Temat: „Ojczyzna to wielki zbiorowy obowiązek” (C.K. Norwid).

Geneza
i problematyka „Dziadów” cz. III Adama Mickiewicza.

1. O naszym wieszczu

Adam Mickiewicz, wieszcz, największy polski poeta. Czy aby na pewno? Czy
Mickiewiczowi należy się wieczna chwała, boski autorytet i czy wolno mu było
interpretować historię, nawet w dobrym celu?

Adam Mickiewicz, największy polski poeta, wieszcz narodowy, zajmował się również
dramaturgią, publicystyką oraz prowadził działalność polityczną. Żył w trudnych czasach.
Polska po dwóch rozbiorach, chyląca się ku upadkowi. Uporczywe i bardzo skuteczne
pozbawianie Polaków ich polskości (germanizacja i rusyfikacja). Upadek powstania
kościuszkowskiego, w którym brał udział ojciec Mickiewicza i wreszcie trzeci rozbiór, który
całkowicie zakończył ostatnie konwulsyjne zrywy Polaków. Polski - przynajmniej w pojęciu
państwa, terytorium - nie ma. W takiej atmosferze dorasta młody Mickiewicz. Od początku
jego życia wmawiano mu, że jest Polakiem, że ma być z tego dumny, że ma walczyć o
ojczyznę. Obok tych patriotycznych haseł, wielki wpływ na niego miała kultura ludowa, która
była głęboko zakorzeniona w świadomości ludu litewskiego i polskiego, co widzimy
chociażby w „Balladach i romansach” - przesiąkniętych ludowością, fantastyką czy ludową
moralnością.

Twórczość Adama Mickiewicza możemy dzielić na wiele sposobów, najprościej zaś na tą

przed powstaniem listopadowym („Ballady i Romanse”, „Sonety Krymskie”, Dziady cz. II i
IV) i po powstaniu (Dziadów cz. III).

W pierwszym okresie Adam Mickiewicz propaguje nieznany gatunek literacki – ballady.

Całkowicie nowe, proste, łatwe do przyswojenia i zrozumienia dla odbiorców, jakimi byli
najczęściej prości ludzie. Utwory te były napisane w ich języku, opierały się na legendach,
jakie znali, opiewały zdarzenia, o których słuchano przed zaśnięciem i które znano z
opowieści starszych pokoleń. Mickiewicz nie był jeszcze wieszczem, lecz stawał się coraz
sławniejszym poetą. Za rozgłosem i sławą Mickiewicza szedł ogromny autorytet i prawie
boski respekt.

I tutaj możemy wskazać drugi etap twórczości Wieszcza, który zdaje się zaczynać w
momencie, kiedy Mickiewicz uwierzył, że jest najwyższym z czujących, stworzonym do
wyższych celów, że to on wskrzesi ojczyznę i że nie jest on równy innym ludziom, rodakom.
To może tłumaczyć, dlaczego nie wziął udziału w powstaniu listopadowym. Krew Polaka
przelana za ojczyznę to cena, jaką naród musi zapłacić za wolność, ale krew Wieszcza?
Wieszcz musi żyć, musi podnosić strudzony naród z popiołów, aby później znów rzucić go w
ogień – ogień walki, śmierci i miłości do ojczyzny, który wszyscy przypłacą życiem.

Polacy lubią się czuć ważni, lepsi od innych, a wieszcz narodowy o to bezbłędnie zadbał.
Wykorzystał do tego historię umęczonego narodu (nawiązując do mitycznych Sarmatów i
filozofii czyniącej z Polski tzw. przedmurza chrześcijaństwa; zestawiając z biblijnym ludem
wybranym, Mojżeszem; wprowadzając Mesjanizm i porównując Polskę do Chrystusa) i tak
ją zinterpretował, że prości rodacy mieli to, czego w tym momencie najbardziej potrzebowali.
Czuli się ważni, wielcy i przekonani, że inne narody powinny być im wdzięczne za to, że za
nich, za całą Europę tak dzielnie znosimy cierpienia. Teraz Polacy nie czuli się jako zdeptany,
zdominowany, obdarty z polskości naród. Teraz widzieli w tym cierpieniu sens, widzieli
siebie jako nie obdartego, lecz obnażonego z szat Jezusa. Na taką sakralizację narodu chyba
nikt nigdy się nie zdobył.

2. Okoliczności powstania (GENEZA) Dziadów drezdeńskich

- poeta napisał je wiosną 1832 r. w Dreźnie, dokąd przybył z Wielkopolski po upadku
powstania listopadowego;
- wydarzenia z biografii Mickiewicza (mające związek z losami ojczyzny, które wpłynęły na
jego twórczość):
a. proces filomatów,
b. uwięzienie w klasztorze bazylianów i zesłanie w głąb Rosji,
c. emigracja i niewzięcie udziału w powstaniu listopadowym

a) Dedykacja

ŚWIĘTEJ PAMIĘCI
JANOWI SOBOLEWSKIEMU,
CYPRIANOWI DASZKIEWICZOWI,
FELIKSOWI KÓŁAKOWSKIEMU,
SPÓŁUCZNIOM, SPÓŁWIĘŹNIOM, SPÓŁWYGNAŃCOM;
ZA MIŁOŚĆ KU OJCZYŹNIE PRZEŚLADOWANYM,
Z TĘSKNOTY KU OJCZYŹNIE ZMARŁYM
W ARCHANGIELU, NA MOSKWIE, W PETERSBURGU,
NARODOWEJ SPRAWY
MĘCZENNIKOM
Poświęca Autor

