμ­
πλοκήν έκ τοΰ συστάδην, άλλ’ ό άριθμός τώ ν φονευθέντων 'Ρώ σσω ν,
οΰς άναβι βάζου σι μόνον είς 37 δέν φαίνεται άνάλογος πρός ταΰτα.
’Λλλά καί αί έκ τουρκικής π η γής ειδήσεις φαίνεται, δτι δέν είναι
κατά πάντα άκριβεΐς* κατά ταυτας έφονευθησαν κατά πάσας τά ς έπί
τής νήσου συμπλοκάς 4 0 0 ’Ρ ώ σσοι -καί 100 Έ λληνες, τηλεβόλα τινά
έγένοντο λεία τών Τούρκων καί είς μυοπάρων, το «Σβετεσλάβ» παρα­
νάλωμα τοϋ πυρός. Τό βέβαιον, δπερ ούδεμίαν έπιδέχεται άμφιβολίαν,
είναι, δτι ό Χασάν ήτο νικητής καί ή νίκη αΰτη ήτο λίαν φυσικόν νά
έπέλθη, ά φ ’ ής στιγμής έπέτρεψεν αύτφ ο Ό ρ λ ώ φ νά πατήση τόν
πόδα μετά τοΰ ύ π ’ αύτόν στρατού έπί τής Λ ήμνου.1
Κατά τήν άφήγησιν τών γεγονότων τούτων έλησμονήσαμεν τόν
έλληνικόν τής νήσου πληθυσμόν, έπί τής κεφαλής τοϋ όποιου έμελλε
νά έπιπέση ό κεραυνός, δστις έμελλε διά τοΰ αίματος αΰτοϋ νά κορέση
τήν χατά τών 'Ρώ σσω ν μήνιν τών Τούρκων. 01 κάτοικοι τής Λήμνου
υπήρξαν άείποτε οί πιστότατοι και είρηνικώτατοι τώ ν υπηκόων τοΰ
Σουλτάνου. Π ερί τά έργα αύτών άσχολούμενοι ούδέποτε _σχεδόν ένεω-
τέρισαν. Π ώ ς έπρεπε νΰν μετά την κατάληψιν τής νήΐτου ύπό τών
'Ρώσσω ν καί τόν έν τψ φροι-ρίφ άποκλεισμόν τών Τούρκων νά φυθμί-
σωσι τήν πρός τούς 'Ρώσσους διαγω γήν αύτών ; Ή θρησκεία συνέδεε
βεβαίως αυτούς πρός τούς 'Ρώσσους, μεταξύ τών ύπσίων άλλως ύπήρχον
καί άλλοι έκ τής κυρίως Ε λλάδος δρμώμενοι όμόεθνεΐς στρατιώται.
1) Έ ν γ ίντι περί τών γεγονότων τούτοιν άνάγγωΟι ΟβεοΗΐοΙιΙβ <1β9 £β£βη-
ινίΐΓΐίρβη Κ πρ^63 10 σιλ. 8 καί έξ. καί 13 σελ. 125 καί έξ. ΡΙπΙιγ Οττβοβ κτλ.
σιλ. 320, Νοο&ηοΙιΙ νοιη ηιεείββΗβη δβρ^π'β^β τνϊβάβΓ άϊο Τ ίΙτΙκη ίη άβη
άεΙίΓβη 1709—1773 έν I Ιφ τομ. σ ε λ . 243 τοϋ Ρ. Ο β ι Η ο Κ β ιιηίί ί . Ε. ΒΙβιΙβτ ΒβΓίίηετ
Μ οπιΙβοΗηίι (1757— 1788), λΤβιηοίτΜ ίΐιι Ικιτοη ιΐβ ΤοΚ 3 σβλ. 66 καί Ιλ ΙΙγ ο
άβ Μ. άβ ΡβγβοππβΙ έν τή εΙρημένη έκδόσει τώ ν Απομνημονευμάτων τοΟ Τ οΙί,
ΚιΙΗΙΙγβ, ΗίβΙοι'τβ <1β Γηηαιτίιίο άο Ια Ροΐορηβ κ. ά.
Α νω φ ελή μέτρα τον Ό ρ λ ώ φ ύπέρ τώ ν Λ ή μ ν ο ν 201
Έ πρεπεν άρα νά κηρυχθώσιν ύπέρ τών 'Ρώσσων καί συνταχθώσιν
αύτοϊς; 'Α λλ' οί προκριτώτεροι έξ αύτών, τά τέκνα τώ ν έπισημο-
τέρων οίκογενειών ή σαν είς τήν βιάθεσιν τώ ν Τούρκων Ι ν τφ φρου-
ρίψ. Έ π ειτα πλήν τούτου τίς Ιβεβαίον αύτούς περί τη ς εύτυχοΰς
έκβάσεως τοϋ διεξαγόμενου ύπό τών 'Ρώσσων άγώνος; Έ ν τούτοις
ύπό της άνάγκης μάλλον πιεζόμενοι είναι πιθανόν, άτι ίφσνησαν
χρήσιμοι τοϊς 'Ρώσοοις καθ’ δσον ήδύναντσ' ή Ος τους Τούρκους άνή-
κουσα περιουσία είς σιτηρά καί κτήνη δέν είναι άχίδανον, δ η ίβλάβη
ύπό τε τών 'Ρώσσων χαί τών άλλων σνστρατευομένων αύτοϊς άχιάττων.
Επέστη ήδη ή ώρα, δπως ζητήσωσι οί Τούρκοι λόγον της καδόλου
πρός τούς 'Ρώσσους διαγωγής τών Λημνίων.
Τή έπιούση της Ιν Μούδρφ συναφθείσης μάχης έκάλεσεν ό Όρλώφ
τούς προύχοντας της νήσον καί έδήλωσεν αύτοϊς τήν περί Αναχωρή-
σεως άπόφασιν αύτοΰ* κατήφεια καί λύπη κατέλαβε τούτους 2x1 τφ
άχαύσματι* έν άπογνώσει δ’ έδήλωσαν αύτφ, δτι, έπειδή μετά τήν Ανα-
χώρησιν αύτοΰ έμέλλον νά κινδυνεύσωσι τόν έσχατον τών κινδύνων,
ώφειλον νά έγκαταλίπωσι τά πάντα καί συναποκομίζοντες δ,τι πολύτι­
μον ήδύναντο μεθ’ έαιαών νά άπέλθωσι μακράν τής πατρίδος. Ό
Όρλώφ τότε ήρώτησεν, δν οί Τοϊρκοι θά έδείχνυντο ήπιώτεροη έν ή
περιπτώσει ήλευθέρου τούς παρ’ Ιαυτφ έξ όμηρους κατά παράχλησιν
δήθεν τών χριστιανών της νήσου κατοίκων, οί δέ άχήντησαν, δ η
οΰτως ήδύναντο νά έλπίζωσιν έπιείκειάν τινα, διότι οί δμηραι Ανήχον
είς τάς έπισημοτερας τής νήσου οικογένειας καί Απολυόμενοι ήδύναντο
νάσχήσωσιν μεγάλην ΰπέρ αύτών Ιπιρροήν χαρά τοϊς όμοφύλοις αύτών.
Ό Ό ρλώφ τότε προσέταξε νά προσαγάγωστν ένώπιον αύτοΰ τούς
όμηρους καί είπεν αύτοϊς τάδε:
« Μετά πάντα τά γενόμενα, μετά τήν συνθήκην, ήν υμείς ύχε-
> γράψατε καί μετά τήν Απιστίαν τοΰ Μχοσταντζήμπαση1 νομίζω, δτι
» έχω τό δικαίωμα νά Αφαιρέσω ύμάς τήν έλευθερίαν και νά κότα­
ν στήσω δούλους Ιμούς. 'Αλλ’ έν φ άφ’ Ινός μέν είμαι διατεθειμένος
» νά ένεργώ πάνΤοτε συμφώνως πρός τά αίσθήματα της σεπτής μοι
» Κυρίας, ήτις καί τοϊς Ιχθροϊς Αύτής έπιδαψιλεύει χάριτας καί τούς
1) Ο ΰτος ύπ ή ρ ξίν έ χ τω ν ύπογραφάντω ν τ η ν συνθήχην χ α ί (Ιχ α χα τά τη ν
έν Μ ούβρφ συμπλοκήν μεταξύ τω ν προμά χω ν άγω νισθτίς έφαντνθη* τούτου τή ν
κιφαλήν Βιέταξτν & Ό ρ λ ώ φ ν ά έπ ιδιίξω σι τ ο ϊς όμήροις είς σημινσν τ ή ς απιστίας
τών Τούρκων.
 202 Ανωφελή μέτρα τοΰ Ό ρ λώ φ ύπέρ τών Λημνίων
* βοήθειαν αΐτοϋντας λαμβάνει ύπό τήν προστασίαν Αύτής, άφ’ έτεροι»
* βλέπετε ένχαύθα τούς προκρίτους τής νήσου έλθόντας πρός με και
» Ικετεύοντας, δπω ς χαρίσωμαι ΰμΐν τήν έλεϊ.·θερίαν. Ταύτην δέ καί
* έγώ έπιθυμώ νά παράσχω ΰμΐν, εάν μόνον ύποσχεθήτε μοι και έάν
» είσθε είς θέσιν νά τηρήσητε τήν ύπόσχεσιν ταύτην ύμών, τήν όποιαν
* όρκιζόμενοι είς δ,τι Ιερόν έν τή ύμετέρφ θρησκείρ καί τφ Κορανίφ
* έχετε, θάναλαβητε, έάν, λέγω, ύποσχεθήτε, δ ιι ούδέν κακόν θά προ-
» ξενήπητε ού μόνον είς τούς έπί τής νήσου ταύτης "Ελληνας άλλά
* χα ι είς πάντα τοιοϋτον, δν χ α ιά συγκυρίαν ήθέλετέ που συναντήσει
» ούδέν παρά τό δίχαιον χαι νόμιμον πράττοντα, δτι τούναντίον θ ά
» λάβητε τούτους ΰπό τήν προστασίαν ύμών χαί θ ά έπίσχηιε τήν
* χεΐρα πάντων τών λοιπών Τούρκων προκρίτων καί κατοίκων τής
* νήσου καί θάναγκάσητε κ α θ’ δμοιον καί ύμεΐς νά συμπεριενεχθώσι
» τρόπον. Εξετάσατε λοιπόν τό πράγμα καί σκέψασθε, άν δύνασθε
» πάντα ταϋτα, άπερ θ ά ύποσχεθήτε, νά έκτελέσητε. "Επειτα καί τοΰτο
* όφείλω ύμ ϊν νά προείπω, δτι, έαν ύμεΐς ή οί όμοεθνεΐς ύμών δέν
* τηρήσητε τόν λόγον ύμών, μέγαν άριθμόν τών άδελφών ύμών,
* οίτινες ύπό τήν έξουσίαν |ΐου ώς αιχμάλωτοι εύρίσκονται, θ ά κατα.
* στήσητε δυστυχείς, οίτινες θ ά όφείλωσιν νά δώσωσιν έμοί λόγον
» διά παν δ,τι ύμεΐς ή οΐ λοιποί της νήσου Τοϋρκοι πρόκριτοι καί
» κάτοικοι παρά τήν ύπόσχεσιν ύμών ήθελον πράξει».
01 δμηροι έπεσον τότε είς τούς πόδας τοϋ Ό ρ λώ φ καί ά φ ’ ού
ευχαρίστησαν αΰτώ έπί τή πρός αύτούς εΰμενεΐ διαθέσει ώρκίσθησαν
είς δ,τι Ιερώτατον είχον ού μόνον έν όνόματι έαυτών άλλά καί τών
λοιπών της νήσου Τούρκων, δτι πάντα έκεΐνα θ ά έπιτελέσωσιν, δσα
άπήτει παρ’ αύτών καί δτι άπό τοϋδε θ ά θεωρώ σι τούς "Ελληνας τούς
έκλιπαρήσαντας ύπέρ τής έλευθερίας αυτών ώς Ιδίους εαυτών άδελφούς.
Μ εθ ' δ έξήλθον ο ί τε "Ελληνες πρόκριτοι καί ο ί έξ Τοϋρκοι είς την
ςηράν.
Ό Ό ρ λ ώ φ άπέπλευσε τή έπιοόση έκ Λήμνου καταλιπών έν τφ
λιμένι τοΰ Μούδρου τόν ναύαρχον Σπυριτώ φ μετά τοΰ άντιναυάρχου
Έ λφινστώ νος, οίτινες καί αυτοί μειά τινας ήμερος άνεχώρησαν. Τίς
ήδύνατο νΰν νάντιστή εϊς την φανατικήν τώ ν Τούρκων δ ρ μ ή ν; τίς
ήδύνατο νά υπεράσπιση ιούς χριστιανούς Λημνίους τούς οποίους έθεώ-
ρησαν ώς μεμυημένους είς τό έπαναστατικόν ρ ίν η μ α ; 01 δμηροι καί
έπ ί τή υποθέσει, δτι έτήρησαν τά υπεσχημένα ούδέν ήδύναντο κατά
τής λύσσης τώ ν Τούρκων, οίτινες είδον τά κτήματα αύτών κατεστραμ­
Τ ί έπηκολούθησε μετά τόν άποπλουντοϋ Ό ρ λ ω φ ’ 203
μένα. καί έμαθον δτι τά κτήνη αύτών έχρησίμευσαν είς τροφήν τών
Μωσαϊκών στρατευμάτων. Κ αί έπήλθεν ούτω τό τραγικόν έκεΐνο δράμα»
κ αθ’ δ ή νήσος υπεβλήθη είς φρικαλέον φόρον αίματος άπαγχονι-
σθέντος έπί τής προ της μητροπόλεως ξυλίνης τότε γεφύρας τοΰ τότε
Μητροπολίτου αύτής Ιω α κ ε ίμ τοΰ Χίου,1 300 προκρίτων* σφαγέντων
καί άλλων άναγκασθέντων νά φύγωσι, ίν α σω θώσι άπό τής όργής
τών Τούρκων. Μεταξύ τώ ν μαρτύρων τούτων τής πίστεως καί πατρίδος
υπήρξε καί ό τότε διδάσκαλος τής νήσου ό ιερομόναχος Κοσμάς έκ
Λήμνου έπίσης καταγόμενος, δστις έμαθήτευσε μέν έν Π ά τμ φ παρά
Μακαρίψ τφ Παρία) έδίδαξε δέ κατ’ άρχάς έπί πενταετίαν έν Ά θ ή -
ναις έν τή ύπό τοΰ Ιερομονάχου Γρηγορίου Σω τήρη Ιδρυθείση σχολή
έπειτα δέ έν Λήμνψ.* Ώ ς εί προαισθανόμενος δέ τον ύπέρ έλευθερίας
θάνατον αύτοΰ έλεγε πολλάκις ζών « Θεέ μου, άξίωσαί με νά λάβω
μαρτυρικόν θάνατον».4
Τοιοϋτον τέλος έσχεν ή κατά τής Λήμνου έπιχείρησις τών 'Ρ ώ σ -
σων. Ό Χ ασάν Χ α τ ζ ή Τ σ εζά ερ λ η , τοΰιο ήτο τό πλήρες δνομα τοΰ
διώξαντος έκ Λήμνου τόν. Ό ρλώ φ, έλαβεν έπί τή έπιτυχίφ ταύτη παρά
τοΰ Σουλτάνου τόν τίτλον τοΰ Γαζή (= ν ικ η το ΰ ) καί άνηγορεύθη είς
τό άξίωματοΰ Καπετάν πασσά, ήτοι ναυάρχου τοΰ τουρκικοΰ στόλου.·
Ή έν Λήμνψ διαμονή αύτοΰ φαίνεται, δτι δέν υπήρξε μακρά, είς
τοΰτον έν τούτοις άποδίδεται ή οϊκοδομία τον τε λουτροΰ καί τοΰ
ξενώνος έν ταΐς θέρμαις τής νήσου* καί άλλων άξιων λόγου έργων.
Τ ά άποτελέσματα τοΰ πολέμου τούτου μεταξύ 'Ρω σσίας καί Τουρ­
κίας διαρκέσαντος μέχρι τοΰ 1774 υπήρξαν διά τήν Λ ήμνον ώς καί
1) Διά τών ίξής όλίγων άφηγεΐται τά γενόμτνα τότε έν Λήμνφ ό έν
Λέσβφ τότβ ήουχάζων έξόριστος πρφην Π ατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Μελέ­
τιος ό Β '. « 01 έχεΐσε (έν Λήμνφ) χριστιανοί όσα δεινά χα ί πέρα δεινών ύπέσχη-
» σαν μετά ταϋτα ύπό τώ ν Α γαρηνών έώμεν λέγειν πολλοί γάρ έξ αύτών άνη-
* λεώς άνηρέθησχν χα ί χατεσφάγησαν, έτεροι δέ είς τό παντελές άπεγυμνώθη-
» σαν, τινές δέ καί ψυγάδες έγένοντο φονκνθεντος χα ί τοϋ άρχιιρέω ς αύτών
» χύρ Ίω αχεΐμ τοϋ Χίου χ α ί της έχχληαίας τή ς Ά γ . Τρίοδος έχσνομαζομένης
» κρημνισθείσης » (Πανδώρ. τόμ. 11 σελ. 574 χα ί έξ.).
2) 51βίΜοροΙΙ Υ ογχ^ο άο β ία ιο χτλ. 1 σελ. 214.
3) Δ. Κ α μ π ο ΰ ρ ο γ λ ο υ Μνημεία τής Ιστορίας τών Α θηναίω ν 1 οελ.
31 σημ. χαί Θ. Φιλαδελφέως Ισ το ρ ία τών Α θη νώ ν σελ. 224—220.
4) Κ. Δαπόντε Ίσ τορ . Κατάλ. έν Σ ά β α Μεσαίων. Β φ λ . 3 σελ. 123 χα ί 235*
5) Ύψηλάντου Τ ά μετά τήν άλωσιν σελ. 468.
0) ννηΐροΐβ ΤτκνβΙθ ία ΥΑτΐοι» εουη ΐπ Μ ο ί &β Ε μ Ι σελ. 55.
 204 Ο ΐχ τ ρ ά κ α τ ά σ τ α σ ις τ ή ς ν ή σ ο υ
διά τόν έλληνισμόν σύμπαντα όλέθρια. Π λήν τοϋ αίματος, δι’ οϋ οί
δυστυχείς Λ ήμνιοι έκόρεσαν τί|ν λύσσαν τώ ν δεσποτών, πλήν τώ ν
τακτικών φόρων ύπεβλήθησαν νϋν καί διαρκοϋντος τοΰ πολέμου καί
μετά τήν λήξιν αύτοΰ είς άλλους βαρυτέρους ένεκα τών αναγκών τή ς
κυβερνήσεως έκτάκτως έπιβαλλομένους· ένεκα δέ τούτου ή πρότερον ήδη
ΰπα'ρχουβα άθλιότης ταχέως μετετράπη είς άφόρητον κακοδαιμονίαν.
Ό δίβΐΙιοΓρ άγγλος περιηγητής δστις περί τά τέλη τοΰ αίώνος (18°«)
έπεσκέφθη μετά τοΰ Η α\νΙ«α3 τήν νήσον, περιγραφώ ν τό χωρίον
Β ά ρ ο ς λέγει, δτι σννίστατο έκ 15 μόνον πενιχρών οίκίσκων καί παρου­
σίαζε είς τούς όφθαλμούς τοΰ έπισκέπτου έλεεινήν είκόνα ά&λίων λειψά­
νων παρηκμακότος χωρίου. 01 κάτοικοι αύτοΰ διετηροΰντο έκ τών
μαλλίων τών αίγών καί προβάτων, ατινα μόλις έπέτρεπον αύτοϊς νά
πληρώνωσι τόν κατά κεφαλήν φόρον.1 Ά λλά πλήν τούτων καί ή εισ-
πραξις αύτή τών τακτικών φόρων, ώς διενηργεϊτο, έπίεζε σφοδρά τούς
δυστυχείς κατοίκους.
Ή νήσος σύμπασα παρείχετο ώ ς κληρονομικόν τιμάριον είς τόν
Βοεβόδαν, ή το ι διοικητήν τής · νήσου, όφείλοντα νά καταβάλλη ώ ρι-
σμένον ποσόν πρός τόν Καπετάν πασσάν. Π ερί τ ά ·τέλη τοϋ 18°υαΙώ -
νος τό ποσόν τοΰτο, έάν πιστεύσωμεν περιηγητήν τινα,* άνήρχετο είς 9
περίπου πουγγία.* Ό σ άκις δμω ς ό Καπετάν πασσΰς μετέβαινεν είς
Λήμνον ύπεχρεοΰτο ό Βοεβόδας νά καταβάλλη σημαντικήν ποσότητα
έπί πλέον, τοΰτο δ ’ έγίνετο έπί τή προφάσει, δτι έπέτρεψε παρά τόν
νόμον νά έξαχδή τής νήσου σίτος ή έπί αλλη όμοίφ, οία δέν ήτο δύσ-
κολον νά εΰρεθή. Ε ννο είτα ι, δτι ταΰτα πάντα έξέσπων έπί τής κεφαλής
τοΰ ταλαίπωρου πληθυσμού τής νήσου. Κατά πληροφορίας τοΰ αύτοΰ
περιηγητοΰ ό Βοεβόδας ήδύνατο κάλλιστσ νά ύπομείνη πάσας τάς
άπαιτήσεις τοΰ προϊσταμένου αύτοΰ, διότι είσέπραττε 5 0 τούλάχιστον
πουγγία έπί πλέον τοΰ συμπεφωνημένου ποσοΰ. Βραδύτερου όλίγον
άναφέρεται, δτι τό ποσόν τοΰτο άνήλθε είς 34 πουγγία.4 Π λήν τής
1) ΐν»1ρο1θ ΜβπιοΪΓ3 Γβ1*11η£ Ιο Εατορβκη εηΛ Α βίεάο Τ ιιΑ β γ σβλ. 281.
2) Ροοοοίιβ ΒβκίΐΓβίΒιιηβ άβε Μοτ^βηίαηόβ» 3 σελ. 35 τής 2ας έχ8.
3) Τό πουγγίον είχε 500 γρόσια, άλλ’ « α σ ιο ν γρόσιον κατά τάς πληρο­
φορίας τοΰ Γάλλου περιηγητοΰ ΟΙΐνΐβΓ, δστις τφ 1792 έπεσκέφθη τήν Τουρκίαν
ύπελογίζετο πρός βύο φράγκα, «1 καί ή πραγ|ΐατική αυτοϋ Αξία δέν ήτο μείζων
τοϋ ένός καί ήμίοεω;·
4) '\ν*,ρο1ο Τ ιχνεΙ* κτλ. σελ. 58.
ό ί χ τ ρ ά κ α τ ά σ τ α σ ις τ η ς ντύσου 206
δέκατης χαί τοΰ κεφαλικοΰ φόρου υπήρχε καί 6 Μ τον οίνον τοίοΰτος
δστις χατά τούς χρόνους τούτους άνήρχττο εΐς'1 0 0 0 γρόσια.1 Π ^ Ι
τών καταπιέσεων τούτων ποιούμενος λόγον 0 3 ο π π ίπ ΐ χπτά τούς
χρόνους τούτους περιηγηθείς τήν Ε λλά δα χαΐ Τουρκίαν λέγε», δη
ούδέν έλείπετο είς τήν νήσον, Γν’ άχμάση, ή νάπαλλαγή τυράννων
αύτής.*
Ή πρωτεύουσα της νήσον ϊχ ο ν σ α χατά τους χρόνους τούτους
χατά τινας μέν 1000 κατοίκους κατ’ άλλους δέ 1000 οΐχογετείας, δπερ
βεβαίως υπερβολικόν, ήτο πρός τούτοις καί ή έδρα τον Μητροπολίτου
τής νήσου, ου αί πρόσοδοι χατά τόν ΡοοοσΙεβ άνήρχοντο Η ς4 πουγγία.*
01 έν τή πρωτευούση Τούρκοι, έν οΤς συμπεριλαμβάνονται χαί οί Ιν
τφ φρουρίφ γενίτσαροι φαίνεται, δτι δέν δπερέβατνον τούς 500, 6 δέ
όλικός τής νήσου πληθυσμός τής όποιας ό Αριθμός χών χωρίων είχεν
ήδη έλαττωθή είς 40 ποικίλλει άπό 8 μέχρι 10 χιλιάδων.4
*Ενεκα τώ ν π ολνέιδώ ν πιέσεων, δ ς ύφίσταντο ο! κάτοικοι πολλοί
έξ αύτών ήρχισαν νΰν νά έπιδίδωνται είς τήν ναυτιλίαν* διότι τό έπάγ-
γελμα τοΰτο εύκολώτερον έξέφευγεν τήν άπληστίαν των Τούρκων.
1) Ό Η α η Ι δστις τ φ 1801 μετέβη είς Λήμνον π α ρέχει ή μ ϊν π ρ ό ς £λλο«ς
καί τινα ς πληροφορίας, δσον Αφορφ τή ν οΐχονομιχήν τή ς νή σον χατάστασιν,
δς παραθέτομεν ένταΘΘα. Έ ν κοιλσν σίτου, λεγει, έτιματο 4 γροοίββν, 1 Μ
αλεύρου έχ σίτον 17 παρόδω ν, έ χ κ ριβ η ς 8, 1 οκά κρέατος προββίου 8 π αρόδων,
1 άρνίον Αλόχληρον 100 παράδ. 6 τυρός 7 π α ρ . 6 οίνος 6 χ α ί χαλυτέρας π ο ιό ­
τητας 8. Π αράβ. Υ Ή ρ οΙβ Ττόνβΐβ σελ. 54 χ α ΐ έξ. χ ιό Μ β ω οχη α ε λ .2 8 1 .
?) Υ ογαρβ βη (?Γβοβ «4 βη Τ πτηα ϊβ 2 σελ. 352.
3) Ό αυτός Η η η ( πα ρα δίδει ή μ ϊν , δ τ ι κ α ί σχολή τ ις έλειτοΰργε ι τότε έν
Λήμνφ, έν ή έδίδασχεν Αντί έτησίου μισθσΰ έ χ 500 γροβίω ν Α πόφοιτός τ ις τή ς
έν ’ίωαννίνοις Σχολής. Π ερ ί αύτοΰ λέγει ό "Α γγλος π ερ ιη γη τή ς, δ τ ι ήτο μέν
καλώς μ*μορφωμένος κ α ί είχεν Ακριβείς γνώ σεις έν τή Ιστορίφ κ α ί γ ε α γ ρ α φ ίρ
άλλ’ 5τ* ήρώτηοεν αύτόν, δ ν ή το δυνα τόν νάνεύρωστν έπ ί τ ή ς νή σον λεύγα ν»
αρχαίων μνημείων έφάνη γελώ ν π ροοθέσ α ς άμ α, δ τ ι ήτο έντελώ ς Ανωφελής χ α ί
άννυ ένδιαφέρσντος τοιαντη έρευνα.
4) Υ κη Κ ίπΛ βΓ^βη ΒββεΙίΓβίόαπχ νοτη ΛτοΚΙρβΙπ&αβ σελ. 71 χ α ΐ έξ
Ρ οοοοί» 3 σελ. ί ί , δ ΐό Λ ο π ρ π α ρ ά \Ρπ1ρο1β Μ β ιη ο ίη Μ . ό ν η τ . Η α η Ι π α ρά
ΥΓιιΙροΙβ Τ η ν β ίκ ένΟ. άνωτ. Μ όνος ό ΟόοίββυΙ—βοαβΟ ετ (2 σελ. 137) Α ναβιβάζει
τους κατοίκους είς 30,000!
Γ>) Ε ίς τοιαύτην ιίχμ ή ν είχο ν π ρ ο α γά γει τό ν χλάδον τοΟτον ο ί Λ ήμνιοι,
ώστε χαίπερ μή ύπαρχούσης έ π ί τή ς νήσου ξυλείας είχο ν λ α μ π ρ ά ναυπηγεία έν
τή προπευούση, δπου κατεσκευάζοντο ένίοτε κ α ί π ολεμ ικ ά τή ς χυβερνήο— ς
 206 Οίχτρά κατάστασις τής νήσου

