Prometeusz T III

G⌅owa, szyja
i neuroanatomia
PR O M ETEU SZ
A tlas a n ato m ii cz⌅o w ie ka
T o m III
G ⌅o w a, szyja
i n e uro anato m ia
A u t orzy
M ichael Sch unke
Erik Schulte
Udo Sch u m ach er
Ilustracje
M arkus Voll
Karl W esker
W y d anie II p olskie z n o m e n kla t ur ⌅aci sk

Bo g dan Ciszek
Ja n usz D zi cio⌅
Jan Sp o d nik
M ag d alena Szku d lare k
1734 ilustracje
123 ta b ele
M e d P h a r m P o ls k a
T⌅u m acz e nie: Kontekst
Re dakcja nauko wa:

prof, dr hab. n. m e d. Bo gd an Ciszek, Zak⌅ad A nato m ii Prawid ⌅o w ej i Kliniczn ej, C entru m Biostruktury, W arszawski U n iw ersyte t M e dyczny
prof, dr hab. n. m e d. Ja n usz Bo g d an D zi cio⌅, Zak⌅ad A nato m ii Prawid ⌅o w ej C z⌅o wie ka, U niw ersyte t M e dyczny w Bia⌅ymstoku
dr n. me d. Jan H e nryk Sp o d nik, Zak⌅ad A nato m ii i N euro biolo gii, G d a ski U niw ersyte t M e dyczny
dr n. me d. M ag d ale na A nna Szku dlarek, Zak⌅a d A nato m ii Prawid ⌅o wej C z⌅o wie ka, U niw ersyte t M e dyczny w Bia⌅ymstoku
Dzie⌅o w ca⌅o ci je st chro nio n e prawem autorskim . adna z cz ci tej ksi ki nie mo e by w ja kie jk o lw ie k form ie
p u blik o w ana b ez u prze d niej zg o dy W y d aw nictw a. D o tyczy to ró wnie sp orz dzania fo toko pii, m ikro film ów,
t⌅u m acze nia oraz prze noszenia d anych do syste m ó w k o m p utero wych.
Tom III
ISBN 978-83-7846-071-8
C o pyrig ht © o f the origin al G erm an la n g ua g e e d itio n 2012

by Georg Thie m e Verlag KG, Stuttg art, G erm any.
O rigin al title:
Prometheus LernAtlas der An atom ie. Kopf, Hals und N euroan atomie,
by M ichael Schunke, Erik Schult e, Udo Schu m acher,
with illustra tio ns by M arkus Voll and Karl H. Wesker.
© 2017 C o p yrig h t for the Polish e d itio n by M e dPharm Polska
M edPharm P o ls k a
ul. Po wsta có w l skich 28-30
53-333 Wroc⌅aw
w w w.m e d p h arm .p l
Przyg o to w anie do druku, o prac o w anie skoro wid z ó w:

erte
O praco w a nie ok⌅adki:

eb er.pl
Wst p
PR O M ETEUSZ p o m a g a z r o z u m ie z ⌅ o o n e str u k t u ry! ro anato m ii, a b y z b li y si do z w i za n ej z ni n e uro psych olo gii, a tak e
N euro anato mia je st dla ucz cych si najb ard ziej z⌅o onym dzia⌅e m a n a do zw i z k ó w klinic znych oraz do zakresu w ie d zy wy m a g a n ej w testach
to m ii. Stan o wi szcze g ólne w y z w a n ie zaró w n o dla autoró w, ja k i dla gra spraw d zaj cych. Do zm ie nio nych te m a t ó w nale na przyk⌅a d uk⌅ad siat
fików, g dy cz sto brakuje zw i z k ó w stru kturaln o -fu n kcyjn ych, które kowaty, term in olo gia wst g, j d er o liw k o w ych, j d er n erw ó w czaszko
u m o liwia ⌅yb y in tu icyjn e z o braz o wanie, tak ja k w wyp a d ku anato mii wych w e g e ta tyw nych i czucio wych.
uk⌅a du ruchu. M i sie , który je st zacze pio ny w prze d nie j cz ci ko czyny, W cz ci p o wi co n ej g ⌅o wie i szyi ro zdzia⌅ o m aw iaj cy z by z osta⌅ roz
p orusza ni p o dczas biegu rz eczyw i cie do prz o du. Bu d owa anato m iczna szerz o ny o em brio lo g i , d ia g n ostyk o brazo w oraz a n este zj m iej
i funkcja s tu w sp osó b w id o czny skorelo wan e. N ato miast z o braz o w a scow . D o dano ⌅a tw e do z a p a m i ta nia o bra zy zwi za n e z b u d o w z b ó w
nie ana to m icznych p owi za w o br bie uk⌅adu n erw o w e g o cz sto jest i dzi se⌅, aby s⌅u y⌅y p o m oc stu d ento m sto m atolo gii w praktyce przed-
tru d n e. Po wy g l d zie zakr tu m ó zg ow e g o nie mo na w niosk o w a o je g o klinic zn ej i u ⌅atwia ⌅y im przy g o to w anie si do e g zam in ów.
fu n kcji. Z te g o po wo d u w neuro anato m ii nierza dko p o trze b ne s tek Wszelkie w pro w a d z o n e now o ci s sp e⌅nie nie m o czekiw a naszych czy
sty wyja n iaj c e kliniczn e i biolo giczne zn acz e nie struktur. W nie których telnikó w. D zi kuje m y za ce n n e uwa gi oraz wskaz ó w ki i zach ca m y do
miejscach z p e w n o ci ko nieczne by⌅yby o bszernie jsze o bja nie nia, lecz d alsze g o krytyczn e g o kontaktu z PR O METEUSZEM.
o p isy takie m o g⌅yby w yj poza ramy atlasu.
Jako atlas e d u kacyjny PRO METEUSZ chcia⌅by mim o wszystko u ⌅atwi o d Wielu sukcesó w z ksi k ycz :
biorco m pierwszy kontakt z ne uro a na to m i . N owy wst p nakre la zakres
m ateria⌅u, którym n ale y si kiero w a i sto p nio w o przyp orz d k o wyw a M ichael Schunke, Erik Schult e, Udo Schu m acher,
mu p oszcze g óln e ele m e nty. M arkus Voll i Karl Wesker
Po nad to w trzecim wy d a niu ksi ki przere d a g o wan o lub ca⌅ko wicie
z m ie nio n o k o nce pcj w yja n ia n ia nie których te m a t ó w z d zie d zin y n e u Kilonia, M o g uncja, H am burg, M o nachiu m i Berlin, wrzesie 2012
V
Dlacze g o PR O M ETEUSZ?
W mitolo gii greckie j Pro m e teusz by⌅ tyta n e m , który z g liny i ⌅e z ule pi⌅ ciny s wystarczaj c o przejrzyste, d o⌅ czo ny tekst stan o wi u zu p e⌅nie nie
cz⌅o wieka w e d ⌅u g w⌅asnych wyo bra e . W zb u dzi⌅o to G nie w Z eusa - ojca zaw ieraj c e na przyk⌅a d w yja n ie n ie sch e m a tu, wskaz ó w ki m eto d yczn e
b o g ów. Gro m o w⌅a d ny Z eus p ozosta⌅ je d n a k b e zsilny w o b ec dzia⌅a Pro czy o d niesie nia do p ost p o wania klin ic zn e g o .Te kst krok po kroku pro w a
m ete usza, który przyniós⌅ lud zio m o gie , a tym samym o wie ce nie - rów dzi czyteln ika przez kolejne ryciny, tak by by⌅ on w sta nie zro zu m ie na
nie w znacze niu prz e no nym . w e t z⌅o o ne korelacje. W ykorzystan o tu zasa d prz ech o d zenia od rzeczy
Pro m e teusz to w j zyk u greckim „przewid uj cy ". A by zatem p o dr cznik prostszych do tru d nie jszych.
m ó g⌅ nosi tak nazw , k onieczne by⌅o w yzn acz e nie no wych cie ek. Na Po m ocny okaza⌅ si fakt, e anato m ia m akrosko p o w a, z wyj tkie m nie kt ó
cie ki te wkro cz o n o ju w fazie p o wstaw ania konce pcji ksi ki. O praco rych za g a d nie z n e uro a na to m ii, uch o dzi za d zie d zin d o brze p o znan .
w a ny plan o piera⌅ si na wywia d ach i ankie tach prz e pro wa d z o nych przez N a praw d in n o w acyjn e in form acje nale raczej do rzad ko ci. Regu⌅
W y d aw nictw o w ró d stu d e n t ó w i n a uczycie li aka d e m ic kich w krajach jest u grunto w a na wie d za fach o w a, która je d y n ie w w ie tle z m ie niaj cych
nie m ie ckie g o o bszaru j zyk o w e g o oraz w Stanach Zje d n ocz o nych. si wym a g a klinic znych mo e zyska n owe o blicze. Na przyk⌅a d ana to
Za p unkt wyj cia p os⌅u y⌅o pytanie, ja k p o winie n wy g l d a id e alny atlas mia przekrojow a by⌅a znana anato m o m ju od p onad 80 lat, ale w yk o
anato m iczny. Dla stu d e ntó w, którzy m aj si uczy , korzystaj c z atlasu, rzystyw an o j rzad ko. Prze y⌅a swój re nesans wra z z o prac o w anie m n o
id ealnym ro zwi zanie m by⌅o trw a ⌅e przysw o je nie so bie solid nej wie d zy wych te c h n ik d ia g n ostyki o brazow ej, takic h ja k re zo nans m a g n etyczny
z zakresu anato m ii, mim o m no g o ci inform acji i o granicz o n e g o czasu. Ju i to m o grafia ko m p utero wa, p o nie w a z d j w yk o n a nych tym i m eto d ami
na p ocz tku stu d ió w stu d enci za u w a aj isto tn rol , ja k o d gryw a d o nie da si zin terpret o w a bez d o g ⌅ b nej znajo m o ci anato m ii prze krojo
bra znajo m o anato m ii w p ó nie jszej praktyce m e dycznej. O bserwacja w e j. Sama anato m ia nie mo g⌅a by zatem nowa w zn acze niu in n o w a cyj
ta p o twierd za si jeszcze b ard ziej w t o k u stu d ió w. Równie b e zsp orne jest no ci. N owy mia⌅ by nato m iast sp osó b je j nauczania.
je d n a k to, e w⌅a nie anato m ia, szcze g ólnie anato m ia m akrosko p o w a, ja k Po dstaw by⌅o sform u⌅o wanie tem atu, a nast p nie sp orz dze nie o d p o
ad en in ny prz e d m io t m e dyczny wym a g a od stu d iuj ce g o orie ntow ania wie d nich rycin, tab el i o pisów, uwz gl d niaj cych ró wnie zag a d nie nia po
si w p rzyt⌅aczaj cej m no g o ci n a zw i faktów. W yzw anie je st tym wi ksze, kre wne. Wszystkie ryciny z osta⌅y zatem o pracowane i stw orz o n e od nowa,
g dy w zi pod uwa g , e anato m ii naucza si na p ocz tku stu dió w, kiedy co zaj ⌅o nam osiem lat. Nie by⌅o przy tym rzecz prioryte to w prz e dsta
stu d e nci nie m aj jeszc z e wystarczaj ce g o d o wia dcze nia w efe ktyw nym wie n ie pre paratu w skali 1:1. W a niejsze by⌅o, by sam o bra z lo gicznie pod
z d o b yw a niu w ie d zy. N ajcz ciej nie p o trafi o d d zieli rzeczy isto tnych od wzg l d e m dyd aktycznym i przyd atnie w zakresie techniki nauczania o b ja
m niej w a nych, a tak e m o g nie d ostrze g a zw i z k ó w z innym i prze d ni⌅ pro ble m anato m iczny, u⌅atwiaj c prac ze z⌅o onym materia⌅e m.
miotam i, na przyk⌅a d z fizjo lo gi . N aszym cele m by⌅o, by Prometeusz ja k o prze w o d nik dy d aktyczny sta⌅ si
W o bec te g o g ⌅ó wnym cele m przy w ie caj cym konce pcji atlasu by⌅o stw o atlase m p o m a g aj cym stu d ento m w nauce a na to m ii. Chce m y, by ro zb u
rz enie d o brze sko nstru ow an ej bazy do nauki. Bazy, która u w z g l d ni w y d zi⌅ ich z ach w yt t in teresuj c d zie d zin wie d zy, by da⌅ p ewn o p ocz t
m ienio n e tru d n o ci i dzi ki sw ej ko nstrukcji sta nie si zaraze m p o m oc k uj cym , by by⌅ p o uczaj cym prze w o d nikie m po a na to m ii. Stud ento m
w nauce. Tem u celo wi s⌅u y⌅ z je d n e j stro ny staran ny d o b ór te m ató w, przy niech nasza ksi ka s⌅u y ja k o solid ne ró d⌅o inform acji, a lekarz o m ja ko
którym sama ko m ple tn o in form acji nie mog⌅a by w ystarczaj cym kry znak o m it e ko m p en diu m na bytej ju wie d zy.
teriu m . Z dru g iej stro ny spraw dzan o, ja k d alece dany te m at przyczynia
si do p e⌅ne g o zro zu m ie nia p o dstaw anato m ii lub ma lo g iczny zwi z e k Je li chcesz osi gn mo liwe, m usisz spróbow a niemo liwego.
z prac klinic zn przysz⌅e g o lekarza. O czywi cie, isto tn rol o d e gra⌅a te (Ra bin dranath Tagore)
przyd atn o tem atu w p ost p o waniu e g za m in acyjnym . W efekcie p o ja
wi⌅y si te m a ty zró nic o w a n e pod w z g l d e m sto p nia wa n o ci. M ichael Schunke, Erik Schult e, Udo Schu m acher,
Z d ecyd o w an o równie , e atlas nie b dzie wy⌅ cznie ci gie m o brazów, M arkus Voll, Karl Wesker
cz sto p o z b awio nych ko m entarza. Wszystkie inform acje na rycin ach z o
sta⌅y ci le p o⌅ czone z o b ja niaj cym je tekste m . N awet wte dy, g dy ry Kilonia, M o g uncja, H am burg, M o nachiu m , Berlin, sierpie 2005
Po d zi kowania...
D zi kuje m y prz e d e wszystkim i po wiele kro naszym ro dzino m. To im Praca pani Sa biny Bartl by⌅a n ie zw ykle p o m ocna dla au t oró w ninie jsze g o
w⌅a nie d e d ykuje m y PRO METEUSZA. atlasu. Jak o h u m anistka, a nie osob a z ajm uj ca si na co dzie m e dycyn ,
za p o znaw a⌅a si z ka dym tekste m i w o p arciu o ryciny spraw d za⌅a, czy
Od czasu, g dy w 2005 roku ukaza⌅ si pierwszy to m atlasu PRO METEUSZ, dla oso by jeszcze nie b d cej lekarz em - takiej ja k stu d e nt m e d ycyny -
o trzym ali m y liczne wskaz ó wki oraz pro p o zycje d o tycz ce uzu p e⌅n ienia na sa mym p ocz tku je j dro gi, b d one w lo g iczny sp osó b prze dstawia ⌅y
je g o tre ci. C h cie lib y m y zatem serd ecznie p o d zi kow a tym wszyst za m ierz o n tre . N atych m iast w ykryw a⌅a skró ty m y lowe, nie uchro n
kim, którzy w ci gu wielu lat p o wi cali swój czas i dzie lili si wie d z , nie stoso wan e przez autoró w, p atrz cych w ko cu na prze d m io t z in
p o m a g aj c nam ule pszy ninie jszy atlas. nej p ersp ektywy, i nie zlicz o nym i pro p o zycja m i wsp o m a g a⌅a proces
przere d a g o wania tekstu. Dzi ki je j zach to m i staranio m z osta⌅y z m ie n
S to: ione ró wnie te m a ty p oszcze g ólnych dzia⌅ó w. Po d zi ko w ania s je j
pani dr n. przyr. Kirsten H atterm ann, pani dr n. storn. Runhild Lucius, pani w in n i nie tylko autorzy, ale ró w nie czytelnicy, którym z ⌅a tw o ci przy
prof, dr Renate Liillm ann -Rauch, pan prof, dr Jo bst Sievers, pan dr n. storn. cho dzi przysw aja nie so bie wie d zy, g d y w rzeczyw ist o ci z aw d zi czaj to
Ali Therany, pan prof, dr Thilo Wedel (wszyscy z Instytutu A nato m iczne g o w⌅a nie je j tale n t o wi dyd aktyczn e m u.
Uniw ersytetu Christiana-Albrechta w Kilonii) oraz pan dr n. storn. C hri
stian Frie drichs (G a bin et sto m atolo gii zach o w awczej i en d o d o ncji w Kilo Pan M artin Sp encker, kiero w nik w y d a w n ic tw a A usb ild u n gsverla g gru py
nii), pan prof, dr Reinhart Cossrau (Charite Berlin, Instytut Anato m ii), pan wy d a w n ic ze j Thie m e, ja k o osob a o d p o wie d zialna za projekt ze strony
prof, dr Paul Peter Lunke nh eim er (W estfalski U niw ersytet W ilhelm a w M un w y d a w n ic tw a by⌅ ostatni insta ncj k o ord ynuj c prace p o m i d zy
ster), pan doc. dr Tho m as M uller (Instytut A nato mii Czynn o cio w ej i Kli w y d a w n ic tw e m a autoram i i grafikam i. Pro je kt zaw d zi cza niesa m o wi
niczn ej U niw ersytetu Jana Guten b erg a w M o guncji), pan a d iu nkt dr Thilo cie w ie le je g o u m ie j tn o ci szy b kie g o p o d ejm o w ania d ecyzji w przy
Schwale n b erg (Klinika Urolo giczna Uniw ersytetu w Lipsku); e m erytowana pa dku p o ja wia j cych si pro ble m ó w i w t p liw o ci. D zi ki je g o o tw arto ci
pani prof, dr Katharina Spanel-Boro wski (U niw ersytet w Lipsku), pan prof, w z g l d e m wszystkich pro p o zycji sk⌅a d anych prz e z au toró w i grafików,
dr Christo ph Vie bahn (U niw ersytet Georga Augusta w G etyn dze). przejrzysto ci i uczciw o ci p o dczas pro w a d z o nych ro zm ów pro jekt nie
Za o lb rzym i wk⌅a d w prac nad korekt tekstu d zi kuje m y ró w nie pani traci⌅ ro zm achu oraz by⌅ pro w a d z o ny w jasn o okre lo nych granicach
m gr biol. G a brie le Sch iin k e, panu dr. n. m e d. Jak o b o w i Fayowi oraz le kar o tw arte j i p artn erskie j wsp ó ⌅pracy. Równie je m u jeste m y o gro m nie
zom sta ysto m Claudii Diicker, Simin Rasso uli, H e ik eTeich m a n n, Susanne w d zi czni.
Tip p m a nn i pani Sylvii Zilles (lek. sta . storn.), a zw⌅aszcza pani dr Julii
Jórns-Kuhnke za p o m oc w o praco waniu p o d p isów do rycin. Wsp ó⌅praca ze wszystkim i praco wnika m i w y d a w n ic tw a Thie m e zawsze
by⌅a pro wadzo na w przyje m n ej i przyjacielskie j atm osferze. Ze wzg l d u
Szcze g ólne p o d zi kow ania sk⌅a d am y dw ojg u naszym grafikom o d p o na o granicz o n e m iejsce nie jeste m y, niestety, w sta nie w y m ie n i z im ie
wie d zialn ym za sk⌅ad ksi ki - pani Ste p hanie Gay i panu Bertowi Sende- nia i n azwiska tych wszystkich, którzy w ka dy m o liwy sp osó b przyc
ro wi.T o w⌅a nie ich u m ie j tn o takie g o d o b oru uk⌅adu tekstu i rycin, aby zynili si do przyg o to wania atlasu PR O METEUSZ. O granic zym y si zatem
ka da p o dw ójn a strona sta n owi⌅a sp ójn ca⌅o , z d e cyd o w a nie stan owi do nie których wsp ó ⌅prac o w n ik ó w szcze g ólnie in te nsyw n ie pracuj cych
0 d y d aktyczn ej i wizualn ej ja k o ci nasze g o atlasu. przy tej ksi ce. C hcie lib y m y p o d zi kow a zatem pani A ntje Biih l, która
p e⌅ni c fu n kcj asyste ntki pro jektu od sam e g o p ocz tku, ja k o d o bry
Atlas PRO METEUSZ nie p o wsta⌅b y o czyw i cie b ez udzia⌅u w y d a w n ic tw a. duch te g o prze dsi w zi cia p o d ejm o w a⌅a si nie zlicz o nych prac, takich
Po nie wa to nie sama instytucja, ale lu dzie, którzy j tw orz , p o zwalaj ja k wielo kro tn e korekty uk⌅adu graficzne g o stro n czy p o m oc w tw orz e niu
urz e c zyw istn i taki pro jekt, jest e m y szcze g ólnie w d zi czni tym , którzy p o d p isów do rycin; pano m Rain erowi Z e p fo wi oraz M artin owi W aletzko
spraw o wali nad nim w y d a w n ic z o pie k . za skru p ulatn rewizj uk⌅ad u stro n i wsp arcie u d zie lo n e przy wszelakich
w t p liw o ciach tec h n icznyc h; pani Susa nn e Tochterm ann- W e nzel i panu
„ N ie m o liw e m o liwym " uczyni⌅ pan dr Jurg e n Liith je, o d p o w ie d zialny M anfre d owi Le h n erto wi pracuj cym w zast pstw ie wszystkich, którzy
w w y d a w n ic tw ie Thie m e za przy g o to w anie harm on o gram u prac. Nie mieli udzia ⌅ w pro d ukcji ksi ki i troszczyli si , a by PR O METEUSZ zosta⌅
tylko uda⌅o mu si racjo nalnie p o g o d zi ycz e nia au toró w i grafików wy dru k o w a ny i przy g o to w any do ukazania si w prze wid zianym term inie,
z wym o g a m i rzeczyw ist o ci, ale tak e przez lata czu w a ⌅ nad wsp ó ln a p o dczas ca⌅e g o procesu p o wstaw ania s⌅u yli sw oj najle psz wie d z
prac pi cio oso b o w e g o zesp o⌅u pracuj ce g o przy tym pro jekcie. Je g o sp ecjalistyczn ; panu A lm uto wi Le o p old owi za o praco w anie wsp ania⌅e g o
cel by⌅ nam zn any od sam e g o p ocz tku, lecz praw d ziwy w y m iar teg o in d eksu; paniom M arie-Luise Kurschn er oraz Ninie Je n tsc h k e za ujm uj ce
prze dsi w zi cia ukaza⌅ nam si w p e⌅n ej okaza⌅o ci d o piero po dczas przy g o to w anie o b w oluty, a tak e panio m Liesie Aren d t, Birgit Carlsen
pracy. Je g o zas⌅u g jest w g⌅ó w n ej mierz e to, e wsp ó ln e m arzenie i A nn Do bler, które zast p o w a⌅y wszystkich o d p o wie d zialnych za m ar
osi g ni cia te g o celu nie zgas⌅o, mim o tylu przeciw n o ci wym a g aj cych ketin g, sprze d a oraz PR z w i z a ny z atlase m PRO METEUSZ.
prz e zw yci e nia. W niezlicz o nych ro zm owach w yk a zyw a ⌅ g o d n p o dziwu
cierp liw o oraz zd oln o ci d o prow a d zania do ko m pro m isu, zw⌅aszcza A utorzy
w sytuacjach pro b le m a tycznych. Dlate g o nale si mu nasze szczere
1 najg ⌅ bsze w yra zy w d zi czn o ci.
LIST A SKRÓ T Ó W ⇤A CI SKIC H :
A = arteria
A a. = arteria e
Art. = articula tio
Gl. = glan d ula
Gil. = g lan d ula e
Lig. = lig am entu m
M. = m usculus
M m. = m usculi
NI. = no dus lym p ha ticus
Nil. = nodi ly m p ha tici
N. = nervus
Nn. = nervi
Proc. = processus
Proce. = processus
R. = ram us
Rr. = rami
V. = vena
Vv. = venae
Spis tre ci
G⌅ o w a i sz yja
1 Prz e gl d 3 Syst e m a t y k a m i ni
1.1 O kolice g ⌅o wy i szyi oraz w ycz u w a ln e p unkty k o s t n e .................. 2 3.1 Mi nie m im iczn e (w yra z o w e).................................................................. 72
1.2 G⌅owa i szyja ja k o ca⌅o oraz p o wi zie s z y i ......................................... 4 3.2 Mi nie m im iczn e: c z y n n o .................................................................... 74
1.3 A nato m ia k lin ic z n a ........................................................................................... 6 3.3 Mi nie ucia: wia d o m o ci o g ó ln e i m i nie p o wierzch o w n e. 76
1.4 Rozw ój zaro d ko wy t w a r z y ........................................................................... 8 3.4 Mi nie ucia: m i nie g ⌅ b o k ie ............................................................. 78
1.5 Rozw ój zaro d ko wy s z y i .................................................................................. 10 3.5 Przycze py p o cz tko w e i ko c o w e m i ni na c z asz c e .................. 80
3.6 Przegl d m i ni p o wierzch o w nych s z y i............................................. 82
2 K o ci, w i z a d ⌅ a i st a w y 3.7 Mi nie n a d g nyko w e i p o d g n yk o w e.................................................... 84

3.8 Mi nie prze d kr g o w e i b o czn e (g ⌅ b okie) szyi.............................. 86
2.1 Czaszka - wid o k od strony b o c z n e j......................................................... 12
2.2 Czaszka - w id o k od p r z o d u ......................................................................... 14
2.3 Czaszka - w id o k od ty⌅u i szw y c z a s z k i.................................................. 16
4 Syst e m a t y k a n acz y i n er w ó w
2.4 Skle p ie nie czaszki - w id o k p o wierzchni z e w n trzn ej 4.1 Syste m atyka za o p a trze nia t tnic ze g o g ⌅o w y i s z y i....................... 88
i w e w n trz n e j...................................................................................................... 18 4.2 T tnica szyjn a wsp óln a i syste m a tyka ga⌅ zi t tn icy szyjn ej
2.5 Po dstawa czaszki - p o wierzchnia z e w n trz n a .................................. 20 z e w n trz n e j......................................................................................................... 90
2.6 Po dstawa czaszki - p o wierzchnia w e w n tr z n a ................................ 22 4.3 G a⌅ zie prze d nie i tyln e oraz g a⌅ przy ro d kowa t tn icy
2.7 O cz o d ó⌅: ko ci i o tw ory dla naczy i n e rw ó w ..................................... 24 szyjn ej z e w n trz n e j......................................................................................... 92
2.8 O czo d o⌅y i stru ktury s sia d u j c e .............................................................. 26 4.4 G a⌅ zie ko c o w e t tn icy szyjn ej z e w n trz n e j.................................. 94
2.9 Nos: szkie le t nosa ............................................................................................. 28 4.5 G a⌅ zie t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j za o p a truj ce stru ktury
2.10 Nos: zatoki p rzy n o so w e .................................................................................. 30 p o zam ó z g o w e g ⌅ o w y .................................................................................... 96
2.11 Ko skro n io w a................................................................................................... 32 4.6 y⌅y p o wierzch o w n e g ⌅o w y i s z y i........................................................... 98
2.12 Ko k lin o w a ......................................................................................................... 34 4.7 y⌅y g ⌅ b o kie g ⌅o w y i s z y i........................................................................... 100
2.13 Ko p o tyliczna i ko sitowa .................................................................... 36 4.8 y⌅y w o br bie s z y i ......................................................................................... 102
2.14 Po d nie bie nie tw ard e (k o st n e ).................................................................... 38 4.9 Uk⌅ad c h ⌅o n n y.................................................................................................... 104
2.15 uchwa i ko g n y k o w a.................................................................................. 40 4.10 Przegl d n erw ó w cz asz k o w yc h ................................................................ 106
2.16 Z by (in s i t u ) ......................................................................................................... 42 4.11 J dra n erw ó w czaszko wych i z w o je p o wi zan e z nerw a m i
2.17 M ia n o w nictw o, wz ór z b o w y i cechy szcze g ólne z b ó w ........... 44 c z asz k o w y m i...................................................................................................... 108
2.18 Ustawie nie z b ó w w z gryzie: orie ntacja w tw arz oczaszce 4.12 N erw w ch o w y (n. I) i n erw w zro k o w y (n. II)..................................... 110
oraz z w arcie z b ó w ........................................................................................... 46 4.13 N erwy m i ni g a⌅ki o czn ej: n erw o koruch o w y (n. III),
2.19 M orfolo gia z b ó w sta⌅ych { d e n tesp erm a n e n tes ) .............................. 48 n erw b lo czko wy (n. IV) i n erw o d w o d z cy (n. V I)........................... 112
2.20 Przyz bie ( periodontiu m ) ................................................................................ 50 4.14 N erw tró jd zielny (n. V): j dra i z a o p a tryw a ny o b s z a r.................. 114
2.21 Z by m leczne ( dentes d e cid u i ) ..................................................................... 52 4.15 N erw tró jd zielny (n. V): prze bie g trz ech g ⌅ó w nych g a ⌅ z i......... 116
2.22 Rozw ój z ba (o d o n t o g e n e z a).................................................................... 54 4.16 N erw tw arz o w y (n. VII): j dra, z a o p a tryw a n e o bszary
2.23 U z bie nie sta⌅e i z d j cie p a n o ra m ic z n e ................................................ 56 oraz w⌅ó kna o d ro d ko w e t rz e w n e ......................................................... 118
2.24 Z nieczule nie m iejsco w e z b ó w .................................................................. 58 4.17 N erw tw arz o w y (n. VII): prz e bie g w cz ci skalistej ko ci
2.25 Staw skro n io w o - u c h w o w y......................................................................... 60 skro nio w ej: w ⌅ó kna przywsp ó ⌅czuln e, trz e w n e o d ro d ko w e
2.26 Bio m echanika stawu skro n io w o - u c h w o w e g o ................................ 62 i d o r o d k o w e .................................................................................................... 120
2.27 Ko ci o dcinka szyjn e g o kr g os⌅u p a......................................................... 64 4.18 N erw prz e dsio n ko w o - lim ak o wy (n. V III)........................................... 122
2.28 A p arat w i za d ⌅o w y o dcinka szyjn e g o k r g o s⌅ u p a ......................... 66 4.19 N erw j zyk o w o - g ard ⌅o wy (n. IX )............................................................. 124
2.29 Stawy g ⌅o wy g órny i d o l n y ........................................................................... 68 4.20 N erw b⌅ d ny (n. X) ......................................................................................... 126
2.30 Stawy h a k o w o - kr g o w e ................................................................................ 70 4.21 N erw d o d atko wy (n. XI) i n erw p o d j zyk o wy (n. X I I ) .................. 128
XI
S p is tre ci
4.22 Przegl d stru ktur ko m u nikacyjn ych p o dstawy c z a s z k i................ 130 5.33 Gruczo⌅y lin o w e g ⌅o w y ( lin ia n k i)..............................................................200
4.23 To p o grafia uk⌅ad u n erw o w e g o szyi oraz ro z m ieszcze nie 5.34 Krta ( larynx): p o⌅o enie, kszta⌅t oraz chrz stki k rt a n i..................... 202
g a⌅ zi n erw ó w rd z e n io w ych......................................................................... 132 5.35 Krta : bud owa w e w n trzn a i stru ktury n erw o w o -n ac zyn io w e. 204
4.24 N erwy czaszko w e i au t o n o m iczny uk⌅ad n erw o w y szy i................ 134 5.36 Krta : m i n ie ...................................................................................................... 206
5.37 Krta : anato m ia to p o graficzna i k lin ic z n a .............................................. 208
5.38 Intu b acja d o tc h a w ic z a.......................................................................................210
5 N a rz d y ora z ich u n a cz y n ie n i e
5.39 Gruczo⌅ tarcz o w y i p rz y t a rc z y c e .................................................................. 212
5.1 Ucho (auris)-, prz e gl d i u n aczynie nie ucha zew n trzn e g o 5.40 To p o grafia i b adania o brazo w e t a r c z y c y ................................................ 214
(auris ext e rn a ) ....................................................................................................... 136
5.2 Ucho z e w n trz n e: m a⌅ owin a uszna, prz ewó d s⌅u ch o wy
6 To p o grafia
z e w n trz ny i b⌅o na b b e n k o w a ................................................................ 138
5.3 Ucho ro d kow e: ja m a b b enkowa i tr b ka s⌅u ch o w a..................... 140 6.1 Twarz: n aczynia i n e rw y .....................................................................................216
5.4 Ucho ro d kow e: kosteczki s⌅uch o w e i ja m a b b e n k o w a.............. 142 6.2 Trójk t prze d ni szyi ( trigonum colli a nterius):
5.5 Ucho w e w n trzn e: w p ro w a d z e n ie ........................................................... 144 stru ktury p o w ierz c h o w n e ................................................................................ 218
5.6 Ucho w e w n trzn e: narz d s⌅u ch u.............................................................. 146 6.3 Prz e d nia okolica szyi: stru ktury g ⌅ b o k ie ................................................ 220
5.7 Ucho w e w n trzn e: narz d prz e dsio n ko wy (ró w n o w a g i).............. 148 6.4 W arstwa p o wierzch o w n a g ⌅o wy - wid o k od stro ny b ocznej . . . 222
5.8 U n aczynie nie cz ci skalistej ko ci skro n io w e j..................................... 150 6.5 W arstwa p o re d nia i g⌅ b oka g ⌅o w y -
5.9 O kolica o cz o d o⌅o wa, p o wieki i sp o jó w k a.............................................. 152 wid o k od stro ny b o c z n e j.................................................................................. 224
5.10 N arz d ⌅z o w y......................................................................................................... 154 6.6 Dó⌅ p o dskro nio wy ( fossa in fr a te m p ora lis ) .............................................. 226
5.11 Ga⌅ka oczna ( bulbus o c u li ) ............................................................................. 156 6.7 Dó⌅ skrzy d ⌅o w o - p o d nie b ie n ny ( fossa p tery g o p a l a tin a ) ...................228
5.12 Oko: so czewka i ro g ó w k a .............................................................................. 158 6.8 Trójk t tylny szyi ( trigonum cervicale posterius) -
5.13 T czówka i k t t c z ó w k o w o -ro g ó w k o w y.............................................. 160 okolica szyi b o c z n a ..............................................................................................230
5.14 Sia tk ó w k a................................................................................................................ 162 6.9 O kolica boczna g⌅ b oka szyi (regio cervicalis lateralis profunda ),
5.15 U n aczynie nie g a⌅ki ocznej ........................................................................... 164 trójk t t tn icy szyjn ej ( trigonum caroticum ) i o tw ór g órny
5.16 Z e w n trz n e m i nie g a⌅ki o c z n e j.............................................................. 166 klatki p iersio w ej ( a pertura thoracis su p erior ) ......................................... 232
5.17 O czo d ó⌅: p o d zia⌅ oraz n aczynia i n e r w y ................................................ 168 6.10 O kolica tylna szyi ( regio cervicalis posterior)
5.18 Top o grafia o cz o d o ⌅u......................................................................................... 170 i okolica p o tyliczna (regio occipitalis) ....................................................... 234
5.19 Nos - wia d o m o ci o g ó ln e .............................................................................. 172
5.20 N aczynia i n erw y za o p a truj ce ja m n o so w ..................................... 174
7 Prz e k r o je
5.21 Zatoki przyn oso w e: b u d owa histolo giczna
i anato m ia k lin ic z n a ......................................................................................... 176 7.1 Prz ekro je czo⌅o we: na wyso ko ci prze d nie g o brze gu oczo do⌅u
5.22 Jam a ustna ( cavitas oris): prz e gl d; p o d nie bie nie tw ard e i przestrzeni z a g a ⌅k o w e j.................................................................................. 236
i m i k k ie .................................................................................................................. 178 7.2 Przekroje czo ⌅o w e: na wyso ko ci szczytu ocz o d o⌅u i przysa dki 238
5.23 J zyk: m i nie i b⌅o na lu z o w a .................................................................. 180 7.3 Przekroje p o przeczn e: na wyso ko ci pi tra g órn e g o
5.24 J zyk: stru ktury n aczynio w o -n erw o w e i o d p ⌅yw c h ⌅ o n k i............182 i ro dkow e g o o c z o d o ⌅u .....................................................................................240
5.25 Dno (prze p o na) ja m y u stn e j......................................................................... 184 7.4 Prz ekro je p o przeczn e: na wyso ko ci zatoki klin o w ej
5.26 Pier cie ch ⌅o n ny g a r d ⌅a ................................................................................ 186 i m a⌅ o winy nosow ej ro dkow ej ................................................................ 242
5.27 Gard ⌅o ( pharynx ): m i n ie .............................................................................. 188 7.5 Prz ekro je p o przeczn e: na wyso ko ci cz ci nosow ej gard⌅a
5.28 Gard ⌅o: anato m ia b⌅o ny lu z o w ej oraz je j p o⌅ czenia z czaszk 190 i stawu szczyto w o -o bro to w e g o p o ro d k o w e g o ................................ 244
5.29 Gard ⌅o: anato m ia to p o graficzna i u n erw ie n ie..................................... 192 7.6 Prz ekro je p o zio m e: na wyso ko ci trz o n ó w kr g ów C 5 / C 6 ............246
5.30 Gard ⌅o: prz estrz e o ko⌅o g ard ⌅owa i je j zn acz e nie k lin ic z n e .. . . 194 7.7 Przekroje p o zio m e: na wyso ko ci gra nicy Th2/Th1 do C6/C7 . . 248
5.31 Gard ⌅o: stru ktury n erw o w o -n aczynio w e w prz estrz eni 7.8 Przekroje strza⌅ko w e: prz ekrój p o ro d ko wy przez prze gro d
przyg ard ⌅o w ej (w arstw a p o w ierz c h o w n a)............................................ 196 nosa oraz cia n przy ro d ko w o c z o d o ⌅u .............................................. 250
5.32 Gard ⌅o: stru ktury n erw o w o -n aczynio w e w prz estrz eni 7.9 Prz ekro je strza⌅k o w e prz e z je d n trz eci przy ro d ko w
przyg ard ⌅o w ej (w arstw a g ⌅ b o k a )........................................................... 198 i ro d kow o cz o d o ⌅u........................................................................................... 252
XII
S p is tre ci
N e uro ana t o mia
1 W p ro w a d ze nie do n e u r o a n a t o m ii 6 Kreso m ó z g o w ie
1.1 Po dzia⌅ i p o dstaw ow e fu n kcje uk⌅a du n erw o w e g o ...........................256 6.1 Kreso m ó z g o wie - rozwój i struktura z e w n trz n a .............................. 310
1.2 Ko m órki, prz e ka zyw a nie syg na⌅u i m orfolo giczna budowa 6.2 Z akr ty i bru zdy kreso m ó z g o wia: w yp u k⌅a p o wierzchnia
uk⌅a du n erw o w e g o ..............................................................................................258 m ózgu i p o dstawa kreso m ó z g o w ia............................................................312
1.3 Uk⌅ad n erw o w y ja ko ca⌅o - inform acje o g óln e: m orfolo gia 6.3 Z akr ty i bruz dy kreso m ó z g o wia: przy ro d ko w a p o wierzchnia
i orie ntacja p rz estrz e n n a.................................................................................. 260 m ózgu i w y s p a ....................................................................................................... 314
1.4 Rozw ój zaro d ko wy uk⌅a du n e rw o w e g o ................................................ 262 6.4 Bud owa histolo gic zna i fu n kcjo n aln a org anizacja kory
1.5 Uk⌅ad n erw o w y in s i t u .......................................................................................264 k res o m ó z g o w ia .....................................................................................................316
1.6 Z arys b u d o wy m ó zg owia: kreso m ó z g o wie i m i d zym ó z g o wie 266 6.5 Pola cyt o archite kt o niczn e kory nowej ( n e o c o rt e x ) ............................318
1.7 Z arys b u d o wy m ó zg owia: pie m ózgu i m ó d e k ............................268 6.6 Kora nie je d n oro d na ( allocortex ): wia d o m o ci o g ó ln e ..................... 320
1.8 Rdze kr g o wy - inform acje o g ó ln e ......................................................... 270 6.7 Kora nie je d n oro d na ( allocortex ): hip o kam p ( hippoca m pus)
1.9 U n aczynie nie m ózgu i rdzenia kr g o w e g o ............................................272 i cia⌅o m ig d a⌅o w ate ( corpus a m ygd a loideu m ) ....................................... 322
1.10 Czucie s o m a ty c z n e ..............................................................................................274 6.8 Istota b ia ⌅a ................................................................................................................ 324
1.11 Uk⌅ad so m a t o m o t oryc zny................................................................................ 276 6.9 J dra p o dstaw ne ( n u c le ib a s a les ) ................................................................ 326
1.12 N arz dy z m ys⌅ó w .................................................................................................. 278
1.13 Po dstawy ba d ania n e uro lo g ic z n e g o ......................................................... 280 7 M i d zy m ó z g o w ie
7.1 M i d zym ó z g o wie - prz e gl d i ro z w ó j....................................................... 328

2 H ist o lo gia k o m óre k n er w o w ych i k o m ó re k gleju 7.2 Struktura z e w n trz n a ......................................................................................... 330
2.1 N euron i je g o p o ⌅ cze nia.................................................................................. 282 7.3 W ewn trzna struktura m i d zy m ó z g o wia................................................ 332
2.2 N euro glej i m i e li n a ..............................................................................................284 7.4 W zg órz e (th ala m us): j dra w z g ó rz a ............................................................334
7.5 W zgórze ( th ala m us): dro gi pro jekcyjn e j d er w z g ó r z a ...................336
7.6 Po dwzg órz e ( hypoth a la m us) ......................................................................... 338
3 A u t o n o m iczn y u k ⌅a d n er w o w y
7.7 Przysa dka m ózg owa (hypophysis, gl. p it u it a ri a ) ...................................340
3.1 O rg aniz acja uk⌅a du a u t o n o m ic zn e g o wsp ó ⌅czulne g o 7.8 N a dwzg órz e (epith a la m us) i nisko w z g órze (subth a la m us) ............ 342
i p rzywsp ó ⌅czu ln e g o ........................................................................................... 286
3.2 C zynn o ci uk⌅a du n erw o w e g o a uto n o m ic zn e g o, w p ⌅yw
8 Pie m ó zg u
na p oszcze g ólne narz dy i g⌅ó w n e o ro dkow e p o⌅ czenia
uk⌅adu n erw o w e g o wsp ó ⌅cz u ln e g o ............................................................288 8.1 Pie mózgu - z e w n trzn a struktura i p o d zia ⌅.....................................344
3.3 Uk⌅ad n erw o w y przywsp ó ⌅czuIny: wia d o m o ci o g óln e 8.2 J dra n erw ó w czaszko wych, j dro cz erwie n n e ( nucleus ruber)
i p o ⌅ c z e n ia ..............................................................................................................290 i istota czarna (substa ntia n ig r a ) ................................................................346
3.4 Ból tr z e w n y ..............................................................................................................292 8.3 Tw ór sia tk o w aty (form a tio re ticu l a ris ) .................................................... 348
3.5 U n erwie nie au t o n o m ic zn e narz d ó w w e w n trz n y c h ..................... 294 8.4 Drogi n erw o w e wst p uj c e i z s t p u j c e ..............................................350
8.5 Prz ekro je p o przeczn e pnia mó zgu:
ró d m ó z g o wie ( m esencepha lon ) i m ost ( pons) ................................ 352
4 O p o n y m ó z g o w o -r d z e ni o w e
8.6 Rdze prze d⌅u o ny ( medulla o b lo n g a t a ) .............................................. 354
4.1 O p o ny m ó zg o w o -rd zenio w e in s i t u .........................................................296
4.2 O p o ny m ó zg owia i prz e gro dy o p o ny t w a r d e j.................................. 298
9 Mó d ek
4.3 O p o ny m ó zg owia i rdzenia kr g ow e g o oraz ich p rz e strz e n i e .. 300
9.1 M ó d ek - struktura z e w n trz n a ............................................................. 356
9.2 M ó d ek - struktura w e w n trz n a............................................................. 358
5 Prz est rz e n ie p ⌅y n o w e
9.3 Ko nary m ó d ku i dro gi n erw o w e m ó d k u .......................................360
5.1 Uk⌅ad ko m oro wy - wia d o m o ci o g ó ln e ................................................302 9.4 U proszcz ona anato m ia czyn n o cio w a i uszko dzenia m ó d ku. 362
5.2 Kr e nie p⌅ynu m ó zg ow o -rd zenio w e g o i je g o z b io rn ik i..............304
5.3 N arz dy o ko⌅o ko m orowe i b ariery tka n ko w e w m ó z g o w iu___ 306
5.4 Rzut przestrzeni p⌅yn o wych i innych w a nych struktur
m ó zg owia na p o wierzchni c z asz k i.........................................................308
XIII
S p is tre ci
10 U n a cz y n ie n ie m ó z g u 12.8 Prz ekro je p o zio m e III i IV .................................................................................. 424

12.9 Prz ekro je p o zio m e V i VI.................................................................................... 426
10.1 T tnic e d o pro w a d zaj c e i koto t tnicze mózgu
12.10 Prz ekro je strza⌅k o w e l - l l l.................................................................................. 428
( circulus a rt e rio su s ) .............................................................................................. 364
12.11 Przekroje strza⌅k o w e I V - V I..............................................................................430
10.2 Po wierzch o w ny prz e bie g t tn ic kre s o m ó z g o w ia .............................. 366
12.12 Przekroje strza⌅k o w e VII i V III ......................................................................... 432
10.3 O bszary un aczynie nia g ⌅ó w nych t tn ic m ózgu -
t tn icy prze d nie j, ro dkow ej i tyln ej m ózgu
13 U k ⌅a d y cz y n n o cio w e i o d n iesie n ia k li n icz n e
( aa. cerebri anterior, m edia et posterior ) .................................................. 368
10.4 T tnic e pnia m ózgu i m ó d k u .....................................................................370 13.1 Uk⌅ad cz u cio w y (sensoryczny):
10.5 Zatoki o po ny tward ej (sinus durae m atris) - po⌅o enie i budowa 372 zestawie nie dróg n e rw o w y c h .......................................................................434
10.6 Zatoki o p o ny tw ard ej - d o p ⌅yw y i d o d atko w e dro gi o d p ⌅ywu . 374 13.2 Uk⌅ad czucio wy (sensoryczny):
10.7 y⌅y p o wierzch o w n e i g ⌅ b o kie m ó z g u ...................................................376 zasa d y prze tw arzania im p u lsó w .................................................................. 436
10.8 y⌅y g ⌅ b o kie m ózgu, y⌅y pnia m ózgu i m ó d k u ............................378 13.3 Uk⌅ad czu cio w y (se nsoryczny): uszk o d z e n ia......................................... 438
10.9 Krw awie nia w e w n t rzezasz ko w e ................................................................ 380 13.4 Uk⌅ad czu cio w y (se nsoryczny): b ó l..............................................................440
10.10 Z a b urze nia ukrwie nia m ó z g o w e g o ............................................................382 13.5 Drogi bólu z o bszaru g⌅o wy, o ro d ko wy uk⌅ad an alg e tyczny
(h a m uj cy d o znania b ó lo w e)......................................................................... 442
13.6 Uk⌅ad ruch o wy (m o toryczny): prz e gl d i zasada d z ia ⌅a n ia .........444
11 Rd ze k r g o w y i je g o u n a cz y n ie n i e
13.7 Uk⌅ad ruch o w y (m o toryczny): droga p ira m id o w a ............................ 446
11.1 Prz e gl d: se g m e nto wa bu d owa rdzenia kr g o w e g o .....................384 13.8 Uk⌅ad ruch o wy (m o toryczny):
11.2 Bu d owa se g m e n t ó w rd zenia kr g o w e g o ..............................................386 o bszar j d er zwi za nych z uk⌅ad e m ruchu ......................................... 448
11.3 Istota szara (substa ntia grisea ) - p o dzia⌅ w e w n tr z n y .................. 388 13.9 Uk⌅ad ruch o wy (m o toryczny):
11.4 Istota szara (substa ntia grise a ): ⌅uk o druch o wy uk⌅ad ruch o wy p o za p ira m id o wy i uszko dzenia uk⌅a du r u c h u .. 450
i dro gi w ⌅asn e r d z e n ia ....................................................................................... 390 13.10 Uszko dzenia korzeni n erw ó w rd ze nio wych:
11.5 Drogi wst p uj ce sznura prze d nie g o: prz e gl d i za b urz e nia c z u c i a ......................................................................... 452
dro gi rd z e n io w o -w z g órz o w e......................................................................... 392 13.11 Uszko dzenia korzeni n erw ó w rd ze nio wych:
11.6 Drogi wst p uj ce sznura tyln e g o: za b urze nia m o t o ryc z n e .................................................................................... 454
p czek sm uk⌅y i p czek k lin o w a t y .............................................................. 394 13.12 Uszko dzenia splotu ra m ie n n e g o ................................................................ 456
11.7 Drogi wst p uj ce sznura b oczne g o: 13.13 Uszko dzenia splotu l d w io w o - krzy o w e g o ....................................... 458
dro gi rd z e n io w o - m ó d k o w e ....................................................................... 396 13.14 Uszko dze nie rd zenia kr g ow e g o i n erw ó w o b w o d o wych:
11.8 Drogi zst p uj c e: dro gi korow o -rd ze nio w e (piram id o w e): o b ja w y u bytko w e c z u c i o w e ........................................................................... 460
prz e d nia i b o c z n a ................................................................................................ 398 13.15 Uszko dze nie rdzenia kr g ow e g o i n erw ó w o b w o d o wych:
11.9 Drogi n erw o w e zst p uj c e: m o toryczne o b ja w y u b y t k o w e .................................................................... 462
dro gi uk⌅ad u p o za pira m id o w e g o i uk⌅adu a u t o n o m ic z n e g o .. . 400 13.16 O kre la nie wyso ko ci uszko dzenia rd zenia k r g o w e g o ............... 464
11.10 Z esta wie nie dróg wst p uj cych i zst p uj cych 13.17 Uk⌅ad w zro k o w y: w pro w a d ze nie i cz k o la n k o w a.......................466
rdzenia kr g o w e g o ..............................................................................................402 13.18 Uk⌅ad w zro k o wy: uszko dzenia.
11.11 U n aczynie nie t tn ic ze rdzenia k r g o w e g o ............................................404 Cz p o zakola nkowa uk⌅ad u w z r o k o w e g o ......................................... 468
11.12 y⌅y rd zenia k r g o w e g o .................................................................................. 406 13.19 Uk⌅ad w zro k o w y: o dru c hy................................................................................470
11.13 Top o grafia rdzenia kr g o w e g o .....................................................................408 13.20 Uk⌅ad w zro k o w y: ko ordynacja ruch ó w ga⌅ek o c z n yc h.....................472
13.21 Droga s⌅u c h o w a .................................................................................................... 474
13.22 Uk⌅ad prz e dsio n k o w y.........................................................................................476
12 Prz e k r o je m ó z g o wia
13.23 Z m ys⌅ s m a k u ........................................................................................................... 478
12.1 Prz ekro je czo⌅o we I i I I ....................................................................................... 410 13.24 Z m ys⌅ w ch u (p o w o n ie n ia)..............................................................................480
12.2 Przekroje czo⌅o we III i I V .................................................................................. 412 13.25 Uk⌅ad li m b ic z n y .................................................................................................... 482
12.3 Przekroje cz o ⌅o w e V i V I .................................................................................... 414 13.26 Czyn n o cio w a org anizacja m ózgu, o bszary kojarze nio w e
12.4 Przekroje cz o ⌅o w e VII i V III................................................................................ 416 (a so cja cy jn e )........................................................................................................... 484
12.5 Prz ekro je cz o⌅o we IX i X ................................................................................... 418 13.27 D o m inacja (asym etria) m i d z y p ó ⌅k u lo w a ..............................................486
12.6 Przekroje cz o⌅o we XI i X II.................................................................................. 420 13.28 Korelacja o b ja w ó w klinic znych
12.7 Przekroje p o zio m e l i i i .................................................................................... 422 z w yn ik a m i ba dania n e uro a n a t o m ic z n e g o ............................................488
XIV
S p is tre ci
O U N. S⌅ o w nik i streszcz e nia D o da t ki
1 S⌅ o w nik W y k a z li t e ra t u r y ......................................................................................................... 539
1.1 Istota szara (substa ntia g rise a ) .................................................................... 492

Sk o ro w id z t e r m in ó w ⌅ aci sk ich ......................................... 541
1.2 Istota bia⌅a (substa ntia a lb a ) ......................................................................... 494
1.3 Czucie i m o toryka: rdze kr g o wy i dro gi rdzenia kr g ow e g o . 496 Sk o ro w id z t e r m in ó w p o lsk ich ...................................................................559
2 Str eszcz e n ia
2.1 Drogi czucio w e w rdzeniu k r g o w y m .................................................... 498

2.2 Drogi ruch o w e w rdzeniu k r g o w y m .................................................... 500
2.3 Droga czucio wa n erw u tró jd zie ln e g o .................................................... 502
2.4 Droga s⌅u c h o w a .................................................................................................. 504
2.5 Droga s m a k o w a .................................................................................................. 506
2.6 Droga w c h o w a .................................................................................................. 508
2.7 Kontrola j d er ruch o wych n erw ó w c z a sz k o w y c h ........................... 510
2.8 Kontrola ruch ó w g a⌅e k o c z n y c h ................................................................ 512
2.9 Drogi w pniu m ó z g u......................................................................................... 514
2.10 Rzuto w anie sia tk ó w ki...................................................................................... 516
2.11 Zw oje au t o n o m ic zn e i czucio w e w o br bie g ⌅ o w y ......................... 518
2.12 Prz e⌅ czenie w⌅ó kie n ru c h o w y c h ............................................................. 520
2.13 Prz e⌅ czenia neuro n ó w w m ó d ku (cerebellum ).............................. 522
2.14 O bszary czyn n o cio w e k o ry ......................................................................... 524
2.15 Drogi k ojarze nio w e i p ro je k cyjn e ............................................................. 526
2.16 J dro g órn e i d olne o liwki oraz cztery w st g i.................................... 528
2.17 Po⌅ czenia lew o -praw o w o br bie OUN:
spoid⌅a i skrz y o w a n ia .................................................................................... 530
2.18 J dra m i d zym ó z g o wia i j dra w z g ó rz a................................................ 532
2.19 J dra n erw ó w czaszko wych ij d ra a u t o n o m ic z n e ......................... 534
XV
G⌅owa i szyja
1 Przegl d ........................................................................................ 2
2 Ko ci, wi za d⌅a i stawy .......................................................... 12
3 Syste matyka mi ni ................................................................ 72
4 Syste matyka naczy i n e r w ó w ........................................... 88
5 N arz dy oraz ich u n a c z y n ie n ie ......................................... 136
6 Topografia ................................................................................... 216
7 Przekroje ..................................................................................... 236

G ⌅o w a i sz yj a 7. Prze g l d
1.1 O k olice g ⌅ o w y i szyi oraz w ycz u w aln e p u n k t y k ost ne
Regio parie talis Re gio fro ntalis Regio orbitalis
Re gio te m p oralis
Re gio zyg o m atica Re gio nasalis
Regio Regio
in fra te m p oralis infra orb italis
Re gio auric ularis Re gio oralis
Regio m asto id ea Re gio m entalis
Re gio Trig o nu m
p aro tid e o m asse terica su b m an dib ulare
Fossa re tro m an dib ularis Trig o nu m

su b m e ntale Regio
cervicalis
Re gio b uccalis Trig o nu m anterior
caro ticu m
Re gio cervicalis
p osterior Trig o nu m m usculare
(o m o trach e ale)
Regio cervicalis
lateralis
Regio stern o cleid o
m asto id ea
Fossa su praclavicularis
m ajor Fossa su praclavicularis Fossa ju g ularis
minor
C O k o lice g ⌅ o w y i sz yi
O kolice g⌅owy Okolice szyi
A O k o lice g ⌅ o w y i sz yi • Okolica czo⌅owa Okolica szyjna przednia (regio cervicalis

W id ok od prz o d u i stro ny prawej. (regio frontalis) anterior) lub trójk t przedni szyi (trigo
• Okolica ciemieniowa num colli anterius)
(regio parietalis) - trójk t pod uchwowy ( trigonum sub
• Okolica potyliczna mandibulare)
(regio occipitalis) - trójk t t tnicy szyjnej (trigonum
• Okolica skroniowa caroticum)
(regio temporalis) - trójk t mi niowy (trigonum muscu
Regio
p arietalis • Okolica uszna lare, ⌅opatkowo-tchawiczy [trigonum
(regio auricularis) omotracheale])
• Okolica wyrostka sutkowate- - trójk t podbródkowy (trigonum sub
Regio go (regio mastoidea ) mentale)
Regio te m p oralis • Okolica twarzy (regio facialis) Okolica mostkowo-obojczykowo-sutko-
occipitalis - okolica oczodo⌅owa wa (regio sternocleidomastoidea )
Regio (regio orbitalis) - dó⌅ nadob ojczykowy mniejszy
auric ularis - okolica podoczodo⌅owa
Regio (fossa supraclavicularis minor)
m asto id ea (regio infraorbitalis)
Okolica szyjna boczna (regio cervicalis
- okolica policzkowa
lateralis) lub trójk t boczny szyi (trigo
(regio buccalis)
Re gio cervicalis num colli laterale) albo trójk t szyjny tyl
- okolica przyuszniczo-
p osterior ny ( trigonum cervicale posterius)
- waczowa (regio parotideo
- trójk t ⌅opatkowo-obojczykowy
masseterica )
(trigonum omoclaviculare,
- okolica jarzmowa
dó⌅ nad obojczykowy wi kszy
(regio zygomatica )
[fossa supraclavicularis major])
- okolica nosowa
- trójk t ⌅opatkowo-czworoboczny
(regio nasalis)
(trigonum omotrapezoideum, trójk t
- okolica ustna (regio oralis)
potyliczny [trigonum occipitale ])
Verte bra - okolica bródkowa
pro m in e ns (regio mentalis) Okolica szyjna tylna (regio cervicalis po
sterior)
O kolice g ⌅o wy i szyi m aj ró wnie zn acz e nie klinic zne, g d y wiele zm ia n skór

nych w o bu okolicach mo na ro zp o zna g o⌅ym okie m, a ich lokalizacja wy-
B O k o lice g ⌅ o w y i sz y i maga d o k⌅a d ne g o o pisania. Jest to szcze g ólnie w a n e w przyp a d ku raków
Wid ok od ty⌅u i stro ny prawej. skóry, g dy kom órki n ow o tw oru prze m ieszczaj si wraz z ch⌅o nk , która
w zale n o ci od lokalizacji guza o d p⌅ywa do ró nych gru p w z⌅ó w ch⌅o nnych.
2
G ⌅ ow a i sz yj a 1. Prze g l d
Trig o nu m M. dig astricus, M. dig astricus,

su b m an dib ulare ve n t er anterior M andib ula ve n ter a nterior
Trig o nu m
M. dig astricus,
su b m e ntale
ve n t er posterior
Os hyoid eum M. stern o cleid o

m ast oid eus
Trig o nu m
Trig o nu m Re gio cervicalis
caro ticu m
su b m e ntale lateralis
Re gio cervicalis Regio cervicalis

anterior p osterior
M. stern o hyoid e us
Regio c ervicalis lateralis; Fossa M. tra p e zius Fossa Clavicula

trig o n u m c ervicale p osterius; su praclavicularis su praclavicularis minor
trig o n u m colli laterale m in or
D O k o lice sz yi u w i d o cz n i o n e na p r e p a r a ci e m i n i o w y m M i nie prze dstawio n e na rycinie s d o brze wid o czn e i ⌅atw o w yc z u

a Wid ok od przo du przy lekko z gi tej grz bie to w o g⌅o wie, b Wid ok z le w aln e, dlate g o m o g z p o w o d zenie m p e⌅ni rol p u n któ w ana to m icz
w ej strony. nych dla p o trz e b to p o graficzn e g o p o dzia⌅u szyi.
Os fro ntale Sutura

sa gittalis
Incisura
fro ntalis
Incisura
su pra orb italis Os p arietale
Os nasale
Sutura
la m b d oid ea Os occipitale
Arcus zyg o m a ticus
Foram en infra orb itale Protu b era ntia

Os te m p orale occipitalis
M axilla extern a
Proc.
Protu b era ntia A n g ulus m an dib ula e m ast oid eus Atlas,
m entalis proc. transversus
A n g ulus
Foram en m entale
m an dib ula e
Corp us ossis
Pro cc. spin osi
hyoidei
verte bra e c ervicales
Incisura
thyroid ea
su p erior
Larynx
Pro min entia
laryng ea
Cartilag o
cricoid ea
Clavicula
M anu briu m Art. stern o Scap ula, V erte bra

a sterni clavicularis b an g ulus su p erior pro m in ens
E W ycz u w aln e p u n k t y k ost n e g ⌅ o w y i sz yi

a Wid ok od prz o du, b Wid ok od ty⌅u.
3
1.2 G⌅ o w a i sz yja ja k o ca⌅ o oraz p o w i zie szyi
Szyja to cz cia⌅a po ⌅o ona m i d zy g⌅o w a tu ⌅o wie m . G⌅ó wnym e le

m e nte m szkie le to w ym szyi je st kr g os⌅u p. Jej prze d ni cz stan o wi
m i nie oraz trzewia (np. krta ). Zawiera ona tak e liczn e stru ktury na-
czynio w o -n erw o w e. M i nie, trzewia oraz p czki n aczynio w o -n erw o w e
s o to cz o ne prz e z p o wi szyjn (zo b. B), która d zie li szyj na prze dzia⌅y.
W nast p nych p o drozd zia⌅ach atlasu, przestrze nie u tw orz o n e przez p o
w i (zo b. B i D) sta n o wi b d p o dstaw p o dzia⌅u m i ni szyi na grupy
czyn n o cio w e. N ast p nie prz e dstawio n e z ostan o pisy t tnic, y⌅, na
czy ch⌅o nnych, n erw ó w (w ⌅ czaj c o b w o d o wy au t o n o m iczny uk⌅ad ner
w o w y) oraz narz d y w e w n trzn e szyi. O pis ele m e n t ó w w e w n trznych
z n ajd u je si zw y kle prze d o pisem n erw ó w i naczy ; w tym przyp a d ku ko
lejn o ta zosta⌅a z m ie nio na w celu p o dkre lenia isto tnej roli p czkó w na-
czynio w o -n erw o wych bie g n cych w o br bie szyi. O statnie p o drozdzia⌅y
p o wi co n e z osta n ana to m ii t o p o graficzn ej oraz przekrojo m , co po
z w o li u w y d a tn i zale n o ci m i d zy m i nia m i, strukturam i naczynio w o -
-n erw o wym i oraz narz d am i w e w n trzny m i.
A K o le jn o t e m a t ó w w r o z d ziale
C G ó r n a i d o ln a g r a n ica sz yi
Mi nie szyi Wid ok z lewej strony. G órn oraz d oln granic szyi w yzn aczaj kolejne
• m i nie p o w ierzch o w n e stru ktury w ycz u w a ln e w b a d aniu p alp acyjnym .
• m i nie karku
• m i nie na d g nyk o w e • Granica g órn a: d o lny brze g uch wy, wierzch o ⌅e k wyrostka sutkowa-
• m i nie p o d g nyk o w e te g o oraz g uz o wa to p o tyliczna z ew n trzn a
• m i nie prze d kr g o w e • Granica d olna: w ci cie szyjn e r koje ci m ostka, o b o jc zyk, wyroste k
• b o czn e (g ⌅ b o kie) m i nie szyi b arko wy ⌅o p atki, w yroste k kolczysty kr gu C7.
Struktury naczyniowo-nerwowe
• t tn ic e
• y⌅y
• uk⌅a d ch ⌅o n n y Fascia cervicalis,
• n erw y lamina pretrachealis, Fascia cervicalis,
pars muscularis lamina superficialis
Narz dy wewn trzne szyi
• ro zw ó j e m b rio n aln y n arz d ó w w e w n trz n yc h szyi
• tarczyca ora z g rucz o ⌅y p rzytarczycz n e
krta
• g ard⌅o
• przestrz e przyg ard ⌅o wa
Anatomia topograficzna
• a n a to m ia p o w ierzc h o w n a i ok olice
• okolica prze d nia szyi
• o k o lica b o czn a szyi
• o k o lice tyln a i p o tyliczn a szyi
• a n ato m ia przekro jo w a
B P o w i sz y jn a
Be z p o re d nio pod skór z n ajd u je si p o wi szyjn a p o wierzch o w n a ( fa
scia cervicalis superficia lis) (tkanka p o dskórn a [tela subcuta ne a; hypoder-
mis]) , która od stro ny prze d nio - b o czn ej p o kryta je st m i nie m szero kim
szyi. Pod tka n k p o dskórn le k olejne w arstw y p o wi zi g ⌅ b o kiej szyi:
D P o ⌅ o e n ie p o w i zi g ⌅ b o k ie j sz y i.
1. Blaszka powierzchowna (lamina superficialis); pokrywa ca⌅ szyj oraz Prz e k r ó j p o p rz e cz n y na p o zio m ie k r g u C5.
rozdwaja si , obejmuj c mi nie mostkowo-obojczykowo-sutkowe Powi n ajle piej wid o czn a je st na prz ekro ju p o przecznym szyi:
oraz czworoboczne. • pow i g⌅ bok a szyi sk⌅a d a si z trz ech w arstw:
2. Blaszka przedtchawicza (lamina pretrachealis); cz mi niowa (pars - blaszka p o wierzch o w n a ( ó⌅ta)
muscularis) otacza mi nie podgnykowe, podczas gdy cz trzewna - blaszka prze d tchawicza (cz m i niow a - jasn o zie lo n a; cz
(pars visceralis) otacza tarczyc , krta , tchawic , gard⌅o i prze⌅yk. trzewn a - cie m n o zie lo na)
3. Blaszka przedkr gowa ( la min aprevertebralis); otacza cz szyjn kr - blaszka prze d kr g o w a (fioletowa)
gos⌅upa oraz mi nie towarzysz ce.
• w yst p u je tak e p o wi n erw o w o -n aczynio w a, zw a na pochewk
4. Pochewka naczy szyjnych (vagina carotica ): otacza t tnic szyjn
na czy szyjnych (vagin a carotica ) (jasn o nie b ieska).
wspóln , y⌅ szyjn wewn trzn oraz nerw b⌅ dny.
4
G ⌅o w a i sz yj a 1. Prz e g l d
Lig. n uchae
M edulia
sp in alis
La m ina
p reverte b ralis
Sp atiu m p eric ulosu m

(tzw. n ie b e z p ie czn a
przestrz e )
E Lo k a liz a cja p o w i zi w o b r b ie sz yi
a W id o k z p r z o d u . Rozw ój m i nia szero kie g o szyi mo e by bar naczy szyjnych (vagina carotica ). N ajg⌅ bsza w arstw a p owi zi g ⌅ b o
dzo zró nic o wany. Le y on p o dskórnie, p o kryw aj c p o wierzch o w n kiej szyi, okre la na mianem blaszki przedkr gowej (la min a prevertebra
p o wi szyi. Na p o wy szej rycinie po ka dej stro nie usuni to m i lis), je st wid o czn a z ty⌅u, po lewej stronie. Te przestrzenie, o toczo ne
sie szeroki szyi na p o zio m ie d olne g o brze gu uch wy. Blaszki p o p owi zi , z awieraj c e tkank ⌅ czn , maj du e zn acz e nie klinic zne,
wi zi szyjn ej tw orz w⌅ó k niste o to czki, które p o kryw aj mi nie, p o nie wa sta n o wi dro gi ro z przestrze niania si pro cesów za p alnych.
stru ktury n erw o w o -n aczynio w e oraz narz d y w e w n trzn e szyi (w i Z d arza si je d n a k, e proces za p alny (przyn ajm niej na p ocz tku) o gra
cej szcze g ó ⌅ó w zob. B). Blaszki p owi zi szyjn ej g⌅ b o kiej d zie l szyj nicza si do je d n e g o prze dzia⌅u p o wi zio w e g o szyi.
na przestrzenie, z których nie które s o tw arte od g óry i od d o⌅u, z a W id o k z le w e j st r o n y. Przekrój p o ro d ko wy p o kazuje, e najg ⌅ bsza
p e w niaj c dro g prz ej cia dla struktur n erw o w o -n aczynio wych. Na w arstw a p owi zi szyjn ej, blaszka prze d kr g o w a, b e zp o re d nio przy
przekroju w cz ci ro dkow ej, po lewej stro nie, usuni to blaszk kryw a kr g os⌅u p oraz ro zdziela si na d w ie cz ci. W przyp a d ku gru
powierzchow n (la min a superficialis) p owi zi szyjn ej g⌅ b okiej. liczeg o za p ale nia ko ci i szpiku o dcinka szyjn e g o kr g os⌅u p a ropie
Pod w arstw p o wierzch o w n zn ajd uje si cz mi niow a blaszki o p a d o wy m o e ro zwin si w „nie b e z p ie czn ej przestrze ni " zlo k aliz o
przedtch a wiczej (p ars m uscularis la m in ae pretra che a lis), któr cz w a n ej w z d ⌅u blaszki prze d kr g o w ej p owi zi szyi (ro pie za g ard ⌅o wy).
cio w o usuni to, aby uwid o czni cz trzewn blaszki przedtch a Blaszka ta zam yka m i nie le ce z boku i z ty⌅u (zob. D). Po chewka na
wiczej (pars visceralis la min ae pretrache alis). Stru ktury nerw ow o - czy szyjnych zn ajd uje si b ard ziej z boku i nie je st wid o czna na prz e
-naczynio w e s o to cz o ne przez gru bsz p owi , n a zyw a n pochewk kroju p o ro dkowym.
5
1.3 A na t o mia kliniczna
A Lin ie p r z e b ie g u z m a rsz cz e k i n a p i sk ó r y
g⌅o w y
W id ok od przo du i boku.
Skóra i tka nka p o dskórna p o zostaj pod na pi cie m ,
a uk⌅ucie nie wie lk okr g⌅ ig⌅ pro w a d zi do p o
wstania nie d u ej wrze cio n o w a tej rany na skórze.
D⌅uga o rany o d zwiercie d la linie napi cia w o br
bie miejsca nak⌅u cia. A by g o je nie rany prz e bie g a⌅o
szyb ko i b ez na d m iern e g o blizn o w ace nia, ci cia
w o br bie g ⌅o wy n ale y pro w a d zi w z d ⌅u tych linii.
Kierun ek prowa d ze nia ci cia je st szcze g ólnie w a ny
w tej okolicy, g d y inaczej p o wstaj ce bliz ny b d
bardzo d o brze wid o czn e.
Nil. prae-
auriculares
Nil. retro-
auriculares
Nil. occipitales Nil. su b m e ntales
Nil. c ervicales Nil. su b m a n di

profundi bulares
Nil. su pra
claviculares
B R z u t o w a n ie st r u k t u r g ⌅ o w y w a n y ch z k li n ic z n e g o p u n k t u
w id z e n ia b O bszary skóry nad zatoka m i przyn oso wym i: u p acje nta z cz sto w yst
Wid ok od przo du (a i b) oraz sko ny od stro ny pra wej (c). p uj cym za p ale nie m zato k przyn oso wych s one b olesne (u cisko w o).
c Gru py w z⌅ó w ch⌅o nnych na gra nicy g ⌅o wy i szyi. N ajw a niejsze z nich
a Punkty wyj cia g a⌅ zi czucio wych nerw u tró jd zieln e g o (n. trigem inus) o pisan o. Po wi ksze nie w z⌅ó w ch⌅o nnych m o e wia d czy np. o stanie
maj zn acz e nie p o dczas ba d ania klinic zn e g o czucia w o br bie g⌅owy. za p alnym lub o b ecn o ci n ow o tw oru w d orz eczu d anej gru py. Podczas
Ból p o dczas ucisku o p uszk palca na taki p unkt oznacza p o dra nie nie ba dania klinic zn e g o g ⌅o w y n ale y zate m p alp acyjnie z b a d a p oszcze
o d p o w ie d nie j ga⌅ zi n erw u trójd zieln e g o. g ólne gru p y w z⌅ó w ch⌅o nnych za o p a truj cych ten obszar.
6
G ⌅o w a i sz yj a 1. Przeg l d
O kolica szyjna przednia (regio cervicalis anterior)

/
lub trójk t przedni szyi (trigonum colli anterius)
• trójk t pod uchwowy ( trigonum submandibulare)
- w z⌅y ch⌅onne pod uchwowe (nil. submandibu
lares)
- linianka pod uchwowa (gl. submandibularis)
- nerw podj zykowy (n. hypoglossus [XII])
- linianka przyuszna (grzbietowo) (gl. parotidea )
• trójk t t tnicy szyjnej (trigonum caroticum)
- rozdwojenie t tnicy szyjnej wspólnej ( bifurca
tio carotidis)
- k⌅ bek szyjny (glomus caroticum)
- nerw po dj zykowy (n. hypoglossus [XII])
Trig o nu m • trójk t mi niowy (trigonum musculare)
su b m an dib ulare
Regio stern o - gruczo⌅ tarczowy (gl. thyroidea )
cleid o m asto id e a Trig o nu m su b m e n tale Re gio - krta (larynx)
cervicalis - tchawica (trachea )
Trig o nu m caro ticu m anterior - prze⌅yk (oesophagus)
Re gio cervicalis p osterior;
re gio colli posterior Trig o nu m m usculare; • trójk t podbródkowy (trigonum submentale)
Trig o nu m o m o tracheale - w z⌅y ch⌅onne podbródkowe (nil. submentales)
O kolica most kowo-obojczykowo-sutkowa

(regio sternocleidomastoidea)
• mi sie mostkowo-obojczykowo-sutkowy
(m. sternocleidomastoideus)
Re gio c ervicalis lateralis, Trig o nu m o m o claviculare; • t tnica szyjna wspólna (a. carotis communis)
Fossa su praclavicularis • y⌅a szyjna wewn trzna (v. jugularis interna)
trig o n u m c ervicale posterius fossa su praclavicularis
m in or
trig o n u m colli laterale m ajor • nerw b⌅ dny (n. vagus [X])
• w z⌅y ch⌅onne szyjne g⌅ bokie (nil. cervicales pro
fundi) po⌅o one wzd⌅u y⌅y szyjnej wewn trznej
C Pr z y p o r z d k o w a n ie w a n ych a n a t o m icz n ie st r u k t u r d o
Okolica szyjna boczna (regio cervicalis l ateralis)
t o p o g ra f icz n ych p ól i o k o lic sz yi (wg A nschutza)
lub trójk t boczny albo t ylny szyi (trigonum colli
a Wid ok sko ny od stro ny prawej, b Wid ok od ty⌅u i stro ny le wej. l aterale seu posterius)
N iektóre p o⌅o one g⌅ bie j stru ktury szyi rzu tuj na o d p o wia d aj ce im • w z⌅y ch⌅onne szyjne boczne (nil. cervicales late
okolice szyi. Z m ia ny p atolo g iczne w danej o ko licy mo na wi za z p o rales)
⌅o o n w je j o br bie stru ktur . St d g uzy k⌅ bka szyjn e g o lo kalizuj si • nerw dodatkowy (n. accessorius [XI])
w tró jk cie t tn icy szyjn ej. • splot szyjny (plexus cervicalis)
• splot ramienny (plexus brachialis)
O kolica szyjna t ylna (regio cervicalis posterior)

• mi nie karku ( mm. nuchae)
• trójk t t tnicy kr gowej (trigonum arteriae verte
bralis)
D Le w ost r o n n y k r cz sz y i w ro d z o n y
p o ch o d z e n i a m i n i o w e g o (wg A nschutza)
Kr cz szyi (torticollis) i wole (stru m a ) (zob. E) s
przyk⌅a d am i choró b szyi, które da si rozp ozna E W ole z a m ost k o w e (wg H e g glina) F O ce n a o r o d k o w e g o ci n i e n i a y ln e g o
b ezp o re dnim je j o gl d anie m. Kr cz szyi wro Wole p o wstaj ce z d olnych b ie g u n ó w gruczo⌅u w p o z ycji p ó ⌅sie d z ce j
dzo ny poch o dzenia mi nio we g o jest sp ow o tarczo w e g o (zob. s. 214) mo e ro zci g a si do Prawid ⌅o w o, w p o zycji sie d z cej y⌅y szyjn e s
d o w any je d n ostro nnym skrócenie m mi nia g órn e g o o tw oru klatki piersio w ej i uciska le za p a d ni te. U p acje ntó w z praw o ko m oro w
m ostkow o -o b ojczykow o -sutkowe g o, cz steg o ce na tym p o zio m ie y⌅y szyjn e. Skutkie m nie wy d o ln o ci serca p owró t krwi yln ej do
po wik⌅ania b d ce g o skutkie m nie prawid ⌅o w ej te g o jest zastój krwi i p oszerzenie y⌅ g ⌅o wy pra wej p o⌅o wy serca ule ga z m nie jsze niu, co po
pozycji p⌅odu w m acicy. G⌅owa jest zwrócona oraz szyi. w o d uje p oszerzenie y⌅ szyjnych. Wska nikie m
w ch or stron i nie znacznie skr co na w stron ro zle g⌅o ci zastoju yln e g o je st n asile nie pul
przeciw n . Bez korekcji za p om oc fizyko terapii so wania y⌅y szyjn ej z e w n trz n e j („t tn o ylne",
lub za bie g u chirurg iczne g o stan ten prowadzi g órny koniec nie bieskie j linii). Im bard zie j nasi
w tórnie do asym etryczne g o wzrostu kr g os⌅upa lo ne p ulso w a nie y⌅y szyjn e j, tym wi ksz e w y
i twarz oczaszki. N ast pstwa asym etrii czaszki p e⌅n ie nie naczynia. Powy sza zale n o po
uwz gl d niaj zbie g anie si p⌅aszczyzn tw arzy maga o ce nia zaaw a nso w a nie prawokom oro-
w kierunku chorej stro ny (czerw o ne linie). w ej nie wy d o ln o ci serca.
7
1.4 Rozw ój z aro d k o w y t w arz y
Pro min entia

fro ntalis (proc. fro ntalis)
Pro min entia
Placo da fro ntalis
O culus
nasalis (proc. fro ntalis)
Fovea nasalis
Sulcus O culus
Pro m in entia Pro m in entia
nasolacri
m axillaris nasalis lateralis Sulcus
malis
(proc. m axillaris) (pro c. nasalis lateralis) nasolacrim alis
Pro m in entia Sto m o d e u m Pro min entia Sto m o d eu m

m an dib ularis (zatoka ustna) nasa|is m e d ia,is (zatoka ustna)
(proc. m an dib ularis) (pro c. nasalis m e dialis)
Pro m in entia nasalis

lateralis (proc. nasalis
lateralis)
Pro m ine ntia nasalis

m e dialis (proc.
nasalis m e dialis) O culus
Pro m in entia Sulcus

m axillaris naso lacri
(pro c. m axillaris) malis
Pro m inentia m an dib ularis (pro c. m an dib ularis)

c
A W yr ost k i (w y n i os⌅ o ci) t w a rz o w e i ich p o ⌅ cz e n i e (wg Sadlera)

Wid ok od prz o du. A by zro zu m ie m echaniz m p o wstaw ania rozszcze pu nios⌅o ci (wyrostki) uch w o w e, b o cznie wynios⌅o ci (wyrostki) szcz
w argi, wyrostka z b o d o tow e g o i p o d nie bie nia (c), n ale y p o zna proces kowe, a przy nich b oczne i przy ro d ko w e wynios⌅o ci (wyrostki) n o
ro zw oju tw arzy. sowe. W yrostki nosow e przy ro d ko w e z o bu stron granicz z w yrost
kiem czo ⌅o wym .
a Pi cio ty g o d nio w y zaro d ek. Ekto d erm a p o wierzchnio w a pierwsze g o b W szóstym tyg o d niu ro zw oju proces bruz d ko wania p o w o d uje o d gra
tuku skrzelo w e g o fa⌅d uje si , tw orz c zato k ustn (stom odeu m ), która nic ze nie wyrostk ó w n oso wych od wyrostka szcz kow e g o.
p ó niej p o⌅ czy si e n d o d erm alnym na b ⌅o nkie m ja m y ustn ej. Z arys c U sie d m io ty g o d nio w e g o zaro d ka przy ro d ko w e wyrostki nosow e z e
tw arzy ro zwija si z wynios⌅o ci (wyrostkó w) tw arz o w yc h, których sp alaj si ze so b w linii p o ro dkowej, a b ocznymi kraw d zia m i z w y
tka n ki p o ch o dz z pierwsze g o ⌅uku skrzelo w e g o lub z m e ze nchym y rostka mi szcz k owym i.
grze bie ni n erw o wych. D o o g o nowo od zato ki ustn ej p o⌅o one s w y d W d ziesi tym tyg o d niu ro zw oju ruchy m igracyjne s ju zako czone.
B P o ch o d n e w y r ost k ó w ( w y n i os⌅ o ci) t w a rz o w y c h (wg Sadlera)
Wyrostek t warz owy Pochodna
Wyrostek czo⌅owy Czo⌅o, nasada nosa, przy rodkowy

i boczny wyrostek nosowy
Wyrostek szcz kowy Policzki, boczne cz ci wargi górnej
Wyrostek nosowy przy rodkowy Rynienka podnosowa [philtrum),

koniuszek i grzbiet nosa
Wyrostek nosowy boczny Skrzyde⌅ka nosa
Wyrostek uchwowy Warga dolna
8
Os
in term axillare Philtrum
Os in term axillare
z cztere m a siekacza m i
(d e ntes in cisivi)
Palatum
prim ariu m
Proce, m axillares (p ro m in e n tia e m axillares) Palatu m se cu n d ariu m (pro cc. m axillares laterales)
a b
C Se g m e n t m i d z yszcz k o w y (wg Sadlera)

a i b W id ok p o d nie bie nia od do⌅u.
b Rynienka p o d n osowa wargi g órnej p o wstaje ró wnie z tka n e k w y
a W g ⌅ b okich w arstw ach przy ro d ko wych wyrostk ó w n osowych p o rostka n osow e g o przy ro d ko w e g o, tak ja k ko m i d zyszcz ko w a ze
wstaje tkanka kostna, która ule ga zesp ole niu w linii p o ro dkowej sw oim i cztere m a sie kacza m i. Ko pierw o tn e g o p o d nie bie nia (p a
i w toku d alsze g o ro zw oju tw o rzy sa m o d zieln ko , czyli ko mi - latum prim ariu m ) zesp ala si z ko ci p⌅yty p o d nie b ie n n ej wyrostka
d zyszcz ko w (os interm axillare ). szcz kow e g o (p o d nie b ie nie m w tórnym - pa la tu m secundariu m ),
a u d oros⌅e g o cz⌅o wieka nie stan o wi ju sam o d zieln ej ko ci.
Palatum Foram en Naris Ch eiloschisis M axilla Ch eilo

prim arium incisivu m g nath oschisis
Labium
su p erius
Uvula Palatu m secun d ariu m b c

(pro cessus m axillaris
lateralis)
Palatum
d Ch eilo g nath oschisis bilateralis Palatoschisis Ch eilo g nath o p ala toschisis
D P o w st a w a n ie r o zszcz e p ó w w o b r b ie t w a rz y (wg Sadlera)

a - f Wid ok od stro ny prz e d nio -d olnej.
a St a n p ra w i d ⌅ o w y. Ko ci p⌅yty p o d nie b ie n n ej wyrostka szcz kow e g o d Rozszcze p m o e w yst p o w a ró wn o cze nie po o bu stro nach: o b u
s z esp olo n e z ko m i p o d nie bie nia p ierw o tn e g o wyrostk ó w n oso stro nny ro zszcze p wargi i w yrostka z b o d o ⌅o w g o (cheilogn a thoschisis
wych przy ro d ko wych. N ab⌅o nek p o wierzch n io w y tw arzy tw o rzy w o bilatera lis) .
kó⌅ ja m y ustn ej i o tw oró w n osowych za m k ni t tkank , e Szcz e lin a p o d n i e b i e n n a ( pa la toschisis) . Je li nie d ocho d zi do z esp o
b Szcz e lin a w a r g o w a b o cz n a (cheiloschisis). Je li po stro nie lewej nie le nia p⌅yt p o d nie bie nnych o bu w yrostk ó w szcz k owych, p o wstaje iz o
d ocho d zi do zesp ole nia tka n e k wargi g órn ej, p o wstaje si g aj cy na lo w any ro zszcze p p o d nie bie nia.
w e t do nosa rozszcze p wargi („szczerb a n ie n awi ci" ) le wej, f Szcz e lin a w a r g o w o -szcz k o w o - p o d n i e b i e n n a ( cheilogn a thop a la to
c Szcz e lin a sz cz k o w a (cheilogn a thoschisis). Je li rozszcze p e m o bj ta schisis). W szystkie trzy p ostaci ro zszcze p u m o g w yst p o w a w k o m bi
jest ró wnie ko szcz kowa lewa, po tej stro nie p o wstaje rozszcze p nacjach: je d n ostro n ny rozszcze p wargi, wyrostka z b o d o ⌅o w e g o i p o d
warg i i wyrostka z b o d o⌅o we g o. nie bie nia. O b ustro nne w yst p ie n ie w a d y okre la si mianem „wilczej
paszczy".
9
G ⌅ ow a i sz yj a 7. Prz e g l d
1.5 Rozw ój z aro d k o w y szyi
Incus
Sta p es
A a. arcus branchia lis
Pro c. stylo id e us
Lig. stylo hy o id e u m
C orn u m ajus
C artila g o t hyro id e a
C artila g o cric o id e a
A ⇤u k i sk r z e l o w e l a n ce t n i k a (wg Romera, Parsonsa i Fricka) C P o w st a w a n ie st r u k t u r m i n i o w o -sz k ie le t o w y ch

Wid ok z le w ej strony. Sch e m at uk⌅adu kr enia lancetnika prz e dstawia z ⌅u k ó w g a r d ⌅ o w ych (sk rz e l o w y ch) u oso b n i k ó w d o ros⌅y ch
p o dstaw ow zale n o m i d zy drzew e m n aczynio wym a ⌅u ka m i skrze- (wg Sadlera)
lo wym i u strun o w có w, w ⌅ czaj c kr g o wce. U boga w tle n krew (z azn a Wid ok z lewej strony. Poza szcz tko wym i ele m e nta m i chrz stnym i szkie
czona na nie biesko) j e st p o m p o w ana w kierunku g ⌅o w o wym przez aort letu (zob. rycin a), mo na prze le d zi proces przekszta⌅cania si p oszcze g ól
brzuszn do szere gu ⌅u ków skrz e lo wych, g d zie przech o dzi prz e z skrzela, nych ⌅u ków g ard ⌅o wych (skrzelo wych) w m i nie i to w arzysz ce im nerwy.
p o biera tle n (zaznaczona na czerw o n o) i je st ro zpro wa dzana po ca⌅ym Z p ierwsz e g o ⌅u ku g ard⌅o w e g o p o wstaj m i nie ucia, mi sie uchw ow o-
org aniz m ie (p oró w naj ten se g m e n t o wy ⌅uk t tn ic zy z se g m e nte m pier -g nykowy, brzusiec prz e d ni m i nia d w u brzu c o w e g o, mi sie na pinacz
sio wym u lu d zi). Po d o bn org a niz acj an a to m iczn oraz p o d o b ny m odel p o d nie bie nia m i kkie g o oraz mi sie n a pinacz b⌅o ny b b e nk o w ej. Z dru
uk⌅adu kr enia na p o tka m y w lu d zkim zaro d ku, g d zie skrzela ( bronchia ) giego tuku g ard ⌅o we g o p owstaj mi nie mimiczne, brzusiec tylny mi nia
oraz ⌅uki skrzelo w e ( arcus bra nchiales) s za m ie nio n e na ⌅uki g ard ⌅o w e (ar dw u brzu c ow e g o, mi sie rylc o w o -g nyko wy oraz miesie strze mi cz-
cus ph aryngei) , które przekszta⌅caj si w w ie le ró nych stru ktur g ⌅o wy kowy. M i sie rylcow o -g ard ⌅o wy p och o dzi z trz ecie g o ⌅uku gard ⌅oweg o.
i szyi. Z a b urze nia p o wstaj ce na tym eta pie ro zw oju zaro d ko w e g o p o w o ⇤uki gard ⌅o we cz w arty i szósty d aj p ocz tek m i niowi pier cienno-tar-
d uj d o cz ste w a d y an a to m iczn e szyi (zob. G). cz owe m u, mi nio wi d wig acz o wi p o d nie bienia m i kkie g o, zwieracz owi
gard⌅a i mi nio m w e w n trznym krtani. Sche m at u n erwie nia w y m ie n io
nych m i ni wi e si ró w nie z ich ro zwoje m zaro d ko wym (zob. D).
Cartila g o
Meckeli
Pars d orsalis
arcus p haryn g ei I
Cartila g o
Reicherti
Arcus p haryn g e us I
(arcus man dib ularis)
Sulcus
p haryn g eus
Arcus p h aryn g e us II
(arcus hyoid eus)
Arcus p haryn g e us III
Area Arcus p haryn g eus

cardiaca IV et VI
g eus
6 ⇤u k i g a r d ⌅ o w e i b r u z d y g a rd ⌅ o w e u 4 - t y g o d n i o w e g o z a r o d k a D U n e r w ie n i e ⌅u k ó w g a rd ⌅ o w ych
(wg Sadlera) W id ok z lewej strony. Ka dy ⌅uk g ard ⌅o wy je st p o wi zany z nerw e m czasz
W id ok z lewej strony. Z aro d e k ludzki ma pi ⌅u k ó w g ard⌅o wych o d d zie kowym:
lo nych od sie bie bruzdami g ard ⌅o wym i (sulci ph aryngei) . Na rycinie ró
Pie rwszy ⌅uk g ard ⌅o wy N erw tró jd zieln y (V)
nymi kolorami zaznacz o n o tka n k chrz stn czterech ⌅u k ó w g ard ⌅o wych.
(n erw uch w o w y)
Po d o b nie ja k p o zosta⌅e tka n ki ⌅u k ó w g ard ⌅o wych p o dczas ro zw oju z aro d
Drugi ⌅uk g ard ⌅o wy N erw tw arz o w y (VII)
kowe g o, chrz stka p oszcze g ólnych ⌅u k ó w g ard ⌅o wych m igruje i tw orzy
Trz eci ⌅uk g ard ⌅o wy N erw j zyk o w o - g ard ⌅o wy (IX)
ró ne ele m e n ty szkie le tu d oros⌅e g o org aniz m u (zo b. C).
C z w arty i szósty ⌅uk g ard ⌅o wy N erw b ⌅ d ny (X)
(n erw krta nio wy g órny i d olny)
10
A .arc us
pharyn g ei En d o d erm is (e nto d erm is)
Cavum tym p ani Tuba au ditiva
Arcus (Eustachii)
p h aryn g e us I
M eatus a custicus
externus Foram en
ca ecu m
Arcus Tonislla p alatina
p haryn g e us II
Gll. p arathyroid eae
su p eriores
Arcus
p h aryn g e us III Gll. p arathyroid eae
Gl. thyroid ea
inferiores
Arcus Corp us
p haryn g e us IV ultim o branchialis
Larynx Ect o d erm is Thym us
E Bu d o w a w e w n t rz n a ⌅u k ó w g a r d ⌅ o w ych (wg Sadlera) F M ig racj a ⌅ u k ó w g a r d ⌅ o w ych w t r a k cie ro z w o ju z a r o d k o w e g o

Wid ok z przo du (p ⌅aszczyzna prz ekro ju p okazana na rye. B). ⇤uki gard ⌅o we (wg Sadlera)
z z ew n trz s p o kryte ekto d erm , a od w e w n trz e n d o d erm . Ka dy ⌅uk W id ok z prz o du. W czasie rozwoju zaro d kowe g o, na b⌅o nek, który form uje
g ard ⌅o wy zaw iera t tnic tuku g ard⌅o w e g o oraz n erw ⌅u ku, a tak e e le gruczo⌅ tarczo wy, prze m ieszcza si z cz ci ro dkow ej b⌅o ny p o dstaw-
m e nty chrz stn e. W szystkie te ele m e n ty o to cz o ne s przez m ezo d erm nej j zyk a na p ozio m pierwszej chrz stki tch aw icy, w m iejsce, g d zie z n a j
i tka n k m i nio w . Z e w n trzn e rowki o kre la n e s miane m bruzd (szcze d uje si gruczo⌅ tarcz o w y po uro d ze niu. W miar ja k gruczo⌅ tarcz o w y p o
lin) g ard ⌅o wych [su lciph a ryn gei ) , a rowki w e w n trzn e o kre la n e s ja ko wstaje z p o dstawy j zyk a, p o zostawia za so b szcz tko w e za g ⌅ b ie nie na
kieszo nki g ard ⌅o w e (sa cci ph aryngei ) . W y ció ⌅ka e n d o d erm aln a kiesz o grz biecie j zyk a (o tw ór le p y [fora men ca ecum ]) . Grucz o ⌅y przytarczyczn e
nek g ard⌅o wych prz ekszta⌅ca si w gruczo⌅y w e w n trz w y d zie ln icz e szyi. p o ch o dz z trzecie j (d olna para) i c z w arte j (g órna para) kieszo nki g ard ⌅o
Po dczas wsp o m nian e g o procesu, znaczna licz ba ko m órek prz e mieszcza w e j, trzecia d aje tak e p o cz tek grasicy (zo b. s. 132). Cia⌅o p o zaskrzelo w e
si z miejsc sw oje g o p och o dze nia. (corpus ultimobra nchialis), które go kom órki m igruj do gruczo⌅u tarc z o
we g o, g d zie tw orz gru p kom órek C (ko m órek o ko ⌅o p ch erzyk o wych)
pro d ukuj cych kalcyto nin , p o wstaje z pi tej szcz tko w ej kieszo nki g ar
d⌅o w ej. Pi ty ⌅uk g ard ⌅o wy ro zwija si najp ó niej i z w ykle uwa a si go za
cz czw arte g o ⌅u ku. Przew ó d s⌅u ch o wy z e w n trz ny p o wstaje z p ierw
szej bruz dy g ard ⌅o w ej, ja m a b b enkowa i tr b ka Eustachiusza z pierwszej
kieszo nki g ard ⌅o w ej, a m ig d a⌅e k p o d nie b ie n ny z dru g ie j kiesz o nki g ard ⌅o
w ej.
Foram en
ca ecu m
Os
hyoid eum
Lob us
pyram id alis
Gl. thyroid ea
Trach ea
G P o ⌅ o e n ie t o r b ie li i p rz e t o k sz yi T o rb ie le i p rz e t o k i b o cz n e szyi (c) s p o zosta⌅o ciam i cz ci prz e w o

a Torbie le (cysta e ) p o ro dkowe. b Przetoki (fistula e ) p o ro dkowe. c Prz e d o wych zatoki szyjn ej [sinus cervicalis) , która ro zwija si w wynik u prze
toki i torb ie le boczne. kszta⌅c e bruzd g ard ⌅o wych p o dczas ro zw oju zaro d ko w e g o. Je li w y cie
lone nab⌅o nkie m p ozosta⌅o ci nie zanik aj po uro dze niu, m o g w yst p o
T o rb iele i p rz e t o k i p o r o d k o w e szyi (a, b) to p ozosta⌅o ci przew o d u tar- w a t orbie le szyi (prawa strona) lub przetoki (lewa stro na). Przetoka ca ⌅k o
cz o w o -j zyk o w e g o [ductus thyroglossus). Je eli prz ew ó d nie zaniknie, to wita o twiera si do gard⌅a i na p o wierzchni skóry, p o dczas g d y przetoka
p o wstaj ja m y (torb iele) wyp e ⌅nio n e lu ze m , wy g l d aj c e ja k lity guz. nie ca⌅k o wita o twiera si tylko po je d n e j stro nie. O tw ór z e w n trz n y z n aj
d uje si z w y kle przy prz e d nim brze gu m i nia m ostko w o -o b ojczyko w o -
-sutkowe g o.
11
G ⌅o w a i sz yj a 2. Ko ci, w i z a d ⌅ a i st a w y
2.1 Cz asz k a - w id o k od stro n y b oczn ej
Sutura coro nalis
Os frontale Sutura sq uam osa
Os parietale
Sutura
sp he n o p arie talis
Sutura
sp he n ofro ntalis
Su tura
sp hen osq uam osa
Foram en
su praorbitale
Os sp hen oid ale,

ala m ajor
Os e th m oid ale
Os lacrim ale
Os nasale
Foram en
infraorbitale
Maxilla
Sutura
la m b d oid ea
Os o ccipitale
Os te m p orale, Os te m p o rale , Os t e m p o rale ,

proc. proc. pars sq uam osa
styloid eus m asto id e us
Porus acustic us
M an dib ula
externus
Arcus
zyg o m aticus
Os zyg o m aticu m
Fora m en m e ntale
A C z asz k a (cr a n i u m ) - w id o k o d st r o n y b o cz n e j
(n or m a l a te r a lis) wi co n o prze gl d o wi najw a nie jszych struktur, ja kie mo na stwierd zi
W id ok z b oku. Projekcja ta zosta⌅a wybra n a ja k o w p ro w a d ze nie do o m a na b o cznej cia nie czaszki. Z asa d nic zo ro zdzia⌅ je st sko nstru o w any w sp o
wiania b u d o wy czaszki, g d y p o zwala na ro zp o znanie wi ksz o ci ko ci só b p o zw alaj cy na za p o znanie si z nazw a m i, prze d szcze g ó ⌅o wym o pi
czaszki (zaznacz o nych na rye. B ró nymi kolora mi). sem p oszcze g ólnych ko ci i w zaje m nych ich p owi za (p o⌅ cze ). Z a g a d
Poszcze g óln e ko ci i ich ch arakterystyczn e ele m e nty, ja k szw y (sutura e ) nie nia d o tycz ce z b ó w (dentes) o m ó wio n o w oso b nych p o drozdzia⌅ach
i o tw ory z ostan o m ó wio ne w kolejnych ro zdzia ⌅ach. N iniejsz cz po (zob. s. 42 i nast p ne).
12
C ⌅ o w a i sz yj a 2. Ko ci, w i z a d⌅ a i st a w y
Os te m p o rale ,
pars sq uam osa
Os frontale Os parietale
Os sp he n oid ale,
ala major
Os e th m oid ale
Os lacrim ale
Os nasale
Os zyg o
m aticum
Maxilla
Os o ccipitale
Os te m p orale,
M andib ula pars petrosa
Os t e m p orale, C K o ci m ó z g o cz asz k i (n e urocr a n iu m - k o lo r sz a ry) i t w a rz o cz asz k i

pars ty m p anica (v iscerocr a n i u m - k o lo r p o m a r a cz o w y)
Wid ok z boku.
Czaszka tw o rzy puszk kostn o taczaj c m ó z g o wie, narz d y z m ys⌅ó w
B K o ci cz asz k i i inne stru ktury g⌅o wy. Prz ewag a (d o m in acja ro zm iaró w) m ózg oczaszki
Wid ok z boku. nad tw arz o czaszk je st cech typ o w dla naczelnych i wynik a ze z n acz
Poszcze g óln e ko ci z osta⌅y zaznacz o n e ró nym i kolora mi, co p o zwala na neg o zwi ksz e nia si m asy m ó zg owia.
uwid o cznie nie ich ro zm iaró w oraz brze g ów.
E K o ci m ó z g o cz asz k i i t w a rz o cz asz k i
M óz g oczasz k a (szare) T w arz oczasz k a (pomara czowe)
• ko czo⌅owa (os frontale) • ko nosowa (os nasale)

• ko klinowa (os spbeno- • ko ⌅zowa (os lacrimale)
idale) poza wyrostkiem • ko sitowa (os ethmoidale) poza
skrzyd⌅owatym (proc. pte- blaszk sitow (lamina cribrosa)
rygoideus) • szcz ka ( maxilla )
• ko skroniowa (os tempo- • ko jarzmowa (os zygomof/cum)
rale), cz ⌅uskowa • ko skroniowa (os temporale), cz
(pars squamosa ), cz b benkowa (pars tympanica ), wyro-
skalista (pars petrosa ) stek rylcowaty (proc. styloideus)
• ko ciemieniowa (os pane- • uchwa (mandibula )
tale) • lemiesz (vomer)
• ko potyliczna (os occipi- • ma⌅ owina nosowa dolna (concha na-
taie) salis inferior)
• ko sitowa (os ethmoida- • ko podniebienna (os palatinum )
le), blaszka sitowa (lamina • ko gnykowa (os hyoideum )
cribrosa ) (zob. s. 41)
F K o ci cz asz k i b ⌅ o n iast e j ( d esm ocr a n iu m ) i c z asz k i c h r z st n e j

(ch o n d rocr a n i u m )
D K ost n ie n ie k o ci cz asz k i Czasz k a b ⌅ o niasta (szare) Czasz k a chrz stna (niebieskie)

Wid ok z boku.
• ko nosowa (os nasale) • ko sitowa (os ethmoidale)
Ko ci czaszki p o wstaj alb o b e zp o re d nio z m e ze nchym aln ej tka nki ⌅ cz
• ko ⌅zowa (os lacrimale) • ko kUnowa (os sphenoidale)
nej (kostnie nie na po d⌅o u ⌅ czn o tka n ko w ym - kolor szary), alb o p o re d
• szcz ka (maxilla ) poza blaszk przy rodkow
nio w w ynik u prze b u d o wy m o d elu chrz stn e g o (kostnie nie na pod⌅o u • uchwa (m andibula ) wyrostka skrzyd⌅owatego
chrz stnym - kolor nie b ieski). Struktury p o wstaj ce w procesie k ostnie • ko jarzmowa (os zygomati- (proc. pterygoideus [lamina
nia na po d⌅o u ⌅ czn o tkan ko w ym (desmocra nium ) i chrz stnym ( chon cum) medialis])
drocra niu m ) m o g zla si w je d n o lit ko (np. ko p o tyliczna, ko • ko czo⌅owa (os frontale ) • ko skroniowa (os temporale),
skro nio w a i ko klin o wa). k o c i e m i e n io w a ( osparietale ) cz sk a list a (pars petrosa ),
Sp o ród ko ci d⌅u gich je d y n ie o b o jczyk ( clavicula ) p o dleg a procesowi k o p o t y lic z n a (os occipitale ), w y r o s t e k ry lc o w a t y (proc. stylo
kostnie nia na po d⌅o u ⌅ czn o tk a n ko w ym , st d te choro ba zw a n a dys- g ó rn a c z ⌅u sk i (squa ma ) ideus)
plazj lub dysosto z o b o jc zyk o w o -czaszko w (dysostosis vel dysplasia cle k o sk r o n io w a (os temporale), k o p o t y lic z n a (os occipitale )
idocra nialis) pro wadzi w⌅a nie do z a b urze ro zw ojo wych w o br bie ko ci cz ⌅ u sk o w a (pars squamosa ), p o za g ó rn cz c i ⌅usk i
cz b b enkowa (squama )
czaszki i o b ojc zyka.
(pars tympanica) m a ⌅ o w in a n o so w a d o ln a
ko p o d n ie b ie n n a (os palati
(concha nasalis inferior)
num)
k o g n y k o w a (os hyoideum)
le m i e sz (vomer)
(z o b . s. 41)
13
G ⌅o w a i sz yj a 2. Ko ci, w i z a d⌅ a i st a w y
2.2 Cz asz k a - w id o k od przo du
Os fro ntale
Incisura Os p arietale
fro ntalis
Foram en
Margo su pra orb itale
su pra orb itale
Os sp hen oid ale,
Os nasale ala m ajor
Os sp he n oid ale, Os te m p orale

ala m in or
Orbita
Os e th m o id ale,
lamina Os sp hen oid ale,
p erp e n dicularis ala m ajor
Margo Os zyg o m a ticu m

in fra orb italis
C o ncha nasalis A p ertura piriformis

media
M axilla
Vo m er
C o ncha nasalis Foram en

inferior infra orb itale
Spina nasalis
anterior
Crista zyg o m atico alve olaris
Dentes
M an dib ula
Fora m en
m entale
A C z asz k a - w i d o k o d p rz o d u (n orm a fro n t a l is )

W tej pro jekcji szcze g ólnie d o k⌅a d nie u wid aczniaj si ko ci twarz o- okolic tw arzy: o tw ór na d ocz o d o ⌅o wy ( fora men supraorbitale ), o tw ór po-
czaszki (viscerocra nium ) (w z akresie p oszcze g ólnych ko ci - por. rye. B). d o czo d o⌅owy ( fora men infraorbitale ) i o tw ór bró d ko wy (fora men m enta le )
Kostn e o gra nic ze nie ja m y nosow ej (o tw ór gruszko w aty [apertura pirifor (zo b. s. 117, 217).
m is]) sta n o wi w czaszce p o cz tk o wy o d cin e k uk⌅a du o d d ech o w e g o (drogi
o d d ech o w e j). Ja m a noso wa zawiera p o na d to e le m e n ty narz d ó w zmys⌅u Uw aga: Przy p o d ejrze niu z⌅a m ania ro dkow e g o pi tra tw arzy (prze d e
(na b ⌅o n ek w ch o w y), p o d o b nie ja k ocz o d o ⌅y (g a⌅ka oczna z siatk ó wk ). wszystkim z⌅am a typ u Le Fort I i II) nale y prze pro w a d zi wewn trz-
Inform acje d o tycz ce zato k o b o cznych nosa zn ajd u j si na rye. C. Na tym ustne b a d anie p alp acyjn e grze bie nia jarz m o w o -z b o d o ⌅o w e g o - crista
uj ciu (w id o k od przo du) mo na ró w nie d ostrzec trzy klinic znie w a ne zygom a ticoa lveolaris (p rzy z⌅a m aniach ko ci jarz m o w e j z prze m ieszcze
o tw ory, przez które wy d ostaj si g a⌅ zie n erw ó w z a o p a truj ce czucio w o nie m wyczu w a si w ó w czas próg i stwierd za ruch o m o szcz ki w z g l
de m czaszki).
14
zat oka cz o⌅o wa

(sinus frontalis)
Os fro ntale
Os p arietale kom órki sit owe
(c ellula e e th m oid ales)
Os sp hen oid ale,
ala m ajor
zatoka klinowa
Os nasale (sinus sp hen oid alis)
Os te m p orale
Os eth m oid ale, Os sp hen oid ale, zat oka szcz ko wa
concha nasalis ala major (sinus m axillaris)
media
Os zyg o m a ticu m ja m a n osowa
Co ncha nasalis (cavitas nasi)
inferior M axilla
M an dib ula
B K o ci cz asz k i - w id o k z pr z o d u C Z a t o k i p r z y n oso w e (z a t o k i o b o cz n e n osa):

p n e u m a t y z a cj a z m n i e jsz a m as k o ci
Wid ok z prz o du.
N iektóre ko ci tw arz o czaszki s u p o wie trznio n e, to zn aczy z aw ieraj
ja m y w y p e ⌅n io n e p o wietrze m , co znacz c o zm nie jsza m as ko ci. Ja m y
te nazwa n o zatoka m i przyn oso wym i (o b o cznym i nosa) (sinus p a ra n asa
les); ⌅ cz si one z ja m nosow ; s wys⌅an e nab⌅o nkie m m ig awko wym
(urz sio nym) o d d ech o wym . Bardzo cz ste s skargi na stany za p aln e za
filar cz o⌅ow o-
-n oso wy
tok przyn oso wych (sinusitis). Po nie wa nie kie d y ból w z a p ale niu pro m ie
niuje do skóry w o kó ⌅ zatok, bardzo p o m ocna jest w te d y znajo m o rzu
filar jarz m o w y tó w (projekcji) zatok na p o wierzchni czaszki.
filar ja rz m o w y p o prz eczny
prost o p ad⌅y
E K l asy f i k a cja z ⌅a m a cz ci r o d k o w e j t w a rz o cz asz k i w g Le Fo rt a

Ko nstrukcja ram owa ko ci tw arz o czaszki p ow o d uje, i w przyp a d ku z⌅a
ma przech o d z cych przez cz ro d kow tw arzy ( ro dkowe g o pi tra
tw arz o czaszki) uja w niaj si typ o w e linie z⌅a m ania (Le Fort I, II lub III).
D G ⌅ ó w n e lin ie si ⌅ o p o ru (n ie b iesk ie ) w sz k ie l e ci e t w a rz o cz asz k i Le F o rt I: Linia z⌅a m ania bie g nie w p o prz ek szcz ki ( m axilla ) p owy ej
a Wid ok z prz o du, b Wid ok z boku. p o d nie bienia tw ard e g o - d ocho d zi do przerw ania in te graln o ci zatok
Po wietrzne zatoki przyn oso w e (zob. C) maj m e chanic zn o d p orn o szcz kowych (z⌅a m a nie poprzeczne doln e ). Szcz ki s o d d zielo n e od g ór
przez z gru b ie nie ko ci w p ostaci „filaró w " szkie le tu tw arzy, które c z neg o szkie le tu tw arzy.
ciow o o taczaj zato ki. Te filary ro zwijaj si w z d ⌅u g ⌅ównych linii d zia Le F o rt II: Linia z⌅a m ania prz e bie g a przez nasad nosa, ko sit o w (os
⌅ania si⌅ w o d p o wie d zi na prz eci e nia m ech anic zn e (np. na si⌅y w y tw a ethmoidale ), ko ci szcz kow e i ko ci ja rz m o w e (ossa zygom a tica ); jest
rzane przez mi nie w acz e). M ówi c o bra zow o - ko nstrukcj ram ow o kre la n e miane m z⌅a m ania piram id o w e g o, które narusza ci g⌅o o cz o
tw arz o czaszki mo na p oró w na z b u d o w d o m u z t z w . muru pruskie g o do⌅u ( orbita ) i pro wadzi do o d erw a nia szcz ki.
( ciany b u d o w an e w tech n o lo g ii ryglo w ej): zatoki przyn oso w e o d p o w ia Le F o rt III: Ko ci tw arz o czaszki ule g aj o d erw a niu od p o dstawy czaszki.
d aj p okojo m, p o dczas g dy za g szcze nia ko ci (w zd ⌅u g ⌅ównych linii si⌅) G⌅ó wna linia z⌅a m ania prze bie ga przez o czo d o⌅y ( orbitae ); cz sto z⌅a m a
o d p o wia d aj ko nstrukcji ram owej cian (b elk o m, s⌅u p o m lub wsp o rn i niu ule g aj ró wnie cz ci ko ci sit o w ej, zatoki czo⌅o we, zatoki klin o w e
kom). i ko ci jarz m o w e.
15
2.3 Cz asz k a - w id o k od t y⌅u i sz w y cz asz ki
Sutura
sa gittalis
Os parietale
Sutura
la m b d oid ea
Planu m
occipitale
Os te m p orale,
pars squam osa
Lin ea nuch alis

su pre m a Os te m p orale,
pars pe trosa
Lin ea nuch alis Protu b era ntia

su p erior
occipitalis extern a
Lin ea nuchalis
Foram en
inferior
m asto id eum
Vo m er
Os te m p orale,
proc. mast oid eus
C o ndylus
occip italis
Os te m p orale,
proc. styloid eus
Os palatinu m
Foram en Os sp hen oid ale,

m an dib ula e proc. pteryg oid eus
M axilla,
Foram en
proc. palatinus
incisivu m
M an dib ula Dentes
A C z asz k a - w id o k o d t y ⌅u (norm a occip i t a l is )

Ko p o tyliczna (os occipitale), która d o m in uje w tej projekcji, gra ni miejsca p o cz tko wych przycz e p ó w ró nych mi ni: kresy karkow e d olna,
czy z ko m i cie m ie n io w ym i (ossa parietali a), a miejsce m je j p o⌅ czenia g órna i n ajwy sza (lineae nuchales inferior, superior et suprema). Punktem
je st sze w w g ⌅o w y (sutura l a mbdoidea). Szwy czaszki (suturae) stan o wi o d niesie nia o z n a c z e n iu t o p o graficzn o -anato m icznym je st g uz o wato
szcze g óln p osta wi z o zrostó w (p o⌅ cze w ⌅ó k n istyc h; syndesmoses), p o tyliczna ze w n trzn a (protuberanti a occipitalis externa); mo na j w y
które d o piero w p ó nie jszym wieku ule g aj skostnieniu (zob. F). Na z e czu przez ba d anie p alp acyjn e z ty⌅u g⌅o wy. O tw ór su tk o wy ( foramen m a
w n trz n e j p o wierzchni ko p o tyliczna zostaje wym o d e lo w a n a przez stoideum) je st m iejsce m wyj cia je d n e j z y⌅ (zo b. s. 19).
16
Os parietale
Os occipitale Os temporale,
pars squamosa
Os temporale,
Vomer pars petrosa
Os palatinum Os sphenoidale
Maxilla
D D e f o r m a cje cz asz k i w p rz y p a d k u p rz e d w cz esn e g o z a r o n i ci a si
Mandibula
sz w ó w cz asz k i
W wynik u prze d wczesne g o zaro ni cia szw ó w d ocho d zi do p owstania
ch arakterystycznych d eform acji kszta⌅tu czaszki. N ast p uj ce szw y mog
ulec prze d wczesne m u zaro ni ciu i w aru n ku j p o wstanie okre lo nych
B K o ci cz asz k i o d t y ⌅u znie kszta⌅c e czaszki:
Uwaga: Ko skro nio w a (os tempor ale) sk⌅ada si - co j e st w aru n ko w a n e a szew strza⌅ko wy (sutura sagittalis) -> czaszka ⌅ó d ko wata (sca phoceph a -
ro zw ojo w o - z d w óch g ⌅ównych cz ci - z cz ci ⌅usko w ej (pars squ a Ha)
mosa) i cz ci skalistej (p a rspetrosa) (por. s. 32). b szew w ie c o w y (sutura coronalis) -> czaszka wie o w a ta ( oxycephalia)
c sze w cz o ⌅o wy (sutura frontalis) -> czaszka klin owata lub tró jk tna (tri
gonoceph alia)
d asym etryczne zaro ni cie szwów, zwykle szwu wie cowe g o -> czaszka
Fonticulus sko na lub asym etryczna, sko no g⌅owie (pl agiocephalia )
anterior
Sutura
Sutura squamosa
coronalis
Fonticulus
Fonticulus
posterior
sphenoidalis
Sutura Sutura
sphenosquamosa lambdoidea
Fonticulus
mastoideus
Fonticulus Sutura
anterior sagittalis
Sutura Fonticulus
frontalis posterior
Sutura E W o d o g ⌅ o w ie i m a ⌅ o g ⌅ o w ie
coronalis
a C h ara kterystyczn z m ia n m orfolo g iczn czaszki je st w o d o
b g ⌅o wie (hydrocephalus). Zwi kszaj ca si ilo p⌅ynu m ózg owo-
rd ze nio w e g o p o w o d uje p oszerzenie przestrzeni p ⌅yn o wych w m ó
z g owiu (w o d o g ⌅o wie) i ro ze pchni cie tka nki n erw o w ej m ózgu, a w sy
C C z asz k a n o w o ro d k a tuacji prze d zaro ni cie m szw ó w d ocho d zi do p o wi ksze nia d o tk ni
a Wid ok z boku. b Wid ok z g óry. tej ch oro b m ó zg oczaszki; w y m iary tw arz o czaszki nie ule g aj z m ia nie,
W id oczne na rycinie p⌅askie ko ci czaszki rosn wraz z m ó zg o b W przyp a d ku prze d wczesne g o za m kni cia wszystkich szw ó w d o ch o
wie m , co p ow o d uje, i zro ni ciu p o prze z skostnie nie ule g aj d o dzi do p owstania m a⌅o g⌅o wia ( microceph ali a ). N ale y zwró ci uwa g
piero w p ó nie jszym o kresie ycia (zob. F). U n ow oro dka - m i d zy ro na ma⌅ m ó zg oczaszk i w p oró w naniu z ni na d u e oczo do⌅y.
sn cym i ko mi - stwierd za si d o d atkow o cie m i czka ( fonticuli),
tj. okolice nie p o kryte jeszcze ko m i. Ich za m k ni cie nast p uje se
kw e n cyjn ie w ró nym wieku (cie m i czko tyln e, fonticulus posterior. F W ie k, w k t ó ry m d o ch o d z i d o z a r ast a n ia n a j w a n i e jsz y c h sz w ó w
m i dzy 2. a 3. miesi ce m ycia; cie m i czko klin o w e (fonticulus spheno
idalis); oko ⌅o 6. miesi ca ycia; cie m i czk o sutko w e, fonticulus m asto Szew Wiek k ostnienia (zaro ni cia)
ideus: m i d zy 6. a 18. miesi ce m ycia; cie m i czk o prz e d nie, fonticulus
szew czo⌅owy (sutura frontalis) okres dzieci stwa
anterior: m i dzy 12. a 36. m iesi cem ycia, zazwyczaj do 18. m iesi ca).
Cie m i czko tyln e je st p unkte m p o zw alaj cym zid e n tyfik o w a p o⌅o szew strza⌅kowy (sutura sagittalis) 20-30. rok ycia
e nie g ⌅o wy dzie cka w trakcie p oro d u; cie m i czko prze d nie jest m iej szew wie co wy (sutura coronalis) 30-40. rok ycia
sce m, przez które m o liwe jest wyk o n a nie p unkcji p⌅ynu m ózgowo- szew w g⌅owy (sutura lambdoidea) 40-50. rok ycia
-rd ze nio we g o u nie m o wl cia (np. w przyp a d ku p o d ejrze nia za p ale nia
opon m ó zg o wych).
17
2.4 Skle p ie nie cz asz k i - w id o k p o w ierzch ni z e w n trz n ej i w e w n trzn ej
Os fro ntale
Sutura
coro nalis
Crista Sinus
Os parietale fro ntale fro ntalis fro ntalis
Sulcus sinus
sa gittalis
Sutura su perioris
sa gittalis
p arietale Os occipitale la m b d oid ea
Sulci
arteriosi
Os parietale
Fove ola e
gra nulares
A Sk l e p ie n i e cz asz k i ( c a lv a ri a ) - w id o k p o w ie rzch n i z e w n t r z n e j (a)

i w e w n t rz n e j (b)
Z ewn trzna p o wierzchnia skle pie nia czaszki (a) jest w p oró wnaniu z je j
w e w n trzn p o wierzchni (b) w z g l d nie g⌅a dka. Sk⌅a d aj si na ni :
ko cz o⌅o wa (os frontale), ko ci cie m ie nio w e (ossa parietalia) i ko p o ty
liczna (os occipitale), które s w zaje m nie p o⌅ czone szw a m i: wie c o wym Su lcus sinus Foram en
(sutura coronalis), strza⌅k o wym (sutura sagittalis) i w g ⌅o wym (sutura l a mb sagittalis su perioris parietale
doidea). Z ewn trzna g⌅adka p o wierzchnia skle pie nia czaszki ulega prze
rwaniu w p ostaci o tw oru cie m ie nio w e g o (foramen parietale), przez który
prz e d ostaje si y⌅a wyp usto w a p o tyliczna ( v. emissaria parietalis) (zob. F). bru zdy t tnicze (sulci arteriosi) - za g ⌅ b ie nia, w których prz e b ie
Na stro nie w e w n trzn e j - poza o tw ore m p o tylicznym - stwierd za si na g aj t tnic e o p o ny tw ard ej m ó zg u, ja k np. t tnic a o p o n owa ro dkowa
to m iast istnie nie wielu innych bruzd i za g⌅ bie : (a. meningea media) - z a o p a truj ca w krew w i ksz cz o p o ny tw ar
dej z przyle g aj cym i ko m i;
• d o⌅e czki ziare n k o w e (foveol ae granul ares) - ma⌅e za g ⌅ b ie nia w skle grze bie cz o ⌅o wy (crista frontalis) - kostny grzbiet, do które g o przycz e
pieniu czaszki, do których uwy p u klaj si w yrostki p o kryw aj cej mózg pia si ⌅ c zn o tk a n k o w y sierp m ózgu (falxcerebri) (zo b. s. 298).
o p o ny paj czej;
bruzda zatoki strza⌅k o w ej g órn ej (sulcus sinus sagittalis superioris) - Po nad to w o br bie ko ci czo⌅o wej o b ecna je st zatoka czo⌅owa (sinus fron
bruzd a, w o br bie której bie g nie je d n o im ie n n a zato ka ylna; talis).
18
Vv. d ip loica e V. emissaria
skalp (do ko ci
przyle ga galea
ap o neuro tica) Lam ina extern a
Diplo e
Sinus d urae Lam ina interna

matris
B K o ci sk le p ie n i a cz asz k i z g ó r y o d st r o n y z e w n t r z n e j C Sk a lp i sk le p ie n i e cz asz k i
(nor m a vertic a lis) N ale y z wróci u wag na tró jw arstw o w b u d ow kostne g o skle pie nia
czaszki: blaszka ze w n trzn a ( l amina externa), ró d ko cie (diploe) i blaszka
w e w n trzn a ( l amina interna).
ró dko cie ma b u d ow p o d o b n do g bki i zawiera szpik cz erw o ny
kostny (h e m ato p o ezai). W przyp a d ku szpiczaka (pl asmocytom a - z⌅o liw y
n o w o tw ór okre lo ne g o typ u le uko cytó w) liczne m a⌅e sku piska kom órek
n o w o tw oro wych m o g pro w a d zi do zniszcze nia b ele czko w a tej stru k
tury o taczaj cej ko ci, co wid o czn e je st w o brazie re ntg e n o wskim w p o
staci ro zsianych ro zja nie („dziur") w o br bie ko ci skle pie nia czaszki,
które w y g l d a j ja k po p ostrzele niu ru tem lub ja k d urszlak (przyp. t⌅um.).
Przez skle p ie nie czaszki m o g przech o d zi liczne y⌅y ( y⌅y wy p ust o w e
[w. emissariae]), które sta n o wi p o ⌅ czenie m i d zy zato ka m i ylnym i
o p o ny tw ard ej m ó zg owia a y⌅a m i skalp u (tkan ek m i kkich p o kryw y
czaszki) (por. F; w sprawie y⌅ ró dko cia [w . diploicae], zo b. E).
D ⇤a m li w o sk le p ie n i a c z asz k i w p r z y p a d k u u ycia si⌅y

