PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

pedagogika społeczna:
- nauka praktyczna, rozwijająca się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i
społecznych oraz nauk o kulturze (z etyką i kulturoznawstwem), zainteresowana
wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu
kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie
bytu wartościom przez ich przyjęcie, krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami
człowieka w imię ideału, jest zainteresowana wzajemnym stosunkiem jednostki i
społeczeństwa, bada możliwości przekształcenia środowiska z punktu widzenia
ludzkich potrzeb (z punktu widzenia pomocy ludziom w rozwoju) (dialektyczny
związek)
- nauka o środowiskowych uwarunkowaniach procesów wychowawczych i problemów
wychowania poza szkołą
- akcentuje rolę środowiska jako istotnego czynnika kształtowania człowieka, jego
osobowości
- jest teorią i praktyką środowiska, traktuje wszystkie instytucje i struktury społeczne
(formalne i nieformalne) jako środowiska ludzkiego życia, dostrzega w nich (lub
generuje) intencjonalność pracy wychowawczej, aktywizuje zasoby tego środowiska
- rozumiana jako pedagogika socjalna - zajmuje się osobami i zbiorowościami w
różnym wieku, które wymagają opieki lub pomocy w rozwoju oraz instytucjami
powołanymi do realizacji tych działań

z punktu pedagogiki społecznej:

wychowywać - realizować w środowisku zadania indywidualne, grupowe instytucjonalne,
zmierzające do ulepszania środowiska zastanego

środowisko - elementy otaczającej nas struktury rzeczywistości: społecznej, przyrodniczej,

kulturowej, w których zasięgu znajduje się jednostka (stałe lub przez dłuższy czas) i które
wywierają na nie wpływ

typy środowisk:
- bezpośrednie - szersze
- materialne - niematerialne (niewidzialne, duchowe)
 - obiektywne - subiektywne

środowisko a otoczenie:
otoczenie → środowisko → środowisko wychowawcze

koncepcja kręgów środowiskowych:

środowisko okoliczne → środowisko lokalne → środowisko domowe

praca socjalna - interdyscyplinarna działalność zawodowa skierowana na pomoc osobom i

rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie
poprzez pełnienie ról społecznych oraz na tworzenie warunków sprzyjających temu celowi

- praca socjalna wychowawcza - wychowanie

- praca opiekuńcza - opieka
- praca kulturalno-oświatowa - uczestnictwo w kulturze
- praca psychosocjalna - psychoterapia

praca socjalno - wychowawcza:

- poradnie psychologiczno-pedagogiczne
- urzędy pracy (kursy dla bezrobotnych)
- instytucje pomocy społecznej (schroniska dla bezdomnych, dla małoletnich matek,
hospicja)
- asystent rodziny
- pedagog szkolny
- nauczyciel przygotowania do życia w rodzinie i w społeczeństwie
- pracownię orientacji zawodowej
- świetlice terapeutyczne

praca psychosocjalna:
- pogotowia opiekuńcze
- ośrodki adopcyjne
- ośrodki terapii rodzin
- grupy i kluby terapeutyczne
- placówki resocjalizacyjne (ośrodki wychowawcze, zakłady poprawcze, karne)
 - asystent rodziny
- kurator sądowy dla nieletnich
- mediator sądowy i penitencjarny

praca opiekuńcza:
- domy dziecka
- domy małego dziecka
- internaty i bursy
- świetlica szkolne
- domy pomocy społecznej
- placówki dla przewlekłe chorych; hospicja
- placówki rehabilitacyjne
- opiekun środowiskowy

praca kulturalno-oświatowa:
- świetlice i kluby różnego typu (dziecięce, młodzieżowe, seniora)
- uniwersytety trzeciego wieku
- domy kultury
- kursy i warsztaty artystyczne
- ośrodki wczasów i rekreacji

założenia dotyczące pracy socjalnej:

- człowiek jest aktywnym podmiotem kształtujący losy swoje i środowiska społecznego
(oczekiwanie odnośnie do jego aktywności w procesie naprawczym)
- jednostką jest przez całe życie podatna na wpływy środowiska
- podstawą pracy jest wiara w postęp moralny człowieka
- przedmiotem oddziaływania socjalnego jest jest nie tylko pojedynczą osobą, ale także
warunki kształtujące jej sytuację oraz środowisko społeczne, w którym żyje
- praca socjalna polega na wydobywaniu i uruchamianiu "sił społecznych", tzn.
wartości i możliwości tkwiących w ludziach i w otoczeniu
- sił należy szukać w emocjonalnych, fizycznych i intelektualnych możliwościach oraz
praktycznych umiejętnościach jednostki
- w środowisku społecznym należy szukać wzmacniających podopiecznego więzi
społecznych, autorytetów
 - pracownik socjalny powinien spoglądać na problemy podopiecznego z jego punktu
widzenia, przyjmując postawę zrozumienia i życzliwości
- należy dążyć do tworzenia między pracownikiem socjalnym a podpieczonym układu
horyzontalnego, w którym przeważa partnerstwo
- praca socjalna nie powinna odwoływać się do przymusu jako środka oddziaływania,
oddziaływać poprzez perswazję, prezentację alternatywnych pozytywnych wzorów
zachowań

siły ludzkie - zespół określonych czynników i wartości funkcjonujących w środowisku, w

postaci jednostkowych lub zbiorowych, jawnych lub ukrytych uzdolnień wyrażających się w
pozytywnym działaniu

praca społeczna - polega na wydobywaniu i pomnażaniu sił ludzkich oraz ich usprawnianiu i
organizacji wspólnego działania dla dobra ludzi

praca socjalna:
- specyficzna działalność zawodowa, mająca na celu lepszą wzajemną adaptację osób,
rodziny, grup i środowiska społecznego, w jakim żyją oraz rozwijanie poczucia
godności osobistej i odpowiedzialności na drodze odwoływania się do potencjalnych
możliwości poszczególnych osób, do powiązań między profesjonalnych, a także sił i
środków społecznych (Komitet Rady Europejskiej)
- to urządzenia i przedsięwzięcia, mające pomóc ludziom w ich integracji ze
społeczeństwem, aby prowadzili w nim życie odpowiadające ludzkiej godności
- wspiera zmiany gospodarcze, rozwiązywanie problemów stosunkach międzyludzkich
oraz wydobywanie z ludzi sił i wolności aby mogli osiągnąć dobrobyt
- oddziałuje tam, gdzie ludzie wchodzą w interakcje ze środowiskiem
- jej fundamentem są zasady praw człowieka i sprawiedliwości społecznej

wsparcie (pomoc) zachodzi w sytuacji:

- ubóstwa
- sieroctwa
- bezdomności
- bezrobocia
- niepełnosprawności
 - długotrwałej lub ciężkiej choroby
- przemocy w rodzinie
- potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi
- potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności
- bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa
domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych
- trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej
status uchodźcy lub ochroną uzupełniającą
- trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego
- alkoholizmu lub narkomanii
- zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej
- klęski żywiołowej lub ekologicznej

formy pracy socjalnej:

- ratownictwo - pomoc doraźna, wymaga rozpoznania warunków natychmiastowego
działania, stwierdza istnienie potrzeby i możliwości ratunku, który niesie
zagrożonemu niebezpieczeństwem, bez względu na jego uprawnienia lub
przynależność do grupy społecznej, np. pomoc dla powodzian, noclegownie,
dożywianie w szkołach, przy parafiach
- kompensacja społeczna - wyrównywanie braków środowiskowych, utrudniających
pomyślny bieg życia jednostki lub grupy, np. rodzina zastępcza, domy dziecka,
kuratorzy sądowi, domy dla osób samotnych
- opieka - działalność zindywidualizowana, opiera się na dokładnej diagnozie potrzeb,
zawiera pierwiastki zależności podopiecznego od opiekuna (przejęcie
odpowiedzialności), np. zakłady dla przewlekle chorych, DPS-y, opiekunki domowe,
domy małego dziecka
- pomoc - zapewniam możność utrzymania i podnoszenia kultury, spożytkowania
wszystkich sił ludzkich, dopomaga rozwojowi jednostek, liczy się ze świadomym
uczestnictwem, ze współpracą pomagających i korzystających z pomocy w pełni za
siebie odpowiedzialnych, są to działania mające na celu wspierać pomyślny rozwój
zarówno osób z jakichś względów zagrożonych, jak i wszystkich członków
społeczności, np. poradnie społeczno-zawodowe, kluby seniora, świetlice
młodzieżowe, poradnie rodzinne
zasady pracy socjalnej:
- filantropia – dwutorowość: działalność zawodowa, profesja i wolontariat
- sprawiedliwość społeczna – pomoc każdemu bez względu na przynależność
społeczną-zawodową, etniczną czy religijną
- pomocniczość (subsydiarność) - nie wyręczanie jednostek lub grup, pomoc tylko
wówczas, gdy sami sobie rzeczywiście nie (po)radzą
- komplementarność – wzajemne uzupełnianie się podmiotów
- interwencjonizm

ewolucja form opieki i pomocy społecznej:

1. opieka i pomoc wzajemna(równi-równym)
- w rodzinach wielopokoleniowych
- wy społecznościach sąsiedzkich
- w lokalnych wspólnotach religijnych
- w cechach rzemieślniczych i gildiach kupieckich
2. paternalizm (świadczenia możnego na rzecz swojej klienteli)
3. dobroczynność (filantropia) – możni na rzecz jednostek i warstw upośledzonych
4. ruchy społeczne - niepodległościowe, zjednoczeniowe, spółdzielcze, chłopskie,
chrześcijańsko-społeczne, robotnicze
5. policyjne formy opieki
6. etatyzacja opieki i pomocy w rozwoju

ewolucja zakresu opieki i pomocy społecznej:

- bezpośredniość świadczeń ( materialne + moralne)
- postępowanie prewencyjne
- ulepszanie środowiska życia

rodzaje wsparcia społecznego:

- wsparcie – szeroko rozumiana pomoc udzielana przez profesjonalistę
podopiecznemu/klientowi pozostającemu z nim w sieci kontaktów
- wsparcie emocjonalne – obejmuje przekazywanie emocje podtrzymujących,
uspokajających, okazywanie troski, ma na celu budowanie poczucia bezpieczeństwa,
opieki i przynależności
- wsparcie wartościujące
 - wsparcie rzeczowe – pomoc materialna, rzeczowa, finansowa oraz osobiste działania
na rzecz osoby potrzebującej (dożywianie, udostępnianie schronienia, zaopatrzenie w
lekarstwa), jest najbardziej oczekiwaną przez odbiorców formą wsparcia
- wsparcie instrumentalne – przyjmujące formę instruktażową, dotyczy
przekazywania wiedzy na temat sposobów postępowania, jest sposobem zdobywania
krótkotrwałych umiejętności postępowania, zdobywania informacji i dóbr
materialnych na potrzeby aktualnej sytuacji trudnej - modelowanie skutecznych
zachowanie zaradczych
- wsparcie informacyjne (poznawcze) – polega na wymianie informacji mających
polepszyć poprawiam zrozumienia swojej trudnej sytuacji życiowej przez osobę
wspieraną, zrozumienia sytuacji położenia życiowego w trakcie i po momencie
problemowym

środowisko lokalne - gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane

terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycje, wartości i symbole, instytucje
usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowości do wspólnotowego
działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa

cechy miasta:

- uczestnictwo mieszkańców wielkiej liczbie grup celowych

- dominacja więzi rzeczowych i powierzchowny charakter stosunków międzyludzkich
- obniżenie społecznego znaczenia rodziny i brak społecznych autorytetów osobowych
- bezosobowa i nierygorystyczna kontrola społeczna
- anonimowość życia i działania, nikłe postawy patriotyzmu lokalnego
- zanik instytucji sąsiedztwa
- tolerancja wobec różnic, racjonalizacja myślenia
- ruchliwość przestrzenna
- zróżnicowanie struktury zawodowej
- przestrzenna segregacja warstw i klas społecznych

wieś:

- mała zbiorowość i ograniczenie przestrzenne

- poczucie jedności i względnej izolacji
 - dominacja rolniczego charakteru pracy
- dominacja przyrody
- kultura ludowa i folklor
- presja zewnętrznego świata informacji
- postępująca dezintegracja więzi pod wpływem czynników migracyjnych

etapy rozwoju pedagogiki społecznej:

- okres prekursorski - podejmowanie praktycznej działalności wychowawczej, bez
głębszej refleksji naukowej, reprezentanci: Jan Henryk Pestalozzi, Friedrich
Diesterweg i Robert Owen

J. H. Pestalozzi (1746-1827) - szwajcarski pedagog i pisarz zwany ojcem szkoły ludowej,

twórca pierwszej w historii teorii nauczania początkowego, założył w Neuhoff gospodarstwo
rolne, które miało się przyczynić do wyrwania chłopów z nędzy, sprowadził biedne i
bezdomne dzieci, organizując zakład rolno-wychowawczy:
- zakład ten oparty był na pracy dzieci na roli, w ogrodzie
- wychowankowie uczyli się czytania, pisania, rachunków i początku geografii
- była to próba połączenia pracy wytwórczej z nauką
- praca dzieci miała nie tylko pokryć koszty ich utrzymania, ale także przynieść zyski
- ideą było wydobycie dzieci z nędzy i nauczenie zarabiania na utrzymanie

F. Diesterweg (1790-1866) - niemiecki pedagog i działacz społeczny, dostrzegał silne

rozwarstwienie społeczeństwa pod względem ekonomicznym i klasowym, propagował
oświatę ludu i szkoły ludowe, domagał się rozwoju i rozbudowy państwowego szkolnictwa
elementarnego, szkole przypisywał doniosłą rolę w podnoszeniu poziomu życia
społeczeństwa, nauczyciel miał być przygotowany do niesienia dzieciom pomocy w
sytuacjach trudnych, propagował ideę szkoły świeckiej, demokratycznej, walczył o
podniesienie statusu społecznego nauczycieli, tworzył seminaria nauczycielskie, a przy nich
szkoły ćwiczeń, powołał do życia pierwsze zawodowe stowarzyszenia nauczycielskie

R. Owen (1771-1858) - utopijny socjalista walijski, pionier ruchu spółdzielczego, odrzucał

własność prywatną, uważał, że robotnicy powinni się łączyć w organizacje związkowe bądź
spółdzielcze i w ich ramach dzielić się wyprodukowanymi przez siebie dobrami, zbudował
dla robotników fabrykę, zorganizował mieszkania, powoływał do istnienia instytucje
opiekuńczo-wychowawcze: żłobki, przedszkola, szkoły dla młodzieży dorastającej, kluby,
biblioteki, czytelnie i place zabaw, postrzegał ludzi w kontekście warunków ich życia,
akcentował rolę środowiska życia, jego wpływu na człowieka

- okres uprawiania pedagogiki społecznej w sposób spekulatywny, w oderwaniu od

rzeczywistości, bez bliższego i powiązania z badaniami empirycznymi, reprezentanci:
Paul Bergemann i Paul Natorp

P. Bergmann (1869-1946) - teza, że pedagogika powinna mieć zarówno charakter

indywidualny, jaki społeczny, człowiek żyje w konkretnym środowisku, więc wychowanie
jest procesem społecznym, podkreślał znaczenie najbliższego środowiska dziecka – rodziny,
która pełni zasadniczą rolę w procesie wychowania, uważał za konieczne objęcie rodziny
opieką i kontrolą publiczną, aby ujednolicić treści, które przekazuje szkoła i rodzina, zwracał
uwagę na potrzeby organizowania pracy oświatowej i kulturalno-wychowawczej dla osób,
które ukończyły edukację w szkole, praca miała wdrażać do samowychowania i
samokształcenia, wychowanie oznaczało likwidowanie różnic społeczno-kulturowych
wewnątrz społeczeństwa, w 1894 użył po raz pierwszy nazwy pedagogika społeczna

P. Natorp (1854-1946) - kreśli w ogólnych zarysach teorię wychowania (domowego), teorię

szkoły i teorie samowychowania, daje filozoficzne podstawy pracy szkoły i kształcenia
pozaszkolnego (poprzez zdefiniowanie człowieka zdolności poznawczych), w pedagogice
społecznych daje podstawy kształcenia moralnego

Rozwój pedagogiki społecznej na podstawie badań empirycznych wraz z rozwijającą się

metodologią.