Αλλά τήν άχμήν είς ήν προήχθη ύπό τών Λ ημνίων ό κλάδος ούτος,
δστις καί εύμαρείας Ικανής έγένετο πρόξενος καί κοινωνικής καθόλου
άναπτυξεως ου τής τυχοΰσης, θά Ιστορήσει μεν, άν ό Θεός έθέλη, μετά
τής καθόλου δρασεως τής νήσου κατά τόν παρελθόντα αΙώνα έν τψ
Β '. τεύχει τοϋ έργου ήμών.

πλοία. Ο ϊϊα η ΐ καί ό 5ί5ϋιοχ~μ είδον τοιοΰτον 50 τηλεβόλων νανπηγοόμτνον

ότε έπζσχζφφησαν τήν νήσον. *Ως δέ διεβεβαίωσεν αντοΐς ό διοικητής τής νήσου
ή νανπήγησις συνετελείτο έντός εξαμήνου.

Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α
 Α\

Ή έπιγραφή τών Καμινίων

χαί οΐ. έν. Λήμνφ Πελασγοί

Ύ πό τήν έπωνυμίαν έπ ιγρ α φ ή τώ ν Κ αμινίω ν νοοϋμεν τήν

έπιγραφήν, ήτις ΰπό τινων μέν πρσβλληνιχή ΰπ’ άλλων δέ τορρη-
νιχή ή τυρρηνιχαί, διότι δύο κυρίως είναι, έπ ιγρ α φ α ί τ ή ς Λήμνου
δνομάζονται. Καμίνια καλείται κώμη τις κατά τδ άνατολιχόν της
νήσου τμήμα κειμένη, ή άπό τής παραλίας της δποίας άχόστασις άνα- .
βιβάζεται μέν ΰπό τών τό πρώτον Ικδόντων τήν έπιγραφην Γάλλων
άρχαιολόγων είς μίαν καί ήμίσειαν ώραν, άληθώς δμως δέν υπερ­
βαίνει τήν ήμίσειαν. Παρά την κώμην λοιπόν ταύτην άνεσκάφη ή
ηλάξ, έφ* ής αί έπιγραφαί, *κατά τύχην δλως άνενρεθεΐσα, καθ* δν
χρόνον ό Ιδιοκτήτης τοϋ άγροϋ μετέφερε τόν έν τφ μέσφ αΰτοΰ ευρι­
σκόμενον σωρόν λίθων, ϊνα καθάρη αυτόν. Μεταξύ τών λίθων τούτον
συναντφ τις καί μικρά τεμάχια μαρμάρων, έφ* ών είχονίζονται σταυροί
καί άλλα δμοια σύμβολα, απερ δειχνόουσιν, δτι έν παλαιοτέροις χρόνοις
***»>·! 4··** *·>■·<

•ήτο Ιδρυμένος Ιν τή θέσει τούτη ναός Ιπ* όνόματι τοϋ *Αγ. ’Αλεξάν-
δρου, ώς καί νυν Ετι όνομάξουσιν οί κάτοικοι τό μέρος τοΰτο. Κεϊται
δέ δ άγρός οΰτος είς τήν νοτίαν υπώρειαν λόφου, ου ή μέν κορυφή
καλείται κοινώς έσώχαστρον, Ιν δέ τή πρός νότον τετραμμένη χλαύι
βλέπει τις τήδε κάκεΐσε διάφορα έπί βράχων λαξεύματα, ποΰ μέν
τάφους, ποϋ δέ άλλα, ών τόν σκοπόν δέν είναι ενκολον νά μαντεύση.1
Ή πλάξ (0,05X 0,40X 0,14), Ί φ ' ή ς πλήν της διά γραμμών άκο-
νιζομένης προτομής πολεμιστοϋ φέροντος λόγχην είναι κεχαραγμέναι αί

1) Ο. Ρ π κ ΐη ε ΐι Ι* ιη η ο κ ίν το ϊς Α Λ . Μ Κ ΐΗ εϋοης. (1906) ο ά Ϊ5 ? .
λ. ΙΟΣΧΙΑΟΤ Η ΑΜΙΙΟΖ 14
 210 Ά λφ άβητον χαί ήλιχία τής έπιγραφής
δύο έπιγρα φ α ί μία μέν ίπ ί τής πλαγίας αύτής έπιφανείας, έτέρα δέ
άνω χα ι πλαγίω ς τής κεφαλής τοϋ πολεμιστοΰ είναι πώρινος λίθος
όμοιος που πρός εκείνους, οϊτινες έξάγονται παρά τόν Κόιζινον.
Και α ί δυο έπιγραφαί είναι β ο υσ τρ ο φ η δ ό ν χεχαραγμέναι, έχουσι
δέ χα ί Ιχανάς λέξεις χοινάς, έξ ού δύναταί τις ϊσω ς νά συναγ.άγη, ότι
δέν είναι άσχετοι ώς πρός τύ περιεχόμενον αύτών. Πολλοί μέχρι ιοϋδε
έπεχείρησαν τήν ερμηνείαν τοϋ περιέργου τούτου καί σπουδαιότατου
μνημείου, διά τής έξοχου δ ’ όμως έργααίας τοϋ έπιφανοϋς έτρουσκο-
λόγου Ρ ουΙϊ, δστις έν δυσί Ιδιαιτέροις τευχεσεν έπραγματεύθη περί
αύτοϋ, έτέθη τό ζήτημα είς τήν έμπρέπουσαν αύτω θέσιν.1
Ή γλώσσα είς ήν είναι συντεταγμένοι αί έπιγραφαί. δέν είναι,
ώς θ ά ίδω μεν έν τοϊς έπομένοις, ίλληνιχή, τό άλφάβητον δ’ όμως,
ούτινος έγένετο χρήσις, έμορφώθη κατά έλληνιχον πρότυπον. “Η δη δ
έπιφανής έπιγραφολόγος ΚΐιτΗΙΐοΓΓ άνεγνώρισεν, δτι είναι τό αυτό
πρός τό παλαιοφρυγιχόν, είς τήν μόρφωσιν τοΰ όποιου συνετέλεσεν
έπίσης έλληνιχόν άρχέτυπον, αμφέβαλλε δ’ δμως, δν ώς τοιούτον έχρη-
'σίμευσε τό άλφάβητον τών έν Μ. Ά σ ίφ Ίώ νω ν, έν ή χατασχάσει εύρί-
σχετο προ τής άρχής τοϋ αίώνος π. X., ή τό τών Αίολέων άποίχων
Τής Λέσβου χα ί Τενέδου χ α ί τής άπέναντι μικρασιατικής παραλίας.
Χ ω ρίς νάποφασίση όριστιχώς περί τοϋ ζητήματος έφάνη χλίνων υπέρ
τής δευτέρας γνώμης, ήν οΰ μόνον ήσπάσθη μετά ταϋτα χαί ό ΡαϋΙΪ
καταλιπών την πρότερον έξενεχθεΐσαν ΰ π ’ αύτοϋ, χαθ’ ήν τό άλφά­
βητον τής έπιγραφής άνήχει είς τό Ιωνικόν σύμπλεγμα, άλλά πρός
τουτοις χ α ί ήρε διά νέων αποδεικτικών λόγων τήν άμφιβολίαν τοϋ
Κ ιιτΗ Ιιοίΐ, ώστε ώς βέβαιον δύναται νά θεωρηθή νϋν, δτι ώς πρότυπον
χρησιμεϋσαν πρός μόρφωσιν τοϋ άλφαβήτου τής έπιγραφής ήμών
υπήρξε τό τώ ν Αίολέων άποίχων.1
"Οσον άφορά τήν ήλιχίαν τής έπιγραφής φαίνεται, ότι ή γνώμη
τοΰ Ρ ο υΐί, κ α θ ’- ήν τό μνημεϊον τοϋτο δέον νά ταχθή μεταξύ τοΰ
650 καί 620 π . X., είναι έγγύτατα τή άληθείρ· ταύτην άλλως δέχεται
καί ό Ι Ο ΗΚ ΙΓ λέγων, δτι δνευ άμφιβολίας άνάγεται εις τους χρόνους
γο ο
τούς προ τής έγκαθιδρύσεως έν Λήμνω έλληνικοΰ φύλου.
1) Ρ ε η ΐϊ ΔΙϋυΙϊβοΗβ I I Βκηά, 1 ιιηά 2 ΛΜ«1αη£· Έ ν σιλ.
13 καί έξ. τοϋ 2ου μέρους τοΰ συγγράμματος τούτου ευρίσκει ό βουλόμένος τήν
σχετικήν βιβλιογραφίαν.
2) ΚίπΛΗοίΓ 8τυάϊεη χατ ΟεχοΗ. ά » Οηβ<&. ΑΙρΗαΒ* σελ. 57 χα ΐ Ρ εα ϋ
ένθ. άνωτ. I I 2 σελ. 21 χαί εξ.
Μ άταιοι άπόπειραι έρμηνείας 211
Ε ν τα ύ θ α παρέχομεν διά τών π α ρ ’ ήμΐν συνήθων γραμμάτων τοϋ
άλφαβήτου τύ κείμενον άμφοτέρων τών έπιγραφών πρώτον μέν τής
άνω .καί πλαγίως τής είκονιζομένης τοΰ μαχητοΰ μορφής, είτα δέ τής
έπί τής πλαγίας στενής πλευράς τής πλακάς:
Ηολαιεζ: ναφοθ ζιαζι
εΡισθο: ζερονα ιθ
ζιΡαι
σιαλχΡειζ: αΡιζ
5 μαραζμ: αΡ[ιζ].^
Ραμαλασιαλ: ζεροναι μοριναιλ
ακερ: ταΡαρζιο
Ηολαιεζι: φοκιασιαλε : ζεροναιθ: εΡισθο: τοΡερυμα
ρομ: Ηαραλιο: ζιΡαι: επτεζιο: αραι: τιζ: φοκε[α]σ
ζιΡαι : αΡιζ; σιαλχΡιζ: μαραζμ: αΡιζ: αομαι
Έ ν τή κατατάξει τώ ν στίχων τής πρώτης, άκανονίστως περί την
Υεγλυμμένην προτομήν χεχαραγμένων, ήκολουθήσαμεν τ φ Ρ&υΐϊ, εΐ
καί παρά τοϊς διαφύροις έρμηνευταϊς διάφορος παρήχθη ταξιθέτησις
τών στίχων αύτής* άλλως τε δέ τό ζήτημα τοϋτο ήκιστα ένδιαφέρει
ήμ ΐν ένταΰθα μή προτιθεμένοις νά πραγματευθώμεν περί τής έρμη-
νέίαε τών έπιγραφών άλλά μόνον περί τής σημασίας..ήν τά έκ τούτων
"κτηθέντα άποτελέσματα έχουσιν έπί τής έθνογραφίας τής Λήμνου. ΙΙερί
.τής έρμηνείας αΰιής τοΰτο μόνον δυνςίμεθα νά ’ εΐπωμεν, δτι ούδέν
ά π ο λ ύ τω ς Θ ετικόν μέχρι τοΰδε έπετεύχθη* είκοσι περίπου έτη διέρ-
ρευσαν, άφ’ οΰ τό πρώτον τό μνημεϊον τοΰτο έγένετο γνωστόν εϊς
τόν έπιφτημονικόν κόσμον, πολλαί δέ κατά τό χρονικόν τοϋτο διά­
στημα ί·πό πολλών έγένοντο άπόπειραι πρός έρμηνείαν, άλλά πάντα
είς μάτην* τό περιεχόμενον τώ ν έπιγραφών έξακολουθεΐ νά .μένη μυστή­
ριον έσφραγισμένον σφραγΐσιν έπτά.’
Ε ίνα ι άληθές/ δτι οΰκ όλίγαι μέχρι τοΰδε έδημοσιεύθησαν £ρμη-
νεϊαι πρώτον μέν ΰπό τοΰ έν Χριστιανίφ έτρουσκολόγου Βιΐ££ε,
άμέσως δέ μετά ταϋτα ΰπό τοϋ Βεεοΐιβ, ΜοΓαΐΤΪ, 1>αΐ163, Κ Ιείη-
εςΐιτηΐάΐ, τοϋ ή|ΐετέρου Άποστολίδον χα ί άλλων, άλλ* δ η οΰδεμία
 212 Μάταιαι άπόπειραι έρμηνείας
Ιπέη^χε τοϋ δρθοΰ δεικνύει πλήν άλλων καί τοΰτο, δτι ούδέ δύο του­
λάχιστον έξ αύτών συνεφώνησαν ουδέ κατά μίαν σχεδόν λέξιν πρός
άλλήλους. Τοΰτο δηλοΐ περιτράνως, δτι ή βάσις, έφ’ ής έατήριξαν τό
έργον αύτών, ύπήρξεν έσφαλμένη. Ό Ραυίί έν μέν τφ πρώτφ τεύχει,
δπερ άμέσως μετά τήν ύπό τών Γάλλων Οουχίη καί ΌυπΊ)3θΗ δημο-
σίευσιν τών έπιγραφών έξέδωκεν, ούδ* άπέπειράθη κδν νά έρμηνεύση
αύτάς* έν έτερφ δε τεύχει, δπερ δεκαετίαν δλην μετά ταΰτα έδημο-
σιεύθη έπεχείρησεν μέν, άλλ’ ή μέθοδος, ήν πρός τοΰτο μετεχειρίσθη
δεικνύει, δτι δέν έπέστη άκόμη ά καιρός της βεβαίας και όριστικής
έρμηνείας* καί αύτός δέ δ ίδιος άμφίβάλλει περί τής δρθότητος της
Ιργασίας αύτοΰ, δσον άφορφ τό σημείον τοΰτο.1 Τούτου ένεκα δέν
παρεθέσαμεν είς τό άνωθι καταχωρισθέν κείμενον ούδεμίαν τών μέχρι
τοΰδε γενομένων έρμηνειών βέβαιοι σχεδόν δντίς, δτι πάσαι πολύ
άπέχουσι τής άληθείας. Ιδού τΐ περί τούτου λέγει καί αύτός δ ΡβυΙί'
« δ,τι έν τέλει τοΰ πρώτου τεύχους είπόν, Ισχύει και νΰν. Καί σήμερον
είναι άνάγκη νέων άνασκαφών, Ιδίρ έν Λήμνφ, Τμβρφ καί Σαμο­
θράκη, ίσως δέ καί έν άλλαις παλαιοπελασγικαΐς πόλεσιν, καί σήμερον
άκδμη ύπάρχει μακρά δδδς, ήν δέον νά διανύσωμεν, μέχρις ού κατορ­
θώσω μεν νάναγνώσωμεν τάς έτρουσκικάς έπιγραφάς, καί σήμερον
άκδμη τότε μόνον δέον νά έλπζωμεν, δτι θά έπιτενχθη τοΰτο, δταν
μακροτέρα τις δίγλωσσος, εϊτε έτρουσκο-λάτινική είτε έλληνο-πελασγιχή
είναι αύτη, εύρεθή. Πάντα ταΰτα μόνον παρά τοϋ μέλλοντος άπεχδε-
χόμεθα».1
’Αλλ' εΐ και δέν κατωρθώθη ή έρμηνεία της έπιγραφής, είναι
σχεδόν βέβαιον, δτι ή γλώσσα, έν ή είναι συντεταγμένη, είναι λίαν
συγγενής πρός την έτρουσκικήν. Πάντες οΐ περί τό ζήτημα τοΰτο άσχο-
ληθέντες Β υςβε, ΡβιιΙί, ϋβεείίε, ΜογηΠι, Ι λ ι Ι « έν δμοφωνίρ άπεδέ-
χθησαν τήν γνώμην τούτην. Ό τ ι δέν κατέληξαν είς τό αύτό συμπέ­
ρασμα, δσον άφορρ τήν Ιρμηνείαν, τοΰτο δέν μειοΐ τήν κτηθεΐσαν
βεβαιότητα περί τής συγγένειας τής γλώσσης τής έπιγραφής πρός τήν
έτρουσκικήν. Ή δ* αΙτία τούτου κεΐταί έν τούτφ, δτι έζήτησαν νά
έρμηνεύσωσι διά τής έτρουακικής, έκ τών πολυπληθών της δποίας έπι­
γραφών ούδεμία μέχρι τοΰδε ήρμηνεύθη βεβαίως, διό και ή σαν υπο­
χρεωμένοι νά έρμηνεύωσιν άγνωστα δι* άγνώστων. Είναι άληθές, δτι
τήν γνώμην τούτην ήθέλησάν τινες νά Αμφισβητήσωσιν* ούτως δ
4) II σελ. 243.
Ή γλώσσα τής έπιγραφής 218
Βι-όαΙ1 ύπέδειξεν, δτι είναι δυνατόν ή γλώσσα τής έπιγραφής νά είναι
θρρκική. Άλλά πλήν τοΰ δτι- ούτος έγραφε προ τών δημοσιευμάτων
τών άλλων έτρουσκολόγων, πλήν τοΰ δτι ήχθη ά ς τήν γνώμην τούτην
μόνον έκ τούτου, δτι κατά παραδεδομένας «ών παλαιών μαρτυρίας οί
Αρχαιότατοι τής Λήμνου κάτοικοι κατήγοντο Ικ Θρρχης δια τής μετά
ταΰτα έργασίας τοΰ Ρ α ιιΐί πάσα έν σχέσει πρός τό ζήτημα τοΰτο άμφί-
βολία τελείως, δυνάμεθα νά ειπωμεν, ήρθη, ά φ ' ού έδείχθη έχ τε τών
θρρκικών τοπωνυμιών καί τών προσωπικών δνομάτων, άχερ χαρεδό-
θησαν ήμΐν ύπό τών συγγραφέων, δ η ή γλώσσα αΰτη άνήχουσα άς τόν
Ινδογερμανικόν κλάδόν* ούδέν κοινόν έίχει πρός τήν τής ήμχτέρας έπι­
γραφής. Έ π ειτα δέ κα ί ό Γάλλος γλωσσολόγος εΣσηγούμένος, τήν
δοξασίαν τούτην Ισκέφθη συγχρόνως καί τήν Ιτρουσχιχήν, τήν όχοίαν
διά τοΰτο μόνον ήθελησε νάποκλείση, δτι ή άχόστασις ή χωρίζουσα
τόν τόπον-τής έπιγραφής άπό τής χώρας τών Έτρούσχων ήτο τοσοΰτον
μεγάλη.
Πλήν τοΰ Β γ& Ι καί ό ήμέτερος Άποστολίδης, δστις Ιν Ιδιααέρφ
τεύχει έδημοσίευσεν Ιρμηνείαν τών δύο έπιγραφών, ύπεσχήριξεν, δτι
τής μέν πρώτης ή γλώσσα είναι φρυγική, τής δ ' έπί τής πλαγίας πλευράς
καρική. Ά λλ’ δ Ρ α υίί διά μακρών παραβολών τάς φρυγικός έπιγρα­
φάς πρός την ήμετέραν χατέληξεν είς τό συμπέρασμα, δ η ή γλώσσα
τής τελευταίας δέν δύναται νά είναι φρυγική καί περατοϊ τήν περί
τούτου συζήτησιν μετά ποιας τίνος εΙρωνείας Αναφωνών τά έξης*
« ϋ ίε \νΪ55εη3θΗαΓι \νίπ ! 'π ιΗ ϊβ επ Οβ\νΪ3$εη3 ιΛ βτ <ΰβ» ΒβΙκα-
ρ η ιη £ νοα ΑροκοΚΑεβ ζ υ τ Τ&£ε3οπ]η(ΐη& αβετ^τΐιεπ Κβηηεα».
Άλλά και δ Ιστορικός λόγος, έφ ’ ού, Αναφερόμενος είς μονήρη μαρτυ­
ρίαν τοΰ Κορν. Νέπωτος, βασίζει δ Άποστολίδης τήν γνώμην, δτι ή
γλώσσα .τής έτερος έπιγραφής είναι, χορική δέν δύναται νά είναι Ασφα-
λής, έφ’ δσον τουλάχιστον πρόκειται περί τώ ν χρόνων, είς οΰς Ανά­
γεται ή έπιγραφή, διότι π ά ν α ς πλήν τοϋ Κέπωτος χαλοΰσι τούς διω-
χθέντας ύπό τοΰ Μιλτιάδου έκ Λήμνου ούχί Κάρας, Αλλά Τυρρηνούς
Πελασγούς.*
4) Β Ο Η 10 Ι ν ά σχή .
2) ΆνάγνοΗΚ Ε ί ^ τ ά β Ο β»π>ιηβ1ΐβ Α ^Κ ιη ά Ια η ββη 278—283, Τοιη&-
βοΗβΛ 8ί4>ιιη§·1)«τ. άβτ ΊΤ Ιβηβτ Α ΐη ά . Ρ π ΐΙο β . ΙώΛ. Κ λ (1868) 880 -8 9 2 ,
Κ Λ 3 ρ η ε Η α η Η ά Ι άβτ Ιη ά ο^βπχίΜ βΓ Ε τχτορ ω 447—423, Β οβώ οτ Ζ βίω Λ Η Λ
Λ γ άίβ ΟΚβιτβίοΗΙβοΗβη Οχιηη& χίαη (1873} 105— 146 « . 4
8) Ήρόδ. 4, 145 χαί Παυσσν. 7, 22 χαί 'Λχολλ. Τόδ. 4, 1760 κ. 4
 214 Ή γλώσσα τής έπιγραφής
Ούτε λοιπόν πρός τήν θρρχίαν ούτε πρός τήν φρυγικήν συγγε-,
νεύει ή γλώσσα τής έπιγραφής τών Κ α μ ινίω ν είναι άληθές, ότι χ^ί;
κατά τής έτέρας τών γνωμών, ότι δηλ. είναι στενώς συγγενής πρός τήν
έτρουσχιχήν, ήγέρθησαν αντιρρήσεις τινές ύπό τοΰ ΜείδίεΓ* χαί Ιδίρ
ύπό τοΰ Ο η ιρρ ε.* Κ αι έχεινος μέν ,^χγει, ότι, εί χαί παρεδόθησαν
ή μ ϊν Τυρρηνοί χατοιχοΰντες έν Λ ήμνψ χαί "Ιμ βρφ μέχρι τής ύπό-
τώ ν Α θ η ν α ίω ν χαταχτήσεως τών νήσων τούτων, έν τούτοις έφ ’ όσον
δέν έχομεν πρό ήμών Ιρμηνείαν τών λημνιαχών έπιγραφών δέν δυνά-
μεθα νά χαταλήξωμεν είς τήν είχασίαν , περί τής συγγένειας τοΰ έπί
τής Λήμνου φύλου πρός τούς Έτρούσχους* ό δέ Ο π ιρ ρ ς φρονεί, ότι
ή φαινομενιχώς τοσοΰτον καταπλήττουσα συμφωνία τών τεσσάρων,
γνωστότατων έτρουσχολόγων αφανίζεται ευθύς ώς τδη τις, ότι αΙΙδταί-.
τεραι έκαστου προσπάθειαν πρός άνάγνωσιν χαί έρμηνείαν τοΰ. λημνια-
χοϋ μνημείου άντιφάσκουσι πρός άλλήλας. Κ αί όσον μέν άφορρ τάς
αντιφάσεις ταύτας όρθώς παρατηρεί ό Ρααΐϊ, ότι επειδή αύται άναφήτ,
ρονται είς τόν όρισμόν τής χρονολογίας, είς τήν κατάταξιν τών στίχων
καί είς άλλα έςωτερικά σημεία, ύ φ ’ ών δέν είναι φυσικώς δυνατόν νΐή
έπηρεασθή ή περί τής φύσεως τής γλώσσης χρίσις, δέν δύνανται νά,
χλονήσωσι τό έν ομοφω νία έκφρααθέν αποτέλεσμα τών έρευνών έχα βα ν
έξ αύτών.
Έ ν σχέσει δέ πρυς τήν έρμηνείαν όρθώς, καθ’ ήμάς, έπραξεν ό
Ρ αυίϊ μή παρασχών τοιαύτην έν τψ πρώτψ έκδοθέντι τεύχει, Τσως .δ’
έπίσης όρθόν θ ά ήτο, άν καί έν τώ έτέρψ επραττεν δμοίως* διότι όσον
μεμετρημένη χαί σώφρων καί άν είναι ή μέθοδος, ή έχρήσατο, ρσον,
καί άν έμήχυνεν, Γνα χαταστήοη βεβαιοτέραν χα ί άσψαλεστέραν, τήν*
όδόν, ήν έτράπη ζητών πάντοτε δια σοφού παραλληλισμού νά καθο-
ρίση τό πιθανόν περιεχόμενον τής έπιγραφής ήμώ ν, το συμπέρασμα έν
τούτοις τής μαχράς καί πολύμοχθοι· ταύτης έρεύνης πύρρω απέχει, ώς
καί αΰτός άλλως τε δμολογεϊ, τής βεβαιότητος.
Ή περί τήν έρμηνείαγ λοιπόν ασυμφωνία τών έτρουσχολόγων
έχουσα, ώς εϊπομεν ανωτέρω, άλλαχοΰ τήν αΙτίαν αύτής, δέν δύναται γά
ποοβληθή ώς λόγος κατά τής συγγένειας. Έ π εΙτα δέ ή ορθή καί ύγιή ς
1) ΒβΗϊηΡΓ ΡΒϋοΙυς. ^οοΗβηβοΗπΛ (1880) 43 σελ.. 1349 * α ίέξ.
2) ΟηΒοΗίκΗβ Καΐΐβ αηά Μ γΛ βη (1887) I 143 χα ΐ ΛΓο<Αβηβ. ΐ. 1ϋ.
ΡΗΟοΙη*, (1886) 49 σβλ. 1339.
Συγγένεια τής γλώσσής αύτής πρός την έτρουσχικήν 215
μέθοδος πρός καθορισμόν τής σχέσεως δύο γλωσσών ύπό τήν χειρα-
γωγίαν τής όποίας δύναται τις νά έξαγάγη άσφαλή καί βέβαια συμπε­
ράσματα, είναι ή ύπό τοΰ πατρός τής συγκριτικής γλωσσολογίας, τον·
Β ορρ, ΰποδειχθεϊσα. Κατά ταύτην λοιπόν βασιζομένην έπί τής δμοιό-
τητος ή άνομοιότητος τής γραμματικής κατασκευής τώ ν δύο γλωσσών,·
παρέβαλεν ό Ρ α υ ίΐ τούς τύπους τών έπιγραφών ήμών καί εύρεν δτι
πολλοί έξ αύτών έχουσι τούς όμοιους αύτών έν τή έτρουσκική. ΑΙ
γραμματικοί δ ’ αύται συμπτώσεις δέν δύνανται βεβαίως νά θεωρηθώ-·
σι τυχαΐαι δεικνύουσαι τουναντίον, δτι μεταξύ τών δύο γλωσσών ύπάρ-
χει στενή καί καταπλήττουσα οίκειότης. Τό συμπέρασμα τοΰτο αύτδ
καθ’ έαυτό Ισχυρόν, άτε έξαχθέν κατά τούς ύπό τής έπιστημης προδια­
γεγραμμένους νόμους καί κανόνας, έπερρώσθη καί περιεβλήθη τό ένδυμα"
τής βεβαιότητος ένεκα νέου γεγονότος, όπερ έπικουρικώς έπήλθεν έν τψ
μεταξύ διά τής άναχαλύψεως έτρουσκικής έπιγραφής έπί τοΰ έπιδέ-
σμουτής μουμίας τοΰ Α § γηπ ί , ήτις έδημοσιεύθη ύπό τοΰ έν Βιέννη
αιγυπτιολόγου Κ γβ ΙΙ.1 Έ ν ταύτη περιεχονται μέν τύποι τινές όμοιοι
πρός έτέρους τής λημνιακής έπιγραφής, άλλά μεγάλην σπουδαιότητά
ένέχει ό τύπος ΟΪ&ΙχΠΒ, όστις άντιστοιχεΐ μέν πρός τόν έτρουσχικόν
ΟΘΟίχΐΒ, έν δέ μόνον βήμα υπολείπεται, όπως έκ τούτου φθάση τις εις
τό τής έπιγραφής ήμών σιαλχΡιζ. "Ενεκα τούτων πάντων περαίνων'
τήν περί τούτου συζήτησιν ό Ραυίΐ λέγει τάδε: «ΐοΗ δίεΐΐε ηυάιηβΗΓ
Γηΐι νοΙΙετ δεΗϊΐΓίε υη ά ΒεδηπιπιιΗ εΐι άεη δ α ίζ αυί, άαεδ ά ίε δρΓαοΗβ
υηδβΓΟΓ ΙηδοΗ πίι α ιϊι ά επ ι ΕΐΓϋδΙιίδοΗειι νβΓτναηάί ίδΐ».* 4
Ούδεμία λοιπόν περί τούτου έπιτρέπεται άμφιβολία* τά ίξαγόμενα
τής παραλληλίσεως τών δύο γλωσσών, ή ταΰτότης τών συμπερασμά­
των, είς ά έν σχέσει πρός τό σημεΐον τοΰτο τοΰ ζητήματος, κατέληξαν1
οΐ τέσσαρες έτρουσκολόγοι όμοφώνως άποδεχθέντες τήν συγγένειαν
• ταΰτην καί διά τής έτρουσκικής πειραθέντες νά έρμηνεύσωσι τήν έπι-
γραφην, αΐρουσι, νομίζομεν, πάντα έπί τοΰ ζητήματος τούτου ένδοια-
σμόν. Τοΰτο (ραίνεται άλλως καί έκ τής ευμενοΰς αποδοχής, ής έτυχεν'
ή γνώμη καί παρά πολλοϊς άλλοις έπιστήμοσιν* ούτως ό μέν Η ο πκ η εΡ
έξαίρει ταύτην ώς εύστοχον καί όρθήν, 6 δέ ΗεδδΐΙΐηεγεΓ ώδε συγκε-
1) ϋεηΙιβοΗπΛβη «1βι· ΡΙιϊΙοΙ. Η ΐ3ΐοη«Η . 1ιΙαΜ3 8 θγ ΛΥϊβηβΓ Α Ιαίβιηΐο
8βγ λνϊεββιυιεΙιαί. Β«ηι1_4Ι ΑόΚααάΙ. III.
2) I I 2 σβλ. 40.
3) Α πΑ ίν ΠΙγ ΑητΗΓοροΙο^ίβ 1893 σβλ. 23).

