Samouczek map myśli

Aby mieć pewność, że prawidłowo zrozumieliśmy podstawowe zasady tworzenia map myśli – warto
nieco potrenować. Przejdźmy przez następujące kroki ćwiczenia:
1. Wybór ciekawego tematu pracy , dającego wiele możliwości rozwijania myśli np. moje
marzenia, cele życiowe, co mi daje radość, co lubię robić. Oczywiście wybór może być inny,
ale proponowane treści często przynoszą dużo ciekawych refleksji.
2. Kolejny krok to naniesienie tematu na środek mapy.
3. Następnie należy zgiąć kartkę na pół i tworzyć mapę myśli tylko po jednej stronie.

Linia zgięcia.
Zacznij tworzyć mapę na prawo od linii zgięcia.

4. Po wykonaniu połowy mapy myśli przeanalizuj dotychczasową pracę. Skorzystaj z pytań

zawartych w tabeli poniżej, zaznaczając odpowiedzi w kolumnach przeznaczonych dla
pierwszej połowy mapy. Które zasady pamiętasz już dobrze? Co można poprawić?
5. Dokończ mapę myśli zapełniając całą stronę. Sprawdź, czy tym razem udało ci się
respektować wszystkie reguły tworzenia map myśli.
Gratulujemy postępów

nr Pytanie I połowa II połowa

mapy mapy
TAK NIE TAK NIE
1 Czy kartka została położona poziomo?
2. Czy środek mapy nie zajmuje zbyt wiele miejsca w stosunku do reszty
mapy?
3. Czy jest otoczony obwodem, który wyraźnie oddziela go od reszty
powierzchni?
4. Czy tytuł mapy i pozostałe hasła składają się najwyżej z jednego lub
dwóch słów? (czy udało mi się wyodrębnić słowa kluczowe, dzięki
którym łatwo sobie przypominam związane z nimi treści)
5. Czy wszystkie napisy są pisane drukowanymi literami?
6. Czy gałęzie odchodzące od środka (bliższe środkowi) są nieco
grubsze?
7. Czy drobniejsze gałęzie łączą się z grubszymi na ich końcu (często
zdarza się błąd polegający na tym, że gałęzie odchodzą od grubej
gałęzi wzdłuż niej , a nie na końcu – jak ości od kręgosłupa ryby)?
8. Czy gałęzie zaginają się w taki sposób, by jak najczęściej umożliwić
pisanie w poziomie (a nie pionowo)?
9. Czy oprócz napisów wprowadzone zostały obrazki i symbole?
10. Czy napisy umieszczone są na gałęziach (częsty błąd to umieszczanie
napisów na końcu linii a nie wzdłuż jej biegu)?
11. Czy mapa wydaje się przejrzysta?

Warto pamiętać, że jeśli sami nie stosujemy pewnych zasad nie przekażemy ich dzieciom. O ile
sztywne trzymanie się reguł nie jest największą zaletą użytkownika map myśli, to jednak chcąc owe
zasady przekazywać dalej - powinniśmy je sobie dokładnie przyswoić.
Na koniec zachęcamy do porównania własnej mapy myśli (pod względem zasad tworzenia
nielinearnych notatek) z przykładową mapą zamieszczoną w niniejszym opracowaniu. Jak już
pisaliśmy, większość użytkowników map myśli z czasem nieco zmienia lub rozwija podane wyżej
reguły, jednak przekazując metodą dalej warto dzielić się zasadami, które zostały sprawdzone i
służyły wielu osobom. Z czasem nasi uczniowie i tak zmodyfikują je zgodnie z własnymi
preferencjami. I o to chodzi!