Okres silnego rozwoju subdyscypliny, w naszym kraju związany z działalnością Heleny

Radlińskiej (1879-1954), która:
- nakreśliła główny przedmiot i zadania oraz charakter nauki, zdefiniowała pojęcia
(średnia, norma, wzorzec, miernik, siły społeczne, wiek społeczny dziecka), które
ułatwiają badaczom prowadzenie badań empirycznych, zwłaszcza ocenę zjawisk
społeczno-wychowawczych oraz projektowanie działań
 - została kierownikiem Studium, przygotowywała pracowników socjalnych,
prowadzono badania naukowe pod jej kierunkiem (badania empiryczne środowiska
człowieka, czas wolny, bezrobocie, patologie, dzielność świetlic i klubów)

Daty, które w działalności naukowej Radlińskiej, wyznaczyły początek i rozwój tej dziedziny
nauki:
- 1908 r. - referat Z zagadnień pedagogiki społecznej
- 1925 r. - powstanie Studium Pracy Społeczno-Oświatowej w Wolnej Wszechnicy
Polskiej w Warszawie

Mary Richmond (1861-1922) - działaczka organizacji charytatywnych w USA;

wprowadziła pojęcie diagnozy społecznej, oparte głównie na wywiadzie środowiskowym; jej
nazwisko wiążemy też z powstaniem metody indywidualnego przypadku; w publikacji pt.
"Czym jest praca społeczna z przypadkiem indywidualnym?" dała podstawy do opracowania
metody

- okres ilościowego wzrostu badań empirycznych z zakresu pedagogiki społecznej,

wykazujących różne orientację metodologiczne, skłaniające się najczęściej ku
socjologii wychowania; badania nad funkcjonowaniem środowiska wychowawczego,
głównie rodziny i szkoły, przeważnie o zasięgu regionalnym; próby syntetyzowania
rozczłonkowanych badań empirycznych, a także nakreślenia nowych obszarów
badawczych oraz precyzowania metodologii badań; pojawiają się pierwsze
opracowania syntetyczne i podręcznikowe z tej dziedziny

okresy rozwoju polskiej pedagogiki społecznej:

I okres przypada na lata 1908-1939, z kontynuacją w latach 1939-45
- cezurę czasową wyznacza próba sformułowania przez Radlińską przedmiotu i zadań
pedagogiki społecznej
- jest to okres tworzenia podstaw teoretycznych tej nauki w Polsce
- głównym ośrodkiem rozwoju pedagogiki społecznej było od 1925 r. Studium Pracy
Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie
- w 1913 r. Radlińska przygotowała prace zbiorową "Praca oświatowa, jej metody,
organizacja", uznawaną za pierwszy polski podręcznik z oświaty pozaszkolnej
 - przesłanki własnej koncepcji pedagogiki społecznej Radlińska zamieściła w pracy
"Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego" - podkreśliła, że głównym
punktem widzenia pedagogiki społecznej jest wzajemny, aktywny stosunek jednostki
środowiska
- kontynuacja pracy WWP wystąpiła w okresie okupacji, kierownikiem Studium
pozostawała Radlińska (tajne nauczanie)

II okres przypada na lata 1945-1980, początkowo jest to etap kontynuacji dorobku z lat II RP
z próbą zaadaptowania tego dorobku do nowych potrzeb społecznych; w latach 1950-56
okres stagnacji w nauce
- 1950 - likwidacja Katedry Pedagogiki Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego
- 1957 - I zjazd pedagogów społecznych w Warszawie zorganizowany przez uczniów i
współpracowników Radlińskiej i Wroczyńskiego; krytyka okresu stalinowskiego,
utworzenie na UW Katedry Pedagogiki Społecznej pod kierunkiem Wroczyńskiego
- 1962 - reaktywacja Katedry na Uniwersytecie Łódzkim
- kolejne lata to okres powstawania kolejnych ośrodków: w Poznaniu, w Bydgoszczy,
w Katowicach, w toruniu, w Białymstoku
- w innych uczelniach badania i działalność dydaktyczną z zakresu pedagogiki
społecznej realizowano w ramach innych katedr i zakładów o profilu
ogólnopedagogicznym

R. Wroczyński - kojarzony ze "szkołocentryzmem", problematyka uwarunkowań

środowiskowych w odniesieniu do młodzieży szkolnej
A. Kamiński - koncentruje się głównie na funkcjach wychowawczych pracy socjalnej i
kulturalnej (wychowawcze aspekty czasu wolnego, problematyka profilaktyki społecznej,
wychowawczych funkcji związków młodzieży, stowarzyszeń społecznych, wychowania do
starości)

III okres przypada na lata 80-te i 90-te

- dekada lat 80-tych przynosi dramaty tożsamości, obniża ograniczenia rozwoju myśli
praktyki pedagogicznej; krytyczne reakcje pedagogów społecznych na rzeczywistość
(kryzys formacji politycznej); kontynuowane są też badania empiryczne i
opracowania teoretyczne w obszarach dystansujących się do wydarzeń politycznych
 - formułowane są koncepcję wychowawcze przeciwstawiające się indoktrynacji
wychowanków, definiowane są nowe obszary zagrożeń społecznych; powstają nowe
ośrodki tej dyscypliny: w Olsztynie, w Zielonej górze
- w tym okresie w rozwoju pedagogiki społecznej ukazuje się szereg nowych
publikacji: "Pedagogika societatis", "Elementy diagnostyki pedagogicznej", "Studia z
pedagogiki społecznej", "Sprawność działania socjalnego w pedagogice społecznej",
"Edukacja równoległa w polskim systemie oświatowym", Pomoc w rozwoju dziecka i
rodzinie", "Pedagogiczna działalność wychowawców nieprofesjonalnych środowisku
lokalnym"

IV okres to lata 90-te XX w. i początek wieku XXI

- to czas dynamicznych przemian politycznych i społeczno-kulturowych; w związku z
tym myśl pedagogiki społecznej stara się uwzględniać pojawiające się nowe problemy
i potrzeby
- pojawiają się nowe ośrodki naukowe, powołujące katedry czy zakłady pedagogiki
społecznej

pedagogika społeczna obecnie:

- skupia się na problematyce środowiskowych uwarunkowań procesów
wychowawczych oraz na analizie warunków umożliwiających zaspokajanie potrzeb
rozwojowych człowieka w różnych fazach życia i różnorodnych sytuacjach
życiowych
- dociera do wszystkich środowisk i obszarów naszej codzienności: miejsc pracy, nauki,
miejsce zamieszkania, rodziny, grupy rówieśniczej i towarzyskiej; do sfery czasu
wolnego, działalności kulturalnej skoncentrowanej w placówkach i poza nimi; oraz do
innych form aktywności ludzkiej
- nauka ta koncentruje się na środowisku życia jednostek i grup oraz na instytucjach
celowo powołanych do realizacji zadań wychowawczych
- wymienione wcześniej elementy traktuje się jako część środowiskowa
- elementy środowiska nie ukierunkowane wychowawcza postrzega jako obszar, który
w miarę możliwości przekształcać należy w intencjonalne pracę wychowawczą (dot.
rodziny, zakładów pracy, organizacji Stowarzyszeń społecznych, zakładów karnych,
szpitali sanatoriów, klubów sportowych)
urbanizacja → umiastowienie, bycie miastem, stanie się miastem

urbanizacja demograficzna:
polega na stałym przesuwaniu się ludności wiejskiej do miast, wskutek czego powstają
wielomilionowe metropolia, skupiające w swoich granicach administracyjnych coraz większy
odsetek ludności danego państwa lub kontynentu (Paryż, nowy Jork, Meksyk, Londyn)

urbanizacja ekonomiczna:
ustawiczny wzrost liczby ludności zatrudnionej w zawodach pozarolniczych (przesunięcie
ludności zawodowo czynnej z sektora rolnictwa i leśnictwa do przemysłu) i poza
przemysłowych )z sektora przemysłu do sektora usług i administracji)
● w krajach Europy Zachodniej czy w Stanach Zjednoczonych - dominacja odsetka
ludności zatrudnionej w sektorze usług
● w krajach industrialnych - wzrost zatrudnienia w sektorze przemysłowym i
budownictwie
● w krajach o wadliwej strukturze zatrudnienia i niskim potencjale przemysłowym -
przemieszczanie się ze wsi do miast głównie osób bezrobotnych

urbanizacja przestrzenna:
przejawia się w kształtowaniu przestrzeni na podobieństwo sfery stricte miejskiej;
rejestrujemy dwa kierunki tego zjawiska:
● miasta rozrastają się fizycznie, zagarniają przyległe tereny wiejskie, wchłaniają wsie
● następnie przejęcie typowych dla miast wzorów budownictwa na terenach wiejskich,
umiastowienie wsi

przykłady tradycyjnych układów urbanistycznych:

- aglomeracje - układy osadnicze, w których dominuje jeden ośrodek miejski
(Warszawa, Wrocław, Kraków); w jego zasięgu znajdują się "satelity" (mniejsze
ośrodki), stanowiące miejsce zamieszkania dla pracujących w dużym mieście
- konurbacje - ośrodki miejskie o bardzo zróżnicowanej liczbie ludności, niezależne
administracyjne, pomimo występowania między nimi współzależności lub
podrzędności (Trójmiasto, Górny Śląsk)
- megapolis (państwa-miasta) - zachodzące na siebie miejskie metropolitalne układy
osadnicze (wschodnie lub zachodnie wybrzeże Stanów Zjednoczonych)
urbanizacja społeczna:
jest wypadkowa opisanych procesów; nabywanie przez przybyszów ze wsi tzw. miejskiego
stylu życia; procesy te powodują nasiloną segregację mieszkańców (zróżnicowanie rasowe,
etniczne, pozycji społeczno-ekonomicznej, zróżnicowanie gustów i preferencji); brak
spójności bądź spójność utrzymywaną dzięki formalnym mechanizmom kontroli społecznej;
bliskość przestrzenna nie pociąga za sobą bliskości w sensie psychospołecznym, jednostka
traci poczucie przynależności do określonej grupy (anomia społeczna)

rustykalizacja - przenoszenie ze wsi tradycyjnych wzorów, norm, nawyków, wartości

kulturowych itp. na obszary miejskie, poprzez stałą migracje ludności wiejskiej do miast; jest
to osobliwa pielęgnacja wiejskich wartości i sposobu życia we współczesnych miastach

suburbia jako nowa jednostka osadnicza:

jednostka osadnicza, z założenia oaza ekologii i spokoju, rozciągnięta na wielkich zielonych
przestrzeniach, ułatwiająca ludzką egzystencję

kryteria suburbiów:
- tandetna zabudowa
- powstały bez troski o środowisko
- źle zaplanowane i zależne od drogiej i scentralizowanej infrastruktury

ubóstwo - brak środków materialnych do życia; bieda, niedostatek; stan poniżej pewnego
zmiennego w czasie progu dochodowego lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu do
jednostki, rodziny lub grupy społecznej

ubóstwo skrajne - stan niezaspokojenia minimalnych biologicznych potrzeb organizmu;

uwzględnia jedynie te potrzeby, których zaspokojenie nie może być odłożone w czasie, a
konsumpcja poniżej tego poziomu prowadzi do biologicznego wyniszczenia człowieka i
stanowi zagrożenie dla życia (uwzględnia potrzeby mieszkaniowe i żywieniowe); granicą jest
minimum biologiczne, minimum egzystencji, które dla 1-os. gospodarstwa domowego w
2023 r. wynosi 775,42 zł

↳ W 2021 r. 1,6 mln Polaków żyło w skrajnym ubóstwie.

↳ W 2022 r. liczba ta zwiększyła się o 54%.
↳ W 2022 r. około 44% dzieci to jednostki wykluczone społecznie.
↳ O niemal 50 tys. zwiększyła się również liczba skrajnie ubogich seniorów.

ustawowa granica ubóstwa:

- to kwota dochodów, która zgodnie z ustawą o pomocy społecznej uprawnia do
ubiegania się o przyznanie świadczenia pieniężnego
- wyznaczona na podstawie kryterium dochodowego do celów pomocy społecznej
- w 2022 r. zasięg ubóstwa ustawowego wyniósł 7%

ubóstwo relatywne:
- relatywna granica ubóstwa - dochód niższy niż 50% średnich dochodów gospodarstw
domowych określonego typu; odnosi się do przeciętnego poziomu życia w całym
kraju
- umożliwia wyodrębnienie tych gospodarstw i osób, których poziom konsumpcji
znacząco "in minus" odbiega od poziomu przeciętnego
- w 2022 r. stopa ubóstwa relatywnego wyniosła około 12%

IV miernik - minimum socjalne - sfera niedostatku: (wykluczenia społecznego)

- sfera niedostatku GUS / sfera niskiej konsumpcji - określana jest na podstawie
minimum socjalnego, które jest szacowane przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
- umownie ustalony poziom zaspokojenia potrzeb jednostki, uznawanych za
biologicznie i społecznie niezbędne (żywność, mieszkania, edukacja, ochrona
zdrowia, odzież i obuwie, kultura i rekreacja, transport, higiena osobista)
- konsumpcja poniżej tego poziomu oznacza poziom życia niższy niż uznany za
minimalnie wystarczający pod względem biologicznym i społecznym
- w I kwartale 2022 r. dla 1-os. gosp. dom. wynosiło 1392 zł
- w sferze niedostatku żyje w Polsce 41% społeczeństwa (15 mln osób)
- minimum socjalne powinno zapewnić człowiekowi regenerację sił, możliwość
wychowania dzieci oraz dostęp do podstawowej rozrywki, edukacji i kultury
- minimum egzystencji odpowiada jedynie zaspokajanie potrzeb konsumpcyjnych,
poniżej których następuje zagrożenie życia

kręgi ubóstwa:
 - krąg najszerszy - ubóstwo jest subiektywnie odczuwalnym stanem niemożności
zaspokojenia potrzeb; aktywność ludzka koncentruje się głównie wokół pozyskiwania
środków finansowych, ubóstwo traktowane jako wyzwanie (sfera budżetowa)
- krąg średni - obejmuje tych, którzy będąc ubogimi, korzystają z pomocy instytucji
społecznych; nie zawsze akceptują status beneficjenta pomocy społecznej; żyją
wówczas z oszczędności lub kredytów; w miarę ubożenia typowe jest ograniczenie,
minimalizowanie własnych potrzeb (domocentryzm, izolowanie się od życia
społecznego)
- krąg najmniejszy - osoby korzystające z zasiłków, dotknięte nie tylko ubóstwem, ale
także rozmaitymi ułomnościami (fizycznymi lub psychicznymi), często
zdemoralizowane; krąg ten najbardziej rzutuje na postrzeganie obszarów biedy;
cechuje go wyuczona adaptacja do życia w ubóstwie, ucieczka w alkohol lub inne
nałogi; specyficzny rodzaj socjalizacji (żebractwo, wyłudzenie jako zachowanie
normalne); życie "na bieżąco", bez planów i perspektyw; podstawowa jest kategoria
przetrwania; w przypadku dzieci z takich domów - brak elementarnych warunków do
wypoczynku oraz nauki, podporządkowane dziecka potrzebom rodziców

województwa o najwyższej stopie ubóstwa:

- warmińsko-mazurskie
- podlaskie
- lubelskie
- podkarpackie
- świętokrzyskie

przyczyny ubóstwa: (teoria Schillera)

- teoria skażonych charakterów - ubóstwo efektem indywidualnych defektów; brak
aspiracji, umiejętności; bieda z wyboru
- teoria ograniczonych możliwości - ubożenie jako rezultat sił pozostających poza
kontrolą jednostki, brak dostępu do edukacji, rynku pracy
- teoria Wielkiego Brata - stanowisko "pomiędzy", winny nadopiekuńczy rząd, liczne
systemy socjalne wywołujące bierne oczekiwanie na pomoc

Triada Gildera:
- praca - rozbudowane programy socjalne powodują u ubogich akceptację zapomogi
jako stylu życia
 - rodzina - rozpad tradycyjnego modelu rodziny i osłabienie w niej roli mężczyzny
może powodować sytuację trwałego ubóstwa (samotne Macierzyństwo, rozwody)
- wiara - brak wiary we własne możliwości powoduje upadek przedsiębiorczości,
niepowodzenia, frustrację, prowadząc do ubóstwa

specyfika ubóstwa w Polsce - czynniki sprzężone z ubóstwem:

- alkoholizm i inne uzależnienia w rodzinie
- wielodzietność
- podeszły wiek i emerytury starego portfela
- choroby, niepełnosprawność
- pozostawanie w kręgu subkultury ubogich

kierunki walki z ubóstwem:

- kształcenie zawodowe i oświata
- stworzenie skutecznego systemu informacji, docierającego do ludzi ubogich
- gwarantowane dochody najniższe - płaca minimalna, powiązane z zawodowym i
społecznym powrotem do społeczeństwa
- kwota wolna od podatku
- praca w środowisku i samopomoc

projekty dotyczące pracy środowiskowej:

- projekt parasola - mieszkańcy, pracodawcy, politycy, organizacje związkowe
decydują o tym, co jest dobre dla danej społeczności lokalnej i zaczynają
egzekwować i wprowadzać w życie swój plan
- projekt korzeni trawy - praca / wkład mieszkańców, urzędników, pracowników
środowiskowych składa się na plan naprawy lub zapobieganie problemom danej
społeczności lokalnej; projekt opiera się na współpracy tych, których dotyczy dany
problem

pauperyzacja - procesy ubożenia społecznego

stygmatyzacja - społeczne naznaczenie

ekskluzja - społeczne wykluczenie

marginalizacja - odsuwanie na margines życia społecznego (skutkiem tego procesu może
być eksplozja)

bezrobocie - nadwyżka podaży pracowników nad liczbą miejsc pracy, czyli popytem na
pracowników

stopa bezrobocia - procentowy udział bezrobotnych w liczbie ludności danego kraju

zawodowo czynnej

typy bezrobocia:
- frykcyjne - ma charakter dobrowolny; decyzję o zwolnieniu się z pracy w celu
znalezienia innego zatrudnienia podejmują sami pracownicy (mobilność pracownika;
młodzież wchodząca dopiero na rynek pracy; osoby po urlopach); czas pozostawania
bez pracy jest stosunkowo krótki
- strukturalne - jest efektem radykalnych zmian, przekształceń w strukturze
gospodarki danego kraju; powoduje ono zmiany w strukturze popytu na pracę
- technologiczne - jest odmianą bezrobocia strukturalnego; towarzyszy wprowadzaniu
innowacji technicznych i technologicznych (człowieka zastępuje maszyna, komputer,
zwolnienie osób poniższych kwalifikacjach i mniejszej przydatności do pracy)
- cykliczne (koniunkturalne)
- sezonowe
- ukryte (na wsi)
- całkowite - oznacza brak jakiegokolwiek zajęcia zarobkowego
- częściowe - gdy poszukujące pracy znajduje zajęcie w niepełnym wymiarze czasu
pracy
- powszechne - ogólne, która oznacza występowanie nadwyżek siły roboczej na terenie
całego kraju
- lokalne - występujące tylko w niektórych rejonach kraju

przyczyny bezrobocia:
- transformacja i związane z nią rozpad RWPG
- szybkie przejście na rozliczenia dolarowe z krajami sąsiednimi
- załamanie rynków zbytu na wschodzie
- liberalizacja handlu zagranicznego w połączeniu z niską konkurencyjnością (cenową,
jakościową) naszych produktów
 - przestarzałe środki i narzędzia produkcji
- spadek krajowej produkcji, ograniczenie popytu wewnętrznego

cechy polskiego bezrobocia:

- długotrwałość, co wiąże się z utratą prawa do zasiłku
- feminizacja procesu ubożenia i bezrobocia (kobiety częściej znajdują się w sytuacji
bezrobocia długookresowego, choć według statystyk są lepiej wykształcone niż
bezrobotni mężczyźni)

skutki bezrobocia:
- pogorszenie stanu zdrowia ludności (fizycznego i psychicznego, wzrost umieralności)
- wzrost przestępczości szczególnie w regionach o wysokiej stopie bezrobocia
- bezrobocie sprzyja wzrostowi liczby rozwodów
- młode osoby bezrobotne są najbardziej zagrożone skutkami dezaktywacji zawodowej
(zmiany w psychice: frustracja, obojętność, obniżenie aspiracji edukacyjnych, lęk o
przyszłość, alkoholizm, przestępczość, prostytucja)

wpływ bezrobocia na życie rodziny:

- zaburzenia w wypełnianiu przez rodzinę szeregu funkcji: funkcja
materialno-ekonomiczna, opiekuńczo-zabezpieczająca, emocjonalno-ekspresyjna,
socjalizująca, kulturalna, rekreacyjno-towarzyska
- różnorodność postaw względem bezrobocia i ubożenia zależy głównie od czasu
pozostawania bez pracy
- bezrobocie załamuje realizację funkcji ekonomiczno-konsumpcyjnej rodziny
(oszczędności, wyprzedaż sprzętów, życie na kredyt, rezygnacja z zakupu wielu dóbr
podstawowych typu odzież, obuwie, minimalizują wydatki na żywność, rezygnują z
usług, dóbr kultury, życia towarzyskiego, turystyki, wyjazdów urlopowych)
- w opinii bezrobotnych najbardziej obciążające są wydatki mieszkaniowe (zaległości
w opłatach, lęk przed eksmisją)
- zaburzenia w realizacji funkcji opiekuńczo-wychowawczej: negatywne skutki
psychospołeczne, zjawisko izolacji społecznej, narastanie napięcia, konfliktów,
stresów (brak poczucia własnej wartości i użyteczności); patologizacja życia rodziny
(alkoholizm, kradzieże, chuligaństwo); zaburzona funkcja emocjonalno-ekspresyjna
domu rodzinnego
skutki społeczne - uogólnienia:
- pogorszenie standardu życia
- zagrożenia egzystencji
- zakłócenia w życiu rodzinnym
- szkody moralno-etyczne
- powstanie patologii społecznych
- napięcia i konflikty społeczne

bezdomność:
- jest to sytuacja osób, które w danym czasie nie posiadają i własnym staraniem nie
mogą zapewnić sobie schronienia, które mogłyby uważać za swoje i które spełniałoby
minimalne warunki, pozwalające uznać za pomieszczenie mieszkalne
- względnie trwała sytuacja człowieka pozbawionego dachu nad głową albo
nieposiadającego własnego mieszkania
- zgodnie z Ustawą, człowiek bezdomny to "osoba niezamieszkująca w lokalu
mieszkalnym w rozumieniu przepisów o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach
mieszkaniowych i nigdzie niezameldowana na pobyt stały w rozumieniu przepisów o
ewidencji ludności i dowodach osobistych"

typy bezdomności:
- ze względu na uzewnętrznianie jej postaci:
● bezdomność sensu stricto (rzeczywista, jawna) - brak własnego mieszkania i
jakiegokolwiek schronienia przystosowanego do zamieszkania
● bezdomność sensu largo (utajona, społeczna) - opiera się na ocenie posiadanego
lokum jako niespełniającego kryteriów mieszkania ze względu na jaskrawe
odstępstwo od minimalnych standardów mieszkaniowych
● bezdomność sytuacyjna - osoba ma mieszkanie, ale z jakichś powodów nie może lub
nie chce w nim przebywać
● bezdomność z wyboru (będąca wynikiem osobistych preferencji) - wędrowcy,
tułacze, którzy odrzucają normy społecznego współżycia
● bezdomność z konieczności (wskutek okoliczności zewnętrznych) - dotyka
człowieka wbrew jego woli, potrzebom, aspiracjom; jest stanem deprywacji potrzeb;
 niesie konsekwencje natury psychicznej; traktowana jako wyraz upośledzenia
społecznego oraz dyskryminacji
- ze względu na czas trwania:
● bezdomność trwała
● bezdomność tymczasowa
- ze względu na skutek:
● bezdomność całkowita - osoba rzeczywiście nie ma gdzie mieszkać
● bezdomność częściowa - osoba mieszka gdzieś tymczasowo
- ze względu na formy występowania:
● bezdomność uliczna
● bezdomność pensjonariuszy schronisk i noclegowni
● bezdomność uchodźców i imigrantów
● bezdomność dzikich lokatorów

przyczyny bezdomności:
- rozpad rodziny
- brak stałych dochodów
- zachowania patologiczne: alkoholizm, narkomania, przestępczość, prostytucja,
przemoc
- likwidacja hoteli pracowniczych
- utrata pracy, brak środków do życia
- opuszczenia placówki opiekuńczo-wychowawczej lub leczniczej bez określonego
miejsca powrotu
- powrót z zakładu karnego bez możliwości zamieszkania
- eksmisja z miejsca zamieszkania
- odrzucenie obowiązujących norm społecznych - ludzie wybierając bezdomność jak
styl życia
- zaburzenia psychiczne

istnieją grupy osób, którym ustawa o ochronie lokatorów nie zapewnia prawa do lokalu
socjalnego:
- osoby stosujące przemoc wobec rodziny
- osoby dewastujące lokale mieszkalne
 - osoby eksmitowane z lokalu, do którego nie miały tytułu prawnego, czyli zajęły go
samowolnie

statystyki:
- liczbę osób bezdomnych szacuje się pomiędzy 30 a 300 tysięcy
- bezdomni koncentrują się głównie w dużych miastach: Kraków, Gdańsk, Poznań,
Wrocław, Warszawa, Łódź
- w miastach jest najwięcej instytucji i organizacji pomagających bezdomnym:
schronisk, domów pomocy społecznej, domów dla bezdomnych, domów samotnej
matki, domów dla ofiar przemocy oraz stałego pobytu dla dzieci i młodzieży
wymagających szczególnej troski ze względu na brak rodziców
- bezdomność dotyka najczęściej samotnych mężczyzn w średnim wieku; przeciętnie
polski bezdomny pozostaje bez dachu nad głową przez około 5-10 lat
- w Polsce pomoc bezdomnym jest znacznie ograniczona i ma najczęściej formą
wsparcia instrumentalnego

formy udzielania pomocy bezdomnym:

- rzeczowe - odzież, obuwie, ciepły posiłek, trwała żywność
- finansowe - zasiłki celowe na pokrycie kosztów leczenia
- pomoc w załatwieniu rent inwalidzkich osobom chorym, w nawiązaniu kontaktu z
najbliższymi w przypadku opuszczenia przez rodzinę, w uzyskaniu lokalu
zastępczego lub adaptacji lokalu, następnie wyposażeniu go w sprzęty gospodarstwa
domowego

instytucje wsparcia:
- Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej
- administracja samorządowa
- służba zdrowia
- policja (agendy opiekuńcze i prewencyjne)

organizacje pozarządowe:
- wyznaniowe (Caritas Polska, Towarzystwo Pomocy im. Brata Alberta)
- świeckie (fundacja SOS, Stowarzyszenie Pomocy Bezdomnym)
typologia nierówności:
 - nierówność udziału – niejednakowy udział poszczególnych grup społecznych w
globalnym podziale dóbr; istnienie grup i warstw społecznych wyłączonych z
możliwości życia na poziomie standardów nieuwłaczających godności człowieka; za
standardy naruszające godność uznaje się minimum biologiczne, niejednokrotnie
także granicę minimum socjalnego; grupy dotknięte nierównością udziału to głównie
rodziny wielodzietne, godziny trwałego bezrobocia, osoby upośledzone, bezdomni

nierówność dostępu, czyli nierówność szans:

- odnosi się głównie do barier w dostępie do edukacji na różnych poziomach i
szczeblach
- oznacza istnienie systemowych przeszkód, wadliwą politykę społeczną, która
wskazuje całe grupy i warstwy na marginalizację i wykluczenie oraz na dziedziczenie
pochodzenia społecznego

źródła nierówności społecznych:

- przynależność do upośledzonej ekonomicznie grupy społecznej
- zróżnicowanie regionalne
- zamieszkanie na wsi
- niepełnosprawność
- przynależność do mniejszości narodowych
- rosnące koszty kształcenia (internaty, dojazdy) oraz regres mechanizmów
promocyjnych wspierających kształcenie (deficyt stypendiów, zajęć wyrównawczych)

nierówność udziału - niejednakowy udział poszczególnych grup społecznych w globalnym

podziale dóbr, istnienie grup i warstw społecznych wyłączonych z możliwości życia na
poziomie standardów nie uwłaczających godności człowieka; za standardy naruszające
godność uznaje się minimum biologiczne, granice minimum socjalnego; grupy dotknięte
nierównością udziału to głównie rodziny wielodzietne, rodziny trwałego bezrobocia, osoby
upośledzone, bezdomni

nierówność dostępu, czyli nierówność szans:

- odnosi się głównie do barier w dostępie do edukacji na różnych jej poziomach i
szczeblach
 - oznacza istnienie systemowych przeszkód, wadliwą politykę społeczną, która skazuje
całe grupy i warstwy na marginalizację i wykluczenie oraz na dziedziczenie
pochodzenia społecznego (rodziny popegeerowskie, ubóstwo chroniczne,
wielodzietność, niesprawność, zamieszkiwanie na wsi, mniejszości narodowe)

źródła nierówności społecznych:

- przynależność do upośledzonej ekonomicznie grupy społecznej
- zróżnicowanie regionalne
- zamieszkiwanie na wsi
- niepełnosprawność
- przynależność do mniejszości narodowych
- rosnące koszty kształcenia (internaty, dojazdy) oraz regres mechanizmów
promocyjnych wspierających kształcenia (deficyt stypendiów, zajęć wyrównawczych)

cechy nierówności społecznych wynikające z upośledzonego dostępu do wykształcenia:

- względna trwałość nierówności - całe pokolenia wykluczone z systemu awansu
- dziedziczenie położenia społecznego - tym dotkliwsze, im wyższe koszty kształcenia
- bierność wobec losu - im niższe wykształcenie, tym wyższa wierność w
zachowaniach społecznych
- atrofia więzi społecznych - zbiorowości o wysokim statusie ekonomicznym i
poziomie wykształcenia przejawiają skłonność do zachowań separacyjnych
- tworzenie się izolacyjnych światów - gett dla bogatych

marginalizacja:
- proces marginalizacji jest "spychaniem" jednostek, grup, a nawet całych społeczności
w sytuację upośledzenia społecznego przez lokalne lub globalne procesy
ekonomiczno-społeczne, w których zostają pozbawieni możliwości samodzielnego
funkcjonowania materialnego, skazani na izolację kulturową, odsunięci od spraw
publicznych i edukacji
- sytuacja marginalizacji oznacza istnienie w strukturze społecznej względnie trwałych
grup i środowisk społecznych, które zaakceptowały bądź odziedziczyły swój status
nieobecnych w nurcie życia publicznego; traktują ten stan jako normalny
nieprzezwyciężalny, akceptują status beneficjentów pomocy społecznej
typy marginalizacji i wykluczenia społecznego:
- grupy i środowiska wykluczone "przymusowo" przez niewłaściwe procesy
ekonomiczne i bezczynność państwa (bezrobotni, byli więźniowie, bezdomni);
wykluczenie uznaje się za podstawową barierę społecznej integracji i postępu
społecznego
- marginalizacja grup odmiennych pod względem językowym, religijnym, etnicznym
(imigranci)

czynniki postępu społecznego:

- redukcja niedostatku
- równość szans w edukacji
- tworzenie miejsc pracy
- budowanie integracji społecznej
- odnowa środowiska naturalnego

równość płci i nierówność szans jako kwestia społeczna:

- problematyka równości płci i równości szans stanowi istotny aspekt przeciwdziałania
dyskryminacji i wykluczeniu społecznemu
- podstawą równości społecznej między mężczyznami a kobietami powinno być
zrównoważone podejście do płci we wszystkich strefach aktywności publicznej,
zwłaszcza w edukacji i pracy zawodowej

segregacja horyzontalna / sektorowa / pozioma - przejawia się koncentracją kobiet i

mężczyzn w odrębnych sektorach zatrudnienia i zawodach, przy czym możliwości kobiet są
ograniczone, znajdują one zatrudnienie głównie w branżach o niższych lub średnich
zarobkach (szkolnictwo, opieka zdrowotna, opieka społeczna)

segregacja wertykalna / pionowa - polega na skoncentrowaniu mężczyzn i kobiet na

różnych stopniach zatrudnienia pod względem odpowiedzialności i stanowiska, kobiety
pracują na niższych stanowiskach lub na porównywalnych stanowiskach i zarabiają gorzej,
kobiety mają mniejszy dostęp do stanowisk z perspektywą awansu, władzy i wpływów
("szklany sufit")
Kobiety w Polsce wykonują najczęściej zawody sekretarek, nauczycielek, opiekunek,
sprzedawczyń sklepowych. Na rynku pracy funkcjonuje określenie branż kobiecych -
kosmetologia, odnowa biologiczna, galerie sztuki, hotelarstwo, wyposażenie wnętrz.

pojęcie płci społeczno-kulturowej / gender:

- pojęcie powstało w latach 60' i 70' XX w. w celu rozróżnienia cech płci biologicznej i
społecznej (John Money 1955 r.)
- jest związane z ruchami feministycznymi i emancypacją - powstało dla nazwania
istniejących nierówności społecznych i dla wyeksponowania kulturowo nabytych
różnic między kobietami i mężczyznami
- płeć społeczno-kulturową (gender) postrzega się jako konstrukcję, zgodnie z którą
cechy i zachowania przypisywane kobiecie lub mężczyźnie są kształtowane przez
daną kulturę i przez dane społeczeństwo
- gender to zespół wartości, norm, zachowań przypisanych przez kulturę do każdej z
płci
- istnieje zatem suma cech osobowości, stereotypów i ról płciowych rozumianych w
danym społeczeństwie jako kobiece lub męskie, przyjmowanych przez kobiety i
mężczyzny w zakresie danej kultury w drodze socjalizacji; nie wynika to
bezpośrednio z różnic biologicznych, dymorfizmu płciowego

gender mainstreaming:
- strategia polityczna na rzecz równego traktowania kobiet i mężczyzn (równości szans)
we wszystkich dziedzinach i na wszystkich płaszczyznach życia
- jest to zarazem walka o równe w wymiarze prawnym traktowania obu płci
- strategia stała się wiążąca dla państw członkowskich Unii Europejskiej w 1997 r. -
została wpisana do Traktatu Amsterdamskiego
- jest to oficjalna strategia ONZ

gender mainstreaming skupia się na kwestiach walki ze szkodliwymi stereotypami:

- stereotypy te przejawiają się w asymetrycznych stosunkach między płciami, które
ustalają określone obszary działania i rolę społeczne płci:
● strefa publiczna (polityka, kultura, nauka) - dominację mężczyzn
● sfera prywatna (rodzina) - obszar obowiązkowej działalności kobiet
szeroki kontekst walki o równość płci:
- oznacza dostrzeganie problemów, które powodują nierówność między płciami we
wszystkich obszarach życia (praca, polityka, seksualność, kultura, dom)
- włączenie i uczestnictwo kobiet w polityczny proces decyzyjny (postulat równej
reprezentacji obojga płci w instytucjach i organach politycznych i decyzyjnych)

ideologia gender kontestuje mity zakorzenione w świadomości społecznej:

- mit o predestynowaniu mężczyzn do pełnienia ról w życiu publicznym
- mit o neutralnej skłonności kobiet do zajmowania się rodziną, pracami domowymi i
wychowaniem dzieci
- mit, że kobiety nie chcą zrównania w prawach z mężczyznami
- mit o oddaniu i ofiarności kobiet, skłonności do poświęceń, altruizmu

problematyka czasu wolnego:

- czas wolny traktowany jest jako podstawowa zdobycz cywilizacyjna
- jest kategorią ilościową, wiążącą się z budżetem czasu, wypoczynek (rekreacja)
stanowi kategorię jakościową, określającą treść tego czasu

czas wolny (Dumazedier) - czas wszelkich zajęć, którym człowiek oddaje się dobrowolnie,
poza zajęciami koniecznymi i obowiązkowymi, dla odpoczynku, rozrywki, rozwoju
osobowości lub udziału w życiu społecznym

cechy konstytutywne:
- odpoczynek - rozumiany jako niezbędne dla organizmu odprężenia fizyczne i
psychiczne po pracy lub nauce; odreagowanie towarzyszących im stresu w spokoju,
ciszy, kontemplacji
- rozrywka (zabawa) - obejmuje różne rodzaje ekspresji; umożliwia wypoczynek
czynny; jest przeciwieństwem biernego wypoczywania, bo wyraża potrzebę ruchu,
przygody, zmienności, wrażeń; stanowi sposób odreagowania monotonii dnia
codziennego
- praca nad sobą, wszechstronny rozwój biosocjokulturalny (intelektualny,
fizyczny, artystyczny, techniczny) - praca nad sobą realizowana poprzez różne formy
samokształcenia i doskonalenia umiejętności; następuje tą drogą wzbogacenie
 wyobraźni, wrażliwości estetycznej, jak również zaspokajanie potrzeby działania,
użyteczności a nawet rywalizacji
- dobrowolny udział w życiu społecznym

współczesna propozycja rozumienia czasu wolnego:

- czas wolny jest tą częścią życia jednostki, w której doświadcza ona dobrostanu
intelektualnego, emocjonalnego i fizycznego, w rezultacie możliwości
samodzielnego, suwerennego przejawiania czynności posiadających cechy
dobrowolności i niekomercyjności oraz będącej źródłem satysfakcji
- brak któregoś z wyżej wymienionych elementów sprawia, że czas człowieka jest
wypełniony obowiązkami lub jest doświadczaniem przymusu, deprywacji

cechy atrybutywne czasu wolnego:

- dowolność
- dobrowolność (względna)
- nieobowiązkowość
- niekomercyjność
- odczucie przyjemności, radości, satysfakcji

typologia czasu wolnego:

- krótki czas wolny - w ciągu dnia
- średni czas wolny - weekendowy
- długi czas wolny - wakacyjno-urlopowy
- czas pół-wolny
- czas wolny wygospodarowany
- czas pusty

czas wolny spełnia w naszym życiu szereg funkcji:

- wypoczynkowe - obejmujące zajęcia lub czynności dające odprężenie i odpoczynek
fizyczny i psychiczny (rekreacja, zabawa, sen, odpoczynek bierny)
- kulturalne - polegające na tworzeniu lub przyswajaniu sobie wartości kulturowych,
kontaktowaniu się z twórcami kultury materialnej i kultury fizycznej
- integracyjne - zaspokajające potrzeby przynależności, osiągnięć, uznania, spajające
rodzinę, grupę towarzyską, rówieśniczą
 - wychowawcze - polegające na przyswajaniu sobie bądź wpajaniu innym określonych
zasad współżycia i zachowania się (wspólne zabawy, wycieczki, imprezy, spotkania)
- edukacyjne - polegające na poszerzaniu wiedzy, zdobywaniu nowych doświadczeń,
dokształcaniu się, doskonaleniu intelektu
- kompensacyjne - polegające na możliwości odreagowania stresów i napięć w innej
sferze niż praca zawodowa, dowartościowania się w innych układach społecznych,
sprawdzenia się w innych strefach aktywności

czas wolny w różnych ujęciach:

- w ujęciu socjologicznym - ułatwia kontakty i przeżycia społeczne; rodzi potrzebę
współdziałania z innymi (zabawa, impreza, wyjazd turystyczny); jest ważnym
czynnikiem socjalizacyjnym
- w ujęciu ekonomicznym - zwraca się uwagę na sposoby racjonalnego odreagowania
zmęczenia (inne w przypadku różnych faz życia czy wykonywania różnych
zawodów)
- w ujęciu psychologicznym - podkreśla się rolę czasu wolnego jako źródła nowych
przeżyć, mogących kształtować cechy charakteru (wrażliwość, serdeczność,
koleżeńskość)
- aspekt higieniczno-zdrowotny - zajęcia czasu wolnego spełniają ważną rolę w
profilaktyce zdrowia; odpowiednia ilość tego czasu zabezpiecza przed nadmiernym
obciążeniem obowiązkami, przed nadmiernym stresem
- aspekt pedagogiczny - czas wolny stwarza sytuację, w których jednostka musi
przejawiać inicjatywę, aktywność oraz umiejętność sprawowania zajęć
wykraczających poza program codziennych obowiązków

czas wolny dziecka:

- czas wolny dziecka, w odróżnieniu od czasu wolnego dorosłych, pełni w większym
stopniu funkcje wychowawcze, poznawcze, edukacyjne i socjalizujące
- powinien zapewniać warunki do wszechstronnego rozwoju młodego człowieka
- głównym problemem wychowania do czasu wolnego jest brak chęci do działania ze
strony dzieci
- brak nawyków aktywnego wypoczywania w dzieciństwie może wygenerować także w
przyszłości brak umiejętności i/lub chęci wykorzystywania czasu wolnego w sposób
aktywny i kreatywny
układy czasu wolnego:
- I układ - formy realizowane bez udziału instytucji, w ramach nieformalnych
kontaktów społecznych
- II układ - zajęcia podejmowane w ramach ofert instytucji i placówek
- III układ - odbiór środków masowego przekazu
- IV układ - wypoczynek aktywny ruchowo, wyjazdy, turystyka

przymusowy czas wolny:

- przymus posiadania czasu wolnego - związane z sytuacją na rynku pracy; u osób
bezrobotnych czas wolny jest wymuszony; traci atrybut dobrowolności
- przymus zachowań w czasie wolnym - jest wywoływany pozycją osoby w
strukturze społecznej (wiekowej, ekonomicznej, zdrowotnej, płci) oraz kondycja
kapitału kulturowego poszczególnych grup i środowisk

zdrowie:
- stan pełnego fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu, a nie tylko całkowity
brak choroby czy niepełnosprawności (WHO)
- w ostatnich latach definicja ta została uzupełniona o sprawność do "prowadzenia
produktywnego życia społecznego i ekonomicznego", a także o wymiarach duchowy

wymiary zdrowia:
- fizyczne - prawidłowe funkcjonowanie organizmu, jego układów i narządów
- psychiczne - a w jego obrębie:
● emocjonalne - zdolność do rozpoznawania uczuć, wyrażania ich w
odpowiedni sposób, umiejętność radzenia sobie ze stresem, napięciem, lękiem,
depresją, agresją
● umysłowe - zdolność do jasnego i logicznego myślenia
- społeczne - zdolność do nawiązywania, podtrzymywania i rozwijania prawidłowych
relacji z ludźmi oraz pełnienia ról społecznych; społeczno syntonia
- duchowe - osobiste "credo"; zbiór zasad, zachowań i sposobów osiągania równowagi
wewnętrznej; u osób wierzących związane z praktykami religijnymi

zdrowie psychiczne:
 - brak rozpoznanej choroby psychicznej nie musi oznaczać zdrowia psychicznego
(WHO)
- jednym ze wskaźników zdrowia psychicznego jest funkcjonowanie jednostki na co
dzień; jeśli osoba zdolna do działania, radzi sobie ze stresem, z wykonywaniem ról,
potrafi utrzymać poprawne stosunki międzyludzkie, jest w stanie odzyskać siły
witalne po trudnych sytuacjach życiowych, możemy mówić o zdrowiu psychicznym

czynniki zdrowia:
- styl życia
- środowisko fizyczne i społeczne
- czynniki genetyczne
- jakość opieki medycznej
- czynniki społeczno-ekonomiczne (dochody, status społeczny, poziom wykształcenia,
otrzymywanie wsparcia społecznego)
- ubóstwo oraz niskie poziomy wykształcenia są główną przyczyną nierówności w
zdrowiu
- ludzi o niskim statusie społeczno-ekonomicznym cechuje gorszy stan zdrowia, mają
utrudniony dostęp do instytucji i placówek ochrony zdrowia

styl życia - sposób życia człowieka, jego zachowania, postawy, działania i ogólna filozofia
życiowa

prozdrowotny styl życia - styl życia sprzyjający zdrowiu:

- aktywność fizyczna - wykonywanie codziennie, co najmniej przez 30 minut,
wysiłków fizycznych, o co najmniej umiarkowanej intensywności (przyspieszenie
tętna, oddechu, wydatkowania energii)
- zdrowa, zbilansowana dieta - dostarczająca odpowiedniej ilości energii i wszystkich
składników odżywczych, dieta regularna
- racjonalny sen (8 godzin na dobę)
- unikanie nadmiaru stresów i skuteczny sposób radzenia sobie z nimi
- ograniczenie stosowania używek
- korzystanie ze wsparcia społecznego
- samobadanie, samokontrola
- okresowe badania profilaktyczne
 - zachowania bezpieczne w ruchu drogowym

mierniki zdrowia:
- obiektywne - występowanie różnych stanów, chorób i zaburzeń potwierdzonych w
badaniach lekarskich lub laboratoryjnych
- subiektywne - ludzie sami dokonują oceny stanu swojego zdrowia i samopoczucia

problemy zdrowotne dzieci i młodzieży:

- wypadki, urazy i zatrucia
- próchnica i choroby przyzębia - spowodowane niewłaściwą dietą, nadmiernym
spożyciem słodyczy, słabą higieną jamy ustnej
- problemy zdrowia psychospołecznego
- choroby przewlekłe i niepełnosprawność
- choroby zakaźne - gruźlica, choroby przenoszone drogą płciową, zakażenie wirusem
HIV
- otyłość - "globalna epidemia" związana z nadmiernym spożyciem energii i
zmniejszeniem aktywności fizycznej

inne zagrożenia dla zdrowia:

- zaburzenia narządów zmysłów
- wady postawy
- zaburzenia układu ruchu
- nieuzasadniona dieta odchudzająca
- stosowanie sterydów lub innych ośrodków anabolicznych
- przemoc szkolna
- małoletnia ciąża

problemy zdrowotne dorosłych:

- choroby układu krążenia
- nowotwory złośliwe
- wypadki i urazy
- choroby układu oddechowego
 - zaburzenia psychiczne (depresje, zaburzenia nerwicowe, choroba afektywna
dwubiegunowa, schizofrenia, choroba Alzheimera, zaburzenia związane z
nadużywaniem alkoholu)
- choroby zawodowe i wypadki w pracy
- niepełnosprawność

depresja jako problem społeczny:

- może dotyczyć osób w każdym wieku, także aktywnych zawodowo, odnoszących
sukcesy
- choroba, o szerokim spektrum objawów, zarówno fizycznych jak i psychicznych
- zaledwie połowa chorych podejmuje leczenie
- na depresję w Polsce cierpi około 1,5 mln populacji, natomiast skłonności depresyjne
przejawia około 9% populacji Unii Europejskiej
- mimo to, nie poświęca się jej należytej uwagi - podobnie jak inne zaburzenia
psychiczne - nadal jest marginalizowana
- depresja może być przyczyną niesprawności, czyli niezdolności do prowadzenia
normalnego, efektywnego życia
- choroba rozwija się stopniowo, zatem można rozpoznać (ale także przeoczyć)
pierwsze symptomy

pierwsze oznaki depresji:

- bezsenność, która zazwyczaj polega na wczesnym budzeniu się nad ranem
- zaburzenia snu (częste budzenie się, przez co sen nie daje odpowiedniego
wypoczynku)
- spadek libido - rzadsze kontakty seksualne, wywołujące uczucie niepokoju
- brak siły i energii, kompensowany przez gorączkową nadaktywność - osoba próbuje
wykonać wszystkie czynności, nie doprowadzając żadnej do końca
- zaburzenia charakteru - impulsywność, drażliwość, które wywołują poczucie winy;
wybuchy złości nieadekwatne do sytuacji
- zaburzenia sensoryczne - nietolerancja dla poziomu dźwięku, który wcześniej był
odpowiedni; słabsze odczuwanie smaku - błędnie rozumiany jako brak apetytu
- zmiana zachowania - zwykle zauważona przez otoczenie, co dodatkowo zwiększa
niepokój
 - somatyzacja choroby - dolegliwości fizyczne: bóle głowy, problemy trawienne, w
ciągu zmęczenia

pełny obraz depresji:

- anhedonia - brak lub utrata zdolności odczuwania radości i przyjemności (zarówno
zmysłowej, cielesnej, jak też emocjonalnej, intelektualnej czy duchowej)
- utrata zainteresowań
- drażliwość
- nadmierna senność lub bezsenność
- permanentne uczucie zmęczenia
- spowolnienie psychoruchowe
- spadek poczucia własnej wartości
- nieuzasadnione poczucie winy, zaniżona samoocena

czynniki poprawy stanu zdrowia:

- zmiana przyzwyczajeń
- pozytywne myślenie (ważna rola najbliższego środowiska)
- czynnik nowości, odmiany (wyjście poza dom)
- ćwiczenia relaksacyjne, fizyczne
- należy dostrzegać dobre strony wszystkiego co się dzieje w naszej codzienności
- prawo do pomyłek i błędów
- uniezależnienie samooceny od opinii innych

problemy zdrowotne seniorów:

- demencja (otępienie) - postępująca choroba mózgu (procesy neurodegeneracyjne w
mózgu, zmiana struktury tkanki mózgowej)
- nie jest naturalnym procesem starzenia się organizmu
- jest stanem chorobowym, na który składa się szereg objawów, świadczących o
zaburzonej pracy mózgu
- względnie zdrowy 80-latek nadal jest w stanie uczyć się nowych rzeczy, poszerzać
wiedzę o świecie, rozwijać zainteresowania, choć będzie mu to przychodziło już
znacznie trudniej
- postępowanie w demencji starczej obejmuje łagodzenie objawów i zahamowanie
rozwoju choroby
 - jest to choroba postępująca, w ostatnich jej etapach chory może być całkowicie
zależny od drugiej osoby

symptomy pogarszającej się kondycji mózgu, które mogą świadczyć o rozwijającej się
demencji:
- trudności w planowaniu zadań
- niekończenie rozpoczętych czynności
- gubienie rzeczy
- zapominanie słów podczas rozmowy
- obniżony nastrój nerwowość

do objawów demencji w stadium zaawansowanym należą:

- osłabienie pamięci i zdolności do uczenia się
- zanik umiejętności osądu sytuacji
- trudności w rozumieniu faktów
- zanik orientacji w przestrzeni, nie rozpoznawanie miejsca zamieszkania
- nie rozpoznawanie osób bliskich

demencji towarzyszą takie zmiany emocjonalne jak:

- drażliwość i zmienność emocjonalna
- postawy lękowe
- zmiany osobowości
- zmniejszenie ilości wyrażanych uczuć i obojętność emocjonalna

sposoby na spowolnienie choroby:

- codzienny trening poznawczy - czytanie książek, gra w szachy, rozwiązywanie
krzyżówek i łamigłówek, które stymulują aktywność mózgu, ćwiczą koncentrację
- ćwiczenia, które wymagają precyzyjnych ruchów rąk
- ograniczone spożywanie alkoholu, który w dużych ilościach niszczy komórki
nerwowe
- zdrowa dieta - bogata w witaminy z grupy B (B9 oraz B12), dieta bogata w świeże
soki warzywne i owocowe, zawierające dużo ilości witaminy E oraz C, posiłki
wzbogacane naturalnym olejem słonecznikowym, lnianym lub konopnym (kwasy
tłuszczowe omega 3 i omega 6)
 - kontakty towarzyskie
- utrzymywanie relacji z innymi ludźmi, rozmowa
- uprawianie sportu - ćwiczenia fizyczne stymulują w mózgu procesy biochemiczne,
wytwarzane są neurotrofiny, które regenerują strukturę mózgu, ćwiczenia fizyczne
przyczyniają się do lepszego ukrwienia mózgu i jego dotlenienia
- walka ze stresem - kortyzol wydzielany jest przez nadnercza w sytuacji, w której się
stresujemy lub przez dłuższy czas mamy obniżony nastrój, długotrwałe podwyższone
stężenie kortyzolu może uszkadzać część mózgu odpowiedzialną za naszą pamięć
- dbałość o odpowiednie ukrwienie mózgu
- dbanie o układ krążenia

Samotni seniorzy są dwukrotnie bardziej narażeni na rozwój demencji starczej, niż ich
równolatkowie utrzymujący kontakty towarzyskie.

starość - stan będący efektem starzenia się; ostatni okres życia; starość można rozpatrywać w
kilku wymiarach: biologicznym, emocjonalnym i społecznym

proces starzenia się społeczeństw - systematyczny wzrost udziału ludzi starszych w całej
populacji

Starzejąca się populacja stanowi obecnie najważniejszy czynnik demograficznych

przekształceń. Na najbliższe lata prognozuje się dynamiczny wzrost liczby osób najstarszych
pośród ludzi starych (zjawisko "podwójnego starzenia się").