21Π Τ ίνι φόλψ ανήκει ή έπιγραφή
φαλαιοΐ τό έαυτοΰ συμπέρασμα1 « ϋ ϊ ί δ ρ Γ β ο Η β ά ε τ Ρ εΙβ δβ β Γ 3 ϋ ί
Ε ε π ιπ υ τ υηά άητ ΕίΓοιλΒοΗβ εϊπά η&Ηε π ιϊΐ βίπεηάβΓ νβ π να ηάί
βΐ\ν3 ά33 ΑΙιίΙ&Ιί&Ηε ω ΐι άβ π ι ΑI^£Γ^^^^]^5^Η^η►., Κ αί ό προ-
μνημονευθείς δέ αίγυπτιολόγος Κταΐΐ* καί ό ΒοηβΗί* χα ί δ δ δ γο β 4
χαί άλλοι έπιχροτοϋσι τή γνώμη ταύχη.
Τούτου ούτως έχοντος έγείρεται ήδη σπουδαϊον ζήτημα τό β ε: είς
ποιον έχ τών φυλών, άτινα άλληλοδιαδόχως παραδίδεται, δτι κατψκησαν
έν Λ ήμνφ δύναται νάποδοθή ή έπιγραφή ; Ε Ις τους Σίντιας, οΐτινες
ώς οΐ πρώτοι τής νήσου κάτοικοι μνημονεύονται, κωλύουσι γλωσσικοί
τε και Ιστορικοί λόγοι νά άποδώσωμεν αύτήν.* Κ α θ ’ α δηλ. έξεθέσαμεν
άνωτέρω ή επιγραφή τών Κ αμινίων τα'σσεται τώ 7 φ αΐώνι, άλλα κατά
τους χρόνους τούτους οί Σίντιες οΰδαμώς μνημονεύονται έν Λ ήμνφ καί
φαίνεται, δτι κατά παλαιοτέρους χρόνους ή έντελώς ήφανίσθησαν διω -
χθέντες ύ π ’ άλλων έπηλύδων ή συνεχωνεύθησαν τελε(α>ς μετά τούτων.
Ό αύτός λόγος δέν έπιτρέπει, δπ ω ς περιλάβωμεν έν τή περί τούτου
έρεύνη ήμών τούς Φοίνικας, Κάρας καί Μινύας οΐτινες έπίσης παραδί-
δονται ώς έλθόντες είς σχέσιν πρός τήν Λ ήμνον ή ένοικήσαντες έν
αύτή.
Λ είπονται ο ΐ Πελασγοί οΐτινες μόνοι δύνανται νά διαφιλονιχή-
σωσιν ύπέρ έαυτών τήν πατρότητα τοϋ μνημείου. Τήν γνώ μην δέ
ταύτην έξενεχθεΐσαν τό πρώτον ύπό τώ ν . μνη μονευθέντων έν τοϊς
έμπροσθεν Γάλλων άρχαιολόγων ήσπάσθηοαν σχεδόν πάντες και ήδη
είναι ή μόνη κρατούσα Ά λλ’ οΰτω προήρχετο είς τό μέσον τό πολυ-
θρύλητον πελασγικόν ζήτημα, καί ή έπιγραφή προσεκτάτο μέγιστον καί
γενικώτερον ένδιαφέρον άτε δυναμένη νά $ίψη νέον φ ώ ς έπί ζητή­
ματος, δπερ τοσοϋτον κατεπόνησε τούς μεμυημένους της Κλειοϋς θ ερά­
ποντος, χωρίς έν τούτοις νά έπιτευχθή Ικανοποιητική όπωσδήποτε
λύσις τις αύτοΰ. Ό ΗεχχεΙπιεγεΓ ππαγ ματευθείς μετά τήν δημοσίευσιν
τής έπιγραφής τό ζήτημα τπϋτο έξαίρει τήν σπουδαιότητα αύτής,
όμοίως δ έ καί άλλοι ούκ όλίγοι.
1) ϋ ϊβ Ρ β ίΜ ^ Η τ ^ β κτλ. σελ. 33.
2) ΜαιπΐβηΜηάθΓ 19.
3) Ο ιιΗ ιιη 1836 1 9 - 2 0 σελ. 509.
4) Λΐηάβιηγ ώ?· 742 σελ. 59.
δ) Άναγνωθι τό Ε'. καί Σ Τ . κιφάλαιον τοϋ παρόντος έργου σελ. 43 χαί,ίξ.
Τό πελασγικόν ζήτημα 217
Τά περί τών Πελασγών καθόλου παραβεδομένα ήμϊν είναι σκο­
τεινά καί είς δκρον συγκεχυμένα, τούτου δ ’ ένεκα καί ή περί τά
ζήτημα τοΰτο έρευνα ποικίλας μέχρι τοΰδβ έλαβε φάσεις* τοσαύτη δ’
έκράτησεν έν τούτφ σύγχυσις, ώστε δέν έλειψαν διαπρεπείς τής έπν-
στήμης μύσται νά κηρύξωσιν, δτι πάσα περί τοΰτο άσχολία είναι Ιντε-
λής ματαιοπόνία. Ό -πολύς Τ ^Η σιηονίίζ είπέ που, δτι ο ί Πελασγοί
υπήρξαν μόνον, Γνα έξαφανισθώσι τελείως έκ τής Ιστορίας, δ δέ Εά.
Μβγβτ μετ’ έπιμονης άναχηρύττει, δ η τό ζήτημα τοΰτο, άφ’ ου έ*1
δύο χιλιετηρίδας έβασάνισε τον έκιστημσνικόν κόσμον, δέον νάνα-
γνωρισθή ώς άσΰλληπτον φάσμα. Κατά τήν] μάλλον παραδεδεγμένη»
γνώμην οΐ Πελασγοί υπήρξαν οί πρόδρομοι τών Α χαιώ ν, πρό τής
έπιδρομής τών όποίατν κατεΐχον ίσως πάσας τάς μετά ταΰτα έλλη­
ν ιχάς χώρας, άλλά μή δυνηθέντες ν ά άντιστώσιν είς τήν άρμην τών
νέων έπηλύδων ύπεχυψαν αύτοΐς μικρόν χατά μικρόν. Ή χώρα Ενθα
έπί μάκρότερον χρόνον κατώρθωσαν νά δια τηρηθώστν ύπήρξεν ή
Αττική, έξ ής τά τελευταία αύτών λείψανα μή θέλοντα νά ύχαχθώστν
είς τόν ζυγόν τών Ελλήνων άπεχώρησαν χαί έγχαιέοιησατ έν Λήμνφ,
Ίμ β ρφ , Σαμοθρφτη καί άλλαχσν.
Άλλά τό ζήτημα τοΰτο αύτό καθ’ έαντό δυσχερές περιεπλέχετο
Ετι μάλλον διά της μαρτυρίας τών παλαιών, καθ’ ήν οί Πελασγοί έκα-
λοϋντο άτε μέν Τυρρηνοί, ότέ δέ συνηθέστερον ΤορρηνοΙ Π ελασ γοί.
Πώς έπρεπε νά έξηγηθή ά συνδυασμός ουτος τών όνομάασν; Τ Ι
έζήτουν οί Τυρρηνοί, ών ή πατρίς έκειτο έν Ίταλίρ, Ιν Λ ήμνφ ; Π οι-
κΟαι ήδη ύπό τών παλαιών Ιστορικών έξηνέχθησαν γνώμαι Ό Μνρ-
σίλος, ά Παυσανίας καί ά Στράβων έδέχοντο δτι ΣοαλοΙ τήν κατα­
γωγήν δντες διεπεραιώθησαν έξ Ιταλίας διά της Ακαρνανίας ά ς Α ττι­
κήν, άπόθεν διωχθέντες διεσπάρησσν άνά τάς νήσους τής Θρφχίας
θαλάσσης, άντιθέτου δέ γνώμης ήσαν ό Ελλάνικος (ό Ά ντιχλεβης),
δ Πλούταρχος καί 6 Σοφοκλής φρονοϋντες, δτι έχ τών νήσων Λήμνου
καί Ίμβρου ή έχ τής Θεσσαλίας μετέβησαν είς Ιταλίαν. Ε ντα ύθα
άχριβώς, δ που ό δεσμός άλυτος συνδιεπλέχετο, προΟήλθεν έχίκουρος
ή έπιγραφή τών Καμινίων. Δια ταύτης χροοχτώμεθα άοφαλες σημεΐον
έν τή έρεύνη τοΰ πελασγικού ζητήματος* έν τούτη έχομεν γλωσσικόν
μνημεΐον, τό πρώτον τοιοΰτον, δπερ άνήκει τοϊς Πελασγοΐς.
Ή συγγένεια ή ύφισταμένη μεταξύ τής γλώσσης τής έπιγραφής
χαί τής έτρσυσκικής προϋποθέτει βεβαίως συγγένειαν τώ ν λαλούντων
γούτος λαών* άλλ’ όποίου είδους ύπήρξεν αΰτη, ποια άλλα ψΰλα συν-
 218 Χ ώραι έν αίς χατώκουν οί Πελασγοί
εδέοντο δ ι’ δμα ιμ ίας προς αύτούς, π οία ι ήσαν αί πρώται έδραι αύτών.
π ο ία χις ύπήρξεν ή πορεία τών Τυρρηνών χαί διά ποίας δδοΰ έγχα-
θιδρ νθη σ α ν έν τή ά π ’ αύτών κληθείση χώρρ, ταϋτα θά έχθέσωμεν ώς
οίόν τε σνντόμως έν τοϊς έπομένοις.
Α ί χώραι έν αίς γινώσκομεν έχ μαρτυριών τών παλαιών, δτι
κατοίκησαν ΤυρρηνοΙ Πελασγοί χαθωρίσθησαν μετ’ έπιμελείας ύπό τοΰ
Ο ί. Μϋ11«~ι αύτατ είναι ή Λήμνος, "Ιμβρος, Σαμοθράκη, Σχύρος, ά
"Α θω ς, τό Μέταον έπί τής Λέσβου, τό Π άριον παρά τόν Ελλήσποντον,
ή Π λαχία χαί ή Σκυλάχη έν τή Προποντίδι, ή Κύζικος, ή νήσος Βέσβι-
χΟς, ή Π ιτάνη, ή "Αντανδρος, ή παραλία τής Τύρρας, τό Τερμέριον έν
Καρίφ. ή Μαλέα, ή περί τόν Υ μ η ττό ν χώρα έν Α ττική ώς χαί ή άχρα
Κοιλιάς* ταύταις δέ συναπτέαι χατά τόν Ο Ο η ΐδϊικ ’ αί Θ ήβας ή Π ελα-
σγιώτις έν Θεσσαλίρ χα ί ή πόλις Κρηστών παρά τόν Θερμαϊκόν χόλ-
πον. Διά μαχρών έξετάσας ό Ρ α υ ίΐ τό ζήτημα τών τοπωνυμιών έν ταΐς
χώραις ταύταις, ευρεν, δτι τά κυρίως πελασγικά θεωρούμενα δνόματα
τά λήγοντα εις — ( 0 ) 0 * χαί —(ν)δ άπαντώσιν αληθώς έν ταύταις έχ
τούτου δέ συνεπέρανεν, δτι πρός τούς έν Λήμνω Πελασγούς συγγενείς
είναι ο ί Λυδοί Κάρες χα ί Λύκιοι. Κ αί ό έλεγχος δέ τών μέχρις ήμών,
περιελθόντων γλωσσικών στοιχείων τών λαών τούτων δεικνύει, οτι
ούτοι δέν είναι Ίνδογερμ ανοί ούτε Σημϊται, άλλά συγγενείς τοϊς Πελα-
σγσΐς χα ί Έ τρούσχοις. Τ ό διά γλωσσικής δδοϋ χτηθέν τοΰτο άποτέ-
λεσμα έπιρρωννύεται χ α ί άλλως διά τών χρανιολογιχών έρευνών, άς
ό 1,ιΐ5ς1ΐ3η4 έποιήσατο έν Λυκίφ χ α ί δι’ ών έδείχθη, δτι παρά τήν
δολιχοχέφαλον μορφήν τών Ίνδογερμανώ ν χαί την μαχρόστενον τών
Σ ημ ιτώ ν άπαντά χ α ί τρίτος τύπος δ νψιβραχυκέφαλος, δστις φαίνεται
δ τι πρέπει νάποδοθή τφ παναρχαίω έκείνφ φύλψ. Τή γλωσσική ταύτη
δμοφυλία άνήχουσιν χα ί άλλοι λαοί έν μέν τή Ά σ ία ο ί Σ ούσιοιχαί οί
Ν οτιοχανκάσιοι έν δέ τή Ε υρώ πη ο ΐ Ραιτοί, οί Λίγυρες καί οί "Ιβηρε,.
Ουσιώδες δμω ς χα ί μεγάλης σπουδαιότητος διά τήν εθνογρα­
φίαν τής Λήμνου είναι ν ά χαθορισθή άκριβέστερόν πιυς ή συγγένεια
αϋτη μεταξύ Λ ημνίων, Πελασγών καί Έ τρούσχω ν. Ό 5ορΗιι* Βιΐ£βε,
δστις, ώς είπομεν, έξέδιοχεν ερμηνείαν τής έπιγραφής ήμών πραγμα-
<) ΕΙταβίτ. Π 1 78.
2) Β β ϋ ζ ί ς · ζαχ ρ ϊβ ε Κ Μ ν& οΐ. 4 χα ί έξ.
3) Άνάγν*·. «τημ. 3ην τή ς 21 ης αβλϊδ. τοΰ παρόντος έργου.
4) Β ώ β η ία ·0άττβ*1ϊε1ιπι Κ ίβϊηχηβπ Π.
Γνώμη τοΰ Βιΐ££ε 219
τευΟείς άμα χαί τό ζήτημα τής καταγωγής τών Έ τρούσχώ ν έπί τή·
βρσει τών δεδομένων αύτής, έΟεώρησεν, δτι ή γλώσσα τοϋ λημνιαχοΰ
μνημείου ϊσταται λίαν έγγυς τή έτρουσχιχή, έγγύτερον ή οτι θ ά προσ-
εδόχα τις προχειμένου περί τόσον μαχράς άποστάσεως, έάν ή συμφωνία
ήρείδετο μόνον έπί άρχαίας όμοφυλίας. Τούτου ένεκα ΐν α έρμηνεύση
τήν Ιστορικήν σχέσιν \ώ ν δ ύ ο λαών πρός άλλήλους ένόμισεν, δτι μεταξύ;
τών εξής γνωμών έπρεπε νά έχλέξη, ή δτι δηλ. « τό έτρουσχιχόν της
Ιτα λ ία ς φϋλον κατάγεται έχ τών Ε λλήνω ν Τυρρηνών, οίτινες δ ια ­
τών νεών αύτών πρός τήν δυτικήν θάλασσαν έπλευσαν καί έν Έ τρουρία
νέαν έπηξαν πατρίδα, ή δτι οί "Ελληνες ΤυρρηνοΙ είναι Έτροΰσχοι
θαλασσοπόροι, οίτινες έξ Ιτα λ ία ς όρμηθέντες έγκαθιδρΰθησαν έπί τών
νήσων καί παραλίων τής Ελληνικής θαλάσσης χωρίς έν τούτοις νά
διακύφωσιν έντελώς τάς πρός τήν μητρόπολιν σχέσεις αύτών*. ’Ε χ
τών γνωμών τούτων αίρεϊται τήν δευτέραν, διότι, .ώς παρατηρεί, <»1
μέν Έ τροΰσκριήδη κατ’ άρχαιοτάχους χρόνους παρίστανται ύπό τών
συγγραφέων ώς ούχί μόνον κατά θάλασσαν Ιλλά χα ί χατά γην Ισχυρόν
χαί πολυάνθρωπον έθνος, έν φ οί "Ελληνες ΤυρρηνοΙ χατφχονν έν
σμήνεοιν άπ’ άλλήλων χεχωρισμένοις έξαιρέτως έπί άκρωτηρίων, νήσων
χα ί χερσονήσων, ουδέ φαίνεται, δτι ώρμήθησαν έκ χώρας τινός της
έλληνιχής. μεσογαίας. Π ρός τούτοις χροστίθηστν, δτι έάν έπέμενέ τις
νά Ιταλούς Τυρρηνούς έχ τώ ν Ε λλήνω ν, θ ά -προσέ-
πι^τε λίαν παραδόξως ή μεγάλη δμοιότης τής λημνιαχής γλώσσης πρός
τήν παλαιοτάτην έτρουσκικήν, καθ’ δτι δ ένοποιών δεσμός δ δυνάμενος-
να σνγκρατήση την γλώσσαν τών χωρισθεισών φυλών έλειχε τότε. Ή
όμυιότης αϋτη πρσΰποτίθησι χέντρον πολιτισμού, ένθα τό χύριον μέρος
τοΰ λαοΰ συνφκει, χα ί δπόθεν τοΰτο έπέδρα έπ ί τώ ν άπσσχασθέντων'
φύλων ώς συνέχουσα δύναμις.1
’Λλλ' είς τήν γλώσσαν τής έπιγραφής τών Κ αμινίων δέν είναι
δυνατόν νάποδοθή δ βαθμός τής συγγενικής πρός την έτρουσχιχήV
σχέσεως, ώς θέλει αύτόν δ Βυ££ε* έν πρώτοις. ή έρμηνεία τής έ π ι-'
γραφής, ήν τή βσηθείφ τής έτρουσκιχής έκαμεν. είναι βεβαίως έοφαλ-
μένη. Ά Ι μόναι λέξεις αύτής, αίτινες μετά πιθανότητάς τίνος ήρμήνεύ-
θησαν ύπό τοϋ Ρ β ιιΐί είναι αί σ ια λ χ Ρ ιζ α Ρ ι ζ (= π εντή κοντα έτών)
καί έχουσιν άντιστοίχους έν τή έτρουσχιχή τάς Β&ΙχίΒ λ τ ϋ β αίτινες
δειχνύουσιν, δτι ή συγγένεια μεταξύ τών δύο γλωσσών δέν δύναται νά
1) 3. Βο££ο Ο βτ υ η ρ η ι η ς ιΙογ Ε ιπιμ Ιο τ κτλ. οελ. 57 χ α ί έξ.
 220 Γνώμη τοΰ Β υ £ £ ε
χωρήση, δσον νομίζει δ Βΐΐ££β. Κ αί ό έτερος βέ Ισχυρισμός αΰτοΰ,
κ α θ’ δν οΐ ΤυρρηνοΙ Πελασγοί φ χουν χεχωρισμένοι έπί νήσων καί
χερσονήσων κατά μικρός Αμάδας, δέν στηρίζεται, διότι τινω ν μέν έκ
τούτων ή προέλευσις είναι γνωστή καί τά Ιχνη δέ τή ς πορείας αύτών
δυνάμεθα οΰχί δυσκόλως νά παρακολουθήσω μεν, άλλα ■δ* αύτών τμ ή ­
ματα είναι λείψανα, άπερ διετηρήθησαν που μέν βραχντερον ποΰ δέ
μακρότερον χρόνον, ύπολειφθέντα κατά τήν !κ Μ . Ά σ ία ς δ ιά τών
νήσων πορείαν τοΰ φύλου τούτου.
Π ρός τήν θεω ρίαν τοΰ Β ιΐ££β Αντετάχθη δ Γ δλίγων καί ό ϋεβςίεε,
οΰ έ μνημόνευσα μεν έν το ϊς έμπροσθεν έρμηνείας τή ς έπιγρ α φ ή ς φ ρ ο -
νώ ν δτι τό μέν αί Ισχυρα'ι διαλεκτικοί δια φ ορα ί μεταξύ τώ ν δύο
γλωσσών, τ ό 'δ έ ή μόρφωσις τοΰ λημνιακοΰ άλφαβήτου κατά πρότυπον
γνησίως έλληνικόν δέν Ιπιτρέπουσι νά στηριχθή τοιαντη ΰπόθεσις,
οΤαν ήθέλησεν 6 Β ϋ £ £ ε νά άνεγείρη, έν γενικαϊς δέ γραμμ αΐς ήσπά-
σατο αύτην καί δ Ε ά. ΜβγεΓ.1 Κ α ί Α Π εεοΐιε’ δέ νομίζει, δτι ο ΐ Λ ή-
μνιοι ΤυρρηνοΙ είναι διεσπαρμένα λείψανα τοΰ τυρρηνο-ετρουσκικοΰ
κλάδου, άκερκατά τήν μετανάστευσιν δ ιά τ ή ς ' χερσονήσου τοΰ ΛΤμου
καί τής τώ ν ’Α πεννίνων ΰπελείφθησαν καί έντεΰθεν Ανά τήν παρα­
λίαν καί τάς νήσους τοΰ ΑΙγαίου έγκαθιδρυθησαν. 0 1 έν Λ ήμνφ δρα
Πελασγοί δέν δυνανται νά είναι Ι τ α λ ο ί ΤυρρηνοΙ, άλλ* οί κατά τήν
Αμόφωνον τών παλαιών μαρτυρίαν έξ Α ττικ ή ς είς Λ ήμνον μετανα-
στεύσαντες οϊτινες είναι βεβαίως έκ πλαγίου συγγενείς πρός τούς Τυρ-
ρηνούς άλλ* οΰχί καί ο ΐ αΰτοί.
Ά λλ’ ά φ ’ · ΰ οΐ έν Λ ήμνφ Π ελασγοί καί καθόλου οί ΤυρρηνοΙ
Πελασγοί δέν ώρμήθησαν έξ Ιτα λ ία ς, φυσικόν είναι καί ένδιαφέρον άμα
νά έξετασθή όποία ΰπήρξεν ή πορεία τώ ν έν Τταλίρ Τυρρηνών, τοσουτφ
δέ μάλλον ένδιαφέρον, δσφ έν τή ζητήσει τούτη θ ά λάβωμεν άφορμήν
νά εΐπωμεν καί όποΐός τις λαός ΰπήρξεν 6 ΰπό τό δνομα τοΰτο έν τή
Ιστορίρ γνω στός Ε ίς τό ζήτημα τοΰτο έπ{κούροι προσέρχονται Αρχαιό­
τατοι αίγυπτιακαί έπιγραφαί, έν αίς άπαντώ μεν δνόματα, ών ή συνή-
χησις πρός έλληνικά καί Ιταλικά τοιαΰτα είναι καταφανής.
*Εν πρώτοις άναφέρονται ο ί β λ Τ ά λ ΐΙΑ , οϊτινες ώ ς έπίκουροι
λαμβάνουσι μέρος είς τόν κατά τοΰ βασιλέως τής Α ίγυπτου ’Ραμσή
1) 8 ΐο ά ί·η Ματ «](βη Οββολίσΐιΐ* I σιλ. 57.
2) ΙΜβ ΤτττΗβηΙεοΙιβη ΙοββΗΗΑβη νοη Ι*ιη η οβ έν 41 τάμ. τσΟ ΗβΙηίβοΗ.
Μαεβαιη « λ . 460.
Τίνες οΐ έν ταΐς αίγυπτιακαΐς έπιγραφ αϊς Τ υ η * καί Ρ εΙεΚ ι 221
τοΰ Β '. ά γ ώ ν α (τ ή 14τΐ έκα τονταετηρ ίδι χ . X.)* έκνχειρήθη δ’ δ άγαν
ούτος ΰπό τοΰ μεγάλου σ υνασπισμ ού τ ώ ν Κ ί ΐ ΐ β ΐ ) , Α η ΐΒ , Μ ϋ Ι
Ε ίπ η α (ή Μ αβή »;), Ι ιθ ΐα , Ρ λ π ία η ί καί άλλων. Ά λλά καί αΰθις
έπ ί τοΰ υΐοΰ τοΰ Μ ενεφ θ ά το ΰ Α '. ( 1 3 2 0 π . Χ ·) προσβάλλεται ή
Α ίγυ π το ς ΰ π ό νέου συνασπισμού, είς δ ν πλήν τών Λιβυοσν φαίνονται
ο ΐ Βατά&ηΑ. 8αΙπι1β&, ΑΙτ&νπλ8&, Ι Λ α καί ο! Τ α η * . Βραδύ-
τερον (1 2 6 0 π . X .) έπ ί 'Ρ α μ σ ή τοΰ Τ ' άνατεοΰται καί αΰθις ή επι­
δρομή, ή ς μετέχουσιν ο ί ΡθΙβΒί», ΤβοΙΠτ&ζΙιι, Ε Μ π Ιαο*, Β ίΚ ίΜ Ι
κ α ί ΙίΜ Μ & α·1 Έ κ τώ ν δνομ ά τω ν τοντατν έταυτισαν το ύ ς μ έν Μ ι»
πρός τούς Μυσους, τούς Ε ΐυ η α (ή Μ α ι π ι ) πρός το ύ ς Π ω ν α ς (ή Μαίο·
νας), τούς Ε ε ίω (ή Ιάΐηι) πρός τους Λ υκίους, τους Πιτάπηί πρός τούς
Δ αρ δ όνους, τούς Β α τ ά ιη α π ρ ό ς τούς Σσρδηνίσυς τούς Βιίαιΐε* (ή
δ ε ί ε υ ί ι » ) π ρ ός τούς Σ ικελούς, τούς Α Ιια τνι» πρός τούς Α χαιούς
τούς Τ ιΐΓ ίβ π ρ ός τούς Έ τρ ούσ κ ους, το ύ ς Ρβίατ» πρός το ύ ς Πελασ­
γ ο ύ ς τούς Ι)ααπια π ρ ό ς τούς Δαυνίσυς καί τούς ΙΙιειβ ιυ πρός τούς
"Οσκους.
Δυστυχώς α ί περ ί τώ ν λαώ ν το ύ το ν εϊδήσεις έν τ α ΐς α ίγ ο π η α κ α ΐς
έπιγρ α φ α ϊς είναι οΰ μ όνον πενιχρά! άλλ* ά μ α κ α ί το σ ο ν το ν γενικοί,
ώστε δυσκολον λίαν είνα ι νά άρ ισ θώ σ ιν α ί χ ώ ρ ο ι τ ή ς προελευσαβς
αύτών. Τοσοΰτο μόνον έν αΰτα ΐς λέγεται, *δτι υπή ρ ξα ν πολεμισταί
έλθόντες άπό βορρά «άβ Ια Ο η η ά ε — Μ ετ ε ί ά α Π η η ά — Ο ' γ ο ι η »
καί Αλλαχού, δτι είνα ι « Ρ ε υ ρ Ι » νεη ιιε ά ε ΙεοΓ ρ κ γχ , άε* ίΐε* ά ε I*
Ο η η ά ε —Μετ» κ α ί « η ιη ο η ε ά υ Ν ογΑ ν ε η ι ια ά ε Ι ε α η ϊΐεε».· Έ κ
τώ ν άοριστιών δ’ δ μ ω ς τούτω ν ούδέν έξοτγεται κ α ί δ ύ να τα ί τ ις μετ’
Ισης πιθανότητος νά σκεφθή κ α ί π ερ ί τή ς Μ . Ά σ ία ς χ α ί π ερ ί τή ς
Ε λ λ ά δ ο ς χαί Ιτ α λ ία ς ώ ς κ α ί τή ς Σ ικελίας χ α ί Σ αρ δηνίας, Ισ ω ς δ* Ακόμη
καί περί τής Φοινίκης.
Εΰτνχώ ς πλήν τώ ν έπιγρα φ ικώ ν πληροφοριώ ν Εχομεν καί τά ς
έκ τώ ν είκόνων τώ ν έν το ϊς Ανακτόροις τοΰ Μ ε ά ίη εΐ— Η ιΒ ο . Έ κ τού­
τω ν λοιπόν πειθόμ εθα, δ η ο ί π ερί ώ ν ό λόγος λα οί δέν δ υνα ντα ι ν ά
είναι Σ η μ ϊτα ι, δ ιότι οΰτοι μέν φ έρουσιν Ιν τ α ΐς παραστάσεοιν τα ΐς
είκονιζοΰσαις αύτούς μακράν γενειάδα χ α ί Ιδιάζουσαν σημιτιχήν*χόμω -
σιν, έν φ ο ΐ ά ν ω θ ι μνημονευθέντες είνα ι άγένειοι χ α ί φέρουσι τήν
4) 0Η ι Ι» 3 Ε ΐα ά Μ άβ Γ βηΙΐηηΐΙέ Μ βΙοηηηβ στλ. 185 χ α ΐ 250.
2) ΟΙμ Ιμ» ένΰ. άνω τ. στλ. 259.
 222 Τίνες αί έν χαΐς αίγυπτιαχαϊς έπιγραφαΐς Τ ιΐΓ 3 α καί Ρο1ί5ίβ
χαρακτηριστικήν τών άρχαίων έλληνικών φύλων κόμωσιν, «βϊηδί ςυβ,
ώ ς λέγει ύ ΟΗαόβΛ, 1η ςοιίΓίο ιιιη ϊςυ β έ ςυ β ά π ΙΙω * . Είναι δ' δμως
αληθές, δτι ο ί Ρο1«ΐα είναι αί. αύτοί τοίς Πελασγοϊς καί οί Τ ιιγμ
τοϊς Τυρρηνοΐς, ινα είς τούτους μόνον περιορισΟώμεν, οίτινες καί
μάλλον ένδιαφέρουσιν ημάς ένταϋθα ; Ό ΟΗη6η5 προέβη είς τήν πα-
-ραβολήν τών κρανών, άπερ είκονίζονται έ ν ,τα ϊς παραστάσεσί τινων
τούλάχιστον έχ τών φύλων τούτων, πρός έργα τέχνης εύρεθέντα έν
Σ αρδηνίρ, Έ τρσυρίρ καί άλλαχοϋ. Τό άποτέλεσμα τής έρεύνης αύτοΰ
υπήρξε καταφατικόν, διότι άληθώς άνευρε τόν τύπον τοΰ κράνους τών
ΤιΐΓ$& έν μικρφ τινι χαλκφ άγαλματίω τοΰ Μ η γ ζ ο Ι χ η ι ο ώς καί χόν
τών δ α ιά ϋ η α εν τινι όμοίφ τής Σαρδηνίας. Τάς έν μϊκρρ κλίμακι
έρεύνας ταύτας τοΰ 01ΐ30α5 έπεχτείνας ό ΡααΙΓ Ιπ ί πολλών έργων
χεΧντΙζ παρετήρησεν, δτι ό κύριος τύπος τής κόρυθος τών Τ ιιγ μ εύρη-
τα ι έν πλείστοις άγαλματίοις τής Έ τρουρίας είκονίζουοι κράνη,· ώς καί
ό τών δαιχίαηβ έν δμοίοις τής Σαρδηνίας. Ε ίς τό αΰτό ευνοϊκόν άπο­
τέλεσμα κατέληξε καί ή έξέτασις τοΰ κράνους τών Ρ οΙκΙλ, «δπερ λίαν
εύκρινώς, λέγει ό Ρ β ιιΐί, δεικνύει τόν κύριον τύπον τής έλληνιχής περι­
κεφαλαίας». Έ χ τούτων λοιπόν συνάγεται, δτι οΐ έν ταις αίγυπτιαχαϊς
έπιγραφαΐς άναφερόμενοι 8&Π1&ΙΙ& .Ρ β Ιο Β ία καί ΤθΓ8& είναι οί
Σ αρδηνοί Πελασγοί χαί Έ τροΰσχοι. Έ κ τούτου δ ’ δμως δέν έπεται
.βεβαίως, δτι ήδη χατά το ίς χρόνους έκείνους κατώχουν ούτοι έν ταΐς
χώραις τα ΐς μετά ταΰτα ύπό τά ονόματα αύτών γνωσταϊς. Ό Η ο π ί -
ΕΠεΙ1 νομίζει, δτι τά.έν λόγψ έθνη δέν χατεΐχον τότε τάς μετά ταΰτα
γνωστός έν τή Ιστορία έδρας αύτών, άλλα κατώκουν Ιν τή νοτίρ καί
δυτική παραλία τής Μ. Ά σίας· άλλοι δέ παραγόμενοι έκ τής έν ταΐς
αίγυπτιαχαϊς έπιγραφαΐς μνείας νήσων ώς έδρας αυτών έξέφραοαν
τήν γνώμην, δτι πατρίς αύτών κατά τούς χρόνους έκείνους δέον νά θ εω -
ρηθώσιν α ί έν τφ Α Ιγαίφ νήσοι. Ό Ρ&υΐϊ ούδετέραν τών γνωμών
τούτων άποδέχεται φρονών τουναντίον, δτι τά φΰλα ταΰτα δέν κ£πφ-
κονν μέν τότε έν γειτονίρ πρός άλληλα, ώ ς δεικνύουσιν οί τέσσαρες
διακεκριμένοι ά π ’ άλλήλων τύποι τών κρανών αύτών, δέν είχον δμως
έτι άπολέσει τήν συνείδησιν της κοινής αύτών καταγωγής, ώς δεικνύει
ή μεγάλη όμαιχμία, ήν άπετέλεσαν κατά τής Λίγύπτου.
Ο ι ΡεΙεείΒ λοιπόν καί ο ί Τ ιιγκι, οί Π ελασγοί δηλ. καί οί Τυρ-
ρηνοί υπήρξαν φΰλα συγγενή ένί καί τώ αύτφ κλάδοτ άνήκοντα. ΟΙ
I) Α τ Λ ίν ΠΙγ ΑσίΗτηροΙ. 1«·^0 οτλ. 2λ7.
Π ορεία τών Τυρρηνών Πελασγών 223
παλαιοί παραδίδουσιν ήμϊν τούς Τυρρηνούς Πελασγούς ώς θαλασσο­
πόρον λαόν, τοΰτο δέ κυροϋσι καί α ί αιγυπτιακοί έπιγραφαί. Τούτου
δ ’ ούτως έχοντος προσκιάται πολλήν πιθανότητα ή γνώ μη της διά
θαλάσσης πορείας τών Τυρρηνών. ή Έ τρούσκων. Τήν πορείαν τούτην
καί τήν έν γένει έξάπλωσιν τών Πελασγών έν τή έλληνική χερσονήσψ
ώς έξης νοεί ό Ρ α υ ίί. Π ερί μέν τών έν Μαχεδονίρ Πελασγών δέχεται
δτι άναμφιβόλως έπορεύθησαν κατά γήν άπό τής Θ ρρκης,.περί δέ τών
έν θρρκη, άπό τών βορείων χωρών τής Μ. Ά σίας, αΓτινες ά φ ’ έτέρου
έκ τών νοτίων τής χερσονήσου ταύτης κατφκίσθησαν. "Όσον δ* άφορά
τούς Πελασγούς τής κυρίως "Ελλάδος, ούτοι έπλευσαν διά θαλάσσης*
διά τών Κυκλάδων, Λεβίνθου, Νάξου, Πάρου, Π ρεπεσίνθου διεπερβι-
ώθησαν είς Πελοπόννησον, δπου ένθεν μέν κατελήφθη ή Μαλέα ένθεν
δ’ έξηκολούθησεν ή πορεία πρός τήν Α ργολίδα καί Κόρινθον. Έντεΰθεν
έν μέν φεΰμα τούτων κατέκλυσε τήν βορείαν παραλίαν τής Πελοπόννησου
κατά μήκος τής Ά χα ΐα ς καί “Η λιδος μέχρι τής Ζακύνθου, έτερον 'δέ
μετέβη πρός τούς Ό ζόλας Λοκρούς καί τήν Φωκίδα, όπόθεν άφ’ ένός
μέν έχώρησαν είς Θεσσαλίαν καί Κρηστώνα, άφ’ έτέρου δέ είς Βοιωτίαν
καί Ατιικήν. Έ κ ταύτης είτα διεπεραιώθησαν διά τής Εύβοίας καί
Σκύρου μέρος μέν εις Λήμνον, Τ μβρον καί Σαμοθρρχην καί τήν νοτίαν
παραλίαν τής Προποντίδος, μέρος δέ είς Λέσβον καί Τρωάδα. · Τοϊς
Τυρρηνοϊς δέν ήτο πλέον δύσκολον, ά φ ’ ού έφθασαν μέχρι Ζακύνθου
ν ά μεταβώσι περιπλέοντες τήν νοτίαν άκραν τής Ιτα λ ία ς είς τήν ύ π ’
αύτών κληθεϊσαν χώραν. Έ ν τούτοις δσον άφορρ τό τελευταϊον τοΰτο,
ό Ρ^αΐΐ άποκλίνει μάλλον ύπέρ τής έτέρας γνώμης, καθ’ ήν οί ΤυρρηνοΙ
άπό βορρά διά ξηράς κατήλθον είς Έτρουρίαν, ή ς γνώμης κύριος
άντιπρόσωπος είναι ό ΗοΙΒίβ.1
1) ΙΙιιΠΙιβΓ ϊη Λβγ Ροε&βηβ.

