BİTÜMLÜ KARIŞIMLARDA SERME VE

SIKIŞTIRMA

BÖLÜM-5
Bitümlü Karışımların Hazırlanması, Taşınması,
Serilmesi, Sıkıştırılması
 TAŞIMA
Bu aşama gerek emniyet açısından gerekse karışımın kalitesini etkilediğinden
oldukça önemlidir. Taşıma, karışımın plentte kamyonlara yüklenmesinden serme yerine
boşaltmaya kadar olan kısmı içerir.

Karışım, serme yerine istenilen sıcaklıkta, segregasyona (ayrışım) uğramadan ve

katkı maddesiz ulaşmalıdır. Bu işlem için genellikle, tek şaseli kamyonlar kullanılır.
Brendalı veya örtülü kamyonlar kullanılır (sıcaklık azalmasını veya üst kısımların kabuk
bağlamasını önlemek için).

Soğuk havalarda çift brandalı kamyonlar kullanılır. Sıcak malzemenin boşalmasını

kolaylaştırmak için itinayla kasa yüzeyine yüklemeden önce kum veya toz serilir.
SERME
Sıcak karışımların serimi;

Serim öncesi işler serim aşamasındaki işler

• Serim öncesi işler;

İnce reglaj
Süpürme
Astar ve yapıştırma tabakaları
İnce Reglaj
• Projesindeki kot ve eğimine göre hazırlanmış temel
tabakasının sıcak karışım asfaltın seriminden önce
yüzeyin düzeltilmesi için yapılan işlemlerdir.
 Süpürme

• Astarlama yapılmadan önce

temel yüzeyindeki toz, kir vb.
malzemelerin temizlenmesi
işlemidir. Araçların arkasına
takılan mekanik süpürgeler
yardımıyla yol yüzeyi temizlenir.
• Mekanik süpürgelerin ideal hızı
15 km/sa olmalıdır.
Astar ve yapıştırma
• İnce reglajı ve süpürme işlemi yapılan tabaka üzerine sıvı asfaltın
belirli bir miktarda püskürtülmesidir. Amaçları;
• Yüzeydeki serbest malzemeyi temel tabakasına bağlayarak serim
sırasında üzerinden geçecek olan finişer ve asfalt kamyonlarının
aşındırma, kopartma gibi etkilerine karşı direnç kazandırma,
• Temel tabakası ile kaplama tabakasının birbirine yapışmasını
sağlama,
• Asfalt kaplama öncesi temel tabakasının bakım ihtiyacını azaltmak
Serim aşamasındaki işler
• Bitümlü sıcak karışımların (BSK);
• Taşınması
• Yola serimi
• Sıkıştırılması işlemleri oldukça önemlidir.

Asfalt çimentosu tipi Bitüm Agrega

Min Max Min Max

60-70 penetrasyon AC 145˚C 160˚C 150˚C 165˚C

85-100 pen. AC 140 ˚C 155˚C 145˚C 160˚C

Tablo. Asfalt karışım sıcaklıkları

• Tabloda asfalt için karışım sıcaklıkları verilmiştir. Sıcak asfalt
karışımlar serim esnasında min 130 ˚C olmalı ve 110 ˚C altına
inmemelidir. Aksi halde karışım işlenebilirliği azalmakta ve sıkışma
direnci artarak uygun bir sıkışma elde edilmesi zorlaşmaktadır.
 Serme iki şekilde olur.

 Elle serme
 Mekanik finişer
Elle serme, genellikle küçük
işlerde veya bakım çalışmalarında
kullanılır. Yapılan iş, bitümlü karışımı
homojene yakın bir şekilde sermek ve
mastarlamaktır.
• Serim işlemlerinde mekanik finişerlerin kullanımı oldukça
yaygındır.
Finişerlerin çalışma prensibi aşağıdaki gibidir :

Kamyon finişerin silosuna karışımı boşaltır.