Sinus sa gittalis
Blaszka w e w n trzn a (l amina interna) ko ci tw orz cych skle p ie nie czaszki
su p erior
szcze g ólnie ⌅atw o ule ga p kni cio m , tak e mo e ro z prysn si na ma⌅e
kawa⌅ki - w sytuacji, g dy blaszka z ew n trzn a (l amina externa) m o e p o
z osta nie naruszo na (b a d anie kontrolne RTGI). St d te czase m okre lana
je st miane m blaszki szklistej ( l amina vitrea). V. emissaria
parietalis
V. diploica
te m p oralis
anterior C o nflu ens
sinuum
V. diploica
Sinus
fro ntalis V. emissaria
transversus
V. diploica occipitalis
te m p oralis
p osterior Sinus V. em issaria
sig m oid eus mastoid ea
V. diploica
occip italis V. em issaria
c on dylaris
Plexus ve n osus
vert e bralis
externus
E y ⌅y r ó d k o cia sk le p ie n i a cz asz k i
y⌅y ró dko cia [w. diploicae) bie g n w w arstw ie g bczastej (tj. ród- F y ⌅ y w y p ust o w e t y ⌅u g ⌅ o w y
ko ciu) i staj si wid o czn e po usuni ciu blaszki z e w n trzn ej (lamina y⌅y w y p ust o w e [w. emissariae) sta n o wi b e zp o re d nie p o⌅ czenie m i
externa) ko ci skle pie nia czaszki. Dzi ki y⌅o m wyp ust o w ym , które maj d zy zato ka m i ylnym i o p o ny tw ard ej m ó zg owia (sinus durae matris) a y
p o⌅ czenie z zato ka m i ylnym i o p o ny tw ard ej m ózgu (sinus durae matris) ⌅am i p o⌅o onymi na z e w n trz czaszki. Prze b ie g aj w pierw o tnie uform o
oraz y⌅a m i skalp u, istnieje n ie b e z p iecz e stw o szerzenia si zaka enia w a nych o tw orach (kana⌅ach) skle pie nia kostne g o czaszki, ja k o tw ór cie
z p ow⌅ok g ⌅o wy na o p o ny m ó zg owia. m ie nio wy ( foramen parietale) i o tw ór su tk o wy [foramen mastoideum).
y⌅y w y p ust o w e maj szcze g ólne zn acz e nie klinic zne, g d y w z d ⌅u nich
m o g ro z przestrze nia si b akterie z tka n ek m i kkic h p o kryw y g ⌅o wy do
w e w n trz - do o p o ny tw ard ej i tam w yw o ⌅a za p ale nie o po n [meningitis).
19
2.5 Po dst a w a cz asz k i - p o w ierzch nia z e w n trz n a
Dentes
Maxilla
Os zyg o m aticu m
Os palatinu m
Os fro ntale
Co ncha nasalis
inferior
Os sp he n oid ale
V om er
Os te m p orale,
proc. zyg o m aticus
Os te m p orale,
pars squam osa
Os t e m p orale,
pars ty m p anica
Os te m p orale,
pars petrosa
Foram en
m ag nu m
A P o w ierzch n ia z e w n t rz n a p o dst a w y cz asz k i

Wid ok z do⌅u.
Po dstawa czaszki zb u d o w an a je st na kszta⌅t m ozaiki z ró nych ko ci. Na
sa mym p ocz tku n ale y za p o zn a si z ich kszta⌅te m i p o⌅o enie m , zanim Sinus Fossa Nr
zacznie si stu d io w a d alsze szcze g ó⌅y. cavernosus cra nii media
Canalis
caro ticus
B T o p o g ra ficz n e r e la cj e m i d z y o t w o re m p osz a r p a n y m
(for a m en l a ceru m ) a k a n a ⌅e m t t n ic y sz y jn e j (c a n a lis c a rot icus) Fibrocartilag o Os te m p orale,
i t t n ic sz y jn w e w n t rz n (o. c a ro t is intern a ) pars petrosa
Wid ok z lewej strony.
O tw ór p oszarp any je st w p ewnym sensie sztucznym o tw ore m , gdy Sinus
sp he n oid alis
u oso by yw e j w y p e ⌅n io ny je st chrz stk w ⌅ó knist ( fibrocartilago );
A. carotis
m o na go ro zp o zna je d y n ie na wypre p aro w a n ej czaszce. Pod w z g l d e m Foram en interna
t o p o graficznym o tw ór p oszarp any zn ajd uje si w p o bli u kana⌅u t tn icy lacerum
szyjn e j, przez który prz e bie g a t tnic a szyjn a w e w n trzn a. Przez o tw ór p o
szarp any przech o d z n erw y skaliste w i kszy (n. petrosus m ajor ) i g⌅ b oki
(n. petrosus profundus) (zob. s. 1 2 1 ,1 2 5 ,1 3 0).
20
G ⌅ ow a i sz yj a 2. Ko ci, w i z a d⌅ a i st a w y
Foram en
Su tura palatina incisivu m M axilla,
m ediana proc. palatinus
D entes
Su tura palatina M axilla,

transversa proc. zyg o m aticus
Os p alatinu m
Cho ana
Foram en
p alatinu m majus Os zyg o m a tic u m ,
facies te m p oralis
Foram en
palatinu m minus Fissura orb italis
inferior
V om er
Proc. p teryg oid eus, Arcus

lamina m edialis zyg o m aticus
Proc. p teryg oid eus,

lamina lateralis Os te m p orale
Fora m en ovale Tu b erculu m

p haryn g eu m
Fora m en spin osu m
Fossa
Fora m en lacerum m an dib ularis
Ca nalis caro ticus Proc. styloid e us
Fora m en ju g ulare C o n dylus occip italis
Foram en Proc. m asto id eus

stylo m asto id eu m
Incisura m asto id ea
Canalis nervi
hyp oglossi Canalis co n dylaris
Fora m en m ag nu m
Fora m en
m asto id eum
Lin ea nuchalis Os p arietale

inferior
Os occipitale
Line a nuch alis
su p erior
Protu b era ntia

occipitalis externa
Lin ea nuchalis
su pre m a « |
C P o dst a w a cz asz k i - p o w ie rzch n ia z e w n t r z n a

N ajw a niejsze stru ktury p o dstawy czaszki z osta⌅y o pisan e na p o wy szej Je eli za b urze nia wzrostu d o tycz przyk⌅a d o w o kana⌅u wzro ko w e g o
rycinie. Szcze g ólnie w a n e s o tw ory, przez które prze d ostaj si naczy Cca nalis opticus), d o ch o d zi do uszko dzenia n erw u wzro ko w e g o, cze g o na
nia krwio n o n e i n erw y do w n trza lub na z e w n trz ja m y czaszki. W przy st pstw e m s u bytki (za b urze nia) w o br bie okre lo nych cz ci pól w i
pa dku za b urze wzrostu ko ci o tw ory te m o g by za ma⌅e lub te ule dze nia. Kliniczn e o b ja wy te g o ro dzaju uszko dze p o zostaj w zwi zku
g aj zaw e niu, co pro wadzi do ucisku przech o d z cych prz e z nie struk ze zw e nie m kana⌅u wzro ko w e g o. W szystkie o pisan e p owy ej stru ktury
tur. a n a to m iczn e z ostan d o k⌅a d nie o m ó wio n e w d alszych rozdzia⌅ach.
21
2.6 Po dst a w a cz asz ki - p o w ierzch nia w e w n trz n a
Os fro ntale Os e th m oid ale

Fossa cranii
Os sp he n oid ale anterior
Ju g u m
sp hen oid ale Ala m in or ossis
Os t e m p orale, sp he n oid alis
pars sq uam osa
D orsum Fossa cranii
Os te m p orale, sellae media
pars petrosa
Foram en Marg o su p erior
m agnu m partis p etrosa e
Os parietale Fossa cranii

p osterior
Os occipitale
A K o ci p o d st a w y c z asz k i na p o w ie rzch n i w e w n t rz n e j Fossa cranii

anterior
W celach p o gl d o wych p oszcze g ólne ko ci o znacz o n o ró nym i kolora mi. Fossa cranii
filar cz o⌅o w o -n oso wy filar

ja rz m o w y
prost o p ad⌅y
belka
po prz eczna
prze d nia
filar
ja rz m o w y
p o prz eczny
filar skrzyd⌅o wy
B D o ⌅ y cz asz k i (fossa e cra nii) na p o dst a w ie cz asz k i
a W id ok na p o wierzchni w e w n trzn , b Przekrój strza⌅kow o-p o ro d -
belka kowy.
po prz eczna W ewn trzna p owierzchnia p o dstawy czaszki nie je st p⌅aska, lecz sk⌅ada
belka tylna si z trzech zst p uj co u⌅o onych je d e n za drugim zag⌅ bie : prze dnie go,
po ro dkowa
p o d⌅u na
ro dkowe g o i tylne g o do⌅u czaszki ( fossae cranii anterior, media et poste
rior). W kierunku od czo⌅a do p o tylicy stale zwi ksza si g⌅ b oko d o⌅ów
czaszko wych; ten sch o d k o wy uk⌅ad ⌅atw o z o b aczy na przekroju b.
Strukturam i gra nicznym i m i d zy p oszcze g ólnym i d o⌅a mi s :
• mi dzy do⌅em prze dnim a ro dkowym: skrzyd⌅a m niejsze ko ci klin owej

(alae minores ossis sphenoidalis) i ⌅ k klin o wy (jugum sphenoidale),
• m i d zy d o⌅e m ro dkowym a tylnym : brze g g órny cz ci skalistej ko ci
skro nio w ej (margo superior partis petrosae) i grz b iet sio d⌅a (dorsum sel
lae).
C P o dst a w a c z asz k i, g ⌅ ó w n e li n ie si⌅ i cz st e li n ie z ⌅a m a

a G ⌅ó w n e linie si⌅. b Cz ste linie z⌅a m a (wid o k w o bu przyp a d kach od
stro ny w e w n trzn e j).
W zwi zku z o d d zia⌅yw anie m m echanic znych o bci e (m .in. ró wnie
pod w p ⌅yw e m si⌅y m i ni w aczy) ko ci p o dstawy czaszki w prze bie gu
g ⌅ównych linii si⌅ s p o grubia⌅e i tw orz tak z w a n e filary lu b b elki szkie
letu (por. z ro zk⌅a d e m si⌅, wid o k z prz o d u; z o b. s. 15). Linie z⌅a m a prze
bie g aj nato m iast w o br bie nie w z m o cnio nych przestrzeni zn ajd uj cych
si m i d zy g⌅ó w nym i linia m i si⌅, przy czym istniej typ o w e najcz stsze li
nie p kni ko ci w przyp a d ku z⌅a m a p o dstawy czaszki. Po d o b ne zja w i
b sko w yst p o w a nia typ o w ych linii z⌅a m a w yst p u je w przyp a d ku z⌅am a
ro dkow ej cz ci tw arzy (por. linie z⌅a m a wg Le Fort w o br bie czaszki
z prz o d u; zo b. s. 15).
22
La mina Crista Sinus

cribrosa fro ntalis fro ntalis
Canalis o p ticus
Proc. clin oid e us

anterior
Os eth m oid ale,

Fora m en ro tundum crista galli
(cz ciow o zakryty)
Os fro ntale
Foram en ovale
Os sp hen oid ale,
ala m in or
Foram en
spin osu m
Os sp he n oid ale,
ala m ajor
Sulcus
arteriosus
Os sp hen oid ale,
fossa hyp o p hysialis
Foram en
lacerum Proc. clin oid e us
p osterior
Clivus
Os te m p orale,
pars petrosa
Canalis nervi Porus acusticus

hyp o glossi in tern us
Fora m en ju g ulare
Sulcus sinus
sig m oid ei Fora m en m ag nu m
Fossa
cere b ellaris
Sulcus sinus
transversi
Fossa
cere bralis
D P o w ie rzch n ia w e w n t rz n a p o d st a w y cz asz k i o tw ory zn ajd u j c e si w o br bie p o dstawy czaszki p o d zielo n o na o tw ory

N ale y p orówna o tw ory zn ajd uj c e si na p o dstawie czaszki od w e w n trz prz e d nie g o, ro dkow e g o i tyln e g o do⌅u czaszki. Szcze g ó⌅y d o tycz ce po
z o tw oram i wid o cznym i na p o dstawie czaszki od z e w n trz (zob. s. 21). dzia⌅u d o⌅ó w czaszko wych - zo b B. Blaszka sitowa (l amina cribrosa ) ko ci
O tw ory te nie zawsze zn ajd uj si w miejscach im o d p o wia d aj cych, sitowej (os ethmoidale) stan o wi p o⌅ czenie m i d zy ja m n osow a prze d
g d y nie które dro gi przew o d z ce w trakcie prz ech o d zenia przez struk nim d o⌅e m czaszki: przez zn ajd uj c e si w niej o tw ory sit o w e ( foramina
tury kostne ule g aj za gi ciu lub te ch arakteryzu j si d⌅u gim prze b ie cribrosa) przech o d z n erw y w ch o w e (zo b. s. 174).
giem w o br bie ko ci. Przyk⌅a d e m mo e by o tw ór s⌅u ch o wy w e w n trzny Uw aga: W zw i zku ze cie cze nie m ko ci p o dstawy czaszki - w trakcie
(porus acusticus internus) z n ajd u j cy si w cz ci skalistej ko ci skro nio w yp a d k ó w ⌅atw o d ocho d zi do z⌅a m a pro w a d z cych do przerw ania ci
w e j, przez który wy d ostaje si z w n trza czaszki m.in. n erw tw arz o w y g⌅o ci o p o ny tw ard ej. W ówczas p⌅yn m ó z g o w o -rd ze nio wy wyd ostaje si
(n. facialis), tym czase m wi ksza cz je g o rozga⌅ zie o p uszcza ko ska z ja m y czaszki przez nos na z e w n trz (p ⌅yn o to k n oso wy): stw arza to nie
list na z e w n trzn ej p o wierzchni p o dstawy czaszki prz e z o tw ór rylcow o- b e zp ie cz e stw o za p ale nia o p on, g d y b akterie z n ie ja ⌅ o w e j ja m y n oso
-sutk o wy (foramen stylom astoideum; szcze g ó⌅y - z o b . s. 120,131 i 145). wej m o g prze d osta si na dro dze wst p uj ce j do ja ⌅o w ych prz estrz eni
Ze w z g l d ó w dyd aktycznych m ateria⌅ p o dzielo n o na m nie jsze fra g m e nty: p⌅yn owych!
23
2.7 Ocz o d ó ⌅: ko ci i o t w ory dla naczy i n erw ó w
B O t w o ry k o m u n ik a c y jn e w o b r b ie o cz o d o ⌅u
Uw aga: O tw ór n a d ocz o d o ⌅o wy (fora men supraor
bitale ) ma du e zn acz e nie klinic zne, g dy uci ni ty
kciukie m w trakcie rutyn o w e g o b adania prze d m io
Os fro ntale to w e g o p o zwala na z b a d anie wra e czucia b ólu,
które s prz e ka zyw a n e przez n erw na d oczo d o⌅o wy
Os sp hen oid ale, ( n. supraorbita lis). N erw n a d ocz o d o ⌅o wy je st g a⌅ zk
ala minor Os e th m oid ale ko c o w p ierwsz ej ga⌅ zi nerw u tró jd zieln e g o (n. tri
gem inus [n. V; zo b. s. 116). W przyp a d ku w yst p o w a
Os sp h e n o id a le ,------ Os lacrim ale nia d o le gliw o ci b ólo wych p och o d z cych z o bszaru
ala major u n erw ie nia n erw u tró jd zieln e g o - w o kolicy o tw oru
Maxilla na d oczo d o⌅o we g o u trzym uje si z wi ksz o n a wra li
w o na ucisk.
Os zyg o m a tic u m
Otwór lub Struktury

miejsce przej cia naczynio wo-nerwo we
a
ka n a⌅ w zro k o w y • n e rw w z r o k o w y (n. opticus
(canalis opticus) [n . II])
• t t n ic a o c z n a (a. ophthal
mica)
sz c z e lin a o c z o d o ⌅ o • n e rw o k o ru c h o w y (n. ocu
w a g ó rn a (fissura lomotorius [n . III])
orbitalis superior) • n e rw b lo c z k o w y (n. tro
chlearis [n. IV])
Os frontale • n e rw o c z n y (n. ophthalmi
Os e th m oid ale
cus [n .V ,])
Os nasale
- n e rw ⌅ z o w y (n. l acrima
Os sp he n o id ale
lis)
Os lacrim ale
- n e rw c z o ⌅ o w y (n. fronta
Os palatinum
lis)
M axilla
- n e rw n o s o w o -rz sk o w y
(n. nasociliaris)
• n e rw o d w o d z c y (n. abdu
cens [n . VI])
• y ⌅a o c z n a g ó rn a (v. oph
thalmica superior)
sz c z e lin a o c z o d o ⌅ o • n e rw p o d o c z o d o ⌅ o w y
w a d o ln a (fissura (n. infraorbitalis [n. V 2])
orbitalis inferior) • n e rw ja r z m o w y (n. zygo
maticus [n .V 2])
• y ⌅a o c z n a d o ln a (v. oph
thalmica inferior)
• t t n ic a i y ⌅a p o d o c z o d o -
⌅ o w a (a. et v. infraorbitalis)
Os frontale Os sp henoidale, k a n a ⌅ n o so w o - • p rz e w ó d n o so w o - ⌅z o w y
ala minor - ⌅z o w y (canalis na (ductus nasolacrimalis)
Os zyg o m aticu m solacrimalis)
— Os sp hen oid ale,
kana⌅ po doczo d o- • n. infraorbitalis
ala m ajor
Maxilla ⌅ o w y (canalis infra- • a. et v. infraorbitalis
orbitalis)
o tw ór nad oczo d o • t t n ic a n a d o c z o d o ⌅ o w a
⌅ o w y (foramen su (a. supraorbitalis)
praorbitale) • n e rw n a d o c z o d o ⌅ o w y , g a
⌅ b o c z n a (ramus lateralis
nervi supraorbitalis)
Os p ala tinu m ,
w c i c ie c z o ⌅ o w e • t t n ic a n a d b lo c z k o w a
proc. pyra m id alis
c (incisura frontalis) (a. supratrochlearis)
• n e rw n a d o c z o d o ⌅ o w y , g a
⌅ p rz y r o d k o w a (ramus
medialis nervi supraorbita
A K o ci p ra w e g o o c z o d o ⌅u ( orb i t a ) lis)
Wid ok z przo du (a), z boku (b) oraz od stro ny c), a tak e ko ⌅z owa (os lacrim ale ) i ko pod- o t w ó r sit o w y • t t n ic a , y ⌅a i n e rw sit o w y
p rz e d n i (foramen p rz e d n i (a., v. etn. ethmo
przy ro d ko w ej (c); cia na boczna lub przy nie bie nna (os p a la tinu m ), które wid o czn e s
ethmoidale ante idalis anterior)
ro dkowa ocz o d o⌅u zosta⌅a usuni ta - w b i . je d y n ie w projekcji b o cznej (zob. b). rius)
O czo d ó⌅ tw o rzy sie d e m ró nych ko ci (tu za W tym m iejscu o m ó wio n o b u d o w kostn o t w ó r sit o w y t y ln y • t t n ic a , y ⌅a i n e rw sit o w y
znacz o nych in nym i koloram i): ko czo⌅owa p o je dyncze g o ocz o d o ⌅u; a w nast p nym roz (foramen ethmoida t y ln y (a., v. etn. ethmoida
(os frontale ), ko jarz m o w a (os zygom aticum ) , d ziale - relacje m i d zy o b o m a oczo d o⌅a mi le posterius) lis posterior)
szcz ka ( m axilla ), ko sitowa (os ethmoidale ) a s sia d uj cym i struktura m i.
oraz ko klin o w a (os sphenoidale ) (zob. a lub
24
Incisura fro ntalis

Fora m en
su pra orb itale Fora m en e th m oid ale
p osterius
Os fro ntale,
pars orb italis Fora m en e th m o id ale
anterius
Foram en Canalis o p ticus

zyg o m atic o orbitale
Os nasale
Fissura orb italis
su p erior M axilla,
proc. fro ntalis
Os zyg o m aticu m
Os lacrim ale
Fissura orb italis
inferior Os eth m o id ale,
la mina orb italis
Sulcus
infra orb italis
M axilla, Foram en Os fro n tale , Os lacrim ale

a facies orb italis infra orb itale facies orb italis
M axilla,
Fora m en e th m o id ale proc. fro ntalis
anterius
Crista lacrim alis
Fora m en e th m oid ale p osterior
posterius (os lacrim ale)
Os e th m oid ale Crista lacrim alis

anterior (m axilla)
Canalis op ticus
dó⌅ w ore czka Iz o we g o
Fissura orbitalis (fossa sacci lacrim alis)
su p erior z otw ore m do kana⌅u
n oso w o-⌅zowe g o
Foram en (canalis nasolacrim alis)
rotu n du m
M axilla,
Fissura orb italis facies orb italis
inferior
Canalis
infra orb italis
Fossa Hiatus Sinus Fora m en
b pteryg o p ala tin a m axillaris m axillaris infra orb itale
k..
Os fro n tale,
facies orb italis
C O t w o r y k o m u n i k a c y j n e w o b r b ie p ra w e g o o cz o d o ⌅u
Sinus Fissura orb italis Wid ok z przo du (a), z boku (b) oraz od stro ny przy ro d ko w ej (c); na ryc. b
frontalis su p erior
i c z o sta ⌅y usuni te ciana b oczna lub przy ro d ko w a oczo d o⌅u. M o na roz
p ozna n ast p uj ce o tw ory (zob. B): szczeliny o czo d o⌅o w e g órna i dolna
(fissurae orbitales superior et inferior) (a-c), kana⌅ w zro k o wy (canalis opti
Os zyg o m atic u m ,
Os sphenoidale, cus) (a, b), o tw ory sit owe prz e d ni i tylny (foramina ethmoidalia anterius
facies orb italis
ala minor
et posterius) (b, c), bruzda p o d oczo d o⌅o wa (sulcus infraorbitalis) (a), kana⌅
Foram en p o d o czo d o ⌅o wy (canalis infraorbitalis) (b, c) oraz o tw ór p o d oczo d o ⌅o wy
Os sp hen oid ale,
zyg o m atico orbitale
ala major (foramen infraorbitale) (a, b).
M axilla, jjjk Na ryc. b mo na ro zp o zna o tw ór kana⌅u n osow o -⌅z ow e g o (canalis n aso
facies orb italis lacrimalis), którym na d m iar p⌅ynu ⌅z o w e g o o d prow a d za ny je st do prz e
wo d u n osow e g o d olne g o (zob. s. 30).
Ca nalis
in fra orb italis Z boku (b) d o brze wid a lejkowat bud ow oczodo⌅u. Stanowi on p ew
nego rodzaju „panewk ", w której porusza si ga⌅ka oczna. Po przez szcze
Fissura o rb italis lin ocz o d o⌅ow d oln d ocho dzi si do do⌅u skrzyd⌅owo-p o d nie bien-
inferio r nego (fossa pterygopal atina). Gra niczy on z tyln cian zatoki szcz kowej
(sinus maxillaris), a znajd uje si w nim zw ój skrzyd⌅o wo -p o d nie bienny
(ganglion pterygopal atinum) - b d cy wa nym miejsce m po⌅ czenia sy
naptyczne g o neuro nów w o br bie uk⌅adu przywsp ó⌅czuln e g o (zob. s. 229,
121). W o twartej zatoce szcz kowej wid o czny jest wysoko po⌅o ony o t w ó r-
⌅ cz cy zatok szcz kow z przewo d e m noso wym ro dkowym (meatus nasi
c medius), okre lany mianem rozworu szcz kowe g o (hiatus maxillaris).
25
2.8 O cz o d o ⌅y i stru k t u ry s sia d uj ce
B Ist o t n e z k li n icz n e g o p u n k t u w id z e n ia
Sinus Os Fossa cranii
fro ntalis e th m o id ale anterior st osu n k i m i d z y o cz o d o ⌅e m a o t a c z a j
cy m i g o str u k t u ra m i
Os p a ri e t a l e ------. Os fro ntale

Po⌅o enie w z gl S sia d uj ce struk tury
Os te m p orale Os sp hen oid ale, dem oczodo⌅u
ala m in or
Cellula e
od do⌅u • zatoka szcz kowa
Os sp he n oid ale, (sinus maxillaris)
e th m oid ales
ala major
szczelina ocz o d o⌅owa Os zyg o m atic u m

od góry • zatoka czo⌅owa (si
g órna (fissura orb italis nus frontalis)
su p erior) pro wa d zi do • dó⌅ przedni czaszki
ro dk ow e g o d o⌅u czaszki Sinus (fossa cranii anterior
(fossa cra nii media) m axillaris z p⌅atami czo⌅owy
Co ncha
mi)
Vo m er
nasalis inferior
od strony • komórki sitowe
przy rodkowej (cellulae ethmoida
A K o ci o cz o d o ⌅u i s sia d u j c e z ni m i les)
p r z est r z e n ie
Z na n e ju i zaznacz o n e ró nym i kolorami ko Procesy ch oro b o w e prze bie g aj ce w o kolicy nieco bardziej oddalonymi strukturami maj
ci - tw orz c e o graniczenia oczo d o⌅u ( orbita ) ocz o d o⌅u m o g prz e d osta si do w y m ie n io cymi znaczenie kliniczno-topograficzne s :
- sta n o wi ró wnie o graniczenia s sia d uj cych nych przestrze ni, ja k ró wnie w kierunku prz e
• zatoka klinowa (sinus sphenoidalis)
struktur. Na sch e m acie z osta⌅y u wid o cznio n e: ciw nym - z tych przestrzeni do ocz o d o⌅u. • skrzy owanie wzrokowe (chiasma opti
• d ó⌅ prz e d ni czaszki (fossa cranii anterior), * Z m ia n o w n ictw a an a to m iczn e g o z osta⌅ w y cum)
• zatoka czo⌅o wa (sinus frontalis), kre lo ny u yw a ny wcz e niej term in zatoki si • przysadka (hypophysis)
• d ó⌅ ro d kowy czaszki (fossa cranii media), • zatoka jamista (sinus cavernosus)
t o w ej (sinus ethmoidalis) na k orzy term in u
• dó⌅ skrzyd⌅owo-pod niebienny (fossa ptery
• kom órki sit owe (cellulae ethmoidales*) i kom órki sitowe.
gopalatina)
• zatoka szcz kowa (sinus maxillaris).
Os fro ntale,
facies orb italis
Os sphenoidale,
ala minor
Os eth m oid ale,
lamina p erp en dicularis Ca nalis o p ticus
Os eth m oid ale,

Fissura orb italis la mina orb italis
su p erior (lam ina pa pyrace a)
Co nch a Os sp hen oid ale,

nasalis su p erior ala m ajor, facies orb italis
Fissura orb italis Os zyg o m a tic u m ,

inferio r facies orb italis
Paries inferior Ca nalis

(fun d us) orbitae infra orb italis
C o ncha
n asalis m edia Sinus
m axillaris
C o ncha
n asalis in ferio r Vom er
C O cz o d o ⌅y i st r u k t u r y s sia d u j c e
Prz ekrój cz o ⌅o wy na wyso ko ci o bu ocz o d o ⌅ó w - wid o k z prz o du. rostowe i z a p aln e cz sto prze d ostaj si st d do struktur s sia d uj cych,
cia ny m i d zy oczo d o⌅e m a ko m órkam i sit o wym i (cellul ae ethmoidales; lub te w kierunku o d wro tnym . Przez szczelin ocz o d o ⌅o w g órn (fissura
gru b o rz d u 0,3 mm - st d te n azwa tej cia ny - blaszka p a pierowata orbitalis superior) ocz o d ó ⌅ ko m unikuje si z d o⌅e m ro d kowym czaszki.
[l amina pa pyr acea ] i zatoka szcz kowa [sinus maxillaris]; gru b o dna N ie prze dstawio n e na rycinie stru ktury: ja m a zato ki klin o w ej (sinus sphe
ocz o d o⌅u - rz d u 0,5 mm) s bardzo cie n kie; dlate g o te w o bu w y m ie noidalis), przysa dka (hypophysis) i skrzy o w anie w zro k o w e (chiasma opti
nio nych o kolicach szcze g ólnie ⌅atw o d ocho d zi do z⌅a m a , a pro cesy roz cum) ró w nie s p o⌅o one w b e zp o re d nim s sie d ztwie ocz o d o⌅u.
26
Os fro ntale, Ala major, Os te m p orale,

proc. zyg o m a ticus facies te m p oralis pars sq uam osa
D O p is szcz e g ó ⌅ o w y le w e g o d o ⌅u
sk r z y d ⌅ o w o - p o d n i e b ie n n e g o (fossa
Os e th m oid ale Sutura
p t ery g op a l a t in a )
sp hen osq uam osa Wid ok z b oku. Dó⌅ skrzy d ⌅o w o - p o d nie b ie n ny
jest p unkte m w z⌅o wym m i d zy ro d kowym
Foram en d o⌅e m czaszki, oczo d o⌅e m i ja m n oso w .
sp he n o p alatinu m
Prze b ie g aj w nim liczne n erw y i naczynia
Fossa krwio n o n e za o p a truj ce o koliczn e struktury.
p teryg o p alatin a Bard ziej w kierunku b ocznym d ó⌅ skrzyd⌅o w o -
Os zyg o m aticu m
-p o d nie bie nny przech o dzi - bez wyra nych
granic - w d ó⌅ p o dskro nio wy ( fossa infratem
Tu b er m axillae Lam ina lateralis, poralis). Zaznacz o na na rycinie b oczna droga
proc. pteryg oid eus
d ost pu do do⌅u skrzy d ⌅o w o - p o d nie b ie n
H am ulus neg o p o prz ez d ó⌅ p o dskro nio wy wyb ierana
pteryg oid eus je st przy o p eracjach g uz ó w tej o ko licy (np.
w⌅ó knia ka noso g ard zieli).
fra g m e nt/
w ycin e k zob. E
E P o ⌅ cz e n ia p r a w e g o d o ⌅u sk rz y d ⌅ o w o -
- p o d n i e b ie n n e g o (f ossa p t e r y g o p a l a
Fissura Fora m en
ro tu n du m tina) z s sie d n i m i st r u k t u ra m i
orbitalis inferior
Fra g m e n t / wycin e k z D. Dó⌅ skrzy d ⌅o w o - p o d
nie b ie n ny zawiera m.in. z w ó j skrzyd⌅o w o -
Foram en
-p o d nie b ie nny ( ganglion pterygopal atinum-
sp he n o p alatinu m Canalis
pteryg oid eus
zo b. s. 229, 121) - w a n e m iejsce po⌅ cze
Canalis syn a p tycznych neuro n ó w uk⌅a du przywsp ó⌅-
palatinus major czuln e g o. W zwi zku z tym n ale y zwró ci
Fossa p teryg o
palatina uwa g na dro gi pro w a d z ce i wych o d z ce
z d o⌅u.
Foramen
Fissura palatinum majus
orbitalis
inferior Foramen
palatinum minus
Facies
temporalis Choana
Crista Os palatinum, F St r u k t u r y s sia d u j c e z p r a w y m d o ⌅e m

infratemporalis proc. pyramidalis sk r z y d ⌅ o w o - p o d n i e b ie n n y m (fossa
p t ery g op a l a t in a ) na p o d st a w i e cz asz k i
Lamina lateralis, Lamina medialis,
W id ok z d o⌅u.
proc. pterygoideus proc. pterygoideus
Dost p do do⌅u skrzyd⌅o w o -p o d nie bie nne g o
od stro ny p o dstawy czaszki zosta⌅ zaznaczo ny
Foramen strza⌅k . Sam dó⌅ (w tym rzucie niewid oczny)
Foramen ovale
spinosum jest po⌅o ony b ocznie od blaszki b ocznej w y
rostka skrzyd⌅o wate g o ko ci klin owej (lamina
lateralis proc. pterygoidei ossis sphenoidalis)
(zob. s. 228-229).
27
2.9 Nos: sz kiele t nosa
Gla b ella Cartilag o Cartilag o

alaris m ajor, alaris m ajor,
Os nasale crus laterale crus m e diale
Proc. fro ntalis

m axilla e
Cartilag o Naris
se pti nasi,
proc. lateralis
Ala nasi Cartilag o
se p ti nasi
Cartilag o
alaris m ajor Spina nasalis
anterior
Cartilagin es
alares minores
A Sz k ie le t n osa z e w n t r z n e g o B C h r z st k i n osa
Wid ok z lewej strony. W id ok z do⌅u.
Szkie le t nosa sktada si z ko ci, chrz ste k i tka n ki ⌅ czn ej. Je g o cz bli W o br bie chrz stki skrzy d ⌅o w ej wi ksz ej (cartilago alaris major) ro zró
sza - to ko m p o nenta kostna, i dlate g o je st cz ciej nara o na w przy nia si o d n o g przy ro d ko w (crus mediale) oraz o d n o g b oczn ( crus l a
padku z⌅a m a o ko licy p o ro dkowej tw arzy; tym czase m je g o cz obwo terale). N ozdrza prze d nie (nares) sta n o wi w e j cie do obu ja m n oso wych.
d owa - d alsza - sk⌅ada si z chrz stek, b d c tym sa mym b ard ziej ela Ja m y n osow e prze d zie lo n e s prze gro d nosa (septum nasi), której n ie
styczn i m niej nara o n . O kolica bli sza skrzy d e ⌅ nosa (alae nasi ) sk⌅ada wielk a chrz stna d olna cz je st tu wid o czn a. Na p ocz tku z osta nie o pi
si z tka n ki ⌅ cznej wra z z ro zm ieszczo nym i w niej nie wie lkim i chrz st sana bu d owa cian ja m y n oso w ej, n ast p nie b d o m ó wio ne je j relacje
kami. w z g l d e m zato k przyn oso wych.
Os e th m o id ale,
c o ncha nasalis Os e th m o id ale, Os
su p erior co ncha nasalis e th m oid ale Os
Os fro ntale me dia Os fro ntale sp hen oid ale
Os nasale
Os nasale
Os lacrim ale
Cartila g o
se p ti nasi
Vom er
Co ncha
nasalis
Cartilag o
inferior
alaris major
Os palatinu m
Os palatinu m
a M axilla
Maxilla
C ci a n y k ost n e j a m y n oso w ej
a Prawa p o⌅owa ja m y n osow ej, wid o k od stro ny le w ej; usuni to prze j c si z chrz stki (cartilago septi nasi) oraz n ast p uj cych ko ci: n oso
gro d nosa, co u m o liwia w g l d d o ja m y n osow ej, b Przekrój w p⌅asz w e j, sit o w ej, le miesza (vomer), klin o w ej, p o d nie b ie n n ej i szcz ki, przy
czy nie przyp o ro d ko w ej, w id o k od stro ny le wej. czym osta tnie trzy je d y n ie nie wie lkim i wyrostka m i kostnym i bior
Jam a n oso wa p osiad a cztery cia ny: u dzia ⌅ w p o wstaw aniu prze gro dy nosa.
• stro p - ko ci: noso wa (os nasale), cz o⌅o wa (os frontale) i sitowa (os eth
moidale), Od ty⌅u ja m a noso wa je st w g órn ej cz ci o gra niczo na przez ko klin ow .
• d n o - szcz ka ( maxill a ) i ko p o d nie b ie nna (os palatinum), Sp o ród trzech m a⌅ owin je d y n ie m a⌅ owin a n oso wa d olna stan o wi sa
• cia n b oczn - szcz ka i ko ci: n osowa, ⌅z owa (os lacrimale), sitowa m o d zieln ko , a p ozosta⌅e d w ie sta n o wi ele m e nt ko ci sit owej.
i p o d nie bie nna oraz m a⌅ owin a nosowa d olna ( conch a nasalis inferior),
• cia n przy ro d ko w - prze gro da nosa (septum nasi, zob. b i E), sk⌅a d a
28
Fossa cra nii La m ina M eatus nasi

anterior cribrosa su p erior
Sinus fro ntalis
Crista galli
Ala minor
Os fro ntale
Fossa cra nii media
Os nasale
Fossa hyp o p hysialis
Os lacrim ale
Sinus sp he n oid alis
Proc. fro ntalis
m axillae C o ncha nasalis su perior,
os e th m oid ale
Corp us,
A p ertura os sp he n oid ale
piriform is
la mina m e dialis
Cho ana
M eatus nasi
medius
la mina lateralis
Co nch a nasalis Os p ala tinu m ,

inferior la mina h orizontalis
Co nch a
M axilla, M eatus nasi nasalis m edia,
proc. palatinus inferior os e th m oid ale
D B o cz n a cia n a p r a w ej j a m y n oso w ej prz ewó d n oso wy g órny, ro d k o wy i d olny (meatus n asi superior, medius et
Wid ok od stro ny przy ro d ko w ej. inferior) - do n o z drzy tylnych (cho a n a e) i do noso g ard zieli. Przew o dy n o
Przez o tw ór gruszko w aty ( apertura piriformis) p o wietrze osi ga kostn sowe ro zdzie lo ne s od sie bie m a⌅ o win am i n oso wym i - g órn , ro dkow
cz ja m y nosow ej i d alej prz e d ostaje si przez trzy prze w o dy n osow e - i d oln (conch a nasalis superior, medi a et inferior).
Fossa cranii Lam ina

an terio r cribrosa
Crista galli
Sinus
Sinus frontalis sp he n oid alis
Os nasale
Fossa
hyp o p hysialis
Os eth m oid ale,
lamina Crista
p erp en dicularis sp he n o id alis
Cartilag o Vom er
sep ti nasi
Choana
Cartilag o
alaris major,
crus m ediale Proc. p osterior
Crista nasalis Os pala tinu m ,

la mina h orizontalis
Canalis incisivus
M axilla,
Cavitas oris proc. palatinus
E Prz e g ro d a n osa tylny [proc. posterior) cz ci chrz stn ej prz e gro dy wrasta g⌅ b oko w cz
Przekrój przyp o ro d ko wy. W id ok z lewej strony. kostn . Skrzywie nia prze gro dy nosow ej s cz ste. M o g o ne d o tyczy z a
ciana boczna lewej ja m y n oso wej wraz z s sia d uj cym i ko mi z o ró wno cz ci chrz stn ej, ja k i kostnej. Je eli skrzywie n ia s b ard ziej roz
sta⌅a usuni ta. Przegro da nosa sk⌅ada si z prze d nie j cz ci, chrz st- le g⌅e i p ow o d uj d o le g liw o ci (u tru d nie nia w o d d ychaniu przez nos) -
nej - chrz stki prz e gro dy nosa, oraz tyln ej, kostnej (zob. C b). Wyrostek z m ia ny te m o g z osta skory g o w a n e w czasie o p eracji.
29
2.10 Nos: za t o k i przy n oso w e
Sinus Cellula e Sinus C ellula e

fro ntalis eth m oid ales fro ntalis eth m oid ales
Sinus Sinus
b m axillaris sp he n oid alis
A Rzu t z a t o k p r z y n oso w y ch na p o w i e r zch n i cz asz k i B U p o w ie t r z n i e n ie ( p n e u m a t y z a cja ) z a t o k szcz k o w e j i cz o ⌅ o w ej

a Wid ok z przo du od stro ny cz o ⌅o w ej, b Wid ok z lewej strony. W id ok z przo du od stro ny czo⌅o wej.
Zatoki przyn oso w e (sinuspara nasales, zato ki o b o czn e nosa) s prz estrz e Zatoka czo⌅owa (sinus frontalis) i zatoka szcz kowa (sinus maxillaris) tw o
nia mi wy p e ⌅nio nym i p o wie trze m („ko nstrukcja z le kkic h m a teria ⌅ó w " m a rz si d o piero wraz ze wzroste m czaszki (proces u p o wie trznia nia); ty m
j ca na celu z m nie jsze nie m asy czaszki!). Po nie wa ro zwijaj ce si w nich czase m kom órki sit o w e (cellulae ethmoidales) s u p o wie trznio n e ju od
pro cesy za p aln e p o w o d uj d o le gliw o ci b ólowe nad d o tkni tym i sch o uro dze nia. St d te za p ale nie zatok u d zie ci prz e bie g a zasa d nicz o w o b
rzenie m przestrze nia m i (np. bóle czo⌅a w przyp a d ku za p ale nia zatoki cz o r bie ko m órek sit o wych (nie b e z p iecze stw o prze bicia skle pie nia ocz o
⌅o wej, sinus frontalis), w i c w celu p ostawienia w ⌅a ciw ej dia g n o zy nie d o⌅u: o bja wia si to o brz kni tym , prz e krwio nym , „czerw o nym " okie m;
zb d na je st wie d za o po ⌅o eniu zatok. zo b. D).
Uwaga: O kre le nie„ko m órki sitowe " (cellul ae ethmoidales) zast pi⌅o w c z e
niej stoso w a ny term in „zatoka sitowa ".
w ej cia d o ko m órek
Fossa cra nii Lam ina sito wych tylnych
an terio r cribrosa (c ellula e e th m oid ales posteriores)
brzeg przeci tej m a⌅ owiny

Sinus fro ntalis n oso w ej g órn ej (c oncha nasalis
su p erior) ko ci sito w ej
Crista galli (os eth m oid ale)
Os fro ntale Fossa hyp o p hysialis
Sinus sp hen oid alis

Os nasale
Fora m en
Bulla eth m oid alis
sp he n o p alatinu m
Os lacrim ale Corp us,

os sp he n oid ale
Proc. uncinatus
Pro c. fro ntalis

m axillae
brze g przeci te j m a⌅ o
w in y n oso w ej d olnej Proc. p teryg oid eus,
(c oncha nasalis inferior) la mina m edialis
M axilla,
proc. palatinus
brzeg przeci tej m a⌅ owiny
Cavitas oris n osow ej ro d k o w ej (concha nasalis m edia)
ko ci sito w ej (os eth m oid ale)
Hiatus m axillaris Os p alatinu m,
la mina h orizontalis
C ci a n a b o cz n a p ra w ej j a m y n oso w ej
a i b W id ok z le w ej stro ny; m a⌅ o winy n oso w e z osta⌅y usuni te, tak aby
u wid o czni uj cie kana⌅u noso w o -⌅z ow e g o oraz zato k przyn oso wych
w o br bie ja m y n oso w ej (cavitas nasi) (zo b. koloro we strza⌅ki na ryc. b: zatoka klin o wa (sinus sphenoidalis); o d n o nie do dró g dre na u - por. rów
strza⌅ka czerw o na - kana⌅ n osow o -⌅z owy (canalis nasolacrimalis)-, strza⌅ka nie z E). O pró cz o tw oró w do z ato k przyn oso wych uch o d z cych do ja m y
ó⌅ta: zatoka czo⌅o wa (sinus frontalis); strza⌅ka p o m ara cz o wa - zatoka nosow ej rycin a prze dstawia ró wnie bliskie re lacje to p o graficzn e zatok
szcz kowa (sinus maxillaris); strza⌅ka zie lo na - kom órki sit owe prz e d nie przyn oso wych w z g l d e m prz e d nie g o do⌅u czaszki (fossa cranii anterior)
i tyln e (cellulae ethmoidales anteriores et posteriores); strza⌅ka nie bieska - i ja m y ustn ej (cavitas oris).
30
La m ina Crista Sinus

Os eth m oid ale,
Fossa cra nii lamina
anterior p erp en dicularis
Os eth m oid ale, M eatus nasi Cavitas nasi

la mina orb italis su p erior
Co ncha nasalis Orbita

su p erior fa⌅d y b ⌅o ny
M eatus nasi luzowej
m edius m a⌅ o winy
noso wej
O stiu m sinus
C o ncha nasalis ro dkowej
m axillaris
media (conch a nasalis
m edia)
Proc. uncinatus
M eatus nasi
Sinus
inferior Sinus m axillaris
sp hen oid alis
C o ncha nasalis Proc. palatinus
inferior m axillae H yp o physis
cere bri
D O g r a n icz e n i a k ost n e z a t o k p rz y n oso w y ch

a W id ok od prz o du, b Przekrój p o prz eczny, od góry. w ej i prze d nich ko m órkach sit o w ych. Boczn cia n ko ci sit o w ej w kie
C e ntraln struktur z atok przynosowych je st ko sitowa (os ethmoidale runku ocz o d o⌅u je st cienka ja k p a pier blaszka o czo d o⌅o wa (lamina orbita
- kolor cz erw o ny). Jej blaszka sitowa (l amina cribrosa) sta n o wi cz dna lis [l a mina papyracea] - blaszka p a pierow ata); istnie je n ie b e z p iecz e stw o
prze d nie g o do⌅u czaszki. Po o bu stro nach ko ci sit o w ej z n ajd u je si z a prz e bicia je j przez proces z a p alny lub n o w o tw oro w y - w o bu kieru n kach.
toka czo⌅owa (sinus frontalis) i zato ka szcz kowa (sinus maxillaris). W o b Uw aga: N ajni szy p u n kt zatoki szcz kow ej p o⌅o o ny je st w o ko licy korze
r bie ja m y nosow ej mo na wyró ni prz ewó d n oso wy d olny, ro d kowy nia je d n e g o z z b ó w trz o n o wych szcz ki (u 30% ludzi o dst p m i d zy z a
i g órny (meatus nasi inferior, medius et superior), które s o d d zielo n e od to k szcz kow a korzenie m p o liczko wym wyn osi m niej ni 1 m m). Z a p a
sie bie je d n o im ie n ny m i m a⌅ o win am i n oso wym i (concha e nasales). W o b lenia o ko ⌅o wierzch o ⌅ko w e w tej o ko licy m o g zatem prze b ija si do dna
r bie prz ewo d u n osow e g o ro dkow e g o, b ocznie od m a⌅ o winy n oso wej zato ki. Po dczas e kstrakcji g órn e g o z ba trz o n ow e g o bardzo praw d o p o
ro dkow ej (conch a nasalis media) zn ajd uje si uj cie zatoki szcz kow ej d o b n e je st o tw arcie zatoki szcz kow ej.
(ostium sinus maxillaris). Pod m a⌅ o win nosow ro d kow grz b ieto w o od Na prz ekro ju p o przecznym (b) mo na z a u w a y , e przysa dka m ózg owa
uj cia zatoki szcz kow ej po⌅o ona jest n ajwi ksza kom órka p owietrzna po⌅o ona je st w d ole przysa dki (fossa hypophysialis, zo b. C) do ty⌅u od za
ko ci sitowej - puszka sitowa ( bulla ethmoidalis). Na prze d nie j kra w toki klin o w ej (sinus sphenoidalis). Jest ona zatem d ost p na p o prz ez zatoki
dzi je j kostnej gra nicy zn ajd uje si wyroste k haczyk o w a ty (proc. uncina przyn oso w e, st d d ost p ten je st w yk orzystyw a n y w o p eracjach te g o na
tus) - o gra niczaj cy od przo du w e j cie do zatoki szcz kow ej. M a⌅ owina rz d u. Na p o dstawie prze dstawio n ej tutaj rze by b⌅ony lu z o w ej d o brze
noso wa ro dkowa w yk orzystyw a n a je st ja k o struktura s⌅u ca orie nta wid a , ja k w ska je st ja m a nosa oraz ja k szybko m o e ule c ca⌅k o wit e m u
cji t o p o graficzn ej w trakcie za b ie g ó w chirurg ic znych na zatoce szcz ko z a m kni ciu na skutek o brz ku (zob. E).
E U j cia k a n a ⌅u n oso w o -⌅z o w e g o i z a t o k

p rz y n oso w y ch
Sinus fro ntalis
Przewód no Struktury uchodz ce Orbita

sowy ( meatus do daneg o przewodu
Cavitas nasi
nasi) propria
Cellula e
dolny • przewód nosowo-⌅zowy eth m o id ales
Co ncha nasalis
(inferior) (ductus nasolacrimalis)
media
rodkowy • zatoka czo⌅owa
(medius) (sinus frontalis) Se p tu m nasi
• zatoka szcz kowa Sinus
(sinus maxillaris) m axillaris
• komórki sitowe przed Co ncha nasalis
inferior
nie (cellulae ethmoida
les anteriores)
górny • komórki sitowe tylne

(superior) (cellulae ethmoidales
F Z esp ó ⌅ k ost n o - p rz e w o d o w y le w ej w ania o d p ⌅yw u w y d zie liny proces za p alny o b ej
posteriores)
cz ci n osa m uje s sie d nie zato ki. Mim o i an a to m icznie
zachy⌅ek kli- • zatoka klinowa Prz ekrój czo⌅o wy. Je eli b⌅ona lu zowa (n a b ⌅o stan z a p alny w yw o d zi si z ko m órek sit o wych -
nowo-sitowy (sinus sphenoidalis) nek m ig awkowy) w o br bie kom órek sitowych wkró tce uja w n iaj si o b ja w y z zatok czo⌅o wej
(recessus sphe (kolor zie lo ny) w wynik u zap ale nia (sinusitis) ule i szcz k ow ej. W przyp a d ku prze wle k⌅e g o za p a
noethmoidalis) gnie o brz kowi, w ó wczas za blo ko w a ny z ostaje lenia zatok p o d ejm uje si pró b usuni cia z a
o d p ⌅yw w y d zie liny (zob. strza⌅ki) z zato ki cz o p alnie z m ie nio n ej lu z ó wki z przywró ce nie m
⌅o w ej (strza⌅ka ó⌅ta) oraz szcz kow ej (strza⌅ka prawid ⌅o w e g o dre na u zato k i dro n o ci kom
p o m ara cz o wa) do ko m ple ksu kostno -prz ew o - pleksu kostn o -przew o d o w e g o, co w wielu przy
d ow e g o (kolor cz erw o ny). W wynik u z a b lo ko p a dkach u m o liwia wyle cz e n ie ch oro by.
31
2.11 Ko skro nio w a
A Usy t u o w a n ie k o ci sk r o n i o w e j (os te m p or a le ) w o b r b ie cz asz k i

Ko skro nio w a je st w a n ko ci tw orz c p o dstaw czaszki. Stanowi
Os
kapsu⌅ kostn o taczaj c narz d s⌅uchu i ró wn o w a gi; p onadto tw orzy
parietale p a ne wk staw o w dla uch wy. St d te je j bu d owa ma zn acz e nie kli
nic zn e (zo b. B).
Os N ale y z wróci u wag na s sie d nie ko ci.
te m p orale
Os
occipitale
Os Os sp hen oid ale, a Ml

zyg o m aticu m ala m ajor
Fossa
m an dib ularis
Pars
Pars
squam osa
sq uam osa
Pars
Pars Pars
petrosa
tym p anica petrosa
B Sk ⌅ a d n i k i le w e j k o ci sk r o n i o w e j (os t e m p or a le) • cz b b enko w (pars tympanica; kolor turkuso wy), która tw orzy
a W id ok z le wej strony, b Wid ok z d o⌅u. wi ksz cz przew o d u s⌅u ch o w e g o z ew n trzn e g o.
Ko skro nio w a ro zwija si z trzech zawi zk ó w, które zrastaj c si , tw orz
Uwaga; W yrostek rylc o w a ty (proc. styloideus) pod w z g l d e m po⌅o enia
je d n ko . W yró nia si :
w y d aje si fra g m ente m cz ci b b e nko w ej, tym czase m z wi za ny je st roz
• cz ⌅usko w (pars squa mosa; w kolorze jasn o o liw k o w ym ), która sta w o jo w o z cz ci skalist .
n owi p a ne wk stawu skro io w o - uchw o w e g o;
• cz skalist (pars petrosa; w kolorze cie m n o o liw k o w ym ) ko ci skro
C R z u t o w a n ie k li n icz n i e w a n ych st r u k t u r na p o w i e r z c h n i le w ej
nio w ej, która zawiera narz d s⌅uchu i ró wn o w a gi;
k o ci sk r o n i o w e j (os t e m p or a le)
W id ok z lewej stro ny; b⌅ona b b enko wa (membrana tympanica) prze dsta
wio na ja k o struktura prze zroczysta.
Po nie wa w o br bie cz ci skalistej ko ci skro nio w ej u m ieszczo n e jest
ucho ro dkow e i w e w n trzn e wraz z b⌅o n b b enko w - d o bra zn ajo
Ch ord a Cellula e
tym p ani N. facialis m asto id eae
m o je j anato m ii ma d u e zn acz e nie dla chirurgii ucha. Cz skalista
tw o rzy na w e w n trzn e j p o wierzchni p o dstawy czaszki w a n e miejsca
prz ej cia (por. D) n ast p uj cych struktur: n erw u tw arz o w e g o (n. facialis),
t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j (a. carotis interna ) i y⌅y szyjn ej w e w n trzn e j
(v. jugula ris interna).
Przez ja m b b enkow , znajd uj c si przy ro dko w o od b⌅ony b b enko
M em brana
wej, prze bie ga dro b ny nerw - struna b benkowa (chorda tympani). Jest on
tym p anica ga⌅ zi o dcho dz c od nerwu twarz ow e g o i nara ony jest na uszko dzenie
w trakcie za bie g ó w o p eracyjnych prze pro wadzanych w tej okolicy (por. C; s.
Tuba
au ditiva 120). Wyrostek sutko wy (proc. mastoideus) ko ci skro niowej zawiera wyp e ⌅
nione p owietrzem przestrzenie, zw a ne kom órkami sutk owym i (cellulae m a
stoideae), których wielk o jest oso b niczo zm ie nna. Poniewa kom órki te
A. carotis
intern a
posiadaj po⌅ czenie z uchem ro dkowym, które z kolei za po moc tr bki
s⌅uchowej (tuba auditiva) kom unikuje z noso gardziel , bakterie mog - w y
V. ju g ularis korzystuj c drog : noso gardziel -> tr bka s⌅uch owa -> ucho ro dkowe ->
intern a kom órki sutkowe - dotrze do wn trza czaszki i wyw o ⌅a zap ale nie opon
Proc. mast oid eus
m ózg owo-rdzeniowych.
32
Proc.
zyg o m aticus Facies
te m p oralis
Porus acusticus
externus
Tu b erculu m Foram en
articulare m ast oid eum Fissura
ty m p an osq ua m osa Proc. zyg o m a ticus
Fossa
m an dib ularis M eatus acusticus
extern us
Fissura p etro ty m p anica
Fissura
tym p an o m astoid e a
Proc. Proc. Tu b erculu m
styloid eus mast oid eus articulare
Fossa
m an dib ularis
Canalis
Sulcus caro ticus Porus acusticus
arteriosus extern us
Proc.
styloid eus
Proc.
m ast oid eus
Fossa
ju g ularis
Incisura
Foram en mastoid ea
stylo m asto id e u m
Fora m en
m asto id eum
Pyra m is partis p etrosa e
Proc.
zyg o m aticus
A p ex partis
Foram en
p etrosa e
m ast oid eum
Porus acusticus
intern us
Su lcus sinus Proc.

sig m oid ei styloid eus
D Le w a k o sk r o n i o w a (os t e m p or a le ) o p uszcza p o dstaw czaszki przez o tw ór rylc o w o -su tko wy (foramen

a W i d o k z b o k u. N ajwa niejsze stru ktury ko ci skro nio w ej z osta tyju na stylomastoideum). W o br bie do⌅u szyjn e g o (fossa jugul aris) zn ajd uje
zw a n e. Przez o tw ór sutk o wy ( foramen mastoideum; z ew n trzny o tw ór si p o cz tko wy o dcin ek y⌅y szyjn ej w e w n trzn e j (v. jugula ris interna);
wid o czny jest na ryc. a; z kolei w e w n trzny o tw ór - na ryc. c) prz e d o z kolei t tnic a szyjn a w e w n trzn a (a. carotis interna) d ostaje si do
staj si y⌅y wy p ust o w e (w. emissariae; zo b. s. 19); przez ro dkow w n trza czaszki przez kana⌅ t tn icy szyjn ej (canalis caroticus).
cz szczeliny skalisto -b b e nko w ej ( fissura petrotympanica) przenika c W id o k o d str o n y p r z y r o d k o w e j. W id oczne uj cie w e w n trzn e
struna b b enkowa (chorda tympani; zo b. s. 143). W yrostek sutk o wy otw oru sutkowe g o, ja k ró wnie o tw ór s⌅uch o wy w e w n trzny (porus
(proc. mastoideus) wykszta⌅c a si d o piero w trakcie ycia w wynik u o d acusticus internus). Przez nie go do w n trza cz ci skalistej ko ci skro
d zia ⌅yw ania si⌅ ze strony mi nia m ostko w o -o b ojczyko w o -sutko w e g o nio w ej prze d ostaj si m.in. n erw tw arz o w y (n. facialis) i n erw przed-
(m. sternocleidomastoideus) i w ó w czas ule ga u p o wietrznie niu (zo b. C). sio nko w o - lim ako wy (n. vestibulocochlearis). Prze dstawio ny na rycinie
b W id o k z d o ⌅u . W tej projekcji ⌅atw o mo na sp ostrzec do p⌅ytki dó⌅ fra g m ent cz ci skalistej bywa okre la ny mianem piram idy cz ci skali
u ch w o w y ( fossa mandibul aris) - b d cy p a n e wk stawu skro niow o- stej; wierzch o ⌅e k tej p iram idy - szczyt cz ci skalistej (apexpa rtis petro
- uchw o w e g o (art. temporomandibul aris). N erw tw arz o w y (n. facialis) sae) po ⌅o ony jest na w e w n trzn e j p o wierzchni p o dstawy czaszki.
33
2.12 Ko klino w a
Os palatinu m
Os Vo m er
sp he n oid ale
Os Os te m p orale
occipitale
A P o ⌅ o e n ie k o ci k li n o w e j [os sp he n o i d a le) w cz aszce

Ko klin owa je st n ajb ard ziej sko m plik o w an pod w z g l d e m b u d owy
ko ci lu d zkie g o org a niz m u. St d te ko nieczn e s liczne je j projekcje,
aby m óc d o brze p o zna b u d o w p oszcze g ólnych cz ci (por. ró wnie
z rye. B).
a P o ⌅ o e n ie na z e w n t r z n e j p o w ie rzch n i p o d st a w y c z asz k i. Ko kli

nowa sta n o wi wraz z ko ci p o tylic zn (os occipitale) g ⌅ó w n po rod-
kow struktur no n p o dstawy czaszki,
b P o ⌅ o e n ie na p o w ie rzch n i w e w n t rz n e j p o d st a w y c z asz k i. Ko kli
n owa stan o wi granic m i d zy prz e d nim a ro dkowym d o⌅e m czaszki.
W yra nie wid o czn e s miejsca prz ej cia n erw ó w i naczy krw io n o
nych m i d zy w n trz e m ja m y czaszkow ej a je j strukturam i z e w n trz
nym i (szcze g ó⌅o w e in form acje - zo b. B).
c P o ⌅ o e n ie p o st r o n ie le w ej cz asz k i. Powy ej ⌅uku jarz m o w e g o ro z p o
zna mo na cz ci skrzyd⌅a wi ksze g o ( ala major), a p o ni ej ⌅uku ja rz
m owe g o - fra g m e nt wyrostka skrzyd ⌅o wa te g o [proc. pterygoideus).
Z wró u wag na s sia d uj ce ko ci.
B Iz o l o w a n a k o k li n o w a [os sp hen o id a le)

a W id o k z d o ⌅u: w o d niesie niu do p o⌅o enia w z g l d e m in nych ko ci [in
situ) - por. A. M o na ro zp o zna blaszki przy ro d ko w i b oczn [lami
nae medialis et lateralis) wyrostka skrzy d ⌅o w a te g o (proc. pterygoideus).
M i d zy o bie m a blaszkam i zn ajd uje si d ó⌅ skrzy d ⌅o wy ( fossa ptery c W id o k z g ó ry. W tej pro jekcji mo na ro zp o zna sio d⌅o tureckie (sella
goidea), w o br bie które go le y mi sie skrzy d ⌅o w y przy ro d ko wy turcica), p o ro dku które go zn ajd uje si d ó⌅ przysa d ki (fossa hypophy
(m. pterygoideus medialis). O tw ór kolco wy (foramen spinosum) oraz sialis) z przysa d k (hypophysis). O d stro ny ro dkow e g o do⌅u czaszki w i
o tw ór o kr g ⌅y (foramen rotundu m ) ⌅ cz ro d kowy d ó⌅ czaszki z e struk da o tw ór k olco wy i o tw ór o w alny ( foramen ovale), a tak e o tw ór okr
turam i z e w n trznym i p o dstawy czaszki. g⌅y.
b W id o k z p rz o d u . W tej projekcji szcze g ólnie wyra nie wid a dlacze g o d W id o k z t y ⌅u . Szczelina ocz o d o⌅o wa g órna je st w tej projekcji szcze
ko klin o wa by⌅a p ocz tkow o nazyw ana „p o d o bna do lataj cej osy" g ólnie d o brze wid o czn a; tym czase m kana⌅ w zro k o wy (canalis opti
(os vespiforme lub sphecoidale), zanim b⌅ d t⌅u m acze nia nie d o prow a cus) zosta⌅ praktycznie ca⌅ko wicie przys⌅o ni ty wyrostkie m p ochy⌅ym
dzi⌅ do n a z w y os sphenoidale (ko klin o wa). Istniej cy po obu stronach prz e d nim (proc. clinoideus anterior). O tw ór o kr g ⌅y ⌅ czy ro d kowy dó⌅
o tw ór pro w a d z cy do zatoki klin owej (o tw ór zatoki klin owej [apertura czaszki z z e w n trz n stro n p o dstawy czaszki (o tw ór kolco wy je st t u
sinus sphenoidalis]) przyp o m in a oczy osy; m i dzy no gami osy (wyrost taj nie wid o czny, por. z ryc. a). Po nie wa ko klin owa zrasta si w o kre
kami skrzyd ⌅o wa tym i ko ci klin ow ej) u wid aczniaj si d o⌅y skrzyd ⌅o w e sie d o jrz ew a nia z ko ci p o tylic zn (os occipitale) (jak te z ko mi
(fossaepterygoideae). M o na d ostrzec szczelin o czo d o⌅o w g órn ( fis skro nio w ym i; przyp. t⌅um.) do ko ci „trójp o dstaw n e j " (os tribasilare) -
sura orbitalis superior), która ⌅ czy ro d kowy d ó⌅ czaszki z oczo d o⌅e m. z n ajd u j cy si m i d zy nimi szew zanik a; wid o czn e s b eleczki stru k
Zatoki klin o w e s ro zdzielo ne prze gro d (zob. s. 31). tury g bczastej ko ci, które sprawiaj wra e nie p orowatych.
34
WM
Ala m ajor
Fora m en
ro tu n du m
Ala major
La m ina m edialis Proc.
La m ina lateralis pteryg oid eus
Facies
te m p oralis Fora m en ovale
Foram en
spin osu m
H am ulus Fissura orb italis Corp us Fossa

a p teryg oid e us su p erior pteryg oid ea
Ala Crista A p ertura sinus

m in or sp h e n o id alis sp he n o id alis
Facies orb italis
Fissura orb italis Facies

su p erior te m p oralis
Foram en
rotun du m
Canalis
pteryg oid eus
La mina
Fossa m e dialis Proc.
pteryg oid ea pteryg oid eus
Hamulus La mina
pteryg oid eus lateralis
Canalis Ju g u m Fissura orb italis
Ala m ajor
Foram en
ro tu n du m
Foram en ovale
Proc. clin oid e us
Foram en
anterior
spinosum
Sella Fossa Pro c. clin o id e us

c turcic a hyp o p hysialis p osterior
Fissura orb italis

su p erior
Proc. clin oid e us
anterior Ala major,
facies c ere bralis
Foram en
Canalis ro tu n du m
pteryg oid eus
b eleczki ko ci g bczastej
La m ina m edialis
Proc.
Fossa
pteryg oid eus
d pteryg oid ea La m ina lateralis
35
2.13 Ko p o t ylicz n a i ko sit o wa
Sq uam a
occip italis
Canalis nervi
hyp o glossi
Foram en
m ag nu m
A O sa d z e n i e k o ci p o t y licz n e j (os occip i t a le ) w p o d st a w i e cz asz k i
Z wró u wag na p o⌅ czenia z s sie d nim i ko m i.
Canalis
Ko p o tyliczna ule ga zro ni ciu z ko ci klin o w w o kresie d ojrzewa nia co n dylaris
do tzw. ko ci tró jp o dstaw n ej (os tribasilare).
b Proc. ju g ularis
Pars basilaris
Canalis nervi Tu b erculu m

hyp o glossi p haryn g eu m
Foram en C o n dylus
m ag nu m occipitalis Sulcus sinus
Em in entia sagittalis
cru ciform is su p erioris
Canalis
co n dylaris
Sulcus
Pars lateralis sinus
transversi
Linea nuchalis
inferior
Crista
occip italis
Canalis
externa
co n dylaris
Foram en Proc.
m ag nu m ju g ularis
Lin ea n uchalis Pro tu b era ntia Lin ea nuch alis

a su p erior occipitalis extern a su pre m a Pars
Pars lateralis
basilaris
B W yiz o lo w a n a k o p o t y licz n a (os occip i t a le )

a W id o k z d o ⌅u. M o na ro zp o zna cz p o dstaw n (pars basilaris), któ liczna (squa m a occipitalis), ro zci g aj ca si p owy ej o tw oru wielkie g o
rej prze d nia cz zrasta si z ko ci klin o w . Kana⌅ k⌅ykcio wy (c a n a (foramen magnum). W id o czne s uj cia w e w n trzn e kana⌅u k⌅ykcio
lis condyl aris) ko czy si za k⌅ykcie m p o tylicznym (condylus occipitalis), w e g o i kana⌅u p o dj zyko w e g o, a tak e wyroste k szyjny (proc. ju g u l a
a kana⌅ p o d j zyko wy ( canalis nervi hypoglossi) prze bie ga w p o dstawie ris), który bierz e udzia ⌅ w b u d o wie otw oru szyjn e g o ( foramen jugul are;
k⌅ykcia. Pierwszy je st kana⌅e m ylnym , rozp oczyna si w zatoce esowa- zob. s. 21). W yrostek ten o d p o wia d a wyrostk o wi p o przeczn e m u kr gu,
tej (sinus sigmoideus) i prz ech o dzi w y⌅ p o tyliczn (v. occipitalis - na c W id o k na p o w i e r zch n i w e w n t rz n (m ó z g o w ). W id oczne s tu
le c do y⌅ wy p ust o w ych [w. emissariae]; zo b. s. 19); ostatni z w y m ie bru zdy dla ylnych zatok o p o ny tw ard ej m ózgu (sinus durae matris).
nio nych kana⌅ó w zawiera o pró cz splotu yln e g o ró w nie n erw p o d Po wstanie wynios⌅o ci krzy o w a tej (eminenti a cruciformis) sp o w o d o
j zyk o w y (n. hypoglossus - XII n erw czaszko wy). G uzek g ard ⌅o wy (tu w a n e je st przez sp ⌅yw zato k (confluens sinuum). W p o je dynczych przy
berculum pharyngeum) jest m iejsce m przycze p u m i ni g ard ⌅a; z kolei p a dkach kszta⌅t bru zdy zatoki strza⌅k o w ej g órn ej (sulcus sinus sagit
g uz o wa to p o tyliczna ze w n trzn a (protubera nti a occipitalis externa) talis superioris) su g eruje, e wi ksz o krwi p⌅ynie w kierunku lewej
stan o wi ⌅a tw y do z b a d ania na dro dze p alp acyjnej p unkt kostny w oko zatoki p o przecznej (sinus transversus). Z w ykle je d n a k zatoka strza⌅
licy p o tylicznej. kowa ro zdziela krew w równych ilo ciach do o bu zatok p o prz ecznych
b W id o k z le w e j st r o n y. W tej projekcji d o brze wid o czna je st ⌅uska p o ty (zob. s. 374).
36
C Usy t u o w a n ie k o ci si t o w e j (os eth m oi d a le) w p o dst a w ie cz asz k i D Usy t u o w a n ie k o ci si t o w ej (os eth m oi d a le)
W id ok z góry. w o b r b ie t w a rz o cz asz k i
G órna cz ko ci sit o w ej sta n o wi fra g m e nt prze d nie g o do⌅u czaszki; je j W id ok z prz o du. Ko sit o wa je st po⌅o ona p o ro dkow o i o gra nicza ja m
d olne cz ci tw orz o dcinki cian b ocznych ja m n oso wych. S sia d uj n osow i zato ki przyn oso w e.
z ni : ko czo⌅o wa (os frontale) i ko klin owa (os sphenoidale).
La mina
p erp e n dicularis
Crista galli
Cellula e
e th m oid ales
La mina
La mina
orbitalis
Cellula e cribrosa M eatus nasi
eth m oid ales su p erior
La mina
orb italis
Co nch a La mina
b nasalis media p erp en dicularis
Fora m en eth m o id ale Crista galli

anterius
Crista galli Foram en
e th m oid ale
posterius
Cellula e
eth m oid ales
La mina
orb italis Co nch a
Bulla nasalis su p erior
eth m oid alis
Infun dib ulu m
Proc. e th m oid ale
La mina
p erp e n di uncinatus
cu laris C o ncha nasalis
me dia Co nch a La mina
d nasalis media p erp en dicularis
E W yiz o lo w a n a k o si t o w a (os eth m oi d a l e) c W id o k z le w ej str o n y. M o na rozp ozna blaszk p ion ow oraz o tw arte
a W id o k z g ór y. Na rycinie wid o czny je st grz e bie ko g uci ( crista galli), prze d nie kom órki sit o w e (cellul ae ethmoidales anteriores). O czo d ó⌅ (or
który s⌅u y ja k o m iejsce przycze p u sierpa m ózgu (zob. s. 298), ja k rów bita) o d granic zo ny je st od ko m óre k sit o wych cie nk blaszk kostn -
nie blaszka sitowa (l amina cribrosa). Ta osta tnia zawiera o tw ory, przez blaszk ocz o d o ⌅o w ( l amina orbitalis).
które z ja m y n osow ej przech o dz n erw y w ch o w e do prze d nie g o do⌅u d W id o k z t y ⌅u . Tylko w tej pro jekcji z o b aczy m o na wyroste k ha
czaszki. W zwi zku z d ziurko w a n struktur , blaszka sitowa je st ma⌅o czyk o w a ty (proc. uncinatus), który w w aru n kach in situ pra wie ca⌅k o
o d p orn a na uszko dzenia m e ch aniczn e i ⌅atw o ule ga z⌅a m aniu w przy w icie zas⌅o ni ty je st prz e z m a⌅ o win n osow ro dkow . W yrostek
padku urazu g⌅owy. Klinicznym i o bja w a m i z⌅a m ania tej o ko licy je st w y ten zam yka cz cio w o w e j cie do zatoki szcz kow ej - ro zw ór pó⌅-
ciek p⌅ynu m ó zg o w o -rd zenio w e g o z nosa („ka p anie z nosa "; p⌅yn o to k ksi yc o w aty (hiatus semilunaris) i je st w a nym p unkte m orie n ta
n osowy). Z w ykle p acje nt skar y si na o b ja w y kataru! cyjnym w przyp a d ku e n d osko p o w o prze pro wa d zanych za bie g ó w
b W id o k z p rz o d u . W linii p o ro dkowej wid o czn a blaszka pio n owa (la chirurg ic znych zatoki szcz kow ej. W ski d ó⌅ m i d zy m a⌅ o win n o
mina perpendicul aris), która ro zdziela ja m n osow na d wie po ⌅owy. sow ro dkow a wyrostkie m h aczyko w atym (proc. uncin atus) o kre
M o na ro zp o zna m a⌅ o win n oso w ro dkow (conch a nasalis m e lany je st miane m lejka sit o w e g o (infundibulum ethmoidale). Do te g o
dia), która jest cz ci ko ci sit o w ej (je d y n ie m a⌅ owin a nosowa dolna „lejka " uch o dzi zatoka czo⌅owa (sinus frontalis), zatoka szcz kowa
je st sam o d zieln ko ci ) oraz kom órki sit o w e (cellulae ethmoidales), (sinus maxillaris) oraz kom órki sit owe prze d nie. W tyln y m o dcin ku ko ci
które zn ajd u j sie po o bu stro nach m a⌅ o winy nosow ej ro dkow ej. sit o w ej le y m a⌅ owin a noso wa g órna ( conch a nasalis superior).
37
2.14 Po d nie b ie nie t w ar d e (kostne)
— Maxilla
— Sinus
m axillaris
Os
palatinu m
A P o ⌅ o e nie p o d n i e b i e n ia t w a r d e g o
(k ost n e g o) (p a l a t u m duru m) w p o dst a w ie
cz asz k i
Wid ok z d o⌅u.
Maxilla
Ch oanae Os
palatinu m
Os sp h e n o
idale Vom er
B K o ci p o d n i e b i e n ia t w a r d e g o
a W id o k z g ó ry. Po d nie bie nie tw ard e (kostne)
je st p o zio m p ⌅ytk kostn , która utw orz o na
je st cz cio w o przez szcz k ( m axilla ), ja k b
ró wnie przez ko p o d nie b ie nn (os p a la ti
num ). O d d ziela ona ja m ustn od ja m y n o
so w ej. W tej pro jekcji wid a dn o ja m y n oso
w e j, po je g o dru g ie j (d olnej) stro nie z n ajd uje
si ja m a ustna. Cz g órna szcz ki zosta⌅a
usuni ta. W cz ci tyln ej ko p o d nie bie nn
⌅ czy si z ko ci klin o w (os sphenoidale ) .
b W id o k z d o ⌅u . Na tylnym brze gu p o d nie
bie nia tw ard e g o zn ajd uj si nozdrza tyln e
( choa n a e ), sta n o wi ce tyln e w e j cie do ja m y Co nch a
nasalis me dia
n osowej. Cho ana
c P o d n i e b i e n ie t w a r d e i j a m a n oso w a, w i Vom er
d o k sk o n y z t y ⌅ u . W tej pro jekcji wid o czna Os sp he n o
je st relacja m i d zy ja m ustn a ja m n o id ale
Os
sow . p alatinu m
Os p alatinu m,
Z w ró uw ag na p o⌅o enie wyrostka pirami- proc. pyram id alis
d ow e g o (proc. pyra m ida lis) w z g l d e m blaszki M axilla
b ocznej wyrostka skrzyd ⌅o w a te g o ko ci klin o
w ej ( la min a lateralis proc. pterygoidei ossis sphe
noid alis).
38
C P o d n i e b i e n ie t w a r d e (k ost n e)
a W id o k z g ór y, cz g órna szcz ki ( maxill a)
1 Canalis
Spina nasalis zosta⌅a usuni ta, sp o jrz e nie na dn o ja m y n o
sowej (tj. g órn p o wierzchni p o d nie bienia
~wr incisivus
anterior
tw ard e g o). Po d nie bie nie tw ard e (kostne)
o d d ziela ja m ustn od ja m y n oso w ej. N ie
w ie lkie p o ⌅ czenie ja m y ustn ej z ja m no
Sinus Crista
sow - kana⌅ przysieczny (canalis incisivus),
m axillaris nasalis
zaczyna si o tw oram i po o byd wu stro nach
Proc. palatinus - prz e gro dy n osow ej, by p o⌅ czy si w o b
m axillae r bie wyrostk ó w p o d nie b ie n nych, tak i na
stro nie d olnej p o d nie bie nia je st ju tylko j e
Su tura palatina Os p alatinu m,
lamina
den o tw ór przysieczny (foramen incisivum-,
transversa
p erp e n dicularis zo b. ryc. b), p o⌅o o ny w o br bie do⌅u przy-
Canalis sieczne g o ( fossa incisiva).
Os pala tinu m ,
palatinus m ajor b W id o k z d o ⌅u.
proc. pyram id alis
Uw aga na p o⌅ czenie m i d zy ja m n oso w
Proc. p teryg oid eus, Proc. p teryg oid eus, (której dn o je st utw orz o n e przez p o d n ie b ie
la mina m edialis la mina lateralis
Spina nasalis nie tward e) a n oso g ardziel przez nozdrza
p osterior tyln e (choanae).
O ba wyrostki p o przeczn e szcz ki - wyrostki
p o d nie b ie n n e (proce, pal a tini maxillae),
w trakcie ro zw oju tw arz o czaszki rosn w kie
runku do sie bie i zrastaj si m i d zy sob
w p ostaci szw u p o d nie b ie nn e g o po rod-
Fossa kow e g o (sutura pal atina medi ana). W przy
incisiva padku nie d o ko cze nia procesu zrastania
Proc. palatinus
si o bu wyrostk ó w d ocho d zi do ro zszcze pu
m axillae
p o d nie b ie nia. Lini graniczn m i d zy rozsz
Sutura p alatina Su tura palatina cze p am i prze d nim i (w arg, ew. szcz ki) a roz
transversa mediana szcze p a m i tylnym i (p o d nie b ie nia), wyzn acza
o tw ór przysieczny. N iekie dy za b urz e nia roz
Foram en Fora m en w o jo w e o typ ie ro zszcze p ó w m o g o b e jm o
palatinu m majus palatinu m minus
wa je d n o cz e n ie w argi, szcz k i p o d nie
Fissura orb italis bie nie.
inferior W id o k sk o n y z t y⌅u, tylny fra g m ent ko ci
lamina m edialis
klin owej na wysoko ci trzo nu ko ci klin owej
Proc. pyram id alis
Fossa (corpus ossis sphenoidalis) zosta⌅ usuni ty;
Cho ana pteryg oid ea rzut na prz e dzielo ne prze gro d d wie ja m y
zato k klin o wych. Wid oczne stosunki t o p o
Spina nasalis Proc. p teryg oid e us, graficzne m i d zy ja m noso w a p o d nie bie
p osterior la mina lateralis
niem tw ardym (kostnym). Je eli w wyniku
braku zrostu p o d nie bienia kostneg o d ojd zie
Canalis Vom er Foram en ovale
do ro zszcze pu p o d nie bienia tward e g o (por.
pteryg oid eus
ryc. b), cz mleka u nie m owl cia w trak
cie ssania d ostaje si do ja m y n oso wej i nie
Proc. clin oid e us Se p tum sinuum Canalis z ostaje p o⌅kni ta (a n aw et mo e d oj do
anterior sp he n oid aliu m o p ticus je g o aspiracji do dró g o d d ech o wych i n a
st p nie zach⌅ysto w e g o za p ale nia p⌅uc;
przyp. t⌅u m .). St d te te g o ro dzaju d e
fekt musi by n atych m iast po uro d ze
Fissura orb italis niu za o p a trz o ny za p o m oc sp e
su p erior
A p ertura sinus cjaln ej p⌅ytki ro zd zie laj cej ja m
sp he n oid alis ustn od n oso wej - z a p o b ie g aj
Co ncha nasalis
media cej tym za b urze nio m (w o kresie
Fossa
pteryg oid ea p ó nie jszym w a d y ro zszcze-
V o m er p owe koryg uje si - nie kie d y
Fissura orbitalis kilk o m a - za bie g a m i ch irur
inferior gicznym i; przyp. tfum.).
C o ncha nasalis
Choana inferior
Os palatinu m Proc. p teryg oid eus,

la mina lateralis
Su tura palatina
mediana Proc. p teryg oid eus,
la m in a m e dialis
Foram en
Proc. p ala tinus m axillae
39
2.15 uch w a i ko g ny ko wa
R.
m an dib ula e
Ca p ut
Pars m an dib ulae
alve olaris
m an dib ula e
Foram en Ju g ae Proc.
m entale alve olaria c oro noid eus
Corp us Foram en
Pro tu b era ntia m entalis m an dib ula e man dib ulae
Spina
m entalis Fovea
su p erior su blin gualis
Incisura
m an dib ula e Ca p ut
m an dib ula e
Proc. Fovea
coro n oid eus pteryg oid ea
Proc. co n dylaris
Fora m en
m an dib ula e Fovea
Sulcus su b m an dib ularis
m ylo hyoid e us
Fossa Linea
dig astrica m ylo hyoid ea
Ram us
Spina m entalis
m an dib ula e
inferior
Pars
alve olaris
m an dib ulae
Protu b era ntia A n g ulus

m entalis m an dib ula e
Fora m en Linea
c m entale o bliqua
A u ch w a (m a n d i b u l a )
a W id o k z p rz o d u . uchwa ⌅ czy si z tw arz o czaszk ( viscerocra nium )
staw e m skro nio w o - uch w o wym [art. temporomandibul aris), przy czym b W id o k z t y ⌅ u . W tej pro jekcji szcze g ólnie d o brze wid o czny je st o tw ór
g ⌅ó wk staw o w stan o wi g⌅owa u ch w y (c a put mandibul ae). G⌅owa u u ch w y (foramen m andibul ae). Przez o tw ór ten prz ech o dzi n erw z b o d o-
ch w y zn ajd uje si na pion ow o ustawio n ej ga⌅ zi u ch w y (r. mandibul ae), ⌅o w y d olny (n. alveolaris inferior), który un erwia czucio w o z by uchwy.
która prz ech o d zi w o ko licy k ta u ch w y w trz o n u c h w y (corpus m a ndi Je g o g a⌅ ko cowa prz e bie g a przez o tw ór bró dkowy. O ba o tw ory p o⌅
bulae). Z by usa d o wio n e s w o br bie wyrostk ó w (cz ci z b o d o ⌅o w ej) cz o ne s bie g n cym w u ch wie kana⌅e m u ch w y (canalis mandibul ae).
z b o d o ⌅o wych (proce, alveolares [pars alveolaris]) uch wy. Ta cz u c W id o k sk o n y z le w e j st r o n y. D o brz e wid o czn e s : wyroste k dzio bia-
ch w y - w z wi zku z ro zw oje m z b ó w w ró nych o kresach ycia - p o dleg a sty (proc. coronoideus), wyroste k k⌅ykcio wy (proc. condyl aris) oraz le ce
szcze g ólnie silnym prz e m ia n o m (zob. B). Prz ez o tw ór bró d ko wy (foramen m i dzy nimi wci cie u ch w y (incisura mandibul ae). Pie rwszy z w y m ie n io
mentale) wych o d zi je d n o im ie n n a ga⌅ n erw u tró jd zieln e g o - p rz e b ie nych wyrostk ó w s⌅u y przycze p o wi m i ni; dru gi wyroste k utrzym uje na
g aj ca w sw oim kanale kostnym . Lokaliz acja te g o o tw oru je st wa na dla so bie g⌅o w u ch w y z p o wierzchni staw o w - g ⌅ó wk stawu skro niow o-
prze pro wa d ze nia b adania prze d m io to w e g o, g dy w miejscu tym bada si - uchw ow e g o. D o⌅ek skrzy d ⌅o wy (fovea pterygoidea) s⌅u y do przycze p u
wra liw o n erw u na ucisk (np. w neuralg ii n erw u tró jd zieln e g o; s. 117). cz ci m i nia skrzyd ⌅o w e g o b oczne g o (m. pterygoideus l ateralis).
40
B Z m ia n y u ch w y ( m a n d i b u l a ) z w i z a n e z w ie k ie m
Kszta⌅t u c h w y je st bardzo m ocn o z w i z a ny ze struktur wyrostk ó w z -
b o d o ⌅o wych u trzym uj cych z by. Po nie wa k t u c h w y ( a ngulus m a n d
dibulae) d o p aso w uje si do zm ia n w w yrostkach z b o d o ⌅o wych [proce,
alveolares) - stwierd za si wa hania w arto ci k ta ro zwarcia w zale n o ci
c O so b a d o ros⌅a , uch w a z z b a m i sta⌅ym i, cz z b o d o ⌅o wa w pe⌅ni
od wieku i stanu u z bie nia. U n o w oro d kó w k t ten wyn osi oko⌅o 150°,
wykszta⌅c o n a.
u oso by d oros⌅ej - oko⌅o 120-130°, a u oso by w wieku starszym (b e zz b
d St a r o , uchwa b ez z b ów. W przyp a d ku g dy brak je st z b ó w, w yro
nej) wzrasta do 140°.
stek z b o d o ⌅o wy ule ga zanik o wi.
a N o w o ro d e k , uchw a bez z b ów, wyroste k z b o d o ⌅o wy (pars alveol a
ris) jeszc z e nie wykszta⌅c o ny. Uwaga: W wyniku zaniku cz ci z b o d o⌅o wej prz esuwa si po⌅o enie
b D zieck o, uch w a z z b a m i m lecznym i, w cz ci z b o d o ⌅o w ej ro z w i otworu bró dko we g o (foramen ment ale; zazwyczaj znajd uje si on poni ej
ni ta w z g l d n ie s⌅ab o, g dy z by m leczne - w p oró w naniu z z b am i dru gie g o z ba prze dtrz o n ow e g o; zob. ryc. c). Zjawisko to nale y u wz gl d
sta⌅ym i - s w yra n ie m nie jsze. ni w przypadku pre paro wania nerw u bró dko we g o ( n. mentalis).
Cornu minus Cornu majus Cornu minus Cornu m ajus
a Corpus
Cornu minus
Cornu m ajus
C K o g n y k o w a (os h y o id e u m )
a W id ok od stro ny brzusznej - z prz o d u, b W id ok od stro ny grz b ieto w ej - tw e m anato m icznym ( terminologi a anatomica) ko ta zaliczana jest je d
z ty⌅u. c Wid ok sko ny z lewej strony. nak do ko ci czaszki. Róg wi kszy (cornu m ajus) i trzon ko ci g nykowej [cor
Ko gnykowa jest ko ci zawieszo n w w arstwie mi nio wej okolicy szyi pus ossis hyoidei) mo na wyczu b a danie m p alp acyjnym w o br bie szyi.
m i dzy dnem ja m y ustn ej a krtani (zob. s. 181). Z g o d nie z mianownic- M o na zau w a y przesuw anie si ko ci g nykow ej po dczas prze⌅ykania.
41
2.16 Z b y (in si t u)
z b y sieczn e - siekacze Fossa

A C h a r a k t e r yst y k a z b ó w
(d e ntes incisivi) incisiva
Wsp ó⌅czesne z by cz⌅o wieka s wyn ikie m d ⌅u
gieg o filo g e n e tyczn e g o ro zw oju kr g owców.
Rozp ocz ⌅ si on u ryb, i by⌅ k o n tyn u o w a ny p o
prz e z p ⌅a zy i gady, a do ssaków, do których za
licza si ró w nie cz⌅o wiek. Typ o w e uz bienie
ssakó w cech uj :
• h e t e r o d o n cja , czyli zró nic o w a nie kszta⌅tu

z b ó w, na cztery ró ne p ostacie (siekacze,
k⌅y, z by prze d trz o n ow e i trz o n ow e),
• d if i o d o n cja , czyli n ast p uj ce po so bie wy-
rzyna nie si d w óch p okole z b ó w (z by
m leczne oraz sta⌅e),
• t e k o d o n cja , czyli spr ysto -elastyczn e z a
k o twicze nie z ba p o prze z przyz bie w w y
rostkach z b o d o ⌅o wych szcz ki i uchwy.
Uwaga: U lu d zi difio d o ncja d o tyczy wy⌅ cznie

z b ó w m lecznych (p ierwsz e p okole nie z b ów)
oraz nie których z b ó w sta⌅ych (d ru gie p o k o le
nie). Pierwsze, dru g ie i trzecie z by trz o n ow e,
które w yrzy n a j si za z b a m i m lecznym i maj
nato m iast ch arakter m o n o fio d o ntyczny, g d y
nie m aj p o prze d nik ó w.
B Z b y st a ⌅e (d e n t es p er m a n e n t es )
u oso b y d o r os⌅e j
a Szcz k a . W id ok z do ⌅u - sp ojrzenie
na p o wierzchni ucia z b ów,
b u ch w a. W id ok z g óry; prawe p o⌅o wy rycin
prz e dstawiaj wid o k na w yroste k z b o d o-
⌅o wy szcz ki i u c h w y po usuni ciu z b ów.
Ludzka szcz ka i uchwa z aw ieraj po 16 z

bów, które wykszta⌅c o n e s o b ustro n nie sym e
tryczn ie i d o p aso w an e w p oszcze g ólnych o d
cinkach szcz ki ( uch w y) do ró nych funkcji
p e⌅nio nych przez d any o d cin ek. Ka da p o⌅owa
szcz ki i u c h w y o b ejm uje n ast p uj ce z by
prze d nie i b oczne:
• z b y p r z e d n i e : dwa sie kacze (dens incisivus)
oraz je d e n kie ⌅ (dens caninus),
• z b y b o cz n e: dwa z by prze d trz o n ow e
(dens premolaris) i trzy z by trz o n o w e (dens
molaris).
Uw aga: Po dczas g d y z by prze d nie s⌅u do
ch w yta n ia p o ywie nia i o d d ziela nia p oszcze
g ólnych k sów, z by b oczne w yk o n u j fak
tyc zn fu n kcj uj c , tj. ro z dra b nia nie i m iele
nie p okarm u.
Po usuni ciu z b ó w (p atrz prawe p o ⌅o wy ry
cin) u wid aczn iaj si z b o d o ⌅y ( alveoli dent a z b y sieczn e - siekacze
(d entes incisivi)
les), w których osadzo ne s z by z korze nia m i.
Zw⌅aszcza w o bszarze z b ó w prze d nich korze
nie w z b o d o ⌅ach u w y p u klaj cz cio w o silnie scach gra nicz ca w arstw a zbita ko ci je st b ar lveolaria), a w o br bie dane g o z b o d o⌅u z b ów
p o wierzchni prze dsio nko w ko ci szcz ki ( u dzo cie nka (ok. 0,1 m m). Z b o d o ⌅y d w óch s sia wielo k orz e nio w ych przez prz e gro dy mi dzyko-
ch w y), tw orz c p alp acyjnie w ycz u w a ln e tzw. d uj cych z b ó w s o d d zielo n e od sie bie prz e rzenio w e (septa interradicul aria) (b u d owa ko ci
⌅ ki z b o d o ⌅o w e (juga alveolari a). W tych m iej gro d ami m i d zyz b o d o ⌅o wym i (sept a intera z b o d o⌅u zo b. s. 51).
42
E Lic z b a g u z k ó w , k o rz e n i i k a n a ⌅ ó w k o rz e n i o w y ch z b ó w st a ⌅y ch
szcz k i i u ch w y
Dane d o tycz ce cz sto ci prze dstawio n o na p o dstawie prac autorstwa
Leh m ann i wsp. (2009) oraz Stru p i wsp. (2003). M iejsce p o dzia⌅u korzeni
w przyp a d ku d w ó ch korzeni okre la si mianem b i f u r k a cji, a trzech ko
rzeni t r ó jp o d z ia ⌅ e m .
Z b Licz ba guzków Liczba Licz ba k ana

szcz ki korzeni ⌅ów k orze nio
wych
11 (11/21)* kraw d sieczna 1 1
12 (12/22) kraw d sieczna 1 1
C (13/23) 1 (wierzcho⌅ek ucia) 1 1
PI (14/24) 2 2 (ok. 60%) 2 (ok. 80%)

C Po sta ci z b ó w sta ⌅yc h
1 (ok. 40%) 1 (ok. 20%)
W uz bieniu doros⌅eg o cz⌅o wieka, zaró w n o w o br bie szcz ki, ja k i u 3 (rzadko) 3 (rzadko)
chwy, w yst p u je po osie m ró nie ukszta⌅t o wanych z b ó w. O d stro ny
przy ro d ko w ej, s sia d uj c ze so b , p o⌅o one s kolejno: P2 (15/25) 2 1 (ok. 90%) 1 (ok. 60%)
2 (ok. 10%) 2 (ok. 40%)
• sie kacz przy ro d ko wy (dens incisivus medialis, I I )
M l (16/26) 4 (bez tuberculum 3 3 (ok. 45%)
• sie kacz b oczny (dens incisivus lateralis, 12)
anomale = dodatko 4 (ok. 55%)
• kie ⌅ ( dens caninus, C) wy guzek na guzku
• p ierwszy z b prz e d trz o n o wy (dens premol aris I, Pt) mezjalno-podnie-
• dru gi z b prz e d trz o n o wy (dens premol aris II, P2) biennym)
• p ierwszy z b trz o n o w y (dens mol aris I, M1)
• dru gi z b trz o n o w y (dens mol aris II, M2) M2 (17/27) 4 3 3 (ok. 55%)
• trz eci z b trz o n o w y (dens mol aris III, dens serotinus, M3) 4 (ok. 45%)
M3 (18/28) zazwyczaj 3 korzenie cz nieregularnie

Uwaga: Z by trz o n o w e s n ajwi kszym i z b a m i cz⌅o wieka. Posiad aj ma (niezwyk⌅a sta⌅o ) sto zespolone
syw n e g uzki, szczeliny i d o⌅y p o wierzchni ucia ( cuspides, tubercula, fissu (tzw. korze
rae et fossae). Pie rwszy z b trz o n o w y posiada cz sto d o d atko wy g uzek sto kowaty)
zw a ny g uzkie m Cara b elli ( tuberculum anomale) (por. E). Szcze g ó⌅y d o ty
cz ce b u d o wy p o wierzchni uj c ej zn ajd u j si na s. 45. Z b Liczba guzków Liczba Liczba k ana
uchwy korzeni ⌅ów k orzenio
wych
szkliwo 11(31/41) kraw d sieczna 1 1 (ok. 70%)

(e na m elu m) 2 (ok. 30%)
3 (rzadko)
Corona z bina
< 12 (32/42) kraw d sieczna 1 1 (ok. 70%)
d entis (d entinu m)
2 (ok. 30%)
Cavitas d e ntis; C (33/43) wierzch o⌅ek ucia 1 (ok. 80%)

pulpa d entis 2 (ok. 20%)
PI (34/44) 2 (75%) 1 1 (ok. 75%)

Cervix
Gin giva 3 (25%) 2 (ok. 25%)
d entis
3 (rzadko)
P2 (35/45) 3 1 1 (ok. 95%)

(guzek j zykowy | 2 (ok. 5%)
ko wyrostka zazwyczaj zdwojony) 3 (rzadko)
z b o d o⌅o w e g o
M1 (36/46) 5 2 3 (ok.75%)
2 (ok. 25%)
Radix 4 (rzadko)
kostniw o
dentis
(ce m e ntu m) M2 (37/47) 4 2 3 (ok.70%)
2 (ok. 30%)
4 (rzadko)
A p ex radicis
M3 (38/48) zazwyczaj 4 zazwyczaj 2 nieregularnie
d entis
(bardzo zmienne) (bardzo
zmienne)
* zasa d y o zn acza nia z b ó w p rzy u yciu licz by d w u cyfro w e j zo b. D, s. 44)
D H ist o lo g ia z b a
Jako przyk⌅a d p os⌅u y kie⌅ uchwy. Na rycinie prze dstawio n o zaró wno
stru ktury z b u d o w an e z su bsta ncji z m in eraliz o w a n e j (szkliwo, z bina,
kostniw o), ja k i cz ci m i kkie (m iazga z ba - pulpa dentis).
43
2.17 M iano w nict w o, w z ór z b o w y i cechy szcz e g ó ln e z b ó w
B O k r e l e n i a a n a t o m icz n e d o t y cz ce z b ó w
Kierun ek Znaczenie
Mezjalny ( mesial is) w ⌅uku z bowym skierowany do rodka

szcz ki/ uchwy (do linii po rodkowej)
w arg o w o Dystalny (distalis) skierowany do ko ca ⌅uku z bowego
Ustny (oral) skierowany do ja my ustnej
Twarzowy (facialis) skierowany do twarzy
po dnie- J zykowy (lingualis) skierowany do j zyka (jedynie w odniesieniu
bie nnie do z bów uchwy)
p oliczkow o Wargowy (labialis) skierowany do wargi
Policzkowy (buccalis) skierowany do policzka
j zyk o w o
ustnie Podniebienny skierowany do podniebienia (jedynie w od
(pa la ta lis) niesieniu do z bów szcz ki)
Przedsionkowy skierowany do przedsionka ja m y ustnej
prze dsio nk ow o
(vestibularis)
Styczny po⌅o ony mi dzy dwiema s siaduj cymi
w arg o w o
( tangentialis) koronami
Zwarciowy skierowany do powierzchni zwarciowej
(occlusalis)
Doszyjkowy skierowany do szyjki z bowej
(cervicalis)
Dokoronowy skierowany do korony z ba
A O k r e l e n i a k ie r u n k ó w w j a m i e ust n ej
(coronalis)
Dowierzcho⌅kowy skierowany do korzenia z ba
(iapicalis)
Domiazgowy skierowany do miazgi z ba
(pulparis)
zw arcio w o
stycznie od stro ny dystaln ej
i
I I
j
do koro n ow o /
d owierzch o⌅-
kowo
1 d oszyj-
kowo
t
J t
stycznie od stro ny m ezjalnej
C O k r e l e n i e k ie ru n k ó w w t u k u z b o w y m i d o t y cz ce sa m e g o z b a
a W ⌅uku z b o w ym : wid o k od stro ny czaszki na praw ga⌅ u ch wy, b D o
tycz ce sam e g o z b a: prawy pierwszy z b trz o n o w y u c h w y (z b 46) w i
d zia ny od stro ny p oliczko w ej, b o cznej oraz zw arcio w ej.
p ierwszy kwadra nt dru gi kwadra nt D W z ó r z b o w y u z b ie n i a st a ⌅e g o

O znaczanie ka d eg o p oje dyncze g o z ba licz b
p ozwala na ⌅a tw iejsz e gro m a d zenie d anych.
Nie wy m aw ia si przy tym ich n a zw tra d ycyjnie,
tzw. w p ostaci d ziesi tn ej, ale oso b no ka d cy
fr , a w i c przyk⌅a d o w o 11 ja k o je d e n-je d e n,
a 21 ja k o d w a-je d e n. W cze niej z by o znaczono
z g o d nie z przyn ale n o ci do kwa drantó w, co
je d n a k okaza⌅o si nie przyd atn e w e p oce cyfro
w e j. Z by szcz ki i u c h w y d zie li si na cztery
kwa dranty, ka d em u przyp isuj c cyfr zg o d nie
z ruche m wskaz ó w ek ze g ara (p atrz pierwsza cy
fra na p o wy szym sch e m acie). Z by ka de g o
kwa drantu o znacza si nast p nie od przo du ku
ty⌅o wi kolejnym i cyfram i (p atrz druga cyfra na
sch e m acie), a w i c „11 " oznacza p ierwszy z b
c z w arty kw a dra nt trzeci kw a dra nt pierwsze g o kwa drantu.
44
o b w o d o wy
ro dk owy stok sto k guzka
Linea m ediana guzka
A p ex cuspidis
b o czny sto k g uzka:
naro nik lub
Radix Axis brzeg guzka Fossae (do⌅ki)
d entis Crista m arg inalis
Crista m arg inalis szcz elina (bruzda)
ro dko wa / p o d ⌅u na
(fissura [sulcus]
Sulcus
Corona ce ntralis/ lo n gitu dinalis)
transversus
A p ex cuspidis
a
p o d nie bie n nie
a dystalnie m ezjalnie
Fovea mesialis
Cuspis Cuspis
m esio b uccalis m esio palatalis
Fovea ce ntralis Tu b erculu m

Cara b elli
(tu b erculu m an o m ale)
Cusp is
disto b uccalis
Cuspis
b dystalnie m ezjalnie disto p ala talis
prze dsionkow o
b Fovea distalis
Margo t
incisalis
Fovea distalis
< 2 .
dystalnie | m e zjalnie r = promie
krzywizny
Cusp is distalis Cuspis

disto lin g ualis
Cusp is Fovea ce ntralis

E W sp ó ln e cech y z b o w e
Ju w 1870 roku Fe lix M uhlreiter ustali), e ist disto b uccalis
Cuspis
niej cechy, które s wsp ó ln e dla wszystkich z m esiolin g ualis
Cuspis
b ów i p o zwalaj b e zb ⌅ d nie przyp orz d ko wa
m esio b uccalis
id e n tyczn e z by do pra wej lub lewej p o⌅o wy
szcz ki/ uchwy.
c Fovea m esialis
a C ech a k o rz e n i a: ocenia si prze bie g korze

nia z ba od stro ny prze dsio nko w ej. Jest on
b owie m o dchylo ny b ocznie, a wi c nie znacz F Bu d o w a p o w ie rzch n i z w a rcio w e j z b ó w
nie ku bo kowi od osi z ba. b o cz n ych cej g uzk ów (zo b. s. 47). W szcze g ó ⌅o w ej b u d o
b C ech a k t a: o ce nia na ró wnie z p ersp ek a Ele m e n ty p o wierzchni zw arcio w ej na przy w ie wyró nia si wierzch o ⌅ki g uzk ów ( apices
tyw y prze dsio nko w ej, szcze g ólnie d o brze k⌅a dzie prawe g o z ba prze d trz o n ow e g o cuspidu m ), stoki g uzk ó w (ang. cusp slopes) oraz
wyra o na w przyp a d ku sie kaczy. K t, ja ki szcz ki (PI l u b i 4), wid o k od stro ny z w arcio za g ⌅ b ie nia (d o⌅y i d o⌅ki - fossae ), bruz dy ( fis
tw o rzy kraw d sieczna z p o wierzchni w e j; surae) oraz grze b ie nie brze ne (crista e m argi
b oczn korony je st m nie jszy od stro ny me- b M ia n o w nictw o g uzków pierwsze g o z ba nales) (a). Bruzdy p o d⌅u ne i p o przeczn e dziel
zjaln ej ni b ocznej. trz o n ow e g o szcz ki po stro nie prawej (M l p o wierzchni na p oszcze g ólne guzki z b ow e,
c C ech a k r z y w iz n y lu b m asy: ocenia si z b lub 16), wid o k od d o⌅u; a w m iejscach ich skrzy o w a lub p o dzia⌅ó w
od stro ny siecznej lub zw arcio w ej. Stwier c M ia n o w nictw o g uzk ów pierwsze g o z ba le za g ⌅ b ie nia sta n o wi ce miejsca predyk-
dza si , e pro mie krzyw iz ny p o wierzchni trz o n ow e g o u c h w y po stro nie pra wej (M l cyjn e dla pró chnicy. Wyró nia si guzki no ne
styczn ej (p o wierzch ni korony zwró c o n e j ku lub 46), w id o k od g óry; i te nie p e⌅ni ce tej roli (zo b. s. 47). N ierzad ko
s sie d nie m u z b o wi) je st w i kszy od strony w yst p u j guzki d o d atko w e ( tubercula a nom a
m e zjaln ej ni b ocznej, tzn. z by s masyw- Z w yj tkie m sie kaczy szcz ki i u ch w y (den lia, np. tuberculum C arabelli na guzku mezjal-
niejsze od stro ny przy ro d ko w ej. tes incisivi ) p o wierzchnie zw arcio w e uz bie nia nym p o d nie bie nnym pierwsze g o z ba trz o n o
sta⌅eg o cz⌅o wieka p osia d aj do pi ciu g uzków w e g o szcz ki).
Do innych cech ró nicuj cych zalicza si li n i z b o wych (cuspides denta les). Po dczas g dy k⌅y Uw aga: Po dczas g dy a na to m iczna p o wierzch
sz y j k i z b o w e j (prze bie g linii ⌅ cz cej szkliw o (dentes ca nini ) p osia d aj p o d zielo n kraw d nia uj ca je st o gra niczo na przez o ba grz e b ie
z ce m e nte m), r ó w n ik k o ro n y (ró w nik an a to sie czn w p ostaci wierzch o ⌅ka ucia (p o je d yn nie brze ne oraz brze g naro a g uzków, c zy n n o
m iczny), o d ch y le n i e k o ro n y (szcze g ólnie w i czy g uzek), p o wierzchnie uj c e wszystkich z cio wa p o wierzchnia uj ca przech o dzi na po
d oczne na z b ach uch wy) oraz p rz e k r ó j k o b ów b ocznych (prze d trz o n o wych i trz o n o wych) w ierzch n i z e w n trzn (z e w n trzn e stoki g uz
rz e nia . charakteryzuj si o b ecn o ci d w ó ch lub w i ków) g uzk ó w n o nych.
45
2.18 Ust a wie nie z b ó w w z g ry zie: orie n t acja w t w arz ocz aszce
oraz z w arcie z b ó w
Marg o inferior orbitae (m argo infra orb italis)
po ziom a fra nkfurcka
p⌅aszczyzna Ca m p era Arcus d entalis

su p erior
p⌅aszczyzna zwarcia,
p⌅aszczyzna ucia
A Z w a rci o w e li n ie o d n i esi e n ia lu b p ⌅ asz cz y z n y t w a rz o cz asz k i

Do o ce ny p o⌅o enia z b ó w w szcz ce / uchwie oraz orie ntacji w o br bie
tw arz o czaszki s⌅u n ast p uj ce linie lub p ⌅aszczyzny p o m ocnicze:
Arcus d entalis
• p o zio m a f r a n k f u rc k a - linia ⌅ cz ca g órny brze g o tw oru s⌅uch o w e g o
inferior
z e w n trzn e g o (porus a custicus externus) z najni ej p o⌅o onym p unk
tem kostne g o brz e g u oczo d o⌅u,
• p ⌅ asz cz y z n a C a m p e r a - wyzn acz o n a przez Cam p era (1792) linia ⌅
cz ca d olny brze g o tw oru s⌅u ch o w e g o ze w n trzn e g o z kolce m n oso
wym prz e d nim (spin a n asa lis a nterior). W o b ecnym brz m ieniu klinicz
nym o d p o wia d a p ⌅aszczy nie p o m i d zy dw o m a tylnym i p unkta m i tk a
nek m i kkic h (lewym i prawym skrawkie m ) oraz prze d nim punkte m
p o d n oso wym , C ⇤u k z b o w y szcz k i i u ch w y
• p ⌅ asz cz y z n a z w a rcio w a ( ucia) - prz e bie g a prz e z p unkt sieczny Z by szcz ki i u ch w y s ustawio n e w p ostaci ⌅uku (tzw. ⌅uku z b ow e g o,
(zob. B) oraz najwy ej p o⌅o ony p unkt b o czn o - p oliczko wych g uzków arcus denta lis superior e t inferior) . Z d e finicji ⌅uk z b o w y stan o wi linia ⌅
dru g ich z b ó w trz o n o w ych u ch w y (prawe g o i lewe g o, zo b. B). cz ca kraw d zie sie czne sie kaczy, wierzch o ⌅ki koron k⌅ó w oraz wierzch o ⌅ki
g uzk ó w p o liczko wych z b ó w prz e d trz o n owych i trz o n o w ych. W o br bie
Uw aga: Po dczas g dy p⌅aszczyzna Cam p era i p ozio m a frankfurcka prze szcz ki ⌅uk z b o w y g órny przyjm uje kszta⌅t p ó⌅elipsy, a ⌅uk z b o w y d olny
bie g aj do sie bie pod k tem 10-15°, p ⌅aszczyzna Cam p era i p ⌅aszczyzna u ch w y - p ara b oli. Ze wz g l d u na ró ny prz e bie g ⌅u ków zaró w n o z by
zw arcio w a s do sie bie ró wn ole g⌅e. prz e d nie, ja k i z by b oczne szcz ki wystaj prze d o d p o wia d aj ce im z by
u ch w y i z as⌅ania j kraw d zie sieczne i guzki p oliczko w e tych ostatnich.
Uw aga: Ze w z g l d u na w y p u k⌅y kszta⌅t p o wierzchni stycznych z by
p⌅aszczyzna zw arcia, p⌅aszczyzna ucia tw orz c e d any ⌅uk z b o w y styk aj si je d y n ie p unkto w o (tzw. p unkty
styczn e). Po ⌅o one s one z a zwyczaj w 1/3 g órn ej d⌅u g o ci korony. Ich
rol je st w z a je m n e wsp arcie z b ó w lub sta biliz acja dw óch s sie d nich z
Cuspis d isto b uccalis b ów (zob. B).
d e ntis m olaris II m an dib ula e
D ens in cisivus m e dialis g uzek

m axilla e krzyw a Sp e e g o krzyw a Wilsona p o liczk owy
p⌅aszczyzna zw arcia,
p⌅aszczyzna ucia
p u nkt sieczny
D ens in cisivus m edialis

m an dib ula e
D St rz a ⌅ k o w a i p o p rz ecz n a k rz y w a z w a rcio w a
B P ⌅asz cz y z n a z w a rcio w a ( p ⌅ aszcz y z n a o k lu z y j n a) a Strza⌅kowa krzyw a zw arcio w a (tzw. krzyw a Sp ee g o), wid o k od strony
a P⌅aszczyzna zw arcio w a wid zia na od przo du od stro ny le wej i od góry. prze dsio nko w ej, b Po prz eczna krzyw a zw arcio w a (krzyw a W ilso na), w i
b P⌅aszczyzna zw arcio w a wid zia na od stro ny prze dsio nko w ej. d ok od stro ny d ystaln ej.
P⌅aszczyzn z w arcio w w uz bio nej u ch w ie wyz n acz aj trzy n ast p u Patrz c na wierzch o ⌅ki g uzk ó w szere gu z b ó w u c h w y od stro ny prze d
j c e p unkty: sio nko w ej, linia ⌅ cz ca wierzch o ⌅ki g uzków p o liczko wych tw o rzy w y p u
• p unkt sieczny - p unkt styku kraw d zi zw arcio w ych o bu przy ro d ko k⌅ ku d o⌅o wi krzyw , której najni ej zlo k aliz o w a ny p unkt zn ajd uje si
wych sie k aczy uchwy, w o ko licy pierwsze g o z ba trz o n ow e g o. We d⌅ug Sp ee g o (1870) krzywa
• wierzch o ⌅e k g uzka b o czn o - p oliczko w e g o (g uzek d ystalny p oliczko wy) ta przech o dzi przez prze d ni p o wierzchni stawu skro nio w o - uchw o -
dru g ie g o z b a trz o n o w e g o u c h w y po stro nie pra wej (z b 47), we g o, a je j ro d ek p o winie n zn ajd o w a si w ro dku oczo d o⌅u. Przebieg
• w ierzch o ⌅e k g uzka b oczn o -p oliczko w e g o dru g ie g o z ba trz o n ow e g o p o przeczn ej krzyw ej zw arcio w ej w yn ik a z ni sze g o p o⌅o enia g uzków j
u c h w y po stro nie le w ej (z b 37). zyk o wych z b ó w u c h w y ni ich g uzk ów p o liczko wych.
Sprawia to, e p⌅aszczyzna zw arcio w a prz e bie g a na wyso ko ci linii za Uw aga: Z aró wn o strza⌅k o w a, ja k i p o prz eczna krzyw a zw arcio w a ma
m k ni tych ust oraz ró w n ole gle d o p ⌅aszczyzny C am p era (zo b. A). z n acznie p o dczas przy g o t o wyw ania pro tez z b o w ych.
46
E D e fi n icje r ó n icy r o d z a jó w z w a rcia