1
Samouczek słów zastępczych
Potrenujmy tworzenie słów zastępczych na kilku przykładach. Jeśli zaproponowane w tabelkach
słowa są znane – wtedy warto wybrać ze słownika dwa inne wyrazy, które będą stanowiły wyzwanie
dla naszej pamięci.
Odnajdź słowo (lub słowa) zastępcze, a następnie połącz je w jeden obraz z polskim znaczeniem
danego słowa. Można to zrobić układając obrazowe zdanie/historie zawierające słowo zastępcze i
znaczenie wyrazu, które chcemy zapamiętać. Aby lepiej zapamiętać konieczność obrazowego, więcej
– wielozmysłowego wyobrażenia – narysujmy jego uproszczoną wersję obok słowa zastępczego:

Wyraz którego się Słowa zastępcze Zdanie (lub historyjka) łączące słowo zastępcze
uczymy ze znaczeniem wyrazu (homar), który
poznajemy
Lobster (ang) – homar

Poniżej narysuj w uproszczony sposób obrazek, który stworzył się poprzez ułożenie zdania

Wyraz którego się Słowo zastępcze Zdanie (lub historyjka) łączące słowo zastępcze
uczymy ze znaczeniem wyrazu, który poznajemy1
paralela – porównanie
lub zestawienie cech
podobnych

Poniżej narysuj w uproszczony sposób obrazek, który stworzył się poprzez ułożenie zdania/ historyjki

Sprawdźmy czy zastosowaliśmy wszystkie poznane zasady.

nr Pytanie Odpowiedzi
TAK NIE
1 Czy słowa zastępcze są podobne brzmieniowo do wyrazu, który mam
zapamiętać?
2. Czy zdanie/historyjka zawiera zarówno słowo zastępcze jak i
1
Nasza propozycja słów zastępczych: para i lalek. Zdanie: PARA LALEk jest porównywana między sobą. Staram
się znaleźć jak najwięcej cech podobnych: obie są duże, mają blond włosy….
2
 znaczenie słowa, którego się uczę?
3. Czy zdanie/historyjka, którą wymyśliłem nie zawiera zbyt wielu
niepotrzebnych słów (Np. słowami zastępczymi do lobster mogą być
lob i ster – a zdanie może brzmieć: Kopnąłem ogromnego homara,
tak że wykonał piękny LOB nad STERem? – aby skrócić zdanie i
pominąć niepotrzebne skojarzenia to homar został kopnięty a nie np.
piłka). Warto wprowadzać słowa które odnoszą się do zmysłów
(przymiotniki – np. mocno, ciężki, pachnący itp.) a nie dodatkowe
rzeczowniki niosące dodatkowe obrazy).
4. Czy rzeczywiście włożyłem/am wysiłek w stworzenie
wielozmysłowego wyobrażenia na podstawie zdania/historyjki?
-rysunek miał tylko o tej części zadania przypominać.

Poćwiczmy teraz „na sucho” – bez dodatkowych rysunków czy zapisywania zdań (zwykle w ten
sposób używamy słów zastępczych w codziennej nauce, chyba, że jakieś słowo jest wyjątkowo dla nas
trudne). Nie zapomnijmy jednak o kolejnych krokach, prowadzących do skutecznego zapamiętania –
po wymyśleniu słów zastępczych połączmy je w jedną historię ze znaczeniem pojęcia.
Poszukując przykładów słów do zapamiętania możemy sięgnąć do proponowanych przez nas
przykładów, słownika wyrazów obcych lub ostatniej lekcji języka obcego.
Przykładowe słówka:
Arrabal (hiszpański) – przedmieście
Pluvas (esperanto) – pada deszcz
Kwef – zasłona twarzy noszona przez Muzułmanki; nakrycie głowy zakonnicy
Mansarda – pokój na poddaszu
Sat sapienti ( z łaciny) – dla mądrego wystarczy

Najlepszym sprawdzianem wybranego pomysłu będzie spisanie na niewielkiej karteczce znaczenia

zaproponowanych słów (czyli homar, porównanie, przedmieście po hiszpańsku, pada deszcz w
esperanto itp.) oraz położenie jej w miejscu do którego na pewno sięgniemy za kilka dni. Po takim
czasie przyswajane słowa już nieco zblakną w naszej pamięci i będziemy mogli sprawdzić na ile
skuteczne okażą się nasze skojarzenia (słowa zastępcze) w przypominaniu sobie wybranych pojęć.
Samouczek łańcucha skojarzeniowego
Łańcuch skojarzeniowy wydaje się dość oczywistą metodą. Jednak pewnie dlatego przykładamy nieco
mniej wagi w przyswojenie reguł związanych z jego tworzeniem.

