Napoleon Stanisław Adam Feliks Zygmunt Krasiński herbu Ślepowron (ur.

19
lutego 1812 w Paryżu, zm. 23 lutego 1859 tamże) – polski hrabia[1], a
także poeta, dramaturg i prozaik. Jeden z trójcy wieszczów, największych poetów polskiego
romantyzmu[2]. II Ordynat na Opinogórze.
Debiutował w 1828 jako autor przepojonych makabrą opowieści gotyckich. Już wtedy ujawniły się
najbardziej charakterystyczne cechy pisarstwa Krasińskiego: jego obsesja cierpienia, zagłady i
śmierci[3], a przy tym wewnętrzny konflikt między życiowym konwenansem a etosem romantycznej
walki narodowowyzwoleńczej. W efekcie przyniosły one obfity plon w postaci twórczości literackiej
pełnej frenezji, obrazów piekielnych oraz ostrych dysonansów na tle religijnym i społecznym. W
późniejszym czasie – około roku 1847, wraz z wydaniem Ostatniego – wieszcz zastąpił skrajną rozpacz
dotychczasowych dzieł przesłaniem etyki chrześcijańskiej, która z czasem, uzupełniona o myśl
mesjanistyczną, przerodziła się w żarliwe zawołania do ewangelicznej miłości.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo i młodość[edytuj | edytuj kod]

Zygmunt Krasiński, Louis René Letronne, 1819

Portet Zygmunta Krasińskiego, Ary Scheffer, 1850

Fotografia pośmiertna Krasińskiego autorstwa Nadara

Był potomkiem magnackiej rodziny Krasińskich herbu Ślepowron, II ordynatem opinogórskim,
synem generała Wincentego i księżniczki Marii Radziwiłłówny. Urodził się w Paryżu, w domu przy
Boulevard Montmartre 10. Ochrzczono go w parafialnym kościele Notre Dame de Lorette. Do chrztu
trzymali go Ludwik Pac z Marią Walewską oraz Piotr Krasiński z księżną z Walewskich Jabłonowską.
Kształcił się w domu w Warszawie i Opinogórze pod kierunkiem pisarza Józefa
Korzeniowskiego i Piotra Chlebowskiego (1820), później w Liceum Warszawskim i na wydziale
prawa Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego do roku 1829. Z powodu zajścia z kolegą Leonem
Łubieńskim, na tle wyłamania się Krasińskiego spod solidarności koleżeńskiej z okazji patriotycznej
demonstracji na pogrzebie prezesa Sądu Sejmowego Piotra Bielińskiego, ojciec wysłał go
do Szwajcarii. Podczas pobytu w Szwajcarii zetknął się z literaturą i myślą europejskiego romantyzmu.
Największy wpływ na jego poglądy i całe życie miał ojciec Wincenty Krasiński – generał napoleoński,
zwolennik „obozu klasyków”, a później lojalny poddany cara Rosji. Zygmunt stracił matkę w 1822 roku.
Mimo buntu młodego jeszcze poety nigdy nie udało mu się wyrwać spod wpływu ojca, który ingerował
zarówno w jego poglądy polityczne, jak i życie osobiste (np. wymusił małżeństwo z Elizą z Branickich,
mimo miłości do Delfiny Potockiej). Krasiński pod wpływem ojca nie wziął udziału w powstaniu
listopadowym i demonstracjach patriotycznych. Poddany ostracyzmowi ze strony kolegów zmuszony
był przerwać studia. Opuścił ojczyznę, aby choć częściowo uwolnić się spod wpływu ojca. Odtąd
przebywał przeważnie za granicą w Niemczech, Francji i Włoszech.
W roku 1829 w Genewie poznał się i zaprzyjaźnił z Anglikiem Henrykiem Reeve (korespondencję z nim
wydał Józef Kallenbach, 1902, 2 tomy) i z Henrietą Villan, drugą swą miłością, po poprzednim,
młodzieńczym uczuciu do kuzynki Amelii Załuskiej. W sierpniu 1830 roku spotkał się z Adamem
Mickiewiczem, z którym odbył wycieczkę w Alpy.
W Warszawie i Genewie powstały juwenilia Krasińskiego, do których zalicza się dzieła takie jak Grób
rodu Reichstalów (1828), Władysław Herman i dwór jego (1830), Mściwy karzeł i Masław, książę
mazowiecki (1830) i Teodoro, król borów (1830). Były one wzorowane na dziełach Waltera Scotta i
angielskiej powieści gotyckiej[4].