Pod p oj cie m zwarcia rozumie si ka dy kontakt m i d zy z b am i szcz ki
i uch wy. Bard ziej szcze g ó⌅o w o wyró nia si :
• z w a rcie st a t y cz n e - kontakt m i d zy z b a m i, ja ki w yst p u je przy

braku ruchu uchwy,
• z w a rcie d y n a m icz n e - kontakt m i d zy z b am i p o wstaj cy na skutek
ruchu u c h w y (stare o kre le n ie:„z gryz " ),
• z w a rcie n a w y k o w e - z w arcie sta tyczn e p owsta⌅e na sku tek p rzy z w y
czaje nia, przyjm o w an e przy sw o b o d nym zw arciu szcz ki i u ch w y
(starsze o kre le nie z gryz z a m kni ty ").
M a ksy m a ln e z a g u z k o w a n ie to p o⌅o enie z b ó w szcz ki i u ch w y sku t

kuj ce m aksym alnym kontakte m w ie lo p u n kt o w y m , tzn. przy ca⌅o cio
wym i ró wn o m iernym zaz b ie niu g uzk ów i bruzd. F Z w a rcie sz e r e g u z b ó w p r z y p r a w i d ⌅ o w y m i p e ⌅n y m u z b ie n iu
a W id ok od prz o d u, b Wid ok od stro ny prz e dsio nko w ej
W przyp a d ku p e⌅n e g o i prawid ⌅o w e g o uz bienia w ustawie niu z w arcio
wym d w ó ch szere g ó w z b ó w o bserw uje si dwa zjaw iska.
• Po nie wa oba ⌅uki z b o w e ró ni si wielk o ci , kraw d zie sieczne

g órnych z b ó w prze d nich wystaj o oko⌅o 3 - 4 mm prze d o d p o w ie d
nie kraw d zie d olnych z b ó w prze d nich (zob. b i Ga). Tym sa mym zja
wiskie m sp o w o d o w an e je st w ysta w a n ie g uzk ó w p o liczko wych z b ó w
szcz ki prze d o d p o w ie d nie guzki z b ó w uch wy, je d n a k nie je st tu
ono wid o czn e (zob. Gc i d).
• Po nie wa sie kacz przy ro d ko wy szcz ki je st szerszy od sie kacza u
chwy, stwierd za si prz esu ni cie w p ⌅aszczy nie m e zjaln o -d ystaln ej,
które u trzym uje si w o br bie z b ó w b ocznych (zob. b i Gb).
G Szcz e g ó ⌅ y ust a w ie n ia z b ó w p r z y p e⌅ n y m i p r a w i d ⌅ o w y m d w ó ch w o bsz a r z e z b ó w b o cz n ych, por. F). W ierzch o ⌅e k g órn e g o k⌅a

u z b ie n iu zn ajd uje si m ie d zy k⌅em a kolejnym z b e m prz e d trz o n owym d olnym,
a Ustawie nie z w arcio w e g órnych i d olnych sie kaczy, b Sch e m atyczn e a g uzek m e zjaln o - p o liczk o wy pierwsze g o g órn e g o z ba trz o n ow e g o
ustawie nie z b ó w szcz ki i u ch w y (wg Sch u m achera). Po dano re d ni wskazuje kierun e k bruz dy m e zjaln o - p oliczk ow ej pierwsze g o d olne g o
m e zjaln o - d ystaln szero ko z b ó w w m ilim etrach (wg Carlsso na i wsp.). z ba trz o n ow e g o. To u⌅o enie z b ó w okre la si mianem neutra lnego.
c Prawid ⌅o we i p e⌅ne uz bie nie , w id o k od stro ny d ystaln ej. d Z b li e nie na c i d W kierunku poprzecznym, w przyp a d ku p e⌅n e g o i prawid ⌅o w e g o u z
fra g m ent ryc. c. bienia, guzki p oliczko w e z b ó w szcz ki zach o d z na z by u c h w y od
stro ny p oliczko w ej. G uzki, które wch o d z w bru zdy lub do⌅ki z b ó w
a Patrz c z boku, d o brze wid o czny je st tzw. n a g r y z p i o n o w y si e k a cz y przeciwstaw nych okre la si mianem g uzk ó w n o nych lub czy n n o cio
(zob. F) o kre la ny ró w nie ja k o z g r y z n o yco w y. Punkty zw arcio w e na w ych, i w prz e ciw ie stw ie do p ozosta⌅ych s one bard zie j zaokr glo ne.
d olnych sie kaczach stykaj si z p o wierzchni p o d nie b ie nn sie kaczy G uzkam i n o nymi z b ó w szcz ki s guzki p o d nie b ie n n e, a z b ó w u
g órnych, a osie g órnych i d olnych sie k aczy ustawio n e s w z g l d e m sie ch w y - guzki p oliczko w e.
bie pod k tem 135° (k t m i d zysieczny). Uw aga: Rol p o wierzchni uj cych z b ó w b ocznych je st prze d e wszyst
b W kierunku strz a⌅kowym, z wyj tkie m d w ó ch z b ó w (sie kacza przy ro d kim ro zdra b nia nie lub m iele nie p o ywie nia p o m i d zy g uzka m i a za g ⌅
kowe g o u ch w y i trzecie g o z ba trz o n ow e g o szcz ki), ka dy z b styka bie nia m i z b ó w p rz e ciwstaw nych. Bruzdy sta n o wi ro wki o d p ⌅yw o w e dla
si z dw o m a z b a m i przeciw le g ⌅e g o ⌅uku z b o w e g o, a m ian o wicie z m ie lo n e g o p okarm u oraz w oln przestrze dla g uzk ów p o dczas ruch ó w
z b e m prz e ciwstaw nym g ⌅ó wnym i d o d atko wym (z w a rcie j e d e n d o miele nia.
47
G ⌅o w a i sz yj a ------ 2. Ko ci, w i z a d⌅ a i st a w y
H ________________________________________________________________________________________________________________________________
2.19 M orf ologia z b ó w st a⌅ych (d e n t e s p e r m a n e n t e s)
b uccalis distalis palatalis la bialis distalis palatalis la bialis distalis palatalis la bialis distalis palatalis
/1
D ens in cisivus II (lateralis) D ens in cisivus I (m e dialis)
/
U-4 li 0/
i
b uccalis distalis p alatalis
(i/j WA k/t|
V fW
ii I 11
J t j 'k A 1 i Jl I D ens m olaris I
b uccalis d is t a lis palatalis
A
,J |
H i - D ens m olaris II
J
b uccalis distalis palatalis
D ens m olaris
occlusalis
b uccalis distalis palatalis a
A M o rf o lo g ia z b ó w st a ⌅y ch ( d e n tes p e r m a n e n t es ) szcz k i i u ch w y
a Prawa potowa szcz ki (1. kw a drant), wid o k od stro ny zw arcio w ej,
b Prawa p o⌅owa u ch w y (4. kwa drant), wid o k od stro ny zw arcio w ej. K⌅y (d e n tes ca n in i ) . Korona z ba na p owierzchni m ezjalnej (proksymalnej,
(Poszcze g ólne z by wid zia n e z ró nej p ersp e ktyw y; nu m eracja p o je d yn bli szej) jest grubsza i tym samym bardziej zagi ta ni na p owierzchni dy-
czych z b ó w, por. s. 44). stalnej (dalszej), co wid a na rycinie. Tego rodzaju z by u psowatych prz e
kszta⌅cone s w z by ro zrywaj ce /szarpi ce, które do d atko w o unierucha
Z b y si e cz n e - si e k a cz e (d e n tes in c isiv i ) . W zwi zku z p e⌅nio n funkcj miaj zd o bycz w pysku, dlate g o te przez analo gi do nich (od ⌅ac. canis -
- p ole g aj c na o dcin aniu / o d gryzaniu kaw a⌅kó w p okarm u - z by sieczne pies) o trzym a⌅y swoj nazw .
p osia d aj koron o ostrych kraw d zia ch. Na p o wierzchni p o d nie bie nn ej
sie k aczy cz sto z n ajd u je si le p o zak o cz o n e za g ⌅ b ie nie - o tw ór le py Z b y p r z e d t rz o n o w e (d e n tes p r e m o l a re s ) s p ewne g o ro dzaju form
(fora men caecum ), n a zyw a ny te d o⌅kie m j zyk o w y m (fove a lingu alis) przej cio w m i dzy sie kacza m i a z b am i trz o n o w ym i. Po d o b nie do z
(n ie zazn acz o ny na rycinie), który sprzyja p o wstaw aniu próchnicy. b ów trz o n o wych ró wnie i one p osia d aj guzki i bruzdy, co o znacza, i
48
buccalis distalis lin gualis
labialis distalis lin gualis
la bialis distalis lin gualis labialis distalis lin g ualis la bialis distalis lin gualis
b
ich zasa d nicz fu n kcj jest je d n a k m iele nie / m ia d e nie p okarm ów, a nie Z b y tr z o n o w e (dent es m o l a res). Wi kszo z b ó w trz o n owych posiada
ich o d gryzanie / o d cin a nie. Lewy prz e d ni, g órny z b prz e d trz o n o wy (nr trzy korzenie, aby móc przenosi znaczne si⌅y nacisku. Je d ynie korzenie
24) je st je d ynym z b e m prze d trz o n owym p osia d aj cym dwa korzenie. trzecich z b ów trzo n owych („z by m dro ci", dentes serotini, które - je eli
Cz sto na m e zjaln ej (proksym aln ej, bli szej) p ⌅aszczy nie z gryzu zn ajd uje w og óle si wyrzynaj - to do piero po 16. roku ycia, lub jeszcze pó niej)
si za g ⌅ bienie, które tru d n o jest d o k⌅a d nie w yczy ci i dlate g o te staje ule gaj zro ni ciu w je d e n korze - s⌅up (najcz ciej nast puje to w przy
si ono m iejsce m ro zw oju pró chnicy. Równie inne z by prze dtrzo n ow e, padku górnych „z b ów m dro ci"). Poniewa z by trz o n ow e s⌅u miele-
które nie p osia d aj d w óch korzeni, lecz których korze p o d zielo ny jest niu / mia d eniu p okarm ów - p osiadaj p⌅ask koron . W znajd uj cych si
w z d ⌅u prze bie g aj c bruzd , maj dwa kana⌅y korze nio we. tam bruzdach - cz sto u m⌅odych ludzi - tw orzy si próchnica (zob. E, s. 43).
49
2.20 Przy z b ie ( p e r i o d o n t i u m )
A Ele m e n t y sk ⌅a d o w e i cz y n n o p rz y z b i a Enam elu m

(p e r i o d o n t i u m )
U m o co w anie z ba w szcz ce ( uchwie) nie ma Papilla gin givalis
po d⌅o a kostne g o, ale swe g o ro dzaju wi zo- Cavitas dentis
pulp aris
zrost tzw. w klin o w a n ie (go m phosis, syndesmosis Pars libera
dentoa lveolaris) . Je d n ostk c zyn n o cio w przy Marg o gin givalis
z bia stan o wi wszystkie st r u k t u ry , które m o Pars fixa
Epith eliu m —
cuj z b w wyrostku z b o d o ⌅o wym szcz ki ( u
ju n ctio n ale Su lcus g in givalis
ch w y):
• dzi s⌅o ( gingiva ) , grz bie t wyrostka
z b o d o⌅o w e g o Linea
• ce m e nt korzenia ( cementum ), m uco gin givalis
• wi za d ⌅o o z b n o w e ( desm odontium ), D esm o d ontiu m
• w yroste k z b o d o ⌅o wy (proc. alveolaris). Tunica
Ce m entu m
mucosa alve olare
Isto tne f u n k cje przyz bia: D entinu m
Fibrae d e nto gin givales
Canalis radicis d entis
• zak o tw icz e nie z ba w wyrostku z b o d o ⌅o
wym i prze kszta⌅canie nacisku p o wstaj ce g o
Fibrae alve o gin givales
p o dczas ucia w si⌅y ro zci g aj ce, Su bstantia
• p o re d nicze nie w o d czu w aniu bólu i re c o m p acta ossis
Su bstantia sp ongiosa ossis
g ulo w aniu nacisku p o dczas ucia p o prz ez
w⌅ó kna n erw o w e i zak o cze nia czucio w e,
• o bro na prze d zaka e nie m p o prz ez skuteczn e Sulcus gin givalis
o d d ziele nie od sie b ie ro d owiska ja m y ust Epith eliu m orale
nej oraz korzenia z ba oraz o b ecn o du ej w su lcus g in givalis
licz b y ko m órek uk⌅adu im m un olo gic zn e g o,
• szyb ki m eta b olizm i d u a z d oln o re g e n era
cji dzi ki bardzo d o bre m u u n aczynie niu (d o
p aso wanie do zm ia n czyn n o cio wych i t o p o
graficznych, np. zm ia n ustawie nia z b ó w na
Ce m entu m Tela co nnectiva
skutek in terw e n cji ort o d o n tycznych).
gin givalis
Enam elu m
B D zi s⌅ o (g i n g i v a ) H e mid esm oso m a
a O g ólny wid o k dzi s⌅a, b Przycze p na b ⌅o n Granulociti
n e utro p hili
kowy dzi s⌅a.
La m ina rara
a D zi s⌅ o (p r z y z b ie b rz e n e) n ale y do Stratum basale
b⌅o ny lu z o w ej ja m y ustn ej i rozci ga si od La m ina d ensa
La m ina basalis
brze gu dzi s⌅a ( m argo gingivalis) do gra nic z La m ina basalis extern a
nej linii luz ó wkow o - d zi s⌅o w ej (linea m uco z la mina d ensa
gingivalis). W tym miejscu jasn oró o wy, z a i la mina rara
zw ycz aj p o ⌅yskliwy na b⌅o nek dzi s⌅a (w ie Stratum su pra b asale
lo w arstw o wy, z a zwyczaj p o d le g aj cy para-
k eratyniz acji nab⌅o nek p⌅aski) prz echo dzi szarze w y d aje si cz sto mie wygl d pr wstaw a nie nowych p okole kom órek, ko
w w yra n ie cz erw o ny na b ⌅o n ek wyrostka kowany. m órki siostrzane ró nicuj si w ko m órki
z b o d o ⌅o w e g o (w ielo w arstw o w y, nierog o- b N a b ⌅ o n e k ⌅ cz cy przycze pia si sw oj w e sp⌅aszczo ne, u⌅o one ró wn ole gle do po
w a cie j cy na b ⌅o n ek p⌅aski). Z klinic zne g o w n trz n (p o w ierzch o w n ) b⌅o n pod- wierzch ni z b a. W dro dze do rowka d zi s⌅o
punktu wid ze nia wyró nia si dwa o d cin ki: staw n p o prz ez h e m id esm oso m y do szkliwa, we g o, g dzie osta tecznie si o d d ziela j , t w o
• dzi s⌅o w o ln e (pars libera, o szero ko ci z a p e w n iaj c szczeln e p o⌅ czenie b⌅o ny lu rz one stale nowe h e m id esm oso m y z w ar
1-2 mm) - przycze p n a b ⌅o nko wy dzi s⌅a z o w ej ja m y ustn ej z p o wierzchni z b a. Od stw am i kom órek le cym i na szkliwie , p o d
o b ejm uje szyjk z b o w nic zym m ankie t po zio m u wierzch o ⌅ka do korony staje si ono czas g dy stare ule g aj ro zk⌅ad owi;
i przycze p na b ⌅o nk o wy (b) ⌅ czy si ze szkli coraz szersze. Z e w n trzna (g ⌅ b oka) b⌅ona • stan o wi ele m e nt sw oistej o d p o wie d zi im m u
we m szyjki z b o w ej. Dno o kalaj cej z b p o dstawna (la min a basa lis) tw o rzy gra nic n olo giczn ej (gran ulo cyty o b o j tn o ch⌅o nn e
ryn ny o g⌅ b o ko ci oko ⌅o 0,5-1 mm (sulcus z d zi s⌅ow tka n k ⌅ czn , a je j ko n tyn u acj - stale przech o dz do przycze p u na b ⌅o nko
gingivalis) tw o rzy gra nic przycze p u na b ⌅o n je st b⌅o na p o dstaw na nab⌅o nka bruz dy ja m y we g o).
kowe g o (zob. b); ustn ej. Przycze p n a b ⌅o nko wy je st pod w ie
• dzi s⌅o przyro ni te (p ars fixa, o szeroko loma w z g l d a m i ró ny od p ozosta⌅e g o na Uw aga: Inte graln o nab⌅o nka ⌅ cz ce g o sta
ci 3 -7 mm): ro zp oczyna si na wyso ko ci b⌅onka ja m y ustn ej: n owi w aru n e k konieczny dla z drowia ca⌅ego
rowka d zi s⌅ow e g o i si g a do linii lu z ó w • sk⌅ada si tylko z d w óch w arstw : stra tum ba przyz bia. W razie kolo niz acji b akteryjn ej d o
kow o -d zi s⌅o w ej. Ze w z g l d u na o b ecn o sa le i stra tum suprabasale, cho dzi do re akcji za p aln ej w o ko licy szyjki z
prze bie g aj cych p o zio m o wi z e k w⌅ó kie n • u je g o p o dstawy nie stwierd za si o b ecn o ci b owej (ty p o w e p o wstaw anie p⌅ytki naz b nej
kola g e n o wych (fibrae dentogingiva les et alve- bro d awek tka n ki ⌅ cznej, na skutek nie d osta teczn ej hig ie ny ja m y ust
ologingiva les) , które u nieruch a m iaj i przy • wym ia n a kom órkowa je st du a (n o wy g arn i nej), na b ⌅o n ek ⌅ cz cy o d d ziela si od z ba i d o
twierd zaj je do szyjki z b o w ej i grz e bie nia tur co 4 - 6 d ni): p o dczas g dy sze cie nne ko ch o dzi do p owstania tzw. kieszo nki dzi s⌅ow ej
wyrostka z b o d o ⌅o w e g o, dzi s⌅o w tym o b m órki p o dstaw ne s o d p o wie d zialn e za po w o br bie ro wka dzi s⌅ow e g o (p ara d onto za).
50
Fibra e c e m e n to
alve olares
(w⌅ókna Sharp eya)
Gin giva
D entin um
z ca naliculi d entales Fibrae
p⌅asz d e nto alve olares
czyzna
Ce m e ntu m fibrosu m prze kroju — Paries
n o ncellulare prze d alve oli
staw io
Perio d o ntiu m
ne g o na
ryc. b Ce m e ntu m
Spatiu m
dia d esm o d o ntiu m
a b
C W i za d ⌅ o o z b n o w e (d esm o d o n t iu m )
W i zad⌅o o z b n o w e to d o brze un aczynio n a, b o g atoko m órkowa i bogata
we w⌅ó kna tka nka ⌅ czna wyp e ⌅niaj ca szczelin o gru b o ci 200 pm p o Fibrae
m i d zy ce m ente m korzenia a w e w n trzn p o wierzchni w yrostka z bo - in terd entales
d ecussata e
d o⌅o w e g o. W je g o sk⌅ad w ch o d zi z⌅o o ny uk⌅ad w⌅ó kie n kola g e n o wych
(p czków w⌅ó kie n ce m e nto w o -z b o d o ⌅o wych oraz z b ow o -z b o d o⌅o - bro dawka
wych tfibrae ce m entoalveolares et dentoa lveolares]) , które u m o liwia j m i d zyz b o wa
(p apilla in terd entalis)
elastyczn e zawiesz e nie z ba w z b o d ole. Te o kre la n e ró wnie mianem
Fibrae
w⌅ó kie n Sharp eya w⌅ó kna k ola g e n owe s zak o tw icz o n e zaró w n o w ce circulares
m e ncie, ja k i ko ci wyrostka z b o d o ⌅o w e g o. Bie g n w ró nych kierunkach
(zob. D), prz eciw d zia ⌅aj c ruch owi z ba w e wszystkich kierunkach (np. c
naciskowi osio w e m u, ruch o m p o chylaj cym i skr caj cym ). Wi zki w ⌅ó
kien wy m a g aj sta⌅e g o ro zci g ania, które o b ecn e p o dczas ucia dra ni
ko i w⌅ó kna kola g e n o w e, co pro wadzi do ich nie ustann ej re g eneracji.
Za wyso ki o bró t w⌅ó kie n k ola g e n o wych w okostn ej z b o d o ⌅o w ej o d p o D Prz e b ie g w ⌅ ó k ie n k o la g e n o w y ch w o k ost n e j z b o d o ⌅ u i d z i l e
wia d aj wyso ce aktyw n e fibro b lasty, których zale na od w ita m iny C syn a i b Przekrój p o d⌅u ny i p o przeczny przez z b. c Sch e m a tyczny prze bie g
teza kolag enu prz e bie g a oko ⌅o 4-krotnie szybcie j ni np. w skórz e (st d w⌅ó kie n w dzi le.
np. nie d o b ór w ita m iny C p o w o d uje wyra n e z m nie jsze nie liczby w⌅ó kie n Po dczas g dy wi zki w ⌅ó kie n c e m e nto w o -z b o d o ⌅o wych (fibrae dento a lve
w ci gu kilku m iesi cy). Z nacz e nie ko nieczn o ci dra nie nia ko ci przez olares) prze bie g aj w du ej cz ci sko nie w d ó⌅ w o br bie wi za d ⌅a oz b-
czyn n o ucia u wid acznia d o d atko w o fakt, e przy braku z b ó w d o ch o n owe g o (a), ap arat n a d z b o d o ⌅o wy (w⌅ó kna m i d zyz b o w e skrzy o w an e
dzi sto p nio w o do ca⌅k o wit ej atrofii wyrostka z b o d o⌅o we g o (b arwie nie i o kr n e [fibrae interdentales decussa ta e et circulares]) sk⌅ada si g⌅ó w nie
HE, p o wi ksze nie 75 x). z p czkó w o prze bie g u okr nym (c).
| p o liczkow o Ca put
Proc. m an dib ula e
Radix Radix La mina A lv e o li coro n oid eus
m esialis M2 distalis M2 cribiform is d e ntales
Fovea
pteryg oid ea E Bu d o w a w y r ost k a z b o d o ⌅ o w e g o
a Prawa p o⌅o wa lu d zkie j uch wy, wid o k od
stro ny ja m y ustn ej (o b ustro nnie usuni to w ar
stw z b it ), b i c Prz ekro je p o zio m e przez
lu d zk uch w na wyso ko ci wyrostk ó w z b o-
d o⌅o wych z (b) oraz b ez korzeni z b ó w(c), w i
b Canalis Spatiu m Se p tum
d o k od g óry (na p o dstawie pre p ara tów ze Z b io
radicis dia d esm o in terra diculare
d entis d o ntium rów A n ato m icznych U niw ersyte tu w Kilo nii).
| j zyk o w o
m e zjalnie Lin g ula Struktura wyrostk ó w z b o d o ⌅o wych szcz ki
m an dib ula e i u ch w y o d p o wia d a ko ci blaszkowej z p o⌅o
on w e w n trz (j zyk o w o / p o d nie b ie n nie) i na
Foram en
z e w n trz (prze dsio nk ow o / p oliczk ow o) w ar
m an dib ula e
stw z b it (substa ntia co m p acta ossis) oraz
p⌅aszczyzna o b ecn m i d zy nim i w arstw g bczast (su b
przekroju sta ntia spongiosa ossis). O b ejm uje ona d o d at
prze dsta wio ne g o kowo zaliczaj ce si do przyz bia wyrostki z -
na ryc. b i c
b o d o⌅o w e, które bior u dzia ⌅ w tw orz e niu z -
- A n g ulus b o d o⌅ó w (a lveoli denta les). Z b o d o ⌅y stan o wi
m an dib ula e sw e g o ro dzaju kielichy, których cia ny p osia
Canalis d aj liczne o tw ory ( la min a cribriformis) oraz do
~ Su bstantia m an dib ula e
których w n ikaj z z e w n trz b eleczki isto ty g b
sp ongiosa ossis
czastej. Przez ow e o tw ory n aczynia krwio n o n e
Su bstantia co m p acta ossis i ch⌅o nn e w n ik aj do szp ary wi za d ⌅a oz b no-
w e g o, g d zie tw orz szczelny splo t k oszyko wy
Radix d entis
w o kó ⌅ korzenia z b o w e g o.
51
2.21 Z b y mlecz n e (d e n t e s d e c i d u i )
n ow oro d ek
P D O CZ3CT o
6 m iesi cy
jl f l D O O . y
2 V i roku
A Z b y m lecz n e (d e n t es d eci d u i ) le w e j szcz k i i u ch w y
U z bie nie m leczne sk⌅ada si z 20 z b ów. W yró nia si :
a przy ro d ko wy sie kacz / z b sie czny (dens incisivus deciduus /; dens incisi
vus medialis deciduus),
b b o czny sie kacz / z b sieczny (dens incisivus deciduus II; dens incisivus la
teralis deciduus), 4 lata
c kie⌅ (dens caninus deciduus),
d z b trz o n o w y p ierwszy ( dens mol aris deciduus I) i
e z b trz o n o w y dru gi ( dens mol aris deciduus II).
Dla ro zró nienia od z b ó w sta⌅ych nu m eracja z b ó w m lecznych prze

biega z g o d nie ze wz ore m z b ó w (zob. D), który ro zp oczyna si od cyfry
5 za m iast cyfry 1, tj. p ierwsz cyfr znacz c dla pra wej p o ⌅o wy szcz ki 6 lat
je st 5 itd.
B r e d n ie cz asy w y r z y n a n ia si z b ó w (wg Rau b er/Ko psch)

Poja wia nie si z b ó w m lecznych na zyw a n e je st w yrzyn a n ie m z b ó w I, z
b ó w sta⌅ych - w yrzyn a n ie m z b ó w II. W ostatniej kolu m nie p o d ano ko 8 lat
le jn o w yrzyn a n ia si z b ó w. Przyk⌅a d o w o: w przyp a d ku w yrzyn a n ia z
b ów II prz e d ni z b trz o n o w y (z b m aj cy dru g cyfr znacz c 6) p ojawia
si ja k o p ierwszy („z b trz o n o w y sze cio la tka ").
W yrzynanie Z b O kres K o le jn o
10 lat
z bó w 1 w y rz y n a n ia
CD
1 6 .- 8 . m iesi c 1
II 8.- 12. m iesi c 2
III 15.-20. m iesi c 4
IV 12.-16. m iesi c 3 „ p ie rw sz y m le c z n y z b
trz o n o w y "
V 2 0.- 4 0 . m iesi c 5 „dru g i m le cz n y z b 12 lat
trz o n o w y "
Wyrzynanie Z b O kres Ko le jn o
z bów II w yrzy n a n ia
1 6 .- 9 . rok 2
2 7.-10. rok 3
3 9.- 14. rok 5
4 9.- 13. rok 4 C W y rz y n a n ie si z b ó w m lecz n ych i st a ⌅y ch (wg Meyera)
5 11.-14. rok 6 W yrzynanie si z b ó w zosta⌅o prze dstawio n e na przyk⌅a d zie z b ó w le
6 6 .- 8 . rok 1 „z b trz o n o w y wych szcz ki (z by m leczn e zaznacz o n o kolore m czarnym , z by sta⌅e -
sz e cio la tka "
7 10.-14. rok 7 „z b trz o n o w y
czerw o nym ).
d w u n asto latka "
8 1 6.-30. rok 8 „z b m dro ci "
52
Foram en
infra orb itale
D W z ór z b ó w u z b ie n i a m lecz n e g o
Dens pre m olaris Sutura

p erm ane ns 2 in term axillaris
Dens pre m olaris D ens m olaris

E Z b y m lecz n e (d e n t es d eci d u i *) i z a w i z k i p erm ane ns 1 d ecid uus II
z b ó w st a ⌅y ch w szcz ce i u ch w ie
Dens canin us D ens m olaris
sz e ci o l e t n i e g o d zie ck a p erm anens d ecid uus I
a i b Wid ok z przo du, D ens incisivus D ens incisivus D ens in cisivus D ens canin us
c i d Wid ok z lewej strony. a p erm ane ns 2 p erm ane ns 1 d ecid uus II d ecid uus
Prz e d nia blaszka kostna zn ajd uj ca si prze d
korze nia m i z b ó w m lecznych zosta⌅a usuni ta;
w ten sp osó b u wid aczniaj si zawi zki z b ó w
sta⌅ych ( dentes perm a nentes; zaznacz o n e kolo
rem jasn o n ie b ieskim ).
Wiek 6 lat z osta⌅ wy bra ny celowo, g dy w ó w

czas z by m leczne z ak o czy⌅y ju proces wyrzy-
D ens m olaris
nania i s jeszc z e wszystkie o b ecn e; je d n o c z e d ecid uus II
nie je d n a k zaczyna si ju w yrzy n a p ierwszy
z b trz o n o w y sta⌅y ja k o p ierwszy z z b ó w trz o Dens m olaris
no wych (zob. C). p erm anens 1
* ⌅ac. decidu us- przej cio wy, d oczesny, kruchy D ens m olaris
p erm ane ns 2
D ens pre m olaris

p erm ane ns 2
Dens pre m olaris

p erm ane ns 1
Fora m en
m e ntale D ens incisivus D ens incisivus D ens ca nin us
p erm anens 1 p erm ane ns 2 p erm anens
Dens canin us
perm anens
D ens m olaris
D ens incisivus p erm ane ns 2
p erm anens 2 Dens m olaris
d ecid uus II
Dens pre m olaris
D ens prem olaris p erm ane ns 2 Dens m olaris
p erm ane ns 1 d ecid uus I
Dens m olaris
D ens incisivus
p erm ane ns 1 D ens ca nin us
d ecid uus I
d ecid uus
Dens m olaris
d ecid uus II D ens incisivus
D ens incisivus Dens canin us D ens m olaris d ecid uus II
c d ecid uus II d ecid uus d ecid uus I
D ens incisivus
p erm ane ns 1
D ens m olaris
D ens incisivus p erm ane ns 2
p erm ane ns 2
Dens pre m olaris
p erm ane ns 2
D ens canin us D ens pre m olaris
d p erm ane ns p erm ane ns 1
53
2.22 Rozw ój z b a (o d ont ogeneza)

w a ⌅ w arg o w y
A W cz esn y z a w i z e k z b a w u ch w ie l u d z k ie g o p ⌅ o d u zawi zki z b ów

(wg Schu m achera i Sch m id ta)
bruzda warg owa
Wid ok na uchw na pocz tku 7. tyg odnia rozwoju (przekrój czo⌅owy na wy
soko ci narz du szkliwotwórcze go drugiego trzonowca mleczneg o). Pierw o d o nto g enna
szy wid oczny morfologicznie dowó d rozpocz cia rozwoju z ba stanowi liste wka z b owa
o graniczone miejscowo pogrubienia nab⌅onka. Przebiegaj podkowiasto zaw i z e k j zyka

równolegle do kraw dzi ust (od onto genna listewka z b owa) i u 5-tygodnio- nab⌅onek
we g o ludzkie go zarodka wrastaj w mezenchym zawi zków szcz ki i u ja m y ustnej
chwy (por. Ba). Wolny brzeg tzw. nieswoistej listewki z bowej ulega pogru zawi z ek
bieniu po obu stronach od strony mezjalnej ku obwo d owi, tworz c 5 p cz ko ci uch w y
ków nab⌅onkowych lub z b owych, co o dp owiada 10 z b om mlecznym
chrz stka Meckela
w szcz ce i 10 z bo m mlecznym w uchwie. Ka dy z tych p czków nab⌅on
kowych ro nie w toku dalszego rozwoju, tworz c pocz tkowo czapeczko- z aw i z e k z ba mi nie j zyka
waty, a nast pnie dzw onkowaty narz d szkliwotwórczy (stadium czapeczki (zo b. Bb)
i dzw onka, por. Bb i c).
b⌅ona p o dstawna
naczynia
nab⌅o nek ja m y ustnej po zosta⌅o ci
w⌅oso wate
niesw oistej
nab⌅onek b⌅o na p o dstawna w arstw a siatk o wata listew ki z b owej
o d o nto g e nny miazgi narz d u
niesw oista listewka (cia⌅ka Serresa)
ukierunk owana z b o wa szkliw o tw órcze g o
nab⌅onek
w rozw oju wcz esne stad ium w arstw a po rednia z e w n trzny
m e ze nchym a czap eczki miazgi narz d u narz d u
a szkliw o tw órcze g o szkliw o tw órcz e g o
niesw oista
nab⌅o nek w e w n trzn y pre o d o nto blasty
listewka z b owa
narz du szkliw o
liste wka dla tw órcz e g o (ko m órki M em brana
z b ó w sta⌅ych prekursorow e dla preform ativa
blaszka nab⌅onek pream elo blastó w) naczynia
pod stawna z e w n trzn y narz d u
krwio n o n e
szkliw o tw órcze g o bro dawka
w z⌅y szkliw n e narz d i n erwy
miazg a narz d u z b o wa
> szkliw o p tla szyjki
p o wstaj ca szkl iw o tw órcze g o
tw órczy
bro dawka nab⌅onek
z b owa w e w n trzn y n arz d u
b szkliw o tw órcz e g o
St a d iu m d z w o n k a:
B W cz esn y r o z w ó j z b a i p o w st a n ie z a w i z k a z b a O bj to m ia zgi n arz du szkliwotwórczego staje si coraz wi ksza,
a W czesne sta diu m cza p eczki, b Pó ne sta diu m cza p eczki), c Stadium a ona sama d zieli si na lu nie jsz w arstw sia tkow a t (stra tum reticu
d zw o n ka (wg Weissa). lare) oraz b ard ziej z bit , po ⌅o on przy w e w n trznym nab⌅o nku na
W czesny ro zwój z b ó w m lecznych ro zp oczyna si u cz⌅o wieka w 5. ty g o rz du szkliw o tw órcze g o w arstw po redni (stra tum interm edium ).
d niu ro zw oju i trw a oko ⌅o 3 m iesi ce do wytw orz e nia tw ard ych tka n ek O graniczo na prz e z narz d szkliw o tw órc zy tka nka m e ze nchym aln a za
z ba (15.-19. tyd zie ro zw oju p⌅o d owe g o). g szcza si , tw orz c broda wk z bow (p a pilla dentis) . Wrastaj w ni
St a d iu m w cz esn e j c z a p e cz k i: in te nsyw n a pro liferacja kom órkowa w na naczynia krwio n o n e i w⌅ó kna n erw o w e, a o bszar ten nast p nie prz e
b⌅onku o d o nto g e nnym pro wadzi d o p owstania w o gra nicz o n ej o kolicy kszta⌅ci si w mia zg z bow .
na gro m a dze nia ko m óre k o kszta⌅cie p czka lub cz a p e cz k i. Z a g ⌅ bia j si O b ecn o bro d awki z b o w ej in d ukuje ro zw ój ko m órek w e w n trzn e g o
one coraz bard zie j wkl le, o d d alaj c si do nab⌅o nka i przerastaj (od nab⌅o nka narz d u szkliw o tw órcze g o w kom órki prekursorowe ame-
strony brz e gu) u kieru n k o w an w ro zw oju m e ze nchym (zob. C). lo blastów. Pod ich w p ⌅yw e m b e zp o re d nio s sia d uj ce kom órki me-
P ó n e st a d iu m cz a p e cz k i: ze n chy m y uk⌅a d aj si w przyp o m in aj cy na b ⌅o n ek uk⌅ad przysz⌅ych
• W n arz d zie szkliw o tw órczym wyró nia si zew n trzny i wewn trzny o d o nto blastó w.
n ab⌅onek n arz du szkliwotwórczego oraz le c m i d zy nimi mia B⌅ona p o dstaw na p o m i d zy pre am elo blasta m i i pre o d o nto b lastam i
zg n arz du szkliwotwórczego. Ko m órki w e w n trzn e g o nab⌅o nka na ule ga p o gru b ie niu, tw orz c tw ó r z w a ny membra n a preform ativa.
rz du szkliw o tw órcze g o w o br bie p o dstaw ne g o za g ⌅ b ie nia, prze de W o br bie p tli szyjki b⌅o na p o dstaw na w e w n trzn e g o nab ⌅o nka
wszystkim w o kolicy w z⌅a szkliw n e g o, przyjm uj coraz b ard ziej cy narz d u szkliw o tw órcze g o stale przech o dzi w b⌅on p o dstaw n z e
lin dryczny kszta⌅t, a w o br bie nab⌅o nka z e w n trzn e g o staj si cora z w n trzn e g o nab⌅o nka narz d u szkliw o tw órcze g o oraz p o kryw a w ten
bard zie j p⌅askie. W o br bie miazgi narz d u szkliw o tw órcze g o kom órki sp osó b ca⌅ p o wierzchni narz d u szkliw o tw órcze g o. Su bsta ncje o d
o d d ala j si od sie bie, co z w i z a n e je st z coraz wi ksz pro d ukcj m a yw cz e d ostarczane s p o prz ez naczynia w⌅oso w a te p o⌅o one na z e
cierzy p o zako m órko w ej. w n trz b⌅o ny p o dstaw nej.
• Od stro ny p o d nie b ie n n ej (szcz ka) i j zyk o w e j ( uchw a) w oln e g o Po⌅ cze nie z niesw o ist liste wk z b o w staje si coraz b ard ziej nie ci
brze gu niesw o istej listewki z b o w ej ro zwija si tzw. listewk a z bow a g⌅e, a w ko cu zanika ca⌅ko wicie , p o z ostawia j c po so bie je d y n ie n ie
dla z bów st a⌅ych, w której w p ó nie jszym o kresie ro zp o cznie si pro liczne la dy (cia⌅ka Serresa).
ces p o wstaw ania z b ó w sta⌅ych dru g ie g o g arnituru z b ów. D zw o n e k szkliwa i bro d awka z b o w a o taczan e s przez lu n tka nk
m e ze nchym aln , która pod w p ⌅yw e m eksp ansji rosn ce g o zawi zka
Uw aga: Po⌅o one d ystaln ie od uz bienia m leczne g o p ó nie jsze z by z ba ule ga za g szcze niu, tw orz c woreczek z bowy (sa cculus dentalis) ,
(z by trz o n o w e uz bienia sta⌅e g o) p o wstaj p o prze z prze d ⌅u e nie nie z które go w p ó nie jszym ro zw oju utw orzy si przyz bie (zob. E).
swoistej listewki z bowej. Na krótko prze d ro zp ocz cie m p o wstaw ania tka n e k twardych z ba
(por. D) zaw i z ek z ba sk⌅ada si z narz d u szkliw o tw órcze g o w sta dium
dzwonk a, brodawki z bow ej oraz woreczka z bowego.
54
C In t e r a k cje n a b ⌅ o n k a z m e z e n ch y m (wg Schró d era)

Rozw ój z b ó w m lecznych je st wyn ikie m interakcji p o wierzchnio w ej ekto-
d erm y (nab ⌅o nka p ierw o tn ej ja m y ustn ej - sto m o d eu m) i le cej p oni ej
m e ze nchym y (z czaszko w ej listewki n erw o w e j). Pro wa dzi do p owstania
wyso ce wysp ecjaliz o w anych kom órek: o d onto- i am elo blastó w. Te z ko
lei p o prz ez w y d zie la n e p arakryn nie czyn niki wzrostu i ró nic o w ania (np.
bone m orphogenetic proteins [BMPs] - bia⌅ka m orfo g e n etyczn e ko ci, fi
broblast growth fa ctor [FGF] - c zyn nik wzrostu fibro b lastó w, sonic hedge
hog [SHh]) ro z p o czynaj w y d zie la nie tw ard ych su bsta ncji b u d ulco wych
z b a: pre z biny i m acierzy szkliwa (zo b. D).
Uw aga: C zyn niki wzrostu i ró nicowania gro m adz si w tzw. w z⌅ach
szkliw nych (zob. Bb), p u nkto wych z gru b ie nia ch liste wki z b o w ej, które
stan o wi zawi zki z b ó w m lecznych. W z⌅y szkliw n e p e⌅ni zatem fu n k
cj syg na⌅o w dla in d yw id u aln e g o ro zw oju z ba (np. dla kszta⌅tu korony
i liczby g uzków) i przyp o m in aj np. e kto d erm aln listewk brz e n , która
steruje ro zw oje m p czkó w ko czyn.
prez bina
o d o nto blasty
zm in eraliz o w an a
z bina
miazg a narz d u
szkliw o tw órcz e g o
p o dsta wa szkliw o
w y p ustki z bina
w ierzch o ⌅ek
o d o nt o blastó w
kom órki
(w⌅ókna To m esa) prez bina
nab⌅o nek z e—
w n trz ny narz du a m elo blasty o d o nt o blasty
szkliw o tw órcze g o
miazg a z ba
bro dawka z b owa
ró nic o wa nie si
o d o nt o blastó w
p tla szyjki
z bina korzenia
zro zm co wan e n ab⌅o nko wa p o

ko m órki ch e w ka k orz enio wa
D P o w st a w a n ie t w a r d y ch t k a n e k z b a w o b r b ie k o ro n y m e z e nchym aln e (p o ch e w ka H ertwig a)
Powstawanie twardych tka n ek z ba w o br bie korony jest, p o d o bnie ja k (c e m e nto blasty) ^
wczesny ro zwój z b a, wynikie m ⌅a cucha istotnych procesów in dukcji
(zob. Ba -c). Pod w p ⌅yw e m ule gaj cej zgru bieniu b⌅ony p o dstawnej (mem Lam ina La m ina La mina
oste o blastica p erio d o nto blastica ce m e nto blastica
brana preform ativa, zob. Bc) pre o d o nto blasty ró nicuj si w odontobla
sty i rozp oczynaj syntez org anicznej m acierzy z biny (prez biny), która Sacculus d e ntalis
wyd zie la na jest w kierunku b⌅o ny p o dstawnej. To z kolei in d ukuje ró nico

w a nie pre am elo blastów w wydzielaj ce am eloblasty. Po zako czeniu mi E P o w st a w a n ie k o rz e n ia z b a i r ó n ic o w a n ie w o r ecz k a z b o w e g o
neralizacji pierwszej w arstw y pre z biny ro zp oczynaj one wy d zie la nie or Proces p owstawania korzenia z b ow e g o ro zpoczyna si w m o m encie, gdy
ganicznej m acierzy szkliwa. Rozpad b⌅ony p o dstawnej sprawia, e szkliwo szkliw o i z bina korony s ju zasa d niczo na uko cze niu. O rg anizuje si
i z bina b ezp o re dnio gra nicz ze so b , przy czym gro m adzenie w y tw o wz d ⌅u nab⌅o nkowej p ochewki korzenio wej (p ochewka H ertwig a). Wrasta
rzonych su bstancji ro zp oczyna si zawsze przy kraw dzi siecznej lub z w ar ona ja ko d w u w arstw o w y nab⌅o nek (w e w n trzny i zew n trzny nab⌅o nek
cio wej i p ost p uje sto p nio wo w kierunku szyjki z b o w ej. Post p uj cy pro narz d u szkliw o tw órcze g o le b ezp o re d nio na so bie, nie stwierd za si
ces p owstawania tward ych tkan ek z ba sprawia, e o d o nto blasty i am elo nato miast o b ecno ci miazgi szkliwa) od p tli szyjki w o bszarz e p ó niejszej
blasty o d d alaj si od siebie. Te ostatnie wy d zie la j przy tym cylin dryczne szyjki z b ow ej w kieru nku wierzch o ⌅ka z b a. W przypadku z b ó w wieloko-
pryzm aty szkliwne, które pó niej ule gaj min eralizacji i wrastaj ap ozy- rzeniowych procesy ro zga⌅ zienia pro wadz do p owstania ce w nab⌅o nko
cyjnie do granicy z b iny i szkliwa na przeciw ko p owierzchni. W ten sp o w ych. Pochewki korzeniowe in d ukuj w s sia d uj cych bro d awkach z b o
sób am elo blasty ule gaj coraz wi ksze m u wyp ch ni ciu na z ew n trz i z ani wych ró nicowanie o d o nto blastów, które w t o k u d alsze g o rozwoju ro zpo
kaj p o dczas wyrzyna nia si z b a. Stanowi to przyczyn b ezko m órk owe g o czynaj syntez z biny k orzenio wej. Powstaj ca po dczas te g o ja m a miazgi
charakteru szkliwa i braku m o liwo ci je g o o d b u d owy. Równie o d o nto ulega coraz wi ksze m u zw e niu w kierunku wierzch o ⌅ka, co prowadzi do
blasty ust p uj miejsca p owstaj cej z binie, p o zostawiaj je d n a k w skie p owstania je d n e g o lub wi cej k a n a⌅ów korzeniowych dla w ej cia lub w yj
wyp ustki (wyp ustki o d o nto blastów, w⌅ó kna Tom esa) w kanalikach z biny, cia naczy i nerw ów. Post puj ca d estrukcja nab⌅o nkowej p ochewki ko
które ci g n si przez ca⌅ gru b o z biny. Cia⌅a kom órkowe po mitotycz- rzenio wej (od strony szyjki w kierunku wierzch o ⌅ka z b a) um o liwia styka
nych o d o nto blastów po⌅o one s na granicy miazgi i z biny i m o g przez nie si kom órek m e ze nchym alnych w oreczka z b ow e g o (sacculus dentalis)
ca⌅e ycie wytw arza n ow z bin (z bina wtórna i trzeciorz d owa). z z bin korzenio w i rozp ocz cie p owstawania ce m entu (lamina cemen
Uw aga: Po dczas g dy proces p o wstaw ania korony z b ó w m lecznych ulega toblastica ). W bardziej o b w o d o wym o dcinku z bina korze niowa in d ukuje
zako czeniu p o m i d zy dru gim a szóstym m iesi ce m ycia, p o wstaw anie w gra nicz cej m e ze nchym ie w oreczka z b ow e g o p owstanie takich struk
korzenia z ba m leczn e g o k o czy si d o piero po oko ⌅o 2 -3 latach od m o tur ja k la mina periodontoblastica (p ó niejsze przyz bie - desmodontium )
m entu wyr ni cia si z ba. oraz lamina osteoblastica (przysz⌅y wyrostek z b o d o⌅o wy).
55
2.23 U z bie nie st a⌅ e i z dj cie p an ora m icz n e
Sinus Se ptum
m axillaris nasi O rb ita Tu b erculu m
A Z d j cie p a n o r a m icz n e
Z d j cie p a n ora m ic zn e (RTG p a nto m o grafic zn e szcz k) je st z dj cie m w o d uje, e nie m o g si w yr n . Je e li z d j cie p a n ora m ic zn e wyka e
prze g l d o wym - p o zw alaj cym na u w id o czn ie nie sta w ó w skro nio w o - u- p o d ejrze nie pró chnicy lub procesu ch oro b o w e g o w o br bie korze nia
c h w o w yc h, zato k szcz k o wych, stru ktur kostnych szcz ki i u c h w y oraz z ba - ko nieczn e je st w yk o n a n ie p o je dyncze g o z dj cia danej okolicy,
stanu z b ó w (m iejsca u b ytk ó w pró chniczych, p o⌅o enie „z b ó w m dro a b y p o prze z le psz ro z d zie lcz o u m o liwi prze pro w a d ze nie d o k⌅a d
ci" ). Technika z dj cia p a n ora m ic zn e g o o piera si na zasa d zie ba dania nie jszej dia g n ostyki (zob. C- H).
w arstw o w e g o, tj. w trakcie wyk o nyw a n ia z dj cia lam pa re ntg en o wska (W tym miejscu p o d zi kow ania kieruje m y do Pana prof, dr me d. d e nt. /
i klisza film o wa prze m ieszcza si w o kó ⌅ stru ktur m aj cych by z o braz o profesora sto m atolo gii / U.J. Rothera - dyre ktora Polikliniki Dia g nostyki
w a nym i. Stru ktury le ce p o wy ej o bra zo w an ej w arstw y ule g aj z a m a Ra diolo gicznej Centru m Sto m atolo giczne g o Kliniki U n iw ersyteckie j Ham-
zaniu. Prze dstawio n e p o wy ej z d j cie z gryzu uzasad nia k o nieczn o usu b urg -Ep p e n d orf za prze kaza nie z dj cia re ntg en o wskie g o).
ni cia wszystkich czterech „z b ó w m dro ci", g d y alb o nie wyros⌅y ca⌅ Uw aga: G órne z by sie czne s szersze ni d olne. Pro wa dzi to do z a z b ie
k owicie (18, 28 i 38), alb o te m aj p o⌅o enie p o przeczn e (48) - co po nia typ u g uzek-bruzd a (zo b. s. 47).
56
6 Z d j cia p o je d y n cz y ch z b ó w (z d j cia z b o w e)
Z dj cia p oje dynczych z b ó w to szcze g ó ⌅o w e zdj cia re ntg e n o wskie sa ⌅uku z b o w e g o, tak e m o liw e je st wyra n e ro zró nie nie le cych za
mych z b ó w i z b ó w s sie d nic h. Z re gu⌅y wyk o n u je si j e w projekcji orso b struktur. Sp ecjalnym ro dzaje m z d j z b o wych s tzw. zdj cia skrzy-
toradialnej, g dy pro m ienie re ntg e n o wskie p a d aj prosto p a dle na styczn dtowo-zgryzowe (zob. H), p o dczas których u zyskuje si o braz je d y n ie ko
do tuku z b ow e g o, a w i c w d u ym u proszczeniu, prostolinio w o z z e rony, a nie ca⌅eg o z b a. Po nie wa klisza re ntg en o wska zao p atrzo na jest
w n trz na z b. Na z dj ciu re ntg e n o wskim wszystkie struktury, przez które w je d n o skrzyd⌅o, które p acje nt zagryza, m o liwe je st ró w n o czesn e u w i
prz ech o dzi wi zka wid o czn e s w takim samym u⌅o eniu, a wi c nak⌅a d o cznie nie z b ó w szcz ki i uchwy, co um o liwia ro zp o znanie ukrytej
d aj si na sie bie. W przyp a d ku z b ó w wielo k orz e nio w ych oce na p o pró chnicy, np. pod wy p e ⌅n ie n ie m lub na p o wierzchni styczn ej.
szcze g ólnych kana⌅ó w korze nio wych mo e by utru d nio na (zob. C). D o (D zi kuje m y dr. n. me d. C hristian o w i Frie drichso wi, Praktyka Sto m atolo
k⌅a dna oce na wym a g a wyk o na nia tzw. projekcji ekscentrycznych, dla któ gii Z ach o w a w cz e j i En d o d o ncji w Kilo nii, za prze kazanie z d j re nt g e n o w
rych wi zka re ntg en o wska pada pod okre lo nym k tem na styczn do skich, które znala z⌅y si na tej stro nie).
zacie nie nie m e talic zn e
C u ch w a, o d cin e k p rz e d n i, z b y 3 2 - 4 2 u bytek
Równie z by je d n o k orz e nio w e, takie ja k D Szcz k a , o d cin e k p rz e d n i, z b y 12 -2 2 E u ch w a, o d cin e k b o cz n y, z b y 4 4 - 4 7

prze dstawio n e tu sie kacze, m aj w 1/3 przy Przeja nie nia, tak ja k na d ystaln ej cz ci z ba M etalowe zacie nie nia, takie ja k w o br bie ko
p a dków dwa k a n a⌅y korzeniowe. U wid acznia si 21, m o g o d p o wia d a próchnicy, o tw arte m u ron z b ó w 46 i 47 m o g o d p o wia d a wk⌅a d o m
to na z dj ciu w projekcji ortora d ialnej w postaci u bytko wi lub ja k w tym przyp a d ku stare m u w y m e talo wym , korono m, w y p e ⌅nie nio m a m alg a
o kuiaro w a te g o prz ekro ju korze nia z b ow e g o p e⌅nie niu wyk o n a n e m u przy u yciu m ateria⌅u m ato wym lub n o w o czesn ej ceram ice z tle nku
oraz p o d w ójn ej szp ary przyz bia (zob. strza⌅ki). nie p o ch⌅aniaj ce g o pro m ie nio w ania re nt g e cyrko nu.
Je d n a k projekcja ortora d ialna nie daje p e w n o n owskie g o. M ateria⌅ p o d ciele nia s⌅abo p o ch⌅a
ci co do faktyczn ej o b ecn o ci d w ó ch kana⌅ó w nia pro m ienio w anie.
korze nio wych (zob. B).
wk⌅a d przeja nie nie
⌅uk ja rz m o w y k orz e nio w y o k o⌅owierzch o⌅kow e kam ie m ia z g o w y próchnica z biny
g⌅ b oka próchnica próchnica szkliwa

F Szcz k a , o d cin e k b o cz n y, z b y 14 -1 7 G Szcz k a , o d cin e k b o cz n y z n ie p r a w i d ⌅ o
W o br bie z b ó w b ocznych szcz ki d o ch o w o cia m i, z b y 2 4 - 2 7 H Z d j cie sk r z y d ⌅ o w o - z g r y z o w e w d i a g n o
dzi cz sto do nak⌅a d ania si z b ó w i ⌅uku ja rz Po zaka e niu uk⌅adu kana⌅ó w korze nio wych st y ce p r ó ch n icy
m owe g o, co wid o czn e je st na g órn ej kraw dzi i prz ej ciu zaka enia na ko w o ko licy oko⌅o- M asyw ny u bytek pró chnic o wy b ocznej po
zdj cia po stro nie le w ej. Korz enie z b ó w trz o wierzch o ⌅k o w ej mo e d oj do p owstania prz e wierzch ni z ba 46, pró chnica szkliwa i c z
nowych s w tym o bszarz e s⌅abo wid o czn e. toki. A by ustali d o k⌅a d ne p o⌅o enie miejsca z a cio w o ro z p o czynaj ca si pró chnica z biny
pale nia, do prz eto ki w pro w a d zo n o z z e w n trz w p unktach stycznych prawie wszystkich z
wk⌅a d k orze nio wy wyk o n a ny z g uta p erki i w y bów. Punkty styczny sta n o wi , o b ok p o
konano z dj cie re ntg e n o wskie. W o kó⌅dystaln o - wierzch ni z w arcio w ych, typ o w e m iejsce predy-
-p oliczko w e g o korze nia z ba 26 wid o czn e jest le kcyjn e dla pró chnicy. W wie tle k o m ory m ia
przeja nie nie o d p o wia d aj ce ro zle g⌅e m u pro zgi mo na m iejsca m i stwierd zi o b ecn o ka
ceso wi za p aln e m u. Z b 27 jest za o p a trzo ny ko mieni m iaz g o wych (p ulp o litó w).
ron .
57
2.24 Z niecz ule nie m iejsco w e z b ó w
A P o dst a w y a n a t o m icz n e i t e c h n i k a z n ie cz u l e n i a m ie jsco w e g o C P r a k t ycz n y p rz e b ie g z n ie cz u l e n i a n asi k o w e g o

Do prze pro wa d ze nia znieczule nia m iejsco w e g o p o dczas leczenia sto m a (wg D au b la n d era, w p o dr czniku pod red. van A kena i W ulfa)
t olo giczn e g o ko nieczne je st szcze g ó ⌅o w e p o znanie anato m ii to p o gra
fic zn ej o kolic g ⌅o wy i szyi. Szcze g ólne zn acz e nie ma w tym kontek cie • Uwidocznienie miejsca wstrzykni cia poprzez odci gni cie i napi cie
tkanek mi kkich
prz e bie g n erw u tró jd zieln e g o (n. trigeminus). Jako n ajw i kszy i g ⌅ó w nie
czu cio w y n erw czaszko wy za o p a truje on m i d zy innym i okolice z bo d o- • Nak⌅ucie b⌅ony luzowej na szczycie przedsionka ja my ustnej w okolicy
⌅o w e szcz ki i u ch w y (w yrostek z b o d o ⌅o wy, z by i dzi s⌅a). N ie o dzowna wierzcho⌅ka z ba
je st ró w nie zn ajo m o prz e d e wszystkim to p o grafii kostnych p unktó w • Skierowanie ig⌅y w kierunku ko ci
orie n tacyjnych, g dy o d g ryw aj w a niejsz rol w procesie lo kalizacji • Zag⌅ bianie ig⌅y a do momentu natrafienia na ko (równolegle do osi
an a to m iczn ej, ni tka n ki mi kkie. W ram ach sto m atolo gic zne g o zn iec z u z ba pod k tem oko⌅o 30° do powierzchni ko ci)
lenia m iejsco w e g o w yk orzystu je si prz e d e wszystkim techniki znieczu
• Aspiracja
lenia nasi kowego i przewodowego (zo b. ni ej). Ro ztw ory do znie czule nia
Powolne wstrzykniecie roztworu leku znieczulaj cego (1 ml/30 s) przy
m iejsco w e g o z aw ieraj d o d atkow o ro d ek z w a j cy naczynia (np. a d
zachowanym kontakcie z ko ci
re nalin ), który wyd ⌅u a czas dzia⌅ania leku znieczule nia m iejsco w e g o,
za p o bie g a uzyskaniu przez nie g o to ksyczn e g o st enia w osoczu oraz • Usuni cie strzykawki z ja my ustnej
zm nie jsza m iejsco w sk⌅o nn o d o krw aw ie . • O dczekanie na zadzia⌅anie leku podczas o bserwacji pacjenta
A by w yklu czy m o liw o przyp a d ko w e g o p o d ania leku do naczynia,
prze d ka dym p o d anie m leku w ra m ach znieczule nia nasi ko w e g o lub D C z st o st oso w a n e r o d z a je z n ie cz u l e n i a m ie jsco w e g o w ch ir u r g ii
prz e w o d o w e g o n ale y d o ko na asp iracji. Do n ajci szych dzia⌅a u b ocz sz cz k o w o - t w a rz o w e j (o bsz a r y u n e r w i e n i a p oszcz e g ó ln y ch
nych przyp a d ko w e g o nak⌅ucia n aczynia nale m i d zy in nym i re akcje ze n e r w ó w o ra z o d p o w i e d n i e m ie jsca w st rz y k n i )
stro ny uk⌅ad u serc ow o -naczynio w e g o i o d czyny a nafila ktyczne. (wg D au b la n d er M. Znieczulenie miejscowe w chirurgii szcz kowo-tw a rzo
wej, w : van Aken H., W ulf H. Znieczulenie miejscowe, znieczulenie regio
nalne, regionalne leczenie bólu. Wyd. 3, Stuttg art, Thie m e 2010)
Celem znieczule nia prze w o d o w e g o je st o d wracaln e wy⌅ cze nie czucia
w o bszarz e za o p a tryw a nym prz e z d any n erw o b w o d o wy. D ecyd uj ce
zn acz e nie ma przy tym d o k⌅a d ne w pro w a d ze nie o d p o wie d nie j o bj to ci
leku w p ostaci d e p o zytu w okolic prz e bie g u o d p o wie d nie g o n erw u, np.
je g o miejsca w ej cia lub w yj cia z kana⌅u kostneg o.
Nerw O bszar u nerwienia Miejsce O bj

wstrzyk to
ni cia
Szcz ka
Nerw Wyrostek z bodo⌅owy, b⌅ona lu Otwór 1-
podoczodo⌅owy zowa przedsionka ja my ustnej podoczo 1,5 ml
(n. infraorbitalis) oraz z by przednie szcz ki, warga do⌅owy
górna, boczna powierzchnia nosa
oraz przednia cz policzka
Nerw nosowo- B⌅ona luzowa dzi s⌅a w okolicy O twór 0,1-
-podniebienny siekaczy przysiecz- 0,2 ml
(n. nasopalatinus) ny
Nerw podniebien- B⌅ona luzowa dzi s⌅a do wysoko O twór 0,3-
ny wi kszy (n. p a ci k⌅ów po danej stronie podnie- 0,5 ml
latinus major) bienny
wi kszy
N erwy z bodo⌅o- Wyrostek z bodo⌅owy, b⌅ona lu Guz 1-
we górne tylne zowa przedsionka oraz z by trzo szcz ki 1,8 ml
(nn. alveolares nowe
superiores
B Z asa d y z n ie c z u l e n i a n asi k o w e g o
posteriores)
a Technika wstrzyk n i u p acje nta, b Sch e m atyczny o braz z nieczule nia.
N ajcz ciej stoso w a n tec h n ik znieczule nia w sto m atolo gii je st z n ie c z u uchwa
le nie nasi ko w e (technika w yk o n a nia zo b. C). N adaje si prze d e wszyst Nerw z bodo⌅owy Wyrostek z bodo⌅owy, b⌅ona lu O twór 1,5-
kim do pro w a d ze nia leczenia w o br bie szcz ki, g d y u m o liwia p e n etra dolny (n. alveolaris zowa j zyka i z by danej po⌅owy uchwy 2 ml
cj su bsta ncji p o prze z ko do wierzch o ⌅ka z b a. Jest to m o liw e g ⌅o w inferior) uchwy, b⌅ona luzowa przed
nie dzi ki g b czastej strukturze ko ci szcz ki z na d zwyczaj cie nk w ar sionka ja my ustnej w okolicy z
stw z b it . Z nieczu le n ie nasi ko w e p ole ga na d ostarcze niu su bsta ncji bów przednich
w okolic zako cze n erw o wych, które czucio w o za o p a truj d an oko Nerw policzkowy B⌅ona luzowa przedsionka jamy Przednia 0,5 ml
lic , a przez to ich za b lo ko w a nia. Lek p o d aje si z zasa dy na d okostn ow o (n. buccalis) ustnej w okolicy z bów trzono kraw d
w okolic w ierzch o ⌅k ó w leczo nych z b ów. wych ga⌅ zi
Uw aga: Ze wz g l d u na w yra n ie gru bsz w arstw korow ko ci u ch w y uchwy
dyfuzja leku je st w yra n ie m nie jsza, prz e d e wszystkim w o bszarze trz o Nerw bródkowy B⌅ona luzowa przedsionka jamy O twór 0,5-
n owców. Z te g o p owo d u p o dczas leczenia z b ó w u c h w y stosuje si (n. mentalis) ustnej w okolicy z bów przednich bródkowy 1 ml
z n iec z ule n ie prze w o d o w e (zob. D i E).
58
N. palatinus
major
Foram en
palatinu m
m ajus
N. naso p ala tinus
Foram en
incisivu m
E M ie jsca w st r z y k n i t y p o w y ch r o d k ó w z n ie cz u l a j c y c h
w o b r b ie szcz k i i u ch w y
(zdj cia za D au b la n d er M. Znieczulenie m iejscowe w chirurgii szcz kowo-
tw a rz o w e j, w: van Aken H., W ulf H. Znieczulenie miejscowe, znieczulenie
regionalne, regionalne leczenie bólu. Wyd. 3, Stuttg art, Thie m e 2010)
a O t w ó r p o d n i e b i e n n y w i ksz y Prz e b ie g: przy szero ko o tw artych ustach i o d chylo n ej g⌅o wie, ig⌅ w p ro
(for a m en p a l a ti n u m m a jus, n e r w p o d n i e b i e n n y w i ksz y) wa dza si - od stro ny b ocznej - b e zp o re d nio o b ok bro d awki przysiecz-
Wsk a z a ni a: b olesne zabie gi w o bszarz e b⌅o ny lu z o w ej p o d nie bienia nej (w ybrzusz e nie b⌅o ny lu z o w ej nad o tw ore m przysiecznym) oko⌅o
oraz ko ci w o kolicy z b ó w trz o n o wych i prz e d trz o n owych da nej p o⌅o wy 1 cm p o d nie b ie n nie do brze gu dzi s⌅a na wyso ko ci sie k aczy i prz esuwa
szcz ki. w kierunku przy ro d ko w o -b o cznym .
Prz e b ie g: lek z n ie c z ulaj cy m iejsco w o n ale y p o da m o liwie blisko Uw aga: Tward a b⌅o na lu zowa wym a g a wyso kie g o ci nie nia p o dczas po
otw oru p o d nie b ie nn e g o wi ksz e g o (u d zie ci p o wierzchnia p o d nie bienia d aw ania leku.
w o kolicy pierwsze g o z ba trz o n ow e g o, u d oros⌅ych dalej ku b okowi, na c O t w ó r u ch w y (for a m en m a n d ib u l a e, n e r w z b o d o ⌅ o w y d o lny)
wyso ko ci dru gie g o, trzecie g o z ba trz o n ow e g o). Przy szero ko o tw artych Wsk a z a ni a: b olesne za bie gi w o bszarz e z b ó w u ch w y oraz b⌅o ny lu z o
ustach i o d chylo n ej g⌅o wie, ig⌅ w pro w a d za si pod k tem 45° do p o wej p oliczka m e zjalnie d o otw oru bró d kowe g o.
wierzch ni p o d nie bie nia a do kontaktu z ko ci od stro ny przeciwstro n- Przeb ieg: przy szeroko o twartych ustach przy p o m ocy palca wskazuj ce g o
nej o kolicy prze d trz o n ow ej. lekarza sp oczywaj ce g o na ⌅uku z b owym p alp acyjnie okre la si p o⌅o e
Uw aga: Z b yt d ale kie ku bo kowi p o d anie leku sku tkuje zn ie czule nie m nie kraw dzi prze dniej ga⌅ zi uch wy (r. mandibula e). Ig⌅ wpro wad za si
p o d nie bie nia m i kkie g o po stro nie p o dania leku, co p acje nt o d biera ja ko od strony przeciwnej z o kolicy z b ów prz e dtrz o n owych, oko⌅o 1 cm p o wy
nie przyje m n e uczucie (za b urze nia p o⌅ykania!), ej p⌅aszczyzny zwarcio w ej bocznie do fa⌅du skrzyd⌅o wo- uchw owe g o i po
b O t w ó r p r z ysi e cz n y oko⌅o 2,5 cm - do g óry od j zyczka uchwy, d ocho dzi si do otworu u
(for a m en incisi v u m , n er w n oso w o - p o d n ie b ie n n y) chwy.
Wsk a z a ni a: b olesne za bie gi w o bszarz e prze d nie j 1/3 p o d nie bie nia (a Uw aga: U d zie ci o tw ór u c h w y p o⌅o ony je st na wyso ko ci p⌅aszczyzny
do wyso ko ci k⌅ów). ucia.
59
G ⌅o w a i sz yj a ---- 2. Ko ci, w i z a d⌅ a i st a w y
2.25 St a w skro nio w o- uch w o w y
Pro c. zy g o m a ticus
ossis t e m p o ralis
Tu b ercu lu m
articulare
Fissura
p e tro ty m p a n ica Fossa
m a n d ib u laris
Proc. stylo id e us
Porus e t m e atus
acustic us extern us
Pro c. m asto id e us
A D ó ⌅ u ch w o w y (fossa m a n d i b u l a ris ) - p a n e w k a st a w u sk r o n i o w o -
- u ch o w e g o na p o w ie rzch n i z e w n t r z n e j p o d st a w y cz asz k i innych p o wierzchni staw o wych d ó⌅ u ch w o w y wy cie lo ny je st chrz stk
Wid ok z d o⌅u. W stawie skro nio w o - uch o wym ( art. te m porom a ndibula w ⌅ó knist , a nie chrz stk szklist . St d te tru d nie jsz e je st w yzn acz e nie
ris) g⌅owa u c h w y ⌅ czy si z p a n e wk staw o w do⌅u uchw o w e g o. Ta na czaszce granic te g o stawu, co jest z w ykle m o liw e w przyp a d ku in
je st cz ci ⌅uski ( pars squa mosa ) ko ci skro nio w ej. Na brze gu prz e d nim nych staw ów. Z ty⌅u od p a ne wki stawu skro nio w o - uchw o w e g o znajd uje
do⌅u u ch w o w e g o z n ajd u je si g uzek sta w o w y ( tuberculum articulare ). si przew ó d s⌅uch o wy z e w n trz ny ( mea tus acusticus externus). To bliskie
G⌅ó wka staw o wa (zob. B) je st w yra n ie m nie jsza ni p a ne wka staw owa p o⌅o enie t⌅u m aczy, dlacze g o w przyp a d ku urazu u ch w y m o e d oj do
- w i c g⌅owa ma d u sw o b o d ró nych ruch ów. W prz e ciw ie stw ie do uszko dzenia prz ew o d u s⌅uch owe g o.
Ca put
m an dib ula e
liti
Capsula
articularis
\ L i g .laterale
Lig. stylo m an d ib ulare
B G ⌅ o w a u c h w y (c a p u t m a ndib ul a e) C Le w y st a w sk r o n i o w o - u ch w o w y z a p a r a t e m w i z a d ⌅ o w y m
- st a w sk r o n i o w o - u ch w o w y p ra w y Wid ok z lewej strony. Staw skro nio w o - uch w o wy o to cz o ny je st przez
Wid ok z prz o d u (a) oraz z ty⌅u (b). G⌅ó wka staw o wa stawu skro nio w o - u w z g l d n ie wio tk / lu n t ore b k staw o w (nie b e z p iecze stw o z w ic h n i
ch w o w e g o - g⌅o wa u ch w y je st nie tylko wyra nie m nie jsza od panewki cia!), która rozp o ciera si w kierunku grz b ieto wym (tylnym) a do szcze
te g o stawu, ma te kszta⌅t w alc o w aty. Kszta⌅t ten zwi ksza d o d atkow o liny skalisto - b b e nko w ej ( fissura petrotym pa nica; zob. A). Z a b e z p ieczaj
ruch o m o g⌅o wy, g d y p o zwala na w yk o nyw a n ie ruch ó w o bro to wych j trzy wi za d ⌅a. W tym rz ucie od strony b ocznej w id a n ajsiln ie jsz e wi -
w osi pion o w ej. zad⌅o b oczne (lig. laterale ), które przech o dzi p onad t ore b k staw o w i jest
z ni p owi zane, ja k ró w nie s⌅a bsze wi za d ⌅o rylc o w o - uchw o w e (lig.
stylom a ndibulare ).
60
Proc. p teryg oid eus, Tu b erculu m

la mina lateralis articulare
Lig. p teryg ospin ale Discus

articularis
Incisura Capsula
m an dib ula e articularis
Lig. sp he n o m an dib ulare Ca put

m an dib ula e

la mina m e dialis
D Pra w y st a w sk r o n i o w o - u ch w o w y z a p a r a t e m w i z a d ⌅ o w y m E O t w a r t y le w y st a w sk r o n i o w o - u ch w o w y
Wid ok od stro ny przy ro d ko w ej. W tym rzucie uwid o cznio n o wi za d ⌅o kli- W id ok od stro ny b ocznej. Toreb ka staw o w a bie g nie grz b ieto w o (do ty⌅u)
n o w o - uchw o w e (lig. sphenom a ndibulare ). a do nie p o ka za n ej na rycinie szczeliny skalisto - b b e nko w ej ( fissura p e
trotym pa nica ). M i d zy g⌅o w a p a n e wk staw o w z n ajd u je si kr ek sta
w o w y ( discus articularis), który ze wszystkich stro n je st zro ni ty z tore b k
staw o w .
Tu b erculu m Fossa cranii media

articulare
Fossa m an dib ularis
Pars p osterior
Cavitas articularis
Zona interm e dia - sp atiu m disco te m p orale
Discus Cavitas articularis

articularis - sp atiu m d isco m a n dib ulare
Pars anterior
Zona bila m in aris
Z ona bila m in aris (ang. re tro artic ular pad
- p o duszka z astaw owa)
Ca psula articularis
Ca p u t m an dib ula e
M. pteryg oid eus
lateralis
M eatus a custicus
(cap ut inferius) externus
Gl. parotid ea
F B u d o w a h ist o l o g icz n a st a w u sk r o n i o w o - u ch w o w e g o
Przekrój strza⌅ko wy przez b oczn cz lu d zkie g o stawu skro nio w o - u la m in aris]). G órn a zawiera w⌅ó kna elastyczn e i przycze pia si w o kolicy
chw ow e g o, wid o k od boku (b arwie nie: A zan, gru b o w arstw y 10 pm). szcz eliny skalisto -⌅usko w ej (fissura petrosqu a m osa ) , p o dczas g dy w ar
Kr ek sta w o w y ( discus articularis) d zieli staw skro nio w o - uch w o wy na stw a d olna ci g nie si do szyjki u c h w y ( collum m a ndibula e ). Po m i dzy
dwa ca⌅ko wicie o d d zielo n e od sie bie pi tra (k o m ory), g órn e „kr kowo- o bie m a w arstw a m i po⌅o ona je st tzw. p o d uszka zastaw o w a (ang. retro
-skro nio w e " (spatium discotemporale ) oraz d olne „kr ko w o - uchw o w e " articular p a d ) . Torebka staw o wa je st zasa d nicz o s⌅abo wykszta⌅c o n a, ale
(spatium discom a ndibulare ). Wyró nia si cz prze d ni kr ka, bezna- od stro ny b o cznej i przy ro d ko w ej w z m o cnio n a wi za d ⌅a m i p o b ocznym i
czynio w , bo gat w e w⌅ó kna kola g e n o w e, oraz le pie j u n aczynio n cz (zo b. C) (nie o b ecn e na przekroju).
tyln . Prz e d nia cz kr ka, ja k o ca⌅o , ma kszta⌅t d w u w kl s⌅y z prze d Uw aga: G⌅o wa d olna m i nia skrzy d ⌅o w e g o b oczne g o przycze pia si do
ni i tyln kraw d zi o gra niczaj c stref p o re d ni , nato m iast cz wyrostka k⌅ykcio w e g o (na szyjc e u ch w y), a g⌅o wa g órna mi nia bie g nie
tyln a zb u d o w an a je st d w óch w arstw (tzw. strefa d w u b laszko w a [ zona bi d o prze d nie j kraw dzi kr ka staw o w e g o (nie wid o czn e na rycinie).
61
2.26 Bio m ech anik a st a w u skro nio w o- uch w o w e g o
o p o prz eczna przech o d z ca ruch co fania (retrusio)

prze z g ⌅o w uch w y (cap ut
m an dib ula e) (o o bro tu)
Ca put
m anib ula e
p⌅aszczyzna po ro dkowa
ruch w ysu w a nia ku przo d owi
(pro trusio)
o o brotu
wyrostek
k⌅ykcio wy
ustalo ny
w yroste k
k⌅ykcio wy
ruch o m y
stro na ró w n owa ca strona pracuj ca

(o d p o wia d a ruchowi (o d p o wiad a ru ch o wi
strona strona
przesuni cia d o ro dka - przesuni cia d o boku
pracuj ca ró w n owa ca
m e diotrusio) - latero trusio)
k t Ben neta
d
A M o liw o ci r uch o w e u ch w y w st a w ie sk r o n i o w o - u ch w o w y m b Ruch t r a nsla c y jn y . W trakcie wyk o nyw a n ia te g o ro dzaju ruchu u

Wid ok z góry. W i kszo ruch ó w w stawie skro nio w o - uch w o wym s to chwa ule ga wysu w a n iu (protrusio ) lub je st cofana (retrusio ). Osie teg o
ruchy o charakterze z⌅o o nym . M o na j e je d n a k spro w a d zi do trz ech ro ruchu prze bie g aj ró wn ole gle do osi p o ro dkowej.
d zajó w ruch ó w p o dstaw owych: c Ruch ucia w le w y m st a w ie sk ro nio w o - uch w o w y m . W przypadku
wyko nywania ruch ów ucia wyró nia si „wyrostek k⌅ykciowy ustalony"
• ruch o bro to wy (o twiera nie i za m yka nie ust),
i„wyroste k k⌅ykciowy ruchomy". K⌅ykie ustalony wykonuje po lewej tzw.
• ruch tra nslacyjny (ruch w ysu w a n ia i co fania),
pracuj cej stronie - ruch o bro towy wzd⌅u niemal pionowej osi rotacji
• ruch ucia (ruchy b oczne).
przech o dz cej przez g⌅ow uch wy; tym czasem wyrostek k⌅ykciowy ru
a Ruch o b r o t o w y (z a w iaso w y). W przyp a d ku wyk o nyw a n ia ruchu o b cho my wykonuje po stronie balansuj cej przemieszczenie w kierunku do
ro towe g o o staw o wa prz e bie g a p o przecznie przez o bie g ⌅o wy u przodu i do rodka - w rodzaju ruchu translacyjneg o. Rozmiar dokona
ch w y. O bie osie ruchu przecin aj si pod in d yw id u aln ie z m ie nnym k nego obrotu mierzony jest w sto pniach i jest okre lany ja ko k t Benneta.
tem ró wnym oko ⌅o 150° (zakres w a h a : 110-180°). Przy w yk o n yw a W czasie d okonywania obrotu uch wy - po stronie pracuj cej nast puje
niu te g o ruchu - staw skro nio w o - uch w o wy pracuje ja k staw z a w ia przesuni cie do boku (laterotrusio ), nato miast po stronie równowa cej -
so wy (o d w o d zenie z o b ni e nie m oraz przyw o d z e nie z uniesienie m przesuni cie do przy rodka (mediotrusio ).
u ch w y). W p ostaci czystej te g o ro dzaju ruch w yst p u je prze w a nie d Ruch u cia w p ra w y m st a w ie sk r o n i o w o - u ch w o w y m . Teraz stron
tylko w czasie snu, przy lekko o tw artych ustach (k t o tw arcia do ok. pracuj c je st prawy staw skro nio w o - uchw o wy, wyroste k k⌅ykcio wy
15°; zo b. ryc. Bb). W przyp a d ku ka d e g o dalsze g o ro zwierania ust p o ustalo ny prawy w yk o n u je je d y n ie n ie wie lki ruch o bro to wy w z d ⌅u nie
wy ej k ta 15° - ruch owi o bro to w e m u t o w arzyszy z w y kle ró wnie mal pio n o w ej osi o bro tu, g dy tym czase m le wy wyroste k o braca si
ruch tra nslacyjn y ( lizg o w o -k towy). w kierunku do przo du i do w e w n trz: strona ró wn o w a ca.
62
M. p teryg oid e us la teralis, Tu b erculu m

ca p ut su p erius articulare
Fossa m a n dib ularis
D iscus articularis
M. p tery g o id e us la teralis,
ca p u t in ferius
M. p teryg oid e us lateralis,

ca p ut su p erius
Discus articularis
Ca psula articularis o o brotu

ca p ut inferius
M. p teryg oid e us la teralis,

ca p ut su p erius
Fossa m an dib ularis
Discus articularis
>15°

ca p ut inferius
c a Ust a z a m k n i t e . W sytuacji w yj cio w e j z z a m kni tym i usta m i - g⌅owa

u c h w y (ca pu t m andibula e ) sp o czyw a w o br b ie do⌅u uch w o w e g o
( fossa m a ndibularis) ko ci skro nio w ej (os tempora le ).
B Ruchy w st a w ie sk r o n i o w o - u ch w o w y m b Ust a o t w a r t e d o k t a 15°. Do te g o sto p nia ro zwarcia g⌅owa uch wy
W id ok z lewej stro ny. Po stro nie lewej ka d orazow o zaznacz o n o staw p o zostaje nad al w o br bie do⌅u uchw o w e g o,
skro nio w o - uch w o wy ⌅ cznie z kr kie m staw o wym i tore b k staw o w c Ust a o t w a r t e p o w y e j 15°. G⌅o wa u ch w y prz e m ieszcza si do
oraz m i nie m skrzyd ⌅o wym b ocznym ( m. pterygoideus lateralis); po stro przo du na g uzek staw o wy (tuberculum articulare ); tym sa mym prz esu
nie prawej sch e m at prz e bie g u osi, w których w yk o nyw a n e s o d p o w ie d ni ciu ule ga o stawu, która prz e bie g a p o przecznie przez g⌅o w u
nie ruchy. M i sie , tore b ka i kr ek tw orz sprz o ny czyn n o cio w o uk⌅ad ch w y do prz o d u. Kr ek staw o wy (discus articularis) je st p o ci g any do
m i nio w o -kr ko w o -tore b ko wy, który ci le pracuje ze so b w o tw iera przo du prz e z g⌅o w g órn m i nia skrzy d ⌅o w e g o b oczne g o, a g⌅owa
niu i za m yka niu ust. u c h w y przez je g o g⌅o w d oln .
63
G ⌅ ow a i sz yj a 2. Ko ci, w i z a d ⌅ a i st a w y
2.27 Ko ci o dcin k a sz yjn e g o kr g os⌅u p a
Arcus p osterior Facies articularis Su lcus arteria e

atlantis su p erior vert e bralis
Tu b erculu m
Tu b erculu m
anterius
Tu b erculu m posterius
C l (atlas) Tu b erculu m anterius
posterius Arcus p osterior
atlantis
Foram en Proc.
tra nsversariu m transversus
C2 (axis) Facies articularis
inferior
Proc.
spin osus
Sulcus
n ervi sp inalis a Pie rwszy kr g szyjny (kr g szczyto wy, atlas)
Corpus
verte bra e
D ens axis
Art. zyg ap o p hysialis
Tu b erculu m Facies articularis
anterius anterior Facies articularis
Proc. articularis p osterior
Tu b erculu m inferior Facies articularis
posterius su p erior
Proc. articularis Proc.
su p erior Foram en
sp in osus
transversariu m
Proc. Corpus
transversus vert e bra e
Uncus corp oris Proc.

verte bra e sp in osus Proc. Facies articularis Arcus
(proc. uncinatus) transversus inferior verte bra e
C7 (verte bra
pro m in ens) b Drugi kr g szyjny (kr g o bro towy, axis)
Foram en tra nsversariu m Foram en

transversariu m Proc. articularis
A O d cin e k sz y jn y k r g os⌅ u p a w i d z i a n y o d st r o n y le w ej
W sk⌅ad o dcinka szyjn e g o kr g os⌅u pa wch o d zi sie d em kr g ów. Bud owa
d w óch n ajw y szyc h, kr gu szczyto w e g o i kr gu o bro towe g o, nie je st ty
powa dla p ozosta⌅ych kr g ów, g dy tw orz one sta wy g⌅owy, które z o
stan o m ó wio n e w d alszej cz ci p o dr cznika. W strukturze p ozosta⌅ych
pi ciu kr g ó w mo na wyró ni :
n ervi sp in alis inferior
• trz o n kr gu (corpus vertebra e ),
• ⌅u k kr gu (arcus vertebra e ), c C z w arty kr g szyjny ( vertebra C4)
• wyroste k k olczysty (proc. spinosus),
• dwa wyrostki p o przeczn e (proc. transversus) ,
Foram en Proc. articularis
• cztery wyrostki staw o w e (proce, articulares). tra nsversariu m su p erior
Do cech ch arakterystycznych kr g ów szyjnych zalicza si o b ecn o : Facies articularis

su p erior
• ro z d w ojo nych wyrostk ó w kolczystych, Proc. Proc.

• o tw oró w wyrostk ó w p o przecznych na ich prz e bie g u, Corpus transversus spin osus
verte bra e
• d u e g o, tró jk tn e g o o tw oru kr g owe g o,
• staw ó w hako w o -kr g o wych (zob. s. 70-71).
Proc. articularis
inferior
Facies articularis
inferior
d Sió d m y kr g szyjny (kr g wystaj cy, vertebra prominens)
B Kr gi sz y jn e w i d z i a n e z le w e j str o n y
64
Facies articularis Arcus anterior

su p erior atlantis
Foram en Facies articularis Tu b erculu m Proc.

transversariu m inferior anterius transversus
a Pierwszy kr g szyjny (kr g szczyto wy, a tlas) a Pie rwszy kr g szyjny (kr g szczyto wy, atlas)
Proc. spin osus

Facies articularis Dens axis
anterior
Foram en Arcus vert e bra e
vert ebrale
Facies articularis
su p erior
Proc. articularis
Dens axis
inferior
Proc.
Proc. transversus
transversus
Facies Foramen Facies articularis

articularis transversariu m inferior
su p erior Corpus
Facies articularis a nterior verte bra e
b Drugi kr g szyjny (kr g o bro towy, axis) b Drugi kr g szyjny (kr g o bro towy, axis)
Proc. Proc. articularis

Foram en Proc. spinosus
uncinatus su p erior
verte brale
Arcus vert e bra e
La m ina arcus Tu b ercu
verte bra e lum
Facies articularis Sulcus Proc.
posterius
su p erior nervi > tra ns
Pe diculus arcus Tu b ercu
sp inalis versus
vert e bra e Tu b erculu m lum
p osterius anterius
Proc.
transversus Foram en
i sulcus tra nsversariu m
nervi sp inalis
Tu b erculu m Proc. spin osus
Corpus
vert e bra e anterius
c C z w arty kr g szyjny ( vertebra C4) c C z w arty kr g szyjny ( vertebra C4)
Proc. spin osus Proc. Proc. articularis

uncinatus su p erior
La m ina arcus
verte bra e
Foram en Foram en
vert ebrale tra nsversariu m Sulcus
n ervi sp in alis
Proc. articularis Facies articularis
inferior su p erior
Proc.
transversus
Sulcus Tu b erculu m
n ervi spinalis anterius
Corpus Proc.
vert ebra e u ncinatus
d Sió d my kr g szyjny (kr g wystaj cy, vertebra prom inens) d Sió d my kr g szyjny (kr g wystaj cy, vertebra prominens)
C Kr g i sz y jn e w i d z i a n e o d g ó r y D Kr g i sz y jn e w i d z i a n e o d st r o n y b r z usz n e j
65
2.28 A p ara t w i z a d ⌅ o w y o dcin ka szyjn e g o kr g os⌅u p a
A W i z a d ⌅a o d c in k a sz y jn e g o
k r g o s⌅u p a
Os occipitale a W id ok od ty⌅u.
b W id ok od przo du po usuni ciu
prze d nie j cz ci p o dstawy czaszki
Linea nuchalis
Protu b era ntia (cele m u wid o cznie nia ap aratu wi -
su p erior
occipitalis za d⌅ow e g o g órn ej cz ci o dcinka
externa
Lin ea nuchalis szyjn e g o kr g os⌅u p a, zw⌅aszcza sta
inferior w ó w g⌅owy, zo b. s. 68).
M em brana
Proc. atlanto occip italis
m asto id eus posterior
Atlas (C1)
Proc. styloid e us
Proc. transversus Axis (C2)
Ligg. flava Lig. nuch ae

b a
Proc. transversus
Proc. spin osus

Capsula articularis
(art. zyg ap o p hysialis)
Vertebra
pro m in ens (C7)
B Sta w y g ⌅o w y
Pod p oj cie m sta w ó w g ⌅o wy rozumie si sta
w o w e p o⌅ czenia m i d zy z je d n e j strony kr
gie m szczyto wym (p ierwszym kr giem szyj
nym) a ko ci p o tylic zn (os occipitale, staw
szczyto w o - p o tyliczny) oraz m i d zy kr gie m
Protu b era ntia
szczyto wym i kr gie m o bro to wym (drugi kr g occipitalis interna
szyjny, sta wy szczyto w o - o bro to w e). Z asa d nic zo
wyró nia si sze o d d zielnych staw ó w, które Crista occip italis
Os occipitale,
interna
je d n a k wsp ó ⌅pracuj m ech anic znie i tw orz pars basilaris
je d n ostk czyn n o cio w (por. s. 68).
Art. atlanto occip italis M em brana
S t a w g ⌅ o w y g ó r n y (st a w sz c z y t o w o - p o t y l ic z (lig. a tlanto occip itale atlanto occip italis
ny, art. atlantooccipitalis) laterale) anterior
Parzyste stawowe po⌅ czenie owalnych lekko Atlas (C1)

Proc. transversus
wkl s⌅ych do⌅ków stawowych górnych kr gu
Foramina
szczytowego z wypuk⌅ymi k⌅ykciami potylicz Art. atlanto axialis
transversaria
nymi ko ci potylicznych. lateralis (capsula
articularis)
Axis (C2)
S t a w y g ⌅ o w y d o l n e (st a w y sz c z y t o w o - o b r o
t o w e , art. a tl a nto a xi alis)• Art. zyg a p o p hysialis
Lig. lo n gitu dinale (capsula articularis)
• staw szczytowo-obrotowy boczny - parzyste anterius
stawowe po⌅ czenie pomi dzy doln po
wierzchni stawow kr gu szczytowego Tu b erculu m
a górnymi powierzchniami stawowymi kr posterius
Sulcus nervi
gu obrotowego; sp inalis Tu b erculu m
• staw szczytowo-obrotowy po rodkowy - nie anterius
parzysty staw (z cz ci przedni i tyln ) po
mi dzy z bem kr gu obrotowego, do⌅kiem
z bowym kr gu szczytowego oraz pokryt
Discus interverte bralis
chrz stk powierzchni wi zad⌅a poprzecz
Vertebra
nego kr gu szczytowego (zob. s. 68). pro m in ens (C7)
66
Sella Lig. a picis Canalis M em brana C A p a ra t w i z a d ⌅ o w y o d c in k a

turcica d e ntis n ervi hyp o glossi tect oria sz y jn e g o k r g o s⌅u p a : w i z a d ⌅ o
k a rk o w e
Przekrój strza⌅ko w y w linii po rodko-
w e j, w id o k od stro ny le w ej. W i zad⌅o
Sinus
karkow e {lig. nuch ae ) to strza⌅kow o
sp hen oid alis
ustawio na, p oszerz ona cz wi zad ⌅a
Os occipitale, na d kolc ow e g o (lig. supraspin a le ), które
pars basilaris
Protu b era ntia ro zci ga si od kr gu wystaj c e g o do
M em brana occipitalis g uz o wa to ci p o tylic zn ej zew n trzn ej
atlanto occip italis extern a (zo b. A). (A p arat wi z a d ⌅o w y staw ó w
anterior
D ens axis (C2) g ⌅o wy g órn e g o i d olne g o z o b. s. 68).
Arcus anterior
atlantis (C l) — Lig. transversu m
atlantis
M axilla
M em brana
atlanto occip italis
p osterior
Arcus p osterior atlantis,
tu b erculu m posterius Lig. nuch ae
Art. zyg a p o p hysialis (capsula articularis) Ligg. flava
Arcus verte bra e
D iscus interverte bralis

Foram en interverte brale
- Proc. spinosus
Lig. lo n gitu dinale
anterius Lig .in t ersp in ale fd
Lig. lo n gitu dinale Lig. su praspinale
f
posterius
Corp us ve rte bra e (C7)

(verte bra pro min ens)
Cistern a c ere b ello

A p ex d entis
m e d ullaris
Arcus p osterior atlantis,

tu b erculu m p osterius
Lig. nuch ae

posterius
C orp us vert e bra e
Discus
in terverte bralis
Lig. su praspinale
Verte bra pro m in ens
(C7) M edulla sp in alis
Spatiu m
su b arachn o id e u m
D Z d j c ie p rz e g l d o w e o d c in k a szy jn e g o
k r g o s⌅u p a , p ro je k c ja b o c z n a E R e z o n a ns m a g n e ty c z n y (M RI) o d c in k a sz y jn e g o kr g o s⌅u p a
Prz ekrój strza⌅ko wy w linii p o ro dkowej, wid o k od stro ny le w ej, o brazy
T2-zale n e w sekw e ncji TSE (wg V ahle nsie ck i Reiser: M R Tdes Bewegungs-
appara tes. Wyd. 2, Thie m e, Stuttg art 2001).
67
2.29 St a w y g ⌅ o w y g órny i d olny
Linea nuchalis Lig. atlanto occip itale Crista o ccipitalis

su p erior Lig. nuch ae laterale externa
Lig. a tlanto occip itale Protu b era ntia Foram en Pro tu berantia Art. atlanto
laterale occipitalis extern a m agnu m Os te m p orale occipitalis extern a occip italis
Os
occipitale
C o ndylus
occip italis
M em brana
tect oria Arcus p osterior
Proc. Proc.
m asto id eus m asto id eus atlantis
Atlas (C1)
Proc. styloid e us M em brana M em brana
Axis (C2) tect oria
M em brana p osterior
atlanto occip italis Proc. transversus Arcus vert e bra e
p osterior
Ligg. flava Lig. lo ngitu dinale
Art. zyg a p o p hysialis, posterius
capsula articularis Proc. sp in osus
a b
Lig. atlanto o ccip itale Ligg. M em brana
laterale alaria tectoria
M em brana Fasciculi Lig. apicis
tectoria lo n gitu dinales d entis
Fasciculi
Foram en lo n g itu di
Lig. cru ciform e
transversariu m nales Ligg. alaria
atlantis
Atlas (C1),
Lig. transver
Arcus p osterior m assa lateralis Dens axis,
su m atlantis
atlantis facies articularis
p osterior
Art. atlanto axialis D iscus in terverte bra lis Lig.
lateralis Lig. cruci transversu m
Corpus form e < atlantis
Arcus vert e bra e Axis (C2), corp us
atlantis Fasciculi
vert e bra e
Proc. lo n gitu dinales
transversus Discus
Lig. lo ngitu dinale Foram en interverte bralis
c p osterius in terverte brale
posterius
A A p a ra t w i z a d ⌅ o w y sta w ó w g ⌅ o w y
Czaszka i g órny o d cin e k kr g os⌅u p a szyjn e g o, w id o k od ty⌅u. c Po usuni ciu b⌅o ny p o kryw aj cej u ka zuje si tzw. wi za d ⌅o krzy o w e
kr gu szczyto w e g o {lig. cruciform e a tla ntis). W je g o sk⌅ad wch o d z
a B⌅ona szczyto w o - p o tyliczna tylna, tzw. wi za d ⌅o ó⌅te {lig. flavum, por. silne, prze bie g aj ce p o zio m o o d n o gi, wi za d ⌅o p o przeczn e kr gu
s. 66) ro zci ga si p o m i d zy tukiem tylnym kr gu szczyto w e g o, a tyln szczyto w e g o {lig. transversum atlantis) oraz s⌅a bsze, prze bie g aj ce pio
kraw d zi o tw oru wielkie g o ko ci p o tyliczn ej (cz cio w o usuni ty po nowo w⌅ó kna p czkó w p o d⌅u nych { fasciculi longitudin ales).
stro nie prawej). d Wi zad⌅o p o przeczne kr gu szczytowe g o oraz p czki po d⌅u ne zosta⌅y
b Po o tw arciu kana⌅u kr g o w e g o i usuni ciu rd zenia kr g ow e g o na w y cz cio wo usuni te. Wid oczne s parzyste wi zad ⌅a skrzyd⌅o we {ligg.
soko ci staw ó w g ⌅o w y u wid acznia si prze d nie o gra nicze nie kana⌅u alaria ), które bie gn od p owierzchni b ocznych z ba kr gu o brotowe go
kr g ow e g o pod p ostaci b⌅o ny p o kryw aj cej { m em bra n a tectoria ), sta do p owierzchni w ewn trznych to stronnych k⌅ykci p o tylicznych, oraz
no wi cej p oszerz o ne prze d ⌅u e nie wi za d ⌅a p o d⌅u ne g o tyln e g o {lig. nie parzyste wi zad ⌅o wierzch o⌅ka z ba {lig. apicis dentis), które ci gnie
longitudin a le posterius) . si od szczytu z ba kr gu o brotowe go do prze dnie go brzegu otworu
wielkie g o.
68
Tu b erculu m
Art. atlanto axialis anterius Ligg. alaria
m ediana
Facies articularis Lig. a picis d entis

su p erior
Proc. Lig.
transversus transversu m
atlantis
Foram en
transversariu m
D ens axis
Massa lateralis
atlantis Foram en
verte brale
Fasciculi
lo n gitu dinales
Arcus p osterior
Tu b erculu m atlantis
posterius (atlas)
Proc. sp in osus (axis)
B A p a ra t w i z a d ⌅ o w y sta w u sz c z yt o w o - o b ro t o w e g o p o ro d k o w e g o
Kr gi szczyt o wy i o bro towy, wid o k od g óry (d o⌅ek z b a na tyln ej po
wierzch ni ⌅uku prz e d nie g o kr gu szczyto w e g o je st nie wid o czny, g d y z a
kryw a go tore b ka stawu szczyto w o -o bro to w e g o p o ro dkowe g o).
M em brana M e m bra na Lig. apicis

atlanto occip italis tectoria d entis
p osterior
Ligg. alaria Fasciculi

lo n gitu dinales
Facies articularis
D ens axis
su p erior
Art. atlanto axialis

Arcus anterior
m ediana
atlantis
Tu b erculu m
anterius atlantis
Art. atlanto axialis Axis (C2), corp us Ligg. Lig. a picis Fasciculi
lateralis alaria d e ntis lo n gitu dinales
Proc.
transversus M em brana
tect oria
Facies articularis su perior,
massa lateralis atlantis
Lig. tra nsversu m
atlantis
Foram en Ca psula articularis,
lig. atlanto occip itale Proc.
tra nsversariu m
laterale transversus
Lig. in tertra ns
versariu m
Su lcus arteria e
vert e bralis Arcus p osterior
atlantis
C A p a ra t w i z a d ⌅ o w y sta w ó w g ⌅ o w y
(p o usu n i c iu t o re b k i sta w o w e j) M em brana Lig. n uchae
a G órna cz o dcinka szyjn e g o kr g os⌅u p a, wid o k od stro ny prze dnio - p osterior
-g órnej (po usuni ciu tore b ki staw o w ej),
b Kr gi szczyt o wy i o bro towy, wid o k od stro ny tyln o - g órn ej. Proc. spin osus
69
2.30 St a w y ha k o w o-kr g o w e
D ens axis Atlas (C l)
Art. atla n to Axis (C2)

axialis lateralis Powstaj ca szpara
Corp us (art. unc overte bralis -
vert e bra e staw h akowo -kr g owy)
Proce, uncinati
Corp us N ucleus Tu b erculu m

verte bra e pulp osus anterius
Tu b er Discus Sulcus
culu m in terverte bralis n ervi sp in alis Procc.
Proc. p osterius uncinati
trans- A nulus
versus Tu b er
fibrosus Tu b erculu m
culu m
Sulcus posterius
anterius
n ervi sp in alis
A nulus fibrosus
(zona externa)
Facies articularis
inferior
A S t a w y h a k o w o - kr g o w e (h a k o w o - trz o n o w e ) u m ⌅o d e g o
d o ro s⌅e g o b Kr gi szyjn e 4 -7. Dla le psze g o u wid o cznie nia staw ó w lub szp ar ha-
O dcin ek szyjny kr g os⌅u pa 18-le tnie g o m czyzny, wid o k od przo du, kow o -kr g o wych prz eci to czo⌅o wo trz o ny kr g ó w 4., 5. i 6. Szp ary
a Na skiero w a nych ku czaszce p o wierzchniach g órnych kr g ów szyjnych hako w o -kr g o w e s od stro ny b ocznej o granicz o n e prz e z ⌅ czno tkan-
od 3 do 7 w yst p u j b oczne wynios⌅o ci, tzw. wyrostki haczyko w ate kow struktur , ro dzaj tore b ki staw o w ej, co sprawia, e przyp o m in aj
( unci corporis vertebra e, proc. uncin atus). W ynios⌅o ci te p o wstaj d o szp ar sta w o w praw d ziw e g o stawu. Te sz p ary lub szczeliny w kr ku
piero w o kresie d zie ci stw a. W wieku oko⌅o 10 lat d ocho d zi do sto p m i d zykr g o wym z osta⌅y o pisan e ju w 1858 roku przez anato m a Hu
nio w e g o stykania si ich z p ó ⌅ksi yco w atym i sko nymi brz e g ami p o berta von Lusc h k ja k o tzw. hem iarthoses laterales. W id zia⌅ w nich p o d
⌅o o nych p owy ej trz o n ó w kr g ów. W ten sp osó b w z e w n trznych staw o w e stru ktury p o prawia j ce ruch o m o kr g os⌅u pa szyjn e g o, a
o bszarach kr ka m i d zykr g o w e g o p o wstaj b oczne szczeliny (tzw. przez to m aj ce korzystn e d zia ⌅a nie czyn n o cio w e (na p o dstawie pre
sz p ary lu b sta w y hako w o -kr g o w e [ articula tiones uncovertebra tes] , p aratów ze Z b io ró w A n ato m icznych U niw ersyte tu w Kilo nii).
zob. b).
B S t o su n k i t o p o g ra fic z n e n e rw u
rd z e n io w e g o i t t n ic y kr g o w e j
A. verte bralis Dens axis Art. atlanto axialis w zg l d e m w yro stk a h a czyk o w a
w fora m en lateralis teg o
tra nsversariu m
Proc.
a C zw arty kr g szyjny z rdzeniem kr
sp in osus g owym, nerw am i rd zeniowymi wraz
Arcus Foram en N. sp in alis Atlas (C l) z ich korzeniami i t tnicam i kr go
vert e bra e vert e brale Cl wym i ( aa. vertebrales), wid o k od góry.
Axis (C2)
b Kr gi szyjn e z o bie m a t tnica m i kr
M edulla Radix
A. verte bralis g o wym i oraz o p uszczaj cym i kana⌅
sp in alis d orsalis (p osterior)
kr g o wy n erw a m i rd ze nio wym i, w i
Radix d ok od do⌅u.
Facies Proc.
ve ntralis (a nterior)
articularis u ncinatus
su p erior N ale y zwróci uw ag na prze bie g t t
N. spinalis
Gan glio n nicy kr g owej przez o tw ory wyrostkó w
Proc.
sp in ale p o prz ecznych (foramina transversaria )
N. sp inalis transversus
oraz prze bie g nerw u rdzeniowe g o na
C5
R. ve ntralis wysoko ci o tw oró w m i d zykr g o wych.
N. spinalis
w sulcus Ze wzgl d u na ich b ezp o re d nie s sie dz
A. vert e Proc. N. spinalis n ervi sp in alis tw o mo e d oj do zw e nia zaró wno
bralis transversus C7 t tnic, ja k i n erw ó w przez oste ofity roz
Foram en Proc. wijaj ce si w prze bie gu zwyro d nie nia
a tra nsversariu m u ncinatus b Corp us verte bra e (C7) staw ów hakowo-kr g owych (por. D).
70
Art. atlanto axialis Foram en

Dens axis lateralis transversariu m
Atlas (C l)
Corp us vert e bra e C Z m ia n y z w y r o d n ie n io w e w o b r b ie k r g o s⌅u p a

(C2) sz y jn e g o (z w y r o d n i e n ie sta w ó w h a k o w o - kr g o w yc h)
Przekrój cz o ⌅o wy prz e z o d cin ek szyjny kr g os⌅u p a 35-latka,
Art. u ncoverte bra lis
w id o k od prz o du. N ale y zwró ci uwa g na prz e bie g obu t t
A. vert ebralis
nic kr g owych w z d ⌅u trz o n ó w kr g ów.
Wraz z w ytw orz e nie m staw ó w hako w o -kr g o wych w wieku
oko ⌅o 10 lat ro zp oczyna si ró w nie sto p nio w e tw orz e nie
szczeliny w kr ku m i d zykr g o wym . Wraz z wiekie m p o
st p uje ono w kierunku je g o ro dka, co osta tecznie d o pro
Procc. uncinati wa dza do p owstania ci g ⌅e j, p o przeczn ej szp ary, która dzieli
kr ek m ie d zykr g o wy na d wie w arstw y m niej wi cej równej
Disci interverte brales gru b o ci. D o pro wa dza to do p ost p uj ce g o z w yro d n ie n ia, tj.
(z p o prz ecznym i szparami) sp⌅aszczenia kr ka m i d zykr g o w e g o z nast pcz niesta b il
n o ci se g m entu ruch o w e g o (na p o dstawie pre p aratów ze
Z b ioró w A nato m icznych U niw ersyte tu w Kilo nii).
Corp us vert e bra e

(C7)
Proc. spin osus
Corp us Incisura verte bralis

v erte b ra e su p erior
Proc. articularis Proc. articula ns
Sp o ndylo p hytes inferior su p erior
Art.
zyg a p o p hysialis
Sp o n d ylo p hytes
Facies
articularis
su p erior Foram en
in terverte brale
Foram en
tra nsversariu m
Proc. spin osus

Corp us Proc. Art. Sulcus
a vert e bra e uncinatus b unc overte bralis nervi sp in alis
D Z a a w a n s o w a n e z w y r o d n ie n ie sta w ó w h a k o w o - kr g o w yc h
w o d c in k u sz y jn y m mentu ruch o w e g o pro wadzi ró w n o cze nie do zw yro d n ie n ia m a⌅ych sta
a C z w arty kr g szyjny, wid o k od góry. b C z w arty i p i ty kr g szyjny, wid o k w ó w kr g os⌅u p a z nast pczym w ytw orz e nie m oste ofitów. Ze wzg l d u
od stro ny b ocznej (na p o dstawie pre p aratów ze Z b ioró w A nato m icznych na blisko o tw oró w m i d zykr g o wych oraz t tn icy kr g o w ej oste o fity
U niw ersyte tu w Kilonii). staw ó w h ako w o -kr g o wych m aj d u e zn acz e nie klinic zne (z w yro d n ie
Z m iany z w yro d n ie n io w e zach o d z w stawach hako w o -kr g o wych w sp o nie staw ó w hak o w o -kr g o wych). Ro zwija si w ó w czas p ow oli p ost p u
sób p o d o b ny ja k w innych staw ach, np. z tw orz e nie m oste o fit ó w (na trz o j c e zw e n ie o tw oru m i d zykr g o w e g o z cora z wi kszym uciskie m na
nach kr g ó w o kre la nych mianem sp o n d ylo fit ó w). Te naro le kostne maj n erw rd ze nio wy, a cz sto ró wnie t tnic kr g ow (por. C). Kana⌅ kr
za za d a nie zwi ksza p o wierzchni przejm uj c d zia ⌅aj ce si⌅y, a przez g o wy m o e ró wnie ulec m asyw n e m u zw e niu przez oste o fity (z w e
to z m nie jsza nacisk na staw. Z aaw anso w ana d esta bilizacja d ane g o se g nie kana⌅u rdzenia kr g ow e g o).
71
G ⌅o w a i sz yj a 3. S yste m a t y k a m i ni
3.1 Mi nie m im iczn e (wyrazo we)
Galea
ap o neuro tica
V e nter frontalis,
M. d epressor m. occipit ofro ntalis
supercilii
M. c orrug ator
M. procerus su p ercilii
M. levator M. orbicularis
labii su p erioris oculi
ala e q u e nasi
M. le vator
labii su p erioris
ala e q u e nasi
M. levator
M. nasalis labii su p erioris
M. zyg o m aticus
M. levator minor
labii su p erioris
M. zyg o m aticus
M. zyg o m a ticus major
m in or
M. levator
M, zyg o m aticus an g uli oris
major
M. buccinato r
M. levator
an guli oris M. m asseter
M. risorius
M. orb icularis
oris
M. d e pressor M. d e pressor
an g uli oris a n g uli oris
Platysma M. d e pressor
labii inferioris
M. d e pressor
labii inferioris M. m entalis
A M i n ie m im ic z n e (w yra z o w e ) W zwi zku z tym , i przycz e p y licznych mi ni m im icznych zn ajd uj si

W id ok z prz o d u; prawa p o⌅owa tw arzy - p o wierzch o w na w arstw a m i ni, w skórz e - m i nie m o g p orusza skór tw arzy (np. tw o rzy zm arszczki
le wa p o⌅owa tw arzy - g⌅ b oka w arstw a m i ni. - je st to fu n kcja, któr m o na okreso w o znie , p ora aj c p⌅ytk ner-
M i nie m im iczn e sta n o wi najb ard ziej p o wierzch o w n w arstw m i w o w o - m i nio w prz e z p o d anie to ksyny b o tulin o w ej) i n a d awa je j sze
ni tw arzy, a ich o b ecn o , prz e bie g i masa je st oso b nicz o z m ie n n a. M i reg ró n oro d nych po ⌅o e , o d p o wie d zialnych za mim ik tw arzy. Po nad to
nie te ro z p o czynaj si alb o b e zp o re d nio na okostn ej lub te na s m i nie te p e⌅ni fu n kcj o chro n n oraz bior u dzia ⌅ w akcie sp o yw a
sia d uj cych m i niach, z którym i s p o wi zan e; z kolei przycz e p y ko nia p o karm ó w (z a m ykanie ust w trakcie p o ⌅yka nia). Wszystkie m i nie mi
co w e z n ajd u j si na innych m i niach m im icznych, b d pro m ie niuj m iczn e s u n erw ia n e ga⌅ zia m i n erw u tw arz o w e g o (n. facialis) , p o dczas
b e zp o re d nio do tka n ki ⌅ cznej skóry. Klasyczny sch e m a t p o dzia⌅u sto g d y m i nie ucia (zo b. s. 76) z a o p a tryw a n e s prz e z ga⌅ zie ruch ow e
so w any w przyp a d ku p ozosta⌅ych m i ni so m atycznych pod wzg l d e m w⌅ó kna m i n erw u tró jd zieln e g o ( n. trigem inus) (na rycin ie z osta⌅ p o zosta
p ocz tku i przycze p u - n ie zb yt w i c p asuje do m i ni wyra z o w ych. Po w io ny mi sie w acz [ m. m asseter] ja k o prze dstawicie l m i ni). W celach
n ie w a mi nie m im iczn e m aj sw oje zak o cze nia w o br bie p o dskórn ej d y d aktycznych - dla le psze g o za p o znania si z ro zlicznym i m i nia m i mi
tka n ki t⌅uszczo w ej, w o kolicy tw arzy brak je st p o wierzch o w n ej p owi zi m icznym i - z osta⌅y o ne p o d zielo n e na ró ne gru p y (zob. s. 74).
cia⌅a - pre p aro w anie n ale y prze pro wa d za ze szcze g óln starann o ci .
Galea
ap o neuro tica
M. auricularis
su p erior
V e nter fro ntalis,

m. occipito fro ntalis
M. te m p oro
parietalis
M, orbicularis
oculi
M. auricularis
anterior
M. nasalis
M. levator labii
su p erioris
ala e q u e nasi
M. levator labii
su p erioris
V e nter occipitalis,
M. zyg o m aticus
m. occipito fro ntalis
M. orb icularis M, auricularis

oris p osterior
M. zyg o m atic us
major
M. risorius
M. d e pressor
labii inferioris
M. m entalis
M. d e pressor
an guli oris
Platysm a
B M i n ie m im ic z n e (w yra z o w e ) g nistym , o trzym a⌅y wsp ó ln nazw m i nia naczaszn e g o ( m. epicra nius) .
Wid ok z boku. D o brz e wid o czn e s o ba brzu ce - p o tyliczny i cz o ⌅o wy - m i nia poty-
W pro jekcji b ocznej u wid aczniaj si szcze g ólnie m i nie m im iczn e o ko liczn o -czo⌅o we g o ( m. occipitofronta lis - venter occipita lis et venter fronta
licy ucha i szyi. N api te ci gno - cze pie c ci g nisty ( galea a pon euro lis). W o dró nie niu od ryciny po stro nie lewej mi sie d w ig acz k ta ust
tica ) - rozci ga si nad skle pie nie m czaszki i je st je d y n ie lu no p o wi zany (m. leva tor a nguli oris) je st nie wid o czny, g d y p o kryw a go le cy p owy ej
z o k o st n . M i nie skle p ie nia czaszki, które s z w i z a n e z cze pce m ci - mi sie d w ig acz w argi g órn ej ( m. leva tor labii superioris).
73
G ⌅ ow a i sz yj a 3. S yste m a t y k a m i ni
3.2 Mi nie m im iczn e: czy n n o
M. d epressor M. corrug ator M, orbicularis oculi,

supercilii pars palpebralis
M. orb icularis
o culi,
pars lacrim alis
Crista lacrimalis
posterior
b Crista lacrim alis

M. levator labii M. nasalis M. orb ic ularis oculi,
anterior
su perioris ala e que nasi pars orb italis
A M i n ie m im ic z n e o k o lic y s z p a ry p o w ie k i n osa m i nia ba dana je st w ten sp osó b, e prosi si pacje nta o m ocne zaci
a W id ok z prz o d u. C zyn n o cio w o n ajw a n ie jszy je st mi sie o kr ny oka ni cie p owiek.
( m. orbicularis oculi ), który zam yka szp ar p o wiek (o druch ochro nny b M i sie okr ny oka zosta⌅ wypre p aro w any z przy ro d kowe g o brze gu
prze d cia⌅e m o b cym ). C zynn o je g o zanik a w przyp a d ku p ora e nia le we g o oczo do⌅u i o dsuni ty w kierunku n osa.Tylko w ten sposó b mo
n erw u tw arz o w e g o (zob. równie : D), w ó w czas nie tylko brak je st fu n k liwe by⌅o u wid o cznie nie je g o cz ci ⌅z owej (pars lacrim alis - tzw. m i
cji o chro nn ej za m ykania p o wiek, lecz d ocho d zi ró wnie do w ysyc h a nia H o m era). Zasa d niczo o dcho dzi ona od grz e bie nia ⌅z owe g o tylne g o
nia p o wierzchni g a⌅ki oczn ej, g dy gruczo ⌅y ⌅z o w e nie s w sta nie w y (crista lacrim alis posterior) . Brak jest p ewn o ci co do rzeczywistej roli tej
pro d uko wa wystarczaj ce j ilo ci ⌅e z do utrzym a nia w o d p o wie d nie j cz ci m i nia; dyskutowana jest funkcja p owi kszania o bj to ci w o
wilg o tn o ci ga⌅ki ocznej z n ie d o m ykaj c si szp ar p o wiek. C zynn o reczka ⌅z owe g o czy te je g o o pró nianie.
M. zyg o m aticus M. zyg o m aticus

M. zyg o m a tic us M. zyg o m a ticus minor major
m in or m in or
M. zyg o m a ticus M. zyg o m aticus
major m ajor
M. levator
labii superioris
M. levator
anguli oris
M. b uccinato r
M. levator M. levator
M. d e pressor
an g uli oris an guli oris
a n g uli oris
M. risorius M. b uccinato r
M. d e pressor
la bii inferioris
M. orbicularis
Platysm a
oris
M. m e ntalis
a n g uli oris an g uli oris
b
M. zyg o m aticus
minor
labii in ferioris M. m e ntalis labii inferioris
M. levator
B M i n ie m im ic z n e o k o lic y s z p a ry ust labii superioris
a W id ok z prz o d u, b W id ok z lewej strony, c W id ok z lew ej strony, w arstw a
boczna g⌅ bsza. M. levator
M i sie o kr ny ust ( m. orbicularis oris) tw o rzy p o d⌅o e m i nio w e warg, an guli oris
skurcz je g o pro wadzi do za m kni cia sz p ary ust. C zynn o m i nia o kr M. b uccinator
neg o ust mo na spraw d zi przez p o proszenie p acje nta, a b y zag wiz d a⌅.
Pora enie n erw u tw arz o w e g o m o e pro w a d zi d o tru d n o ci ze sp o yw a M. d e pressor
a n g uli oris
nie m p⌅yn ów, g dy w trakcie aktu p o⌅ykania p⌅yn m o e si w yle w a przez
n ie d o m kni te usta. M i sie p oliczko wy ( m. buccin ator) p o⌅o o ny je st g ⌅ M. d e pressor
biej i tw o rzy zr b p oliczka. Po dczas ucia przesuwa on po karm z prze d la bii in ferioris
sio nka ust (vestibulum oris) m i d zy szere gi z b ó w szcz ki i uchwy.
M. m e ntalis
74
D M i n ie m im ic z n e (w yra z o w e )
N aj⌅atwiej nauczy si ró nych mi ni wyraz o wych, je eli przypisze si je
o d p owie d nim okolico m g ⌅o wy - a wi c prz e pro wa dzi si ich p o dzia⌅ t o
pograficzny. Z kliniczne g o punktu widzenia w a ne jest ro zró nienie m i
dzy mi niami czo⌅a i okolicy szp ary p owiek, a p ozosta⌅ymi mi niami mi
micznymi. Mi nie czo⌅a oraz okolicy szp ary p owiek s u n erwia n e przez
górn e ga⌅ zie nerwu twarz ow e g o, a inne mi nie mim iczne przez dalsze
ga⌅ zie te g o nerwu. St d te w przypadku o ro dkowe g o pora enia nerw u
twarz ow e g o m o liw o zam ykania p owieki mo e by zach o w ana, tym cza
sem w przypadku o bw o d owe g o p ora enia nerw u b ra kjest tej m o liwo ci
(szcze g ó⌅y zob. s. 119).
Okolica M i sie Uwagi

sk le p ie m i sie n aczaszny (m. epicra m i sie skle p ie n ia czaszki
nie c z asz nius) sk⌅a d a si z:
ki - m i nia p o tyliczn o -
-cz o ⌅o w e g o (m. occipito
frontalis), w sk⌅a d które g o
w ch o d zi:
- brzusie c c z o ⌅o w y (venter m arszczyciel sk ó ry czo⌅a
frontalis) i
- brzusie c p o tyliczn y (venter un osi skór o k o licy
occipitalis) oraz p o tyliczn ej
- m i sie skro n io w o -cie m ie - brak fu n kcji m im icz n ej
n io w y (m. temporoparieta
lis)
szpara m i sie o kr ny o ka (m. orbi m i sie z a m y k a j cy sz par
p o w ie k cularis oculi) d zieli si na: p o w ie k o w (a)
- cz o cz o d o ⌅o w (pars or siln e z a ci n i cie p o wie k
bitalis)
- cz p o w ie k o w (pars pal o druch m ru g ania
pebralis)
- cz ⌅z o w (pars lacrimalis) o d d zia⌅uje na w orecz ek ⌅z o wy
m i sie m arszcz cy brwi m arszczyciel brw i (b)
(m. corrugator supercilii)
m i sie o b n i a cz brwi
(m. depressor supercilii)
nos m i sie p o d ⌅u ny m arszczyciel sk óry nasa dy
(m. procerus) nosa
m i sie n oso w y z w a w iat⌅o o tw oró w n o
(m. nasalis) (c) so w ych - n o z drzy
m i sie d w ig a c z w arg i g ór un osi w arg g órn i skrzyd ⌅o
nej i skrzyd ⌅a nosa nosa
(m. levator labii superioris ala
eque nasi) (d)
usta m i sie o kr ny ust m i sie z a m yka j cy usta (e)
(m. orbicularis oris)
m i sie p o liczk o w y w a n y w c zasie je d z e n ia
(m. buccinator) i picia (f)
m i sie ja rz m o w y w i kszy unosi k t ust
C Z m ia n y m im ik i i j e j z n a c z e n ie d la sk u rc z u m i n i m im ic z n yc h (m. zygomaticus major) (g)
m i sie jarz m o w y m n ie jszy
a Skurcz m i nia o kr ne g o oka (m. orbicularis oculi) w o ko licy z e w n trz
(m. zygomaticus minor)
neg o k ta oka - wyra a o b aw , nie p okój, trosk , m i sie m ie c h o w y
b Skurcz mi nia marszcz ceg o brwi (m. corrugator supercilii) - w przypadku (m. risorius) (h)
o wietlenia tw arzy ostrym wiat⌅em s⌅onecznym: „zamy lone czo⌅o", m i sie d w ig a c z w arg i g ór un osi w arg g órn
c Skurcz mi nia nosoweg o (m. nasalis) prowadzi do z m niejszenia o tw o n ej (m. levator labii superioris)
m i sie d w ig a c z k ta ust un osi k t ust (i)
rów nosowych i wyw o ⌅u je zaró wno rad osny, ja k i lu bie ny wyraz twarzy,
(m. levator anguli oris)
d Silny o b ustro nny skurcz m i nia d wig acza wargi g órn ej i skrzyd⌅a m i sie o b n i a cz k ta ust o b ni a k t ust (j)
nosa ( m. leva tor labii superioris a laeque nasi) wyra a nie za d o w ole nie , (m. depressor anguli oris)
e Skurcz mi nia okr neg o ust (m. orbicularis oris) oznacza zdecyd owanie, m i sie o b ni a cz w arg i d oln ej o b ni a w arg d o ln (k)
(m. depressor labii inferioris)
f Skurcz mi nia p oliczko w e g o ( m. buccin ator) oznacza satysfakcj ,
m i sie bró d k o w y un osi skór bro dy
g Skurcz m i nia jarz m o w e g o wi ksze g o (m. zygom a ticus m ajor ) w yst (m. mentalis) (1)
puje w czasie u m ie chania si .
uch o m i sie uszny prze d ni mi nie usz ne
h Skurcz mi nia miech owe g o (m. risorius) nadaje tw arzy wyra z dzia⌅ania,
(m. auricularis anterior)
i Skurcz mi nia d wig acza k ta ust ( m. levator a nguli oris) oznacza po m i sie uszny g órny
czucie w ⌅asn ej w arto ci. (m. auricularis superior)
j Skurcz m i nia o b ni acza k ta ust ( m. depressor a nguli oris) wskazuje m i sie uszny tyln y
(m. auricularis posterior)
na sm utek.
k Skurcz m i nia o b ni acza warg i d olnej ( m. depressor labii inferioris) o b szyja m i sie szero ki szyi (platy m i sie sk órn y szyi
ni a warg d oln i wyra a sta⌅o , trwa⌅o . sma)
I Skurcz mi nia bró d kowe g o ( m. menta lis) wyra a ch w iejn o i n ie z d e
cy d o w a nie.
75
C ⌅ o w a i sz yj a 3. S yste m a t y k a m i ni
3.3 M i nie ucia:

wia d o m o ci o g óln e i mi nie p o wierzch o w n e
Prz e g l d m i n i u cia (mm. m ast ic a t ori i)

