06 Fasä°kã L Sä°stemler - I B (11-12-13) (80 Sayfa)

BÖLÜM 11
SİNİR SİSTEMİ
BİYOLOJİ
KONU ANLATIM KİTAPÇIĞI
BÖLÜM 11
SİNİR SİSTEMİ
DENETLEYİCİ VE DÜZENLEYİCİ SİSTEM, DUYU Nörogliya (Gliya) Hücreleri;

ORGANLARI
• Nöronlara destek sağlayan hücrelerdir.
SİNİR SİSTEMİ
• Sinir hücrelerini sararak bir arada tutar, onlara besin ve
Homeostazi, değişen çevre koşullarına rağmen vücut içi oksijen sağlar.
fizyolojik ortamın dengede tutulmasıdır.
Vücuttaki sistemlerin birbirleriyle uyumlu çalışması ve ho-
meostazinin korunması sinir sistemi, endokrin sistem gibi de- Mikroglia
Sinir sisteminde fagositoz
netleyici ve düzenleyici sistemler sayesinde gerçekleşir.
yaparak savunmayı sağlar.
Astrositler
Omurgalı hayvanlardaki sinir sistemi reseptör ve efektör Madde alışverişini Schwann hücreleri
organlar arasındaki iletişimi sağlar. düzenler, kan - beyin Çevresel sinir sistemi
bariyeri oluşturarak nöronlarında miyelin
Reseptörler, duyu organlarında bulunan ve canlının iç ve zararlı maddelerin kılıfı oluşturur.
dış çevresindeki ışık, sıcaklık, basınç ve kimyasal maddeler girişini engeller.
gibi uyarıcı etkileri alan özelleşmiş hücrelerdir.
Reseptörler tarafından alınan uyarılar sinir hücreleri tara-
fından merkezi sinir sistemine taşınarak değerlendirilir ve bu Ependim hücreleri
cevaplar sinir hücreleri ile efektörlere gönderilir. Merkezi sinir Oligodendrositler
sisteminin boşluklarını Merkezi sinir
Efektörler ise alınan uyarılara uygun tepkinin çalışmasını örter. BOS sıvısı sistemi nöronlarında
sağlayan kas ya da salgı bezi gibi yapılardır. üretimini ve akışını miyelin kılıfı oluşturur.
düzenler.
Duyunun algılanması Sinir Hücresi (Nöron); iç ve dış çevreden gelen uyarıları

almak, değerlendirmek, kaslara ve bezlere ileterek uyarılara
Reseptör
cevap oluşturmak üzere özelleşmiş hücrelerdir. Sinir sistemi-
nin yapı ve görev birimidir.
Motor tepki Sinir hücresinin hücre zarının nörolemma, sitoplazmasına
nöroplazma denir.
Çevresel Sinir Sistemi Merkezi Sinir Sinir hücre yapısı üç alt kısımda incelenir;
Efektör Sistemi (MSS)
• Dendritler
Sinir sistemi, sinir dokudan oluşur. Sinir doku nöron adı
verilen sinir hücreleri ile glia denilen yardımcı hücrelerden olu- • Hücre gövdesi
şur. • Akson.
Nöron
Çekirdek Hücre gövdesi

Dendrit
Ranvier Miyelin
boğumu kılıf Akson ucu
Schwann
hücresi
Glia Akson
hücreleri Sinir hücresinin yapısı
Sinir hücreleri ve yardımcı hücreler
"Akademik Başarı Atölyesi" BİYOLOJİ

BÖLÜM 11 SİNİR SİSTEMİ
Akson: Dendrit gibi hücre gövdesinden çıkar fakat tek bir

uzantı şeklindedir. Dallanma yapmaz. Akson uzunluğu farklı si-
nir hücrelerinde değişiklik gösterir. Omurilikten çıkan ve ayak
Sinir hücresinde uyarının iletim yönü, dendritten aksona
parmaklarına kadar uzanan siyatik siniri, insan vücudundaki
doğrudur.
en uzun aksona sahiptir. Aksonun görevi hücre gövdesinden
Uyarı iletimi aldığı uyarıyı diğer sinir hücresine doğru taşımaktır. Akson
Dendrit Akson
boyunca ilerleyen uyarı, akson ucundan diğer sinir hücresinin
dendritine aktarılır. Akson için gerekli maddeler hücre gövde-
sinde sentezlenir.
Akson uçlarında dallanmalar görülebilir. Normal bir akson,
bu dallardan yüzlerce hatta binlerce içerebilir. Her bir dal, uya-
Dendrit: Hücre gövdesinden çok sayıda çıkan uzantılardır. rıları alıcı bir hücreye aktaran sinaptik uç ile sonlanır. Sinaptik
Nöronların diğer sinir hücrelerinden uyarı almasını sağlar. uçtaki dallanmaların çok olması, nöronun etki alanını genişletir.
Hücre gövdesi: Mitokondri, ribozom, endoplazmik retiku-

lum gibi organellerin ve çekirdeğin bulunduğu kısımdır. Bazı Miyelin kılıf: Vücutta bulunan bazı sinir hücrelerinin akson-
sinir hücrelerinde birden fazla çekirdek bulunabilir. Granüllü ları miyelin kılıf adı verilen lipoprotein yapılı bir örtü ile sarılıdır.
endoplazmik retikulumun bulunduğu, mikroskopta daha koyu Beyin, omurilik ve çizgil kasları uyaran sinirler miyelinlidir an-
renkli görülen bölgeler Nissl cisimcikleri olarak adlandırılır. cak iç organları ve düz kasları uyaran nöronlarda miyelin kılıf
Hücre gövdesinde ayrıca hücre iskeletinin elemanı olan nöro- yoktur. Miyelin kılıf, aksonda iletimi hızlandırır. Miyelin kılıflar
fibriller bulunur. Nörofibriller hücreye şekil verir, madde dola- arasında kalan boşluklara ranvier boğumu adı verilir.
şımında görev alır ve dendrit ve akson boyunca uzanır. Sinir
hücrelerinin yenilenme yetenekleri çok sınırlıdır.
Schwann
hücresinin Ranvier
Çekirdek boğumu
çekirdeği
Miyelin kılıf
Endoplazmik Mitokondri
retikulum
Çekirdek
Nissi Dendritler Akson
tanecikleri Akson
Dendritler Akson
Ribozomlar Miyelin kılıf uçları
nü
yö
m
Gövde
uls il e t i Miyelim
Lizozom
Imp Akson kılıfı Golgi
aygıtı
Akson uçları Miktotübüller
Nöronlar görevlerine göre üç ayrılır;
Nöron ve nöron hücre gövdesi kısımları
1. Duyu nöronu (Getirici nöron): İç organlarından ve duyu
organlarındaki reseptörlerden aldığı uyarıları merkezi sinir sis-
temindeki beyin ve omuriliğe iletir. Örneğin elinize iğne bat-
tığında derideki reseptörler sayesinde duyu nöronu, uyarıyı
elektrik sinyallerine dönüştürür. Bu sinyallerin oluşturduğu du-
yusal girdi, önce omuriliğe sonra da beyne iletir.
2. Ara nöron (Bağlayıcı nöron): Merkezi sinir sisteminde

Sinir hücreleri gelişimlerini tamamladıklarında (özelleş-
yer alan nörondur. Beyin ve omurilik merkezi sinir sistemini
miş hücre) sentrozomlarını kaybeder bu nedenle bölünmez.
oluşturur. Duyu nöronunun beyne getirdiği bilgiyi işler, anlam-
Ancak son yıllarda beynin hipokampüs bölümündeki sinir
landırır, oluşturduğu yanıtı motor nörona iletir. Örneğin elinize
hücrelerinin bölünebildiği ve ergin bireylerde bu bölgenin
iğne battığında acı hissinin oluşması ve "Elini çek!" emrinin ve-
büyüdüğüne dair çalışmalar yapılmıştır. Konu ile ilgili araştır-
rilmesi, ara nöron sayesinde olur.
malar devam etmektedir.
Ara nöronlar bilgiyi bütünleştirip depolayabilirler. Genel-

likle his, irade, hafıza, öğrenme gibi olaylarda görev yaparlar.

Nöronlar görevlerine göre duyu nöronu, ara nöron ve motor nöron olmak üzere üç çeşittir:
İNSAN FİZYOLOJ
1. Duyu nöronu: İç organlarından ve duyu organlarındaki reseptörlerden aldığı uyarıları merkezî sinir
sistemindeki beyin ve omuriliğe iletir. Bu nöronlara getirici nöronlar da denir. Örneğin elinize iğne battı-
ğında derideki reseptörler sayesinde duyu nöronu, uyarıyı elektrik sinyallerine dönüştürür. Bu sinyallerin
oluşturduğu duyusal girdi, önce omuriliğe daha sonra beyne iletilir.
BÖLÜM 11sinir sisteminde yer alan nörondur. Beyin ve omurilik merkezî sinir sistemini oluş-
2. Ara nöron: Merkezî SİNİR SİSTEMİ
turur. Duyu nöronunun beyne getirdiği bilgiyi işler, anlamlandırır, oluşturduğu yanıtı motor nörona iletir.
Duyu nöronu ile motor nöronu arasında bağlantıyı sağladığından ara nörona bağlantı nöronu da denir.
Örneğin elinize iğne battığında acı hissinin oluşması ve “Elini çek!’’ emrinin verilmesi, ara nöron sayesinde
olur (Görsel 1.1.4).
SORU 1
tor çıkt
Mo ı r çı
Moto ktı
Botoks, insanda uyulandığı bölgede sadece motor sinirlerin-
deki iletimi engellemek için kullanılan bir maddedir.
Buna göre, botoks, uygulandığı bölgede,

r
di
Du
y u s a l gi
İğne İğne I. uyarıların alınarak merkezi sinir sistemine iletilmesi,
D uy
İğne usal girdi İğne
II. tepki organında cevap oluşması,
3. Motor nöron (Götürücü nöron): İşlenmiş bilgi sonucu
Görsel 1.1.4: Sinir sisteminde nöronların işleyişi III. uyarıların merkezi sinir sisteminde algılanması
oluşan yanıtı motor çıktı olarak merkezi sinir sisteminden efek-
3. Motororganına
tör (tepki) nöron: İşlenmiş bilgi sonucu
götüren oluşan yanıtı
nörondur. Motor motor çıktı olarak
nöron merkezî sinir sisteminden efektör
impulsu işlevlerinden hangilerini engeller?
(tepki) organına götüren nörondur. Motor nöron impulsu kaslara, salgı bezine ya da başka bir nörona taşır
kaslara, salgı bezine ya da başka bir nörona taşır.
(Görsel 1.1.5). Motor nöronlara götürücü nöron da denir. Bu nöronun hücre gövdesi, merkezî sinir siste-
minde aksonları ise çevresel sinir sisteminde yer alır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Önemli ! D) I ve II E) I ve III
eki ışık,
Dendritler sinyal Canlının çevresind
ve kimyasal
toplar sıcaklık, basınç (2006 - ÖSS Fen - 2)
rıcı etkileri
Sinyal akış yönü maddeler gibi uya
arındaki
alan duyu organl
re reseptör
özelleşmiş hücrele
denir.
Ranvier boğumu
Miyelin kılıf
nü
ış yö
Akson sinyalleri
iletir
Siny
al ak Önemli
Merkezî sinir sis
!
teminde de-
ğerlendirilen imp
ulslara tepki
oluşturan kas lifi
ve salgı bezi
Kas lifi gibi organlara efe
ktör organ
denir.
Görsel 1.1.5: Motor nörondan kas lifine impulsun iletimi

18
Reseptör
Duyu nöronu
) Dendrit Akson )
Uyarı ucu
Ara
nöron
Motor nöronu
Tepki
Efektör Merkezi Sinir
organ Sistemi
(Beyin - Omurilik)
Sadece duyu nöronu zarar gören bir kişide; uyarı duyu

organından merkezi sinir sistemine iletilemeyeceğinden kişi-
nin eli yansa bile sıcaklık hissedilmez ancak elini oynatmak
SORU 2
isterse ara nöronlardan motor nöronlara uyarı verilip motor
nöronlardan kasa uyarı iletileceğinden elini oynatabilir (Ör- Bir uyarının duyu organlarıyla alınması ve tepkime or-
neğin lokal anestezi.) ganlarıyla uygun cevabın verilmesinde, salgılanan ilk
Sadece ara nöronu zarar gören bir kişide; uyarı duyu nörotransmitterin etkileme yönü aşağıdakilerden hangi-
organından alınıp duyu nöronları ile merkezi sinir sistemine sidir?
getirilse bile buradaki ara nöronlar çalışmayacağından uyarı
A) Duyu nöronundan merkez nörona
değerlendirilemez, sıcaklık hissi algılanmaz ve tepki oluşmaz
(Örneğin felç) B) Merkez nörondan duyu nöronuna
Sadece motor nöronu zarar gören bir kişide; uyarı C) Salgı bezinden motor nörona
duyu organından alınır, duyu nöronu ile ara nöronu getirilir D) Motor nörondan merkez nörona
ve değerlendirilir. Yani "sıcak, acı" hissi algılanır fakat de-
ğerlendirme sonucu tepki organına iletilemez; bundan dolayı E) Motor nörondan salgı bezine
eli yanan bir kişi acıyı hissetse dahi elini çekemez. (Estetik
amaçlı botoks uygulamaları buna örnek verilebilir.) (1995 - ÖYS)

Nöronda İmpuls Oluşumu ve İletimi (Nöronun İşleyiş Elimizle 45 °C sıcaklıktaki bir demire de dokunsak 100 °C
Mekanizması) sıcaklıktaki bir demire de dokunsak sinir hücresinin tepkisi
aynı olacaktır. Ancak bizim tepkimizin farklı olmasının nedeni
Canlının iç ortamından ve dış çevresinden gelen değişken-
sinir sistemine iletilen impuls sayısından kaynaklanır. 45 °C'lik
lere uyarı denir. Kan basıncı, sıcaklık, ışık gibi uyarılar canlının
demire dokunulduğunda sinir hücresi üzerinde giden imhuls
sinir hücresinde impuls oluşturur.
sayısı 100 °C'lik demire dokunulduğunda giden impuls sayı-
İç ve çevreden gelen uyarıların sinir hücresinde meydana sından daha azdır. Yani belirli bir noktadan belirli bir zaman
getirdiği elektriksel ve kimyasal değişimlere impuls denir. içinde beyne giden impuls sayısı beyinde yorumlanarak tepki
şiddetini değiştirir.
Bir sinir hücresinde impuls oluşması için gerekli en düşük
uyarı şiddetine eşik değer denir. Nöronun uyartı almasıyla eşik
değeri aşabilecek potansiyelde değişim göstermesine aksi-
yon potansiyeli denir.
Nöron eşik değer ve eşik değerin üzerinde maksimum ve
aynı şiddette impuls oluşturur. Bu kurala ya hep ya hiç kuralı
adı verilir. Eşik değerin üzerindeki uyarılar impuls hızını artır-
maz. Tek sinir teli, tek kas teli ve kalp ya hep ya hiç kuralına
uyar ancak birçok sinirden oluşan bir sinir kordonu ve birçok 45°
kas telinden oluşan bir kas demeti bu kurala uymaz. sıcaklıktaki
demir
}
İmpuls
100°
sıcaklıktaki
} demir
şiddeti
Uyarı
Eşik değer
Tek bir sinir telinde, uyarının şiddetinin artmasının impuls

iletimini hızlandırmamasının nedeni impuls için gerekli olan Uyarıların şiddeti, süresi ve frekansı (sıklık) uyarılan sinir
enerjinin uyarandan değil sinir hücresinin yaptığı solunum- hücresi sayısını ve iletilen impuls sayısını artırırken sinir hüc-
dan sağlanmasından kaynaklanır. resinde uyarının iletilme hızında bir değişikliğe yol açmaz.
Sinir hücrelerinin uyarılma eşik değeri farklılık gösterir. Bu

nedenle birçok sinir hücresinden oluşan bir sinir kordonu ya
hep ya hiç kuralına uymaz.
Sinir hücresinde uyarıların iletilme şekli aynı olmasına

Tepki rağmen uyarılar ışık, koku, basınç veya sıcaklık şeklinde
şiddeti
algılanır. Bunun sebebi uyarıların beyindeki değerlendirilme
merkezlerinin farklı olmasıdır.
Uyarı
Eşik
şiddeti
değer
Bir sinir kordonunda uyarı şiddetine bağlı olarak

tepki şiddeti önce artar sonra sabit kalır.

Nöronda İmpuls Oluşumu ve İletimi (Nöronun İşleyiş b. Depolarizasyon

Mekanizması)
Sinir hücrelerinin uyarılması ile zardaki voltaj kapılı Na+ iyon
Bir sinir hücresinde impuls iletimi sırasında polarizasyon, kanalları açılır ve zarın Na+ geçirgenliği artar. Bu durum Na+
depolarizasyon ve repolarizasyon adı verilen elektriksel deği- iyonlarının hızla hücre içine girmemesine neden olur. Sonuçta
şiklikler görülür. hücre içi (+), hücre dışı (–) yüklü hale gelir. Bu olaya depolari-
zasyon denir.
a. Polarizasyon – – – – + + + + +
+ + + + – – – – –
Normal olarak uyarılmamış yani dinlenme halindeki bir Uyarı
nöronun hücre içi negatif (–), hücre dışı ise pozitif (+) yüklüdür. Na+
Bu duruma polarizasyon denir. Polarizasyonun nedeni hücre + + + + – – – – –
içi ve hücre dışındaki iyonik bileşiklerin derişimlerinin farklı ol- – – – – + + + + +
masıdır. Depolarizasyon Polarizasyon
c. Repolarizasyon
Depolarizasyondan sonra, Na+ düzeyi belirli bir düzeye
+ + + + + + + + + +
– – – – – – – – – ulaşınca Na+'un hücre içine girişi durdurulur. Na+ girişi durdu-
rulmadan önce hücre zarındaki voltaj kapılı K+ kanalları açılır
ve hücre içinde derişimi fazla olan K+ hücre dışına çıkmaya
– – – – – – – – – başlar. Bu iyon geçişi hücre içinin tekrar (–), hücre dışının ise
+ + + + + + + + + + tekrar (+) olmasını sağlar. Yük farkının bu şekilde yeniden den-
Polarizasyon (kutuplaşma) gelenmesine repolarizasyon denir.
Bu konumda nöronun dışındaki sodyum derişimi fazla po- K

+
tasyum derişimi azdır. Hücre içinde ise tam tersi potasyum de- – – – – – – – – + + + +
rişimi fazla sodyum derişimi azdır. Hücre içinin negatif olması + + + + + + + + – – – –
anyonların hücre içinde yüksek oranda bulunmasından kay- Uyarı
Na+
naklanır. (Anyonlar protein, amino asitler, sülfat vs gibi negatif
yüklü iyonlardır.) – – – – + + + + – – – –
+ + + + – – – – + + + +
Hücre içinde anyonların yanı sıra hücre dışına göre daha
K+
düşük derişimde olan klor (Cl–) da bulunur.
Repolarizasyon Depolarizasyon Polarizasyon
Sinir hücresi eski polarize durumuna dönmüştür ancak

sodyum kanalları etkisiz olduğundan ikinci bir depolarizasyon
Nöronlar plazma zarlarının iki yüzeyi arasında elektriksel gerçekleştiremez. Yeniden impuls oluşturabilmesi için hücre
yük farkına sahiptir. Zarın iki yüzeyi arasındaki bu potansiyel içi potasyum ve hücre dışı sodyum konsantrasyonlarının eski
farka zar potansiyeli denir. Nöron dinlenme halindeyken, haline dönmesi gerekir. Bu durumda yine sodyum - potasyum
yani uyartı iletimi olmadığı zamandaki zar potansiyeline din- pompası devreye girerek hücre içi ve hücre dışı iyon konsant-
lenme potansiyeli denir. Zar potansiyeli hücre içi ve hücre rasyonlarını başlangıçtaki oranlara getirir.
dışındaki iyon derişimlerinin farklı olmasından kaynaklanır.
+40 Aksiyon potansiyeli

(maksimum)
on
yon
asy
izas
ariz
olar
pol
Dep
Hücre içi ve hücre dışı iyon konsantrasyonları aktif taşıma

Re
ile çalışan sodyum - potasyum pompası sayesinde korunur. –50

–70 Polarizasyon
Hiperpolarizasyon

Repolarizasyon sonrasında K+ geçişini sağlayan potas- • Uyarının şiddeti - süresi - sıklığı (frekansı), nöron sayısı
yum kapıları hemen kapanmadığı için, bir miktar daha K+ ve dizilişi, nöronlar arasındaki bağlantılar impuls sayısı-
iyonu dışarı çıkar. Bu duruma hiperpolarizasyon denir. nı ve tepki şiddetini etkiler ancak impuls iletim hızını ve
aksiyon potansiyelinin büyüklüğünü etkilemez.
Bir nöronda impuls iletilirken elektriksel ve kimyasal de- SORU 3

ğişiklikler gerçekleşir. İmpuls iletilirken glikozun, oksijenin
tüketilmesi, ATP üretimi ve tüketimi, karbondioksit ve ısı üre- Bir insandaki nöronlarla ilgili olarak;
timi ve nörotransmitter maddelerin sentezi kimyasal olaylara
I. Na+ ve K+ pompasıyla polarizasyonu sağlaması,
örnektir. Yani sinir hücresinde impuls iletimi elektrokimyasal-
dır. II. eşit sayıda gen taşımaları,
III. aynı merkezlere impuls taşımaları,
IV. eşik değeri aynı olan uyaranlarla uyarılmaları
verilen ifadelerin hangileri ortaktır?

Miyeli Nöronlarda İmpuls İletimi
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
Miyelinli nöronların aksonlarında impuls iletimini sağlayan
D) I ve IV E) I, III ve IV
iyon geçişi, miyelin kılıfın kesintiye uğradığı yerler olan ranvier
boğumlarında gerçekleşir.
Miyelinli nöronlarda impuls bir boğumdan diğerine atlaya-
rak iletilir. Atlamalı iletimde impulslar, miyelinsiz nörona göre
aynı zamanda daha çok yol alır. Bu nedenle miyelinli nöronlar-
da impuls iletimi daha hızlıdır.
Schwann hücresi
Depolarize olmuş SORU 4
bölge (Ranvier boğumu)
Miyelin İnsan sinir sistemindeki impuls oluşumu ve iletimiyle il-
Hücre kılıf
govdesi gili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
Akson
A) Sinir hücrelerindeki impuls oluşumu, sodyum ve potas-
yum iyonlarının hücre zarında yarattığı kimyasal ve elekt-
riksel değişimdir.
B) Bir uyarının, sinir hücrelerinde impuls oluşturabilmesi için
en azından eşik değere ulaşması gerekir.
C) Eşik değer veya üzerindeki uyarılara nöronlar aynı şid-
dette cevap verir.
Miyelin kılıfın bulunması, ranvier boğum sayısının azal-
ması, akson çapının artışı impuls hızını arttırır. Ayrıca sıcaklık D) Akson üzerindeki Ranvier boğum sayısı ve akson çapı
impuls iletim hızını etkiler. impuls iletim hızını etkilemez.
E) Dinlenme hâlindeki bir nöronun içindeki ve dışındaki iyon
derişimi farklıdır.
(2018 - AYT)

Sinapslara gelen impuls buradan diğer sinir hücresinin

SORU 5
dendrit ucuna kimyasal yolla geçer.
Nöron boyunca iletilen impulsla ilgili olarak aşağıdaki- • İmpuls akson ucuna geldiğinde akson ucunun Ca+2 ge-
lerden hangisi, uyarının şiddeti hakkında bilgi verir? çirgenliği artar ve hücre içine Ca+2 difüzyonu başlar.
A) Sıklığı (frekansı) B) Hızı • Aksonun sinaptik yumru adı verilen uç kısmında bulunan
sinaptik keseler hücre zarı ile kaynaşır.
C) Genliği D) Yönü
• Nörotransmitter maddeler, sinaptik boşluğa ekzositoz ile
E) Atlamalı iletilmesi
salınır.
(2012 - LYS)
• Sinaptik boşluğa difüzyon ile yayılan nörotransmitter
maddeler diğer hücrenin dendrit ucundaki reseptörlere
SORU 6 bağlanır. Böylece bu nörona, ilgili uyarı iletilmiş olur.
Aşağıdaki tabloda çeşitli hayvan gruplarına ait K, L, M, N

ve P olarak adlandırılan nöronların bazı özellikleri verilmiştir.
Nöron Miyelin kılıf Akson çapı (µm)

Akson ucu İmpuls yönü
K Yok 1
L Yok 500
Mitokondri
M Var 5 SİNAPTİK YUMRU
Sinaptik keseler
N Var 10
Sinaptik
P Var 20 boşluk
Tablodaki bilgilere göre, K, L, M, N ve P nöronlarının hangi- Dendrit

sinde impuls iletiminin en hızlı olması beklenir?
A) K B) L C) M D) N E) P Nörotransmitter
Reseptör madde
(2010 - LYS)
Sinapsta impuls iletimi
Sinapslarda İmpuls İletimi

Bir sinir hücresinin diğer bir sinir hücresi veya hedef organ
ile bağlantı noktalarına sinaps adı verilir.
• Görevi biten nörotransmitterler, hidroliz edilir ya da geri

emilir.
• Sinapslarda iletim kimyasal düzeyde gerçekleştiği gibi
yavaştır.
• Sinapslarda uyarı iletimi aksondan dentrite doğru tek
yönlü gerçekleşir.
Sinapsa gelen her impuls, sinapstan geçemez. Bu olaya

seçici direnç denir. Seçici direnç sayesinde sadece hedef or-
ganların uyarılması sağlanır. Akson ucundan salgılanan nörot-
ransmitter maddeler, impulsun diğer nörona geçişini engelliyor
En bilinen nörotransmitter maddeler, asetilkolin, norepinef- ise durdurucu sinaps; iletilmesini sağlıyor ise kolaylaştırıcı
rin, histamin, dopamin, serotonin ve glutamattır. Bu kimyasal sinaps denir.
maddelere nörohormon da denir.

Merkezi Sinir Sistemi
Beyin ve omurilikten oluşur.