Dorosłość[edytuj | edytuj kod]

Po roku 1831 nawiedzały go stale cierpienia fizyczne: rozstrój nerwowy, potęgowany różnicą przekonań
politycznych z ojcem, dla którego był jednak uległym synem, oraz stale go trapiąca choroba oczu,
grożąca ślepotą, zmuszająca do długich nieraz samotnych rozmyślań w ciemnym pokoju. Od jesieni
1832 do wiosny 1833 roku przebywał w Petersburgu z ojcem, który chciał go nakłonić do służby dla
dworu rosyjskiego, ale temu żądaniu ojca się nie poddał. Po Krakowie, który go zachwycił historyczną
przeszłością, i Wiedniu, gdzie leczył oczy, udał się do Włoch, gdzie w Rzymie w roku 1834 nawiązał
romans z Joanną Bobrową-Piotrowicką (1807–1889[5], z Morzkowskich[6]), który trwał do 1838. Stałym
jego towarzyszem w tych podróżach był dawny kolega uniwersytecki Konstanty Danielewicz. W roku
1836 w Rzymie poznał Juliusza Słowackiego i zaprzyjaźnił się z nim.
Połowa lat trzydziestych była okresem powstania najwybitniejszych dramatów Krasińskiego, Nie-
Boskiej komedii i Irydiona, którego koncepcja formowała się jeszcze w Petersburgu[7].
W grudniu 1838 roku w Neapolu nawiązał romans z Delfiną Potocką. Było to najsilniejsze z uczuć
poety, gorąco odwzajemniane. Romans przetrwał do roku 1846, później przekształcił się w przyjaźń i
wydatnie odbił się w twórczości Krasińskiego. W roku 1839 w Mediolanie zaprzyjaźnił się z Augustem
Cieszkowskim, była to najtrwalsza i najściślejsza z przyjaźni poety, która wywarła wpływ na myśli ich
obu (dwa tomy korespondencji wydał w 1912 r. Józef Kallenbach). W lipcu 1843 roku pod wpływem
ojca ożenił się z Elizą z Branickich (1820–1876), malarką, której uczucie i zalety charakteru ocenił
dopiero później, gdy ochłodziło się jego uczucie do Delfiny. Eliza urodziła mu czworo
dzieci: Władysława Wincentego, Zygmunta Jerzego, Marię Beatrycze (żonę Edwarda Aleksandra
Raczyńskiego) oraz Elizę.
W czasie rewolucji w Rzymie w 1848 roku wraz z Cyprianem Kamilem Norwidem bronił zagrożonego
papieża Piusa IX[8].
Od połowy maja do września 1857 r. przebywał w Złotym Potoku, z którego wyjechał po śmierci swojej
najmłodszej córki.
Zygmunt Krasiński zmarł na gruźlicę 23 lutego 1859 roku w Paryżu[9]. Zwłoki zostały
przetransportowane do Opinogóry koło Ciechanowa, gdzie znajduje się obecnie Muzeum Romantyzmu.
Poetę upamiętnia m.in. Wzgórze Krasińskiego w okolicy dawnego dworu
Cieszkowskich w Wierzenicy w powiecie poznańskim, a także nazwa ulicy Zygmunta Krasińskiego w
Warszawie.
Krasińskiego zwykło zaliczać się do grona tzw. Trzech Wieszczów literatury polskiej (obok Adama
Mickiewicza i Juliusza Słowackiego), choć coraz częstsze są próby zdetronizowania go przez
współczesną krytykę literacką[10].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Okres warszawski[edytuj | edytuj kod]

