biyoloji ÜNİTE 7: İNSAN FİZYOLOJİSİ

ADF 15
SİNİR SİSTEMİ
 Sinir sistemi, nöron denilen sinir hücreleri ile glia denilen yar-
dımcı hücrelerin oluşturduğu sinir dokudan oluşmuştur. Nöron-
lar içten ve dıştan gelen uyarıları alma, değerlendirme ve oluşan
cevapları kas ve bezlere iletme işlevlerini gerçekleştirir. Glia hüc-
releri ara maddenin oluşumu, sinir dokunun beslenmesi, solu-
numu ve onarımında görevlidir.
glia hücresi olan Schwann hücrelerinin oluşturduğu kılıf bulunur.
Bu kılıfa Schwann kılıfı denir. Schwann kılıfının oluşturduğu kat-
lar arasına yağlı, proteinli, fosforlu maddeler birikerek miyelin
kılıf denilen ikinci bir örtüyü oluşturur. Miyelin kılıfın akson üze-
rinde kesintiye uğradığı, miyelin kılıfın bulunmadığı bölümlere
Ranvier boğumu denir.

hatırlatma dikkat
Glia çeşitlerinden olan; Astrositler kan-beyin bariyerini Somatik sinirleri hemen hepsinde kalın bir miyelin tabakası
oluşturur, Ependimler M.S.S.’nin boşluklarını örter, Mikrog- bulunur. Otonom sinirlerin bir kısmı ince miyelinli, bir kısmı
lia savunmayı sağlar. miyelinsizdir.

taktik not
Glia, nöronun annesi gibidir. Merkezi sinir sistemine ait nöronlarda miyelin kılıfı Schwann
hücreleri değil, oligodendrosit denilen farklı bir glia hücresi
Nöronun Yapısı oluşturur.
 Bir nöronda; hücre gövdesi, dendrit ve akson olmak üzere üç bö-
lüm bulunur.  Nöronlar görevlerine göre 3 gruba ayrılır;
a. Duyu nöronları: Duyu organlarındaki reseptörler aracılığı ile
alınan uyartıları merkezi sinir sistemi(beyin ve omurilik)ne ta-
şıyan nöronlardır.
Hücre Mitokondri b. Ara nöronlar: Duyu ve motor nöronlar arasında bulunan
gövdesi
nöronlardır. Merkezî sinir sisteminde yer alır.
c. Motor nöronlar: Duyu nöronu ya da ara nörondan alınan
Çekirdek uyartıları ilgili tepki organı(efektör)na taşıyan nöronlardır.
Dendrit
Akson
İmpuls Oluşumu ve İletimi
 Uyarılan nöronda meydana gelen elektriksel ve kimyasal deği-
Ranvier boğumu
şikliklere impuls (uyartı) denir. Bir sinir hücresinde impuls olu-
Schwann hücresi
şumunu sağlayan en düşük uyarı şiddetine eşik şiddeti veya
Akson ucu eşik değer denir. Eşik değerin altındaki uyarılara sinir hücresi
Sinir hücresi (Nöron) cevap vermezken eşik değer veya üzerindeki uyarılara hep aynı
şekil ve şiddette cevap verir. Buna ya hep ya hiç kuralı denir.
 Hücre gövdesi; organellere ev sahipliği yapar ve metabolik faali-
yetler burada gerçekleşir.
dikkat
not
Ya hep ya hiç kuralı tek sinir hücresi için geçerlidir. Birçok sinir
Olgun sinir hücreleri hücre gövdelerinde sentrozom bulunma- hücresinden oluşan sinir kordonunda bu kural geçerli değildir.
dığı için bölünemez.
Zar potansiyeli (mV)
 Dendritler, çevresel uyarıların alınmasında görevli hücre göv-
desinden çıkan çok sayıdaki kısa uzantılardır. Akson, hücre göv- 40
desinden çıkan en uzun dendrittir. Akson ucu diğer sinir hücre-
leriyle veya efektör organ (tepki organı) ile bağlantılıdır. Akson –55 Eşik değer
ucundan nörotransmitter (sinirsel iletim maddesi) denilen
maddeler salgılanır. Bu maddeler bir nörondan diğerine ya da –70
tepki organına uyartıların kimyasal yolla iletimini sağlar. Çev- Eşik değerin Eşik değerde Eşik değerin
resel sinir sisteminde bazı nöronların aksonları etrafında bir çeşit altındaki uyarılar uyarı üstündeki uyarı