Do m i ni ucia w w skim zn acze niu te g o s⌅owa zalicza si cztery m i rygoidei ) o d gryw aj d o d atko w rol przy wyk o nyw a n iu ruch ó w miele nia
nie: mi sie w acz (m. m asseter) , mi sie skro nio wy (m. te mpora lis) , m i p okarm u (c zyn n o p oszcze g ólnych mi ni - zo b. A -C). O twiera nie ust
sie skrzy d ⌅o wy przy ro d ko wy ( m. pterygoideus medialis) i mi sie skrzy n ast p uje w wyn ik u dzia⌅ania m i ni n a d g nyk o wych oraz si⌅y ci ko ci.
d ⌅o w y b oczny ( m. pterygoideus lateralis). M i sie w a c z oraz mi sie skrzy d ⌅o wy przy ro d ko wy tw orz p tl mi
G⌅ó wnym za d anie m tych m i ni je st za m yka nie ust oraz w yk o nyw a n ie nio w , na której zawiesz o na je st uch w a ( m a ndibula ) (zob. s. 78).
ruch ó w zw i za nyc h z je d z e n ie m - p o le g aj cych na prze m ieszcze niu si Uw aga: Wszystkie m i nie ucia s u n erw ia n e przez n erw u ch w o w y
u c h w y w z g l d e m szcz ki. W szystkie z w ym ie nio nych m i ni p o d n o (trz ecia ga⌅ n erw u trójd zieln e g o, n. trigem inus [n. V]); z kolei m i nie mi
sz c uch w do góry, za m ykaj usta. O ba m i nie skrzy d ⌅o w e ( mm. pte m iczne o trzym uj w⌅ó kna od n erw u tw arz o w e g o ( n. facialis [n. VII]).
M i si e w a c z (m. masseter)
p rz y cz e p • cz p o w ierzch o w n a (pars superficialis): ⌅u k ja rz m o w y ( ar

p o c z t k o w y: cus zygomaticus: prz e d n ie d w ie trz e cie d ⌅u g o ci)
• cz g ⌅ b o ka (pars profunda ): ⌅u k ja rz m o w y (arcus zygoma
ticus: tyln a je d n a trz e cia d ⌅u g o ci)
p rz y cz e p g uzowato w a c z o w a ( tuberositas masseterica) na k cie u
k o c o w y: c h w y (angulus mandibulae)
f u n k cj a: • u n osz e n ie u ch w y, z a m yka nie ust, z w ie ra n ie z b ó w
• w ysu w a n ie u c h w y
u n e r w i e n i e : n e rw w a c z o w y (n. massetericus) - g a ⌅ n e rw u u c h w o w e g o
(n. mandibularis; trz e cia g a ⌅ n e rw u tr ó jd z ie ln e g o [n. trige
minus])
M i si e s k r o n i o w y (m. temporalis)
p rz y cz e p kresa skro n io w a d o ln a (linea temporalis inferior) d o ⌅u skro

p o c z t k o w y: n io w e g o (fossa temporalis)
p rz y cz e p w ie rz c h o ⌅ e k i p rzy ro d k o w a p o w ie rz c h n ia w yro stk a d zio b ia -
k o c o w y: ste g o u c h w y (proc. coronoideus mandibulae)
A M i si e w a cz (m. m asset er) - sch e m a t f u n k cj a: • u n o sz e n ie u c h w y p rz e z w sz yst k ie , je d n a k g ⌅ó w n ie prze z
w ⌅ ó kn a p rz e b ie g a j c e p io n o w o
• c o fa n ie (re tru zja) w ysu n i t e j d o p rz o d u u c h w y za p o m o
c t yln yc h w ⌅ ó kie n p rz e b ie g a j c yc h p o zio m o
• je d n o stro n n y sk urc z: ru c h y u cia (p rz e m ie sz c z e n ie g ⌅o w y
u c h w y [caput mandibulae] ku p rz o d o w i p o stro n ie b a la n
su j c e j)
u n erw ie n ie: n e rw y skro n io w e g ⌅ b o kie ( nn. temporales profundi) - g a ⌅
z ie n erw u u c h w o w e g o (n. mandibularis; trz e cia g a ⌅ n erw u
tró jd z ie ln e g o , n. trigeminus)
© M i si e s k r z y d ⌅ o w y p r z y r o d k o w y (m. pterygoideus medialis)
p r z y cz e p d ó ⌅ sk rz y d ⌅ o w y ( fossa pterygoidea ) i b laszka b o czn a (lamina

p ocz t k o w y: lateralis) w yro stk a skrzy d ⌅ o w a t e g o (proc. pterygoideus)
p r z y cz e p p o w ie rz c h n ia p rzy ro d k o w a k ta u c h w y ( angulus mandibu-
k o c o w y: lae) - g u z o w a t o skrz y d ⌅ o w a (tuberositas pterygoidea)
f u n k cj a : u n o sz e n ie u c h w y, z a m y k a n ie ust, z w ie ra n ie z b ó w
(a d d u kcja)
u n erw ie n ie: n e rw skrz y d ⌅ o w y p rzy ro d k o w y (n. pterygoideus medialis -
g a ⌅ n e rw u u c h w o w e g o (n. mandibularis; trz e cia g a ⌅ n e
B M i si e sk r o n i o w y (m. te m por a l is) - sch e m a t rw u tró jd z ie ln e g o , n. trigeminus)
® M i si e s k r z y d ⌅ o w y b o c z n y (m. pterygoideus lateralis)
p rz ycze p • cz g órna ( pars superior): g rz e b ie p o d skro n io w y (crista

p o c z t k o w y: infratemporalis) (skrzy d ⌅o w i ksz e ko ci k lin o w e j, ala ma
jor ossis sphenoidalis)
• cz d o ln a (pars inferior): p o w ie rz c h n ia z e w n trz n a
b laszki b o c z n e j (lamina lateralis) w yro stk a skrz y d ⌅ o w a t e
g o (proc. pterygoideus)
p r z y cz e p • cz g órna ( pars superior): kr e k st a w o w y (discus articu
k o c o w y: laris) sta w u skro n io w o - u c h w o w e g o
• cz d o ln a (pars inferior): w yro st e k k ⌅y k c io w y (proc. con
dylaris) u c h w y
f u n k cj a: • o b ustro n n y sk urc z: z a p o c z t k o w a n ie o tw ie ra n ia ust p rz e z
w ysu n i c ie u c h w y d o przo d u (p ro tru zja) i p rz e m iesz e n ie
kr ka st a w o w e g o (discus articularis) d o przo d u
• je d n o stro n n y sk urc z: p rz e su n i c ie u c h w y w stro n p rz e
c iw n p rzy ru ch a ch ucia
u n erw ie n ie: n e rw s k rz y d ⌅ o w y b o c z n y (n. pterygoideus lateralis - g a⌅
n erw u u c h w o w e g o (n. mandibularis; trz e cia g a ⌅ n er
C M i n ie sk rz y d ⌅ o w e p r z y r o d k o w y i b o cz n y w u tró jd z ie ln e g o [n. trigeminus])
(mm. p t ery g o i d e i m ed i a l is e t l a ter a lis) - sch e m a t
76
Arcus Os frontale Os parietale

zyg o m aticus
M. m asseter, M. te m p oralis
pars pro fu n d a
Porus acusticus
externus
Arcus
Proc. styloid eus zyg o m aticus M.te m poralis
M. masse ter, Lig. laterale

pars su p erficialis
D M i n ie sk r o n i o w y i w acz
(m . te m por a lis i m. m asset er)
Wid ok z lewej stro ny, a w arstw a p o
wierzch o w n a, b w arstw a g⌅ b oka;
mi sie w acz i ⌅uk jarz m o w y ( arcus
zygom aticus) z osta⌅y cz cio w o usu
ni te.
Na ryc. b wid o czny je st ca⌅y mi sie
skro nio wy. Jest n ajm o cnie jszym z m i
ni ucia / ucio wych - w n osi po ⌅ow
si⌅y tych mi ni. M i sie w a cz sk⌅ada
si z cz ci p o wierzch o w n ej (pars su
perficialis) oraz cz ci g⌅ b o kiej (pars
profu nd a ). O ba m i nie - skro nio wy
i w a cz - s silnym i mi nia m i p o d
n osz cym i uch w i tym samym pro
w a d z do z a m kni cia ust. Na ryc. b w i Capsula
d oczny je st n ie wie lki fra g m e nt m i articularis
nia skrzyd ⌅o w e g o b oczn e g o ( m. p te
Lig .la te ra le
rygoideus lateralis).
M. pteryg oid eus
lateralis
Proc. M. m asseter
b coro noid eus
77
3.4 Mi nie ucia: m i nie g ⌅ b o kie
M. te m p oralis M. p teryg oid e us

lateralis,
pars su p erior
M. Discus
pteryg oid eus articularis
lateralis
M, p teryg o id e us
la teralis,
pars inferior
M. p teryg o id e us M. p teryg o id e us
m e dialis m e dialis
M. m asseter Proc. p teryg oid eus,

la mina lateralis
A M i n ie sk rz y d ⌅ o w e b o c z n y i p rz y r o d k o w y
(m m . p t ery g o i d e us m ed i a l is e t l a te r a lis )
Wid ok z lew ej stro ny. sta wie skro nio w o - uch w o wym m o na z a o bserw o w a , i w ⌅ó kna mi nia
a W p oró w naniu z ostatni rycin z p o prze d nie j stro ny - d o d atkow o skrzy d ⌅o w e g o b oczne g o w n ik aj do kr ka staw o w e g o ( discus articula
usuni to wyroste k d zio b iasty u c h w y (proc. coronoideus m a ndibula e ), ja k ris) . M i sie ten uw a a ny je st za mi sie kieru j cy rucha m i w stawie skro
ró w nie d oln cz m i nia skro nio w e g o ( m. te mpora lis) , co p o zwala na nio w o - uch w o wym . Po nie wa je g o wszystkie cz ci (cz g órna [pars
uwid o cznie nie obu m i ni skrzy d ⌅o wych ( mm. pterygoidei ). superior]; cz d olna [pars inferior]) uczestnicz przy wsz elkich ruchach
b M i sie skro nio w y z osta⌅ ca⌅ko wicie usuni ty, w cz ci d olnej (p ars in u ch w y - je g o d zia ⌅a nie je st b ard ziej z⌅o o ne ni p ozosta⌅ych mi ni u
ferior) mi nia skrzyd ⌅o w e g o b oczne g o ( m. pterygoideus lateralis) wyci t o cia. M i sie skrzy d ⌅o wy przy ro d ko wy ( m. pterygoideus medialis) bie g nie
o kienko. M i sie skrzy d ⌅o wy b oczny ro zp o czyna o twiera n ie ust, c zyn nie mal prosto p a dle do mi nia skrzyd ⌅o w e g o b oczne g o i uczestnic zy
n o ta je st k o ntynu ow ana prz e z m i nie n a d g nyko w e. Przy o tw artym w tw orz e niu p tli m i nio w ej, która o tacza uch w ( m a ndibula ) (zob. B).
M. te m p oralis
M. pteryg oid eus

D iscus articularis
lateralis,
pars su p erior
Ca p ut m an dib ula e,
facies articularis
M. pteryg oid eus
lateralis,
pars inferior
M. masse ter,
pars profunda
B P tla m i n i u cia M. pteryg oid eus

W id ok sko ny od ty⌅u. m e dialis
Ta pro jekcja w yra n ie p o kazuje p tl
m i nio w z⌅o o n z m i nia wa- M. masseter,
cza ( m. m asseter) oraz m i nia skrzy
d ⌅ow e g o przy ro d ko w e g o ( m. pte
rygoideus medialis) , na której z a w ie
szona je st uchwa ( m a ndibula ). P
tla ta w aru n ku je p e⌅n sprawn o
fu n kcjo n aln zesp o⌅u obu mi ni
i u m o liwia w pe⌅ni wyk orzysta nie
si⌅y zgryzu.
78
Sinus sa gittalis
su p erior
Falx cere bri
Lo bus
frontalis
Dura mater
Lob us ence p hali
te m p oralis
N. o p ticus
Cellula e
eth m oid ales M. te m p oralis
Sinus M. p teryg oid eus

sp hen oid alis lateralis,
pars su p erior
M. masse ter,
pars profunda
N aso pharynx
M. pteryg oid eus
lateralis,
Gl. parotid ea pars inferior
M. pteryg oid eus

Cavitas oris
m edialis
M. masse ter,
Lingua pars su p erficialis
M andib ula
Gl. su b m an dib ularis Platysm a M. g e nio hyo id e us M. dig astricus, M. m ylo hyoid eus
ve n t er anterior
C M i n ie u c ia , p rz e k r ó j c z o ⌅ o w y n a w ys o k o c i z a t o k i k lin o w e j
Wid ok z ty⌅u. W tej pro jekcji szcze g ólnie d o brze wid o czn a je st to p o grafia mi ni
ucia oraz s sie d nich struktur.
79
3.5 Przycz e p y p ocz t k o w e i k o co we mi ni na cz aszce
m i nie w yra z o w e
(n e r w t w a r z o w y
[n. f a cia lis], n. VII)
m i sn i e o b r a c a j c o -
M. te m p oralis M. pteryg oid eus

lateralis
A P rz y cz e p y p o cz t k o w e i k o co w e m i n i
na cz aszc e
a W id ok z lewej strony, b W id ok p o wierzchni
M. buccinato r
przy ro d ko w ej pra wej p o⌅o wy uch wy, c Wid ok
p o wierzchni z e w n trzn ej p o dstawy czaszki.
Po wierzchnie przycze p u m i ni z osta⌅y w yró
nio ne kolorami (przycze p p o cz tk o wy: kolor M. p teryg oid eus
cz erw o ny; przycze p ko c o wy m i nia: n ie b ie m edialis
ski).
M. g e nio glossus
mi n i e z w i z a n e z k o ci g n y k o w
M. m ylo hyoid eus
M. g e nio hyoid e us
M. dig astricus, ve n ter anterior
80
m i n i e u cia
(n e r w u c h w o w y
[n. m a n d ib u la ris], n. V3)
M. m asseter
M. pteryg oid eus

m edialis
M. pteryg oid eus m i n i e g a r d ⌅ a i p rz e ⌅y k u

lateralis (n e r w j z y k o w o -
-gard⌅o w y
M. te m p oralis [n. g lo sso p h a r y n g e u s],
n. IX, o r a z n e r w b ⌅ d n y
mi n ie z e w n t r z n e j z y k a [n. va g us], n. X)
(n e r w p o d j z y k o w y
[n. h y p o g lo ssus], n. XII) M. t e nsor veli palatini
M. hyo glossus M, levator ve li palatini

(nie prze dstawio ny)
M. stylo p haryn g e us
M. g e nio glossus
(n ie prz e dsta wio ny) M. co nstrictor
p haryn gis m edius
M, stylo glossus (nie prze dstawio ny)
M. stylo hyoid eus

m i nie prze d kr g o w e
M. dig astricus, ( g a ⌅ z ie p r z e d n i e
ve n ter p osterior n erw ó w r d z e nio w ych
sz y j n y c h [rr. a n t e rio r es
n n . sp i n a l es ce r v ic a les])
m i n i e k a rk u, g ⌅ b o k ie
m i n i e g r z b ie t u (g a⌅ zie)
t y l n e n e r w ó w r d z e n io w y c h M, re ctus capitis
sz y j n y c h [rr. p o st e rio r es lateralis
n n . sp i n a l es ce r v ic a les])
M. lo ng us c apitis
M. sple nius capitis
M. rectus capitis
M. lo n gissim us capitis anterior
M. o bliq uus cap itis

su p erior m i n i e o b r a c a j c o - z g i-
n a j c e o r a z p o d n o sz c e
M. rectus capitis g ⌅ o w (n e r w d o d a t k o w y
p osterior m ajor [n. a cc esso ri u s], n. XI)
M. rectus ca pitis M. stern o cleid o

p osterior m in or mast oid eus
M. se m ispinalis capitis M. trap ezius
81
3.6 Prze gl d mi ni p o w ierzch o w nych szyi
A Sch e m a t w y k o r z yst y w a n y d o k lasy f i k a cji m i n i sz yi na

p oszcz e g ó l n e g r u p y
W nast p nych ro zdzia⌅ach o pisan o klasyfikacj i p o d zia⌅ m i ni pod k
tem anato m ii t o p o graficzn ej szyi. M o na wyk orzysta wiele sch e m a tó w
klasyfikacji, je d n a k e m i nie karku, które z to p o graficzn e g o p unktu w i
dzenia s m i nia m i szyi, ze w z g l d ó w czyn n o cio wych nale d o gru py
m i ni g⌅ b o kich grz bietu (których nie o pisan o w tym ro zdziale).
Mi nie po wierzcho wn e szyi Mi n ie p rz e d k r g o w e

• m i sie sz e ro k i szyi • mi sie d⌅ugi g⌅owy
• m i sie m o st k o w o -su t k o w o - • mi sie d⌅ugi szyi
- o b o jc z y k o w y • mi sie prosty przedni g⌅owy
• m i sie c z w o r o b o c z n y* • mi sie prosty boczny g⌅owy
Mi nie nadgnykowe Mi n i e b o c z n e sz y i ( g ⌅ b o k i e )
• m i sie d w u b rzu c o w y • Mi sie pochy⌅y przedni
• m i sie bró dko w o -g nyko w y • Mi sie pochy⌅y rodkowy
• m i sie uchw ow o -g nykowy • Mi sie pochy⌅y tylny
• m i sie ry lc o w o - g n y k o w y
Mi n ie k ark u
Mi nie podgnykowe (g ⌅ b o k ie m i n ie grz b ie t u)
• m i sie m o st k o w o - g n y k o w y • mi sie pó⌅kolcowy g⌅owy
• m i sie m o st k o w o - t a rc z o w y • mi sie pó⌅kolcowy szyi
• m i sie t a rc z o w o - g n y k o w y • mi sie p⌅atowaty g⌅owy
• m i sie ⌅o p atk o w o -g nyk o w y • mi sie p⌅atowaty szyi
• mi sie najd⌅u szy g⌅owy
• N ie n a le y d o m i n i sz yi w c i • mi sie biodrowo- ebrowy
s⌅y m se n sie , a l e z o st a ⌅ t u t a j • mi nie podpotyliczne
u m ie sz c z o n y z e w z g l d ó w t o
p o g ra fic z n y c h .
C Sch e m a t m i n ia cz w o r o b o cz n e g o
Przyczep © Cz zst puj ca:

pocz t kowy: • ko p o t y lic z n a (kre sa k a rk o w a g ó rn a o ra z g u z o
w ato p o t y lic z n a z e w n trz n a )
• w yr o st k i k o lc z yst e w s z ys t k ic h k r g ó w sz y jn y c h p o
p rz e z w i z a d ⌅ o k a rk o w e
© Cz poprzeczna:
sz e ro k ie ro z c i g n o n a p o z io m ie w y r o s t k ó w k o lc z y
M. stern o cleid o styc h k r g ó w T h 1 -T h 4

m asto id eus, © Cz w st p u j c a:
ca p ut clavic ulare w y r o s t k i k o lc z yst e k r g ó w T h 5 - T h 12
Przyczep • B o c z n a j e d n a trz e c ia o b o jc z y k a (c z z st p u j c a )
M. stern ocleid o
m ast oid eus, ko cowy: • W yr o st e k b a rk o w y ⌅ o p a t k i (c z p o p rz e c z n a )
ca p ut stern ale • G rz e b ie ⌅ o p a t k i (c z w st p u j c a )
Czynno : • Cz z st p u j c a :
- p o ci g a ⌅o p atk sk o n ie d o g ó ry o ra z o b ra c a j na
B Sche m a t m i n ia m ost k o w o- o b ojcz y k o w o-su t k o w e g o z e w n tr z (d z ia ⌅a w s p ó ln ie z c z c i w e w n tr z n

mi n ia z b a t e g o p rz e d n ie g o )
Przyczep • G ⌅ o w a m o st k o w a : r k o je m o stk a - p o c h y la g ⌅ o w w t sa m stro n o ra z o b ra c a j
pocz t kowy: • G ⌅ o w a o b o jc z y k o w a : p rz y r o d k o w a je d n a t r z e w s tro n p rz e c iw n (g d y o b r c z b a rk o w a j e s t u n i e
cia o b o jc z y k a ru c h o m io n a )
Przyczep W yr o st e k s u t k o w a t y o ra z kresa k a rk o w a g ó rn a Cz p o p rz e c z n a : p o c i g a ⌅ o p a t k p rz y r o d k o w o
ko cowy: Cz w st p u j c a: p o ci g a ⌅o p a tk p rz y r o d k o w o
Czynn o : • Jednostronnie: i w d ó ⌅ (w s p ie ra ru c h o b r o t o w y c z c i zs t p u j c e j)
- p o c h y la g ⌅ o w w t sa m stro n C a ⌅y m i sie : s t a b iliz u je ⌅ o p a t k na t u ⌅ o w iu
- s k r c a g ⌅o w w p r z e c iw n stro n
Unerwienie: N e rw d o d a t k o w y (n . XI) o ra z s p lo t s z y jn y (C 2 - C 4 )
• O bustronnie:
- p r o st u je g ⌅o w
- u c z e s t n ic z y w o d d y c h a n iu , k ie d y g ⌅o w a j e s t
u n i e ru c h o m i o n a (p o m o c n ic z y m i sie
Un erwienie: w d e c h o w y)
N e rw d o d a t k o w y (n . XI) o ra z b e z p o re d n i e g a ⌅ z ie
sp lo t u sz y jn e g o (C 1 - C 4 )
82
G ⌅ ow a i sz yj a 3. S yste m a t y k a m i ni
M. d e pressor
a n g uli oris
D M i sie sz e r o k i sz y i (p l a t ysm a )
W i d o k z l e w e j s tr o n y . M i si e sz e ro k i sz y i st a
n o w i sz e ro k , p ⌅ask p o d sk ó rn w a rs t w mi
n io w p o ⌅o o n p o w ie rz c h o w n ie w z g l d e m
w a rs t w y p o w i e r z c h o w n e j p o w i z i s z y j n e j g ⌅
b o k i e j. P r z e c iw n i e d o in n y c h m i n i, n ie j e s t
o to c z o n y w ⌅asn p o w i zi (z o b . s c h e m a t k la
s y f ik a c ji w A), a l e b e z p o r e d n i o p o ⌅ c z o n y z e
sk ó r (d o k t ó r e j c z c i o w o si p r z y c z e p i a ). W ⌅ a
n i e t a c e c h a , k t ó ra c h a r a k t e r y z u j e r ó w n i e mi
n ie m im ic z n e t w a rz y p o w o d u je , e tru d n o je s t
o d d z i e li m i sie s z e r o k i s z y i o d s k ó ry . P o d o b
n i e j a k in n e m i n ie w yra z o w e g ⌅o w y je s t on
u n e r w i o n y p r z e z n e r w t w a r z o w y . W i e lk o mi
n ia s z e r o k i e g o s z y i j e s t b a r d z o z r ó n i c o w a n a ;
je g o w ⌅ó k n a si g a j o d d o ln e j c z ci tw a rz y do
g ó rn e j c z c i k la t k i p i e rs i o w e j.
E M i n ie p o w i e r zch o w n e sz y i: m i sie
m ost k o w o - o b o jcz y k o w o -su t k o w y o ra z
cz sz y jn a m i n ia cz w o r o b o cz n e g o ,
w i d o k o d p rz o d u
Kr c z sz y i {t o r t ic o llis , o d ⌅ac. to rtu s - „s k r c o n y "
i c o llu m - „s z y ja " ) t o s k u r c z lu b s k r ó c e n i e m i ni
s z y i p o w o d u j c e p r z e c h y l e n i e g ⌅ o w y w s tr o n
u ra z u i p rz e k r c e n ie w stro n p rz e c iw n . Kr c z
sz y i m o e b y ró w n ie sp o w o d o w a n y uszk o
d z e n ie m u n e rw ie n ia m i n ia m o stk o w o - o b o j-
c z y k o w o - s u t k o w e g o (z o b . D, s. 7 ). P r z y c z y n a m i
w ro d z o n e g o kr c z u sz y i m o g by n ie p ra w i
d ⌅o w e b li z n o w a c e n i e lu b sk ró c e n ie mi n ia
m o st k o w o - o b o jc z y k o w o -su t k o w e g o p o je d n e j
stro n ie .
83
3.7 Mi nie na d g ny k o w e i p o d g ny k o w e
A Prze g l d m i ni n a d g nyk o w ych B Przeg l d m i ni p o d g nyko w ych
0 Mi sie dwubrzu cowy © Mi sie mostkowo-gnykowy

Przyczep • Prz e d n i b rz usie c: d ó ⌅ d w u b rz u c o w y u c h w y Przyczep Tylna p o w ierzch nia r k oje ci m ostk a i t ore b ka staw u
pocz tkowy: • Tyln y b rz usie c: p rzy ro d k o w a p o w ie rz c h n ia w yro stk a pocz tkowy: m ostk o w o - o b o jczyk o w e g o
su tk o w e g o (w c i c ie su tko w e) Przyczep Trz o n ko ci g nyk o w ej
Przyczep Trz o n ko ci g nyk o w ej p o p rz e z ci g n o p o re d n ie w ra z ko cowy:
ko cowy: z p tl w ⌅ ó k n ist Czynno : • O b n i a ko g n yk o w (st a b iliz u je j e j p o ⌅o e n ie)
Czynno : U n osi k o g n yk o w (w tra k c ie p o ⌅yk a n ia) • O b n i a krta o ra z ko g n yk o w (p o d c z as w y d a w a n ia
W sp o m a g a o t w ie ra n ie sz p a ry ust, o b n i a j c u c h w g ⌅osu i w k o c o w y m e t a p ie p o ⌅yk a n ia)
Unerwienie: Prz e d ni brzusie c: n erw uc h w o w o - g n yk o w y (od n erw u Unerwienie: P tla szyjn a splo tu szyjn e g o (C 1-C3)
uch w o w e g o , trz e cie j g a⌅ zi n erw u tró jd zie ln e g o [n. V])
© Mi sie mostkowo-tarczowy
Tyln y brzusie c: g a⌅ d w u b rzu c o w a n erw u tw arz o w e g o
(n. VII) Przyczep Tylna p o w ierzch n ia r k o je ci m ostka
pocz tkowy:
© Mi sie bródkowo-gnykowy
Przyczep C hrz stka t arc z o w a t a krtani
Przyczep Ko le c bró d k o w y u c h w y ko cowy:
pocz tkowy:
Czynno : • Po ci g a krta o ra z ko g n yk o w w d ó ⌅ (st a b iliz u je je j
Przyczep Trz o n ko ci g nyk o w ej p o ⌅o e n ie)
ko cowy: • O b n i a krta o ra z k o g n yk o w (p o d c z as w y d a w a n ia
Czynno : • Poci g a ko g nyk o w d o przo d u (w c z asie p o ⌅yka nia) g ⌅osu i p o d c z as k o c o w e g o e ta p u p o ⌅yk a n ia)
• W sp o m a g a o b n i a n ie u c h w y Unerwienie: P tla szyjn a splo tu szyjn e g o (C 1-C3)
Unerwienie: G a⌅ brzuszna n erw u rd z e nio w e g o C l
® Mi sie tarczowo-gnykowy
© Mi sie uchwowo-gnykowy Przyczep C hrz stk a t arc z o w a t a krta n i
Przyczep Kresa u c h w o w o - g n y k o w a u c h w y pocz tkowy:
pocz tkowy: Przyczep Trz o n ko ci g nyk o w ej
Przyczep Trz o n ko ci g nyk o w e j p o p rz e z ci g n o p o re d n ie (sz e w u ko cowy:
ko cowy: ch w o w o - g n yk o w y) Czynno : • O b n i a ko g n yk o w (st a b iliz u je j e j p o ⌅o e n ie)
Czynno : • N apin a i u n osi d n o ja m y ustn ej • U n osi krta w tra k c ie p o ⌅yk a n ia
• Poci g a ko g n yk o w d o p rzo d u (w c z asie p o ⌅yka nia) Unerwienie: G a⌅ b rzuszna n erw u rd z e nio w e g o C l
• W sp o m a g a o b n i a n ie u c h w y o ra z j e j ru c h y na b o ki
( ucie) ® Mi sie ⌅opatkowo-gnykowy
Unerwienie: N erw uc h w o w o - g n yk o w y (od n erw u uch w o w e g o , trz e Przyczep G órny brze g ⌅o p atki
ciej g a⌅ zi n erw u tró jd zie ln e g o [n. V]) pocz tkowy:
® Mi sie rylcowo-gnykowy Przyczep Trz o n ko ci g nyk o w ej

ko cowy:
Przyczep W yrostek rylc o w a ty ko ci skro n io w ej
pocz tkowy: Czynno : • O b n i a k o g n yk o w (st a b iliz u je j e j p o ⌅o e n ie)
• O b n i a krta o ra z ko g n yk o w (p o d c z as w y d a w a n ia
Przyczep Trz o n ko ci g nyk o w ej p o p rz e z ro z d w o jo n e ci g n o g ⌅osu i w k o c o w y m e ta p ie p o ⌅yka nia)
ko cowy: • N a pr a p o w i sz y jn p rz e z ci g n o p o re d n ie, a t a k
Czynno : • U n osi ko g n yk o w (w c z asie p o ⌅yk a n ia) e u trz y m u je d ro n o y ⌅y sz y jn e j w e w n trz n e j
• W sp o m a g a o p usz c z a n ie u c h w y Unerwienie: P tla szyjn a sp lo tu szyjn e g o (C 1- C 3), a t ak e w ⌅ó kn a od
Unerwienie: N erw t w arz o w y (n. VII) n erw u rd z e nio w e g o C4
84
M. stylo hyoid eus
M. dig astricus,
ve n t er p osterior
M. dig astricus,
M. thyro hyo id e us
ve n ter anterior
M. m ylo hyoid eus M. stern o th yro id e us
M. o m o hyoid e us,
M. stern o hyoid eus v e n t er su p erior
et inferior
M. o m o hyoid e us, ten d o

in term e dius
Proc. M. g enio hyoid e us Linea

c oro noid eus m ylo hyoid ea
Ca put
c Mi n ie n a d g n y k o w e i p o d g n y k o w e, w id o k z le w ej st r o n y m an dib ula e
Foram en
m an dib ulae
R. m an dib ula e M. m ylo hyoid eus
Os hyoid eum
(corpus)
M. dig astricus,
ve n ter anterior
M. m ylo hyoid eus
M. d ig astricus, E M i n ie n a d g n y k o w e:
Rap he m ylo hyoid ea
ve n ter p osterior u ch w o w o -g n y k o w y
Os hyoid eum i b r ó d k o w o - g n y k o w y,
M. stylo hyoid eus
w id o k z g ó r y i z t y⌅ u
M. th yro hyo id e us M. stern o hyoid e us
Cartilag o th yro id e a M. o m o hyoid eus,

ve n ter su p erior
M. stern o th yro id e us et inferior
D M i n ie n a d g n y k o w e i p o d g n y k o w e, w id o k z p rz o d u
Po prawej stro nie usuni to cz m i nia m ostkow o -g nykowe g o.
85
3.8 Mi nie prz e d kr g o w e i b ocz n e (g⌅ bokie) szyi
A Sch e m a t m i ni p rz e d k r g o w ych B S c h e m a t b o c z n y c h ( g ⌅ b o k ic h ) m i n i sz y i
0 Mi sie d⌅ugi g⌅owy Mi nie pochy⌅e

Przyczep G uzki prze d nie w yro stk ó w p o prz e cznych kr g ó w C 3 - C 6 Przyczep © M i sie p o chy⌅y p rze d ni: g uzki prze d nie w yro stk ó w p o
pocz tkowy: pocz tkowy: prze cznych kr g ó w C 3 - C 6
Przyczep Cz p o dsta w n a ko ci p o tyliczn e j © M i sie p o chy⌅y ro d k o w y: w yrostki p o prz e czn e kr gu
ko cowy: szczyt o w e g o i kr gu o b ro to w e g o (nie u w z g l d n io n o na
Czynno : • Je d n o stro n n ie : p rz e c h yla o ra z le kk o o b ra ca g ⌅o w w t sch e m a cie, z o b. s. 9); g uzki tyln e w yro stk ó w p o prz e cz
sa m stro n nych kr g ó w C 3 - C 7
• O b ustro n n ie: z g ina o d c in e k sz yjn y kr g o s⌅u p a
© M i sie p o chy⌅y tyln y: g uzki tyln e w yrostk ó w p o prz ecz
Unerwienie: B e z p o re d nie o d g a⌅ zie n ia sp lo tu szyjn e g o (C 1-C3)
nych kr g ó w C 5 -C7
© Mi sie d⌅ugi szyi Przyczep • M i sie p o chy⌅y prz e d n i: g uz e k m i nia p o chy⌅e g o
Przyczep • Cz p io n o w a (p o re d n ia): p rz e d n ie p o w ie rz c h n ie kr ko cowy: prz e d n ie g o p ierwsz e g o e bra
pocz tkowy: g ó w C 5 - C 7 i T h 1-Th3 • M i sie p o chy⌅y ro d k o w y: pierwsz e e bro (d o ty⌅u od
• Cz sk o n a g ó rn a: g u zki p rz e d n ie w yro stk ó w p o bruz d y t t n ic y p o d o b o jczyk o w e j)
p rz e c z n yc h kr g ó w C 3 - C 5 • M i sie p o chy⌅y ty ln y: z e w n trzn a p o w ierzch nia dru
• Cz sk o n a d o ln a: p rz e d n ie p o w ie rz c h n ie kr g ó w g ie g o e bra
Th 1-Th3 Czynno : • Je li e bra s ruch o m e: w d e c h (u n osz g órn e e bra)
Przyczep • Cz p io n o w a: p rz e d n ie p o w ie rz c h n ie kr g ó w C 2 - C 4 • Je li e bra s u nieru ch o m io n e: z g in aj cz szyjn kr
ko cowy: • Cz sk o n a g ó rn a: g u z e k p rz e d n i kr g u sz c z y t o w e g o g os⌅u p a w t sa m stro n (przy je d n ostro n n y m skurczu)
(a tla s)
• Z g in aj szyj (p rzy o b ustro n n y m skurczu)
• Cz sk o n a d o ln a: g u zki p rz e d n ie w yro st k ó w p o
Unerwienie: Be z p o re d nie g a⌅ zie splo tu szyjn e g o i sp lo tu ra m ie n n e g o
p rz e c z n yc h kr g ó w C5 i C6
Czynno : • Je d n o stro n n ie : p rz e c h yla o ra z lekk o o b ra ca c z szyj (C 3-C8)
n kr g o s⌅u p a w t sa m stro n
• O b ustro n n ie: z g in a o d c in e k sz yjn y kr g os⌅u p a
Unerwienie: Be z p o re d nie g a⌅ zie splo tu szyjn e g o (C 2-C6)
® Mi sie prosty przedni g⌅owy
Przyczep Cz b o czn a kr g u sz c z y t o w e g o
pocz tkowy:
Przyczep Cz p o dsta w n a ko ci p o tylic z n e j
ko cowy:
Czynno : • Je d n o stro n n ie : z g i c ie b o czn e w st a w ie sz c zyt o w o - p o -
ty lic z n y m
• O b ustro n n ie: z g i c ie w st a w ie sz c z y t o w o - p o tylic z n y m
Unerwienie: G a⌅ zie brzusz n e n erw ó w rd z e nio w ych C l i C2
0 Mi sie prosty boczny g⌅owy
Przyczep W yroste k p o prz e czny kr g u szczyto w e g o
pocz tkowy:
Przyczep Cz p o dsta w n a ko ci p o tyliczn e j (b o cznie od k⌅ykci p o ty
ko cowy: licznych)
Czynno : • Je d n o stro n n ie : z g i cie b o c z n e w st a w ie sz c z y t o w o - p o
ty lic z n y m (ruchy p o ta kiw a n ia)
• O b ustro n n ie: z g i c ie w st a w ie sz c z y t o w o - p o ty lic z n y m
Unerwienie: G a⌅ zie brzusz n e n erw ó w rd z e nio w ych C l i C2
86
M. re ctus capitis
anterior
M. rectus
ca pitis lateralis
Atlas
M. lo ng us ca pitis
Pars o bliqua
su p erior
Pars recta > M. lo n g us colli
Pars o bliqua
inferior
M. scale nus
m edius
M. scalenus M. scale nus

anterior m edius
M. scale nus M. scale nus

p osterior posterior
Fissura m usculoru m
scale n oru m p osterior M. scalenus
Sulcus arteriae anterior
su bclaviae
Costa II
C P rz e d k r g o w e i b o cz n e (g ⌅ b o k ie ) m i n ie sz y i, w id o k z p rz o d u
M i sie d⌅ugi g ⌅o wy oraz mi sie p ochy⌅y prz e d ni z osta⌅y cz cio w o usu kr g os⌅u p a a dw o m a g órnym i e bra m i, wsp o m a g aj tak e proces o d d y
ni te po lewej stronie. M i nie prze d kr g o w e ro zci g aj si m i d zy o d chania. M i nie p ochy⌅y prz e d ni i p ochy⌅y ro d kowy s o d d zielo n e od sie
cinkie m szyjnym kr g os⌅u pa a czaszk , o d d zia⌅u j c na o by d wie struktury. bie tyln szczelin m i ni p ochy⌅ych (fissura m usculoru m scalenorum p o
Trzy nach o d z ce na sie bie mi nie p ochy⌅e s klasyfiko w an e ja k o mi nie sterior) - która je st bardzo isto tna z t o p o graficzn e g o p unktu wid z e nia, po
b oczne (g ⌅ b okie) szyi. Po nie wa le one m i d zy o dcin kie m szyjnym nie wa prze bie g aj przez ni splot ram ie nny i t tnic a p o d o b ojczyk o w a.
87
G ⌅ ow a i sz yj a 4. S yste m a t y k a n a cz y i n er w ó w
4.1 Syst e m a t y k a z a o p a trz e nia t t nicze g o g ⌅ o w y i szyi
Syst e m a t y k a t t n ic g ⌅ o w y i szyi
Ga⌅ zie t t nicy szyjnej zew n trzn ej
Ga⌅ zie przednie

• t t n ic a t a rc z o w a g ó rn a
- ga⌅ p o d g nyko w a
- t t n ic a k rt a n io w a g ó rn a
- ga⌅ p i e r c i e n n o - t a rc z o w a
- ga⌅ m o st k o w o - o b o jc z y k o w o -
-su tk o w a
- g a ⌅ z ie g ru c z o ⌅ o w e
• t t n ic a j z y k o w a *
• t t n ic a t w a rz o w a *
Ga⌅ przy rodkowa

A. an g ularis
• t t n ic a g a rd ⌅ o w a w st p u j c a
Ga⌅ zie tylne

• t t n ic a p o t y lic z n a *
A. te m p oralis
su p erficialis • t t n ic a usz n a t y ln a *
O dga⌅ zienia ko cowe

• t t n ic a sz c z k o w a *
• t t n ic a sk ro n io w a p o w ie rz c h o w n a *
A. la bialis A. auric ularis
• niewidoczna na przekroju w A
su p erior posterior
Ga⌅ zie t tnicy p odobojczy ko wej
A. m axillaris
T tnica piersiowa w ewn trzna
A. occipitalis • g a ⌅ z i e ró d p ie rsio w e
A. la bialis • g a ⌅ z ie g rasic z e
A. p haryn g ea
inferior • t t n ic a o si e r d z i o w o - p rz e p o n o w a
asc en d ens
• g a ⌅ z ie su t k o w e
A. facialis • g a ⌅ z ie m i d z y e b r o w e p rz e d n ie
A. facia lis • t t n ic a m i n i o w o - p rz e p o n o w a
A. caro tis in tern a
• t t n ic a n a b rz u sz n a g ó rn a
Bifurc atio caro tidis T tnica kr gowa
A. lin gualis
z glo m us caro ticu m
• g a ⌅ zie kr g o w e
A. th yroid e a su p erior • g a ⌅ z ie o p o n o w e
• t t n ic a rd z e n io w a ty ln a
A. vert e bralis
• t t n ic a rd z e n io w a p rz e d n ia
A. caro tis extern a
• t t n ic a d o ln a ty ln a m ó d k u
• t t n ic a p o d st a w n a
A. caro tis c o m m u nis Pie t arcz owo-szyjny
• t t n ic a t a rc z o w a d o ln a
- t t n ic a sz y jn a w s t p u j c a
• t t n ic a sz y i p o p rz e c z n a
- ga⌅ p o w ie rz c h o w n a (t t n ic a
sz y jn a p o w ie rz c h o w n a )
- ga⌅ g ⌅ b o k a (t t n ic a g rz b ie t o w a
Truncus thyro cervicalis
⌅ o p a t k i)
• t t n ic a n a d ⌅ o p a t k o w a
A. su bclavia Pie ebrowo-szyjny
• t t n ic a sz y jn a g ⌅ b o k a
• t t n ic a m i d z y e b r o w a n a jw y sz a
A T t n ic e g ⌅ o w y i sz y i - p r z e g l d
W id ok ze stro ny le wej. t tnica szyjn a ze w n trzn a (a. carotis extern a ) g⌅o w i szyj . W o br bie szyi
G⌅o wa i szyj s zasa d nicz o z a o p a tryw a n e w krew t tnicz prz e z o bie t t t tnic e szyjn e wsp óln a i w e w n trzn a nie o d d aj a d nych ga⌅ zi, co spra
nice szyjn e, tj. t tnic szyjn w e w n trzn i t tnic szyjn zew n trzn . wia, e szyja za o p a tryw a n a je st prz e z g a⌅ zie t tn icy szyjn ej z e w n trzn ej.
O bie p o wstaj z p o dzia⌅u t tn icy szyjn ej wsp ó ln ej ( a. carotis communis, O kolice szyi p o⌅o one w p o bli u klatki piersio w ej o trzym uj ró wnie krew
o dcho d z cej po stro nie prawej z pnia ra m ie nn o -g ⌅ow o w e g o, po stronie p o prz ez g a⌅ zie t tn icy p o d o b o jczyk o w ej.
le w ej b e zp o re d nio z ⌅uku aorty) i s p o⌅ czone ze so b licznym i zesp o W miejscu p o dzia⌅u t tn icy szyjn e j wsp ó ln e j p o⌅o ony je st k⌅ b ek szyjny
le nia m i (zob. D ). T tnica szyjn a w e w n trzn a (o. carotis interna ) zao p atruje (glom us caroticum ), który re jestruje hip o ksj i z m ia ny w arto ci pH krwi,
zasa d nicz o, ale nie wy⌅ czn ie, stru ktury w e w n trzczaszk o w e (m ózg), a a prz e z to pe⌅ni w a n rol w procesie re g ulacji o d d ycha nia.
88
G ⌅o w a i sz yj a 4. S yste m a t y k a n a cz y i n er w ó w
6 T t n ica p o d o b o jcz y k o w a
A. basilaris i j e j o d g a ⌅ z ie n ia
Wid ok z prz o d u. T tnica p o d o b ojczyko wa
(o. subcla via ) o d d aje wiele g a⌅ zi do narz d ów
Foram en
z n ajd uj cych si u p o dstawy szyi oraz w po
tra nsversariu m bli u o tw oru g órn e g o klatki piersio w ej. D wie
ga⌅ zie s szcze g ólnie w a n e: pie tarczow o -
-szyjny ( truncus thyrocervicalis), który d aje po
cz te k t tn icy p o przeczn ej szyi, oraz pie e-
bro w o -szyjny ( truncus costocervica lis, zo b. C).
A. cervicalis Uw aga: G a⌅ zie t tn icy p o d o b o jczyk o w ej mog
asce n d e ns o dch o d zi w ró nej kolejno ci.
Po wyj ciu z klatki piersio wej t tnica p o d o b oj
A. th yro id ea
inferior A. vert ebralis czyko w a prz ech o dzi przez szczelin tyln mi
ni p ochy⌅ych (fissura m usculoru m scalenorum
A. transversa A. carotis posterior - zn ajd u j c si m i d zy m i nie m po
cervicis co m m u nis sinistra
chy⌅ym prz e d nim a p ochy⌅ym ro d kowym , zob.
Tru ncus A. su bclavia s. 87) do pachy.
th yrocervicalis sinistra T tnica kr gow a ( a. vertebralis) o dcho d zi z tyl
A. su pra neg o obwo du t tnicy p o d o b ojczykowej po obu
A. th oracica
scap ularis stro nach i biegnie po przez o tw ory wyrostkó w
interna
po przecznych kr gów szyjnych. Po wej ciu do
Fissura
m usculoru m czaszki, o bie t tnic e kr g owe ⌅ cz si , za po
scalenoru m re d nictwe m t tnicy p o dstawnej (a. basilaris),
p osterior z dwie m a t tnicam i szyjnymi wewn trznym i,
tw orz c zesp olenia (ko⌅o Willisa), które maj bar
Truncus dzo du e znacze nie kliniczne i d ostarczaj krew
brachio
do m ózgowia.
ce p halicus
Rr. pharyn g e ales

A. o p h
th alm ica
A. verte bralis A. te m p oralis
A. an g ularis su p erficialis
A. cervicalis
asce n d e ns Sip hon A nasto m osae
A. th yro id e a caro ticus m e nin g eales
A. transversa inferior
cervicis A. o ccip italis
Rr. o eso
A. su pra ph ag eales A. verte bralis
scap ularis
A. th oracica Ste n osis arteriae
Tru ncus interna caro tis in tern ae
th yro
cervicalis A. carotis
A. facialis externa
A. su bclavia
d extra
A. carotis A. vert ebralis
A. c ervicalis A. interc ostalis Tru ncus
c o m m unis
profunda suprema c osto cervicalis
C Pnie t a rcz o w o -sz y jn y (tru ncus t h y rocerv ic a l is ) i e b r o w o -sz y jn y D K r e n i e o b o cz n e r o z w ij a j c e si w o d p o w ie d zi na z w e n i e

(tru ncus cost ocerv ic a l is ) o ra z ich o d g a ⌅ z i e n ia t t n ic y sz y jn e j w e w n t rz n e j
Wid ok z pra wej strony. Pie tarczo w o -szyjny o dcho d zi od t tn icy p o d M ia d yca t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j je st cz sto sp o tykana w praktyce
o b o jc zyk o w ej ( a. subclavia ) i dzieli si na t tnic tarczo w d oln (o. thy kliniczn e j. Z w e nie wia t⌅a t tn icy szyjn ej (stenoza) p o w o d uje z m n ie j
roidea inferior) , t tnic p o przeczn szyi ( a. transversa cervicis) oraz t t sze nie prze p ⌅yw u krwi do m ó z g o wia. Je li wia t⌅o naczynia ule ga na
nic n a d ⌅o p atko w (o. suprascapularis). Z a o p atruje on g⌅ó w nie narz dy g⌅e m u z w e niu, d ocho d zi do udaru m ózgu. Je li nato m iast zw e nie
le ce w b ocznej cz ci p o dstawy szyi. C echuje si d u ym zró nic o w a p o wstaje sto p niow o, krew nadal d o p⌅ywa do m ó zg owia przez ro zw ija
nie m ro zw ojo wym . j c e si kr enie o b o czn e. W miar p ost pu te g o pro cesu, na o bszarach
Pie e brow o -szyjny o dcho d zi z tyln ej p o wierzchni t tn icy p o d o b o jczy zesp ole zn ajd uj cych si blisk o m ó zg owia (zob. strza⌅ki), m o e d oj do
kowej na p o zio mie m i nia p ochy⌅e g o tyln e g o. Dzieli si na t tnic szyjn z m ia ny kierunku prze p ⌅yw u krwi. Tak d⌅ug o ja k utrzym a n e je st kr enie
g⌅ b ok ( a. cervicalis profunda ) oraz t tnic m i d zy e bro w n ajwy sz o b o czne, zw e n ie naczynia nie p o w o d uje o b ja w ó w klinic znych.
(o. intercosta lis suprem a ), za o p a truj c tyln e m i nie szyi oraz pierwsz G⌅ó wn e szlaki kr enia o b o czn e g o s nast p uj ce:
prz estrz e m i d zy e bro w . • Kr enie oczne: t tnic a szyjn a ze w n trzn a -> t tnic a tw arz o w a —> t t
nica k towa -> t tnic a oczna -> syfon t tn icy szyjn ej (siphon caroticus)
• Z esp ole nie p o tyliczn e: t tnic a szyjn a z e w n trzn a t tnic a p o tyliczna
—X ma⌅e t tnic e o p o n o w e —> t tnic a kr g owa
89
4.2 T t nica sz yjn a wsp ólna i syst e m a t y k a g a⌅ zi t t nicy sz yjn ej

z e w n trz n ej
A. p haryn g ea
asc en d ens
A. carotis
extern a
A. carotis
interna
A. thyroid ea
su p erior
R. in fra hyoid eus
Sinus
A. laryng ea caro ticus
su p erior
R. stern o cleid o
m asto id eus
R. crico th yroid eus

A. caro tis
c o m m unis
Rr. g lan d ulares
A. th yroid e a ima
A. su bclavia
A T t n ic e s z y jn e w s p ó ln a i z e w n trz n a o ra z j e j g a ⌅ z ie w o b r b ie
szyi
Wid ok od stro ny le w ej. Po o bu stro nach szyi prze bie g aj po d w ie du e wi ce j na wyso ko ci czw arte g o kr gu szyjn e g o na t tnic szyjn w e
t tnic e sta n o wi ce swe g o ro dzaju b e zp o re d ni dro g dla krwi z ⌅uku w n trz n i z e w n trz n ( a. carotis extern a ). T tnica szyjn a wewn trzn a nie
a orty do g ⌅o w y i m ó zg u, a m ian o wicie t tnic a szyjn a wsp óln a ( a. carotis o d d aje na szyi adnych ga⌅ zi i bie g nie do w n trza czaszki, a t tnic a szyjn a
com m unis) i sta n o wi ca je j prze d ⌅u e nie t tnic a szyjn a w e w n trzn a (o. zew n trzn a d zieli si na g ⌅o wie i szyi na liczne g a⌅ zie (zo b. B). W o bszarz e
carotis interna ) oraz t tnic a kr g owa (o. vertebra lis) . Prawa t tnica szyjn a szyi za o p a truje zasa d nicz o stru ktury p o⌅o o ne brzusznie, w tym narz
wsp ó ln a o dcho d zi od pnia ra m ie nn o -g ⌅ow o w e g o ( truncus brachioceph a li dy szyi. O bie t tnic e szyjn e s o to cz o ne ⌅ czn o tk a n ko w w arstw p owi zi
cus) , a lewa b e zp o re d nio od a orty.T tn ic a szyjn a wsp óln a dzieli si m niej szyi, tzw. p o ch e wk naczy szyjnych (vagin a carotica, zo b. B, s. 4).
90
A. occipitalis,
r. p osterior
A. te m p oralis
su p erficialis
A. auricularis
p osterior
A. m axillaris
A. pharyngea A. occipitalis
asce n d e ns
A. facia lis
A. lin gualis
A. caro tis extern a
A. th yro id e a
su p erior A. caro tis interna
A. verte bralis
A. carotis
co m m u nis
B G a ⌅ zi e t t n ic y sz y j n e j z e w n t r z n e j (a. c a ro t is e x t e r n a )
A. su bclavia
a Wid ok z lewej strony, b W id ok z prz o du.
C ztery gru p y g a⌅ zi t tn icy szyjn ej z e w n trz n e j z osta⌅y zazn acz o n e ró
nymi kolora mi (prze d nie ga⌅ zie - kolor czerw o ny, ga⌅ przy ro d kowa
- kolor nie bieski, ga⌅ zie tyln e - kolor zie lo ny, ga⌅ ko cowa - k o lo rja -
sn o br z o wy). M i dzy ga⌅ zia m i t tn icy szyjn e j z e w n trzn ej (t tnica tw a
rzowa - kolor czerw o ny) a ga⌅ zia m i t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j (k o
co w e ga⌅ zie t tn icy ocznej [ a. ophth a lm ica ] - kolor cie m n oszary) istniej
A. carotis A. carotis w o br bie tw arzy z esp ole nia (a n astom oses) (b). Dane o p o zam ó zg owych
externa interna
g a⌅ ziach t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j (o. carotis intern a ) - zo b. s. 96 -97.
A. facialis
A. lin gualis D G a ⌅ z i e t t n ic y sz y j n e j z e w n t r z n e j (a. c a ro t is e x t e r n a ) - p rz e g l d

(G a⌅ zie d alsze p o dzielo n o na grupy)
A. thyro id ea
G a⌅ zie t tn icy szyjn ej z e w n trzn ej z osta n o m ó wio n e z g o d nie z p o d a
su p erior
nym p oni ej p o dzia⌅e m . W d alszej k olejno ci b d prz e dstawio n e g a ⌅
c zie t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j ( a. carotis interna ) oraz o d p o w ie d nie y⌅y.
N azw a g a⌅ zi Z a o p a t r y w a n y o b sz a r
g a ⌅ zie p rz e d n ie:
• t tnica tarczowa górna • krta , tarczyca
(a. thyroidea superior)
• t tnica j zykowa • dno ja m y ustnej, j zyk
(a. lingualis)
• t tnica twarzowa (o. facialis) • okolica twarzy, warstwa powierz
chowna
C G a⌅ zie t t n icy sz y jn ej z e w n tr zn ej (a. c arotis extern a):
prze bie g t y p o w y i w aria n t y n acz yn io w e, o b e j m u j c e z m i e n n o ga⌅ p rzy ro d k o w a:
o d e j ci a n ie k t ó r y ch g a ⌅ zi (wg Lip p erta i Pabsta) • t tnica gard⌅owa wst puj ca • gard⌅o a do podstawy czaszki
(a. pharyngea ascendens)
a Na o g ó⌅ (50% p o p ulacji) t tnic e: tw arz o w a, j zyk o w a i tarczowa
g órna ( aa. facialis, lingualis et thyroidea superior) o dch o d z od t tn icy g a ⌅ zie t yln e:
szyjn ej zew n trzn ej p owy ej ro zdw ojenia t tn icy szyjn ej (bifurcatio • t tnica potyliczna • potylica
carotidis). (o. occipitalis)
b - f W aria nty normy. • t tnica uszna tylna • ucho
b i c O d ej cie t tn icy tarczo w ej g órn ej na wyso ko ci ro z d w ojenia t tn icy (a. auricularis posterior)
szyjn ej (20%) lub z t tn icy szyjn ej wsp ó ln e j ( a. carotis communis)
g a ⌅ zie k o co w e:
(1 0 % ).
• t tnica szcz kowa • mi nie ucia, tylno-przy rodkowa
d - f Dwie lub trzy o dch o d z ce g a⌅ zie tw orz p ocz tko w o wsp ó lnie p nie
(a. maxillaris) okolica twarzoczaszki, opony
(trunci ): pie j zyk o w o -tw arz o w y (truncus linguofa cialis, 18%), pie
• t tnica skroniowa powierz • okolica skroniowa, cz ucha
tarcz o w o -j zyko w y ( truncus thyrolingualis, 2%) lub pie tarczow o -j - chowna
zyk o w o -tw arz o wy ( truncus thyrolinguofacialis, 1%). (a. temporalis superficialis)
91
4.3 G a ⌅ zie prz e d nie i t yln e oraz g a⌅ przy ro d k o w a

t t nicy sz yjn ej z e w n trz n ej
A. su pra tro chle aris
A. d orsalis
nasi
A. an g ularis
Rr. occipitales
A. te m p oralis
su p erficialis
A. labialis R. d escend ens

su p erior
A. auricularis
p osterior
A. m axillaris
A. labialis
A. palatina asce n d e ns
inferior
A. o ccipitalis
A. p haryn g ea asce n d e ns
A. lin gualis
A. caro tis intern a

A. su b m e ntalis
A. caro tis externa
A. th yro id ea
su p erior A. caro tis c o m m unis
A T t n ica t w a rz o w a (o. f aci a lis), t t n ic a p o t y licz n a

[a. occi p i t a l is ) i t t n ic a usz n a t y ln a [a. a uricul a ris p oste rior)
z ich g a ⌅ z ia m i
Wid ok z lewej stro ny. T t n ica t w a rz o w a je st zaliczana do ga⌅ zi prze d
nich; rozró nia si g a⌅ zie tw arz o w e i szyjn e. N ajw a niejsz g a⌅ zi szyjn
je st t tnic a p o d nie bie nna wst p uj ca (o. pa la tin a ascendens) , której g a R. auricularis
⌅ m ig d a⌅k owa (r. tonsillaris) je st p o d w i zyw a na przy o p eracji usuni cia
m ig d a⌅k ó w ( tonsillectom ia ). N ale ce do g a⌅ zi tw arz o w yc h t tnic e w ar A. auricularis
g ow e g órn e i d olne ( aa. labia les superior et inferior) tw orz ko⌅o t tnic ze p osterior
ust ( circulus arteriosus oris). G a⌅ ko cowa t tn icy tw arz o w ej - t tnic a k

A. tym p anica
towa ( a. a ngularis) wytw arza z esp o le nie z t tnic grz b ieto w nosa ( a. dor p osterior
sa lis nasi ). O statnia z w ym ie nio nych je st g a⌅ zi k o cow t tn icy ocznej
( a. ophth a lm ica ), która o dcho d zi od t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j ( a. carotis R. paro tid eus
intern a ). Liczn e zesp ole nia t tn ic ze p o w o d uj , i rany tw arzy silnie krw a
wi ; je d n ak e d o bre u krw ie n ie za p e w n ia, e rany te d o brze si g oj . T tno
na t tn icy tw arz o w ej n ajle piej w ycz u w a ln e je st na brze gu u ch w y przy A. caro tis
brze gu prz e d nim przycze p u mi nia w acza ( m. m asseter) . Do najw a externa
niejszych g a⌅ zi t t n ic y usz n e j t y l n e j n ale y t tnic a b b enko wa tylna ( a.
tympanica posterior) oraz g a⌅ przyusznic za. b
92
A. ty m p anica A. m enin g ea A. profu n da A. sub-

inferior p osterior lin g uae lin g ualis
Rr. d orsales
lin guae
A. lin gualis
R. su pra
hyo id eus
A. caro tis
A. ph aryn g ea
extern a
asce n d e ns
A. th yro id ea
Rr. p haryn g e ales su p erior
A. lin g ualis
D T t n ica j z y k o w a (a. lingu a lis) i j e j g a ⌅ zie
A. c aro tis extern a Wid ok z lew ej stro ny.
A. c aro tis interna T tnica j zyk o w a je st dru g prze d ni g a⌅ zi t tn icy szyjn ej zew n trzn ej
R. infra hyoid eus ( a. carotis extern a ); je st ona w z g l d n ie gru b a, za p e w n ia j c b o gate una-
R. stern ocleid o
A .t h yro id e a czynie nie j zyk a. Za p o m oc sw oic h g a⌅ zi t tnic a ta za o p a truje ró wnie
m asto id eus
su p erior gard⌅o i mig d a⌅ki.
R. glan dularis
A. laryng ea
lateralis E G a ⌅ z i e t t n ic y sz y jn e j z e w n t r z n e j (o. c a ro tis e xt ern a ) i o bsz a r
su p erior
z a o p a t r y w a n y p rz e z n i : p r z e d n i e i t y l n e , j a k r ó w n ie p r z y r o d
R. crico th yroid e us
k o w a g a ⌅ z n a j w a n i e jsz y m i j e j o d g a ⌅ z i e n ia m i
R. g lan d ularis A. carotis
anterior c o m m u nis Ga⌅ Z a o p a try w a n y o b sz a r
g a⌅ zie prz e d n ie:

• t tnica tarczowa górna (o. t h y r o i d e a s u
p e r i o r ) (zob. B)
A. th yroid e a ima - ga⌅ zie gruczo⌅owe (rr. g l a n d u l a r e s ) tarczyca
- t tnica krtaniowa górna ( a . l a r y n g e a krta
s u p e rio r)
- ga⌅ mostkowo-obojczykowo-sutko- mi sie mostkowo-obojczyko-
wa (r. s t e r n o c l e i d o m a s t o i d e u s ) wo-sutkowy
• t tnica j zykowa ( a . l i n g u a l i s ) (zob. D)
- ga⌅ zie grzbietowe j zyka ( r r . d o r s a l e s nasada j zyka, nag⌅o nia
lin g u a e )
- t tnica podj zykowa (a . s u b lin g u a lis ) linianka podj zykowa ( g l . s u b l i n
B T t n ica t a rcz o w a g ó rn a (a. th y ro id e a su p e r i o r ) i t t n ic a g a rd ⌅ o w a j zyk, jama ustna, dno ja
g u a lis),
w st p u j c a (a. p h a ry n g e a asce n d e ns) z e sw y m i g a ⌅ z ia m i my ustnej
- t tnica g⌅ boka j zyka (a . p r o fu n d a j zyk
W id ok z lewej strony. T tnica tarczo w a g órna je st z w ykle p ierwsz g a⌅ lin g u a e )
zi o d ch o d z c od t tn icy szyjn ej z e w n trzn ej ( a. carotis extern a ). T t • t tnica twarzowa ( a . f a c i a l i s ) (zob. A)
- t tnica po dnie bienna wst puj ca ciana gard⌅a, podniebienie
nica ta zaliczana jest do prze d nich g a⌅ zi i za o p a truje krta oraz tarczyc . (o. p a l a t i n a a s c e n d e n s ) mi kkie, tr bka s⌅uchowa ( t u b a
Tym czase m t tnic a gard ⌅owa wst p uj ca, która o dcho d zi z w ykle ja k o na a u d itiv a )
- ga⌅ migda⌅kowa (r. t o n s i l l a r i s ) migda⌅ek po dniebienny ( t o n s i l l a
st p na, je st okre la na ja k o ga⌅ przy ro d ko w a. p a l a t i n a ) (ga⌅ g⌅ówna!)
Uw aga: W yso ko , na ja kie j d ane naczynie o dcho d zi od t tn icy szyjn ej z e - t tnica podbródkowa (a . s u b m e n t a lis) dno ja m y ustnej, linianka pod-
uchwowa ( g l . s u b m a n d i b u l a r i s )
w n trzn e j nie zawsze koreluje z d alszym je g o prze bie gie m. - t tnice warg owe ( a a . l a b i a l e s ) wargi
- t tnica k towa ( a . a n g u l a r i s ) nasada nosa
g a⌅ p rzy ro d k o w a:
• t tnica gard⌅owa wst puj ca ( a . p h a r y n
g e a a s c e n d e n s ) (zob. B)
- ga⌅ zie gard⌅owe ( r r . p h a r y n g e a l e s ) ciana gard⌅a
- t tnica b benkowa dolna b⌅ona luzowa ucha rodkowego
(a . ty m p a n ic a in fe r io r)
- t tnica oponowa tylna (a . m e n in g e a opona twarda (d u r a m a te r), tylny
p o s te rio r) dó⌅ czaszki
g a⌅ zie t yln e:
• t tnica potyliczna ( a . o c c ip it a lis ) (zob. A
- ga⌅ zie po tyliczn e (r r. o c c ip i t a l e s ) • czepiec ci gnisty, okolica poty
liczna
- ga⌅ zst puj ca ( r . d e s c e n d e n s ) • mi nie karku
• t tnica uszna tylna ( a . a u r i c u l a r i s p o s t e
r i o r ) (zob. A)
- t tnica rylcowo-sutkowa • nerw twarz owy ( n . f a c i a l i s ) w ka
(a . sty lo m a sto id e a ) nale nerwu twarzowego
C O d e j ci e t t n ic y g a rd ⌅ o w ej w st p u j ce j (c a n a lis f a c i a lis )
[a. p h a ry n g e a asce n d ens) (wg Lip p erta i Pabsta) - t tnica b benkowa tylna (a . t y m p a n i • jama b benkowa
c a p o s te rio r)
a Na ogó⌅ (70% po pulacji) t tnica gard⌅owa wst p uj ca o dcho dzi od t t
- ga⌅ uszna ( r . a u r i c u l a r i s ) • tylna okolica ma⌅ owiny usznej
nicy szyjnej zew n trzn ej (a. carotis extern a ). - ga⌅ potyliczna ( r . o c c i p i t a l i s ) • potylica
b - d O d m ia ny: - ga⌅ przyusznicza ( r . p a r o t i d e u s ) • linianka przyuszna
b o d ej cie od t tn icy p o tyliczn ej ( a. occipitalis, 20%),

c od t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j ( a. carotis intern a, 8%) i
d od t tn icy tw arz o w ej (o. facialis, 2%).
93
4.4 G a ⌅ zie k o co w e t t nicy sz yjn ej z e w n trz n ej
A. sp he n o p alatina
A a. te m p orales
profu n dae
A. alve olaris
su p erior posterior
Rr. pteryg oid ei
A. m e nin g e a m edia
A. auric ularis profunda

b
A. tym p anica anterior
A. m axillaris
A T t n ica szcz k o w a (a. m a xi ll a ris)
A. masseterica i j e j g a ⌅ z ie
Wid ok z lewej stro ny.
A. b uccalis
T tnica szcz kowa jest najsilniejsz z obu ga⌅ zi
ko cowych t tnicy szyjnej zewn trznej (a. caro
tis externa ). Jej o dej cie znajd uje si na poziomie
szyjki uchwy, przy rodkowo wzgl d em ga⌅ zi
uch wy (r. m andibulae ) (wa ne przy o d najdywa
niu na preparacie!). Wyró nia si trzy o dcinki na
przebiegu tej t tnicy:
• cz uch w o w a (pars m a ndibularis; kolor
R. mylo- nie bieski),
a R. m e ntalis hyoid eus • cz skrzyd ⌅o wa (pars pterygoide a; kolor
zie lo ny) i
• cz skrzyd ⌅o w o - p o d nie b ie nna (p ars ptery
gopa la tin a; kolor ó⌅ty)
B O b ie g a ⌅ z ie k o co w e t t n ic y sz y j n e j z e w n t r z n e j (o. c a ro t is e x t e r n a )
o ra z ich n a j w a n i e jsz e g a ⌅ z ie
Ga⌅ Za op a tryw any o bszar

t t n ic a szc z k o w a
(o. maxillaris) t tn ic a z b o d o ⌅o w a d o ln a (a . a lv e o la r is in fe r io r) u ch w a z z b a m i, d zi s⌅a (g a⌅ bró dk owa [r. m e n t a l i s ] je st
cz uch w o w a g a⌅ zi k o co w )
p a r s m a n d ib u la r is
t tn ica o p o n o w a ro d k o w a (o. m e n i n g e a m e d i a ) skle p ie n ie c z aszki, o p o na t w ard a, prze d ni i ro d k o w y dó⌅
(z ob. C) czaszki
t tn ica uszna g ⌅ b o ka ( a . a u r i c u l a r i s p r o f u n d a ) sta w skro n io w o - u ch w o w y, prze w ó d s⌅u c h o w y z e w n trz n y
t tn ic a b b e nk o w a prze d nia (o. t y m p a n i c a a n t e r i o r ) ja m a b b e nk o w a
cz skrzy d ⌅o w a t tn ic a w a c z o w a (o. m a s s e t e r i c a ) m i sie w a c z (m . m a s s e t e r )
p a rs p te ry g o id e a t tn ic e skro n io w e g ⌅ b o kie ( a a . t e m p o ra le s p ro fu n d a e ) m i sie skro n io w y ( m . t e m p o r a l i s )
g a⌅ zie skrzy d ⌅o w e ( r r . p t e r y g o i d e i ) m i nie skrzy d ⌅o w e ( m m . p t e r y g o i d e i )
t tn ic a p o liczk o w a ( a . b u c c a l i s ) b⌅o na luz o w a p o liczka
cz skrzy d ⌅o w o - p o d n ie b ie n n a • t tn ic a z b o d o ⌅o w a g órna tyln a (a . a lv e o la r is s u p e r io r z b y trz o n o w e szcz ki, zato ka szcz k o w a, d zi s⌅a
p a rs p te ry g o p a la tin a p o s te rio r)
• t tn ica p o d o cz o d o ⌅o w a ( a . i n f r a o r b i t a l i s ) z b o d o ⌅y szcz ki
• t tn ica p o d n ie b ie n n a zst p u j ca ( a . p a l a t i n a d esce n
d e n s)
- t tn ic a p o d n ie b ie n n a w i ksz a ( a . p a l a t i n a m a j o r ) p o d n ie b ie n ie tw ard e
- t tn ica p o d n ie b ie n n a m n ie jsza ( a . p a l a t i n a m i n o r ) • p o d n ie b ie n ie m i kkie , m ig d a⌅e k p o d n ie b ie n n y ( t o n s i l l a p a la ti
n a ) , ciana gard⌅a
• t tn ic a klin o w o - p o d nie b ie n n a (a . s p h e n o p a la t in a )
- t t n ic e n oso w e tyln e b o czn e (a a . n a s a le s p o s te rio r e s cia na b o czn a ja m y n oso w ej, m a⌅ o w in y n osow e

la te r a le s )
- g a⌅ zie prze g ro d o w e tyln e (r r. s e p t a l e s p o s t e r i o r e s ) prze gro d a nosa

t t n ic a sk r o n i o w a p o w i e r z c h o w t tn ic a p o prz e czna t w arz y ( a . t r a n s v e r s a f a c i e i ) cz ci m i k kie t w arz y p o ni ej ⌅uku jarz m o w e g o
na (a. temporalis superficialis) g a⌅ zie cz o ⌅o w e i cie m ie n io w e ( r r . f r o n t a l e s e t p a rie ta tk a n ki m i kkie skle p ie n ia g ⌅o w y
le s)
t tn ic a ja rz m o w o - o cz o d o ⌅o w a (a . z y g o m a t ic o o r b it a lis ) b o czn a cia na oczo d o⌅u
94
A. infra orb italis

R. anasto m o ticus R. fro ntalis R. parietalis
cu m
arteria lacrim ali
A. sp h e n o
palatina
A. canalis
pteryg oid ei
A. palatina
d esce n d e ns
A. alve olaris
Rr. d e ntales su p erior anterior
Aa. nasales Rr. se p tales

A. m e nin g e a R. p etrosus p osteriores laterales posteriores
a media
C W y b ra n e g a ⌅ z ie t t n ic y szcz k o w e j [a. m a xi ll a ris ) A. sp h e n o

w a n e z k li n ic z n e g o p u n k t u w id z e n ia palatina
a Prawa t tnic a o p o n owa ro dkowa (o. meningea media ), b Lewa t tnica
p o d oczo d o⌅o wa (o. infraorbita lis), c Prawa t tnic a klin o w o - p o d nie b ie nna A. canalis
( a. sphenopa la tin a ) ze sw oim i ga⌅ zia m i za o p a truje ja m n oso w . pteryg oid ei
T t n ica o p o n o w a r o d k o w a prz e d ostaje si do do⌅u ro dkow e g o czaszki
przez o tw ór kolco wy (fora men spinosum ). Tam za o p a truje ona nie tylko, A. palatina
d escend ens
ja k by wsk a zyw a⌅a na to je j nazwa, o p o n (tward ), lecz ró w nie zn ajd u
j c e si nad ni ko ci skle pie nia czaszki. W przyp a d ku przerw ania je j ci
A. palatina
g⌅o ci w wynik u d o znan e g o urazu czaszko w o -m ó z g o w e g o - d ocho d zi m inor
do p owstania krwia ka n a d tw ard ó w ko w e g o (zob. s. 380). T t n ica p o d o
cz o d o ⌅ o w a jest g a⌅ zi t tn icy szcz kow ej, a tym sa mym p och o dzi od
A. palatina major
t tn icy szyjn ej zew n trznej ( a. carotis extern a ), p o dczas g dy t tnic a nad-
ocz o d o⌅o wa (o. supraorbitalis) - od t tn icy ocznej [ a. ophth alm ica ), b
d cej g a⌅ zi k o cow t tn icy szyjn ej wewn trznej. A wi c w tej o kolicy
mo e d oj do wytw orz e nia si zesp ole m i d zy o bszare m za o p a tryw a
nym przez t tnic szyjn z e w n trz n i w e w n trzn . W przyp a d ku o b fi
te g o krw aw ie nia w o kolicy ja m y n osow o -g ard ⌅o wej z g a⌅ zi t t n ic y kli-
n o w o - p o d n ie b ie n n e j (g a⌅ zi t tn icy szcz kow ej) - mo e by nie kie dy
ko nieczne p o d wi za nie tej osta tniej w d ole skrzyd ⌅o w o - p o d nie b ie nnym
(fossa pterygop a la tin a, zob. s. 228, 177) (zob. C, s. 97).
R. parietalis
R. fro ntalis
D T t n ica sk r o n i o w a p o w ie rzch o w n a
(o. te m por a lis su perf ic i a l is )
W id ok z lewej strony. U osó b w wieku p o d e
sz⌅ym lub te b ardzo wych u d z o nych mo na cza A. zyg o m atic o
sem za u w a y w ij cy si prze bie g ga⌅ zi czo⌅o orb italis
wej (r. frontalis) tej t tn icy w o ko licy skro nio
w e j. T tnica skro nio w a p o wierzch o w na mo e
A. tra nsversa
by czase m d o tkni ta a uto im m un o lo g icznym faciei A. te m p oralis
procesem za p alnym (za p ale nie t tn icy skro n io su p erficialis
wej H orto na, arteritis giga ntocellularis lub a rte
ritis temopra lis [ Horton])-, ro z p o znanie to mo e A. m axillaris
by p o twierd zo n e na dro dze bio psji n aczynia.
D o tkni ci ch oro b , z w ykle m czy ni w p o d e A. caro tis
sz⌅ym wie ku, cierpi na siln e bóle g⌅owy. externa
95
4.5 G a ⌅ zie t t nicy sz yjn ej w e w n trzn ej

z a o p a truj ce stru k t u ry p o za m ó z g o w e g ⌅ o w y
Pars
cere bralis
Pars
cavernosa
Pars
petrosa
Pars
cervicalis
A P o d z ia ⌅ t t n ic y sz y jn e j w e w n t rz n e j
(a. c a ro t is i n t er n a )
A. ch oroid ea
i g a ⌅ zi z a o p a t r u j c y c h p o z a m ó z g o w e
A. o p hth alm ica anterior
st r u k t u r y g ⌅ o w y
A. c o m m u nicans
a Wid ok od strony przy ro d ko w ej na praw t t
p osterior
nic szyjn w e w n trzn prze bie g aj c przez
A. hyp o p hysialis
p o dstaw czaszki, b A n ato m ic zn e o d cin ki t t
Pars su p erior
nicy szyjn ej w e w n trzn e j i je j g a⌅ zie.
ce r e b r a lis
T tnica szyjn a w e w n trzn a zao p atruje
R. basalis tentorii
prz e d e wszystkim mózg, le cz ró w nie p o zam ó
z g o w e stru ktury g⌅o wy. Je j prze bie g je st d zie R. m argin alis
lo ny na cztery o dcin ki:• te n torii
• cz szyjn a (pars cervicalis) , Pars A. hyp o p hysialis

• cz skalista (p ars petrosa ) , ca v e r n o sa inferior
• cz ja m ista (pars cavernosa ),
• cz m ó zg owa (pars cerebra lis). R. g an glio naris
R. nervoru m trig e m inalis
G ⌅ó wn rol w z a o p a tryw a niu w krew struk
tur p o zam ó z g o wych o d gryw a cz skalista
(w o br bie ko ci skro nio w ej) oraz cz ja m ista Pars
(w o ko licy zatoki ja m ist e j, sinus cavernosus). O d f p e t r osa
R. m e nin g e us R. sinus
ch o d z od nich d alsze, m nie jsze g a⌅ zie, które
cavernosi -------- Aa. carotico-
s⌅u m iejsco w e m u za o p a tryw a niu danej oko
J tym p anica e
licy w krew i z w ykle n osz n azw p o ch o dz c
od za o p a tryw a n e g o o bszaru. Z najo m o tych A. canalis
pteryg oid ei Pars
szcze g ó ⌅ó w zare z erw o w an a je st dla sp ecjali f c e r v ic a lis
stów. Szcze g óln rol o d gryw a t tnica oczn a ( a.
ophth a lm ica ), o dcho d z ca od cz ci m ó zg owej
(zob. B).
96
A. su pra tro chle aris A. su pra orbitalis
A. lacrim alis
A. p alp e bralis
m edialis A. ciliaris
p osterior brevis
A. e th m oid alis
anterior A. ciliaris
p osterior longa
A. c entralis
A. e th m oid alis re tinae
p osterior
R. a nasto m o ticus
A. o p hth alm ica
A. caro tis
interna
B T t n ic a o c z n a (a. o p h th a l m ic a )
a Wid ok z g óry na prawy ocz o d ó⌅, b Wid ok
A. m enin g ea
media z przo du na ga⌅ zie tw arz o w e pra wej t tnicy
a
ocznej.
Na rycinie ro zp o zna mo na m iejsce o d ej cia
t tn icy ocznej od t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j
( a. carotis intern a ). T tnica oczna zao p atruje
w krew zaró w n o sam ga⌅k oczn , ja k ró wnie
inne stru ktury oczo d o⌅u; je j ga⌅ zie ko cowe
A. su pra orb italis d o cieraj do p owiek i cz ci czo⌅a (b). Po nad to
o d d aje ga⌅ zie ko cowe (t tnice sit owe prze d
A. su pratro chle aris nia i tyln a, aa. ethm oidales a nterior e t posterior) ,
które za o p a truj prz e gro d nosa (zo b. C).
Uwaga-. G a⌅ zie p och o dz ce z t tnicy p o wie
Arcus p alp e bralis A. p alp e bralis kowej b ocznej (o. palpebra lis lateralis) i t tnicy
su p erior m edialis na d oczo d o⌅o wej ( a. supraorbitalis) (b) mo g
tw orzy zesp ole nia z g a⌅ zi czo ⌅o w (r. fronta
A. p alp e bralis lis) t tn icy skro nio w ej p o wierzch o w n ej (o. tem
lateralis pora lis superficialis) (n ale cej do uk⌅ad u t t
nicy szyjn ej z e w n trz n ej, a. carotis extern a !)
(zob. s. 91). Z esp ole nie to - w przyp a d ku m ia
Arcus palp e bralis A. d orsalis nasi
inferior d ycy t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j - m o e by
ró d⌅e m z a o p a tryw a nia m ózgu w krew.
A. e th m oid alis C N a c z y n ia z a o p a tru j c e p rz e g ro d n o so w

p osterior A. o p hthalm ica W id ok z lewej strony.
W o kolicy prz e gro dy nosow ej sp o tykaj si o b
szary z a o p a tryw a n e przez krew ze stro ny t t
nicy szyjn ej w e w n trzn e j { a. carotis interna- tu:
t tnic e sit owe prz e d nia i tyln a, aa. ethmoidales
A. e th m oid alis a nterior et posterior - kolor zie lo ny) oraz t tn icy
anterior
szyjn ej z e w n trzn ej ( a. carotis extern a; tu: t t
nica klin o w o - p o d nie b ie n n a, a. sphenopa la tin a
- kolor ó⌅ty). W prze d nie j o kolicy prz e gro dy
A. sp h e n o zn ajd uje si sie naczy , zw a na miejsce m Kies-
p alatina selb acha (locus Kiesselbachi - kolor nie bieski),
Locus sk d z w ykle p och o dzi krw aw ie nie z nosa. M iej
Kiesselb achi A. m axillaris
sce typ o w e, tzn. splo t Kiesselb acha, za o p a try
A. caro tis w a ny je st osta tecznie z o bu t tn ic szyjnych, tak
interna e w okre lo nych o koliczn o ciach m o e by ko
nie czne p o d wi za nie - w zale n o ci od ró d⌅a
A. carotis krw aw ie nia - t tn icy klin o w o - p o d nie b ie nn ej
externa
i t tn ic sit o wych p och o d z cych z ocz o d o⌅u.
97
4.6 y ⌅y p o w ierzch o w n e g ⌅ o w y i szyi
V. o p hthalm ica
su p erior
V. an g ularis
V. o p hthalm ica
inferior
Plexus V. te m p oralis
pteryg oid eus su p erficialis
V. m axillaris
V. occip italis
V. auricularis
p osterior
V. facialis
V. retro m an dib ularis
V .t h yro id e a
su p erior
V. su b m e ntalis
V. ju g ularis
interna
V. ju g ularis
extern a
V. ju g ularis
anterior
V. su prascapularis
V. brachioce p halica
sinistra
A y ⌅y p o w i e r zch o w n e g ⌅ o w y i sz yi w ra z z ich o d p ⌅y w e m d o y ⌅y
r a m ie n n o - g ⌅ o w o w e j (v. br a ch ioce p h a lic a )
G ⌅ó wn y⌅ szyi je st y⌅a szyjn a wewn trzn a {v. ju gu la ris intern a ), która dre n o wana je st prz e z y⌅ szyjn z e w n trzn (v. jugula ris extern a ) do y⌅y
dre n uje krew z o ko licy w n trza czaszki (w ⌅ cznie z m ó zgiem!). Prze p o d o b o jczyk o w ej; krew z prze d nie j o ko licy szyi dre n o wana je st z kolei
biega ona - o toczo na przez p o ch e wk naczy szyjnych ( vagin a ca przez y⌅ szyjn przedni [v. jugula ris a nterior). O prócz wy m ie nio nych y⌅
rotica ) - od o tw oru szyjn e g o (fora men ju gulare ) a do k ta yln e g o, p o wierzch o w nych istniej ró wnie g⌅ bie j p o⌅o one splo ty yln e (w ocz o
g d zie d ocho d zi do p o⌅ czenia z y⌅ p o d o b o jczyk o w {v. subclavia ) dole, splot skrzy d ⌅o wy - plexus pterygoideus, w ro dkowym d ole czaszki),
i utw orze nia y⌅y ram ie nn o - g ⌅ow o w ej. Do y⌅y szyjnej wewn trznej które z osta n o m ó wio n e w nast p n ej kolejno ci.
uch o d z du e y⌅y o kolicy g ⌅o wy - y⌅a skro nio w a p o wierzch o w na Uw aga: y⌅y p o wierzch o w n e - szcze g ólnie z o bszaru y⌅y k to w ej (v. a n
(y. tempora lis superficialis) oraz y⌅a tw arz o w a ( v. fa cia lis). Kre w z o kolicy gularis) - m aj kontakt z y⌅a m i g ⌅ b o kim i, co stw arza n ie b e z p iecz e stw o
p o tyliczn ej ( y⌅a p o tyliczna O. occipita lis]) oraz z grz bieto w ej cz ci szyi ro z przestrzenienia si dro b n o ustro jó w (infekcji) (zob. s. 101).
98
V. an g ularis
V. te m p oralis
su p erficialis
V. occip italis
V. re tro m an dib ularis
V. thyroid ea
su p erior
V. facialis
V. ju g ularis
interna
V. ju g ularis V. ju g ularis
anterior externa
V. su prascap ularis
sinistra
V. su bclavia
B Prz e g l d n a j w a n i e jsz y c h y ⌅ p o w ie rzch o w n y ch g ⌅ o w y i sz yi

Wid ok z lewej strony. Na sch e m acie u wid o cznio n o je d y n ie n ajw a nie jsze nych pni ylnych. y⌅y tw orz m i d zy so b liczne zesp ole nia, które nie
y⌅y. Po d o bnie ja k i w innych okolicach cia⌅a - ró w nie w o kolicy g ⌅o wy kie dy si g aj naw et do y⌅ g⌅ b o kich (zob. A; splo t skrzy d ⌅o wy [plexus p te
i szyi - prze bie g i re d nica y⌅ s oso b niczo z m ie nn e, z w yj tkie m g ⌅ó w rygoideus]) .
C O d p ⌅y w k r w i z o k o lic y g ⌅ o w y i sz yi y⌅a D r e n o w a n y o b sz a r P o ⌅o e n ie w z g l d e m
Kre w z o kolicy g ⌅o wy i szyi o d pro w a d zaj zasa d nicz o trzy y⌅y szyjn e: y⌅y p o w i z i sz y i (z o b . s. 4)
szyjn e w e w n trzn a, ze w n trzn a i prz e d nia [ w . jugulares intern a, extern a et
anterior). W ielko i prze bie g tych y⌅ je st z m ie nny, przy czym y⌅a szyjn a y⌅a szyjna we wn trze jamy wewn trz pochewki
prz e d nia jest z w ykle n ajm nie jsza. M i d zy y⌅ szyjn z e w n trzn i w e wn trzna (v. ju gu czaszki (⌅ cznie naczy szyjnych
w n trz n istniej b e zzastawko w e zesp ole nia, tak w i c krew z y⌅y szyj laris interna) z mózgowiem!) (vagina carotica )
nej zew n trzn ej mo e prze p ⌅yw a z p owro te m do y⌅y szyjn ej w e w n trz
y⌅a szyjna ze g⌅owa (warstwy okolice szyi w obr bie
nej. Tego ro dzaju z m ia na kieru nku o d p ⌅ywu krwi ma zn acz e nie kliniczne, wn trzna (v. jugu powierzchowne) blaszki powierzchownej
g dy wyk orzystu j c t dro g b akterie ze skóry g ⌅o wy m o g zaw dro w a laris externa ) (.lamina superficialis)
do o po n m ózg owia (szcze g ó⌅y - zo b. s. 101). Powi szyi ro zdziela struk
tury szyi na liczne przestrzenie. Je d n z otocz o nych p o wi zi szyjn prze y⌅a szyjna • szyja, • w obr bie blaszki
strze ni jest p o ch ewka naczy szyjnych ( vagina carotica ), w e w n trz której przednia (v. ju gu cz g⌅owy powierzchownej
prz e bie ga y⌅a szyjn a w e w n trzn a. O bie p ozosta⌅e y⌅y szyjn e le w o b laris anterior)
r bie p owi zi p o wierzch o w n ej (tkanki p o dskórn ej) szyi.
99
4.7 y ⌅y g ⌅ b o kie g ⌅ o w y i szyi
V. o p hth alm ica

su p erior
V. an g ularis —
Vv. te m p orales
profun dae
Plexus
V. profunda pteryg oid eus
faciei
V. m axillaris
V. palatina
extern a
V. ju g ularis
interna
V. facialis
A y ⌅y g ⌅ b o k ie g ⌅ o w y: sp l o t sk r z y d ⌅ o w y (p le x us p te ry g o i d e us)
W id ok z lewej strony.
Splo t skrzy d ⌅o wy je st splo tem ylnym , który p o⌅o ony je st za g a⌅ zi u
ch w y (r. m a ndibula e ), m i d zy m i nia m i. D ysp o nuje on ro zle g⌅ym i p o⌅
cze niam i z s sia d uj cym i y⌅a m i.
V. o p hthalm ica
V. su pra su p erior
trochle aris
V. lacrim alis
V. an g ularis
B y ⌅y g ⌅ b o k ie g ⌅ o w y:
o cz o d ó ⌅ i r o d k o w y d ó ⌅ cz asz k i V. vorticosa Sinus
Wid ok z lewej strony. cavernosus
W o br bie oczo d o⌅u zn ajd u j si dwa wi ksze
V. o p hthalm ica
pnie yln e: y⌅a oczna g órna i d olna ( w . op h
inferior
th alm icae superior et inferior) . Nie prze bie g aj
one ró w n ole gle do naczy t tn ic zych. y⌅y
ocz o d o⌅u w w i ksz o ci o d pro w a d zaj krew do
zatoki ja m istej (sinus ca vernosus). Przez y⌅ k
to w (v. a ngula ris) uch o d z c do y⌅y tw arz o w ej
(v. facialis) istnie je droga o d p ⌅yw u na z ew n trz.
Po nie wa y⌅y te nie p osia d aj zastaw e k, b a kte V. facialis
rie z z e w n trz m o g zaw dro w a d o zato ki j a

mistej i d o prow a d zi do z akrz e p icy b akteryjn ej
(zob. E i s. 217).
100
C y ⌅ y p o t y licy
Wid ok z ty⌅u. Po wierzch o w ne y⌅y p o tylicy - p o
przez y⌅y ró dko cia - kontaktuj si z z ato
kami ylnym i o p o ny tw ard ej m ózg owia (sinus
V. emissaria dura e m atris). y⌅y te nosz nazw y⌅ w y p u
parietalis
sto wych ( w . emissaria e ) i stan o wi dro g , któr
dro b n o ustroje m o g prz e d osta si z z e w n trz
Sinus sa gittalis
do zatok.
su p erior
— C o nflu ens
sinuum
— Sinus
V. em issaria transversus
occip italis
— Sinus
Plexus ve n osus sig m oid eus
in re gione
fora m inis mag ni — V. em issaria
m astoid ea
V. em issaria
Plexus ve n osus — co n dylaris
canalis nervi
hyp oglossi V. ju g ularis
interna
Plexus ve n osus
V. occipitalis
verte bralis
extern us
Sinus cavernosus
D P o dsu m o w a n ie n a j w a n i e jsz y c h z p u n k t u
V. o p hth alm ica Sinus p etrosus w i d z e n ia k li n i k i p o ⌅ cz e m i d z y
su p erior su p erior n a cz y n ia m i w o b r b ie t w a rz y
W o br bie tw arzy t tnic a tw arz o w a ( a. fa cia
A. o p hthalm ica Sinus petrosus
inferior lis) ze sw oim i ga⌅ zia m i i g a⌅ zi ko cow w y
A. a n g ularis w o d z c si z t tn icy ocznej ( a. ophthalm ica )
Sinus - t tnic grz b iet o w nosa ( a. dorsalis nasi) -
V. an g ularis sig m oid eus
m aj szcze g óle zn acz e nie klinic zne, g d y mog
Plexus V. ju g ularis by ró d⌅e m silne g o krw aw ie nia w przyp a d ku
pteryg oid eus interna z⌅ama cz ci ro dkow ej tw arz o czaszki. Z ko
lei w przyp a d ku naczy ylnych zn acz e nie kli
Vv. m axillares V. retro m an dib ularis
nic zn e ma n ie b e z p iecz e stw o z w i z a n e z prz e
d ostanie m si dro b n o ustro jó w ch oro b o tw ór
A. caro tis externa czych do ja m y czaszki. W przyp a d ku czyrakó w
warg i g órn ej lub nosa b akterie mog prze d o
A. caro tis interna sta si przez y⌅ k tow (v. a ngularis) a do z a
toki ja m istej (zob. E).
A. caro tis
c o m m unis
A. facia lis V. facialis
y⌅y z e w n trzn e y⌅y ⌅ cz ce Zatoka yln a

E Z esp o l e n i a y ln e m o g p r z y cz y n ia si
d o r o z p r z est r z e n ia n ia z a k a e n i a (in f e kcji) • y⌅a k to wa (v . a n g u l a r is ) • y⌅a oczna g órna (v. o p h th a l • zato ka ja m ista
m ic a s u p e r io r) (s in u s c a v e r n o s u s )*
• y⌅y m ig d a⌅ka p o d n ie b ie n n e g o • sp lo t skrzy d ⌅o w y ( p l e x u s p t e • zato ka ja m ista
* Szcze g ólnie w a n e klinic znie jest prz e niesie
( w . to n silla e p a la tin a e ) r y g o i d e u s ) / y⌅a oczna d olna (s in u s c a v e r n o s u s )*
nie si zaka enia z o bszaru tw arzy w g⌅ b, (v . o p h t h a lm i c a i n f e r io r )
p o nie wa p o w o d uje zakrz e p w zatoce ja m i • y⌅a skro n io w a p o w ierzch o w n a • y⌅a w y p ust o w a cie m ie n io w a • zato ka strza⌅k o w a g órna (s u l c u s
stej (infekcja pro wadzi do za m kni cia wia (v . t e m p o r a l i s s u p e r f i c i a l i s ) (v . e m is s a r i a p a r i e t a l is ) s in u s s a g it t a lis s u p e r io r is )
• y⌅a p o tyliczn a (v. o c c i p i t a l i s ) • y⌅a w y p ust o w a p o tyliczn a • zato ka p o przeczna

t⌅a zato ki); nie kie dy o bserw uje si zakrze pic
(v . e m i s s a r i a o c c i p i t a l i s ) (s in u s t r a n s v e rs u s )
b akteryjn w innych okolicach. • sp ⌅yw zato k
(c o n flu e n s s in u u m )
y⌅a p o tyliczn a (v. o c c i p i t a l i s ) , y⌅a w y p ust o w a sutko wa • zato ka eso w ata (s i n u s s ig m o
y⌅a uszna tyln a (v. a u r i c u l a r i s (v . e m is s a r i a m a s t o i d e a ) id e u s)
p o s te rio r)
sp lo t yln y kr g o wy z e w n trz y⌅a w y p ust o w a k⌅ykcio w a • zato ka eso w ata (s i n u s s ig m o
ny (p l e x u s v e n o s u s v e r t e b r a l i s (v . e m is s a r i a c o n d y l a r is ) id e u s)
e xte rn u s)
101
4.8 y ⌅y w o b r bie szyi
B G ⌅ ó w n e y ⌅ y sz y i, ich d o p ⌅ y w y
i z esp o le n i a
Poza y⌅a m i w ym ie nio nym i p o ni ej, istnieje
wiele m a⌅ych y⌅, które za p e w n iaj sp ⌅yw krwi
z przyle g aj cych struktur. Po nie wa ich rozwój
je st bardzo zró nic o w a ny, nie zosta⌅y tu taj w y
m ienio ne.
V. an g ularis y⌅y szyjn e s bardzo cz sto p o⌅ czone licznymi
z esp o le nia m i (nie wszystkie z osta⌅y tutaj p oka
zan e, nie które z nich s z b yt ma⌅e), co sprawia,
e p o d wi za nie je d n e j y⌅y nie sp o w o d uje p o
w a nych za b urze o d p ⌅yw u krwi yln ej. K ty
ylne s m iejsca m i, g d zie d w ie d u e y⌅y ⌅ cz
si so b pod k tem oko⌅o 90°. Dwa n ajw a n ie j
sze k ty yln e w o br bie szyi to k t szyjn o -twa-
rz o wy ( angulus venosus jugulofa cia lis) i szyjn o -
- p o d o b ojczyko wy, który najcz cie j o kre la ny
je st mianem k ta yln e g o (a ngulus venosus). K t
V. occipitalis
yln y szyjn o - tw arz o w yjest m nie jszy ni szyjn o -
V. auricularis -p o d o b ojczyko wy, do które go uch o dzi prz e
p osterior wó d p iersio wy (zob. A, s. 232).

Dop ⌅y wy y⌅y g⌅ównej górnej
• y⌅a ramienno-g⌅owowa prawa
A n g ulus ve n osus
(v. brachiocephalica dextra )
ju g ulo facia lis
V. lin g ualis • y⌅a ramienno-g⌅owowa lewa
V. ju g ularis (v. brachiocephalica sinistra)
V. facia lis externa
D op⌅ywy y⌅y ramienno-g⌅owowej
• y⌅a szyjna wewn trzna
V. ju g ularis
interna (v. jugularis interna)
• y⌅a podobojczykowa (v. subclavia)
V. ju g ularis
- y⌅a szyjna zewn trzna
anterior
(v. jugularis externa )
• splot ylny tarczowy nie parzysty (plexus
thyroideus impar), zwykle uchodzi do y⌅y
ramienno-g⌅owowej lewej (v. brachioce
phalica sinistra)
• y⌅a kr gowa (v. vertebralis)
A n g ulus ve n osus • y⌅y piersiowe wewn trzne
V. su bclavia
( w . thoracicae internae)
sinistra
D op⌅ywy y⌅y szyjn ej wewn trznej
sinistra
• zatoki ylne opony tward ej (sinus durae
matris)
• y⌅a j zykowa (v. lingualis)
• y⌅a tarczowa górna (v. thyroidea superior)
A G ⌅ó w n e p n ie y ln e sz y i
• y⌅a twarzowa (v. facialis)
Wid ok z lewej strony. Sp ⌅yw krwi yln ej z g ⌅o wy i za p e w nia sp ⌅yw krwi z p o wierzchnio w ej
- y⌅a k towa (v. angularis), zespolenie
i szyi do y⌅y g⌅ó w n ej g órnej z a p e w n iaj trzy cz ci o ko licy kark ow ej.
z y⌅ oczn górn (v. ophthalmica superior)
y⌅y szyjn e:• • y⌅a szyjn a prz e dnia (n ajm nie jsza z trzech
- y⌅a za uchwowa (v. retromandibularis)
y⌅ szyi, nie zawsze o b ecna) p o wstaje p o ni
• Du a y⌅a szyjn a w e w n trzn a (znajd uj ca - y⌅y skroniowe powierzchowne
ej ko ci g nyko w ej i z w y kle uch o dzi do y⌅y
si w p o ch e wce naczy szyjn ych) za p e w nia ( w . temporales superficiales), zespolenie
szyjn ej z e w n trz n e j. Z a p ew nia sp ⌅yw krwi
sp ⌅yw krwi z ja m y czaszki (m ó zg owie!), tw a ze splotem skrzyd⌅owym (plexus ptery
z prze d nie j cia ny szyi.
rzy i gruczo⌅u tarczo w e g o do y⌅y ramienno- goideus)
-g ⌅o w owej. Po obu stro nach y⌅a szyjn a w e w n trzn a i y⌅a • y⌅a uszna tylna (v. auricularis posterior),
• y⌅a szyjn a ze w n trzn a (m niejsza ni y⌅a p o d o b ojczyko wa ⌅ cz si , tw orz c y⌅ ra- najcz ciej jest je dnak dop⌅ywem y⌅y
szyjn a w e w n trzn a, bie g nie p o w ierzc h o w m ienn o -g ⌅o w o w (zo b. D ). y⌅y po pra wej i le szyjnej zewn trznej
nie na blaszce p o wierzch o w n ej p o wi zi g ⌅ w ej stro nie m o g ⌅ czy si p o prze z ⌅uk ylny
D op⌅ywy y⌅y szyjn ej zew n trzn ej
b okiej szyi i pod mi nie m szero kim szyi) szyi (zo b. D).
• y⌅a potyliczna (v. occipitalis)
z w y kle uch o dzi do y⌅y p o d o b ojczyko w ej
102
V. o p hth alm ica

su p erior
Sinus sa gittalis
V. an g ularis su p erior
Sinus Vv. te m p orales

cavern osus su p erficialis
Sinus
Plexus sig m oid eus
p tery
g oid eus V. re tro m an dib ularis
V. o ccip italis
V. lin gualis V. auric ularis

p osterior
Vv. m axillares
V. facialis
V. cervicalis
V. thyroid ea profunda
su p erior
V. ju g ularis
C y ⌅ y sz y jn e o ra z ich z w i z e k z y ⌅a m i externa
cz asz k i i z a t o k a m i o p o n y t w a r d e j V. ju g ularis
anterior V. verte bralis
W id ok z lewej strony. Zatoki yln e o p o ny tw ar
dej z b ieraj krew yln z m ó zg owia i o d pro w a V. ju g ularis
dzaj j do y⌅y szyjn ej w e w n trzn e j. W przy interna
padku k o nieczn o ci usuni cia w z⌅ó w ch ⌅o n
nych z p owo d u ch oro by n o w o tw oro w ej g ⌅o wy Arcus ve n osus
ju g ularis
lub szyi, y⌅a szyjn a w e w n trzn a p owinna by
p o d wi zana je d y n ie z je d n e j strony, aby z a p o
V. brachio
biec p o te ncjalnie m ierteln e m u zasto jo wi krwi ce p halica V. su bclavia
w o br bie m ó zg owia. sinistra
D y ⌅y sz y jn e
Wid ok z prz o du. W i kszo y⌅ szyjnych nie p o
siada zastaw e k i ma ch arakter „m a g istrali " za
V. facialis
p e w niaj cych sp ⌅yw krwi yln e j z g⌅o wy. Z a
ró wno w p o zycji sie d z cej, ja k i stoj cej s
V. ju g ularis o ne m inim alnie p oszerzo ne i nie od razu w i
externa d o czn e p owy ej p ⌅aszczyzny serca. W p ozycji
le cej s m ocn o w y p e ⌅n io n e i wid o czn e naw et
V. thyroid ea V. ju g ularis
u osób z dro w ych. W id oczne w p o zycji stoj cej
su p erior interna
p oszerzenie y⌅ szyjnych je st o bja w e m prawo -
V. ju g ularis ko m oro wej nie wy d o ln o ci serca, kie dy d o ch o
anterior dzi do zastoju krwi prze d praw cz ci serca,
z a zwyczaj z p owo d u n ie prawid ⌅o w ej c zy n n o
Arcus ve n osus
ci pra wej ko m ory. y⌅a szyjn a w e w n trzn a jest
ju g ularis
d u ym naczynie m i dlate g o w in te nsyw n ej t era
V. thyroid ea pii m e dyczn ej w yk orzystu je si j do za⌅o enia
media
V. transversa wk⌅ucia ce ntraln e g o. Dzi ki tem u m o na po
cervicis d aw a z n acznie wi ksz e o bj to ci p ⌅yn ó w ni
V. thyroid ea przez y⌅y o b w o d o w e. ⇤u k yln y n a d m ostko wy
inferior V. brachio ( arcus venosus jugularis) tw o rzy pie ⌅ cz cy
ce phalica
y⌅y szyjn e prze d nie po o bu stro nach. Stan owi
sinistra
p o te ncjaln e m iejsce krw o toku p o dczas w yk o
V. brachio
ce phalica V. cava nyw ania trache o to m ii.
d extra su p erior
103
4.9 U k⌅ad ch⌅ o n ny
U k ⌅a d ch ⌅ o n n y g ⌅ o w y i sz yi
Cz ci sk⌅a d o w e uk⌅ad u ch⌅o nn e g o to re gio naln e w z⌅y ch⌅o nn e, z w i nym. Pie szyjny po prawej stro nie o d prow a d za ch⌅o nk do prz ewo d u
zan e z p oszcze g ólnym i narz d am i lub o bszaram i, oraz w z⌅y ch⌅o nne ch⌅o nn e g o prawe g o, który ucho dzi w miejscu p o⌅ czenia y⌅y szyjn ej w e
z b ieraj ce, o trzym uj ce ch⌅o nk z wielu re gio nalnych w z⌅ó w ch ⌅o n w n trzn e j pra wej z y⌅ p o d o b o jczyk o w praw (prawe g o k ta yln e g o).
nych. Ch⌅o nka z o bszaru g ⌅o wy i szyi gro m adzi si w ro zproszonych re Pie szyjny po lewej stro nie ucho dzi do prz ewo d u piersio w e g o, który
gio nalnych w z⌅ach ch⌅o nnych, prze p⌅ywa prz e z uk⌅ad w z⌅ó w ch⌅o nnych tra nsp ortu je ch⌅o nk do miejsca p o⌅ czenia y⌅y szyjn ej w e w n trzn e j le
z b ieraj cych, zlo kaliz o w anych g⌅ b oko w o br bie szyi i uch o d zi do pra w e j z y⌅ p o d o b o jczyk o w lew (lew e g o k ta yln e g o) (por. D).
w e g o i le w e g o pnia szyjn e g o, które t o w arzysz o d p o wie d nim y⌅o m szyj
Nil. retro- Nil. parotid ei

Nll. occipitales auriculares su p erficiales
Nil. m asto id ei
A W z⌅y c h ⌅ o n n e sz y jn e p o w ie rzch o w n e
Nil. parotid ei
Wid ok z pra wej strony. Bardzo w a n rzecz
profun di
je st za p o zn anie si z ro z m ieszcze nie m w
z⌅ó w ch⌅o nnych w o br bie szyi, p o nie w a po
wi ksz o n e w z⌅y ch⌅o nn e szyi to bardzo c z
sty o b ja w w yst p u j cy p o dczas ba d ania prze d
Nil. cervicales miotow e g o. Po wi ksze nie w z⌅ó w ch⌅o nnych
su p erficiales anteriores
szyjnych mo e by sp o w o d o w an e przez pro
ces za p alny (zwykle bolesne) lub proces n o w o
Nil. cervicales su p erficiales tw oro w y (z w ykle niebolesne ), ro zwijaj cy si
laterales
w m iejscu, sk d ch⌅o nka sp ⌅ywa do o kre lo nych
w z⌅ó w. W z⌅y ch⌅o nne szyjn e p o wierzch o w n e
s p ierwsz orz d owym i p unkta m i z a p e w n iaj
cym i sp ⌅yw ch⌅o nki z przyle g aj cych struktur
lub narz d ów.
B W z⌅y ch ⌅ o n n e g ⌅ b o k ie szyi
Wid ok z pra wej strony. W z⌅y ch⌅o nn e g ⌅ b o kie szyi to g ⌅ó w nie w z⌅y
z bieraj ce. M aj one d u e zn acz e nie klinic zn e, p o nie w a sta n o wi p o te n
cjaln e m iejsce przerzutó w n o w o tw oro wych z g ⌅o wy i szyi (zo b. D i E). Z a
j ty w z e⌅ ch⌅o nny g⌅ b o ki szyi m o e z osta usuni ty chirurg icznie lub
p o d d any m iejsco w e m u n a pro m ie nie niu. W tym celu A m erican Acad emy
o f O th o laryn g o lo g y, Head an d N eck p o dzieli⌅a w z⌅y ch⌅o nn e na sze po
zio m ó w (Ro b bins 1991):
I W z⌅y ch⌅o nn e p o d bró d kow e i p o d uch w o w e [ nil. subm enta les et

subm a ndibulares)
II —IV W z⌅y ch⌅o nn e szyjn e g ⌅ b o kie ( nil. cervicales profundi ) le ce
w z d ⌅u y⌅y szyjn ej w e w n trzn e j (w z⌅y ch⌅o nn e szyjn e boczne,
nil. ju gulares laterales):
- II W z⌅y ch ⌅o n n e szyjn e g ⌅ b o kie (grupa boczna g órna)
- III W z⌅y ch ⌅o n n e szyjn e g ⌅ b o kie (gru pa boczna ro dkowa)
- IV W z⌅y ch ⌅o n n e szyjn e g ⌅ b o kie (gru pa b oczna d olna)
V W z⌅y ch ⌅o n n e w tró jk cie tylnym szyi ( trigonum cervic ale p oste
rius)
VI W z⌅y ch⌅o nn e szyjn e prz e d nie, nil. cervicales a nteriores (grupa
prz e d nia w z⌅ó w ch⌅o nnych szyjnych)
104
Nil. paro tid ei et

Nil. occipitales auriculares Nil. faciales
C K i e r u n e k sp ⌅y w u ch ⌅ o n k i z sz yi
Wid ok z lewej strony. Na sch e m acie prze dstawio n o g ⌅ó w n e kierunki
sp ⌅ywu ch⌅o nki z szyi. A by zlo kaliz o w a p o te ncjaln przyczyn p o wi k
sze nia w z⌅ó w ch⌅o nnych szyi, nie zb d n e je st zro zu m ie nie te g o sch e
matu. W o br bie szyi istnie j dwa m iejsca, g d zie szlaki sp ⌅yw u limfatycz-
neg o prz ecin aj si :
• K t ylny szyjn o -tw arz o wy (a ngulus venosus jugulofa cia lis): naczynia
ch ⌅o n n e z g ⌅o wy bie g n sko nie w d ó⌅ do te g o miejsca, a nast p nie
pio n o w o w d ó⌅ szyi.
• K t ylny szyjn o - p o d o b o jczyko wy (k t ylny [ angulus venosus]):
g ⌅ó w ny pie ch⌅o nny, prz ew ó d piersio wy, uch o dzi w m iejscu, g d zie
ch⌅o nka sp ⌅yw aj ca z lewej stro ny g ⌅o wy i szyi ⌅ czy si z ch⌅o n k sp⌅y
w aj c z p ozosta⌅ych cz ci cia⌅a.
Je li procesem ch oro b o wym zaj te s je d y n ie o b w o d o w e gru p y w z⌅ó w

ch⌅o nnych, to ma on pra w d o p o d o b nie ch arakter m iejsco wy. Je li nato
miast zaj te s ce ntraln e gru p y w z⌅ó w ch⌅o nnych (np. w z⌅y ch⌅o n n e le
ce w p o bli u k tów ylnych), proces ch oro b o wy je st z w y kle rozleg⌅y.
W celu prze pro wa d zenia d ia g n ostyki, c e ntraln e w z⌅y ch⌅o nn e mo na p o
zyska za p o m oc bio psji.
D P o ⌅ o e n ie w z ⌅ ó w ch ⌅ o n n ych sz y i w z g l d e m u k ⌅a d o w e g o E Syst e m a t y cz n e b a d a n i e p a l p a c y jn e w z ⌅ ó w ch ⌅ o n n ych sz yi

k r e n i a lim f a t y cz n e g o Bad anie p alp acyjn e w z⌅ó w ch⌅o nnych szyi ma na celu w ykrycie ja kie g o
Wid ok z prz o d u. Po nie wa ch⌅o nka z ca⌅e g o org aniz m u je st kiero wana do k olwiek p o wi ksze nia ba danych w z⌅ó w (a by znale in form acje na te m at
le we g o lub prawe g o p o⌅ czenia szyjn o - p o d o b o jczyko w e g o (k tów yl sp ecjalne g o znacze nia d ia g n ostyczn e g o w z⌅ó w ch⌅o nnych szyi zob. D).
nych - zaznacz o nych cz erw o nym i o kr g a m i), w z⌅y ch⌅o nn e szyi mog Rycina a p okazuje kolejno b adania p alp acyjne g o p oszcze g ólnych
by o bj te procesami ch oro b o wym i, których p ierw o tnym o g niskie m nie gru p w z⌅ó w ch⌅o nnych. Ryciny b - e prze dstawia j sp osó b ba dania p o
je st ani szyja, ani g⌅o wa. Taka bu d owa uk⌅ad u ch⌅o nn e g o m o e pro w a szcze g ólnych grup w z⌅ó w ch⌅o nnych. Bad anie p alp acyjne nale y ro zp o
d zi do wsteczn e g o zaj cia szyjnych w z⌅ó w ch⌅o nnych. Przewód ch⌅onny cz od w z⌅ó w ch⌅o nnych p o d bró d kow o -p o d uchw o wych (b), w ⌅ cz
pra wy (ductus lym ph aticus dexter) ko czy si w k cie ylnym prawym , nie z okolic k ta u ch w y (c), nast p nie n ale y przesun o bszar ba dania
przewód piersiowy ( ductus thoracicus) w k cie ylnym le wym . Poza d o p ⌅y w z d ⌅u prz e d nie g o brze gu m i nia m ostkow o -o b ojczyko w o -sutko w e g o
w a m i z czaszki i szyi, do w z⌅ó w ch⌅o nnych szyjnych m o e prze d ostawa (d). Dalej bada si w z⌅y ch⌅o nne n a d o b ojczyko w e (e) i w z⌅y ch⌅o nne le
si dro g przew o d u p iersio w e g o ch⌅o nka z w z⌅ó w ch⌅o nnych piersio ce w z d ⌅u n erw u d o d atkow e g o a do w z⌅ó w ch⌅o nnych kark owych (f).
wych ( ró d piersio wych i tch aw icz o - oskrz e lo wych) oraz z w z⌅ó w ch ⌅o n
nych brzusznych i m ie d nicznych. W wynik u te g o pro cesy ch oro b o w e
o b ejm uj ce p o wy sze narz dy m o g p o w o d o wa p o wi ksze nie w z⌅ó w
ch⌅o n nych szyi.
Uw aga: Rak o⌅ dka m o e d awa przerzuty do w z⌅ó w ch⌅o nnych nad-
o b o jczyk o w ych le wych, w yw o ⌅u j c p o wi ksze nie w z⌅a w art o w nic z e g o,
co su g eruje o b ecn o guza ja m y brzusznej. Takim sp oso b e m do w z⌅ó w
ch⌅o n nych szyi m o g p e n etro w a ró w nie ch⌅o nia ki.
105
4.10 Prze gl d n erw ó w czasz k o w ych
A F u n k cj o n a l n e cz ci sk ⌅a d o w e n e r w ó w cz asz k o w ych C P o d zia ⌅ t o p o g ra f ic z n y i c z y n n o ci o w y n e r w ó w cz asz k o w ych

Istnieje d w an a cie par n erw ó w czaszko wych, które w zale n o ci od ko
lejn o ci w yj cia z o d p o w ie d nic h stru ktur m ó zg owia nosz kolejne liczby Topograficzne Nazwa Funkcjonalny rodzaj
rzym skie (zob. p o dzia⌅ to p o graficzny). p ochodze nie w⌅ókien
Uwaga: Pierwsze dwa nerwy czaszkowe: nerw w ch owy (n. olfactorius [n. I]) prz o d o m ó z g o w ie • n erw w ch o w y • d o ro d k o w e trz e w n e
i nerw wzro kowy (n. opticus [n. II]) nie s nerwami o bwo d owymi w w skim ( telencephalon) (n. olfactorius [n. 1]) sw o iste
znaczeniu tego terminu, lecz wypustkam i mózgu, tj. drogami przewodz m i d zy m ó z g o w ie • n erw w zro k o w y • d o ro d k o w e so m a tyczn e
cymi samego mózgu, otoczonymi op onami i zawieraj cymi komórki, które s ( diencephalon) (n. opticus [n. II]) sw o iste
ob ecne je dynie w obszarze o rodkowego uk⌅adu nerwowe go, a mianowicie: ró d m ó z g o w ie • n erw o k oru ch o w y • o d ro d k o w e so m a tyczn e
oligo de ndrocyty (komórki gleju sk powypustkowe g o) i komórki mikrogleju. ( mesencephalon) (n. oculomotorius • o d ro d ko w e trz e w n e
[n. III]) (p rzywsp ó ⌅cz uln e)
Po d o b nie do n erw ó w rd ze nio wych ró wnie n erw y czaszko w e p osiad aj
• n erw b lo czk o w y • o d ro d ko w e so m atyczn e
d o ro d ko w e (afere ntne) i o d ro d ko w e (e fere ntne) w y p ustki osio we (ak
(n. trochlearis
so ny), które m o g by cz ci sk⌅a d o w uk⌅ad u n erw o w e g o so m atycz [n. IV])*
neg o - u m o liw ia j ce g o o bieranie b o d c ów ze wia ta z e w n trzn e g o i ich
m ost (pons) • n erw tró jd zie ln y • o d ro d k o w e trz e w n e
prz e tw arzanie ( w⌅ókn a som a tyczne ) , lub te cz ci uk⌅a du n erw o w e g o
(n. trigeminus [n. V]) sw o iste (1 ⌅u k g ard ⌅o w y
w e g e ta tyw n e g o (a uto n o m ic zne g o, trz e w n e g o), re g uluj ce g o prac na [skrz elo wy])
rz d ó w w e w n trznych - trz e w i ( w⌅ókn a trzewne ). Ko m binacja ró nych • d o ro d ko w e so m a tyczn e
ro d zajó w w⌅ó kie n d aje cztery m o liw e w aria n ty b u d o wy w e w n trzn e j, • n erw o d w o d z cy • o d ro d ko w e so m a tyczn e
które d o tycz zasa d nicz o n erw ó w rd ze nio wych, lecz tak e i n erw ó w (n. abducens [n. VI])*
czaszko wych (zo b. p o d zia⌅ fu n kcjo n alny). • n erw t w arz o w y • o d ro d ko w e trz e w n e
(n. facialis [n. VII]) sw o iste (II ⌅u k g ard ⌅o w y
[skrz elo w y])
w⌅ókna do rodkowe (aferentne) so ma tyczne /so matoaferentne / nie • d o ro d k o w e trz e w n e
swoiste (czucie so matyczne): sw o iste
-» w⌅ókna przewodz np. impulsy ze skóry oraz z wrzecionek mi nio • o d ro d ko w e trz e w n e
(p rzywsp ó ⌅cz uln e)
wych mi ni poprzecznie pr kowanych
• d o ro d ko w e so m atyczn e
w⌅ókna d o rodkowe (aferentne) trzew ne / wisceroaferent ne / nieswo
iste (czucie trzew ne): rd ze • n e rw prze dsio nk o - • d o ro d ko w e so m a tyczn e
prze d ⌅u o ny w o - lim a k o w y sw o iste
—> w⌅ókna przewodz np. impulsy z narz dów wewn trznych i naczy
(medulla (n. vestibulocochle
krwiono nych oblongata) aris [n. VIII])
w⌅ókna o d rodkowe (eferentne) trzew ne / wisceromot oryczne / nie • n erw j zyk o w o - • o d ro d ko w e trz e w n e
swoiste (motoryka trzewna): - g ard ⌅o w y ( n. glos sw o iste (III ⌅uk g ard ⌅o w y
-> w⌅ókna (w przypadku nerwów czaszkowych - wy⌅ cznie w⌅ókna sopharyngeus [skrz elo wy])
przywsp ó⌅czulne!) unerwiaj np. mi nie g⌅adkie narz dów we [n. IX]) • d o ro d ko w e trz e w n e
sw o iste
wn trznych, wewn trzne mi nie oka, serce i gruczo⌅y linowe
• o d ro d k o w e trz e w n e
w⌅ókna o d rodk owe (eferentne) so ma tyczne (so mat omot oryka): (p rzywsp ó ⌅cz uln e)
-» w⌅ókna te unerwiaj mi nie poprzecznie pr kowane • d o ro d k o w e so m a tycz n e
• n e rw b⌅ d ny • o d ro d ko w e trz e w n e
Ponadto nerwy czaszkowe mog dodatkowo zawiera w⌅ókna (n. vagus [n. X]) sw o iste (IV ⌅uk g ard ⌅o w y
swoiste, które s zwi zane z okre lonymi strukturami g⌅owy: [skrz elo wy])
• d o ro d ko w e trz e w n e
w⌅ókna do rodkowe (aferentne) so ma tyczne swoiste: sw o iste
-» w⌅ókna przewodz np. impulsy z siatkówki (retina ), jak równie z na • o d ro d ko w e trz e w n e
rz du s⌅uchu oraz z narz du równowagi (p rzywsp ó ⌅cz uln e)
w⌅ókna do rodkowe (aferentne) trze wn e swoiste: • d o ro d k o w e trz e w n e
• d o ro d k o w e so m a tycz n e
-> w⌅ókna przewodz np. impulsy z kubków smakowych j zyka oraz
• n e rw d o d a tk o w y • o d ro d ko w e trz e w n e
z nab⌅onka w chowego
(n. accessorius sw o iste (VI ⌅u k g ard ⌅o wy
w⌅ókna o d rodkowe (eferentne) trzew ne swoiste: [n. XI])* [skrz e lo w y], w ⌅ó kn a
-» w⌅ókna zaopatruj mi nie poprzecznie pr kowane, pochodz ce przy⌅ cz aj si d o n erw u
rozwojowo z ⌅uków gard⌅owych (skrzelowych) - mi nie branchio- b ⌅ d n e g o i bie g n z ner
genne w e m krta n io w y m wste c z
nym)
• o d ro d ko w e so m a tyczn e
• n e rw p o d j zyk o w y • o d ro d ko w e so m a tyczn e
B K o lo ry, k t ó re b d w y k o r z yst y w a n e w n ast p n y ch r o z d z ia ⌅ a ch do
(n . h y p o g l o s s u s
r ó n ic o w a n ia r o d z a ju w ⌅ ó k ie n p r z e w o d z cy ch w o b r b ie n er w ó w [n. XII])*
do rodkowe somatyczne nieswoiste do rodkowe somatyczne swoiste * Uwaga: N erwy czaszko w e z w⌅ó kna m i so m atycznym i o d ro dkowym i
(ang. g e n e r a l s o m a t i c a f f e r e n t s - GSA) (ang. s p e c i a l s o m a t i c a f f e r e n t s - SSA) s⌅u cym i u n erw ie niu mi ni p o przecznie pr ko wanych p osia d aj d o
do rodkowe trzewne nieswoiste do rodkowe trzewne swoiste d a tko w o w⌅ó kna so m atyczne d o ro d ko w e, które prze w o d z im p ulsy pro-
(ang. g e n e r a l v i s c e r a l a f f e r e n t s - GVA) (ang. s p e c i a l v i s c e r a l a f f e r e n t s - SVA) prio ce p tyw n e (czucie g⌅ b o kie) np. z wrze cio n e k m i nio wych (w celu
le pszej przejrzysto ci nie z osta⌅y u w z g l d nio n e w p o wy szej ta b eli).
od rodkowe trzewne nieswoiste od rodkowe trzewne swoiste
E3 (ang. g e n e r a l v i s c e r a l e f f e r e n t s - GVE) (ang. s p e c i a l v i s c e r a l e f f e r e n t s - SVE)
W przyp a d ku n erw ó w czaszko wych w⌅ó kna czucio w e i ruch o w e - o d p o
wie d n io wych o d z lub wch o d z w tym samym miejscu na p o wierzchni
od rodkowe somatyczne nieswoiste m ó zg o wia. O dró nia je to od n erw ó w rd ze nio wych, w przyp a d ku których
(ang. g e n e r a l s o m a t i c e f f e r e n t s - GSE)
w⌅ó kna czucio w e d o cieraj do rdzenia przez korze nie tyln e, p o dczas gdy
w⌅ó kna ruch o w e o p uszczaj rdze przez korze nie prze dnie.
106
N .l N. II N. III
N. olfactorius N. o p ticus N. o culo N. V
m otorius N. a b d uce ns
N. IV
N. trochle aris
N. V
trig e m inus
N. VII
N. facialis
N. VIII
N. vestib ulo
co chle aris
N. IX
N. g losso
p haryn g e us
N. X
N. vag us
N. XII N. XI
N. hyp o glossus N. accessorius
107
4.11 J dra n erw ó w cz asz k o w ych i z w oje p o w i z an e

z n erw a m i czasz k o w y m i
A Prz e g l d j d e r n e r w ó w cz asz k o w y c h III—XII st r o n a g r z b i e t o w a