Jednym z pierwszych utworów Krasińskiego jest Rozmowa 1824-go z 1825-tym rokiem. Rok później
powstała Rozmowa Napoleona z Aleksandrem I na Polach Elizejskich, Wiliam Wallas, powieść z
dziejów Szkocji, Zniszczenie Ipsary i fragemty z XIX-wiecznych dziejów Grecji Syn Botzarysa. W 1827
napisał młody autor Joannę d'Arc, a w rok później swą pierwszą drukowaną powieść Grób rodziny
Reichstalów. Jeszcze w tym samym roku powstał Pan Trzech Pagórków, powieść traktująca o
pierwszym właścicielu rodowej Opinogóry – srogim Opinie. W scenerię Mazowsza przeniósł Krasiński
również akcję kolejnych dwóch powieści: Mściwego karła i Masława, księcia mazowieckiego i
trzytomowego Władysława Hermana i dworu jego (wydany 1830). Ostatnim napisanym w 1828 roku
utworem prozą był Sen Elżbiety Pileckiej, utrzymana w konwencji marzenia sennego, historia polskiej
królowej, żony Władysława Jagiełły. Młodzieńczy okres
zainteresowania historyzmem i frenezją przyniósł owoce przy pisaniu późniejszych arcydzieł
dramatycznych.

Okres genewski[edytuj | edytuj kod]

W październiku 1829 Krasiński wyjechał z Warszawy do Genewy. Opuściwszy znajomych, odkrył w

sobie powołanie epistolograficzne, któremu pozostał wierny do końca życia. W ciągu dwóch miesięcy
od dnia wyjazdu wysłał do kraju 80 listów. Z okresu genewskiego najciekawszym zbiorem listów
pozostają Listy do Henryka Reeve angielskiego przyjaciela i powiernika. W pierwszym miesiącu pobytu
w Szwajcarii powstało Opisanie jeziora genewskiego Leman, a jakiś czas potem Myśli Polaka przy
górze Mont Blanc. Wyjeżdżając z Warszawy zabrał Krasiński ze sobą rękopis powieści Zawisza, której
już jednak nie ukończył. Tekst tej powieści zaginął. W Genewie powstała, utrzymana już w stylistyce w
pełni romantycznej, nowela Teodoro, król borów. W genewskiej Bibliothèque Universelle opublikował
pisarz w tym czasie szereg artykułów, w tym Lettre sur l’etat actuelle de la littérature polonaise. W
sierpniu 1830 podczas wycieczki w Alpy w towarzystwie Mickiewicza i Odyńca napisał Ułomek z
rękopismu słowiańskiego i Ułomki z podróży szwajcarskiej oraz francuski Dziennik. Pod wpływem
Mickiewicza podjął się również pracy nad powieścią obyczajową Przeor augustianów, którą jednak
ostatecznie zarzucił. Przejawem zainteresowań historiozoficznych stały się powiastki Spowiedź
Napoleona i Mojżesz. Z okresu tego pochodzą również autobiograficzne: On. Ułomek z pamiętników
życia młodzieńca i Dziennik umierającego.
W 1831 pod wpływem targających nim konfliktów wewnętrznych i dramatu powstania napisał,
ostatecznie zaginioną, powieść Adam Szaleniec. W kręgu kompleksu winy pozostaje też nieco
późniejsza Wizja, historia młodzieńca ze znamieniem na czole. W październiku 1831 powstało
francuskie opowiadanie Cholera, o zbrodniczym Hiszpanie zmuszonym rozsiewać cholerę.
Największym osiągnięciem Krasińskiego w tym okresie była napisana na przełomie 1831 i 1832
powieść historyczna z okresu wypraw polskich na Moskwę Agaj-Han.
Apogeum[edytuj | edytuj kod]