1
ADF 15 BİYOLOJİ ÜNİTE 7: İnsan Fizyolojisi

analiz 1 hatırlatma
Aşağıdakilerden hangisi bir nöronda impuls oluşumunu sağla- İmpuls iletimi sırasında, K+ geçişini sağlayan protein kanallar
yan uyarı şiddeti hakkında bilgi verir? yavaş kapandığı için normal değerden biraz daha fazla mik-
tarda K+ iyonu akson dışına çıkar. Bu olaya hiperpolarizasyon
A) Yönü B) Beyinde değerlendirilmesi denir.
C) Omurilikte değerlendirilmesi D) Sıklığı
E) Doğrudan iletilmesi K+ kapılarının Na+ kapılarının
Çözüm: açılması kapanması
35 mV

yon

Repola
izas
olar
2 3

rizasy
Dep
K+ kapılarının

on
Na+ kapılarının kapanması
 Çoğu sinir hücresinde impuls akış yönü dendritten aksona doğ- –70 mV açılması
Polarizasyon Polarizasyon 4
rudur. Uyarılmamış bir sinir hücresinde hücre dışının pozitif (+),
1 Hiperpolarizasyon
hücre içinin negatif (–) yüklü olması durumuna polarizasyon
(kutuplaşma) denir.
Uyartı

not
Akson dışındaki “+” yüklü iyonların akson içindeki “–” yüklü
iyonları çekmesine zar potansiyeli (aksiyon potansiyeli) de-
nir.

Akson dışı
dikkat
Akson içi
Bir sinir telinde impuls oluşturabilen uyarının şiddetinin artı-
rılması, sinir hücresinin tepkisini ve nörondaki impulsun iletim
hızını değiştirmez.

 Sinir hücresinin uyarılması ile Na+ iyonları hücre içine girmeye

başlar. Bu durum hücre içini pozitif (+), hücre dışını negatif (–)
yapar ve kutuplaşmanın yönü değişir. Bu olaya depolarizasyon Polarizasyon Depolarizasyon Repolarizasyon Polarizasyon
(kutuplaşmanın bozulması) denir.Depolarizasyon sonunda sinir 1 2 3 4
+
hücresinin iç kısmında Na iyonlarının derişimi belirli bir düzeye
+ +
ulaşınca Na kanalları kapatılır. Na iyonlarının girişi durdurul- dikkat
+ +
madan hemen önce K kanalları açılır ve K iyonları dışarı çık-
+ + İmpuls geçişi sırasında gerekli enerji uyarandan değil sinir
maya başlar. İçeri giren Na iyonu kadar K iyonu akson dışına
hücresinin oksijenli solunum sonucu ürettiği ATP enerjisinden
çıkar. Böylece potansiyel tekrar dinlenme potansiyeli düzeyine
karşılanır. Dolayısıyla impuls geçişi sırasında glikoz ve O2 aza-
getirilir. Bu duruma repolarizasyon (kutuplaşmaya dönülmesi) lırken CO2, H2O ve sıcaklık artar.
denir. Repolarizasyonun ardından Na-K ATPaz pompasının çalış-
+ +
masıyla Na akson dışına, K akson içine pompalanır ve aksonda  Miyelinsiz nöronlarda impuls iletim hızı 12m/s’dir. Miyelinli
tekrar polarizasyon sağlanır. nöronlarda ise iyon değişimi sadece Ranvier boğumlarında ger-
çekleştiği için impuls iletim hızı miyelinsiz nöronlara göre 10 kat
not (120 m/s) artar.
Bir aksonda polarizasyonu devam ettirmek için ATP enerjisi
not
harcanır. Depolarizasyon sırasında akson dışındaki Na+ iyon-
larının akson içine dolması ve repolarizasyon sırasında akson Bir nöronda akson çapı, miyelin kılıfın varlığı ve sıcaklık faktör-
içindeki K+ iyonlarının akson dışına çıkması için ATP enerjisi lerinin impuls iletim hızını etkilediği bilimsel olarak ispatlan-
harcanmaz. Repolarizasyondan polarizasyona geçmek için mıştır. Ranvier boğumu sayısı ile nörondaki impuls iletim hızı
ATP harcanır. arasındaki ilişki bilinmemektedir.