Połącz poniższe pięć wyrazów w historyjkę: harfa, hak, hala, hotel, harcerz. Zapisz ją poniżej.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Sprawdź, czy zastosowałeś najważniejsze zasady tworzenia łańcucha skojarzeniowego:
nr Pytanie Odpowiedzi
TAK NIE
1 Czy wprowadziłem/am siebie jako bohatera (albo jako początek
historii)? Nie jest to żelazna reguła, ale pomocna wskazówka, która
wielu osobom ułatwia zapamiętanie początku historii.
2. Czy poszczególne ogniwa łańcucha łączą się ze sobą w odpowiedniej
kolejności? (np. najpierw jest hak, a potem hala, by zakończyć
historię na hotelu)
3. Czy w historyjce nie ma zbyt wielu niepotrzebnych rzeczowników
oprócz tych, które mam zapamiętać?
4. Czy moja historyjka jest wielozmysłowa i dynamiczna – pojawiają się
odniesienia do:

3
 -wzroku
-słuchu
-dotyku
-węchu
-smaku
-ruchu
5. Czy moje skojarzenia są oryginalne np. „wielka żółta harfa
przekształca się grając piskliwie w wielki harfopodobny hak”
(przeciwieństwem są skojarzenia narzucające się od razu np. „harfa
wisi na haku” – zwykle nie są tak skuteczne)?
6. Czy udało mi się wprowadzić elementy humoru i emocji?
7. Czy wyobrażenia są szczegółowe, łatwo mogę sobie je wyobrazić?
8. Czy wkładam wysiłek w wyobrażenie sobie poszczególnych
elementów historii (to znaczy nie tylko zapisuję zdania i intelektualnie
je rozumiem, ale też przedstawiam sobie zdarzenie na ekranie
wyobraźni – to wtedy realnie wspieramy naszą pamięć)?

4
Samouczek korzystania z haków
Haki liczbowe mają przede wszystkim służyć temu, by zapamiętać po kolei pewną liczbę zagadnień.
Powiedzieliśmy sobie, że mogą też służyć utrwaleniu kształtu cyfr, ale ta funkcja dotyczy jedynie
pierwszego etapu uczenia się w klasie I. Zdarza się, że osoby stosują je do zapamiętania dat lub
numerów – nie jest to jednak podstawowym celem tej metody. Jeśli jednak z jakiś względów (choćby
nie znajomości innej techniki np. SCL) decydujemy się na użycie haków liczbowych dla zapamiętania
numeru, to stosujemy zasady dotyczące tworzenia łańcucha skojarzeniowego. Taki łańcuch będzie się
składał z kolejnych haków przedstawiających daną liczbę oraz symbolu wydarzenia, które miało
miejsce w danym terminie np. pomyślmy o dacie rozpoczęcia I wojny światowej – 1914.
Jakie haki weźmiemy pod uwagę: ………………………………………………………………………………………...............
………………………………………………………………………………………………………………………………. + wydarzenie
Następny etap to połączenie haków w zgrabną historię wraz z odniesieniami do wydarzenia, które
chcemy zapamiętać.2
Aby użyć haków liczbowych do zapamiętywania kolejnych zagadnień musimy mieć pewność, że
bardzo dobrze, praktycznie bez żadnego wahania potrafimy wymienić listę zakładek. Można to
sprawdzić nie tylko po kolei wymieniając poszczególne haki, ale odtwarzając je w przypadkowym
porządku.
Sprawdźmy własną znajomość haków:
6……………….., 8 …………………….., 20 ……………………………, 1 ………………………, 14 …………………….. 3
……………………………., 18 ……………………….., 13 ……………………………, 15 ………………………., 7 …………………. 2
…………………………….., 11 ………………………, 19 ………………………….., 12 …………………………, 4……………………
16 ………………………….., 5 …………………………., 17 ……………………..., 6 ………………………, 19 ……………………….
Jeśli nadal pojawiają się wahania lub pomyłki – warto jeszcze je poćwiczyć.
Dalszy etap to umiejętność zapamiętania list wyrazów (mogą to być słowa kluczowe, słowa zawarte
na mapie myśli)
Poniżej nieco dłuższa lista zakupów do zapamiętania :