Ard arda nörona gelen aceleci uyarılar, impulsun kimya-
sal uyarılarla gerçekleşmesi nedeniyle, aktarımın belirli bir
noktadan sonra yavaşlamasına ve sinaptik iletimin yorulma-
sına neden olur. Sinaptik iletimin yorulması vücudumuz için
Deri
sigortadır. Örneğin sara hastalarınada peş peşe uyarılarla Kafatası zarı
gelen nöbet sinaptik yorulma ile sonlanır. Kafatası kemiği
Sert zar
Örümceksi
zar
SORU 7 İncezar
İnsanda beyin kabuğunun motorik merkezinde el, ayak, yüz

vb. nin temsil edildiği alanın büyüklüğü birbirinden farklıdır. Ak madde
Boz madde
Bu alanların büyüklüğünün birbirinden farklı olması, ku-
ral olarak aşağıdakilerden hangisiyle ilişkilidir?
A) Uyarılan vücut bölgesinin büyüklüğüyle
B) Bu alana gelen uyarıların şiddetinin büyüklüğüyle
C) Bu alana uyarı gönderen duyu amaçlarının uyarılma şek-
liyle
Kafatası boşluğunda yer alan beyin milyonlarca sinir hüc-
D) Uyaranın cinsiyle resinden oluşmuştur. Kafatası kemikleri tarafından korunan
beyin meningens adı verilen üç katlı zarla çevrilidir. Menin-
E) Bu bölgeye uyarı gönderen duyu almaçlarının sayısı ve
gens zarları dıştan içe doğru; sert zar, örümceksi zar ve ince
yoğunluyla
(iç) zar şeklinde sıralanır.
(2011 - LYS)
• Sert zar: Kafatası kemiğine yapışık olarak bulunan bu

zar, beyni kafatasına bağlar ve dış etkilere karşı korur.
• Örümceksi zar: Taşıdığı bağ doku lifleri sayesinde içteki
ince zar ile dıştaki sert zarı birbirine bağlar.
SİNİR SİSTEMİ BÖLÜMLERİ
• İnce (iç) zar: Beynin bütün girinti ve çıkıntılarını örten bu
zar, taşıdığı kan damarları sayesinde beynin beslenmesini
SİNİR SİSTEMİ
sağlar.
Merkezi Sinir Sistemi Çevresel Sinir Sistemi
Beyin Omurilik Somatik Otonom

sinir sistemi sinir sistemi
Örümceksi zar ile ince zarın arası beyin - omurilik sıvısı
Ön beyin
(BOS) ile doludur. BOS, kan basnıcı etkisi ile kılcal damarlar-
Uç beyin Orta beyin dan çıkan sıvıdan oluşur.
Ara beyin Arka beyin
Epitalamus Beyincik
B.O.S sıvısı;
Talamus Pons
• Beyin ve omuriliği mekanik darbelerden korur.
Hipotalamus Omurilik soğanı
• Nöronlarla kılcal damarlar arasında madde alışverişini ve
iyon dengesini sağlar.
Merkezi sinir sistemi beyin ve omurilikten oluşur. Ara • Sinir sistemi hastalıklarının teşhisinde kullanılır.
nöronlar ve motor nöronların hücre gövdeleri merkezi sinir sis-
teminin yapısını oluşturur.
Çevresel sinir sisteminde beyin ve omurilikten çıkan sinirler
ve bu sinirlerin hücre gövdelerinden oluşan gangliyon denilen
sinir düğümleri yer alır.
10

BEYİN Beyin kabuğu (korteks)'in görevleri;

Sinir sisteminin ana komuta merkezi olan beyin, veri de- • Zekâ, bilinç, hafıza, düşünme ve algılama gibi olayların
ğerlendirme merkezi gibi çalışır. Gelen bilgiyi değerlendirdik- kontrol edilmesi
ten sonra emre dönüştürür ve emri ilgili birimlere gönderir.
• Duyuların algılanıp değerlendirilmesi (görme, işitme, kok-
Limbik sistem lama, tat alma, temas, sıcak ve soğuk duyuları algılar).
Corpus • İstemli hareketlerin gerçekleştirilmesi ve öğrenilmiş dav-
callosum
ranışları kontrol edilmesi.
Epifiz
Talamus bezi
Omurilik
Hipotalamus soğanı
Pons Beyin kabuğu zedelenen bir hayvanda solunum, dola-
şım, sindirim faaliyetleri devam eder. Ancak bilinçli davra-
Uç beyin
nışlar gerçekleştirilemez. Yapılan deneylerde beyin yarım
küreleri çıkarılmış bir kuşun havaya atıldığında kanat çırptığı,
Ön beyin 1 2 ağzına besin verildiğinde besini yediği ancak düşmanlardan
kaçmadığı ve dış etkilere karşı duyarlı olmadığı görülmüştür.
3
Ara beyin
Orta
beyin
Beyincik
Arka
beyin Omurilik
soğanı
Omurilik
A. Ön Beyin
Ön beyin, beynin en büyük bölümüdür. İki bölgeye ayrılır;
uç beyin ve ara beyin.
Uç beyin (beyin kabuğu = korteks)
Beyin dıştan bakıldığında boyuna bir yarıkla ikiye bölün-
müştür. Her iki yarım küre de derin iki yarıkla enine bölünür.
Beynin ön lobu ile yan lobunu ayıran enine girintiye Rolan-
do yarığı denir.
Beyin yarım küreleri ön lob, yan lob, şakak lobu ve arka lob
olmak üzere dört çeşittir. Her lobun farklı görevleri vardır.
Beyin yarım küreleri, alttan beyin üçgeniyle üstten nasırlı

cisimle birbirine bağlıdır.
ÖN LOB YAN LOB
Frontal Lob Parietal Lob
Problem çözme Dokunma, tat alma ve
Karar verme koku alma
Davranış kontrolü Boyut, şekil ve renkleri
Boyuna yarık Planlama ayırt etme
Tahmin etme Konuşmayı algılama
Konuşma Akademik becerilere
Rolando yarığı Rolando yarığı Duyguları ifade etme sahip olma
Yetenekleri fark etme Matematiksel hesaplama-
İstemli kas hareketleri lar yapabilme
Kişilik denetimi Okuma ve yazma beceri-
Konsantrasyon sine sahip olma
Harekete geçme
Ön beyinden enine kesit alınırsa dış kısımda gri renkte boz
ŞAKAK LOB ARKA LOB
madde, iç kısımda beyaz renkte ak madde görülür. Ak madde Temporal Lob Oksipital Lob
miyelinli sinirlerin aksonlarından, boz madde ise sinir hücrele- Dili anlama Görme alanı
Düzenleme ve sınıflandırma Görsel yorumlama
rinin gövde kısmından oluşmaktadır. Boz maddeyi içeren kısım Bilgi edinme Okuduğunu algılama ve
Hafıza denetimi canlandırma
beyin kabuğu (korteks) olarak tanımlanır. Beyin kabuğunun Duyma
dış kısmı çok sayıda sinir hücresinin yerleşmesini sağlayacak Koku alma
Öğrenme
şekilde kıvrımlar oluşturmuştur. Bu durum insan beyninin diğer Duyguların denetimi
omurgalılardan daha fazla gelişmiş olduğunu gösterir.
11

Ara Beyin Vücut sıcaklığı normalin üzerine çıktığında hipotalamustaki

ısı merkezi uyarılır. Otonom sinir sistemine sinyaller göndere-
Ara beyin, talamus, hipotalamus ve epitalamustan oluşur.
rek deri yüzeyindeki kan damarlarını genişletir. Deri yüzeyinde
ısı kaybı artar. Aynı zamanda terleme artar ve terlemeyle de ısı
kaybı olur. Böylece vücut ısısı normal değerine ulaşır.
Talamus;
Epitalamus; talamusun arka üst kısmında bulunur. Epita-
Koku duyusu hariç bütün duyuların toplandığı ve dağıldı-
lamusun ince uzantısı epifiz bezi adını alır. Bu bezden salgı-
ğı ana merkezdir. Duyu organlarından gelen bilgiler, talamusta
lanan melatonin hormonunun özellikle üreme ile ilgili biyo-
düzenlenir ve beyin kabuğundaki uygun duyu merkezlerine
lojik ritimler üzerinde etkili olduğu bilinmektedir. Epitalamus;
iletilir. Ayrıca talamus heyecan, korku gibi stresli durumlarda
salgıların kontrolünde, duyuların oluşumunda, kas ve iskelet
yüzdeki mimiklerin oluşumun kontrol eder.
sisteminin denetiminde rol oynar.
SORU 8
Bir memeli hayvanın hipotalamusunun işlevlerini araştırmak
Koku ile ilgili sinirler talamusa uğramadan beyin kabu- amacıyla aşağıdaki deneyler yapılmış ve belirtilen sonuçlar
ğuna gider. alınmıştır.
1. Deney: Hipotalamusun bir bölgesi tuz derişimi yüksek
bir çözeltiyle uyarıldığında, deney hayvanının susuz olma-
dığı halde çok miktarda su içtiği, idrar miktarının ise azaldığı
saptanmıştır.
2. Deney: Hipotalamusun başka bir bölgesine elektrik uya-
rısı verildiğinde, deney hayvanının tok olduğu halde yemeye
Uyurken beyin kabuğu ve talamus aktif değildir. devam ettiği saptanmıştır.
Bu iki deneyin bulguları, bu memeli hayvanda hipotala-
musun aşağıdakilerden hangisini denetlediğini göster-
mez?
A) Vücut sıcaklığını
Hipotalamus; B) Kanın ozmotik basıncını
Homeostatik düzenleme için beynin en önemli bölgelerin- C) İdrar üretimini

den biridir. D) Vücuda alınacak su miktarını
E) Açlık - tokluk hissini
(2010 - LYS)
Başlıca görevleri;
• Kan basıncı ve kalp atış hızının ayarlanması
• Stres kontrolü, savaş - kaç tepkisi
• Susama, idrar oluşumu, elektrolit dengesinin düzenlen-
mesi
LİMBİK SİSTEM
• Yeme ve içmenin ayarlanması
Duygusal davranışları ve motivasyon güdülerini kontrol
• Karbonhidrat ve yağ metabolizmasının ayarlanması eden nöron devrelerinin tümünü içeren bölüm olarak bilinir. En
önemli parçası hipotalamustur. Talamusun bir kısmı, hipokam-
• Salgıladığı özel hormonlar ile hipofiz bezinin düzenli çalış-
püs ve amigdala denilen yapılarda bu sistem içerisinde yer alır.
masının sağlanması ve hormon salgılanmasının kontrolü
Limbik sistem öfke olgusunu da kontrol eder. Limbik sistemi
• Uyku ve uyanıklığın ayarlanması uyarılmış bir hayvanda (Örn: kedi);
• Vücut ısısının sabit tutulması ¾ Savunma pozisyonuna geçer.
Örneğin vücut sıcaklığı normalin altına düştüğünde; hipo- ¾ Pençeleri dışarıya çıkar.
talamustaki ısı merkezi uyarılır ve bir termostat gibi çalışarak
¾ Kuyruğunu kaldırır.
otonom sinir sistemine sinyaller gönderir. Deride yüzeye yakın
kan damarları daralır. Deri yüzeyindeki ısı kaybı azalır. Hipota- ¾ Tıslar
lamus aynı zamanda somatik sinir sistemine de sinyaller gön-
¾ Kılları dikleşir.
dererek iskelet kaslarında titremeye neden olur. Kastaki titre-
meyle vücut ısısı artar, normal değerine ulaşır.
12

C. Arka Beyin
SORU 9
Omurilik ile orta beynin birleşme bölgesinde yer alan, bir-
I. Reseptör çok nöronun geçiş yollarının bulunduğu yerdir.
II. Beyin kabuğu Arka beyin üç kısımda incelenir: beyincik, omurilik soğanı
III. Talamus ve pons.
Normal bir insanda, duyu uyarısıyla (koku duyusu hariç)

başlayan impuls efektöre ulaşıncaya kadar, yukarıdaki
yapılardan hangi sıraya göre geçer?
A) I - III - II B) II - I - III C) II - III - I
Pons Beyincik
D) III - I - II E) III - II - I
(1991 - ÖYS) Omurilik

soğanı
Omurilik
Arka beynin kısımları
B. Orta Beyin
Görme ve işitme duyularının refleks merkezidir. Cismin
Beyincik (Hayat Ağacı)
görüntüsü tam belirmeden başın görüntü yönüne doğru çev-
rilmesi, parlak ışıkta göz bebeğinin küçülmesi, az ışıkta büyü- • İç kısmında ak, dış kısmında boz madde bulunur.
mesi gibi görme reflekslerinin ve ses duyan köpeğin kulaklarını
• Hareket ve dengenin merkezidir. Bunun için iç kulaktaki
dikmesi gibi işitme reflekslerinin kontrol merkezidir.
yarım daire kanallarından ve gözden gelen verileri değer-
Kasların hafif kasılı kalmasını (kas tonusu) sağlar. lendirir. Örneğin karanlıkta atılan adımlar görülemediğin-
den denge rahatça ayarlanamaz. Çünkü görme merkezi
Vücut duruşunun kontrolü orta beyin tarafından yapılır.
karanlıkta beyincikle koordineli çalışamaz.
Bir nesne hakkında alınan bütün duyular burada bütün-
• Kas hareketlerinin ritmik, planlı ve düzenli gerçekleşme-
leştirilerek nesneyle ilişkilendirilir. Bu bilgiyi ön beyne aktarır.
sinden sorumludur. Yapılan hareketlerde eklemlerin po-
Duyma ile ilgili tüm aksonlar ya burada sonlanır ya da buradan
zisyonları ve kasların uzunlukları hakkında bilgileri alarak
geçerek uç beyne gider.
analiz eder. Hangi değişikliklerin yapılacağına karar verir.
İki ayak üstünde yürüyebilmeyi, el - kol hareketlerinin dü-
zenli yapılmasını sağlar.
Orta beyin, pons ve omurilik soğanının tamamına beyin

sapı denir.
Beyinciği hasar görmüş bir insan, nesnenin hareketini iz-

ler ama nesne dursa bile nesneyi hareketliymiş gibi izlemeye
devam eder (göz hareketleri bozulur), yürümede bozukluk
Beyin sapı; ve denge kaybı görülür, iki elindeki parmaklarını birbirlerine
Omuriliği beyin kabuğuna bağlayan bölgedir. Beyin sapı- değdirmekte zorlanır. Beyinciği zedelenen bir kuş, havaya
nın merkezinde yer alan ve karmaşık bir nöron ağından oluşan atıldığında kanat çırpıp uçmaya çalışsa da kanatlarını birbir-
bölge, duyusal bir filtre gibi işlev görerek beyin merkezlerine leriyle uyumlu çırpamadığından uçamaz.
hangi bilgilerin ulaşacağını belirler. Aynı zamanda bu bölgede
uyanıklık ve uykunun kısmen kontrolü gerçekleştirilir.
Bebekler, beyincikleri gelişimini tamamlamadan otura-

maz, ayakta duramaz ve yürüyemezler.
13

Omurilik soğanı (Hayat Düğümü) Pons (Varol köprüsü)

• Son beyin kısmı da denir. Beyinciğin altında pons ile • Ön beyin, beyincik ve omurilik soğanını birbirine bağlar.
omurilik arasında yer alır.
• Beyinciğin iki yarım küresi arasında bağlantı sağlar ve
• İç tarafında boz, dış tarafında ak madde vardır. tüm vücudun kullanıldığı hareketlerin gerçekleştirilmesin-
de görev alır.
• Kalp, akciğer, böbrek, karaciğer, mide, bağırsak gibi iç
organlarımızın çalışmasını ve dolaşım, boşaltım, solunum • Tırmanmak ve koşmak gibi tüm vücudun aktif olarak kul-
gibi sistemlerimizi kontrol eder. lanıldığı hareketlerde, beynin iki yarım küresi de aktiftir.
Bu tip hareketlerde sağ yarım küre vücudun sol taraını,
• İç organları harekete geçiren çiğneme, yutkunma, kusma,
sol yarım küre vücudun sağ tarafını kontrol eder ve pons
öksürme, hapşırma, nefes alma gibi otomatik gerçekle-
burada bağlantıyı sağlar.
şen homeostatik olayları kontrol eder. Vücut içi refleks
kontrolünde görev yapar. • Omurilik soğanındaki solunum merkezini denetler. Bilin-
çaltı faaliyetlerini düzenler. Omurilik soğanıyla birlikte yut-
ma, kusma, sindirim etkinliklerini denetler.
Beyin yarım kürelerinden çıkıp vücuda giden motor sinir-

ler omurilik soğanında çaprazlanarak omuriliğe gider.
Beyin ölümü; tüm beyin, pons ve hayati merkezlerin yer

aldığı beyin sapı denilen bölgesinin fonksiyonlarının geri dö-
nülmez şekilde kaybolduğu ve mutlak ölümle sonuçlanan bir
süreçtir. Beyin ölümü gerçekleşen kişinin sadece kalbi at-
maktadır. Diğer yaşamsal fonksiyonları tıbbi destek ve solu-
Pons ve omurilik soğanı; çevresel sinir sistemi ile orta ve num cihazıyla sağlanmaktadır.
ön beyin arasındaki bilgi taşınmasını gerçekleştirir.
SORU 10
Yutma ve soluk alma gibi işlevleri gerçekleştirebildiği Pons sağlam omurilik soğanı zedelenmişse solunum
halde, öğrenmeye dayalı işlevleri gerçekleştiremeyen bir durur. Omurilik soğanı sağlam pons zedelenmişse solunum
memelide, sinir sisteminin aşağıdaki yapılarından hangi- devam eder ancak düzensizleşir.
si işlev görememektedir?
A) Beyin kabuğu
B) Omurilik soğanı SORU 11
C) Beyincik
Sinir sisteminin işlevlerini incelemek için düzenlenen bir
D) Talamus deney sırasında, beyni tahrip edilmiş bir kurbağada aşa-
ğıdakilerden hangisi gerçekleşmez?
E) Hipotalamus
A) Kalbinin çalışması
(1994 - ÖYS)
B) Solunum yapması
C) Parmak arası perdesindeki kılcal damarlarda kanın ak-
ması
D) Asit damlatılan bacağını çekmesi
E) Besini yakalamak için dilini uzatması
(2004 - ÖSS)
14

2. OMURİLİK Omurilikte beyinden farklı olarak dışta ak madde, içte boz

madde bulunur. Omuriliğin arka kısmından çıkan iki kola dor-
sal (sırt) kök adı verilir. Buradan omuriliğe duyu sinirleri girer.
Ön kısmından çıkan iki kola ise ventral (karın) kök adı verilir.
Buradan ise motor sinirleri çıkar.
Duyu sinirlerinin çoğu beyne ulaşmadan önce omurilikte

çapraz yapar. Beyinden çıkan motor sinirler ise omurilik so-
ğanında çapraz yapar. Bu nedenle vücudumuzun sol kısmını
beynimizin sağ yarım küresi, sağ kısmını ise beynimizin sol
yarım küresi denetler.
Uyarılara karşı istemsiz ve aniden oluşturulan tepkilere refleks denir. Refleksler çoğunlukla istemli kont-
rol edilemez. Örneğin nefes alma, kan damarlarının çapınınOmuriliğin ayarlanması, ikiter salgılanması
temel gibi birçok ha-
görevi vardır;
yatsal faaliyet refleks hareketidir. Bazı refleksler doğuştan gelir. Diz kapağı refleksi, emme refleksi bunlara
örnektir. Bazı refleksler de öğrenilerek sonradan kazanılır. Limon 1. Uyarıları
görünceiletmek: Duyu organlarından
ağzın sulanması kazanılmış ref-ve çevreden ge-
Merkezi sinirlekse örnektir.
sistemi içinde yer alan ve omurga içinde uza- len uyarılar öncelikle omuriliğe gelir, burada çapraz yaparak
Omurilikte
nan kordondur. Omurilik refleks
yapısının oluşurken
en dışında impulsun
omurga refleksiletilir.
izlediği yola beyne
kemikleri yayı denir (Tablo 1.1.3). Refleks yayında
impulslar,
bulunur. Omurilikte beyinde omurilikte
olduğudeğerlendirildikten sonra beyne de iletilir. Refleks yayında duyu nöronu, ara nöron ve
gibi sert zar, örümceksi
motorzar,
zar, BOS sıvısı, ince nöron olmak üzere
omuriliğin genellikle
ak maddesi, üç nöronboz
omuriliğin görev alır.
maddesi ve en içte BOS sıvısı ile dolu olan omurilik kanalı bu-gibi insan yaşamında
Reflekslerin hayatta kalma, kaçma, korunma önemli
2. Refleksleri veyeri vardır. Yaşam
alışkanlık sırasındakontrol etmek:
hareketlerini
lunur. meydana gelen değişikliklere hızlı yanıt verme ve organların çalışmasının
Omurilik vücutta kontrolü
gerçekleşennörolojik
iki sağlığın
çeşit da birde kontrol mer-
refleksin
göstergesidir. kezidir. Yeni doğan bir çocuğun annesini emmesi, avucuna
Duyu siniri Dorsal kök parmağınızı koyduğunuzda parmağınızı kavraması, diz kapağı
AraTablo
nöron1.1.3: Refleks Yayı
Ak madde refleksi gibi doğuştan gelen kalıtsal refleksleri ve limon gö-
Boz madde Efektör
Reseptör Duyu nöronu Arka kök Ara nöronrünce ağzınÖn köksulanması, Motordaha
nöron önce(tepki
elini yakmış bir çocuğun
organı)
Motor siniri Ventral kök
sobayı gördüğünde elini sakınması gibi kazanılmış refleksleri
kontrol eder.
Ayağa iğne battığında derideki duyu reseptörleriyle alınan uyarı, duyu nöronu tarafından impuls şeklin-
de omuriliğe iletilir. Ara nöron, gelen impulsu değerlendirerek Refleksin amacı vücudun
motor nörona yaşamsal
aktarır. Motor nöron,olaylarının
bacak ve varlığının
kasını harekete geçirir ve ayak hızla çekilir. İğnenin devamacıetmesini
batmasıyla sağlamaktır.
hissedilmesi beynin Alınan uyartı
kontrolünde yorumlanmaz. Ref-
gerçek-
Omurga
leşir. En basit refleks yayı olarak kabul edilen diz kapağı leks yapıldıktan
refleks yayında duyu sonra beyin
nöron ve haberdar
motor nöron edilerek
görev yorum burada
alır. Ancak uyluk kemiğinin önüne yerleşmiş ve dizin açılmasını gerçekleşir. Diz kapağına
sağlayan sertçeduyu
kastan çıkan vurulduğunda
nöron, ara önce ayak çe-
nöronla omurilikte bağlantı yapar. Diz kapağı refleksindekilip meydana
acınıngelen
sonraolaylar şu sıralamayla
hissedilmesi bu durumagerçekleşir
örnek gösterilebilir.
(GörselOmuriliğin
1.1.17): enine kesiti
4. İmpus omurilikteki 5. Motor nöron, sinyalleri

duyu nöronundan ön bacak kasına ileterek
kasılmayı sağlar. 6. Kasılma sonucu
motor nörona iletilir.
alt bacak ileri fırlar.
3. Duyu nöronu bilgiyi 3

omurilikteki nöronlara
iletir. 7. Omuriliğe bilgiyi
4 7 getiren duyu nöronu,
burada başka ara
2. Duyu reseptörleri, ön
2 5 nöronla sinaps yapar.
bacak kasında meydana
gelen ani gerilmeyi algılar.
8. Ara nöronlar, bazı
1 8 motor nöronları baskılar
1. Diz kapağı refleksi, ön ve bükücü kasların
bacak kasına bağlı tendon kasılmasını önler.
üzerine vurularak başlatılır.
9
9. Kasılmanın önlenmesiyle
ön bacak kasının kasılmasını
önleyen direnç ortadan kalkar.
6
DizDiz
Görsel 1.1.17: kapağı
kapağırefleksi
refleks yayı
15 29

Bir refleksin oluşumunda uyartının izlediği yola refleks yayı SORU 13

denir. Basit bir refleks yayı 3 sinirden oluşur: Uyartının omuri-
Bir insanda başlangıçta beynin, daha sonra omuriliğin
liğe getirildiği ve dorsal kökten omuriliğe giren duyu nöronu,
yönettiği işlev aşağıdakilerden hangisi olabilir?
omuriliğin değerlendirme yaptığı ve cevabı oluşturduğu ara
nöron ve cevabı tepki organına götüren, ventral kökten çıkan A) Müzik eşliğinde, bildiği bir dansı yapma
motor nöron.
B) Düşerken bir yere tutunma
C) Bir yiyeceğin tadına bakma
Ara nöron Dorsal kök Duyu D) İsleyerek gözlerini kapalı tutma

nöronu
E) Uykudayken, iğne batırılan elini çekme
(1988- ÖSS)
Deri
Motor Motor
nöron Omurilik nöron SORU 14
Kas
Omuriliğin enine kesitini gösteren aşağıdaki şemada, mer-
kez, duyusal, motorik hücreler ve uzantıları harflerle belir-
tilmiştir.
Refleks yayı; H K
P ARKA M
Reseptör Duyu Arka kök Ara nöron Ön kök Motor Efektör
nöronu nöronu (tepki organı)
N T
Omuriliğin bir diğer görevi ise alışkanlık haline gelmiş bisik-

ÖN
let sürmek, örgü örmek, dans etmek gibi davranışları kontrol L R
etmektir. Bu davranışlar beyin tarafından öğrenilir, alışkanlık
haline geldikten sonra omurilik tarafından kontrol edilir, bu Bu şemaya göre, uyurken sağ ayağına iğne batırılan bir
davranışların gerçekleşmesinde bir aksaklık ortaya çıkarsa be- kimsenin sol ayağını çekmesi şeklinde ortaya çıkan bir
yin tekrar devreye girer. refleks olayında impulsun başlangıcı ve izlediği yolun
yönünü gösteren harfler aşağıdakilerin hangisinde sıra-
sıyla verilmiştir?
A) R, T, M B) P, H, R C) L, N, P
Bazı durumlarda beyin omuriliğin çalışmasını baskılaya- D) L, K, M E) M, T, R

bilir. Örneğin elimize iğne battığında elimizi hızla çekerken, (1996- ÖYS)
parmağınızdan kan aldırırken elimizi çekmememiz bu duru-
ma örnek verilebilir.
Çevresel Sinir Sistemi
Merkezi sinir sistemini (beyin ve omuriliği) bedene bağla-
yan sinir ağıdır. Beyin ve omurilikten çıkan sinirler ve özelleş-
miş sinir hücrelerinin oluşturduğu sinir düğümleri çevresel sinir
SORU 12
sistemini meydana getirir.
Bir refleks yayını oluşturan nöronlarla ilgili olarak, fizik- Beyinden çıkan 12 çift sinir; duyu organlarına, kaslara ve
sel ya da kimyasal etkinin şiddeti değişse bile aşağıda- salgı bezlerine gider. Vagus siniri iç organlara giden otonom
kilerden hangisi değişmez? sinirlerinden biridir.
A) Kullanılan ATP miktarı Omurilikten 31 çift sinir çıkar. Duyu nöronları, omuriliğin
B) İmpuls sayısı arka kökünden girer; motor nöronlar ise omuriliğin ön kökün-
den çıkar. Sonrasında ön ve arka köklerden çıkan sinirler birle-
C) İmpuls şiddeti şir ve omurilik sinirlerini oluşturur.
D) Harcanan oksijen miktarı İnsandaki en uzun sinir çifti, bacaklardaki siyatik sinirleridir.
E) Uyarılan nöron sayısı Siyatik sinirleri omurilik sinirlerindendir.
(2007- ÖSS Fen - 2) Çevresel sinir sistemi, iç organları ve bezleri uyaran oto-
nom sinir sistemi ve istemli kasları uyaran somatik sinir sis-
temi olmak üzere iki alt kısımda incelenir.
16

SORU 16
Merkezi Sinir Sistemi
(Bilginin yorumlanması - işlenmesi) Aşağıdaki olaylardan hangisi sempatik sinir sisteminin
aktivasyonu ile gerçekleşir?
Çevresel Sinir Sistemi
A) Kalp atımının yavaşlaması
Duyu Bölümü Motor Bölümü
B) Kan damarlarının genişlemesi
(Duyu Sinirleri) (Motor sinirleri)
C) Göz bebeklerinin daralması
Duyu Otonom sinir Somatik sinir sistemi D) Bronşların genişlemesi
reseptörleri sistemi (motor sistem)
E) İdrar torbasının kasılması sonucunda idrara çıkılması
İskelet kaslarının (2015 - LYS)
kontrolü
İç ve dış
ortamdaki SORU 17
uyarılar Sempatik Parasempatik Normal bir insanda, aşağıdaki olaylardan hangisi sem-
bölüm bölüm
patik sinir sisteminin etkisiyle ortaya çıkar?
A) Tükürük salgısının artması
Otonom Sinir Sistemi: Beyin ve omurilikten çıkarak düz
kasa, kalp kasına ve bezlere giden genellikle miyelin kılıfları B) Kalp atım hızının yavaşlaması
olmayan motor nöronlar otonom sinir sistemini oluşturur ve C) Mide ve bağırsak hareketlerinin azalması
homeostasiyi sağlar. Otonom sinir sistemi, sindirim, dolaşım,
D) Bronşların daralması
boşaltım ve endokrin sistem organlarının kontrolü sempatik,
parasempatik sağlanır. E) Göz bebeğinin daralması
(2010 - LYS)
SEMPATİK PARASEMPATİK
SORU 18
1 Göz bebeğini genişletir. 1 Göz bebeğini daraltır.
İnsanda, aşağıdakilerden hangisi otonom sinir sistemi-
2 Tükrük salgısını azaltır. 2 Tükrük salgısını arttırır. nin kontrolü altında gerçekleşmez?
3 Bronşları genişletir. 3 Bronşları daraltır.
A) Vücut yüzeyinin ısınması sonucunda terleme olması
4 Kalbin çalışmasını hızlandırır. 4 Kalbin çalışmasını yavaşlatır.
B) Yemek yedikten sonra bağırsakta peristaltik hareketlerin
5 Mide ve bağırsak hareketlerini 5 Mide ve bağırsak hareketlerini
yavaşlatır. hızlandırır. gerçekleşmesi
6 Mesaneyi gevşetir. 6 Mesanenin kasılmasını sağlar. C) Mideye besin geldiğinde sindirim salgılarının artması
D) Göze ışık geldiğinde göz bebeğinin küçülmesi
Somatik Sinir Sistemi: İskelet kaslarını merkezi sinir sis-
temine bağlar ve bu kasların istemli olarak çalışmasını sağlar. E) Diz kapağının altına vurulduğunda bacağın ileri doğru
Somatik sinir sistemine ait nöronların, hücre gövdeleri beyin ve hareket etmesi
omurilikte bulunurken aksonları iskelet kaslarına gider. Sinir-
(2014 - LYS)
ler miyelinli olup akson çapları geniş olduğu için impuls iletimi
hızlıdır. Bilinçli ve isteğimizle yapılan hareketleri kontrol eder.
Bacakların çalışmasını sağlayan siyatik siniri somatik sinir çe- Sinir Sistemi Rahatsızlıkları
şididir.
Depresyon genel olarak uzun süreli devam eden mutsuz-
luk ve umutsuzluk hissi, çöküntü şeklinde tanımlanan bir ra-
hatsızlıktır. Uyku bozukluğu, aşırı iştah veya kilo kaybı, kötüm-
serlik, mutsuzluk, suçluluk, içe kapanma, isteksizlik, dikkat
SORU 15
dağınıklığı, unutkanlık, kaygı, huzursuzluk, değersiz hissetme
Aşağıda verilen organların hangi tür sinirlerle uyarıldığını uy- depresyonun başlıca belirtileri arasındadır.
gun kutulara yazınız.
Multi Skleroz (MS) beyinde ve omurilikte, mesajları taşı-
Mide kası, aort damarı kasları, ön kol kasları, karın kasları, yan sinir hücreleri etrafındaki miyelin kılıfın hasar görmesine
yüz kasları, bacak kasları, kalp kası dayalı bir sinir sistemi hastalığıdır. MS belirtileri, etkilenen si-
nir sistemi bölgesine göre farklıdır. Bunlar arasında halsizlik,
Otonom sinirler Somatik sinirler karıncalanma, uyuşma, duyu eksikliği, denge bozukluğu, çift
(İstemsiz çalışma) (İstemli çalışma) görme, görme azlığı, konuşma bozukluğu, titreme, kol ve ba-
caklarda sertlik, güçsüzlük, idrar kaçırma veya yapamama, er-
keklerde cinsel güç azlığı sayılabilir.
17

Normal nöron
Miyelin Akson
Siyatik sinir
Akson boyunca ilerleyen

normal uyarı
Fıtık olu mu
MS hastası nöronu Ağrı omur diski
bölgesi
Hasar görmü miyelin
Bozuk uyarı iletimi