Na lata 1833-1835 przypada powstanie dwóch arcydzieł Krasińskiego. W ciągu pięciu miesięcy 1833
powstała Nie-boska komedia. W listopadzie 1833 rozpoczął poeta pracę nad Irydionem, którą ukończył
w lutym 1835.
W 1834 Krasiński nawiązał romans z Joanną Bobrową, który potrwał do maja 1838 roku. Jego
odzwierciedleniem stał się blok listów do kochanki oraz o wiele obszerniejsza korespondencja z
przyjacielem Adamem Sołtanem, z którego uczynił poeta powiernika swej romantycznej miłości.
Romans znalazł też odbicie w powstałej w 1837 powieści obyczajowej Herburt oraz poematach,
poruszających również problematykę historiozoficzną Pokusie i Nocy letniej. Kilka miesięcy po
rozstaniu z Bobrową, w grudniu 1838 roku, poznał Krasiński swą nową muzę Delfinę Potocką.
Korespondencja z nią stanowi najobszerniejszy ze zbiorów pozostawionych przez niego listów. Rolę
powiernika w tej miłości i adresata obszernej korespondencji, odegrał inny przyjaciel Krasińskiego,
Jerzy Lubomirski.

Poematy[edytuj | edytuj kod]

W drugiej połowie 1839 roku napisał Krasiński trzy poematy: Syna cieniów, Sen Cezary i Legendę,
które wydał w następnym roku anonimowo jako Trzy myśli pozostałe po ś. p. Henryku Ligenzie. W
lutym 1840 w Neapolu stworzył scenę dramatyczno-filozoficzną Fantazja konania, która stał się
przyczynkiem do późniejszego (1847) poematu Dzień dzisiejszy. W pierwszej połowie 1841, w
odpowiedzi na paszkwile zamieszczone w prasie poznańskiej napisał i opublikował w Tygodniku
Literackim: Kilka słów o Juliuszu Słowackim. W drugiej połowie 1841 podjął pracę nad traktatem
filozoficznym O stanowisku Polski z bożych i ludzkich względów, który ukończył ostatecznie w 1846-
1847. Pod koniec 1841, w Monachium, po powrocie z Alp, Krasiński rozpoczął pracę nad
poematem Przedświt, w którym próbował dać syntezę swych poglądów politycznych i przeżyć
miłosnych na tle alpejskiej przyrody. Praca nad utworem trwała do wiosny 1843.
Na przełomie 1845 i 1846 powstały, polemiczne w stosunku do O prawdach żywotnych narodu
polskiego Henryka Kamieńskiego, Psalmy przyszłości. W związku z polemiką Słowackiego i
demokratów, Krasiński uzupełnił cykl w 1847 o Psalm żalu i Psalm dobrej woli. W 1847 poeta
opublikował trzy listy otwarte do Guizota, Montalemberta i Lamartine'a. W 1847 nadał też Krasiński
ostateczny kształt Fantazji konania, przekształcona w poemat otrzymała tytuł Dzień dzisiejszy. W tym
samym roku powstał poemat Ostatni. Z tego też mniej więcej czasu pochodzi poemat Resurrecturis,
rodzaj katechizmu zasad postępowania w życiu publicznym. Polemikę z przeciwnikami ideowymi podjął
poeta w tych latach w obszernym dziele noszącym tytuł w rękopisie Nie-boskiej komedii część I, a
wydanym pośmiertnie jako Niedokończony poemat.

Dzieła[edytuj | edytuj kod]

•Powieści gotyckie: Grób rodziny Reichstalów, Pan Trzech Pagórków, Mściwy karzeł i Masław, książę
mazowiecki, Władysław Herman i dwór jego
•Agaj-Han (1831-1832)
•Irydion (1833-1835)[11]
•Nie-Boska komedia (1833)
•Trzy myśli pozostałe po ś. p. Henryku Ligenzie (1839)
•Przedświt (1841-1843)[12]
•Psalmy przyszłości (1844-1848)[13]
•Nie-Boskiej komedii część I (1838-1852)
•Listy do Delfiny Potockiej
•Na Sybir[14]