La m ina dorsalis
W zale no ci od rodzaju w⌅ókie n przewo dzonych w okre lo nym nerwie
czucie so m atyczn e
czaszkowym (zob. C, s. 106) mo na wyró ni o d p owia d aj ce im j dra p o La m ina alaris
cz tkowe oraz j dra ko cowe. W ród o d ro dkowych trzewnych (wiscero- czucie trzewn e
efere ntnych) j d er nerw ó w czaszkowych rozró nia si ponad to j dra swo Canalis c entralis
m otoryka trzewna
iste i niesw oiste. Wed⌅ug teg o podzia⌅u do j d er niesw oistych nale j
dra nale ce do uk⌅adu przywsp ó⌅czulne g o, z kolei j dra wiscero efere ntne Lam ina basalis
m otoryka so m atyczna
swoiste s j dram i nerw ó w ⌅u ków skrzelo wych. Po dobna analogia do tyczy
te j d er d o ro dkowych trzewnych (wisceroafere ntnych): cz dolna j d er a La m ina ve n tralis st r o n a b r z usz n a
pasma sam otneg o ( nucleus tractus solitarii, pars inferior) zalicza si do j d er

wiscero afere ntnych niesw oistych, natomiast ich górna cz (pars supe
kolu m na j d er
rior; w⌅ó kna smakowe) nale y do j d er wiscero afere ntnych sw oistych. Rów Fu n d us ve n triculi so m ato afere ntn ych
nie j dra d o ro dkowe so m atyczne (so matoaferentne) mo g by ró nico q uarti (fossa
wan e p o d o bnie: j dra nerw u trójd zieln e g o s j dram i niesw oistymi, a j rh o m b oid ea) kolu m na j d er
wiscero afere n tnych
dra nerw u przesio n k o w o - lim ak o w e g o -j dra m i so m atoaferentnymi sw o
istymi. k olu m na j d er kolu m na j d er
so m ato efere ntn ych wiscero efere ntnych
J dra p ocz tkowe (ruchowe [nuclei originis]) - j dra z komórkami wyprowa b st r o n a p r z y r o d k o w a st r o n a b o c z n a

dzaj cymi w⌅ókna od rodkowe (eferentne [ruchowe]) (zob. rye. C)
J dra o d ro dko we so m atyczne (nieswoiste, ruchowe) (kolor czerwony)
• j dro nerwu okoruchowego ( n u c l e u s n e r v i o c u l o m o t o r i i [n. III]) - mi nie gatki N ucleus d orsalis N ucleus tractus solitarii, N ucleus tractus solitarii,
ocznej nervi vagi (j dro pars su p erior (j dro w iscero pars inferior (j dro
• j dro nerwu bloczkowego (n u c l e u s n e r v i t r o c h l e a r i s [n. IV]) -> mi nie ga⌅ki ocznej wiscero afere n tn e afere n tn e sw oiste - w⌅ókna wiscero afere ntne
• j dro nerwu odwodz cego ( n u c l e u s n e r v i a b d u c e n t i s [n. VI]) -> mi nie ga⌅ki ocznej niesw oiste niesw oiste)
• j dro nerwu podj zykowego ( n u c l e u s n e r v i h y p o g l o s s i [n. XII]) - mi nie j zyka - przywsp ó⌅czulne)
• j dro rdzeniowe nerwu dodatkowego ( n u c l e u s s p i n a l i s n e r v i a c c e s s o r i i [n. XI; N uclei vestib ulares
korze rdzeniowy [ r a d i x s p i n a l i s ] ) - mi nie czworoboczny i mostkowo-obojczyko- N ucleus nervi et cochleares
wo-sutkowy hyp o glossi (j dra so m ato
J dra o d ro dkowe trz e w n e (kolor jasno- iub ciemnoniebieski) (j dro so mat o- afere n tn e swoiste)
• j dra nale ce do uk⌅adu przywspó⌅czulnego (j dra od rodkowe trzewne/wiscero- efere ntn e
eferentne/nieswoiste) (kolor jasnoniebieski) N ucleus sp inalis
niesw oiste)
- j dro dodatkowe nerwu okoruchowego (n u c l e u s a c c e s s o r i u s n e r v i o c u l o m o t o r i i nervi trig e m ini
[n. III]) -> mi sie zwieracz renicy ( m . s p h i n c t e r p u p i l l a e ) i mi sie rz skowy (j dro so m at o
(m. c i l i a r i s ) N ucleus am big uus afere ntn e
- j dro linowe górne nerwu twarzowego ( n u c l e u s s a l i v a t o r i u s s u p e r i o r n e r v i f a c i a (j dro w isc ero niesw oiste)
l i s [n. VII]) -> linianki pod uchwowa i podj zykowa ( g i l . s u b m a n d i b u l a r i s e t s u b efere ntn e sw oiste
lin g u a lis )
- branchio g e nne) N. vag us
j dro linowe dolne nerwu j zykowo-gard⌅owego ( n u c l e u s s a l i v a t o r i u s i n f e r i o r
-
n e r v i g l o s s o p h a r y n g e i [n. IX]) -> linianka przyuszna (g l . p a r o t i d e a )
Oliva N. hyp o glossus
- j dro grzbietowe nerwu b⌅ dnego (n u c l e u s d o r s a l i s n e r v i v a g i [n. X]) -> trze
wia
• j dra nerwów nale cych rozwojowo do ⌅uków skrzelowych (j dra od rodkowe
trzewne/wisceroeferentne/swoiste) (kolor ciemnoniebieski) B U p o rz d k o w a n ie s⌅u p ó w j d e r n er w ó w cz asz k o w y c h w o k resie
- j dro ruchowe nerwu trójdzielnego (n u c l e u s m o t o r i u s n e r v i t r i g e m i n i [n. V]) -> e m b ri o g e n e z y (wg H erricka)
mi nie ucia/ uciowe/
- j dro dwuznaczne ( n u c l e u s a m b i g u u s ) ; tworzone przez nerwj zykowo-gard⌅o- Prz ekro je p o przeczne przez rdze kr g o wy i pie m ózgu - wid o k od
wy (n. g l o s s o p h a r y n g e u s [n. IX]), nerw b⌅ dny (n. v a g u s [n. X]) oraz nerw dodatko stro ny czaszkow ej - z góry. Fu nkcjo nalny p o dzia⌅ pnia m ózgu uzale nio ny
wy ( n . a c c e s s o r i u s [n. XI/korze czaszkowy [ r a d i x c r a n i a l i s ] ) mi nie gard⌅a
je st od po⌅o enia j d er n erw ó w czaszko wych, które mo na w yja n i m i
i krtani
- j dro nerwu twarzowego (n u c l e u s n e r v i f a c i a l i s [n. VII]) -> mi nie twarzy gracja m i okre lo nych p o p ulacji neuro n ó w w okresie e m brio nalnym ,
J dra ko cowe, czuciowe (n u c l e i t e r m i n a t i o n i s v e l t e r m i n a l e s ) - j dra z komórkami, do a Sytuacja wyj ciowa w rdzeniu kr gowym; ruchowe (od rodkowe, eferentne)
których docieraj w⌅ókna do rodkowe (aferentne [czuciowe]) (zob. rye. B) neurony le od strony brzusznej, z kolei neurony czuciowe (do rodkowe,
J dra d o ro dko we so m atyczne (nieswoiste, czuciowe) (kolor ó⌅ty) aferentne) - od strony grzbietowej (uporz dkowanie grzbietowo-brzuszne).
j dra nerwu trójdzielnego (n . t r i g e m i n u s [n. V]):
- j dro ródmózgowiowe nerwu trójdzielnego (n u c l e u s m e s e n c e p h a l i c u s n e r v i b We wczesnym sta diu m e m brio n alnym ro zw oju pnia m ózgu - neuro ny
t r i g e m i n i [n. V]) w ródmózgowiu -> w⌅ókna czucia g⌅ bokiego (proprioceptyw- z p⌅ytki skrzyd ⌅o w ej ( la min a alaris) w druj w kierunku b ocznym (tw o
nego) z mi ni ucia rz c w przysz⌅o ci j dra ko cowe [ nuclei term in ationis vel termin ales]);
- j dro g⌅ówne (mostowe) nerwu trójdzielnego (n u c l e u s p r i n c i p a l i s ( p o n t i n u s )
n e r v i t r i g e m i n i [n. V]) w mo cie -> dotyk, wibracja, po⌅o enie stawów neuro ny z p⌅ytki p o dstaw nej ( la min a basalis) bie g n w kierunku przy
- j dro rdzeniowe nerwu trójdzielnego (n u c l e u s s p i n a l i s n e r v i t r i g e m i n i [n. V]) ci ro d kowym (j dra p ocz tko w e [ nuclei originis]), co pro wadzi do przy-
gn ce si a do górnych segmentów rdzenia kr gowego -> czucie bólu i tempe
ratury w okolicy g⌅owy
ro dkow o -b oczne g o u p orz d ko wania k olu m n /s⌅u p ó w j d er czaszko
• j dra nerwu przedsionkowo- limakowego (n . v e s t i b u l o c o c h l e a r i s [n. VIII]), cz w ych.
przedsionkowa - zmys⌅ równowagi: c W pniu mózgu oso by doros⌅ej wyró nia si od stro ny przy rod kowej ku
- j dro przedsionkowe górne (n u c l e u s v e s t i b u l a r i s s u p e r i o r )
- j dro przedsionkowe boczne ( n u c l e u s v e s t i b u l a r i s l a t e r a l i s ) bocznej - cztery po d⌅u nie uporz dko wane s⌅upy j d er nerw ó w czasz
- j dro przedsionkowe przy rodkowe (n u c l e u s v e s t i b u l a r i s m e d i a l i s ) kowych (w kolejno ci: o d ro dkowy so m atyczny; o d ro dkowy trzew ny;
- j dro przedsionkowe dolne ( n u c l e u s v e s t i b u l a r i s i n f e r i o r )
d o ro dkowy trzew ny; do ro dkowy som atyczny, w prze bie gu których
j dra nerwu przedsionkowo- limakowego ( n . v e s t i b u l o c o c h l e a r i s [n. VIII]), cz li
makowa 4- zmys⌅ s⌅uchu: znajd uj si je d e n nad drugim (u p orz dkowane g óra -d ó⌅) j dra pe⌅ni ce
- j dro limakowe tylne ( n u c l e u s c o c h l e a r i s p o s t e r i o r ) te sam e funkcje (zob. C). W obr bie s⌅up ów do ro dkowych so m atycz
- j dro limakowe przednie (n u c l e u s c o c h l e a r i s a n t e r i o r )
nych i trzewnych wyró nia si ponad to j dra niesw oiste (og ólne) i swo
J dra d o ro dko we trzewn e (kolor jasno- lub ciemnozielony)
• j dra pasma samotnego, cz dolna ( n u c l e u s t r a c t u s s o l i t a r i i , p a r s i n f e r i o r ) - w⌅ókna iste. Po do bnemu po dzia⌅owi podlega s⌅up j d er o d ro dkowych trz ew
do rodkowe trzewne nieswoiste z nerwów czaszkowych IX i X (kolor ciemnozielo nych, dziel c si na j dra niesw oiste (przywsp ó⌅czulne) i swoiste (bran
ny)
• j dra pasma samotnego, cz górna (n u c l e u s t r a c t u s s o l i t a r i i , p a r s s u p e r i o r ) - w⌅ók
chio g enne - nale ce ro zwojowo do ⌅uków gard ⌅owych [skrzelowych]).
na do rodkowe trzewne swoiste (w⌅ókna smakowe) z nerwów czaszkowych VII, IX Je dynie s⌅up j d er o d ro dkowych so matycznych nie podlega dalszym
i X (kolor jasnozielony) po dzia⌅om.
108
N ucleus N ucleus accessorius L ,' j j dra od ro dko we so m atyczne (nieswoiste)

nervi oculo m o torii n ervi o culo m o torii (ang. G S E n u c l e i )
J j dra o d ro dkowe trz ew n e niesw oiste
N ucleus nervi N ucleus (ang. G V E n u c l e i )
tro chle aris m ese nce p halicus
| j dra od ro dko we trz ew n e sw oiste (ang. S V E n u c l e i )
N ucleus m otorius nervi trig e m ini
nervi trig e m ini j dra d o ro dkowe so m atyczne (nieswoiste)
N ucleus (ang. G S A n u c l e i )
prin cip alis (p ontinus) B j dra d o ro dko we trz ew n e niesw oiste
N ucleus
nervi trig e m ini (ang. G V A n u c l e i )
nervi a b d uce ntis
jjj j dra d o ro dko we trz ew n e sw oiste (ang. S V A n u c le i)
N ucleus nervi
facialis N uclei
N ucleus saliva vestib ulares
D Z w o je p o w i z a n e z n e r w a m i cz asz k o w y m i
torius su p erior Zasad niczo istniej dwie postacie zw ojó w: czuciowe
N uclei (zmys⌅owe) i autono miczn e (w e g etatywne, tu: przy-
N ucleus saliva cochleares
torius inferior wsp ó⌅czulne). Z w oje czu cio w e o dp owiad aj zw o
jo m rdzeniowym po⌅o onym w obr bie korzeni tyl
nych nerw ó w rdzeniowych. Zawieraj cia⌅a neuro
N ucleus am big uus
nów pozornie je d n o bie g un owych (p ierwszy neuron
N ucleus sp inalis
N ucleus d orsalis nervi trig e m ini do ro dkowy, aferentny, czucio wy). Ich obwo d owa
n ervi vagi wyp ustka pochodzi od receptora; z kolei ich do ro d
N ucleus tractus solitarii kowa wyp ustka kieruje si do OUN. W obr bie z w o
N ucleus nervi hyp oglossi jó w czuciowych nie docho dzi do ad ne go prze⌅ cza
nia w⌅ókien nerw owych. Z w oje a u t o n o m icz n e (w e
N ucleus sp in alis
nervi accessorii g etatywne) zwi zane z nerw ami czaszko wym i s bez
wyj tku zw oja m i przywsp ó⌅czulnymi. Z awieraj cia⌅a
a neuro nów wielo bie g unowych (drugi neuron o d ro d
kowy, eferentny). W odró nieniu od zw o jó w czucio
N ucleus wych - w o br bie z w o jó w autono micznych docho dzi
nervi oculo m o torii
do prze⌅ czenia synap tyczneg o mi dzy w⌅óknami
N ucleus accessorius przywsp ó⌅czulnymi p och o dz cymi z pnia mózgu
n ervi o culo m o torii (p ierwszy neuron o d rodkowy, eferentny; neuron
N ucleus prz e dzwojowy) a drugim neuronem eferentnym (za-
nervi tro chle aris zw ojo wym), którego wyp ustki kieruj si do narz du
wykonawcze g o.
N ucleus m ese n
ce p halic us N e rw Z w o j e c z u cio w e Z w oje a u t o
nervi trig e m ini c z a sz k o w y n o m ic z n e
N ucleus m otorius nerw okoru- • zwój rz skowy

nervi trig e m ini chowy (n. o c u (g a n g lio n c ili a r e )
lo m o to riu s
N ucleus [n. III])

n ervi a b d uce ntis nerw trójdziel • zwój trójdzielny
ny (n. t r i g e m i (g a n g lio n trig e
n u s [n. V]) m in a le )
N ucleus
d orsalis nervi vagi nerw twarzo • zwój kolanka • zwój skrzyd⌅owo-
wy (n. f a c i a l i s (g a n g lio n g e n i podniebienny
N ucleus [n. VII]) c u li) (g a n g lio n p t e r y g o
nervi hyp o glossi p a la tin u m )
• zwój pod uch-

wowy ( g a n g l i o n
N ucleus
su b m a n d ib u la re )
tractus solitarii
nerw przed- • zwój spiralny
sionkowo- (g a n g lio n
- limakowy sp ir a le )
(n. v e s t i b u l o c o • zwój przedsion
c h le a r is kowy ( g a n g l i o n
[n. VIII]) v e stib u la re )
nerw j zy- • zwój górny • zwój uszny

kowo-gard⌅o- (g a n g lio n (g a n g lio n o t ic u m )
wy ( n . g l o s s o su p e riu s)
C P o ⌅ o e n ie j d e r n er w ó w cz asz k o w y ch p h a ry n g e u s • zwój dolny lub
III—XII w p niu m ó z g u w a d zaj cy m i lub d o pro w a d zaj cym i. Roz [n. IX]) skalisty ( g a n
a W id ok od stro ny grz b ieto w ej - z ty⌅u (m ó m ieszcze nie j d er n erw ó w czaszko wych jest g lio n in fe r iu s v e l
g a n g lio n p e t r o
d ek usuni ty). ⌅a tw iej zro zu m ie , je e li prz e le dzi si ich p o
su m )
b Przekrój strza⌅k ow o -p o ro d kowy, wid o k dzia ⌅ na fu n kcjo n aln e kolu m ny j d er (zob. B).
z lewej stro ny. Po lewej stro nie na ryc. a zaznacz o n e zosta⌅y
nerw b⌅ dny • zwój górny lub • zwoje przed kr go
Poza n erw a m i czaszko wym i I i II, które s w y j d ra pocz tkow e b d ruchowe (nuclei orig (n . v a g u s szyjny ( g a n g l i o n s⌅upowe (przedkr -
pustkami m ózg owymi, a tym samym nie s inis); wych o d z z nich w⌅ó kna o d ro dkowe [n. X]) su p e riu s v e l g a n gowe) i ród cien-
g lio n ju g u l a r e ) ne ( g a n g l i a p r e v e r
praw dziwym i nerw a m i czaszko wym i, wszyst (efere ntn e). Po stro nie pra wej uwid o cznio n e
• zwój dolny lub te b r a lia e t g a n g lia
kie p o zosta⌅e n erw y czaszkow e p osiad aj s j dra ko cowe b d czuciowe ( nuclei ter w z⌅owy ( g a n in tr a m u r a lia )
sw oje j dra ro zm ieszczo ne w z d ⌅u pnia m ó min ationis vel termin ales), w o br bie których g lio n in fe r iu s v e l
zgu. Rycina p o kazuje j dra n erw ó w czaszko ko cz sw oj dro g w⌅ó kna d o ro d ko w e (afe- g a n g lio n n o d o
su m )
wych wraz z o d p o wie d nim i dro g ami w y p ro rentne).
109
4.12 N erw w ch o w y (n. I) i n erw w zro k o w y (n. II)
Stria olfactoria
m edialis
Stria olfactoria - Bulb us

lateralis olfactorius
Tractus
olfactorius
Su bstantia
perforata - Area
anterior pre piriform is*
Gyrus Corp us
se m ilu naris a m yg d alo id e u m*
Gyrus
am bie ns
A O p usz k a w ch o w a i p asm o w ch o w e (b ulb us e t tr a ct us o l f a ct o

rius) na p o d st a w n e j p o w i e r zch n i p ⌅a t ó w cz o ⌅ o w y ch m ó z g u
Bezrd zenne aksony d w u b ie g u n o wych kom órek w ch o wych rozmiesz p och o dz ce z o kolicy w ch o w ej b⌅ony luzowej - o b ejm uj cej oko⌅o 2 -4
czonych w b⌅onie lu zowej ja m y n oso wej sku piaj si , tw orz c w sumie cm 2 w okolicy skle pie nia ja m y n oso wej (m a⌅ owina nosowa górna [ conch a
oko⌅o 20 p czków nici w ch o wych (fila olfactoria ) (zob. B), które okre la n asa lis superior] ; g órna cz prze gro dy nosa [septum nasi]; zob. B). Pierw
si ⌅ cznie mianem nerwu w chowego (n. olfa ctorius [n. I]). Nici w ch o w e szym neuro ne m drogi w ch o w ej jest d w u bie g un o wa ko m órka w ch owa
prz e d ostaj si przez blaszk sitow (la mina cribrosa ) ko ci sitowej (os eth znajd uj ca si w o br bie okolicy w ch o w ej b⌅o ny luzowej.
moidale) z ja m y n oso wej do prz e d nie g o do⌅u czaszki, g dzie wch o d z do Uwaga; W przyp a d ku urazów blaszki sitowej m o e d oj do uszko dzenia
opuszki w chowej (zob. B). O puszka w ch o w a je st kolb owatym rozsze o taczaj cych n erw w ch o w y os⌅o nek o p o n o wych, ja k ró wnie do prze
rzenie m p o⌅o onym na ko cu pasm a w chowego - tw orz ce g o drog rw ania nici w ch o wych: o bja wam i klinic znym i s za b urze nia w chu i w y
nerw o w kieruj c si do ty⌅u (do m ózgu). Sam n erw w ch o w y nie jest ciekanie p⌅ynu m ó zg ow o-rdzenio w e g o („katar" po urazie czaszkowo-m ó-
wi c praw d ziwym nerw e m czaszko wym , lecz wyp ustk prz o d o m ózg owia z g owym! - p ⌅yn o tok noso wy). Istnieje przy tym nie b e z p iecze stw o w st
( telenceph alon ), która otocz ona jest o p o nami (tu usuni te) i zawiera ty puj ce g o zaka enia b akteryjn e g o o pon m ó zg owych ( meningitis).
p owe dla o ro dkowe g o uk⌅a du n erw o w e g o kom órki (np. glej sk p owy- Z nauko w e g o punktu wid z e nia in teresuj ce jest, i neuro ny b⌅o ny lu z o
p ustko wy - olig o d e ndro gle j, m ikro glej). Przed swoim w ej cie m w obr b w ej w sp osó b fizjo lo g ic zny d zie l si w okresie ca⌅e g o ycia; s one wi c
prz o d o m ó zg owia pasm o w ch o w e dzieli si na dwa pr ki w ch o w e: przyk⌅a d e m , i kom órki n erw o w e w o br bie OUN zasa d nicz o s w stanie
przy ro d ko wy i b oczny (striae olfactoriae medialis et lateralis). Liczne w y d zie li si przez ca⌅e ycie (m e dycyna re g eneracyjn a!)
pustki aksonaln e pasma w ch o w e g o d ocieraj b ezp o re d nio (bez prz e
⌅ czania w okre lo nym j drz e) do kory m ózg owej w okolicy pola przed- * Stru ktury zaznacz o n e g wia z d k le nie na p o dstaw nej p o wierzchni
gruszkowate g o (area prepiriformis) lub do cia⌅a mig d a⌅o wate g o (corpus m ózgu, lecz g⌅ bie j.
a mygdaloideum ). N erwem w ch o wym prz enoszo ne s d alej inform acje
B O k o lica w ch o w a b ⌅ o n y lu z o w e j
(reg io olf a ctori a) Bulbus Tractus
W id ok z lewej stro ny na fra g m e nt prz e gro dy olfactorius olfactorius
nosa i b oczn cia n pra wej ja m y nosow ej.
Sinus fro ntalis La mina
Nici w ch o w e ( fila olfa ctoria ) na prz e gro dzie
cribrosa
nosa i m a⌅ o winie nosow ej g órn ej wyzn aczaj Fila olfactoria
o bszar, ja ki zajm u je okolica w ch o w a b⌅o ny lu Co ncha
zo w ej (2 -4 c m 2). Cie nkie, b e zrd ze nio w e nici w nasalis su p erior
ch o w e przech o d z przez blaszk sit o w (la min a Se p tu m nasi
cribrosa ) ko ci sit o w ej (os ethm oida le; zo b. s. 37)
do w n trza ja m y czaszki, do o p uszki w ch o
wej (bulbus olfa ctorius; zo b. ró wnie s. 174, 320
i 480).
no
N. o p ticus
Chiasm a
o p ticu m
/JdM
Tractus
o p ticus
Corp us
I f / m. 1/ g e niculatu m
Tractus laterale Th ala m us
Corp us v/ t rm
g e niculatu m
laterale
Corp us
g e niculatu m
m e diale
Radiatio
op tica
C O ko, n e r w w zr o k o w y (n. o p t icus), sk r z y o w a n ie w zr o k o w e

(ch i asm a op ticu m) i p asm o w zr o k o w e (tr a ct us o p t icus)
a Wid ok na po dstaw mó zgu, b Wid ok od boku i ty⌅u na lew stro n pnia Uwaga: Po nie wa n erw w zro k o wy je st cz ci m ózgu, b a d anie dna oka p o
mó zgu. Na rycinie prze dstawio no w nikni cie pasma wzrokowe g o do cia⌅a z w ala faktycznie na b e zp o re d nie z o b acze nie fra g m entu m ó zg owia. Jest
kolankowate g o boczne g o (corpus geniculatum laterale). to w a n e z dia g n ostyczn e g o punktu wid ze nia w przyp a d ku wielu sch o
N erw w zro k o wy - p o d o b nie ja k n erw w ch o w y ( n. olfactorius) - nie jest rze n e uro lo gicznych (d alsze inform acje o badaniu dna oka - zo b. s. 165).
w ⌅a ciwym n erw e m , lecz w y p ustk sam e g o mózgu - w tym wyp a d ku po N erw w zro k o wy bie g nie z ga⌅ki ocznej (bulbus oculi ) do oczo d o⌅u ( or
ch o d z c z m i d zym ó z g o wia (dienceph a lon ). Jako struktura nale ca do bita ) i przez kana⌅ w zro k o wy (can alis opticus) do ro dkow e g o do⌅u czaszki
o ro dkow e g o uk⌅ad u n erw o w e g o je st o toczona prz e z o p o ny (tutaj usu (zob. D). Jest on wa nym o dcin kie m dro gi w zro k o w ej, do której nale
ni te) i ró w nie zawiera kom órki w⌅a ciw e dla OUN (por. A); je g o w⌅ó kna oko, n erw w zro ko wy, skrzy o w a nie w zro k o w e i p asm o wzro k o w e. Ostatni
wst p uj ce ko cz si w nale cym do m i d zym ó z g o wia ciele k olanko z wy m ie n io nych ele m e n t ó w po d a d o cia⌅a kolankow ate g o b oczne g o
w a tym b ocznym, st d te brak je st w tym przyp a d ku typ o w e g o dla p ozo (zob. ró w nie ryc. b).
sta⌅ych n erw ó w czaszko wych j dra.
N. o p hthalm icus
(n. V ,)
D Prz e b ie g n er w u w zr o k o w e g o
(n. op ticus) w p ra w y m o cz o d o le (orbit a)
N. o p ticus
Wid ok od stro ny b ocznej.
Chiasm a N erw w zro k o wy prze d ostaje si z oczo do⌅u
o p ticu m
przez kana⌅ w zro k o wy (ca n alis opticus) do
prz e d nie g o do⌅u czaszki. W o br bie tka n ki
t⌅uszczo w ej ocz o d o⌅u (cia⌅o t⌅uszczo w e ocz o
Tractus do⌅u [corpus a diposum orbita e ]; usuni tej na ry
o p ticus cinie) bie g nie od ga⌅ki ocznej ( bulbus oculi) do
ty⌅u. Pozosta⌅e n erw y czaszko w e prze d ostaj
Canalis si do oczo do⌅u prz e z szczelin o czo d o⌅o w
op ticus g órn (fissura orbita lis superior); ja k o prze d
stawicie la p ozosta⌅ych n erw ó w czaszko wych
na rycinie prze dstawio n o je d y n ie n erw oczny
(n. ophth a lm icus [n. V ,]), który w ych o d zi z o cz o
d o⌅u, g dy je st nerw e m czucio wym .
111
4.13 N erw y mi ni g a⌅ ki ocz n ej: n erw o k oruch o w y (n. III),

n erw blocz k o w y (n. IV) i n erw o d w o d z cy (n. VI)
Crura cere bri
ze ró d m óz g owia N. ocu lo m o torius A q uae d uctus
m ese nce p hali Tectu m
N. trochle aris N ucleus
accessorius Su bstantia N ucleus
N ucleus n ervi o culo m o torii grisea centralis accessorius
nervi trochle aris nervi oculo m o torii
N ucleus
nervi oculo m o torii N ucleus ru b er N ucleus
Pons
nervi oculo m o torii
Su bstantia
N. ab d ucens nigra Crus cere bri
N ucleus
Me dulla
ob lo n gata
C To p o g ra fia j d e r n e r w u o k o r u ch o w e g o
Prz ekrój p o przeczny przez pie m ózgu na wyso ko ci j dra nerw u o koru
ch o w e g o. W id ok od góry.
Uw aga: M o liwe je st o d granic ze nie m i d zy zesp o⌅a m i j d er przywsp ó⌅-
czuln ej cz ci o d ro dkowej trz e w n ej - j dro d o d atko w e n erw u o k oruch o
w e g o (j dro W estphala i Eding era, nucleus accessorius nervi oculomotorii)
A M ie jsc a w y j ci a n e r w ó w m i n i g a ⌅ k i o cz n ej a cz ci o d ro dkowej so m atycznej (j dro n erw u o koruch ow e g o, nucleus
(n er w ó w g a ⌅ k o r u ch o w y ch) z p n ia m ó z g u nervi oculomotorii).
W id ok z prz o du. Wszystkie trzy n erw y o p uszczaj o ro d ko wy uk⌅ad ner
w o w y na wyso ko ci pnia m ózgu. J dra n erw u o k oruch ow e g o (n. oculo
motorius) i n erw u bloczko w e g o (n. trochlearis) p o⌅o one s w ró dm ózgo - D N erw b l o cz k o w y (n. troch le a ris [n. IV]) - w z a r ysi e
wiu ( m esenceph alon ), z kolei j dro n erw u o d w o d z ce g o (n. a bducens) zlo
k alizo w an e je st w m o cie (pons). N e rw b lo c z k o w y zaw iera je d y n ie w ⌅ó k n a o d ro d k o w e (e fe re n tn e ) so m a ty c z n e .
Uwaga: N erw o koruch owy jest je dynym nerw em mi ni ga⌅ki ocznej, który M ie jsce p r z e j ci a : prz e ch o d zi d o oczo d o⌅u (o r b ita ) prze z szcz e lin o cz o d o ⌅o
zawiera w⌅ókna o d ro dkowe zaró wno so m atyczne, ja k i trz ewne, oraz za w g órn ( f i s s u r a o r b i t a l i s s u p e r i o r ) .
o patruje kilka zew n trznych mi ni ga⌅ki ocznej (zob. C). C e c h y sz c z e g ó l n e :
• Jest je d y n y m n erw e m cz aszk o w y m , które g o w szystkie w ⌅ó kn a przech o d z
na stro n p rz e ciw n (skrzy o w a nie ca⌅k o w ite) (z ob. A). St d te uszk o d z e
nia j d ra n erw u blo czk o w e g o lu b t e w ⌅ó kie n n e rw o w yc h w b e z p o re d niej
B N erw o k o r u ch o w y (n. ocu lo m o to rius [n. III]) - w z a r ysi e
o k o licy te g o j d ra, a w i c prze d skrzy o w a nie m w linii ro d k o w ej, pro w a
d z d o p ora e nia m i nia g a⌅ki oczn ej p o stro nie prz e ciw n e j (p ora e nie
N erw o k oru ch o wy zawiera w ⌅ó k n a o d ro d k o w e (e fe re n tn e ) s o m a ty c z n e p rz e ciwstro n n e, k o n tralat eraln e); p rzy uszko d z e niu n erw u po skrzy o w a
i trze w n e . niu w linii p o ro d ko w ej d o ch o d zi d o p ora e nia m i nia g a⌅ki o czn ej po tej
M ie jsc e p rz e j ci a . W ych o d zi z d oln ej p o w ierzch ni ró d m ó z g o wia ( m e s e n sa m ej stro nie (p ora e nie t o stro n n e, ipsilateraln e);
n ajw y sz e pi tro pnia m ó z g u; zob. s. 344 i 346) i prze d ostaje si do
c e p h a lo n -
• Je st je d y n y m n erw e m c z aszk o w y m o p uszcz aj cy m pie m ó z g u po stro nie
oczo d o⌅u (o r b i t a ) prze z szczelin o cz o d o ⌅o w g órn ( f i s s u r a o r b i t a l i s s u p e r i o r ) . g rz b ie t o w e j;
• Ma n ajd ⌅u szy prze b ie g w e w n trz o p o n o w y (in tra d uralny) z e wszystkic h
J d r o i z a o p a t r y w a n y o bsz a r, z w o j e :
trz e ch n erw ó w m i ni g a⌅ki o czn ej.
• W ⌅ókna o d ro d ko w e (e fere ntn e) so m atyczn e: w⌅ó kn a p o ch o d z ze z⌅o o nej
stru ktury j d ra n erw u o k oruch o w e g o ( n u c l e u s n e r v i o c u l o m o t o r i i ) w ród- J d r o i z a o p a t r y w a n y o b sz a r: j d ro n erw u blo czk o w e g o ( n u c l e u s n e r v i t r o
m ó z g o wiu (zo b. C) i za o p atruj : c h l e a r i s ) le y w ró d m ó z g o w iu ( m e s e n c e p h a l o n ) . Je g o w ⌅ó kn a o d ro d ko w e
- m i sie d w ig a c z p o wie ki g órn ej ( m . l e v a t o r p a l p e b r a e s u p e r i o r i s ) - m i z a o p a tru j ru ch o w o m i sie sk o ny g órny ( m . o b l i q u u s s u p e r i o r ) .

sie w o br bie p o wie ki, Sk u t k i u sz k o d z e n i a n e r w u :
- m i nie proste g órny, przy ro d k o w y i d o ln y ( m m . r e c t i s u p e r i o r , m e d i a l i s • Po stro nie uszko d zenia - z b acz a n ie g a⌅ki oczn ej z u niesie nie m i o d w ie d z e
e t i n f e r i o r ) ora z m i sie sk o ny d o ln y ( m . o b l i q u u s i n f e r i o r ) - wszystkie to nie m je j bie g una prze d nie g o - p o nie w a m i sie sk o ny d o ln y ( m . o b l i q u u s
m i nie z e w n trzn e oka, d zia⌅aj na g a⌅k o czn ; i n f e r i o r ; o d p o w ie d zialn y za u n osz e n ie i o d w o d z e n ie g a⌅ki o cz n e j) z ysku je
• W ⌅ókna o d ro d ko w e (efere ntne) trz e w n e: przywsp ó ⌅czu ln e w ⌅ó kn a przed - prz e w a g nad o d n erw io n y m m i nie m sk o nym g órny m ;
zw o jo w e ro z p o czyn aj si w j d rz e d o d atk o wym n erw u o k oruch o w e g o -
• Po d w ó jn e w id z e n ie ( d i p l o p i a ) .
j d rz e W estp hala i Edin g era (n u c l e u s a c c e s s o r i u s n e r v i o c u l o m o t o r i i ) , ule g aj
prze⌅ czeniu na w ⌅ó kn a za zw o jo w e w o br bie zw o ju rz sk ow e g o ( g a n g l i o n
c i l i a r e ) i z a o p atruj n ast p uj ce m i nie w e w n trzn e oka:
- m i sie z w iera cz re n icy ( m . s p h i n c t e r p u p i l l a e ) i
E N erw o d w o d z c y (n. a b d uce ns [n. VI]) - w z a r ysi e
- m i sie rz sk o w y (m. c i l i a r i s ) .
O b j a w y u sz k o d z e n ia n e r w u : w z ale n o ci od ro zmiaru uszko d zenia - ca⌅ko

N erw o d w o d z cy z aw iera je d y n ie w ⌅ó k n a o d ro d k o w e (e fe re n tn e ) s o m a ty c z n e .
w it e lu b cz cio w e p ora e nie n erw u o k oruch o we g o.
• Skutki ca⌅ko wit e g o p ora enia n erw u ok oruch o w e g o (p ora e niu ule g aj z a M ie jsce p r z e j ci a : po d ⌅u gim z e w n trz o p o n o w y m prze b ie g u prze d ostaje si
ró w n o z e w n trzn e, ja k i w e w n trz n e m i nie g a⌅ki o czn ej, ja k ró w nie d w i d o oczo d o⌅u ( o r b i t a ) p rze z szcz elin o cz o d o ⌅o w g órn ( f i s s u r a o r b i t a l i s s u p e
g acz p o wie ki g órn ej): rio r).
- ptoza (ptosis) - o p a d anie p o wie ki, J d r o i z a o p a t r y w a n y o b sz a r:

- po stro nie uszko d ze nia - z b acza nie g a⌅ki o czn ej ku d o⌅o wi i na z e w n trz, • J dro n erw u o d w o d z c e g o (n u c l e u s n e r v i a b d u c e n t i s ) z n a jd u je si w m o
- p o d w ó jn e w id z e nie (diplopia; w sytu acji, g dy ptoza nie je st ca⌅ko wita), cie (p o n s - ro d k o w e pi tro pnia m ó z g u), je g o w ⌅ó kn a o p uszcz aj m ó z g o
- mydriasis - trw a ⌅e ro zszerz enie i sz tyw n o re n icy w z w i zku z o d nerwie - w ie na p o zio m ie d o ln e g o brze g u m ostu;
nie m m i nia zw iera cza re nicy, • Je g o w ⌅ó kn a so m atycz n e za o p a truj ruch o w o ró w n ie tylk o je d e n m i sie
- z n iesie n ie a k o m o d acji (n astaw n o oka na w id z e nie w dal i d o bli y) - m i sie prosty b o czny (m. r e c t u s l a t e r a l i s ).
- p ora e nie m i nia rz sk owe g o.
• Skutki cz cio w e g o p ora enia n erw u okoruch o w e g o (p ora eniu ule g aj Sk u t k i u sz k o d z e n i a n e r w u :
w e w n trzn e lub ze w n trzn e m i nie g a⌅ki oczn ej): w zale n o ci od rod zaju • Po stro nie uszko d zenia - z b acza nie g a⌅ki oczn ej z p rzyw ie d z e n ie m je j bie g u
p ora enia o granicze niu ule ga re g ulacja sz ero ko ci re nicy, ak o m o d acja oka na prze d nie g o;
lub ru ch o m o ga⌅ki ocznej. • Po d w ó jn e w id z e n ie ( d i p l o p i a ) .
112
M. rectus
su p erior
M. levator p alp e bra e

su p erioris
Gan glio n
ciliare
A nulus M. o bliq uus

te n din e us su p erior
c o m m u nis
M. rectus
lateralis
(prz eci ty)
M. rectus
a lateralis M. rectus M. rectus M. o bliq uus
m edialis inferior inferior
N. fro ntalis
M. levator
p alp e bra e
su p erioris
M. o bliquus M. rectus V. o p hth alm ica M. levator palp e bra e M. rectus

su p erior su p erior su p erior su p erioris su p erior
M. rectus Gl.
m edialis lacrim alis N. lacrim alis
M. rectus M. rectus N. fro ntalis

inferior lateralis
N. tro chle aris
N. trochle aris N .a b d uc e ns
M. o bliquus
su p erior
N. o culo
m otorius N. op ticus
M. rectus
N. o p ticus m edialis
N. o culo
m otorius
M. rectus
inferior
M. rectus N. a b d uce ns M. o bliq u us

b c la teralis inferior
F Prz e b ie g n e r w ó w m i n i g a ⌅ k i o cz n ej nio w e g o i p ewnym „zassanie m " n erw u bloczkowe g o w wynik u o b ni e nia

a W id ok od stro ny b ocznej na prawy ocz o d ó⌅ (orbita), b W id ok z g óry na si p o⌅o enia pnia m ó zg u. N erw o koruch o w y (n. oculomotorius) un erwia
o tw arty prawy ocz o d ó⌅, c Wid ok z przo du na prawy oczo dó⌅. w⌅ó kna m i przywsp ó ⌅czulnym i m i nie w e w n trzn e ga⌅ki ocznej (prze⌅
W szystkie trzy n erw y wych o d z z pnia mózgu i prze d ostaj si przez cze nie w⌅ó kie n w o br bie zw oju rz skowe g o [ganglion ciliare]), a w ⌅ó k
szczelin ocz o d o ⌅o w g órn ( fissura orbitalis superior) do w n trza o czo nami so m atycznym i wi ksz o ze w n trznych m i ni oka wra z z m i
do⌅u - przech o d z c przez pier cie ci g nisty wsp ó lny ( anulus tendineus niem d wig acz e m p owieki g órn ej (m. levator p alpebra e superioris). Pora
communis) - struktur ci gna dla mi ni ze w n trznych ga⌅ki ocznej. N aj enia n erw u o koruch ow e g o m o g mie zatem ch arakter ca⌅ko wity albo
d ⌅u szy ze w n trz o p o n o w y prze bie g ma n erw o d w o d z cy (n. abducens). cz cio wy (zob. B). Po nie wa w⌅ó kna przywsp ó ⌅czuln e dla m i nia z w ie
St d te p ora enia te g o n erw u m o g d o ⌅atw o uja w nia si w prz e racza re nicy (m. sphincter pupillae) po o p uszczeniu pnia m ózgu prz e b ie
bie gu za p ale opon ( meningitis) i krw aw ie p o d p aj czyn ó w ko wych, g aj b e zp o re d nio pod okostn , dlate g o te - w wynik u ucisku, urazu
a przej cio w o wyst p u j naw et po prze pro wa d zeniu p unkcji l d wio w ej g⌅owy, procesu n o w o tw oro w e g o lub t tnia ka - cz sto ule g aj uszk o d ze
- w zwi zku ze znacznym o b ni e nie m si ci nie nia p⌅ynu m ó z g o w o -rd ze niu na samym p ocz tku (tj. prze d uszko dzenie m w⌅ó kie n so m atycznych).
113
4.14 N erw tró jd zie ln y (n. V): j d ra i z a o p a try w a n y o bsz ar
N ucleus m ese nce p halicus

N. o p hth alm icus n ervi trig e m ini
B N erw t r ó j d z i e ln y [n. tri ge m i nus [n. V]) - w z a r ysi e
N erw tró jd zie ln y zaw iera g ⌅ó w nie w ⌅ó kn a d o ro d ko w e so m atycz n e (c z u cio

w e), ja k ró w n ie n ie w ie lk cz sw o istych w ⌅ó kie n o d ro d k o w ych trz e w n ych
(w isc ero e fere n tnych; ru c h o w yc h). Jest to n ajw i kszy n erw c z u cio w y w o b r
bie g ⌅o w y i sk⌅a d a si z trz ech d u ych g a ⌅ z i g ⌅ ó w n y c h , które prze d ostaj si
d o ro d k o w e g o d o⌅u czaszki z z e w n trz prze z n ast p u j ce m ie jsc a p r z e j
c ia:
• n erw o cz n y ( n . o p h t h a l m i c u s [n. V ,]): prze z szcz elin o cz o d o ⌅o w g órn
[ f i s s u r a o r b i t a l i s s u p e r i o r ) z o czo d o⌅u [ o r b i t a ) ;
• n e rw szcz k o w y (n. m a x i l l a r i s [n. V2j): prze z o tw ó r o kr g ⌅y [ f o r a m e n r o t u n

d u m ) z d o⌅u skrzy d ⌅o w o - p o d n ie b ie n n e g o [ f o s s a p t e r y g o p a l a t i n a ) ;
• n e rw u c h w o w y [ n . m a n d i b u l a r i s [n. V3]): p rze z o tw ó r o w aln y (f o r a m e n

o v a l e ) z d o ln e j z e w n trz n e j stro ny p o dsta w y czaszki (z d o⌅u p o dskro nio -
w e g o).
J d r a i z a o p a try w a n y o b sz a r:
• W ⌅ókna o d ro d k o w e trz e w n e (w isc ero e fere n tn e) sw o iste (ru ch o w e): w ⌅ó k
na z j d ra ruch o w e g o n erw u tró jd zie ln e g o ( n u c l e u s m o t o r i u s n e r v i t r i g e m i
n i) pod aj razem z n erw e m u c h w o w y m ( n . m a n d i b u l a r i s [n. V3] - je d yn a
z trz e ch g ⌅ó w n ych g a⌅ zi n erw u tró jd zie ln e g o z a w ieraj c a w ⌅ó kn a ru ch o
w e!) dla
- m i ni u cio w yc h (m i sie skro n io w y [ m . t e m p o r a l i s ) ; m i sie w a cz
[ m . m a s s e t e r ]; m i nie skrzy d ⌅o w e p rzy ro d k o w y i b o czny [ m m . p t e r y
g o i d e i m e d i a l i s e t l a t e r a l i s ]);
- m i ni d na ja m y u stn ej (m i sie uc h w o w o - g n yk o w y [m. m y l o h y

o i d e u s ] ) ; brzusie c prze d ni m i nia d w u b rzu c o w e g o [ v e n t e r a n t e r i o r
m u s c u li d ig a s tr ic i]);
- mi nia ucha ro d k o w e g o : m i nia n a pinacza b ⌅o ny b b e nk o w ej

(m . t e n s o r t y m p a n i);
- m i nia p o d n ie b ie n ia m i kkie g o: m i nia n a pinacza p o d nie b ie nia

m i kkie g o ( m . t e n s o r v e l i p a l a t i n i ) .
• W ⌅ókna d o ro d k o w e so m a tycz n e: W z w o ju tró jd zie ln y m ( g a n g l i o n t r i g e m i
n a l e ) z n ajd u j si p o zornie je d n o b ie g u n o w e k o m órki z w o jo w e, których
o ro d k o w e w ⌅ó kn a p o d aj w kieru nku j d e r cz u cio w ych n erw u tró j
d zie ln e g o (z ob. A a ); z kolei ich o d ro d ko w e w ⌅ó kn a za o p a truj skór t w a
rzy, d u cz b ⌅o ny luz o w ej ja m n oso w o - g ard ⌅o w ych ora z d w ie trz e cie
prze d nie p o w ierzch ni j z y k a (z o b. C).
• W ⌅ókna o d ro d ko w e trz e w n e (w isc ero e fere n tn e) -„ p o m o c n ic z e ”: nie które
in n e n e rw y c z aszk o w e prze n osz sw o je w ⌅ó kn a w isc ero e fere n tn e na g a ⌅
A Lo k a liz a cja j d e r i m ie jsce w y j ci a n er w u t r ó j d z i e ln e g o
zie lu b d alsz e ro z g a⌅ zie nia n erw u tró jd zie ln e g o i w y k o rzyst u j je ja k o
(n. trige m in us) z m ost u (p o n s) dro gi prz e w o d z c e:
a Wid ok z do⌅u. D u y o bszar j d er czuciowych nerw u trójd zielne g o roz - n e rw ⌅z o w y ( n . l a c r i m a l i s ; g a⌅ z n. V ,) prze n osi d o ⌅ czo n e przywsp ó ⌅-
ci ga si wzd ⌅u ca⌅ego pnia mózgu i ku do⌅owi (w kierunku o g o n o cz u ln e w ⌅ó kn a z n erw u t w arz o w e g o ( n . f a c i a l i s ) , które n a jp ie rw ule g aj
wym), d ocho dzi a do górnych se g m entów rdzenia kr g oweg o. Korze prze ⌅ cz e niu na n e rw ja rz m o w y ( n . z y g o m a t i c u s ; g a⌅ z n. V2) i n ast p
nie po raz k o le jny prze ⌅ czaj si na n e rw ⌅zo w y, z k tórym p o d aj do
czuciowy [radixsensoria); inna nazwa: cz wi ksza (portio major) nerw u
grucz o ⌅u ⌅z o w e g o (g l . l a c r i m a l i s ) ;
trójd zieln e g o zawiera wi kszo w⌅ókie n teg o nerw u. Korze ruchowy - n erw usz n o -skro n io w y (n. a u r i c u l o t e m p o r a l i s ; g a⌅ z n. V3) prze n osi
[radix motoria); inna nazwa: cz mniejsza [portio minor) utworz ony jest d o ⌅ czo n e p rzywsp ó ⌅c z u ln e w ⌅ó kn a z n erw u j zyk o w o - g ard ⌅o w e g o
przez w⌅ókna poch o dz ce z ma⌅ego, le ce go w o br bie mostu j dra ru ( n . g l o s s o p h a r y n g e u s ) d o lin ia n ki przyusz n ej ( g l . p a r o t i d e a ) ;
- n erw j z y k o w y (n . l i n g u a l i s ; g a⌅ z n. V3) prze n osi d o ⌅ czo n e p rzy

ch owe g o ( nucleus motorius nervi trigemini). Unerwia on mi nie ucia /
wsp ó ⌅cz u ln e w ⌅ó kn a z n erw u t w arz o w e g o ( n . f a c i a l i s ) prze z stru n b
ucio w e (zob. B). Wyró nia si nast puj ce do ro dkowe so m atyczne (so- b e n k o w ( c h o r d a t y m p a n i ) d o lin ia n e k p o d uc h w o w e j i p o d j zyk o w ej
m atoaferentne) j dra nerw u trójd zielne g o: (g il. s u b m a n d i b u l a r is e t s u b li n g u a lis ) .
• j dro ród mózgowiowe nerwu trójdzielnego [nucleus mesenceph ali • W ⌅ó kna d o ro d ko w e (afere n tn e) trz e w n e - „ p o m o c n ic z e " : n e rw j z y k o w y
( n . l i n g u a l i s ; g a⌅ z n. V3) prze w o d zi w ⌅ó kn a sm ak o w e ⌅ cz c e n erw t w a
cus nervi trigemini); zawiera w⌅ó kna czucia g⌅ b o kie g o (pro prioce p -
rz o w y ( n . f a c i a l i s ) z e stru n b b e n k o w , z prze d nic h 2/3 cz ci p o w ierzch
tyw n e g o) z m i ni u cio w ych. C echa szcze g ólna: neuro ny tw orz ce ni j z y k a.
to j dro s rz ek o m o je d n o b ie g u n o wym i ko m órkam i zw o jo w ym i -
Z ro z w o j o w e g o p u n k t u w id z e n i a - n erw tró jd zie ln y je s t n erw e m p ie rw sz e
w yst p u j cym i z w ykle w z w o jach rd ze nio wych, które z osta⌅y prz e g o ⌅u ku g ard ⌅o w e g o (skrz elo w e g o).
m ieszcz o n e w o br b m ó zg owia; N a s t p st w a u sz k o d z e n ia t e g o n e rw u :
• j dro g⌅ówne lub mostowe nerwu trójdzielnego [nucleus principalis O bszary z a o p a tryw a n e prze z ka d z trz e ch g ⌅ó w nych g a⌅ zi n erw u tró jd zie l
[pontinus] nervi trigemini); o trzym uje g⌅ó wnie w⌅ó kna czucia ucisku n e g o s klin iczn ie w a n e. N ajcz cie j o b se rw u je si n ast p u j ce z a b urz e nia:
i d otyku; • w y p a d n i cie fu n kcji czucia n erw u tró jd zie ln e g o (n ie d o cz ulica) po urazie
c z aszk o w o - m ó z g o w y m ;
• j dro rdzeniowe nerwu trójdzielnego [nucleus spinalis nervi trigemini); • h e r p e s z o s t e r o p h t h a l m i c u s (oczna p osta p ó ⌅p a ca - z aka e n ie w iruse m
czucie bólu i te m p era tury, a tak e d o tyku. O graniczo ne przestrze n v a r i c e l l a z o s t e r , ze z m ia n a m i u ja w n iaj cy m i si w o bszarz e z a o p a tryw a n y m
nie uszko dzenia w o ko licy j dra rd ze nio w e g o nerw u tró jd zieln e g o prze z p ierwsz g a⌅ g ⌅ó w n n erw u tró jd zieln e g o);
pro wadzi do ch arakterystycznych za b urze czucia (nie d o czulicy) • n e uralgia n erw u tró jd zie ln e g o .
skóry tw arzy (zob. D). W ⌅ó kna d o ro d ko w e n erw u tró jd zie ln e g o ucz estnicz p o na d to (p o d o b n ie do
n erw u tw arz o w e g o ; z o b. s. 118) w o druch u ro g ó w k o w y m (p rzy d o tyka n iu ro
b Przekrój p o przeczny przez m ost na wyso ko ci miejsca wyj cia nerw u
g ó w ki d o ch o d zi do o d ruc h o w e g o z a m yka nia p o w ie k) (z ob. C, s. 469).
tró jd zieln e g o, w id o k z góry.
114
N. o p hth alm icus

(n. V ,)
G an glio n —
trig e m inale
N. m axillaris
(n. V2)
N. m an dib ularis
(n. V3)
C Prz e b ie g i o b sz a r y z a o p a t r y w a n e p rz e z n er w t r ó j d z i e ln y
(n. tri g e m i n us)
a Wid ok z lewej strony. Prze dstawio n o trzy g ⌅ó w n e ga⌅ zie nerw u tró j Uw aga: W⌅ókna o d ro d ko w e (ruch o w e) bie g n wy⌅ cznie z nerw e m u
dzie ln e g o i ich najw a nie jsz e klinic znie ga⌅ zie ko cowe. ch w o w ym .
Zaró wn o skóra tw arzy (b), ja k i b⌅ona lu zowa nosa i gard⌅a (c) je st u n er W przyp a d ku o b w o d o w e g o uszko dzenia n erw u tró jd zieln e g o, a wi c
wio na przez trzy ga⌅ zie n erw u trójd zieln e g o. Prz e d nie d w ie trz ecie cz uszko dzenia je d n e j z g ⌅ównych g a⌅ zi n erw u (n erw oczny [n. ophth a lm i
ci p o wierzchni j zyk a (d) s un erw ia n e czucio w o (czucie d o tyku, bólu cus [n. V ,]; n erw szcz k owy [ n. m axillaris [n. V2j; n erw u ch w o w y [n. m a n
i te m p era tury, lecz nie z m ys⌅ sm aku) przez n erw j zyk o w y ( n. lingu alis) - dibularis [n .V 3]) - j u po w yj ciu nerw u z je g o j dra - o b ja wy u ja w n iaj si
p och o d z cy od n erw u uch w o w e g o ( n. m a ndibularis; od trzecie j ga⌅ zi pod p ostaci za b urze czucia (nie d o czulica) w o ko licy un erw ian e j przez
n erw u tró jd zieln e g o [n. V3j). M i nie ucia z a o p a tryw a n e s z korze nia ru d an g a⌅ (zo b. b); p oró w naj z o d m ie nnym i za b urze nia m i czucia - m aj
ch o w e g o ( ra dixm otoria ) n erw u trójd zieln e g o, który bie g nie w n erw ie u cym i kszta⌅t kolisty - w przyp a d ku o ro dkow e g o uszko dzenia n erw u tró j
ch w o w ym (e). d zie ln e g o (zob. D).
D O r o d k o w e usz k o d z e n ie n er w u
t r ó j d z i e ln e g o
a So m ato to p o wa org anizacja j dra rd ze nio
w e g o n erw u tró jd zieln e g o (nucleus spin alis ne
rvi trigemini), b Pola skórn e, które d o tkni te s
za b urz e nia m i czucia (ból i t e m p era tura) w przy
pa dku zniszcze nia p oszcze g ólnych o bszaró w
j dra rd ze nio w e g o n erw u tró jd zieln e g o.
Poszcze g óln e pola n ie d o czulicy o ko licy tw arzy
wyzn acz o n e s tzw. linia m i Sold era. Po zwalaj
one na w yzn acz e nie okre lo nej o ko licy j dra
n erw u tró jd zieln e g o, g d zie d osz⌅o do uszk o d ze
nia (zo b. o d p o w ie d nie kolory o znacze nia).
115
4.15 N erw tró jd zie ln y (n. V): prze bie g trz ech g⌅ó w nych g a⌅ zi
N. e th m oid alis
N. e th m oid alis anterior Gl. lacrim alis
p osterior
N. su pra orb italis
N. fro ntalis
Fissura orb italis N. su pratro chlearis

su p erior
N. lacrim alis
N. nasociliaris
N. infratro chle aris
R. m e nin g e us recurrens
Nn. ciliares longi
N. o p hth alm icus
Nn. ciliares breves
Radix n aso ciliaris

G an glio n ciliare
Gan glio n R. c o m m unicans

trig e m inale cu m nervo zyg o m atico
A R o z g a ⌅ z ie n ia n er w u o cz n e g o (n. op h th a l m icus [n. V , - p ie r w sz e j Uw aga: N erw ⌅z o w y o trzym uje przez ga⌅ ⌅ cz c (r. co m munic ans) za-
g a ⌅ zi n er w u t r ó jd z i e ln e g o ) z w o jo w e w⌅ó kna przywsp ó ⌅czuln e z nerw u jarz m o w e g o ( n. zygomaticus;
Wid ok od strony b ocznej na cz ciow o o tw arty prawy oczo d ó⌅ (orbita). od n erw u tw arz o w e g o, zo b. B), które p o d aj z nim do gruczo⌅u ⌅zo-
Pierwsza ma⌅a ga⌅ o dcho d z ca od nerw u to ga⌅ o p o n owa wsteczna w e g o („wiscero efere ntn e w⌅ó kna p o m o cnicze "). N erwy rz skowe d⌅u gie
lub ga⌅ namio tu (r. meningeus recurrens vel r. tentorii), która unerwia czu- (nn. ciliares longi), które o dch o d z od n erw u n osow o -rz skow e g o z a w ie
ciow o o p o n tw ard (dura mater). G⌅ówna masa w⌅ó kie n nerw u oczneg o raj wsp ó ⌅czuln e w⌅ó kna m i nia ro zwieracza re nicy (m. dil atator vel dila
prz e d ostaje si z ocz o do⌅u do ro dkow e g o do⌅u czaszki przez szczelin tor pupillae). Ponadto z aw ieraj one w⌅ó kna d o ro d ko w e - bior ce u dzia⌅
o czo d o⌅o w g órn ( fissura orbitalis superior). N erw oczny d zieli si na trzy w o druchu ro g ó wko wym . W korze niu n oso w o -rz sko wym (radix n asoci
du e g a⌅ zie, których n azwy koresp o n d uj z u n erw ia n okolic : n er w liaris) bie g n w⌅ó kna czucio w e z ga⌅ki ocznej przez zw ó j rz sko wy (g a n
⌅ z o w y (n. lacrimalis), n er w cz o ⌅ o w y (n. frontalis) i n er w n oso w o-rz - glion ciliare) do nerw u noso w o -rz skow e g o.
sk o w y (n. nasociliaris).
Fora m en ro tu n du m
N. m axillaris N. zyg o m aticus
Gan glio n N. infra orb italis

trig e m inale
R. m enin g eus
N. alve olaris
su p erior m edius
Rr. g anglio nares
ad g anglion
Rr. alve olares
p teryg o p ala tin u m
su p eriores
an teriores
Gan glio n
p teryg o p ala tin u m
Rr. alve olares

su p eriores posteriores
Fissura orb italis

inferior
B R o z g a ⌅ z ie n ia n e r w u szcz k o w e g o (n. m a xill a ris [n. V 2- d r u g ie j

g a ⌅ zi n er w u tr ó j d z i e ln e g o ) w o k o licy szcz k i czuciow o skór okolicy jarz m o w ej i skroni. Przywsp ó⌅czuln e, zazw ojow e
Wid ok od stro ny b ocznej na cz cio w o o tw art praw zato k szcz kow ; w⌅ó kna ze zw oju skrzyd⌅o w o -p o d nie bie nne g o (ganglion pterygopal ati
ko jarz m o w a zosta⌅a usuni ta. num) p o d aj g a⌅ zi ⌅ cz c (r. communicans) do nerw u ⌅z owe g o (n.
Po o d d aniu ga⌅ zi o p o n o w ej n erw szcz k o wy o p uszcza ro d kowy dó⌅ lacrimalis; zo b. s. 121). W⌅ókna prz e d zw ojo w e p ocho dz pierw o tnie od
czaszki przez o tw ór o kr g⌅y (foramen rotundum) i po d a do do⌅u skrzy- nerw u twarz ow e g o (n. facialis). N erw p o d o cz o d o ⌅ o w y dociera do oczo
d ⌅o w o - p o d nie b ie nn e g o (fossa pterygopal atina), g d zie dzieli si na nast do⌅u ró wnie przez szczelin ocz o d o⌅o w d oln , g dzie kieruje si w stro n
p uj ce g a⌅ zie: kana⌅u p o d oczo d o⌅owe g o (canalis infraorbitalis). Je g o dro b ne ga⌅ zie za
• n erw jarz m o w y ( n. zygomaticus), o p atruj skór m i dzy p owiek d oln a warg g órn . Z je g o ga⌅ zi ko co
• ga⌅ zie zw o jo w e do zw oju skrzy d ⌅o w o - p o d nie b ie nn e g o, in aczej ko wych p owstaje splot z b o w y g órny (plexus dentalis superior), który zao p a
rze czu cio w y z w oju skrzy d ⌅o w o - p o d nie b ie n n e g o (radix sensori a g a n truje czuciow o z by nale ce do szcz ki:
glii pterygopal atini) oraz • ga⌅ zie z b o d o ⌅o w e g órn e prze d nie (rr. alveolares superiores anteriores)
• n erw p o d o czo d o ⌅owy (n. infraorbitalis). - do z b ó w sie cznych (sie kaczy),
N erw j a r z m o w y prze d ostaje si przez szczelin ocz o d o⌅o w d oln (fis • ga⌅ z b o d o⌅o wa g órna ro dkowa (r. alveolaris superior medius) - do
sura orbitalis inferior) do ocz o d o⌅u. Je g o g a⌅ ziami ko cowym i s ga⌅ z b ó w prze d trz o n owych,
jarz m o w o -tw arzo w a (r. zygomaticofaci alis) i ga⌅ jarzm ow o -skro nio wa • ga⌅ zie z b o d o ⌅o w e g órn e tyln e (rr. alveolares superiores posteriores) -
(r. zygomaticotemporalis; nie uwid ocznio na na rycinie), które zao p atruj do z b ó w trz o n o wych.
116
N. a uric ulo G an glio n Foram en A. m e nin g ea

te m p oralis trig e m inale N. m an dib ularis ovale media
Nn. te m p orales
profun di
Fora m en
in fra orb itale
M. pteryg oid eus

lateralis
N. b uccalis
Nn. pteryg oid ei
R. m enin g eus
N. m assetericus Canalis
m an dib ula e
M. pteryg oid eus Rr. d entales

m edialis inferiores
N. lin g ualis N. m entalis
Foram en
m entale
M. m asseter N. alve olaris

inferior
C Ro z g a ⌅ zie n ia n er w u uch w o w e g o (n. m a nd ib ul a ris [n. V 3- tr z eciej

g a ⌅ zi n e r w u t r ó jd z ie ln e g o ) w o k o licy u ch w y
Wid ok od stro ny pra wej na cz cio w o o tw art uch w ; ⌅uk jarz m o w y z o (rr. dent ales inferiores) - do z b ó w uch wy. G a⌅ ko cowa - n erw bród-
sta⌅ usuni ty. M ieszany n erw u ch w o w y z w⌅ó kna m i d o ro d ko wym i i o d kowy (n. mentalis) - u n erw ia skór o ko licy bro dy i wargi d olnej, ja k ró w
ro d kowym i o p uszcza ro d kowy d ó⌅ czaszki przez o tw ór o w alny ( foramen nie trz o n u ch w y ( corpus m andibul ae). O d ro d ko w e w⌅ó kn a, o dch o d z ce
ovale) i prze d ostaje si do do⌅u p o dskro nio w e g o ( fossa infratemporalis). od n erw u z b o d o ⌅o w e g o d olne g o za o p a truj mi sie uchw o w o-g ny-
Je g o ga⌅ o p o n o wa ( r. meningeus) zawraca do ro dkow e g o do⌅u czaszki, kowy (m. mylohyoideus) oraz brzusiec prze d ni m i nia d w u brzu c o w e g o
g d zie un erw ia czucio w o o p o n tw ard . C z u ci o w y m i g a ⌅ z ia m i nerw u (venter a nterior musculi digastrici; n ie prz e dstawio n e na rycin ie). N erw po
uch w o w e g o s : liczko wy przech o dzi przez mi sie p o liczko wy (m. buccinator) i kieruje si
• n erw uszn o -skro niowy (n. auriculotemporalis), do b⌅o ny lu z o w ej w e w n trzn e j stro ny p oliczka, któr un erwia czucio w o.
• n erw j zyk o w y (n. lingualis), R uch o w e g a ⌅ z ie o p uszczaj g ⌅ó w ny pie n erw u zaraz po o d ej ciu ga⌅ zi
• n erw z b o d o ⌅o wy d olny ( n. alveolaris inferior; zawiera d o d atkow o o p o n o w ej. Zalicza si do nich:
w⌅ó kna ru ch o w e, zo b. d alej) i • n erw w a cz o w y (n. m assetericus) mi sie w a cz (m. masseter),
• n erw p o liczko wy (n. buccalis). • n erw y skro nio w e g ⌅ b o kie (nn. temporales profundi) -> mi sie skro
O d g a⌅ zienia n erw u uszn o -skro niow e g o za o p a truj skór w okolicy nio w y (m. temporalis),
skro ni, prz ewó d s⌅uch o wy z e w n trz ny i b⌅o n b b e nk o w . N erw j z y • n erw y skrzy d ⌅o w e (nn. pterygoidei) -> m i nie skrzy d ⌅o w e (mm. ptery
kowy za o p a truje czucio w o prze d nie d wie trzecie p o wierzchni j zyk a; goidei),
⌅ cznie z nim bie gn w⌅ó kna sm ako w e d ostarcz o n e przez stru n b b e n • nerw mi nia napinacza b⌅ony b b enkowej (n. musculi tensoris tym
kow (chorda tympani) - ga⌅ n erw u tw arz o w e g o (w⌅ó kna p o m ocnicze pani) -> mi sie napinacz b⌅ony b b enkowej (m. tensor tympani)
- nie p okazan o na rycinie). (nie prz e dstawio ny na rycinie),
D o ro dkowe w⌅ó kna n erw u z b o d o ⌅o w e g o d olne g o przech o dz przez • n erw m i nia na pinacza p o d nie bie nia m i kkie g o (n. musculi tensoris
o tw ór u ch w o w y ( foramen m andibul ae) do uch wy, g d zie bie g n d a veli palatini) -> mi sie n a pinacz p o d nie bienia m i kkie g o (m. tensor
lej kana⌅e m u ch w y (canalis m andibul ae), o d d aj c ga⌅ zie z b o w e d olne veli palatini) (nie prz e dsta wio ny na rycinie).
D B a d a n i e k li n icz n e f u n k cji n e r w u t r ó j d z i e ln e g o
W czasie b adania prze d m io to w e g o ka da z g ⌅ó w nych g a⌅ zi n erw u tró j
d zie ln e g o musi by p o d d ana oso b ne m u b a d aniu. W tym celu w yw iera si
palcem nacisk na p unkt wyj cia n erw u ze stru ktur kostnych czaszki, tak
aby spraw d zi tam d o znania b ólo w e (wra liw o m iejsco w a). Typ o wym i
m iejsca m i wyj cia s :
• V ,: o tw ór nad ocz o d o ⌅o wy lub w ci cie na d oczo d o⌅o we (foramen supr a
orbitale lub incisura supraorbitalis),
• V2: o tw ór p o d o czo d o ⌅o wy (foramen infraorbitale),
• V3: o tw ór bró d ko wy (fora men ment ale).
117
4.16 N erw t w arz o w y (n. VII):

j d ra, z a o p a try w a n e o bsz ary oraz w ⌅ ó k na o d ro d k o w e trz e w n e
B N erw t w a rz o w y (n. f aci a lis [n. VII]) - w z a r ysi e
Nerw twarzowy zawiera g⌅ównie swoiste w⌅ókna od rodkowe trzewne

(wisceroeferentne; branchiogenne) z j dra nerwu twarzoweg o (nucleus
Pons nervi facialis), które unerwiaj mi nie wyrazowe. Pozosta⌅e przywspó⌅
czulne w⌅ókna od rodkowe trzewne z j dra linowego górnego (nucleus
N ucleus salivatorius superior) ⌅ cz si z w⌅óknami do rodkowymi trzewnymi
n ervi a b d uce ntis (smak) - pochodz cymi z j dra pasma samotnego ( nucleus tractus solita
rii) i tworz nerw po redni (n. intermedius), ⌅ cz c si wkrótce z od rod
N ucleus
kowymi trzewnymi w⌅óknami pochodz cymi zj dra nerwu twarzowego.
salivatorius
su p erior M i e jsc e p r z e j c i a ; nerw twarzowy opuszcza o rodkowy uk⌅ad nerwowy
w okolicy k ta mostowo-mó d kowego - mi dzy mostem (pons) a oliw
N ucleus k (oliva), przedostaje si przez otwór s⌅uchowy wewn trzny (porus acu
nervi facialis sticus internus) do cz ci skalistej ko ci skroniowej (os temporale, pars pe
trosa), gdzie oddaje swoje ga⌅ zie:
N. in ter • w⌅ókna od rodkowe trzewne przechodz przez otwór rylcowo-sutko-
m edius
wy (foramen stylomastoideum) na zewn trz ja m y czaszki i tworz splot
wewn trzprzyuszniczy (plexus intraparotideus, zob. C);
Gan glio n
g eniculi
• w⌅ókna przywspó⌅czulne, od rodkowe trzewne i do rodkowe trzewne
wydostaj si na zewn trzn stron podstawy czaszki przez szczelin
skalisto-b benkow (fissura petrotympanica) (zob. A, s. 120). Na swym
przebiegu w cz ci skalistej nerw twarzowy (n. facialis) rozga⌅ zia si
Foram en na: nerw skalisty wi kszy (n. petrosus major), nerw strzemi czkowy
stylo m asto (n. stapedius) oraz strun b benkow (chorda tympani).
ide um
J d r a i z a o p a t r y w a n y o b sz a r , zwoje:
a • W⌅ókna od rodkowe trzewne swoiste (ruchowe): z j dra nerwu twa
rzowego unerwiaj :
- mi nie wyrazowe w⌅ cznie z mi niem policzkowym (m. buccina
tor), mi niem potyliczno-czo⌅owym (m. occipitofrontalis)
N ucleus G enu intern um i mi niem szerokim szyi (platysma) (zob. C),
n ervi a b d uce ntis nervi facialis - mi sie rylcowo-gnykowy (m. stylohyoideus),
- mi sie dwubrzu cowy (m. digastricus) - brzusiec tylny (venterpo
N ucleus sterior),
tractus solitarii - mi sie strzemi czkowy (m. stapedius);
• W⌅ókna od rodkowe trzewne (przywsp ó⌅czulne): pochodz ce z j dra
N ucleus linowego górnego przywsp ó⌅czulne w⌅ókna przedzwojowe s prze
salivatorius ⌅ czane w zwoju skrzyd⌅owo-podniebiennym (ganglion pterygopalati
su p erior num) lub w zwoju pod uchwowym (ganglion submandibulare) na
N ucleus w⌅ókna zazwojowe i zaopatruj :
nervi facialis - gruczo⌅ ⌅zowy (gl. lacrimalis),
- ma⌅e gruczo⌅y b⌅ony luzowej nosa, ja k równie podniebienia
twardego i mi kkiego,
- liniank pod uchwow (gl. submandibularis)
i liniank podj zykow (gl. sublingualis),
- ma⌅e gruczo⌅y linowe na powierzchni grzbietowej j zyka;
• W⌅ókna do rodkowe (aferentne) trzewne: w obr bie j dra pasma sa
A U m i e jsc o w ie n i e j d e r i n a j w a n i e jsz e g a ⌅ z ie n er w u t w a rz o w e g o
motnego ko cz si o rodkowe w⌅ókna rzekomojednobiegunowych
(n. f a ci a lis) komórek zwojowych pochodz cych ze zwoju kolanka (ganglion geni
a W id ok na pie m ózgu od prz o du. M iejsca wyj cia n erw u tw arz o w e g o culi: odpowiada zwojowi rdzeniowemu), którego obwodowe wypustki
z d alszej cz ci m ostu, b Przekrój p o przeczny prz e z m ost na wysoko ci tworz strun b benkow (chorda tympani; w⌅ókna smakowe z przed
kolana w e w n trzn e g o n erw u tw arz o w e g o (genu internum nervi facialis) . nich dwóch trzecich j zyka);
Uwaga: Poszcze g ólne rodzaje w⌅ó kie n p och o dz z okre lo ne g o typ u j d er. • W⌅ókna do rodkowe (aferentne) somatyczne -„p o m ocnicze ": nielicz
ne w⌅ókna czuciowe zaopatruj ma⌅y obszar skóry za uchem, ma⌅ o
J dro n erw u tw arz o w e g o ( nucleus nervi fa cialis) wysy⌅a sw oiste aksony
winy usznej i przewodu s⌅uchowego zewn trznego, ja k równie ze
o d ro d ko w e trz e w n e (w iscero e fere n tn e), które u n erw iaj m i nie w yra wn trzn powierzchni b⌅ony b benkowej, biegn z nerwem twarzo
zowe, n ajp ierw o kr aj c j dro n erw u o d w o d z ce g o w kierunku grz b ie t o wym, przechodz przez zwój kolanka (ganglion geniculi) i pod aj do
wym - tw orz c tym sa mym tzw. kolano w e w n trzn e nerw u twarz ow e g o. grupy j der nerwu trójdzielnego (n. trigeminus); ich dok⌅adny prze
N ast p nie kieruj si do przo du i wych o d z na d olnym brze gu m ostu. J bieg nie jest je dnak znany.
dro lin o w e g ó r n e ( nucleus sa livatorius superior) zawiera prze d zw ojo w e Z r o z w o j o w e g o p u n k t u w i d z e n i a - nerw twarzowy jest nerwem dru
przywsp ó ⌅czuln e neuro ny o d ro d ko w e trz e w n e (w iscero m o toryczn e). giego tuku gard⌅owego (skrzelowego).
⇤ c z n ie z w ⌅ó kn a m i d o ro d k o wym i trz e w nym i (sm ako wym i) p o ch o d z
N a s t p s t w a u s z k o d z e n i a n e r w u : W zwi zku z tym, e g⌅ówna masa
cym i z cz ci g órn ej j d ra pasm a sam o tn e g o ( nucleus tractus solitarii, pars w⌅ókien nerwu twarzowego unerwia mi nie wyrazowe - obwodowe
superior) o p uszczaj m ost ja k o n erw po re d ni ( n. interm edius) i wkró tce uszkodzenie tego nerwu prowadzi do wypadni cia funkcji tych mi ni
⌅ cz si z w ⌅ó kn a m i wisc ero m o t orycznym i p o ch o d z cym i z j dra g ⌅ó w po stronie twarzy dotkni tej pora eniem (zob. D). Poniewa je dnak
neg o. nerw twarzowy zawiera jeszcze inne cz ci sk⌅adowe, które opuszczaj
g⌅ówny pie nerwu na ró nych wysoko ciach jego przebiegu, pora enie
nerwu twarzoweg o mo e prowadzi do bardziej skomplikowanego ob
razu klinicznego, m.in. z dodatkowymi zaburzeniami zmys⌅u smaku oraz
zab urzeniami wydzielania ⌅ez i liny (zob. B, s. 120).
118
Rr. te m p orales
N. auricularis
Rr. zyg o m atici p osterior
N. facialis
Rr. b uccales R. d ig astricus
R. colli (r. cervicalis)
R. m arg inalis
m an dib ula e
C P o d z ia ⌅ g a ⌅ zi n er w u t w a rz o w e g o dla m i n i w y r a z o w y ch glion geniculi, zob. s. 120). Pozosta⌅e trz e w n e o d ro dkowe w⌅ó kna nerwu
Uwaga: Z ró neg o ro dzaju w⌅ó kie n bie g n cych z nerw e m tw arz o w ym twarz ow e g o - po o p uszczeniu cz ci skalistej - tw orz w o br bie linianki
z ostan o m ó wio ne nie mal wy⌅ cznie w⌅ó kna o d ro d ko w e (p o ch o d z ce przyusznej sp l o t w e w n t r z p rz y usz n icz y (plexus intraparotideus) z nast
ro zw ojo w o z ⌅u k ó w g ard⌅o wych [skrzelo wych]) dla mi ni w yra z o w ych p uj cym i g a⌅ ziami do mi ni wyraz o w ych: g a⌅ zie skro nio w e (rr. tempo
(w zakresie innych ro d zajó w w⌅ó kie n - zo b. s. 120). rales), ga⌅ zie jarz m o w e (rr. zygomatici), ga⌅ zie p oliczkow e (rr. buccales)
N erw strze m i czko wy (n. st apedius; do mi nia strze m i czkow e g o [ m. st a oraz ga⌅ brze na u ch w y (r. marginalis mandibul ae). Ga⌅ zie nerw u tw a
pedius]) o dcho dzi od nerwu twarz ow e g o jeszcze w o br bie cz ci skalistej rzowe g o p owinny by oszcz dzone w przyp ad ku za bie g ó w o p eracyjnych
ko ci skro nio w ej; jest tu tylko wsp o m inany, g d y ró wnie zawiera w⌅ó kna ⌅a g o dnych g uz ó w liniaki przyusznej, tak aby zach o w a sprawn o mi
trz e w n e o d ro dkowe (w zakresie prze bie gu - zo b. s. 120). Po o puszczeniu ni wyraz o w ych. Istniej te ma⌅e ga⌅ zki ja k ga⌅ d w u brzu c ow a (r. di
przez nerw tw arz o w y cz ci skalistej ja ko p ierwszy o d d ziela si n er w usz n y gastricus) do brzu ca tylne g o mi nia d w u brzu c ow e g o (m. digastricus,
t y ln y (n. auricularis posterior) - prz e d ostaj cy si przez o tw ór rylcowo-sut- venter posterior) oraz ga⌅ rylcow o -g nykowa (r. stylohyoideus) do mi nia
kowy ( foramen stylomastoideum); n erw ten zao p atruje w⌅ó knam i o d ro d rylcow o -g nykowe g o (m. stylohyoideus; nie prze dstawio n e na rycinie). N aj
kowym i trzew nym i je d n o im ie n ny mi sie uszny tylny (m. auricularis p o bardziej o dle g⌅ w kierunku o g o n o wym g a⌅ zi splotu w e wn trz przyusz-
sterior) oraz brzusiec tylny mi nia p otyliczno -czo⌅o we g o (m. occipitofron nicze go jest g a ⌅ sz yi lub szyjn a (r. colli vel r. cervicalis). Tw orzy ona z e
talis, venter posterior). Ponadto n erw ten prz ewo dzi w⌅ó kna so m atyczne sp olenie (zwa n e d awnie j p tl szyjn p o wierzch o w n , ansa cervicalis su
czuciowe z okolicy ucha zew n trzn e g o, które nale do rz ekom oje dn o- perficialis) z nerw e m po prz ecznym szyi (n. transversus colli; brzuszna ga⌅
bie g un owych kom órek n erw o wych po⌅o onych w zw oju kolanka (gan nerw u rdzeniowe g o C3).
tych n erw ó w tw orz w⌅ó kna korowo-j dro we [fibrae corticonucleares]).

Uwaga: J dro nerwu twarz ow e g o jest po dzielo ne na dwie cz ci: je g o
górna cz zao patruje mi nie czo⌅a i oka (ga⌅ zie skro nio we [rr. tempo
rales]), a dolna - mi nie wyraz o w e d olnej po⌅owy twarzy. Ponadto górna
cz j dra nerw u twarzow e g o unerwiana jest przez w⌅ó kna korowo-j
drowe (pierwszy/ g órny/ o ro dkowy m otoneuron) o b ustronnie, a dolna
cz unerwiana jest wy⌅ cznie je d n ostro nnie - przez w⌅ó kna korowo-j
drowe (pierwszy/ g órny/ o ro dkowy m otoneuron) poch o dz ce ze stro ny
przeciwleg⌅ej.
Kliniczne nast pstwa (b i c): W przypad ku o ro d k o w e g o (na d j d ro w e g o)
p o ra e n ia (w yp a d ni cie pierwsze g o neuronu ruch owe g o - zob. b) d o ch o
dzi do nie dow⌅a du mi ni wyraz o wych d olnej p o⌅owy tw arzy po stronie
prz eciw nej. Mi nie czo⌅a i okolicy szp ary p owiekowej po tej stronie p o
zostaj je d n ak nie tkni te: k cik ust pacjenta jest wi c o bni ony po stro
nie prawej (po stro nie prz eciw nej), m arszczenie czo⌅a i zam ykanie oczu
jest je d n ak m o liwe po obu stronach; zab urz eniu ulega te artykulacja.
a N. facia lis n ervi facia lis c W przypadku o b w o d o w e g o (p o d j d ro w e g o) p o ra e n ia nerw u tw arz o
w e g o (wyp a d ni cie dru gieg o neuronu ruchowe g o - zob. c) ujawnia si nie
D O r o d k o w e i o b w o d o w e p o r a e n ie n er w u t w a rz o w e g o dow⌅ad wszystkich mi ni wyraz o wych po tej samej stronie: fa⌅d cz o⌅o wy
a W o br bie j dra nerw u twarz ow e g o (nucleus nervi facialis) znajd uj ulega wyg⌅a dzeniu, k cik ust jest o bni ony, artykulacja jest zab urz o na, za
si cia⌅a dru gie g o (d oln e g o / o bwo d owe g o) neuronu ruch oweg o, któ m kni cie oka jest nie pe⌅ne wraz z ujawnie niem si o bjawu Bella (przy pró
rego swoiste aksony o d ro dkowe trzew n e p o d aj nerw em tw arz o bie zamykania p owiek ga⌅ka oczna fizjolo gicznie kieruje si ku górze, a przy
wym (n. facialis) do mi ni wyraz o wych po przeciw nej stro nie tw a nie d o m kni tej p owiece dolnej wid oczna jest tward ó wka oka), zniesie niu
rzy. O ro dkowo j dro nerw u twarz ow e g o un erwia n e jest przez pierw ulega o druch mru g ania. W zale no ci od miejsca uszko dzenia m o liwe jest
szy (g órny/ o ro dkowy) neuron ruch o wy (m otoneuro n), które go cia⌅a ko uja wnie nie si d o d atkowych o bja w ó w u bytkowych, ja k np. zm nie jsze nie
mórek znajd uj si w o kolicy pierw otnej kory ruch ow ej so m atycznej, wydzie la nia ⌅e z i liny lub utrata smaku na prze dnich dw óch trzecich po
tj. w zakr cie prze d ro dkowym (gyrus precentralis) (w yp ustki aksonaln e wierzchni j zyka.
119
4.17 N erw t w arz o w y (n. VII): przebieg w cz ci sk alist ej ko ci skronio w ej:

w ⌅ ó k n a p rz y wsp ó ⌅cz uln e, trz e w n e o d ro d k o w e i d o ro d k o w e
A R o z g a ⌅ z ie n ia n er w u t w a rz o w e g o Gan glio n g eniculi Hiatus canalis Gan glio n

N. facia lis (g e niculatu m) N. trig e m inus nervi p etrosi m ajoris trig e m inale
(n. f aci a lis) w cz ci sk a list e j k o ci
sk r o n i o w e j
N. sta p e dius N. o p hth alm icus
W id ok od stro ny b o cznej na cz skalist pra
w ej ko ci skro nio w ej. N. m axillaris
N erw tw arz o w y wch o d zi do cz ci skalistej
wsp ó lnie z nerw e m prz e dsio nkow o- lim ako - N. m an dib ularis
wym (n. vestibulocochlearis [n. VIII; nie przed -
stawio ny na rycinie) i krótko po w ej ciu w o b
r b struktur kostnych tw orzy kolanko nerw u N. p etrosus
major
tw arz o w e g o (geniculum nervi facialis), w o b
r bie które go p o⌅o ony je st zw ó j kolanka lub
k olank owy (ganglion geniculi vel genicul atum).
G⌅ó wna masa w⌅ó kie n o d ro dkowych trz ew-
nych do m i ni wyra z o w ych bie g nie przez
cz skalist i o p uszcza j przez o tw ór ryl-
co w o -sutko wy ( foramen stylomastoideum, zo b.
s. 119). Na prze bie g u m i d zy z w o je m kolanka
a o tw ore m rylc o w o -sutko wym n erw tw arz o w y Fissura Gan glio n
o d d aje trzy g a⌅ zie: p etrotym - pterygo pala-
panica tinu m
• Bezp o re dnio od zw oju kolanka o dcho dzi
n er w sk a list y w i ksz y (n. petrosus major).
O puszcza on piramid cz ci skalistej na jej N. lin gualis
prz e d niej p o wierzchni przez ro zwór kana⌅u
nerw u skaliste g o wi ksze g o (hiatus c an a
lis nervi petrosi majoris) i po d a d alej przez
Canalis
o tw ór p oszarp any ( foramen l acerum; nie- nervi facialis M. stylo hyoid e us
prze dstawio ny na rycinie), w kanale skrzyd⌅o
wym (canalis pterygoideus, zo b. C) do zw oju N. auricularis M. dig astricus,
skrzyd ⌅o w o -p o d nie b ie nne g o (ganglion ptery p osterior ve n ter p osterior
gopal atinum).
• N ast p n g a⌅ zi o d ch o d z c od nerw u tw a
rz owe g o je st n e r w st r z e m i cz k o w y (n. st a która zawiera w⌅ókna sm akowe oraz w⌅ókna prz e dzw ojo w e przywsp ó⌅
pedius) u n erw iaj cy je d n o im ie n n y m i sie . czulne. Przechodzi ona przez ja m b b enkow (cavitas tympani) i szcze
• Powy ej otworu rylcow o-sutkowe g o o dcho lin skalisto-b b enkow (fissura petrotympanica), a nast pnie ⌅ czy si
dzi st ru n a b b e n k o w a (chorda tympani), z nerw em j zyk o wym (n. lingualis).
B Sch e m a t r o z g a ⌅ z ie n er w u t w a rz o w e g o (n. f aci a lis)

w cz ci sk a list e j k o ci sk r o n i o w e j i ich z n a cz e n i e d ia g n ost y cz n e
w p r z y p a d k u z ⌅a m a cz ci sk a list e j
Na p o dstawie o b ja w ó w wio d cych mo na zid e n tyfik o w a m iejsce (w yso
ko ) uszko dzenia n erw u tw arz o w e g o na je g o prz e bie g u w o br bie c z
ci skalistej ko ci skro nio w ej.
Uw aga; Dalej o pisan o je d ynie g⌅ó wne o bja wy uszko dzenia nerwu na danej
wysoko ci. Ró noro dno o bja w ó w zm niejsza si wraz z coraz bardziej o b
w o d o wym miejsce m uszko dzenia nerwu w o br bie cz ci skalistej.
1 Przy takiej lo kalizacji z⌅a m ania uszko dzeniu ule ga zaró w n o n erw tw a
rz owy, ja k i n erw lim ako wy (n. cochlearis) i n erw prz e dsio n ko wy (n. ve
stibularis); st d te o pró cz o b w o d o w e g o ruch o w e g o p ora enia nerw u
tw arz o w e g o uja w nia si d o d atko w o u p o le d ze nie s⌅uchu (g ⌅uch ota)
oraz o b ja wy uszko dzenia b⌅ dnika (zawro ty g ⌅o wy).
2 O pró cz o b w o d o w e g o ruch o w e g o p ora enia nerw u tw arz o w e g o w y
st p uj za b urze nia zmys⌅u sm aku (stru na b b e nk o wa, chorda tympani)
oraz z a b urze nia wy d zie la nia ⌅e z i liny.
3 O prócz p ora enia ruch o w e g o wsp ó ⌅istnie j za b urze nia wy d zie la nia
liny oraz za b urze nia zm ys⌅u sm aku. N a d mierna wra liw o na d wi ki
(ihyperacusis) - zwi zan a z wyp a d ni cie m funkcji m i nia strze mi cz-
kowe g o (m. stapedius) - nie o d gryw a wi ksze g o znacze nia klinicz
neg o.
4 O b w o d o w e m u nie d o w⌅a d o wi ruch o w e m u to w arzysz za b urze nia
zmys⌅u smaku oraz za b urze nia wy d zie la nia liny.
5 Uszko dze nie na tej wyso ko ci pro wadzi wy⌅ cznie do o b w o d owe g o
p ora enia ruch o w e g o n erw u tw arz ow e g o.
120
Gan glio n N. lacrim alis

trig e m inale N. maxil- / Gl. lacrim alis
N. trig e m inus
laris /
N. p etrosus N. o p hth al
profu n dus micus
A. caro tis interna
et plexus c aro ticus
intern us
R. c o m m unicans
G an glio n g eniculi cu m nervo
(g e niculatu m) zyg o m a tico
N ucleus
salivatorius N .zy g o
su p erior m aticus
Fibrae sym p athica e
N. facialis
N. petrosus major
N ucleus Gan glio n

N. m an dib ularis p teryg o p alatin u m Gll. nasales
tractus solitarii
Foram en
N. lin gualis
Ch ord a tym p ani
Gan glio n
su b m an dib ulare Gl. su blin g ualis
Rr. glan d ulares

Gl. su b m an dib ularis
C W ⌅ ó k n a p r z y w sp ó ⌅cz u l n e o d r o d k o w e t r z e w n e i d o r o d k o w e
t r z e w n e (sm a k o w e) n er w u t w a rz o w e g o (n. f aci a lis) zw o jo w e w⌅ó kna do gruczo⌅u ⌅z o w e g o p o d⌅ czaj si nast p nie do nerw u
Prze d zw ojo w e przywsp ó ⌅czuln e neuro ny o d ro d ko w e trz e w n e p o ch o jarz m o w e g o (n. zygomaticus), g a⌅ zi n erw u szcz kow e g o i nast p nie do
dz z j dra lin owe g o g órn e g o ( nucleus salivatorius superior). Je g o ak nerw u ⌅z o w e g o (n. lacrimalis), b d ce g o g a⌅ zi n erw u o czne g o, i kieruj
sony wych o d z z m ostu wsp ó lnie z aksonami d o ro d ko wym i trzew nym i si do gruczo⌅u d o celo w e g o. A kso ny d o ro d ko w e trz e w n e (w⌅ó kna sm a
(które wch o d z do m ostu) - ja k o n erw po re d ni (n. intermedius) i ⌅ cz si kowe) dla prze d nich d w óch trzecich p o wierzchni j zyk a bie g n w o br
w ó w czas z w⌅ó kna m i o d ro d ko wym i trz e w nym i (p o ch o d z cym i z g ⌅ó w bie struny b b e nko w ej (chord a tympani). Cia⌅a rz eko m oje d n o bie g un o -
neg o j dra n erw u tw arz o w e g o [nucleus nervi facialis]). Pocz tkowo b ie wych kom órek zm ys⌅o wych (n e uro n ó w sm ak o wych) le w z w o ju k o
gn one ja k o n erw skalisty w i kszy (n. petrosus major), zanim p o⌅ cz si la n k a lu b k o la n k o w y m (ganglion geniculi vel genicul atum) - o d p o w ia d a
w o br bie kana⌅u skrzyd ⌅o w e g o (ca nalispterygoideus) z prz e d zw o jo wym i j ce m u zw o jo w i rd ze nio w e m u. D o d atkow o w strunie b b e nko w ej bie gn
w⌅ó kna m i wsp ó ⌅czulnym i (tj. nerw e m skalistym g⌅ b o kim , n. petrosus pro ró wnie prz e d zw o jo w e przywsp ó ⌅czu ln e w⌅ó kna o d ro d ko w e trz ew n e
fundus), tw orz c wsp ó lnie n erw kana⌅u skrzyd ⌅o w e g o (n. canalis ptery dla linianki p o d uchw o w ej (gl. submandibul aris), linianki p o dj zyko-
goidei), który zawiera w ó w czas w⌅ó kna przywsp ó ⌅czuln e i wsp ó ⌅czulne. w ej (gl. sublingualis) oraz m a⌅ych gru czo ⌅ó w lin o wych w o br bie prze d
N erw kana⌅u skrzyd ⌅o w e g o kieruje si do z w o ju sk rz y d ⌅ o w o - p o d n ie - nich dw óch trz ecic h p o wierzchni j zyk a. W⌅ókna te ⌅ cz si w swoim
b ie n n e g o (ganglion pterygopal atinum), g d zie prz e⌅ cze niu ule g aj j e prz e bie g u z nerw e m j zyk o w y m (n. lingualis [n. V3]); ule g aj prz e ⌅ cz e
dynie w⌅ó kna przywsp ó ⌅czuln e do gruczo⌅u ⌅z o w e g o (gl. l acrimalis) oraz niu w o br bie z w o ju p o d u ch w o w e g o (ganglion submandibulare)-, w y
gruczo ⌅ó w n osowych i p o d nie biennych (gll. nasales et p a l a t in a e) ; w⌅ó kna ch o d z ce z nie g o ga⌅ zie gruczo ⌅o w e (rr. gl andulares) p o d aj do o d p o
wsp ó ⌅czuln e ule g⌅y prz e⌅ cze niu ju w z w o jach pnia wsp ó ⌅czuln e g o. Za- wie d nie g o gruczo⌅u lin owe g o.
D N er w y sk a list e (nn. p etrosi)
nerw skalisty przedzwojowa, przywspó⌅czulna ga⌅ nerwu tw a nerw skalisty zazwojowa, wspó⌅czulna ga⌅ ze splotu t tnicy szyjnej
wi kszy (n. petro rzowego (n. facialis [n. VII]) biegn ca do zwoju skrzy- g⌅ boki wewn trznej (plexus caroticus internus), która ⌅ czy si
sus major) d⌅owo-podniebiennego (ganglion pterygopalatinum) (n. petrosus z nerwem skalistym wi kszym, wspó⌅tworz c nerw ka
-> gruczo⌅ ⌅zowy, gruczo⌅y nosowe i podniebienne profundus) na⌅u skrzyd⌅owego (n. canalis pterygoidei) i biegnie dalej
do zwoju skrzyd⌅owo-podniebiennego, unerwiaj c te
nerw skalisty przedzwojowa, przywspó⌅czulna ga⌅ nerwu j zy-
same okolice, co nerw skalisty wi kszy (zob. C).
mniejszy (n. pe kowo-gard⌅owego (n. glossopharyngeus [n. IX]) bie
trosus minor) gn ca do zwoju usznego (ganglion oticum) li
nianka przyuszna, ma⌅e gruczo⌅y linowe policzkowe
i wargowe (zob. s. 125)
121
4.18 N erw prz e dsio n k o w o- lim a k o w y (n. VIII)
N ucleus A L o k a liz a cja j d e r n er w u p r z e dsio n k o w o - lim a k o w e g o

vestib u laris
(n. vesti b u lococh le a ris [n. VIII])
Przekroje p o przeczne g órn ej cz ci rdzenia prz e d ⌅u o n e g o (medull a ob
longat a).
a J d r a p rz e d si o n k o w e . Wyró nia si cztery gru p y j d er prze dsio nko
w ych:
• j dro prze dsio nko w e g órn e Bechterew a (nucleus vestibul aris superior
lateralis
[Bechterevi]),
• j dro prz e dsio nko w e b oczne D eitersa (nucleus vestibularis lateralis
[Deitersi]),
• j dro prze dsio nko w e przy ro d ko w e Sch w alb e g o ( nucleus vestibularis
medialis [Schwalbe]),
• j dro prze dsio nko w e d olne Rollera (nucleus vestibularis inferior [Rol
ler!]).
Uwaga: Na wyso ko ci te g o przekroju nie u wid acznia si j dro prze d
sio nko w e d olne ( nucleus vestibul aris inferior) (p oró w naj - p o⌅o enie j
d er n erw ó w czaszko w ych: s. 346).
W i ksza cz akso n ó w ze z w o ju prze dsio nko w e g o (ganglion vestibulare)
ko czy sw oj dro g w je d nym z czterech j d er prze dsio nko wych, je d n ak
ich nie wie lka cz prz e d ostaje si przez konar d olny m ó d ku (pedu ncu
lus cerebellaris inferior) b e zp o re d nio do m ó d ku (zob. Ea). J dra prz e d
sio nko w e p o⌅o one s na d nie do⌅u ró wn ole g ⌅o b o czn e g o (fossa rho m bo
idea), tw orz c na nim nie wie lk wynios⌅o (zob. Eb, s. 345). W zakresie
o ro dkowych p o⌅ cze w⌅ó kie n prze dsio nko wych - zo b. Ea.
b J d r a lim a k o w e . Wyró nia si d w ie gru py j d er lim ako wych:
• j d ro lim ako w e prze d nie ( nucleus cochlearis anterior),
• j dro lim ako w e tyln e (nucleus cochlearis posterior),
O ba j dra le b o cznie od j d er prze dsio nko wych (zob. A a, s. 346); o d n o
nie do p o⌅ cze w⌅ó kie n lim ako wych - zob. Eb.
B N erw p rz e d si o n k o w o - li m a k o w y (n. vesti b u lococh le a ris [n. VIII])

- w z a r ysi e
Nerw przedsionkowo- limakowy zawiera w⌅ókna swoiste do rodkowe

(aferentne) somatyczne (nerw zmys⌅owy), a anatomicznie i funkcjonalnie
sk⌅ada si z dwóch cz ci:
• korze przedsionkowy (radix vestibularis) przenosi informacje z narz
du równowagi,
• korze limakowy (radix cochlearis) - z narz du s⌅uchu.
Oba korzenie s otoczone je dn wspóln otoczk ⌅ cznotkankow ;
A n g u lus
wyd ostaj si z ucha wewn trzne go przez otwór s⌅uchowy wewn trzny
p o n t o c e re b e llaris
(porus acusticus internus) i pod aj do k ta mostowo-mó d kowego,
gdzie przedostaj si do o rodkowego uk⌅adu nerwowego.
n erw ia k os⌅o n k o w y
J dra i z a o p a tr y w an y o bszar, zwoje: nerw u VIII
• korze przedsionkowy: W zwoju przedsionkowym (ganglion vestibula (neurin o m a
re) znajduj si dwubiegunowe komórki zwojowe, których do rodko vel ne urile m m o m a
we (o rodkowe, centralne) wypustki biegn do czterech j d er przed vel Schw ann o m a)
sionkowych ( nuclei vestibulares) znajduj cych si na dnie do⌅u równo
leg⌅obocznego w obr bie rdzenia przed⌅u onego ( medulla oblonga
ta): z kolei wypustki od rodkowe (obwodowe) rozpoczynaj si
w okolicy komórek zmys⌅owych przewodów pó⌅kolistych oraz wo
reczka (sacculus) i ⌅agiewki (utriculus); C N e r w ia k o s⌅ o n k o w y n e r w u VIII w o k o licy k t a
• korze limakowy: W zwoju spiralnym lub limakowym (ganglion spi
m ost o w o - m ó d k o w e g o ( a n g ul us p o n tocere b e ll a ris)
rale vel cochleae) znajduj si dwubie gunowe komórki zwojowe, któ
N erwiak os⌅o nkowy, który na rycinie je st u m ie jsco wio ny w o ko licy le
rych do rodkowe wypustki biegn do obu j d er limakowych (nuclei
cochleares) - po⌅o onych w dole równoleg⌅obocznym bocznie od j w e g o k ta m ostow o -m ó d kow e g o, wych o d zi z prze dsio nko w ej cz ci
der przedsionkowych; natomiast wypustki od rodkowe rozpoczynaj n erw u VIII i je st ⌅a g o d nym guzem wyw o d z cy m si z kom órek os⌅onko-
si od komórek w⌅oskowatych narz du Cortiego. wych Sch w a nn a. Z te g o te p owo d u g uz ten p o winie n z w a si w ⌅a ci
Funkcje obu cz ci nerwu VIII powinny by obowi zkowo ocenione w ie os⌅o niakie m nerw u prze dsio nko w e g o (ang. vestibul ar Schw a nnom a),
w trakcie przeprowadzania ka dego badania przedmiotowego pacjenta a nie n erw iakie m n erw u s⌅u ch o w e g o (ang. acoustic neuroma). N erwiaki
(sprawdzian s⌅uchu i równowagi!). W przypadku uszkodzenia korzenia
os⌅o nko w e n erw u VIII rosn , uciskaj c na s sie d nie stru ktury i pro w a
przedsionkowego wyst puj zawroty g⌅owy (z zab urzeniami równowa
gi), a w przypadku uszkodzenia korzenia limakowego - pogorszenie dz do - z w y kle p owoli p ost p uj ce g o - os⌅a bie nia s⌅uchu i nie p ew n o ci
sprawno ci s⌅uchu (a do g⌅uchoty). w trakcie ch o d ze nia. D u e g uzy (jak ten na rycinie) m o g pro w a d zi do
o b ja w ó w p o d wy sz o ne g o ci nie nia ró dczaszkow e g o (o b jaw: w ym io ty).
122
G an glio n vestib ulare,

pars su p erior
N. am p ullaris Radix
anterior vestib ularis
N. a m p ullaris Radix
lateralis N. utricu aris co ch earis
G an glio n vestib ulare,

pars inferior
N. saccularis
Gan glia
spiralia
N. am p ullaris
p osterior
D Z w ój p r z e d si o n k o w y (g a n g li on vesti b ul a re) i z w ó j sp ir a l n y lu b <•..I..*™J >

li m a k o w y (g a n g li on sp ir a le ve l coch le a e)
Korze prze dsio nko wy ( radix vestibularis) i korze lim ako w y ( radix co
chlearis) istnie j jeszcze w o br bie cz ci skalistej ko ci skro nio w ej ja ko
o d d zieln e struktury.
Flo cculus
cere b elli
N ucleus
cochlearis
b ez p o re d nie w⌅ó kna anterior
do m ó d ku
N ucleus
cochlearis
N ucleus
p osterior
vestib ularis
N. vestib u lo su p erior
co chle aris
Radix N ucleus
vestib ularis vestib ularis
m edialis
Gan glio n
vestib ulare N ucleus
vestib ularis
lateralis
N ucleus
N. vestib ulo c o chle aris
vestib ularis
cochle aris
inferior Cochlea
b cu m g anglia spiralia
a
E Lo k a liz a cja j d e r n e r w u p r z e dsio n k o w o - lim a k o w e g o
(n. vesti b u lococh le a ris) w p niu m ó z g u
Wid ok z przo du na rdze prz e d ⌅u o ny ( medulla oblonga t a ) i m ost (pons). b Cz lim a k o w a (pars cochlearis): Z w o je spiraln e (gangli a spiralia; nie
Ucho w e w n trzn e i je g o p o⌅ czenia z osta⌅y p okazane sch e m a tycznie. kie dy stosuje si liczb p oje dyncz na o kre le nie tej struktury: zw ój sp i
a Cz p r z e dsio n k o w a (pars vestibularis): W z w oju prz e dsio nko wym ralny lub lim akowy, ganglion spirale vel cochlea e; przyp. t⌅u m.) tw orz
(ganglion vestibulare) zn ajd u j si d w u b ie g u n o w e (bip olarn e) ko m órki p czek n erw o wy, który d o p aso w uje si do kostneg o ro dka lim aka
zw o jo w e, których o b w o d o w e w y p ustki m aj sw e z ako czenia w o br (cochlea). W ewn trz nich zn ajd uj si d w u b ie g u n o w e kom órki z w o
bie p rze w o d ó w p ó⌅k olistych (ductus semicircul ares) oraz w oreczka (sac jo w e, których o b w o d o w e wy p ustki kieruj si do kom órek w⌅oskowa-
culus) i ⌅a g ie wki ( utriculus). A kso ny (d o ro d kowe) p o d aj ja k o korze tych narz d u C ortie g o. Ich d o ro dkowe wy p ustki ⌅ cz si na dnie prze
prz e dsio nko wy ( radix vestibularis) w kierunku czterech j d er prze d wo d u s⌅uch o w e g o w e w n trzn e g o, tw orz c korze lim ako w y (radix
sio nko wych zn ajd uj cych si w d nie do⌅u ró w n ole g ⌅o b o czn e g o (w za cochlearis) i kieruj si do obu j d er lim ako wych, które s p o⌅o one
kresie d alszych p o⌅ cze - zo b. s. 476). N arz d prze dsio nko wy s⌅u y w pniu m ózgu bardziej b ocznie od o kolicy j d er prz e dsio nko wych.
orie ntacji w przestrze ni. N ag⌅e uszko dzenie narz d u prz e dsio nko w e g o W zakresie d alszych p o⌅ cze - zo b. s. 474.
uja wnia si klinic znie ja k o z awro ty g ⌅o wy (vertigo).
123
4.19 N erw j z y k o w o - g ar d ⌅ o w y (n. IX)
N ucleus N ucleus
tractus solitarii, saliv atorius
pars su p erior inferio r
N ucleus N ucleus
tractus solitarii, a m b ig uus
N ucleus salivatorius pars inferior
inferior N. g losso
p haryn g e us
N ucleus am big uus b
N ucleus tractus solitarii A P o ⌅ o e n ie j d e r n er w u j z y k o w o - g a r d ⌅ o w e g o

(p ars su p erior -
n ucle us g ustatorius)
(n. g l osso p h a ry n g e us [n. IX])
a Rdze p rz e d ⌅u o n y (m e d u lla o b lo n g a t a ), w i d o k z p r z o d u , b P rz e k r ó j p o
p rz e c z n y p rz e z rd z e p rz e d ⌅u o n y na w ys o k o c i w y j c ia n e rw u j z y k o w o -
N ucleus tractus
- g a r d ⌅ o w e g o ; w c e lu l e p s z e j p r z e jr z y s t o c i o k o lic a j d e r n e r w u t r ó j d z i e l
solitarii
n e g o (n. trig e m in u s ) n i e z o s t a ⌅ a n a r y s o w a n a ( b li s z e i n f o r m a c j e o d n o n i e
Foram en o k o li c y j d e r - z o b . B).
ju g ulare
B N erw j z y k o w o - g a r d ⌅ o w y (n. g l osso p h a ry n g e us [n. IX])
N. tym p anicus
- w z a r ysi e
Gan glio n
inferius N erw j zyk o w o - g ard ⌅ o w y z aw iera w ⌅ó kn a niesw o iste i sw o iste o d ro d ko w e
trz e w n e , ja k ró w n ie w ⌅ó kn a d o ro d k o w e trz e w n e i so m atyczn e.
M ie jsce p r z e j ci a : n erw w ych o d zi z rd zenia prze d ⌅u o n e g o i o p uszcza w n

R. m usculi Rr. p haryn g ei N ucleus sp in alis trz e ja m y c zaszki p rze z o tw ór szyjn y ( f o r a m e n J u g u l a r e ) .
stylo p haryn g ei nervi trig e m ini
J d r a i z a o p a t r y w a n y o b sz a r, z w o j e :
• W ⌅ókna o d ro d k o w e trz e w n e sw o iste (p o ch o d n e ⌅u k ó w g ard ⌅o w ych
[skrz e lo w yc h]): j d ro d w u z n a c z n e (n u c l e u s a m b i g u u s ) w ysy⌅a sw oje
w ⌅ó kn a o d ro d ko w e (g a⌅ zie g ard ⌅o w e [rr. p h a r y n g e a l e s ] , tw o rz c e w ra z
z n erw e m b ⌅ d nym [ n . v a g u s ] sp lo t g ard ⌅o w y [ p l e x u s p h a r y n g e u s ] ) - d o
m i nia z w iera c z a g ard ⌅a g órn e g o (m. c o n s t r i c t o r p h a r y n g i s s u p e r i o r )
ora z d o m i nia rylc o w o - g ard ⌅o w e g o (m. s t y l o p h a r y n g e u s ) (z ob. C);
• W ⌅ókna o d ro d k o w e trz e w n e niesw o iste (p rzywsp ó ⌅c z u ln e): j d ro lin o
w e d o ln e ( n u c l e u s s a l i v a t o r i u s i n f e r i o r ) w ysy⌅a p rzywsp ó ⌅czu ln e, przed -
z w o jo w e w ⌅ó kn a d o zw o ju uszne g o ( g a n g l i o n o t i c u m ) , g d zie u le g aj
prze ⌅ cz e niu na w ⌅ó kn a z a z w o jo w e i p o d aj d ale j d o lin ia n ki przy-
uszn ej ( g l . p a r o t i d e a ) , ja k ró w n ie d o m a⌅ych g rucz o ⌅ó w lin o w ych p o
liczk o w ych i w arg o w ych ( g i l . b u c c a l e s e t l a b i a l e s ) (z ob. a oraz E);
• W ⌅ó kna d o ro d ko w e (a fere n tn e) so m atycz n e: w o b r b ie j d ra rd z e nio
w e g o n erw u tró jd zie ln e g o (n u c l e u s s p i n a l i s n e r v i t r i g e m i n i ) k o cz si
o ro d k o w e w y p ustk i rz e k o m o je d n o b ie g u n o w ych ko m órek z w o jo w yc h ,
których cia⌅a z n ajd u j si w w e w n trz c z asz k o w y m z w o ju g órnym (g a n
g l i o n s u p e r i u s ) lub te w w e w n trz c z asz k o w o p o ⌅o o nym z w o ju d olnym
(g a n g l i o n i n f e r i u s ) n erw u j zyk o w o - g ard ⌅o w e g o . O b w o d o w e w y p ustki

n erw ó w z w o jo w yc h p o ch o d z z:
- tyln e j je d n e j trz e cie j o k o licy j z y k a , p o d n ie b ie n ia m i kkie g o, b⌅ony
lu z o w e j g ard ⌅a i m ig d a⌅k ó w (w ⌅ó kna d o ro d ko w e dla o druchu w y
m io tn e g o), zo b. b i c;
- b⌅o ny luzow ej ja m y b b e nk o w ej i tr b ki s⌅uch ow ej ( t u b a a u d i t i v a ) ,
tw orz c splo t b b e nk o w y (p l e x u s t y m p a n i c u s ) , zob. d;
- sk óry o k o licy ucha z e w n trz n e g o i prze w o d u s⌅uch o w e g o z e w n trz
n e g o (n ie ostro z d e fin io w a n e ro z gra nic z e nie z o bszare m u n erw ia ny m
prze z n e rw b⌅ d ny, n . v a g u s ) , ja k ró w n ie w e w n trz n p o w ierzch ni
b ⌅o ny b b e n k o w e j (c z splo tu b b e n k o w e g o);
• W ⌅ókna d o ro d ko w e trz e w n e sw o iste: w cz ci g órn ej j d ra pasm a
sa m o tn e g o ( n u c l e u s t r a c t u s s o l i t a r i i , p a r s s u p e r i o r v e l n u c l e u s g u s t a t o r i u s )
k o cz si d o ro d ko w e w y p ustki p o zornie je d n o b ie g u n o w yc h n e uro
n ó w zw o jo w yc h tw o rz cyc h zw ó j d o ln y, których w y p ustki o b w o d o w e
p o ch o d z z tyln e j je d n e j trz e cie j p o w ierzch ni j zy k a (w ⌅ó kna sm ak ow e)
(z ob. e);
• W ⌅ó kna d o ro d ko w e trz e w n e: w j d rz e p asm a sa m o tn e g o ( n u c l e u s t r a c
t u s s o l i t a r i i ) cz ci d o ln ej (p a r s i n f e r i o r ) ko cz si w ⌅ó kn a cz ucio w e z:
- ch e m ore c e p t o ró w k⌅ b ka szyjn e g o ( g l o m u s c a r o t i c u m ) i
- b arore c e p t oró w z ato ki szyjn e j (s i n u s c a r o t i c u s ; z o b. f).
Z r o z w o j o w e g o p u n k t u w i d z e n i a n erw j zyk o w o - g ard ⌅o w y je st n erw e m

trz e cie g o tuku g ard ⌅o w e g o (skrz elo w e g o).
Izo lo w a n e u sz k o d z e n i e n erw u j zyk o w o - g ard ⌅o w e g o s rza d kie, z w y kle w y
st p uj ⌅ c z n ie z uszk o d z e nia m i n erw ó w X i XI (czaszk o w ych o d cin k ó w n er
w u b ⌅ d n e g o i n erw u d o d atk o w e g o [n. a c c e s s o r i u s ] ) , g dy w szystkie trz y n er
w y prze ch o d z prze z o tw ó r szyjn y i p rzy z⌅a m a niu p o dsta w y c zaszki m o g
(⌅ cznie) ule c uszk o d z e niu.
124
C R o z g a ⌅ z ie n ia n er w u j z y k o w o -
Rr. lin guales N. ty m p a nicus Gan glio n - g a r d ⌅ o w e g o (n. g losso p h a r y n g e us )
su p erius na z e w n t r z p o d st a w y cz asz k i
Gan glio n
inferius Uw aga na cis⌅e p o wi zania n erw u j zy-
kow o -g ard⌅o we g o z nerw e m b⌅ dnym
N, g losso p haryn g e us (n. vagus [n. X]): zatoka t tn icy szyjn ej (sinus
N. vag us caroticus) je st un erw io n a prz e z oba n erwy.
M o liwym i do ro zp oznania na rycin ie, w a
R. m usculi nymi ga⌅ zia m i n erw u czaszko w e g o IX s :
stylo p haryn g ei
• ga⌅ zie g ard ⌅o w e (rr. pha ryngei vel p h a
N. glosso p haryn g e us, ryngeales): 3 - 4 ga⌅ zie bie g n ce do
r. sinus caro tici
splotu g ard ⌅o w e g o (plexus pharyngeus);
• ga⌅ m i nia rylco w o -g ard ⌅o w e g o
N. glosso p haryn g e us,
. ph aryn g ei (r. musculi stylopharyngei ): do je d n o -
im ie nn e g o m i nia;
• ga⌅ zatoki t tn icy szyjn ej (r. sinus c a
N. vag us,
r. sinus caro tici
rotid): do zato ki t tn icy szyjn ej i k⌅ bka
Plexus
szyjn e g o (glomus c aroticum);
N. vag us,
p haryn g eus • ga⌅ zie m ig d a⌅k o w e (rr. tonsill ares): g a
rr. p haryn g ei
⌅ zie u n erw iaj b⌅on lu z o w mig da⌅ka
p o d nie b ie n n e g o (tonsilla palatina)'\ o to
Glo m us cze nie, ja k te
caro ticu m • ga⌅ zie j zyk o w e (rr. linguales): w⌅ó kna
Sinus czucio w e so m atyczne oraz w⌅ó kna sm a
caro ticus kowe do je d n e j trz eciej tyln e j o k o licy j
zyka.
N. carotico- N. ty m p anicus
R. tu b arius ty m p anicus
N. petrosus
minor
I. m an dib ularis
Plexus
ty m p anicus
N. petrosus
m in or
Gan glio n
oticu m
Ca naliculus za zw o jo w e przywsp ó ⌅czuln e w⌅ó kna

tym p a nicus na kró tkim o d cinku prze bie g aj ⌅ cznie
z n . ty m p anicus z n erw e m uszno-skro nio wym
(n. auriculo te m p ora lis)
Gan glio n
su p erius
E W ⌅ ó k n a o d r o d k o w e t r z e w n e ( p rz y w sp ó ⌅cz u ln e) n e r w u
N. g losso Gan glio n Plexus j z y k o w o - g a r d ⌅ o w e g o (n. g losso p h a ry n g e us)
p haryn g eus inferius ty m p anicus Przywsp ó⌅czuln e w⌅ó kna prz e d zw ojo w e z j dra lin owe g o d olne g o (nuc
leus salivatorius inferior) wych o d z wsp ólnie z n erw em j zykowo-gard ⌅o -
wym z rdzenia prze d⌅u oneg o i o d g a⌅ ziaj si ja ko nerw b b enkowy
(n. tympanicus) zaraz po o puszczeniu przez n erw j zyko w o -g ard ⌅o wy pod
D R o z g a ⌅ z ie n ia n er w u j z y k o w o - g a r d ⌅ o w e g o (n. g l osso p h a r y n stawy czaszki. W ja m ie b b enkowej nerw b b enko wy rozga⌅ zia si , tw o
geus) w o b r b ie j a m y b b e n k o w e j rz c splot b b enkowy (zob. A, s. 140), do któreg o przy⌅ czaj si zazw ojow e
W id ok z przo du z lewej strony. N erw b b e n k o wy (n. tympanicus), który w⌅ó kna wsp ó⌅czulne ze splotu t tnicy o p onowej ro dkowej (a. meningea
prz e d ostaje si kanalikie m b b e nko wym (canaliculus tympanicus) do ja m y media; nie p okazane na rycinie). Ze splotu b b enkowe g o (plexus tympa
b b e nko w ej, je st pierwsz g a⌅ zi n erw u j zyk o w o - g ard ⌅o w e g o i zawiera nicus) odcho dzi n erw skalisty m nie jszy (n. petrosus minor), który opuszcza
w⌅ó kna o d ro d ko w e trz e w n e przywsp ó ⌅czuln e dla linianki przyuszn ej cz skalist ko ci skro niowej przez ro zwór kana⌅u nerw u skaliste g o m niej
(gl. parotidea) oraz w⌅ó kna d o ro d ko w e so m atyczne u n erw iaj ce ja m sze go (hiatus canalis nervi petrosi minoris), trafiaj c do ro dkoweg o do⌅u
b b enko w i tr bk s⌅u ch o w . Wsp ólnie z w⌅ó kna m i ze splotu szyjn o-t t- czaszki. Bie gn c pod o po n tward , kieruje si przez o tw ór poszarpany (fo
nicze g o w e w n trzn e g o (plexus caroticus internus; przez n erw szyjn o-b - ramen lacerum) do zw oju uszne g o (ganglion oticum). Przez zesp ole nie cz
b e nko wy [n. c aroticotympa nicus]) tw o rzy splo t b b e n k o wy (plexus tym w⌅ókie n przy⌅ cz si do nerw u uszno-skronioweg o (n. auriculotemporalis)
panicus). W⌅ókna przywsp ó ⌅czuln e p o d a j - ja k o n erw skalisty m nie jszy i przez jeszcze je d n o zesp ole nie trafia do nerw u twarz ow e g o (n. facialis),
(n. petrosus minor) - do zw oju uszne g o (ganglion oticum; z o b. s. 227), tam którego ga⌅ zie i w⌅ó kna auto n o m ic zne (w e g e tatyw ne) dziel si w o br
ule g aj prz e⌅ cze niu i d alej bie gn do linianki przyuszn ej. bie linianki przyusznej (gl. parotidea).
125
4.20 N erw b ⌅ d n y (n. X)
B N erw b ⌅ d n y (n. v a g us [n. X]) - w z a r ysi e
N erw b ⌅ d ny z awiera n iesw o ist e i sw o iste w ⌅ó kn a o d ro d k o w e (efere ntne)

trz e w n e ora z d o ro d k o w e (a fere n tn e) trz e w n e i so m atycz n e, ch ara k teryz uj c
si n ajb ard ziej ro zle g⌅ym o bszare m u n erw ie n ia (z ⌅ac. v a g u s - w ⌅ó cz g a!). W y
ró nia si cz g ⌅o w o w , szyjn , p iersio w i b rzuszn . W nin ie jsz ej cz ci z o
sta n ie o m ó w io n a cz g ⌅o w o w a i szyjn a; z kolei cz p iersio w a i brzuszna
s o m ó w io n e w cz ci PR O M ETEUSZ A N a r z d y w e w n t r z n e .
M ie jsce p r z e j ci a : n erw b ⌅ d ny o p uszcza o ro d k o w y uk⌅a d n e rw o w y na w y

sok o ci rd ze nia prze d ⌅u o n e g o i prze d ostaje si na z e w n trz ja m y c zaszki
prze z o tw ó r szyjn y (f o r a m e n j u g u l a r e ) .
O k o lica j d e r i z a o p a t r y w a n y o b sz a r, z w o j e :
• w ⌅ó kn a o d ro d k o w e (e fere n tn e) trz e w n e sw o iste (w ⌅ó kna b ra nch io g e n n e):
w ⌅ó kn a p o ch o d z z j d ra d w u z n a c zn e g o ( n u c l e u s a m b i g u u s ) i z a o p a truj :
- m i nie g ard ⌅a (g a⌅ g ard⌅o wa [r. p h a r y n g e u s ] tw o rz y raze m z n erw e m
j zyk o w o - g ard ⌅o w y m [n. g l o s s o p h a r y n g e u s ] sp lo t g ard ⌅o w y [ p l e x u s p h a
r y n g e u s ]), mi nie p o d n ie b ie n ia m i kkie g o (m i sie d w ig a c z p o d n ie
bie nia m i kkie g o [ m . l e v a t o r v e l i p a l a t i n i ] , m i sie j zyc z k a [m u s c u l u s
u v u la e ]);
- w szystkie m i nie krta n i: m i sie pier cie n n o -tarc z o w y (m. c r i c o t h y r o

i d e u s ) - u n e rw ia n y prze z n erw krta n io w y g órny ( n . l a r y n g e u s s u p e r i o r )
ora z p o zosta⌅e m i nie krta n io w e - u n e rw ia n e prze z n erw krta n io w y

d o ln y ( n . l a r y n g e u s i n f e r i o r ) (w z akresie p o ch o d z e nia w ⌅ó kie n -
z o b. s. 128);
• w ⌅ó kn a o d ro d ko w e (e fere n tn e) trz e w n e n iesw o iste (p rzywsp ó ⌅cz uln e)
N ucleus (z ob. Dg): p rzywsp ó ⌅c z u ln e prz e d zw o jo w e w ⌅ó kn a o d ro d ko w e - p o ch o
d z c e z j d ra grz b ie t o w e g o n erw u b ⌅ d n e g o ( n u c l e u s d o r s a l i s n e r v i v a g i ) ,
prze ⌅ cza n e s na w ⌅ó kn a z a z w o jo w e w zw o ja ch prz e d kr g o w ych i z w o
ja c h ró d cie n n ych, które za o p a truj m i nie g ⌅a d kie i g rucz o ⌅y:
- n arz d ó w trz e w n yc h kla tki p iersio w ej i
- n arz d ó w trz e w n ych ja m y b rzuszn ej a d o z g i cia le w e g o o kr nicy
(p u n kt C a n n o n a -Bó h m a);
• w ⌅ó kn a d o ro d ko w e (a fere n tn e) so m atycz n e: w o b r b ie j d ra rd z e n io w e
go n erw u tró jd zie ln e g o (n u c l e u s s p i n a l i s n e r v i t r i g e m i n i ) k o cz si d o ro d
kowe w ⌅ó kn a p o zornie je d n o b ie g u n o w yc h n e uro n ó w z w o jo w yc h , które
m ieszcz si w z w o ju g órny m /szyjn y m (g a n g l i o n s u p e r i u s v e l j u g u l a r e ) n er
w u b⌅ d ne g o. W ⌅ó kna o b w o d o w e tych k o m óre k p o ch o d z z:
- o p on tyln e g o d o⌅u czaszki (g a⌅ o p o n o w a, r . m e n i n g e u s ; z o b. Df),
- n ie w ie lkie g o fra g m e n tu sk óry o k o licy m a⌅ o w in y uszn ej (z ob. D b) oraz
prze w o d u s⌅uch o w e g o z e w n trzn e g o (g a⌅ uszna, r . a u r i c u l a r i s ;
z o b. Dc); g a⌅ uszna je st je d y n g a⌅ zi sk órn n erw u b⌅ d ne g o;
• w ⌅ó kn a d o ro d k o w e (a fere n tn e) trz e w n e sw o iste: w cz ci g órn ej (p a r s s u
p e r i o r ) j d ra p asm a sa m o tn e g o ( n u c l e u s t r a c t u s s o l i t a r i i ) ko cz si o ro d
kowe w ⌅ó kn a p o zornie je d n o b ie g u n o w yc h n e uro n ó w z w o jo w yc h ze z w o