2
ÜNİTE 7: İnsan Fizyolojisi BİYOLOJİ ADF 15

analiz 2 Salgı kesecikleri Geri alım pompası

Nörotransmitter
Aşağıdaki tabloda aynı hayvana ait S, R, K, L ve E olarak adlandırılan
nöronların bazı özellikleri verilmiştir. Reseptör
Sinaptik
Nöron Akson çapı (mm) Miyelin kılıf boşluk

S 5 Yok
R 10 Yok
K 100 Var
L 500 Yok
E 1000 Var

Tablodaki bilgilere göre, S, R, K, L ve E nöronlarının hangisinde

impuls iletiminin en yavaş olması beklenir?

A) S B) R C) K D) L E) E

Çözüm:
not
Kimyasal sinapslarda nörotransmittelerin diğer hücre geçişi
difüzyonla olduğu için aksondaki geçişine göre daha yavaştır.
Bu sebeple uyartının MSS’ye ulaşma sürecinde sinaps sayısı ile
ulaşma zamanı doğru orantılıdır.

İmpuls İletimi
 İki nöron ya da nöron ile hedef hücrenin karşılaştığı ve kimyasal
iletimin kurulduğu bölgeye sinaps, aradaki boşluğa ise sinaps
boşluğu denir. Aksonun sinaps boşluğuna açılan ucuna sinap-
tik yumru denir.
 İmpuls sinaptik yumruya ulaştığında buradaki sinaptik kesecik-
lerden salgılanan nörotransmitter maddeler, komşu sinir hüc-
resinin reseptörlerine bağlanarak sonraki hücrede impuls olu-
şumunu yeniden başlatır. Asetilkolin, nöradrenalin, dopamin,
serotonin, histamin gibi kim­ yasal maddeler nörotransmitter
özelliktedir.
not
Nörotrasmitterlerin bazıları hücre gövdesinde salgı kesesi şek-
line getirilip akson ucuna gönderilirken bazıları akson ucunda
salgı kesesi haline getirilir.
dikkat
Nörotransmitterlerin uyardığı komşu hücre hedef organa ait
bir hücre ise tepki oluşur.
hatırlatma
Kalp kası, düz kas gibi dokulardaki hücreler arasında elektrik-
sel sinapslar bulunur. İyonlar özel kanallarla doğrudan diğer
hücreye geçer. İletim hızlıdır. Geçişler çift yönlü gerçekleşebilir.
 Sinapsa ulaşan her impuls diğer sinir hücresine geçemeyebilir
buna sinaptik direnç denir. Sinaptik direnç impulsun ilk değer-
lendirilme ve kontrol aşamasıdır.
 Sinaptik direnç impulsun hedefine doğru bir şekilde ulaştırıl-
masını sağlar. Örneğin; koku aldığımızda bu impuls beynin tüm
bölgelerine iletilseydi, koku duyusunun yanında diğer duyular-
da oluşurdu veya ayağımıza iğne battığında tüm vücudumuzla
tepki gösterirdik.
 Bir nöronda impuls, diğer nörona geçirilip devam ettiriliyorsa
“kolaylaştırıcı sinaps”, engelleniyorsa “durdurucu sinaps”
adını alır. Durdurucu sinapslarda sonraki hücrede hiperpolari-
zasyon meydana getirilerek impulsun oluşumu engellenir.

hatırlatma hatırlatma
Görevini yerine getiren nörotransmitterlerin bazıları hidrolitik İnsanda zekâ, bellek ve öğrenme mekanizmalarının temelini
enzimlerle parçalanırken bazıları geri alım pompası ile sinaptik sinapslardaki engelleme-kolaylaştırma mekanizmaları oluştu-
yumrudan tekrar hücre içine alınır. rur.