Β '.
Τό πα ρ' Ό μ ή ρ φ έπΐ&ετον τή ς Λήμνου
άμιχ&αλότσσα1
Διπλούς λόγος χαρήγαγεν ήμάς, δπως Ασχοληθώ μεν ένταϋθα περί
τοϋ Ιπιθέτσυ τούτου, τό μεν δπω ς Απαλλάξω μεν τό όμηριχόν κείμενον
τής Ακατανόητου τούτης χαΐ αΐνιγματώδους λεξεως, τό δέ δπως Αποδώ-
σωμεν την πραγματικήν Ιδιότητα ήν διά τουτου ήθέλησβ νά δώση δ
ποιητής είςτήν Λήμνον χαΐάρω μεν την εΙς βάρος τώ ν πάλαι κατοίκων
τής νήσου έπι τοσούτσυς αΙώνας ένεκα φθοράς τοϋ δμηριχοϋ κειμένου
διαπραττομένην Αδικίαν. ’Αληθώς ή φθορά τής Αρχικής λέξεως καί ή
χακή μετά ταΰτα ίρμηνεία τής παρεισφρησάσης έγειναν Αφορμή νά
καλώνται ο ΐ κάτοικοι τής νήσου Αφιλόξενοι, έν· φ ούδεμία τοιαυτη
Αντίληφις συνάγεται έχ τών λεγομένων τοΰ ποιητοϋ.
Τοϋ έπιθέτου τουτου οΰ μόνον ή Ιρμηνεία Αλλα! καί ό σχημα­
τισμός πολλαχώς {βασάνισαν τούς τε παλαιούς Ιρμηνευτάς καί σχόλιαστάς
καί τούς νεωτέρους τοιούτους- ό Αγών ήρξοτο Από τοΰ βου αΐώνος π. X.,
δτε πρώτος Α ντίμαχος ό Κολοφώνιος ό ποιητής τής Θηβαίδος έθεώ-
ρησεν ώς ύποπτον καί ίπέβαλε χεΤρα έ π ' αύτό, πολύ δέ μέχρι τοϋδε
κατηναλώθη μέλαν χωρίς νά έπιτευχθή Ιχανοποιητιχή τις έρμηνεία τής
τε σημασίας καί τοϋ σχηματισμού αύτοϋ. Ί δ ω μ ε ν έν πρώτοις πώ ς
έρμηνεΰουσιν οΐ παλαιοί* ό Σχολιαστής είς τό χωρίον τοΰτο τής Ίλιάδσς
λ έ γε ι: «Α μιχΘ αλοεσσαν, κατά Κυπρίους εΰδαίμονα, οί δέ πετρώδη
1) Π ερί τοΟ έπιθέτου τούτου έπραγματτύθημτν χα τά πρώτον έν τή έναι-
σίμφ ήμών διατριβή «Ηβταιη Ιβ ιο π ίχα π ιτη ΕογίΗίαι Ιβτηροη», ιΐτ ο δ* έν έπι·
φνλλίδι τής έν Τιργέση} «Ν. Η μέρας», δπόθεν μτταδημοσιεύομΓν ένταύθα τά
έχ<1 γραφέντα.παρ’ ήμών.
Π ώ ς ήρμήνευσΫ τό Αμιχθαλόεσσα ο ί παλαιοί 226
κ α ί Απόχρημνον* ο ί δ έ δ μ ιχ το ν δ ιά τ ό 2χ θαλάσσης δυσχρόσιτον χαΐ
τ ή ν τραχύτητα, ο ί - δέ όμιχλώ δη κ α ί Α προόρατον το ΐς πλέουσιν », καί
κατω τέρω « Απρόσμικτον, ή β α δ ίω ς ού μ ίγν υ τα ι 6 Από τή ς θαλάσσης
χα θ ό Αλίμενός έστι* κ α ί δ ιά τ ό ν ς ένοικο Οντας Αγρίους κ α ι θηριώδεις
χ α ΐ ληστρικόν β ίο ν έπανηρημένους* ένιο ι δ ’ ούχ οήτω ς Αλλά τήν Αμι-
χλώ δη». Τ α ύτά π ερ ίπ ο υ £παναλαμβάι*ονται π α ρ ά τε . τ φ Σχολιαστή
Σ οφοκλέονς1 τ φ Ε ύσ τα θίφ *, έν τ φ Μ . Έ τυ μ ο λ ο γ ιχ φ * κ α ί είπου Αλλα­
χού Ακόμη γίνετα ι π ε ρ ί τουτου λόγος.
Ή π λ η θ ώ ρ α τώ ν έρμ ηνειώ ν μ α ρ τυ ρ εί π ερ ί τ η ς Αυσχερείας, ήν
ή σθ όνο ντο ο ί π α λ α ιο ί έν τή κ ατα νοήσει τ ή ς σημ ασία ς τη ς λέξεως* μή
δυνάμενοι νά έξαγάγω σιν ό ρ θ ή ν έννο ια ν προέβησαν μέχρι τοϋ σημείου
ν ά νομίσω σιν, δ τι ή τ ο χ υ π ρ ια χή λέξις σημαίνουσα ε υ δ α ίμ ω ν I Έ χ
πασώ ν δ* δμ ω ς τώ ν έκδοχώ ν δύο φ α ίν ο ν τ α ι α ί γενιχώ τερόν π ω ς χρα-
τοΰσαι, α ί ά π ρ ά σ μ ιχ τ ο ς , είτε δ ια τ ό Αλίμενον κ α ί πετρώ δες χ α ΐ Από­
κρημνο ν τή ς νήσοι·, είτε δ ιά τό αφ ιλόξεναν χ α ι πειρατιχόν τώ ν κατοί­
κων α ύ τ ή ς χ α ΐ ά μ ι χ λ ώ δ η ς . ’Ε κ το ύ τ ω ν δέ ή μέν πρώ τη είναι, ως
θ ά ίδω μεν, έντελώς έσφ αλμένη, ή δ* έτέρα πλησιάζει μέν τή κ αθ’ ήμάς
Αχριβεΐ σημασίφ, είνα ι δ ’ δ μ ω ς Απολύτως Αδύνατον ν ά έξαχθή έχ τοϋ
τύπου ώς νϋν έχει ούτος. Κ α ί π ρ ώ το ν, δ τ ι ή νήσος δέν ή τ ο . Αχρόσ-
μικτος* μάρτνρα Αξιόχρεων π α ρ εχό μ εθ α αύτόν τό ν "Ομηρον, δστις
μνημονεύει Ακμαίας κ α ι ζω η ρ ό ς έμ π ο ρ ία ς μεταξύ Λ ήμνου χ α ΐ τής Αχέ*
να ντι μικρασιατικής π αραλίας.4 ’Λ λλά πλήν τή ς έμπορίας, ή ν *αι Αλλο­
δ α π ο ί διενήργουν έν Λ ή μ ν φ χ α ΐ Λ ή μ ν ιο ι έν Αλλαις χώραις. έξ ού
βεβαίω ς συνάγεται, ό τ ι π α ρ ' Ό μ ή ρ ω δ έν υπάρχει τοιαύτη τις περί .τής
νήσου Αντίληψις, χ α ΐ Αλλως Ακόμη π ισ τ ο ν τα ι έξ α ΰ ιώ ν πάλιν τών
ομηρικώ ν έπώ ν, δ τ ι ή έννο ια αυτη είν α ι εντελώς ξένη τη ς π ε ρ ί' Λήμνου
όμηριχής Αντιλήψεως.
Τ φ δ ν τ ι ούδαμ οϋ τώ ν π ο ιη μ ά τω ν αύτοϋ α ναφ έρει 6 π ο ιη τή ς δ η
ο ΐ κάτοικοι τή ς Λ ήμ νου ύ π η ρ ξα ν Αφιλόξενοι χ α ΐ Αφιλόφρονες* τούναν-
τίον μάλιστα, τούς μέν Σ ίν τ ια ς εΙσ άγει φ ιλοφρόνω ς δεξιού μένους τόν
έξ ούρανοΰ ύπ ό τοΰ Δ ιός σ φ ενδονη θέντα "Η φ α ισ το ν, τοΰτον δέ πολ-
1) Ε ίς Φ ιληχτήτ. 215.
2) Ε Ις *ΐ).ιάδ. Ω 753, έν θα χ ε ϊτ α ι ά π α ξ μόνον π α ρ ' Ό μήρφ άπαντων χαΐ
τό π ιρ ί οΰ 6 λόγος έπ ίθττον.
3) Έ ν λ έξη . · . Ε ·^ ·
* 4) Ί λ ιά δ . Φ 4 0 ,5Ρ, 70 καί Ψ 710 χ α ΐ Ω 753 χ α ΐ Η 407.
Α Α. ΙΟΖΧΙΑΟΥ Ν ΑΗΙΙΟΖ ' ' ' » _
 226 Π ώ ς ήρμήνενον τό Αμιχθαλόεσσα οΐ παλαιοί
λσχού τών έπών λέγονια, δτι η Λήμνος ήτο αύτφ «φιλτάτη γαια'ων
άπασέων*·* πρός τούτοις ό αύτός ποιητής περιγράφει, πώς οί Α χαιοί
χατά τήν διά τής Λήμνου δ ιά β α σ ιν αΰτών έφιλοξενηθησαν υπό τών
Λημνίων,
« έσθοντες κρέα πολλά βοών όρθοχραιράων
* πΐνοντες χρητήρας έπιστεφέας οϊνοιο ►.*
Ούδέν λοιπόν Απολύτως εΰρηται έν τοΐς όμηριχοϊς έπεσιν στη-
ρίζον έστω χα ΐ έπ" έλάχιστον τήν γνώμην το ύ τη ν τΑνάπαλιν πάν δ,τι
έν τή Ίλ ιά δ ι πηραδίδεται ήμ ϊν περί τής νήσου ήμών α π ’ Αρχής μέχρι
τέλους Αντιτάσσεται χατ* αύτήο.
Π όσον δ ’ έσφαλμένη χαΐ τοΰτ’ αύτό γελοία είναι ή άλλη έχδοχή,
κ α θ ' ήν ή Λήμνος ήτο άπρόσμιχτος, χαΟότι « ού φρδίως μίγννται αύτή
ό άπό τής θαλάσσης χαθό Αλίμενος ►, Απλοΰν έπί τοΰ χάρτου βλέμμα
δύναται νά πείση πάντα. Κ αί δντως έκ πασών τών έν τή Θρρκίρ
θαλάσση νήσων αυτη έχει εύρυτατον χαί Ασφαλέστατον λιμένα τόν τοϋ
σημερινού Μ ούδρον, τοϋ εύλιμένου δ ’ αύτής μνημονεύει χαΐ αύτός ό
"Ομηρος.*
Διά τούτων πείθεται, νομίζυμεν, έχαστος, δτι ή πρώτη έρμηνεία
είναι άρδην έσφαλμένη· ή έτέρα, ενπομεν ήδη, δ τι είναι έγγύς πρός τό
ακριβές χαί δρθόν, χσ ί ένταϋθα θ α έληγεν δ περί τούτου λόγος ήμών,
δν έχ τοΰ σχηματισμού τής λέξεως, ώς νυν έχει, ήδύνατο νά έξαχθή
αΰτη. Τοΰτο δ* δμω ς είναι Αδύνατον, δείχνυται δέ χαί έξ δσων οί τε
παλαιοί χα ί νεώτεροι είπον π ερ ί τής παραγω γής χα ί καθόλου κατα­
σκευής τού έπιθέτου.
Ό Ευστάθιος* λέγει* « άμιχθαλόεσσα δέ οίονεί Αμιχτόεσσα τροπή
τών ψιλών είς δασέα χα ί πλεοΥασμφ τής α λ συλλαβής έχ τού άμιχτος».
όμοια Αχριβώς λέγονται έν τ φ Μ . Έ τυ μ ο λο γικ φ , έν δέ τψ Ο υά ΐα η υιη
τάδε* « Αμιχθαλόεσσα . . . π α ρ ά τό μίσγω, μικτός* ώς Ιππος Γππαλος,
μίχχος μίχχαλος, ούτως ούν χ α ί μικτός μιχταλός χα ί έν συνθέσει Αμι-
χταλόεις καί τροπή Αμιχθαλόεις >. Τούτω ν Αναιρέσεως ούδεμία υπάρχει
Ανάγκη. ’Λλλ’ δς ίδω μεν τ ί επραξαν ο( νεώτεροι. Κ α ί ό 8θ1λΙ18ΐ6Τ*
1) 'Ούυοοείας ϋ 284 χα ΐ 301.
2) 'ίλιά δ . Θ 231.
3) Ίλιά δ . Ψ 744.
4) ΕΙς Ίλιά δ . Ω 733.
3) ΙΙβύβτ <1ίβ Ηοιηβτ. ΕμίΐΗεΙα ααΓ- εις έν τφ Ζ τ ϊ ΙχοϊιγϊΛ Λίτ «Ιϊο ΟββΙιητ
Ογαιη. 10 (1800) σελ. 16.
Π ώ ς ίρμηνεύουσιν αύτό οΐ νεώτεροι 227
χαί ό Ό ΰ Α β Γ ίθ ίη ' άσχοληθέντες είδικώς περί τόν σχηματισμόν καί
τήν σημασίαν τών όμηρικών έπιθέτων Αποφαίνονται, δτι ή λέξις έξα-
χολουθεϊ νά μένη τίΐι .οΙΗαίι, υηετΙιΙίΐΓΐΐεΗ, ε ίη υηιηΰβΠοΗΜ
ν ν ο η ήτοι α Ιν ιγ μ α τ ώ δ η ς , ά ν β ρ μ ή ν ε υ το ς, Α μ ή χ α ν ο ς σ χε δ ό ν
λ έ ξ ις . Ό τελευταίος μάλιστα μή δυνάμενος κατ* ούδένα τρόπον νά
έρμηνεύση αύιήν ούδέ τόν σχηματισμόν αύτής νά νοήση προέτεινε
διόρθωσιν, κ αθ’ ήμάς λίαν άτυχή, θελήσας νά μεταβάλη είς ά μ υ γ δ α -
λόεσ ρ α ν. Ά λλά πλήν τού δτι ή άμυγδαλή δέν μνημονεύεται σχεδόν
πρό τού Άριστοτέλονς, είναι τό έπίθετον ήκιστα πρόσφορον προχει-
μένου περί νήσου, ής ή ψιλότης γενικώς ύπό τών παλαιών μαρτυρεϊται.
Ε π ίσ η ς και* ούδέν σχεδόν προήχΟη τό ζήτημα διά τής έργασίας
τού Ο όββΐ,’ δσιις δέχεται μέν τήν έκ τής φίζης μ ι χ — (όμίχλη, όμίχω
— έω, δμιχμα) παραγωγήν τού έπιθέτου καί έξάγει έννοιαν Οπωσδή­
ποτε Αρεατήν ύποδειχθεϊσαν ήδη χαί ύπό τώ ν παλαιών Σχολιαστο.νι
ό τρόπος δμως δ ι’ ού θέλει νά έρμηνεύοη τόν σχηματισμόν αύτοΰ
είναι σφαλερός. Έ κ τής φίζης μιχ- δέν νοοϋμεν ήμεΐς π ώ ς παράγεται
το μ ίχα λος καί παρενθέσει τοΰ θ μίχθαλος, δπερ κατ’ αύτόν σημαίνει
ηβΐϊπία. Ό ρθότερον επραξεν ·) ΐο^βοίε* είπών, δτι φαίνεται μεν
τό έπίθετον τρϋτο τασσόμενου μεταξύ τών παραγώ γω ν «ρΗη-
οϊρΐι νοΓο β]ιΐ5 αυι ηυΙΙα ϊηνβηΐπ ροίευηι αυι νβΐιΐε Α'μϊγτιΠϊ» ».
Τό έπίθετον τούτο τό Ανερμήνευτον καί αινιγματώ δες Αναλαμ­
βάνει καί τνπιχώς χαί αημασιολογικώς τήν Αγνότητα αύτοΰ μόνον έάν
έπανέλθη είς τήν όρχικϊ|ν αύτού μορφήν, ήτις κ αθ’ ήμάς ε(ναι αΙΘ*-
λόεσσα. Ή σημασία τότε (έκ τοΰ αΐΟαλος. αΤΟω) είναι εύνόητος καί
παντί δηλη, ήτοι χ α π ν ώ δ η ς , ά σ β ο λ ώ δ η ς. Π α ρ ’ Ό μ ή ρ ψ συνάπτεται
τό έπίθετον τούτο μετά τοΰ μέλαθρον, τοΰ μεγάρου καί τής χάνεως.
Ιδιαιτέρω ς δέ ώς κοσμητικόν έπίθετον τής Λήμνου σημαίνει τήν χα-
πνώδη, ής δηλ. ή άτμόσιραιρα ένεκα τών Αναδιδομένων καπνώ ν τφν
τε έκ τοΰ ήφαιστείον, δπερ δέν είναι μέν τφ Ό μ ή ρ φ γνωστόν ύποδη-
λοΰται δμω ς ύπ’ αύτοΰ διά τής έπ’ αύτής πτώσεως τοΰ Η φ α ίσ το υ , καί
τών έκ τών καμίνων τώ ν έργαστηρίων τούτου. "Ο τι δέ τοιαύτη τις
σημασία πρέπει νά δοθή τούτφ έν τή προκειμένη περισιάσει δείχνυται
1) Η. 01. I I I 1001.
?) Όβ βμϊΐΐιβίίβ Ηοιηοπα* ΐ η - ε ι ς ύε<ιίη·ηΙϊΙ>ιΐ3 έν ά&ΙΐΓβα—ΒβηοΗΐ Οΐ>βΓ
ιίω Ο γιηη. άβτ Κ Ίν. Τύβπιβΐιιιι. ΑΙί.τι]«ιυΪ8 !δ:*8 σελ. 31.
3) ΕΙιτιη. μ«(1ι. I ογα. Ί
 228 ΑΙθαλόεσσα Λήμνος
χαι έχ τής χρήσεως ήν ποιούνται αυτού οί μετά ταΰτα ποιηταί. Ούτως
ύ Η σ ίοδος1 ό Απολλώνιος* χαι Κόιντος 6 Σμνρναίος* χαλοΰσι αίθα -
λόεντα τόν χεραυνόν, διά τού έπιθέτου δ’ έπίσης τούτου χοσμεΐ δ ποιη­
τής τών Ά ργοναυτιχών τά ΘέμεΘλα β ω μ ο ΐο χαί τάς χαττνοϊο σ τρ ο -
φ ά λ ιγ γ α ς . "Οτι δέ προσηχόντως χαι λίαν προσφόρως έδόθη τή Λ ήμνφ
δεικνύει οΰ μόνον ή ήφαιστκιώδης αίτής φύσις άλλά χα ί τούτο, άτι
ήν Ιερά τψ Ή φαίστψ , δστις έπίσης λέγεται αΙΘ αλόκις θ ε ό ς . Π ώ ς
είναι τέλος δυνατόν νά διαμφισβητήση τις τή νήσφ τό έπίθετον τούτο,
άφ ' οΰ παραπλήσιον έπώνυμον ούχί πλέον χοσμητιχώς άλλά μσνίμως
έφερε χατά τους πα'λαι χρόνους ; Ιδ ο ύ τΐ περί τούτου διέσωσεν ή μ ΐν έκ
τοΰ Πολυβίου Στέφανος ό Βυζάντιος.4 « Πολύβιος 5* έν τριαχοστή
τέταρτη λέγει Α ίθα'λκιαν την Λήμνον χαλεΐσθαι . . . έχαλεΐτο δ* ού­
τως ή πόλις Ισως έχ τών άναδιδσμένων τού Η φ α ίσ το υ , κρατήρων >.
*.Η Αίθάλεια άρα Λήμνος ή φιλτάτη γαιάων άπασέων τ φ αίθαλόεντι
Ή φ α ίσ τφ λίαν δρθώς ώνομάσθη χοσμητιχώς υπό τοΰ ποιητού αΙΘα-
λόισσα.
Ά λλά διά τής διβρθώσεως ταύτης έλευθερούται συγχρόνως χα ί
άλλης έτι χηρός τό όμηριχόν κείμενον* έξετάζων δήλα δή τις τά είς
-όεις λήγοντα έπίθετα παρ’ Ό μ ή ρ φ βλέπει, δτι έχ τών τεσσαράχρντα
μαΐ έπτά τοιούτω ν ουδέ Εν άπολύτως έχει χατάληξιν -αλόεις όποίαν εΐμ εθα
υποχρεωμένοι νά δεχθώ μεν προχειμένου περί τοΰ ά μ ιχ θ α λ ό ιί ς . Ε ν ν ο ­
είται δτι τά α ίθ α λ ό ιΐς Α μφ αλδεις π α ιπ α λ ό ε ις σ ιγ α λ ό ε ις ως χ α ί τά
ά μ π ε λ ό ε ίς , ίο λ ό β ις , μ υ ελ ό ε ις χ α ί ψ ο λόεις δέν πρέπει νά έξαπατή-
σωσί τινα, διότι έν τούτοις τό λ είναι φιζιχόν, ώς έκαστος εύχόλως
βλέπει. ■
Λείπεται ήδη νά έξετάσωμεν δ ν ή διόρθωσις ήμών εΰοδοΰται χ α ί
παλοιογραφιχώς’ δ στίχος κατά τήν γνώμην ήμώ ν είχεν άρχικώς ώ δ ε:
ές· Σ άμον ϊς τ* "Ιμβρον καί Λ Η Μ Ν Ο Ν Δ Α ΙΘ Α Λ Ο Ε ΣΣ Α Ν
"Οτι τό Δ τής λέξεως Α ή μ νό νδ’ μετά τοΰ Α τοΰ αίθαλόεσσα
ήδύναντο ΰπό ννστάζοντός τίνος βιβλιογράφου νά σνγχυθώσιν είς Μ
παντί δήλον δ ούτως άποτελεσθείς τύπος μ ιθα λ ό εσ σ α ήτσ βεβαίως
1) θ ϊο γο ν . 72, 504, 707, β51
2) 4, 595.
'3) 3, 403.
4) Έ ν λεξ. ΛΙΟάλη.
Α ίθαλόεσσα Λ ήμνος 229
άδιανόητος, έσχετίσθη πρός τό μίγνυμι καί άνεβλάστησεν οΰτω χο μ ι χ θ α -
λόβσσα, δπερ είχεν έν τφ προκειμένφ χωρίω ή έχδοσις τοΰ Αντιμάχου.
ΤΑρά γε ήντλησεν τούτο ούτος ?κ παλαιοτέρων έκδόσεων ή ύπήρξεν
Ιδία έαυτού διόρθωσις; Ά κριβ ώ ς δέν δυνάμεθα νά είπωμεν, φαίνετα1
δ’ δμως πιθανώτερον, δτι μετέβαλεν αυτό; τό χωρίον. βεβαίως δ
Αντίμαχος δέν ήτο μέγας κριτικός, έν τούτοι; έ κ τών δέκα καί τριών
μεταβολών, αΐτινες ΰπό τό όνομα αυτού είναι γνωσταί καί δι" ών διε-
φώνει πρός τάς λοιπάς έχδόσεις, τέσσαρας μεν Ιδέχθ'η ώς θρθάς ό ’Αρί-
σταρχοΓ, διεφώνησε δέ πρός τάς λοιπάς χωρίς νά προτείνη αύτός Ιδιόν
τι. "Οπως καί αν Ιχη. είτε εύρεν έν άλλαις παλαιοτέραις έκδόσεσι τόν
τύπον τούτον δ Αντίμαχος, είτε αύτός αύθαιρέτως είσήγαγε, βέβαιον
είναι, δτι τό νόσημα τοϋ χωρίου ήδη τότε ΰπωπτεύετο μέν δεν διεγιγνώ-
σκετο δ’ άκριβώς. Π ώ ς ήρμηνεύετο τό μ ι χ θ α λ ό ε σ σ κ δέν γνωρίζομεν'
φαίνεται δ’ δμως, δτι ήτο τό Αντίθετον τοΰ Απρόσμικτος, διότι κ α ί
παρ' ΕΰσταΟίφ άπαντρ τοιαύτη τις έρμηνεία- Έ πειδή δέ α ΰ τη ήισ
έναντία πρός τά περί Σιντίων ώς βλαπτικών χ α ι Αφιλοξενών ΰπό τον
Ελλανίκου1 παραδοθέντα, μετεβλήθη τή προθήκη τοΰ σ τ ερ η τ ικ ό ν α
είς τόν μέχρι νΰν διατηρηθεντα Ανάπηρον τύπον ά μ ιχ θ α λ ό ε σ σ α ν . Κ α τά
ταΰτα λοιπόν ό Ιν λόγω στίχος γραιττεος χαθ* ή μας ώ δ ε :
ές Σάμον Ις τ ' "Ιμβρον χα ί Δ ή μ ν ό ν δ ’ αΙΘαλόσσσαν.*
1) Π α ρ ά Σ χολια στ. Α π ό λ λ ω ν . 4, 608.
2) Δ ιά τή ς μ ετα β ολή ς τα ύ τ η ς είσ ά γετα ι ε ίς τό ν σ τίχον χ α ί Ετερον μόρισν
τό άχώ ριστον 6 έ ώ ς δ η λ ω τικ ό ν κ ινή σ τω ;, έ ν ώ υ π ά ρ χ ει ή δ η προηγουμένως ή
πρόΟ εσις έ ς . Τ οΟεο δέν π ρ έ π ε ι ν ά ξενίση τιν ά , δ ιό τ ι ή εχιρράσις αΰτη δέν «Χναι
ασυνήθης π α ρ ά τ φ π ο ιη τή . Π α ρ ά β . ’Χλιάδ. Β 158, Δ 101, Η 309, · 3 ,Ψ 6 7 9 χ.ά.