Karışım silodan taşınarak yola getirilir.
Mastar istenilen kalınlıkta sıkıştırılır ( mastar yüksekliği ile tabaka kalınlığı
ayarlanır).
Mastarlarda genellikle taşıma sırasında kaybolan ısıyı kazanmak için ısıtma
tertibatı bulunabilir. Bu aynı zamanda karışımın mastara yapışması önler.
Mastar yaklaşık istenilen sıkışması % 60 - % 80 ini başarır.
Finişer tekeri yumuşak zeminlerde paletli, diğer durumlarda pnomatik
tekerlidir.
Finişer hızı mümkün mertebe sabit tutulmalıdır.
Sermeye ara verildiğinde, silo içerisinde bulunan karışım serilmiş olmalı ve
derz bırakılmalıdır.
Dar alanlara ve köşelere genellikle finişer giremediğinden karışım elle serilir
ve fazla zaman kaybetmeden sıkıştırılır.
 Finişer

motor mastarlama
*Mekanik, elektrik ve hidrolik güç sağlar * İstenilen düzeyde ve şekilde
* Malzemeyi boşaltan kamyondan alır malzemeyi serer.
mastara kadar ulaştırır. * Serilen tabakayı kısmen sıkıştırır.
* Yüzeyi düzeltir.
* Mastarı çeker.
 Derzler
Her iş günü bitiminde derz bırakılır. Derz eksene dik bir şekilde ve düzgün
olarak bırakılmalıdır. Bırakılırken iyice sıkıştırılmalıdır. Ertesi gün ise
başlandığında bir bağlayıcı ile fırçalanmalı ( mümkünse aynı tipte ve viskozite
malzeme ile ) ve daha sonra yapıma başlanmalıdır. Zira bağlayıcı derz
bırakılan yerle yeni tabakaların kaynamasını sağlayacaktır. Boyuna derzler
tekerlek izine rastlatılmamalı mümkünse şerit çizgisine raslatılmalıdır.

Finişer, genellikle yol genişliğinde olduğunda imal edildiğinden birden fazla

şeritli yollarda boyuna yönde derz bırakma zorunluluğu vardır. Boyuna derz
bırakıldıktan sonra yanına gelen şerit için aşağıdaki yöntemlerden biri
uygulanarak iki tabakanın birlikte çalışması sağlanabilir. İki finişer yan yana
çalışarak derzlerin kaynaşması sağlanabilir (zira bu durumda iki kaplamada
aynı sıcaklıkta olması gerekir).

Tek finişer kullanılıyorsa ve ikinci şerit sonradan yapılacaksa ;

 İlk dökülen şerit finişerin yan tarafına ısıtıcı takılarak ısıtılır ve ikinci
şerit imal edilmeye başlanır.
 Isıtıcı yoksa, bir kesici ile ilk kesilen kısım boyuna yönde düzgün bir
şekilde kesilir ve bağlayıcı ile fırçalanır, daha sonra ikinci şerit imal edilir.
 Sıkıştırma (Kompaksiyon)
Bitümlü kaplamaların istenilen kompositeye (yoğunluk) kadar
yoğunlaştırılmasını amaç edinen mekanik bir işlemdir. Bitümlü karışım
kaplamalarının kompositesi ve bu kompositenin yolun serviste bulunduğu
süredeki gelişimi kaplama tabakasının ve yolun tamamının trafik altındaki
davranışında büyük rol oynar.
Sıkıştırmaya etki eden faktörler

 Asfalt
• Viskozite (veya penetrasyon)
Agrega
• Dane şekli
• Gradasyon, yoğunluk
Isı
• Ortam ısısı, rutubet, rüzgar
• Karışım ısısı
Kaplama kalınlığı
Finişer sıkıştırma miktarı
Silindir tipi, pas sayısı, hızı
 Sıkıştırmanın etkileri ve önemi
 Beton asfalt kaplamadaki boşluk hacmi miktarı, sıkıştırmaya büyük
ölçüde bağlıdır. Sıkıştırma arttıkça boşluk azalır. Boşluk hacmi fazla
olursa kaplamanın aşınmaya karşı direnci ve trafik altındaki direnci
düşük olur. Bağlayıcının hava etkisi ile sertleşme olasılığı artar ve
dalgalanmalar oluşur.