A O bsz a r j d e r n e r w u b ⌅ d n e g o (n. v a g us [n. X]) ju d o ln e g o (g a n g l i o n i n f e r i u s ) , których o b w o d o w e w y p ustk i d o cieraj do
a Rdze prze d⌅u o ny (medull a oblongat a), wid o k z prz o d u. M iejsce w y j ku b k ó w sm ak o w ych o k o licy n a g⌅o ni (zo b. Dd);
• w ⌅ó kn a d o ro d k o w e (afere n tn e) trz e w n e n iesw o iste: cia⌅a k o m óre k
cia nerw u b⌅ d ne g o z rdzenia prz e d⌅u o ne g o,
o d d aj cych te w ⌅ó kn a p o ⌅o o n e s ró w n ie w o br bie zw o ju d o ln e g o;
b Przekrój p o przeczny przez rdze prze d ⌅u o ny na wyso ko ci o liwki. c e n traln e w ⌅ó kn a d o ciera j do cz ci d o ln ej (p a r s i n f e r i o r ) j d ra p asm a sa
Uwaga na ró ne lo kalizacje j d er n erw u b⌅ d ne g o i ich funkcje. m o tn e g o; z k olei w ⌅ó kn a o b w o d o w e z a o p atruj n ast p u j c e ok olice:
J dro dwuznaczne (nucleus a mbiguus) zawiera w⌅ókna o d ro dkowe trz ewne - b⌅o na luz o w a o g o n o w ej (d o ln ej) cz ci g ard ⌅a w ra z z o k o lic przej cia
(branchio g enne) dla n erw ó w krtanio wych górn e g o i d olne g o (nn. laryngei w prze ⌅yk (o e s o p h a g u s ) (z ob. Da);
- b⌅o na luz o w a krta ni p o w y e j (n erw krta n io w y g órny) i p o ni ej (n erw
superior et inferior). J dro ma bud ow so m atoto p ow : neuro ny dla nerwu
krta n io w y d olny) sz p ary g ⌅o ni (z ob. Da);
krtanio we g o górne go le bardziej ku górze, z kolei neuro ny dla nerw u krta - re c e p t ory c z ucia n arz d o w e g o rejestru j c e stan n a pi cia cia ny a orty
nioweg o d olne go - bardziej ku do ⌅owi. J dro grzbietowe nerwu b⌅ dnego (w o k o licy tuku a orty) (z ob. De);
(nucleus dorsalis nervi vagi) le y na dnie do⌅u ró wnole g⌅o b oczn e g o (fossa - c h e m o re c e p t o ry k ⌅ b ka a ort o w e g o ( g l o m u s a o r t i c u m ) (z ob. De);
rhomboidea) i zawiera prz e dzw ojo w e przywsp ó⌅czuln e neuro ny o d ro d - n arz d y trz e w n e kla tki p iersio w ej i ja m y b rzuszn ej (z ob. Dg).
kowe trz ewne. W j drze rd zeniowym nerw u trójd zieln e g o (nucleus spinalis Z r o z w o j o w e g o p u n k t u w i d z e n i a n erw b ⌅ d ny je s t n erw e m czw arte g o
nervi trigemini) maj zako czenie w⌅ó kna do ro dkowe somatyczne, których i pi te g o tuku skrz elo w e g o.
rzeko m oje d n o bie g un owe kom órki zw ojo w e po⌅o one s w zw oju górnym Z k li n ic z n e g o p u n k t u w i d z e n i a szcz e g ó ln ie w a ny m je st n erw krta n io w y
(:g anglion superius) nerwu b⌅ dneg o. W ykorzystuj o ne nerw b⌅ dny tylko wste c z n y ( n . l a r y n g e u s r e c u r r e n s ) , który za p o m o c w ⌅ó kie n ruch o w ych
ja ko dro g tranzyto w . W o br bie j dra pasma sam otneg o (nucleus tractus n arz d o wych (w isc ero m o t o rycz nych) z a o p atruje je d y n y m i sie o tw ieraj cy
solitarii) ko cz sw drog d o ro dkowe wyp ustki pozornie je dn o bie g un o - sz p ar g ⌅o ni - m i sie p ier cie n n o - n ale w k o w y tyln y ( m . c r i c o a r y t e n o i d e u s
p o s t e r i o r ) . O bjaw e m je d n ostro n n e g o uszko d z e nia n erw u je s t c hry p k a;
wych neuro n ów z w ojo wych poch o dz cych ze zw oju d olne go (ganglion in
o b ustro n n e g o - d uszn o .
ferius): w⌅ó kna smakowe oraz w⌅ó kna do ro dkowe trz ewne.
126
- Rr. ph aryn g ei
N. laryng eus
su p erior
R. intern us
N. vag us
R. extern us
M. crico N .v a g us Rr. p haryn g ei

thyroid e us
N. laryn g eus
N. laryng eus N. laryng eus su p erior
recurrens recurrens
d exter sinister R. in tern us
M. crico- — R. externus
thyroid e us
A. su bclavia
b
Tru ncus
brachioce p halicus
Arcus a ortae
- N. laryng eus
C G a ⌅ z i e n er w u b ⌅ d n e g o (n. v a g us [n. X]) w o b r b ie sz yi
recurrens sinister a N erw b⌅ d ny w o ko licy szyi o d d aje cztery g a⌅ zie: ga⌅ zie g ard⌅o w e
(rr. ph aryngei vel ph arynge a les) , n erw krta nio wy g órny ( n. laryngeus su
Rr. cardiaci
perior), n erw krta n io w y wsteczny (n. laryngeus recurrens), oraz g a⌅ zie
cervicales
serc ow e szyjn e (rr. cardiaci cervicales).
N erw krta n io w y d olny (n. laryngeus inferior) je st g a⌅ zi k o cow
nerw u krtanio w e g o wsteczn e g o, który owija si po stro nie pra wej -
w o kó ⌅ t tn icy p o d o b o jczyk o w ej, a po stro nie lewej - w o kó ⌅ ⌅uku aorty.
St d te po stro nie lewej n erw p o zostaje w bliskim to p o graficznym
zwi zku z le wym oskrzele m g ⌅ó w nym . W przyp a d ku uszko dzenia w y
w o ⌅a n e g o uciskie m (przerzuty raka oskrz eli do w z⌅ó w ch⌅o nnych, t t
niak aorty) m o e d oj do p oja wie nia si chryp ki (p ora enie w e w n trz
nych mi ni krtani!).
N erw krta nio wy d olny prz e bie g a od stro ny grz bieto w o - b o czn ej w po
bli u tarczycy, tak e mo e z osta uszko dzo ny przy o p eracji gruczo⌅u
tarc zo w e g o. Przed o p eracj tarc zycy k o nieczn e je st z b a d anie funkcji
m i ni krtani przez lekarza laryn g olo g a.
b M i nie un erw ia n e przez n erw krta nio wy górny.
D O b sz a r y u n e r w i a n e w ⌅ ó k n a m i r uch o w y m i n a r z d o w y m i i cz u cio w y m i n er w u b ⌅ d n e g o (n. v a g us [n. X])
127
4.21 N erw d o d a t k o w y (n. XI) i n erw p o d j z y k o w y (n. XII)
C N erw d o d a t k o w y (n. a ccessori us [n. XI])

- w z a r ysi e
Foram en
ga⌅
ju g ulare w e w n trzn a
N erw d o d a tk o w y je s t u w a a ny p rze z n ie których
N. va g us (r. intern us)
a u t o ró w za usa m o d zie ln io n cz n erw u b ⌅ d
w ra z z n erw e m
n e g o (n. v a g u s [n. X]), która zaw iera zaró w n o
Fibrae krtanio wym
w ⌅ó kn a trz e w n e o d ro d ko w e, ja k ró w n ie so m a
cortic o wstecznym
tycz n e. W ⌅ó kna m aj d wa k orz e nie: korz e
nucleares (n. laryng eus
cz aszk o w y ( r a d i x c r a n i a l i s ) i rd z e nio w y ( r a d i x s p i
recurrens)
n a lis).
N ucleus - unerwiaj
am big uus m i nie krtani M ie jsce p r z e j ci a : W yw o d z cy si z rd ze nia
kr g o w e g o korz e rd z e nio w y bie g nie ku g órz e
Fora m en — N. accessorius, i prze z o tw ó r w ie lki ( f o r a m e n m a g n u m ) d ostaje
m ag nu m r. externus si d o w n trz a cz aszki, g d zie ⌅ c z y si z k orz e
nie m c z aszk o w y m - p o ch o d z cy m z rd zenia
prze d ⌅u o n e g o ( m e d u l l a o b l o n g a t a ) . O ba k orz e
n ie o p uszcz aj n ast p n ie ja m c zaszki prze z
o tw ó r szyjn y (f o r a m e n j u g u l a r e ) . W o br bie
M. stern o cleid o o tw oru szyjn e g o w ⌅ó kn a korze nia czaszk o w e g o
N ucleus sp in alis mast oid eus o d d zie laj si i p o d aj - ja k o g a⌅ w e w n trz
n ervi accessorii na ( r . i n t e r n u s ) - d o n erw u b⌅ d ne g o. Cz rd z e
M. trap ezius nio w a ja k o g a⌅ z e w n trzn a n erw u d o d a tk o
w e g o ( r . e x t e r n u s n e r v i a c c e s s o r i i ) kie ru je si do
o k o licy kark o w ej.
J d r a i z a o p a t r y w a n y o bsz a r:
• k o r z e c z a s z k o w y , w ⌅ó kn a o d ro d ko w e
(e fere n tn e) trz e w n e sw o iste p o ch o d z
A J d r a i p rz e b ie g n er w u d o d a t k o w e g o z d o ln ej cz ci j d ra d w u z n a c zn e g o ( n u c l e u s
a m b i g u u s ) , przy⌅ cz aj si d o n erw u b ⌅ d n e
(n. a ccessori us [n. XI])
go i bie g n w o b r b ie n erw u krta n io w e g o
W id ok na pie m ózgu od stro ny grz b ieto w ej - nych m i nie prze dstawio n o od stro ny prawej; wste cz n e g o ( n . l a r y n g e u s r e c u r r e n s ); u n e rw ia
(m ó d ek zosta⌅ usuni ty). W celach dyd aktycz- bli sz e in form acje - zo b. C. j wszystk ie m i nie krta ni o pró cz m i nia
p ier cie n n o -tarc z o w e g o ( m . c r i c o t h y r o i d e u s ) ;
• k o rz e r d z e n i o w y : j d ro rd z e nio w e n erw u d o
d atk o w e g o (n u c l e u s s p i n a l i s n e r v i a c c e s s o r i i )
t w o rz y w sk k o lu m n k o m órk o w w o b r
bie ro gu prz e d n ie g o rd z e nia kr g o w e g o na
w yso k o ci od C2 d o C5 / C6. Po w yj c iu poza
rd ze kr g o wy w ⌅ó kn a o d ro d k o w e so m a
tyc z n e u n e rw ia j w p ostaci g a⌅ zi z e w n trz
nej n erw u d o d atk o w e g o m i sie cz w o ro
b o czny ( m . t r a p e z i u s ) ora z m i sie m ostko-
w o - o b o jczyk o w o -su tk o w y (m. s t e r n o c l e i d o
m a s to id e u s).
N ast pst w a u sz k o d z e n i a n e r w u :
W w y n ik u je d n ostro n n e g o uszko d z e nia n erw u
d o d atk o w e g o z a n ik aj n ast p u j c e c zyn n o ci:
• w y p a d n i cie fu n kcji m i nia cz w o ro b o c z n e
g o: o b ni e n ie b arku i tru d n o z u niesie n ie m
b arku p o stro nie p ora o n ej p o w y ej lin ii p o
zio m e j (m i sie c z w oro b o cz ny wsp o m a g a
m i sie z b a ty prze d ni [m. s e r r a t u s a n t e r i o r ],
przy p o d n osz e niu ra m ie nia p o w y ej 90°).
Cz n erw u d o d atk o w e g o, która u n erwia
m i sie czw oro b o cz ny, je s t za gro o na w tra k
cie z a b ie g ó w ch irurg icz nych w o k o licy szyi
(n p. w tra kcie bio psji w z ⌅ó w ch ⌅o n n ych). Po
n ie w a m i sie czw o ro b o cz n y je s t u n e rw ia n y
ró w n ie b e z p o re d nio prze z n erw y rd z e nio
w e z se g m e n tó w od C2 do C4 /C5, d la te g o te
uszko d z e nie n erw u d o d atk o w e g o nie pro w a
d zi d o c a ⌅k o w it e g o w y p a d n i cia f u n kcji m i
nia;
• w y p a d n i cie fu n kcji m i nia m ostk ow o -o b oj-
c zyk o w o -su tk o w e g o: kr cz szyi; m i sie jest
Usz k o d z e n i e n er w u d o d a t k o w e g o u n e rw ia n y w y⌅ c z n ie prze z n erw d o d atk o w y,
(n. a ccesso ri us ) p o st r o n ie p ra w ej b N iedow⌅ad lub p ora e nie mi nia m ostkowo- st d t e uszk o d z e nie n erw u p o w o d u je w io t
Nied ow⌅ad lub p ora e nie mi nia czw oro - o b ojc zykow o -sutko w e g o (m. sternocleido kie p ora e nie m i nia. W przy p a d ku o b u
b oczne g o (m. trapezius), wid o k od strony m astoideus), wid o k z przo du z prawej strony. stro n n e g o uszko d z e nia n erw ó w d o d a tk o
w ych u tru d n io n e je s t trzy m a n ie g ⌅o w y
grz bieto w ej. O bjawe m klinic znym je st o b ni Pacjent z tru d n o ci je st w st a n ie o bróci prosto.
enie barku po stronie p ora onej. g⌅ow w stron przeciw n do pora onej.
128
Trig o nu m E N erw p o d j z y k o w y (n. h y p o g lossus [n.

nervi hyp oglossi XII]) - w z a r ysi e
N e rw p o d j z y k o w y j e s t w y ⌅ c z n ie n e rw e m
o d ro d k o w y m s o m a t y c z n y m d la m i ni
N ucleus j zyka.
nervi hyp o glossi
O bszar j d er i miejsce w yj cia: W y c h o d z
c e z p o ⌅ o o n e g o n a d n i e d o ⌅u ró w n o l e g ⌅ o
b o c z n e g o j d r a n e rw u p o d j z y k o w e g o ( nu
Fora m en cleus nervi hypoglossi) w ⌅ ó k n a o d ro d k o w e
m ag nu m so m a tycz n e o p uszcz aj o r o d k o w y u k⌅a d
n e rw o w y n a p o z io m ie rd z e n ia p rz e d ⌅ u o n e
g o . Z ja m y c z a sz k i w y c h o d z p rz e z k a n a ⌅ n e r
Ca nalis
w u p o d j z y k o w e g o ( canalis nervi hypoglossi)
n ervi hyp o glossi N. sp in alis C1
i pod aj b o c z n ie od n e rw u b ⌅ d n e g o
(n. vagus). P o w y e j k o c i g n y k o w e j n e rw
p o d j z y k o w y d o c ie ra d o k o rz e n ia j z y k a
i t a m ro z g a ⌅ z ia si .
Z a o p a t ry w any o bszar: N e rw p o d j z y k o w y
D J d r a n er w u p o d j z y k o w e g o
u n e rw ia w s z y s t k ie z e w n tr z n e i w e w n tr z n e
(n. h y p o g lossus [n. XII]) W z w i z k u z p r z y r o d k o w y m p o ⌅ o e n ie m j
mi n i e j z y k a (w y j t e k : m i sie p o d n ie -
a Prz e k r ó j p o p r z e c z n y p r z e z r d z e p r z e d ⌅ u o d er - n ie c o b ard zie j ro zle g ⌅e u sz k o d z e n ie
b i e n n o - j z y k o w y [m. palatoglossus] u n e rw i a
n y ( medulla oblonga ta ) n a w y s o k o c i o liw k i w t e j o k o lic y p r o w a d z i c z s t o d o u s z k o d z e
n y p rz e z n e rw X). N e rw p o d j z y k o w y m o n a
(oliva) z p rz e c i c i e m j d r a n e rw u p o d j z y k o n ia o b u j d e r, c z e g o k o n s e k w e n c j je st o b u tra k t o w a n i e j a k o n e rw c z a sz k o w y , le c z ja k o
w e g o . M o n a ro z p o z n a , i j d ro n e rw u p o d s tr o n n e u s z k o d z e n i e j d r o w e , „ z e r o w y " k o rz e p rz e d n i. G a ⌅ z ie b rz u sz n e
j zyko w eg o ( nucleus nervi hypoglossi) l e y b W i d o k o d s t r o n y b r z u s z n e j. K o m ó rk i z n a j d u n e rw ó w rd z e n i o w y c h C l i C 2 t o w a rz ys z
w d o ln e j c z c i d o ⌅u r ó w n o l e g ⌅ o b o c z n e g o j c e si w k o lu m n ie j d ra n e rw u p o d j z y k o p rz e b ie g o w i n e rw u p o d j z y k o w e g o - j a k o
(fossa rhomboidea ), k t ó re g o d n o u w y p u k l a w e g o o d p o w ia d a j a - m o to n e u ro n o m rd z e s tru k t u rz e w io d c e j, le c z w k r ó t c e o d d a la j
si w p o s t a c i t r ó jk t a n e rw u p o d j z y k o w e g o . n ia k r g o w e g o . si o d n ie g o , t w o rz c w ó w c z a s k o rz e g ó rn y
(ra dixsuperior) p tli s z y jn e j ( ansa cervicalis).
le w y i prawy p ora ony N ast pst w a usz k o d ze nia n erw u:

Gyrus m. bró dkow o -j zykowy m. bró dko w o -j zykowy • o r o d k o w e p o ra e n i e n e rw u p o d j z y k o
prece ntralis (m. g e nio glossus) (m. g e nio glossus) w e g o (n a d j d r o w e ): j z y k z b a c z a w stro n
p rz e c iw n u sz k o d z e n ia ;
• j d r o w e lu b o b w o d o w e p o ra e n ie :
w z w i z k u z p rz e w a g mi n i str o n y z d r o
w e j m i sie z b a c z a w k ie ru n k u stro n y
c h o re j.
Fibrae Lin g ua
cortic o
nucleares M- stylo glossus
F O b sz a r y u n e r w i a n e p rz e z n er w
p o d j z y k o w y ( n. h y p o g lossus [n. XII])
a Prz e b ie g o r o d k o w y i o b w o d o w y ,
b F u n k c ja m i n ia b r ó d k o w o - j z y k o w e g o
(m. genioglossus).
c Z b a c z a n ie j z y k a w k ie ru n k u stro n y p o ra o
n e j.
J d ro n e rw u p o d j z y k o w e g o o trz y m u je sw o je
g ⌅ó w n e , n a d j d ro w e w ⌅ó k n a (o d ro d k o w e ) -
p r z e z w ⌅ ó k n a k o r o w o - j d r o w e (fibrae cortico
N ucleus nucleares) z e s t r o n y p r z e c i w n e j. W p r z y p a d k u
nervi j e d n o s t r o n n e g o j d r o w e g o lu b o b w o d o w e g o
hyp oglossi M. g e nio glossus u sz k o d z e n ia n e rw u p o d j zyko w e g o j zyk
z b a c z a w p ró b ie je g o p o k a z y w a n ia na stro n
hyp o glossi M .h y o
u sz k o d z o n , w z w i z k u z p rz e w a g z dro w e g o
glossus
mi n i a b r ó d k o w o - j z y k o w e g o (c). J e e l i o b a
j d ra z o st a ⌅y u sz k o d z o n e , n ie m o n a w y s u n
j z y k a z j a m y u s t n e j ( p o r a e n i e w i o t k i e ).
129
4.22 Prze gl d stru k t ur k o m u nik acyjnych p o dst a w y cz asz ki
O tw ory p o dstawy czaszki ⌅ cz ce O tw ory p o dstawy czaszki ⌅ cz ce je j

ja m czaszki z in nym i prz estrzeniam i p o wierzchnie w e w n trzn
(w id o k od góry) i z e w n trzn (wid ok od góry)
F o ssa cra n ii a n t e rio r F o ssa cra n ii m e d ia
F o r a m e n e t h m o i d a l e a n t e riu s Fora m en ro tun d u m
• N., a. et v. eth m oid alis anterior • N. maxillaris (n.V 2)
—> O r b it a
F o r a m e n o v a le
La m in a cri b r osa • N. m an dibularis (n.V 3)

• A. pterygo m enin gea
• Fila olfactoria (n. I) • Plexus ven osus foraminis ovalis
• N„ a. et v. eth m oidalis anterior
-> C a v ita s n a s i C a n a lis c a r o t ic us
A. carotis interna
Fo ssa cra n ii m e d ia
• Plexus caroticus internus (symp.)
• Plexus venosus caroticus internus
C a n a lis o p t icus
F o r a m e n la ce r u m
• N. op ticus (n. II)
• A. o phthalmica (zas⌅oni ty przez a. carotis interna)
• N. petrosus profun dus (symp.)

~> O r b it a
• N. petrosus major
(parasym p. od n.erwu VII)
Fissu ra o r b it a lis su p e ri o r
F o r a m e n sp in osu m
(T ) V. o p hthalmica superior
@ N. o p hth almicus (n. V,) • A. menin gea media
• R. m eningeus nervi mandibularis (n. V3)
za N. lacrimalis
zb N. frontalis
2c N. nasociliaris Fissu ra sp h e n o p e t r o sa
( D N. ab ducens (n. VI) • N. petrosus minor
4) N. oculo m otorius (n. III) (parasym p. od nerwu IX)
© N. trochlearis (n. IV)

F o ssa cra n ii p o st e rio r
-» O r b it a
Fo ra m e n ju g u lare
H ia t u s c a n a lis n e r v i p e t r osi m in o ris
© N. glosso pharyng eus (n. IX)
N. petrosus minor ( 2 ) N. va gus (n. X)
(parasym p. od nerwu IX)
• A. tym panica superior ( 3) Sinus petrosus inferior
© N. accessorius (n. XI)
-> C a v ita s ty m p a n i
@ A. m enin gea posterior
© V. ju g ularis interna
H ia t u s c a n a lis n e r v i p e t r osi m a j o ris
Fora m en m ag nu m
• N. petrosus major
(p arasym p. od nerwu VII) zob. s siednia strona
• A. et v. stylo mastoidea
—> C a n a l is n e r v i f a c i a l is C a n a lis n e r v i h y p o g lo ssi
• N. hyp oglossus (n. XII)

• Plexus venosus canalis nervi hypoglossi
F o ssa cra n ii p o st e rio r
C a n a lis c o n d y l a ris
P or us e t m e a t us a c u st ic u s in t e r n us
• V. emissaria condylaris
• A. et vv. labyrinthi (nie zawsz e wyst puj ca)
® N. facialis
(z n. interm edius) (n. VII) F o r a m e n m ast o id e u m
@ N. vestib ulo co chlearis (n. VIII) • V. emissaria mastoidea

• R. m astoid eus arteriae occipitalis
-> C a n a lis n e r v i f a c i a lis , a u r is in t e r n a
130
O tw ory p o dstawy czaszki ⌅ cz ce je j O tw ory ⌅ cz ce p owierzchni

p o wierzchnie w e w n trzn i z ew n trzn ze w n trzn p o dstawy czaszki
(w id o k od do⌅u) z in nym i przestrzeniam i
(wid o k od do⌅u)
Fora m en ro tun d u m
(niewid oczny na rycinie, g dy po⌅o ony

jest w dole skrzyd⌅ow o- p od nie biennym) F ossa in cisiv a
z f o r a m in a in cisiv a
• N. m axillaris (n.V 2)
• N. n asop alatinus (od nerwu V )
• A. naso palatina
F o r a m e n o v a le
• N. m andibularis (n. V ) -x C a v ita s n a s i
• A. pterygo m enin gea

• Plexus venosus foraminis ovalis F o r a m e n p a l a t i n u m m a j us
• N. palatinus major
F o r a m e n sp in osu m
• A. palatina major
• A. menin gea media
• R, meningeus nervi mandibularis (n, V3) -x F o ssa p te ry g o p a la tin a
F o r a m in a p a la t in a m in o ra
Fissu ra sp h e n o p e t r o sa
• Nn. palatini minores
• N. petrosus minor • Aa. palatinae minores
(parasym p. od nerwu IX)
-x F o ssa p te ry g o p a la tin a
F o r a m e n la ce r u m
C a n a lis p t e r y g o i d e u s
• N. petrosus major • N. petrosus major
(p arasym p. od nerwu VII) (parasym p. od nerwu VII)
C a n a lis c a r o t ic us • A. et v. canalis pterygoid ei
• A. caro tis interna -> F o ssa p te ry g o p a la tin a
• Plexus caroticus internus (symp.)

• Plexus venosus caro ticus internus
Fissu ra p e t r o t y m p a n ic a
C a n a lis n e rv i h y p o g lo ssi • A. tym panica anterior

• Chorda tym p ani (od nerwu VII)
• N. hyp oglossus (n. XII)
• Plexus ven osus canalis nervi hypoglossi —x C a v ita s ty m p a n i
Fora m en m ag nu m C a n a lic u l u s t y m p a n ic u s
© A. spinalis anterior • N. tym p anicus (od nerwu IX)
© Aa. verte brales • A. tym panica inferior
© Me dulla spinalis —x C a v ita s ty m p a n i
© Radix spinalis n ervi accessorii (n. XI)

© A a. spinales posteriores
-r f®
F o r a m e n st y l o m ast o i d e u m
© V. spinalis • N. facialis (n. VII)

• A. et v. stylo mastoid ea
C a n a lis c o n d y l a ris
—x C a n a t i s n e r v i f a c i a lis
• V. emissaria condylaris
F o r a m e n ju g u l a r e
© N. glosso pharyn g eus (n. IX)

© N. vagus (n. X)
® Sinus petrosus inferior
© A. menin gea posterior
© N. accessorius (n. XI)
© V. ju g ularis interna
F o r a m e n m ast o id e u m A M ie jsca p r z e j ci a n er w ó w i n acz y p rz e z

• V. emissaria mastoid ea
p o dst a w cz asz k i
• R. mastoideus arteriae occipitalis Po stro nie le w ej: p o dstawa czaszki wid zia na od
w e w n trz (basis cranii intern a ); po stro nie pra
w e j: od z e w n trz (basis cranii extern a ).
131
4.23 To p o grafia u k⌅a d u n erw o w e g o szyi

oraz ro z m ieszcze nie g a⌅ zi n erw ó w rd ze nio w ych
A T o p o g ra fia u k ⌅a d u n e r w o w e g o sz yi
W o br bie szyi zn ajd uj si n ast p uj ce e le
m e nty o b w o d o w e g o uk⌅ad u n erw o w e g o:
n erw y rd ze nio w e, n erw y czaszko w e oraz n erwy
au to n o m ic zn e g o uk⌅ad u n erw o w e g o. W ramce
p o ni ej prze dstawio n o n ajw a nie jsz e struktury
uk⌅ad u n erw o w e g o w takiej kolejno ci, w ja kiej
z ostan one o m ó wio n e w d alszych p o dro z d zia N. occipitalis
⌅ach. minor
N erwy rd ze nio w e (nn. sp in a les ), które za

opatruj szyj , pochodz z segmentów C1- N. subocci
C4 rdzenia kr gowego. N erwy rdzeniowe pitalis
dziel si na ga⌅ zie grzbietowe i ga⌅ zie N. auricularis
brzuszne: magnus
• Ga⌅ zie grzbietowe nerwów rdzeniowych

N. occipitalis
C1-C3 (nerw p odp otyliczny In. suboccipita major
lis], nerw potyliczny wi kszy [n. occipitalis
major], nerw potyliczny trzeci [n. occipitalis N. occipitalis
tertius]) zap ewniaj unerwienie ruchowe tertius
g⌅ bokim (wewn trznym) mi niom karku
oraz unerwienie czuciowe dermatomom Nn. supraclaviculares
C2 i C3 w tylnej cz ci szyi i potylicy (zob.
B).
• Ga⌅ zie brzuszne nerwów rdzeniowych
C1-C4 unerwiaj ruchowo g⌅ bokie mi !( ItItMiv'
nie szyi (krótkie, bezpo rednie odga⌅ zie
nia ga⌅ zi brzusznych) i ⌅ cz si
w obr bie szyi, tworz c splot szyjny (plexus N. spinalis C5,
r. dorsalis
cervicalis) (zob. C). Splot ten unerwia skór
oraz mi nie przedniej i bocznej cz ci szyi
(ca⌅o oprócz karku).
W obr bie szyi biegn tak e nast puj ce n er

w y czaszk ow e, które odchodz od pnia mó
zgu:
• nerw j zykowo-gard⌅owy (n. glossopharyn
geus [n. IX])
• nerw b⌅ dny (n. vagus [n. X])
• nerw d odatkowy (n. accessorius [n. XI])
• nerw po dj zykowy (n. hypoglossus [n. XII])
N erwy te unerwiaj ruchowo oraz czuciowo

gard⌅o i krta (nn. IX i X), ruchowo mi sie b
czworob oczny i mi sie mostkowo-obojczy-
kowo-sutkowy (n. XI), mi nie j zyka (n. XII)
i dna ja my ustnej. B Ruch o w e i cz u cio w e u n e r w i e n i e k ark u Z w ró uw ag na ich prze bie g p o dskórny po le
Pie wsp ó ⌅czulny ( truncus sym pa thicus) Wid ok z ty⌅u. a O d g a⌅ zienia n erw ó w rd ze nio w ej stro nie (a). Po ni sze n erw y p o ch o dz od
jest cz ci autonomicznego uk⌅adu nerwo wych w o ko licy karku, b Ro zm ieszczenie se g g a⌅ zi brz usznych n erw ó w rd ze nio wych i w c h o
wego, sk⌅ada si w odcinku szyjnym z trzech m entów. dz do o ko licy karku z boku:
zwojów le cych po obydwu stronach kr go Kark je st un erw io ny ruch ow o i czucio w o g ⌅ó w
s⌅upa. W⌅ókna zazwojowe biegn wzd⌅u t t • n erw p o tylic zny m nie jszy - n. occipitalis mi
nie przez ga⌅ zie grzbietowe n erw ó w rdze nio
nic szyjnych a do odpowied nich struktur nor
wych C 1 -C 3:
w g⌅owie i szyi. • n erw uszny w ielki - n. auricularis m agnus
Inn cz ci autonomicznego uk⌅adu nerwo • n erw p o d p o tyliczny ( C l) - n. suboccipita lis
Uw aga: G a⌅ grz bieto wa pierwsze g o n erw u
wego jest uk⌅ad przy wsp ó ⌅czulny, który jest • n erw p o tylic zny w i kszy (C2) - n. occipitalis
rd ze nio w e g o (n erw p o d p o tyliczny) zawiera w y
reprezentowany w obr bie szyi przez nerwy m ajor
⌅ cznie w⌅ó kna ruch o w e (zo b. a), dlate g o te
b⌅ dne. • n erw p o tylic zny trz eci (C3) - n. occipita lis ter
brakuje d erm ato m u C l.
tius
132
C ⌅o w a i sz yj a 4. S yste m a t y k a n a cz y i n er w ó w
N. occip italis
m inor
N. auricularis
m ag nus
N. transversus
colli
Nn. su praclavi
culares
C R uch o w e i cz u cio w e u n e r w i e n i e p rz e d n i e j i b o cz n e j cz ci sz yi
W prz e ciw ie stw ie do karku i p o tylicy, prz e d nio -b oczna cz szyi jest
w ca⌅o ci un erwio n a przez ga⌅ zie brzuszne szyjnych n erw ó w rd ze nio
wych C1-C4. Od tych g a⌅ zi o dch o d z kró tkie n erw y bie g n ce do mi ni
g⌅ b okich szyi (zob. c). Daj o ne ró w nie p ocz te k o d g a⌅ zienio m tw o rz
cym splo t szyjny, który z kolei sk⌅ada si z cz ci czucio w ej oraz cz ci ru N. hyp o
ch o w e j. U nerwia on skór oraz m i nie szyi. glossus
a Sch e m a t g a ⌅ zi sp lo t u sz y jn e g o (p le x u s cervic a lis ) (w id o k z lewej

strony). W⌅ókna ruch ow e p och o dz ce z n erw ó w C1-C3 tw orz p tl
szyjn (a nsa cervicalis), która un erwia mi nie p o d g nykowe (zob. c). Z a
nim w⌅ó kna z C1 ro zdziel si i utw orz korze górny p tli szyjn ej ( ansa
cervicalis, radix superior) , bie gn z nerw e m p o dj zyko wym , nie w y m ie M. g e nio hyoid e us A nsa cervicalis,
niaj c z nim swoich w⌅ó kie n. Korze g órny unerwia mi sie ⌅o patkowo- M. th yro ra dix inferior
-g nykowy, m ostkow o -tarczowy i m ostkow o -g nykowy. Je d yn ie w⌅ó kna hyoid eus
M. omo- N. p hre nicus
u n erw iaj ce mi sie tarczo w o - g nyko wy i bró d ko w o -g nyko wy bie
< hyoid eus
g n d alej z nerw e m p o d j zyko wym . Inne w⌅ó kna z C2 ⌅ cz si z w⌅ó k M. stern o M. scalenus
nami z C3 i tw orz korze dolny p tli szyjn ej (ansa cervicalis, radix infe hyoid eus anterior
rior). W i kszo w⌅ó kie n z C4 zst p uje wraz z nerw e m prze p o n owym M. stern o-
- thyroid e us M. scalenus
(n. phrenicus) do prz e p ony (zob. D).
— M m. infrahyoid ei m edius
b U n e r w ie n i e cz u cio w e p r z e d n i e j i b o cz n e j cz ci sz y i (w id o k z le
wej strony). Punkt Erba zn ajd uje si w p o bli u ro dka tyln e g o brze gu
A
m i nia m ostko w o -o b ojczyko w o -sutko w e g o. Tu p oja wia j si w y m ie
nio ne p oni ej n erw y splotu szyjn e g o za p e w niaj c e u n erw ie nie czu
c U n e r w ie n i e r uch o w e p r z e d n i e j i b o cz n e j cz ci sz y i. W i k
cio w e prze d nie j i b ocznej cz ci szyi ( cz czuciow a splotu szyjn e g o):
szo prze d nich i b ocznych mi ni szyi je st un erw io n a przez ga⌅ zie
• n erw p o tylic zny m nie jszy ( n. occipitalis minor),
brzuszne n erw ó w rd ze nio wych. W⌅ókna ruch o w e p och o d z ce z tych
• n erw uszny wielki (n. auricularis m agnus) oraz je g o ga⌅ zie prze d nie
o d g a⌅ zie przech o d z b e zp o re d nio ja k o kró tkie w⌅ó kna d o mi ni
i tyln e (r. a nterior e t r. posterior),
g⌅ b o kich szyi lub ⌅ cz si , tw orz c korze ruchowy splotu szyjn e g o.
• n erw p o przeczny szyi (n. transversus colli ),
• n erw y n a d o b o jczyko w e ( nn. supraclaviculares).
D N erw p r z e p o n o w y ( n . p h re n icus )
phre nicus
Wid ok z prz o du. N erw prz e p o n o wy p o wstaje z g a⌅ zi brzusznych C3, C4
i C5, z g ⌅ó wnym u dzia⌅e m C4. Zst p uje w o br bie szyi, do przo du od m i
nia p ochy⌅e g o prze d nie g o, za mi nie m m ostko w o -o b ojczyko w o -sutko -
wy m , prz e z o tw ór g órny klatki piersio w ej do prz e p ony, któr un erwia ru
ch o w o. W ydaje si , e je st to d osy nie zwyk⌅a u d oros⌅ych zale n o an a to
R. p ericard iacus miczna m i d zy m iejsce m p o wstaw ania n erw u a u n erw ia nym prz e z nie go
narz d e m, je d n ak e p o dczas ro zw oju zaro d ko w e g o prze p ona ro zwija si
z zawi zka o kre la n e g o ja k o prze gro da p o prz eczna (septum transversum )
le ce g o w szyi i u trzym uje sw oje u n erw ie nie w czasie migracji. Je li
w wynik u wy p a d ku d ojd zie do o b ustro nn e g o uszko dzenia se g m entu C4
rd zenia kr g ow e g o (g ⌅ó w ny korze n erw u prze p o n ow e g o), ofiara z w y
kle umiera na m iejscu z p owo d u ud uszenia sp o w o d o w an e g o p ora enie m
prz e p o ny.
133
4.24 N erw y czasz k o w e i au t o n o m icz ny uk⌅ad n erw o w y szyi
N. va g us A N erw j z y k o w o - g a r d ⌅ o w y
(n. g l osso p h a r y n g e us )
N. glosso p haryn g e us
Wid ok z lewej strony. N erw j zyko w o -g ard ⌅o wy
(n. IX) zawiera w⌅ó kna ruch ow e dla mi nia ryl-
cow o-g ard ⌅o we g o oraz w⌅ó kna czucio w e dla
b⌅ony lu zowej gard⌅a, mig d a⌅ków oraz tylnej
trzecie j cz ci j zyk a, w⌅ czaj c w⌅ó kna sm a
Gan glio n kowe. Od te g o nerw u o dcho dzi wiele ma⌅ych
cervicale su p erius
ga⌅ zi, które zesp alaj si zaró wno z pniem
M. stylo p haryn g e us wsp ó ⌅czulnym , ja k i z nerw e m b⌅ dnym. O d
ch o dz od niego tak e w⌅ó kna (ga⌅ zatoki
Rr. pharyn g ei t tn icy szyjn ej) do miejsca ro zdw oje nia t t
nicy szyjn ej wsp óln ej, g dzie znajd uj si w y
Tru ncus sym p athicus sp ecjaliz o wane ko m órki p e⌅ni ce w a n funk
cj w auto n o m ic znej kontroli uk⌅a du kr enia.
M echan orece ptory znajd uj ce si w zatoce t t
R. sinus carotici nicy szyjn ej (sinus caroticus) s wra liw e na ci
nie nie krwi, ch e m orece p tory zlo kalizo w ane
w k⌅ bku szyjnym (glomus caroticum ) m o nito
ruj pH krwi oraz st enie d w utle nku w gla
i tle nu. Inform acje p och o dz ce z tych rece p to
ró w s prze kazywa ne przez n erw j zyk o w o - g ar
d ⌅o wy do o ro dków w pniu mózgu re guluj cych
o d d ychanie i cz sto tliw o rytm u serca.
A. carotis
c o m m unis
Arcus M. stylo hyoi-

M. hyo glossus nervi hyp o glossi d e us M. stylo- M. stylo p haryn g e us
N. hyp o glossus
R. ve n tralis C1
C1
N. lin gualis C2
M. g e nio
glossus C3
M. g e nio
R. th yro
hyoid eus
hyoid eus
Ansa cervicalis,
Ansa cervicalis,
ra dix su p erior
ra dix inferior
B N erw p o d j z y k o w y (n. h y p o g lossus) i M. th yro hyo id e us
p t la sz y jn a (a nsa cervic a lis)
W id ok z lewej strony. N erw p o d j zyk o wy (n. XII) M. c o nstrictor
p haryn gis inferior
za p e w nia u n erw ie nie ruch o w e j zyk a. Bie
g nie ⌅uk ow ato (⌅uk n erw u p o dj zyko w e g o [ ar
M. o m o hyoid eus
cus nervi hypoglossi]) ku prz o d owi i d o⌅o wi, na
st p nie przech o dzi nad tyln kraw d zi dna M. stern o hyoid e us
ja m y ustn ej i w ch o d zi do j zyk a, ro zg a⌅ zia
j c si do p oszcze g ólnych w⌅ó kie n m i nio M. stern o th yro id eus
w ych. U n erwie n ie wszystkich w⌅ó kie n m i

ni j zyk a p och o dzi od n erw u p o d j zyko
we g o, nato m iast w ⌅ó kna z C l, które t o w arzysz
te m u n erw o w i, za o p a truj mi sie tarczow o-
-g nykowy i mi sie bró d kow o -g nykowy.
134
C N erw d o d a t k o w y (n. a ccessori us )

Wid ok z lewej strony. N erw d o d atko wy (n. XI) zawiera je d y n ie w⌅ó kna
N. accessorius, ru ch o w e. N iektóre z nich wch o d z od ty⌅u do m i nia m ostkowo-o b oj-
r. externus czyko w o -sutko w e g o ( m. sternocleidom astoideus) , p o dczas g d y inne b ie
g n d alej do m i nia czw oro b o czn e g o { m. trapezius) . Do uszko dzenia
M. stern o cleid o n erw u d o d atko w e g o m o e d oj p o dczas bio psji w z⌅ó w ch⌅o nnych szyj
m asto id eus nych g⌅ b o kich (le cych prze d m i nia m i p o chy⌅y m i). Z niszcze nie w ⌅ó
M. trap ezius kien za o p a truj cych mi sie czw oro b o czny p o w o d uje b oczn ro tacj ⌅o
patki oraz o p a d ni cie barku. Uszko dze nie w⌅ó kie n bie g n cych do m i
nia m ostko w o - o b ojczyk o w o -sutk o w e g o pro wadzi do os⌅a bie nia ruchu
o bracania g ⌅o wy w stro n przeciw n .
N. glosso-
R. auricularis
Gan glio n Gan glio n

su p erius nervi vagi c ervicale su p erius
Gan glio n
Rr. in terg an glio nares
R. p haryn g eus inferius nervi vagi
N, laryng eus N. vag us Gan glio n

su p erior c ervicale m e diu m
N. laryn g e us su p erior,
r. intern us
N. laryn g e us sup erior, Gan glio n

r. extern us stellatu m
N. laryng eus
A. su bclavia recurrens
d extra
Arcus
N. laryng eus
aorta e
I recurrens
D N erw b ⌅ d n y (n. v a gus) i p ie w sp ó ⌅cz u l n y [tru ncus sy m p a th icus) • N erw krta n io w y wsteczny (n. laryngeus recurrens) oraz je g o ga⌅
a Wid ok z prz o d u. N erw b⌅ d ny (n. X) zawiera w⌅ó kna cz ci czaszko ko c o wa, n erw krta n io w y d olny (n. laryngeus inferior), który z a p e w
wej przywsp ó ⌅czuln e g o uk⌅adu n erw o w e g o (cz auto n o m ic zn e g o nia u n erw ie nie czucio w o -ruch o w e m i ni w e w n trznych krtani
uk⌅ad u n erw o w e g o), które u n erw iaj szyj , klatk piersio w oraz cz oraz b⌅on lu z o w d olnej cz ci ja m y krtani (zob. s. 208). N erw krta
cio w o ja m brzuszn . Od n erw u b⌅ d ne g o, w trakcie je g o prz e bie g u n io w y wsteczny o tacza t tnic p o d o b o jczyk o w po pra wej stronie,
w d ó⌅ w p o ch e wce naczy szyjnych (zo b. anato m ia t o p o graficzna, a po le w ej stro nie bie g nie d ooko⌅a ⌅uku aorty,
s. 232), o dcho d zi w o br bie g ⌅o w y i szyi je d y n ie kilka o d g a⌅ zie :• b W id ok z prz o d u. Przykr g o wy ⌅a cuch z w o jó w wsp ó ⌅czulnych ko czy
si w o br bie szyi z w o je m szyjnym g órnym (ga nglion cervic ale super
• G a⌅ uszna (r. auricularis), o d g a⌅ zie nie czucio w e u n erwiaj ce ius), oko⌅o 2 cm p oni ej p o dstawy czaszki, g⌅ bie j ni ro z d w oje nie t t
tyln p o wierzchni m a⌅ o winy usznej oraz prz ewó d s⌅uch o wy z e nicy szyjn ej wsp ó ln e j. W ⌅ókna zazw o jo w e z te g o zw o ju bie g n w z d ⌅u
w n trzny. t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j i z e w n trzn ej, z a p e w n iaj c un erw ie nie
• Ga⌅ g ard ⌅o wa (r. ph aryngeus), która za p e w nia u n erw ie nie ru wsp ó ⌅czuln e dla ca⌅ej sieci naczy czaszki oraz t cz ó w ki, gruczo⌅ó w
ch o w e mi nio m gard⌅a i p o d nie bie nia m i kkie g o. i b⌅ony lu z o w ej g⌅o wy. N ajni ej p o⌅o ony z w ó j o dcinka szyjn e g o pnia
• N erw krta n io w y g órny ( n. laryngeus superior) je st nerw e m m iesza wsp ó ⌅czuln e g o najcz cie j ⌅ czy si z p ierwszym z w o je m piersio wym
nym, czucio w o -ruch o wym , u n erw iaj cy m mi sie pier cie nno-tar- { ga nglion thoracicum I) i tw o rzy zw ó j g w ia d zisty (ga nglion stella tu m
cz o wy oraz b⌅o n lu z o w g órn ej cz ci ja m y krtani. vel cervicothoracicum ) .
135
G ⌅o w a i sz yj a 5. N a rz d y or a z ich u n a cz y n ie n ie
5.1 Ucho (a u r is ): prze gl d i u n acz y nie nie

ucha z e w n trz n e g o (a u r is e x t e r n a )
Canalis Canalis Canalis

se m icircularis se m icircularis se m icircularis
p osterior lateralis anterior
Vestib ulu m
N. vestib ularis
N. c ochlearis
ossis
M. te nsor
tym p ani
Cavitas
ty m p ani
M em brana
Incus tym p anica
Proc.
styloid e us
M eatus a custicus
externus
A N arz d s⌅u c h u i ró w n o w a g i (/n situ)

a Przekrój cz o ⌅o wy prz e z prawe uch o, wid o k od stro ny brzusznej -
z prz o d u, b Ró ne cz ci narz d u s⌅u chu: ucho z e w n trz n e (kolor ó ⌅ty),
ucho ro dkow e (kolor turkuso wy) i ucho w e w n trzn e (kolor zie lo ny).
W ro dku cz ci skalistej ko ci skro nio w ej p o⌅o o ny je st narz d s⌅u
chu i ró wn o w a gi. W przyp a d ku n a rz d u s⌅u c h u wyró nia si ucho z e
w n trzn e, ro d kow e i w e w n trzn e (zob. b). Na p ocz tku fale d w i
kowe d o cieraj do m a⌅ o winy usznej ( a uricula; zo b. B) i przez przewó d
s⌅uch o wy z e w n trz ny s d alej kiero w an e w kieru nku b⌅ony b b enko w ej
( m em bra n a tympanica ) - sta n o wi cej granic z uche m ro d k owym . B⌅ona
b b enko wa w prawian a je st falam i d w i k o wy m i w drg ania m echanic zn e,
które ⌅a cuch e m kosteczek s⌅uch o wych prz e noszo ne s do o kienka o w al
neg o - stru ktury na gra nicy ucha w e w n trzn e g o (zo b. s. 140). Drg ania
p o dstawy strze m i czka w o kienku owalnym w p raw iaj w drg ania s⌅up
cie czy w uchu w e w n trzny m , które z kolei p o w o d uj ruch stere ocylii ko
m óre k re ce p toro wych (zo b. s. 147). Tak w i c prze kszta⌅c e nie fal d w i k o
wych w im p ulsy ele ktryczn e (p o te ncja⌅y czyn n o cio w e) n ast p uje d o
piero w uchu w e w n trzny m - b d cym w⌅a ciwym narz d e m s⌅uchu. W przyp a d ku n a rz d u ró w n o w a g i, który ró wnie mie ci si w o br bie
Ucho z e w n trzn e i ro dkow e s - w prz e ciw ie stw ie do ucha w e w n trz ucha w e w n trzn e g o, a z ostanie o m ó wio ny pod koniec ninie jsze g o roz
neg o - o kre la n e term in e m narz d u prz e w o d nictw a d w i ku. Ro zró nie dzia⌅u, rozró nia si kana⌅y i prze w o dy p ó⌅k oliste (ca n ales et ductus sem i
nie m i d zy uche m z e w n trznym , ro d kowym i w e w n trzny m je st w a ne, circulares) - do d etekcji przysp iesze k to wych, oraz w ore cz ek (sa cculus)
g d y dysfunkcja ka d ej z w ym ie nio nych cz ci m o e by o d p o wie d zialna i ⌅a g ie wk ( utriculus) - do d e tekcji przysp iesze linio wych. Ch oro by na
za uja w nie nie si z a b urze s⌅uchu, które wym a g aj ró nych form tera pii. rz du ró wn o w a gi pro w a d z m .in. do z awro tó w g⌅owy.
136
G ⌅o w a i sz yj a 5. N a rz d y o r a z ich u n a cz y n ie n ie
Crura
antih elicis
Fossa
trian g ularis
Cym b a co ncha e
A. te m p oralis
M eatus acusticus su p erficialis
externus
Trag us
Rr. p er
Incisura fora ntes Aa. auriculares
intertragica anteriores
A ntitrag us
Co ncha Lo b ulus
auricula e auricula e
B Pra w a m a ⌅ o w in a usz n a
M a⌅ owina uszna (a uricula ) z⌅o ona je st z prz estrz e n nie ukszta⌅t o wanej
p⌅ytki chrz stn ej - chrz stki m a⌅ o winy usznej (cartilago auriculae ), która a
tw o rzy lejek s⌅u cy do „zb ierania " syg na⌅ó w d w i k o wych.
M. t e m p oro
M. auricularis
parietalis
su p erior (pars
p osterior m usculi
te m p oro p arie talis)
M. helicis
m ajor
M. helicis
m inor
M. auricularis
p osterior
M. antitra gicus
arkad ow e
z esp olenia
naczynio w e
M. auricularis M. o bliq uus

su p erior L 1 auricula e
M. auricularis 1 M. transversus
anterior auricula e
D U n a cz y n i e n ie t t n icz e p r a w ej m a ⌅ o w in y usz n e j
Meatus Insertiones Wid ok od stro ny b ocznej (a) i z ty⌅u (b).
acusticus m usculi auricularis
Bli sze i d alsze cz ci b ocznie le cej p ⌅aszczyzny prze d nie j ucha s z a
externus p osterioris
o p a tryw a n e z t tn ic usznych prze d nich ( a a. auriculares a nteriores), które
o dch o d z od t tn icy skro nio w ej p o wierzch o w n ej ( a. tempora lis superfi
b
cia lis: zo b. s. 95). Pozosta⌅e fra g m e n ty ucha u n aczyn io n e s prz e z g a⌅ zki
t tn icy usznej tyln ej (o. auricularis posterior) - ga⌅ t tn icy szyjn ej z e
C C h r z st k a i m i n ie m a ⌅ o w in y usz n e j w n trzn e j ( a. carotis extern a ). W ym ie nio n e naczynia w ytw arza j liczn e z e
a W id ok od stro ny b ocznej na stron z e w n trzn , b Wid ok od stro ny przy sp ole nia, tak w i c za bie gi i rany w tej o ko licy nie s za gro o n e o bja wam i
ro dkow ej na tyln p o wierzchni prawe g o ucha. ew e n tu aln e g o nie d o krwie n ia. D o brz e ukrwio n a m a⌅ owin a uszna uczest
Skóra m a⌅ o winy usznej (na rycin ie usuni ta!) przyle g a bardzo ci le do nic zy w pro cesach re g ulacji t e m p era tury: ze w z g l d u na do bre u n aczy
elastyczn ej chrz stki m a⌅ o winy usznej ( cartilago a uriculae ; w kolorze nie nie, przy ro zszerz o nym wie tle naczy m a⌅ owin a uszna je st w s t a
nie bieskim ). M i nie ucha nale do mi ni m im icznych, które s un er nie o d pro w a d zi ze swej p o wierzchni sp ore ilo ci cie p⌅a. Je d n o cz e nie -
wia n e przez n erw tw arz o w y ( n. facialis) . U cz⌅o wieka m i nie te s silnie w z wi zku z brakiem iz oluj cej w arstw y tka n ki t⌅uszczo w ej - na zim nie
u wstecznio n e i nie p e⌅ni isto tniejszych fu n kcji. Ruch o m o m a⌅ owiny m o e d oj do o d mro e , szcze g ó lnie w g órn ej je d n e j trz eciej cz ci m a⌅
zale na od tych m i ni je st in d yw id u aln ie zró nic o w a na i m o e mie o winy. Kierunki o d p ⌅yw u ch⌅o nki i u n erw ie nie m a⌅ o winy usznej z ostan
w p ⌅yw na p erce pcj wra e d w i k o wych (przyp. red.). o m ó wio ne w nast p nym rozdziale.
137
G ⌅ ow a i sz yj a 5. N a rz d y or a z ich u n a cz y n ie n ie
5.2 Ucho z e w n trz n e: m a⌅ o wina usz n a, prze w ó d s⌅uch o w y z e w n trz n y

i b⌅ ona b b e n k o w a
A M a ⌅ o w in a usz n a i p rz e w ó d s⌅ u ch o w y
z e w n t r z n y : o d p ⌅ y w c h ⌅ o n k i i r e g io n a ln e
w z⌅y ch⌅o n ne
Praw e uch o, wid o k od przo du i boku.
Chrz stna bud owa i u n aczynie nie m a⌅ o winy
usznej o m ó wio n o ju w e wcz e niejszym roz
stera strefa
tylna d zia le . O d p ⌅yw limfy z m a⌅ o winy usznej o d
przednia
bywa si przez trzy strefy; sama ch⌅o nka - b e z
p o re d nio lub p o re d nio osta tecznie trafia do
w z⌅ó w ch⌅o nnych szyjnych g⌅ b o kich (b ocz
M eatus acusticus Nil. parotid ei nych) (nil. cervicales profundi [ laterales]) ro z
externus su p erficiales m ieszczonych w z d ⌅u y⌅y szyjn ej w e w n trzn e j
(v. jugula ris intern a ). Limfa ze strefy d olnej dre
Nil. m asto id ei
(retroauriculares) n owana jest b e zp o re d nio do w z⌅ó w ch⌅o n
nych szyjnych g⌅ b o kich (b o cznych); limfa
Fascia
ze strefy prze d nie j o d p ⌅ywa n ajp ierw do w
parotid ea
z⌅ó w ch⌅o nnych przyusznic zych (nil. parotidei ),
a ze strefy tyln ej - do w z⌅ó w ch⌅o nnych sutk o
wych (z a m a⌅ o win o wych) (nil. m astoidei [retro
strefa d olna Nil. parotid ei
profun di auriculares]).
V. ju g ularis
Gl.
interna
parotid ea
Nil. cervicales laterales
N. trig e m inus,
N. trig e m inus,
n. a uric ulo
n. a uric ulo
te m p oralis
te m p oralis
N. va g us
N. vag us
et n. glosso
e t n. g losso
p haryn g eus
p haryn g e us
N. facialis
Plexus cervicalis, n. occipitalis

b m in or et n. auric ularis m ag nus
B C z u ci o w e u n e r w i e n i e m a ⌅ o w in y usz n e j
Prawe uch o, wid o k od stro ny b ocznej (a) i grz bieto w ej - z ty⌅u (b). U n er
w ie n ie m a⌅ o winy usznej ma z⌅o o ny charakter, g dy z e m brio naln e g o
p unktu wid ze nia le y ona na gra nicy u n erw ia n e j przez n erw y ⌅u ków
skrzelo wych (n erw y czaszko w e oraz g a⌅ zie splotu szyjn e g o [plexus cervi Uwaga: W zwi zku z udzia⌅em nerw u b⌅ dneg o (n. vagus; ga⌅ uszna,
calis]) . N er w a m i cz asz k o w y m i ucz estnicz cym i w u n erwie niu m a⌅ o winy [r. auricularis]; zob. s. 126, 135) w unerwie niu zewn trzne g o przewodu s⌅u
usznej s : chowe g o je g o m echaniczn e czyszczenie (lub te w pro wad zenie wziernika
• n erw tró jd zielny ( n. trigeminus [n. V]), uszneg o b d p⌅ukanie przewo du s⌅uch owe go) prowadzi mo e do odruchu
• n erw tw arz o w y ( n. facialis [n. VII; osta tecznie nie je st je d n a k d ok⌅a d nie kaszlu lub wym iotne g o. Ga⌅ uszna nerwu b⌅ dneg o prze dostaje si przez
wyja n io n e, ja ki fra g m e nt skóry je st u n erw ia ny czucio w o przez nerw kanalik sutkowy (canaliculus mastoideus), a tak e przez szczelin m i dzy w y
tw arz o w y), rostkiem sutkowym (proc. mastoideus) a cz ci b b enkow ko ci skronio
• n erw j zyk o w o - g ard ⌅o wy (n. glossoph aryngeus [n. IX]) i n erw b⌅ dny wej (pars tympanica ossis temporalis), tj. szczelin b b enkowo-sutkow (fis
(n. vagus [n. X]). sura tympa nom astoidea; s. 33), w okolic ucha zewn trzne g o, wzgl d nie do
G a ⌅ zi a m i sp l o t u sz y jn e g o bior cym i udzia⌅ w u n erwie niu m a⌅ owiny przewodu s⌅uch owe go zewn trzne g o. W⌅ókna czuciowe nerwu j zykowo-
usznej s : -gard⌅owego prze bie gaj ga⌅ zi ⌅ cz c z ga⌅ zi uszn nerwu b⌅ dnego
• n erw p o tyliczny m nie jszy ( n. occipita lis minor, C2), (r. communica ns cum ramo auriculari nervi vagi) w kierunku przewo du s⌅u
• n erw uszny w ielki ( n. auricularis m agnus; C2, C3). ch owe g o zewn trzne g o.
138
Malleus
Gil. se b aceae Incus

et ceru m in osa e
Lig. mallei
laterale
M eatus acusticus
Stap es
externus osse us
M anu briu m
M eatus acusticus mallei
externus cartila gine us
M em brana
tym p anica
C Pr z e w ó d s⌅ u ch o w y z e w n t r z n y ( m e a tus a custicus e x t e r n us ),
b ⌅ o n a b b e n k o w a (m e m br a n a t y m p a n ic a ) i j a m a b b e n k o w a
(c a v it as ty m p a ni) temporalis). Pod nab⌅o nkie m wielo w arstw o wym p⌅askim ro g owaciej cym,
Ucho prawe, prz ekrój cz o ⌅o wy; wid o k od prz o du. zw⌅aszcza w cz ci chrz stnej przewo du s⌅uch owe g o zewn trzne g o, zn aj
B⌅ona b b enkowa (zob. E) stanowi zako czenie przewo du s⌅uch owe g o duj si liczne gruczo⌅y ⌅ojowe i w osko win o w e (gil. seb aceae et cerumino
zew n trzne g o i wyznacza granic z ja m b b enkow , która nale y ju do sae). Grucz o⌅y w osko win o w e wytw arzaj p⌅ynn wydzie lin , która ⌅ cznie
ucha ro dkoweg o (zob. s. 140). Wygi ty przewó d s⌅uch owy zew n trzny z ⌅oje m iz⌅uszcz o nym nab⌅o nkie m tw orzy w oskowin uszn (cerumen ).
o S-kszta⌅tnym prze bie gu (zob. D) ma d⌅ug o oko⌅o 3 cm i redni prz e Sprawuje ona z je d n ej strony funkcj ochro nn (przed cia⌅ami o bcymi),
krój 0,6 cm. W cz ci p ocz tkowej je g o ciana sk⌅ada si z chrz stki spr a z drugiej - zab ezpiecza przez wysuszenie m nab⌅onka. W ch⌅o ni cie przez
ystej i nosi nazw przewo du s⌅uchowe g o zew n trzne g o chrz stne g o ( me w oskowin w o d y (woda w prz ew o dzie po k pie li/ p⌅ywaniu) mo e prowa
atus acusticus externus cartilagineus); z kolei w cz ci ko cowej je g o kostn dzi do zatkania przewo du s⌅uch owe g o (cerumen obturans) . Skutkiem tego
cian (przewó d s⌅uch o wy zew n trzny kostny, meatus acusticus externus jest prz ej cio we po gorszenie si s⌅uchu.
osseus) tw orzy cz b b enkowa ko ci skro niowej (pars tympa nica ossis
Pro m in entia Incisura tym p anica
m allearis
Stria m e m branae Pars flaccid a

ty m p a n ica e p osterior
Stria m e m brana e
Incus ty m p a n ica e a nterior
Stapes Pars tensa
Um b o Stria m allearis
Pars ty m p anica refleks w ie tln y

ossis te m p oralis
(anulus tym p anicus)
E B⌅ o n a b b e n k o w a (m e m br a n a ty m p a nic a)
Prawa b⌅o na b b e n k o w a, w id o k z ze w n trz.
Z dro wa b⌅o na b b enkowa ma kolor p er⌅ow oszary, kszta⌅t okr g⌅o -o walny,
a je j p o wierzchnia liczy oko⌅o 75 m m2. Wyró nia si m nie jsz cz w io tk
(pars flaccida, b⌅ona Shra p nella) oraz wi ksz cz na pi t (p ars tensa ),
D K r z y w iz n y p rz e w o d u s⌅u ch o w e g o z e w n t r z n e g o która po ro dku ule ga lejk o wate m u w p ukle niu w p ostaci p pka b⌅o ny b
Ucho prawe, wid o k od stro ny cz o⌅o wej - z przo du (a) i czaszko w ej - b e nkowej (umbo m embra n ae tym pa nicae ). P p ek u tw orz o ny je st przez
z g óry (b). d olny koniec zro ni tej z w e w n trzn stro n b⌅ony b b enko w ej r ko je
Z a krzyw ie n ie prz ew o d u s⌅u ch o w e g o ze w n trzn e g o g ⌅ó w nie d o tyczy ci m ⌅o teczka. Mieni si on ja k o jasn a sm ug a - pr ek m ⌅o teczko wy (stria
je g o cz ci chrz stn ej. Wie dza o tym z akrzyw ie n iu ma o gro m ne z n a m allearis) - prze wituj ca przez cz napi t . B⌅ona b b enkowa dzielo na
cze nie w praktyce kliniczn e j: w przyp a d ku ba d ania b⌅o ny b b e nko w ej je st z g o d nie z ruche m wska z ó w e k ze g ara na cztery kw a dranty (I: prze dni
za p o m oc w ziernika uszn e g o n ale y o dci g n m a⌅ o win uszn do górny, II: prze dni d olny; III: tylny d olny, IV: tylny g órny). Po dzia⌅ d oko nany
ty⌅u i g óry, g d y w ó w czas cz chrz stna przew o d u s⌅uch o w e g o ulega zosta⌅ w z d ⌅u linii wyzn acz o n ej pr kie m m ⌅o teczko wym wraz z lini pro
wy prost o w a niu, tak e m o liw e staje si w pro w a d ze nie lejka w ziernik a sto p ad⌅ do niej (m iejsce m prz eci cia je st p p ek, umbo ). D oko nany p o
uszne g o (c). dzia⌅ ma z klinic zne g o p unktu wid ze nia o kre lo ne zn acze nie, g dy s⌅u y
N ale y zwróci uw ag na re lacje t o p o graficzn e m i d zy chrz stn prze d o pisowi lokalizacji zm ia n ch oro b o wych. C zynn o b⌅ony b b e nko w ej -
ni cia n przew o d u s⌅uch o w e g o a staw e m skro nio w o - uch w o wym . J e zo b. s. 136 i 142. W przyp a d ku pra wid ⌅o wej b⌅o ny b b enko w ej w prze d
eli w pro w a d zi si np. ma⌅y p alec w z e w n trz n cz przew o d u s⌅uch o nim d olnym kw a drancie w p a d aj ce wia t⌅o p o w o d uje p o wstanie refleksu
w e g o, m o na w ó w czas w ycz u ruch (prze m ieszcza nie si ) g ⌅o wy u ch w y wie tln e g o, tzw. sto ka wie tln e g o, które g o p o⌅o enie p o zwala na oce n
( caput m a ndibula e ). stanu napi cia b⌅ony.
139
5.3 Ucho ro d k o w e: ja m a b b e n k o w a i tr b k a s⌅ucho w a
A P o ⌅ o e n ie i p o ⌅ cz e n ia uch a r o d k o w e g o
Tu ba
Prawa cz skalista ko ci skro nio w ej, wid o k
au ditiva z g óry.
Uch o ro d kow e (kolor turkuso wy) p o⌅o one jest
Cavitas ty m p ani
A. caro tis
w o br bie cz ci skalistej ko ci skro nio w ej m i
interna M alleus d zy uche m ze w n trznym (kolor ó⌅ty) i uchem
w e w n trznym (kolor zie lo ny). W ja m ie b b e n
Cochlea Incus kowej (cavit as tym pa ni ) ucha ro dkow e g o z n aj
d uje si ⌅a cuch kosteczek s⌅uch o wych, z któ
N. facialis Canalis se m i
circularis anterior rych na rycinie wid o czn e s : m ⌅o teczek ( m al
N. cochle aris leus) i kowad e⌅k o ( incus) . Jam a b b enkowa
M eatus a custicus w kierunku brzusznym k o m unikuje si przez
N. vestib ularis externus
tr b k s⌅uch o w ( tuba auditiva ) z g ard ⌅e m, z ko
V estib ulu m Ca nalis se m i lei w kierunku grz b ie to wym ⌅ czy si z kom ór
circularis lateralis kami sutk o wym i ( cellula e m astoide ae ) . Dlateg o
A q u e d uctus te dro b n o ustro je ch oro b o tw órcze z gard⌅a
co chle a e
m o g prz e nikn do ko m óre k sutk o wych i w y
w o ⌅a tam ci ki proces za p alny (zob. C).
Saccus
en d o lym p h atic us
Sinus
sig m oid eus
A ditus ad an tru m N. p etrosus

m asto id eum m inor
Malleus N. facialis
Incus Pro m in entia ca nalis

se m icircularis lateralis
Ch ord a ty m p ani
Pro m in entia
canalis facialis
M. t e nsor tym p ani
Te n d o m usculi Stap es
stap edii
Pro m ontorium
M em brana Plexus
tym p anica tym p a nicus
M eatus acustic us
externus N. tym p anicus
B ci a n y j a m y b b e n k o w e j (c a vit as ty m p a ni)
W id ok od prz o du, ciana prz e d nia zosta⌅a usuni ta. cia na tylna ( ciana sutkowa [paries m astoideus]): s sia d uje z ko m ór
Ja m a b b enko wa je st lekko uko nie u kszta⌅to w a n przestrze ni p osia d a kami sutk o wym i ( cellula e m astoideae ) w yrostka sutko w e g o (proc. m a
j c sze cia n: stoideus) , do których pro wadzi w e j cie do ja m y sutko w ej ( aditus ad a n
• cia na b oczna ( ciana b⌅o niasta [paries membranaceus])-, granica trum m astoideu m );
z uche m z e w n trznym , w wi ksz o ci tw o rzy j b⌅ona b b enko wa; ciana g órna ( ciana p o kryw ko w a [paries tegmenta lis]): tw o rzy skle p ie
• ciana przy ro d ko w a ( ciana b ⌅ d nik owa [paries labyrinthicus]): gra nie (stro p) ja m y b b enko w ej;
nica z uche m w e w n trzny m ; szcze g ólnie za u w a aln jest wy p u k⌅o cia na prze d nia ( ciana t tn icy szyjn ej/szyjn o -t tnic za [paries caro
wyw o ⌅a n a zakr te m p o dstaw nym lim aka - w z g órek (prom ontoriu m ); ticus]; na rycin ie usuni ta): zawiera uj cie tr b ki s⌅u ch o w ej i gra niczy
• ciana d olna ( ciana y⌅y szyjn ej [ pariesjugularis]): tw o rzy d n o ja m y b z kana⌅e m t tn icy szyjn ej (can alis caroticus).
b e nkowej i s sia d uje z o p uszk (g órn ) y⌅y szyjn ej w e w n trzn e j ( bul
bus [superior] ven a e jugularis internae) -,
140
Canalis se m icircularis Paries Gan glio n

anterior te g m e ntalis g eniculi
Canalis N. facialis
se m icircularis
p osterior Pro c. cochle ariform is
Canalis
N. p e trosus m ajor
se m icircularis
lateralis N. p e trosus m in or
Fenestra vestib uli
Se m icanalis
m usculi te nsoris tym p ani
Ca nalis n ervi
facia lis
A. caro tis interna
Sinus sig m oid eus
Tu b a au ditiva
Paries
la byrinth icus
Plexus caro ticus
Paries m ast oid eus
in tern us
Cellula e Paries caro ticus

m asto id eae
Ch ord a tym p ani Paries ju g ularis
N. facialis Fossula fe nestrae Plexus V. ju g ularis N. tym p anicus

co chle ae ty m p a nicus intern a
C Ja m a b b e n k o w a (c a v it as ty m p a n i ): p o ⌅ cz e n ia z s sia d u j c y m i ro p nie m ózgu - g ⌅ó w nie p⌅ata skro nio w e g o); prz e z u p o wie trznio n e prz e
st r u k t u ra m i ist o t n e z k li n icz n e g o p u n k t u w i d z e n ia strze nie do wyrostka sutkow e g o (proc. m astoideus; za p ale nie wyrostka
Przekrój strza⌅k o wy sko ny; wid o k od stro ny b ocznej na cia n b ⌅ d ni [ m astoiditis]) lub do zatoki eso watej (sinus sigmoideus; zakrze p o w e z a p a
kow (paries labyrinthicus); por. z B. le nie zatoki esowatej [ throm bophlebitis sinus sigm oidei ]); przez u p o wie trz
S sia d uj ce stru ktury o d gryw aj znacze nie kliniczne, prz e d e wszystkim nio ne ko m órki wierzch o ⌅ka piram idy do przestrzeni p o d p aj czyn ó wko -
w prze bie gu ci kie g o ro pne g o za p ale nia ucha ro dkow e g o (otitis m e w ej - cze g o k o nsekw e ncj je st p ora e nie nerw u o dw o dz ce g o, p o dra
dia ), g d y dro b n o ustroje ch oro b o tw órcze m o g ro zprzestrzeni si na nie nie n erw u tró jd zieln e g o i za b urze nia wid ze nia (zesp ó⌅ Gra d enig o),
granicz ce z ja m s⌅u ch o w okolice, np. przez cia n p o kryw ko w (paries oraz do kana⌅u n erw u tw arz o w e g o (ca n alis nervi facialis) z nast pczym
tegmenta lis) - do g óry do ro dkow e g o do⌅u czaszki (np. za p ale nie op on, p ora enie m n erw u tw arz ow e g o.
A. caro tis intern a
Tu b a au ditiva,
Sinus
pars ossea
sp he n oid alis
M eatus nasi M em brana tym p anica

su p erior
To nsilla pharyn g ealis
M eatus nasi M. levator veli palatini

m edius
Tu ba au ditiva,
pars cartila ginea
M eatus nasi
inferior
Ostium p haryn g eu m
tu b a e au ditiva e
Tu b a au ditiva,
la mina m e m branace a
M. salpin g o p h aryn g e us
D Tr b k a s⌅u ch o w a (t ub a a uditiv a)
Wid ok od strony przy ro d ko w ej na praw p o⌅o w g⌅owy. nia spraw n o ci s⌅uchu. O twiera nie tr bki s⌅uch o w ej nast p uje w wyniku
Tr bka s⌅u ch o wa, nazyw ana te tr b k Eustachiusza, sta n o wi sta⌅e p o⌅ dzia⌅ania m i ni p o d nie bie nia m i kkie g o (m i nia na pinacza p o d nie b ie
cze nie m i d zy uche m ro dkowym a gard ⌅e m. Sk⌅a da si z kostnej (1/3) nia m i kkie g o [ m. tensor velip a la tini ] oraz m i nia d wig acza p o d n ie b ie
i chrz stn ej (2/3) cz ci. Cz kostna (p ars osse a ) po⌅o ona je st w cz ci nia m i kkie g o [m. leva tor veli pa la tini ]), a tak e m i nia tr bkowo-g ard ⌅o -
skalistej ko ci skro nio w ej, z kolei cz chrz stna (pars cartilaginea ) pro w e g o ( m. sa lpingoph aryngeus) - sta n o wi ce g o g órn cz m i ni g ar
wa dzi a do gard⌅a ( pharynx), przy czym ule ga ona z przo du le jk owate m u d⌅a. W⌅ókna m i nia na pinacza p o d nie bie nia m i kkie g o zacz e p iaj si
ro zszerz eniu - p o d o b nie do tr b ki. Tw orzy przy tym p e wn e g o ro dzaju na blaszce b⌅o niastej i o d g ryw aj przy tym szcze g óln rol ; kie dy m i
hak (h a mulus), na którym zacze pia si cz b⌅o niasta, tj. blaszka b⌅o nia sie ten napina p o d nie bie nie m i kkie w trakcie p o ⌅ykania, je d n o cz e n ie
sta (la m in a m embra n acea ) - ro zszerzaj ca si w kierunku gard ⌅a. Powy ej je g o w⌅ó kna p o ci g aj blaszk b⌅o niast i w ten sp osó b o tw ieraj tr b k
haka u trzym uje si trw a⌅e ro zwarcie tr b ki s⌅uch o w ej, tz w . rura b e z p ie s⌅uch o w . W e w n trz tr b ka je st wys⌅an a o d d ech o wym na b ⌅o nkie m mi
cz e stw a, która g w ara ntuje sta⌅ w e n tylacj ucha ro dkow e g o. Ponad to g awk o wym , które go rz ski p oruszaj si w kierunku gard⌅a i w ten sp o
tr b ka s⌅u ch o wa o twiera si przy ka dym akcie p o ⌅ykania. W w ynik u te g o sób usi⌅uj u trzym a dro b n o ustroje z dala od ja m y b b e n k o w ej ucha
ro dzaju ro zwarcia d ocho d zi do wyró w n a nia ci nie nia p owietrza m i dzy ro dkow e g o. Kie dy ten n iesw o isty m echaniz m o bro nny zaw ie d zie, w ó w
uche m ro d kowym a o to czenie m . Sytuacja taka za p e w nia prawid ⌅o w czas dro b n o ustroje m o g w dro w a w gór i w yw o ⌅yw a za p ale nie ucha
ruch o m o b⌅o ny b b e nko w ej, bez cze g o d o ch o d zi⌅o by do p o g orsze ro dkow e g o (por. C).
141
5.4 Ucho ro d k o w e: k ost ecz ki s⌅uch o w e i ja m a b b e n k o w a
Ca put
p o wierzch nia mallei
st aw o w a M alleus
C ollum Collum
gra nicz ca
mallei mallei
z ko wad e⌅kie m
(incus) Incus
Proc. Proc.
lateralis lateralis
M anu briu m
m allei Fenestra
Proc. vestib uli
anterior M em brana z lig. anulare
tym p anica sta p e dis
Cavu m
C orp us Corp us a ty m p ani
incu dis p o w ie rz c h n ia ----- j - incu dis
staw o wa
gra nicz ca Crus
Crus
z m⌅o te czkie m breve
breve
(m alleus)
Crus
longum
Proc.
lenticularis
Ca put
sta p e dis
Collum
stap e dis
Crus
p osterius
Crus
anterius
e
Art. incu d o
m allearis
f Basis stap edis
Ca p u t mallei
C ollum
mallei
Crus breve
B F u n k cja ⌅a c u c h a k ost e cz e k s⌅ u ch o w y ch
Proc. Wid ok od stro ny czo⌅o wej - z prz o du.
Corp us incu dis
anterior
a Fale d w i k o w e, tj. okreso w e z m ia ny ci nie nia p o wietrza, w prawiaj
Art. incu d o b⌅o n b b e nk o w w ruch. Przez ⌅a cuch kosteczek s⌅uch o wych drg a
M anu briu m
sta p e dialis nia b⌅o ny b b e nko w ej s prze nosz o n e przez okienko o w aln e (okienko
mallei
prze dsio nka [ fenestra vestibuli ]) na p⌅ynne m e diu m - przych⌅o nk ( pe
Crus rilympha ). O p ór falo w y w p owietrzu je st nie wie lki, nato m iast w p⌅y
posterius Crus
nie wyp e ⌅niaj cym ucho w e w n trzn e - du y. St d te konieczne jest
anterius
w z m o cnie nie fal d wi k o wych (tzw. zm ia na o p orn o ci). 17-krotne
g Basis sta p e dis w z m o cnie nie uzyskuje si w zwi zku z ró nic wielk o ci p owierzchni
(form alnie: stosunek p o wierzchni) b⌅ony b b enkowej i okienka o w al
A K ost e cz k i s⌅u ch o w e neg o (okienka prz e dsio nka); kolejne w z m o cnie nie (1,3 x) zwi zan e jest
Na rycinie prze dstawio n o kosteczki s⌅u ch o w e lewe g o ucha. z dzia⌅anie m d wig ni w o br bie kosteczek s⌅u ch o wych. Tym samym ci
Trzy kolejno po so bie n ast p uj ce kosteczki s⌅u ch o w e tw orz ⌅a cuch ko nie nie d wi ku ulega 22-krotnem u wz m o cnie niu. W przyp ad ku dys
steczek s⌅uch o wych (w z akresie ich funkcji - zo b. B). Tw orzy on gi tkie funkcji etapu tra nsform acji d wi ku m i dzy b⌅o n b b enkow a po d
p o⌅ czenie m i dzy b⌅o n b b e nk o w a o kie nkie m o w alnym (o kie nkie m staw strze m i czka (basis st apedis) d ocho dzi do po g orszenia si spraw
prze dsio nka, fenestra vestibuli) i sk⌅ada si z: no ci s⌅uchu (utrata s⌅uchu o ok. 20 dB).
b i c W wynik u o d d zia⌅yw ania ci nie nia d wi ku na b⌅on b b e nk o w d o
• m ⌅o teczka ( malleus),
ch o dzi do przesuni cia si ⌅a cucha kosteczek s⌅uch o wych. Prowa dzi
• kowad e⌅ka (incus) i
to do ruch ó w wychyla nia si strze m i czka (b p o⌅o enie sp o czynko w e,
• strze m i czka (stapes) .
c p o⌅o enie w ychylo n e). Ruchy strze m i czka przycze pio n e g o do
a i b m ⌅o teczek: wid o k z ty⌅u i z przo du; b⌅o ny okienka o waln e g o (o kie nka prze dsio nka) - b⌅o ny strze mi czko -
c i d kowad e⌅k o: wid o k od stro ny przy ro d ko w ej, ja k i z przo du i z boku; w ej ( membra n a sta pedia lis) w yw o ⌅u j z kolei przesuni cia s⌅upa p⌅ynu
e i f strze m i czko: wid o k z g óry i od stro ny przy ro d ko w ej; wy p e ⌅niaj ce g o ucho w e w n trzn e.
g ⌅a cuch kosteczek s⌅uch o wych - w id o k od stro ny przy ro d ko w ej. d Ruch ⌅a cucha kosteczek s⌅uch o wych ma ch arakter ruch ó w w a h a d ⌅o
N ale y zwróci uw ag na sta w o w e p o⌅ czenie m i d zy m ⌅o teczkie m i ko wych (o ruchu zaznacz o na je st za p o m oc linii prz eryw a n ej; kierun ek
wa d e⌅kie m (staw k o w a d e ⌅k ow o - m ⌅o teczko wy [orf. incudom alle aris]) oraz ruchu - strza⌅k ). Na ruch o m o kosteczek s⌅uch o wych w p ⌅yw aj dwa
m i d zy kow a d e⌅kie m i strze m i czkie m (staw kowa d e⌅k ow o -strz e m i cz- m i nie: mi sie strze m i czko wy ( m. stapedius) oraz mi sie na pinacz
kowy [ art. incudostapedia lis]). b⌅o ny b b e nko w ej ( m. tensor tympani) (zob. C).
142
Lig. incu dis Lig. incu dis su p erius

p osterius Incus i lig. m allei su p erius
Art. incu d o m allearis
Lig. an ulare M alleus

stap e dis
Te n d o m usculi te nsoris
M em brana tym p ani
stap e dialis
M. te nsor
Art. incu d o tym p ani
sta p e dialis
A. caro tis interna
Proc. pyram id alis

Fissura p e tro
tym p anica
M. sta p e dius
Lig. m allei anterius

A. stylo m asto id ea
Ch ord a tym p ani
N. facialis
A. tym p anica
anterior
A. tym p anica Ch ord a M em brana Proc. anterior
p osterior ty m p ani tym p anica mallei
C ⇤a c u c h k ost e cz e k s⌅ u ch o w y ch w j a m i e b b e n k o w e j
(c a vi t as t y m p a n i ) kiem. Skurcz mi nia strze m i czkow e g o, usztyw nie nie kosteczek s⌅u ch o
Wid ok od boku na prawe uch o. wych i w tórn e usztyw nie nie b⌅ony b b enkowej p ow o d uj silniejsze o d
Uwid ocznio ne zosta⌅y po⌅ czenia staw o w e mi dzy kosteczkami s⌅uch o bicie fal d wi k o wych. O d bite fale zwi kszaj pozio m ci nie nia d wi ku
wym i oraz za b e z pie czaj cy je ap arat wi za d ⌅o wy. M o na ro zpo zna oba w prz ew o dzie s⌅uch o wym z e w n trznym , co mo e by zm ierz o ne i daje
mi nie ucha ro dkowe g o: strze m i czko wy ( m. stapedius) oraz napinacz osta tecznie inform acj o fu nkcji mi nia strze m i czkow e g o. M i sie napi
b⌅ony b b enkowej ( m. tensor tympa ni). M i sie strze m i czko wy (u n erw ie nacz b⌅ony b b enkowej (un erwie nie: n erw skrzy d ⌅o wy przy ro d ko wy - g a
nie: ga⌅ strze mi czkowa nerw u twarz ow e g o [r. st apedius nervi facialis]) ⌅ nerw u tró jd zieln e g o [n. pterygoideus medialis - r. nervi trigemini]) w cza
przycze pia si do strze m i czka. W wyniku skurczu teg o mi nia ⌅a cuch sie sw oje g o skurczu usztywnia b⌅on b b enkow i ró wnie pogarsza prze
kosteczek s⌅uch owych ulega usztywnie niu i pogarsza si prz enoszenie n osz enie d wi ku. Skurcz obu mi ni jest o druch o wy przy eksp o zycji na
drga do ucha w e w n trzn e g o. Tym samym mi sie strze m i czko wy pe⌅ni g⌅o ne d wi ki.
fu nkcj filtra, który o d grywa szcze g óln rol w przypadku t o n ó w wysokich Uwaga: Struna b b enkowa (chorda tympa ni), przenosz ca w⌅ó kna sma
(„filtr g órn o -zap oro wy "). Po w pro wa d ze niu do przewo du s⌅uch owe g o z e kowe dla prz e d niej 2/3 p o wierzchni j zyk a, prze bie ga przez ucho ro d
wn trzne g o sondy akustycznej mo na p o budzi uch o ro dkowe d wi - kowe bez ochro ny kostnej (nie b e zp iecze stw o uszko dzenia w trakcie o p e
racji).
Incus
Epitym p an o n Stap es
Te n d o m usculi
te nsoris ty m p ani
Incus
M alleus
M eso ty m panon
M eatus
acusticus
externus Hyp o ty m p an o n
M em brana
ty m p anica Tu ba
au ditiva
D W y ció ⌅ k a z b t o n y lu z o w e j j a m y D D e nK o w ej
Wid ok od strony tyln ej z e w n trz n e j (b⌅ona b b enkowa zosta⌅a cz ciow o E Pi tr a j a m y b b e n k o w e j ist o t n e z k li n icz n e g o p u n k t u w id z e n ia
usuni ta). Ja m a b b enkowa - w zakresie p o⌅o enia w z g l d e m b⌅o ny b b e n k o w ej -
Jam a b b enkowa i le ce w niej stru ktury (⌅a cuch kosteczek s⌅uch o p o dzielo na zosta⌅a na trzy pi tra:
w ych, ci g na mi ni, n erwy) s p o kryte b⌅o n lu z o w , wsk u te k cze g o
• pi tro na d b b e n ko w e (epitym p a non; zachy⌅ek n a d b b e n ko w y [reces
p o wstaj o d p o wie d nie fa⌅d y i zachy⌅ki. N ab⌅o nek ma w wi ksz o ci ch a
sus epitym pa nicus]) - p owy ej b⌅o ny b b e nko w ej;
rakter nab⌅o nka je d n o w arstw o w e g o sze cie nne g o; w yst p u j je d n a k
• pi tro ró d b b e nk o w e ( m esotym pa non ) - na wyso ko ci b⌅o ny b b e n
miejsca p o kryte nab⌅o nkie m m ig aw ko wym z ko m órkam i ku b ko wym i. Po
kowej;
nie wa ja m a b b enkowa dzi ki tr bce s⌅u ch o w ej u zyskuje b e zp o re dni
• pi tro p o d b b e nko w e (hypotym p a non ; zachy⌅ek p o d b b e n ko wy [re
kontakt z p o wietrze m o d d ech o wym , m o e by uwa na za w ysp e cjaliz o
cessus hypotym p a nicus]) - p oni ej b⌅o ny b b e nko w ej.
w a n zatok przyn oso w . Po d o b nie ja k w przyp a d ku zato k przyn oso
wych - ró w nie w o br bie ja m y b b e nko w ej cz sto d ocho d zi do infekcji Pi tro n a d b b e n ko w e p o⌅ czone je st z ko m órkam i su tk o wym i, z kolei
(za p ale nie ucha ro dkow e g o). pi tro p o d b b e nko w e - z tr b k s⌅u ch o w .
143
5.5 Ucho w e w n trz n e: w pro w a d z e nie
D uctus D uctus Ductus Canalis se m i Porus acusticus Os te m p orale,

se m icircularis se m icircularis se m icircularis circularis a nterior intern us pars petrosa
lateralis p osterior anterior
Dura m ater ence p hali
Saccus e n d o
lym p haticus Cochle a
Crista e
am p ullares Canalis
se m icircularis
A q u e d uctus anterior
vestib uli
Canalis
se m icircularis
lateralis
Utriculus
Canalis
Macula
se m icircularis
utriculi p osterior
Fenestra
Macula
vestib uli
sacculi
a N .fa cialis, n. vestib ulo c o chle aris
Stap es
Sacculus
Fenestra
Cochle a Canalis se m icircularis Canalis se m icircularis
co chle ae
p osterior anterior
D uctus
re u nie ns
Os t e m p orale,
A q u e d uctus pars
co chle a e squam osa
Scala Flelico- Scala Ductus Vestib ulu m

ty m p a n i tre m a vestib uli cochle aris
Cochle a
frankfurcka linia
p o prz eczna
A Sch e m a t uch a w e w n t rz n e g o (a uris i n t er n a )

Ucho w e w n trzn e p o⌅o one je st w cz ci skalistej ko ci skro nio w ej
(zob. B) i sk⌅a da si z narz d u s⌅uchu, ja k i narz d u ró w n o w a g i (zob. s. 146 Canalis
i nast p n e). Ucho w e w n trzn e z b u d o w a n e je st z b⌅ d nika b⌅o niaste g o se m icircularis
Proc. m ast oid eus Porus acusticus externus lateralis
(labyrinthus me mbr anaceus), który o to cz o ny je st o d p o wia d aj cym mu
kszta⌅te m syste m e m kostnych przestrze ni (b ⌅ d nik kostny, l abyrinthus
osseus). Do n a rz d u s⌅u ch u n ale y b⌅ d nik lim aka z b⌅o niastym prze B R z u t o w a n ie uch a w e w n t rz n e g o na st r u k t u r y k ost n e cz asz k i
w o d e m lim ako wym (ductus cochlearis), który wraz z o d p o wia d aj c mu a Wid ok z g óry - na cz skalist (pars petrosa) ko ci skro nio w ej,
cz ci b⌅ dnika kostne g o tw o rzy lim ak (cochlea). W lim aku zn ajd uje b Wid ok od stro ny b ocznej prawej na cz ⌅usko w (pars squ a m osa ) ko ci
si o d p o wie d ni na b ⌅o n ek z m ys⌅o wy narz d u s⌅uchu (narz d C ortie g o). skro nio w ej (os temporale).
Do n a rz d u r ó w n o w a g i n ale y b ⌅ d nik prze dsio nka z trz em a prz e w o W ierzch o ⌅e k lim aka (cochlea) je st skiero w a ny b o cznie i do prz o du, a nie
d ami p ó⌅k olistym i (ductus semicircul ares), a tak e w ore cz ek (sacculus) i ⌅a- ja k in tu icyjn ie m o na by przyj - ku g órz e. Kostn e kana⌅y p ó⌅k oliste (ca
g iewka (utriculus), z których ka dy zawiera na b ⌅o n ek z m ys⌅o wy. Po dczas nales semicircul ares) s nachylo n e pod k tem 45° w z g l d e m g ⌅ównych
g dy ka dy z b ⌅o niastych prz e w o d ó w p ó ⌅k olistych o t o cz o ny je st oso b nym p ⌅aszczyzn g ⌅o wy (czo⌅o w ej, p o przecznej i strza⌅k o w ej) (co je st w a n e do
kana⌅e m kostnym (canales semicircul ares), w ore cz ek i ⌅a g ie wka le we oce ny w y n ik ó w cie n k o w arstw o w e g o ba d ania to m o grafii ko m p utero w ej
wsp ó ln e j t ore bce kostnej - prze dsio nku ( vestibulum). Prz estrz e b⌅ dnika cz ci skalistej).
kostne g o (przestrze przych ⌅o n ko w a, spatium perilymphaticum) w y p e ⌅ Uwaga: Po⌅o enie kana⌅ó w p ó⌅kolistych o d gryw a znacze nie kliniczne
niona je st przych⌅o nk , perilympha), której sk⌅ad o d p o wia d a bezkom ór- w trakcie wyk o nyw a nia ba dania czynn o cio w e g o p ole g aj ce g o na po
kow e m u sk⌅a d owi krwi. Prz estrz e przych⌅o nko w a je st p o⌅ czona przez dra nie niu prze dsio nka bo d cem kalorycznym . Przewód p ó⌅k olisty b oczny
prz ewó d przych ⌅o n ko w y (ductus perilymph a ticus; in aczej: w o d o ci g li (prze bie g aj cy w p⌅aszczy nie p ozio mej) jest o dchylo ny do przodu i do
m aka, aqueductus cochleae) z przestrze ni p o d p aj czyn ó w ko w ; uj cie g óry o 30° (zob. b). Je eli u ba dane g o le ce g o (!) pacje nta g⌅owa zosta
prz ew o d u przych⌅o nki z n ajd u je si na cia nie tyln e j cz ci skalistej (pars nie uniesiona o 30°, w ó wczas b oczny (p ozio my) przewó d p ó⌅k olisty jest
petrosa ) p o ni ej o tw oru s⌅u ch o w e g o w e w n trzn e g o (porus acusticus in ustawio ny prosto padle. Ze wzg l d u na to, i cie p⌅y p⌅yn unosi si ku g ó
ternus). B⌅ d nik b ⌅o niasty „p ⌅yw a " tym samym w b⌅ d niku kostnym, z któ rze - m o liwe je st po przez p⌅ukanie prz ewo d u s⌅uchowe g o z ew n trzn e g o
rym je st lu n o z w i z a ny w ⌅ó kn a m i ⌅ c zn o tk a n k o w ym i. Sam z kolei w y w o d g or c (44°C) lub zim n (30°C) w ytw orz e nie term iczn e g o pr du
p e ⌅n io ny je st ró dch⌅o nk (endolympha), której sk⌅ad jo n o w y o d p owia d a ró dch⌅o nki w e w n trz boczne g o przewo du p ó⌅koliste g o, który pro wa
sk⌅a d o wi jo n o w e m u cyto plaz m y. Prz estrze nie ró dch⌅o nko w e narz d u dzi do oczo pl su prz e dsio nkow e g o (nyst agmus - skacz ce ruchy ga⌅ek
s⌅uchu i narz d u równ ow a gi p o⌅ czone s m i d zy so b za p o m oc prz e ocznych; o druch prze dsio nkow o-oczny). Ponie wa w przypadku ruchów
wo d u ⌅ cz ce g o ( ductus reuniens); o bie przestrzenie ⌅ cz si po nad to g ⌅o wy zawsze o bie cz ci ap aratu prz e dsio nkow e g o (tj. prz ew o dy p ó⌅koli
przez prz ew ó d ró dch⌅o nki (ductus endolymph aticus; in aczej: w o d oci g ste versus w oreczek i ⌅a gie wka) ule g aj p o budzeniu - badanie kaloryczne
prze dsio nka, aqueductus vestibuli) z w orkie m ró dch⌅o nki (saccus endo jest je d yn m eto d p o zwalaj c na sele ktyw n e prz e b ad anie funkcji prz e
lymphaticus) - p o⌅o on na tyln e j cia nie cz ci skalistej kiesz o nk prz e w o d ó w p ó⌅kolistych (w a ne w dia g n ostyce zawro tó w g ⌅o wy nieznane g o
strze ni n a d tw ard ó w ko w ej, g d zie ró dch⌅o nk ule ga resorp cji. p och o dzenia).
144
D uctus se m icircularis N. a m p ullaris Gan glio n

anterior anterior vestib ulare,
pars su p erior N. vestib ularis
A q u e d uctus N. facialis
vestib uli
Gan glio n
vestib ulare,
pars inferior
Dura mater
R. c o m m unicans
Saccus e n d o
nervi cochlearis
lym p haticus
N. in term e dius
N. a m p ullaris
lateralis
N. cochle aris
Crus co m m une
N. saccularis
N. utricularis
N. a m p ullaris
p osterior
Ductus
se m icircularis
lateralis M o diolus
Ductus Gan glia

se m icircularis spiralia
p osterior co chle a e
A m p ulla
posterior Fenestra
vestib uli fe n estra
C U n e r w ie n i e b ⌅ d n i k a b ⌅ o n iast e g o co chle ae
Praw e uch o, wid o k od przo du. D o ro d k o w e im p u lsy z narz du rece ptoroweg o - lim aka (cochlea: a wi c
D o r o d k o w e (a f er e n t n e) i m p u lsy z org an ów rece p torowych w oreczka n arz d u s⌅uch u) s równie pocz tkowo przenoszone d e n drytycznym i
(sacculus), ⌅a g ie wki ( utriculus) i prz ew o d ó w p ó⌅k olistych (a wi c n arz d u (o bw o d owym i) wyp ustkam i do zw o jó w spiralnych (ganglia spiralia), zaw ie
r ó w n o w a g i) s p ocz tkow o przew o dzo ne wyp ustka m i d e n drytycznym i raj cych cia⌅a kom órek d w u bie g un o wych. Z najd uj si one w obr bie kost
(o b w o d o wym i) k o m óre k d w u b ie g un o w ych zw oju prze dsio nkow e g o (g a n nego rdzenia lim aka - wrzecio nka (modiolus). Do ro dkowe w⌅ókna tych
glion vestibulare) - w o bu je g o cz ciach: g órn ej i d olnej (pars superior et kom órek tw orz nerw lim akowy, który ⌅ czy si z nerw em prz e dsio nko
inferior). Cia⌅a (p erykario ny) kom órek d w u b ie g u n o wych s zlo kalizo w an e wym, tw orz c nerw prze dsio nkow o- lim akowy (n. vestibulocochlearis).
w⌅a nie w wym ie nio nym zw o ju. Ich d o ro d ko w e wyp ustki tw orz nerw N ale y z wróci uw ag na przeci ty nerw tw arz o wy (n. facialis) z je g o w⌅ó k
prze dsio nko wy (n. vestibularis), który wsp ó ln ie z nerw e m lim akowym nami przywsp ó ⌅czulnym i - tw orz cym i n erw p o re dni (n. intermedius),
(n. cochlearis) po d a przez przewó d s⌅uch o wy w e w n trzny ( meatus acu który ró wnie prze bie ga przez przewó d s⌅u ch o wy w e w n trzny (zob. D).
sticus internus) do pnia m ózgu na wysoko ci k ta m ostow o -m ó d kowe g o.
D W ej cie i w y j ci e n e r w ó w cz asz k o w y c h z p ra w e g o p rz e w o d u
s⌅u ch o w e g o w e w n t rz n e g o (m e a tus a custicus internus)
Wid ok od ty⌅u i boku na dn o prz ewo d u s⌅u ch o w e g o w e w n trzn e g o ( fun
N. petrosus Gan glio n dus mea tus acustici interni).
major g eniculi M aj cy d⌅ug o oko⌅o 1 cm przewód s⌅uchowy w e w n trzny zaczyna si
Crista transversa otwore m s⌅uch owym w ewn trznym (porus acusticus internus), po⌅o onym
na tylnej cianie cz ci skalistej ko ci skroniowej. Przewód ten zawiera:
N. facialis
• n erw prz e dsio nko w o - lim ak o wy (n. vestibulocochlearis) z je g o lim a
N. in term e dius kow i prze dsio nko w cz ci ,
• wyra nie cie szy n erw tw arz o w y (n. facialis) ze swym i przywsp ó ⌅cz u l
nymi w ⌅ó kn a m i - nerw e m p o re d nim (n. intermedius), ja k i
• t tnic i y⌅ b⌅ dnika (a. et v. l abyrinthi; nie prze dstawio n e na rycinie).
Bliskie s sie dztw o nerwu prze dsio nkow o- lim akowe g o i nerwu tw arz o
we g o w obr bie kana⌅u kostneg o p owo d uje, i w przypad ku guza nerwu
prze dsio nko w o- lim akowe g o (n erwia ka, os⌅oniaka n. VIII) w wyniku ucisku
nerwu twarz ow e g o mo e d oj do je g o o bw o d owe g o pora enia (zob. te
s. 119). N erwiaki b d os⌅oniaki n. VIII s niez⌅o liwymi guzam i wyw o d z
cym i si z os⌅o nkowych kom órek Schwanna - zwykle w⌅ókie n nerwu prze d
sionkoweg o, dlatego te ich w⌅a ciw a nazwa po winna brz mie : os⌅oniak
A. carotis nerwu prze dsio nko we g o (ang. vestibular Schwannom a) (zob. te s. 122).
interna Wzrost guza zaczyna si zwykle w o br bie przewo du s⌅uchowe g o w e
wn trzne g o i wraz ze zwi kszaj c si o bj to ci cz sto przemieszcza si
w kierunku k ta m ostowo-m ó d koweg o, st d te wyw o d zi si cz sto
N. c ochlearis
stosowane okre lenie „guza k ta mostowo-mó d kowego ". Ostre je d n o
N. vestib ularis N. u tric ulo N. sacculo - N. am p ullaris stronne za b urz e nie funkcji ucha w e wn trzn e g o z up o ledzenie m s⌅uchu
am p ullaris am p ullaris p osterior (o g⌅uchni cie m) i cz sto to warzysz cym szum em usznym ( tinnitus) t⌅u m a
cz one jest najcz ciej pod⌅o em naczynio wym (skurcz naczynio wy t tnicy
b⌅ dnika z nast pczymi zaburz eniami ukrwie nia).
145
5.6 Ucho w e w n trz n e: narz d s⌅uch u
N. petrosus N. p etrosus M em brana

M odiolus m ajor m in or Scala vestib ularis Ductus
vestib uli (b⌅ona Reissnera) co chle aris
H elic o
tre ma
Lim b us
la m inae
Gan glio n
spiralis
g eniculi Stria
Cochlea
vascularis
N. c ochlearis
N. cochle aris Cavitas
M em brana
tym p ani
Gan glio n tect oria
N. facialis spirale
Lig. spirale
N. vesti Chorda La mina
bularis tym p ani spiralis O rg anu m spirale
ossea (narz d Cortieg o)
M eatus
acusticus Scala M em brana
intern us b ty m p ani basilaris
Pars petrosa Canales se m icirculares M em brana vestib ularis

ossis te m p oralis Reissneri
Scala v estib u li
C uniculus m edius Lig. spirale

(prz estrz e N uela)
Stria
Cellula e vascu aris
Lim b us spiralis D uctus
ciliares
cochle aris
in tern ae M em brana
La m ina
tect oria
sp iralis ossea
Cellulae
Gan glio n
ciliares
spirale
externae
co chle a e
M em brana
A P o ⌅ o e nie i b u d o w a li m a k a (cochle a) basilaris
a Przekrój p o przeczny przez lim aka w obr bie Sulcus spiralis
intern us Paries osseus
C uniculus intern us
cz ci skalistej ko ci skroniowej. b Trz y pi tra ka .» v j c \ (tunel w e w n trzn y C ortieg o)
na⌅u lim aka, c Zw oje lim aka z narz d em s⌅uchu.
Kostny kana⌅ spiralny lim aka (canalis spiralis co Scala tym p ani
chleae) ma u cz⌅owieka doros⌅eg o d⌅ug o oko⌅o
30-35 m m .Tw orzy on oko⌅o 2V4 zw oju o wini te
go wokó⌅ kostnej osi, zwanej wrzecio nkie m (mo
diolus), tw orzy w e w n trzn e przestrzenie i za
wiera zw ój spiralny lim aka (ganglion spirale co-
chleae) - z b u d o w any z d a ⌅ kom órek neuronów czepia si na kostnej wypuk⌅o ci wrzecionka wej p okryte s 50-100 stere ocylia m i. Na ich
d o ro dkowych. Podstawa lim aka jest skiero - tzw. kostnej blaszce spiralnej (lamina spiralis p o wierzchni p o dstaw nej tw orz syna psy z za
wana w stron przewo du s⌅uchowe go w e w n trz ossea) i w sposób ci g⌅y staje si coraz szersza od ko czeniam i neuro n ó w d o ro dkowych. S one
neg o (a). Przekrój p oprzeczny przez kana⌅ limaka szczytu lim aka do je g o p o dstawy. w stanie d o ko na prze m ia ny en ergii m ech anic z
wykazuje istnienie trzech b⌅o niastych przestrzeni, W y sze cz sto tliw o ci (a do 20 000 Hz) s o d nej w p o tencja⌅y elektro ch e m iczn e (zob. d alej).
które po⌅o one s na ró nych pozio mach (b): na bierane na w skim , a niskie cz sto tliw o ci (do Na p owi kszo nym wycinku je d n e g o ze z w o
górze i na dole s przestrzenie wyp e⌅nio ne przy- 200 Hz) - na szero kim ko cu b⌅o ny p o dstawnej jó w lim aka (c) uwid acznia si pr ek naczy
ch⌅o nk (perilympha ): sch o dy prze dsionka (scala (t o n o to pia); innymi s⌅o wy: p oszcze g ólne cz sto nio wy (stria vascularis) - nab⌅o nek z licznymi
vestibuli) i sch o dy b benka (scala tympani), z ko tliw o ci (to ny) s rejestro wane w ró nych miej naczynia m i krwio n o nym i, g d zie pro d ukowana
lei po rodku prze bie ga wyp e⌅nio ny ró dch⌅onk scach (to pia)! B⌅ona p o dstawna wraz z blaszk je st ró dch⌅o nk . ró dch⌅o nk wyp e ⌅nio ny jest
(endolympha) przewó d lim akowy (ductus cochle spiraln kostn tw orz tym samym dn o prze b⌅ d nik b⌅o niasty (tutaj: przewó d lim akowy,
aris). Podczas gdy przestrzenie przych⌅o nko we ⌅ wo d u lim akow e g o, na p o wierzchni które go b d cy fra g m ente m b⌅ d nika). N arz d Cortie g o
cz si mi dzy sob na wierzch o⌅ku limaka przez osadzo ny je st w ⌅a ciw y narz d s⌅uchu - narz d je st po ⌅o ony na b⌅onie p o dstaw nej. Przy je g o
otworek, zwany szpar osklepka (helicotrema), to spiralny Cortie g o (organum spirale [Corti]). Z b u u dziale drg ania fali w druj cej ule gaj transfor
przestrze ró dch⌅onkowa ko czy si lep o na d o w any je st on z kom órek zm ys⌅o wych i p o d p o macji w im p ulsy elektryczne, które s d alej prze
wierzch o⌅ku limaka. M aj cy na przekroju tró j ro wych, po nad którym i ro zp ostarta jest b⌅ona w o d zo n e w n erw ie lim akowym (n. cochlearis).
k tny kszta⌅t przewó d lim akowy o dd zielony jest p o kryw aj ca (membrana tectori a ) - bezko mór- G⌅ó wnym i kom órkami prz ew o dzenia sygna⌅u
od scho d ów przedsionka b⌅on przedsionkow kowy g alare to waty tw ór. Ko m órki zmys⌅owe s kom órki w ⌅oskow ate w e w n trzn e. Przekszta⌅
Reissnera (membrana vestibularis Reissneri), a od (ko m órki w⌅oskow ate lub rz sate w e w n trzn e caj o ne fal d wi k o w , która je st do nich d o
scho d ów b benka przez b⌅on p o dstawn ( mem i z e w n trzn e - cellul ae ciliares internae et exter prowadzona za p o m oc b⌅o ny p o dstawnej,
brana basilaris) (stan owi c kontynuacj blaszki nae; an g. inner a nd outer hair cells) s rece p to w im p ulsy przesy⌅ane do zw oju spiralne g o li
spiralnej [lamina spiralis]). B⌅ona p o dstawna za rami narz d u C ortie g o (c) i w o kolicy szczyto maka (ganglion spirale cochleae) i d alej.
146
M alleus Incus
Stap es Fe n estra Scala

v estib u li vestib uli w druj ca fala
Stap es
Lig. anulare
sta p e dis
Fenestra
vestib uli
Fenestra Fenestra
co chle ae c o chle a e
M em brana
M e m bra na basilaris
basilaris
M em brana
tym p anica Scala
tym p ani
B W sp ó ⌅ d z ia ⌅a n ie st r u k t u r ucha r o d k o w e g o i w e w n t rz n e g o b P o w st a w a n ie fali w d r u j c e j w li m a k u : Fala d w i k o w a rozp oczyna

w p r o cesie o d b io r u d w i k u (p ra w a str o n a) si w o kienku o w alnym , bie g nie n ast p nie sch o d am i prz e dsio nka
a Prz e w o d z e n ie d w i k u z uch a r o d k o w e g o d o w e w n t rz n e g o : (scala vestibuli) do g óry a do szczytu lim aka (fala w dru j ca). A m
D wi k je st o d biera ny przez b⌅on b b enko w i je st prz e n osz o ny za plitu d a fali w druj ce j ule ga zwi ksz e niu wraz z prz e byt o dle g⌅o ci
p o m oc ⌅a cucha kosteczek s⌅u ch o wych do okienka o waln e g o, z w a i osi ga w d o k⌅a d nie z d e finio w a nym m iejscu, zale nym od cz st o tli
neg o te o kie nkie m prz e dsio nka ( fenestra vestibuli). B⌅ona zn ajd u wo ci d w i ku, sw oj m aksym aln w art o (na rycinie a m p litu d a silnie
j ca si w okienku owalnym z ostaje pod w p ⌅yw e m ci nie nia d wi ku przeryso w a na). W miejscu te g o m aksim u m zostaj p o b u dzo ne rece p
w pro w a d zo na w drg ania, które przez przych⌅o nk prz e nosz si na t ory narz d u spiraln e g o C ortie g o i n ast p uje tu prze kaza nie syg na⌅u.
b⌅o n p o dstaw n ( membr ana basil aris) ucha w e w n trzn e g o (zob. b). A by zro zu m ie ten proces, n ale y za p o zna si z b u d o w narz d u spi
O kie nko okr g⌅e, zw a n e te o kie nkie m lim aka ( fenestra cochleae), bie ralne g o C ortie g o (narz d u s⌅uchu w w skim te g o s⌅owa zn acze niu),
rze udzia ⌅ w w yró w nyw a niu ci nie nia. która z osta nie wyja nio n a na nast p nych rycin ach.
Cellula e ciliares
in terna e M em brana „strzy e nie "
tectoria stere ocylia stere o cylió w
b
a s⌅uch o w e
C N arz d sp ir a l n y C o r t ie g o w sp o cz y n k u (a) o ra z p o d cz as
w y c h y l e n ia w y w o ⌅ a n e g o fa l w d r u j c (b) cells). W ówczas kom órki w⌅osk o w ate z m ie niaj sw oj d ⌅u g o i nasilaj
W druj ca fala wyw o ⌅a n a je st drg ania m i okienka o waln e g o (por. Bb). tym sa mym m iejscow o fal w dru j c (jej a m p litu d ). To z kolei p o w o
W ka dym typ o w ym miejscu (p rzyp orz d ko w anym ) dla danej cz sto d uje, e o d g i ciu ule g aj ró w nie stere ocylia ko m órek w ⌅osk o w atych w e
tliw o ci d wi ku d ocho d zi do m aksym aln e g o wychyle nia b⌅o ny pod- w n trznych (cellul ae ciliares internae; ang. inner hair cells), które na b ie
stawn ej ( membr an a basilaris), a tym samym ró w nie b⌅o ny p o kryw aj cej g unie p o dstaw nym u w aln iaj w ó w czas kwas g lu ta m in o wy. Ten neuro-
(membra n a tectori a); skutkie m te g o s ruchy n o yco w e o bu b⌅on w z g l prze ka nik pro wadzi do w yz w o le n ia p o b u d zaj ce g o p o tencja⌅u w e w ⌅ó k
de m sie b ie. W w ynik u tych ruch ó w n o yco wych d ocho d zi do wygi cia nach d o ro d ko wych (d w u b ie g u n o wych n e uro n ó w zw o jo w yc h), który jest
stere o cylió w (w⌅oski, rz ski s⌅u ch o w e) kom órek w ⌅osk o w atych (stara na prz e n osz o ny d alej do mózgu (szcze g ó⌅y w tym zakresie: p o dr czniki z z a
zw a: rz satych) ze w n trznych (cellul ae ciliares externae; ang. outer hair kresu fizjo lo g ii).
147
5.7 Ucho w e w n trz n e: narz d prz e dsio n k o w y (równowagi)
Crista am p ullaris
A Bu d o w a n a rz d u p rz e dsio n k o w e g o Canalis semi- - z n. am p ullaris
Narz d prze dsio nkowy sk⌅ada si z trzech b⌅o niastych circularis anterior Gan glio n
przew o d ów pó⌅kolistych (ductus semicirculares), które vestib ulare,
D uctus se m i pars su p erior
w swoich ro zszerzeniach - ba kach ( a mpullae) zaw ie
circularis anterior
raj zmys⌅owe grze bie nie ba kowe (cristae ampulla- Gan glio n
res), oraz woreczka (sacculus) i ⌅a gie wki ( utriculus) wraz Crista am p ullaris vestib ulare,
z o d p owie d nim i narz dami plam kowym i: pla mk w o z n . am p ullaris pars inferior
reczka ( macula sacculi) i pla mk ⌅a gie wki ( macula utri lateralis
Utriculus
culi) (w zakresie po⌅o enia wym ienio nych struktur
Saccus e n d o
w cz ci skalistej ko ci skro niowej; zob. B, s. 144). Grz e
lym p haticus M acula utriculi
bienie ba kowe kana⌅ó w pó⌅kolistych reaguj na przy z n. utricularis
spiesz enie k towe; natomiast plamki - ro zmieszczone
nie mal na linii pio nowej lub linii pozio mej - reaguj Ductus M acula sacculi
na o d p owie d nio p ozio me (plamka ⌅a giewki) lub pio se m icircularis z n. saccularis
lateralis
nowe przyspieszenie liniowe w rozumieniu si⌅y ci ko
Sacculus
ci (plamka woreczka).
D uctus
se m icircularis
B Bu d o w a b a k i ( a m p u l l a ) i g rz e b ie n i a p osterior
b a n k o w e g o (crist a a m p u l l a ris)
Przekrój p o przeczny przez ba k przewo du pó⌅koli Crista a m p ullaris Ductus
stego. Ka dy przewó d pó⌅kolisty posiada na ko cu roz D uctus e n d o z n. am p ullaris reuniens
lym p ha ticus p osterior
szerzenie - ba k , w której znajd uje si w p o przek sto
j ca listwa ⌅ czno tkankowa - grze bie ba kowy z na
b⌅onkiem zm ys⌅o wym. Na p owierzchni grze bienia osa
dzona jest g alaretowata kopu⌅ka - oskle p ek (cupula),
która przym ocowana jest do skle pie nia ba ki. Poszcze Ca nalis — A m p u lla
g ólne kom órki zmys⌅owe (cellulae sensoriae; ang. sen se m icircularis
sory cells) grze bie nia ba kowe g o (w sumie ok. 7000) Cu pula
posiadaj na swoim wierzch o⌅k owym ko cu je d en
Cilia c e llu laru m
d⌅ugi w⌅osek (rz sk ), zw a n kinetocyliu m (kin ocyliu m)
se nsoriaru m
oraz oko⌅o 80 krótkich stere ocyliów, które umieszczone (rz ski k o m óre k
s w strukturze oskle pka. W przypadku ruchów o broto z m ys⌅o w yc h)
wych g ⌅o wy w p⌅aszczy nie daneg o przewo du s⌅uch o
Cellula
we g o d ocho dzi na zasad zie b ezw⌅ad no ci ró dch⌅onki su p p ortanta
do silne go wychyle nia oskle pka, co prowadzi do o d (ko m órka
chyle nia stere ocyliów. W zale no ci od kierunku ruchu p o d p oro wa)
n o yco we g o kom órki zmys⌅owe ule gaj alb o d e p ola C ellula se nsoria
ryzacji (wyzw olenie bod ca) lub te hip erp olaryzacji (ko m órka
zm ys⌅o wa)
(zaham owanie wyzw ala nia bod ca) (szczeg ó⌅y: zob. E).
Crista
am p ullaris
C Bu d o w a p la m k i st a t y cz n e j (m acul a st a tic a)
w o r ecz k a (m acul a sacculi) i ⌅ a g ie w k i
(m acul a utriculi)
W o br bie wy ció ⌅ki nab⌅o nkowej zaró w no woreczka,
ja k i ⌅a gie wki znajd uje si nie wie lkie owaln e pole ko
mórek z m ys⌅o wych (cellulae sensoriae; ang. sensory
cells) i p o d p orowych - oko⌅o 2 m m. Po do bnie ja k
w przypadku kom órek zmys⌅o wych grze bie nia b a ko
w e g o ró wnie kom órki narz d ów plam kowych p osia
d aj w o kolicy wierzch o ⌅k o w ej liczne w⌅oski (stereocy-
lia; in aczej: rz ski), które zanurzo ne s w tzw. b⌅onie ka
myczkowej (membrana statoconiorum vel otolithica). Ta
- p o d o bnie do oskle pka - jest g alare towat struktur ,
na której p owierzchni zato pio ne s d o d atkow o krysz
ta⌅y w gla nu w a p nia - kamyczki b⌅ d nik owe (st atoco
nia). W zwi zku z d u ym ci arem w⌅a ciw ym kamycz
ków b⌅ d nik owych w trakcie o d d zia⌅ywania liniowe g o
przyspieszenia na galaretow mas b⌅ony kamyczko
wej d ocho dzi do je j o dkszta⌅cenia, co w nast pstwie
prowad zi do ruch ów n o ycowych stere ocylió w. W za
le no ci od kieru nku wychyle nia rz sek w ka dej z pla
mek d ocho dzi w trakcie ruchu do zja wisk de- lub hi
p erp olaryzacji kom órek z m ys⌅o wych.
148
G ⌅ ow a i sz yj a 5. N a rz d y o r a z ich u n a cz y n ie n ie
D Tr ansf o r m acja b o d ca w k o m ó rk ach z m ys⌅ o w ych p rz e dsio n k a