Bel fıtığı
Siyatik sinir
Alzheimer; zihinsel faaliyetlerde ve günlük yaşam aktivitele-
rinde bozulmaya neden olan bir hastalıktır. Gençlerde de gö-
• Menenjit; beyni saran zarların (meningens) iltihaplanma-
rülebilir ancak genellikle ilerleyen yaşlarda ortaya çıkar. Alzhe-
sıyla oluşan, hemen tedavi edilmezse işitme kaybı, beyin
imer hastalığında genetik yatkınlık en önemli risk faktörüdür.
hasarı ve ölümle sonuçlanabilen ciddi bir merkezi sinir
Hastalık çoğu zaman olayları unutma, tekrar tekrar sorma, zi-
sistemi hastalığıdır. Menenjit, beyin ve omuriliği saran zar-
hinsel kapasitede azalma, konuşma bozukluğu, dikkati topla-
lardan özellikle en içte yer alan ince zar ile onun üstünde
yamama şeklinde kendini gösterir. Alzheimer hastalarında he-
yer alan örümceksi zarın iltihaplanmasından kaynaklanır.
nüz bilinmeyen nedenlerle beynin belirli bölgelerinde anormal
protein birikimi olmakta, biriken bu proteinler sinirlerini hasara • Çocuk Felci (Poliomyelitis); Polio virüsünün yol açtı-
uğratarak birbirleri ile olan bağlantılarını koparmaktadır. ğı omurilikteki motor sinir hücrelerinin tahribatı ve buna
bağlı olarak ortaya çıkan organ felçleri ile seyreden viral
ve bulaşıcı bir hastalıktır.
• Kuduz; köpek, kedi, yarasa vb. hayvanların tükürük sal-
gısında bulunan virüs ile yayılan bir hastalıktır. Hastalık
halsizlik, huzursuzluk, depresyon ve ateş ile başlar. Has-
talığın merkezi sinir sistemine yerleşmesi ile burada kan-
lanma artar, sinir hücrelerinin çekirdekleri harap olmaya
başlar ve bu kusurlu sinir hücreleri vücut savunma hüc-
releri tarafından ortadan kaldırılır. Bölgeye gelen iltihabi
a) Normal beyin b) Alzheimerli beyin
hücrelerin artışı ile beyin iltihabı meydana gelir.
• Parkinson; hastalık, motor belirtiler olarak bilinen vücut

hareketleriyle ilgili sorunlarla nitelendirilir; bunlardan belki
de en belirgin olanı titremedir. Parkinson hastalığı, bey- CEVAP ANAHTARI
ninde dopamin üreten nöronların kaybedilmesiyle oluşur.
Parkinson hastalarında, dopamin üreten hücrelerin % 1. B 12. C
70 %80'i hasar görmüş ve kaybedilmiştir. Dopamin ye- 2. A 13. A
tersizse sinir hücreleri doğru şekilde çalışmaz ve beyin
mesajlarını aktaramaz; böylece Parkinson belirtileri olan 3. A 14. B
vücutta titreme, yavaş hareket etme durumu ortaya çıkar. 4. D 15. Otonom sinirler Somatik sinirler
(İstemsiz çalışma) (İstemli çalışma)
• Epilepsi (Sara); Epilepsi, beyin içinde bulunan sinir 5. A
hücrelerinin olağan dışı bir elektro - kimyasal boşalma Mide kası Ön kol kası
yapması sonucu ortaya çıkan nörolojik hastalıktır. Basit-
6. E Aort damarı Karın kası
leştirilmiş şekliyle epilepsi, kısa süreli beyin fonksiyon bo- 7. E Kalp kası Yüz kası
zukluğuna bağlıdır ve beynin çalışması ile ilgili elektriğin
8. A Bacak kası
aşırı ve kontrolsüz yayılımı sonucu oluşur. Sıklıkla geçici
bilinç kaybına neden olur. 9. A 16. D
• Siyatik; siyatik sinir ağrılarıdır. 10. A 17. C
11. E 18. E
18

BÖLÜM 11
Sinir Sistemi | Konu Testi - 01
1. Bir sinir hücresinde impuls oluşması ve iletimi için, 4. Uyarı şiddeti

I. Minyelin kılıf
II. Na+ ve K+ kanallarının bulunması
III. Sentrozom Eşik değer
IV. Akitf taşıma ile iyon taşınması
yukarıdakilerden hangileri mutlaka gereklidir?
I II III IV
A) I ve II B) I ve IV C) II ve IV
D) I, II ve IV E) II, III ve IV Yukarıdaki grafikte bir sinir hücresine verilen dört farklı
uyarı şiddeti gösterilmiştir.
Bu sinir hücresinde gerçekleşen aşağıdaki olaylardan
hangisi yanlıştır?
A) Gerçekleşen impulsların aksiyon potansiyel büyüklük-

leri eşittir.
B) İmpuls hızları sıralaması IV > III > II > I şeklinde olur.
C) İmpuls sayıları IV > III > II > I şeklinde gerçekleşir.
D) Oluşan impulsların büyüklükleri eşittir.
E) Uyarıya verilen tepki şiddeti en düşük I. uyarıda olmuş-
tur.
2. Bir sinir hücresinde impuls oluşurken aşağıdakilerden

hangisi gerçekleşmez?
A) Glikoz tüketimi
B) Isı açığa çıkışı 5. Uyarı şiddeti
C) Na+ ve K+ difüzyonu
D) Sinaptik boşluğa nörotransmitter madde salınımı
E) Elektriksel yük değişimi
Eşik değer
I II III
Bir sinir hücresine verilen uyarı şiddetleri yukarıdaki gra-

fikte gösterilmiştir.
Bu sinir hücresinde gerçekleşen olaylarla ilgili,
I. I. II. III.
3. Embriyonik gelişim sırasında kök hücrelerden farklılaşma
sonucu farklı şekil ve görevde hücreler oluşmaktadır.
Embriyonik gelişimini tamamlamış bir sinir hücresin- I. uyarı II. uyarı III. uyarı
de,
oluşan impulsların aksiyon potansiyeli grafikleri bu
I. Uyartıların değerlendirilmesi şekilde oluşmuştur.
II. DNA replikasyonu II. III. uyarının oluşturduğu impuls en yavaş taşınır.
III. Hormon salgılama III. II. uyarının şiddeti fazla olduğu için nöronda miyelin
IV. Organik monomerleri parçalama kılıf oluşmuştur.
Yukarıdaki olaylardan hangileri gerçekleşebillir? yukarıdaki ifadelerden hangileri yanlıştır?
A) I ve II B) I ve III C) III ve IV A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve IV E) I, III ve IV D) I ve III E) II ve III
19

BÖLÜM 11 Sinir sistemi | Konu Testi - 01
6. Aşağıdaki grafikte sağlıklı bir insana ait sinir hücrelerinde 8. Bütün duyu organlarımızdan alınan uyartılar beyne aynı
gerçekleşen uyarı şiddeti ve impuls iletim hızına ait grafik elektrokimyasal şekilde iletilmesine rağmen beyinde farklı
verilmiştir. şekilde algılanmaktadır.
İmpuls İletim Hızı Bunun sebebini aşağıdakilerden hangisi doğru şekilde
açıklamıştır?
K hücresi A) Uyartıyı alan reseptör çeşidinin farklı olması

B) Uyartıların farklı nöronlarda taşınması
L hücresi
C) Uyartıyı alan duyu organındaki reseptör sayısının farklı
M hücresi olması
Uyarı Şiddeti
D) Uyartılarını taşıma hızlarının farklı olması
E) Uyartıların beyindeki değerlendirme bölgelerinin farklı
Buna göre, bu sinir hücreleri ile ilgili, olması
I. Eşik değeri en düşük olan sinir hücresi M dir.
II. K hücresinin miyelin kılıfı vardır ve akson çapı geniştir. 9. Sağlıklı bir insanda üç çeşit nöron bulunmaktadır. Bu nöron
III. L hücresinin eşik değeri en düşüktür. çeşitlerinden duyu nöron uyartıları alan ve merkezi sinir
sistemine ileten, ara nöron uyartıları değerlendiren ve motor
IV. Bu hücrelerin genetik yapıları farklı olabilir.
nöron uyartıları hedef organlara taşıyandır.
yukarıdaki ifadelerden hangileri söylenebilir?
Bu nöronlarla ilgili;
A) I ve II B) II ve III C) I ve III I. Duyu nöronu reseptör, ara nöron ve motor nöron ile
D) II ve IV E) III ve IV bağlantı yapabilir.
II. Motor nöronun dentritleri hedef organ ile bağlantı
yapabilir.
III. Duyu nöronun aksonu reseptör ile bağlantı yapabilir.
7. Aksiyon potansiyeli
yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
B
+40 mV A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I ve III
0 10. Aşağıdaki şekilde bir sinir hücresini oluşturan yapılar nu-

Rep
yon
maralarla gösterilmiştir.
izas
olar
I
izas
olar
Dep
yon
IV III
A C
–70 mV
Polarizasyon Polarizasyon
Yukarıdaki grafikte bir sinir hücresinde impuls taşınırken

gerçekleşen aksiyon potansiyeli grafiği verilmiştir.
V
Buna göre; II
I. Polarizasyonda elektriksel yükün değişmemesi iyonla-
rın difüzyonu ile sağlanır. Buna göre numaralanmış bölümler ile ilgili aşağıda ve-
+
II. B noktasından itibaren K kanalları açılır ve hücre rilenlerden hangisi söylenemez?
dışına K+ iyonları çıkışı olur.
A) I. numaralı bölge impulsun alınmasını sağlar.
III. A noktasında Na+ kanalları açılır ve hücre içine Na+
aktif taşıma ile girmeye başlar. B) II. numaralı bölgede çekirdek bulunur ancak sentrozom
körelmiştir.
yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? C) IV. numaralı yapı tüm sinir hücrelerinde bulunur.
D) V numaralı kısımdan nörontransmitter madde salgılanır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) III. numaralı bölgede sitoplazma bulunur.
D) I ve II E) II ve III
TEST KODU
BB11KT01
20

BÖLÜM 11
1. Aşağıdaki şekilde bir sinir hücresini oluşturan yapılar nu- 3. Sağlıklı bir insana ait sinir sisteminin iki farklı hücresi
maralarla gösterilmiştir. olan nöron ve glia hücrelerinde;
I I. Depolarizasyon
II. Replikasyon
IV III
III. Aktif taşıma
IV. Fosforilasyon
V. Oksijenli solunum
hangileri ortak olarak gerçekleşebilir?
V
II
A) I ve III B) III ve IV C) II ve IV
D) IV ve V E) III, IV ve V
Buna göre numaralanmış bölümler ile ilgili;
I. Nörontransmitter maddeler V. bölgedeki granüllü
endoplazmikretikulumlar tarafından üretilir.
II. IV. numaralı bölgede depolarizasyon gerçekleşmez.
III. İmpuls taşıma yönü I - II - V yönünde gerçekleşir.
IV. IV. numara yapının oluşumun sağlayan glia hücreleri
enerji ihtiyaçlarını nörondan karşılar.
4. Aşağıdaki şekilde bir impulsun iletim yönü ve nöronda olu-
ifadelerinden hangileri doğrudur? şan elektriksel değişimler gösterilmiştir.
A) I ve II B) II ve III C) I ve III ++++ ––– ++++

D) II ve IV E) III ve IV ––– ++++ –––
I II III
Buna göre, aşağıda verilenlerden hangisi söylenemez?
2. Sağlıklı bir insana ait sinir hücresinde uyarılara karşı verdiği A) III. bölümde iyon geçişleri aktif taşıma ile olur.
impuls oluşumu aşağıdaki grafikte verilmiştir. B) İmpuls oluşunca ilk önce II. değişiklik gerçekleşir.
C) I ve II. bölümlerde iyon geçişleri olurken ATP harcan-
maz.
Zar potansiyeli
D) Şekilde gösterilen akson bölgesinin etrafında miyelin

kılıf vardır.
E) III. polarizasyon, II. depolarizasyon, I. repolarizasyon
bölgeleridir.
Uyarı şiddeti
Eşik değer
I II III IV
Grafikteki bilgilere göre,

I. İmpulsun oluşabilmesi için uyarının eşik değerde veya
eşik değer üzerinde olması gerekir.
II. Uyarı şiddeti artsada zar potansiyeli büyüklüğü değiş-
mez.
5. Aşağıda verilen hangi iki yapı arasında sinaptik bağ-
lantı kurulamaz?
III. Uyarı şiddeti arttıkça nöronun eşik değeri de artar.
IV. Miyelin kılıf impuls iletim hızını artırır. A) Reseptör - Duyu nöron dentriti
ifadelerinden hangileri bu grafikten çıkarılabilir? B) Duyu nöron aksonu - Ara nöron dentriti
C) Duyu nöron aksonu - Motor nöron dentriti
A) I ve II B) II ve III C) I ve III D) Motor nöron aksonu - Reseptör
D) II ve IV E) I ve IV E) Motor nöron aksonu - Efektör organ
21

6. Sinapslarda impuls iletimi sırasında gerçekleşen 9. Miyelin Renviyer Boğum

aşağıdaki olaylardan hangisi dördüncü sırada gerçek- Sinir hücresi Çap
Kılıf Sayısı
leşir? A 50k Var 2
B k Var 3
A) Akson ucuna impuls gelince aksona dış ortamdan Ca++ C 2k Yok –
iyonu girişi
B) Alıcı nöronun dentrit zarında depolarizasyon gerçekleş- Yukarıdaki tabloda sağlıklı bir insana ait üç farklı nörona
mesi ait tablo verilmiştir.
C) Alıcı nöronun dentrit zarında Na+ kanallarının açılması
Bu nöronların impuls iletim hızlarının doğru gösterimi
D) Verici nöronun akson ucundan nörotransmitter madde- hangisinde doğru verilmiştir?
lerin sinaptik boşluğa bırakılması
E) Nörotransmitterin alıcı nöron dentrid zarına bağlanması A) A > C > B B) A > B > C C) B > A > C
D) B > C > A E) C > A > B
7. Sağlıklı bir insanda impulsun bir sinir hücresinde taşı- 10. Nöronlar arası impuls taşınması sinapslarda gerçekleşmek-
ması sırasında gerçekleşen; tedir.
I. Glikozun tüketilmesi Sinapslarda impuls taşınırken gözlenen seçici direnç
II. ATP nin hidrolizi ile ilgili;
III. Nörotransmitter sentezi I. Gereksiz yere vücudun diğer kısımlarının uyarılmasını
+ +
IV. Na ve K iyonlarının değişimi engeller.
II. Organizma için enerji tasarrufu sağlar.
olaylarından hangisi ya da hangileri nöronlarda im-
pulsun sadece elektriksel değişimlerle taşınmadığını III. Engelleme ve kolaylaştırma sadece sinapslarda görü-
kanıtlar? lür.
IV. Bazı impulsun tekrar verici nörona dönmesini sağlar.
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
D) II ve IV E) I ve IV
A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
D) I, II ve III E) I, III ve IV
8. İnsanda sinir hücreleri arasında impuls taşınmasında 11. Sinir dokunun hücre çeşitlerinden olan glia hücreleri;
görev alan nörotransmitter maddelerle ilgili aşağıdaki I. Sinir hücrelerine yapısal ve işlevsel desteklik sağlama
ifadelerden hangisi yanlıştır? II. Bazı nöronların etrafını sararak miyelin kılıf oluşumuna
katılma
A) Nöronların gövde kısmında üretilen nörohomon yapılı III. Uyartıları alarak nöronlara uyartı iletiminde yardımcı
moleküllerdir. olma
B) Sinaptik boşluğa bırakılan nörtransmitterin işi bitince
IV. Madde alış verişini düzenleme
bazıları endositoz ile salgılandığı hücreye geri döner.
C) Bazı nörotransmitter maddeler sinaptik boşluktaki en- görevlerinden hangilerini gerçekleştirebilirler?
zimlerle parçalanır.
D) Bazıları uyarıcı, bazıları engelleyici özellik gösterirler. A) I ve II B) II ve III C) I ve III
E) Alıcı nöronun dentritine endositoz ile alınırlar. D) II, III ve IV E) I, II ve IV
TEST KODU
BB11KT02
22

BÖLÜM 11
1. Yetişkin bir insanın sinir doku hücrelerinden olan 4.

nöronlar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlış- ++++ –––– ++++
tır? –––– ++++ ––––
+40 m volt –70 m volt
A) Sitoplazmalarında hücreye şekil veren ve madde do-
c b a
laşımında görev alan nörofibril adı verilen ince telcikler
bulunur.
B) Bol miktarda granüllü endoplazmik retikulum ve golgi
Bir sinir hücresinde uyartı taşınırken gerçekleşen olaylar
organeli içerirler.
yukarıdaki şekilde gösterilmiştir.
C) İç ve dış çevreden gelen uyarıları almak, değerlendir-
mek, kaslara ve bezlere ileterek uyarılara cevap oluş- Bu durumla ilgili,
turmak için özelleşmiş hücrelerdir. I. a bölgesinde dışarda sadece pozitif iyonlar, içerde ise
D) Mayoz bölünme geçirmezler fakat beyin gelişimi arttık- sadece negatif iyonlar bulunur.
ça mitoz ile sayılarını artırabilirler. II. İmpuls oluşunca önce b, sonra c olayı gerçekleşir.
E) Bazı nöronlarda impuls iletimin hızlandıran miyelin kılıf
III. a durumunda olan bir nöronda henüz impuls oluşma-
oluşumu görülür.
mıştır.
hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
2. İnsanda sinir sisteminde duyu nöron, ara nöron ve motor
nöron olmak üzere üç çeşit nöron bulunur.
Bu nöronlarda aşağıdaki durumlar gözlenmiştir. 5. Bir sinir hücresinde uyartı taşınırken üç farklı taşıyıcı
protein kullanılmaktadır.
a. Duyu nöron işlev yapmaz hale gelmiş.
I. Na+ kanalları
b. Ara nöron işlev yapmaz hale gelmiş. II. K+ kanalları
c. Motor nöron işlev yapmaz hale gelmiş. III. Na+ / K+ pompası (taşıyıcı proteini)
Farklı nöronlarda gözlenen bu durumlar insan sinir siste- Sinir hücresine verilen bir uyarıda bu taşıyıcı protein-
minde çeşitli sorunlara yol açmıştır. lerin çalışma sırası aşağıdakilerden hangisinde doğru
verilmiştir?
Bu sorunlarla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) III, II, I B) II, I, II C) I, II, III

A) a ile belirtilen durumda uyartı duyu nöronundan ara
nörona aktarılamaz. D) II, III, I E) II, I, III
B) Botoks yaptıran bir insanda c'deki durum görülür.
C) b'deki durumda felç olayı gerçekleşebilir.
D) Diş tedavisi gören bir insanda a'daki durum gözlenebi- 6. İnsanda sinir sisteminde uyartı taşınırken gerçekleşen
lir. bazı olaylar aşağıda belirtilmiştir.
E) a ile belirtilen dorumda uyartı beyin tarafından yorumla- I. Elektrokimyasal iletim
namaz ancak bu kişide eline iğne battığında çekme gibi II. ATP hidrolizi
basit refleksler gerçekleşebilir.
III. Nörotransmitter kullanımı
IV. Dentritten ® Aksona doğru taşınma
V. Aksondan ® Dentride doğru taşınma
Bu olayların gerçekleştiği yerler aşağıdakilerden han-
gisinde doğru verilmiştir?
3. İnsana ait bir sinir hücresinde uyartı taşınırken aşağı-
daki olaylardan hangileri gerçekleşmez? Akson boyunca taşınma Sinapslarda taşıma
A) Nöronlarda glikoz tüketimi olur. A) I - II III - IV - V

B) Na+ / K+ pompası iyonları difüzyon ile taşır. B) I - II - IV II - III - V
C) İmpuls taşınırken elektriksel yük değişimi olur. C) I - II - IV III - V
D) Uyartının taşınma yönü dentritten aksona doğrudur. D) I - II - IV I - III - V
E) İmpuls taşınımı sarısında ATP harcanır ve ısı oluşur. E) II - IV - V III - I - II
23

7. Sinir hücrelerinin birleşme noktaları olan sinapslarda impuls 10. Sinir hücrelerinde oluşan impuls sayısını,
sinirlerin bağlantılı olduğu tüm nöronlara geçmez. Nörot- I. Uyarının frekansı
ransmitter maddeler impulsun iletileceği nöronu uyarabilir
II. Uyarının çeşidi
ya da inhibe edebilir.
III. Uyarının şiddeti
İmpulsların sinapslardan seçilmesi ve yönlendirilmesi
IV. Uyarının süresi
olayında;
I. Salgılanan nörotransmitter maddenin çeşidi yukarıdakilerden hangileri etkiler?
II. Alıcı nöronun çeşidi

A) I ve II B) II ve III C) I ve IV
III. Nörotransmitter maddenin sinaps boşluğuna bıra-
D) I, II ve III E) I, III ve IV
kılma şekli
yukarıdakilerden hangileri etkilidir?

8. Sinapslarda impuls taşınması ile ilgili;

I. Nörotransmitter maddeler akson ucundan ekzositoz
ile sinapslara salgılanır.
II. Nörotransmitter maddelerin sinapsta yayılmı difüzyon 11. Beyin yarım küreleri çıkarılan bir köpekte;
ile olur. I. İtilirse birkaç adım atma
III. Nörotransmitter maddeler sinaptik boşluğa bırakılınca II. Sahibini görünce kuyruğunu sallama
enzimlerle aktive edildikten sonra alıcı nöronun denti-
III. Önüne konan yiyeceği yeme
ritini uyarır.
IV. Ağzına yemek konunca yutma
İfadelerinden hangileri yanlıştır?
durumlardan hangileri görülebilir?
D) I ve II E) I, II ve III
D) I ve IV E) I, II, III ve IV
9. aksiyon potansiyeli
14243
(impuls büyüklüğü)
Uyarı
1 2 şiddeti
3
4
5
Yukarıda bir sinir hücresinde farklı uyarılara karşı oluşan

impuls büyüklükleri ve impuls sayıları verilmiştir.
Buna göre; 12. Aşağıda insan beynine ait bazı fonksiyonlar verilmiştir.
I. Birinci uyarı şiddeti nöronun eşik değerinin altındadır. I. Öksürme, hapşırma refleksi
II. Uyarı şiddetinin artması impuls sayısını ve hızını artır- II. Kan basıncının dengelenmesi
mıştır. III. İdrar miktarının ayarlanması
III. İkinci ve üçüncü uyarı sonucu zarda değişen elektrik- IV. Görme ve işitme refleksleri
sel yük farkı giderek artmıştır. Bu fonksiyonlardan hangileri hipotalamusa aittir?
ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) I ve II B) II ve III C) II ve IV

D) I, II ve III E) II, III ve IV
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I ve III
TEST KODU
BB11KT03
24

BÖLÜM 11
1. İnsan sinir sisteminde beyin ve omurilik zarları ara- 4. Aşağıda bir organizmanın verdiği bazı tepkiler veril-
sında bulunan BOS (beyin omurilik sıvısı) ile ilgili miştir.
aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? I. Müzik eşliğinde bildiği bir dansı yapması
II. Araba kullanması
A) Beyinde doku sıvısının görevini üstlenir.
III. Müzik aleti çalmayı öğrenmesi
B) Kan damarları ile beyin hücreleri arasında madde alış -
verişini sağlar. IV. Gözüne ışık tutulduğunda göz bebeğinin küçülmesi
C) Beyin ve omuriliği mekanik etkilerden korur. bu tepkilerden hangileri omurilik tarafından kontrol
D) Beyinin osmotik basıncını ve iyon dengesini sağlar. edilir?
E) Nöron hücrelerine yalıtım sağlar.
A) Yalnız II B) I ve III C) II ve IV
D) I ve II E) I, III ve IV
2.
X
5. Çevresel sinir sistemi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi
yanlıştır?
Yukarıda insan beynine ait bir yapı gösterilmiştir.

A) Beyinden gelen uyarıları vücuda dağıtır.
Bu beyin kısmı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi B) Reseptör hücrelerden aldığı uyarıları beyin veya omuri-
yanlıştır? liğe iletir.
C) Bazı uyarılara karşı tepki cevabını oluşturur.
A) Dışta boz madde içte ak madde bulunur.
D) Beyin ve omuriliğin dışındaki sinirlerden oluşur.
B) Vücudun dengesinin sağlanmasında görevlidir.
E) Bazı sinir hücrelerinde miyelin kılıf bulunmaz
C) Kas tonusunun ayarlanmasında görevlidir.
D) Arka beyinin bir parçasıdır.
E) Çizgili kasların koordinasyonunu sağlar.
3. Bir deney hayvanının beyninden belli bir bölge çıkarılıyor ve

hayvanın ani seslere tepki vermediği gözleniyor.
Bu deney hayvanının beyninden hangi bölge çıkarıl- 6. Aşağıda verilen yapılardan hangisi çevresel sinir siste-
mıştır? minin nöronları tarafından uyarılmaz?
A) Uç beyin A) Pankreas
B) Talamus B) Tükürük bezi
C) Orta beyin C) Mide kasları
D) Omurilik soğanı D) Reseptör hücreler
E) Beyincik E) İdrar torbası
25

7. Parasempatik sinirler stres hâlinin geçmesi ile vücut or- 10. Biyoloji dersinde öğretmenin söylediklerini yazan Deniz
ganlarının çalışmasını normal seviyeye çekmekle görevlidir. Berat bir kelimeyi yanlış yazdığının farkına varıp düzeltiyor.
Aşağıdaki organlardan hangisi parasempatik sinirler Deniz Berat'ın kelimeyi yanlış yazıp düzeltmesinde
aktif iken hızlanır? beynin hangi kısımları sırasıyla aktivite göstermiştir?
A) Kalp A) Omurilik soğanı - Beyincik

B) Tükürük bezleri B) Omurilik - Uç beyin
C) Diyafram kası C) Orta beyin - Pons
D) Kan akışı D) Uç beyin - Omurilik
E) Böbrek üstü bezler E) Hipotalamus - Uç beyin
11. Uyku ile ilgili;

I. Uyku sırasında omurilik soğanı faaliyetleri durur.
II. Uyku sırasında bilinçsel olaylar gerçekleşmez.
III. Uyku sırasında kas tonusu devam eder.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
8. Öfkeli bir insanda sempatik sinirler;
I. Alveollerin genişlemesi A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
II. İnce bağırsaktaki peristaltik hareketlerin hızlanması D) I ve III E) II ve III
III. Kalp atışının hızlanması
IV. Göz bebeklerinin büyümesi 12. Yürürken elini sıcak bir cisme çarpıp ani şekilde eline
Yukarıdaki etkilerden hangilerini gerçekleştirir? çeken ve ağlamaya başlayan bir çocukta beynin hangi
kısımları sırası ile çalışır?
A) I ve II B) II ve IV C) III ve IV
D) I, III ve IV E) I, II ve IV A) Omurilik - Omurilik soğanı
B) Uç beyin - Omurilik soğanı
C) Omurilik - Uç beyin
D) Orta beyin - Ön beyin
E) Orta beyin - Omurilik
13. İnsan sinir sistemine ait bazı işlevler aşağıda verilmiştir.