- Jan Sobolewski – po ukończeniu Uniwersytetu Wileńskiego nauczyciel gimnazjalny

na Żmudzi, członek Towarzystwa Filomatów i Zgromadzenia Filaretów, podczas procesu
nie załamał się w trakcie przesłuchań, wyrokiem carskim wcielony do wojska do korpusu
inżynierów i zesłany w głąb Rosji, zmarł w 1829 r. w Archangielsku;

- Cyprian Daszkiewicz – filareta, skazany na osiedlenie w Rosji, podczas pobytu w Moskwie

zaprzyjaźnił się z Mickiewiczem, zmarł w 1829 r.;

- Feliks Kółakowski – filareta, obdarzony talentem poetyckim, zesłaniec, zmarł w 1831 r.

w Petersburgu

b) Przedmowa
W „Przedmowie” do tej części dramatu wieszcz opisuje kontekst historyczny
i społeczny dzieła. W sposób bardzo emocjonalny podkreśla te elementy, które pasują do idei
mesjanizmu. Od pięćdziesięciu lat Polska znajduje się pod zaborami. Zaborcy prowadzą
wobec Polaków politykę pełną okrucieństwa i terroru. Cierpienie ludu polskiego trwającego
przy swoich wartościach, zdaniem Mickiewicza, porównać można tylko do prześladowań
chrześcijan. Podobnie jak chrześcijanie Polacy wierzą w odrodzenie i zmartwychwstanie
ojczyzny. Można podać wiele przykładów męczeństwa narodu, ale w dramacie
przedstawione zostaną te wydarzenia, które miały miejsce za czasów cara Aleksandra. Jest
rok 1822. Imperator powołuje na urząd namiestnika Królestwa Polskiego Nowosilcowa.
Narasta terror, mnożą się prześladowania. Kraj przypomina ogromne więzienie.
Administracja pracuje nad pognębieniem Polaków. Pierwszym celem jest młodzież.
Zamknięte zostają towarzystwa i koła mające na celu utrzymanie języka polskiego. Kilkuset
studentów zostaje zatrzymanych, uwięzionych i zesłanych w głąb Rosji, do Azji i na Syberię.
Spośród dziesiątków zesłańców, tylko jednemu udaje się wrócić. Młodzi ludzie nie mają
szans, by się bronić. Przed sądem nie mogą przedstawić swoich racji, bo nie wiedzą, o co ich
oskarżono. Namiestnik carski ma nieograniczoną władzę. Oskarża i sądzi, wprowadzając do
zapisów zeznań tylko te elementy, które mu odpowiadają. Rosjanie zamykają szkoły. Urzędy
dostają zakaz zatrudnienia osób, które uczęszczały do polskich szkół.
Mickiewicz sądzi, że wszyscy pisarze, którzy opisywali te czasy, dostrzegają
w postawach i zachowaniu studentów „coś mistycznego i tajemniczego”: religijną rezygnację,
bohaterstwo, zgodę i miłość młodych więźniów. Także widoczna dla wszystkich kara boska
dla prześladowców, wywarła głębokie wrażenie na świadkach wydarzeń. Autor zażegnuje się,
że przedstawia zdarzenia z pieczołowitością co do faktów i atmosfery. Chce, by jego dzieło
było świadectwem historycznym. Zarzuca przy okazji państwom europejskim obojętność
wobec losów Polski i Polaków. Pisze, iż „płakały nad Polską jak niedołężne niewiasty
Jeruzalemu nad Chrystusem”.
W „Przedmowie” kreśli Mickiewicz główne założenia koncepcji, zgodnie z którą
Polska jest Chrystusem narodów, a naród polski cierpi, bo jako najlepszy został wybrany do
roli zbawiciela świata.

3. Ogólna charakterystyka świata przedstawionego dramatu

- wydarzenia są od siebie oddalone – rozgrywają się w różnych miejscach, pomiędzy nimi

pojawiają się wyraźne odstępy czasowe, każda scena to osobny wątek;
- w utworze przenikają się dwa światy – realny i metafizyczny, do którego bohaterowie mają
dostęp poprzez marzenia senne i widzenia;
- w scenach realistycznych widać rysy historyczne, takie jak autentyczne wydarzenia, osoby,
daty, i - poprzez osadzone w konkretnym czasie - odwołania do wydarzeń sakralnych – święta
dziadów, Bożego Narodzenia, Wielkanocy

4. Budowa tekstu
- nieregularna – poprzedzony prologiem jeden akt zawierający 9 luźno połączonych ze sobą
scen oraz dodany na koniec ustęp – sześć wierszy o charakterze epickim;
- tytuł, numeracja części, osoba głównego bohatera i symboliczne święto dziadów – ludowy
obrzęd zaduszny, gdy zmarli wychodzą z grobów i nawiedzają żywych – łączą utwór
z pozostałymi częściami dramatu