 Sıkıştırma yapılırken boşluk kalmazsa kaplama, agrega ve

bağlayıcıdan oluşmuş bir karışım haline gelir. Böyle bir kaplama düşük
sıcaklıkta deforme olmaz, ancak yaz aylarında deformasyona uğrar.
Genleşme sonunda dışarı atılan asfalt (kusma) yol yüzeyinin kaygan
hale gelmesine yol açar. Kaplamanın yeterli bir deformasyon direncine
sahip olabilmesi için beton asfalt karışımı içinde minimum bir boşluk
hacmi kalmalıdır. Bu hacim miktarı trafik ve iklim koşullarına bağlı
olarak değişir .
 Sıkıştırma derecesinin beton asfalt kaplamanın mekanik davranışı
üzerinde büyük etkisi vardır. Kaplamanın düşük sıcaklıklardaki ve
yüksek frekanslı yüklemelerdeki kompleks modülü ve yüksek
sıcaklıklardaki davranışı üzerinde komposite çok önemli rol oynar.
Kompositenin artışı kaplamanın yorulma direncinin artmasında
hissedilir derecede etkilidir.
 Kaplamanın, özellikle yoğun ağır trafik altında mümkün olduğu kadar
uzun zaman bozulmadan hizmet verebilmesi için iyi bir sıkıştırma
gereklidir.
 Beton asfalt kaplamaların geçirimliliğinin düşük olması sıkışma
derecesinin yüksek olmasına bağlıdır.
Dinamik rijitlik
modülü a*109

2 4 6 8 10 Boşluk içeriği %

Şekil.Sıkıştırmanın etkisi

Sıkıştırma yapılırken, tabaka kalınlığını artırarak, soğuma süresini

uzatılabilir. Örneğin tabaka kalınlığını %25 artırarak soğuma süresi %50
artırılabilir.
 Tablo. Sıkıştırma
Sıkıştırma süresindeki
Faktör Aralık
Değişim

Rüzgar hızı 0-20 km/h -26

Hava sıcaklığı 0-20 oC +19

Güneş radyasyonu +10 oC +15

Serme kalınlığı 35 mm ile 45 mm arası +57

Başlangıç serme sıcaklığı 140 oC-160 oC +40

Min. sıkıştırma sıcaklığı 100-90 oC +30

Güneş radyasyonu: Sıkıştırma etkinliğini artırmak için sıkıştırma kuvvetinin

aşağıdaki gibi belirlenmesi gerekir(SK : Sıkıştırma kuvveti-statik lineer basınç olarak,
Ws :silindirin ağırlığı, At : Temas yüzeyi alanı olmak üzere).

SK = Ws / At

Dolayısıyla ağırlığı yüksek küçük tekerlekliler daha fazla sıkıştırma enerjisi

uygularlar.
Nükleer yoğunluk ölçer

• Doğal zemin üzerinde, topraklı agrega ile yapılan dolgularda,

temel tabakaları ve çimento-bitüm karışımlı kaplamalarda,
“optimum rutubet/max. sıkışma laboratuvar verileri” ile yerinde
yoğunluk ve rutubet miktarlarını karşılaştırarak sıkışma oranı
nükleer kaynaklı cihazlarla tespit edilmektedir.

• Seaman C-200, Troxler 3401, 3411, 3440 ve 3450 serili

cihazlar nükleer geometrileri ve kaynak dizaynları ile yüksek
teknoloji ürünü hardware’leri sayesinde yüksek dayanıklılık ve
doğruluk içinde test sonuçları veren bu cihazlar, inşaatın hızlı
ve ekonomik olarak sürdürülmesinde önemli yarar sağlar
(www.troxlerlabs.com).
Nükleer yoğunluk ölçer
Sıkıştırma makinaları

• Sıkıştırma makinaları; demir bandajlı, pnömatik ve

vibrasyonlu olmak üzere üç tiptir.

Demir bandajlı silindirler

Bu tip silindirler düzgün yüzeyli silindirik

tekerlerden intikal eden statik yükler ile
sıkıştırma yaparlar. Hafif (4-6 ton), orta (6-
8 ton), ağır (8-12 ton) olmak üzere tipleri
vardır.
Pnömatik (lastik) silindirler

• Lastik tekerli silindirler olarak da adlandırılırlar. Lastik

başına düşen yük ile değerlendirilirler. Asfalt kaplamalar
için min 20 ton ağırlıkta ve lastik başına min 2500-3500 kg
ağırlıkta pnömatik silindirler kullanılmaktadır.
Vibrasyonlu silindirler