9. Arka kök I. Kanın osmatik basıncının dengelenmesi
K L
II. İncebağırsak hareketlerinin düzenlenmesi
III. Yağ ve karbonhidrat metabolizmasının düzenlenmesi
4 3
IV. Nefes alma, yutma, kusma gibi iç reflekslerin denet-
1 2 lenmesi
V. Vücut ısısının sabit tutulması
bu olaylardan hangilerini omurilik soğanı, hangilerini
hipotalamus sağlar?
M Ön kök N
Yukarıdaki omuriliğe ait verilen bir kesit harflerle ifade Omurilik Soğanı Hipotalamus
edilmiştir. Uyanık bir kişinin sağ ayağına iğne batınca sağ
A) II - III - IV I ve V
ayağını çektiği gözleniyor.
B) II - IV I - III - V
Bu olayın gerçekleşme sırası nasıldır?
C) I - II II - III - V
A) K - 4 - N B) K - 1 - M C) L - 2 - N D) II - V I - III - IV
D) M - 1 - K E) L - 3 - M E) II - III I - IV - V
TEST KODU
BB11KT04
26

BÖLÜM 11
1. • Çekirdek ve taşıdığı diğer organeller ile birlikte metabo- 3. Aşağıdaki grafikte merkezi sinir sistemine ait bir nörona
lik olayları düzenler. gelen beş farklı uyarının şiddeti verilmiştir.
• Aksonun elektriksel olarak izolasyonunu sağlar ve im-
puls iletimini hızlandırır.
• Uyartıları hücre gövdesinden alarak bir sinir hücresine E.D
ya da efektöre iletir.
• Çevresel sinir sistemine ait nöronlarda miyelin kılıf olu-
şumu sağlar.
İnsanda sinir sistemine ait yapılardan hangisinin göre- I II III IV V
vi yukarıda belirtilmemiştir?
(E.D = Eşik değer)
A) Akson B) Hücre gövdesi C) Dentrit
Buna göre nörona gelen uyarı şiddetine bağlı olarak;
D) Schwann hücresi E) Miyelin kılıf
I.
İmpuls sayısı
Zaman
I II III IV V
II.
İmpuls iletim hızı
Zaman
I II III IV V
III.
2. Aşağıdaki şekilde miyelinsiz bir nöronun aksonunda im- İmpuls iletim hızı
puls iletimi sırasında meydana gelen elektriksel değişimler
verilmiştir.
impuls yönü
+ + + – – – + + +
Zaman
– – – + + + – – – I II III IV V
– – – + + + – – – grafiklerinden hangisi ya da hangileri doğrudur?
+ + + – – – + + +
X Y Z
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I, II ve III
D) Yalnız II E) I ve II
İmpuls iletimi sırasında meydana gelen elektriksel de-
ğişimler ile ilgili;
I. X bölgesinde K+ iyonları hücre dışına çıkmaktadır.
II. Y bölgesinde Na+ kapıları açıktır ve Na+ iyonları hücre
içine difüzyon ile girer.
III. Z bölgesindeki Na+ - K+ pompası Na+ iyonlarını hücre
dışına, K+ iyonlarını hücre içine pompalar
IV. X polarize, Y depolarize Z ise repolarize durumundadır.
A) I ve III B) I, II ve III C) II ve III

D) II ve IV E) I, II, III ve IV
27

4. Uyarı şiddeti 7. Bir refleks olayında impulsların;

I. Omuriliğin dorsal (arka) kökü
II. Duyu nöronu
III. Ara nöron
IV. Kas
V. Omuriliğin ventral (ön) kökü
Uyarı numarası
1 2 3 yapılarından geçiş sırası aşağıdakilerden hangisinde
doğru verilmiştir?
Bir canlının aynı sinir hücresine uygulanan üç farklı
uyarının şiddeti yukarıda verilen grafikteki gibi ise; A) II - I - III - V - IV B) II - V - III - I - IV
I. 2 numaralı uyarının impuls oluşumuna neden olması C) I - II - III - V - IV D) I - III - II - IV - V

durumunda, 1 ve 3 numaralı uyarılarda da impuls olu- E) II - III - I - V - IV
şur.
II. 1 numaralı uyarı ile oluşacak impulsun hızı en yüksek-
tir.
III. Tüm uyarı şiddetlerinde oluşan impuls hızları eşittir.
ifadelerinden hangisi ya da hangileri kesin doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız II

D) I ve III E) I, II ve III 8. Bir sinir hücresinde uyarı şiddetinin artışı;
I. İmpuls hızını arttırır.
II. İmpuls sayısını değiştirmez.
III. Oluşan ısı miktarını arttırır.
ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur?
5. Bir sinirsel yolda impulsun taşınma hızına; A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III
I. Akson çapı
II. Miyelin kılıf
III. Sıcaklık
IV. Uyarı şiddeti
faktörlerinden hangileri etkiler?
A) I ve II B) I, II ve III C) II ve III
D) II ve IV E) I, II, III ve IV
9. Sinir sisteminin ve nöronların yapısı ve çalışması hak-

kında aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Uyarılmamış nöron zarının iç kısmında K+, dış kısmında

6. Beyin - omurilik sıvısı (B.O.S) ile ilgili aşağıdaki ifade- Na+ iyonları sayısı fazladır.
lerden hangisi yanlıştır? B) İmpulsu diğer nöronlara aktaran nörotransmitter mad-
deler sinapslara ekzositoz ile salgılanır.
A) Vücut hareketleri ve sarsıntılara karşı beyin ve omuriliği
korur. C) Sinir hücrelerinde uyarı iletimi sadece difüzyon ile ger-
çekleşir.
B) Merkezi sinir sistemi hastalıklarının tanısında kullanılır.
D) Uyarı iletimi gerçekleştikten sonra sinapslardaki nörot-
C) Ependim hücreleri tarafından üretilir. ransmitter maddelerin bir kısmı akson ucundan geri
D) Sert zar ile örümceksi zar arasında bulunur. emilir.
E) Beyin ve omurilikte bulunan atık maddelerin uzaklaştı- E) Bir nöronda uyarı iletimi elektrokimyasaldır.
rılmasını sağlar.
TEST KODU
BB11KT05
28

BÖLÜM 11
1. Yaya geçitinden geçmek için adım atarken kendine 3. I. Eşik değerleri aynı olan uyarılarla uyarılmaları
doğru gelen arabayı fark edip aniden duran bir kişinin II. Eşit sayıda gen taşımaları
yaptığı hareket ile ilgili;
III. İmpuls iletme şekilleri
I. Ani durma hareketi reflekstir. IV. İmpuls iletim hızları
II. Bu hareketle uyarının izlediği yol; Reseptör → Duyu
Bir insandaki tüm nöronlarda yukarıda verilen özellik-
nöronu → MSS → motor nöron → kas şeklindedir. lerden hangileri aynıdır?
III. Durma hareketinin çok kısa süre içinde oluşması bey-
nin devreye girmeden refleksin omurilik tarafından ger- A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
çekleştirilmesinden kaynaklanır. D) I ve IV E) II ve IV
D) Yalnız III E) I, II ve III
4. İnsanda beynin yapısı ve görevleri ile ilgili olarak, aşa-

ğıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Uç beyin iki yarım küreden oluşur ve bu bölümler sinir

teli demeti ile birbirine bağlanır.
B) Ön beyinden kesi alındığında dışta miyelinsiz nöronların
hücre gövdesinden oluşan boz madde, içte ise miyelinli
2. I. Beyinde ve omurilikte, mesajları taşıyan sinir hücreleri- nöronların aksonlarından oluşan ak madde bulunur.
nin etrafındaki miyelin kılıfın hasar görmesine dayalı bir C) Uç beyinin yüzeyini oluşturan ve boz maddeden mey-
sinir sistemi hastalığıdır. dana gelmiş kısma beyin kabuğu (serebral korteks) de-
II. Beyni saran zarların iltihaplanmasıyla oluşan, hemen nir.
tedavi edilmezse işitme kaybı, beyin hasarı ve ölümle D) Ara beyin görme ve işitmeye dayalı refleks hareketleri-
sonuçlanan merkezi sinir sistemi hastalığıdır. nin kontrolünü yapar ve kas tonusunu denetler.
III. Beynin substantia nigra adı verilen bölgesinde bulunan E) Arka beyin pons, omurilik soğanı ve beyincik kısımlarını
içine alan bölümdür.
ve dopamin üreten nöronların kaybedilmesi nedeniyle
yaşanan dopamin eksikliği yüzünden mesajlar düzgün
biçimde iletilmez. En belirgin belirtileri vücutta titreme
ve yavaş hareket etme durumudur.
IV. Beynin belirli bölgelerinde anormal protein birikimi
olmakta, biriken bu proteinler sinir hücrelerini hasara
uğratarak birbirleriyle olan bağlantıları koparmaktadır.
Hastalık olayları unutma, zihinsel kapasitede azalma,
konuşma bozukluğu şeklinde kendini göstermektedir.
Yukarıda merkezi sinir sistemi hastalıklarının bazı özellik-
leri belirtilmiştir.
Buna göre aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru-
5. İnsanda ön beyin; beyin kabuğu ve ara beyin olmak üzere
dur?
iki bölümden oluşur.
Buna göre ön beyin tarafından gerçekleştirilen aşa-

I II III
ğıdaki metabolik olaylardan hangisi ara beyindeki
A) MS Sara Parkinson Alzheimer merkezlerden idare edilemez?
B) Parkinson Sara Menenjit MS A) Vücut ısısının düzenlenmesi

B) Uyku ve uyanıklık durumunun düzenlenmesi
C) Epilepsi Parkinson Alzheimer Siyatik C) Bilginin öğrenilmesi ve hatırlanması
D) MS Menenjit Parkinson Alzheimer D) Duyu organlarından gelen bilgilerin düzenlenmesi ve
beyin kabuğuna iletilmesi
E) Sara Menenjit MS Alzheimer E) Heyecan, korku ve stres kontrolü
29

6. Sinir sistemine ait bazı organların görevleri belirtilmiş- 8. Omurgalı canlılardaki nöronlar ve impulsun taşınması
tir. ile ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?
• Duyu organlarımızdan gelen bilgileri değerlendirir. A) Ara nöronlar bilgiyi bütünleştirip depolayabilir ve ge-
• Acıkma, susama ve uyku olaylarını düzenler. nellikle his, irade, öğrenme, hafıza gibi olaylarda görev
yaparlar.
• Beyinciğin iki yarım küresi arasındaki impuls iletimini
sağlar. B) Sadece motor nöronu zarar gören bir kişide uyarılar
algılanır ve değerlendirilir fakat değerlendirme sonucu
• Solunum, dolaşım, sindirim ve boşaltım gibi yaşamsal tepki organına iletilemez.
olayları düzenler.
C) Bir sinir telinde uyarının şiddetinin artması impulsun ile-
• Hareket ve dengenin kontrol merkezidir. tim hızını değiştirmez ancak impuls sayısını arttırır.
Aşağıda verilen organlardan hangisinin görevi belirtil- D) Uyarının iletilmesi sırasında ara nöronun dentritleri mo-
memiştir? tor nöronunun aksonu ile sinaps yapar.
E) Uyartıları duyu organlarındaki reseptörlerden alarak
A) Hipotalamus B) Uç beyin merkezi sinir sistemine taşıyan nöronlar "duyu nöronu";
C) Omurilik soğanı D) Beyincik merkezi sinir sisteminden aldığı uyartıyı kas ya da sal-
gı bezi gibi efektör organlara taşıyan nöronlara "motor
E) Orta beyin
nöron" adı verilir.
9. Omurgalılarda nöronlar nöroglia isimli daha küçük hücreler-

7. Sinir hücreleri arasında uyarı iletimini sağlayan bağlantı den oluşan özel bir destek dokusu içinde bulunur.
noktalarına sinaps denir.
Buna göre nöroglia hücreleri;
Sinapslarda uyarı iletimi ile ilgili aşağıda verilen ifade-
lerden hangisi yanlıştır? I. Madde alış verişini düzenleyerek kan - beyin bariyeri
oluşturup zararlı maddelerin girişini engellemek.
A) Sinapslarda impuls iletimi aksondan dentrite doğru II. Çevresel uyarıları alarak sinir hücrelerine aktarmak
gerçekleşir.
III. Nöronların belli dönemlerde bölünerek çoğalmasını
B) Sinapslardaki seçici direnç uyarıların tüm vücuda dağıl-
sağlamak
masına engel olur.
C) Sinapslarda uyarı iletimi kimyasal maddeler yardımı ile IV. Sinir hücrelerinin izolasyonunu sağlayan miyelin kılıfları
gerçekleştiğinden sinir hücresine göre daha yavaştır. oluşturmak
D) Nörotransmitter maddeler akson ucundan sinaptik görevlerinden hangilerini gerçekleştirebilir?
boşluğa aktif taşıma ile salgılanır.
A) I ve II B) II ve III C) I ve IV
E) İletim gerçekleştikten sonra sinaptik boşluktaki nörot-
ransmitter maddeler enzimlerle parçalanır veya nöron D) III ve IV E) I, II ve IV
tarafından tekrar hücre içine alınır.
TEST KODU
BB11KT06
30

BÖLÜM 11
1. Omurgalı bir canlıda merkezi sinir sistemini oluşturan 3. Sinir hücrelerinde, uyartının oluşması ve iletilmesi ile
bazı yapıların görevleri aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. ilgili olarak aşağıdaki verilen ifadelerden hangisi yan-
lıştır?
Yapı Görev
A) Uyartı aksan boyunca elektrokimyasal, sinapslarda ise
X Duyuların algılanıp değerlendirilmesi kimyasal olarak iletilir.
Koku hariç tüm duyuların toplandığı ve dağı- B) Bir sinir hücresinde uyartı iletimi dentritten aksona doğ-
Y ru, sinir hücreleri arasında ise akson ucundan dentritle-
tıldığı ana merkez
re doğrudur.
Görme ve işitme reflekslerinin kontrolü, kas
Z C) Uyartıların oluşması ve iletilmesi sırasında ATP harcanır.
tonusu
D) Bir sinir hücresinde akson çapının artışı uyartı iletimini
Çevreden gelen uyarılar sonucu oluşan im- yavaşlatır.
pulsları beyne, beyinden gelen impulsları
T E) Sinaptik boşluğa nörotransmitter maddeler ekzositoz
çevresel sinir sistemine ileterek hedef organ-
ile salgılanır.
ların uyarılması
Vücut sıcaklığının, kan basıncının ve su den-
K
gesinin kontrolü
Yukarıda verilen yapılardan hangileri merkezi sinir sis-

teminin ön beyin bölgesinde yer alır?
A) X, K B) Z, Y, K C) Z, Y, K
D) X, Y, T E) X, Y, K
4. Sinir hücrelerinde impuls iletimi ile ilgili;

I. Uyarı iletimi sırasında iyon geçişi sadece difüzyon ile
sağlanır.
II. Uyarılmamış nöron zarının iç kısmı negatif, dış kısmı
pozitif yüklenmiştir.
III. Nörotransmitter maddeler akson ucunda ve sinaptik
boşlukta sentezlenebilir.

D) I ve III E) I ve III
2. İnsanda gerçekleşen aşağıdaki faaliyetlerden hangisi

arka beyin bölgesinde yer alan yapıların kontrolünde
gerçekleşmez?
5. • Yutkunma
A) Vücudun sağ ve sol tarafında yer alan farklı kasların • Öğrenme
çalışmasının kontrol edilmesi ve omurilik soğanındaki
solunum merkezlerinin düzenlenmesi • Görme refleksi
B) Hapşırma, öksürme, çiğneme, yutma gibi otomatik ola- • İç denge (Homeostazi)
rak gerçekleşen vücut içi reflekslerinin düzenlenmesi • Vücut dengesi
C) Solunum, dolaşım, boşaltım gibi çeşitli yaşamsal işlev- • İşitme
lerin düzenlenmesi
Bir insanda yukarıda verilen olaylardan kaç tanesi ön
D) İç kulaktaki yarım daire kanalları ve gözden gelen uya-
beyin kontrolünde gerçekleşir?
rıları değerlendirerek vücudun dengesinin sağlanması
E) Vücut sıcaklığı, kan basıncı ve su dengesinin kontrolü A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
31

6. 8.
II I
III
IV
Yukarıdaki şekilde insanda merkezi sinir sisteminin bir bö- V

lümü olan x yapısı gösterilmiştir.
Buna göre x yapısı ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden Yukarıdaki şekilde insan beynine ait bazı bölümler numa-
hangisi yanlıştır? ralandırarak gösterilmiştir.
A) İki yarım küreden oluşur ve yarım küreler birbirine pons Numaralandırılmış bölümlerle ilgili aşağıdaki ifadeler-
ile bağlanır. den hangisi yanlıştır?
B) Hasar görmesi sonucunda bir insan iki elindeki par- A) I numaralı kısım iki yarım küreden oluşur ve zeka, bilinç
makları birbirine değdirmekte zorlanır. hafıza gibi olayların kontrolünü sağlar.
C) Göz ve kulaktan gelen uyarıları değerlendirerek vücu- B) II numaralı kısım ön beyinde bulunur ve homeostasiyi
dun dengesini sağlar. sağlar.
D) Orta beyin ve pons ile birlikte beyin sapını (beyin kökü) C) III numaralı kısım orta beyindir ve görme / işitme ref-
oluşturur. lekslerinin kontrol merkezidir.
E) İskelet kaslarının düzenli çalışmasında etkilidir. D) IV numaralı kısım pons ve omurilik soğanıyla birlikte be-
yin sapını oluşturur.
E) V numaralı kısım arka beyinde bulunur ve vücut denge-
sini sağlar.
7. Gelişimini tamamlamış bir sinir hücresinde; 9. Sinir hücrelerinde uyarı iletimi sırasında;
I. Aktif taşıma I. Akson ucundan nörotransmitter maddelerin salgılan-

ması
II. Replikasyon
II. Na+ - K+ pompasının çalışması
III. Oksidatif fosforilasyon
III. Depolarizasyon sırasında Na iyonlarının aksonun iç
IV. Protein sentezi
kısmına geçişi
olaylarından hangileri gerçekleşir?
olaylarından hangisi ya da hangileri gerçekleşirken
A) III ve IV B) II ve III C) I, II, III ve IV aktif taşıma yapılır?
D) I ve III E) I, III ve IV A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve III
D) Yalnız II E) I ve III
TEST KODU
BB11KT07
32

BÖLÜM 12
ENDOKRİN BEZLERİ ve
SALGILADIKLARI HORMONLAR
BİYOLOJİ
BÖLÜM 12
ENDOKRİN BEZLERİ ve SALGILADIKLARI HORMONLAR
Endokrin Bezleri ve Salgıladıkları Hormonlar Hormonların Kimyasal Yapısı
Farklı işlevler için özel kimyasal salgılar üreten hücre toplu- Hormonlar protein, aminoasit ve yağ türevleri yapısında
luklarına (bezlere), salgı bezleri denir. Salgı bezleri; salgılarını olabilirler.
verdikleri yere ve ürettikleri salgılara göre ekzokrin bez, endok-
İnsülin, glukagon, FSH → Protein yapılıdır.
rin bez ve karma bez olarak üç grupta incelenir.
Eşeysel hormonlar, Aldesteron, Kortizol → Yağ türev-
leri (Steroit, yağ asidi)
Ekzokrin bezler (dış salgı bezleri), salgılarını kanallar yar-
Tiroksin, adrenalin, nöradrenalin → Amino asit yapı-
dımıyla vücut boşluklarına veya vücut dışına bırakan bezlerdir.
lıdır.
Süt bezleri, ter bezleri, tükürük bezleri, gözyaşı bezleri ekzok-
rin bezlerdir.
Endokrin bezler (iç salgı bezleri), salgılarını doğrudan

kana veren kanalsız bezlerdir. Salgılarına hormon adı verilir. Protein yapılı hormonlar ağız yoluyla alınırsa etki göster-
Hipofiz, tiroit, parotiroit ve böbrek üstü bezleri endokrin bez- mez, çünkü sindirim kanalında amino asitlere parçalanır
lerdendir. ve etkilerini kaybederler. Bu hormonların etkilerini gös-
termeleri için kan ya da dokuya vermek gerekir. Örneğin
şeker hastalarına protein yapılı insülin hormonu dokuya
Karma bezler, hem iç salgı hem dış salgı yapan bezlerdir. iğne yoluyla verilirken, guatr hastalarında tiroksin hormo-
Pankreas, mide, bağırsak, karaciğer, eşeysel bezler (ovaryum, nu amino asit yapılı olduğu için ağız yoluyla verilebilir.
testis) karma bezlerdir.
Protein yapılı hormonlar hedef hücre zarındaki reseptör-
lere (çünkü zardan geçemez), steroit yapılı hormonlar ise
Homeostazi (iç denge): İç ortam koşullarının belirli sınırlar hücre zarından geçerek hücre içindeki (sitoplazma veya
içinde kararlı ve dengeli tutulmasıdır. Sinir sistemi ve endokrin çekirdekteki) reseptörlere bağlanır.
sistem iç dengenin korunmasında etkilidir.
KAN KAN
Hedef
Hedef hücre
Hormon ve Hedef (hücre) Organ: Endokrin bezler veya hücre
bağımsız hücrelerden salgılanan düzenleyici organik madde- Endokrin

lere hormon, hormona tepki gösteren organa hedef organ Endokrin
Protein
Hormon Bez Steroit Hormon
yapılı hormon reseptörü
(hücre) denir. Bez
hormon
reseptörü
Zardan
Zardan geçebilir
geçemez
Hormonlar üretildiği endokrin hücrelerden doku sıvısına
salgılanır. Doku sıvısından kan dolaşımına katılarak hedef hüc-
relere taşınır.
• Hormonlar endokrin bezler, karma bezler ve nöronlar ta-
rafından üretilebilen salgılardır.
• Hormonların etkisi sinir sistemine göre daha yavaş ancak
daha uzun sürelidir. Kanda belli seviyeye geldiklerinde
etki göstermeleri etkilerinin yavaş olmasına ve işi biten
hormonların parçalanmalarının zaman alması etkilerinin
Tepki
uzun süreli olmasına neden olur.
• Kanda çok az miktarda bulunurlar.
Kan damarı Hormon • Bazı hormonlar bütün vücut hücreleri üzerinde etkiliyken
bazıları belirli bir organ üzerinde etkilidir. Örneğin TSH
hormonu sadece tiroit bezine etki ederken, metabolizma-
yı hızlandıran tiroksin hormonunun etkisi çok geniştir.
• Aynı endokrin bezden salgılanan farklı hormonlar aynı
organ üzerinde farklı etki gösterebilirler veya farklı bez-
Her hormonun kendine özgü reseptörleri bulunur. Bu yüzden lerden salgılanan farklı hormonlar aynı organ üzerinde
bir hormon bütün hücrelerle temas etse bile, sadece o hor- benzer etki gösterebilirler.
monu tanıyan reseptörlere sahip hücre tepki verebilir.
35

BÖLÜM 12 ENDOKRİN BEZLERİ ve SALGILADIKLARI HORMONLAR
• Hayvanlarda özelleşmiş bezlerden salgılanan hormonlar

bitkilerde kök, gövde, tohum gibi yapılarda üretilebilir.
Hipotalamus
• Kanda, doku sıvısında, terde, idrarda veya sitoplazmada
Epifiz bezi
bulunabilirler. Hipofiz bezi
• Epifiz, hipofiz, tiroit, paratiroit, timüs, adrenal (böbrek Tiroit bezi
Paratiroit Timus
üstü), pankreas ve eşeysel bezler endokrin sisteme ait bezleri Kalp
yapılardır.
Böbrek Karaciğer
üstü Mide
bezleri
SORU 1 Pankreas Böbrekler
Yumurtalıklar İnce bağırsak
Bazı hormonların sadece hedef hücrelerde tepki oluştu- (dişi)
rabilmeleri, hormonların aşağıda verilen özelliklerinden Testisler (erkek)
hangisiyle açıklanabilir?
A) Hücrede ilgili hormona özgü reseptörler olmasıyla
B) Hücrelere kan yoluyla taşınmalarıyla
C) Geri bildirim mekanizmasıyla miktarlarının dengede tu-
tulmasıyla
EPİFİZ BEZİ
D) Steroit bileşikler olmalarıyla
• Epifiz bezi beynin iki yarım küresi arasında bulunur.
E) Her birinin farklı bir yapıya sahip olmasıyla
• Epifiz bezinden geceleri karanlıkta salgılanan melatonin
(LYS 2010) hormonu, biyolojik saatin düzenlenmesinde rol oynar.Bu
hormonun salgılanma miktarı, gecenin uzunluğuna bağ-
lıdır.
• Vücutta belirli aralıklarla tekrarlanan olaylar, biyolojik sa-
atle kontrol edilir.
• Melatonin hormonu; menstrual döngü, uyku zamanı gibi
tekrarlanan olayları düzenler.
Melatonin erken ergenliğe geçişi önler.
SORU 2
Aşağıdakilerden hangisi, bitkisel ve hayvansal hormon-
ların ortak özelliği değildir?
A) Az miktarlarının bile etkili olması
HİPOFİZ BEZİ
B) Hedef hücrelerde etkili olmaları
• Hipotalamusun altında bulunan iki loptan oluşmuş bez-
C) Özgün kimyasal yapıya sahip olmaları dir.
D) Özelleşmiş bezler tarafından salgılanmaları • Hipotalamus ile bağlantılıdır.
E) Sentezlendiği bölgeden farklı bölgeye taşınabilmeleri • Hipofizin hormon salgılamasını hipotalamus denetler.
(ÖSS Fen - 2 - 2008) • Hipofiz bezi salgıladığı hormonlarla metabolik faaliyetleri
düzenlerken aynı zamanda diğer bezlerin hormon salgıla-
rınıda denetler.
• Ön ve arka lop olmak üzere iki loptan oluşur.
36

Cücelik - Devlik Akromegali
Tiroit uyarıcı hormon (TSH):

• Tiroit bezinden tiroksin hormonunun salgılanmasını sağ-
lar.
• TSH hormonunun fazla salgılanması durumunda aşırı
uyarılan tiroit bezi hücrelerinin sayısı artar, bu da tiroit be-
zinin büyümesine sebep olur.
Hipofizin Ön Lop Hormonları
Hipofizin ön lop hormonları, hipofiz bezi tarafından sentez-
lenir. Ancak bu hormonların salgılanması hipotalamusta üreti-
len "salgılatıcı hormonlar" (RF = Releasing factor) ve "engel-
leyici hormonlar" (inhibiting) tarafından kontrol edilir. Salgılatıcı
hormon çeşidine göre hipofizden hormon salgılanırken, engel-
leyici hormonlar tarafından hipofizden hormon salgısı durdu- Folikül uyarıcı hormon (FSH):
rulur.
• Dişilerde yumurtalıktaki folikülleri etkileyerek her ay bir
folikülün gelişmesini ve yumurta hücresinin oluşumunu
sağlar. Folikül hücrelerine östrojen hormonu salgılatarak
dişiye özgü özelliklerin ortaya çıkmasında rol oynar. Er-
keklerde ise testislerde sperm üretilmesini sağlar.
Büyüme hormonu (STH = Somatropik hormon):

• Başta kas, kemikler ve kıkırdaklar olmak üzere vücudun
büyüme yeteneği olan tüm hücreleri üzerinde etkisini
gösterir. Lüteinleştirici hormon (LH):
• Metabolizmayı doğrudan etkileyen büyüme hormonu • Kadınlarda yumurtalıklarda olgunlaşmış olan yumurtanın
protein sentezini hızlandırır. yumurta kanalına atılmasını (ovulasyon) ve içinde yumur-
tanın gelişmiş olduğu folikül kesesinin korpus luteuma
• Fazla salgılandığında yağ kullanımını arttırdığı için kan şe-
(sarı cisim) dönüşmesini sağlar. Ovulasyonun ardından
kerini arttırır.
korpus luteumdan östrojen ve progesteron hormonlarının
• Büyüme hormonu gelişme çağındaki çocuklarda az salgı- salgılanmasını uyarır. Erkeklerde ise testislerden testoste-
lanırsa cücelik (nanizm); gelişme çağında büyüme hor- ron hormon salgılanmasını sağlar.
monu çok salgılanırsa devlik (gigantizim) ortaya çıkar.
Gelişme çağından sonra fazla miktarda büyüme hormonu
salgılanması durumunda ise el, ayak, alın, burun ve alt
çene kemiklerinin fazla büyümesi olarak gözlenen akro-
megali hastalığı ortaya çıkar.
FSH ve LH hormonları gonadotropinler olarak da adlandırıl-

maktadır.
37

Prolaktin hormonu (PRL ya da LTH): Antidiüretik hormon (ADH) (Vazopressin):

• Hamilelik sırasında süt bezlerinin gelişmesini ve süt oluş- • Kanın ozmotik basıncının ayarlanmasında görevlidir. İdrar
masını sağlar. Ayrıca annelik içgüdüsünün ortaya çıkma- çıkışını ve idrardaki su miktarını azaltarak kanın ozmotik
sında etkilidir. basıncının yükselmesine engel olur.
• Kan damarlarını daraltarak kan basıncını artırır.
Uzun süre su içmeme, terleme vb. durumlarda kandaki
su oranı azalır ve kanın ozmotik basıncı artar. Bu durumda;
› Hipotalamustaki reseptörleri uyarır ve hipotalamusta
Adrenokortikotropik hormon (ACTH):
ADH hormonu üretilerek hipofize aktarılır.
• Böbrek üstü bezinin kabuk kısmını uyararak burada ste-
› Hipofizden de kana salgılanan ADH, kan ile taşınarak
roid yapıdaki hormonların yapımını uyarır
böbreklere ulaşır; böbrek kanallarında bulunan reseptör-
lere bağlanarak kanalların su geçirgenliğini artırır.
› Sonuç olarak böbrek kanallarında ilerlemekte olan ve id-
rar olarak atılacak su, tekrar geri emilerek kana karışır ve
kanın ozmotik basıncı düşer. (İdrarda su azaldığı için idrar
Melanosit uyarıcı hormon (MSH): yoğunluğu artar)
• Derideki melanosit hücrelerini uyararak deriye renk veren Vücuttaki su miktarının artması kanın osmotik basıncını
melanin pigmentinin üretilmesini sağlar. Melanin pigmen- düşürür. Damarlarda bulunan gerilme reseptörleri uyarılarak
ti, derinin renginin koyulaşmasını sağlar ve güneşte koru- ADH salgısı azaltılır. Böylece boşaltım kanallarından suyun
yuculuk yapar. geri emilimi azalır, idrarla su kaybı artar ve vücudun su dengesi
düzenlenir.
Hipotalamus
Hipofizin Arka Lop Hormonları
RF
Negatif geri bildirim
Hipofizin arka lobunda hormon üretilmez, hipotalamus

nöronlarında sentezlenen antidiüretik hormon ve oksitosin
hormonu kısa kan damarları ile hipofizin arka lobuna getirilir ve
buradan kana salgılanır.
ADH
Boşaltım kanallarından
suyun geri emilimi
Vücudun su dengesinin
düzenlenmesi
Uterus
Arka lop
ADH eksikliğinde vücuttan çok fazla su atılır, kişi çok su iç-
mesine rağmen susuzluğu geçmez, kanın ozmotik basıncı
artar, şeker hastalığına benzer belirtiler ortaya çıkar. Bu has-
talığa şekersiz şeker hastalığı denir.
ADH OKSİTOSİN
Süt bezleri
Böbrek
Oksitosin:
• Doğum sırasında doğum sancısını, yani rahim kaslarının
kasılmasını sağlar. Doğum sonrasında ise sütün süt bez-
lerinden boşaltılmasını sağlar.
• Annelik güdüleri üzerinde etkilidir. Doğumun başlatılabil-
mesi için gebelere suni olarak oksitosin hormonu verile-
bilir.
38

İyot yetersizliğinde yeterli tiroksin hormonu üretilemez.

SORU 3
Kanda tiroksin miktarı azalırsa hipofiz TSH salgısını artırarak
İnsanda tiroit bezini, tiroksin hormonu üretmesi için uyarır. Bu durum-
da tiroit bezinin folikülleri büyür ve şişer. Yetişkinlerde ortaya
I. kanda sodyum iyonlarının azalması,
çıkan bu durum basit guatr hastalığı olarak tanımlanır. Deniz
II. kanda protein yoğunluğunun azalması, ürünleriyle beslenmek ve iyotlu tuz kullanmak bu eksikliği ön-
III. plazma ozmotik basıncının artması lemede etkilidir.
durumlarının hangileri vasopressin (ADH) hormonu sal-

gılanmasını uyarır?