3
ADF 15 BİYOLOJİ ÜNİTE 7: İnsan Fizyolojisi

pleksus adı verilen kılcal kan damarlarından sızarak oluşan be-

AYT 2018
yin omurilik sıvısı (BOS) bulunur. BOS, çarpma ve sarsıntıya karşı
İnsan sinir sistemindeki impuls oluşumu ve iletimiyle ilgili aşa-
beyni ve omuriliği korur. Ayrıca sinir hücreleri ile kan damarları
ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
arasındaki madde alışverişinde görev alır.
A) Sinir hücrelerindeki impuls oluşumu, sodyum ve potasyum
iyonlarının hücre zarında yarattığı kimyasal ve elektriksel deği-
şimdir. örnek
B) Bir uyarının, sinir hücrelerinde impuls oluşturabilmesi için en Beyin omurilik sıvısı, beyindeki meninges zarlarından hangi
azından eşik değere ulaşması gerekir. ikisinin arasındadır?
C) Eşik değer ve üzerindeki uyarılara nöronlar aynı şiddette cevap
verir.
Çözüm:
D) Akson üzerindeki Ranvier boğum sayısı ve akson çapı impuls ile-
tim hızını etkilemez.
E) Dinlenme halindeki bir nöronun içindeki ve dışındaki iyon deri-
şimi farklıdır.

Çözüm: A. BEYİN
 Beyin, vücudu oluşturan organları birbiriyle uyum içinde çalıştı-
rarak homeostasiye en büyük katkıyı sağlar.

İNSANDA SİNİR SİSTEMİ hatırlatma

 İnsanda sinir sistemi, merkezî sinir sistemi ve çevresel sinir siste- Bitkisel hayata giren bir insanın iyileşme ihtimali vardır ancak
mi olmak üzere iki bölümde incelenir. beyin ölümü gerçekleşen bir insanın iyileşme ihtimali yoktur.
SİNİR SİSTEMİ
 Beyin, tüm omurgalılarda ön beyin, orta beyin ve arka beyin ol-
Merkezi sinir sistemi Çevresel sinir sistemi
mak üzere üç bölümde incelenir.
Beyin Omurilik Duyu bölümü Motor bölümü
Beyin yarım küresi
Ön beyin
Somatik sinir sistemi
Beyin üçgeni Nasırlı cisim
Uç beyin Otonom sinir sistemi Epitalamus

Ön beyin
Orta beyin Talamus
Ara beyin (pineal bez)
Sempatik sinirler Hipotalamus
Epitalamus Arka beyin Kafatası
Parasempatik sinirler
Talamus Beyincik
kemiği
Beyin Orta
Hipotalamus Pons omurilik beyin
Omurilik soğanı sıvısı
Hipofiz
Beyin zarları
Pons bezi Arka beyin
MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ (meninges)
Beyincik Omurilik
 Merkezî sinir sistemi, beyin ve omurilikten oluşur. Beyin ve omu- soğanı
rilik dıştan içe doğru; sert zar, örümceksi zar ve ince zardan olu-
Omurilik
şan meninges (beyin zarları) ile sarılıdır.

hatırlatma
1. Ön Beyin
Beyin zarları mikroorganizmalarla enfekte olup iltihaplanırsa
 Beynin en büyük kısmıdır. Uç beyin ve ara beyin olmak üzere iki
menenjit hastalığı meydana gelir. Menenjit sonucunda; işitme
bölüme ayrılır.
kaybı, beyin hasarı veya ölüm görülebilir.
a. Uç Beyin:
 Sert zar, omurilikte serbest iken beyinde kafatasına yapışıktır.  İki yarım küredir. Nöron aksonlarından oluşmuş nasırlı cisim iki
Örümceksi zar, bağ doku iplikçikleriyle sert ve ince zarı birbirine yarım küreyi üstten, beyin üçgeni ise alttan birbirine bağlar. Öğ-
bağlar. İnce zar, beynin tüm kıvrımlarını saran zengin kan da- renme, değerlendirme, bellek, hayal kurma, bilinçli davranışlar
marları ile çevrilidir. Örümceksi zar ile ince zar arasında, Koroid ve duyu merkezleri ön beyinde bulunur.