τ βαινεν είς τάς αποικίας* ή κληρουχία ήτο άπλή έπέκτασις τής πόλεως
τ Γ
ττ Τά κατά τή ν Αποστολήν καί Iδρνσιν
τώ ν κληρουχιώ ν νόμιμα
ΤΓ
1Τ Έ ν πρώτοις πρέπει άμέσως νά διαχρίνωμεν τάς χληρουχίας τών
άποιχιών, δ ι’ ών χατά τούς παλαιοτέρους χρόνους περιέστεψε τό έλλη-
νιχόν Εθνος τήν παραλίαν πάσαν τής Μεσογείου θαλασσής. Ή δια­
ΊΤ φορά δέ Εγκειται έν τοΰτφ, δτι ο ΐ μέν άποιχοι χαταλείποντες Ενεχα
διαφόρων λόγων τό πάτριον Εδαφος έγχαθιδρΰοντο έν ξένη χώρρ, δπου
αύτοί πλέον ώφβιλον νά φροΥτίζωσΐ περί έαυτών ούδεμίαν άναμένοντες
βοήθειαν έκ τής μητροπόλεως. Ή πόλις, ήν έκτιζον ήτο άνεξάρτητος
ίί τής μητροπόλεως καί πλήν τής δμαιμίας χα ί θρησχευτιχών τινων χαθη-
χό ιτω ν, δι* ώ τ έθεώρουν Εαυτούς συνδεδεμένους πρός τήν. πάλαι
μητέρα, ούδεΐς άλλος* δεσμός ήνου αύτοΰς. Γνωστόν δ ’ είναι, δ τιένίο τι
χ α ΐ ή σχέσις αύτη μεταξύ τώ ν δυο πόλεων τοσούτον χαλαρά κ α θί­
ίΐ στατο, ώστε περιήρχοντο είς πόλεμον πρός άλλήλας. "Αλλως δ* δμως
είχε τό πράγμα προκειμένου περί κληρούχων..
Ό θεσμός τώ ν κληρουχιών κατέρχεται είς νεωτέρους χρόνους. ΑΙ
πρώται άρχαί πρέπει νά ταχθώ σι περί τάς άρχάς τοϋ 5ου αίώνος π.Χ .
χαΐ ή έπίνοια τούτων δέον ν ά ζητηθή έν Ά θή ν α ις. Πολλοί χαί ποι­
κίλοι υπήρξαν ο ί λόγοι οί παραγαγόντες τυύς Α θηναίους είς τοΰτο,
άλλά γενικώς δυνάμεθα ν ά εΐπωμεν, δτι διά τής Ιδρΰσεως τών κληρου­
χιώ ν έςοιόπουν νά τάξω σι προθύμους προμάχους κατά τών παροιχονν-
χω ν αύταϊς έχθρών, άμα δέ ν ά άσφαλίσωσι τό Εμπορικόν αύτών ναυ­
τικόν άπό πειρατικών Επιδρομών καί καθόλου νά έτεχτείνωσι τήν
δΰναμιν αύτών χ α ί Εξουσίαν. 0 1 χληροΰχοι μεταβαίνοντες είς τήν κλη­
ρουχίαν δέν ήσαν δΰναμις άπολεσθεϊσα διά τάς Α θήνας, ώς σννέ-
Ά ναγχαΐαι διατυπώσεις πρός Λποατολήν κληρουχίας 231
τών Α θηναίω ν έν άλλαις χώραις. Ιδωμεν ήδη τίνες διατυπυϊσεις άπη-
τοϋντο, ΐνα έγχαταστή κληρουχία τις.
Κατά πρώτον ήτο άνάγκη ή περί άποστολής κληρουχίας πρότασις
νά ΰποβληθή ύπό τίνος τών φητόρων Ρΐς τήν βουλήν τών πεντακο-
σίων, ήτις συνεσχέπτετο έπί τούτου καί, έάν ευρισχε τοΰτο συμφέρον
τφ δήμφ, έξέδιδε προβούλευμα, τό όποιον οί πρύτανεις εΐοήγον είς τήν
έχχλησίαν τοΰ δήμου. Ε ν τα ύ θ α συνεζητεϊτο ή πρότασις, ήγόρευον οΐ
ύήτορες, χαί έάν έπείθειτο ό δήμος περί τής δρθότητο; αύτής, έξέδιδε
τό άναγκαϊον ψήφισμα, έν φ περιελαμβάνοντο πάσαι συγχρόνως αί
διατάξεις α ί άφορώσαι τήν σύστασιν τής κληρουχίας.1 0 1 λαμβάνοντες
μέρος είς αύτήν συνέβαινεν ένίοτε νά είναι ώς έπί τό πολύ έχ ιώ ν
πενεστέρων Αθηναίων,* είναι δ ’ δμω ς βέβαιον δτι χα ΐ α ί δέχα φυλαί
άντεπροσωπεύοντο.* Ε ίς τούτους ώφειλεν ή πολιτεία νά καταβολή τάς
δαπάνας τής έγχαταστάσεως π ιρέχουσα αύτοΐς έκ τοΰ δημοσίου ταμείου
δπλα χαί όδοιποριχά.4
Ούτως έφωδιασμένοι έιάσσοντο ύπό τήν άρχηγίαν οίχισ τοΟ δστις
έξελέγετο έπίσης ύπό τοΰ δήμου χαί άνελάμβανεν ώς ανώτερος άρχηγός
νά όδηγήση άσφαλώς τούς κληρούχους είς την ώρισμένην χώραν συμ-
μορφούμενος πρός τάς ύπό τοΰ δήμου ψηφισθείσας διατάξεις, ήτις
υπηρεσία περιεποίει αύτφ μέγα δνομα χα ί μετά θάνατον ετι άξιυυμένφ
Ιδιαιτέρων τιμών έν τή χληρσυχίφ.
Ή χώρα είς ήν Εμελλον νά μεταβώσιν ο ί χληροΰχοι χα ί ή δχοία
περιήρχετο είτε διά πολέμου είτε δ ιά φιλικής συμφωνίας, ώς συνέβη
διά την έν Λήμνφ χατά τά μέσα τοϋ 5 °“ αίώνος έγχαθιδρυθεϊσαν
κληρουχίαν, τοϊς Ά θηναίοις, έμερίζετο είς τεμάχια, ά φ ’ ού προη­
γουμένως άχεχωρίζετο τό δέχατον αύτής χαί άνετίθετο τοϊς θεοϊς.*
"Εκαστον δέ τών. τμημάτων τούτων ώνομάζεχο κ λ ή ρ ο ς, διότι διά
4) ΒοβοΙάι δΓθίνεβοη αελ. 450 καί έξ.
?) ΟΙΑ I 31*.
3) Έ κ τών μέχρι τσϋδί άναΰχαφειπών έπιγραφών έν Λήμνφ καί έχ τών
έπ ί τή ς Άχροπόλτως Ιδίφ άνευριΟέντων κληρουχιχών ψηφισμάτων τής Ή φ α ι-
σιίας χαί Μυρίνης χροχύπτουσι βιβαίως τά ονόματα τών ό χ τ ώ φ υ λ ώ ν *
ΟΙΑ I 443-441, 448, 591, 59:4 χα ί ΒΟΗ 9 (1885) οιλ. 45 άρ. 2.
4) ΟΙΑ I 31.
5) Ή ρόδ. 5, 77 χ α ί 0. 100 χα ί θουχυδ. 3, 50.
 232 Διανομή τών γαιών είς τούς κληρούχους
κλύρου έγίνετο είς τούς Απεσταλμένους ή διανομή τούτων,1 αύτοί δ ’ ούτοι
έχαλοΰντο χ λ η ρ ο Ο χο ι.
Ά φ ’ ού τοιουτρόπω; πάντα παρεσκευάζοντο καί οΐ μέλλοντες,
κληρούχοι ήσαν έτοιμοι πρός Ά πόπλουν έγίνοντο θρησκευτικοί τελεταί
δς ώριζεν ό δήμος και δ ι’ ών έπεκαλεΐτο τούς θεούς, δπως εύμενώς
έπινεύσωσιν έπί τήν κληρουχίαν. Τοιοΰτον ψ ήφ ισμα δναφερόμενον ■είς
τήν Αποστολήν κληρούχων είς Λήμνον Αμέσως μετά το 387 π.Χ . διε-
σώθη μέχρις ήμώ ν, έν ψ λίαν δυστυχώ; ήκρωτηριασμένω μνημονεύ­
ονται οί δώδεκα θεοί, οΐς πιθανώ ς προσηνέχθη ή πρό τής άναχωρήσεω;
τών κληρούχων θυσία.
Μετά ταΰτα άπήρχοντο εϊς τήν όρισθεϊσαν χώραν, δπου έγίνετο ή
είς έκαστον παράδοσις τοΰ κλήρου. Π ρ ό ; τοΰτο έξελέγοντο δέκα γ ε ω -
ν ό μ ο ι, είς έξ έκάστης φυλής, οΐτινες διένεμον τάς γαίας, ή δέ μέτρησις
τής εις τόν δλον άριθμόν τών κληρούχων έπιδικασθείσης χώρας έτελεϊτο
δ ιά τώ ν γβ ω μ ετρ ώ ν .1Τοιουτοτρόπωςλοιπον έκαστο; κληρούχο; έλάμβανε
τόν άνήκοντα αύτψ κλήρον, φαίνεται δ’ δ μ ω ;, δτι τήν Απόλυτον κυριό­
τητα αύτοΰ διετήρει ή πόλι; τών Α θη να ίω ν, ού ένεκα ήσαν ΰπόχρεω-
μένοι ο ί κληρούχοι νά καταβάλλωσι τίμημά τι. Λέγομεν φαίνεται, διότι
τό σπουδαίον τοΰτο διά τήν έσωτερικήν Ιστορίαν τών κληρουχιών
ζήτημα, δν δηλ. έκαστος κληρούχος Απλώς ένέμετο ή ήτο κύριος τοΰ
κλήρου αύτού, θ ά ήτο δυνατόν όριστικώς ίσ ω ς νά λυθή, άν μή δ
χρόνος κατέστρεφε δυσαναπληρώτως δύο έπιγραφάς εύρεθείσας έν
Άκροπόλει καί περιεχούσας ψ ηφίσματα τοΰ δήμου τώ ν Α θη να ίω ν. Έ ν
τή έτέρφ5τούτων φαίνεται, δτι ο ί έν Λ ήμνφ κληρούχοι έπεμψαν π ρ ε­
σβείαν είς Α θ ή ν α ς ζητοΰντες, δπω ς τή έπεμβάσει τοΰ δήμου διευθειη-
θ ώ ο ι διαφοραί τινες περί γαιών άναψυεΐσαι μεταξύ αύτών. Α ί έν αύτή
εΰκρινώς άναγινωσχόμενσι λέξεις Α δ έσ π ο το ι κ α ί δ η μ ό σ ιο ι Αναφέ-
ρονται πιθανώ τατα είς γαίας. Κ αί έν μέν τή Α ττική δέν ήτο δυνατόν
νά ύπάρχωσι γ α ΐα ι άδέσποτοι, διότι έν έλλείψει κληρονόμων φυσικών
ή έκ διαθήκης περιήρχετο ή ούσία είς τήν κυριότητα τοΰ γένους ή της
φρατρίας. Έ ν ταΐς κληρουχίαις δμω ς φαίνεται, δτι ή πόλις παρεχώρει
τάς γαίας μόνον είς του; κληρούχους καί τούς άμεσους άπογόνους
αύτών, τούτων δ ’ έκλιπόντων καθίστανται ο ι κλήροι δημόσιοι.
1) Θουχυδ. Ινδ. άνωτ. καί Πλούταρχ. Περικλ. 34.
2) ΟΙΑ I 31 καί Β β Η ι ο γ Αηβοά. σβλ. 32.
3) ΟΙΑ I 488, παράβ. καί Ο ΙΑ Π 17.
Ή πολιτεία διετήρει την άπόλυτον κυριότητα τοΰ κλήρου 233
Ή έιέρα επ ιγρ α φ ή 1 είνα ι έπίσης ψ ή φ ισ μ α τοΰ δήμου τώ ν Α θ η ­
ναίων έκ τώ ν τήδε κάκεΤσε σ φ ζομ ένω ν φ ράσεω ν του ό π ο ίο υ , ο ΐα ι α ί
έ κ τ ε ίσ ω σ ιν έ π ί τ ή ς έ ν α τ η ς π ρ υ τ α ν ε ί α ς , τ ώ ν ο ικ ιώ ν τ ώ ν δ * δ η -
μ ε υ μ έ ν ω ν , α ύ τ ή ή μ ί σ θ ω σ ις π έ π ρ α τ α ι , ' φ α ίνετα ι, δ τ ι πρόκειται
περί πωλήσεως ή μ ισ θώ σ εω ς δημ οσ ίω ν τινώ ν κ τη μ ά τω ν έν Λ ή μ νφ .
“Ισω ς μάλιστα έκ τή ς τελευταίας φ ράσεω ς δικ α ιούμ εθα ν ά συμπερά-
ναηιεν, δτι πρός τ φ δ ικ α ιώ μ α τι τή ς Ιδιοκτησίας, δ π ερ διετήρ ει ό δήμος,
έλάμβανεν, ώ ς εΐπ ο μ εν κ α ί Ανωτέρω, τ ίμ η μ ά τ ι -παρά τώ ν κληρούχων
έκμισθώ ν έφάπαξ Τσως τά ς γ α ία ς είς αυτούς* τοιοΰτον τ ι τούλάχιστον
όναφέρει καί ό Λ Ιλιανός π ερ ί τή ς χώ ρ α ς τώ ν Χ αλκιδέω ν, τ η ν δπ οία ν,
ά φ ’ ού Ιξήρεσαν τά προσήκοντα τεμένη τή Ά θ η ν ρ , διή ρ εσ α ν εϊς κλή­
ρους και έ μ ίσ θ ω σ α ν . · Ε ν τ ο ύ τ ο ι ς υπολείπεται Α μφ ιβολία τις, δσον
Αφορφ τό ζήτημ α τοΰτο, ή τις θ ά ήρετο έντελώς, δ ν διετηρεΐτο καλύτερον
τότελευταϊον έκ τώ ν μ νημ ονευθέντω ν ψ η φ ισ μ ά τω ν. Δ υστυχώ ς ΰ π ό τή ν
έποψ ιν ταύτην ή Λ ή μ νο ς ύπήρξεν άτυχης, δ ιότι πολλά έκ τώ ν σχετικών
πρός τή ν Ιστορίαν αύτής κειμένω ν έφ θ ά ρ η σαν Α νεπανορθώ τω ς ΰπ ό
τοΰ χρόνου. . Έ κ τώ ν έννέα π ερ ιελθόντω ν μ έχρις ή μ ώ ν ψ ηφισμάταχν τοΰ
Αθηναϊκού δήμου τώ ν σχετικών πρός τ η ν Λ ή μ νο ν οΰδέ έν διεσώ θη
Ακέραιον, πάντα δέ π λ ή ν ένός* τοσοϋτον έφ θ α ρ μ ένα είνα ι, ώστε Ιντε-
λώς Αδύνατος κα θίσ τα τα ι ή μερική τουλάχιστον συμ χλήρω σ ις αύτώ ν.
Τ ήν αύτην σχεδόν τύχην ΰπέστησαν κ α ί τά ψ η φ ίσ μ α τα τώ ν δ ή μ ω ν τή ς
Ή φ α ισ τία ς κ α ί Μ υρίνης. Έ λ π ίζ ο μ εν έν τούτοις, δ τεττν ά τούλάχιστον
τώ ν γνωστών, Τσως δ ε κ α ί Αλλα Αγνωστα δλω ς ή μ ϊν κ ρ ύπ τει ϊ τ ι τό
έδαφος τή ς Λ ήμνου, δ ιό τι σχεδόν π ά ν τα τ ά ψ η φ ίσ μ α τα τοΰ δήμου έχα-
ράσσοντο είς διπλοϋν, δ π ω ς έν άντίτύπον αύτώ ν σταθή κ α ι έν Λ ή μ ν φ
πρός γνώ σιν τώ ν ένδιαφερομένω ν, π ερ ί .τινω ν μάλιστα έξ αύτώ ν έχομεν
φητήν περί τούτου μαρτυρίαν.·
1) Ο ΙΑ I I 14.
?) ΟΙΑ I I I 318 κ ό ο σ η χ . I — 17.
3). Ο ΙΑ I I 488. "Ιδε κ α ί τ ό Ι ν Ο ΙΑ I I I 318 α ό ο , π ρ ό ς δ σ χετικά
σφζονται δυο τώ ν κληρούχω ν κΰρβΟέντα έ π ί τ ή ς 'Α χρ ο π ό λ εω ς χ ω ρ ίς ουδέτερον
ν ά εύρεδή Ιν Λήμνφ.

ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟΣ Π1ΝΑΗ
ΤΩ Ν Α Ξ Ι Ο Μ Ν Η Μ Ο Ν Ε Υ Τ Ω ΝΆ
Α γ ία Είρήνη, θέσις έν Λήμνω 1 0 1.
Α γ ία Σοφία, θέσις έν Λ ήμνφ 104.
Α γ ία ς Τριάδος. ναός κρημνιστείς
. - 03- ,
Ά γ ιο ς Αλέξανδρος, θέσις έν Λή­
μνφ 209.
Ά γ ιο ς Ανδρόνικος, θέσις έν Λή­
μνφ 164.
Ά γ ιο ς Ευστράτιος, νησΐς 40 κ. έ.
Ά γ ιο ς Παντελεήμων, θέσις έν Λ ή­
μνφ 164.
Α γ ίο υ Ίω άννου μονή, έν Π άτμ φ
151, 101 κ. έ.
Ά γ ιο υ Παύλου μονή, έν Λ ήμνφ
182, 187.
Α γ ίω ν Θεοδώρων μονή, έν Λ ήμνφ
161.
Α γλα ΐα , μία τών Χαρίτων 109.
Ά γορανόμ ος, έν Λ ήμνφ 123.
Ά γ ω ν ο θ έτ α ς έν Λ ήμνφ 123.
Ά εχρία, έπίθετον Θάσου 30.
Ά ερ ία , έπίθετον Θάσου 36.
Ά θ η ν α , 103, 113.
Ά θ ω σκιά 32.
Α ιγαίου πελάγσυς θέμα, 130, 143.
ΑΙθάλεια, έπίθετον Λήμνου 24,
35, 228.
Αίθαλεΐδαι, κήρυκεςέν Λήμνω 111.
Αίθαλόεσσα, έπίθετον Λήμνου 57,
227.
ΑΙκατερίνη, σύζυγος Παλαιολόγου
άποθνήσκει έν Λ ήμνφ 167.
ΑΙροϋλοι. λεηλατοϋσι τήν Λήμνον
93.
Ά χεσ α , θέσις έν Λ ήμνφ 21.
Α χρίδες, μέτρα κατ' αύτών -έν Λή­
μνφ 125.
235
Ά ρ τε μ ις, 103, 114. θ 3 Γ ίθ 3 = Κ ό ρ φ ο ς; 191.
Άρχέμορος, παΐς δηχθεΐς ύπ’ δφε- Ο Η οΐκαΙ — (χουίϊϊοΓ, περιηγητής
ως 58. 34, 38.
"Αρχίας, άρχων έπώνυμος 98. Ο ο ίΐΐο , άγνωστον χωρίον Λήμνου
·; τ ' Άρχιερεύς, έν Ή φ α ισ τίρ 93. 191.
Ά σανδρος, σατράπης Κ αρίας 83. Ο ο π ιΐ= Κ ο ρ ν ό ς ; 191-
• ίί ν ­ Άστράς, στρατοπεδάρχης έν Λή­ Γαττιλούζιυς Φραγχ. 156, 168,
' ·Τ ί. μνφ 159. 167, 172, 1 7 3 ,178, 181.
Άτταλος, βασιλεύς Περγάμου 88. Γλαύκος, άνδριαντοποιός έκ Λή­
’ΑχρόΟωοι, πόλις Χαλκιδικής 10ή -1
Α φροδίτη, σύζυγος "Ηφαίστου 110. μνου 130.
Αλέξιος έχ Βιθυνίας 158. \\
Α φροδίτη έν Κήποις, άγαλμα Ά λ - Γομάτου μετόχιον, έν Λ ήμνφ 102,
Αλκαμένης, καλλιτέχνης έκ Λήτ
καμένους 131. 169 κ. έ.
μνου 130 κ. έ. *’ (
Ά χαίας έπαρχία, 135. Γόρτυς, πόλις έν Κρήτη 69.
Άλμπακάριος, περιηγητής 26- : , 1·
Ά ώ ο ι θεοί, έν Λ ήμνφ 117, Γότθοι, λεηλατοϋσι τήν Λήμνον 93.
Α λυκή, έν Λήμν(^) 192. »
Γραδενίγος Φιλ. Ιγγονός Φιλ. Ν α-
Ά λφόνσος,βασιλ. Αραγωνίας 171. >,, .
Βάκχος 118. βιγκαγιόζου 145 κ. έ.
Άμιχθαλόεσσα, έπίθετον Λήμνον '! Τ ’
Βαλδουΐνος, λατϊνος αύτοκράτωρ Γυμνασίαρχος, Ι ν Λ ήμνφ 122.
57, 224 κ. έ. ^ Π ,Λ .ί
Ά μ π ελο ς χρυσή, οΐκόσημον Ε ύ ■ ν · τ, Βυζαντίου 144.
νήου 57, 58. Βαλέριος Φλάχχος, λατϊνος ποιη­ Ο ι ΚΐνΑ Ρ&ϋδΠηο, φρούραρχος
Α ντίγονος, κύριος Λήμνου 82. 1 ·!ν τής τών Ά ργοναυτικών 52. Παλαιοκάστρου 189.
Ά ντίδωρος, Λήμνιος 72. Λ/ Τ. ■' Βαλσαμών “Ιωάννης, διοιχητήςΛή- Όο Ρ Ι ογ "Ρογήρος, δηοΐ την Λή­
Άντίλοχος, σοφιστής έκ Λ ήμνον- μνου 159. μνον 154.
/ΟΧ)-} _ ··’.'·*
'
125. ;·' ; ■ Βάρβαρος Βσρθολ. "Ενετός διοι­ Δερμοκαΐτης, Λήμνιος 161.
Άντίοχος, διάδοχος Σελεύκου 85. κητής Λήμνου 183 Δηίπυλος, υΙός 'Υ ψιπύλης 52.
Αξίερος άναφωνηχιχαί
Ί* Τ Ι ' 1
έπικλή- .>7 ί ψ '
Βάρος, χωρίον Λήμνου 204. Δη μητριός, υΙός "Αντιγόνου 83, 84.
•αφιανητικαί ίπιχ4ή-
Ά ξιόχερσα σ«ις; έν τοϊς Κᣫιρώι£,έ·1 τΚ ,Τ /’ Βασΰειος, διοικητής Λήμνου 163. Δημήτριος, Δεσπότης 178, κ. έ.
Άξιόχερσος μύστη (?ίο ις 1 ,ί Βελώνιος (ΒόΙοη), περιηγητής 20, Διόνυσο.:, πατήρ Θόαντος 50.
Ά.ταρχαΙ, κομίζονται
ονται έκ Λήμνου ώ ν·'ί,'Λ 149, 186, 187. Δια σκορ (δης, ναύαρχος "Αντιγό­
ύπέρ τοϋ έν’Ελευσ, Βερνάρδος Παύλος, "Ενετός διοι­ νου 82.
>α. *Ιερο0 121',123· : ' ' <
άδωρος, συγγραφεύς έ?ι Α ή τ'.'ί' ί ”
Απολλόδωρος, κητής Λήμνου 190. Διόσκουροι 117.
μνουι 125. ^ 'ν · ’ Βισσίνου χωρία 164 Δίπολις, ή Λήμνος 30.
Α πόλλω Λίν.
ν, 103.
103, 118. I·;. ..... .Τ ν ύ. Βοεβόδας, ό γενικός διοικηητής Δομένικος, δεσπότης Λέσβου 170,
.Λ ήμνου 187, 204. 173, 174, 181.
Απολλώνιος, ποιητής τών 'Α(?Υ0 Τ υ * >
ναυτικών 52. Βοπτί, "Ενετός στρατηγός 188. Δονάτος "Ιω. Ε νετό ς διοιχητ. Λή­
Απολλώνιος, θαυματοποιός 127. Βουλή, έν Λήμνφ 97, 106. μνου 183.
Α πόλλω νος Λυκίου κρήνη, έν Λή­ Β αοπάεΐαίοηίΐ, περιηγητής 149, Δούκας, συγγραφεύς Ιστορίας 173.
μνφ 24. 185. Δρομοκαίτης Γεώργ. 177.
Ά ρ α β ες, δηοΰσι την Λήμνον 140. Βρανάς Θεόδ. διοικητής Λήμνου Δρόμος, άγνωστος θέσις 117.
Ά ργοναϋται, προσεγγίζουσιν είς 108. Δωδεκάνησου θέμα 136, 143.
Λήμνον 5 0 κ. έ. Βραυρών τόπος έν "Αττική 04.
Ά ρ γώ , δράμα ΑΙσχύλου 114. Βρειόκαστρον, έν Λ ήμνφ 151. Έ γ γ ε ιο ς φόρος 101.
Ά ρ η ς, 119. Βρΐσα, άκρα Λέσβου 23. Έγχτήσεως δικαίωμα 107.
Α ριστοτέλης οικιστής Κυρήνης 52. Βρισεύς, ήρως έκ Λυρνησσοΰ 23. "Εκάτης τρίμορφου, άγαλμα Ά λχα-
Α ριστοτέλης ναύαρχος, έπέρχεται Βράσκοπος (νΐΌ δ σ ο ρ ιίϊ) χωρίον μένους 131.
κατά τής Λήμνου 82. Λήμνου 191. Έκατομφονίω ν θυσία 119,