(LYS 2011)
Basit guatr
TİROİT BEZİ
Guatr hastalarında tiroksin hormonu eksikliği yaşandığın-
Tiroit bezi gırtlak üzerinde iki loblu bir bezdir. Tiroit bezin- dan yorgunluk, hâlsizlik, uyuşukluk, derinin pullanması, kas
den salgılanan hormonlar; tiroksin ve kalsitonindir. güçsüzlüğü gibi belirtiler görülür. İleri durumlarda ise vücut
sıcaklığı düşer ve şişmanlık oluşur, saçlar dökülür ve vücutta
şişlikler ortaya çıkar. Bu hastalığa miksoderm denir.
Çocukluktan itibaren tiroksin az salgılanırsa cücelik ve
zekâ geriliğine neden olan kretenizm hastalığı oluşur.
Tiroksin hormonunun fazla salgılanması durumunda ise
metabolizma hızlanır ve oksijen kullanımı artar. Eşeysel olgun-
Gırtlak luğa erken ulaşılır. Çabuk sinirlenme, kilo kaybı ve göz küre-
sinin ileriye doğru çıkması gibi belirtiler gözlenir. Bu hastalığa
graves denir.
Tiroit bezi Tiroit hormonlarının salgılanması hipotalamus ve ön hipofiz

tarafından negatif geri bildirim sistemi ile kontrol edilir.
Soluk borusu
Negatif Geri Bildirim
Salgılattırıcı TSH
hormon hormonu
Hipofiz Tiroit Tiroksin
Hipotalamus
bezi bezi hormonu
Tiroksin hormonu Negatif Geri Bildirim

• Tiroksin, yapısında iyot bulunduran bir hormon çeşididir.
• Metabolik hızın ayarlanmasında doğrudan görevlidir. Kalsitonin Hormonu
• Mitokondri sayısını ve aktivitesini arttırır. • Kanda kalsiyum miktarı yükseldiği zaman tiroit bezinden
• Hücrelerin oksijen kullanımını artırır, böylelikle besinlerin kalsitonin hormonu salgılanır.
daha hızlı parçalanmasını ve daha hızlı enerji üretilmesini • Kalsitonin, kandaki kalsiyumun (D vitamini yardımı ile)
sağlar. kemiklere geçmesini ve depolanmasını sağlar. Aynı za-
• Kilo kaybına neden olur. manda kalsiyumun böbreklerden geri emilimini azaltır ve
idrarla daha fazla atılmasını sağlar.
• Büyüme ve gelişme sırasında protein sentezini hızlandırır.
• Kalsitonin, paratiroit bezinin hormonu ile birlikte kandaki
• Nabız ve tansiyonun artmasına neden olur.
kalsiyum miktarının düzenlenmesinde rol oynar.
39

Parathormon
• Kandaki kalsiyum değeri düştüğünde salgısı artar.
Kalsitonin salgısı artan bir insanda kemik sertliği artar, kanın
• Kan kalsiyum düzeyini artırıcı etki yapar.
ozmotik basıncı azalır.
• Kemiklerden kana kalsiyum geçişini artırır.
• Karaciğerde ve böbreklerde D vitaminini aktifeştirir ve
böylece böbreklerden ve bağırsaklardan kalsiyum emili-
mi arttırır.
SORU 4
Bir tiroit bezi rahatsızlığı olan Hashimoto hastalığına sahip
insanlarda savunma sistemi, tiroit bezi hücrelerine karşı an-
tikor üretir. Bu antikorlar zamanla tiroit bezi hücrelerini yık-
maya başlar. Kalsitonin ve parathormon kan kalsiyum seviyesini zıt
etki yaparak düzenler.(Antagonist hormonlar)
Bu hastalığa sahip bir bireyde hastalığın ilerlediği dö-
nemle ilgili,
I. Kanındaki tiroit uyarıcı hormon (TSH) seviyesi art- Kalsitonin salgıları
maya başlar. Tiroit bezi uyarılır.
II. Kanındaki tiroksin hormonu seviyesi aşırı artış gös-

terir. Böbrek ve bağırsaklarda Ca+2
emilimini azaltır.
III. Bireyin bazal metabolik hızında artış olması beklenir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? Kan Ca+2

Kemiklerde Ca+2
düzeyi artar. depolanmasını
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II sağlar.
Normal
(AYT 2019) Böbrek ve kan kalsiyum
Ca+2 kana düzeyi
verilir. bağırsaklardan
+2
Ca emilimini arttırır.
Kan Ca+2 düzeyi azalır.
Kemiklerden
kana Ca+2 Paratiroit bezi
PARATROİT BEZİ bırakılmasını uyarılarak
sağlar. Parathormon parathormon
salgılanması
• Tiroit bezinin arka yüzüne gömülmüş dört küçük bezdir. sağlanır.
• Kanda kalsiyum miktarı azaldığı zaman parathormon sal-

gılar.
Kanda kalsiyum yüksek ise; Kanda kalsiyum düşük ise;

• Tiroit bezinden kalsitonin • Paratroit bezinden parat-
salgılanır. hormon salgılanır.
Tiroit bezi • Ca+ kandan kemiklere girer. • Kalsiyum kemikten kana
geçer.
• Böbrekten Ca+ emilimi aza-
lır. • Böbrek ve bağırsaklardan
+ Ca+ emilimi artar.
• Kanda Ca normale iner.
• Kandaki Ca+ normal sevi-
Paratroit
ye yükselir.
bezleri
40

BÖBREK ÜSTÜ BEZLERİ (Adrenal Bezler)
Sinirlerde uyartı iletimi, kemik oluşumu, kasların kasıl-

ması, aktif taşıma, kan pıhtılaşması gibi hayati önem taşıyan
olaylarda kalsiyum gereklidir. Bu nedenle vücutta kalsiyum
dengesi çok önemlidir.
Parathormon salgısının yetersiz olması durumunda böbrek

ve bağırsaklardan kalsiyum emilimi azalır. Kanda bulunan kal-
siyum oranı düşer. Kalsiyum azlığı tetani hastalığına da neden
olur.
• Böbrek üstü bezleri her iki böbreğin üzerinde bulunur ve
böbreklerden bağımsız çalışır.
Parathormon salgısının fazla olması durumunda kemik
ve kaslardaki kalsiyum kana geçer. Kas güçsüzleşir, kemikler • Bu bezler yapı ve görev bakımından farklı iki kısımdan
zayıflar. Kanda kalsiyum oranı artar. Kandaki fazla kalsiyum, oluşur. Bezin dıştaki açık renkli kısmı kabuk bölge (kor-
böbreklere taşınır ve burada fosfat iyonlarıyla birleşip böbrek teks), içteki koyu renkli kısmı öz bölge (medulla) adını
taşlarını oluşturur. alır.
• Kabuk bölgesinden steroit yapılı kortizol, aldosteron ve
eşey hormonları salgılanır. (kortikosteroitler) .Öz bölge-
SORU 5 sinden salgılanan hormonlar ise adrenalin ve noradre-
Aşağıdakilerden hangisi insanlarda, paratiroit bezi tara- nalin’dir.
fından salgılanan parathormonun işlevlerinden biridir?
A) Kemik dokudan kana kalsiyum geçişini uyarma
B) Boşaltım sistemi yoluyla kalsiyum atılmasını uyarma 1. Kabuk (korteks) hormonları
C) Sodyum potasyum metabolizmasını düzenleme Adrenal bezin kabuk kısmından ACTH etkisiyle kortizol, al-
dosteron ve adrenal eşey hormonları salgılanır.
D) Kanın ozmotik basıncını azaltma
Kortizol (Glukokortikoidler); karbonhidrat, protein ve
E) Böbreklerden sodyum emilimini uyarma yağ metabolizmasında etkilidir. Uzun süreli açlık durumlarında
(LYS 2016) kandaki şeker oranı düştüğünde protein ve yağların parçalana-
rak glikoza dönüşmesine neden olur. Oluşan glikozu kana ve-
rerek kan glikoz seviyesini yükseltir. Glikozun oksidasyonunu
(yıkımını) önler. Aminoasitler üzerindeki yıkıcı etkisinden dolayı
SORU 6 idrardaki azot miktarını arttırır.
Sağlıklı bir insanda kandaki kalsiyum miktarının düzen-

lenmesi sırasında; Yağ dokuda Kemik dokusu
yağ yıkımı artar. azalır.
I. parathormonun kandaki seviyesinin artması, Pankreasın insülin
II. paratiroit bezinin uyarılması, salgısı artar.
III. kanda kalsiyum miktarının normal seviyesinin altına

düşmesi,
IV. kemiklerden kana kalsiyum geçişi
Kortizol
olayları gerçekleşmektedir. artışında
Bu olayların gerçekleşme sırasının doğru olması için

hangi iki basamak yer değiştirmelidir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) II ve IV E) III ve IV Kas kütlesi
azalır. Karaciğerde glikoz
(LYS 2013) dönüşümü artar.
41

Aldosteron fazlalığı vücutta Na+ birikimine ve K+ atılımına

sebep olur. Sonucunda kaslarda uyarılma yetersizliğine bağ-
Kortizol salgısı artan bir bireyde; Kan şekeri artar, karaci- lı olarak kas zayıflığı meydana gelir. Doku sıvısı artar (ödem
ğerde üre sentez hızlanır. Böbrekte süzülme artar. İdrardaki oluşur) ayrıca kandaki Na+ iyonundan dolayı kan hacminin ve
üre artar. basıncının artması nedeniyle yüksek tansiyon gözlenir.
Eşey hormonları; az miktarda progesteron, östrojen ve

Kortizol salınımı, negatif geri bildirim sistemiyle hipotala- androjen hormonları salgılanır. Buradan salgılanan eşey hor-
mus ve ön hipofiz tarafından kontrol edilir. Uzun süreli stres monlarına adrenal eşey hormonları denir. Bu hormonlar hem
durumlarında kortizol salınımı artar. Stresle ilgili uyarılar hipota- erkek hem dişi bireylerde salgılanır.
lamusun salgılatıcı hormon (RF) salgılamasına neden olur. Bu
sayede hipofizin ön lobu ACTH salgılar. ACTH, böbrek üstü
bezinin kabuk bölgesinden kortizol salgılanmasına sebep olur.
SORU 7
Kanda bulunan yüksek kortizol seviyesi hipotalamusu ve hi- İnsanda böbrek üstü bezinin öz (medulla) ve kabuk (kor-
pofizin ön lobunu negatif geri bildirim sistemiyle etkileyerek teks) bölgesinden salgılanan kortizol ve adrenalin hor-
kortizol salınımını durdurur. monlarının gerçekleştirdiği aşağıdaki işlevlerden hangisi
ortaktır?
A) Metabilik hızı artırma
ACTH B) Kan basıncını artırma
RF
Hipotalamus Ön hipofiz Böbrek üstü
bezi kabuk C) Bağışıklık sistemini baskılama
bölgesi
D) Sindirim etkinliklerini azaltma
STRES
E) Kanda glikoz düzeyini artırma
– – Kortizol
(LYS 2012)
SORU 8
Aşağıdaki şekilde ACTH'nin (Adrenokortikotropik hormon)
salgılanmasına bağlı olarak sentezlenen X hormonunun iş-
levi gösterilmiştir.
Kortizolun bağışıklık sistemini baskılayıcı, alerji ve iltihap
(yangı) önleyici etkileri vardır. Alerjik hastalıkların tedavisinde Hipotalamus
kortizol dışarıdan ilaç olarak verilebilmektedir. Ancak uzun
süreli kullanılan glukokortikoidler (kortizon ilacı gibi) bağı-
şıklık sistemini uzun süre baskılayacağından enfeksiyonlara
Ön hipofiz
neden olabilmektedir.
Böbrek ACTH
üstü
bezi X hormonu
Aldosteron (Mineralokortikoidler)
Sodyum iyonlarının ve suyun
• Kandaki mineral ve su oranı üzerine etkili bir hormondur.
geri emiliminde artış
• Bu hormon böbreklere etki ederek sodyum (Na+) Klor
(Cl–) ve suyun geri emilimini artırırken potasyumun (K+) Buna göre, X ile gösterilen hormon aşağıdakilerden han-
geri emilimini azaltır. Böylece kanın, hücrelerin ve hücre- gisidir?
ler arası doku sıvısının mineral ve iyon dengesini ayarlar; A) Aldesteron
kan basıncını ve hacmini artırır.
B) Adrenalin
C) Antidiüretik hormon (ADH)
Eksikliğinde vücut sıvısının su ve iyon dengesi bozulur. Kan
basıncının düşmesi, doku sıvısının azalması, kanın asitlik ora- D) Tiroksin
nının artması, kas yorgunluğunun artışı, enfeksiyonlara karşı
E) Büyüme hormonu (STH)
direncin azalması, derinin bronz renk alması şeklinde kendini
gösteren addison hastalığı ortaya çıkar. (LYS 2014)
42

2. Öz bölgesi (Medulla) Hormonları

Böbrek üstü bezlerinin öz bölgesinden iki hormon salgılanır. Bunlar adrenalin (epinefrin) ve noradrenalin (norepinefrin) hormon-
larıdır.
Adrenalin
• Heyecan, öfke, korku, panik gibi durumlarda salgısı artar. Bu nedenle stres hormonu olarak da bilinir.
• Kalp atışını hızlandırır, kan basıncını artırır; göz bebeklerinin büyümesine, tüylerin diken diken olmasına, karaciğerdeki glikojenin
glikoza dönüşümünü sağlayarak kandaki glikoz oranının artmasına, soluk alıp vermenin hızlanmasına, kanın pıhtılaşma süresi-
nin kısalmasına neden olur.
• Beyin ve kaslara giden kan damarlarını genişletip daha fazla kan geçmesini sağlar ve bu nedenle yorgunluğa karşı direnci
arttırır. Diğer organlara giden kan damarlarını ise daraltır. Derideki kılcal damarların büzülmesi korktuğumuzda rengimizin sarar-
masının nedenidir. Bu fizyolojik değişimler vücudun strese karşı “Savaş ya da kaç!” yanıtıdır.
Noradrenalin (Norepinefrin)
Görevi adrenalinin görevine benzer fakat noradrenalin salınması adrenalin salınmasından bağımsızdır. Daha çok kalp atış hızının ve
metabolik hızın artmasında etkisi vardır.
Stresin organizma üzerindeki etkisi
Pankreas Glukagon; Kandaki glikoz miktarı azaldığında langerhans

adacıklarının alfa hücrelerinden salgılanır.
Mide ile ince bağırsak arasında yer alan pankreas hem hor-
mon hem de sindirim enzimi salgılayan karma bezlerdendir. • Kanın glukoz seviyesini artırıcı yönde etki yapar.
Pankreasın yaklaşık %98’i sindirim enzimi salgılayan asi- • Açlık durumunda kan şekeri düştüğünde salgılanan glu-
nar adı verilen kısımdan meydana gelmiştir. Geri kalan langer- kagon, karaciğerde glikojen yıkımını sağlar ve kana glikoz
hans adacıkları adı verilen kısım, alfa ve beta hücreleri olmak salınımını uyararak kan şekerini artırır. Yağ dokusunda
üzere iki tip hücreden oluşur. Bu hücreler birbirleriyle zıt çalı- yağ yıkımını ve karaciğerde karbonhidrat olmayan mad-
şan (antogonist) insülin ve glukagon hormonlarını salgılar. delerden glikoz sentezini uyarıcı etkisi vardır.
Lungerhans adacıkları
Glukagon kas hücrelerinde depo edilen glikojene etki et-

mez.
İnsülin; Kandaki glikoz miktarı arttığında langerhans ada-

cıklarının beta hücrelerinden insülin salgılanır.
• Kanın glikoz seviyesini düşürücü etki yapar. Beyin hücre-
leri hariç bütün vücut hücrelerine etki ederek kandan gli-
koz almaları için uyarır ve kanın glikoz seviyesini düşürür.
• Karaciğer ve kaslarda glikozun glikojene dönüştürülerek
depolanmasını sağlar. Protein sentezini ve yağ sentezini
uyarır.
Pankreasın langerhans adacıkları

43

İki tip şeker hastalığı vardır.

Glikoz vücut hücrelerine
İnsülin girer. Kandaki glikoz
seviyesi normale
Tip I diyabet, insülin salgısının yokluğu nedeniyle ortaya
düşer. çıkar. Bağışıklık sistemi, pankreas hücrelerini hedef alır ve
pankreas insülin üretemez hâle gelir. Bu otoimmün bozukluk
Pankreastan kana
insülin salgısı artar. Karaciğerde glikoz daha çok, çocukluk dönemlerinde ortaya çıkar. Bu hastalık,
glikojene çevrilerek genellikle, günde birkaç kez insülin enjekte edilerek tedavi
depolanır.
edilir.
Yüksek
Kan glikoz
Kan glikoz
seviyesi azaldığında Tip II diyabet ise çoğunlukla ilerleyen yaşlarda, kalıtsal
seviyesi arttığında
faktörler, şişmanlık, hareketsiz yaşam koşulları gibi etkenler-
le ortaya çıkar. Bu hastalıkta, genellikle hedef hücrelerdeki
reseptörlerin farklılaşması sonucu hücre insüline tepki vere-
mez. Çoğu hasta, egzersiz ve uygun beslenmeyle kandaki
Kandaki glikoz seviyesi
normale yükselir. glikoz düzeyini dengede tutabilir.
Pankreastan kana
Karaciğerde glikojen glukagon salgısı artar.
yıkılarak kana glikoz
verilir.
Glukagon
Glikagon, adrenalin, kortizol ve STH kan şekerini arttıran

hormonlardır.
İnsülin hormonunun yeterli salgılanamadığı veya hedef
hücrelerin tepki veremediği durumlarda, kanın glikoz düzeyi
normalin üzerine çıkar. Bu kişilerin idrarında glikoza rastlanır.
İdrarda glikoza rastlanması glikozla beraber su atılımını da ar-
tırır. Bu durumda idrarla fazla miktarda su kaybedilir ve çok su
içme ihtiyacı oluşur.
EŞEYSEL BEZLER
Hücreler glikozu alamadığından enerji gereksinimi için pro-
tein ve yağları tüketmek zorunda kalır. Bu nedenle kişide kilo Dişilerde yumurtalıklar (ovaryumlar), erkeklerde testisler
kaybı görülür. İdrarda üre yoğunluğu artar. gonadlar olarak adlandırılan eşeysel bezlerdir.
Yağların yıkımından dolayı artan asidik ürünler kanın pH Yumurtalıklar rahmin iki yanında karın boşluğunda yer alan
değerini etkiler ve yaşamı tehlikeye sokar. Kandaki glikoz dü- organdır. Testisler vücut dışında skrotum denen kese içerisin-
zeyinin artması bakterilerin üremesi için uygun ortam oluştur- de yer alır.
duğundan vücutta oluşan herhangi bir enfeksiyonlu hastalığın
iyileşme süresi uzar, yaralar geç iyileşir. Gonadlar, üreme hücrelerini (gametler) oluşturur ve üreme
sisteminin düzenlenmesini sağlayan hormonları üretir. FSH ve
Sinirlerin tahrip olmasına bağlı olarak hafıza zayıflığı, kıs- LH hormonlarıyla etkileşimli olarak hormon üretir.
mi felç, geceleri ayak ağrıları ve kramplar görülür. Bu durum
uzun sürede kalp, damar hastalıkları, böbrek yetmezliği, gör-
me bozuklukları, katarakt ve siroz gibi hastalıklara da neden 1. Yumurtalık Hormonları
olabilmektedir.
Östrojen; İkincil eşeysel özellikler olarak tanımlanan er-
İnsülinin fazla miktarda salgılanması kandaki kan glikoz
genlik değişimlerini sağlar. (Üreme organlarının ve meme bez-
düzeyinin normal sınırın altına düşmesine neden olur. Bu du-
lerinin gelişmesi, sesin incelmesi) Ayrıca rahim duvarında mi-
rum düşük kan şekeri (hipoglisemi) olarak tanımlanır. Hipog-
tozu artırır.
lisemi baş ağrısı, baş dönmesi, terleme, bulanık görme ve bay-
gınlık hissedilir. İleri durumlarda bilinç kaybına neden olabilir. Progesteron; Rahim duvarının kılcal damar ağını zengin-
leştirir ve rahim duvarını kalınlaştırarak embriyonun tutunması-
nı ve hamileliğin devamını sağlar. Azalması durumunda düşük
gerçekleşebilir.
44

2. Testis Hormonları SORU 10

Testosteron; testisteki Leydig hücrelerinden salgılanır. Aşağıdaki şekilde, insandaki bazı endokrin bezler numa-
Sperm oluşumunu ve spermin olgunlaşmasını sağlar. Bu hor- ralandırılmıştır.
mon, ikincil eşeysel özellikler olarak tanımlanan ergenlik de-
ğişimlerinde etkilidir. (üreme organlarının ve kasların gelişimi,
sesin kalınlaşması, sakal bıyık çıkması) .Testosteron kemik ge-
lişiminde etkilidir ve protein sentezini artırır. I
II
Timüs Bezi; Göğüs bölgesinde soluk borusunun önün- III

de yer alan bir bezdir. Timüs bezi çok sayıda lenfosit içerir.
Bu nedenle vücudun savunma sisteminde önemli rol oynar.
Timüs bezi çocukluk döneminde büyüme ve gelişme üze-
rinde etkilidir. Yaşın ilerlemesiyle timüs bezi küçülür. Kaygı,
stres gibi duygu durumundaki değişiklikler timüs bezininin Buna göre, vücuttaki bazı olaylar ve bunların gerçek-
aktivitesini azaltır. leşmesinde görev alan endokrin bezler aşağıdakilerin
hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Kan İç salgı Stres altında

şekerinin bezlerinin metabolizmanın
düzenlenmesi uyarılması hızlandırılması
SORU 9
A) I III II
Aşağıdaki tabloda verilen hormonların salgılandığı yerler B) II I III
ve fizyolojik etkileri belirtilmiştir. Öğrendiklerinizden yararla- C) II III I
narak doğru eşleştirmeyi yapınız.
D) III II I
E) III I II
Salgılandığı
Hormon Fizyolojik etki
yer
(YGS 2013)
a. Kemik ve dişler-
den kana kalsiyum
A Tiroksin 1. Pankreas
geçişi, fosfatın
idrarla atılması
b. Kanda glikoz
SORU 11
2. Böbrek üstü
B Kortizol miktarının düzen-
bezleri
lenmesi Aşağıdaki hormon çiftlerinden hangisi, karşısında
verilen işlevi gerçekleştirmez?
Folikül uyarıcı 3. Paratiroit c. Yumurta ve
C
hormon bezi sperm oluşumu Hormon Çiftçi İşlev
Kandaki glukoz
ç. Hücrelerde
Ç Parathormon 4. Hipofiz bezi metabolizmanın
A) İnsülin - Glukagon miktarının düzenlen-
düzenlenmesi mesi
Kandaki Ca++ mikta-
B) Kalsitonin - Parathormon
d. Protein ve yağ- rının düzenlenmesi
ların karbonhidrat- Meme bezlerinde süt
D İnsülin 5. Tiroit bezi
lara dönüşümünün C) Prolaktin - Oksitosin üretilmesi ve salgılan-
sağlanması
ması
Kortizol - Lüteinleştirici Kan basıncının düzen-
D)
hormon lenmesi
Menstrüal döngünün
E) Östrojen - Progesteron
düzenlenmesi
(LYS 2010)
45

CEVAP ANAHTARI
SORU 12
1. A
İnsan vücudunda gerçekleşen hormonal olaylardan ba-
zıları şunlardır: 2. D
I. Glukagon hormonu miktarının artırılarak kanda glu- 3. C

koz miktarının artırılması 4. A
II. Aldosteron hormonu miktarının azaltılarak vücuttan
5. A
sıvı kaybının sağlanması
III. Vasopressin hormonu miktarının artırılarak vücutta
6. B
su tutulmasının sağlanması 7. E
Bu olaylardan hangilerinin gerçekleşmesi, yüksek kan 8. A
basıncının normal düzeyine geri dönmesini sağlar? 9. A. 5 - ç
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III B. 2 - d
D) I ve II E) II ve III C. 4 - c
(ÖSS Fen - 2 - 2009)
Ç. 3 - a
D 1- b
10. E
11. D
12. B
46

BÖLÜM 12
Endokrin Bezleri ve Salgıladıkları Hormonlar | Konu Testi - 01
1. İnsan vücudunda meydana gelen bazı olaylar aşağıda 5. Endokrin sistem hormon üreten endokrin bezler ve bu
verilmiştir. bezlerin çalışmasını düzenleyen merkezi sinir sistemin bir
I. Sıcak bir cisime dokununca elimizin çekilmesi parçası olan hipotalamustan oluşmaktadır.
II. Yükseklere çıkınca soluk almanın hızlanması Hipotalamus ile ilgili verilen;
III. Zehirli bir hayvan gören birinde soluk almanın hızlan- I. Ürettiği RF salgıları ile tüm endokrin bezlerin çalışma-
ması sını denetler.
IV. Günlük idrar miktarının ayarlanması II. Bazı hormonların etkisi ile çalışması yavaşlayabilir.
bu olaylardan hangileri endokrin sistem tarafından de- III. Ürettiği hormonların tamamını doğrudan kana salgılar.
netlenir? IV. Kandaki moleküllerin derişimlerini algılayan çeşitli
reseptörlere sahiptir.
A) I ve III B) II ve III C) III ve IV
D) I, II ve IV E) I, III ve IV ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur?
A) Yalnız II B) II ve III C) III ve IV

D) II ve IV E) I ve III
2. İnsanda endokrin sistem ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
hangisi yanlıştır?
A) Sinir sistemi ile beraber iç dengeyi sağlar.

B) Etki ettiği organın çalışmasını hızlandırır.
6. Hipotalamus endokrin sistemin çalışmasını düzenleyen ara
C) Hormon denen özel kimyasal maddeler aracılığı ile he- beyine ait bir bölgedir.
def organları uyarır.
Hipotalamus ve çalışması ile ilgili aşağıdaki ifadeler-
D) Salgıları hedef organa kan ile taşınır.
den hangisi yanlıştır?
E) Hipotalamus endokrin sisteminin yönetimin sağlar.
A) Ürettiği GnRH hormonu ile hipofizin eşeysel hormonla-
rın çalışmasını düzenlemesini sağlar.
B) Sürekli olarak hormon üretmez, geri besleme (feed
3. İç salgı bezlerinden salgılanan hormonlar ile ilgili; back) mekanizması sayesinde dengeli çalışır.
I. Bazıları uyarıcı, bazıları inhibe edicidir. C) Ürettiği ADH (vazopressin) hormonu ile böbreklerden
II. Gerektiğinde kullanılmak üzere depolanırlar. su emilimini sağlar.
III. Bazı hormonlar organik bazıları inorganik yapılıdır. D) Oksitosin hormonu doğrudan kana salgılayarak doğu-
mu hızlandırır.
IV. Tamamı polimer yapılı büyük moleküllerdir.
E) Merkezi sinir sisteminde bulunur.
A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III

D) I ve IV E) III ve IV
7. İnsanda endokrin sistemin çalışması ile kararlı iç denge

sağlanabilmektedir.
4. Homeostasinin sağlanmasında görevli endokrin siste- Endokrin sistemin çalışma mekanizması ile ilgili;
minin salgı elemanı olan hormonlar için,
I. Vücutta homeostasinin bozulması
I. Protein, aminoasit, steroid veya inorganik yapılı olabi-
II. Hormonun hedef organı uyarması
lirler.
III. Homeostasinin tekrar dengelenmesi
II. Hedef hücrenin içinde hidroliz edilerek etkisini göste-
rirler. IV. Sinir sisteminin bozulan homeostasiyi algılaması
III. Kan veya doku sıvısında üretilen çeşitleri vardır. V. Endokrin bezden hormon salgılanması
IV. Bazı hormonlar sinir hücrelerinden üretilebilir. verilen sıralamanın doğrusu hangisinde verilmiştir?