Rzodkiewka, długopisy, spodenki, zeszyt, młotek, klej, masło, ser, chleb, miś dla dziecka, makaron, 2
pomidory, torebka, koszulka, karta do telefonu, książka, mleko, płyn do mycia szyb, farby szkolne,
sznurówki czarne.
Kolejny etap to skojarzenia podanej listy zakupów z kolejnymi hakami. Wykonajmy zadanie pisemnie,
aby łatwiej nam było dokonać oceny naszej pracy.
Nr HAK Przedmiot z Skojarzenie
listy
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
2
Haki to: 19 – wiewiórka, 14 – amorek. Historia może przedstawiać się następująco: wiewiórka ucieka przed
amorkiem, który właśnie zaczął w nią strzelać, bo boi się wojny.
5
20

Teraz na oddzielnej kartce wypiszmy zapamiętane przez nas elementy listy we właściwej kolejności
(1……. , 2 ……. Itp.)
W trakcie przypominania mogliśmy zaobserwować, które elementy listy przypominaliśmy sobie
niemal bez problemów, które sprawiały nam więcej kłopotów. Zapewne znalazły się też takie, których
nie udało się nam przywołać z pamięci. Przeanalizujmy pytania, które pozwolą nam wychwycić nasze
słabe i mocne strony w sztuce zapamiętywania za pomocą haków liczbowych:
nr Pytanie Odpowie
dzi
TAK NIE
1 Czy zapamiętywałem elementy listy w takiej kolejności, jak zostały podane (dość
często się zdarza, że osoby ćwiczące próbują szukać narzucających się skojarzeń
między hakami a podanymi wyrazami, zmieniając ich kolejność; Nie jest to może
błąd, ale na pewno nie pomaga w uczeniu się metody, której celem jest
zapamiętywanie po kolei – nawet, jeśli wytworzenie skojarzenia między daną parą
wyrazów wydaje się w pierwszym momencie zadaniem karkołomnym).
2. Czy w skojarzeniu, które utworzyłem/am nie ma zbyt wielu niepotrzebnych
rzeczowników oprócz tego, które mam zapamiętać?
3. Czy moje skojarzenia są oryginalne np. występuje personifikacja przedmiotów;
przedmioty są ogromne, lub bardzo małe; jedne zamieniają się w inne; historie mają
charakter nieco bajkowy i fantastyczny itp.?
4. Czy moje skojarzenia są wielozmysłowe i dynamiczne – pojawiają się odniesienia do:
-wzroku
-słuchu
-dotyku
-węchu
-smaku
-ruchu
5. Czy udało mi się wprowadzić elementy humoru i emocji?
6. Czy skojarzenia są szczegółowe, łatwo mogę sobie je wyobrazić?
7. Czy wkładałam/em wysiłek w wyobrażenie sobie poszczególnych skojarzeń (to w tym
momencie, gdy wkładamy wysiłek w wyświetlenie wyobrażeń na ekranie wyobraźni -
nasza pamięć dostaje odpowiednią „pożywkę”)?
8. Czy udało mi się podtrzymać koncentrację w trakcie całego ćwiczenia?
(znakiem spadku koncentracji możemy być wyraźna dziura w ciągu zapamiętywania,
możemy też pamiętać, że ktoś nam przeszkodził, albo wykonywaliśmy zadanie bez
zaangażowania).