Ko m órki z m ys⌅o w e plam ki sta tyczn ej (macul a statical, czyli plam ki w o
reczka lub ⌅a g ie wki oraz grze bie nia b a kowe g o (crista ampullaris) p osia
d aj na sw oje j wierzch o ⌅k o w ej p o wierzchni d⌅u gie kin e to cyliu m (kinoci-
lium) i oko⌅o 80 ró nie d ⌅u gich, z org a niz ow anych na w z ór piszcza⌅e k org a
no wych (od najd ⌅u ej do ja k najkró tszej) stere o cylió w (stereocilia ). Po
przez uszere g o wanie ró nie d⌅u gich rz sek kom órki z m ys⌅o w e s
zró nic o w a n e bie g un ow o. W sytuacji sp o czyn k o w ej rz ski s wy p rost o
wa n e. W przyp a d ku o dchyle nia stere o cylió w w kierunku do kin eto cyliu m
ko m órka z m ys⌅o wa ule ga d e p o laryzacji, zwi ksza si cz sto tliw o w y
z w ala nych p o te ncja ⌅ó w czyn n o cio wych (im p ulsó w) (po stro nie prawej);
przy o dchyle niu stere o cylió w w kieru nku od kin eto cyliu m ko m órka ulega
hip erp o laryzacji, a cz sto im p ulsó w z m nie jsza si (po stro nie le wej).
W ten sp osó b na p o dstaw nej p o wierzchni kom órki d ocho d zi do w y d z ie
lania n e uro prze ka nika - kwasu glu ta m in o w e g o (g luta m inianu) i a k tyw a
cji d o ro d ko wych w⌅ó kie n n erw o wych (d e p olaryzacja pro wadzi do z w i k
szenia uwalnia nia kwasu g lu ta m in o w e g o, hip erp o laryzacja h a m uje je g o
u w alnianie). W ten sp osó b o ro d ko wy uk⌅ad n erw o w y o trzym uje infor
m acj o kierunku i zakresie w yk o n a n e g o ruchu lub te zm ia nie p o⌅o enia.
n erw o w e
E Ró n a o ri e n t a cj a p r z est r z e n n a r z se k (st e r e o cy lió w ) w n a r z d z i e

p rz e dsio n k o w y m - g r z e b ie n iu b a n k o w y m (crist a a m pull a ris)
i p la m ce st a t y cz n e j (m acul a st a tic a) F W sp ó ⌅ d z ia ⌅ a n ie p rz e ciw st r o n n y ch k a n a ⌅ ó w p ó ⌅ k o list y ch
Po nie wa b o dziec w yw o ⌅u je w o br bie kom órek z m ys⌅o wych o d chyle nie p r z y r uch ach sk r c a n i a g ⌅ o w
stere o cylió w w kierunku do lub od kin e t o cyliu m , co osta tecznie pro wadzi W przyp a d ku skr tu g ⌅o w y w prawo (czerw o na strza⌅ka), na skutek bez
do transd ukcji syg na⌅u, w⌅oski (rz ski) m usz ch arakteryz o w a si ró n o w⌅a d n o ci mas ró dch⌅o nka zaczyna p⌅yn w stron le w (strza⌅ka nie
rod nym przestrzennym ro zk⌅ad e m, tak aby w przyp a d ku ka d eg o p o⌅o e bieska pe⌅na) - przy uznaniu g ⌅o wy ja k o punktu o d niesie nia. W zwi zku
nia g ⌅o wy w prz estrz eni lub te przy ka dym je j o brocie o kre lo ne gru py z o kre lo nym p o⌅o enie m stere o cylió w le wy i prawy narz d p ó ⌅k olisty za
rece p toró w ule ga⌅y p o b u dze niu lub zah a m o w aniu. Z a pre ze n to w any czyn aj by prz e ciwstaw nie stym ulo w an e. Po stro nie prawej nast p uje
na rycinie uk⌅ad rz sek za p e w nia, i p oszcze g ólnym kierunko m w prz e o d chyle nie stere o cylió w w kierunku do kin eto cyliu m (strza⌅ka nie bieska
strzeni przy pisan e je st za ka dym razem inne pole rece p toro w e - re a g u prz eryw an a; skutek: zw i ksz e n ie cz sto ci im p ulsów); nato m iast po stro
j c e m aksym alnym p o b u d ze nie m na ruch w⌅a nie w d a n y m kieru nku. nie lewej - w kieru nku od kin eto cyliu m (strza⌅ka nie bieska przeryw ana;
Strza⌅ki p o kazuj p olaryzacj rz sek, tj. wierzch o ⌅e k strza⌅ki wsk a zu je za skutek: z m nie jsze nie cz sto ci im p ulsów). O pisane zjawiska s⌅u z w i k
wsze na kierun e k kin eto cylió w. szeniu kontrastu bo d ca i tym samym zwi ksz e niu czu⌅o ci, tj. im wi ksza
Nale y zwróci uwag , i kom órki zmys⌅owe w o br bie pól zmys⌅owych ⌅a- jest ró nica m i d zy z m nie jsz o n cz sto ci im p ulsó w po je d n e j stronie
giewki i woreczka zosta⌅y z org aniz owane w dw óch przeciwnych so bie kie i zwi ksz o n cz sto ci im p ulsów po stro nie przeciw nej, tym silniej o d
runkach. czu w a ny jest d any b o dziec.
149
5.8 U n aczy nie nie cz ci sk alist ej ko ci skro nio w ej
A P o ch o d z e n ie n a j w a n i e jsz y c h T t n ic e P o ch o d z e n ie O k o lic a z a o p a t r y w a n a
t t n ic j a m y b b e n k o w e j t tnice szyjno-b benkowe t tnica szyjna wewn trzna tr bka s⌅uchowa i przednia ciana ja my b benkowej
Z wyj tkie m t tn ic szyjn o -b b en- (aa. caroticotympanicae) (a. carotis interna)
kowych ( a a. caroticotympanicae-,
t tnica rylcowo-sutkowa t tnica uszna tylna tylna ciana ja my b benkowej, komórki sutkowe
ga⌅ zi cz ci skalistej t tn icy szyj
(a. stylomastoidea) (a. auricularis posterior) (cellulae mastoideae), mi sie strzemi czkowy
nej w e w n trzn e j [a. carotis interna,
(m. stapedius), strzemi czko (stapes)
pars petrosa ]) wszystkie naczynia
za o p a truj ce ja m b b e nk o w po t tnica b benkowa dolna t tnica gard⌅owa wst puj ca dno ja my b benkowej, wzgórek (promontorium)
(o. tympanica inferior) (a. pharyngea ascendens)
ch o d z z t tn icy szyjn ej z e w n trz
nej (a. carotis externa). N aczynia t tnica uszna g⌅ boka t tnica szcz kowa b⌅ona b benkowa, dno ja my b benkowej
w ytw arza j liczne zesp ole nia m i (o. auricularis profunda) (a. maxillaris)
d zy so b w e w n trz fa⌅d ó w b⌅o ny t tnica b benkowa tylna t tnica rylcowo-sutkowa struna b benkowa (chorda tympani), b⌅ona b ben-
lu z o w ej i d o cieraj np. do koste (a. tympanica posterior) (a. stylomastoidea) kowa, m⌅oteczek ( malleus)
czek s⌅uch o wych (ossicul a a udito t tnica b benkowa górna t tnica oponowa rodkowa mi sie napinacz b⌅ony b benkowej (m. tensor
ria). W o br bie kosteczek s⌅uch o (a. tympanica superior) (a. meningea media) tympani), sklepienie jamy b benkowej,
wych prze bie g aj naczynia we- strzemi czko
w n trzk ostn e.
t tnica b benkowa przednia t tnica szcz kowa b⌅ona b benkowa, jama sutkowa (antrum masto
(a. tympanica anterior) ideum), m⌅oteczek, kowade⌅ko (incus)
A. la byrinth i N. facialis
R, d esce n d e ns
arteria e p etrosa e
su p erficialis R. p etrosus
N. petrosus major
A. tym p anica su p erior

A. cruralis
anterior N. p etrosus minor
A, carotis
A. cruralis
interna
p osterior
A. stylo m asto id ea,

r. ty m p anicus
p osterior
g a⌅ zie d o mi nia
strze m i czkow e g o
(m. sta p e dius) - ga⌅
strze m i czko wa
(r. stap edius)
A. stylo m asto id ea Tuba

au ditiva
N. facialis M. te nsor
tym p ani
Aa. caro tic o

ty m p anica e
A. m asto id ea A. tym p anica
p osterior A. auricularis A, tym p anica
profu n da inferior
B T t n ice j a m y b b e n k o w e j i k o m ó re k su t k o w y ch
(cel lu l a e m a st o i d e a e )
Cz skalista ko ci skro nio w ej po stro nie prawej, wid o k od prz o d u. Na ry- w ej (chord a tympani) wraz z t o w arzysz c w je j prze bie g u t tn ic b ben-
cinie usuni to m ⌅o teczek i kowad e⌅k o, ja k ró w nie cz ci struny b b enko- kow prze d ni (a. tympanica anterior).
150
Te g m e n tym p ani
Incus A ntrum
m asto id eum
A. tym p anica
su p erior
N. facialis
M. te nsor ty m p ani
R. sta p e dius
A. tym p anica
anterior Stap es
M anu briu m Ch ord a tym p ani

mallei
A. tym p anica
Tu b a au ditiva p osterior
A. stylo m asto id ea
M em brana A. auric ularis A. tym p anica

tym p anica profu n da inferior
C U n a cz y n i e n ie ⌅ a c u ch a k ost e cz e k s⌅ u ch o w y ch ni ( a. tympanica a nterior). W prz e bie g u za p ale nia b⌅o ny b b e n k o w ej t t

i b⌅o ny b b en k o w ej nice m o g ulec silne m u ro zszerz eniu, tak e b a d anie w ziernik o w a nie m
W id ok od strony przy ro d ko w ej na praw b⌅on b b enko w . p o zwala na stwierd z e nie wyra n e g o rysunku n aczynio w e g o - ja k na p o
O kolica ta u naczynio na jest zasa d nicz o przez t tnic b b enko w prze d wy sz e j rycinie.
Gan glio n N. vestib ularis

A. vestib uli vestib ulare
N. facialis
V. aq ue d uctus A. et vv. la byrinth i

vestib uli
N. in term e dius
N. cochle aris
A. c ochle aris
c o m m unis
A. vestib u lo
cochlearis
A. c ochle aris
propria
V. fe nestra e
_ .. . . . . . . . co chle ae
D U n a cz y n i e n ie b ⌅ d n i k a
Wid ok od przo du z prawej strony.
V. aq ue d uctus
Ca⌅y b⌅ d nik za o p a tryw a n y je st w krew przez t tnic b ⌅ d nik o w ( a. laby co chle a e
rinthi ) - g a⌅ t tn icy d olnej prze d nie j m ó d ku (o. inferior a nterior cere-
belli). Czasem t tnic a b ⌅ d nik owa o dcho d zi od t tn icy p o dstaw nej (o. b a
silaris).
151
5.9 O k olica ocz o d o ⌅ o w a, p o wie ki i sp ojó w k a
A. et n. A. et v. M. d e pressor M. orb ic ularis oculi,

Se ptum su pra orb italis d orsalis nasi M. procerus su p ercilii pars p alp e bralis M. orb ic ularis oculi,
orb itale pars orb italis
a N. et a. A. et v. A. et v. Lig. palp e brale M. nasalis M. le vator labii

infra orb italis facia lis an g ularis m ediale su p erioris ala e q u e nasi
A P o w ie rzch o w n e i g ⌅ b o k ie st r u k t u r y
M. levator p alp e A. e t n. N. su pra- M. o bliquus
n a cz y n io w o - n e r w o w e o k o licy o c z o d o ⌅ o
brae su p erioris su pra orbitalis trochle aris su p erior
w ej (reg io orb i t a l is )
Oko pra we, w id o k z przo du,
a W arstwa p o wierzch o w n a (po stro nie prawej:
M. tarsalis Tro chle a
prze dstawio na prze gro da o czo d o⌅o wa [septum su p erior
orbitale] - po usuni ciu m i nia okr n e g o oka N .in fra
[m. orbicularis oculi]), b W arstwa g⌅ b oka (wid o k trochle aris
Se ptum
stru ktur prze d nie j cz ci ocz o d o⌅u - po cz cio orb itale
wym usuni ciu prz e gro dy oczo d o⌅o w ej). V. o p hth alm ica
su p erior
W o kolicy tej zach o d z na sie b ie o bszary za Gl. lacrim alis,
o p a tryw a n e w krew z t tn icy szyjn ej w e w n trz pars orb italis Saccus
nej (a. carotis interna; o czo d ó⌅ o p uszcza t tnica lacrim alis
na d oczo d o⌅o wa [a. supraorbitalis]) oraz od t t Gl. lacrim alis,
A. et v.
nicy szyjn ej z e w n trzn ej (a. carotis externa; g a pars p alp e bralis
d orsalis nasi
⌅ ziam i w o ko licy o czo d o⌅o wej o dch o d z cym i
od niej s : t tnic a p o d oczo d o⌅o wa [o. infraor Lig. p alp e brale A. et v.
bitalis] i t tnic a tw arz o w a [a. facialis]). Istnieje laterale an g ularis
z esp o le nie n aczynio w e m i d zy y⌅ k tow
(v. angul aris; dre n uj c krew z o bszaró w p o⌅o Tarsus
o nych na z e w n trz czaszki) i y⌅a m i ocznym i su p erior
g órnym i (v. ophth almica superior; o d pro w a d za
j cy m i krew z o bszaró w p o⌅o onych w e w n trz
czaszki), co m o e sta n o wi m iejsce prz e nika
b Tarsus N .e t a . A. facialis
nia dro b n o ustro jó w ch oro b o tw órczych do za
inferior infra orb italis
toki ja m istej (sinus cavernosus; nie b e z p iecz e
stw o z akrz e p icy zatoki ja m istej i/lub zap ale nia
o po n m ó z g o wych). N iekiedy, np. w prze bie gu
ro zle g⌅eg o procesu za p aln e g o w arstw p o N ale y z wróci u wag na miejsca prz ej cia n erw ó w nad- i pod-
wierzch o w nych tw arzy z esp ole nie to musi by oczo d o ⌅o wych [nn. supra- et infraorbitales [nn. V ,, V2j) przez je d n oim ienne
p o d wi za n e - w⌅a nie w o ko licy ocz o d o⌅o wej o tw ory; w punktach tych sprawdza si bolesno uciskow z zakresu uner
(zo b. D, s. 217). wie nia dw óch pierwszych g⌅ównych ga⌅ zi nerw u trójdzielne go.
152
B A n a t o m ia p o w ie rzch n i o k a Co m m issura lateralis Su p erciliu m

Oko pra we, wid o k z przo du. p alp e braru m
Po dane na rycinie w arto ci prz e dstawiaj prawid ⌅o w szero ko szp ary

p o wiek. W arto ci te p o win ny by le karz o wi zn a n e, g d y istnie je wiele Palp ebra
sch orze , w prz e bie g u których d o ch o d zi do z m ia ny w arto ci p o d anych su p erior
wym iaró w, ja k np. p oszerzenie szp ary p o wiek w przyp a d ku p ora e nia
n erw u tw arz o w e g o (n. facialis) lub te je j zw e n ie w pto zie (o p a d anie 2 mm 3 mm
p o wieki) - przyk⌅a d o w o w p ora eniu nerw u okoruch ow e g o. T J|
9 mm (6 -10)
C o m m issura
m edialis
p alp e braru m
/'
sz eroko Palp ebra
sz p ary p o wie k 2 8 -3 0 mm inferior
Fornix orb itae Periorbita (rima p alp e braru m)
M. levator
palp e bra e su p erioris
M. rectus su p erior
Fornix c o nju nctiva e

M. orbicularis su p erior
oculi, pars
orb italis M. tarsalis su p erior
Tarsus su p erior
et gll. tarsales M eib omi
Fornix
Palp ebra socz ewka c o n ju nctiva e
su p erior su p erior
Cornea
Iris
C o njunctiva
Corp us ciliare
bulbi
Tarsus inferior
Conjunctiva
Retina tarsi
Gll. ciliares Molli (palpebrae)
et se b ace a e Zeissi Sclera
Conjunctiva
M. tarsalis inferior fornicis
Palp e bra <
inferior
M. orb icularis oculi, F o rnix
pars palp e bralis c o n ju n c tiva e
in ferio r
N. infra orb italis
C Bu d o w a p o w ie k i sp o jó w k i niczne (np. ziarenka piasku) wyzw alaj o druch zam kni cia szp ary p owiek
a Przekrój strza⌅ko wy przez prze d ni cz ja m y o czo d o⌅u, b Po⌅o enie (odruch ochro nny przed cia⌅em o bcym), który s⌅u y ochro nie ro gówki i sp o
sp ojó wki. jó w ki. Sp o jó w k a (conjunctiva) je st cienk i b⌅yszcz c w arstw b⌅ony luzo
W o br bie p o w ie k i (palpebra) stwierd za si histo lo g ic znie blaszk z e wej, zawieraj c naczynia, która w zale n o ci od wy cie ⌅a n ej okolicy dzieli
w n trz n i w e w n trzn z n ast p uj cym i cz ciam i sk⌅a d o wym i: si na sp ojó wk p owiek (zob. wcze niej), sp ojó wk skle pie nia (conjunc
tiva fornicis) oraz sp ojówk ga⌅ki ocznej (conjunctiva bulbi). Sp ojówka ga⌅ki
• blaszka z e w n trzn a: skóra p o wieki; gruczo ⌅y p o towe; gru czo ⌅y rz
ocznej gra niczy z p owierzchni ro gówki. Powierzchnia sp ojówki wraz z ro
skowe (gll. ciliares-, z m o d yfik o w an e gruczo⌅y p o towe M olla) i gruczo⌅y
gó wk tw orzy ⌅ cznie w o re k sp o jó w k o w y (saccus conjunctivalis), który za
⌅o jo w e (gll. sebaceae; gru czo ⌅y Z eissa), oraz m i nie p o przecznie pr
bezpiecza nast puj ce funkcje:
kowane - mi sie o kr ny oka (m. orbicularis oculi) i d w ig acz p owieki
g órnej (m. levator p alpebr ae superioris; tylko p o wieka g órna), które s • ruch o m o g a⌅ki oczn ej;
u n erwia n e, o d p o wie d nio , przez n erw tw arz o w y (n. facialis) i n erw oko- • b e zpro ble m o w e i b e zb olesn e przesu w anie si w arstw sp ojó wki p o
ruch o w y (n. oculomotorius); wie ki po sp o jó wce ga⌅ki ocznej (su bstancja sm aruj ca: film ⌅z o wy);
• blaszka w e w n trzn a: tarczka p owieko wa (tarsus), mi nie tarcz • ochro na prze d p o dra nie niam i (m igracja lim fo cytó w do fa⌅d ó w sp o
kowe g órny i d olny (mm. tarsales superior et inferior; mi sie tarczk o jó w ki).
w y d olny zw a ny je st nie kie d y mi nie m tarczk o wym M ullera [m. tar
W orek sp o jó w k o wy tw o rzy g órn e i d olne skle p ie n ie sp ojó wki (fornix co n
salis Mulieri]; m i nie g⌅a dkie un erw ia n e prz e z uk⌅ad wsp ó ⌅czulny);
junctiv a e superior et inferior), g d zie m o g by zakra p ian e le ki. Z a p alenia
sp ojó wka ( tunica conjunctiva) i ⌅o jo w e gruczo⌅y tarczk o w e Talg a lub
sp ojó wki w yst p u j cz sto i pro w a d z do ro zszerz enia naczy sp o jó wki,
M eib oma (gll. tarsales Meibomi).
w yw o ⌅u j c tzw. cz erw o n e oko. I o d wro tnie - w przyp a d ku n ie d o krw ist o
Reg ularne mru g anie p owiekami (20-30 razy na minut ) zab ezpiecza po ci (nie d o b oru erytro cyt ó w) stwierd za si z b le d n i cie rysunku n aczyn io
wierzchni oka przed wyschni cie m (re gularne rozmieszczanie p⌅ynu ⌅zo- w e g o sp o jó w ki. Dlate g o te p o dczas ka d e g o b a d ania prze d m io to w e g o
we g o i wydzielin gruczo⌅o wych; zob. s. 155). Dra ni ce bod ce m echa ko nieczne je st d o ko nanie oce ny stanu sp ojó wki.
153
5.10 N arz d ⌅z o w y
M. le vator p alp e
Se ptum brae su perioris
orb itale
Caruncula
lacrim alis
Gl. lacrim alis,
pars orb italis
Ca naliculi lacrim ales
su p erior et inferior
Gl. lacrim alis,
pars palp e bralis
Lig. p alp e brale
m ediale
Palp ebra
su p erior
Saccus lacrim alis
Palp ebra Puncta lacrim alia

inferior su p erius e t inferius
Ductus
nasolacrim alis
Foram en Co ncha
infra orb itale nasalis inferior
A N arz d ⌅ z o w y
Oko prawe, w id o k z prz o d u; prze gro da o czo d o⌅o wa (septum orbitale) z o do gruczo⌅u ⌅z o w e g o w z d ⌅u t tn ic; un erw ie nie przywsp ó ⌅czuln e je st z⌅o
sta⌅a cz cio w o usuni ta, a ci g n o przycze p u m i nia d wig acza po o ne (zo b. s. 121). W c e lu le psze g o zro zu m ie nia b u d o wy n a rz d u ⌅ z o
wieki g órnej (m. levator p alpebr ae superioris) zosta⌅o przeci te. w e g o mo na prze le dzi prz e p ⌅yw ⌅e z w kieru nku uko nym z o kolicy g ór
M aj cy wielk o orzecha laskowe g o g r u cz o ⌅ ⌅z o w y [gl. l acrimalis) p o⌅o nej prawej do o kolicy d olnej le w ej: ⌅zy (film ⌅z o wy) prze d ostaj si przez
o ny je st w d ole gruczo⌅u ⌅z o w e g o [fossa gl andul ae l acrimalis) ko ci czo⌅o p unkty ⌅z owe g órny i d olny (punct a l acrimalia superius et inferius) do je d-
w ej i je st g ⌅ó wnym ró d⌅e m pro d ukcji ⌅e z. Ponad to istnie je jeszcze je d e n n oim iennych kanalikó w ⌅z o wych (canaliculi lacrimales superior et inferior),
d o d atko wy gruczo⌅ ⌅z o wy (gruczo⌅ Krause g o lub gruczo⌅ W olfring a). ci a nast p nie przez nie do w oreczka ⌅z owe g o (saccus lacrimalis). O statecz
gn o m i nia d wig acza p owieki g órn ej dzieli gruczo⌅ ⌅z owy, który z w ykle nie ciecz ⌅z owa je st dre n o wana przez prz ew ó d n osow o -⌅z owy (ductus n a
nie je st ani wid o czny, ani w yczu w alny, na cz o czo d o⌅o w (pars orbi solacrimalis), który uch o dzi pod m a⌅ owin nosow d oln (conch a nasalis
talis-, 2/3) i p o wiek o w (pars palpebralis; 1/2). W ⌅ókna wsp ó ⌅czuln e u n er inferior). W sytu acji, g dy d olne uj cie prz ewo d u n osow o-⌅zowe g o je st z a
w iaj c e gruczo ⌅ ⌅z o w y p och o dz ze zw o ju szyjn e g o g órn e g o pnia wspó⌅- tka n e (jak np. p o dczas kataru), ⌅zy „w yle w aj si " prz e z szp ar p owiekow .
czuln e g o (ganglion cervicale superius trunci sympathici ) i prze d ostaj si
154
d oskro niow o d o n osow o
oculi
B R o z m ieszcz e n ie k o m ó re k k u b k o w y ch w o b r b ie sp o jó w k i o k a 0 M ech a n icz n e p r z e m i esz cz a n i e si fil m u ⌅ z o w e g o

(wg Calabria i Ronalda) Skurcz m i nia okr n e g o oka (m. orbicularis oculi) w trakcie za m ykania
Ko m órki kub ko w e ( exocrinociti calciformes [mucocyti]; ang. goblet cells), oka (szczeliny p owiek) zaczyna si od stro ny skro nio w ej do n osow ej. Ru
ro zsiane w o br bie nab⌅o nka p o kryw aj ce g o sp ojó wk , s kom órkami chy te g o m i nia s k o ntro low an e przez n erw tw arz o w y (n. facialis). Sto p
pro d ukuj cym i lu z. Ich wy d zie lina (g liko pro teina - m ucyna) stan o wi nio w e skurcze p o w o d uj prze m ieszczanie si film u ⌅z o w e g o w kieru nku
w a n cz sk⌅a d o w ⌅e z (zo b. C). M ucyna pro d uko wana je st d o d atkow o o d pro w a d zaj cych dró g ⌅z o wych.
- o pró cz ko m órek kub ko wych - ró w nie przez g ⌅ó w ny gruczo ⌅ ⌅z o wy Uw aga: W przyp a d ku p ora enia n erw u tw arz o w e g o ustaje ruch za m yka
(;gl. l acrimalis). nia p o wiek i lu z ó wka oka m o e w ysch n („such e oko ").
w arstw a lipid o wa
ok. 0,1 pm
zap o bie g a
szybkie m u
paro waniu
w arstw a w o d nista
ok. 8 pm
p⌅yn prze p ⌅u kuj cy,

w yró w n uje
nieró wn o ci
p o wierzchni
w arstw a m ucyn owa _ Exocrinociti calciformes :__________ J

ok. 0,8 pm (mucocyti) co njunctivae i
prze z ko nsyste ncj

p o d o b n do elu sta b i
lizuje w arstw ⌅zo w
C Sk ⌅a d fil m u ⌅ z o w e g o (wg Lan ga) E Pr z esz k o d y w o d p ⌅ y w i e ci e cz y ⌅z o w e j w d r o g ach

Film ⌅z o wy je st z⌅o onym p⌅ynem biolo gicznym sk⌅a d aj cym si z wielu o d p r o w a d z a j c y c h (wg Langa)
m orfolo g icznie z d e finio w a nych w arstw, których p oszcze g ólne czyn niki Prz eszko dy w o d p ⌅ywie ⌅e z w dro g ach o d pro w a d zaj cych m o na zlo k a
sk⌅a d o w e pro d uko wane s przez ró ne gruczo⌅y. Z e w n trzna w arstw a li lizo w a w trakcie p ⌅ukania sp ecjalnym p⌅yne m. W tym celu nale y d o
pid owa za p o bie g a z byt szyb kie m u wysych a niu sp ojó wki oka. brze z na ana to m i narz d u ⌅z o w e g o wra z z dro g ami o d prow a d zaj cym i
(zo b. A).
a Brak przeszkó d w o d p ⌅ywie ⌅ez (por. A).
b i c Z w e nie w o br bie kanalika ⌅z o w e g o d olne g o lub wsp ó ln e g o (ca
naliculus l acrimalis inferior et communis); w w yn ik u za blo ko w a nia prz e
p⌅ywu p⌅yn do p ⌅u kania z awraca od miejsca zw e n ia; w przyp a d ku b -
przez kanalik ⌅z o w y d olny, a w przyp a d ku c - przez kanalik ⌅z o w y g órny
(canaliculus l acrimalis superior).
d Z w e nie p oni ej w oreczka ⌅z o w e g o (saccus lacrimalis; an g. infrasaccai
stenosis); p⌅yn do p⌅u kania zaczyn a w y p ⌅yw a d o piero po p e w nym cza
sie (p o trze b nym do wyp e ⌅nie nia w oreczka ⌅z owe g o) - ró w nie przez
kanalik ⌅z o w y g órny; cz sto ma w ó w czas ch arakter ro p ny lub g alare to
w at ko nsystencj .
155
5.11 Ga ⌅ k a oczn a (b u l b u s o c u l i)
Iris Le ns Cornea
Ca m era posterior Ca m era anterior bulbi
bulbi
A n g ulus irid ocorn ealis
Sinus ve n osus sclerae (a n g ulus ca m era e anterioris)
(canalis Schle m m i)
Lim b us c orn eae
Epith eliu m pig m e ntosu m
c orp oris ciliaris
Corp us ciliare,
m, ciliaris
C o njunctiva
bulbi Fibrae z o nulae
ciliaris
Fossa Ora serrata
hyaloid ea
Corpus
vitre u m
M, rectus M. rectus
m edialis lateralis
Retina
Ch oroid ea
Papilla
n ervi optici Sclera
La m ina
cribrosa
A. c entralis Fo ve a c e ntralis
retinae
N. o p ticus
A Prz e k r ó j p o p rz e cz n y p r z e z g a ⌅ k o cz n (b u lb us ocu l i )
Prawe oko, wid o k z góry. W prze w a aj cej cz ci ga⌅ka oczna zb u d o w ana czyn ió w ki, przy czym naczynió wka (zob. d alej) wy cie la po zosta⌅ cz
jest z trz ech w arstw: tw ard ó w ki (selera), naczynió w ki ( choroide a ) i sia t ga⌅ki ocznej. T czówka ochrania przed n a d m iern ilo ci wiat⌅a w p a
kówki (retina). d aj ce g o do w n trza oka (zob. s. 161) i zas⌅a nia so czewk (lens). O b w o
Bie gun prz e d ni ga⌅ki ocznej o d bie g a je d n a k b u d o w od tró jw arstw o w e g o d owa cz t czó w ki przech o dzi w cia⌅o rz skowe, w o br bie którego
sch e m atu za pre z e n to w a n e g o p o wy ej. W o kolicy tej ze w n trzn a os⌅ona zn ajd uje si o d p o w ie d zialny za ak o m o d acj mi sie rz sko wy (m. ciliaris;
oka - b ⌅ o n a w ⌅ ó k n ist a g a ⌅ k i o cz n e j ( tunica fibrosa bulbi) tw orz o na jest w p ⌅yw aj cy na z m ia n si⌅y ⌅a m i cej so czewki - zo b. s. 159). N ab⌅o nek na
przez r o g ó w k ( corne a; prz e dni fra g m e nt b⌅o ny w⌅ó k nistej ga⌅ki oczn ej). p o wierzchni cia⌅a rz skowe g o w ytw arza ciecz w o d nist , która wyp e⌅n ia
Ro g ówka u wyp u kla si ja k„ o k n o oka", p o d o b nie do szkie ⌅ka ze g arka nad prz estrz e kom ór. W o kolicy r bka z b ate g o (ora serrata) cia⌅o rz skowe
ni ej p o⌅o onymi stru ktura m i. R b ek ro g ówki (limbus corneae) prz ech o dzi (zob. d alej) prz ech o dzi w n aczynió w k - ro dkow w arstw ga⌅ki ocznej.
w t w a r d ó w k (zw a n ró w nie b ia⌅k ó wk ), struktur o m nie jszej krzywi - Jest ona najle piej ukrwio n struktur org aniz m u i s⌅u y re g ulacji t e m p e
nie, która tw o rzy tyln cz b⌅o ny w ⌅ó knistej ga⌅ki oczn ej. Do tej tw ar ratury ga⌅ki ocznej oraz o d ywia niu sia tk ó wki. N ajbardziej w e w n trzn
d ej w arstw y ⌅ czn o tkan ko w ej przycz e p iaj si wszystkie z e w n trz n e m i cz ci ga⌅ki o cznej (b ⌅ o ny w e w n t rz n e j g a ⌅ k i o cz n e j [tunica interna
nie ga⌅ki oczn ej. Z przo du oka, w o br bie k ta ko m ory prze d nie j (k ta bulbi]) je st sia t k ó w k a - sk⌅a d aj ca si z kom órek wia t⌅o czu⌅ych w arstw y
t czó w ko w o -ro g ó wk o w e g o [a ngulus iridocornealis] lub te k ta prz e n erw o w ej (stratum nervosum) oraz z kom órek b arw nik o wych (stratum
s czania; przyp. t⌅u m .), tw ard ó w ka tw o rzy siateczk b ele czko w a t (reti pigmentosum). W prze d nie j cz ci ga⌅ki oczn ej, g dzie nie ma siatkó wki,
culum trabecul are; z o b. s. 161), w o br bie której prz e bie g a zatoka ylna b⌅o n w e w n trzn ga⌅ki ocznej tw o rzy na b ⌅o n ek b arw n ik o w y cia⌅a rz
tw ard ó w ki (kana⌅ Schle m m a [sinus venosus sclerae; canalis Schlemmi]). Na skowe g o oraz t cz ó w ki (epithelium pigmentosum corporis ciliaris et iridis).
b ie g unie tylnym ga⌅ki ocznej z n ajd u je si blaszka sitowa tw ard ó w ki (la Oko⌅o 4 mm w kierunku skro nio wym od miejsca w ej cia n erw u w zro k o
mina cribrosa), przez któr przech o d z aksony nerw u w zro k o w e g o. Pod w e g o zn ajd uje si d o⌅ek ro d kowy (fovea centralis) - m iejsce n ajostrz ej
tw ard ó w k po⌅o ona je st n acz y n i ó w k a lub ja g o d ó w k a ( tunica vasculosa sze go wid z e nia. Z w ykle w p a d aj ce do oka pro m ienie wie tln e s o g ni
bulbi). W prze d nie j cz ci oka w arstw a ta z⌅o ona jest z trz ech fra g m e n sko wane w⌅a nie w tym m iejscu. W n trz e ga⌅ki ocznej je st wyp e ⌅nio n e
tó w stru kturalnych: t czó w ki (iris), cia⌅a rz skowe g o (corpus ciliare) i na przez cia ⌅ o sz k list e (corpus vitreum; zo b. C).
156
m ie jsce przycz e p u
r bka z b ate g o (ora serrata) Lig. hyalo id e oca psulare
- basis corp oris vitrei (Salzm anni) (w i za d⌅o [p asm o] W ie g era)
- p o dsta wa cia⌅a szkliste g o - m ie jsce przycze p u tyln ej cz ci
tore b ki so czewki
Sp atia zonularia
(kan a⌅ [prz estrz e ] H an n overa)
Sp atia z o nularia
M eridianus (kana⌅ [prz estrze ] Garniera)
bulbi oculi Spatia zo nularia
(kana⌅ [prz estrz e ] Petita)
Sp atiu m re tro le ntalis

A e q uator (prz estrze Berg era)
bulbi oculi
C a n alis h ya lo id e us
(c a n alis C lo q u e ti)
m iejsce przycz e p u
tarczy n erwu
w zro k o w e g o
Corpus (d iscus n ervi o p tici)
vitreum - pier cie
M arte gianie g o
N. o p ticus
C Cia ⌅ o sz k list e (co rp u s v itre u m ) (wg Langa)

Oko prawe, przekrój poprzeczny, wid ok z góry; miejsca, w których cia⌅o szkli
B P u n k t y i o ri e n t a c y jn e lin ie w g a ⌅ce o cz n e j ste po⌅ czone jest (przytwierd zone) z innymi strukturami oka zosta⌅y zazna
Lini najwi ksze g o o bw o d u ga⌅ki ocznej nazyw a si ró wnikie m oka (linea czone kolorem czerw onym (po dstawa cia⌅a szkliste go - miejsce przyczepu
aequatori aiis); z kolei linie prze bie g aj ce prosto p a dle do nie g o - to p o⌅u r bka z bate go; miejsce przycze pu bro dawki nerwu wzro kowe g o), s sia
dniki ( meridi ani ). (Ponadto mo na w oku wyró ni dwa bie g uny - prz e dni duj ce przestrzenie zaznaczono na zielono (przestrzenie o bwó dko we [spa
i tylny, polus a nterior et posterior; przyp. t⌅u m.). tia zonularia] z poszczególnymi mniejszymi kana⌅ami i przestrzeniami; prze
strze zasoczewko wa Bergera [spatium retrolenticulare Bergeri]).
Cia⌅o szkliste stabilizuje ga⌅k oczn i zapo biega o dklejeniu si siat
d ale k o wzroczn o kówki. W 98% sk⌅ada si z wo dy, a pozosta⌅e (maksymalnie) 2% to
(hyp ero pia) ok o zdro w e kwas hialuro nowy i kolagen; cia⌅o szkliste nie zawiera ani nerw ów, ani
te naczy krwio no nych. Kana⌅ cia⌅a szkliste go (kana⌅ Clo queta) - ca
nalis hyaloideus - jest pozosta⌅o ci z okresu rozwoju zaro dkowe go.
Leczenie choró b mo e pole ga na o p eracyjnym usuni ciu cia⌅a szkliste go
(witrekto mia); w takich przypad kach powsta⌅a ja m a wyp e⌅niana jest roztwo
rem soli fizjolo gicznej.
D Z a ⌅ a m y w a n ie si w ia t ⌅a w p rz y p a d k u z d r o w e g o o k a
(e m m e t r o p ia) o ra z o k a z w a d w zr o k u
Ró wn ole gle bie g n ce pro m ienie wie tln e z niesko cz o n o ci (p atrzenie
w d al), prz ech o d z c przez ro g ówk i so czewk , za⌅a m uj si , przy czym
w przyp a d ku z dro w e g o oka p unkt o g niska zn ajd uje si d o k⌅a d nie na sia t
kówce.
• przy kró tko wzro czn o ci ( myopi a; kolor nie bieski) - pro m ie nie wie tln e
o g niskuj si prze d siatkó wk ;
• przy d ale k o w zro czn o ci/ n a d w zro czn o ci ( hyperopi a ; kolor czerw o ny)
- pro m ienie o g niskuj si za siatkówk .
E O w i d z e n ia ( a xis o p ticu s ) i o o cz o d o ⌅u ( a xis orb it a e )

W id ok o byd wu oczu z g óry; prz e dstawio n e s m i nie proste przy ro d
kowy, b oczny i g órny (mm. recti medialis, lateralis et superior) oraz mi sie
sko ny g órny (m. obliquus superior).
O wid z e nia (o o p tyczna) o dchylo na je st od osi ocz o d o⌅u o 23°. St d te
p unkt najostrzejsze g o wid z e nia - d o⌅e k ro d kowy ( fovea centralis) p o⌅o
o ny je st b o cznie od plam ki le p ej - tarczy n erw u w zro k o w e g o (discus
nervi optici; zo b. A).
157
5.12 O k o: socz e w k a i ro g ó w k a
Ca m era a nterior
A Bu d o w a so cz e w k i (lens) i ro g ó w k i bulbi Cornea
(corne a) g a ⌅ k i o cz n e j - w p r o w a d z e n i e Ca m era p osterior
Histolo g iczny prz ekrój prz e z ro g ówk oraz so bulbi Sinus ve n osus sclerae
cze wk wraz z je j a p arate m m o cuj cym . Z a (canalis Schle m m i)
Calcar sclerae
zw ycz aj prz e roczysta ja k szk⌅o i m aj ca gru C o njunctiva
bo je d y n ie 4 mm so czewka le y lu no w o b bulbi
r bie do⌅u cia⌅a szkliste g o (fossa hyaloidea;
M. ciliaris
zo b. s. 156). Za p o m o c bardzo cie n kich w⌅ó-
Sclera
kie n e k o b w ó d ko wych ( fibrae zonul ares) so
czewka p o⌅ czona je st z m i nie m rz sko wym ,
które g o kurczenie si i ro zkurczanie pro wadzi
do zm ia n kszta⌅tu so czewki, a tym samym rów
nie je j o g nisko w ej (o d n o nie b u d o wy cia⌅a rz
skowe g o - zo b. B). Tym samym oko je st d yn a
m iczn struktur , która z m ie nia sw oj p osta Pars piana Pars plicata
p o dczas p atrze nia (zob. Cb). Przed so czewk Fibra e Epitheliu m Reticulum
zn ajd uje si kom ora prz e d nia oka (ca mera a nte Corp us ciliare z onulares pig m entosu m tra b eculare
rior bulbi), a m i d zy t cz ó w k (iris) i nab⌅o nkie m corp oris ciliaris (lig. p ectinatu m)
prze d nie j p ⌅aszczyzny so czewki - kom ora tylna

oka (ca mera posterior bulbi, zo b. s. 160). Po d o b
nie do cia⌅a szkliste g o - ró wnie so czewka nie
zawiera a d nych n erw ó w ani naczy krw io n o
nych, a je d y n ie w y d ⌅u o n e kom órki nab⌅o nka,
które tw orz w⌅ó kna o bw ó d ko w e.
Iris
Corp us ciliare,
pars plicata
Corp us ciliare,
pars plana
B So cz e w k a (lens) i j e j a p a r a t m o cu j cy,
cia ⌅ o rz sk o w e (corp us cili are)
Wid ok z ty⌅u. Sto pie krzyw izny so czewki re gu
lo w any jest przez w⌅ó kna m i nio w e pier cie-
nio w ate g o cia⌅a rz skowe g o (zob. Cb). Cia⌅o
rz skowe ro zm ieszczo ne je st m i d zy r bkiem
z b atym (ora serrata) a p o dstaw (korzenie m) Sclera
t cz ó w ki, i sk⌅ada si z wielo w arstw o w e j cz ci
p⌅askiej (pars pi ana) lub o br czki rz skowej (or Ch oro id ea
biculus ciliaris) oraz zm arszcz o n ej cz ci p ofa⌅
d o w an ej (pars plicata) lub wie ca rz skowe g o Fibrae Retina,
(coron a ciliaris). W o br bie cz ci p o fa⌅d o wa zo nulares pars o p tica
nej ro zm ieszczo nych je st oko⌅o 70-80 pro m ie Procc. ciliares M. ciliaris Ora serrata
ni cie prze b ie g aj cych, cylin d ryczn e g o kszta⌅tu
wyrostk ó w rz skowych (procc. ciliares), które -
ja k to wid a z ty⌅u - tw orz pro m ienisty w ie
niec o taczaj cy so czewk . Wyrostki rz skowe N ajwi ksz cz cia⌅a rz skoweg o stanowi mi czynió wki oraz wewn trzn ej p owierzchni tw ar
z aw ieraj naczynia w⌅oso wate o szero kim prz e sie rz skowy (m. ciliaris) - zb u d o w any z po⌅u- d ówki (por. po dr czniki anatomii mikrosko po
kro ju; ich na b⌅o nek wy d zie la ciecz w o d nist w y dnikowo, pro mie ni cie i okr nie prz e bie g aj wej). W trakcie skurczu mi sie rz skowy po
p e ⌅n iaj c prz estrz e ko m ór (z o b .s. 161). Od cych w⌅ókie n mi nia g⌅adkieg o. Mi sie rz ci ga naczynió wk do przodu i rozlu nia tym
wyrostk ó w rz skowych o dcho d z bardzo d e li skowy rozp oczyna si g⌅ó wnie w o kolicy tzw. samym w⌅ó kie nka o bw ó d kow e Wskutek teg o so
katne w⌅ó kie nka o b w ó d ko w e (fibrae zonulares), ostro gi tward ówki - calcar sclerae (pier cie czewka charakteryzuj ca si p ewn w e wn trzn
które ⌅ cz si z so czewk w o kolicy je j równika, wz m acnia j cy tward ówk bezp o re dnio pod elastyczno ci przyjm uje swój bardziej wyp uk⌅y
i które tw orz wraz z prz estrzeniam i mi dzy kana⌅e m Schle m m a, czyli zatok yln tw ar kszta⌅t, który konieczny jest do wid zenia z bliskiej
w⌅ó kie n ka m i o b w ó d ko wym i ap arat m o cuj cy d ówki - sinus venosus sclerae [canalis Schlemmi]) odleg⌅o ci - do bli y (zob. Cb). O pisany m echa
so czewki - o bw ó d k rz skow (zonul a ciliaris). - i pod a m.in. w kierunku blaszki Brucha na nizm bierze udzia⌅ w procesie ako m o dacji.
158
mi sie rz skowy (m. ciliaris)

ro zkurczo ny, wtó kienka o b w ó dk ow e
(fibra e zo n ulares) na pi te, soczewka sp ⌅aszczona
b ro zlu nio n e, soczewka wyp uk⌅a
C Lin ie o ri e n t a c y jn e i d y n a m i k a so cz e w k i (lens)
a N a j w a n ie jsz e lin ie o ri e n t a c y jn e so cz e w k i: w o br bie so czewki w y czewka je st sp⌅aszczo na;
ró nia si prz e d ni i tylny bie gun (polus a nterior et posterior), o (axis) - d olna p o⌅owa ryciny: ustawie nie so czewki do b li y (ako m o d acja - sytu
czyli lini ⌅ cz c oba bie g uny, oraz ró wnik (aequator). So czewka ma acja w yst p u je, g dy o g l d a ny o bie kt z n ajd u je si w o dle g⌅o ci m nie j
ch arakter d w u w y p u k⌅y i po stro nie tyln e j je st bard zie j wyp uk⌅a (pro szej ni 5 m); po utkw ie niu wzro ku na o b ie kcie (fiksacja) so czewka staje
mie krzyw iz ny - 6 m m), ni po stro nie prze d nie j (pro m ie krzyw izny si b ard ziej wy p uk⌅a (kulista) (zob. B); d zie je si to w w y n ik u skurczu
- 10 m m). So czewka s⌅u y precyzyjn e m u ustawia niu ostro ci, przez m i nia rz skowe g o (u n erw ie n ie przywsp ó ⌅czu ln e przez n erw okoru-
z m ia n o g nisko w ej, i w zale n o ci od stanu ako m o d acji ma si⌅ ⌅a ch o wy, n. oculomotorius), co d o prowa dza do ro zlu nie nia w ⌅ó kie n ek
mi c od 10 do 20 d io p trii. Ro g ówka z 43 dio p tria m i ma znacz c o sil o b w ó d ko wych i przyj cia przez so czewk , w zwi zku z je j elastyczn o
nie jsz si⌅ ⌅am i c . ci , kuliste g o kszta⌅tu.
b Z a ⌅ a m y w a n ie w ia t ⌅a i d y n a m i k a so cz e w k i:
• g órna p o⌅owa ryciny: usta wie nie so czewki p o dczas p atrze nia w d al;
pro m ienie w ie tln e z niesko cz o n o ci m aj prz e bie g ró wn ole g ⌅y; so
Epitheliu m stra tificatum
N ucleus N ucleus lentis sq uam osu m n o ncornificatu m
lentis (j dro zaro d ko w e)
M em brana
basalis
La m ina lim ita ns

an terio r corn eae
(lamina Bow m ani)
Su bstantia pro pria

(strom a)
N ucleus lentis N ucleus lentis

a (j dro d zieci ce) (j dro d oros⌅e) b
La m ina lim ita ns

D Ro z w ó j i t w o rz e n i e si w a rst w so cz e w k i (za Lan gie m) p osterior corn eae
(lamina D esce m eti)
a Wid ok z prz o du, b Wid ok z boku.
Soczewka ro nie przez ca⌅e ycie i w nieco in ny sp osó b ni stru ktury w y En d o th eliu m
w o d z ce si z na b⌅o nka: najm ⌅o dsze kom órki z n ajd uj si b owie m zawsze
na p o wierzchni, p o dczas g d y najstarsze - w ro dku so cz e w ki. Przez sta⌅e
n a m na a nie si ko m óre k na b ⌅o n k o wych, które s silnie z w i z a n e z to E Bu d o w a r o g ó w k i (corne a)
re bk so czewki (capsul a lentis), tka nka so czewki ule ga sta⌅e m u za g sz Ro g ówka p o kryta je st z z e w n trz w ie lo w arstw o w y m , niero g owacie j -
czaniu. Dlate g o te za p o m oc la m py szcz elin o w ej mo na zid e n tyfiko w a cym na b ⌅o nkie m p⌅askim ( epithelium stratificatum squ a mosum noncorni
w arstw y o ró nej g sto ci ko m órek (tzw. w arstw y so cz ewki). W arstwa ficatum), które go b⌅o na p o dstaw na s sia d uje z b laszk graniczn prze d
o najwi kszej g sto ci ko m órek (j dro zaro d ko w e), le y w i c w samym ni (lamina limitans anterior) Bo w m ana. Po d cie lisko (substanti a propria),
ro dku so cz ewki. W o kresie d alsze g o ro zw oju i wzrostu je st ono o taczan e tj. zr b (stroma), je st w arstw sta n o wi c oko⌅o 90% gru b o ci ca⌅ej ro
prz e z j dro p⌅o d ow e; po uro dze niu ro zwija si j dro dzie ci ce, a w ko cu g ó w ki, od stro ny w e w n trzn e j z a m kni ta je st blaszk gra nic zn tyln (la
p o wstaje j dro d oros⌅e (od 3. d e ka d y ycia). Po dzia⌅ na w arstw y je st p o d mina limitans posterior) D esce m e ta. Poni ej z n ajd u je si ju tylk o je d n o
staw m orfolo g iczn ej klasyfikacji za m y (z m tnie nia, katarakty) - zm ia n w arstw o w a w arstw a ró d b⌅o nka (endothelium) ro g ó wki. Ro g ówka je st
strukturalnych w o br bie so czewki, które w p o d esz⌅ym wieku m aj ch a w p raw d zie un erwio n a (o druch ro g ó w ko wy), lecz nie je st u naczynio na
rakter m niej lub bardziej fizjo lo g ic zny i dlate g o te s zjaw iskie m cz - st d te jest im m u n olo g ic znie u przyw ile jo w a n a: przeszcze p ro g ówki
stym: 10% osób w wieku 80 lat cierp i na za m ! M ówi si w ó w czas np. mo na prze pro w a d zi , nie zwracaj c wi kszej uwa gi na w aru n ko w a n
o za m ie j dro w e j (cataracta nuclearis). im m u n olo g ic znie re akcj o drzuce nia.
159
5.13 T cz ó w k a i k t t cz ó w k o w o-ro g ó w k o w y
C orn ea Iris M. sp hincter

Ca m era anterior pu pillae
bulbi M. dilat or
p u pilla e
A n g ulus Sinus ve n osus sclerae

irid ocorn ealis (canalis Schle m m i)
M. ciliaris Co njunctiva
bulbi
V--------------
Corp us ciliare
Sclera
Ca m era p osterior bulbi

Pupilla Lens
A P o ⌅ o e n ie t cz ó w k i ( iris ) o ra z k o m o ra p rz e d n ia i t y ln a ter pupillae; un erwia ny przywsp ó ⌅czulnie przez n erw okoruch owy [n. ocu
( ca m er a a n t e rio r e t ca m er a p o ste rio r ) lomotorius]) i rozszerza si pod w p ⌅yw e m skurczu mi nia ro zwieracza
Przekrój p o prz eczny przez prze dni o dcin ek oka, wid o k z góry. T czówka re nicy (m. dilator pupillae; u n erwia ny w⌅ó knam i wsp ó ⌅czulnym i splotu
jest wraz z naczynió wk (choroidea ) i cia⌅em rz skowym (corpus ciliare), szyjn o -t tnicze g o w e w n trzn e g o [plexus caroticus internus]). T czówka
w który przech o dzi je j z ew n trzny brze g, cz ci ja g o d ó wki (uvea). W t i soczewka dziel przestrze w e w n trz ga⌅ki w o br bie prz e d niej cz ci
cz ó wce wytw arza ny jest b arwnik, który okre la barw naszeg o oka oka na kom or prz e d ni i tyln ga⌅ki ocznej. Komora tylna le y z ty⌅u t
(zob. D). Sama t czó wka tw orzy przed so czewk przys⌅o n z po ro dkowo cz ó wki. Ku ty⌅owi graniczy z cia⌅em szklistym , ku ro dkowi z soczewk ,
zn ajd uj cym si otwore m - renic (pupilla). O tw ór ten (o re d nicy od 1 do a w kierunku bocznym - z cia⌅em rz skowym . Komora prze dnia o gra ni
8 mm) zw a si w wynik u skurczu mi nia zwieracza renicy (m. sphinc czona je st z przo du przez rog ówk , a z ty⌅u przez t czó wk i soczewk .
C Prz ycz y n y z w e n i a i r o zsz e rz e n ia r e n ic y

(wg Sachsenw e g era)
Zw e n i e r e n ic y R o zsz e r z e n i e r e n ic y
(m io s is ) (m y d r ia s is)
wiat⌅o z a cie m n ie n ie
se n, z m cz e nie b óle, p o b u d z e nie psy

ch ic z n e
a b m io tyki (p arasym p a- m ydria tyki (p arasym -

t o m im e tyki, sym pa - p ato lityki, np. atro pina,
B Sz e r o k o r e n ic y tyk o lityki /sy m p a t o li- i sy m p a to m im e tyki, np.
a Prawid ⌅o wa wielk o re nicy, b M aksym aln e U oso by zdro w ej re nica ma kszta⌅t okr g⌅y tyki) adre nalina)
zw e n ie re n icy (miosis), c M aksym alne roz i szero ko re nic o bu ga⌅ek o cznych je st równa
szerze nie re nicy (mydriasis). (zwyk⌅ szeroko : 3 -5 m m). W w ynik u d zia ⌅a zesp ó⌅ H om era p ora e nie n erw u oko-
(w ⌅ cznie z o p a d a ru ch o w e g o ( n. oculo
Szeroko re nicy je st re gulowana za p om oc nia ro zm aitych c zyn nik ó w (zob. C) szero ko
nie m p o wie ki - pto z motorius)
dw óch w e w n trznych mi ni ga⌅ki ocznej: mi re nicy mo e w a h a si m i d zy 8 mm (ro zsze i z w o n szczelin
nia zwieracza re nicy (m. sphincter pupillae) rzenie re nicy) a 1,5 mm (z w e nie re nicy). p o wie ko w )
i ro zwieracza re nicy ( m. dilator pupillae) (zob. D). N ieró wn o szero ko ci re nic m i d zy o bo ma
Pierwszy z wym ie nio nych mi ni - un erwio ny oczami zw a na je st anizo kori . z n ie c z u le n ie o g ó ln e nap ad m igre ny, nap ad
(n ark o za), m orfina ja skry; kokain a
przywsp ó ⌅czulnie - prowad zi do zw ania re O druchy re niczn e takie ja k o druch konwer-
nicy, drugi - u n erwio ny wsp ó ⌅czulnie - rozszerza g e ncyjny czy re akcja k o nsensualn a na wiat⌅o
uszk o d z e nie m ostu, uszk o d z e nie ró d m ó-
j . Szeroko re nicy re gulowana jest norm al - z o b . s. 470. za p ale n ie o p o n m ó z g o wia
nie in tensywn o ci pa daj ce g o na oko wiat⌅a z g o w o -rd z e n io w ych
i s⌅u y g⌅ó w nie p o prawie ostro ci widzenia.
160
D Str u k t u r a t cz ó w k i (iris)
Cornea G⌅ównym elem entem rusztowania t czówki jest
M. sp hincter
zawieraj cy naczynia krwio n o ne zr b (stroma iri
p u pilla e
dis), które go tylna p owierzchnia wys⌅ana jest d w u
M. d ilator warstw o wym nab⌅o nkie m b arwnik o wym (epithe
p u pilla e
lium pigmentosum [bilaminare] iridis). W obr bie
lu nych b eleczek zr bu zawieraj cych kolagen
u mieszczo ne s kr gi naczy krwio n o nych - ko⌅o
t tnicze wi ksze i m niejsze t czówki (circulus ar
teriosus iridis m ajor et minor; w literaturze znale
mo na jeszcze inn nazw tych struktur: pier cie
Circulus z ew n trzny i w e w n trzny t czó wki), mi dzy któ
arteriosus rymi w ykszta⌅c aj si liczne krótkie z esp ole nia t t
iridis m in or nicze. Równie w o br bie zr bu - w pobli u re
nicy - po⌅o ony jest okr ny mi sie zwieracz re
Stro ma
nicy (m. sphincter pupillae). Z kolei pro mie ni cie
iridis
ukszta⌅t owany mi sie ro zwieracz renicy (m. di
lator pupillae) nie znajd uje si ju w zr bie t
Epith eliu m pig m entosu m czówki, lecz tw orz go liczne w⌅ó kna m i niowe
(bilam inare) iridis
rozmieszczo ne w nab⌅onku t czówki (myoepithe
lium). \N o br bie zr b u t czówki rozsiane s zaw ie
raj ce b arw nik kom órki ⌅ czn o tkanko w e (melano-
cyty). Ilo m ela n ocytów i zaw arto w nich mela-
niny d e term inuje tzw. kolor oka (tj. za b arwie nie t
czówki). W przypadku du ej zawarto ci barw nika
Reticulu m tra b e culare et Ca m era a nterior w zr bie t czówka ma kolor br zowy; je eli na
sp atia an guli irid ocorn ealis Fo nta ni Cornea bulbi to miast g⌅ówna zawarto barw nika d o tyczy na
b⌅onka t czówki - w ówczas oko ma raczej kolor
Sinus ve n osus sclerae
(canalis Schle m m i) nie bieski.
C o njunctiva
Calcar
sclerae
Vv.
episclerales
Sclera
Fibrae F Z a b u rz o n y o d p ⌅ y w ci e cz y w o d n ist e j i j ask r a

zo n ulares Prawid ⌅o w e ci nie nie w e w n trz g a⌅k o w e u oso by d oros⌅ej (15 mm Hg) ko
nie czn e jest do prawid ⌅o w e g o fu n kcjo n o w ania uk⌅a du o p tyczne g o oka,
Corp us A n g ulus Ca m era p osterior Iris Lens
p o nie w a w aru n ku je prz e d e wszystkim g⌅a dkie w yskle p ie n ie p o wierzchni
ciliare irid ocorn ealis bulbi
siatkó wki oraz przyciskanie fo torece p toró w do nab⌅o nka b arwnik o w e g o.
W przyp a d ku jaskry (gl aucom a, zo b. D, s. 159) ci nie nie w e w n trz g a⌅k o w e
jest p o d wy sz o ne, w zwi zku z czym n erw w zro k o wy (n. opticus) ulega
uci ni ciu w o br bie blaszki sit o w ej (l amina cribrosa), tj. w miejscu prz e
E Pr a w i d ⌅ o w y o d p ⌅y w ci e cz y w o d n ist e j ch o dze nia przez tw ard ó w k (selera). To uci ni cie sto p nio w o pro wadzi
Cie cz w o d nista (ok. 0,3 ml w ka dym oku) d e term in uje ci nie nie w e osta tecznie do utraty w zro ku. Przyczyn zwi ksz e nia ci nie nia ró dga⌅ko-
w n trz g a⌅k o w e (zob. F). Pro d ukowana jest przez p o z b awio ny b arwnika w e g o jest przeszko d a - zak⌅ó caj ca prawid ⌅o wy o d p ⌅yw cieczy w o d niste j,
na b ⌅o n ek wyrostk ó w rz skowych w o br bie kom ory tyln ej g a⌅ki ocznej tj. n ie p o zw alaj ca na prz e zw yci e nie op oru re n icy b d te op oru sia
(ok. 0,15 ml/ g o d z.) i prz e d ostaje si przez re nic do ko m ory prz e d nie j. teczki b eleczko w ej (zo b. E). Uja w nia si mo e:
Przez szczeliny siateczki b eleczko w ej (przestrze nie Fo ntany - reticulum • jaskra z z a m kni tym (w skim) k tem przes czania (a) - p ole g aj ca na
trabecul are [Spatia anguli iridocornealis Fontani]) w o kolicy k ta t czów- za blo ko w a niu przez fra g m ent tka n ki t czó w ki d oj cia do k ta przes
k ow o -ro g ówkowe g o ( angulus iridocornealis; równie : k t prz es czania) czania: blok w o ko licy re n icy p ow o d uje, i ciecz w o d nista nie mo e
- ciecz w o d nista ule ga przes czaniu do kana⌅u Schle m m a, tj. zatoki yl- prze d osta si do kom ory prze d nie j ga⌅ki oczn ej, u wy p u kla cz ci t
nej tw ard ó w ki (sinus venosus sclerae), a stamt d o d p⌅ywa do y⌅ nadtwar- cz ó wki do g óry i blokuje tym sa mym k t przes czania; lub
d ó w ko wych (w. episclerales). O d p ⌅yw cieczy w o d nistej w aru n k o w a ny jest • jaskra z o tw artym (szero kim) k tem przes czania (b) - p ole g aj ca na
gra die nte m ci nie w o ko licy k ta przes czania (ci nie nie w e w n trz g a ⌅ u tru d nie niu o d p ⌅ywu cieczy przez siateczk b ele czko w a t - mimo
kowe: 15 mm Hg; ci nie nie w y⌅a ch n a d tw ard ó w ko w ych: 9 mm Hg); musi o tw arte g o k ta przes czania (czerw o na kreska p okazuje w o bu ryci
je d n a k prz e zw yci y w d w óch miejscach fizjo lo g ic zny o pór: nach m iejsce z a blo ko w a nia o d p ⌅ywu).
• o p ór re n icy (m i d zy t cz ó w k i so czewk ) i N ajcz ciej sp o tykan p ostaci (ok. 90% wszystkich jaskr) je st pierw otna
• o p ór siateczki b eleczko w ej (w skie przestrzenie Fo ntany). przewle k⌅a jaskra z szero kim k tem przes czania (b), która uja wnia si
Ok. 85% cieczy w o d nistej o d p⌅ywa przez siateczk b eleczko w do kana⌅u szcze g ólnie po 40. roku ycia. Terapia pole ga g ⌅ó w nie na p o prawie o d
Schle m m a, a je d yn ie je j 15% prze d ostaje si do system u n aczynio w e g o p⌅ywu cie czy w o d nistej (np. przez p arasym p ato m im e tyki, które pro wadz
n aczynió wk o w o -tw ard ó wk o w e g o y⌅ wiro w atych (w. vorticosae; o d p ⌅yw do sta⌅e g o skurczu m i nia rz skowe g o [m. ciliaris] oraz m i nia z w iera
n aczynió w k o w o -tw ard ó w k o wy). cza re nicy [m. sphincter pupillae]) lub te na z m nie jsze niu je j pro d ukcji.
161
5.14 Sia t k ó w ka
Pars o p tica
Pars caeca re tinae Macula A Sia t k ó w k a (retin a) - w p ro w a d z e n ie
re tinae lutea Siatkó wka jest trzeci w arstw ga⌅ki ocznej,
która wy cie la je j w n trze. Siatkówka sk⌅ada
si z cz ci wia t⌅o czu⌅ej, tj. wra liw ej na w ia
t⌅o, in aczej w zro ko w ej (pars optica retinae ), ja k
i m aj cej m nie jsz p o wierzchni cz ci nie
wra liw e j na wia t⌅o - cz ci le p ej (p a rs ca e
ca retin ae) . Cz w zro ko wa siatkó wki - na ry
cinie zaznacz o na kolore m ó⌅tym - ma ró n
Sclera gru b o w p oszcze g ólnych rejo nach; siatkówka
le y na nab⌅o nku b arw nik o wy m n aczynió wki
Ch oro id ea (uve a) (ja g o d ó w ki - choroide a [uvea ]) i d o ci ni ta jest
do nie g o prz e z ci nie nie w n trza ga⌅ki ocznej
Fove a centralis (prze z cia⌅o szkliste; przyp. t⌅u m .). Cz w zro
re tinae kowa siatkó wki przech o d zi r b kiem z b atym
(ora serrata ) w cz le p (por. B). Miejscem
najb ard ziej ostre g o wid ze nia siatkó wki jest d o
⌅e k ro d kowy siatkó wki ( fovea centralis retinae)
N. o p ticus - ma⌅e za g ⌅ b ie nie p o ro dku plamki ó⌅tej
( m acula lute a ). W miejscu tym cz w zro
kowa siatkó wki je st szcze g ólnie cie n ka; z kolei
w miejscu w ej cia n erw u w zro ko w e g o w o ko
licy blaszki sitowej tw ard ó wki (la min a cribrosa )
- szcze g ólnie grub a.
Discus
Ora serrata n ervi op tici C ornea
C o njunctiva
bulbi
Corp us
ciliare
Ora serrata Pars iridica re tinae

Pars caeca
retinae
Stratum Pars ciliaris re tinae
nervosu m
Stratum
pig m entosu m
Pars o ptica
Sclera re tinae liw y na wia t⌅o (por. A). W o kolicy z b a tej linii - r bka z b ate g o (ora ser
rata ) - cz lep a przech o dzi w wia t⌅o czu⌅ cz w zro k o w siatkó wki
(pars optica retinae ). W zwi zku z ro zw oje m e m brio nalnym tzw. kielicha
w zro ko w e g o w o br bie cz ci w zro k o w ej siatkó wki wyró nia si dwa
listki:
B C z ci sia t k ó w k i ( re t i n a ) • z e w n trzny - przyle g aj cy do tw ard ó w ki (selera; o czywi cie p o re d
Na tyln e j cia nie t cz ó w ki (iris) z n ajd u je si d w u w arstw o w y nab⌅o nek, nio przez n aczynió w k [choroide a ]) listek - w arstw y b arw nik o w e j (stra
za w iera j cy b arw n ik - sta n o wi cy cz t cz ó w ko w siatkó wki (pars iri tum pigm entosu m ), je d n o w arstw o w e g o nab⌅o nka b arw nik o w e g o sia t
dica retinae ). Prz ech o d zi ona w cz rz sko w siatkó wki (p ars ciliaris reti kówki (por. Ca),
na e), która ró wnie z b u d o w ana je st z d w u w arstw o w e g o nab⌅o nka (je d na • w e w n trzn y - przyle g aj cy do cia⌅a szkliste g o listek - w arstw a n er
z w arstw zawiera b arwnik) i p o kryw a tyln stro n cia⌅a rz skowe g o (cor w o w a (stra tum nervosum ), uk⌅ad z⌅o o ny z kom órek rece p torowych,
pus ciliare ). Cz t czó w ko w i cz rz skowa siatkó wki tw orz ⌅ cznie in tern e uro n ó w (n e uro n ó w wstaw k o wych) i ko m órek zw o jo wych
cz le p sia tk ó wki (pars caeca retinae) - fra g m e nt sia tk ó wki n ie wra (zob. C b).
162
w arstw a gra niczna

w e w n trzn a naczynia krwio n o n e 10. Stratu m lirv' i,'” ' c 9. Stratum fibraru m
(stratu m lim itans (vasa sa n g uin ea) internum n ervosaru m
in tern u m)
8 . Stratum g an glio nare
trzeci neuron
7. Stratum plexiform e
(cellula g an glionaris)
intern um
kom órki a m akryn ow e 6 . j dra n e uro n ó w d w u
(c ellula e am acrinae) bie g u n o wych (stratum
dru gi neuron gra nulosu m in tern u m)
(ko m órka d wu bie g un o w a 5. Stratum plexiform e
- cellula bipolaris) externu m
kom órka po ziom a 4. j d ra k o m óre k foto-
(c ellula h orizontalis) rece p toro wych (stratum
gra nulosu m externu m)
pierwszy n euro n (foto-
re ce p tory - bacilli et coni) 3. Stratum lim itans
externu m
w arstw a graniczna
z ew n trzna 2. Stratum processuum
(stratum limitans b acilloru m et co n oru m
extern u m) 1. Stratum pig m entosu m
nab⌅o nek b arw niko wy
Ch oroid ea
(e p ith eliu m pig m entosu m) La m ina basalis
ch oroid e a e (blaszka Brucha)
C B u d o w a sia t k ó w k i (re t i n a )
a Sche m at trz ech pierwszych n e uro n ó w pro jekcyjnych dro gi w zro ko w ej w zro ko w e g o ( discus nervi optici ) w n erw w zro k o w y (n. opticus) i p o d
i p o⌅ czenia m i d zy nimi. b D ziesi w arstw siatkó wki. aj w kieru nku cia⌅a kolankow ate g o b oczn e g o ( corpus genicula tu m la
Pro mienie wietlne, zanim dotr do wiat⌅oczu⌅ych cz ci fotorece ptorów, terale; g d zie mie ci si cia⌅o czw arte g o neuro nu dro gi w zro k o w ej).
przech o dz przez wszystkie bardziej w e wn trznie po⌅o one warstwy siat O prócz tych pio nowych po⌅ cze - kom órki pozio me (cellulae horizonta
kówki (zjawisko inwersji siatkówki); p otencja⌅y czynno ciowe prz e miesz les) i tzw. kom órki a m akryn o w e (cellulae am acrinae ) ja ko in terneuro ny tw o
czaj si natomiast w o dwro tnym kierunku - przeciw nie do kierunku pada rz po⌅ czenia b oczne lub po przeczne. St d te ju w o br bie siatkówki o d
j ce g o wiat⌅a - z bardziej zewn trznych do bardziej we wn trznych w arstw bywa si wst p na analiza i koncentracja inform acji w zro kowej (ko nwerg en
siatkówki. W o br bie siatkówki znajd uj si pierwsze trzy neuro ny projek cja sygna⌅u). Prz e dstawiciela mi kom órek glejo wych w o br bie siatkówki s
cyjn e drogi wzro kowej. Od zew n trz do w e w n trz wyst p uj nast p uj ce kom órki po d p orowe M ullera, które rozci gaj si w pro mienisty sp osó b
rodzaje neuro n ów (a): mi dzy zew n trzn a w e w n trzn w arstw gra niczn (stratum limitans in
• p ierwszy neuro n: kom órki fo torece p toró w s z m ys⌅o wym i kom órkami ternum et externum ) w arstw y nerw owej siatkówki (stratum nervosum ), tw o
wia t⌅o czu⌅ym i, które p otrafi prz e tw orzy b o dziec w ie tlny w syg na⌅ rz c p ewne g o rodzaju rusztowanie p o dtrzym uj ce w⌅a ciw e kom órki ner
elektro ch e m iczny. Rozró nia si dwa typ y fo torece p toró w, których w owe. Na zew n trz po⌅o ony jest nab ⌅o nek b arwnik o wy (epithelium pig
nazwa p och o dzi od form y se g m entu rece p toro w e g o: pr ciki (bacilli) mentosum ), który za po moc swojej b⌅ony p o dstawnej - blaszki Brucha
i cz o pki ( coni). W o br bie siatkó wki istnie je 100-125 min pr cik ów, (zawieraj cej w⌅ókna elastyczne i kolag enowe), mocn o przytwierdzo nej do
które s o d p o w ie d zialn e za wid z e nie z m ierzch o w e i n ocne, oraz je d y naczynió wki, p ozwala na wym ian rozmaitych su bstancji mi dzy naczy
nie 6 -7 min czo pków. Istniej oso b ne cz o pki u m o liw iaj ce wid z e nie nió wk a siatkówk .
b arw: cz erw o n ej, zie lo n ej i nie b ieskie j; Uw aga: Fo torece p tory sw oim i se g m entam i z e w n trz nym i wch o d z
• dru gi neuro n: ko m órki d w u b ie g u n o w e ( cellula e bipolares), które po w kontakt z na b ⌅o nkie m b arw n ik o wy m , brak je st je d n a k ja kich k o lw ie k
b u d zane s syg na⌅e m p och o d z cym z ko m órek fo torece p toro wych stru ktur ⌅ cz cych. Jest to a na to m iczna przyczyna m o liw e g o tzw. o dkle-
i prz ew o d z go d alej do ko m órek zw o jo w yc h; je n ia si sia tk ó wki od nab⌅o nka p ig m e nto w e g o (które przy nie zastoso
• trz eci neuro n: kom órki z w o jo w e (cellulae ga nglion ares) , których w y waniu leczenia grozi utrat wzro ku - le p o t ). W o brazie histolo gic znym
p ustki osio w e (n e uryty lub aksony) ⌅ cz si w o br bie tarczy nerw u siatkó wki (b) tra d ycyjn ie rozró nia si d ziesi w arstw, zaw ieraj cych cz
ci trz ech p ierwszych neuro n ó w dro gi w zro k o w ej (n p. j dra lub wy p ustki
n erw o w e), u⌅o onych na je d n e j wyso ko ci - w je d n e j w arstw ie.
Cellula e
g an glio nares
Stratum
gra nulosum
in tern um
Stratum
granulosu m
externu m
D T arcz a n e r w u w zr o k o w e g o (discus n erv i op tici; p la m k a le p a)
i b lasz k a sit o w a t w a r d ó w k i (l a m i n a cri b rosa ) Epith eliu m
Bezrd zenn e n e uryty (ok. 1 m ilio n akso n ó w w je d ny m oku) kom órek z w o pig m entosu m
jo w ych (trzecie g o neuro nu dro gi w zro k o w ej) p o d aj do punktu z b ior Vasa san g uin ea La m ina basalis Vasa san g uin ea
cze g o w o ko licy tyln e g o bie guna ga⌅ki ocznej - tarczy n erw u w zro k o retinae ch oro id eae (b laszka Brucha) ch oro id e ae
we g o, g d zie ⌅ cz si w n erw w zro k o wy ( n. opticus) , prz e b ijaj si przez
sit owato p o d ziurko w a n w arstw tw ard ó w ki - blaszk sit o w i p o d aj E Pla m k a ó ⌅ t a (m acul a lu t e a ) i d o ⌅ e k r o d k o w y (fove a c e n tr a l is)
w kierunku cia⌅a kolankowate g o b oczne g o ( corpus genicula tu m la terale ). Skro niow o (b ocznie) od tarc zy n erw u w zro k o w e g o (discus nervi optici )
N ale y zwróci uw ag na m iejsce w ej cia t tn icy ro dkow ej siatkówki z n ajd u je si plam ka ó⌅ta, w której ce ntrum le y le jk o w ate za g ⌅ bie nie
(por. s. 165) oraz o taczaj ce n erw w zro k o wy os⌅o nki. Po nie wa nerw - d o⌅e k ro d kowy - okolica n ajb ard ziej ostre g o wid z e nia (przekrój ok.
w zro k o wy je st w y p ustk m i d zym ó z g o wia, tak ja k i ca⌅e m ó z g o wie o to 1,5 m m). W o br bie do⌅ka ro dkow e g o w e w n trzn e w arstw y siatkó wki
cz o ny je st o p onami m ó z g o wym i: tw ard ( dura m ater), p aj cz ( arachno z osta⌅y tak przesuni te ku brz e g o m „lejka ", e d zia ⌅a niu w p a d aj ce g o do
idea ) i m i kk (pia m ater), ja k i wy p e ⌅nio n p⌅ynem m ó zg o w o -rd zenio w n trza oka wia t⌅a p o dle g aj je d y n ie kom órki fo torece p toró w (w y⌅ cz
wym przestrze ni p o d p aj czyn ó w ko w , która u trzym uje kontakt z t nie cz o p ki; w o ko licy do⌅ka zasa d nicz o nie ma pr cik ó w). W ten sposó b
sam przestrze ni o taczaj c mózg i rdze kr g owy. zjaw isko ro zpraszania w p a d aj ce g o wia t⌅a w yra n ie si re d ukuje.
163
5.15 U nacz y nie nie g a⌅ ki ocz n ej
Cornea Circulus arteriosus

iridis m inor
Sinus ven osus

sclera e
A. c o nju nctivalis
anterior
Circulus
arteriosus
Lens iridis major
A a. ciliares
anteriores
Retina
Sclera
koto t tnic z e nerw u w zro k o w e g o

Zinna-H allera A a. ciliares
(circulus arteriosus V. vorticosa
Ch oroid ea
Aa. ciliares (lam ina ch oro id o
p osteriores breves cap illaris)
A. et v. centralis
Rete vasoru m re tinae
piae matris
N. o p ticus
A U n a c z y n ie n ie g a ⌅k i o c z n e j • t tnic e rz skowe tyln e d⌅u gie [ aa. ciliares posteriores longae) - do cia⌅a
Przekrój p o przeczny przez prawe oko na wyso ko ci n erw u wzrokowe g o, rz skowe g o i t cz ó w ki [iris), g d zie zasilaj o ba ko⌅a t tnicze t czó wki:
wid o k z góry. m nie jsze i wi ksze (circulus arteriosus iridis m inor et m ajor ) (zob. D,
Wszystkie t tnic e g a⌅ki ocznej p o ch o dz z t tn icy ocznej ( a. ophth a l s. 161) oraz
mica ) - g a⌅ zi ko c o w ej t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j (zo b. s. 97). O d d a • t tnic e rz skowe prze d nie [ aa. ciliares a nteriores), które p och o dz z na
je ona liczne ga⌅ zki za o p a truj ce ga⌅k oczn w kre w: czy mi ni prostych i które tw orz zesp ole nia n aczynio w e z t tnic a m i
• t tnic a ro dkowa siatkó wki (o. centralis retinae) - do sia tk ó wki (retin a ) rz sko wym i tylnym i.
(zob. B); O pró cz y⌅y ro dkow ej sia tk ó wki (v. centra lis retinae) - krew z o kolic ga⌅ki
• t tnic e rz skowe tyln e kró tkie [ aa. ciliares posteriores breves) - do na ocznej dre n o wana jest 4 - 8 y⌅a m i wiro w a tym i ( w . vorticosa e ) . Prz e bi
czyn ió w ki; ja j one tw ard ó w k [selera ) za ró wnikie m ga⌅ki ocznej i uch o dz do y⌅y
ocznej g órn ej lub d olnej [v. ophth alm ica superior lub inferior).
164
B U n a cz y n i e n ie t t n icz e n er w u
w zr o k o w e g o i t a rcz y n e r w u w zr o k o w e g o
Wid ok od strony b ocznej.
Aa. ciliares
Pierwsz g a⌅ zi o dch o d z c od t tn icy ocznej posteriores
(o. ophthalm ica ) jest t tnic a ro dkowa siatkówki lo ng ae
( a. centralis retinae ), która wch o d zi od do⌅u do
n erw u w zro ko w e g o oko ⌅o 1 cm prze d g a⌅k A a. ciliares
posteriores
oczn i bie g nie w nim a do sia tk ó wki, o d d a
breves
j c liczne ma⌅e ga⌅ zki naczynio w e. Równie od
t tn icy rz skowej tyln ej (a. ciliaris posterior) o d ko⌅o t tnic z e
ch o dz liczne g a⌅ zki un aczyniaj ce n erw w zro n erw u wzro k o w e g o
kowy (ra mi a d nervum opticum ). Zinna- H allera
(circulus arteriosus
Tarcza n erw u w zro ko w e g o za o p a tryw a n a jest
nervi op tici
w krew przez ko⌅o t tnicze n erw u w zro ko w e g o Zinnii)
Zin na- H allera (circulus arteriosus nervi optici Zin-
nii). W sp o m nia ne ko⌅o t tnicze tw orz o n e jest
przez z esp ole nia n aczynio w e m i d zy ga⌅ zia m i
b ocznym i t tn ic rz sko wych tylnych kró tkich
( aa. ciliares posteriores breves) oraz t tnic ro d
kow sia tk ó wki.
d o n oso w o d oskro niow o
Fovea
centralis
Excavatio disci
tarcza nerw u
w zro k o w e g o
(d iscus n ervi o p tici)
- p la m ka lepa
m iejsce w ej cia
i w yj cia t tn icy lub
y⌅y ro dkowej
siatk ó wki
(a. lub v. centralis
retinae)
R. venae
ce ntralis re tinae
R. arteriae
M acula lutea
centralis retinae
a b
C B a d a n ie d n a o k a p rz e z w z i e r n i k o cz n y (o f t a lm osk o p)
a Technika ba d ania (w ziern ik o w a n ie b e zp o re d nie), b Prawid ⌅o wy o braz siatkó wki) m o g mie ró ny kolor i gru b o : t tnic e m aj kolor jasn o -
dna oka. cz erw o ny i nieco m nie jszy prz ekrój w p oró w naniu z y⌅a m i. Z m ia ny na
Za p o m oc w ziernika oczne g o (o ftalm osko p) mo na o b ejrze - z oko⌅o czynio w e (np. zw e nia, p o gru b ie nia cia ny naczy , m ikro t tnia ki), ja kie
16-krotnym p o wi ksze nie m - n ast p uj ce stru ktury dna oka: wyst p u j przyk⌅a d o w o w prz e bie g u cu krzycy (re tin o p atia cukrzyc ow a)
lub choro by n a d ci nie nio w ej, m o g by ju stosunko w o wcz e nie roz
• stan siatkó wki,
p o znane przy b a d aniu dna o ka. Tarcza n erw u w zro k o w e g o o d gra nicza
• naczynia krwio n o n e (n ajw a niejszym i s g a⌅ zie t tn icy i y⌅y ro d ko
si z w ykle w yra n ie od reszty sia tk ó wki, ma kolor ó ⌅t o -p o m ara cz owy
w ej sia tk ó wki, a. e t v. centralis retinae) ,
i ch arakteryzuje si za g ⌅ b ie nie m w ro dku - za g ⌅ bie nie m tarczy ( exca
• tarcz n erw u wzro k o w e g o (discus nervi optici - m iejsce w yj cia nerw u
vatio disci ). W o br bie tarczy n erw u w zro k o w e g o z m ia ny u ja w n iaj si np.
w zro k o w e g o z g a⌅ki ocznej),
w prz e bie g u p o d wy sz o ne g o ci nie nia w e w n trzczaszk o w e g o (o brz k
• plam k ó⌅t ( m acula lutea ) z d o⌅kie m ro d kowym ( fove a centralis).
tarczy - tarcza zastoin o w a z zatarcie m gra nicy). Ba d anie m dna oka stw ier
W z wi zku z tym , i siatkówka jest w arstw prze roczyst , b arw a dna oka dza si pla m k ó⌅t p o⌅o on oko⌅o 3 -4 mm w kierunku skro nio wym od
w aru n ko w a n a je st nab⌅o nkie m b arw nik o wym oraz prz e w ituj cym i na tarczy n erw u wzro ko w e g o. Liczne ga⌅ zie t tn icy ro dkow ej siatkówki
czynia m i krwio n o nym i n aczynió wki (choroide a ). U osób rasy bia⌅ej dno kieruj si pro m ie ni cie w kierunku plam ki, nie osi g aj c je d n a k je j ce n
oka je st ró w n o m iernie jasn o cz erw o n e, a u osó b cie m n oskórych - w yra tru m (p lam ka u naczynio na jest b e zp o re d nio z p o⌅o onej pod ni n aczy
nie b ard ziej br zow e. W przyp a d ku o d kle je nia si sia tk ó wki z w y kle d o nió w ki). Patolo g iczne z m ia ny w o br bie plam ki ó⌅t ej uja w n iaj si w p o
cho dzi do utraty prze roczysto ci i siatkó wka przyjm u je b arw bia⌅aw o- staci tzw. d e g e n eracji plam ki (cz sto w yst p u j c e sch orze nie w aru n k o
- ó⌅t . G⌅ó wne naczynia krwio n o n e siatk ó wki (t tnica i y⌅a ro dkowa w a n e w ie kie m ), która sto p nio w o d o prow a d za do u traty w zro ku.
165
5.16 Z e w n trz n e mi nie g a⌅ ki oczn ej
Te n d o m usculi
M. o bliq u us
o bliqui su p erioris
inferior M. re ctus M. o bliq uus
Tro chle a M. rectus

su p erior
M. o bliq uus
su p erior
M. rectus
inferior
M. rectus
M. rectus la teralis
m edialis M. rectus
lateralis
A nulus M. rectus
te n din e us in ferior
c o m m unis
M. o b liq u us
N. o p ticus M. levator inferio r
p alp e bra e
a su perioris b
A P o ⌅ o e n ie z e w n t r z n y c h m i n i g a ⌅ k i o cz n ej górn e g o (m. obliquus superior) bie gnie najpierw do przycze pio ne g o na

(mm. e x te rn i bulb i oculi) górnym w e wn trznym brze gu oczodo⌅u ci gniste g o bloczka (trochlea ),
Prawe oko, w id o k z g óry (a) oraz z przo du (b). po przej ciu które go skr ca pod ostrym k tem i biegnie do ty⌅u, aby osta
Ruch o m o ga⌅ki ocznej za p e wniaj cztery mi nie proste: górny, dolny, tecznie przycze pi si na górnej p owierzchni ga⌅ki ocznej po stro nie skro
przy ro d kowy i b oczny ( mm. recti superior, inferior, medialis et lateralis) oraz niowej. D ok⌅adn o funkcjo nalna wszystkich sze ciu zewn trznych mi ni
dwa mi nie sko ne: g órny i d olny ( mm. obliqui superior et inferior) (w za ga⌅ki ocznej i ich precyzyjn e wsp ó⌅granie s konieczne, aby móc kierowa
kresie unerwie nia wym ienio nych mi ni - zob. B i D). Poza mi niem sko je d n o cze nie w zro k obu oczu na o gl dany obiekt. Z kolei mózg z d olny jest
nym dolnym wszystkie pozosta⌅e mi nie z ew n trzn e oka maj swój po tak przeanalizowa dwa o brazy rejestro wane przez siatkówk , e powstaje
cz tek w o br bie okr ne g o ci gna - pier cienia ci gniste g o wsp óln e g o wra enie wid zenia o buoczne g o (bin okularn e g o). Zab urz enie tych funkcji,
( anulus tendineus communis), osad zoneg o w kanale wzrokowym (canalis np. wynik ⌅e z pora enia mi nia ga⌅ki ocznej (zob. E), prowadzi do tzw. po
opticus) . Wszystkie mi nie zew n trzn e ga⌅ki ocznej maj sw oje przyczepy dw ójne g o wid zenia (diplopia ), kiedy to o widzenia je d n e g o oka o dchyla si
na tward ó wce oka (selera); przy czym ci gno przycze pu mi nia sko neg o od osi prawid ⌅owej.
M. rectus
m edialis
M. le vator p alp e bra e M. o bliq uus
su p erioris su p erior
A n ulus te n din e us
c o m m unis
M. rectus
N. oculo su p erior
m otorius
M. rectus
N. trochle aris lateralis
A. carotis M. o bliq uus

interna inferior
N. a b d ucens M. rectus
inferior
Fissura orb italis
su p erior Fissura orb italis
inferior
Sinus
Os sp he n oid ale m axillaris
B U n e r w ie n i e z e w n t r z n y ch m i n i g a ⌅ k i o cz n e j
Prawe oko, wid o k z b oku; skro nio w cia n oczo d o⌅u usuni to. o koruch o wy (n. oculomotorius). Po o p uszczeniu pnia m ózgu wym ie nio n e
Z wyj tkie m mi nia sko ne g o g órn e g o ( m. obliquus superior - uner trzy n erw y czaszkow e bie g n przez zatok ja m ist (sinus ca vernosus; b d
wia ny przez n erw blo czko wy [n. trochlearis]) i m i nia proste g o b ocz w o br bie b ocznej cia ny zato ki; por. A, s. 170), g dzie zn ajd uj si w b ez
neg o ( m. rectus lateralis - u n erw ia ny przez n erw o d w o d z cy [n. a bdu p o re d nim s sie d ztwie t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j ( a. carotis intern a ). Na
cens]) wszystkie p ozosta⌅e z ew n trzn e mi nie ga⌅ki ocznej: mi nie pro st p nie n erw y prz e d ostaj si przez szczelin ocz o d o⌅o w g órn (fissura
ste: górny, d olny i przy ro d ko wy ( mm. recti superior, medialis et inferior) orbitalis superior; zo b. B, s. 170) do oczo do⌅u (orbita ) , g dzie zao p atruj m i
oraz mi sie sko ny d olny ( m. obliquus inferior) s u n erwio n e przez nerw nie z e w n trzn e oka.
166
C F u n k c je i u n e rw ie n i e z e w n trz n y c h m i ni Prawe oko, wid o k z g óry; skle p ie nie ocz o d o⌅u z o

g a ⌅k i o c z n e j sta⌅o usuni te.
M i sie F u n k c ja g ⌅ó w n a F u n k c ja d o d a t k o w a U n e rw ie n i e
a m i sie prosty b o czny o d w o d z e n ie (a b d u c tio ) brak n erw o d w o d z cy In . a b d u
(m. r e c t u s l a t e r a l i s ) c e n s [n. VI])
b m i sie prosty przy ro d p rzyw o d z e nie brak n erw o k o ru c h o w y ( n . o c u

kowy ( m . r e c t u s m e d i a l is ) (a d d u c t i o ) lo m o to riu s [n. III]), ga⌅
d oln a (r. i n f e r i o r )
c m i sie prosty g órny p a trz e nie w g ór , u n osz e o bró t d o w e w n trz + n erw o k o ru c h o w y (n. o c u
(m . r e c t u s s u p e rio r) nie w zro ku (e l e v a t i o ) przyw o d z e nie lo m o to riu s[n. III]), ga⌅
g órna (r. s u p e r i o r )
d m i sie prosty d o ln y p a trz e nie w d ó⌅, o p usz o bró t na z e w n trz + n erw o k o ru c h o w y (n. o c u
(m. r e c t u s i n f e r i o r ) cza n ie w zro ku (d e p r e s s i o ) przyw o d z e nie lo m o to riu s [n. III]), g a⌅ F P o ra e n ia m i n i g a ⌅k i o c z n e j
d o ln a (r. i n f e r i o r )
a Ca⌅k owite p ora e nie nerw u okorucho-
e m i sie sk o ny g órny o bró t w kieru nku d ono- p a trz e nie w d ó⌅ + n erw b lo czk o w y (n . t r o
w e g o po stro nie prawej, b Pora enie nerw u
(m. o b l i q u u s s u p e r i o r ) so w y m , o bró t d o w e o d w o d z e nie [n. IV])
c h le a r is
w n trz (r o t a t i o i n t e r n a ) bloczko w e g o po stro nie praw ej; c p ora e

f m i sie sk o ny d o ln y o bró t w kieru n ku d oskro- p a trz e nie w g ór + n erw o k o ru c h o w y ( n . o c u nie nerw u o d w o d z ce g o po stro nie prawej
(m. o b l i q u u s i n f e r i o r ) n io w y m , o bró t na z e o d w o d z e n ie lo m o to riu s [n. III]), ga⌅ (w zro k skiero w a ny na w prost).
w n trz ( r o t a t i o e x t e r n a ) d o ln a (r. i n f e r i o r ) Pora enia mi ni ga⌅ki ocznej mog nast
pi wskute k uszko dzenia okolic mó zg owia,
M. rectus su p erior M. o bliquus gd zie po⌅o one jest j dro nerwu czaszko
El e v a t i o
i R o t a t io in t e r n a inferior we g o unerwiaj ce g o dany mi sie , na je g o
prze bie gu lub b ezp o re dnio w obr bie da
M. rectus .4 - M. rectus > . M. rectus neg o mi nia (zob. s. 112). Skutkiem jest nie
lateralis m edialis lateralis prawid ⌅o we po⌅o enie d o tkni te g o za b urze
D e p r essi o
niem oka z wyst p o wanie m po dw ójne g o
I R o t a t io e x t e r n a
widzenia, które pacje nt pró buje wyró wna
M. o bliq u us M. rectus inferior M. o bliq uus
przez o d p owie d nie d o p asowuj ce (wym u
szone) ustawie nie g⌅owy,
<----- A b d uctio A d d uctio A b d uctio -----
a Ca⌅kowite p o ra e n ie n erw u o koruch o -
w e g o prowadzi do wyp a d ni cia funk
D G ⌅ó w n e k ie ru n k i d zia ⌅a n ia m i n i z e w n trz n yc h g a ⌅ki Czerw ona strza⌅ka: ruch w linii prostej; cji nast puj cych mi ni: zewn trznych
o cz n e j w je j p o zycji w yj c i o w e j (sp o jrz e n ie na w p ro st). czarna strza⌅ka: ruch o brotowy mi ni ga⌅ki ocznej - mi ni prostych gór
nego, dolneg o, przy ro dko we g o i m. sko
neg o d olne go (ga⌅ka oczna zwrócona
sp o jr z e n i e w p r a w o w g ó r sp o jr z e n i e w le w o w g ó r jest na zew n trz ku do⌅owi), a tak e w e
wn trznych mi ni ocznych - mi nia
zwieracza renicy (m. sphincter pupillae;
y ••••
mydriasis - rozszerzenie i sztywn o re
nicy) i mi nia rz skoweg o (m. ciliaris;
M. o b liq u us in ferio r M. rectus su p erior M. rectus su p erior M. o b liq u us in ferio r
brak akom o dacji do wid zenia z bliska),
sp o jr z e n i e w p ra w o s p o jr z e n i e w le w o
a ponad to mi nia d wigacza powieki
górnej (m. levator palpebra e superioris;
ptoza - o p ad anie p owieki). G dy ptoza
jest ca⌅kowita, nie d ocho dzi do p owsta
M. rectus lateralis M. rectus m e dialis M. rectus m e dialis M. rectus lateralis wania po dw ójne g o widzenia, gdy je d n o
oko jest przys⌅oni te o pad ni t p owiek .
sp o jr z e n i e w p r a w o w d ó ⌅ sp o jr z e n i e w le w o w d ó ⌅
W przypadku rzadziej wyst p uj cych izo
lowanych postaci pora enia nerw u oko-
ruch oweg o, gd zie o d nerwio ne zostaj
tylko p oje dyncze mi nie ga⌅ki ocznej -
M. o b liq u us su p erior M. re ctus in ferior M. rectus in ferior M. o b liq u us su p erior por. s. 112.
b W przypadku p o ra e n ia n erw u b lo c z k o
E Sz e k ie ru n k ó w p a trz e n ia (wg Herin ga) w przyp a d ku ka d e g o z oczu, i tak np. w trakcie w e g o d o tkni ty zostaje mi sie sko ny
W trakcie ba dania prze d m io to w e g o ruch o m o ci sp o gl d ania w prawo aktyw o w a ny jest mi sie górny ( m. obliquus superior), który obraca
oczu w celu stwierd zenia istnie nia pora e m i prosty b o czny ( m. rectus lateralis) oka prawe g o oko do w e w n trz i do do⌅u - o d nerwio ne
ni ga⌅ek o cznych spraw d za si p atrze nie w sz e oraz mi sie prosty przy ro d ko wy ( m. rectus me oko jest skiero wane w kierunku donoso-
ciu g ⌅ó w nych kierunkach (kierunki wskazan e dialis) oka le we g o. Po nad to oba w y m ie n io n e m i wym i do góry.
strza⌅ka m i). Rycina prz e dstawia sch e m a tycznie, nie u n erw ia n e s innym i nerw a m i czaszko wym i c W przyp a d ku p o ra e n ia n e rw u o d
ja kie m i nie i ja kie n erw y czaszko w e uczestnicz (n. VI lub n. III). w o d z c e g o wyp a d a d zia ⌅anie mi nia
w wyk o na niu ruchu p atrze nia w d anym kierunku. Gdy wypad a dzia⌅anie je d ne g o mi nia lub je g o si⌅a proste g o b oczne g o ( m. rectus lateralis)
Uwaga: W trakcie wyk o nyw a nia ruchu patrzenia jest os⌅abiona - wówczas oko ma problem z wyk o - g a⌅ka oczna ule ga skr ce niu do w e
w d anym kierunku ró ne m i nie s aktyw o w an e nywanie m ruch ów w okre lonych kierunkach. w n trz.
167
5.17 Ocz o d ó ⌅: p o d zia ⌅ oraz nacz ynia i n erw y
Fornix Spatiu m
osseus e pisclerale
orbitae
Vagina bulbi (capsula Ten oni)
Periorbita
M. levator
Corp us adip osu m palp e bra e su p erioris
orbitae
M. rectus
su p erior
Bulbus oculi
N. o p ticus
cu m vaginam
d ura e matris
M. rectus
Se p tum orb itale inferior
M. o bliq u us
inferior
Sclera
N. infra orb italis
ru n d us osseus orbitae Sinus m axillaris
A P o d zia ⌅ o cz o d o ⌅u (orb i t a ) na p i t r a: g ó rn e, r o d k o w e i d o ln e
Przekrój strza⌅k o wy przez prawy ocz o d ó⌅, wid o k od strony przy ro d kow ej. prz estrz e na d tw ard ó w ko w a (spatium episclera le ). Z to p o graficzn e g o
W o br bie wys⌅a n e g o okostn (periorbita ) oczo do⌅u zn ajd u j si , zato punktu wid ze nia oczo d ó⌅ m o na p o dzieli na trzy pi tra:
pione w ciele t⌅uszcz o wym ocz o do⌅u (corpus adiposum orbita e ), n ast • pi tro g órne: m i d zy skle p ie nie m ocz o d o⌅u ( fornix orbitae ) i mi nie m
p uj ce stru ktury: g a⌅ka o czna (bulbus oculi ), n erw w zro k o wy (n. opticus), d wig acz e m p owieki g órnej ( m. leva tor p a lpebra e superioris);
gruczo⌅ ⌅z o w y (gl. lacrim alis), z e w n trz n e m i nie ga⌅ki ocznej oraz stru k • pi tro ro dkow e: m i d zy m i nie m prostym g órnym ( m. rectus supe
tu ry n aczynio w o -n erw o w e za o p a truj ce zaw art o oczo d o⌅u. Od przo du rior) a nerw e m w zro k o wym ;
tka nka t⌅uszczowa o gra nicz o na je st przez prz e gro d ocz o d o ⌅o w (septum • pi tro dolne: mi dzy nerwem wzro kowym a dne m oczodo⌅u (fundus orbi
orbita le ), z kolei od ga⌅ki ocznej - przez ⌅ czn o tkan ko w p o ch e wk ga⌅ki tae).
ocznej (vagin a bulbi), in aczej tore bk Ten ona ( capsula Tenoni). M i d zy po Inform acje o strukturach z n ajd uj cych si w ka dym z pi ter ocz o d o⌅u -
c h e w k ga⌅ki ocznej i tw ard ó w k (selera ) zn ajd uje si cienka szczelina - zo b. B.
B T rz y p i tr a o cz o d o ⌅u i z n a j d u j c e si w nich g ⌅ ó w n e st r u k t u r y (W zakresie o tw oró w dla dróg prz ewo dz cych w o br bie oczo do⌅u - zo b. s. 24)
Pi tro Stru k tury Stru k tu ry n a d rz d n e
p i tr o n erw ⌅z o w y (n . l a c r i m a l i s ) g a⌅ n erw u o czn e g o (n. o p h t h a l m i c u s [n. V,])

górne t tn ic a ⌅zo wa ( a . l a c r i m a l i s ) g a⌅ t t n ic y o czn ej z t t n ic y szyjn e j w e w n trz n e j (a . c a r o t is in t e r n a )
y⌅a ⌅zo w a (v. l a c r i m a l i s ) w p ⌅yw a do y⌅y o czn ej g órn ej
n erw c z o ⌅o w y ( n . f r o n t a l i s ) g a⌅ n erw u oczn e g o
n e rw y n a d o cz o d o ⌅o w y i n a d b lo czk o w y g a⌅ zie k o c o w e n erw u cz o ⌅o w e g o (n. f r o n t a l i s )
(n a s u p r a o r b i t a l i s e t s u p r a t r o c h l e a r i s )
t tn ic a n a d o cz o d o ⌅o w a ( a . s u p r a o r b i t a l i s ) g a⌅ k o co wa t t n ic y oczn ej
y⌅a n a d o cz o d o ⌅o w a (v. s u p r a o r b i t a l i s ) ⌅ c z y si z y⌅a m i n a d b lo czk o w y m i ( w . s u p r a tro c h le a re s) d o y⌅y k to w ej (v. a n g u l a r is )
n e rw b lo czk o w y ( n . t r o c h l e a r i s ) j d ro n erw u blo czk o w e g o (n u c l e u s n e r v i t ro c h le a r is) w ró d m ó z g o wiu
p i tr o t tn ica oczna ( a . o p h t h a l m i c a ) g a⌅ t t n ic y szyjn e j w e w n trz n e j

ro d ko w e t tn ica ro d k o w a sia tk ó w ki ( a . c e n t r a l i s r e t i n a e ) g a⌅ t t n ic y ocznej
t tn ic e rz sk o w e tyln e ( a a . c i l i a r e s p o s t e r i o r e s ) g a⌅ zie t tn icy oczn ej
n erw n oso w o -rz sk o w y (n. n a s o c i l i a r i s ) g a⌅ n erw u o czn e g o
n erw o d w o d z cy (n. a b d u c e n s ) j d ro n erw u o d w o d z ce g o ( n u c l e u s n e r v i a b d u c e n t i s ) w m o cie ( p o n s )
n erw o k o ru ch o w y ( n . o c u l o m o t o r i u s ) , g a⌅ g ór j d ro n erw u o k oru ch o w e g o (n u c l e u s n e r v i o c u l o m o t o r i i ) w ró d m ó z g o wiu
na (r. s u p e r i o r ) (m e s e n c e p h a l o n )
n erw w zro k o w y ( n . o p t i c u s ) m i d zy m ó z g o w ie ( d i e n c e p h a l o n )
n erw y rz sk o w e kró tkie ( n n . c i l i a r e s b r e v e s ) z a z w o jo w e w ⌅ó kn a a u t o n o m icz n e (w e g e ta tyw n e) d o g a⌅ki oczn ej
zw ó j rz sk o w y (g a n g l i o n c i l i a r e ) p rzywsp ó ⌅c z u ln y zw ó j dla m i ni rz sk o w e g o i z w iera c za re n icy ( m . c i l i a r i s
i m . s p h in c te r p u p illa e )
korz e p rzywsp ó ⌅c z u ln y ( r a d i x p a r a s y m p a t h i c a ) p rz e d z w o jo w e w ⌅ó kn a a u t o n o m icz n e n erw u o k oru ch o w e g o
korz e w sp ó ⌅c z u ln y ( r a d i x s y m p a t h i c a ) z a z w o jo w e w ⌅ó kn a ze z w o ju szyjn e g o g órn e g o (g a n g l i o n c e r v i c a l e s u p e r i u s )
korz e n oso w o -rz sk o w y ( r a d i x n a s o c i l i a r i s ) w ⌅ó kn a cz ucio w e z g a⌅ki o czn ej p rze ch o d z ce prze z zw ó j rz sk o w y d o n erw u
n oso w o -rz sk o w e g o
y⌅a oczna g órna (v. o p h t h a lm ic a s u p e rio r) uch o d zi do zato ki ja m ist e j (s i n u s c a v e r n o s u s )
pi tro n erw o k oru ch o w y, g a⌅ d o ln a (r. i n f e r i o r ) j d ro n erw u o k oru ch o w e g o ( n u c l e u s n e r v i o c u l o m o t o r i i ) w ró d m ó z g o wiu

d o ln e y⌅a oczna d o ln a (v. o p h t h a l m i c a i n f e r i o r ) w p ⌅yw a d o zato ki ja m iste j
n erw p o d o cz o d o ⌅o w y ( n . i n f r a o r b i t a l i s ) g a⌅ n erw u szcz k o w e g o (n. m a x i l l a r i s [n. V 2j)
t tn ica p o d o cz o d o ⌅o w a ( a . i n f r a o r b i t a l i s ) g a⌅ k o c o w a t t n ic y szcz k o w ej (o. m a x i l l a r i s ) z t t n ic y szyjn e j z e w n trz n e j (a . c a r o t is
e xte rn a )
168
A. su pra A. d orsalis nasi

trochle aris
A. su pra orb italis
A. p alp e bralis V. supra- V. dorsalis
m e dialis tro chle aris nasi
Aa. ciliares
posteriores V. o p hthalm ica
Aa. ciliares V. an g ularis
lo ngae su p erior
p osteriores
breves
A. lacrim alis V. lacrim alis
A. e th m oid alis
anterior Sinus
cavernosus
A. ce ntralis
retinae
A. e th m oid alis
p osterior
N. o p ticus
A. carotis
interna
V. o p hth alm ica V. o p hthalm ica V. facialis

inferior
A. o p hthalm ica A. m e nin g e a R. a nasto m o ticus
media
C G a ⌅ zi e t t n ic y o cz n e j (a. o p h th a l m ic a ) O N acz y n ia y ln e ocz o d o ⌅u

Prawy oczo d ó⌅, wid o k z g óry; w yci te o kie nka kostne znad kana⌅u w zro Prawy oczo d ó⌅, wid o k od stro ny b o czn ej; usuni ta zosta⌅a cia na boczna
kow e g o (ca n alis opticus) i skle pie nia oczo d o⌅u. T tnica oczna je st g a⌅ zi ocz o d o⌅u i o tw arto zato k szcz kow (sinus m axillaris). N aczynia yln e
t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j (o. carotis intern a ), prz e bie g a pod nerw e m ocz o d o⌅u ⌅ cz si z y⌅a m i zaró w n o p o wierzch o w nym i, ja k i g⌅ b okim i
w zro k o wym ( n. opticus) przez kana⌅ w zro k o wy do w n trza oczo do⌅u i za okolic tw arzy, a tak e z zato k ja m ist (sinus cavernosus-, nie b e z p iecz e
o p atruje z n ajd uj c e si tam struktury, w ⌅ cznie z g a⌅k oczn . stw o zaka e nia).
N. fro ntalis
N. lacrim alis
N. o culo m o torius,
r. su p erior N. su pra orbitalis
N. ocu lo m o torius A. caro tis interna

Gl. lacrim alis
N. in fratro chle aris
Nn. ciliares
longi
N. trochle aris
N. nasociliaris
N. o p hthalm icus
Nn. ciliares
breves
N. trig e m inus
Gan glio n
ciliare
Gan glio n
trig e m inale Radix
p arasym p athica
N. a b d ucens N. m axillaris
N. o p ticus
N. o culo m o torius, Radix Radix
r. inferior sym p athica nasociliaris
E U n e r w ie n i e o k o licy o cz o d o ⌅u ( n. abducens [n. VI]) oraz n erw o czny (n. ophth a lm icus [n. V ,]). N erw o k o
Prawy ocz o d ó⌅, wid o k z boku; usuni ta zosta⌅a skro nio w a cia na kostna. ruch o wy zawiera d o d atko w o prz e d zw o jo w e przywsp ó ⌅czu ln e w⌅ó kna
O kolica oczo d o⌅u u n erw ian a jest ruch ow o, czucio w o i a uto n o m ic znie dla zw o ju rz skowe g o (ga nglion ciliare ). Z a zw o jo w e w⌅ó kna wsp ó ⌅czuln e
(w e g e ta tyw nie) przez cztery n erw y czaszko w e: n erw o koruch o w y (n. ocu osi g aj w n trz e oczo d o⌅u przez splo t t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j lub
lomotorius [n. III]), n erw b lo czko wy (n. trochlearis [n. IV]), n erw o d w o d z cy ocznej (plexus caroticus internus lub plexus ophth a lm icus) .
169
5.18 To p o grafia ocz o d o ⌅u
A Prz e b ie g w z a t o c e ja m is t e j [sinus
Periorbita (okostna oczod o⌅u)
c a v ern osus) n e rw ó w c z a sz k o w y c h , k t ó re
d d o o c z o d o ⌅u R. m e dialis N. su pra
Przed ni i ro d k o wy d ó⌅ czaszki po stro nie pra
orbitalis
w e j, wid o k z g óry; wyk o n a n o okienka kostne R. lateralis
w o br bie cia ny b ocznej i g órnej zatoki ja
m istej, zw ó j tró jd zielny (ga nglion trigeminale)
Corp us adip osu m
lekko o d chylo ny w lew stron , usuni te zo
orbitae
sta⌅o kostne skle p ie nie ocz o d o⌅u i wyk o na n o
okienko w o br bie okostn ej ocz o d o⌅u (perior N. fro ntalis
bita ).
W o br bie zatoki ja m istej wszystkie trzy n erwy
mi ni ga⌅ki oczn ej: n erw o koruch o w y (n. oculo
motorius), n erw blo czko wy (n. trochle aris) oraz
Fossa cranii
n erw o d w o d z cy (n. abducens) wch o d z w b li anterior
ski kontakt z p ierwsz i dru g g a⌅ zi nerw u
tró jd zieln e g o (n. trigem inus), a tak e z t tnic
szyjn w e w n trzn (o. carotis intern a ). Po dczas
g dy n erw y czaszko w e III i IV prze bie g aj wsp ó l
nie z o bie m a p ierwszym i ga⌅ zia m i n erw u tró j
d zie ln e g o (n erw e m ocznym [n. ophth a lm icus]
i nerw e m szcz kowym [n. m axillaris])
w o br bie b o cznej cia ny zatoki ja A. o p hth alm ica
mistej, n erw o d w o d z cy - w b e z
p o re d nim s sie d ztw ie t tn icy A. caro tis interna
szyjn ej w e w n trzn e j - prze d o
staje si b e zp o re d nio przez Chiasm a o p ticu m
ro d ek zatoki ja m iste j. Dlateg o
N. trochle aris
te je st on szcze g ólnie za gro
o ny w przyp a d ku z akrz e p icy N. oculo m o torius
zatoki ja m istej lub t tnia ka
t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j.
Sinus
cavern osus
N. ab d ucens Gan glio n N. trig e m inus, N. trig e m inus, Fossa cranii

trig e m inale portio minor portio m ajor me dia
B cia n a t y ln a o c z o d o ⌅u : p ie r c ie
c i g n is t y w s p ó ln y (a n ul us te n d in eus
co m m unis) i m ie jsc a p rz e j c ia n a c zy
i n e rw ó w p rz e z k a n a ⌅ w z r o k o w y (c a n a lis Fissura M. levator M. rectus
op ticus) i sz c z e lin o c z o d o ⌅ o w g ó rn orbitalis su p erior N. fro ntalis palp e bra e su perioris su p erior
(fissur a orb it a lis su perior)
O czo d ó⌅ prawy, wid o k z prz o d u; wi ksz o za M. obliquus
w arto ci oczo d o⌅u zosta⌅a usuni ta. N. lacrim alis su p erior
Przez kana⌅ w zro k o wy prze d ostaj si do ja m y
V. o p hthalm ica N. op ticus
ocz o d o⌅u n erw w zro k o wy (n. opticus) oraz t t
su p erior
nica oczna (a. ophth a lm ica ). Z naczy i nerw ów, A nulus te n din e us
które prze nikaj do ocz o d o⌅u przez szczelin N. tro chle aris c o m m unis
ocz o d o ⌅o w g órn , cz prz e d ostaje si w e
w n trz, a cz na z e w n trz pier cie nia ci gni- N. o culo m o torius, A. o p hth alm ica
r. su p erior
ste g o wsp óln e g o:
Fissura orb italis
• w e w n trz pier cie nia: ga⌅ g órna (r. supe su p erior
N. nasociliaris
rior) i ga⌅ d olna (r. inferior) n erw u okoru-
cho w e g o (n. oculomotorius), n erw o d w o M. rectus M. rectus
d z cy ( n. abducens) oraz n erw nosowo-rz - lateralis m edialis
sko wy (n. n asociliaris);
Fissura orb italis N. ocu lo m o torius,
• na z e w n trz pier cie nia: y⌅y oczne górna r. inferior
inferior
i d olna (v. ophthalm ica superior et inferior),
n erw cz o ⌅o wy (n. frontalis), n erw ⌅z o wy (n. la
crim alis) i n erw b loczko wy (n. trochlearis).
N. a b d uce ns V. o p hthalm ica M. rectus
inferior inferior
170
, .. .
r. ⌅
Tro chle a
R. m e dialis N. su pra
N. infratro chle aris -
orb italis
R. lateralis
La m ina cribrosa
h I
Jf \
N. su pratrochle aris
A. et n. e th m oid alis
anterior / M. le vator p alp e bra e
su p erioris
A. su pratro chlearis
Gl. lacrim alis
A. et n. eth m oid alis
p osterior A. e t n. lacrim alis
A. su pra orb italis M. rectus su p erior
N. n asociliaris N. a b d uce ns
N. fro ntalis V. o p hthalm ica

su p erior
N. tro chle aris
A. o p hth alm ica
N. op ticus
A. caro tis interna
Chiasm a o p ticu m
C T o p o g ra fia p ra w e g o o cz o d o ⌅u : st r u k t u r y
p i tr a g ó r n e g o
N. o culo m o torius
W id ok z g óry; usuni to skle p ie nie kostne o czo
do⌅u, o kostn (periorbit a ) i cia⌅o t⌅uszczo w e
N. trochle aris
ocz o d o⌅u (corpus adiposum orbita e ).
. ’ / I • V »1 » , D T o p o g ra fia p r a w e g o o cz o d o ⌅u :
st r u k t u r y p i tr a r o d k o w e g o
W id ok od stro ny czaszko w ej - z g óry;
przeci te i uniesio n e do g óry zosta⌅y:
M. levator
p alp e bra e mi sie d w ig acz p owieki górn ej
M. rectus su p erioris ( m. levator p a lpebra e superioris) oraz
m e dialis
mi sie prosty g órny ( m. rectus supe
M. rectus
M. o bliq uus su p erior rior ); tkanka t⌅uszczowa oczo d o⌅u zo
su p erior sta⌅a ca⌅ko wicie usuni ta. W id oczny
Gl. lacrim alis je st n erw w zro k o wy (n. opticus).
V. o p hth alm ica
N ale y zwróci uw ag na m aj cy oko⌅o
su p erior Bulb us oculi
2 mm z w ó j rz sk o wy (ga nglion ci
N. nasociliaris A. et n. lacrim alis liare) , który p o⌅o o ny je st b o cznie od
n erw u w zro k o w e g o oko ⌅o 2 cm z ty⌅u
Nn. ciliares breves
M. rectus ga⌅ki ocznej (bulbus oculi ). W zw oju
lateralis tym ule g aj prze⌅ czaniu na zazwo-
N. trochle aris
jo w e w⌅ó kna prz e d zw o jo w e przy-
V. o p hthalm ica
Aa. ciliares wsp ó ⌅czuln e u n erw iaj c e mi nie
inferior
p osteriores breves
w e w n trzn e oka: mi sie rz skowy
N. o p ticus N. a b d ucens ( m. ciliaris) i mi sie z w ierac z re
nicy ( m. sphincter pupilla e ) . Równie
N. ocu lo m o torius Gan glio n ciliare
za zw o jo w e w⌅ó kna wsp ó ⌅czuln e dla
m i nia ro zwieracza re n icy ( m. dila
tor pupilla e ) przech o d z prz e z zw ó j
rz skowy.
171
5.19 Nos - wiado m o ci ogólne
Cellula e
eth m oid ales
M. rectus lateralis
Lam ina
p erp e n dicularis
ossis e th m oid alis
N. infra orb italis
Sinus m axillaris
Co nch a
nasalis inferior
Meatus
nasi inferior
Proc.
alve olaris
Cellula e e th m oid ales

anteriores
La mina Le ns
p erp e n dicularis
ossis eth m oid alis
Corp us vitre u m
M. rectus m edialis
----- Orbita
M. rectus lateralis
N. o p ticus
Cellula e e th m oid ales
posteriores
— M. te m p oralis
Sinus sp he n oid alis