4
ÜNİTE 7: İnsan Fizyolojisi
taktik
Ön beynin görevlerini anımsamak için insanı hayvanlardan
farklı kılan özellikleri gerçekleştirir diyebiliriz.
 Beyin yarım kürelerini enine ayıran ve üst kısmında motor, alt
kısmında duyu merkezleri bulunan derin yarığa Rolando yarığı
denir. Ön beynin enine kesitinde dışa doğru sinir hücre gövdele-
rinden oluşmuş gri renkte boz madde, içe doğru miyelinli sinir-
lerin aksonlarından oluşmuş beyaz renkte ak madde görülür.
not
Boz maddeyi içeren kısım beyin kabuğu (korteks) olarak tanım-
lanır.
hatırlatma
Beyin yarım küreleri çıkarılmış bir kuş havaya atıldığında uça-
bilir, ağzına besin verildiğinde besini yiyebilir, düşmanlarından
kaçmaz ve dış etkilere karşı duyarlı olmaz.
 Beyin yarım küreleri farklı işlevleri yerine getirecek şekilde dört
loba ayrılır.
R Temporal lop (Şakak): Üst bölge işitme, alt bölge tanımayla
ilgilidir. Bu bölge hasar görürse kişi bir nesneyi fark eder an-
cak tanıyamaz.
R Frontal lop (Alın): Bazı kasların kontrolü, duyuları hissetmek
ve plan yapmak bu bölgede olur. Alt bölgesi konuşma ile ilgi-
lidir.
R Parietal lop (Yan kafa): Talamus yoluyla vücuttan gelen
dokunma ve basınçla ilgili impulsları değerlendirir. Eğer bir
tarafı hasar görürse vücudun diğer tarafından gelen uyarılar
hissedilmez. Örneğin; parietal lobun solu hasar gören bir in-
san sağ elle yazı yazamaz.
R Oksipital lop (Arka kafa): Görsel bilgilerin alındığı ve işlen-
diği bölümdür.
Rolando yarığı
Parietal lob
Frontal lob Oksipital lob
Temporal lob
BİYOLOJİ ADF 15
b. Ara Beyin:
 Epitalamus (pineal bez), talamus ve hipotalamus olmak üzere üç
kısımdır:
R Epitalamus: İnce uzantısı olan epifiz bezinden salgılanan
melatonin hormonuyla özellikle üreme ile ilgili biyolojik de-
virlerin düzenlenmesinde etkilidir.
R Hipotalamus: Yağ ve karbohidrat metabolizması, ozmotik
denge, açlık-tokluk, kan basıncı, vücut sıcaklığı ve eşeysel ol-
gunlaşmayı düzenler. Salgıladığı uyarıcı hormonlarla çoğu iç
salgı bezinin çalışmasını düzenleyen hipofiz bezini uyararak
homeostazı sağlar.
taktik
Hipotalamus vücudun termostadı gibidir.
R Talamus: Koku duyusu hariç duyusal impulsların toplandığı,
değerlendirildiği ve beyin kabuğuna iletildiği bölgedir.
taktik
Sinirleri telefon kablosuna benzetirsek; talamus telefon sant-
rali, koku duyusu ise santrala bağlanmadan görüşmeyi sağla-
yan kırmızı hattır diyebiliriz.
2. Orta Beyin
 Ön beyin ile arka beyin arasında impuls iletimini sağlayan köp-
rü görevini gören beyin bölümüdür. Dinlenme sırasında kasla-
rın hafif kasılı olması (kas tonusu) ve vücut duruşunu (postür)
düzenleyen merkezler burada bulunur. Işıkta göz bebeklerinin
küçülmesi, kedi ve köpeklerin ses duyduklarında kulaklarını
dikleştirmesi orta beyindeki refleks merkezleriyle sağlanır. Üst
kısımda görme ve işitme merkezlerini içeren 4 tane çıkıntı (optik
lob) bulunur.
3. Arka Beyin
 Pons, omurilik soğanı ve beyincik olmak üzere üç bölümdür.
R Pons (Varoli Köprüsü): Memeliler sınıfında bulunur. Beyinci-
ğin iki yarım küresi arasındaki bağlantıyı sağlar. Omurilik so-
ğanındaki solunum merkezini düzenler. Bilinçaltı ve vücudun
uyanık kalmasını kontrol eder.
R Omurilik Soğanı: Beyinciğin altında, omurilik ile pons ara-
sında yer alır. Omurilikte olduğu gibi dış kısmında ak mad-
de, iç kısmında boz madde yer alır. Beyin yarım kürelerinden
çıkarak vücuda dağılan motor sinirler omurilik soğanından
çapraz yaparak geçer. Bu yüzden beynin sol tarafı vücudun
sağ tarafını, beynin sağ tarafı vücudun sol tarafını kontrol
eder. Omurilik soğanının diğer bir adı hayat düğümüdür.
Çünkü solunum, dolaşım, sindirim, karaciğerin şeker depo-
laması gibi yaşamsal olayları; çiğneme, hapşırma, öksürme,
yutkunma, kusma ile ilgili refleksleri yönetir.
5
ADF 15 BİYOLOJİ ÜNİTE 7: İnsan Fizyolojisi