Nieco trudniejsze zadanie staje przed nami, gdy mamy zapamiętać po kolei pewną listę zagadnień,
szczególnie, jeśli mają one charakter abstrakcyjny. Wtedy zanim przystąpimy do tworzenia skojarzeń
należy wybrać z określonego zagadnienia słowa kluczowe, które posłużą do dalszej pracy oraz będą
miały odpowiednio obrazowy charakter. Aby zobaczyć, jak taka praca powinna wyglądać, warto
zajrzeć do przykładu kojarzenia listy praw osobistych w podrozdziale o Rzymskim Pokoju.

Poniżej znajduje się przykład kilku zasad efektywnej nauki. Postarajmy się je zapamiętać w
przedstawionej kolejności za pomocą haków liczbowych. Wykonajmy kolejne kroki ćwiczenia:
1. Wybranie słów kluczowych z każdej zasady np. „Stwarzaj warunki do częstego powtarzania
najważniejszych informacji” – słowo kluczowe to: powtarzanie; „Zachęcaj dzieci do
samodzielnego oceniania efektów własnej pracy lub pracy kolegów” – słowo kluczowe –
ocenianie itp. Słów kluczowych może być więcej, jeśli ktoś ma poczucie, że potrzebuje ich, by
precyzyjniej zapamiętać, a następnie odtworzyć zagadnienie.

ZASADY PRACY SŁOWA KLUCZOWE, SYMBOLE

1. Na początku i końcu okresu nauki (np. lekcji) umieszczaj
najważniejsze informacje, na których zapamiętaniu ci zależy
6
2. Sprawdzaj poziom zrozumienia przekazanych przez ciebie zagadnień
– niech uczniowie podsumowując własnymi słowami to, co
zrozumieli
3. Zrób, pokaż, powiedz coś wyjątkowego, co jest powiązane z
tematem, co uczniów zaskoczy.
4. Wybieraj zadania i ćwiczenia, które zmuszają uczniów do głębokiego
przetwarzania podawanych treści (np. nazywania własnymi słowami,
używania w praktyce, analizowania, oceniania, a nie tyko
odtwarzania)
5. Zachęcaj dzieci do zadawania własnych pytań do tematu lekcji.
Słuchanie i szukanie odpowiedzi na własne pytania sprawia, że
podawane treści stają się ciekawsze. Wzmacniaj wszelkie przejawy
ciekawości poznawczej.
6. Sprawiaj, aby temat stał się osobiście ważny dla ucznia (np. odnieś
się do spraw ważnych dla dziecka na co dzień i powiązanych z
tematem „Dlaczego Jaśkowi udało się złamać ten gruby drążek?”,
czyń dzieci bohaterami dram, w których stają się postaciami
historycznymi lub literackimi)
7. Wzbudzaj emocje w uczniach powiązane z tematem lekcji
8. Wprowadzaj wiele poczucia humoru
9. Dbaj o różne kanały przekazu: wzrok, słuch, ruch
10. Sprawdzając prace uczniów najpierw pokaż, co jest wykonane
prawidłowo. Pamiętaj o pozytywnych informacjach zwrotnych.

2. Następny etap to stworzenie skojarzenia między kolejnymi 10 hakami liczbowymi a

wybranymi z zagadnień słowami kluczowymi. Budując skojarzenie między hakiem liczbowym
a słowami kluczowymi pamiętajmy, aby zawrzeć w nim jak najwięcej odniesień do sensu
zagadnienia.
Przykład: „Stwarzaj warunki do częstego powtarzania najważniejszych informacji” – słowo
kluczowe to: powtarzanie. Jeśli mielibyśmy zapamiętać to zagadnienie jako pierwsze, czyli
pod 1 – świeca możemy zobaczyć siebie przed 50 świecami, które mamy zdmuchnąć.
Codziennie powtarzamy ćwiczenie zdmuchiwania 50 świec na raz. Powtarzamy to raz po raz.
Już w pokoju unosi się woń spalenizny, ale stwarzamy sobie warunki do dalszych powtórek,
otwierając szeroko okno.