• Demir bandajlı silindirlere titreşim eklenerek sıkıştırma

yapmaktadırlar.
• Bu tip silindirler kalın tabakalı olan yerlerde titreşim
etkisiyle daha iyi sıkışma yapabilmektedir.
Silindiraj sırası

İlk Silindiraj Ara silindiraj Son Silindiraj

Hafif demir bandajlı Pnömatik veya Ağır demir

silindir vibrasyonlu silindir bandajlı silindir
 Asfalt Çimento İçeriğinin Gözle Kontrolü

Asfalt çimento içeriği normalse,

Karışım siyah ve parlak
Kamyon üzerinde düzgün bir koni şeklinde karışım
Siloda karışım yavaş ve düzgün ilerler.

Karışımda çok fazla asfalt varsa (veya agreganın yetersiz kurutulmasından

dolayı çok fazla bitüm varsa),

Çok belirgin bir şekilde parlak siyah

Kamyon üzerinde düzgün bir keki andırır.
Asfalt agrega üzerinden akar.

Karışım çok ısıtılmış, çok ince ve asfalt betonu çok az ise,

Kahverengi, parlak değil ve dağılmış

Kaba agrega tamamen bitümle kaplanmamış
Karışım siloda düzgün bir şekilde ilerleyemez.
 Silindirleme Problemleri

i) Enine çatlakların sebepleri:

o Silindirlemenin malzemeyi tekerin önüne itmesinden

o Çok hızlı ivmeleme ve yavaşlama
o İnce tabakalı sistemlerde sıkıştırmanın geç başlaması
o Sıkıştırma sırasında tabakaların kayması
(yetersiz veya aşırı astar tabakası)
o Karışımda fazla miktarda ince malzeme bulunması
o Yetersiz bitüm
o Karışımın çok (aşırı) sıcak olması
o Fazla sıkıştırma
o Eğimli alanlarda aşırı kalın tabaka sıkıştırma
o Zayıf agrega gradasyonu
o İnce tabakaların fazla sıkıştırılması
ii) Boyuna çatlakların sebepleri:

o Alttaki tabakaların yetersiz stabilitesi

o Ağır bir silindirle oluşturulan kesme
o Aynı şerit üzerinde ileri ve geri tekrarlı hareket
o Aşırı sıkıştırma
o Malzeme segregasyonu
o Karışım tasarımından dolayı yetersiz kesme dayanımı
Silindirleme Sırasında

 Rampaya serme durumunda, silindir aşağıya doğru ilerletilir.

 İniş halinde sermede, silindir yukarıya doğru ilerletilir.
 Silindirler malzeme toplamaması için ıslak olmalıdır.
 Durma halinde asla vibrasyon kullanılmaz.
 Silindirin yönü değiştirilirken önce durulur ve sonra nazikçe yön
değiştirilir.
 Bir geçiş sonunda direksiyonu bazen hafifçe çevirmek, finişer arkasında
 oluşabilecek silindir izlerini minimize edeceğinden yaralıdır.
 Hareket etmeden vibrasyon çalıştırılmaz ve ters yönde (geri istikamet-
 te)ilerlemek için vibrasyon durdurulur.
 Sıcak karışım üzerinde silindir park edilmez.
 Park edilmek isteniyorsa yola belli bir açıda park edilmelidir.
 Üniformluğu sağlamak için silindir hızını mümkün olduğunca sabit tutmalıdır (4-6
km/sa arasında).
 Hassas karışımlarda, vibrasyon uygulamadan önce bir veya iki defa statik silindir
geçirilir.
 Yeni şerit sıkıştıran silindir eskiden oluşturulmuş şeridin 100-200 mm arasındaki
genişliği boyunca ilerler. Şeridi değiştirmek için vibrasyonsuz olarak soğuk bölgeye
kadar ilerler.
 Silindiri doğru sıkıştırma derecesinde bulunan karışım üzerinde ilerletmelidir.
 Yolun enine eğimli kısımlarında, alt noktalardan başlanarak silindirle yukarıya
doğru çıkılır (bu şekilde silindir için sağlam bir destek oluşturulur).
 Desteksiz uçlarda veya kalın tabakalarda silindirlemeye kenardan 400 mm
içerden başlanır. Böylece kenarlar sıkıştırılırken destek sağlanmış olur.