taktik hatırlatma
Omurilik soğanı bitkisel hayatı sağlar. Beyin ile vücudun geri kalan kısmı arasındaki bütün sinir bağ-
lantıların geçtiği hayati bölgeye “beyin sapı” denir. Bu bölge
talamus ve hipotalamusla birlikte uyku-uyanıklık kontrolünü
R Beyincik: Omurilik soğanının üst kısmında iki yarım küre şek- sağlar.
lindedir. Beyinde olduğu gibi dışta boz madde, içte ak madde
bulunur. Boz madde ak madde içine ağacın dalları gibi yayıl- Talamus
Kortikal aktivasyon
mıştır. Bu yüzden beyinciğe hayat ağacı da denir. İç kulaktaki Korteks Uyku mili
yarım daire kanallarından ve görme merkezinden gelen im- EEG senkronizasyonu
pulsları değerlendirerek vücudun dengesini sağlar.

S/W
S/W
B. OMURİLİK
 Omurilik, beyinden çıkan sinirlerin omurga içinde birleşip oluş-
Hipotalamus W Pons
turduğu sinir kordonudur. Beyinde olduğu gibi dıştan içe doğru
Rem uyku aktivasyonu
meninges zarları bulunur. Omurilikteki kanal ve zarların arası SCN ve kontrolü
Sirkadiyen saat S/W
B.O.S. ile doludur. Beyindekinin tersine dışta ak madde, içte boz Medulla
madde bulunur. Omuriliğin enine kesitinde boz madde ak mad- Yükselen retiküler
aktivasyon sistemi (ARAS)
de içine yerleşmiş kelebek görünümlüdür. Boz maddenin ikisi
önde (ön boynuz), ikisi arka tarafta (arka boynuz) olmak üzere dikkat
dört çıkıntısı vardır. Ön ve arka boynuz arasında yan boynuz bu-
Şartlı reflekslerde öğrenme aşaması beyin kabuğu tarafından
lunur. Omurilik sinirleri iki köke sahiptir. Arka kökler duyu sinirle-
yönetilir. Edinilen davranış alışkanlık haline gelince reflekse
ri ile ön kökler motor sinirlerle bağlantılıdır.
dönüşür ve omurilik tarafından yönetilir. Örneğin; yüzme, dans
Arka Kök etme, araba kullanma gibi davranışlar beyin kabuğu deneti-
Boz madde
minde öğrenilir. Daha sonra alışkanlığa dönüşür ve omurilik
(Hücre gövdeleri)
tarafından yönetilir.

not
Alışkanlık hareketlerinde farklı bir durumla karşılaşılırsa beyin
tekrar devreye girer. Örneğin; İstiklal Marşı’nı ezbere bilen bir
Motor Omurga
Ak madde kişiden baştan okuması istenirse omurilik, 3. dizeden başlaması
nöron Arka Kök
(Aksonlar) kemikleri istenirse beyin devreye girer.