A) I - II - III - IV - V B) I - IV - V - II - III
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III C) I - V - IV - III - II D) IV - II - V - III - I
D) I ve IV E) II ve IV E) IV - V - I - III - II
47

BÖLÜM 12 Endokrin Bezleri ve Salgıladıkları Hormonlar | Konu Testi - 01
8. Hipofiz bezi ürettiği bazı hormonlarla bazı endokrin bezle- 11. Aşağıda bazı hormonlar verilmiştir.
rin çalışmasını düzenlerken bazı hormonlarla da doğrudan
Bu hormonlardan;
metabolik aktiviteleri uyarmaktadır.
I. İnsülin
Aşağıda verilen;
II. Glukagon
I. FSH
III. Kortizol
II. ADH
IV. Kalsitonin
III. TSH
V. Adrenalin
IV. ACTH
hangilerinin kandaki glikoz miktarının değişiminde et-
hormonlarından hangileri doğrudan vücut metaboliz- kisi vardır?
masını etkilemektedir?
A) I ve II B) I ve III C) I, II ve III
A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve III D) I, II, III ve IV E) I, II, III ve V
D) II ve IV E) I ve IV
9. Hipofiz bezinden salgılanan hormonlara ait bazı özel-

likler aşağıda verilmiştir. 12. Böbrek üstü bezlerden salınan hormonların bazı gö-
revleri verilmiştir.
I. Kanın osmatik basıncının düzenlenmesi
I. Kanın su ve iyon dengesinin sağlanması
II. Yumurtalıklardaki foliküllerin uyarılması
II. Atar damarların büzülerek kan basıncının artırılması
III. Doğum anında rahim kaslarının kasılması
III. Proteinlerden glikoz yaparak kan şekerinin yükseltil-
IV. Süt bezlerinin süt üretmesi için uyarılması
mesi
Bu görevlerden hangileri ön lop, hangileri arka lop IV. Karaciğerdeki glikojenlerin glikoza çevrilmesi
hormonlarının görevidir?
Bu olaylardan hangileri böbrek üstü bezlerin kabuk
bölgesinden salgılanan hormonlara aittir?
Ön lop Arka lop
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
A) I - II - III IV
D) III ve IV E) I ve IV
B) II - III I - IV
C) II - IV I - III
D) II - IV III
E) II I - III 13. İnsanda erkekte testisler, dişilerde yumurtalıklar eşeysel
bez olarak görev yapmaktadır.
Aşağıda verilen,
I. Olgun falikülün çatlayarak yumurtanın atılması
II. Falikülleri uyararak östrojen hormonu salınması
10. Boyun bölgesinde bulunan küçük bir endokrin bez olan III. Süt bezlerinin gelişmesi
tiroit bezi ile ilgili; IV. Leydig hücrelerinden testesteron salınması
I. Ürettiği iyot içeren tiroksin hormonu ile vücut metabo- V. Seminifer tüpçüklerden sperm üretiminin başlaması
lizma hızını düzenler.
olayları uyaran hormonlar hangisinde doğru verilmiş-
II. Tiroksin hormonunun üretimini hipotalamus, kalsito- tir?
nin hormonunun üretimini ise kandaki kalsiyum (Ca++)
miktarı uyarır.
FSH LH LTH
III. Vücut ısısı düşen bir insanda tiroid bezinin çalışmasıda
yavaşlar. A) II - V I - IV III
yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? B) II - V IV I - III
C) I - II III - V IV
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II - IV V-I IV
D) I ve III E) II ve III E) I - II III - IV V
TEST KODU
BB12KT01
48

BÖLÜM 12
1. Dişi üreme sistemine ait bazı hormonlar aşağıda ve- 3. Aşağıda kandaki kalsiyum miktarının düzenlenmesi şema-
rilmiştir. tize edilmiştir.
I. FSH
II. LH
Kalsitonin
III. Progesteron Kalsiyum kandan Kanda
Kanda kemiğe geçer kalsiyum
IV. Östrojen
yüksek azalır
Bu hormonlarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangileri kalsiyum
yanlıştır? Kanda
Kanda normal
normal kalsiyum
A) I ve II nolu hormonlar hipofizden III ve IV nolu hormonlar
kalsiyum
yumurtalıktan salınır.
Kanda
B) Östrojen ve progestreron hormonları streoid yapılıdır. Kanda düşük
C) Kandaki östrojenin artması FSH salınmasını azaltabilir. kalsiyum kalsiyum
artar
D) Kandaki miktarları her zaman sabittir.
Parathormon
E) FSH ve LH ın salınmasını hipotalamus uyarır.
Kalsiyum kemikten
kana geçer
Buna göre,
2. Aşağıdaki şekilde glikoz metabolizmasının hormonlarla I. Parathormon ve Kalsitonin hormonlarının üretilme-
dengelenmesi gösterilmiştir. sinde kandaki Ca++ miktarı belirleyicidir.
Vücut hücreleri II. Kemik hücrelerinden salınan kalsitonin hormonu kalsi-
daha fazla glikoz alır. yum iyonlarının kemiklere geçişini sağlar.
İNSÜLİN
III. Hipofizden salınan uyarıcı hormonlar paratiroid ve
Karaciğer glikozu
tiroid bezini uyararak Ca++ dengesinin korunmasını
glikojen olarak depolar.
sağlar.
Pankreasın beta (b)
hücreleri kana insülin yukarıdaki ifadelerden hangileri yanlıştır?
Kanda glikoz düzeyi belirli
salgılamak üzere
bir noktaya kadar azalır.
uyarılır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Yüksek İnsülin salgılanması uyarısı
HOMEOSTASİ ortadan kalkar D) I ve III E) II ve III
Kan glikoz düzeyi
Düşük
Pankreas alfa (a)
Kanda glikoz miktarı hücreleri kana glukagon
belirlenen değere yükselir. salgılamak üzere uyarılır.
Glukagon salgılanması
uyarısı ortadan kalkar. GLUKAGON
Kan glikoz düzeyini

normale çıkarır.
4. Aşağıda bazı hormonların isimleri verilmiştir.
Buna göre, • Kortizol
I. Kan şekerinin düşmesi pankreasın (b) beta hücrelerini • Glukagon
uyarır. • Adrenalin
II. Glukagon hormonu kandaki artışına kişinin aç kalması
Aşağıda verilenlerden hangileri bu hormonlar için ge-
neden olmuştur.
çerlidir?
III. Karaciğerde glikojen miktarı artmışsa insülin hormonu
kanda yüksek seviyededir. A) Steroid yapılı olma
yukarıdakilerden hangileri doğrudur? B) Böbrek üstü bezlerden üretilme
C) Kan şekerini yükseltme
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) Nörohormon özellikte olma
D) II ve III E) I, II ve III E) Glikojenin, glikoza yıkımını uyarma
49

5. Aşağıdaki şekilde insanda bulunan bazı endokrin bezler 7. Aşağıdaki şekilde hipofiz bezinde üretilen TSH’nin (Tiroit
verilmiştir. stimülan hormon) tiroit bezini uyarmasına bağlı olarak sal-
gılanan “A” hormonu verilmiştir.
Hipotalamus
Hipofiz bezi
(I) Hipotalamus hipofiz
bezini uyarır
Hipofiz
Pankreas bezi
(II)
Kan damarı
TSH
Böbreküstü
bezi
(III)
Şekilde verilen endokrin bezlerle ilgili olarak;

A hormonu
I. Hipofiz ürettiği hormonlarla II ve III nolu bezlerin çalış-
masını düzenler. Tiroit
bezi
II. Şekildeki bezlerin ürettiği hormonlar homeostosinin
sağlanmasında görevlidir.
Şekilde gösterilen A hormonu ile ilgili;
III. Böbrek üstü bezlerden salınan hormonlardan bazıları
I. Vücudun metabolizma hızının düzenlenmesinde
idrar derişimini etkiler
görevlidir.
ifadelerden hangileri doğrudur? II. Hücrelerin glikoz tüketimini artırır.
III. Gelişme çağındaki çocuklarda zihin ve beden gelişi-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III minde de etkilidir.
6. Pankreasdan salgılanan ve kan şekerini düzenleyen iki

hormon olan insülin ve glukagan ile ilgili olarak,
I. Kan şekerinin normal değerinin dışına çıkınca salgı- 8. İnsan vücudunda farklı endokrin bezlerden salgılanan hor-
lanma monlar benzer fizyolojik etkiler oluşturabilir.
II. Karaciğer hücrelerine etki etme Aşağıdaki hormon çiftlerinden hangileri kanın osmotik
III. Hücrelerin aminoasit yıkımını durdurma basıncını düzenlemede görevlidir?
IV. Hücre zarındaki glikoz kanallarını uyarma
A) İnsülin - Glukagon
Yukarıdaki ifadelerden hangileri ortaktır?
B) Vazopressin - Aldesteron
C) Aldesteron - Kalsitonin
A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
D) Adrenalin - Parathormon
D) I, III ve IV E) I, II ve IV
E) İnsülin - Vazopressin
TEST KODU
BB12KT02
50

BÖLÜM 12
1. 1- ADH 5 - Aldesteron 4. Hormonların genel özellikleri ile ilgili verilen;

I. Vücutta düzenleyici olarak görev yapan inorganik
2 - TSH 6 - Adrenalin
moleküllerdir.
3 - Kortizol 7 - FSH II. Az ya da çok salgılandıklarında çeşitli hastalıklar
4 - LTH 8 - Oksitosin ortaya çıkar.
III. Sadece endokrin bezler tarafından üretilir.
Verilen hormonlardan hipofizin ön lobundan ve böbrek
IV. Reseptörleri hücre zarında ya da hücrenin içinde bulu-
üstü bezlerin kabuk bölgesinden salgılananlar aşağı-
nabilir.
dakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Kabuk bölgesi
Ön lop hormonları hormonları A) I ve II B) I ve III C) II ve III
A) 1, 2, 4, 7 5, 6 D) II ve IV E) I, II ve IV
B) 2, 4, 7 3, 5
C) 1, 8 5, 6
D) 1, 4, 7 3, 5, 6
E) 1, 2, 4, 7, 8 3, 5, 6
5. Aşağıda verilen hormonlardan hangisinin kandaki

2. Endokrin ve karma bezlerden salgılanan hormonlarla glikoz düzeyinin değişiminde etkisi yoktur?
ilgili aşağıda verilen ifadelerden kaç tanesi yanlıştır?
• Hormonlar kanla taşınır A) Kortizol B) İnsülin
• Tüm hormonlar metabolizmayı hızlandırır. C) Glukagon D) Adrenalin
• Tiroksin hormonu, hücreleri uyararak metabolizma E) ADH

hızını arttırır.
• Adrenalin ve nöroadrenalin, negatif geri bildirim sistemi
ile salınarak birbirine zıt etki gösteren hormonlardır.
• Böbrek ve bağırsaklardan kalsiyum geri emilimini sağ-
layan hormon kalsitonindir.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
6. Fizyolojik Etkili Salgı
olay hormon bezi
3. Aşağıda bazı hormonların az ya da fazla salgılanması I. Kan basıncının Nöradrenalin Böbrek üstü
durumunda oluşabilecek çeşitli hastalıklar karışık olarak arttırılması bezinin öz
verilmiştir. bölgesi
Hastalık Hormon II. Kan şekerinin Kortizol Pankreas

ayarlanması
• Akromegali • Kortizol
III. Kandaki kalsi- Parathormon Tiroit bezi
• Kretenizm • Tiroksin yum miktarının
arttırılması
• Addison • STH
IV. İkincil eşey Östrojen Böbrek üstü
• Şekersiz şeker hastalığı • ADH özelliklerin bezi kabuk
oluşumu bölgesi
• Tetani • Parathormon
Yukarıdaki tabloda çeşitli fizyololjik olaylara etki eden ba-
Belirtilen hastalıklar hormonlarla eşleştirildiğinde aşa- zı hormonlar verilmiştir. Numaralı verilerin hangilerinde
ğıdaki hormonlarda hangisi boşta kalır?
hata yapılmıştır?
A) Kortizol B) Tiroksin C) STH
A) I ve IV B) II ve III C) I ve III
D) ADH E) Parathormon
D) II ve IV E) II, III ve IV
51

7. I. Tiroksin hormonu belirli bir düzeye ulaşınca TSH 10. Bir insanda;
salgılanması önlenerek gereğinden fazla tiroksin salgı- I. Vücut sıvılarının ozmatik basıncının artışı
lanması durdurulur.
II. Fazla miktarda kan kaybetmek
II. Doğum sırasında, döl yatağındaki kasılmaların oluş-
III. Çok su içmek
turduğu basınç bebek doğuncaya kadar kasılmaların
artmasını ve bebeğin dünyaya daha kolay gelmesini durumlarından hangisi ya da hangileri ADH (vazopres-
sağlar. sin) hormonunun salgılanması arttırır?
III. Hipotalamustan salgılanan GnRH hormonu hipofizden A) Yalnız I B) I ve III C) I ve II
az miktarda FSH ve LH salgılanmasını sağlar. FSH ve
LH folikülün büyümesini başlatır ve büyüyen folikülden
az miktarda östrojen üretilir. Düşük miktardaki östoro-
jen FSH ve LH salgılanmasını baskılar.
Yukarıda verilen olaylardan hangisi ya da hangileri ne- 11. • Süt bezleri
gatif geri bildirim örneğidir? • Tiroit bezi
• Böbrek üstü bezleri
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
• Eşeysel bezler
D) Yalnız IV E) I, II ve III
• Pankreas
Yukarıda verilen bezlerden kaç tanesi hipofiz bezinin
kontrolü ile hormon salgılamaz?
8. Hormonların genel özellikleri ile ilgili verilen aşağıdaki A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Steroit yapılı hormonların reseptörleri hücre içinde yer
alır. 12. Tiroit bezinin salgıladığı tiroksin hormonunun artma-
B) Arka hipofizden kana salgılanan hormonlar hipotala- sına bağlı olarak;
musun sinir hücrelerinde üretilir. I. Kullanılan O2 miktarı artar.
C) Ön hipofiz hormonlarının salgılanması hipotalamusun II. Vücut sıcaklığı artar, metabolizma hızlanır.
kontrolü altındadır.
III. Kan şekeri artar.
D) Kalsitanin ve parathormon farklı endokrin bezlerden
IV. Deri kurur ve saçlar dökülür.
üretilen ve kandaki Ca+ miktarını düzenleyen antogo-
nist hormonlardır. ifadelerinden hangileri doğrudur?
E) Eşey hormonlarının asıl kaynakları yumurtalıklar ve tes- A) I ve II B) II ve III C) II ve III
tisler olmasına karşın pankreasta bu hormonları az mik-
D) III ve IV E) I, II ve III
tarda üretir.
13. Yanda verilen hormonal düzenleme Hipotalamus

şeması dikkate alındığında; ¯
I. Hipofizden salgılanan TSH hormo- RF
9. Tiroit bezi ile ilgili; nunun hedef organı tiroit bezidir. ¯
Negatif feedback
I. TSH hormonu üreterek hipofiz bezi üzerine negatif II. Tiroksin miktarının artışı TSH mik- Hipofiz
geri bildirim yapar. tarınında artmasını sağlar. ¯
II. Tiroksin hormonu ile tüm vücudu etkileyerek metabo- III. Tiroksin hormonunun dengelen- TSH
lizmayı hızlandırır. mesinde geri bildirim (feed - back) ¯
+ mekanizması etkilidir. Tiroit
III. Kalsitonin ve parathormon üreterek kandaki Ca mik-
tarını dengeler. yargılarından hangisi ya da hangile- ¯
ri doğrudur? Tiroksin
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
A) I ve II B) II ve III C) Yalnız II
D) III ve III E) I, II ve III
D) I, II ve III E) Yalnız III
TEST KODU
BB12KT03
52

BÖLÜM 12
1. Bir glukoz tolerans testinde, birey glukozca zengin bir 3. • Glukoz metabolizmasını düzenleyen insülin ve glukagon
içecek içtikten sonre belli aralıklarla kan glukoz düzeyi • Kalsiyum dengesinde tiroksin ve parathormon
ölçülmüştür. Sağlıklı bir bireyde, kan glukoz düzeyi önce
• Dövüş ya da kaç davranışlarında epinefrin ve norepinef-
orta düzeyde yükselmekte fakat 2 - 3 saat içinde normale
rin
yakın hale gelmektedir.
• Süt üretiminde oksitosin ve prolaktin.
Bu testin şeker hastasına uygulanması sonucunda ise
• Eşeysel farklılaşmada progesteron ve östrojen
kan glikozunun yükselişi daha fazla olmakta ve bu değer
uzun süre yüksek düzeyde kalmaktadır. Yukarıdaki verilen hormon çiftlerinden kaç tanesi
homeostasiyi kontrol eden antogonist hormonlara ör-
Buna göre şeker hastalarında; nektir?
I. Yetersiz oranda insülin üretimi vücudun kandaki fazla A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

glukozu temizlemesine engel olur.
II. İnsülin üretilmesine rağmen kanda glukoz düzeyi nor-
mal seviyeye düşmüyorsa insülin reseptör genlerinde
ya da etkileştiği sinyal iletim yolunda bir mutasyon
gerçekleşmiştir.
III. Hücreler metabolik gereksinimlerini karşılamak için
yeterli glikoz alamazlar.
ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğru olabilir?

4. Hormonlar ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden;
I. Dolaşım sistemi aracılığıyla hedef hücrelere taşınan
kimyasal habercilerdir.
2. Fransız bilim insanı Alfred Jost, gonat hormonlarının bir II. Aynı kimyasal sınıfa ait hormonlar aynı işleve sahiptir.
embriyonun gelişimi sırasında kromozomlarına bağlı olarak, III. Genelde endokrin bezlerde yer alan özelleşmiş hücre-
erkek ya da dişi olmasını etkileyip etkilemediğini araştır- lerden salınırlar.
mıştır. ifadelerinden hangileri doğrudur?
Yaptığı araştırmada hala annenin rahminde ve eşeysel
farklılıklar belirmeden önceki dönemlerdeki tavşan embri-
yolarıyla çalışarak, yumurtalık ya da testisleri oluşturacak D) I ve III E) I, II ve III
bölümleri cerrahi olarak çıkarmıştır. Tavşanlar doğduğun-
da genital yapılarındaki farklılıklar ve kromozoma bağlı
eşey durumları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Eşey organlarının görünümü
Kromozom Cerrahi girişim Embriyo gonalı

takımı yok çıkarılmış
XY (erkek) Erkek Dişi
XX (dişi) Dişi Dişi

5. Tiroksin hormonunun normalden fazla salgılandığı bir
bireyde;
Buna göre deneyle ilgili;
I. Kilo alma
I. Tavşanlarda, erkek gelişimi erkek gonadından hormo-
II. Yüksek tansiyon
nal bir uyarının gelmesine bağlıdır.
III. O2 tüketiminde artma
II. Hormonal uyarı olmadığında oluşan yavrular dişi olur.
IV. Vücut sıcaklığında düşme
III. Cerrahi olarak çıkartılmış gonatların yerine testesteron
kristalleri konulması sonucu erkek eşey organı gelişir. durumlarından hangileri gerçekleşir?
ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğru olabilir? A) Yalnız I B) II ve III C) I ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve IV E) II ve IV
53

6. Tiroit bezi aktivitesi ve hormonları ile ilgili aşağıda ve- 9. kemik

rilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Hipofizden salgılanan TSH, tiroit bezinden tiroksin sal-
gılanmasını sağlar ancak kalsitonin salınımına etki et-
mez X
B) Tiroksin amino asit türevidir, yapısında iyot bulunur ve hormonu
metabolizmaya etkilidir. Ca+
+
C) Kalsitanin hormonu kanda Ca arttığı zaman kandan
kemiğe Ca+ geçişini sağlar. Y
D) Tiroksin hormonu az salgılanırsa kanda TSH seviyesi hormonu
artar. Ca+
E) Tiroit bezi hormonlarından kalsitanin ve parathormon
birbirine zıt çalışarak Ca+ dengesini sağlar.
Kan damarı
Yukarıdaki şekilde kan ve kemik arasındaki Ca+ geçişi

şematize edilmiştir. Buna göre;
7. İnsanda çeşitli hormonların az ya da fazla salgılanması I. X ve Y hormonları tiroit bezinden salgılanır.
sonucu ortaya çıkabilecek rahatsızlıklarla ilgili;
II. Kanda Y hormonunun artışı hipofizden salgılanan hor-
I. Parathormonun çok salgılanması kemiklerin zayıfla- monlarla kontrol edilir.
masına ve böbrek taşı oluşumuna neden olur.
III. X hormonunun normalden fazla salgılanması böb-
II. Aldesteron hormonunun yetersiz salgılanması sonucu rek taşlarına, normalden az salgılanması ise tetaniye
kan basıncı düşer, kanda potasyum (K+) değeri artar, neden olur.
kas yorgunluğu ve halsizlik görülür.
III. Tiroksin hormonunun yetişkin bir bireyde az salgılan-
ması kretenizm'e neden olur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
ifadelerinden hangileri doğrudur? D) II ve III E) I, II ve III
A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III

8. Endokrin bezlerden salgılanan çeşitli hormonlarla il-

gili;
I. Kandaki Ca+ seviyesi arttığında tiroit bezinden salgı-
lanan kalsitonin hormonu kemiklerde depolanan ve 10. Tiroksin hormonu fazla salgılandığında;
böbrekten idrarla atılan Ca+ miktarını arttırır.
• Aşırı terleme
II. Hipofiz bezinden salgılanan ACTH hormonu böbrek
üstü bezinin kabuk bölgesinden kortizol salgılanma- • Kilo kaybı
sını sağlar. • Uyuşukluk
III. Hipofizin ön lobundan salgılanan TSH tiroit bezinden Tiroksin hormonu az salgılandığında;
kalsitonun salgılanmasını sağlar.
• Sık nefes alma
IV. Kanda adrenalin artışı karaciğerdeki glikojenin glikoza
• Şişmanlık
dönüşümünü sağlayarak kan şekerini arttırır.
• Soğuk havaya direncin düşmesi
Yukarıda tiroksin hormonun az ya da fazla salgılan-
A) I ve II B) II ve III C) I, II ve IV ması sonucu oluşabilecek rahatsızlıklardan kaç tanesi
D) III ve IV E) I, II, III ve IV doğru verilmiştir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
TEST KODU
BB12KT04
54

BÖLÜM 13
DUYU ORGANLARININ
YAPISI VE İŞLEYİŞİ
BİYOLOJİ
BÖLÜM 13
DUYU ORGANLARININ YAPISI VE İŞLEYİŞİ
Duyu organları uyarıları alan ve bu uyarıları canlının sinir GÖZ

sistemine aktararak dış çevreden gelen uyarılara tepki verme-
Görme organımız olan bir çift göz, vücudumuzdaki bütün
mizi sağlayan organlardır.
reseptörlerin yaklaşık %70’ine sahiptir. Göz, koruyucu yapılar
ve göz küresi olarak iki kısımda incelenir.
İç ve dış ortamımızda oluşan değişiklikler duyu reseptör- Göz küresi; dıştan içe doğru sert tabaka, damar tabaka ve
leri olarak adlandırılan özelleşmiş hücrelerce algılanır. Duyu re- ağ tabaka olmak üzere üç tabakadan oluşur.
septörleri duyu nöronlarında impuls oluşturur ve bu impulslar
duyu nöronlarıyla beynin ilgili merkezlerine iletilerek değerlen-
dirilir. Sert tabaka (Sklera)
Kirpiksi cisim Damar tabaka

Mercek bağları (Koroid)
Dış çevreden gelen uyarıları alanlarına dış reseptör; kan Ağ tabaka
(Asıcı lifler) (Retina)
basıncı, vücut sıcaklığı, kandaki su yoğunluğu gibi içsel uyarı- Saydam tabaka Sarı benek
ları algılayan reseptörlere ise iç reseptör adı verilir. (Kornea) (Fovea)
İris Görme siniri
Göz bebeği (Optik siniri)
Ön oda
Göz merceği
Retina merkezi
Arka oda
atar ve toplardamarı
Reseptörler sinir uçlarından veya epitel hücrelerinden oluşur. Camcı sıvı Kör nokta (optik disk)
Örneğin burunda koku almayı sağlayan reseptörler özelleş-
İnsan gözünün yapısı
miş sinir hücreleridir.
1. Sert tabaka (sklera)

• Gözün en dış tabakasıdır ve göz küresinin şeklini oluş-
Duyu reseptörleri farklı uyarıları alacak biçimde özelleşmiş
turur.
yapılara sahiptir ve uyaranın tipine göre farklı çeşitlerde bulu-
nur. • Gözü sarar ve iç tabakaları korur.
• Fotoreseptörler: Gözde bulunur, ışığa duyarlıdır. • Gözün hareket etmesini sağlayan kasların tutunma ye-
ridir. Göz kaslarının bir ucu bu tabakaya tutunarak göz
• Mekanoreseptörler: Deride ve kulakta bulunur. Basınç,
küresini hareket ettirir.
dokunma, gerilme, hareket ve ses dalgalarına duyarlıdır.
• Gözün beyaz kısmıdır, bu nedenle bu kısma göz akı da
• Kemoreseptörler: Dil ve burunda bulunur. Kimyasal
denir.
maddelere duyarlıdır.
• Sert tabakanın gözün ön kısmında saydamlaşıp kubbele-
• Termoreseptörler: Deride ve hipotalamusta bulunur. Sı-
şerek oluşturduğu yapıya kornea (saydam tabaka) de-
cağa ve soğuğa duyarlıdır.
nir. Kornea gözü korur ve göze gelen ışınların ilk olarak
• Ağrı reseptörleri: Beyin dışında tüm vücutta bulunur. kırıldığı yerdir.
Reseptörler uyarılma şekilleri (ışık, ses vs), eşik değerleri, Bağ dokudan yapılmış olan kornea, sinir yönünden zen-
vücutta bulundukları yerler farklı olabilir ancak tüm resep- gin olmasına rağmen kan ve lenf damarı içermez. Bu ne-
törlerin uyarıyı iletme şekilleri aynıdır. Farklı duyuların oluşum denle kornea nakillerinde doku uyuşmazlığı fazla görülmez.
sebebi ise uyarıların merkezi sinir sisteminde farklı merkez- Kornea, hücreler arasında akan bir sıvıyla beslenir.
lerde değerlendirilmesinden kaynaklanmaktadır.
57

BÖLÜM 13 DUYU ORGANLARININ YAPISI VE İŞLEYİŞİ
2. Damar tabaka (koroid): Göz Uyumu

• Sert tabakanın altında yer alan ve gözü besleyen kan da- Yakındaki bir cisme bakıldığında damar tabakadaki sil-
marlarının bulunduğu tabakadır. li (kirpiksi) kaslar kasılır, göz merceğini tutan mercek bağları
gevşer, göz merceğinin kırıcılığı artar ve küresel bir şekil alır.
• Damar tabaka melanin pigmenti içerdiği için gözün içi
Göz bebeği küçülür.
karanlık bir oda hâline gelir. Pigmentler göze gelen ışığın
fazlasını emerek ışığın yansımalarını engeller ve net gö-
rüntü oluşmasını sağlar.
• Damar tabaka gözün ön tarafında farklılaşarak renkli iris Kasılmış silli (kirpiksi) kaslar
tabakasını oluşturur. Gevşemiş mercek bağları
• İris göze rengini veren kısımdır ve ortasında siyah bir nok- Yandaki bir
cisim
ta hâlinde olan ve göze ışığın girmesini sağlayan göz be-
beği bulunur.
Kalınlaşmış
• İrisin yapısında halkasal düz kasların kasılıp gevşemesi mercek
yani irisin genişleyip daralmasına bağlı olarak göz bebe- Net görüntü
ğinin büyüklüğü değişir. Böylece göz bebeğinden göze Göz uyumu (Yakındaki bir cisme bakarken)
giren ışık miktarı ayarlanır.
• Karanlık bir ortama girildiğinde göz bebeği büyür ve göze
daha fazla ışık girmeye başlar; bir süre sonra daha net Uzaktaki bir cisme bakıldığında ise silli kaslar gevşer, da-
görmeye başlanır. Aydınlık bir ortamda ise göz bebeği kü- mar tabaka genişler ve mercek bağları gerilir; mercek yassıla-
çülür ve daha az ışık geçirmeye başlar. şır, merceğin kırıcılığı azalır ve göz bebeği büyür.
Gevşemiş silli (kirpiksi) kaslar

Net görüntü
Kasılmış mercek bağları
Göz bebeğinin bu refleksi otonom sinir sistemi tarafından

kontrol edilir.
Uzaktaki bir cisim
İncelmiş, yassılaşmış
• İrisin hemen arkasında saydam, ince kenarlı ve kan da- göz merceği
marları bulundurmayan göz merceği bulunur. Göz mer-
ceği göze gelen ışınları ikinci kez kırarak onların ağ taba- Göz uyumu (Uzaktaki bir cisme bakarken)
ka üzerinde bir noktada toplanmasını sağlar.
• Damar tabakanın bir görevi de merceği tutan mercek
bağlarını oluşturmaktır. Mercek bağları, iris etrafında ka-
lınlaşan damar tabakanın düz kaslarla oluşturduğu yapı
olan kirpiksi cisme bağlanır. Mercek, kirpiksi cisimdeki Mercek ile ağ tabaka arasındaki boşluğa karanlık oda
kaslar yardımıyla yassılaşıp yuvarlaklaşarak uzak ya da denir. Bu boşluk camsı cisim denen bir sıvıyla doludur, gö-
yakını görme ayarı yapar. Uzaktaki bir cisme bakarken zün şeklinin sabit kalmasını sağlar.
göz merceğinin yassılaşması, yakındaki cisme bakarken
yuvarlaklaşması ile görüntünün ağ tabakadaki sarı nokta
üzerine düşmesi sağlanır. Bu olay göz uyumu olarak ta-
nımlanır
Saydam tabaka ile göz merceği arasında kalan boşluk ön

oda, mercek ile iris arasında kalan boşluk arka oda adını alır.
Bu odalar, gözün canlılığının ve şeklinin korunmasını sağla-
yan özel bir sıvı ile doludur.
58