Nr HAK Słowo kluczowe Skojarzenie między hakiem, a wcześniej wybranymi słowami kluczowymi

10

3. Następnie sprawdźmy efekty naszej pracy. Które zagadnienia odtworzyłeś bez problemu?
Przeanalizuj, co wpłynęło na większą lub mniejszą efektywność zapamiętania danej zasady.
Skorzystaj z pytań w tabelce. Jeśli pojawiły się problemy z zapamiętaniem niektórych zasad,
możesz się zastanowić czy wybrałaś/łeś właściwe słowa kluczowe, czy w skojarzeniu udało ci
się zawrzeć odpowiednią ilość „wskazówek – naprowadzaczy” na treść zagadnienia.

7
Poniżej zamieszczamy nasze pomysły na słowa kluczowe i skojarzenia. Najważniejsze, aby skojarzenia
były skuteczne. Jeśli więc twoje pomysły były zupełnie inne, krótsze lub dłuższe, bardziej szczegółowe
lub mniej… to nie jest istotne, o ile pomogły w prawidłowym odtworzeniu zagadnień. Jeśli jednak
miałaś/eś dużo kłopotów, to być może nasze pomysły okażą się dodatkową wskazówką.

Nr HAK Słowo kluczowe Skojarzenie między hakiem, a słowem kluczowym wybranym z zagadnień dotyczących efektywnego uczenia się.

1 świeca początek i koniec Mierzę świecę – ma 15,5 metra od początku do końca. Na początku i na końcu umieszczę taką specjalną falbankę – ona jest dla mnie

bardzo ważna i piękna.

2 Łabędź Rozumienie Język łabędzi został przeze mnie w pełni zrozumiany. Wreszcie rozumiem Ale muszę dokładnie sprawdzać, czy dobrze zrozumiałem,

bo łabędzie potrafią się zdenerwować i szczypać jeśli źle przetłumaczę ich język

3 Mewa Wyjątkowość Widzę wielką mewę. Jest wyjątkowa – większa od słonia, większa niż dom. Całkowity wyjątek.

4 Krzesło Głębokie Krzesło jest takie prozaiczne i proste, więc przetworzyłem je bardzo głęboko tzn. na wióry i ulepiłem z nich coś własnego – nie

przetwarzanie uwierzycie – głęboką beczkę z wiedzą.

5 Hak Pytania Materiałem będą takie drewniane haki – to z nich moi uczniowie mają wyrzeźbić własne znaki zapytania. Teraz jak uczeń chce zadać

pytanie, to podnosi do góry rękę ze znakiem zapytania, zrobionym z haka. Cieszę się, bo częściej pytają.

6 Bomba Osobiste, własna osoba Kazałem wyobrazić sobie, że każde dziecko osobiście trzyma w rękach bombę… Co z nią zrobią? No cóż, gdy dotyczy to własnej

osoby, większość powiedziała, że po prostu stara się jej najszybciej pozbyć, ale niektórzy deklarowali, że staraliby się też zwracać

uwagę na innych ludzi.

7 Kosa Emocje Ktoś nas goni z kosą – ale emocje, zapamiętam to do końca życia. Serce mi bije, gdy uciekam przed tą kosą.

8 Matrioszka Poczucia humoru Ta matrioszka jest uśmiechnięta, gruba i rubaszna – pobudza moje poczucie humoru.

9 Balon Wzrok, słuch, ruch Na wielkim balonie narysowane są oczy, jako symbol wzroku, ma dwa wielkie odstające uszka po bokach i nóżki- to niby symbol

ruchu. W pewnej chwili pękł – najpierw to zobaczyłem (wzrok), potem usłyszałem (słuch), a na koniec zaczęłam uciekać (ruch), by nie

spadł mi na głowę – to chyba nie było planowane, ale zapamiętam to na zawsze.

10 Łyżka z talerzem Pozytywy, dobro Zjadam łyżką z talerza różne smakołyki – ale wybór. Jest tego tak dużo, że mogę wybrać tylko dobre dla mnie rzeczy, wszystko inne

zostawiam – pewnie zjem kiedy indziej, kiedy będę głodna. Na początek same pozytywy, dobre rzeczy. Po co zaczynać od czegoś

nieprzyjemnego dla podniebienia.