Omurilik
dikkat ederken şarkı söyleyebiliriz. Ancak beyin kabuğunun yönettiği
Duyu nöronları omuriliğe arka kökten giriş yapar.
 Yan boynuzda otonom sinir sistemine ait sinir merkezleri bulu-
nur. Omurilikte ayrıca duyu ve motor sinirlerini birleştiren ara
sinirler bulunur. Omuriliğin görevleri; uyaranların reseptörlerle
alınması sonucu oluşan impulsları beyne, beyinden gelen im-
pulsları da efektör organlara iletmek ve ani uyarılara karşı be-
yinden önce müdahale ederek refleks hareketlerinin oluşumunu
sağlamaktır. Doğuştan var olan ve tüm insanlarda benzer şekil-
de olan reflekslere kalıtsal refleks denir. Örneğin; bebeklerde
emme refleksi, göz kapağının ani ışıkta kapanması ve diz kapağı
refleksi kalıtsal reflekslerdir. Öğrenme ile oluşan kazanılmış ref-
lekslere şartlı refleks denir.
taktik
Omuriliğin yönettiği iki işi aynı anda yapabiliriz. Örneğin; dans
iki işi aynı anda yapamayız. Örneğin; telefonla konuşurken ders
dinleyemeyiz. Davranışta beynin hangi bölümünün işlev yaptı-
ğını buradan çıkarabiliriz.
 Basit bir refleks olayında duyu nöronu, ara nöron ve motor nöron-
dan oluşan refleks yayı görev yapar. Örneğin, sıcak bir tavaya do-
kunduğumuzda oluşan geri çekme refleksi basit reflekstir.
 Basit reflekste sırasıyla;
1. Uyarıcı, duyu reseptörlerini uyarıp duyu nöronlarında impuls
oluşturur.
2. İmpulslar omurilikteki ara nörona iletilir.
3. Ara nöron impulsu değerlendirip cevap impulsunu motor
nörona aktarır.

6
ÜNİTE 7: İnsan Fizyolojisi BİYOLOJİ ADF 15
4. Motor nöron ilgili kasın harekete geçmesini sağlar ve geri B. OTONOM SİNİR SİSTEMİ
çekme refleksi oluşur.
 İstemsiz hareketlerde görevli çoğunluğu miyelinsiz motor sinir-
Reseptör lerden meydana gelir. Bazı salgı bezlerinin ve iç organların çalış-
Arka boynuz masını düzenler. Otonom sinir sistemi stres durumunda devreye
Arka (dorsal) kök Ara giren sempatik sinirler ve vücudun stres durumundan çıkmasını
Boz madde
Duyu nöronu nöron sağlayan parasempatik sinirlerden oluşur.

hatırlatma
Yan
boynuz Otonom sinirler çalışıyorsa beyin zarar görse de insan yaşamı-
nı sürdürebilir ancak bilinçli davranışların hiçbirini yapamaz.
Bu duruma bitkisel hayat denir.
Ak madde
Motor nöron Ön boynuz
Ön (ventral) kök
taktik
Efektör nöron
Refleks Yayı

E → R → D → A → M → E → T
t e u r o f e
not k s y a t e p
i e u o k k
Bilinçli yapılan bir işte refleks gerektiren bir durum olsa bile be- p n r t
n ö i
t ö
yin bunu engelleyebilir. Örneğin; bir dans yarışmasında ayağına ö ö r n r
sivri bir cisim batan bir kişi refleks hareketiyle ayağını çekmez ve r r o ö
o n r
dansa devam eder. n o
n

dikkat
Bazı reflekslerde ara nöron görev almaz. Örneğin; diz kapağı hatırlatma
refleksi.
980-1037 yılları arasında yaşamış olan ünlü tıp bilgini İbn-i
Sina, insan anatomisi ve fizyolojisi üzerine “El-kanun fit-tıb”
hatırlatma adlı eseri kaleme almıştır. Kitap, Avrupa tıp fakültelerinde yıl-
larca ders kitabı olarak okutulmuş ve 17 farklı dile çevrilmiştir.
Omuriliği zarar gören bir insanda beyinle bağlantı kesilir ve vü-
cut kontrol edilemez. Bu duruma felç denir.