starzenie się jako proces:

- oznacza stopniowe zmniejszanie rezerwy czynnościowej narządów, które zmniejszają
możliwość zachowania równowagi wewnątrzustrojowej
- proces ciągły i nieodwracalny
- starzenie się ma duże znaczenie indywidualne i społeczne, ponieważ zbliża człowieka
do okresu starości

proces starzenia się rozpatrywany jest w trzech głównych aspektach:

- biologicznym - czas biologicznego starzenia się warunkują (poza genami) warunki
zewnętrzne: przyrodnicze, społeczno-ekonomiczne, kulturowe
 - psychologicznym - starzenie się psychiczne to działanie czasu na osobowość
człowieka oraz na jego życie emocjonalne i duchowe
- społecznym - stopniowe wycofywanie się z życia społeczno-zawodowego

Granice starości są bardzo płynne, a proces starzenia się przebiega etapami. Najpierw
następuje etap starzenia się społecznego, dopiero później następuje starzenie się fizyczne.
Starzenie zależy od stylu i warunków życia. Odmiennie przebiega u mężczyzn i kobiet,
inaczej na wsi i w mieście.

fazy starości:
- 60-69 lat - wiek początkowej starości
- 70-74 lat - wiek przejściowy (między początkową starością a wiekiem ograniczonej
sprawności fizycznej i umysłowej)
- 75-84 lat - wiek zaawansowanej starości
- +85 lat - niedołężna starość

etapy starości:
- 60-75 r.ż. - wiek podeszły (wczesna starość)
- 75-90 r.ż. - wiek starczy (późna starość)
- +90 r.ż. - wiek sędziwy (długowieczność)

Starość jest okresem trudnym, do którego człowiek powinien zostać odpowiednio

przygotowany. Na sposób jej przeżywania wpływ mają zarówno czynniki indywidualne, w
tym genetyczne, jak i społeczne. Rozwój geriatrii i gerontologii przyczyniają się do postępu
w działaniach na rzecz poprawy jakości życia w okresie starości oraz procesie przygotowania
się do niej (geragogika). Zasadnicze znaczenie w procesie edukacji dla dobrego przeżywania
starości ma motywowania ludzi do wielostronnej aktywności: fizycznej, intelektualnej,
społeczny.

podstawowe cechy starości:

- znaczny spadek zdolności adaptacyjnych człowieka w wymiarze biologicznym i
psychospołecznym
- postępujące ograniczenie samodzielności życiowej
- stopniowe nasilanie się zależności od otoczenia
najważniejsze problemy ludzi starszych:
- samotność - znikają rodziny wielopokoleniowe, w których osoby starsze mogłyby
liczyć na opiekę i wsparcie; seniorzy polscy żyją najczęściej w rodzinach swych
dzieci; rodziny korzystają z obecności oraz pomocy dziadków; problem pojawia się
wówczas, gdy starszy człowiek staje się niesprawny i sam potrzebuje opieki
- poczucie nieprzydatności, zbędności
- często życie w ubóstwie

pięć typów postaw osób w wieku podeszłym wobec starzenia się:

- postawa konstruktywna - pogodzenie się ze starością i ewentualną śmiercią;
zadowolenie z siebie i kontaktów z innymi; wewnętrzne zintegrowanie oraz
optymizm
- postawa zależnościowa - bierność; zależność wobec innych ludzi; odejście z pracy
zawodowej; poczucie bezpieczeństwa zapewnić ma dom rodzinny
- postawa obronna - samowystarczalność i odrzucenie pomocy innych; pesymistyczne
patrzenie na starość, która zostaje zamaskowana wzmożoną aktywnością
- postawa wrogości wobec otoczenia - agresywność i podejrzliwość wobec innych;
niemożność akceptacji własnej starości i nadchodzącej śmierci; zazdrość oraz
wrogość wobec młodych ludzi; izolowanie się od otoczenia; samowystarczalność i
aktywność
- postawa wrogości wobec siebie - wrogość wobec siebie, pasywność, pesymistyczne
pogodzenie się ze starością; traktowanie śmierci jako wyzwolenia; brak zadowolenia
z życia

choroba Alzheimera:
- w Polsce żyje około 350 tys. ludzi ze zdiagnozowaną chorobą Alzheimera
- na świecie jest to obecnie szósta z kolei najczęstsza przyczyna śmierci
- schorzenie wywołuje specyficzny, nieuleczalny i nieodwracalny rodzaj demencji
- prowadzi do poważnych uszkodzeń kory mózgowej, te zaś powodują narastające
trudności z pamięcią krótkotrwałą, orientacją w czasie i przestrzeni, nazywaniem
zjawisk, rzeczy, definiowaniem pojęć, a także z mówieniem
- komunikowanie się z chorym bywa bardzo trudne, choć jest możliwe
 - wymaga od opiekunów dużej wiedzy na temat przebiegu choroby, zrozumienia dla
zachowań chorego oraz opanowania techniki komunikowania się z osobą o
zaburzonych funkcjach pamięci i postrzegania rzeczywistości

etap I - brak zaburzeń:

- nie występują problemy z codzienną aktywnością, koncentracją, pamięcią, orientacja,
komunikacją, oceną sytuacji

etap II - zapomnienie:
- pojawiają się niewielkie kłopoty z pamięcią i zdolnościami poznawczymi; nie są to
jednak symptomy pozwalające na ujawnienie się rozwijającej się choroby, nawet w
testach klinicznych

etap III - łagodne zaburzenia poznawcze:

- występują pierwsze widoczne problemy z pamięcią, komunikacją, adekwatnym
zachowaniem
- osoba traci zdolność do orientacji w przestrzeni, ma trudności wywiązywaniu się z
obowiązków
- testy kliniczne ujawniają już tego typu zaburzenia

etap IV - wczesna faza choroby - I stadium choroby Alzheimera:

- w tym stadium choroby osoba zapomina nazwy ulic, imiona bliskich osób,
przedmiotów, nastrój chorego może zmieniać się z chwili na chwilę, rozmowy z
innymi ludźmi stają się coraz trudniejsze, osobie trudno zebrać myśli, liczenie
sprawia duży kłopot, chory izoluje się od rodziny i znajomych, niechętnie wychodzi z
domu
- w tej fazie choroby koordynacja ruchowa jest jeszcze dość dobra, chory sam może się
ubrać, poruszać po okolicy, wykonywać codzienne czynności, w czym jednak
przeszkadzać mu będzie kłopot z pamięcią

etap 5 - średnio zaawansowana choroba - II stadium choroby Alzheimera:

- w tym stadium następuje nasilenie utraty pamięci, chory przejawia gwałtowne
emocje, niewspółmierne do wywołującej jej sytuacji
 - oskarżenia bliskich o kradzież i przypisywanie im złych intencji to charakterystyczny
objaw
- często chorzy reagują lękiem wobec dźwięku lub migającego światła, pojawia się też
wędrowanie, czyli chodzenie bez celu tam i z powrotem
- osoba ma poważne trudności komunikacyjne, nie kończy rozpoczętych zadań, traci
samodzielność życiową, nie potrafi się sama ubrać, umyć czy przygotować posiłku

etap 6 - zaawansowana choroba - III stadium choroby Alzheimera:

- osoba nie rozpoznaje już nikogo ze swojego otoczenia, nie rozumie też tego, co się do
niej mówi, komunikacja z otoczeniem jest bardzo utrudniona, osoba powtarza słowa,
które zna, nastroje są bardzo zmienne i trudne do przewidzenia, każda czynność
sprawia choremu kłopot, nie jest w stanie robić nic samodzielnie i cały swój czas
spędza w łóżku

etap 7 - ostatnia faza choroby - IV stadium terminalne:

- osoba komunikuje się z otoczeniem za pomocą pojedynczych dźwięków lub słów,
podstawowe funkcje organizmu są zaburzone, praca serca i płuc, koordynacja
ruchowa oraz zdolność połykania są znacznie zakłócone
- często bezpośrednią przyczyną śmierci bywają zapalenie płuc, choroby serca lub
niewydolność narządów (nerki, wątroba)

ważne:
- chorzy bardzo wyczuleni są na komunikaty niewerbalne: ton głosu, mimikę twarzy,
gestykulację, postawę ciała, dlatego należy zwracać szczególną uwagę na nasze
zachowania niewerbalne
- ważne jest obserwowanie komunikatów niewerbalnych wysyłanych przez chorego za
pomocą gestów i mimiki twarzy
- dobrze jest nauczyć się rozszyfrowywać przekazywane w ten sposób komunikaty
- zwracając się do chorego, powinniśmy zawsze okazywać mu szacunek, należy
używać słów: proszę, dziękuję, a unikać protekcjonalnego tonu czy trybu
rozkazującego
- chcąc nawiązać kontakt z chorym, należy stanąć twarzą w twarz oraz ograniczyć inne
bodźce, mogące rozpraszać jego uwagę
 - jeśli chory ma problemy ze zrozumieniem komunikatów, powinniśmy mówić nieco
wolniej i głośniej
- rozmawiając z chorym powinniśmy przyjąć otwartą postawę, wyrażającą nasze
zainteresowanie tym, co chory chce przekazać
- chorego należy słuchać uważnie i aktywnie, zwracać uwagę na wysyłane przez niego
komunikaty werbalne i niewerbalne, próbować go dobrze zrozumieć
- ważny jest kontakt fizyczny: łagodny dotyk, pogłaskania go po ręce, trzymanie za
rękę
- w komunikacji powinniśmy używać krótkich, prostych zdań i łatwych do
zrozumienia, znanych mu pojęć
- najlepiej zadawać pytania w taki sposób, aby chory mógł odpowiedzieć tak lub nie
- najlepiej, aby chory mógł wskazać na rzecz, o którą pytamy
- w życiu chorego ważne są codzienny rytuały, dlatego też wykonując z chorym nawet
proste czynności należy przypominać mu ich nazwy, opisywać w prosty sposób,
nazywać przedmioty codziennego użytku i objaśniać ich przeznaczenia
- w komunikacji z chorym należy unikać przenośni, symboli, porównań
- dobrze jest dostarczyć dodatkowych informacji na temat osób, rzeczy i zdarzeń
- warto też przypominać choremu nazwy rzeczy, ich funkcje
- dużym ułatwieniem w komunikowaniu się jest zostawienie mu pewnych informacji i
podpowiedzi w formie karteczek naklejanych na sprzęty i meble

błędy w komunikowaniu się:

- oczekiwanie, że chory będzie reagował podobnie jak zdrowy człowiek
- jako opiekunowie musimy być przygotowani na zachowania niestandardowe, czasem
aspołeczne i musimy nauczyć się je respektować

tożsamości uniwersalne - określone matryce tożsamościowe np. patriota broniący ojczyzny

tożsamość:
- obiektywne ujęcie kładzie nacisk na role, pozycje, stosunki społeczne łączące
jednostki z grupami społecznymi
- ujęcie subiektywne łączy się z poczuciem tożsamości oraz jej samoświadomością -
ważne są w jej obrębie treści wewnętrzne, z którymi boryka się jednostka, t.j.:
 rozwiązywanie wewnętrznych konfliktów i dylematów oraz realizacja postawionych
sobie zadań
- cechy te są charakterystyczne dla tożsamości osobistej, która ściśle powiązana jest z
tożsamością społeczną, są współzależne

tożsamość osobista - cechy, które określają nas samych, to kim jesteśmy, kim się czujemy;
charakteryzuje się świadomością własnej osoby, poczuciem odrębności, wiedzą o swojej
niepowtarzalności, o indywidualnych cechach odróżniających daną jednostkę od innych;
składowymi tożsamości osobistej są cechy fizyczne, psychiczne, intelektualne,
zainteresowania, upodobania, sposób odnoszenia się do innych

tożsamość społeczna - zespół identyfikacji, która oznacza proces umiejscowienia i

definiowania siebie w różnych grupach i strukturach społecznych; jest to świadoma
identyfikacja jednostki z wybraną grupą społeczną (płeć, wiek, regionu, narodowość, grupa
zawodowa, religijna)

tożsamość kulturowa - to jedna z odmian tożsamości zbiorowej; względnie trwała

identyfikacja z określonym układem kulturowym tworzonym przez zespół idei, przekonań,
poglądów, z konkretnymi zwyczajami i obyczajami oraz danym systemem aksjologicznym i
normatywnym; identyfikacja kulturowa umacnia wewnętrzną jedność grupy (zbiór wierzeń i
zachowań, wspólny język, który odróżnia grupy etniczne od siebie i od kultury dominującej);
tożsamość kulturowa kształtuje wzory spójności, ale też może wywołać konflikty,
dezintegracją w świecie; człowiek przynależy równocześnie do wielu grup, więc tożsamość
kulturowa tworzy się poprzez nakładanie się różnych wpływów, którym jednostka podlega,
jeśli te wpływy są zależne to wzmacniają się wzajemnie, dzięki czemu identyfikacja
jednostki z kulturą jest pełna

dysonans kulturowy - odmienność poglądów, opinii, przekonań członka w nowej grupie;

powoduje niespójną tożsamość; wpływy, którym jednostka podlega nie są zbieżne i nie
wzmacniają się wzajemnie

tożsamość narodowa - poczucie odrębności wobec innych państw i narodów, kształtowane

przez takie czynniki jak: symbole narodowe, język, barwy narodowe, świadomość
pochodzenia, historia narodu, więzy krwi, stosunek do dziedzictwa kulturowego, kultura,
terytorium; poczucie tożsamości narodowej ujawnia się szczególnie w sytuacjach
kryzysowych, gdy potrzebna jest wspólne działanie na rzecz ogólnie pojętego dobra narodu

tożsamość postnarodowa / transnarodowa / tożsamość emigrantów

wielokulturowość wiąże się z:

- bezpośrednim sąsiedztwem, przenikaniem się kultur
- dostarczeniem różnorodnych wzorów, przejawiających się w języku, zachowaniu,
konsumpcji, normach obyczajowych religijnych, różnorodnych wzorach organizacji
czasu, wartościach, zwyczajach i obyczajach kulinarnych, spędzaniu czasu wolnego,
obchodzenia świąt i uroczystości, a także we wspólnych losach, tradycjach,
symbolice, bohaterach narodowych, przeżyciach historycznych
- przynależeniem tych samych jednostek i grup do dwóch lub więcej kręgów
kulturowych, z życiem we wspólnym lub podobnym świecie doznań, przeżyć i
symboli
- wzmożonym wzajemnym oddziaływaniem kultur, rodzącym zmiany i modyfikacje
dotychczasowych wzorów zachowań i stylów życia
- istnieniem pluralizmu wewnętrznego, wzajemnej świadomości walorów innych kultur
oraz szacunku dla rdzennych wartości

edukacja wielokulturowa - polega na świadomym kompromisie pomiędzy kulturami

poprzez negocjacje i dialog; efektem powinno być zrozumienie odmienności, kształtowanie
pozytywnego stosunku do inności, bez rezygnacji z własnych wartości i wzorów kultury

uniwersalizm wielu lojalności - rozwijanie nawyków pokojowego współistnienia i

współdziałania

globalizacja - ogół procesów prowadzących do coraz większej współzależności i integracji

państw, społeczeństw, gospodarek i kultur, czego efektem jest tworzenie się jednego świata;
odnosi się do wszystkich procesów, w wyniku których narody i ludzkość zostają połączone w
społeczeństwo światowe, społeczeństwo globalne; zespół procesów unifikacyjnych, które
tworzą wspólny świat

wymiary współczesnej globalizacji:

 - ekonomiczny - charakteryzuje się obecnością gospodarki wolnorynkowej oraz
powstawania ponadnarodowych lub transkontynentalnych organizacji, firm,
korporacji
- polityczny - dokonuje się poprzez próbę rozciągania sieci stosunków politycznych,
społecznych i kulturowych na obszar całego globu, zmniejszenie roli państwa
narodowego
- strukturalny - charakteryzuje się załamaniem sztywnych granic państw narodowych
i powstawaniem różnorodnych form organizacji społecznej na poziomie
ponadnarodowym, ale także na poziomie lokalnym i regionalnym
- kulturowy - przenikanie ponad granicami państw i narodów wzorów kulturowych i
wzorów konsumpcji, w wyniku którego dokonuje się unifikacja, homogenizacja
kultury

W koncepcji globalizacji zwraca się uwagę na fakt kurczenia się świata i narastania wśród
ludzi świadomości jego całościowości. Procesy kompresji świata dokonują się nieustannie
poprzez intencjonalne tworzenie lokalności odwołującej się do globalnych wzorów i idei.
Globalizacja nie oznacza zarazem eliminacje regionalizmu, bądź też lokalności. Nie istnieje
sprzeczność pomiędzy globalizmem a lokalnością.

struktura organizacji pomocy społecznej:

sektor I - administracja publiczna szczebla rządowego i samorządowego

sektor II - sektor rynkowy, komercyjny; prywatne podmioty gospodarcze, nastawione na
zysk
sektor III - organizacje, które nie są nastawione na zysk, ani nie stanowią elementów
struktury państwa; nie są związane z administracją publiczną; sektor obywatelski, społeczny
lub pozarządowy

do sektora non-profit zalicza się podmioty, które:

- są w odpowiednim stopniu sformalizowane - w wyniku zarejestrowania we
właściwym urzędzie lub przynajmniej ich cele, sposób działania i struktura mają
charakter trwały
- są instytucjonalnie odrębne od administracji publicznej
- mają charakter niezarobkowy - nie działają dla zysku i nie rozdzielają ewentualnej
nadwyżki środków między swoich członków
- są samorządne - władzę i kierunki działania określone są wewnątrz organizacji
- charakteryzują się dobrowolnością uczestnictwa

Podmioty mające własną osobowość prawną są z reguły wpisywane do Krajowego Rejestru

Sądowego. Dotyczy to fundacji, stowarzyszeń rejestrowych, związków stowarzyszeń, partii
politycznych, związków zawodowych, organizacji pracodawców, organizacji samorządu
gospodarczego i zawodowego.

stowarzyszenie rejestrowe stowarzyszenie zwykłe

założenie potrzebne jest 7 osób minimum 3 osoby

rejestracja wpis do KRS wpis do ewidencji

stowarzyszeń zwykłych

obowiązkowe władze walne zebranie, zarząd, przedstawiciel

organy nadzoru reprezentujący
wewnętrznego (komisja stowarzyszenie lub zarząd
rewizyjna)

prowadzenie działalności tak brak możliwości

gospodarczej

oddziały terenowe brak

podobieństwa:
- nadzór starosty
- obowiązkowa sprawozdawczość i księgowość
 - możliwość zatrudniania pracowników
- zbieranie składek członkowskich, ubieganie się o dotację, przyjmowanie darowizn,
organizowanie zbiórek publicznych
- możliwość ubiegania się o status OPP
- zdolność sądowa

organizacja pożytku publicznego - organizacje pozarządowe (stowarzyszenia i fundacje, a

także spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, które nie działają dla
osiągnięcia zysku), które na podstawie Ustawy o działalności pożytku publicznego i o
wolontariacie wystąpiły do KRS o taki status; sąd sprawdza, czy wystąpiły wszystkie
warunki stawiane przez Ustawę

organizacje pożytku publicznego - ma nadany przez KRS prawny status pożytku

publicznego; o uzyskanie tego statusu mają prawo ubiegać się: stowarzyszenia i fundacje,
organizacje kościelna i spółki non-profit, w tym kluby sportowe

Ustawa o działalności pożytku publicznego - regulacje:

- jej założeniem jest zasada, że w zamian za pewne przywileje, organizacje te
zobowiązane są do przestrzegania bardziej rygorystycznych zasad niż ogół organizacji
pozarządowych

aby uzyskać taki status trzeba:

- prowadzić działalność pożytku publicznego nieprzerwanie przez co najmniej dwa lata
- prowadzić działania skierowane do szerokiego kręgu odbiorców lub do grupy o
trudnej sytuacji materialnej lub życiowej
- nadwyżka przychodów nad kosztami przeznaczyć na prowadzoną działalność pożytku
publicznego
- mieć kolegialny organ kontroli lub nadzoru, niezależny od zarządu, którego
członkowie spełniają szereg kryteriów
- mieć zarząd (organ zarządzający), którego członkowie nie byli karani
- umieścić w statusie zapisy chroniące majątek organizacji oraz zapisy dotyczące
zakupów towarów i usług od osób związanych z organizacją

status OPP oznacza stan prawny organizacji, która:

 - spełnia wszystkie określone wymogi (np. działa już 2 lata w określonym ustawowo
zakresie)
- uzyskała potwierdzenia takiego faktu w Krajowym Rejestrze Sądowym

organizacje, które mają statu z pożytku publicznego:

- nadal muszą spełniać warunki, jakie były im postawione na etapie ubiegania się o ten
status
- muszą umieścić sprawozdanie finansowe i merytoryczne za dany rok w internetowej
bazie ministerstwa, a także na swojej stronie internetowej
- podać sprawozdanie finansowe audytowi, jeśli spełnione zostały łącznie trzy kryteria:
realizują zadania publiczne zlecone w formie wsparcia lub powierzenia, otrzymały w
roku obrotowym łączną kwotę dotacji na realizację tych zadań w wysokości co
najmniej 50 tys. zł, osiągnęły w roku obrotowym przychody wysokości co najmniej 3
mln zł
- muszą liczyć się z tym, że członkowie zarządu odpowiadają wobec tej organizacji za
szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub statutem
w większym zakresie niż w przypadku organizacji, która nie ma statusu OPP

co daje statu z OPP? - organizacje mająca ten status:

- mają prawo do otrzymywania 1% podatku dochodowego odprowadzanego przez
osoby prywatne
- są zwolnione z podatku dochodowego, podatku od nieruchomości, opłat skarbowych,
podatku od czynności cywilnoprawnych, opłat sądowych, podatków VAT od
żywności przekazywanej przez jej producenta, a także przy sprzedaży towarów
nieobjętych podatkiem akcyzowym oraz takich, które organizacja dostała jako
darowiznę rzeczową podczas zbiórki publicznej lub zakupiła za pieniądze zebrane
podczas zbiórki publicznej
- mają prawo do użytkowania państwowych lub samorządowych nieruchomości na
preferencyjnych warunkach
- mają możliwość angażowania do zbiórek publicznych małoletnich wolontariuszy
- mogą zatrudniać osoby skierowane do odbycia służby zastępczej
- mają prawo do nieodpłatnego informowania o prowadzonej działalności w mediach
publicznych
utrata statusu OPP:
- status OPP można stracić na wniosek Ministra Rodziny i Polityki Społecznej
- może się to zdarzyć w sytuacji, gdy organizacja uchylić się od kontroli lub gdy
podczas kontroli okaże się, że OPP w rażący sposób narusza prawo
- ponadto jeżeli OPP nie opublikuje obowiązkowych sprawozdań w terminie albo jeśli
będą one niekompletne lub też będą budziły wątpliwości, ministerstwo może wezwać
np. do przedstawienia niezbędnych wyjaśnień, organizacja musi się zastosować do
takiego wyzwania w ciągu 30 dni

społeczeństwo obywatelskie - sieć dobrowolnych ruchów, stowarzyszeń bądź ugrupowań,

które mają zdolność do współpracy, samoorganizacji, samopomocy, troski i wolicjonalnego
działania na rzecz dobra wspólnego; jest to formacja niezależna wobec państwa, tworzona
przez jednostki podzielające podobny system norm i wartości, których podstawą działania są
solidarność, zaufanie, kooperacja, dialog, konsensus (Justyna Tomczyk)

przejawy społeczeństwa obywatelskiego:

- aktywność obywatelska
- organizacje pozarządowe
- samorządność
- wolontariat
- współpraca dla dobra wspólnoty
- trwały i zrównoważony rozwój

aktywność obywatelska - uczestnictwo obywateli w życiu kulturalnym, ekonomicznym,

politycznym i społecznym państwa, jak również w życiu wspólnoty lokalnej, przejawiająca
się w podejmowaniu wspólnych działań o charakterze dobrowolnym i świadomym

wolontariat - odnosi się do wszystkich rodzajów działań ochotniczych, formalnych,

nieformalnych i spontanicznych, które jakaś osoba podejmuje z własnej woli, z własnego
wyboru i z własnych powodów bez zapłaty; przynosi korzyści wolontariuszowi, konkretnym
społecznościom i całemu społeczeństwu; jest narzędziem służącym osobom fizycznym i
stowarzyszeniom do rozwiązywania problemów i zaspokajania potrzeb ludzkich,
społecznych, międzypokoleniowych i środowiskowych; dochodzi do skutku w ramach
organizacji niekomercyjnych lub w ramach inicjatyw określonej społeczności; nie zastępuje
fachowej, wynagradzanej pracy, lecz stanowi dla społeczeństwa wartość dodatnią

motywacje wolontariuszy:
- chęć zrobienia czegoś pożytecznego
- potrzeba kontaktu z ludźmi lub nawiązania nowych znajomości
- chęć bycia potrzebnym
- chęć spłacenia dobra, które kiedyś od kogoś się otrzymało
- chęć zdobycia nowych umiejętności oraz doświadczeń zawodowych i życiowych
- pobudki religijna

system pomocy społecznej - regulacje prawne:

- ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. - reguluje kształt systemu
pomocy społecznej w Polsce; zawiera m.in. zadania z zakresu pomocy społecznej,
rodzaje świadczeń, organizacje pomocy społecznej, zasady oraz tryb postępowania
kontrolnego zakresu pomocy społecznej; w ustawie zamieszczono definicją pomocy
społecznej jako instytucji polityki społecznej państwa
- ustawa o świadczeniach rodzinnych z dnia 28 listopada 2003 r.
- ustawa o zatrudnieniu socjalnym z dnia 13 czerwca 2003 r.
- ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia 18 maja 2021 r.
- ustawa o rehabilitacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych z dnia 27
sierpnia 1997 r. oraz ustawa o zmianie ustawy o rehabilitacji społecznej i zawodowej
osób niepełnosprawnych z dnia 10 maja 2018 r.

do jednostek organizacyjnych pomocy społecznej należą:

- regionalne ośrodki polityki społecznej
- powiatowe centrum pomocy rodzinie
- ośrodki pomocy społecznej
- domy pomocy społecznej
- placówki specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego
- ośrodki wsparcia
- ośrodki interwencji kryzysowej

struktura sektora państwowego (publicznego) pomocy społecznej w Polsce:

szczebel województwa:
- na poziomie województwa istnieją dwie odrębne struktury organizacyjne
administracji: rządowej i samorządowej
- za zadania rządowe w zakresie pomocy społecznej na tym szczeblu odpowiada
wojewoda; są one realizowane przez wydziały polityki społecznej przy urzędach
wojewódzkich
- zadania samorządowe podlegają marszałkowi województwa i realizowane są przez
regionalne ośrodki polityki społecznej

wydziały polityki społecznej (administracja rządowa) - zajmują się sprawami z zakresu

pomocy społecznej, wsparcia rodziny, pieczy zastępczej:
- prowadzenie spraw dotyczących nadzoru i kontroli zadań z zakresu pomocy
społecznej, świadczeń rodzinnych, funduszu alimentacyjnego, przeciwdziałania
przemocy w rodzinie, wspierania rodziny i pieczy zastępczej, realizowanych przez
jednostki samorządu terytorialnego oraz nadzór nad zgodnością zatrudnienia
pracowników jednostek organizacyjnych pomocy społecznej samorządu
terytorialnego z wymaganiami kwalifikacyjnymi
- planowanie i wykonywanie budżetu państwa z zakresu polityki społecznej w
odniesieniu do zadań, które realizuje wojewoda
 - koordynowanie i realizowanie programów rządowych z zakresu polityki społecznej
- realizacja ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci
- wydawanie zezwoleń na prowadzenie domów pomocy społecznej, placówek
opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówek opiekuńczych terapeutycznych
i interwencyjnych ośrodków produkcyjnych oraz placówek zapewniających
całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub w podeszłym
wieku, w tym prowadzonych na podstawie przepisów o działalności gospodarczej
- koordynowanie działań zakresu integracji ze społeczeństwem osób o statusie
uchodźcy
- prowadzenie działań związanych z udzielaniem pomocy osobom i rodzinom
poszkodowanych w wyniku zdarzeń losowych, klęsk żywiołowych

szczebel wojewódzki - administracja samorządowa:

- opracowywanie i aktualizowanie programów zmierzających do przeciwdziałania
wykluczeniu społecznemu
- opracowywanie regionalnych programów pomocy społecznej
- tworzenia i promowanie innowacyjnych rozwiązań w zakresie pomocy społecznej, jak
i również wspieranie Finansowe i merytoryczne placówek pomocy społecznej
- ROPS-y dbają o kadrę pomocy społecznej, zapewniają pracownikom dostęp do
szkoleń zawodowych, umożliwiają podszkolenia kwalifikacji poprzez organizowanie
konferencji i szkoleń
- ROPS powinien współpracować z organizacjami pozarządowymi, realizującymi
zadania z zakresu polityki społecznej, instytucjami zarządzającymi i pośredniczącymi
w tworzeniu i realizacji projektów z zakresu polityki społecznej
- oprócz tego ROPS ma możliwości gospodarowania środkami Państwowego Funduszu
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz obowiązek umieszczenia informacji na
stronie internetowej (dotyczących realizowanych strategii i programów, szkoleń dla
pracowników, ofert pracy, aktualności)

powiatowe centrum pomocy rodzinie (PCPR):

- wykonuje zadania powiatu w zakresie pomocy społecznej
- w miastach na prawach powiatu zadania te realizowane są przez miejski ośrodek
pomocy społecznej
PCPR - zadania:
- koordynowanie powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych oraz
projektów po ich zatwierdzeniu przez organ powiatu
- prowadzenie specjalistycznego poradnictwa
- przyznawanie pomocy pieniężnej na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki
osobom opuszczającym domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży
niepełnosprawnych intelektualnie, domy dla matek z małymi dziećmi i kobiet w ciąży
oraz schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze, specjalne ośrodki
szkolno-wychowawcze, specjalne ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki
socjoterapii zapewniające całodobową opiekę lub młodzieżowe ośrodki
wychowawcze
- pomoc w integracji ze środowiskiem osób mających trudności w przystosowaniu się
do życia
- pomoc osobom o statusie uchodźcy, mającym trudności w integracji ze środowiskiem
- umieszczanie osób w domu pomocy społecznej
- prowadzenie mieszkań chronionych dla osób z terenu więcej niż jednej gminy oraz
powiatowych ośrodków wsparcia - interwencji kryzysowej

mieszkania chronione:
- podlegają PCPR-om
- pobyt w mieszkaniu chronionym, traktowany jako alternatywa dla domów pomocy
społecznej, może być przyznany osobie, która ze względu na trudną sytuację życiową,
wiek, niepełnosprawność lub inną chorobę, potrzebuje wsparcia w codziennym
funkcjonowaniu, ale nie wymaga całodobowej opieki
- mogą to być osoby: z zaburzeniami psychicznymi, osoby opuszczające pieczę
zastępczą, młodzieżowy ośrodek wychowawczy, zakład dla nieletnich, cudzoziemcy,
którzy uzyskali w Polsce status uchodźcy lub zezwolenie na pobyt czasowy
- mieszkanie chronione może być prowadzone przez każdą jednostkę organizacyjną
pomocy społecznej lub organizację pożytku publicznego
- w zależności od rodzaju udzielanego wsparcia prowadzone jest jako mieszkanie
chronione treningowe lub mieszkanie chronione wspierane
- decyzję o korzystaniu ze wsparcia w mieszkaniu chronionym wydaje się na czas
określony
 - w stosunku do osób, które posiadają orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym
stopniu niepełnosprawności, a także w innych szczególnie uzasadnionych
przypadkach może być wydana decyzja o korzystanie ze wsparcia w mieszkaniu
chronionym wspieranym na czas nieokreślony

mieszkanie chronione treningowe:

- zapewnia usługi bytowe oraz naukę, rozwijanie lub utrwalanie samodzielności i
sprawności w zakresie samoobsługi, pełnienia ról społecznych w integracji ze
społecznością lokalną
- pobyt w takim mieszkaniu przygotowuje do prowadzenia samodzielnego życia

mieszkanie chronione wspierane:

- przeznaczone jest dla osoby niepełnosprawnej fizycznie, osoby z zaburzeniami
psychicznymi, osoby w podeszłym wieku lub przewlekle chorej
- zapewnia usługi bytowe oraz pomoc w wykonywaniu czynności niezbędnych w życiu
codziennym i realizację kontaktów społecznych, w celu utrzymania lub rozwijania
samodzielności osoby na poziomie jej psychofizycznych możliwości

ośrodki wsparcia - jednostka organizacyjna pomocy społecznej dziennego pobytu; mogą być
prowadzone miejsca całodobowe okresowego pobytu; osobom, które ze względu na wiek,
chorobę lub niepełnosprawność, wymagają częściowej opieki i pomocy w zaspokajaniu
niezbędnych potrzeb życiowych, mogą być przyznane usługi opiekuńcze, specjalistyczne
usługi opiekuńcze lub posiłek
↳ ośrodki wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi: środowiskowy dom samopomocy
↳ dzienny dom pomocy
↳ dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży
↳ schronisko i dom dla bezdomnych
↳ klub samopomocy

środowiskowy dom samopomocy:

- świadczy usługi w ramach indywidualnych lub zespołowych treningów samoobsługi i
treningu umiejętności społecznych, polegających na nauce, rozwijaniu lub
podtrzymywaniu umiejętności w zakresie czynności dnia codziennego i
funkcjonowania w życiu społecznym
 - okres korzystania z miejsca całodobowego pobytu nie może być jednorazowo dłuższy
niż 3 miesiące, z możliwością przedłużenia do 6 miesięcy w uzasadnionych
przypadkach, przy czym maksymalny okres pobytu całodobowego osoby w roku
kalendarzowym nie może być dłuższy niż 8 miesięcy
- odpłatność za usługi całodobowe ustala się wysokości 70% dochodu osoby
korzystającej z usług
- decyzję o skierowaniu do ośrodka wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi i
decyzję ustalającą odpłatność za korzystanie z usług w tych ośrodkach wydaje
właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego prowadzącej lub zlecającej
prowadzenie ośrodka
- organ może zwolnić z odpłatności za usługi na wniosek beneficjentów, częściowo lub
całkowicie

klub samopomocy:
- zakres usług świadczonych w klubach samopomocy ustala właściwy organ jednostki
samorządu terytorialnego, w uzgodnieniu z wojewodą
- korzystanie z zajęć w grupach samopomocy dla osób zaburzeniami psychicznymi jest
nieodpłatny
- głównym celem jest pomoc w usamodzielnieniu się i budowaniu trwałych, dojrzałych
relacji z innymi
- przeciwdziała wykluczeniu społecznemu
- pomoc w wychodzeniu z izolacji i osamotnienia
- wzmacnia poczucie wiary i akceptacji w siebie
- prowadzi zajęcia z podstaw komunikacji, poradnictwa psychologicznego, rekreacyjne,
kulinarne, manualne, taneczne, muzykoterapia
- program jest realizowany przez zespoły złożone z: kierownika, psychologa, pedagoga,
terapeutę zajęciowego, opiekuna

interwencja kryzysowa - zespół interdyscyplinarnych działań podejmowanych na rzecz

osób i rodzin będących w stanie kryzysu; celem jest przywrócenie równowagi psychicznej i
umiejętności samodzielnego radzenia sobie, a dzięki temu zapobieganie przejściu reakcji
kryzysowej w stan chronicznej niewydolności psychospołecznej
z pomocy ośrodków interwencji kryzysowej mogą korzystać osoby znajdujące się w kryzysie
z powodu:
 - przemocy fizycznej/psychicznej
- konfliktów w rodzinie
- straty dóbr, wartości psychicznych, duchowych
- śmierci bliskiej osoby
- ciężkiej choroby lub choroby bliskiej osoby
- zagrożenia samobójstwem
- niepowodzeniem wydarzeń losowych
- wszelkich uzależnień
- problemów wynikających z bezdomności
- gwałtów
- mobbingu
- nagłej utraty pracy

zadania OIK:
- zapewnienie kompleksowej pomocy osobom i rodzinom w sytuacji kryzysu będącego
skutkiem przemocy domowej lub znajdujących się w sytuacjach kryzysowych z
innych powodów
- udzielenie natychmiastowej specjalistycznej pomocy psychologicznej, a w zależności
od potrzeb również poradnictwa socjalnego, prawnego, a w sytuacjach uzasadnionych
schronienia do 3 miesięcy
- prowadzenie psychoterapii indywidualnej bądź rodzinnej
- prowadzenie interwencji kryzysowych telefonicznych
- inicjowanie i podejmowanie interwencji oraz koordynacja działań związanych z
podjętą interwencją
- odizolowanie osoby/rodziny od osoby stosującej przemoc i/lub środowiska
stwarzającego zagrożenie
- organizowanie systemu wsparcia i samopomocy społecznej dla osób i rodzin
dotkniętych kryzysem
- współpraca z innymi podmiotami oraz organizacjami uczestniczącymi bezpośrednio
w pomocy osobom dotkniętym kryzysem
- prowadzenie krótkoterminowej terapii osób będących w kryzysie
- prowadzenie działań profilaktycznych poprzez rozwijanie w społeczeństwie wiedzy i
umiejętności potrzebnych do radzenia sobie z trudnymi sytuacjami życiowymi
- prowadzenie specjalistycznego poradnictwa
 - konsultacje/doradztwo dla pracowników jednostek organizacyjnych pomocy
społecznej na terenie powiatu
- realizacja programów: korekcyjno-edukacyjnego i psychologiczno-terapeutycznego
skierowanego skierowanych dla osób stosujących przemoc

procedura postępowania i warunki udzielania pomocy:

- z pomocy OIK może skorzystać każda osoba znajdujące się w sytuacji kryzysowej
- interwencją kryzysową obejmuje się osoby bez względu na dochód
- osoba/rodzina poza schronieniem, ma możliwość skorzystania z poradnictwa
rodzinnego, psychologicznego, socjalnego i prawnego
- z osobą ubiegającą się o pomoc w formie schronienia przeprowadzany jest wstępny
wywiad, określający spełnianie bądź niespełnienie warunków do skierowania
- procedura dotycząca skierowania osób do OIK realizowana jest w PCPR
- w uzasadnionych przypadkach wydawane jest skierowanie do OIK w formie
schronienia
- osoba/rodzina korzystająca ze schronienia jest zobowiązana do współdziałania w
rozwiązywaniu jej trudnej sytuacji życiowej poprzez aktywną współpracę z
pracownikami PCPR - OIK oraz do aktywnego udziału we wszystkich wskazanych
formach pomocy

udzielanie schronienia osobie/rodzinie wyklucza:

- stan nietrzeźwości lub stan wskazujący na użycie środków odurzających
- stan zdrowia wskazujący na możliwość zagrożenia dla innych mieszkańców lub
pracowników
- popełnienie przestępstwa lub bycie ściganym przez upoważnione organy
- w przypadku braku podstaw do udzielenia schronienia osobie/rodzinie w ramach
interwencji kryzysowej, pracownicy PCPR - OIK informują osobę/rodzinę o innych
ośrodkach lub placówkach, do których zakresu zadań należy świadczenie pomocy w
tym zakresie
- osoba/rodzina przebywająca w schronieniu zobowiązana jest do opuszczenia go po
upływie okresu wskazanego w skierowaniu wydanego przez dyrektora PCPR

Na szczeblu gminnym zadania mi pomocy społecznej zajmują się OPS-y (GOPS, MOPS,
MOPR).
najważniejsze zadania:
- praca socjalna
- zasiłki stałe, okresowe, celowe
- kierowanie do domów pomocy społecznej
- świadczenie usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych
- dożywianie
- kierowanie do środowiskowego domu samopomocy

ośrodek pomocy społecznej (OPS):

- pomoc społeczna
- program rodzina 500+
- świadczenia rodzinne
- fundusz alimentacyjny
- stypendia szkolne
- dodatki mieszkaniowe i dodatki energetyczne

Wykonując zadania własne gminy w zakresie pomocy społecznej, kierują się ustaleniami
wójta (burmistrza, prezydenta miasta), natomiast realizując zadania zlecone z zakresu
administracji rządowej, kierują się ustaleniami przekazanymi przez wojewodę. Wójt udziela
kierownikowi ośrodka pomocy społecznej upoważnienia do wydawania decyzji
administracyjnych w indywidualnych sprawach z zakresu pomocy społecznej
osobom/rodzinom na terenie danej gminy.

do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy:

- opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze
szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i
rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób
i rodzin z grupy szczególnego ryzyka
- sporządzanie oceny w zakresie pomocy społecznej
- udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego
potrzebującym
- przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych, celowych na pokrycie wydatków
powstałych w wyniku zdarzenia losowego, na świadczenia zdrowotne osobom
 bezdomnym oraz innym osobom nie mającym dochodu i możliwości uzyskania
świadczeń na podstawie przepisów o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych
- praca socjalna
- organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych w miejscu
zamieszkania, z wyłączeniem specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z
zaburzeniami psychicznymi
- prowadzenie i zapewnienie miejsc w mieszkaniach chronionych
- dożywianie
- sprawienie pogrzebu osobom bezdomnym
- kierowanie do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatności za pobyt
mieszkańca gminy w tym domu
- pomoc osobom mającym trudności w przystosowaniu się do życia po zwolnieniu z
zakładu karnego
- sporządzanie sprawozdawczości oraz przekazywanie jej właściwemu wojewodzie
- utworzenie i utrzymywanie ośrodka pomocy społecznej, w tym zapewnienie środków
na wynagrodzenia pracowników
- przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych
- opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne określonych w przepisach o
świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych

do zadań własnych gminy o charakterze fakultatywnym należy:

- przyznawanie i wypłacanie zasiłku w specjalnych, celowych
- przyznawanie i wypłacanie pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie w formie
zasiłków, pożyczek oraz pomocy w naturze
- prowadzenie i zapewnienie miejsc w domach pomocy społecznej i ośrodkach
wsparcia o zasięgu gminnym oraz kierowanie do nich osób wymagających opieki
- podejmowanie innych zadań z zakresu pomocy społecznej wynikających z
rozeznanych potrzeby gminy, w tym tworzenie i realizacja programów osłonowych
- współpraca z powiatowym urzędem pracy w zakresie upowszechniania ofert pracy,
upowszechniania informacji o usługach poradnictwa zawodowego i szkoleniach oraz
realizacji Programu Aktywizacja i Integracja, o którym mowa w przepisach o
promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
 - opłacanie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osobę, która zrezygnuje z
zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej osobistej opieki
nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie
niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem
- organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych, w tym usług specjalistycznych

do zadań zleconych zakresu administracji rządowej realizowanych przez gminę należy:

- organizowanie i świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych w miejscu
zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi
- przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków związanych z
klęską żywiołową lub ekologiczną
- prowadzenie i rozwój infrastruktury środowiskowych domów samopomocy dla osób z
zaburzeniami psychicznymi
- realizacja zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej,
mających na celu ochronę poziomu życia osób, rodzin i grup społecznych oraz rozwój
specjalistycznego wsparcia

W ramach struktury organizacyjnej ośrodka pomocy społecznej może zostać wyodrębniony

zespół realizujący zadania w zakresie pracy socjalnej i integracji społecznej. W jego skład
wchodzi co najmniej trzech pracowników socjalnych, a także inni specjaliści realizujący
zadania w zakresie integracji społecznej. W miastach na prawach powiatu ośrodki pomocy
społecznej wykonują również zadania powiatowych centrów pomocy rodzinie i są wówczas
określone miejskimi ośrodkami pomocy rodzinie.

zadania pracownika socjalnego:

- praca socjalna
- dokonywanie analizy i oceny zjawisk, które powodują zapotrzebowanie na
świadczenia z pomocy społecznej oraz kwalifikowanie do uzyskania tych świadczeń
- udzielanie informacji, wskazówek i pomocy w zakresie rozwiązywania spraw
życiowych osobom, które dzięki tej pomocy będą zdolne samodzielnie rozwiązywać
problemy będące przyczyną trudnej sytuacji życiowej; skuteczne posługiwanie się
przepisami prawa w realizacji tych zadań

elementy składowe diagnozy:

 - przyporządkowujący, klasyfikujący, typologiczny
- genetyczny, przyczynowy (uwarunkowania)
- celowościowy (diagnoza znaczenia)
- fazy
- rozwojowy, prognostyczny

funkcje rodziny:
- biopsychiczne (prokreacyjna, seksualna)
- ekonomiczne (materialno-ekonomiczna, opiekuńczo-zabezpieczająca)
- społeczno-wyznaczające (klasowa, legalizacyjno-kontrolna)
- socjopsychologiczne (socjalizacyjna, kulturalna, emocjonalno-ekspresyjna,
rekreacyjno-towarzyska)

funkcje ekonomiczne a bezrobocie:

- ograniczone możliwości zaspokojenia potrzeb rodziny
- brak realnych dochodów powoduje spadek poziomu życia rodziny i zagraża
prawidłowemu rozwojowi dzieci
- podstawowym dochodem staje się zasiłek dla bezrobotnych
- brak środków prowadzi do drastycznych cięć w sferze konsumpcji
- prawie wszystkie rodziny objęte bezrobociem nie uzyskują dochodów na poziomie
minimum socjalnego, a znaczna ich część żyje na granicy nędzy
- zaburzenie tej funkcji wpływa również na funkcje prokreacyjną

funkcja opiekuńczo-zabezpieczająca i socjalizacyjna a bezrobocie:

- bezrobocie oznacza z reguły rezygnację z placówek opieki i wychowania (żłobek,
przedszkole)
- brak dostatecznych środków wyostrza problemy związane z kształceniem dzieci
- ograniczony kontakt z rówieśnikami i rozwój zainteresowań oraz osobowości
- kształtowanie się osobowości uzależnionej od warunków zewnętrznych
- na skutek zaniedbań w wypełnianiu funkcji socjalizacyjnych i wychowawczych
nastąpić może dziedziczenie przez dzieci i młodzież upośledzonego statusu
społecznego rodziny

funkcja emocjonalno-ekspresyjna i rekreacyjno-towarzyska bezrobocia:

 - w pierwszej fazie bezrobocia następuje konsolidacja, zacieśnienie więzi rodzinnych;
wraz z wydłużeniem się tej sytuacji narastają konflikty
- bezrobocie prowadzi do izolacji społecznej
- brak poczucia bezpieczeństwa, lęk o przyszłość i trwałość rodziny
- zaniedbywanie obowiązków
- niewystarczający budżet uniemożliwia dostęp do dóbr kultury, turystyki i
wypoczynku

ograniczenie konsumpcji - strategia stosowana zarówno w mieście, jaki na wsi:

- na wsi częściej niż w mieście oszczędzano na żywności, odzieży, transporcie,
wypoczynku, kulturze i usługach
- w mieście częściej występowało niepłacenie za zamieszkanie, wydawanie
oszczędności, zaciąganie pożyczek, ubieganie się o pomoc instytucji

Bezrobocie w warunkach gospodarki rynkowej jest zjawiskiem naturalnym (chociaż

negatywnym). Omawiając jego konsekwencje społeczno-ekonomiczne ważne jest
rozróżnienie bezrobocia dobrowolnego i przymusowego.

koszty utraconych możliwości - koszty pośrednie bezrobocia, straty gospodarcze i

społeczne:
- ulgi i zwolnienia fiskalne w rejonach zagrożonych bezrobociem strukturalnym
- luki podatkowe i ubezpieczeniowe
- koszty bezrobocia w szarej strefie
- koszt emigracji zarobkowej

koszty bezpośrednie - wydatki ponoszone faktycznie w związku z występującym

bezrobocie:
- wydatki z Funduszu Pracy
- koszty pomocy społecznej dla bezrobotnych i ich rodzin
- koszty wcześniejszych emerytur i świadczeń związanych z odprawą dla
zwalniających osób
- wypłaty odszkodowań związanych ze skróceniem okresu wypowiedzenia
- ekwiwalentów za niewykorzystany urlop
Długi okres pozostawania bez pracy ma wpływ na kondycję materialną i psychiczną zarówno
samego bezrobotnego, jak i jego rodziny. Następuje profesjonalizacja statusu bezrobotnego -
bezrobocie staje się w coraz większym stopniu sposobem na życie. Aktywizacja
bezrobotnych długookresowo jest znacznie trudniejsza niż bezrobotnych krótkoterminowo
lub przejściowo.

bezpośrednie następstwa utraty pracy:

- pogarszający się stan psychiczny
- nieumiejętne gospodarowanie czasem wolnym lub nadmiar czasu wolnego
- nasilenie przestępczości, uzależnień, prostytucji, rozbojów, samobójstw

problem psychologicznych aspektów bezrobocia:

- stan przymusowej zależności od innych ludzi, przez co zmienia się obraz samego
siebie i postrzeganie relacji z otoczeniem
- ograniczenie aktywności społecznej
- bezrobotni przypisują często winę za pogorszenie samopoczucia małżonkom lub
dzieciom, prowadzi to do konfliktów, a także do ograniczenia kontaktów z
przyjaciółmi
- utrata pracy zmienia rolę społeczną, pojawia się nowa rola społeczna - bezrobotnego

sytuację stawania się bezrobotnym opisuje się w kilku fazach:

- faza I - antycypacja bezrobocia, silny stan pobudzenia lub zaburzenia nastroju,
zmiany od panicznego strachu przez smutek do uczucia wrogości względem otoczenia
- faza II - szok po utracie pracy, poczucie klęski i porażki życiowej, poczucie
skrzywdzenia, wstyd, upokorzenie, paniczny lęk przed przyszłością, stany
przygnębienia
- faza III - wchodzenie w sytuację bezrobocia, optymizm, efekt odpoczynku i urlopu,
traktowanie sytuacji jaką przejściowej, aktywne poszukiwanie pracy, wiara w sukces
zawodowy
- faza IV - pesymizm i rezygnacja, negatywne reakcje emocjonalne, kłopoty zdrowotne
i finansowe
- faza V - fatalizm i apatia, dopasowanie się do przedłużającego się bezrobocia,
poczucie beznadziejności, dążenie do izolacji społecznej, redukcja oczekiwań
 dotyczących pracy i aspiracji życiowych, ograniczenie zainteresowań, dążeń i celów
życiowych

?
- oddziaływanie na obie strony rynku pracy - popyt na pracę i na jej podaż
- pomoc doradców zawodowych, aktywizowanie osób bezrobotnych, informowanie o
prawach, finansowaniach
- aktywna polityka zwalczania bezrobocia (szkolenia, przekwalifikowania,
finansowania)
- pasywna polityka zwalczania bezrobocia (zasiłki, świadczenia)

przemoc domowa - jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie,
wykorzystujące przewagę fizyczną, psychiczną lub ekonomiczną, naruszające prawa lub
dobra osobiste osoby doznającej przemocy domowej

podstawowe czynniki ryzyka:

- sposób pełnienia funkcji wychowawczych przez rodziców
- relacje emocjonalne rodzic-dziecko
- konflikty między rodzicami
- doświadczenie przemocy w rodzinie pochodzenia

formy przemocy:
- fizyczna - akt przeprowadzony z intencją zadania cierpienia fizycznego innej osobie
- seksualna - zmuszanie do określonych zachowań i kontaktów seksualnych (gwałt,
zmuszanie do oglądania filmów, zdjęć pornograficznych)
 - psychiczna - słowne lub niewerbalne groźby użycia przemocy wobec osoby lub
wobec tego, co do niej należy, przejawia się zastraszaniem, poniżaniem, ubliżaniem
- ekonomiczna - odmawianie lub ograniczenie dostępu do wspólnych środków
finansowych, odbieranie zarobionych pieniędzy, niszczenie przedmiotów

cykl przemocy:
- faza narastania napięcia
- faza gwałtownej przemocy
- faza miodowego miesiąca

strategie radzenia sobie z przemocą domową:

- walka obronna
- rozmowa ze sprawcą
- uzyskiwanie od sprawcy obietnic
- obrona pasywna
- unikanie
- ukrywanie się przed sprawcą

skutki przemocy domowej:

- rozchwianie emocjonalne - różnego rodzaju zaburzenia: depresja, niepokój, lęk,
niekontrolowane wybuchy różnorodnych emocji od płaczu po śmiech, a także
niezrozumiałe zmiany decyzji i niepewność, zatraca się zdolność do racjonalnej oceny
sytuacji
- syndrom wyuczonej bezradności - poddanie się i zaprzestanie jakiegokolwiek
działania obronnego, które jest skutkiem przekonania, że cokolwiek ofiara nie zrobi to
i tak nie będzie miało to żadnego znaczenia
- syndrom nieprzebaczonej krzywdy - poczucie krzywdy, które powstaje gdy w
doświadczeniu jednostki łączą się czy ważne zjawiska: cierpienie, poczucie
bezsilności i poczucie burzenia jakiegoś początku, określającego ważne aspekty życia
- zespół stresu pourazowego - diagnozuje się, gdy:
● występują różnego rodzaju doznania nie mieszczące się w obszarze
normalnych ludzkich doświadczeń
● uporczywie powracają traumatyczne przeżycia w postaci snów, myśli, w
reakcji na bodźce kojarzące się z traumatyczną sytuacją
 ● osobę cechuje unikanie wszystkich bodźców kojarzących się z przeżytą
traumą; odrętwienie emocjonalne, które przejawia się odcięciem się od myśli i
uczuć; poczucie obcości, obojętności wobec innych
● osobę cechuje nadmierna pobudliwość, rozkojarzenie, lęk, irytacja,
niekontrolowane wybuchy gniewu, trudności w koncentracji uwagi, a także
zwiększona aktywność oraz wzmożona czujność

osobie doznających przemocy domowej udziela się bezpłatnej pomocy, w szczególności w

formie:
- poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego, socjalnego, zawodowego i
rodzinnego
- interwencji kryzysowej i wsparcia emocjonalnego
- uniemożliwienia osobie stosującej przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego
mieszkania
- zakazu kontaktowania się oraz zbliżenia do osoby doznającej przemocy domowej
- zapewnienia bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku
- badania lekarskiego w celu ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała oraz wydania
zaświadczenia lekarskiego
- zapewnienia pomocy w uzyskaniu mieszkania, jeśli nie ma tytułu prawnego do
mieszkania zajmowanego wspólnie ze sprawcą
- oddziaływania korekcyjno-edukacyjne i psychologiczno-terapeutyczne wobec osób
stosujących przemoc

procedura Niebieskiej Karty:

- formularz Niebieska Karta A - wstępna diagnoza
- formularz Niebieska Karta B - dla osób doświadczających przemocy domowej; z taką
osobą pracuje pracownik socjalny
- formularz Niebieska Karta C - plan wsparcia dla osoby doświadczającej przemocy
- formularz Niebieska Karta D - praca z osobą stosującą przemoc; praca należy w
szczególności do policji, która jest zobligowana do monitorowania sytuacji osób
przez 9 miesięcy od zakończenia procedury

22.06.2023 r. - zmiana ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie:

- nowelizacja zastąpiła “przemoc w rodzinie” - “przemocą domową”
 - zmiana ta zapewnia właściwe spojrzenie na jednostkę doświadczającą przemocy, a nie
rodzinę jako taką, w której przemoc występuje
- zarówno osobami doświadczającymi przemocy w związkach bliskich, jak i sprawcami
są bowiem konkretne, indywidualne osoby, a jej przyczyną nie są dysfunkcje rodziny
jako podstawowej komórki społecznej
- nowelizacja dookreśliła osobę, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta
przemocą domową jako osobę doznającą przemocy, a osobę podejrzaną o stosowanie
przemocy jako osobę stosującą przemoc domową
- został także uregulowany status małoletniego będącego świadkiem przemocy - jest on
dotąd traktowany jako osoba doznająca przemocy

Emil Durkheim, Ferdynand Tonnies - zapoczątkowali badania społeczne dotyczące roli

grupy wychowaniu; arystotelejska przyjaźń, tonniesowska wspólnota; szczególną uwagę
zwrócili na grupy rówieśnicze - dziecięce i młodzieżowe; grupy rówieśnicze wyróżnia się
spośród innych organizmów społecznych nie ze względu na wiek, ale ze względu na istnienie
bliskich więzi, to nacechowane wzajemną aprobatą uczestnictwo, to grupa o charakterze
pierwotnym, w której mogą się zawierać inne formy grup, o charakterze wtórnym, celowym

Charles Cooley - zdefiniował grupą pierwotną jako zbiorowość, w której mamy do czynienia
ze współpracą oraz zachodzą kontakty “twarzą w twarz”; pierwotny charakter tych grup
wyraża się w tym, że odgrywają one podstawową rolę w kształtowaniu ideałów jednostki
oraz jej społecznej natury; bezpośredni kontakt w grupie powoduje że spotykają się w niej
indywidualności, zaś wspólna działalność i wspólne cele grupy sprawiają, że w jakimś
zakresie stają się one częścią jaźni danej jednostki; charakter takiej grupy oddaje zaimek
“my”, który zakłada wzajemną sympatię oraz identyfikację poszczególnych członków grupy;
jednostka ma świadomość łączności z grupą i to poczucie wyznacza niektóre z jej dążeń

Ryszard Wroczyński - rozróżnił poszczególne środowiska wychowawcze, a za podstawowe

kryterium uznał sposób ich postępowania; posłużył się klasyfikacjami F. Tonniesa oraz R.
Maclvera, którzy zbiorowości ludzkie podzielili na wspólnoty i stowarzyszenia

wspólnota - rodzaj grupy pierwotnej, która powstała w sposób naturalny, w wyniku

określonych ludzkich potrzeb i dążeń; wspólnoty odgrywają istotną rolę w kształtowaniu
osobowości człowieka; ich pierwotność wyraża się w tym, że powstały w wyniku
spontanicznych relacji międzyludzkich i że są obecne w naszym życiu od początku; do
wspólnoty zalicza się rodzina, społeczność lokalna oraz grupa rówieśnicza

stowarzyszenia - grupa, która w sposób celowy i intencjonalny została utworzona przez

człowieka, aby realizować określone zadania

W procesie socjalizacji grupa rówieśnicza pełni niezwykle ważną rolę - zaspokaja te potrzeby
jednostki, których nie mogą zaspokoić rodzice oraz wychowawcy. Jednostka, będąc
członkiem grupy rówieśniczej ma możliwość zbudowania poczucia własnej wartości i
przydatności. Jest to pochodną pełnionej w niej roli - im wyższy poziom popularności w
grupie, tym samoocena jednostki jest wyższa. Ważny aspekt specjalizacyjny - jednostce
zazwyczaj zależy na akceptacji i uznaniu ze strony innych członków grupy. Jednostka
podporządkowuje się obowiązującym w grupie normom i uznaje narzucone przez nią
sankcje. Wśród celowych grup młodzieżowych tworzą się naturalne podgrupy, których
członkami stają się wszyscy lub niektórzy uczestnicy zbiorowości celowej. W obrębie jednej
grupy celowej, w stowarzyszeniach czy w związkach może wyodrębnić się kilka grup
rówieśniczych

grupa pierwotna:
- jednostka uczestniczy w niej w sposób spontaniczny
- każdy członek takiej grupy ma poczucie aprobaty innych członków
- dominują wielki osobowe
- występuje wzajemna identyfikacja
- grupa pierwotna jest grupą niewielką
- członkowie grupy odczuwają przynależność w obrębie grupy i odczuwają poczucie
odrębności w stosunku do otoczenia
- grupa wskazuje wzory zachowań, określa wartości oraz normy
- istnieje kontrola i określony system sankcji
- grupa charakteryzuje się zmiennością celów oraz zmiennością wewnętrznej struktury
i hierarchii
- przywództwo w grupie jest uwarunkowane celami charakteru i musi być
zaakceptowane przez grupę

grupa wtórna:
 - opiera się na więźniach rzeczowych
- struktura może być rozbudowana, może mieć odgałęzienia terenowe
- opiera się na sformalizowanym układzie hierarchicznym
- najważniejsze są cele grupy, cele indywidualne mają zdecydowanie mniejsze
znaczenie
- posiada formalne wzory zachowań
- sankcje są egzekwowane w sposób formalny
- nabór do grupy ma charakter formalny
- decyzję grupy są scentralizowane
- występuje koordynacja działań
- występuje jednolitość organizacyjna
- wyalienowanie przywódców grupy

typy grup rówieśniczych:

- grupy dziecięce, oparte na zabawie
- grupy młodzieżowe
- grupy dewiacyjne (gangi, bandy przestępcze)

podstawowa funkcja:
- afiliacyjna
- integracyjna
- socjalizacyjno-wychowawcza

funkcje szczegółowe:
- kształtowanie aktywności jednostek
- kształtowanie więzi z innymi ludźmi
- ułatwienie kontaktów interpersonalnych
- zaspokajanie potrzeby aprobaty i uznania
- konstruktywne (bądź destruktywne) współzawodnictwo
- pobudzenie do rozwijania zainteresowań
- umożliwianie kontaktów towarzyskich
- zaspokojenie określonych potrzeb emocjonalnych
- zagospodarowanie czasu wolnego
elementy, które tworzą stosunki społeczne w grupie rówieśniczej to:
- wewnętrzna hierarchia grupy
- specyficzny system decyzyjny
- układ kanałów komunikacyjnych
- charakter więzi zachodzących pomiędzy poszczególnymi członkami

typy przywództwa w grupie rówieśniczej:

- przewodnictwo - jest charakterystyczne dla osób posiadających charyzmatyczne
cechy osobowościowe; takie osoby charakteryzują się pozytywnym nastawieniem
emocjonalnymi i chęcią współdziałania oraz cieszą się niewymuszonym zaufaniem
pozostałych członków grupy
- przywództwo - może być osiągnięte poprzez wyróżniające właściwości lub
kwalifikacją osobowe; jest akceptowane przez grupę
- panowanie - władza - zdobywane przy użyciu siły; nie opiera się na akceptacji,
zaufaniu i poczuciu bliskości; główny cel panowania odnosi się do sensu
zadaniowego i organizacyjnego

Na charakter przywództwa wpływają nie tylko cechy charakteru danej jednostki, ale także
wielkość grupy, jej zadania oraz jej stosunek do otoczenia. W przypadku antagonistycznych
stosunków grupy z otoczeniem, zwiększają się tendencje do kierowania grupą w sposób
autorytarny. Przywództwo lub przewodnictwo, które najczęściej jednak dominują w grupach,
jest oparte na demokracji i liberalizmie. Główne zadania takiego przywództwa opiera się na
realizacji celów towarzyskich i zabawowych oraz podtrzymywaniu poczucia odrębności
względem otoczenia. Grupy dziecięce najczęściej opierają się na przywództwie
chaotycznym, gdzie często mamy do czynienia z chaosem decyzyjnym i z częstą zmianą
osoby na stanowisku lidera.

Roger Mucchielli - pięć układów komunikacyjnych, które w istotny sposób charakteryzują

poszczególne grupy:
- układ szprychowy - każdy członek grupy ma kontakt z przywódcą, jest to niezwykle
pomocne w przypadku konieczności szybkiego działania
- układ bezpośredni - każdy kontaktuje się z każdym
- układ kołowy - członkowie grupy przekazują informacje po kolei, jeden drugiemu
 - układ łańcuchowy - przywódca grupy przekazuje informacje jednej osobie, która
rozpowszechnia je wśród pozostałych członków grupy
- układ scentralizowany - przywódca przekazuje informacje tylko zaufanym osobom, a
ci przekazują je pozostałym członkom grupy

specyfika pedagogiki społecznej:

- pedagogika społeczna - nauka praktyczna powstała na skrzyżowaniu nauk
medycznych, społecznych, ekonomicznych, politycznych oraz nauk o kulturze;
zainteresowana wzajemnym stosunkiem, relacją zachodzącą między jednostką / grupą
ludzi a środowiskiem jej / ich życia
- dynamiczna i niepewna rzeczywistość odsłania - tak w sensie jednostkowym, jak i
zbiorowym - coraz to nowe obszary zagrożeń, wyzwania i dylematy
- pedagogika społeczna na bieżąco monitoruje zmiany zachodzące w przestrzeniach
życia społecznego, politycznego, gospodarczego czy kulturalnego współczesnego
człowieka

istota kryzysu:
- kryzys - stan poważnego zaburzenia w homeostazę danego organizmu, środowiska,
systemu; kryzysy mogą pojawiać się nagle, mogą być rezultatem długotrwałych
zaniechań, zaniedbań, bądź efektem skumulowanych błędnych decyzji
- otaczają zetknięcie się z nieznanymi wcześniej okolicznościami, wymagającymi
konkretnych decyzji i działań
- implikują brak pewności, czy zaproponowane działania będą skuteczne w
przezwyciężaniu sytuacji kryzysowej
- kryzysy bywają punktem zwrotnym zarówno w indywidualnym życiu człowieka, jak i
w życiu instytucjonalnym, społecznym, politycznym, gospodarczym
- kryzysy w życiu społecznym mają najczęściej trudno odwracalne skutki; kryzysy w
edukacji mogą być odczuwane przez wiele kolejnych pokoleń

wielowymiarowość kryzysu:
- kryzys polityczny
- kryzys ekonomiczny
- kryzys finansowy
- kryzys paliwowo-energetyczny
 - kryzys humanitarny
- kryzys pandemiczny
- kryzys żywnościowy
- kryzys migracyjny
- kryzys społeczny - człowiek coraz bardziej osamotniony, zagubiony, wyobcowany ze
świata; zanik więzi; anomia; niechęć do wspólnego, wspólnotowego działania

aktualna sytuacja Polski:

- kryzys polityczny - Polska wewnętrznie niespójna, uwikłana w spory polityczne
- kryzys gospodarczy
- kryzys energetyczny
- kryzys finansów publicznych - rosnąca inflacja; spadek siły nabywczej pieniądza;
programy socjalne które które kosztują miliardy
- kryzys demokracji i swobód obywatelskich - państwo coraz silnie ingeruje w
swobody obywatelskie
- kryzys wartości - ostry spór aksjologiczny dotyczący fundamentalnych wartości
- kryzys autorytetów
- kryzys egzystencjalny - w odniesieniu do wielu rodzin; brak bezpieczeństwa
finansowego wielu gospodarstw domowych
- kryzys szkolnej edukacji - szkoła pozostająca na usługach systemu politycznego;
ideologizująca; indoktrynująca
- kryzys zaufania i więzi społecznych

kryzysy w życiu społecznym:

- prowadzą często do trudno odwracalnych zmian w wielu dziedzinach, do destrukcji
porządku społecznego, a nierzadko do stanu anomii lub głębokich konfliktów
- negatywne konsekwencje w sytuacji kryzysowej nie mniej silnie dotyczą również
jednostek, które tracą oparcie w dotychczasowym ładzie; pojawiają się destrukcyjne
dla nich funkcjonowania stany: odczucie lęku, uogólnionej nieufności, dezorientacji,
wycofania z działania, wyuczonej bezradności czy alienacji
- z drugiej strony, brak zgody na przyczyny bądź następstwa sytuacji kryzysowych
może być bodźcem do działania na rzecz ich przezwyciężenia

pedagogika społeczna w obliczu kryzysu:

- pedagogika społeczna stoi dziś na rozdrożu; dostrzega kryzysy społeczne i polityczne,
dylematy etyczne i aksjologiczne; próbuje się dystansować, żeby móc skutecznie
działać
- akcentuje prawo jednostek, grup oraz instytucji, placówek i organizacji do autonomii
w działaniu oraz wzmacnia je w nim
- nie godzi się na ideologizację, polityczne uwikłania instytucji placówek publicznych
- występuje w obronie demokracji oraz społeczeństwa obywatelskiego, broni wolności
słowa
- stymuluje pracę grupową o charakterze kompensacyjnym, terapeutycznym,
rozwojowym, z grupami zróżnicowanymi wiekowo, zawodowo, środowiskowo
- zajmuje się uwikłanymi w różnorakie problemy środowiskami rodzinnymi; próbuje je
aktywizować do działania i emocjonalnie oraz wartośćująco wspierać
- zajmuje się animacją środowisk lokalnych
- dostrzega człowieka w kryzysie bezdomności, w chronicznej biedzie, wykluczonego
lub zagrożonego marginalizacją, migranta w uogólnionym kryzysie pozbawionego
środków do życia, osoby dotkniętej niepełnosprawnością oraz w kryzysie
uzależnienia; w każdym podmiocie stara się dostrzegać potencjał do działania i
pożądanej zmiany