Ε κατόν χεφαλαί λιμήν έν Λή­
μνω 28.
Έλαιοΰς, πόλις Χερσονήσου 68.
Έμπόριον, τμήμα τής πρωτευού-
σης 189.
Ε ν ε το ί 142 χ. £
Ε π ιμ ελη τή ς Αρχών έν Λήμνω 100.
Έ ρμαΐον, δρο; Λήμνου 23.
Ε ρ μ ή ς 117.
"Ερμων, τύραννος Ή φ αιστίας 09.
Έρμώνειος χάρις, παροιμία 70.
Έσκαμματισμένος Μαν. διοικητής
Λήμνου 159.
Έσώχαστρον, θέσις έν Λήμνφ 209.
Έ τρονσχοι 60, 63, 213, 214.
Εύβοια, θέσις ί ν Λήμνω 21.
Ευγενία, σύζυγος Ίω ά νν. Παλαιο-
λόγου 106, 107, 168.
Εύνειδών γένος έν Ά θ ή ν α ις 52.
Ε ΰνηος υΙός Ίάσονσς καί Ύ ψ ι-
πύλης 44, 52, 50.
Ευρυδίκη, μήτηρ Ό φέλτου 51.
Ευφημίας αγίας λείψανον 140.
Ε ύφ ημ ος Αργοναύτης ήρως 52.
Ζάγανος Ισμαήλ, κυριεύει τήν Θά­
σον και Σαμοθρφχην 181.
Ζένος Μάρκος Ε νετό ς διοικητής
"Ιμβρου 183.
Ζευς "Αμμων 119.
Ζυματά, κώμη έν Λ ήμνφ 101.
"Ηλιος 119.
Η ρακλής 119, 120.
Ή φαιστία, πόλις Λήμνου 19, 30,
κ. έ. 149 χ. έ.
"Η φαιστος 103, 109 κ. £
Η φ αίσ τειά, Αγώνες έν Λήμνο) 110.
Θάνος χωρίον Λήμνου 149, 1 6 4 /
Θ άσος νήσος 17, 43, 169, 173,
177, 179, 181, 183.
θ έμ α ΛΙγαίου Πελάγους 136.
θέμα Δωδεκανήσου 136, 143.
Θεόφιλος, επιμελητής έν Λήμνφ
80, 101.
236
θέρμα,θερμα'ι πηγαι ΙνΛ ήμνφ 187.
Θήρα, νήσος Γ>2.
θ ύ α ς βασιλεύς Λήμνου 44, 50, 53.
θό α ς, υΙός Ύ ψ ιπύλης 52.
θρρκία νήσος, ή Σαμοθράκη 40.
Θρακία θάλασσα 17.
Ίάσω ν,Α ργοναυτώ ν αρχηγός 52χ.£
Ιερ ά , νησίς 39, 42.
"Ιμβρος, νήσος 17, 18, 20, 140,
109, 175, 177, 178, 179, 181,
183, 214, 218.
"Ιμβριος 100.
Ίνύ νια , τελετή έν Λ ήμνφ 110.
Ίουστινιάνης Ίω ά νν . 171.
"Ιππαρχος, τίτλος αρχοντος έν Λή­
μ νφ 101.
Ίφ ιν ό η , γυνή έκ Λήμνου 51.
Ίω λκός πόλις 50.
Ιω α κείμ , μητροπολίτης Λήμνου
203.
Ιω ά ν ν η ς δευτερεύων έν Λήμνω
100.
Ίω νούζης πασσάς 175.
Καβείρια μυστήρια Ιν Λήμνω 115.
Καβείριον, ναός Κάβειρων έν Θή-
βαις 115.
Κάβειροι, θεοί 114 κ. I.
Κάβειροι, δράμα ΑΙσχύλου 52,
114.
Καβειρώ, θυγάτηρ Πρωτέως 114.
Κ αδμϊλος γόνος Η φ α ίσ του καί
Κάβειρους 114.
Καθολικοί κριταί, έν Λ ήμνφ 1601
Καλαβρέζος, φρούραρχος Κοτζί­
νου 180.
Καλέτζικα, θέσις έν Λ ήμνφ 164/
Καλλίστη, ή νήσος Θ ήρα'5 8 .
Κάλλιστος Γ '., Π άπας 177.
Καλός Γεώ ργ. Λ ήμνιος 163.
Κ αμίνια, χωρίον Λήμνου 26, 47,
62, 209.
Καμινίων έπιγραφή 47, 62 κ. £
209 χ. £
237
Κανιίλε, ναύαρχος Ε ν ε τ ό ς 183.
Καπέλλος Βίκτωρ, κυριεύει Σ α μ ο -
θρςίχην, "Ιμβρον κ α ί Θάσον 183.
Κ απηλιώ της φόρος 103.
Κάρες 44, 210.
Κάσσανδρος 82.
Καστριωτών φρούριον, έν Λ ήμνφ
1 5 1 ,1 7 9 .
Καστροβούνιον, λόφος έν Λ ήμνω
28, 30.
Κάστρον, ή νΰν πρωτεύουσα πόλις
30, 3 1 ,1 9 0 , 205.
Κατάφυλλον, θέσ ις έν Λ ή μ νφ 164.
Κ αΰμένη πέτρα, λόφος έν Λή­
μ νφ 26.
Κέρας (τΰ ν Κέρος), λιμήν έν Λή­
μνω 22.
Κ ηδαλίων, Ακόλουθος Η φ α ίσ το υ
49, 109.
Κτοπρουλής Μεχμέτ, κυριεύει την
Λήμνον 189 χ. £
Κλήρος 231.
Κληρουχία, κληρούχοι 230, 74.
Κοκοβιότισσα Π α να γία , έξωχχλή-
σιον έν Λ ήμνφ 164.
Κσμάνοι, βάρβαροι έγχαθιστα'μενοι
έν Λ ήμνφ 156.
Κομνηνός. κύριος Παλαιοχάστρου
182.
Κ ο ν π α χώρα, Ιν Λ ήμνφ 163,
187, 191.
Κόντος, πλέει είς "Ιμ βρον 178.
Κορνάρος Πέτρος, φρούραρχος
Παλαιοχάστρου 189.
Κοσμάς, διδάσκαλος Λ ήμνιος 203.
Κότζινοσ, λιμήν χ α ΐ φρούριον Λή­
μνου 142, 150 χ. £ 160, 167,
169, 170, 179, 182, 183, 184,
180, 191.
Κότση (= Κ ό τ ζ ιν ο ς ;) 104.
Κ ράτεια 116.
Κρηθεύς, βασιλεύς Ίω λ χο ΰ 57.
Κρήτες 45.
Κριτόβουλος, συγγραφευς "Ιμ βρι-
ος, 151, 172, 175. 177 χ. £
Κ υκλάδων έπα ρχία 136.
Κ υρήνη, 52, 56.
Κυριάκός, περιηγητής 151, 170,
185.
Κυριάκός, Τδε Δομένιχος.
Κώης, τύραννος Λέσβου 66.
Κωμέας, Ιππαρχος Ιν Λ ή μ νφ 102.
Κ ώ μη, ένθ α Ιδρυτο ναός Ή ρ α -
χλέους 120.
Κωπευσταί, δράμα Αισχύλου 52.
Λ αβύρινθος, έν Λ ή μ ν φ 28.
Λ αγω πάτιον, κώ μ η έν Λ ήμνφ 161.
Λ αμάχη, γυνή έκ Λ ήμνου 52.
Ε.351Ϊ8, άγνωστον χωρίον Λ ήμνον
1 9 !.
Λαύρα, μονή έν ’Α θ φ Ιδ Ο , 162 χΛ .
Π είΏ ηίι» Σ ίμ ω ν, Γ ερμ ανός λόγιος
130.
Λεονάρδος, υίός Φ ιλ. Ν α β ιγχα γιό-
ζου 145.
Λεύκαν ία. ή Σ α μ οθρ ά κ η 46.
Λευχοφάνης, υΙός Ε ύ φ η μ ο υ 52.
Λέων Τριπολίτης, π ειρατής 140.
Λέων, πρω τόπαπας έν Λ ήμνω 100.
Λ ημνία Ά Ο ηνά, άγαλμ α 103. 122.
Λ ημνία βοΰς, άγαλμα έν Μ υρί-
νη 32.
Λ ημνία γή 122, 1 2 4 ,1 8 7 , 189.
Λ ήμνιαι, δράμα Σοφοκλέους 32.
Λ ήμνια κακά, π α ρ ο ιμ ία 64.
Λ ημνιαστών κοινόν 117.
Λ ημνίφ χειρί, π α ρ ο ιμ ία 64.
Λ ήμνιον βλέπειν, π α ρ ο ιμ ία 64.
Λ ήμνιος 100.
Λήμνος, ή μεγάλη θ εό ς 35, 113.
Λ ιβαδοχώριον, χώ μ η Λ ήμνου 187.
Λικάριος, Μ . Δούξ Λ ήμνου 145 χ.£
Λορεδάνος Ί ά κ . κυριεύει τήν Λ ή­
μνον 182.
Λ ορεδάνος Ά ν τ . ύπερασπίζει τόν
Κότζινον 183.
Λ ούριας 'Ρ ογή ρ ος, δ η ο ϊ τήν Λ ή­
μνον 153.
Λυχάρητος, ήγεμώ ν Λ ήμνον 67,68.

238
Λυχίου Απόλλωνος κρήνη έν Λ ή­
μνω 118.
Λυκούργος, βασιλεύς Νεμέας .>4.
Λυχόφρων, ίππαρχος έν Λήμνω
80, 101.
Λύκτος, πόλις έν Κρήτη 5ί).
Λυσίμαχος, κύριος τής Λήμνον 8-4.
Λυσίμαχος, υΙός Λυσιμάχου 85,
Λύχνα, χωρίον Λήμνου 140.
ΜαΙοβΓΕηεε, δηοϊ τήν Λήμνον
153.
Μαλάχη ϊδε Λα μάχη.
Μ 3η0Γθ=Μ οϋδρον.
Μαροϋλα, ήρωίς έκ Λήμνου 184.
Μανροχάτι, πύλη ιού φρουρίου
τοΰ Παλαιοκάστρου 105.
Μαχμόύτ πασσάσ, προσβάλλει τήν
Λήμνον ν ι ι Ί μ β ρ ο ν 183.
Μέλισσα, θέσις έν Λ ήμνφ 104.
Μελιτηνή, άγία 137, θέσις 164.
Μητίοχ ις, υιός Μιλτιάδου 74.
Μικέλης, φρούραρχος Παλαιοκά-
στρου 180.
Μιλτιάδης δ Κίμωνος κυριεύει τήν
Λήμνον 68.
Μιλτιάδης ό Κυψέλο'», τύραννος
Χερρονήσου 70.
Μινύαη ίδρύουσιν άποικίαν έν
Λήμνφ 50 χ. έ. 216.
Μιχαήλ, αρχιεπίσκοπος Λήμνου
142.
Μιχαήλ, νοτάριος καί δομέστιχος
& Λήμνω 160.
Μηϊρ1ΐ!5ΐ2, άγνωστον χωρίον Λή­
μνου 191.
Μο1σ$ο, άγνωστον χωρίον Λήμνου
191.
Μόρος Φρ. Ε νετό ς διοιχητής Λ ή­
μνου 183.
Μόρος Λουδ. Ε νετό ς διοικητής
Λήμνου 183.
Μόσυχλον, ήφαίστειον Λήμνου
24 κ. έ.
ΜοτσενΤγος, ναύαρχος Ε νετώ ν 180,
(·!11
-ί ^ 1>·
Μ
- ■«··
;ί
Μι.ύδρον, κόλπος 19, φρούριον Ί
182, 183, 101, 103, 108, 190.
Μ ούρτζοι φλος, άκρα Λήμνον Τ9. Λ
Μπουρνηά, κόλπος 19. I , · ώ'.
ΜύΟονες .βατά Α. τής Λήμνου 38.1 ·· . '
Μ νρινα, πόλις Λήμνου 19, $0 κ.£
Μύρινα. σύζυγος Θόαντος 50Νί ; 1 '
Μι ρινούπολις=τ.Μύρινα ΙβΟ. \
Μ ωράτης, διοιχη-ής Λήμνου 1 7 6 . ' :
Ν αβιγχαγιόζοι (Ν α ν ΐβ ΐφ δ ΐ) 1 Μ V ί
X. έ. ' ,;>ι·
»·. ?
Νάχισσα, θέσις έν Λήμνο) 21,
Νάζια, θέσις έν Λ ήμνφ 21.-
»ι
Ν αυπηγεϊα, έν Λ ήμνφ 205!
Νέα, νησίς 4 0 κ. έ. 92.
!>έαι, νησίδες 4 0 χ. έ.
Νέαιρα, θέσις έι· Λ ήμνφ μ , ■·*; ^
Νεβροφόνος, υΙός 'ΥήΗπύλης 5 2 !'
Νειλεύς, ναύαρχος 80. ν
Ν ερά ή, θέσις έν Λ ήμνφ 2 2 .* :^ θ ύί'1·
Νεοχώριον, κώμη Λήμνοιίί
Νιαγάρας, θέσις έν Λ ήμνφ 1 (ϊ1 ·.^ .'ν
Νιχόδωρος, αρχών έπώννμος 83. ,! '
Νικόλαος, έγγονος Φ . Ναβι^γχ®*
γΐόζου 146. 4Ϊ^Γ,.τ^ΐ'.ν1*■··,.
χολόο. δεσπότης Λ ή μ ν ίφ ;} λϊ3,· ' '6ί;.'
Νιχολός
1 7 4 ,1 7 8 , 181.
Οικιστής 2 3 1. ' ι ι1,·'■??$··’·** ’
Ο ίνοπίω ν, Αδελφός Θόαντος Ε1 ’
Ό ργεώ νες. ΰρησχευτιχή
έν Λ ήμνω 110 χ . έ.
Ό ρ λ ώ φ Α . 'Ρώ σσος >άύ
193 χ. έ. ' ·.·'$:$
’Οχάνης, Π έρσης στρατηγό*
Ό φ έλτης, υίός Λνκούργιμί ”
Π αγάνος Εΰστρ. Λήμνιος Γ.,
Π ολαίμων, υ Ιό ς. Η φ α ίσ το υ *
Παλαιόχαστρον ( = Μ ν ρ
146, 151, 168, 18& ,
190, 101, 193. 1 ΣΑο?. ή Σαμοθράκη 2Γ>.
Π αλαιόχαστρον έν γή*
Τή; Λ ήμνον ΐΓ*4.';ί
4ΑΊ.]
239
Παλαιόλαχρον,θέσις έν Λ ήμνφ164.
Παλαιολόγος Θεοδ. διοικητής Λ ή­
μνου 159.
Παλαιόπολισ, έρείπια Ή φ α ιστίας
31. . Σιλουανός, έπίσχοπος Λήμνου 139.
Παλαμήδης, δεσπότης Α ίνου 169.
Ραρία, άγνωστον χωρίον Λήμνου
191.
Πασχαλίγκος Φρ. Ε νετό ς διοικη­
τής Λήμνου 183.
Παύλος Ναβιγχαγιόζος 145.
’ Π ελα ρ γοί= Πελασγοί 01.
ΡσΙβΠ, άγνωστον χωρίον Λήμνου
191.
Πελασγοί, 58, 59, 60 κ. έ. 216 κΑ
Π ϊος Β '. Π άπας *Ρώμης 182.
Πλάκα, άχρα Λήμνου 21, 23.
Πλατή, χωρίον Λήμνου 191.
^ Πολύμνηστος 77, 106.
. Πριόρου ναός 163.
Προμηθεΰς 110.
^ Προσχαθήμενοι, δουλοπάροικοι
έν Λ ήμνφ 161.
Πτέριν, μετάχιον έν Λ ήμνφ 161,
Γ 164.
'Ραδινός Ίω ά νν . ναύαρχος 141.
'Ρεπανίδιον, χώμη Λήμνου 26,
27, 161, 187, 188.
'Ρωσσοπούλλου καλύβια, έν Λή­
μνφ 164.
Σάιοι, έθνος έν Θράκη 46, 53.
ΣαμοΟρρκη, νήσος 17, 20, 46,
92, 140, 169, 175, 178, 179,
181, 183, 188, 218.
Σαμοθρφκιαστών κοινόν 117.
Σάμος, ή Σαμοθρρχη 25, 47.
Σ ά μ ο ; ή Σήσαμος, οίχισχής Θή­
ρας 52.
Σανοϋτος Μάρκος, Ε νετό ς 144.
Σάον, δρος Σαμοθροοσμ 25.
Σαραχηνοζ δηοϋσι τήν. Λήμνον
140. -; ■ ” ·.
Σβετεσλάβ, πλοϊον φωσσιχόν βυ-
θισθέν έν Λ ήμνφ 200.
Σέλευκος, κύριος τής Λήμνου 82,
85.
Σιντηίς, έπίθετον Λήμνου 86.
Σίντιες, κάτοικοι Λήμνου 46 χ. έ.
216.
Σιντοί, φΰλον έν θρφκη 46, 63.
Σιργίτσι, νησίς Β. τής Λήμνου 36.
Σκάλα, θέσις έν Λ ήμνφ 191.
Σχανδάλη χωρία, έν Λ ήμνφ 164.
Σχαράμπης Λ ουδ. 177 κ. έ.
Σκοπιά, δρος Λήμνου 20.
Σκυρία δίκη 100.
Σουλεϊμάν πασσάς, προσβάλλει τόν
Κότζινον 183.
Σουλπίκιος, Ανθύπατος 88.
Σποράδες βόρειοι 17.
Σχαλημένη, ή Λήμνος 3 7 ,1 4 7 χ.έ.
182.
Στερχίνιος Λ. μεταβαίνει είς Λή­
μνον 90.
Στρατήγιος, έπίσχοπος Λήμνου
138, 139.
Στρατηγός έπί τούς δπλίτας 98..
Στρατηγός χατά πόλιν. 98, 102.
Στρατηγός έπί Λήμνον 102.
Σωληνάριον, θέσις έν Λ ήμνφ 164.
Σωτήρα, Αχρα Λήμνου 21.
Σωτήρος μετόχων 163.
Ταυρίς, χερσόνησος 36, 51.
Τένεδος, νήσος 38, 111, 140,
188.
Τζάχαλη, "Αγιος Νικόλαος τον—
164.
Τζυράπης Κωνστ. διοικητής Λή­
μνου 166.
ΤΒβνσΐ Α π Αγ. περιηγητής 186.
Τίΐο, άγνωστον χωρίον Λήμνου
191.
Τούρκοι, δηοϋσι τήν Λήμνον 154.
Τριακοντάφυλλος, Λήμνιος 162.
Τνρρηνοί, Τδε Πελασγοί.
 240
"Υπνος, θεός έν Λ ήμνφ 119.
Ύψυτύλη, θυγάτηρ θ ό α ντο ς 50.
Ύ ψιπυλη, δράμα ΛΙσχύλου και
Εΰριπίδου 52, 54, 114.
Ύ ψιπύλεια, έπίθετον Λ ήμνου 30.
Φίλιππος, έγγονος Φιλ. Ναβιγκα-
γιόζου 145.
Φιλοκτήτης ήρως 21, 38, 113.
Φιλόνομος, ό Α χαιός 59.
Φιλόστρατος ό Βήρου σοφιστής έκ
Λήμνου 125.
Φιλόστρατος Φλ. Λήμνιος σοψι-
στί)ς 120 κ. έ.
Φιλόστρατος Φλ. Λ. ίερεύς έν 'Η -
φαιστίρ 120.
Φιλόστρατος ό Νερβιανοϋ, σοφι­
στής έκ Λήμνου 129.
Φιλόστρατος ό Δ '. σοφιστής Λή-
μνιος 129.
Φοίνικες 43, 210.
Φοσκα'ρης Ίω ά νν . έγγονος Φιλ.
Ναβιγκαγιόζου 145.
Φ ραντζήςσυγγραφεύς Ιστορίας 107.
Φρύγες 47.
Χαλχιδεΐς, έγκαθίστανται έν Λή­
μνω 79
Χαλχοκονδύλης, Ιστορικός 175.
Χαμζάς. διοικητής Λήμνου 175χ.έ.
Χασάν Χατζή Τζεζάερλη, λύει τήν
πολιορκίαν τής Λήμνου 197 κ. 1
Χλιόν νερόν, Λέσις έν Λ ήμνφ 103.
Χλόης μονή, έν Λ ήμνφ 104.
Χρύση, θεά 48, 111 κ. έ.
Χρύση, νησις 20, 37 κ. έ. πόλις
39, άκρα Λήμνου 37.
Χρνσολοιράς Κ α λ ο ή θη ς Λήμνιος
159.
Χρυσόχειρ, ήγεμών 'Ρώ σσω ν 141.
ΠΙΝΑΞ Τ2Ν ΠΕΡΙΗΧΟΜΕΝ&Ν
Π ρ ό λ ο γ ο ς................................................................................................... Σελ. 5 —11
Π η γ α ϊ...................................................................................... »12—16.
Β ΙΒ Λ ΙΟ Ν Π Ρ Ω Τ Ο Ν
ΑΡΧΑΙΑ. ΙΣΤΟΡΙΑ
Κ ΕΦΑΛΑΙΟΝ Α '. Γ εω γρ α φ ικ ή Λ έο ις τ ή ς Λ ή μ νον. Άχόσταβις
άπό τών περιξ.— Σχήμα κα ί περίμετρος..................-.σελ. 17—20.
Κ ΕΦΑΛΑ ΙΟ Ν Β '. Χ ω ρ ο γρ α φ ία κ α ί το χ ο γρ αφία *— Άρχαϊαι τοκω-
νυμίαι.— Έ ρ μ α ΐο ν.— Μόσυχλον ήφαίστειον έν Λήμνφ.—Θέσιςιοΰ
ήφαιστείου.— Χρόνος έξαφανίσεως αύτοΰ.— Γνώμη τοΰ Νββπ—«
καί ΡατίδοΗ.— Π ερί τοΰ έν Λήμνω λαβύρινθον σελ.. 20—29.
Κ ΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ '. Π ό λεις όνομα κ α ί έ π ί θ η α τή ς Λήμνοο . —
Ή φ αιστία καί Μ ύρινα κ α ΐ' θέσις αύτών.— "Η σκιά-τοΰ .Άθ»
καί ή Μύρινα.— Γένεσις-τοΰ όνόματος της. νήσον καί έχίθετο
αύτής...·.............................................................. σελ.29—36.
ΚΕΦ Α Λ Α ΙΟ Ν Δ '. Α Ι κ ε ρ ί τή ν Λ ή μ ν ο ν π γΛ Λ ς·.— Χρύση.—·Θ6ης
κ αί χρόνος τής καταδι'κτεως αύτής.— Ν έα ή Νέαι......α*λ., 36—42.
ΚΕΦΑΛΑ ΙΟ Ν Ε '. Π α ία & α τοι κ ά το ικο ι*— Φοίνικες,. Κ ά μ ς ^ ή ­
τες.—Σίντιες χαί προέλευσις α ύτώ ν...............................οελ. 43·—49-
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Σ Τ '. Μ τνύαε.— ’Ανδροχνονία.— 01 Ά ργοναϋται έν
Λήμνφ.— Ε ρ μ η νεία .τοΰ- μύθου.— "Αποικία Μινυών έν Λήμνφ.—
Α μφισβητήσεις νεωτέρων-χαΐ.άναίρκσις αύτών .— 1 ’Αχμή Μινυών.—
Φυγή Μ ι ν υ ώ ν . . . . 1..................... 1..*............... σελ. 60—δ λ
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ ·Τυρμψ νοΙ Π ·λ ^ ογ.οί.— ΏροΆεχκας ΠΜασγώκ.—*
Ε π ιγρ α φ ή τών Καμινίων .— Ό περί γυταιχσατοτίας μϋθνς. -
Ε ρ μ η νεία αύτοΰ. —*Η' Λήμνοςχειρούται ΰπό Περοών σελ. 60;—6Τ·
Κ ΕΦΑΛΑ ΙΟ Ν Η '. Ή Λ ή μ ν ο ς κ ε ρ ιίρ χ ε τα ι ύκό-τήν φ η κάεΛτύν
ΆΛψρ*ίΙωκ.τ—Κ ατάληφις τη ς νήσου ύπό Μιλπάδου^— Πιρικύτοαι
τοΰ Ιθαγενούς στοιχείου.— Π ρώ τοι Α θ η ν α ίο ι άπονα*. ,σ«λ»€8—7*
Α. ΝΒΜΙΑΙ Ο ΑΝΜ** 1»
 242
■ >) >
Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ν θ ' . Ή Λ ή μ ν ο ς κ λ η ρ ο υ χ ία ’Λ & η να ίω ν . —Δευτέρα
δούλωσις τής νήσου ύπό τών Π ερσώ ν.— Α ποστολή κληρούχων είς
Λήμνον —"Η Λήμνος άπό τού 4 0 4 —3 87....................σελ. 73— 78.
Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ν Ι '. Ή Λ ή μ ν ο ς έ π ί τώ ν Μ α κ ε δ ο ν ικ ώ ν χρόνο»ν. - Ό
Φίλιππος προσβάλλει τήν Λ ήμνον.— Ή Λήμνος χατά τήν εΐρήνηγ
χοϋ 338.— ΟΙ Α θ η ν α ίο ι διατηροΰσι τήν Λήμνον χαΐ μετά τό
322.— 01 Λ ήμνιοι τάσσονται τφ Ά ν τ ιγ ό ν φ .— 01 Α θ η ν α ίο ι βνα-
χτώνται αύτήν.— Ό Λυσίμαχος κύριος τής Λ ήμνου.— Ή Λήμνος
ύπό τόν Σ έλευκον— 01 Π το ίεμ α ϊο ι κύριοι τής νήσου.— Ά ν ά -’ ν '
κτησις αύτής ύπό τών "Αθηναίων................................... σελ. 7 8 —^7·· ' ··■
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ι Α '. Ή Λ ή μ ν ο ς έ π I ιώ ν β ω μ α ϊκ ώ ν χρ ό νω ν .— 01
"Ρωμαίοι άφαιροϋσι τούς Α θη να ίο υ ς τήνΛ ήμνον.— Ή Λήμνος
άπό τοϋ 160 π. X .—3ου αίώνος μ. X ........................... σελ. 88— 11.4.
Κ ΕΦ Α Λ Α ΙΟ Ν Ι Β '. Π ο λ ίτε υ μ α τ ώ ν κ λ η ρ ο ύ χ ω ν . —Έ γγ ρ α φ ή πών ί , (
έφήβων κληρούχων είς τούς δημότας.— Κοινοτική άνεξπρτησία
αύτών.— Εκκλησία τοϋ δήμου και δικαιοδοσία αυτής.... σελ. 94—98., * *
Κ ΕΦ Α Λ Α ΙΟ Ν Ι Γ '. Σ χ έ ο ις τώ ν κ λ η ρ ο ύ χο τν ο ρ ό ς τ ή ν μ η τρόη ο~
λεν ύ π ό Ε ποψ ιν ο ικ ο ν ο μ ικ ή ν , δ ιο ικ η τ ικ ή ν κ α ί Φ ρ η σ χ ευ τι· , ^ ','. ·
κ ή ν .— Διχαστιχαί προνομίαι τών κληρούχων.— Ε πιμ ελητής π α \ ! * ^
Ιππαρχος.— Στρατηγός.— Θεοί τών κληρούχων καί τώ ν έγχωτΟ, ,·.·
ρίω ν........................................................................................ σελ 99— 104^
Κ Ε ΦΠΑΛΑΙΟΝ
Α\ΛΛΑΑ ΙΟ
Ι Ο Ν ΙΙ Δ ΔΛ' '.. Κ αχάαταου:
α τά σ τα ο ις η&ν τώ ν Ι&αΜενών
ίύ α γ ε ν ώ ν κ α ί σσυ υμιυπιτα
εριφ η Λ. {'■:]
ο ρά
ιγολ
τώώ ν κ λ η ρ ο ύ χ ω ν κ ρ ό ς α ύ τ ο ύ ς .— Ταχεία έξελλήνισις τών Ι θ α γ ^ ^ ϊ.γ\ /
νών.
ών.—Δικαιώματα αύτών...............................................σελ 105— 1031»
Κ ΕΦ Α Λ Α ΙΟ Ν Ι Ε '. θ ρ η σ κ ε ία τ ώ ν Λ η μ ν ίω ν .— "Ηφαιστος.—Ή φ α μ - .·
στεια έν Λ ήμνω.—Θεά Χρύση— Λήμνος— Ά η τεμ ις. — Κ ά β ε ι^ '^Γ '4.
ροι.— Καθαρτήριος τελετή.— Σημασία τών Καβει ρί ων. —
αμουρου — Ε ρ μ ή ς. — Βάκχος. — Α πόλλω ν. — Ά ρ η ς . — Ό ρ γ ε ^ ' . '
• 4 «ΛΑ «Κ« V I ' ΓI* -
ώ νες.....................................................................................σελ 1 0 8 ^ 1 2 ] ^ , $/>
Κ ΕΦ Α ΛΑ ΙΟ Ν Ι Σ Τ '. Κ ο ιν ω ν ία κ α ί κ ο ιν ω ν ικ ή άνάαττυξις,— Κοι-,· ^ V' ·
νωνιχή άνάπτυξις τών Ιθαγενών καί κληρούχων.— Παραγωγή
νήσου. Μέτρα κατά τών άκρίδω ν.......................... σελ. 121 —134.*
Κ ΕΦ ΑΛΑΙΟΝίΑ ΙΟ Ν Ι Ζ '. Γ ρ ά μ μ α τα κ α ί τ έ χ ν αχ. —Λόγιοι.— Φιλόστρατος Λ ]'*■·
ό Βήρου.— Φ λ Φ ιλόστρατος.-Φ ιλόστρατος ό Νερβιανοΰ
ιόστοατος όύ Δ'.
Φιλόστρατος Δ '.—— ΚαλλίΓΓΥνπΐ-—
Καλλιτέχνου— Α ΆΙΐίίϊΐίρντίΓ
λκαμένης νηΐ καί έργα πΙι-' ■ί ' ^
Ιηνπ ' αύγ
τοΰ.................................................................................. σελ 125— 135
' ι 243
Β ΙΒ Λ ΙΟ Ν ΔΕΥΤΕΡΟΝ
ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΙ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
ΚΕΦ ΑΛΑΙΟΝ Α '. Διοικητική κατάταξις καί κοινωνική μετα-
βολή.—Ύ παγωγή τής Λήμνου είς τό θέμα ΑΙγαίου.— Ίσοπέδωσις
τών δύο τάξεων έν Λ ήμνφ.— Διάδοσις τοΰ Χριστιανισμού έν
Λ ήμνφ.............................................. *................................ σελ. 133— 138.
Κ ΕΦ ΑΛΑΙΟΝ Β'. Ή Λήμνος μέχρι τής ύπό τούς Ενετούς ύπα-
γωγής αύτής.—Δηώσεις τών "Αράβων.—Ό 'Ρ αδινός καταναυ­
μαχεί παρά τήν Λήμνον τούς Ά ρ α β α ς .....................σελ 139— 141.
Κ ΕΦ ΑΛΑΙΟΝ Γ '. Έμζζορική παροικία “ Ενετών έν Λήμνφ. Ναβι·
Υ * α )ιύζο ι. —01 "Ενετοί έν Κοντίζφ.— "Η Λήμνος ύπό τήν έξου-
οίαν τών Ναβιγκαγιόζων.—Τριετής πολιορκία τοΰ Παλαιοκά-
.' στρου.—Ά νάκτησις τής Λήμνου................................σελ 142— 147.
ΚΕΦ ΑΛΑΙΟΝ Δ'. Σ τα λ η μ έν η , Κότζινος καί Π α λα ιό κα σ τρο ν.—
Σταλημένη.— Ή φ α ισ τία .— Κότζινος.......................... σελ 147— 152.
Κ ΕΦ Α Λ Α ΙΟ Ν Ε '. "Ακμή τής πειρατείας. Νέοι δηώαεις τής Λή-'
μνου.— "Ρογήρος Λούριας χαί Μαλαμπράνχας.—01 Λ ήμνιοι τάσ­
σονται ύπέρ τοΰ νέου Ανδρονίκου.— Κομάνοι έγχαθίστανται Ιν
Λ ήμνφ.—Ή Λήμνος κατά τήν έριδα τοϋ Ίω άννου καί - Ματ­
·, θα ίον ! ............................................. *.................\σ ε λ 152— 158.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Σ Τ '. Εσωτερική κατάστασις τής νήσου κατά τούς
:: βυζαντιακούς χρόνους. Μοναστηριακά κτήματα καί προνομίαι
αύτών.—Πολιτικοί καί έκκλησιαστικοί άρχοντες.— Κτήματα τής
έν Π άτμφ μονής τοϋ Ά γ . Ίω άννου.— "Ασυδοσία τών μοναστηρια­
κί 'ί κών κτημάτων.— Κτήματα τής έν Ά θ φ μονής τής Λαύρας.—
Πατριαρχικά κτήματα................................................... σελ. 158— 184.
Κ ΕΦ ΑΛΑΙΟΝ Ζ '. Ή Λήμνος κατά τό πρώτον ήμισυ τοϋ 15ου
αίώνος.— Μουσταφάς ό αδελφός τοΰ Μωάμεθ έξόριστος έν Λή­
μνφ.—Ό Κότζινος περιέρχεται είς τούς Γαττιλουζίονς.— Πολιορ­
κία τοΰ Κοτζίνου ύπό τών Τούρκων.— Ά ναίρεσις γνώμης τοΰ
ΗορΓ.— 01 Γαττιλούζιοι.................... σελ 165— 170.
Κ 'Λ Κ ΕΦ ΑΛΑΙΟΝ Η '. Ή Λήμνος Αμα τ ή είόήσει τής άλώσεως—
Δυναστεία τών ΓαχτιΧουζίων έν Λήμνφ.—'Η Λήμνος πάσα
περιέρχεται είς τούς Γοττιλουζίους.—Αυξησις τών πρός τόν Σουλ­
τάνου φόρων.—01 Λήμνιοι έκδιώκουσι τούς Γατιιλουζίους.—01
Λ ήμνιοι τάσσονται ύπό τούς Τούρκους.................. σελ 171— 176.