analiz 3
ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ
 Vücuda yayılmış sinirler ve bu sinirlerin oluşturduğu küme şek- İnsanda, aşağıdakilerden hangisi otonom sinir sisteminin
lindeki ganglion adı verilen sinir düğümlerinden oluşur. Beyin- kontrolü altında gerçekleşmez?
den 12 çift sinir çıkar. Bunlardan 10.su olan Vagus siniri; kalp,
akciğer, pankreas, mide ve bağırsakların çalışmasını düzenleyen A) Yemek yedikten sonra midede peristaltik hareketlerin gerçekleş-
en önemli sinirdir. Omurilikten 31 çift sinir çıkar. Bu sinirlerin en mesi
önemlisi bacaklara giden en geniş ve uzun sinirimiz olan siyatik B) İnce bağırsağa asitli besin içeriği geldiğinde sindirim salgılarının
sinirleridir. artması
 Çevresel sinir sistemi görev ve işleyiş bakımından somatik sinir C) Göze cisim yaklaştırıldığında gözdeki kirpiksi cismin kasılması
sistemi ve otonom sinir sistemi olarak ikiye ayrılır. D) Stres durumunda kalp atışının hızlanması
E) Bir mektubun yazılması
A. SOMATİK SİNİR SİSTEMİ
 İstemli hareketlerde görevli, motor sinir ve duyu sinirlerinden Çözüm:
meydana gelir. Nöronların hücre gövdeleri merkezî sinir siste-
mindeyken aksonları doğrudan efektörlerle bağlantılıdır. Ço-
ğunluğu miyelinli nöronlardan oluşur.

7
ADF 15 ANALİZ TESTİ ÜNİTE 7: İnsan Fizyolojisi

1. Refleks çeşidi Kontrol merkezi 4. Bir aksonda meydana gelen polarizasyon, depolarizasyon ve
repolarizasyon sırasındaki iyon değişimleri aşağıda gösteril-
Sıcak bir cisme değen elin geri çekilmesi I miştir.
Öksürme, hapşırma II K
Işıkta göz bebeklerinin küçülmesi III
Na
Yukarıdaki tabloya göre numaralı yerlere yazılması gere-
Polarizasyon
kenler aşağıdakilerden hangisidir?
K
I II III
A) Omurilik Orta beyin Hipotalamus Na
B) Omurilik soğanı Omurilik Orta beyin
Repolarizasyon Polarizasyon
C) Omurilik Omurilik soğanı Orta beyin Depolarizasyon
D) Hipotalamus Orta beyin Omurilik
Buna göre,
E) Omurilik Omurilik Omurilik
I. Depolarizasyon sırasında akson içi Na+ derişimi artar.
II. Depolarizasyon sırasında Na+ kanallarından Na+ iyonları-
nın geçişi difüzyonla olur.
III. Polarizasyon sırasında ATP harcanır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
2. Sağlıklı bir insanda motor nöronlar aşağıdakilerden han- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
gisi ile sinaps yapmaz?
D) II ve III E) I, II ve III
A) Ara nöronu
B) Duyu organları
C) Kas hücresi
5. I. Kırmızı bir gül görmek
D) Bez hücresi
II. Kırmızı bir gülü koklamak
E) Reseptör hücresi
III. Kırmızı bir güle dokunmak
Yukarıdaki olayların hangilerinde talamus görev yap-
maz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
3. Aşağıdaki şekilde, bazı sinir sisteminin fonksiyonlarının dok-
tor tarafından kontrol muayenesi gösterilmiştir.

6.
I

II

III IV

Buna göre, yukarıdaki diz hareketi aşağıdakilerden han- Yukarıda beyninin çeşitli bölümleri rakamlarla gösteri-
gisine örnektir? len sağlıklı bir insanda, bir süre sonra yutma zorluğu baş
göstermişse kaç numaralı kısımda aksaklık olduğu söyle-
A) Basit refleks B) Yapay refleks
nebilir?
C) Karmaşık refleks D) Şartlı refleks
E) Motor refleks A) I B) II C) III D) IV E) V

1-C 2-E 3-A 4-E 5-B 6-C

ADF-15 ile konuyu kavradınız. Şimdi

8
ASF-15’i çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.