3. Ağ tabaka (Retina)
Damar tabakası
• Gözün en iç tabakasıdır. Göze giren ışınlar göz merceğin- Ağ Pigmentli epitel
tabaka Çubuk
de kırıldıktan sonra gözün içini dolduran saydam, camsı hücre
cisim adı verilen sıvıdan geçerek retinanın üzerine düşer. Koni
hücre
• Ağ tabakanın en ince olduğu yere sarı nokta denir. Sarı Ağ tabaka Optik
nokta, ağ tabakaya ulaşan ışınların toplandığı ve ışığa du- sinir
yarlı reseptörlerin ve sinir hücrelerinin yoğun olarak bu- lifleri
Sinir
lunduğu yerdir. Retinada bulunan fotoreseptörler koni ve hücresi
çubuk (çomak) hücreleri olmak üzere iki çeşittir.
Koni reseptörleri sarı nokta merkezinde, çubuk reseptör-

leri ise sarı noktanın çevresinde daha yoğundur. Bu nedenle
yan tarafından gözün önüne getirilen cismin önce şekli, son-
ra rengi algılanır.
(a) (b) (a) (b) (a) (a)
Retinada koni ve çubuk hücreler ile impuls oluşumunda

görevli nöronlar ve gangliyon hücreleri bulunur. Gangliyon
• a. Koni reseptörleri, parlak ışıkta renkli ve ayrıntılı gör- hücrelerinin aksonları birleşerek optik siniri oluşturur. Optik
meyi sağlar. Mavi, yeşil ve kırmızı ışığı algılayan üç çeşit sinir adı verilen görme sinirlerinin göz küresinden çıktığı nok-
koni reseptör bulunur. Bu reseptörlerden birkaçı birlikte tada fotoreseptör bulunmadığı için görüntü algılanmaz. Bu
çalıştığında diğer renkler algılanır. noktaya kör nokta denir.
• b. Çubuk hücreleri, renklere karşı duyarlı olmayıp ışı-
ğa karşı duyarlı olan fotoreseptörlerdir. Çubuk hücreleri,
cisimleri siyah beyaz görmeyi ve cisimlerin kaba taslak
algılanmasını sağlar. Çubuk reseptörler az ışıkta bile ça- SORU 1
lıştığından geceleri görmemizi sağlar. Ürettiği rodopsin
Aşağıdaki şekilde insan göz küresinin kesiti verilmiştir.
pigmenti (görme pigmenti) az ışıkta cismin şeklinin algı-
lanmasını sağlar. Rodopsin karanlıkta üretilip ışıkta yıkılan
bir moleküldür. Karanlıktan aydınlığa aniden çıkıldığında
gözün aydınlığa alışması için geçen süreye göz kamaş-
ması denir.
V
(Kör nokta)
I
Rodopsin A vitamini eksikliğinde üretilemez. Böylece (Kornea)
gece körlüğü (az ışıkta görememe) denen bir durum mey-
dana gelir. II
(Göz merceği) III IV
(Ağ tabaka) (Sert tabaka)
Işığa duyarlı almaçların bulunduğu bölge şekilde hangi

numara ile gösterilmiştir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
Gece aktif olan hayvanlarda çomak reseptör sayısı daha (YGS 2015)
fazladır.
59

Optik Kiyazma SORU 2

Her iki gözden çıkan sinirler beyin korteksindeki optik ki-
Gözün numaralandırılmış bölümleriyle ilgili
yazma olarak adlandırılan bir bölgede birleşir. Optik kiyazma-
daki sinirler o şekilde düzenlenmiştirki her iki gözün sol tarafla A) Göz uyumunu sağlayan bölgeler hangilidir?
ilgili görüntüsü beynin sağ tarafına, sağ tarala ilgili görüntüsü
ise beynin sol tarafına iletilir. B) Görüntüyü algılayan reseptörlerin bulunduğu bölge han-
gisidir?
C) Işınların sarı benekte toplanmasını sağlayan bölgeler

hangileridir?
Görme korteksi Optik kiyazma
Görme siniri Ç) Camsı cisim hangi bölgededir?
Sol
Sol göz D) Görmeyle ilgili sinirlerin bulunduğu bölge hangisidir?
görme alanı
Sağ
Sağ göz görme alanı
Sağ ve sol gözden gelen görüntüler beynin görme merkezinde birleşir.
Görme Olayı
Göze gelen ışınlar ilk olarak korneada kırılır. Göz bebeğin-
den geçerek göz merceğine gelir. Burada ikinci kez kırılan ışık
retina üzerinde sarı beneğe düşer. Göz merceğinden dolayı Göze Yardımcı Yapılar
görüntü retinada ters olarak meydana gelir. Fotoreseptörler,
gelen ışığın etkisiyle uyarılır, impuls oluşturur. İmpuls, görme
sinirleriyle önce talamusa sonra beyin kabuğundaki görme
merkezine iletilir, orada değerlendirilir. Görüntü düz, renkli ve
net olarak algılanır.
Işık Kornea Göz bebeği Göz merceği
Optik Retinadaki Camsı

Talamus fotoreseptörler
sinirler cisim
Gözdeki koruyucu yapılar
Beyin
kabuğu
Kaşlar, kirpikler, göz kapakları, göz kasları ve gözyaşı bez-
leri, göze yardımcı yapılardır. Kaşlar ve kirpikler, yabancı mad-
delere ve güneş ışığına karşı koruma sağlarken göz kapakları,
mekanik etkilerden gözü korur. Gözyaşı bezleri ve gözyaşı,
gözü nemlendirir. İçerdiği lizozim enzimiyle mikroorganizma-
lara karşı gözü korur. Gözün hareketi göz kasları sayesinde
gerçekleşir.
60

Göz Kusurları Prespitlik

Miyopi Yaşlanmaya bağlı olarak göz merceği, esnekliğini kay-
betmeye başlar. Bu durumda gözün uyum yeteneği azalır ve
Görüntü retinanın önüne düşer ve bu sebeple uzağı iyi gö-
yakına bakıldığında net görememe başlar. Bu göz kusuru da
rememe sorunu ortaya çıkar. Bu sorun kalın kenarlı mercekle
hipermetropta olduğu gibi ince kenarlı mercekle düzeltilir.
düzeltilir.
Nedenleri;
Katarak
• Göz küresinin önden arkaya doğru çapının artması
• Göz merceğinin normalden daha şişkin olup kırıcılığının
fazla olması
Normal Göz Kataraktlı Göz
Göz merceğinin saydamlığını kaybederek matlaşmasıdır.

Miyop göz ve bunun kalın kenarlı mercekle düzeltilmesi Genellikle orta yaş üstü kişilerde görülen katarak hastalığında
kişi buğulu bir camdan bakıyor gibi görür. Katarakt tedavisinde
mercek ameliyatla değiştirilir.
Hipermetropi
Görüntü, retinanın arkasına düşer. Bu sebeple yakını iyi gö-
rememe sorunu ortaya çıkar. Bu sorun ince kenarlı mercekle
düzeltilir.
Nedenleri;
• Göz küresinin önden arkaya çapının azalması
• Göz merceğinin normalden ince olup kırıcılığının azalması
Normal Görüş Kataraktlı Görüş
Katarakt Nasıl Görür
Renk Körlüğü (Daltonizm)

İnsanda X kromozomu ile çekinik olarak taşınan kalıtsal bir
hastalıktır. Koni reseptörlerinin renkleri algılamalarındaki bo-
zukluk nedeniyle ortaya çıkan bu hastalıkta kişiler bazı renkleri
Hipermetrop göz ve bunun ince kenarlı mercekle düzeltilmesi ayırt edemez.
Astigmatizm
Göz merceği ya da korneadaki düzensiz kıvrımlar sonu-
cunda göze giren ışınlar farklı açılarda kırıldığından retinanın
üzerine aynı şekilde düşmez. Bu nedenle astigmatlı kişiler,
hem uzağı hem de yakını bulanık görürler. Astigmatlık silindi-
rik mercekle düzeltilir.
Renk körlüğü testi örneği
Astigmat göz ve bunun silindirik mercekle düzeltilmesi
61

Glokom (Göz tansiyonu) SORU 4

Göz içi basıncının görme sinirini tahrip edecek boyutlara
Aşağıda bir göz kusuru şematize edilmiştir.
yükselmesiyle meydana gelen görme kaybı hastalığıdır. Nor-
malde gözde göz sıvısı devamlı olarak üretilir ve dengeli bir
şekilde sıvının fazlası göz kanalları aracılığıyla atılır. Böylece
göz içi sıvı basıncı normal sınırlar içinde tutulur. Göz sıvısının
boşaltılmasını sağlayan kanallarda bir tıkanıklık meydana ge-
lirse gözün iç basıncı artar. Glokom tedavi edilemezse görme Görüntü retina
kayıplarına neden olur.
Buna göre verilen göz kusuru ile ilgili,
I. Miyop göz kusuru olup kişi uzağı net göremez.

II. Kalın kenarlı mercekle düzeltilir.
III. Kişinin göz küresi önden arkaya doğru uzamıştır.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III

Şaşılık
Göz kaslarının uyumlu kasılmamasından dolayı gözlerin farklı
yönde hareket etmesiyle oluşur. Şaşılık ameliyatla düzeltilir.
SORU 3 SORU 5
Aşağıdaki numaralı ifadeleri harfle verilen ifadelerle eşleşti-
Göz; sert, damar ve ağ tabaka olmak üzere üç kısımdan olu-
riniz.
şur.
I. Çubuk reseptörleri ( ) a) Işığa duyarlı reseptörleri
içerir. Buna göre;
II. Koni reseptörleri ( ) b) İncelip - kalınlaşarak net I. kornea,
görmeyi sağlar.
II. iris,
III. Sarı nokta ( ) c) Az ışıkta görmeyi sağlar.
III. koni reseptörleri
IV. Mercek ( ) d) Fazla ışıkta görmeyi sağ-
lar. verilen yapıların bulunduğu tabakalar hangi seçenekte
V. İris ( ) e) Göz rengini oluşturur. doğru verilmiştir?
f) Göz sinirlerinin çıktığı
VI. Kör nokta ( ) I II III
yerdir.
A) Sert Damar Ağ
B) Sert Ağ Damar
C) Damar Ağ Sert
D) Ağ Sert Damar
E) Ağ Damar Sert
62

KULAK Burun veya boğaz boşluğundaki mikroplar östaki borusu

yoluyla orta kulağa ulaşır ve enfeksiyona neden olur. Oluşan
Hem işitme hem de vücut dengesinde görevli olan kulak,
bu enfeksiyonlara orta kulak iltihabı denir.
işitme görevini ses dalgalarını impulsa çevirip, beyne ileterek;
denge görevini ise vücudun dikey ve yataydaki değişimlerini
beyinciğe ileterek gerçekleştirir.
Östaki borusunun işitme olayında doğrudan görevi yok-

Kulak yolu Yarım daire tur.
Örs Üzengi
kanalları
Çekiç
Kulak İşitme
kepçesi sinirleri
Salyangoz
Östaki
Uçak yolculuğu, asansöre binme gibi durumlarda, bu-
Kulak zarı borusu
lunduğunuz yerin yüksekliğinin hızla değişmesi, östaki bo-
rusu kapalı olduğundan basınç farkı oluşmasına neden olur.
Dış kulak Orta kulak İç kulak
Basınç farkından dolayı kulak zarında gerilme ve ağrı olur.
Esneme, yutkunma, sakız çiğneme gibi hareketlerin yapıl-
ması östaki borusunun açılmasını ve orta kulaktaki basıncın
Kulak; dış, orta ve iç kulak olmak üzere üç kısımdan oluşur.
atmosfer basıncıyla eşitlenmesini sağlar. Böylece kulaktaki
Dış kulak ağrı veya acı geçer.
Kulak kepçesi ve kulak yolu yapılarından oluşur. Kulak zarı
ile sonlanır. Kulak kepçesi kıkırdaktan, kulak zarı bağ dokudan
oluşur. Kulak kepçesi ve kulak yolu ses dalgalarını toplar ve İç kulak
kulak zarına iletir. Kulak yolu, kulağa giren toz ve yabancı mad-
İç kulakta hem işitme ile hem de denge ile ilgili yapılar bulu-
deleri tutan bir sıvıyla kaplıdır.
nur. İşitmeden sorumlu bölgeye salyangoz (kohlea) adı verilir.
Salyangoz (kohlea); işitme reseptörlerini ve sinirlerini içe-
Orta kulak rir. Bir eksen etrafında sarmal şeklinde kıvrılmış olan salyan-
Kulak zarının ses dalgaları ile titreşmesi sonucunda ses goz, ince zarlarla birbirinden ayrılmış üç kanaldan oluşur.
orta kulağa iletilmiş olur. Ses titreşimleri burada bulunan orta Kohleayı oluşturan kanallardan;
kulak kemiklerine gelir. Benzetildikleri şekillerden dolayı çekiç,
örs ve üzengi kemikleri adını alır. Bu kemikler, vücudun en kü- • Üstte olana vestibular kanal (perilenf sıvısı bulunur.)
çük kemikleridir. Orta kulak kemikleri kulak zarından aldıkları • Ortada olana kohlear kanal (endolenf sıvısı bulunur.)
titreşimleri 15-20 kat artırarak iç kulağa açılan oval pencereye
iletir. Orta kulak, kulak zarıyla dış kulaktan; oval pencereyle iç • Altta olana timpanik kanal (perilenf sıvısı bulunur.)
kulaktan ayrılır. adı verilir. Bu kanallardan vestibüler kanal oval pencere ile,
timpanik kanal ise yuvarlak pencere ile bağlantılıdır.
Çekiç Örs Üzengi
Kohlear kanalının tabanındaki zara temel zar (bazilar zar)
denir. Temel zarın üzerinde ise işitme ile ilgili korti organı bu-
lunur. Korti organı ses titreşimlerine duyarlı kıllı reseptör hüc-
relerini içerir. Kıllı reseptör hücrelerinin uçları, korti organının
üzerindeki çatı zara (tektoriyal zar) tutunmuştur.
Çatı zarı Tüylü reseptör

Kulak Östaki hücreleri
zarı borusu
Destek hücreler
Orta kulakta yutağa açılan östaki borusu adı verilen bir ka-
nal bulunur. Östaki borusu, yutak ile orta kulak arasında uzanır.
Yutak tarafındaki ucunda çoğu zaman kapalı duran bir kapak-
çık bulunur. Yutkunma esnasında bu kapakçığın açılıp kapan-
ması kulak zarında hissedilebilir. Östaki borusunun görevi, orta
kulaktaki hava basıncı ile dış ortamdaki basıncın aynı seviyede Temel zar
kalmasını sağlamaktır. İşitme sinirleri
63

Üzengi
Çekiç Örs Oval pencere
Korti organında kan damarı bulunmaz. Kan akımının ol-
Vestibular kanal
maması arka zemin gürültüsüne engel olur.
Kohlear kanal
Timpatik
kanal
Kesecik
Tulumcuk Ses
Kulak zarı Yuvarlak Korti Temel zar
dalgası pencere organı
Kulak yolu
Oval pencere Sesin kulak içinde izlediği yol

Yuvarlak pencere Vestibular
kanal
Endolenf sıvısı
Çatı Kohlear
zarı kanal
İşitme
Mekanoreseptörler siniri
DIŞ ORTA İÇ
Temel Timpanik
zarı kanal
KULAK KULAK Oval KULAK
Kulak pencere
Vestibular kanal
yolu
Salyangozun yapısı
Kohlea kanalı
Kulak
zarı Timpanik kanalı
Yuvarlak pencere
İşitme olayında aşağıdaki olaylar sırayla gerçekleşir Östaki borusu Temel zar
• Ses dalgaları kulak kepçesi tarafından toplanır ve kulak

yolu boyunca taşınarak kulak zarının titreşmesi sağlanır.
• Kulak zarının titreşimleri orta kulak kemiklerine iletilir. Orta

kulak kemikleri ses titreşimlerinin gücünü artırarak iç ku-
lağa, oval pencereye verir.
Ses dalgalarının yuvarlak pencereye çarparak yok olması
• Oval pencereden içeri giren ses titreşimleri, öncelikle iç yeni gelen titreşimleri duyabilmek için iç kulağı yeniden hazır
kulağın başlangıç kısmı olan dalızdan geçer ve daha son- hâle getirir ve yankı olayını engeller.
ra vestibular kanal içindeki sıvıda basınç dalgası yaratır.
• Sıvıda oluşan bu dalga, timpanik kanala geçer ve yuvar-

lak pencereye çarparak yok olur.
• Vestibular kanaldaki basınç dalgaları, kohlear kanaldaki Kulağa Gelen Ses Dalgaları ve Kulaktan Çıkan Sinirlerin İzlediği
temel zarı titreştirir. Bu titreşimler, tüylü duyu hücrelerinin Yollar
tektoral zara değip uzaklaşmasına neden olur .
• Tüylü duyu hücrelerinin tektoral zara değip uzaklaşması,

buradan nörotransmitter madde salgılanmasını ve sinaps
yaptıkları duyu nöronlarına uyarı iletilmesini sağlar.
• Duyu nöronları da bu uyarıların salyangozdan çıkıp önce

talamusa sonra beynin işitme merkezine iletilmesini sağ-
lar. Beynin işitme bölgesinde impulslar değerlendirilir ve
duyma olayı gerçekleşir.
Sesin yönü iki temel yöntemle belirlenir: Birincisi sesin iki

kulağa giriş zamanları arasındaki gecikme, ikincisi ise her iki
kulaktaki ses şiddetleri arasındaki farktır.
64

İşitme kaybı: İşitme testleriyle belirlenen uluslararası orta- b. Dinamik denge: Dönme, hızlanma ve yavaşlama gibi
lamalardan daha düşük seviyede işitme fonksiyonu tespit edil- hareketlerde vücut pozisyonunun korunmasıdır. Yarım daire
mesidir. İşitme kaybı; dış kulak ve orta kulak hastalıklarından kanalları ile sağlanır. İç kulakta bulunan üç adet yarım daire
kaynaklı olabileceği gibi iç kulakla, beyinle ve işitme siniriyle kanalı, farklı düzlemlerde uzanır ve vücudun dengesinin sağ-
ilgili farklı nedenlerden de kaynaklanabilir. lanmasında görevlidir. Her bir yarım daire kanalının tabanında
ampula adı verilen şişkin bir bölge bulunur. Ampulada bulunan
Dış kulak kaynaklı nedenler; kulak kepçesi yokluğu ve
tüylü reseptör hücreleri, kupula adı verilen jelatinsi bir madde
şekil bozukluğu, dış kulak yolunun kapalı olması, dış kulakta
içinde uzanır. Baş, hareket ettirildiğinde veya vücut kendi ek-
yabancı cisim varlığıdır.
seninde döndüğünde yarım daire kanalları da vücutla birlikte
Orta kulak kaynaklı nedenler; orta kulak iltihabı ve kireç- hareket eder; fakat endolenf sıvısı aynı hızla hareket etmez ve
lenmesi, yırtılmış kulak zarı, orta kulaktaki tümörlerdir. kupulaya baskı yaparak kıl hücrelerinin eğilmesine neden olur.
Dönmenin hızıyla kıl hücreleri, duyu hücrelerini uyarır ve bu
İç kulak kaynaklı nedenler; işitme sinirlerinin çeşitli ne-
uyarı beyne ve beyinciğe iletilerek vücut dengesi sağlanmış
denlerle zarar görmesi ve iç kulak iltihaplarıdır.
olur.
Tüm bu nedenlerin yanı sıra gürültülü ortamlarda bulun-
mak, genetik faktörler ve yaşın ilerlemesi de işitme kaybına
sebep olabilir.
Endolenf
Sıvı akışı sıvısı
Denge Olayı;
Tüy hücreleri
İç kulakta işitme ile ilgili yapıların dışında vücut dengesinde
görevli yapılar da bulunur. İç kulakta bulunan kesecik (sakku-
lus), tulumcuk (utriculus) ve yarım daire kanalları (endolenf Sinir lifleri
Temel zar
sıvısı ile doludur) vücut dengesinin korunmasında görev alır. Vücut hareketi
Vücutta iki çeşit denge olayı vardır. Bunlardan statik den- Denge esnasında ampullada tüy hareketleri
ge, vücut pozisyonunun yer çekimine göre dikey düzlemde
ayarlanması; dinamik denge ise dönme, hızlanma ve yavaşla-
ma gibi hareketlerde vücut pozisyonunun korunmasıdır.
Hızla dönmekteyken aniden durulduğu zaman, iç kulakta-

Kesecik ve tulumcuk yer çekimine karşı yapılan hareket- ki sıvının hareketi hemen durmadığı için hücrelerin uyarılması
leri algılar. Yarım daire kanalları dönme hareketlerini algılar. devam eder ve baş dönmesi yaşanır.
a. Statik denge: Kesecik ve tulumcuk tarafından sağlanır.

Kesecik ve tulumcuğun içinde tüylü hücreler bulunur; bu hüc-
reler başın konum değişikliklerine, yer çekimine ve tek yöne
hareketlere tepki verir. Kılların tamamı jelatinimsi bir yapının
içinde uzanır. Bu jelatinimsi maddenin içinde ayrıca kalsiyum
karbonat yapılı otolit taşları adı verilen küçük tanecikler bu-
lunur. Bu madde, içinde bulunduğu endolenf sıvısından ağır İnsanda dengenin sağlanmasında iç kulaktaki yapıların
olduğundan başın konumu değiştiğinde otolit taşları hareket yanı sıra görme duyusu ile ayak tabanında yer alan basınca
eder ve duyu hücrelerini uyarır. Bu uyarılar beyne ve beyinciğe duyarlı hücreler de etkilidir.
iletilir ve vücut dengesi sağlanır.
Otolitler, otolit zarı üzerinde bulunur.

Yerçekimi kuvveti
Yerçekimi kuvveti
Kıllar
Vücut hareketinin Denge kaybı; beyin ve beyinciğe, omuriliğe, göze ve iç
yönü
kulağa bağlı olarak meydana gelebilen denge bozukluklarıdır.
İç kulakta yarım daire kanalları içindeki otolitlerin hareket et-
mesiyle ortaya çıkan denge kaybı ve baş dönmesi vertigo de-
nilen rahatsızlığa yol açar. İç kulak basıncının artması, denge
Kıl Duyu sinir Destek sinirlerinin iltihabı ve tümörler denge kaybına neden olabilir.
hücresi hücresi hücresi Denge kaybı, denge kazandırıcı egzersizlerle, ilaçla ve cerrahi
Baş, pozisyon değiştirdiğinde, hızlandığında ya da yavaşladığında jelimsi otolit müdahaleyle düzeltilebilir.
zarı, kıl hücrelerini eğer.
Yarım daire kanallarında (A) ve tulumcuk ve kesecikte (B) denge

organının çalışması
65

SORU 6 SORU 8
Bir süre kendi etrafında dönen bir insanın sandalyeye İnsanda, kulakta bulunan;
oturduktan sonra baş dönmesi hissinin devam etmesi-
I. kulak zarı,
nin nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
II. östaki borusu,
A) Yarım daire kanallarındaki sıvının hareketinin devam et-
III. korti organı,
mesi
IV. orta kulak,
B) Östaki borusunun basınç değişikliğini ayarlayamaması
V. yarım daire kanalları ve otolitler
C) Silli (kıllı) duyu hücrelerinin beyinciğe sinyal göndereme-
mesi yapılarından hangisi beyincik yardımıyla vücut dengesi-
nin sağlanmasında yardımcı rol oynar?
D) Yarım daire kanallarındaki sıvıda basınç dalgalarının gen-
liğinin artması A) I B) II C) III D) IV E) V
E) Yarım daire kanallarının her birinin diğer ikisiyle dik olarak
konumlanmış olması
(2013 - YGS)
SORU 7
Aşağıdaki şema, insan kulağında, ses dalgalarının beyne
uyarı olarak iletimini sağlayan yapıları göstermektedir.
Sinirler
Orta kulak
kemikleri SORU 9
Kulakta gerçekleşen denge olayı için aşağıdakilerde
Karti organı hangisi doğru değildir?
Kulak yolu
A) Dengeyi sağlayan yapılar orta kulakta bulunur.

İçi sıvıyla dolu
Kulak zarı salyangoz
B) Tulumcuk, kesecik ve yarım daire kanalları dengeden so-
Oval pencere Yuvarlak
pencere rumludur.
Östaki borusu
C) İmpuls oluşumunda tüylü duyu hücrelerine yapılan ba-
Aşağıdakilerin hangisinde, şemadaki yapılardan biri, sınç etkilidir.
gerçekleştirdiği işlevle birlikte verilmiştir?
D) Tulumcuk ve kesecik yer çekimine karşı yapılan hareket-
A) Östaki borusu - Ses dalgalarının şiddetini artırma lerde etkilidir.
B) Salyangoz - Orta kulak ve dış ortam arasında hava ba- E) Yarım daire kanalları, dönme hareketi ile oluşan konum
sıncını dengede tutma değişikliklerini algılar.
C) Kulak zarı - Havada yayılan ses dalgalarını sıvıda yayılan
dalgalara çevirme
D) Orta kulak kemikleri - Ses dalgalarının şiddetinin aynı
kalmasını sağlama
E) Korti organi - Farklı frekanslarıdaki ses dalgalarını impul-
sa çevirme
(2005 - ÖSS)
66

BURUN
SORU 10
Aşağıda kulak yapısı ve kısımları gösterilmiştir. Burun, nefes ve koku alma organı olarak iş görür. İçerisin-
de bulunan bol kılcal damar, kıllar ve mukus sayesinde alınan
havayı nemlendirir, ısıtır ve temizler. Arka tarafından yutağa
Oval
Denge Pencere bağlanırken önden iki delikle dışarıya açılır.
Sinirleri İşitme
Kulak Kiri Üreten Sinirleri
Salgı Bezleri
Çekiç
Ses Burunda kıllar havayı temizler, kılcal damarlar havayı ısıtır

Dalgaları ve nemlendirir, mukus ise alınan havayı ısıtır, nemlendirir ve
Kulak Dış Salyangoz temizler.
Kiri Kulak Kulak Östaki
Orta
Kulak Yolu Zarı Kulak Borusu
Kepçesi Üzengi Yuvarlak
Pencere Koku
soğancığı
Kemik
Koku reseptörleri
Kulaktaki yapıların görevleriyle ilgili aşağıdakilerden
hangisi söylenemez? Burun
Boşluğu
A) Çekiç, örs ve üzengi; ses titreşimlerinin gücünü artırır.
B) Kulak zarı; dış ve orta kulağı ayırır, ses titreşimlerini orta
kulağa iletir.
C) Östaki borusu; kulak yoluna ses dalgalarının iletilmesini
sağlar.
D) Salyangoz; kanallarından oluşur, işitme reseptörleri bu-
rada bulunur.
E) Yarım daire kanalları; içindeki sıvı ve otolit taşları ile vücut
dengesinin sağlanmasında görevlidir.
İnsanların koku duyusu, uçucu ve mukusta çözünebilen

kimyasalları algılar.
SORU 11 Koku reseptörleri burnun üst kısmında sarı bölge (koku

alanı) adı verilen yerde bulunur. Bu bölgedeki koku reseptörle-
Orta kulakta bulunan ses dalgalarının iç kulağa iletil-
rinin her biri özelleşmiş sinir hücresidir. Bu hücrelerin geniş-
mesinde rol oynayan çekiç ve üzengi kemikleri, kulağın
lemiş dendritlerine koku çomakçıkları denir. Koku çomakçık-
hangi kısımları ile bağlantılıdır?
larının uçlarında siller vardır.
Çekiç Kemiği Üzengi Kemiği Duyu hücrelerinin sillerinin bulunduğu bölgede mukus
A) Kulak zarı Oval pencere tabakası vardır. Cisimlerin kokularının algılanabilmesi için
koku moleküllerinin mukusta çözünmesi gerekir.
B) Yuvarlak pencere Oval pencere
C) Kulak zarı Yuvarlak pencere
D) Oval pencere Yuvarlak pencere
E) Oval pencere Kulak zarı
Burun boşluğunun çok fazla ya da çok az nemli olması,
koku reseptörlerinin uyarılmasını önlediğinden kokular tam
olarak algılanamaz. Bu durum nezle olduğumuzda ya da
kuru havada koku duyumuzun azalmasına neden olur.
67

Bir koku etrafa yayıldığında; SORU 12

• Reseptörler mukusta çözünmüş koku molekülleriyle uya-
Burun içindeki goblet hücrelerinin salgıladığı mukus ile;
rılır.
I. solunan havanın süzülmesi,
• Uyarılar, impulsa dönüşerek önce koku soğancığına uğ-
rar, oradan da beyin kabuğundaki koku merkezine iletilir II. koku moleküllerinin çözünmesi,
ve koku algılanır. III. havanın ısıtılması ve nemlendirilmesi
olaylarından hangileri gerçekleştirilir?
Beyindeki koku A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

merkezi
Koku D) II ve III E) I, II ve III
soğancığı
Koku sinirleri
Kemik
Koku soğancığı
Epitel hücre
Kemoreseptör
Koku reseptörleri hücre
Siller
Koku molekülleri Mukus
İnsanda Koku Alma
Buruna Gelen Koku Molekülleri ile Burundan Çıkan Sinirlerin İzlediği Yollar
SORU 13
Farklı duyu organlarında bulunan yapıların;
Koku duyusunun oluşmasında reseptörlerden gelen uya-
rılar talamusa uğramadan beyindeki koku merkezine ulaşır. I. sarı bölge,
II. tulumcuk - kesecik,
III. sarı benek,
IV. kemoreseptör,
Koku moleküllerinin iki burun deliğine geliş zamanı ara-
V. östaki borusu,
sındaki fark, kokunun hangi yönden geldiğini anlamayı sağ-
lar. VI. saydam tabaka
göz, kulak ve burunda bulunma durumlarıyla ilgili eşleş-

tirmeler hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?
Uzun süre aynı kokuyu alan koku reseptörleri bir süre Göz Kulak Burun
sonra impuls üretimini azaltırlar veya tamamen sonlandırırlar.
A) I ve IV II ve III IV ve V
Bu olaya duyusal adaptasyon denir. Reseptörlerin duyusal
adaptasyonu sonucu koku bir süre sonra hissedilmez. Bu B) I ve VI II ve V III ve IV
durumdaki koku reseptörleri ancak ortama yaylarıı farklı bir
C) II ve III IV ve V I ve VI
kokuyu algılayabilir. Koku duyusunun yorulması önemli bir
koku adaptasyonudur ve merkezi sinir sisteminin öğrenmesi D) III ve VI II ve V I ve IV
olarak tanımlanır. E) V ve VI II ve III I ve IV
68

DİL
İnsanda beslenme, konuşma ve tat almada dil organı gö-

Tat ve koku duyusunun beyne giderken izlediği yol fark-
rev alır. Epitel doku ile örtülü olan dil üzerinde tadı alan papilla
lı olmasına karşın bu iki duyu birbirini destekler. Bu durum
adı verilen tat alma cisimcikleri (küçük çıkıntılar) bulunur. Pa-
kokusu alınan yiyeceklerin tatlarının daha iyi algılanmasını
pillalardaki epitel içine gömülü tat alma tomurcukları bulunur.
sağlar.
Tat tomurcukları duyu hücreleri ve destek hücrelerden oluşur.
Tat tomurcuklarındaki duyu hücreleri tat alma sinirleriyle bağ-
lantılıdır. Tat tomurcuklarındaki duyu hücreleri arasında mukus
üreten destek hücreleri bulunur.
Koku alma sistemi sinüzit, grip, nezle gibi nedenlerle en-

Bademcik Tat alma deliği gellenirse tat alma duyusu azalır. Aşırı sıcak ve soğuk yiye-
Reseptör cekleri art arda tüketmek, tat duyusunun zarar görmesine
hücreler sebep olur.
Dil
çıkıntıları
Tat
tomurcukları
SORU 14
Dil ucu Aşağıdaki duyu çiftlerinden hangi ikisinin uyarılma biçi-
Duyu sinirleri
Dil mi benzerdir?
Tat tomurcuğu
A) Görme - Koku alma B) Dokunma - Tatma
Erişkin bir insanda yaklaşık üç bin tat tomurcuğu vardır. C) İşitme - Görme D) Koku alma - Tatma
Çocuklarda bu sayı daha fazladır ve yaş ilerledikçe azalır.
E) Dokunma - Görme
SORU 15
Şeker yiyen bir insanın tat algılama sürecinde,
Koku duyusunda olduğu gibi tat duyusunun algılanabil-
mesi için moleküllerin bir sıvı içinde çözünmesi gerekir. I. Şeker tükrük içerisinde çözünür.
II. İmpuls, sinirler ile beyindeki merkeze iletilir.
III. Çözünen maddeler duyu hücrelerini uyarır.
Bir maddenin tadının alınabilmesi için önce o maddenin verilen olaylar hangi sıra ile gerçekleşir?
ağzın içini kaplayan mukus (tükürük) içinde çözünmesi ge-
reklidir. Çözünen madde tat reseptörlerini (kemoreseptörler) A) I - III - II B) I - II - III C) II - I - III
uyarır, impuls meydana gelir. Oluşan impulslar duyu sinirleriyle
D) II - III - I E) III - I - II
önce talamusa ardından da beyin kabuğundaki tat alma mer-
kezine ulaştırılır ve maddenin tadı algılanır. Farklı tatlara duyarlı
tat hücreleri, dilin farklı bölgelerine yerleşmişlerdir.
Her tat tomurcuğunda yapısal açıdan farklı dört tip tat re-
septör hücresi vardır: Tuzlu tat, yemek tuzu tarafından; ekşi
tat, hidrojen iyonu tarafından; tatlı tat, proteinler yoluyla; acı
tat ise kapsaisin gibi çeşitli maddeler yoluyla tanınır. Yaygın
olarak bilinen bu tatlardan başka, son yıllarda beşinci tat ola-
rak ortaya çıkan umami (Japoncada “lezzetli” anlamına gelir)
tadı, glutamat maddesinin algılanmasıyla tanınır.
Bir maddenin tadının algılanmasında kokusu, sıcaklığı,

görünümü ve çiğneme süresi etkili olur.
69

DERİ Örtü epiteli, hücrelerin dizilişine göre tek katlı ve çok katlı
epitel doku olarak ikiye ayrılır.
Deri, en geniş yüzeye sahip duyu organımızdır. İnsanda
dokunma duyusunu algılayan duyu organıdır. Derinin yapısını
epitel doku ve temel bağ doku olmak üzere iki doku oluşturur. Tek katlı epitel doku, hücrelerin şekillerine göre isim alır.
Akciğer alveollerinde, kan ve lenf damarlarının iç yüzeyinde
yassı epitel; böbrek kanallarında, salgı bezlerinin iç yüzeyinde
a. Epitel Doku: ve tiroit bezinde kübik epitel; bağırsak ve solunum yollarının,
Epitel doku; vücudun dış yüzeyini saran, vücut boşluklarını döl yatağı ve safra kesesinin iç yüzeyinde silindirik epitel hüc-
ve organların yüzeyini astarlayan dokudur. releri bulunur.
• Yapısında kan damarı ve sinir hücresi bulunmaz.