*’ »»: :·
1:ΐ '« Μ Ι ιίΜω*ίι*
 244

ΚΕΦΑΛΑ ΙΟ Ν θ '. Α γ ώ ν ε ς έπ ιχρ α τή ο εω ς 'Ε νεχώ ν χ α ί Τ ο ύ ρ κ ω ν

ί ν Λ ή μ ν ω .— Σταυροφορική έχστρατεία υπέρ τώ ν νή σ ω ν.— Ό
Σουλτάνος παραχωρεί την Λήμνον τώ Δημητρίψ.— Έ κ δίω ξις τώ ν
Ιταλών έχ τής νήσου.— Κατάληψις τής Θάσου χαΐ Σ αμοθράκης
ύπό τών Τούρκων.— Έ νέργειαι τοΰ Π ά πα πρός άνάκτησιν τής
Λήμνου.— Ο ί Ε ν ε τ ο ί κύριοι τής νήσου.— Η ρ ω ισ μ ό ς τής Μ α-
ρούλας. — 01 Τονρχοι γίνονται δριστιχώς κύριοι τ ή ς . Λ ή-
^νου σελ. 176— 185.
ΚΕΦΑΛΑΒΟΝ I . Η Λ ή μ ν ο ς ύ π ό τή ν ό σ μ α ν ιχ ή ν κ υ ρ ια ρ χ ία ν .—
01 κάτοικοι έγκαταλείπουσι τά δχυρώματα.— Μακρά ήσυχία.— Ο ί
Ενετοί καταλαμβάνουσι καί αύθις τήν νήσον — Ό Κιοπρουλής
έκδιώκει αύτούς.— Ή πρωτεύουσα τής Λήμνου.— Π ολίσματα καί
ΦΡούΡια............................................................................... σελ. 185— 192.
Κ ΕΦ Α Λ Α ΙΟ Ν ΙΑ '. Ή Λ ή μ ν ο ς κα τά τό 1 7 7 0 . Π ο λ ιο ρ κ ία τ ο ϋ
φ ρ ο υ ρ ίο υ α ύ τή ς ύ π ό τώ ν ’Ρ ώ σοω ν.— Καχουχίαι τώ ν πυλιορ-
κουμένων.— Ή συνθήκη τής παραδόσεως τοΰ φ ρουρίου.— ’Α πό-
βασις τοΰ Χασάν.— Π ρώτη σύγχρουσις αύτοϋ πρός τούς 'Ρ ώ σ -
σους.— Ε π ισ τολή τοΰ Χασάν πρός τόν Όρλώφ.—Π εισματώ δης
μαχη παρά τό Μ οϋδρον.-'Α νω φ ελή μέτρα τοΰ Ό ρ λ ώ φ ύπέρ τώ ν
Λημνίων.—Τ ι έπηκολούθησε μετά τόν άπόπλουν τοϋ Ό ρ λ ώ φ —
ΟΙκτρά χατάστασις της ντύσου...................................... 1 92—200

Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α . Α . Ή έπίγ ρ α φ ή τώ ν Κ α μ ινίεο ν χ α ί ο ί ί ν Λ ή -
μ *φ Π ελα σ γο ί. Ά λφ άβητον χαί ήλιχία τής έπιγραφής. Μ ά­
τα ιοι άπόπειραι έρμηνείας. Ή γλώσσα τής έπιγραφής. Σ υ γγέ­
νεια της γλωσαης πρός τήν έτρουσχιχήν. Τ ίνι φ ύλψ άνήχε! -
Το πελασγικόν ζηα,μ α , Χ ώραι .έν αίς. χατφχουν οί Πελασγοί. -
Β^ Γ Τίνες ο ί ένταΐς αίγυπτιαχαϊς έπιγρα φ α ϊς Τ υ * *
Ϊ! “ ? .° ρεια των Πελασγών σελ. 207 2»3
Β » · 0μήρψ ^ τη ς Λ ή μ γο ν

Π
^ Ζ Ζ Γ ^ ^ - η * »—
Γ. Τ, ^ ^
Υ ύ μ ψ α , - Δ Μ ο η τώ , γ , , ο , ε[ς Ι0ύς κληρούχους.—Ή κολντείπ

’γ γ ; ιοϊ ^
Αλφαβητικός πίναξ των άξιομνημονεύτων......................
, · · · · ^234—240
.^ ΐ
 ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΤδΝ ΕΝΕΤΟΝ ΚΑΙ ΓΕΝ0ΥΑΙ2Ν ΑΥΝΑΣΤΟΝ

Β '.

ΓΑ ΤΤ1Λ Ο ΓΖΙΟ Ι
δννάαται τή ς Λέσβου, Αίνον καί Λήμνου.

Γενάρχης τούτων είναι ό Ιάκω βος Γαττιλούζιος (1223— 1258) συζευχΟεΙς τήν θυγατέρα τοΰ "Οθωνος ΌκκΕπιαΓε
καί άποκτήσας έξ αύτής τρία τέκνα. Έ κ τοΰ ένός τούτων τοΰ ΕιιοΗΙηο (1247— 1282) νυμφευθέντος τήν Ελεονόραν
(ΓΟπα έγεννήθησαν τέσσαρες νίοί, ό είς έκ τών όποιων, ό Δομένιχος (άποΟανών πρό τοΰ 1346), άπέκτησεν έκ τής
συζύγου αύτοΰ δοβτεάίη* τόν Φ ρ α γκ ίσ κον και Ν ιχολον μετά πέντε άλλΐον τέκνων, έξ ών ό μέν πρώτος έγένετο
δεσπότης Λέσβον, ό δ* Ετερος Αίνου.
α \ Φ ραγκίσκος δεσπότης Λέσβου
άπό τοΰ 1355—1401, νυμφευτείς τψ 1355 τήν Μαρίαν
11αλαιολογίναν άδελφήν τοϋ αύτοχράτορος Ίωάννου Ε '
και άποΟανών τψ 1401. Τέκνα τούτου :

-τέκνα
πίπόθανόνχα
4401.

ιν άε* 0Ηΐ---? μετά τόν ιθάνάτον χτύτοΰ 'δην καί άπο- άποκτήσαςέκ ταύτης ' ’ΐ
κ α ίά π ο - ώ ςάντίφερνατόνΚ όιζινον, '^θανοΰσα άτε- ενα υΙόν τό ν:
χτήσας έξ αύ- φρούριον της Λήμνου,-άπο- χνος τψ 1410.
της δύο τέκνα, θανοΰσα δε τψ 1440
άτεχνος.

ΔορΤνον Α '. δεσπότην Λέσβου άπό τοΰ 1427—1449 καί

διοικητήν τής Παλαιός Φωκαίας συζευχθέντα τήν Ο π ε π α
ά Ό π α . Τούτψ έδόθη ύπό τών Βυζαντινών ή Θάσος (πρό
τοΰ 1434)· παραιτηθείς τής άρχής τψ 1449 άπέθανε τή
30ϋ Ιουνίου τοΰ 1455 καταλιπών πέντε τέκνα :

Οίηεντβσυζευ- Δ οιχένικος (Κυριάκός) δε­
χθεΐσατφ 1444 σπότης Λέσβου, Θάσον καί
-τόν Ιάκωβον Π.Φωκαίας άπό τοΰ 1449-
Β '. Κρίσπον 1458. Σύζετ·χθείς την Μα­
δονκα τοΰ ΑΙ- ρίαν Ι,οηβο άφηρέθτι ήδη
. γαίου πέλαγους τφ 1455 καί 1456 ύπό τών
χαί άποΟανοΰ- Τούρκων την Π . Φώκαιαν
σα τψ -1451 καί Θάσον χαί άπέθανε τψ
άτεκνος. 1458 δολοφονηθείς ύπο
τοΰ άδελφοΰ αύτοΰ.
ΑΙχατερίνη συζευ- Μαρία συζει-χθεϊ- Ν ιχολός Β '. δεσπότης τής
χθεΐσα τψ 1441 σα τόν Αλέξαν­ Λήμνου άπό τοΰ 1453-1455,
τόν Κωνστ. Π α- δρον Κομνηνόν ΰτε έξεβλήθη ύπό τών Λη­
λαιολόγον δεσπό­ αύτοχράτ. Τραπε- μνίων· είτα φονεύσας τόν ά-
την καί είτα τελευ- ζονντος χαί είτα δελφόν τΟυ .έγένετο δεσπότης
ταΐον αύτοχράτο- -διαβιουσα έν τψ Λέσβου άπό τοΰ 1458— 1462,
ρα τοΰ Βυζαντίου γυναιχωνίτη Μω­ ύτε έχβληθείς τής άρχής έ-
χαί άποθατοΰσα άμεθ τοΰ Β στραγγαλίσθη ύπό τών Τούρ­
χαί* Αύγουσ. τοΰ κων καταλιπών Ενα μόνον
1442 Ιν Λήμνφ. υιόν τόν Δορΐνον Γ '.

β '. Ν ικολός Α '. σνζενχθιΐς τήν Ρ ί Γ ε ί ΐ α άΌΗ α.

Δεσπότης ΛΤνου άπό τοΰ 1384 έπιτροπεύσας άπό του
1401 τόν Λνήχικον αύτοΰ άνεψιόν Ιάκω βον άπέθανε τψ
1409 καταλιπών δύο τέκνα :

τήν Μαριέτ- τον ϋαλαμ ήδη διάδοχον αύτοΰ άρξαντα άπό τοΰ 1409— 1455 καί λαβόντα παρά τών Βυζαντινών
τον 1409— ήδη πρό τοΰ 1436 τάς νήσου; "Ιμβρον καί Σαμηθρρχην κυρωθείσας αύιψ καί ύπό τών Τούρκων
1427 καί τφ 1453. Ε κ τής συζύγου αύιοΰ Βαλινιίνης απέκτησε πέντε τέκνα :

ΕυεΗίπο Οίπεντα ΟοΜβηζβ ΑΙκατερίνη ΔορΤνος Β ', δεσπότης ΛΤνου, "Ιμβρου καί Σαμοθράκης
άποΟανών σΐ'ζευχθεΐοα σι ζευχθεΐσα αυζενχθεΐοα άπό τον 1455 — 1406 όπότε έξεβλήθη ύπό τών Τούρκων.
τψ 1462. τόν Λουδο­ τόν Ίω άν- τόν Μάρκον Τή 3η Δεκεμβρίου τοϋ 1488 διέΟεσεν ώς άπόγονος τών
βίκον άβ νην 0«1β. Ο β επο Γαττιλονζίιιΐν τήν Λέσβον, Λίνον, Σαμοθρφιην, Π . Φώ-
Γ τεβ οεο. ιιζζο άε ά" Ο γ I ιι. - καιαν καί Θόσον ύπτρ τοΰ έπ1 άδελφή γαμβρού αύτο”
ΚΓ<ϊβ050. Μάρκου ά Ό π ο . Σνζευχθιίς τήν Έλισαβέτταν
θυγατέρα τοΰ Ίακώβαυ Β '. δουκός τοΰ ΑΙγαίον
άπέθανεν όλίγον μετά τό 1488 άνιυ τέκνων.
 γ ε ν ε α λ ο γ ικ ο ί
κ ..
&
^ ^*λ«ονάρ3ο>' γεννηθέντα -τώ
χ α ί συζευχΟεΐσαν τό*
_ αργ.^Φοσχάρην τ φ 1222, Ιξ ο ί
Ρ ^ % ίν νη β εν Ινα μόνον υίόν τόν Τω·
. ; άννην Φοσχάρην (1 2 5 2 - 1275).
'Νιχολόν 1201— 1270.
■>. Μαρίαν έχδιωχθεΐσαντφ
;1278 τής Λήμνου ΰπό
-ιώ ν Βυζαντινών χαι
νυμφευθεϊσαν τφ 1280
'^ τ ό ν Οί5«ι1ο ά& ΥεΓοηα
Ιν Εΰβοίφ’ χατέλιπε
τρία τέχνα :
Γουλιέλμον άποθανόν-
τα νέον.
ΠΙΝΑΚΕΣ τδΝ ενετό ν Κ αι γ ε Ν ο υ α ιω ν πυναςτων
Α '.
ΝΑΒ1ΓΚΑ ΓΙΟ ΖΟ Ι
μεγάλοι δοϋχες τής Λήμνον.
^ ύ γ ά κ ρ α χληρονομήσασαν τό 1 /4
^ 2 0 9 χαί χληρονομήσαντα τό 1 /2 "'τής Λήμνου. Σιίζευχθεϊσα αίίτη τόν
τής νήσου. Οΰτος ΰπήρξε διάδοχος Μαρίνον. Γραδενίγον έγέννησεν ένα
τοΰ πατρός χληρονομήσας χαΐ τόν υίόν τόν Φιλόχαλον Γραδενίγον
τίτλον τοΰ Μεγάλου Δουχός (1220) (1205— 1275).
χαΐ άποθανών πρό τοΰ 1260. Κα-
τέλιπε τρεϊς υΙούς :
ΠαΟλοΐ Μέγαν Δοΰχα άπό τοΰ 1200 περίπου μέχρι τοΰ Φίλιππον άποθανόντα
1276 αίζενχΟέντα τήν θυγατέρα τοΰ Αγγέλου Σανούτυυ τώ 1276.
δουχός τοΰ ΑΙγαίου πέλαγους χαί χαταλιπόντα έχ ταύτης
τρεις θυγατέρας :
! , I
Άννέζαν νυμφευθεϊσαν . έν Ινΰβοίςι έπίσης τόν Γαετάνον θυγατέρα, ής τό όνομα
ά&ΙΙα Ο τεβή χαι γεννήσασαν μίαν θυγατέρα τήν Μαρίαν δέν γινώσχομεν, νυμ-
δέσποινα* τοΰ 1 /6 τής Εΰβοίας άπό τοΰ 1310 — 1322. Λΰεη φευθεΐσαν τόν "Αγγελον
ΙνυμφευΙη πρώτον μέν τόν Αλβέρτον Ραΐΐανίαηί, εις δεύ­ (^υΐπηί έν Κρήτη χαι
τερον δε γάμον τόν Άνδρ. Κορνάρον δεσπότην τής Καρ­ άποχτήσασαν έχ τούτου
πάθου χλ. μίαν κόρην συζευχθεΐσαν
τόν έχ Κρήτης Γ ιαν-
νάχιν Γραδενίγον,
Φραγχίψον έπίσης άπο­ Βεατρίχην δέσποιναν τον τρίτου τής Εΰβοίας νυμφευ&εϊ-
θανόντα έν νεαρφ ήλι- σαν πρώτον μέν τόν Οίαροζζο, έξ ου έγέννησεν υίόν, είς
χίρ. δεύτερον δέ γάμον περί το 1303 τόν Ίω άννην άβ Νοήστε
χαί άποθανοΰπαν τφ 1328:
Πέτρος ά&11& ΟβΓοβπ, δστις έχ χληρονομίας χατεϊχε τά
2 /3 τής Εΰβοίας άπο τοΰ 1328—1340. Τούτου υίός ύπήρ-
ξε ν ό Ιωάννης, δστις ήρξεν έν 'Εΰβοίφ άπό τοΰ 1340—
1358, όπότε άπέθανέν.