Professional Documents
Culture Documents
MARIA
(BN) oprac. R. Przybylski
ŻYCIE POETY
Dzieciństwo i młodość
Podróże
- Szwajcaria, (1817) Włochy: zerwanie z księżną, Paryż: chemia i mesmeryzm, (1818) Jezioro
Genewskie, Mont Blanc (Podróż na Górę Białą opisana w liście do prof. Picteta), Włochy: z
ks. Czetwertyńskim, pdp poznaje Byrona, wozi jego podobiznę i dzieła
- Byron to dla Antoniego lekcja rozczarowania człowieka do swoich czasów
- 1821: powrót do kraju, na Wołyń (wioska Łaski): wiersz O, jak przykro do swoich wracać bez
nadziei
Wiek klęski
Malczewski i Byron
- bunt byronowski
* opozycja wobec teorii poświęcenia i ofiary człowieka na ołtarzu mądrej społeczności
* obrona pokolenia romantyków przed racjonalistyczną teorią Hegla o obiekcie jako
nadrzędnym systemie, wobec którego bunt jednostki jest karygodnym zwyrodnieniem
* wołanie o prawo do buntu wobec świata
* konieczność tworzenia nowego systemu pojęć o moralności i pięknie
- Byron = „apostoł sceptycyzmu”
- wg Malczewskiego Byron wyraził ostateczną prawdę o człowieku, sam Antoni był więc „tylko”
wnikliwym i nowatorskim kontynuatorem jego epiki poetyckiej, nie buntował się wobec niej
- Malczewski przeniósł do literatury polskiej bajroniczną formę epiki poetyckiej, tzw. powieść
poetycką – romantyczny poemat filozoficzno-moralny
- Mickiewicz już zaczął szukać najbardziej właściwej formy dla epickiego obrazu historii
* Grażyna (w rzeczywistości była tylko modyfikacją epopei)
* najcenniejszy spadek po dziejach to hasło: żadnej ugody z najeźdźcą
* historia to nauczycielka ludzi, którzy aprobatę „4 rozbioru” (1815) uważali za tchórzliwą,
antypatriotyczną ugodę z wrogiem
* historia to mistrzyni buntowników
- cechy epopei („wiersza bohaterskiego”):
* duża wierność w opisie epoki historycznej – realizm historyczny
* „machina cudowna”
* opisywanie epoki odległej
- w Grażynie nie ma już przełomowego zdarzenia historycznego i cudowności, ale jest to wciąż
poemat o przeszłości, współczesna jest tylko aluzja polityczna, a moralny konflikt został
rozwiązany tradycyjnie, antybajronicznie
- historia w Marii Malczewskiego:
* u Byrona: obraz historii to konwencja literacka, kształtowana kilkoma kreskami,
wydobywającymi nastrój lub konflikt
* Malczewski: dramat człowieka uwikłanego w zdarzenia historyczne
* historia to umowna konwencja, maska synteza historii
* przykłada większą uwagę do poetyckiego obrazu historii niż Byron – ścisła wizja XVII w.
* synteza oparta jest o materiał rzeczywisty i realizm szczegółów (~ Scott)
- sprzeczności w poemacie:
* współczesne zagadnienia moralne i filozoficzne
* umowne, maskaradowe traktowanie historii
* pomieszanie szczegółowych danych historycznych z pobłażliwością dla pdp
- każdą z 2 pieśni Marii otwiera motyw przemijania ludzkiego o sensowności ludzkiego bytu
- przekonanie o potworności świata (vs. etyka oświeceniowa)
- pocieszenie boskie (ważne dla sentymentalistów) niewiele się liczy, nie broni człowieka przed
rozpaczą i nie zmienia postaci świata
Bunt romantyczny
- 1813: tragedia krachu nadziei zaważyła na dalszym życiu Malczewskiego, rozpacz Marii jest
nieodwracalnie beznadziejna
- Mickiewicz nie przeżył w młodości takiego rozczarowania, wyprawa napoleońska była dla niego
już legendą, dlatego rozpacz Dziadów cz. IV jest pełna nadziei
- bajroniczna myśl o człowieku jako wielkiej pomyłce natury, o człowieku, który nie mieści się w
ogólnej harmonii świata (u M.) świadczy o tym historia ludzkiej miłości i obraz dziejów narodu
- w sporze o historię chodziło o:
* ocenę historycznego dorobku własnej klasy
* wyklęcie tych wad i błędów, które spowodowały upadek państwa
* wydobycie wartości, do których naród chciałby się przyznać i rad by je rozwijać
- Malczewski ujął historię w filozoficznym, a nie politycznym aspekcie, bliski był w tym
Joachimowi Lelewelowi
- za kanwę poetycką posłużyły Malczewskiemu wypadki znane i komentowane w XVIII/XIX w.,
tzn. tragiczna historia Gertrudy Komorowskiej
* z tej kanwy zostawił tylko fakty, zmienił zaś: (1) tło historyczne, (2) stanowisko społeczne
bohaterów, (3) charaktery bohaterów
* historia ta stała się humanistycznym sądem nad przeszłością szlachecką, poematem o
najuczciwszych i najpodlejszych ludziach danej klasy
- Staszic (troska o wydobycie hum. piękna z historii narodu) wywarł wpływ na Niemcewicza, a z kolei
Niemcewicz był wzorem dla Malczewskiego (krytycyzm), który podjął te myśli, kiedy i Staszic, i
Niemcewicz zaczęli się z nich wycofywać
- miarą dziejów uczynił pisarz prawo do szczęścia, wówczas szlachecka Polska okazała się krajem
okrutnych praw i bezkarnych zbrodni
- Malczewski uznał patriotyzm za najcenniejszą wartość, jaka została po dawnej szlachcie
Człowiek a historia
- wg Antoniego historia to wielki Moloch, który bawi się człowiekiem, a potem odrzuca go; to
kolejny element, dzięki którego człowieka dosięga przeznaczenie (Miecznik)
- człowiek nie otrzymuje od historii zupełnie nic (1121-1129):
Ściągnęli na spoczynek zwycięzcy i jeńce;
Bo w życiu choć ta jedność – że rozkosz z cierpienie,
Trud, nuda, wstyd i sława, kończą się – znużeniem.
Język Malczewskiego
Styl Marii
Wiersz poematu
Z PROBLEMÓW GATUNKU
- zmiana u Malczewskiego:
* narracja to dyskusja między bohaterami poematu a światem, z której wnioski ostatecznie
wyprowadza autor
* fragmenty, które mogą być równie dobrze wypowiedzią autora, jak i narratora
* narrator nie tylko relacjonuje, ale i roztrząsa, osądza, prowadzi samodzielną refleksję,
choć zawsze uzupełniającą bohatera
- cechy artystyczne Marii:
* opis o narzuconej strukturze opowiadania
* czas teraźniejszy
* dialog zamiast odautorskiej relacji z rozmowy bohaterów ucieczka romantyków od
mowy zależnej
* specjalna postać (~ posłaniec z dramatu klasycznego; tu: Pacholę) ucieczka od mowy
zależnej.