• Epitel doku hücreleri arasında boşluk yoktur veya çok az-
dır. Hücreler birbirine sıkı sıkıya bağlıdır.
• Mekanik yaralanmalara karşı vücudu korur.
• Hastalık yapıcı etkenlere ve sıvı kaybına karşı engel oluş-
turur.
Yassı epitel Kübik epitel Silindirik epitel
• Epitel dokunun vücudun farklı organlarında koruma, emi-
lim, salgı ve duyuların alınması gibi çeşitli görevleri vardır. Çok katlı epitel doku ise yassı, kübik, silindirik hücreler-
den oluşur ve en üstte bulunan hücreye göre adlandırılır. İn-
sanda üst deri, çok katlı yassı epitel dokuya örnektir.
Duyu Salgı Örtü

epiteli epiteli epiteli
b. Temel Bağ Doku
Diğer doku ve organları bir arada tutarak onlara desteklik
sağlayan bir dokudur.
Bağ doku hücreler arası maddesi bol olan dokudur. Bol
kan damarı ve sinir bulundurur. Bağ doku hücrelerinden ve lif-
lerden oluşur.
Bağ dokunun temel hücresi fibroblastlardır. Ancak makro-
fajlar, mast hücreleri, plazma hücreleri ve melanositler bağ
dokuya ait hücrelerdir.
Duyu epiteli: Duyu organlarında bulunan ve çevreden ge-
len uyarıları almak için özelleşmiş hücrelere sahip olan epitel-
dir. Dilde tat epiteli buna örnektir. Fibroblastlar; protein yapıdaki bağ doku liflerini ve bağ
dokunun ara maddesini oluşturur. Bağ doku lifleri kollajen,
elastik ve ağsı liflerdir. Bu lifler fibroplastlar tarafından sen-
Salgı epiteli: Salgı oluşturan epitel hücreleridir ve bez epi-
tezlenir ve doku ve orkanların yapısına esneklik, sağlamlık ve
teli olarak da tanımlanır. Örneğin tükürük, ter, gözyaşı, mukus
dayanıklılık kazandırırlar.
gibi salgıları vücut dışına ya da vücut boşluğuna gönderen
salgı epiteli, ekzokrin bez; parathormon, adrenalin gibi hor-
monlar salgılayarak kana veren salgı epiteli endokrin bez ve Mast hücreleri; damarlar içinde dolaşan kanın pıhtılaşma-
ürettiği hormonları kana, ürettiği enzimleri ise kanallarla vücut sını engelleyen heparin ile kılcal damar geçirgenliğini artıran
boşluğuna gönderen pankreas ise karma bez özelliği gösterir. histamin maddesini oluşturur.
Makrofaj hücreleri; Vücudun savunma sisteminde gö-

rev yapar. Dokular arasında dolaşarak yabancı maddeleri, ölü
hücreleri, mikroorganizmaları fagositozla yok eder.
Goblet hücreleri ise mukus üretimi yapan tek hücreli salgı
epiteli örneğidir.
Plazma hücreleri; Antikor üreterek vücut savunmasında

rol oynar.
Örtü epiteli: Vücudun dışını, doku ve organların iç yüze-
yini örten epiteldir. Vücudu ısı, çarpma, vurma gibi fiziksel ve
kimyasal etkilere karşı korur. Bağırsaklarda besin maddelerinin Melanositler; Taşıdıkları melanin pigmenti ile bulundukları
emiliminde görev alır. dokuya renk verir.
70

Kıllar
Korun
Üst deri
tabakası Alt deride dokunma, basınç, sıcaklık ve ağrı gibi duyuları

Malpighi Serbest sinir uçları
tabakası alan reseptörler bulunur. Derinin duyu organı olarak kabul
edilmesi bu reseptörler nedeniyledir. Çeşitli duyuları almaya
Yağ bezleri
özelleşmiş reseptörler bütün vücuda dağılmış hâldedir an-
Alt deri
Ter bezleri
Kıl kökü Merkel diskleri cak dağılımları homojen değildir. Örneğin dokunma resep-
Kan
damarları törleri parmak uçlarında daha yoğun olarak bulunur. Böylece
görmesek bile bir objenin büyüklüğünü parmak uçlarımızla
Krause dokunarak belirleyebiliriz. Soğuğu algılayan reseptörler ise
Ruffini Meissner Pacini cisimcikleri
parmak uçlarında diğer vücut hücrelerine göre daha az bu-
cisimciği cisimcikleri cisimciği
lunur. Bu nedenle parmak uçlarımızla rahatça dokunabildiği-
miz sıcaklıktaki su, duş yapmak için soğuk gelebilir.
Üst deri (epidermis) Deride bulunan duyu reseptörleri; meissner cisimciği,

merkel cisimciği, pacini cisimciği, krause cisimciği, ruffini ci-
Çok katlı yassı epitel hücrelerinden meydana gelir. Bu ta- simciği ve serbest sinir uçlarıdır.
bakada üstte kalan hücreler ölüdür ve keratin proteini içerir.
Dış etkilere karşı deriyi koruyan bu bölüme korun tabakası Meissner cisimciği, kılsız derinin dokunma duyusunu alan
denir. Korun tabakasından saç, tırnak gibi yapılar meydana reseptörlerdir. Avuç içi, ayak tabanı ve dudaklarda bulunur.
gelir. Korun tabakasının altındaki hücreler canlıdır. Merkel cisimciği, kişinin derisi üzerinde sürekli temasta
Üst deri tabakasının taban zarındaki epitel hücrelerinin ara- olan nesnelerin varlığını tespit eden, sabit durum sinyalleri ver-
sında melanosit hücreleri bulunur. Bu hücreler sentezledikleri mekten sorumlu olan reseptörlerdir. Derinin hemen alt kısmın-
melanin pigmentini epitel hücrelerine verirler ve böylece me- da kabartı şeklinde gruplar hâlinde bulunur. Derinin kıllı kısım-
linin pigmentinin de bulunduğu tabakaya malpighi tabakası larında ve parmak uçlarında yoğun olarak bulunur.
adı verilir. Bu tabakada yer alan melanin pigmenti, güneşten Pacini cisimciği, sinir akson uçlarının kendi etrafında kıv-
gelen ultraviyole ışınlarını soğurarak alt tabakalardaki hücreleri rılmasıyla meydana gelmiştir. Basınç ve gerilme duyusunu alan
zararlı ışınlardan korur. reseptördür. Ellerde ve ayak alt derisinde yoğun olarak bulu-
nur.
Serbest sinir uçları ağrıyı algılar.
Alt deri (dermis)
Krause cisimciği soğuğu, ruffini cisimciği sıcağı algılar.
Kan damarlarından, yağ ve ter bezlerinden, kıl köklerinden,
serbest sinir uçlarından, duyu reseptörlerinden, kollajen ve
elastik liflerden oluşur.
Sıcağı algılamaya duyarlı reseptörler genellikle 25 - 45 °C

Ter bezleri; dudak kenarı, tırnak yatakları dışında vücudun arasındaki sıcaklık değişimlerine, soğuğu algılayan reseptör-
tüm derisinde bulunur. Terleme ile vücut sıcaklığının ayarlan- ler ise 10 - 20 °C arasındaki sıcaklık değişimlerine duyarlıdır.
masında görevlidir. Dış kulak yolunda bulunan bezler, kulak Eğer sıcaklık 10 °C'nin altına düşerse veya 45 °C'nin üstü-
kirinin oluşmasını sağlar. ne çıkarsa, ağrı algılamada görevli reseptörler uyarılır. Buna
bağlı olarak kişide donma hissi veya yanma hissi oluşur.
Yağ bezleri; ayak tabanı ve avuç içi hariç tüm vücutta bu-
lunur. Salgısına sebum adı verilir. Bu salgı ile derinin geçirgen-
liği ayarlanır, bakteri ve mantar enfeksiyonlarına karşı koruyu-
culuk sağlanır. Eğer yağ bezlerinin salgılarını ilettikleri kanallar
kapanırsa veya iltihaplanırsa akne ve sivilce oluşumları ortaya Meissner ve pacini cisimcikleri mekanoreseptör, krause
çıkar. ve ruffini cisimcikleri termoreseptördür. Termoreseptörler de-
rinin her bölgesinde aynı sıklıkta bulunmaz ve çabuk yorulur.
Kıllar; avuç içi, ayak tabanı, dudaklar hariç tüm vücutta

bulunabilir. Kıllar gündüze oranla gece, soğuk ortama oranla
sıcak ortamda daha hızlı uzar.
Dil ve deride bulunan duyu reseptörleri doğrudan dış

çevreye açık olduğu hâlde; göz, kulak ve burunda bulunan
reseptörler doğrudan dış çevreye açık değildir.
71

Derinin görevleri;
SORU 17
• Vücudu mekanik ve kimyasal etkilere karşı korur.
Bağ dokuya ait
• Hastalık yapıcı mikroorganizmların vücuda girmesini ön-
leyerek bağışıklıkta görev yapar. I. Fibroblast
• Vücudun su kaybetmesini önler. II. Plazma

III. Pigment
• Ter salgısı ile hem boşaltıma yardımcı olur hemde vücut
sıcaklığını düzenler. hücrelerinden hangileri antikor üreterek bağışıklığa kat-
• Yağ salgısı derinin yumuşak kalmasını sağlarken mikroor- kıda bulunur?
ganizmaların girişine engel olur. A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
• Güneş ışınlarının etkisi ile D vitamini sentezler. D) II ve III E) I, II ve III
• Taşıdığı reseptörler ile çeşitli duyuların alınmasını sağlar.
• Melanin pigmenti güneşin zararlı ışınlarına karşı koruyucu
etki yapar.
Vitiligo, deride görülen hastalıklardan biridir. Deride pig-

ment kaybından kaynaklanan, beyaz alanların görüldüğü bir
deri hastalığıdır. Sağlıklı deride melanin sentezi, melanositler CEVAP ANAHTARI
tarafından yapılmaktadır. Vitiligoda vücut, kendi melanosit-
lerine karşı antikor üretir. Bu yüzden vitiligo otoimmün bir 1. C
hastalıktır. Öncelikle yüz olmak üzere, dudak, el, kol veya 2. A) 6 B) 1 C) 4, 6 D) 5 E) 3
bacak gibi vücudun herhangi bir kısmını etkileyebilir. Bulaşıcı
değildir ancak otoimmün bir hastalık olması sebebiyle baş-
3. I. Çubuk reseptörleri (c) a) Işığa duyarlı reseptörleri
ka hastalıklar da ortaya çıkabilir. Güneş yanığı bu hastalığı içerir.
tetikleyebilir. II. Koni reseptörleri (d) b) İncelip - kalınlaşarak net
görmeyi sağlar.
III. Sarı nokta (a) c) Az ışıkta görmeyi sağlar.
IV. Mercek (b) d) Fazla ışıkta görmeyi sağ-
SORU 16 lar.
V. İris (e) e) Göz rengini oluşturur.
Şekilde gösterilen duyu organı ile ilgili,
f) Göz sinirlerinin çıktığı
VI. Kör nokta (f)
yerdir.
4. E
5. A
6. A
7. E
8. E
I. Korun ve malpighi tabakası olmak üzere iki bölüm-
den oluşur. 9. A
II. Yağ bezleri, ter bezleri ve kan damarları tüm kısım- 10. C
larında bulunur.
11. A
III. Dokunma, basınç, sıcaklık ve ağrı gibi duyuları alan
reseptörler bulundurur. 12. E
ifadelerinden hangisi doğrudur? 13. D

14. D
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III
15. A
D) I ve III E) I ve II
16. B
17. A
72

BÖLÜM 13
Duyu Organlarının Yapısı ve İşleyişi | Konu Testi - 01
1. İnsanda göz bebeğinin farklı ortamlarda durumları aşa- 3. İnsanda kulak yapısında bulunan aşağıdaki apılardan
ğıdaki şekilde gösterilmiştir. hangisinin işitme veya vücut dengesinin sağlanmasın-
da doğrudan etkisi yoktur?
A) Otolit taşları
B) Korti organı
C) Yarım daire kanalları
D) Östaki borusu
E) Kulak zarı
Buna göre göz bebeğindeki bu değişimlerle ilgili ola-

rak;
I. Damar tabaka uzantısı olan iris yapısındaki düz kaslar
ile sağlanır.
II. Orta beyin kontrolünde gerçekleşir.
III. Fazla ışıkta iris kasları kasılır ve göz bebeği büyür.
4. İnsan derisi ile ilgili;
I. Sıcak ve soğuk algılayan reseptörler çabuk yorulur.
II. Duyu reseptörleri alt deride bulunur.
III. Deride üretilen sebum (yağ) tabakası su kaybını önler
ve deriyi yumuşatır.

2. İnsanda işitme olayı sırasında ses dalgaları;

1. Kulak zarı
2. Oval pencere
3. Çekiç - örs - üzengi

5. İnsan derisi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
4. Korti organı
A) Üst deride bulunan ve tamamen ölü hücrelerden olu-
5. Dalız şan korun tabakası koruyucu görev yapar.
kısımlarından sırayla geçer? B) Epitel doku ve bağ doku olmak üzere iki temel dokudan
oluşur.
A) 1 - 2 - 3 - 4 - 5 C) Hastalık yapıcı mikroorganizmaların vücuda girişine en-
B) 2 - 1 - 4 - 3 - 5 gel olur.
C) 1 - 3 - 2 - 5 - 4 D) Epidermis tabakasında bulunan kılcal damarlar dermis
tabakasındaki canlı hücreleri besler.
D) 1 - 3 - 2 - 4 - 5
E) Üst deride korun tabakası ölü hücrelerden oluşurken
E) 2 - 1 - 3 - 5 - 4 malpighi tabakası canlı hücrelerden oluşur.
73

BÖLÜM 13 Duyu Organlarının Yapısı ve İşleyişi | Konu Testi - 01
6. 8. İnsanda deri yapısı ile ilgili;

I. Örtü epiteli sadece vücudun dış kısmını örter ve korur.
II. Salgı epiteli ter, tükürük, göz yaşı gibi salgıları üretir.
IV
I III. Epidermis tabakası kan damarları ve sinir taşımaz.
V
III II D) Yalnız III E) II ve III
Yukarıdaki şekilde verilen göz kısımları ile ilgili aşağı-

dakilerden hangisi yanlıştır?
A) I numaralı kısım merkezinde koni, çevresinde çubuk re-

septörlerini fazla bulundurur.
B) Kornea, II numaralı kısmın gözün ön kısmında saydam-
laşması ile oluşur.
C) III numaralı kısım göz merceğidir ve incelip kalınlaşarak
göz uyumunu sağlar.
D) Göze gelen ışınlar önce V sonra III numaralı kısımda
kırılır.
E) IV numaralı kısım yakındaki bir cisme bakıldığında bü-
yüyerek göze giren ışık miktarını arttırır.
9.
Retiküler Mast
lifler hücresi
Melanosit Elastik lifler
Makrofaj Kollajen
lifler
Akyuvar
Damar Fibroblast
çeperi
Alyuvar Makrofaj
Yağ doku
hücreleri
Yukarıdaki şekilde derinin yapısında bulunan temel

bağ doku elemanları gösterilmiştir.
Buna göre;
7. • Reseptörlerin uyarılma şekilleri
I. Makrofaj hücreleri mikropları fagosite ederek bağışık-
• Uyartıların talamustan beyin kabuğundaki ilgili merkeze
lıta görev yapar.
iletimi
II. Bağ dokunun esas hücreleri olan fibroplastlar ağsı,
• Reseptörlerin uyarılmasını sağlayan eşik değer.
kollajen ve elastik liflerin sentezini sağlar.
• Reseptörlerin uyarı iletim şekli
III. Mast hücreleri antikor üreterek bağışıklıkta görev alır.
• Reseptör sayıları
İnsanda tüm duyu organlarında yukarıda verilen özel-
liklerden kaç tanesi ortaktır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
TEST KODU
BB13KT01
74

BÖLÜM 13
Duyu Organlarının Yapısı ve İşleyişi | Konu Testi - 02
1. İnsanda duyu organlarında bulunan reseptör çeşitleri 4. Çekiç Üzengi Oval pencere
ile ilgili; Örs V
I. Burunda koku almayı sağlayan kemoreseptörler özel-
leşmiş sinir hücreleridir. VI
II. Dil ve deride kemoreseptörler bulunur.

III. Deri ve kulak mekanoreseptörler bulundurur.
ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur? İşitme
sinirleri
A) Yalnız I B) I ve III C) Yalnız II Kulak IV
yolu
I II
III
İnsan kulak yapısına ait verilen numaralı kısımlarla il-

gili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) I numaralı yapı titreşimleri orta kulağa iletir.

2. İnsanda koku duyusu ile ilgili; B) II numaralı yapı ses dalgalarının dağılmasını engelleye-
I. Koku reseptörleri burnun üst kısmında sarı bölge adı rek işitmeyi sağlar.
verilen yerde bulunur. C) III numaralı yapı titreşimleri emerek yankı oluşumunu
engeller.
II. Koku duyusunun değerlendirmesi ve yorumlaması
koku soğancığında yapılır. D) IV numaralı yapının iç kısmı endolenf sıvısı ile doludur
ve mekanoreseptörler bulundurur.
III. Kokunun alınmasını sağlayan özelleşmiş reseptörler
E) V ve VI numaralı kısımlar vücudumuzun dinamik den-
çabuk yorulur.
gesini sağlar.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

5. İnsanda görülen göz kusurları aşağıda verilmiştir.

I. Göz merceğinin normalden kalın olması sonucu mer-
3.
ceğin kırıcılık indisi artmıştır.
II. Göz merceğinin saydamlığını kaybetmesi sonucu olu-
şur.
III. Göz ekseninin normalden kısa olması sonucu oluşur.
Numaralarla belirtilmiş göz kusurları aşağıdakilerden
hangisinde doğru verilmiştir?
Yukarıda verilen göz kusuru ile ilgili; I II III
I. Göz merceğinin kırıcılık indisi normalden fazladır. A) Hipermetrop Astigmat Miyop

II. İnce kenarlı mercek ile düzeltilir.
B) Hipermetrop Katarak Miyop
III. Göz küresinin önden arkaya doğru çapının artması
sonucu oluşur. C) Miyop Astigmatlık Prespitlik
ifadelerinden hangisi ya da hangileri yanlıştır?
D) Prespitlik Katarakt Hipermtrop
E) Miyop Katarakt Hipermetrop
D) I ve III E) II ve III
75

BÖLÜM 13 Duyu Organlarının Yapısı ve İşleyişi | Konu Testi - 02
6. İnsan gözünde irisin oluşumunu sağlayan tabaka ile 8. İnsan kulağına ait kısımlar aşağıda verilmiştir.
ilgili olarak;
1. Tulumcuk
I. Gözü besleyen kan damarlarını taşır.
2. Salyangoz
II. Taşıdığı pigmentler ile göz küresinin karanlık kalmasını
3. Kulak zarı
sağlayarak yansımaları engeller.
4. Yarım daire kanalları
III. Işığın kırılmasını sağlayarak göz uyumunu sağlar.
5. Oval pencere
ifadelerinden hangisi doğrudur?
6. Ampula
A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız II Numaralandırılmış kısımlardan vücudun dengesini ve
işitme olayını sağlayan yapılar aşağıdakilerden hangi-
D) Yalnız III E) I, II ve III
sinde doğru verilmiştir?
İşitme Denge
A) 1, 2, 3, 6 4, 5
B) 2, 3, 5 1, 4, 6
C) 3, 5, 6 1, 2, 4
D) 2, 3, 5, 6 1, 4
E) 1, 2, 5 3, 4, 6
9. İnsanda işitme olayı sırasında;

I. Kulak zarı
II. Vestibular kanal
7. İnsan gözü ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yan-
III. Oval pencere
lıştır?
IV. Kohlear kanal
A) Fotoreseptörler retinadaki sarı benek bölgesinde yo- V. Timpanik kanal
ğun olarak bulunur.
yapılarının görev alma sırası aşağıdakilerden hangi-
B) Kornea sert tabakadan, iris damar tabakadan farklılaşır.
sinde doğru verilmiştir?
C) İriste bulunan düz kaslar otonom sinirler kontrolünde
kasılıp gevşeyerek göze giren ışık şiddetini ayarlar. A) I - III - II - V - IV
D) Sarı benekte bulunan foto reseptörlerden koni hücreleri B) III - I - II - IV - V
ışığa çubuk hücrelerinden daha duyarlıdır. C) I - III - II - IV - V
E) Göz merceği düz kaslar yardımı ile incelip kalınlaşarak D) I - V - III - II - IV
göz uyumunu sağlar. E) III - I - V - II - IV
TEST KODU
BB13KT02
76

BÖLÜM 13
NOT
77

BÖLÜM 13
NOT
78

BÖLÜM 13
NOT
79

KT - 01 KT - 02 KT - 03 KT - 04 KT - 05
BB11KT01 BB11KT02 BB11KT03 BB11KT04 BB11KT05
KT - 06 KT - 07
BB11KT06 BB11KT07
KT - 01 KT - 02 KT - 03 KT - 04
BB12KT01 BB12KT02 BB12KT03 BB12KT04
KT - 01 KT - 02
BB13KT01 BB13KT02
80

06 Fasä°kã L Sä°stemler - I B (11-12-13) (80 Sayfa)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

06 Fasä°kã L Sä°stemler - I B (11-12-13) (80 Sayfa)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BÖLÜM 11

DENETLEYİCİ VE DÜZENLEYİCİ SİSTEM, DUYU Nörogliya (Gliya) Hücreleri;

Duyunun algılanması Sinir Hücresi (Nöron); iç ve dış çevreden gelen uyarıları

Çekirdek Hücre gövdesi

"Akademik Başarı Atölyesi" BİYOLOJİ

Akson: Dendrit gibi hücre gövdesinden çıkar fakat tek bir

Hücre gövdesi: Mitokondri, ribozom, endoplazmik retiku-

2. Ara nöron (Bağlayıcı nöron): Merkezi sinir sisteminde

Ara nöronlar bilgiyi bütünleştirip depolayabilirler. Genel-

"Akademik Başarı Atölyesi" BİYOLOJİ

Buna göre, botoks, uygulandığı bölgede,

Görsel 1.1.5: Motor nörondan kas lifine impulsun iletimi

Sadece duyu nöronu zarar gören bir kişide; uyarı duyu

"Akademik Başarı Atölyesi" BİYOLOJİ

Tek bir sinir telinde, uyarının şiddetinin artmasının impuls

Sinir hücrelerinin uyarılma eşik değeri farklılık gösterir. Bu

Sinir hücresinde uyarıların iletilme şekli aynı olmasına

Bir sinir kordonunda uyarı şiddetine bağlı olarak

"Akademik Başarı Atölyesi" BİYOLOJİ

Nöronda İmpuls Oluşumu ve İletimi (Nöronun İşleyiş b. Depolarizasyon

Bu konumda nöronun dışındaki sodyum derişimi fazla po- K

Sinir hücresi eski polarize durumuna dönmüştür ancak

+40 Aksiyon potansiyeli

Hücre içi ve hücre dışı iyon konsantrasyonları aktif taşıma

ile çalışan sodyum - potasyum pompası sayesinde korunur. –50

"Akademik Başarı Atölyesi" BİYOLOJİ

Bir nöronda impuls iletilirken elektriksel ve kimyasal de- SORU 3

verilen ifadelerin hangileri ortaktır?

"Akademik Başarı Atölyesi" BİYOLOJİ

Sinapslara gelen impuls buradan diğer sinir hücresinin

Aşağıdaki tabloda çeşitli hayvan gruplarına ait K, L, M, N

Nöron Miyelin kılıf Akson çapı (µm)

Tablodaki bilgilere göre, K, L, M, N ve P nöronlarının hangi- Dendrit

Sinapslarda İmpuls İletimi

• Görevi biten nörotransmitterler, hidroliz edilir ya da geri

Sinapsa gelen her impuls, sinapstan geçemez. Bu olaya

"Akademik Başarı Atölyesi" BİYOLOJİ

Merkezi Sinir Sistemi

Beyin ve omurilikten oluşur.

İnsanda beyin kabuğunun motorik merkezinde el, ayak, yüz

• Sert zar: Kafatası kemiğine yapışık olarak bulunan bu

Beyin Omurilik Somatik Otonom

"Akademik Başarı Atölyesi" BİYOLOJİ

BEYİN Beyin kabuğu (korteks)'in görevleri;

Beyin yarım küreleri, alttan beyin üçgeniyle üstten nasırlı

"Akademik Başarı Atölyesi" BİYOLOJİ

Ara Beyin Vücut sıcaklığı normalin üzerine çıktığında hipotalamustaki

Hipotalamus; B) Kanın ozmotik basıncını

Homeostatik düzenleme için beynin en önemli bölgelerin- C) İdrar üretimini

"Akademik Başarı Atölyesi" BİYOLOJİ

Normal bir insanda, duyu uyarısıyla (koku duyusu hariç)

(1991 - ÖYS) Omurilik

Arka beynin kısımları

Orta beyin, pons ve omurilik soğanının tamamına beyin

Beyinciği hasar görmüş bir insan, nesnenin hareketini iz-

Bebekler, beyincikleri gelişimini tamamlamadan otura-

"Akademik Başarı Atölyesi" BİYOLOJİ

Omurilik soğanı (Hayat Düğümü) Pons (Varol köprüsü)

Beyin yarım kürelerinden çıkıp vücuda giden motor sinir-

Beyin ölümü; tüm beyin, pons ve hayati merkezlerin yer

"Akademik Başarı Atölyesi" BİYOLOJİ

2. OMURİLİK Omurilikte beyinden farklı olarak dışta ak madde, içte boz

Duyu sinirlerinin çoğu beyne ulaşmadan önce omurilikte