— A. carotis
interna
Tele nce p halo n,
lo bus te m p oralis Dorsu m sellae
A N os i z a t o k i o b o cz n e n osa - w p r o w a d z e n i e
a Prz ekrój czo⌅o wy, wid o k z prz o du, b Przekrój p o prz eczny, wid o k z g óry. • zatok czo ⌅o w (sinus frontalis),
Przyj to, e znana je st bud owa kostna ja m n osowych (prze d e wszyst • ko m órki sit o w e ( cellulae ethm oidales: zatoka sitowa [sinus ethm oida
kim uj cia ró nych kana⌅ó w pod m a⌅ o win am i n oso wym i, z o b. s. 30-31). lis)*),
Ja m y nosow e i zatoki przyn oso w e s strukturam i p arzystym i. Ja m y n o • zatok szcz kow (sinus m axillaris),
sowe, które o d d ziela prze gro da nosa (septum n asi ), maj na prz ekroju nie • zatok klin o w (sinus sphenoida lis) .
mal tró jk tny kszta⌅t. Pod dne m tyc h „tró jk t ó w " z n a jd u je si ja m a ustna. W e w n trzn p o wierzchni wszystkich wym ie nio nych ja m wy cie la (w ie
Na rycinie mo na ro zp o zna n ast p uj ce p arzyste zatoki o b o czn e nosa: lo w arstw o wy) nab⌅o nek o d d ech o wy m ig aw ko wy (zob. s. 176).
* Termin „zatoka sitowa " nie jest u w z g l d niany w n ajn o wszym mianow-
nic tw ie a n a to m icznym . Je d n a k w praktyce jest nad al szero ko stosowany.
172
Sinus Fossa
sp hen oid alis hyp o p hysialis
D orsum
sellae
Sinus
fro ntalis Clivus
To nsilla
pharyn g ealis
Se ptum Choana
nasi
Torus tu b arius
Ostium
p haryn g e u m
tu b a e a u ditiva e
D ens axis
Palatu m m olle
(velu m p alatinu m)
Sinus
sp hen oid alis
Recessus Co ncha
sp he n o e th m o id alis nasalis su p erior
Meatus Co nch a
nasi su p erior nasalis media
Meatus Tonsilla
nasi m edius pharyn g ealis
Co nch a
Plica salpin g o
nasalis inferior
ph aryn g ea
Lim en nasi
Vestib ulu m
nasi
B B⌅o n a lu z o w a ja m y n o so w e j
Pars basilaris a B⌅ona lu zowa prz e gro dy nosa, prz ekró j przy-
ossis occipitalis strza⌅k o wy, w id o k z lew ej strony, b B⌅ona lu
Co nch a zo wa pra wej b o cznej cia ny nosa, wid o k z le
nasalis media wej strony, c Wid ok na nozdrza tyln e. Po dczas
g dy przy ro d ko w a cia na ja m y nosa jest g⌅a dka,
Vo m er Ch oan a cia na boczna je st p ofa⌅d owana prz e z m a⌅ o
w in y n osow e: g órn , ro d kow i d oln ( con
Co ncha ch a n asa lis superior, media et inferior) . W ten
nasalis inferior sp osó b zwi ksza si p o wierzchnia b⌅o ny lu
z o w e j, dzi ki cze m u przech o d z ce prz e z nos
Arcus p ala to
Palatu m m olle p haryn g e us p o wietrze m o e si le piej o grza i nawil y
(velu m p alatinu m) (zob. s. 176). Na ryc. b mo na rozp ozna praw
Uvula
zatok klin o w (sinus sphenoida lis) . N ozdrza
Radix lin g uae tyln e ( choa n a e ) (zo b. c) sta n o wi tyln e uj cie
et to nsilla lin gualis ja m y nosow ej do n oso g ardzieli ( n asoph arynx).
Z o b aczy mo na bliskie t o p o graficznie relacje
m i d zy no zdrzam i tylnym i a tr b k s⌅u ch o w
Epiglo ttis ( tuba auditiva ) oraz m ig d a⌅kie m p o d nie bien-
nym (tonsilla pa ta tin a ) (zo b. s. 187).
173
5.20 N aczynia i n e r w y z a o p a tru j ce ja m n oso w
Bulb us La mina
olfactorius cribrosa
A. e th m oid alis Sinus

anterior sp hen oid alis
Fila olfactoria Rr. nasales p osteriores

su p eriores m e diales
Rr. septales
anteriores
Rr. se ptales
posteriores
Rr. nasales
m ediales
Torus tu b arius
Locus
Kiesselb achi Choana
A N acz y n ia i n e r w y p r z e g r o d y n osa p o cz ci o w y m usu n i ciu b ⌅ o n y

lu z o w e j
Przekrój przystrza⌅k o wy, wid o k z lewej strony.
W zwi zku z m o liwym krw aw ie nie m z nosa szcze g ólne zn acz e nie kli
niczne ma znajo m o za o p a trze nia tej o kolicy w naczynia t tnic ze
(zob. C).
Bulb us Co ncha
olfactorius nasalis su p erior
Fila olfactoria,
a. eth m o id alis
posterior
A. eth m oid alis

anterior
Co nch a
Gan glio n
nasalis media
p teryg o p alatin u m
Rr. nasales p osteriores
inferiores, aa. nasales A. palatina d escen d ens,
posteriores laterales n. palatinus major
i nn. palatini minores
Co nch a
nasalis inferior
n. palatinus m ajor Uvula
B N acz y n ia i n e r w y p r a w ej b o cz n e j ci a n y n osa runku m a⌅ owin n osowych ( conch ae ). W o bszarz e m a⌅ o winy nosowej

Wid ok z lewej strony. g órn ej nici w ch o w e ( fila olfa ctoria ) prze d ostaj si przez blaszk sitow
Przez cz cio w e usuni cie ko ci klin o w ej u wid o cznio ny z osta⌅ zw ó j skrzy- (la min a cribrosa ) w kieru nku b⌅o ny lu z o w ej w ch o w e j. O kolica ta za o p a
d ⌅o w o - p o d nie b ie nny [ ganglion pterygop a la tinum ) - w a na stacja prz e tryw a n a je st w krew od g óry - przez o bie t tnic e sit owe ( aa. ethmoidales)
⌅ czaj ca uk⌅ad u przywsp ó ⌅czuln e g o (zob. s. 121 i 229). W ych o dz ce o dch o d z ce od t tn icy ocznej ( a. ophthalm ica ), a od strony grz b ieto w ej -
z nie g o w ⌅ó kna n erw o w e p o d aj do m a⌅ych gruczo ⌅ó w lu z o wych m a⌅ z ty⌅u - przez t tnic e nosow e tyln e ( aa. n asa les posteriores) , o dcho d z ce
o win n oso wych. Prze bie g aj o ne wsp ó ln ie z n aczynia m i od g óry w kie od t tn icy klin o w o - p o d nie b ie nn ej ( a. sphenopa la tin a ) .
174
A. eth m o id alis
Na rycin ach za pre ze n to w a n o sch e m a t unaczy-
p osterior A. o p hth alm ica
nie nia ja m y nosa. A n alo g icznie do kolejno ci
pre p aro w ania ja k o pierwsza o pisana zostanie
prze gro da nosa, a n ast p nie cia na b oczna.
A. e th m oid alis A. sp he n o p alatina
anterior
C T t n ice p r z e g r o d y n osa
Rr. se p tales
anteriores A. m axillaris
N aczynia prz e gro dy nosa p o ch o dz z d orz e
cza t tn ic szyjn ych: zew n trzn ej i w e w n trzn e j A. caro tis
Locus
( aa. carotis extern a et intern a ). W prze d nie j cz interna
Kiesselb achi
ci prze gro dy nosa zn ajd uje si nie b ez pieczn e
A. carotis
m iejsce - splot n aczynio wy (locus Kiesselba chi;
externa
zaznacz o ny in te nsyw nie jszym kolore m), który
p osteriores
za o p a tryw a ny je st z d orz e czy o bydwu t tnic.
Jest to najcz stsze ró d⌅o krw aw ie nia z nosa.
Sinus La m ina cribrosa Bulbus

fro ntalis ossis e th m o id alis olfactorius
N. e th m o id alis anterior Sinus

D N er w y p rz e g r o d y n osa
(n. o p th ala m icus) sp he n oid alis
U n erwie nie czuciowe p och o dzi z g a Fila olfactoria N. m axillaris
⌅ zi nerw u tró jd zieln e g o (n. trigemi
nus [n. V]); o bszar prze dni g órny prze Rr. nasales N. o p hth al
gro dy nosa za o p a tryw a ny jest przez m ediales micus
ga⌅ zie nerw u oczne g o (n. ophthalm i

La mina Gan glio n
cus [n. V ,]); pozosta⌅e okolice - przez p erp en dicularis trig e m inale
g a⌅ zie nerw u szcz kowe g o ( n. m a ossis eth m oid alis
xillaris [n. V J). O bszar b⌅o ny luzowej N. m an dib ularis
w ch o w ej o trzym uje sw oiste w⌅ókna Cartilag o
se pti nasi
zm ys⌅o w e z nerw u w ch o w e g o (n. ol G an glio n p teryg o p ala tin u m
factorius [n. I]). Rr. nasales posteriores w fossa p teryg o p alatin a
su p eriores m e diales
(n. m axillaris)
Fora m en
V o m er M axilla N. naso- Proc. zygo- sp he n o p alatinu m
p ala tinus m aticus
A. e th m oid alis
p osterior
N. e th m o id alis La m ina Co nch a
A. eth m oid alis
a n terio r cribrosa nasalis media
anterior A. o p hthalm ica Sinus
sp he n oid alis
Rr. nasales
R. nasalis posteriores
A. sp h e n o su p eriores
externus
palatina laterales
A. palatina Gan glio n

d esce n d e ns p teryg o
palatinu m
A. m axillaris
Rr. nasales
posteriores
A. caro tis
inferiores
interna
Nn. palatini
Rr. nasales min ores
A. carotis laterales
externa
N. palatinus
A a. nasales Co ncha major
Rr. nasales
A. palatina posteriores
interni nasalis inferior
major laterales
E T t n ice p r a w ej b o cz n e j ci a n y n osa F N erw y p ra w ej b o cz n e j ci a n y n osa

Wid ok z lewej strony. Wid ok z lewej strony.
N ale y zwróci uw ag na za o p a trze nie o ko licy ja m y nosow ej z g a⌅ zi t t U n erwie nie czucio w e p och o dzi z g a⌅ zi n erw u oczne g o (n. ophth a lm icus
nicy szyjn ej w e w n trzn e j (o. carotis interna-, z g óry) oraz z g a⌅ zi t tn icy [n. V ,]) oraz n erw u szcz kow e g o (n. m axillaris [n. V2]). B⌅ona lu zowa w
szyjn ej z e w n trzn ej (o. carotis extern a; z ty⌅u). ch owa u n erw ia n a je st przez sw o iste w⌅ó kna czucio w e n erw u w ch o w e g o
(n. olfa ctorius [n. I]).
175
5.21 Z a t o ki przy n oso w e: b u d o wa hist olo giczn a i anat o mia kliniczna
Cellula e e pith eliales

cu m kin ociliis
Epitheliu m
pseud o
stra tificatum
ciliatu m Exo crin ociti calciform es
(m uco cyti)
La m ina propria
fibrosa
Se p tum nasi,
vo m er
o brz kni ta
b⌅ona luzowa
m a⌅ owiny
n oso w ej d olnej
B H ist o lo g ia b ⌅ o n y lu z o w e j n osa
W ie lo rz d o wy n a b ⌅o n ek o d d ech o wy (epithelium pseudostratificatum cilia
A St a n y cz y n n o ci o w e b ⌅ o n y lu z o w e j j a m y n oso w ej tum) u tw orz o ny jest z ko m órek n a b ⌅o nk o wych, na których p o wierzchni
(w st a n ie p r a w i d ⌅ o w y m i p a t o lo g icz n y m ) zn ajd u j si m ig awki ( kinocili a ), oraz z kom órek kub ko wych (exocrinociti
Przekrój czo⌅o wy, wid o k z prz o du. calciformes [mucocyti]; an g. goblet cells), które wy d zie laj lu z p o kryw a
Z a d a nie m b⌅ony lu z o w ej nosa je st o grzanie i naw il e nie w d ycha n e g o j c y w o d nist w y d zie lin zn ajd u j c si na p o wierzchni na b⌅o nka. Gru
p o wietrza. W tym celu je st ona d o brze ukrwio n a (zo b. s. 95 i 97) oraz sil cz o ⌅y suro wic ze i suro wic zo - lu z o w e, które - o pró cz kom órek kub ko wych
nie o brz kni ta (na rycin ie - po pra wej stro nie). lu z ó wki po o bu stro - s ró d⌅e m uwalnia nia w y d zie liny p o kryw aj cej lu z ó wk , s u m iesz
nach nie zn ajd u j si je d n a k stale w tym sa mym sta nie o brz ku, lecz p o cz o n e w o br bie ⌅ czn o tk a n ko w ej blaszki w⌅a ciw e j (lamina propri a fi
z ostaj pod w p ⌅yw e m 6- g o dzinne g o rytm u o brz m iew a nia i zanik ania brosa). M ig awki p o kryw aj ce na b ⌅o n ek p o w o d uj prze m ieszcze nie si
te g o o brz ku. Prze d prze pro wa d ze nie m ba d ania ja m n osowych - ryno- w y d zie liny nab⌅o nka (zob. C i D), co je st w a n cz ci sk⌅a d ow o d p o
sko pii - m o liw e je st p o d anie m iejsco w o d zia ⌅aj cych le ków z m n ie jsza j wie d zi niesw o istej uk⌅a du im m u n olo g ic zn e g o cz⌅o wieka. W przypadku
cych o brz k b⌅o ny lu zowej, a w ó w czas staje si tak cienka, ja k po lewej za b urz o n ej m o toryki m ig aw ek p acje nci skar si na stale n awracaj ce
stro nie ryciny. zaka enia dróg o d d ech o wych.
Sinus Sinus Sinus

fro ntalis e th m o id alis sp he n oid alis Ostium
Paries p osterior
sinus fro n talis
a sinus m axillaris
m axillaris
C Pr a w i d ⌅ o w y o d p ⌅ y w l u z u z z a t o k p rz y n oso w y ch D K i e r u n e k ruch u r z se k n a b ⌅ o n k a m i g a w k o w e g o i p rz e p ⌅y w u
Wid ok z lew ej strony. w y d z i e li n y w p ra w ej z a t o ce szcz k o w e j i cz o ⌅ o w ej
D zi ki ruch o m rz sek nab⌅o nka m ig aw ko w e g o wy d zie lin a p owstaj ca (sinus m a xill a ris e t sin us f ro n t a l is)
w o br bie zato k przyn oso wych je st transp orto w an a na z e w n trz (zo b. D). Sch e m atyczny prz ekró j cz o ⌅o wy przez praw zatok szcz kow (a) oraz
W i kszo w y d zie liny prze d ostaje si prz e z nozdrza tyln e (cho a n a e ) do zatok cz o ⌅o w (b), w i d o k z prz o d u; je li ch o dzi o p o⌅o enie zato k - por. C.
n oso g ardzieli (nasopharynx) i je st p o⌅ykana. W wynik u ruchu rz sek nab⌅o nka m ig aw ko w e g o w o br bie zato k po
wstaje prze p ⌅yw w y d zie liny skiero w a ny do ich uj cia. Dzi ki nie m u z n aj
d uj ce si w wy d zie linie cz steczki za nie czyszcze i dro b n o ustroje s
usuw an e z zatok. O brz k b⌅o ny lu zowej p o w o d uj cy za m kni cie uj cia
m o e d o pro w a d zi do z a p ale nia zato k (sinusitis). N ajcz ciej d ocho d zi do
te g o w o kolicy ko m ple ksu uj cio w o - przew o d o w e g o - uj cia zato ki szcz
kowej i sit o w ej (zob. s. 30 -31) (za Stam m b erg ere m i Hanke).
176
Z "-4
F B a d a n i e e n d osk o p o w e z a t o k i szcz k o w e j
Wid ok z prz o du.
Zatoka szcz kowa jest nie d ost p na w b e zp o re d nim b a d aniu i dlate g o
ko nieczne jest p os⌅u g iw anie si e n d osk o p e m . A by d o trze do zatoki
szcz k ow ej za p o m oc en d osko p u, k o nieczn e je st prze bicie si przy u y
ciu tzw. tro karu prz e z cie nk cia n kostn pod m a⌅ o win n osow d oln
i w p ro w a d ze nie przez ni e n d osko p u. O bracanie i w ychyla n ie e n d osko p u
p o zwala na o b ejrz e nie ca⌅o ci lu z ó wki zatoki.
A a. eth m oid ales

an terio r i p osterior A. o p hth alm ica
E R y n osk o p ia p r z e d n i a i t y ln a G M ie jsca p o d w i z a n ia t t n ic w p rz y p a d k u o b fi t e g o k r w a w ie n ia
a R y n osk o p ia p rz e d n ia je st b a d anie m prze d m io to wym s⌅u cym o ce z n osa
nie ja m n oso wych - przy zastoso w a niu sp ecjalne g o w ziern ik a. A by Je eli w przyp a d ku o bfit e g o krw aw ie nia z nosa zaw ie d zie pró ba tam p o-
m óc d o k⌅a d nie o ce ni ca⌅ prze d ni cz ja m n oso wych, ko nieczne na dy nosa, mo e o kaza si nie zb d n e p o d w i za nie wi ksze g o naczynia
je st prze pro w a d ze nie w ziern ik o w a nia, w yk orzystu j c d wie ró ne po t tnic ze g o. M o liwe je st p o d wi za nie n ast p uj cych t tnic:
zycje (I, II).
• t tn icy szcz k ow ej (a. maxillaris) lub t tn icy klin o w o - p o d nie b ie nn ej
b W r y n osk o p ii t y l n e j ba d aniu klinic zne m u d ost p n e s nozdrza tyln e
(o. sphenopal atina) (a),
(choanae) oraz m ig d a⌅e k g ard ⌅o wy ( tonsilla pharyngealis). Przez o d chy
• t tn icy szyjn ej z e w n trzn ej (a. carotis externa) (a), ja k i
lanie i o bracanie lusterka laryn g olo gic zn e g o mo na d o ko na oceny
• o bu t tn ic sit o wych (aa. ethmoidales) w o br bie oczo d o⌅u (orbita ) (b).
stru ktur za pre ze n to w a nych na zam ieszcz o nej wy ej rycin ie. O b ecnie
coraz cz ciej lusterk o z ast p o w an e je st e n d osko p e m .
177
5.22 Ja m a ust na (c a v i t a s o r is): prz e gl d;

p o d nie b ie nie t w ard e i m i k kie
A W argi i b r u z d y w a r g o w e
W id ok z prz o du. Wargi g órna i d olna (labium superius et inferius) ⌅ cz si
Sulcus ze so b w k tach ust ( anguli oris). Przez szp ar ust ( rima oris) mo na prz e
La biu m nasolabialis
d osta si do ja m y ustn ej (cavitas oris). Z m ia ny w o br bie warg m o g d o
su p erius
starczy w a nych klinic znych wskaz ó w ek d ia g n ostycznych: nie bieskie
Rima oris A n g ulus oris wargi (sinica) p o zw alaj stw ierd zi istnie nie sch orze serca i/lub p⌅uc,
z kolei g ⌅ b o kie bru zdy n osow o -warg owe (sulci nasolabi ales) m o g wsk a
Labium zyw a na przewle k⌅e sch orze nia uk⌅adu p okarm ow e g o.
inferius
La biu m
su p erius Frenulu m labii
B Ja m a ust n a (c a v it as oris) su perioris
W id ok z prz o d u. O ba rz dy z b ó w wra z z wyrostka m i z b o d o ⌅o wym i Vestib ulu m

oris Palatum
szcz ki i u c h w y d zie l ja m ustn na (por. C): duru m
• prze dsio n ek ja m y ustn ej (vestibulum oris): prz estrz e m i d zy warg a m i Arcus

Palatu m m olle
i p oliczka m i a rz d ami (⌅ukam i) z b ó w; palato glossus
(velu m palatinu m
• w ⌅a ciw a ja m a ustna (cavitas oris propri a): ja m a ustn a we w⌅a ciwym
Arcus
ro zu m ie niu te g o s⌅owa (za rz d ami z b ó w; tyln granic sta n o wi ⌅uk Uvula
p ala to p haryn g e us
p o d nie b ie n n o -j zyko wy, arcus pal atoglossus);
Isth m us Tonsilla
• gard zie l (fauces): granic z g ard ⌅e m tw o rzy ⌅uk p o dnie bienn o -g ar-
fauciu m p alatina
d ⌅o w y ( arcus pala toph aryngeus).
Cavitas Dorsum
G ard ziel, cie g ard zie li (isthmus faucium) przech o dzi w ja m gard ⌅a. Jam a
oris propria lin guae
ustna wys⌅an a je st w ie lo w arstw o w y m niero g o w acie j cym nab⌅o nkie m
p⌅askim , który je st z w il a ny w y d zie lin gruczo ⌅ó w lin o wych (zob. s. 201).
N o w o tw ory p⌅asko na b ⌅o nkow e ja m y ustn ej ro zwijaj si nie je d n o kro tnie Vestib ulu m Frenulu m
u osó b p al cych p a pierosy (nik o tyna) i d o d atko w o pij cych cz sto w yso oris labii inferioris
ko pro ce nto wy alko h ol.
Labium
inferius
Se ptum Palatum Torus

nasi duru m tu b arius
Palatu m m olle Tractus Tractus

Cavitas
(velu m p alatinu m) respiratorius dig est orius
oris pro pria
La biu m Uvula
su p erius palatina
La biu m
Isth m us
inferius
fauciu m N aso
Lin gua p harynx
M an dib ula Os
Oro
hyoid eum
M m. dia p hra g m a e pharynx
Epiglo ttis
oris (zaznaczo ny
m. g e nio hyoid e us) Laryngo-
pharynx
C P o d zia ⌅ i o g r a n icz e n i a j a m y ust n ej palatina) zn ajd uje si na gra nicy prz ej cia ja m y ustn ej w gard⌅o (pharynx).
Przekrój p o ro dkowy, wid o k z lewej strony. W ie lo w arstw o wy ro g o w aciej cy na b⌅o nek p⌅aski skóry przech o dzi w oko
M i nie dna ja m y ustn ej i (le cy na nich) j z yk sta n o wi ⌅ cznie d oln licy cz erwie n i w arg o w ej w w ie lo w arstw o w y p⌅aski na b ⌅o n ek niero g owa-
granic ja m y ustn ej w⌅a ciw e j (cavitas oris propri a). Jej skle p ie nie stan o wi cie j cy b⌅o ny lu z o w ej. Powy ej ja m y ustn ej zn ajd uje si ja m a nosowa, za
w prze d nich d w óch trzecich d⌅u g o ci p o d nie b ie nie tw ard e (pal atum du ja m ustn - g ard ⌅o; ro dkowa je g o cz (jam a ustn o -g ard ⌅o wa [oroph a
rum), a w je d n e j trz eciej tyln ej - p o d nie b ie nie m i kkie (pal a tum molle [ve rynx, mesopharynx ]; cz ustna ja m y gard ⌅o w ej) sta n o wi m iejsce, g dzie
lum pal atinum ]) (zob. F); z w isa j cy z je g o d olne g o brze gu j zycz e k (uvula krzy uj si dro gi - o d d ech owa i p okarm o w a (b).
178
D St r u k t u r y n a cz y n io w o - n e r w o w e
p o d n i e b i e n ia t w a r d e g o
Rr. se ptales
Wid ok z do⌅u. T tnic e i n erw y p o d nie b ie
p osteriores N. naso p alatinus
nia tw ard e g o (b u d o wa kostna tej okolicy
- zo b. s. 38) sch o d z z g óry do ja m y ust
Foram en nej przez o tw ór przysieczny ( foramen in
Su tura palatina
incisivu m cisivum) oraz przez o tw ory p o d nie b ie n n e
m ediana
wi ksze i m nie jsze (for a mina pal atina m a
A. p alatina
jor a et minora). N erwy te to g a⌅ zie ko
major
N. palatinus major co w e n erw u szcz kow e g o (n. maxill a
Foram en ris [n. V J); t tnic e nato m iast nale do
palatinu m majus Nn. palatini min ores uk⌅a du t tn icy szcz kow ej (a. maxillaris)
Flam ulus
(o bie stru ktury nie z osta⌅y u w z g l d nio n e
Foram en
palatinu m minus pteryg oid eus na rycinie).
A a. p alatinae Lam ina m e dialis | Proc-

min ores f ptery-
Lam ina lateralis J g oid eus
Vo m er
N. infra orb italis,

rr. la biales su p eriores
E U n e r w ie n i e cz u cio w e b ⌅ o n y lu z o w ej
p o d n i e b i e n ia , w ar g i g ó r n e j, p o licz k ó w
N. infra orb italis, N. naso p alatinus i d z i se ⌅
rr. alve olares
Wid ok z do⌅u.
su p eriores a nteriores,
r. alve olaris Uw aga: U n erwie nie czucio w e prz e dsta wio
su p erior m edius nej o kolicy p och o dzi z ró nych ga⌅ zi nerw u
tró jd zieln e g o (n. trigeminus): n erw p oliczko wy
N. in fra orb italis, N. palatinus (n. buccalis) p och o dzi z n erw u uch w o w e g o
rr. alve olares major (n. mandibul aris [n. V3]); wszystkie p ozosta⌅e g a
su p eriores ⌅ zie z n erw u szcz kow e g o (n. maxillaris [n. V2]).
p osteriores
N. buccalis
Nn. palatini
min ores
F M i n ie p o d n i e b i e n ia m i k k ie g o
Palatum (p a l a tu m m olle [velu m p a l a t in u m ])
duru m Wid ok z do⌅u.
Po d nie bie nie m i kkie tw o rzy tyln granic ja m y
ustn ej i w e j cie do cz ci ustn ej gard⌅a (oropha
rynx). W linii p o ro dkowej m i nie o d d aj pro
m ie ni cie ro zch o dz ce si w⌅ó kna w kieru nku
A p oneurosis
palatina
H am ulus rozci gna p o d nie b ie nn e g o (aponeurosis p a
p teryg o latina); tw orzy ono ⌅ czn o tkan ko w e po d⌅o e
id eus
M. uvula e p o d nie bie nia m i kkie g o. Z m i ni rozp ozna
M. tensor mo na mi sie n a pinacz p o d nie bie nia mi k
veli palatini kieg o (m. tensor veli palatini), mi sie d w ig acz
Uvula
palatina p o d nie bienia m i kkie g o (m. levator veli p a l a
Tuba
Palatum m olle tini) oraz mi sie j zycz k a (m. uvul ae). Po dczas
au ditiva,
(velu m pars cartila g dy mi sie n a p in acz p o d nie bie nia m i kkie g o
p alatinu m) ginea napr a p o d nie b ie nie m i kkie i przy tym je d
n o cze nie o twiera w e j cie do tr b ki s⌅uch owej
(tuba auditiva), mi sie d w ig acz p o d nie bienia
M. levator
veli palatini m i kkie g o p o dnosi p o d nie b ie nie m i kkie a
do p o zio m u. Z wyj tkie m m i nia j zycz k a oba
w y m ie n io n e m i nie ucz estnic z d o d atkow o
w b u d o wie b ocznych cian gard⌅a.
179
5.23 J z y k: mi nie i b⌅ ona luzo w a
Arcus palato- Tonsilla

A Ksz t a ⌅ t b ⌅ o n y lu z o w e j j z y k a (l in g u a )
p haryn g e us Epiglo ttis lin gualis
W id ok z g óry. Ruchowe w⌅a ciw o ci j zyk a o d g ryw aj w a n rol w akcie
ucia, p o⌅ykania i m ó wienia, z kolei je g o fu n kcje czucio w e m aj zn acz e
nie dla zm ys⌅u sm aku oraz w kontaktach natury seksualn ej. Dla po trzeb
ruch o wych z osta⌅ w ytw orz o ny bardzo silny trzon j zyk a (zob. Ca). Je g o
p o wierzchnia (dorsum linguae) je st p o kryta m ocn o w ysp ecjaliz o w a n lu
Foram en
z ó w k - b⌅o n lu z o w j zyk a ( tunica mucosa linguae). Grz bie t j zyk a z o
caecu m
sta⌅ p o d zielo ny od przo du d o ty⌅u na trzy cz ci: wierzch o ⌅e k ( a pex lin
To nsilla guae), trz o n (corpus linguae) oraz korze / nasa d j zyk a (radix linguae).
palatina Bruzda w kszta⌅cie litery V znajd uj ca si na grz biecie j zyk a - bruzda
ko cowa (sulcus terminalis) - d zie li j z y k (d o d atkow o o pró cz po dzia⌅u
Arcus
p alato glossus Radix na wierzch o ⌅e k, trz o n i korze / nasa d ) na cz prze d ni lub prze dbruz-
lin guae d o w (pars a nterior lub presulcalis) i cz tyln lub za bru z d o w (pars p o
sterior lub postsulcalis), przy czym cz prz e dnia o b ejm uje d wie trz ecie,
Sulcus Dorsum
a tylna - je d n trz eci j zyk a. W ierzch o⌅e k bruz dy ko c ow ej w kszta⌅cie
term inalis lin guae
litery V wsk a zu je na o tw ór le p y (foramen caecum; b d cy m iejsce m pier
w ycin e k - z ob. Ba > Corpus w o tn e g o p o⌅o enia zaw i zk ó w tarczycy!). Drugi z p o dzia⌅ó w je st w aru n
lin guae kowany ro zw oje m e m brio n alnym i p ow o d uje, i o bie cz ci maj ró ne
Sulcus
m e dianus
ró d⌅a un erw ie nia (zob. s. 183). B⌅ona lu zowa prze d nie j cz ci ule ga po
fa⌅d o waniu w p ostaci ró n oro d nych bro d awek (zob. B); a w o br bie w ar
stw y ⌅ czn o tk a n ko w ej m i d zy b⌅o n lu z o w a w arstw m i ni zn ajd uj
si ro zliczne ma⌅e gru czo ⌅y lin o w e. Po nie wa czase m d aj one p ocz tek
A p ex (zwykle z⌅o liw ym ) z m ia n o m n o w o tw oro w ym , wi c n ale y si z nimi z a
lin guae
p ozna .
Gruczo⌅y suro wic ze w o ko licy ku b kó w sm ako wych (zo b. B b-e) okre la ne
Papillae Papilla Papilla
filiform es valla ta fun giform is
s miane m gruczo⌅ów Ebnera: za p o m oc wy d zie liny tych gruczo⌅ó w stale
prze p ⌅u kiw an e s kubki sm akowe.
1 Epith eliu m stratificatu m

> sq uam osu m
J n o ncornificatu m Su lcus
p apillae
j> A p o n e urosis lin guae
| M m. lin guae
Gil. serosa e
Ebneri
szczyty bro d aw ek
z n ab⌅o nkie m ro g owaciej cym
w ierzch o ⌅ek bro dawki

(z cz cio w o
Papillae
ro g owaciej cym
foliata e
nab⌅onkie m)
Caliculi
g ustatorii
zr b laczn o- _
tk a nk o w y
D uctus
excre torius Gll. serosa e
gla n d ula e
c k > $ i/ S h „ it iJ n d
serosae
B Br o d a w k i j z y k a (p a p il l a e l in g u a les)
a Prz estrze nny o braz wycin k a j zyk a z bro d awkam i j zyk o w y m i; b - e d bro d awka nitkowata (papilla filiformis) - s⌅u y o dczuw aniu zmys⌅u d o
ró ne ro dzaje bro d aw ek j zyk a. tyku;
M orfolo gic znie mo na wyró ni cztery typ y bro d awek j zyk o w ych: e bro d awka li ciasta (papilla foliata) - ro zmieszczo na g ⌅ó w nie na b ocz
b bro d awka okolo na (papill a vallata) - o toczo na je st okr g⌅ w yn ios⌅o nym brze gu j zyk a, zawiera liczne kubki sm ako w e (caliculi gustatorii,
ci nab⌅o nka i zawiera bardzo w ie le ku b kó w sm ak o wych; ge mm a gust atori a).
c bro d awka grzyb o w a ta (papill a fungiformis) - po⌅o ona na brz e g ach j
zyka (zawiera rece p tory m ech anic zn e, term iczn e, a tak e kubki sm a
kow e);
180
Dorsum lin guae
Proc.
styloid eus
A p ex
lin guae
M. stylo glossus
M an dib ula M. hyo glossus
Os hyoid eum
M. g e nio M. g e nio
glossus hyoid eus
C M i n i e j z y k a (mm. lingu a e)
Wid ok z lewej strony (a), przekrój czo⌅o wy, w i
d ok z przo du (b).
Wyró nia si zew n trzn e i w e w n trzn e mi nie
A p o n e urosis Tu nica mucosa j zyk a. Z ew n trzn e mi nie ro zp oczynaj si
lin g uae lin guae w okre lo nych m iejscach kostnych, a mi nie
w e w n trzn e j zyk a nie m aj kontaktu z adnymi
ele m e ntam i kostnym i. Do zewn trznych mi ni
j zyk a zalicza si :
M. lo n gitu dinalis • mi sie bró d ko w o -j zyk o wy (m. genioglos
su p erior sus),
M. verticalis • mi sie g nyko w o -j zyko wy ( m. hyoglossus),
Se p tu m lin guae lin guae • mi sie p o dnie bie nno-j zykowy ( m. pal ato
glossus) i
M. lo n gitu dinalis M. transversus • mi sie rylc o w o -j zyko w y ( m. styloglossus).
inferior lin guae
Do wewn trznych m i ni j zyk a nale :
• mi sie p o d⌅u ny g órny (m. longitudinalis su
M. hyo glossus perior),
• mi sie p o d⌅u ny d olny ( m. longitudinalis in
M. g e nio glossus ferior),
• mi sie p o przeczny j zyk a (m. transversus
Gl. su blin g ualis
linguae) i
• mi sie pion owy j zyka ( m. verticalis linguae).
M. m ylo hyoid e us Z e w n trzn e m i nie p oruszaj j zykie m ja ko

ca⌅o ci , z kolei m i nie w e w n trzn e d o pro
w a d zaj do z m ia ny je g o kszta⌅tu. Z wyj tkie m
m i nia p o d nie bie nn o -j zyko w e g o, który u n er
b wia ny je st przez n erw b⌅ d ny (n. vagus, [n. X]),
wszystkie p ozosta⌅e m i nie j zyk a s uner
M. g enio hyoid e us wio n e przez n erw p o d j zyko wy ( n. hypoglossus
[n. XII]).
D Je d n ost r o n n e p o r a e n ie n e r w u p o d j z y k o w e g o p ora o ny m i sie

Ruch o m o j zyk a przy je g o w ysu w a n iu: a brak p ora enia, b je d n o bró dkow o -j zykowy
stro nn e uszko d zenie n erw u p o dj zyko w e g o (n. hypoglossus). (m. g e nio glossus)
- po ch orej stro nie
I
W przyp a d ku, g dy d ojd zie do je d n ostro n n e g o uszko dzenia n erw u p o d j
zyko w e g o, mi sie bró d ko w o -j zyk o wy (m. genioglossus) po ch orej stro
nie zostaje p ora o ny. Z dro wy, tj. z z ach o w anym un erw ie nie m , mi sie
bró d ko w o -j zyk o wy po stro nie prz eciw n ej staje si d o m inuj cy, p o w o
d uj c z b acza nie j zyk a w kierunku strony ch orej. St d te w trakcie ba a A p ex lin g uae b
d ania p ole g aj ce g o na wysu w a n iu j zyk a z b acza on w p ora o n stro n .
181
5.24 J z y k: stru k t u ry naczynio w o-n erw o w e i o d p ⌅ y w ch⌅ on ki
A. profunda
M. palato-
lin g uae
alossus
Proc.
styloid eus
N. glosso
p haryn g eus
Gan glio n
su b m an dib ulare
N. hyp o glossus
M an dib ula
A. et v. lin gualis
Os hyoid eum
A. et v. A. su blin g ualis
a su b m e ntalis
A N acz y n ia i n e r w y j z y k a
a W id ok z lewej strony, b Wid ok na d oln p o
w ierzch n i j zyk a.
J zyk je st z a o p a tryw a ny w krew przez t tnic
j zy kow {a. lingualis; od t tn icy szyjn ej z e
w n trz n e j [a. carotis externa]), która ro zdziela
si na g a⌅ zie ko c o w e: t tnic g⌅ b o k j zyk a
(a. profund a linguae) i t tnic p o dj zyko w
(a. sublingualis). Ró wn ole gle do niej prze bie ga A p ex lin guae
z w y kle y⌅a j zyk o w a (v. lingualis), która o d pro

w a d za krew do y⌅y szyjnej wewn trznej (v. ju g u
laris interna).
Za czucio w e u n erw ie nie j zyk a o d p owia d a
n erw j zyk o w y (n. lingualis) - ga⌅ n erw u u Gl. lin gualis
ch w o w e g o ( n. mandibul aris [n. V3j). Wraz z nim anterior
bie g n ró w nie w⌅ó kna ze stru ny b b e nk o
w ej (chorda tympani ) od n erw u tw arz o w e g o
(n. facialis [n. VII]), które z aw ieraj d o ro dkowe
w⌅ó kna dla zmys⌅u smaku p ocho dz ce z okolicy
prze dnich d w óch trzecich p owierzchni j zyk a. Frenulu m
A. e t v . profunda
D o datkowo struna b b enkowa zawiera przed- lin g uae
lin guae
zw o jo w e przywsp ó ⌅czuln e w⌅ó kna trzew n e ru
Plica
ch o w e bie gn ce do zw oju p o d uchw owe g o N. lin gualis
su blin g ualis
(.ganglion submandibul are), gd zie s prz e⌅ czane
D uctus
na w⌅ó kna za zw o jo w e, które u n erw iaj przy- Caru ncula
su b m an dib ularis
wsp ó ⌅czulnie linia n ki: p o d uch w o w e (gl. sub su blin g ualis
mandibul aris) oraz p o d j zyko w e (gil. sublingu

ales, szcze g ó⌅y zo b. s. 121). U n erwie nie so m a
tyczn e ruch o w e m i nia p o d nie bienn o -j zyko - b
w e g o (m. pal atoglossus) nast p uje przez nerw
b⌅ d ny (n. vagus [n. X]), a p ozosta⌅e m i nie j
zyka s u n erw io n e ru ch o w o prz e z n erw po dj -
zyk o w y (n. hypoglossus [n. XII]).
182
z m y s⌅ sm a k u cz u cie p o w ie rzch o w n e
N. va g us (n. X)
N. g losso
p haryn g e us (n. IX)
N. g losso
p haryn g eus
N. lin gualis
(n. trigeminus, n. V3)
N. facia lis
(chorda ty m p a n i, n. VII)
B U n e r w ie n i e cz u cio w e j z y k a : so m a t ose nso r y cz n e (le w a p o ⌅ o w a)

sm a k o w e (p ra w a p o ⌅ o w a)
W id ok z góry. W⌅ókna sm ako w e ró w nie p o ch o dz od trzech n erw ó w czaszko wych:
U n erwie nie w⌅ó kna m i czucia so m atyczne g o (np. o d czucie d o tyku, bólu n erw u tw arz o w e g o ( n. fa cialis [n. VII; a d o k⌅a d nie - stru ny b b enko w ej
i te m p era tury) o d byw a si przez n erw y czaszko w e, które za o p a truj j zyk [ chorda tympani]), n erw u j zyk o w o - g ard ⌅o w e g o i n erw u b⌅ d ne g o. Gdy
od przo du do ty⌅u, w nast p uj cej kolejno ci: stwierd za si za b urze nia zmys⌅u smaku w prze d nich d w ó ch trz ecic h j
zyk a, o d p o w ie d zialn e je st za to uszko d zenie n erw u tw arz o w e g o; je d n a k
• n erw j zyk o w y (n. lingu alis; ga⌅ n erw u tró jd zieln e g o [n. V3]), w przyp a d ku, g dy nie ma czucia, d o tyku, bólu i te m p era tury, w ó w czas na
• n erw j zyk o w o - g ard ⌅o wy (n. glossoph aryngeus [n. IX]) i le y stw ierd zi uszko d ze nie n erw u tró jd zieln e g o (zob. s. 115 i 121).
• n erw b⌅ d ny (n. vagus [n. X]).
Nil. cervicales
profun di
V. lin gualis
A n g ulus ve n osus
ju g ulo facia lis
V. ju g ularis
interna
Nil. c ervicales
profundi
C O d p ⌅y w ch ⌅ o n k i z j z y k a i d n a j a m y ust n ej
Wid ok z le wej stro ny (a) i z przo du (b).
O d p ⌅yw ch⌅o nki z j z y k a i dna ja m y ustn ej o d byw a si prz e z gru p w o d p ⌅ywa do w z⌅ó w po tej sam ej stronie, ja k i przeciw nej (b) - ko m órki
z⌅ó w ch⌅o nnych p o d bró dkowych i p o d uch w o wych, które ostatecznie n ow otworo we z tej okolicy mog ulega rozsianiu w o dleg⌅e okolice orga
dre n uj w z⌅y lim fatyczn e u m ie jsc o wio n e w o kó ⌅ y⌅y szyjn ej w e w n trz nizmu (np. rak p ⌅asko na b ⌅o nkowy, szcze g ólnie b oczne g o brze gu j zyk a,
nej (v. jugula ris intern a; a; w z⌅y lim fatyczn e szyjn e). Po nie wa ch⌅o nka d aje cz sto przerzuty do okolic z n ajd uj cych si po prz eciw n ej stro nie).
183
5.25 Dno (przep ona) ja m y ust nej
M. m ylo hyoid eus

R. m an dib ula e M an dib ula
Linea
m ylo hyoid ea
Proc.
c oro noid eus
Ca put
m an dib ula e
A ng ulus
m an dib ula e M. g e nio
hyo id eus
M. hyo glossus
Proc. styloid eus
Proc. m asto id eus
M. dig astricus,
ve n ter p osterior
M .h y o
glossus
M. m ylo M. stylo hyoid e us

hyoid eus
Te n d o in term e dius
m usculi dig astrici
M. d ig astricus,
ve n t er anterior
M. dig astricus (ansa t e n dinis)
M m. infra hyoid ei
Os hyo id eum
A M i n ie d n a j a m y ust n ej
Wid ok z g óry (a) i z lewej stro ny (b).
P⌅ytka m i nio wa, która ro zp ostarta jest m i d zy o bie m a ga⌅ zia m i u 3. mi sie d w u brz u c o w y ( m. digastricus) - je g o brzusiec prz e d ni (venter
ch w y (rr. m a ndibula e ), tw orzy prze p o n (dno) ja m y ustn ej (diaphragm a anterior ) zn ajd uje si w o br bie dna ja m y ustn ej, z kolei brzusiec tylny
oris). Sk⌅ada si ona z czterech m i ni, z których wszystkie le p owy ej ( venterposterior ) przycze pia si do wyrostka sutkow e g o (proc. m asto
ko ci g nyko w ej i dlate g o te s zaliczan e do mi ni na d g nyk o wych: ideus);
4. mi sie rylc o w o - g nyk o wy ( m. stylohyoideus) - przycze pia si do w y
1. mi sie uch w o w o - g nyk o wy ( m. mylohyoideus); m i nie z obu stron rostka rylc o w ate g o (proc. styloideus); je g o ro zszcze pio ne ci gno o ta
⌅ cz si w linii p o ro dkowej w p ostaci szwu (przykryty przez mi sie cza ci g n o p o re d nie mi nia d w u brzu c ow e g o.
bró d ko w o - g nyko wy [ m. geniohyoideus]);
2. mi sie bró d ko w o -g nyko wy - w z m acnia dn o ja m y ustn ej w okolicy Wszystkie cztery m i nie uczestnicz w o twieraniu ust; w czasie p o ⌅yka
przy ro d ko w ej; nia p o d n osz ko g nyko w do g óry i do przo du.
184
N. m an dib ularis
N. alve olaris
inferior
Ch ord a tym p ani
N. lin gualis
N. m an dib ularis,
n. m ylo hyoid eus
N. hyp o
Gan glio n N. lin g ualis glossus (n. XII)
su b m an dib ulare
M. d ig astricus,
M. mylo- ve n t er anterior
a hyoid eus
M. g e nio
hyo id eus
R. g e nio hy o id e us
(C l i C2)
A nsa cervicalis,
ra dix su p erior
A nsa cervicalis,
ra dix in ferio r
N. trig e m inus Plexus
ty m p anicus
Gan glio n
trig e m inale
Gan glio n
g eniculi
N. m an dib ularis Cellula e

m ast oid eae
Chorda N. facia lis

ty m p ani
Foram en
N. lin gualis stylo m asto id e u m
N. glosso Proc. m ast oid eus

p haryn g eus
M. d ig astricus,
M. stylo hyoid eus ve n ter p osterior
N. facia lis, N. facialis,

a p o ch o d ne p ierwsze g o ⌅uku g ard⌅o w e g o (skrzelo w e g o) (m i sie u-
b r. stylo hyo id e us r. d ig astricus
ch w o w o - g nyko wy [m. mylohyoideus]; brzusie c prze d ni m i nia dw u-
brz u co w e g o [venter a nterior musculi digastrici ]) s u n erw ia n e przez
n erw uch w o w o - g nyk o wy ( n. mylohyoideus) - g a⌅ n erw u u ch w o
B U n e rw ie n ie m i n i d n a ja m y ustn e j w e g o (n. m a ndibularis [n. V3j);
a Wid ok z lewej stro ny (wid o czna je st prawa p o⌅owa u c h w y od stro ny b p och o d ne dru gie g o ⌅uku g ard ⌅o w e g o (skrzelo w e g o) (brzusie c tylny
przy ro d ko w ej), b Przekrój strza⌅ko wy prz e z praw cz skalist ko ci m i nia d w u brzu c ow e g o [venter posterior m usculi digastrici ]; mi sie
skro nio w ej na wyso ko ci w yrostka sutko w e g o (proc. m astoideus) i w i rylc o w o -g nyko wy [m. stylohyoideus]) s un erw ian e przez n erw tw a
d o czn e kom órki sutkow e ( cellulae m astoideae ) - w id o k od stro ny przy rz o wy (n. facialis [n. VII]);
ro d kow ej. c W id ok z lewej strony. c so m atyczny mi sie bró d ko w o - g nyko wy ( m. geniohyoideus) uner
U n erwie nie m i ni dna ja m y ustn ej je st z⌅o o ne (m i nie p o ch o dz z ró wia ny je st przez ga⌅ zie brzuszne (rr. ventra les) p ierwsze g o i dru g ie g o
nych ⌅u k ó w g ard ⌅o wych [skrzelo wych]) i d o ko nuje si przez trzy ró ne n erw u szyjn e g o, które ⌅ cz si na swoim prz e bie g u z nerw e m po dj -
n erw y: zyk o wym (n. hypoglossus [n. XII]).
185
5.26 Pier cie ch ⌅ o n ny g ard⌅a
Fornix
To nsilla — pharyn gis
pharyn g ealis
A Pi e r cie g a r d ⌅ o w y W al d ey er a
W i d o k z ty⌅u - p rz e z o t w a rt t y ln cia n g a r
Ch o ncha e — To nsilla
d ⌅a. W tej projekcji m o na najle p iej uwid o czni nasales tu baria
wszystkie stru ktury an a to m iczn e tej okolicy.
Pier cie g ard ⌅o wy W ald eyera sk⌅ada si z im -
Palatu m m olle
m u n o ko m p ete n tn ej tka nki lim fatyczn ej (mig-
da⌅ki i gru d ki ch⌅o nn e). M ig da⌅ki - ja k o „im m u
Uvula palatina
nolo giczni stra n ic y " - o taczaj uj cia ja m y ust
nej i n oso w ej w o br bie gard ⌅a; z kolei grudki tkanka lim fatyczna Tonsilla
(m ieszki) ch ⌅o n n e ro zsiane s po ca⌅ym na „p asó w b o cznych " palatina
b⌅o nku, ch o z ró n g sto ci w p oszcze g ól (p lica salpin g o
nych okolicach cia⌅a. W yró nia si n ast p uj ce pharyn g ea) Tonsilla
lin gualis
struktury:
• nie p arzysty mig d a⌅e k g ard ⌅o wy ( tonsilla ph a Epiglo ttis
ryngea lis) p o⌅o o ny na skle p ie niu gard⌅a,
• p arzyste mig d a⌅ki p o d nie b ie n n e ( tonsillae
p a la tin a e ),
• m ig d a⌅e k j zyk o w y ( tonsilla lingualis) ,
• parzyste migda⌅ki tr bkowe ( tonsillae tuba
riae) - czasem uwa ane za boczne wyp ustki
migda⌅ka gard ⌅oweg o i
• p arzyste „p asy boczne ", tj. fa⌅d y tr bkow o -
-g ard ⌅o we (plica e sa lpingoph arynge a e ) .
Velum
p alatinu m,
palatu m Tonsilla p o wi ksz o n e m ig d a⌅ki
m olle Arcus p o d nie b ie n n e (t onsillae p alatinae)
palatina
palato glossus
Fossa Fossa Arcus
to nsillaris Arcus p alato to nsillaris palato glossus
p haryn g eus
Uvula To nsilla
palatina p alatina
b c
B M ig d a ⌅ k i p o d n i e b i e n n e (tonsil l a e p a l a t in a e): p o ⌅ o e n ie
i p o w i ksz e n ie p a t o lo g icz n e b i c W przyp a d ku ba d ania prze d m io to w e g o m o liwe je st przesuni cie
W id ok z przo du ja m y ustn ej. m ig d a⌅ka p o d nie b ie nn e g o w kierunku ja m y gard ⌅o w ej - przez w y w a r
a M ig d a⌅ki p o d nie b ie n n e p o⌅o o ne s w n ie w ie lkiej zato ce - d ole mig- cie ucisku je d n szp atu ⌅k na prze d ni ⌅uk p o d nie bie nny, p o dczas gdy
d a⌅ko wym ( fossa tonsillaris), o granicz o nym prze d nim i tylnym ⌅ukie m druga szp atu⌅ka przyciska j z yk do d o⌅u. Bardzo p o wi ksz o n e mig da⌅ki
p o d nie b ie n nym : ⌅ukie m p o d nie b ie n n o -j zyko w ym i p o d nie bienn o - (w wynik u zaka e wiruso w ych lub b akteryjnych, np. tonsillitis) mog
-g ard⌅o wym (arcus p a la toglossus i arcus pa la toph a ryngeus) . tak znacz c o z aw a uj cie ja m y ustn ej, e u tru d nia j prze⌅ykanie.
186
Ch oana Fornix p haryn gis
Ch oan a
Se ptum
nasi
Tonsilla
pharyn g ealis
Torus
tu b arius
Ostium
p haryn g e u m
tu b a e au ditiva e p o wi ksz o ny
migd atek
g ard ⌅owy
Palatu m m olle D ens axis (tonsilla
(velu m palatinu m) pharyn g ealis)
Plica salpin g o
ph aryn g ea
Uvula p alatina b
C M ig d a ⌅e k g a r d ⌅ o w y (to nsill a p h a r y n g e a l is ): p o ⌅ o e n ie i p o w i k b Powi kszony m ig da⌅ek g ard ⌅o wy je st typ o w z m ia n u dzieci w wieku

sz e n ie p a t o lo g icz n e prz e dszkolnym (w wynik u przewle k⌅ych nawracaj cych procesów za
Przekrój strza⌅k o wy przez skle p ie nie gard⌅a. palnych w o br bie b⌅ony lu zowej nosa i gard⌅a w tym wieku cz sto
d ocho dzi do na d m iernej reakcji im m un olo gic zn ej w tka nce limfatycz-
a Ten n ie p arzysty m ig d a⌅e k le y na skle pie niu (stro pie) gard⌅a (fornix
nej: wyros⌅a a d en oid aln e, „p olipy "). Powi kszo ny mig da⌅ek gard ⌅o wy
ph aryngis) i mo na go o b ejrze przy wyk orzysta niu ryn osko pii tyln ej
blokuje w ó wczas nozdrza tyln e ( choan a e ), co utru d nia o d d ychanie no
(zo b. s. 177). M ig d a⌅ek g ard ⌅o wy je st szcze g ólnie d o brze ro zwini ty
sowe i zm usza dziecko do o d dychania przez usta. St d te usta u takich
we w czesnym wieku d zie ci cym , ule g aj c za nik o wi na p ocz tku wieku
dzieci p o zostaj stale o tw arte. D o wia dcz o ny klinicysta mo e w ówczas
szkolne g o.
na p ierwszy rzut oka p ostawi rozp oznanie p owi kszenia mig da⌅ka gar
d⌅oweg o.
Epith eliu m pse u d o

Lym p h ocyti stra tificatu m ciliatu m Epitheliu m stratificatu m
Epitheliu m et m acro p hagi Cry p ta e t o nsilla res (e p ith eliu m resp iratoriu m) sq ua m osu m n o nc ornificatu m
Cry p ta e t o nsillares
Fo lliculi secund arii
Ca psula fibrosa
Folliculi lym p hatici Fo lliculi secu n d arii p o zosta⌅o ci z⌅uszczo nych

ko m óre k nab ⌅o nka
a b c
D Bu d o w a h ist o l o g icz n a t k a n k i li m f a t y cz n e j
j a m y ust n e j i g a rd ⌅a cia ny ja m y n osow o -g ard ⌅o wej (n asoph arynx ) i ustn o -g ard⌅o w ej ( oro
Wo bec cis⌅e g o zwi zku (a nato m iczn e g o) m i d zy na b ⌅o nkie m a tka nk ph arynx ).
lim fatyczn w o br bie pier cie nia g ard ⌅o w e g o W ald eyera stru ktury te by b Bu d o w a m i g d a ⌅ k a g a r d ⌅ o w e g o . W n ast pstwie p o wi ksze nia d o ch o
w aj nie kie d y o kre la n e term in e m tka nki lim fo e p itelialn ej. dzi do p o fa⌅d o wania g órnej p o wierzchni b⌅o ny lu z o w ej (zasad a grz e
a T k a n k a li m f o e p i t e lia l n a . W o br bie blaszki w⌅a ciw e j (la min a pro bienia). M ig d a⌅ek jest p o kryty na b ⌅o nkie m „o d d ech o wym " (na b ⌅o n
pria ) wszystkich b⌅on lu z o wych w yst p u je tka nka lim fatyczna - zor kiem wielorz d o wym m ig aw ko wym - epithelium pseudostra tifica tum
g a niz o w ana, ja k ró w nie lu n o ro zproszona. St d te m ówi si nie ciliatum [epithelium respiratorium ]).
kie d y o tka nce lim fatyczn ej zw i z a n e j z b⌅o nam i - M ALT (ang. mucosa- c Bu d o w a m i g d a ⌅ k a p o d n i e b i e n n e g o . Po wi ksze nie p o wierzchni m ig
associa ted lym ph atic tissue). N a b⌅o nek przyjm uje m niej z b it e utkanie, d a⌅ka p o d nie b ie nn e g o n ast p uje w w ynik u za g ⌅ biania si (za p a d a
w je g o szczelinach zn ajd u j si lim fo cyty i m akro fagi. D o d atkowo, nia) p o wierzchni b⌅ony lu z o w ej (d zi ki u tw orze niu kryp t migda⌅ko-
o pró cz d o brze z d e fin io w a nych m ig d a⌅ków, ma⌅e zgro m a d zenia gru wych [ cryptae tonsillares] aktyw n a p o wierzchnia mig d a⌅ka m o e d o
d ek ch⌅o nnych (folliculi lymphatici ) w yst p u j ró w nie w o br bie „p a ch o d zi naw et do 300 c m 2!). W arstw p o kryw aj c je st na b⌅o nek
só w bocznych " , tj. fa⌅d ó w tr b k o w o - g ard ⌅o wych (plica sa lpingoph a w ie lo w arstw o w y p⌅aski niero g o w acie j cy ( epithelium stra tificatum squ
ryngea ). Fa⌅dy te ci g n si nie mal prosto p a dle od b ocznej do tyln ej a mosum noncornifica tu m ).
187
5.27 Gard ⌅ o [ p h a r y n x ): m i nie
M. te nsor veli M. levator veli

palatini palatini
M. c o nstrictor
p haryn gis su p erior
M. stylo hyoid eus

M. b uccinato r
M. stylo glossus
M. dig astricus,
ve n ter p osterior
M. hyo glossus
M. m ylo hyoid e us
M. co nstrictor
p haryn gis m edius
M. dig astricus,
ve n t er an terio r
M. co nstrictor
M. stern o hyoid e us p haryn gis inferior
Pars recta
M. crico thyroid e us
Rap he p teryg o M. te nsor veli M. levator veli Pars o bliqua
m an dib ularis palatini palatini
O eso p hag us
Pars p teryg o
p haryn g ea
Pars b ucc o
pharyn g ea M. co nstrictor
> p haryn gis
Pars m ylo su p erior
p haryn g ea
Pars g losso
ph aryn g ea
A M i n ie g a rd ⌅a w i d o c z n e z le w e j str o n y
Pars ch o n d ro a Prz e g l d m i n i g a rd ⌅a , w i d o k z le w e j
p haryn g ea M. co nstrictor str o n y. Gard⌅o ma p osta m i nio w ej rury,
}. p haryn gis
Pars cerato m edius
w której m i nie pr ko wan e s przycz e
Os hyoid eum pharyn g ea pio ne do p o dstawy czaszki i si g aj a do
prze⌅yku na p o zio m ie chrz stki pier cie nio -
w a tej krtani (na wyso ko ci trzo nu kr gu C6).
Pars th yro Mim o e gard⌅o z z e w n trz wy gl d a ja k je d
ph aryn g ea nolita rura zb u d o w an a z mi ni, to od w e
M. co nstrictor
>p haryn gis w n trz d zie lim y j e na trzy pi tra (zob. s. 192).
inferior M i nió wka gard⌅a sk⌅ada si ze zwieraczy
M. cric o Pars crico
pharyn g ea
gard⌅a (szcze g ó⌅y w b) i stosunko w o s⌅abych
thyroid e us
Pars d w ig a czy gard⌅a.
o bliqua
b P o d z ia ⌅ m i n i z w i e ra c z y : ciana m i
O eso p hag us nio wa gard⌅a po ka d ej stro nie je st u tw o
b Trach ea
rzona z trz ech z w ierac zy gard ⌅a: g órn e g o,
ro dkow e g o i d olne g o ( mm. constrictores
ph aryngis superior, medius et inferior) . Ka dy
z tych mi ni sk⌅ada si z kilku cz ci.
188
Fascia
pharyn g o b asilaris
d o d atk o w e pasm o
m i nio w e
M. c o nstrictor
p haryn gis M. masse ter,
su p erior pars profunda
M. d ig astricus, M. masseter,
ve n ter p osterior pars su p erficialis
M. stylo hyoid e us M. pteryg oid eus

m e dialis
M. c o nstrictor
Os hyo id eu m, p haryn gis m e dius
corn u majus
M. co nstrictor
Raphe p haryn gis inferior
p haryn gis
B M i n ie g a r d ⌅a , w id o k z t y⌅u
Przekrój p o kazuje trzy zwieracz e
gard⌅a, które zach o d z na sie bie d a
ch ó wk o w a to. M i nie z obu stron ⌅
Pars
cz si z ty⌅u w z d ⌅u pion ow e g o p a
o bliqua
sma tka n ki ⌅ cznej, o kre la n e g o ja ko Trig o nu m Pars crico
Killiani p haryn g ea
szew gard⌅a ( ra pheph aryngis ). Pars
fun diform is
Trig o nu m
Laim eri Pars
fun diform is
O eso p hag us
D iverticulu m
Ze nkeri
D P o ⌅ cz e n ie m i n i ó w k i g a r d ⌅a i p rz e ⌅ y k u o ra z r o z w ó j u ch y ⌅ k a
Z e n k e r a (diverticu lu m Zen keri)
a Wid ok z ty⌅u. b Wid ok z boku.
Cz pier cie nn o -g ard ⌅o wa m i nia zwieracza d olne g o gard⌅a ( m. con
Vo m er strictor ph aryngis inferior) d zieli si dalej na cz sko n i cz pod-
staw n . Po m i d zy p o wy szym i cz cia m i zn ajd uje si os⌅a bio ny o b
La mina szar m i nio wy n a zyw a ny trójk tem Killia na. Przy d olnej kraw d zi cz ci
Foram en m edialis,
proc.
p o dstaw nej w⌅ó kna m i nio w e tw orz o bszar o kszta⌅cie litery V ( trójk t
ovale
pteryg oid eus L aimera ). O s⌅a bio ne m iejsce w tró jk cie Killiana m o e p o w o d o wa , e lu
Foram en z ówka d olnej cz ci gard⌅a u wyp u kla si na z e w n trz przez cz pod-
lacerum sta w n m i nia p ier cie nn o -g ard ⌅o w e g o (b). M o e to pro w a d zi do po
Canalis wstania uchy⌅ka Zenkera, w ork o w a te g o wyrostk a, który m o e si p o wi k
Pars b asilaris caro ticus
sza wra z z wy p e ⌅nianie m przez p okarm (z to w arzysz cym ryzykie m zaci
ossis
occip italis ni cia wia t⌅a prz e⌅yku z z e w n trz prz e z uchy⌅e k). Ro zp o znanie su g eruje
z wra ca n ie u wi zio nych resztek p o karm o w ych. Uchy⌅e k Z enkera najcz
ciej w yst p u je u osó b w re d nim wieku lub u ludzi starszych. U starszych
pacje ntów, którzy nie s d o brym i kan dyd atam i do o p eracji chirurg ic zn ej,
C P o w i g a r d ⌅ o w o - p o dst a w n a (f asci a p h a ry n g o b a sil a ris ) le czenie pole ga na e n d osko p o wym ro zci ciu cz ci tchawicz o -prze⌅yko -
u p o d st a w y cz asz k i w ej zwieracza d olne g o gard⌅a.
Wid ok od do⌅u. M i niówka gard⌅a ro zp oczyna si u p o dstawy czaszki, ⌅ Uw aga: Po nie wa uchy⌅e k Z enkera z n ajd u je si w miejscu p o⌅ czenia g ar
cz c si z ni za p om oc grub e g o pasma tkanki ⌅ cznej: p owi zi gard⌅owo- d⌅a i prz e⌅yku, je st o kre la ny tak e miane m uchy⌅ka g ard ⌅o w o-prz e⌅yko -
-p o dstawnej (p okazana na czerw o n o). Powy sza p owi m o e by tak e w e g o (o kre le nie „uchy⌅e k prze⌅ykowy ", ch o p o wszechnie u yw a n e jest
traktowana ja ko ci gno p ocz tkowe mi ni. nie p o praw n e).
189
5.28 Gard ⌅ o: anat o mia b ⌅o ny luz o w ej oraz je j p o ⌅ cz e nia z cz asz k
Sinus
sig m oid eus
Co ncha Tonsilla
nasalis me dia pharyn g ealis
Se p tum nasi Ch oan a
C o ncha nasalis M. stylo hyoid eus

inferior
M. d ig astricus,
Plica salpin g o- — ve n ter p osterior
pharyn g ea
M, m asseter
Palatu m m olle
(velu m p alatinu m) Isth m us fauciu m
Uvula palatina M. pteryg oid eus

m e dialis
Arcus p ala to p haryn g e us
Plica
arye pig lo ttica
Ra dix lin guae
A ditus laryngis
Epiglo ttis Tu b erculu m

cu neiform e
Recessus Tu b erculu m
piriform is corn ic ulatu m
brzeg ci cia
Gl. thyro id ea
A U ksz t a ⌅ t o w a n i e p o w i e r zch n i b ⌅ o n y lu z o w e j g a rd ⌅a
W id ok z ty⌅u. Tylna, m i nio wa cia na gard⌅a je st za m k ni ta. Na tym prz e • ja m y ustn ej (cie g ard zie li [ustn o-g ard ⌅o w a]), cavit as oris ( isthmus fa u
kroju prz eci to j i rozszerz ono cele m prze dstawie nia ukszta⌅to w a nia lu cium ),
z ó w ki. cia na prz e dnia tej m i nio w ej rury zawiera trzy o tw ory wio d ce • prze dsio nka krtani (w ej cie d o krtani, aditus laryngis).
do:
Gard ⌅o jest p o dzielo ne na cz nosow , ustn i krtanio w (ph arynx, pars
• ja m y nosow ej (n ozdrza tyln e, ca vitas nasi, choa n ae ),
nasalis, oralis et la rynge a - zo b. s. 192).
B R y n osk o p ia t y ln a
Cz n oso wa gard⌅a ( n asoph arynx ) mo e by o gl d ana za p o m oc ryno-
sko pii tyln ej.
a Technika przytrzym yw a n ia j zyk a oraz lusterka. K t m i d zy lusterkie m

a uch wyte m je st tak d o p aso w any, e m o liwa je st ca⌅k o wita oce na cz
ci nosow ej gard⌅a (zo b. b).
b O bra z z⌅o o ny u zyskiw a ny w ryn osko pii tyln ej przy ró nych k tach
ustawie nia lusterka. M o na ro zró ni uj cie tr b ki s⌅uch o w ej (Eusta-
chiusza - tuba a uditiva [tuba Eustachii ]) oraz m ig d a⌅e k g ard ⌅o wy (zob.
s. 186). a
190
M. te nsor veli M. le vator veli

palatini palatini
Proc. styloid e us
M. stylo hyoid e us
M. co nstrictor
p haryn gis su p erior M. dig astricus
M. m asseter
M. salpin g o
p haryn g e us
M. uvula e
M m. levat ores M. p alato
p haryn gis p haryn g eus
M. pteryg oid eus
m edialis
M. stylo p h aryn g e us A n g ulus

m an dib ula e
M. c o nstrictor
p haryn gis m edius
M. aryte n oid e us
o bliq u us M. aryte n oid e us
transversus
C M i n i ó w k a g ard ⌅a
W id ok z ty⌅u. Ró nica m i d zy przekroje m z c z M. crico aryte n oid e us
p osterior
ci A pole ga na tym , e na prze dstawio nym
sch e m acie usuni to b⌅o n lu zow , tak a by p o
kaza prz e bie g w⌅ó kie n m i nio wych.
W sk⌅ad gru p y m i ni d w ig a czy gard⌅a w c h o
dz :
• mi sie rylcow o -g ard ⌅o wy,

• mi sie p o d nie b ie n n o - g ard ⌅o wy oraz
• mi sie tr bko w o -g ard ⌅o wy.
Fibrae circulares tunica e
m uscularis o eso p ha gi
M i sie rylc o w o - g ard ⌅o wy je st un erw io ny
prz e z n erw j zyk o w o - g ard ⌅o wy (n. glossoph a
ryngeus [n. IX]), p ozosta⌅e m i nie przez nerw
b⌅ d ny (n. vagus [n. X]). Fu n kcjo n alnie tw orz
one gru p , która zaró w n o p o dczas p o⌅ykania,
ja k i p o dczas za m ykania na g⌅o ni po maga skra
ca gard⌅o.
D M i n ie p o d n i e b i e n ia m i k k ie g o
Tonsilla i t r b k i s⌅u ch o w e j (Eust a ch iusz a)
p haryn g ealis
Wid ok z ty⌅u. Ko klin owa zosta⌅a prz eci ta
Pars cartila ginea w p ⌅aszczy nie cz o ⌅o w ej do ty⌅u od no zdrzy
tu b a e au ditiva e tylnych, a po stro nie pra wej o d ci to n ast p u
M. levator veli (tu b ae Eustachii) j c e m i nie: d w ig acz p o d nie b ie nia mi k
palatini kie g o (m. leva tor veli p a la tini ) , tr b ko w o - g ar
O stiu m tu b ae
au ditiva e (tu bae d ⌅o w y ( m. sa lpin goph aryngeus) , p o d nie bienn o -
M. salpin g o Eust achii)
p haryn g e us
-g ard ⌅o wy ( m. p a la toph aryngeus) oraz zwieracz
M. tensor g órny gard⌅a ( m. constrictor ph aryngis superior) .
M. co nstrictor veli palatini M i nie te sta n o wi cz gard ⌅a (przestrze
p haryn gis
p o m i d zy p o d nie b ie nie m m i kkim , ⌅u kam i
su p erior
La m ina m e dialis, p o d nie b ie n nym i a grz biete m j zyk a), która
M. uvula e proc.
tw o rzy tyln granic ja m y ustn ej. M i nie po
pteryg oid eus
M. p alato kazan o na rycinie w celu wyja n ie n ia zale n o ci
p haryn g eus H am ulus m i d zy p o dstaw , ja k sta n o wi , a b⌅o n lu
pteryg oid eus z ow w id o czn w ryn osko pii tyln ej (zob. B).
191
5.29 Gard ⌅ o: an a t o mia t o p o graficzn a i u n er w ie nie
Torus tu b arius
O stiu m p haryn g e u m
tu b a e a u ditivae
Ch oana d extra Plica

salpin g o p haryn g e a
Palatu m m olle
Atlas
Uvula palatina
D ens axis
Arcus
p alato glossus To nsilla p alatina
Corp us lin guae To nsilla lin gualis
M. g e nio
hyoid eus
Os hyoid eum Epiglo ttis
Lig. thyro hyo id e u m
Plica vestib ularis
Plica vocalis Cartilag o

cricoid ea
Gl. thyroid ea
A Prz e k r ó j st r z a ⌅ k o w y w p ⌅ asz cz y n ie p o r o d k o w e j N aso

p harynx
Wid ok z lewej strony. Na tym przekroju mo na wyró ni prze gro d nosa
(septum nasi), ja m ustn (cavitas oris), gard⌅o (pharynx) , tchawic (trachea ) Oro
oraz prze⌅yk (oesophagus) . Tkanka lim fatyczna„p ier cienia W ald eyera " znaj pharynx
duje si w miejscu po⌅ czenia ja m y nosowej i ja m y ustnej z gard⌅e m. Istotn
Laryng o-
cz ci teg o pier cienia o brony jest szereg mig da⌅ków, które o d grywaj p harynx
bardzo w a n rol w e wczesnym ro zp oznawaniu dro b no ustro jó w ch oro b o
tw órczych oraz w zap ocz tkowaniu reakcji im m unolo gicznej (zob. s. 194).
Szereg ten sk⌅ada si z p oje dyncze g o migda⌅ka gard⌅oweg o (tonsilla p h a
ryngealis) na skle pie niu gard⌅a, pary mig da⌅ków p o d nie bie nnych (tonsillae
pa latinae ) mi dzy lukam i p o dnie biennym i oraz mig da⌅ka j zyk o w e g o ( ton B C z ci j a m y g a rd ⌅ o w ej
silla lingualis) na nasadzie j zyk a. D o datko we skupie nia tkanki limfatycznej Wid ok z lewej strony. Ja m a gard⌅a d zie li si na cz nosow , ustn i krta
znajd uj si w okó⌅ uj cia gard⌅oweg o tr bki Eustachiusza (m ig da⌅ek tr b- nio w . G órn e dro gi o d d ech o w e i droga p okarm owa prz ecin aj si w cz
kowy) i ci gn si ku do⌅owi wzd ⌅u fa⌅du tr bkowo-g ard⌅oweg o, tw orz c ci ustn ej g ard ⌅a. Znan e s n ast p uj ce syn o nim y p oszcze g ólnych cz ci
tzw. pasma boczne. gard⌅a:
Tr bka s⌅uch o wa, nazywana te tr b k Eustachiusza, ⌅ czy gard⌅o z ja m
b b enko w i je j za d anie m jest w yró w nyw a nie ci nie nia p owietrza w uchu Cz cz nosowa nasopharynx epipharynx
ro dkowym . O brz k uj cia tr bki Eustachiusza (mig da⌅ka tr bkowe g o) górna: gard⌅a
mo e wyst pi naw et w przypadku ⌅a g o dne g o stanu zap aln e g o i za blo
kowa uj cie tr bki Eustachiusza, u nie m o liw iaj c wyró w nyw a nie ci Cz cz ustna oropharynx mesopharynx
nienia w uchu ro dkowym . O granicza to ruch o m o b⌅ony b b enkowej rodkowa: gard⌅a
( membran a tympanica ), p ow o d uj c p o g orszenie s⌅uchu (nie znaczne g o lub Cz cz krtanio laryngopha- hypopharynx
u m iarkowane g o sto p nia). Powi kszenie mig da⌅ka g ard ⌅o we g o (np. polipy dolna: wa gard⌅a rynx
u ma⌅ych dzieci) mo e ró wnie blokowa wiat⌅o tr bki Eustachiusza.
192
Torus Passavanti
Palatu m m o ll e -----
Palatu m m olle
(velu m
p alatinu m)
Cartila g o Cartilag o
e piglo ttica epiglo ttica
Cartila g o Cartilag o
th yro id ea Os hyo id eum th yro id e a
Cartilag o M. thyro hyo id e us Cartila g o

cricoid ea cricoid ea
C St r u k t u r y a n a t o m icz n e w p r o cesie p o ⌅ y k a n ia
Krta jest cz ci dró g o d d ech o wych i u d oros⌅ych je st zlo kalizo w ana W czasie dru giej fazy p o ⌅ykania, m i nie dna ja m y ustn ej ( uchw ow o -
przy w ej ciu do prz ew o d u p okarm ow e g o (a). Dlate g o te , p o dczas p o⌅y - g nyko wy i d w u brzu c o w y) oraz m i nie tarczo w o - g nyk o w e unosz
kania (b) droga o d d ech o wa musi z osta szyb k o z a m kni ta, a b y po karm krta , a na g⌅o nia przykryw a w e j cie do krtani z a m ykaj c d oln cz
nie d osta⌅ si do tch aw icy. Proces p o⌅ykania o b e jm uje trzy fazy: dró g o d d ech o wych. W tym samym czasie p o d nie bie nie m i kkie napina
1. Inicjacja p o⌅ykania p o dle g aj ca w oli si , unosi i z ostaje przyci ni te do tyln ej cia ny g ard ⌅a, na której pod
2. O druch o w e z a m yka nie dro gi o d d ech o w ej w p ⌅yw e m skurczu m i nia zwieracza g órn e g o gard⌅a tw o rzy si z g ru b ie
3. O druch o w e prze m ieszczanie k sa p okarm u w z d ⌅u gard⌅a i prze⌅yku nie, tak z w a ny w a⌅ Passavanta (torus Passava nti ). Stykaj c si z nim u n ie
sio ne p o d nie bie nie m i kkie z am yka g órn cz dróg o d d ech o wych.
M. stylo
p haryn g e us
M. c o nstrictor
p haryn gis
D N erw b ⌅ d n y (n . v a g us ) i j z y k o w o - g a r d ⌅ o w y
(n. g losso p h a ry n g e us)
Wid ok z ty⌅u. Zaró wn o n erw j zyk o w o - g ard ⌅o wy (n. IX), ja k i b⌅ d ny (n. X)
ro z p o czynaj si w j drach w pniu m ó zg u. Drogi ruch o w e zaznacz o n o na
pra wej p o⌅o wie sch e m atu, a czucio w e - na le w ej.
Z wró uwag , e o bydwa n erw y u n erw iaj gard⌅o ruch ow o i czuciow o,
tw orz c razem splot g ard ⌅o wy (plexus ph aryngeus).
193
5.30 Gard ⌅ o: prz estrze o k o ⌅ o g ar d ⌅ o w a i je j z n acz e nie klinicz n e
A Prz est rz e o k o ⌅ o g a rd ⌅ o w a M. b uccinato r Corpus

adip osu m buccae
(sp a tiu m p e rip h a ry n g e u m )
Tu nica mucosa cavitatis
Przekrój p o prz eczny, na wyso ko ci z ba kr gu Cutis
o bro to w e g o i do⌅u m ig d a⌅k o w e g o (wg Tón- M. palato glossus
d ury). D uctus paro tid eus
Raphe p teryg o m an d ib ularis
Prz estrz e o ko⌅o g ard ⌅owa to ⌅ czn o tkanko w a
M. m asseter
prz estrz e ro zci g aj ca si od p o dstawy czaszki
do ró d piersia. To p o graficznie dzieli si j na M. c o nstrictor R. m an dib ula e
p hyaryn gis su p erior
przestrze przyg a rd h w q (spatium p a ra ph aryn
M. pteryg oid eus
geum, © + ©) po ⌅o on po o bu stro nach gard⌅a Fascia b ucco p haryn g e a m edialis
oraz przestrze zagardtow (spatium retroph a
To nsilla palatina N. alve olaris
ryngeum, ©) zlo k aliz o w a n do ty⌅u od gard⌅a.
inferior
Granic m ie d zy o bie m a przestrze nia m i stan o wi Proc. styloid e us
przegrod a strz a⌅kow a (septu m sa gittale ) ro z z m. stylo hyoid e us, Fascia parotid ea
pi ta p o m i d zy blaszk prze d kr g o w p owi zi m. stylo glossus,
m. stylo p h aryn g e us Gl. parotid ea
szyi (la min a prevertebralis fasciae cervicalis) oraz
tyln , z e w n trzn kraw d zi gard⌅a. M. p ala to p haryn g e us N. facialis
• N ie p a rz yst a p rz est r z e z a g a r d ⌅ o w a sta
A p o neurosis
nowi je d y n ie w sk prz estrz e p o m i d zy Paries p osterior stylo p haryn g e a
tyln cia n gard⌅a oraz blaszk prze d kr pharyn gis
gow p owi zi szyi p o kryw aj c mi nie A. caro tis interna
Lam ina
prze d kr g o w e. W je j o br bie prze bie g aj g a V. ju g ularis interna
preverte bralis
⌅ zie t tn icy gard ⌅o w ej wst p uj ce j i splot fascia e N. vag us;
ylny gard ⌅o wy. cervicalis n. accessorius;
• P a rz yst a p r z est r z e p rz y g a r d ⌅ o w a jest n. hyp o glossus
D ens axis
wy p e ⌅nio n a lu nie jsz tka n k ⌅ czn i prz e
M. dig astricus
d zie lo na ro zci g ne m rylco w o -g ard ⌅o wym Se ptum
sagittale M. stern o cleid o
(aponeurosis styloph arynge a - wsp óln a p o
m asto id eus
ch e wka ⌅ czn o tkanko w a dla mi ni p rzycz e Massa lateralis
p iaj cych si do wyrostka rylcowate g o) na atlantis M m. preverte brales A. v erte bralis Tru ncus
colli sym p athicus
cz prze d ni (p ars prestyloide a ) oraz tyln
(pars retrostyloide a ).
- © cz przednia : ⌅ czy si z lo dla li ro dkowy, n erw z b o d o ⌅o wy d olny, n erw j w n trzn , y⌅ szyjn w e w n trzn , n erwy
nia nki przyuszn ej i z awiera wszystkie struk zyk o wy, n erw uszn o -skro niowy, zw ó j uszny czaszkow e IX—XII oraz pie wsp ó ⌅czulny,
tury bie g n ce z d o⌅u p o dskro nio w e g o w kie oraz t tnic szcz kow i je j ga⌅ zie); który je d n a k prz e bie g a w blaszce prze dkr -
runku tw arzy (np. mi sie skrzy d ⌅o wy przy- - © cz tylna-, zawiera t tnic szyjn w e g ow ej p owi zi szyi lub pod ni .
O rbita
fi La mina
preverte bralis
Sinus
cavernosus La mina
pretrach ealis
La m ina
su p erficialis
szyjna
z tonsilla palatina przestrze
r
Gl. parotis
lizg o wa
Spatiu m p ericulosum
(„nie b ezpieczna
a przestrze ")
B K lin icz n e z n a cz e n i e p rz est r z e n i o k o ⌅ o g a r d ⌅ o w e j

(wg Beckera, N aum anna i Pfaltza)
a Przestrze przyg ard⌅o wa (spatium para ph aryngeum ) ma bardzo du e
zn acz e nie klinic zn e, p o nie w a bakterie i kom órki za p aln e m o g prz e b Do innych p owik⌅a z alicza si ro p nie o p a d o w e (za p ale nie szerz ce si
ch o d zi do niej z m ig d a⌅k ów p o d nie bie nnych i ro z przestrze nia si do ró d piersia [ mediastinitis] p o m i d zy prze d ni a ro dkow blaszk
w ró nych kieru n kach, np. do oczo d o⌅u, zatoki ja m iste j, linian ki przy p owi zi szyi lub w z d ⌅u p o ch e wki naczy szyjn ych). Z tz w . miejsc za
uszn ej, tka n e k m i kkic h g ard ⌅a. Szcze g ólnie nie b e z p ieczn e jest: gro enia (szczelin o wato p o dzielo na, prze dkr g ow prz estrz e p o w i
• zaj cie y⌅y szyjn ej w e w n trzn e j m o g ce pro w a d zi do b akteriemii zio wa [spatium periculosum-, ang. d a nger sp ace ]) zaka enia m o g sze
i se psy; rzy si b e zp o re d nio do tyln e g o ró d piersia. Dzi ki w czesne m u i roz
• zaj cie przestrzeni p o d p aj czyn ówkowej (spatium subarachnoideum ) p o wszechnio n e m u stoso waniu n o w o czesnych antyb io tyk ó w p o wik⌅a
nios ce ze so b ryzyko zapalenia opon m ózg ow o-rdzeniowych. nia te o b ecnie pra wie nie wyst p u j .
194
Papilla foliata
Papilla vallata
M. palato glossus
To nsilla palatina
po zio m przekroju
z ryc. A
N. g losso p haryn g e us To nsilla lin gualis
A. p haryn g ea asce n d e ns, Vallecula e piglo ttica

rr. to nsillares
Plica arye pig lo ttica
M. palato p haryn g eus
Epiglo ttis
A. laryng ea su p erior
Tu b erculu m
N. laryng eus su p erior cu neiform e
Incisura Recessus piriform is

in teraryte noid ea
Tu b erculu m
M, stylo p haryn g eus cornic ulatu m
M, crico aryte n oid e us

p osterior
Gl. thyro id ea
V. th yroid e a inferior
A. th yroid e a inferior
N. laryn g eus recurrens
O eso p hag us
Plexus ve n osus
C St r u k t u r y n e r w o w o - n acz y n io w e p r z est r z e n i o k o ⌅ o g a r d ⌅ o w e j
(wg Platzera)
Pre parat an a to m iczny zaw ieraj cy j z yk (.lingua ), krta (larynx) , prze⌅yk Po wy szy prz ekrój w yra n ie p o kazuje ga⌅ zie struktur nerw o w o -naczy-
( oesoph a gus) i tarczyc (gl. thyroidea ) o gl d any od ty⌅u. Takie pre p araty nio wych zajm uj cych przestrze m i d zy mi nia m i gard ⌅a.
u zyskuje si p o dczas auto psji cele m p a to m orfolo giczn ej oce ny szyi. N ale y zwróci uw ag na u n aczynie nie m ig d a⌅k ó w p o d nie bie nnych ( ton
Du e naczynia i n erw y szyi oraz ich ga⌅ zie za o p a truj ce n arz d y sillae p a la tin a e ) i ich bliskie s sie d ztw o z p czkie m n erw o w o -naczynio -
(zo b. s. 220) s p o⌅o one w ⌅ czn o tkan ko w ej przestrzeni, czyli prz estrz eni w y m , co wi e si z ryzykie m krw o to ku w trakcie t o nsille kto m ii.
oko⌅o g ard ⌅ow ej, która u m o liwia ich prze m ieszczanie p o dczas ruch ów
szyi (por. A).
195
5.31 Gard ⌅ o: stru k t u ry n erw o w o-naczy nio w e

w prz estrze ni przy g ard ⌅ o w ej (warst w a p o wierzch o w na)
Fascia Sinus
pharyn g o b asilaris sig m oid eus
Rap he p haryn gis N. accessorius,

r. extern us
A. occip italis
N. hyp o glossus
M. co nstrictor
M. stylo p h aryn g e us
p haryn gis su p erior
G an glio n cervicale
M. c o nstrictor su p erius
p haryn gis m edius
N. g losso p haryn g e us
V. ju g ularis interna
N. laryn g e us su p erior
M, stern o A. caro tis extern a

cleid o m astoid e us
A. caro tis interna
A. p haryn g ea asc en d ens
N, hyp o glossus
Glo m us caro ticu m

Plexus p haryn g e us
Tru ncus sym p athicus
M. c o nstrictor A. thyro id e a su p erior

N. vag us
Gl. thyroid ea
A P rz est rz e p rz y g a r d ⌅ o w a , w id o k o d t y⌅u
C a⌅k o wicie usuni to kr g os⌅u p i wszystkie stru ktury zlo kaliz o w an e z ty⌅u i pie wsp ó ⌅czulny po pra wej stro nie o dci g ni to w kierunku przy ro d ko
kr g os⌅u p a w celu uwid o cznie nia tyln ej cia ny gard⌅a od ze w n trz. Struk wym do przestrzeni przyg ard ⌅o w ej i zag ard ⌅o w ej.
tu ry n erw o w o -n aczynio w e po lewej stro nie s nie naruszo n e, p o dczas g dy N ale y z w róci uw ag na k⌅ b ek szyjny (glom us ca roticu m ) u n erwio ny
y⌅ szyjn w e w n trzn praw usuni to, a b y p okaza stru ktury nerw ow o - przez n erw b⌅ d ny i pie wsp ó ⌅czulny.
-naczynio w e le ce z prz o d u. T tnic szyjn w e w n trzn , n erw b⌅ dny
196
6 N acz y n ia i n e r w y w p r z est rz e n i
o k o ⌅ o g a r d ⌅ o w e j: m ie jsca p r z e j ci a p rz e z
p o dst a w cz asz k i
Foram en N aczynia i n erw y przech o dz przez n ast p u
laceru m
j c e o tw ory:
Plexus
sym p athicus • szcz e li n a sk a list o - b b e n k o w a (szczelina
caro ticus
Glasera, fissura petrotym p a nica )
in tern us
Fissura - struna b b enkowa ( chorda tympa ni)
sp h e n o
• sz cz e li n a b b e n k o w o - ⌅usk o w a (fissura
Pars p etrosa petrosa
tym pa nosqu a m osa )
N. petrosus sz cz e li n a sk a list o - ⌅ usk o w a (fissura pe tro
Fissura m in or squamosa ) -, je j prze d ⌅u enie tw o rzy o tw ór
p etro
p oszarp any
squam osa N. vag us
- n erw skalisty m nie jszy ( n. petrosus minor)
Fissura o t w ó r p osz a r p a n y (fora men lacerum )
ty m p a n o
squam osa
- n erw skalisty w i kszy ( n. petrosus m ajor )
accessorius
o t w ó r sz y jn y (fora men jugulare )
- y⌅a szyjn a w e w n trzn a (v. jugularis in
terna )
V. ju g ularis - n erw j zyk o w o - g ard ⌅o w y (n. glossoph a
Fissura interna
p etro
ryngeus [n. IX])
tym p anica - n erw b⌅ dny (n. vagus [n. X])
N. g losso - n erw d o d atko wy (n. accessorius [n. XI])
p haryn g e us k a n a ⌅ n e r w u p o d j z y k o w e g o (can alis ne
A. carotis
interna rvi hypoglossi)
- n erw p o d j zyko wy (n. hypoglossus [n. XII])
V. e missaria
N. hyp o co n dylaris k a n a ⌅ k ⌅ y k cio w y (can alis condylaris)
glossus - y⌅a wyp ust o w a k⌅ykcio wa (v. emissaria
condylaris)
k a n a ⌅ t t n ic y sz y j n e j (ca nalis caroticus)
- t t n ic a szyjn a w e w n trzn a ( a. carotis in
terna ) , splot wsp ó ⌅czulny szyjn o -t tnic zy
w e w n trzny ( plexus caroticus internus) .
Pars cartila gine a

tu b a e au ditiva e
N. trig e m inus
M. te nsor
Ostium
veli palatini
p haryn g e u m sze go), Cz chrz stna tr bki rozp oczyna si lej
tu b a e au ditiva e kowatym otwore m (ostium pharyngeum tubae
Foram en spin osu m
(z a . m enin g ea auditivae) po⌅o onym bocznie na górnej cianie
m edia) gard⌅a w pobli u nozdrzy tylnych i prze bie ga
La mina sko nie ku ty⌅owi i b ocznie (pod k tem 45° do
Canalis m e m branacea p⌅aszczyzny strza⌅kowej). Chrz stka tr bki tw o
m usculo tu b arius
rzy rynienk o twart ku do⌅owi i bocznie, w któ
M. levator
veli palatini rej le y rura z b⌅ony luzowej. Na przekroju po
przecznym ma ona kszta⌅t hakowaty. Boczna
ciana sk⌅ada si z tkanki ⌅ cznej i tw orzy blaszk
Foram en b⌅o niast (lamin a membranacea ).
Cz k ost n a tr bki s⌅u ch o w ej (pars osse a tu
(n. facialis)
ba e auditivae ) stan o wi oko⌅o 1/3 ca⌅ko wit ej d⌅u
g o ci tr b ki i prz e bie g a raze m z p ó⌅kana⌅e m
m i nia na pinacza b⌅o ny b b e n k o w ej w ka
C Prz e b ie g t r b k i s⌅u ch o w e j na p o dst a w ie nale m i nio w o -tr b k o wym (can alis m usculo
cz asz k i sphenopetrosa ), k o ntynuacji szczeliny skalisto- tubarius) do ucha ro dkow e g o. Je g o w e j cie
Po wi ksze nie rye B. Bezp o re d nio p oni ej -⌅uskowej (m iejsce prz ej cia n erw u skaliste g o p o⌅o one jest p o m i d zy kana⌅e m t tn icy szyj
p o dstawy czaszki, w czaszko wym o dcinku m nie jsze g o, zo b. B). nej i o tw ore m kolco wym (na wyso ko ci szc z e
przestrzeni przyg ard ⌅o w ej zn ajd uje si cz W kierunku przy ro dkowym szczelina klinowo- liny skalisto -⌅usko w ej) w cie ni tr b ki s⌅u ch o w ej
c h r z st n a tr b ki s⌅uch o w ej (p ars cartilagine a -skalista ci g nie si do zam kni te g o chrz stk (isthm us tubae auditivae ) p o m i d zy je j cz ci
tubae a uditiva e ). W rzucie na p o dstaw czaszki w⌅ó knist otworu poszarpa nego (foramen lace chrz stn a kostn . C zyn n o m i ni d wig acza
le y ona w szczelinie klin o w o -skalistej (fissura rum, miejsca przej cia nerw u skaliste go wi k i na pinacza p o d nie bienia m i kkie g o zo b. s. 141.
197
5.32 Gard ⌅ o: stru k t u ry n erw o w o-naczy nio w e

w p rz estrze ni prz y g ard ⌅ o w ej (warst w a g ⌅ b o ka)
Ch o ana e N. a b d uce ns N. o culo m o torius N. trig e m inus
C o ncha nasalis N. vestib ulo c o chle aris;

media n. in term e d ius; n. facialis
C o ncha nasalis N. g losso p haryn g e us;

inferior n. va g us; n. accessorius
N. facialis
A. occip italis
M. uvula e
Gan glio n cervicale
M. p ala to p haryn g e us su p erius
N. hyp o glossus M. salpin g o p haryn g e us
N. vag us N. accessorius, r. externus
N. laryng eus su p erior M. stern ocleid o m asto id e us
Epiglo ttis
N .v a g us
Tru ncus sym p a thicus
Tu b erculu m
cu neiform e
N. laryn g e us su p erior
Tu b erculu m
A. laryng ea su p erior
corn ic ulatu m
V. laryng ea inferior M. aryte n oid e us

o bliquus
M. aryte n oid e us
transversus
M, crico aryte n oid e us
p osterior
A. carotis c o m m unis
G an glio n cervicale
m edium
N. laryng eus
inferior
V. ju g ularis externa
A. su bclavia sinistra
---------- N. laryng eus

recurrens d exter
Tru ncus
brachioce p halicus
N. laryng eus N. vag us

recurrens sinister
C Pr z est r z e p rz y g a r d ⌅ o w a d⌅a w bardzo bliskim s sie d ztw ie . Rany k⌅ute z p erforacj wia t⌅a (na przy
Wid ok z ty⌅u. Stru ktury n erw o w o -n aczynio w e przestrzeni przyg ard⌅o wej k⌅ad przy p a d ko w o p o ⌅k ni te ko ci) m o g pro w a d zi do stanu za p al
z osta⌅y uwid o cznio n e od tyln e g o do⌅u czaszki do g órn e g o otw oru klatki neg o przestrzeni przyg ard ⌅o w ej, p o w o d uj c je j p o wa ne uszko dzenie
piersio w ej. Tyln cia n gard⌅a tak e prz eci to p o d ⌅u nie i o tw orz o n o (zob. s. 194). N awet n ie w ie lkie urazy m o g skutko w a ro pnym z a p a le
w celu p okazania ja m y gard⌅a od n o z drzy tylnych d o prze⌅yku. nie m b akteryjnym szybko ro z przestrze niaj cym si w o br bie p owy szej
Uw aga: G ⌅ó w n e stru ktury n erw o w o -n aczynio w e szyi bie g n w z d ⌅u g ar przestrze ni ⌅ czn o tk a n ko w ej (za p ale nie tka n ki ⌅ czn ej).
198
A. p haryn g e a ascen d ens, A. palatina d escen d ens,

B U n a cz y n i e n ie i u n e r w i e n i e m i g d a ⌅ k a
rr. t o nsillares r. p haryn g e us
p o d n i e b i e n n e g o (wg Tillm anna)
Wid ok od stro ny przy ro d ko w ej na przekrój
strza⌅ko wy w linii p o ro d ko w ej. M ig d a⌅ek pod-
nie b ie n ny (tonsilla p a la tin a ) le y p o m i d zy tu
kiem p o d nie b ie n n o -j zyko wym ( arcus p a la to
glossus) a tukie m p o d nie bie nn o - g ard ⌅o wym
Nn. palatini m inores,
( arcus pa la toph a ryngeus) . Dla p o trze b le psze g o
rr. to nsillares
u wid o cznie nia naczy i n erw ó w z osta⌅ on u w o l
nio ny w cz ci d olnej od sw oje j lo y i o d ci
g ni ty w kierunku czaszki. N aczynia i n erw y z a
o p atruj ce t struktur w ych o d z z lu b bie g n
To nsilla palatina
d o przestrzeni przyg ard ⌅o w ej.
M. p alato glossus
A. p alatina asce n d e ns,

rr. to nsillares
N. g losso p haryn g e us,

rr. to nsillares
A. lin gualis,
rr. d orsales lin g uae
M. co nstrictor
A. m axillaris
p haryn gis
su p erior
nie b ez pieczna
A. p alatina p tla
d esce n d e ns
M. c o nstrictor
Aa. p alatinae
p haryn gis
min ores A. p haryn g e a m e dius
asce n d e ns A. p haryn g ea
asce n d e ns
M. c o nstrictor
M. p ala to p haryn gis
M. p alato glossus p haryn g e us inferior A. carotis
interna
A. palatina
asce n d e ns A. carotis
extern a
R. to nsillaris
A. facialis
Rr. d orsales
A. lin g ualis
lin guae A. carotis
c o m m u nis
A. carotis
extern a
C U n a cz y n i e n ie t t n icz e m i g d a ⌅ k a p o d n i e b i e n n e g o (wg Tillm anna) D N ie b e z p iecz n a p t la t t n ic y sz y jn e j w e w n t rz n e j

G a⌅ zie tych t tn ic m usz z osta sko a g ulo wa ne lub p o d wi za ne po dczas (na p o dstawie pre p aratu ze Z b ioró w A n ato m icznych w Kilonii)
to nsille kt o m ii, co z a p o bie g a krw aw ie niu z ich kikutów. W id ok od ty⌅u. U oko ⌅o 5% ludzi w o ko licy lo y mig da⌅ka p o d nie bie nn e g o
na m i niu zwieraczu gard⌅a g órnym po⌅o ona je st p tla t tn icy szyjn ej
w e w n trzn e j w kszta⌅cie syfo nu. Uszko dze nie tej p tli p o dczas zabie gu
t o nsille kto m ii je st n ie b e z p ieczn e i m o e pro w a d zi do ci kich krw aw ie
t tn iczych.
199
5.33 Grucz o ⌅y lin o w e g ⌅ o w y ( linianki)
A D u e g r u cz o ⌅ y lin o w e g ⌅ o w y Gl. parotid ea

[gil. sa liv a ri a e m a jo res ) accessoria
Wid ok od stro ny b ocznej (a) i z g óry (b). Ductus
Gl. parotid ea
Wyró nia si trzy du e p arzyste gruczo ⌅y li paro tid eus
nowe g ⌅o wy ( linian ki):
1. linianki przyuszn e [gil. parotideae-, przyusz-

nice),
2. linianki p o d uch w o w e (gil. subm a ndibula
res) i
3. linianki p o d j zyko w e (gil. sublingua les).
linianka przyuszna je st linian k pro d ukuj c

wy⌅ cznie w y d zie lin suro wic z ; linianka pod-
uch w o w a w ytw arza w y d zie lin mieszan - su-
ro wiczo - luzow , z kolei linianka p o dj zyko wa
- w y d zie lin lu z o w o -surowicz . linianki pro
d ukuj oko⌅o 0,5 -2 I liny d zie n nie. Prz ew o dy
wy pro w a d zaj ce lin ze linian ek ucho dz
w o br bie ja m y ustn ej. Przew ó d wy p ro w a d z a
j c y linianki przyuszn ej (ductus parotideus)
bie g nie na m i niu w aczu ( m. m asseter) , prz e
bija mi sie p o liczko wy (m. buccin ator) i uch o
dzi w prz e dsio nku ja m y ustn ej ( vestibulum oris)
n a przeciw ko dru g ie g o g órn e g o z ba trz o n o
we g o. Wsp ólnie z przew o d e m w yp ro w a d z aj
cym linianki p o d uchw o w ej (ductus subm a n
dibularis) ucho dzi ró wnie prz ew ó d wi kszy li
nianki p o dj zyko w ej (ductus sublingua lis m a
jor ) ; miejsce m uj cia je st mi sko p o dj zyko w e
( caruncula sublingu a lis) - zn ajd uj c e si za d o l M. b uccinato r
nymi (z b ami) sie kacza m i. Ponad to w o br bie
fa⌅d u p o dj zyko w e g o (plica sublingua lis) z n aj M. m asseter
d uj uj cie liczn e ma⌅e prz ew o dy wy p ro w a d z a
j c e linianki p o d j zyko w ej - prze w o dy m nie j A. et v. Gl. su b m an dib ularis M. stern o cleid o
sze linianki p o d j zyko w ej (ductus sublinguales facialis m asto id eus
minores). lina nawil a b⌅on lu z o w ja m y ust
nej, a p onadto zawiera am yla z (e nzym rozk⌅a
d aj cy skro bi ) oraz b akterio b ó jc zy lizo zym.
Przywsp ó ⌅czuln e w⌅ó kna (n ie prz e dstawio n e
na rycinie) do au to n o m ic zn ej (w e g e ta tyw n ej)
kontroli czyn n o ci linian e k p o ch o dz z j dra Plica Caruncula
lin o w e g o g órn e g o i d olne g o ( nucleus sa liva su blin g ualis su blin g ualis
torius superior et inferior) ; sam e w⌅ó kna d o cie
raj do linian e k za p o m oc ró nych n erw ó w Tunica m ucosa cavitatis oris
(zo b. s. 118, 121, 124). U n erw ie
nie wsp ó ⌅czuln e d ociera do
M. g e nio glossus
linian e k wraz z naczynia m i
krwio n o nym i. Z uwagi
Gl. su blin g ualis
na kr ty prz e bie g prz e
wo d u linianki po d u- M.genio-
chw ow ej ⌅a tw iej m o e hyoideus
D uctus su b
on ulec zatkaniu przez
m an dib ularis
p o wstaj ce w nim M. mylo-
z⌅o gi (ka m ie nie li- hyoideus
Gl. su b
n owe).
m an dib ularis
A. lin gualis M. hyo glossus
M. stylo hyoid eus
200
Gil.
labiales
Gl. su b m a n
Gil. dib ularis
palatinae
Gl. su blin g ualis
Gil. p h aryn N odus

g eales lym p hatic us
B M a⌅e g r u cz o ⌅ y lin o w e (gil. sa liv a ri a e m inores) C O b u r cz n e b a d a n i e g r ucz o ⌅ ó w lin o w y ch

O pró cz trz ech d u ych p arzystych linian e k ja m a ustna n awil ana je st d o O b y d wie le ce w o ko licy u c h w y linian ki - p o d uchw o wa i p o dj zy-
d atkow o przez 700-1000 m a⌅ych gruczo ⌅ó w lin o wych. W yd zie laj one kowa [gil. subm a ndibularis et sublingua lis), a tak e p o⌅o one w p o bli u li
je d y n ie 5 -8% ca⌅ko wit ej o bj to ci w y d zie liny lin o w ej. Ilo ta je st je d n a k nia nek w z⌅y ch⌅o nn e s z gru p o w a n e w o kó ⌅ ruch o m e g o p o d⌅o a, ja kim
zu p e⌅nie wystarczaj ca, a by u trzym a wilg o tn o ja m y ustn ej w sytuacji je st dn o ja m y ustn ej. Dlate g o te w trakcie ba d ania p alp acyjn e g o musz
wyp a d ni cia dzia⌅ania d u ych linian ek. by w y m acyw a n e przy tw orz e niu prz eciwstaw n e g o o p oru, który za p e w
nia b a d anie o b ur czn e.
Nil. paro tid ei profu n di Tu m o r glan d ulae

(intraglan d ulares) p aro tid eae
A. et v. te m p o ralis
su p erficia lis
N. facialis
Gl. paro tid ea,

N. hyp o glossus
pars su p er
ficialis
Nil. su b m an dib ulares Plexus

paro tid eus
N. facialis
V. ju g ularis
interna
Gl. p aro tid ea, M. stern ocleid o-

pars profu n da m asto id eus
D D ro g i sz e r z e n i a si p r z e rz u t ó w z n o w o t w o r ó w z ⌅ o li w y ch E W e w n t r z li n ia n k o w y p rz e b ie g n e r w u t w a rz o w e g o (n. f aci a lis)

lin i a n k i p r z y usz n e j w z d ⌅u st r u k t u r a n a t o m icz n y ch w p r z y usz n ic y
Z⌅o liw e g u zy linianki przyuszn ej m o g ro zrasta si m iejsco w o (strza⌅ki N erw tw arz o w y ro zga⌅ zia si w e w n trz linianki przyuszn ej i tw o rzy
n ie wy p e⌅nio n e kolore m), ro z przestrze nia si prz e z re gio nalne w z⌅y lim- splo t w e w n trz p rzy uszn iczy [ plexus intraparotideus), który d zie li liniank
fatyczn e (strza⌅ki w y p e ⌅n io n e kolore m) lub te d awa przerzuty z w yk o na cz p o wierzch o w n (pars superficialis) i cz g⌅ b ok [pars pro
rzystanie m naczy krw io n o nych do innych narz d ó w org aniz m u. funda ). Splo t ten je st nara o ny na uszko d zenie w trakcie chirurg ic zn e g o
usuw ania n o w o tw oru linianki przyuszn ej. W przyp a d ku o p eracji oszcz
d zaj cych n erw tw arz o w y k o nieczn e je st na sa mym p ocz tku o dszukanie
pnia te g o n erw u. Pewnym dro g o wskaze m p o m a g aj cym w o dszukaniu
pnia n erw u tw arz o w e g o je st w ierzch o ⌅e k cz ci chrz stn ej przew o d u s⌅u
ch o w e g o z ew n trzn e g o.
201
5.34 Krt a ( l a r y n x ): p o ⌅ o e nie, ksz t a ⌅ t oraz chrz st ki krtani
Cartila g o
Cornu minus epiglo ttica Cornu majus
Corp us ossis
hyoid ei Lig. thyro hyo id e u m
M em brana o tw ór dla przej cia

thyro hyo id e a a. laryng ea su p erior
i n. laryn g e us sup erior,
Lam ina sinistra r. intern us
cartila ginis
thyroid e a e
Cornu su p erius
Pro m in entia
laryn g ea Cartilag o
th yro id e a
Lig. crico
th yroid e u m Cornu inferius
Lig. crico Cartila g o

trach e ale cricoid ea
A P o ⌅ o e n ie k r t a n i w sz yi B C ech y o g ó ln e k r t a ni
Wid ok z przo du u d oros⌅e g o m czyzny, g⌅owa skiero wana je st ku górze, Wid ok z przo du, z lewej strony. Na p o wy szym sch e m acie mo na rozró
a krta zn ajd uje si na ro dku szyi: ni nast p uj ce stru ktury chrz stn e:
• Ko g nykowa (os hyoideum ) le y na p o zio mie kr gu C3 • Chrz stka nag ⌅o nio wa ( cartilago epiglottica ) krtani (zo b. D)
• Brzeg g órny chrz stki tarczowatej (cartilago thyroidea ) krtani znajd uje • Chrz stka tarczo w ata (cartilago thyroidea ) krtani (zob. E)
si na p ozio mie C4 • Chrz stka p ier cie nio w a ta (cartilago cricoidea ) krtani (zob. F)
• Po⌅ czenie krta nio w o -tch a wicze le y na p o zio mie C6-C7
Chrz stki te s p o⌅ czone ze so b , z tch aw ic oraz z ko ci g nyko w za
U ko biet i d zie ci stru ktury te p o⌅o one s o oko⌅o pó⌅ kr gu wy ej. Górna p o m oc e lastycznych wi za d e⌅, które p o zw alaj na p ewie n zakres ru ch o
cz krtani (c hrz stka tarczo w ata, zo b. B) jest szcze g ólnie wyd a tna mo ci nie zb d ny p o dczas procesu p o⌅ykania (zo b. s. 193). Chrz stki na-
u m czyzn i tw o rzy w ynios⌅o krtanio w n a zyw a n „ja b ⌅kie m Adama ". le w k o w ate (cartilagines arytenoidea e ) i chrz stka ró kowata (cartilago
corniculata ) nie s wid o czn e na sch e m acie (zob. G).
Lig. Cornu minus

Cartila g o
Lig. vo cale vestib ulare
e piglo ttica
Cornu m ajus
Cartilag o
corniculata M em brana o tw ór dla przej cia
thyro hyo id ea a. laryng ea su p erior
Cartila g o et n. laryn g eus su p erior
aryte n oid ea Cornu su p erius
Cartilag o Proc. vocalis Cartila g o

th yro id e a corniculata
Lig. th yro
Art. cric o ary e piglo tticu m
Lig. crico
te n oid e a
aryte n oid eu m
Lig. crico Cornu inferius
th yroid e u m Cartila g o
m e dia nu m cricoid ea
Art. crico thyroid ea
Lig. crico
trach eale
Lig. trach e ale
C C h r z st k i o ra z w i z a d ⌅ a k r t a ni b Wid ok z ty⌅u. Strza⌅ki wskazuj kierunki ruchu w ró nych stawach.

a Krta przeci ta p o ro dkowo, wid o k z lewej strony. Chrz stka tarczo W stawie pier cie nn o -tarcz o wym chrz stka tarczo w ata prz echyla si
wata zakryw a wi kszo chrz stek krtani, a je j d olna cz ⌅ czy si wz g l d e m chrz stki pier cie nio w a tej. W stawie pier cie nn o-nalewko -
z chrz stk pier cie nio wat (staw pier cie nn o-tarczowy - art. cricothy wym ( art. cricoarytenoide a ) p o dstawa chrz stki n alewko watej mo e
roidea ). o braca si w ka d stron wz g l d e m g órn e g o brze gu chrz stki pier
cie nio w a tej. Po dczas wy d aw ania g⌅osu chrz stki nalewk o w a te prz e
mieszczaj si .
202
Cartilag o
D C h r z st k a n a g ⌅ o n io w a (c a rt il a go ep igl ot tic a) E C h r z st k a t a rcz o w a t a (c a rti l a go thyroide a)

Wid ok z ty⌅u, z przo du i z lewej strony. Szkie le t w e w n trzny nag ⌅o ni Wid ok sko ny z lewej strony. Ta szklista chrz stka sk⌅ada si z dw óch
sk⌅ada si z wid o czn ej na rycinie elastyczn ej chrz stki (c hrz stki nag⌅o- czw oro b o cznych p⌅ytek, blaszek pra wej i le w ej, które s p o ⌅ czone w li
n io w ej). Um o liwia ona sa m oistny p owró t nag ⌅o ni do p o zycji p ierw o t nii p o ro dkowej, tw orz c skiero w a n do przo du ostr kraw d . W górn ej
nej w ko cowej fazie procesu p o⌅ykania (kie dy zanik a d zia ⌅anie mi ni). cz ci te g o p o⌅ czenia zn ajd uje si wynios⌅o krtanio w a, zw a na u m
W przyp a d ku rese kcji nag ⌅o ni p o dczas o p eracji i wyci cia n o w o tw oru, czyzn „ja b ⌅kie m Adama". Tylne brze gi blaszek s wy d ⌅u o n e, tw orz c rogi
p acje nt musi przej przez tru d ny okres nauki p o⌅ykania b ez u dzia⌅u na g órn e i d olne (cornu a superiores et inferiores) , s⌅u ce za p u n kty przycze p u
g⌅o ni, tak a b y po karm nie prz e d ostaw a⌅ si do tch aw icy. wi za d e ⌅ (zob. B).
Cartilag o A p ex cartila ginis Cartilag o A p ex cartila ginis

Facies articularis cornic ulata aryte n oid e a e cornic ulata aryte n oid e a e
aryte n oid ea
La mina
cartila ginis
cricoid eae Facies articularis
th yro id ea
Facies articularis
aryte n oid ea Proc. Proc. Facies Facies Proc.
m uscularis vocalis m e dialis articularis m uscularis
Facies articularis
th yro id ea Lig. cric o
th yroid e u m
Cartilag o m e dia nu m
b th yro id ea
Lig. vo cale
Arcus cartila ginis
cricoid eae Co nus
elasticus Arcus
cartila ginis
Facies articularis Proc. cricoid eae
aryte n oid ea vocalis
Co lliculus Proc.
m uscularis
Arcus
cartila ginis Fa cies articularis
cricoid e a e thyroid ea Cartilag o Lig. cric o
corn ic ulata Lam ina cartila ginis aryte n oid e u m
c d cricoid e a e
F C h r z st k a p ie r ci e n i o w a t a (c a rti l a go cricoi de a) G C h r z st k i n a le w k o w a t e (c a rti l a g in es a ry te n o id e a e)

Wid ok z ty⌅u (a), w id o k z przo du (b), wid o k z lewej stro ny (c). Ta chrz stka i ch r z st k i r ó k o w a t e (c a rti l a g i n es corn icu l a t a e)
szklista ma kszta⌅t syg netu (p ier cie nia). W tyln ej cz ci sk⌅ada si z p o sz e - Chrz stki pra wej stro ny krtani o gl d ane z boku (a), ze strony przy ro d
rz onej p⌅ytki chrz stn ej, blaszki chrz stki p ier cie nio w a tej krtani. Na je j kowej (b), z ty⌅u (c) i od g óry (d). Fu nkcja chrz stki n alewk o w a tej pole ga
g órnym brze gu le y p o wierzchnia staw o wa dla chrz stki nalewk o w a tej, na z m ia nie p o zycji wi za d e ⌅ g ⌅osowych (ligg. vocalia ), tw orz cych p o d
a w cz ci d olnej p o wierzchnia staw o wa dla chrz stki tarcz o w atej. D olny ⌅o e fa⌅d ó w g⌅oso wych o kre la nych cz sto wsp ó ln ym klinic znym mianem
brze g chrz stki p ier cie nio w a tej ⌅ czy si z n ajwy sz chrz stk tch a w icy strun g⌅oso wych ( chorda e vocales) p o dczas fo n acji (zob. s. 207). Szkli
za p o m oc wi za d ⌅a p ier cie n n o -tchawicze g o (zob. B i C). sta chrz stka n alewk o w a ta, o kszta⌅cie p ira m id alnym , posiad a trzy p o
w ierzch n ie (prze d nio -b o czn , przy ro d ko w i tyln ), p o dstaw z dw o m a
wyrostka m i (g ⌅oso wym i m i nio wym) oraz wierzch o ⌅e k. W ierzch o ⌅e k jest
p o⌅ czony z ma⌅ chrz stk ró kowat , która zb u d o w an a je st z elastycz
nej chrz stki w⌅ó knistej.
203
5.35 Krt a : b u d o wa w e w n trzn a i stru k t u ry n erw o w o-naczy nio w e
Cartila g o
M em brana e piglo ttica
q uadra n g ularis Cartila g o
thyroid ea
Glan d ula e
Plica
vestib ularis
Rima vestib uli
Sacculus
Plica
Ventriculus laryngis
vestib ularis
brzegi laryngis Lig. vestib ulare
Plica vocalis naci cia
Rima glottidis
Lig. vocale
M .t h yro
M. vocalis aryte n oid e us
B F a ⌅ d y p r z e d si o n k o w e i f a ⌅ d y g ⌅ oso w e (p lic a e v esti b ul a res, p lic a e

voc a l es )
Fa⌅dy prze dsio nko w e („struny g⌅osowe rzeko m e ") s wyra nie wid o czn e
na prz ekroju cz o ⌅o wym . Z awieraj o ne wi za d ⌅o prze dsio nko w e (lig. vesti
bulare ), które stan o wi w o lny brzeg d olny b⌅ony czw oro k tn ej ( membra n a
qu adra ngularis). Szczelina m i dzy fa⌅d am i prze dsio nko wym i to szpara
To nsilla prze dsio nka (rim a vestibuli) . Po ni ej fa⌅d ó w prze dsio nko wych znajd uj
lin gualis
si fa⌅d y g⌅osowe („struny g⌅osowe pra w dziwe ") zaw ieraj c e wi za d ⌅o
Epiglo ttis g ⌅oso w e (lig. vocale ) oraz mi sie g ⌅oso wy ( m. vocalis) . Szczelina mi dzy
Recessus fa⌅d ami g⌅oso wym i to szp ara g⌅o ni (rim a glottidis), która je st w sza ni
Os hyoid eum
piriformis szp ara prze dsio nka.
Lig. hyo Plica Uw aga: W przyp a d ku u dlenia przez owa d a lub w procesie zap alnym
epiglo tticu m arye pig lo ttica lu na tkanka ⌅ czna w ej cia do krtani m o e ulec o brz ko wi, zatykaj c
szp ar prze dsio nka. W re zultacie mo e d oj do o brz ku krtani (cz sto
Lig. th yro Tu b erculu m
n ie p o praw nie n azyw an e g o „o brz kie m g⌅o ni"), który mo e sp o w o d o
hyoid eum cuneifo rm e
wa d uszn o i ryzyko b e zd echu.
Plica
vestib ularis
Tu b erculu m
Plica vocalis cornic ulatu m
Lig. crico Cartilag o Cavitas su pra glo ttica

thyroid e u m cricoid ea (vestib ulu m laryn gis)
m e dian u m
Cavitas laryngis
Cartilag o O eso p hag us interm e dia
cricoid ea
Cavitas infra glottica
Cartilag o Paries
trach ealis m e m branace us
A Ja m y k r t a ni: a n a t o m ia b ⌅ o n y l uz o w ej o ra z p o d zia ⌅ na p o zio m y C P o zio m y k r t a n i o ra z ich g r a n ice

a W id o k z t y ⌅ u . Rura m i nio wa gard⌅a i prze⌅yku zosta⌅a naci ta od Wid ok z ty⌅u. Krta je st p o dzielo na na trzy p ozio my, które p o m a g aj w d o
ty⌅u i ro zwarta. B⌅ona lu zowa p o kryw a ca⌅ko wicie p o wierzchni w e k⌅a d nym o kre le niu u m ie jsco wie nia zm ia n i nie prawid ⌅o w o ci. Te trzy po
w n trzn krtani i z wyj tkie m fa⌅d ó w g⌅oso wych je st lu n o przym o zio m y s ró w nie bardzo isto tne w o pisie o d p ⌅ywu ch⌅o nki.
co wana do le cej p oni ej tka nki (tw orz p o te ncjaln e m iejsce do p o
wstania o brz ku krtani, zo b. B). Fa⌅dy nalewk o w o -na g ⌅o nio w e (pli Po zio my krta n i Zasi g
ca e aryepiglotticae ) zn ajd u j si po obu stro nach ja m y krtani, m i dzy
Poziom I: jama górna krtani Od wej cia do krtani (aditus laryn
chrz stka m i nale w k o w a tym i a na g ⌅o ni , a b ocznie od nich le grusz-
(jama nadg⌅o niowa; przedsio gis) do fa⌅dów przedsionkowych
kowate za g ⌅ b ie nia p o kryte b⌅o n lu z o w , zachy⌅ki gruszko w ate (re nek krtani [cavitas supraglottica;
cessus piriform es). vestibulum laryngis])
Uw aga: Z achy⌅ki te p e⌅ni isto tn fu n kcj w transp orcie p o ywie nia.
Poziom II: jama po rednia krtani Od fa⌅d ów przedsionkowych,
W tym rejo nie d ocho d zi do skrzy o w ania dro gi p o karm o w ej i o d d e
(cavitas laryngis intermedia) przez kieszonk krtaniow (bocz
ch o w ej, a zachy⌅ki gruszko w ate n akiero w uj po karm do prz e⌅yku. Rol ne uwypuklenie luzówki) do fa⌅
na g⌅o ni je st za m yka nie w ej cia do krtani w trakcie p o⌅ykania (zob. dów g⌅osowych
s. 193).
Poziom III: jama dolna krtani Od fa⌅dów g⌅osowych do dolnego
b Prz e k r ó j p o r o d k o w y , w id o k z le w ej str o n y. Jam a krtani mo e by
(jama podg⌅o niowa krtani brzegu chrz stki pier cieniowatej
p o dzielo na na trzy p o zio my lub przestrze nie cele m d ok⌅a d ne g o o kre [cavitas infraglottica ])
lania lokalizacji zm ia n w je j o br bie (por. C).
204
N. vag us
A. th yro id ea
su p erior
A. laryng ea N. laryng eus su p erior,

su p erior r. in tern us
A. carotis
c o m m u nis N. laryn g eus su p erior,
r. externus
R. crico thyroid e us
M. cric o thyro id e us
A. laryng ea inferior
A. thyroid ea N. laryng eus

inferior recurrens
(k o co wa cz
Tru ncus te g o n erw u d aw niej
th yro cervicalis okre lana m iane m
n. laryng eus
inferior)
A. su bclavia
d extra
Tru ncus brachioce p halicus
Arcus aortae N. laryng eus

re curre ns sinister
0 U n a cz y n i e n ie i u n e r w i e n i e k r t a n i
a T t n ice i n e r w y . Wid ok z prz o du. Kre w do
krtani d o p ⌅ywa prz e z d w ie g ⌅ó w n e t tnic e:
(1) t tnic krtanio w g órn (a. larynge a supe
rior ), p o wstaj c z t tn icy tarczo w ej g órn ej
V. facialis ( a. thyroidea superior) - ga⌅ zi t tn icy szyjn ej
z e w n trz n e j (o. carotis extern a ) oraz (2) t t
nic krtanio w d oln , o d ch o d z c od t tn icy
V. laryng ea tarczo w ej d olnej, b d cej g a⌅ zi pnia tar-
su p erior cz o w o -szyjn e g o o dch o d z ce g o od t tn icy
p o d o b o jczyk o w ej. Tak w i c za o p a trze nie
V. th yro id e a
krtani w krew t tnicz je st an alo g iczn e ja k
su p erior Vv. thyro id e a e
tarczycy. Krta jest u n erwio na przez n erwy
m ediae
krta nio w e g órn e i d olne ( nn. laryngei supe
V. laryng ea
inferior rior e t inferior) , o byd wa s ga⌅ zia m i n erw u
b⌅ d ne g o ( n. vagus) (zob. s. 135).
Uw aga: Z racji bliskie g o p o⌅o enia t tnic
i n erw ó w, t tn ia k tuku a orty m o e sp o w o d o
Plexus thyroid e us wa p ora e nie n erw u krtanio w e g o wst e c z
im p ar
neg o lewe g o p o w o d uj ce chry p k (p atofi
zjo lo g i o pisan o o bszernie j na s. 209).
V. ju g ularis
b y ⌅y. Wid ok z lewej strony. y⌅a krtanio wa
interna
g órna (v. larynge a superior) uch o dzi do y⌅y
tarczo w ej g órnej (v. thyroidea superior), która
V. thyroid ea uch o dzi z kolei do y⌅y szyjn ej w e w n trzn e j
inferior (v. jugularis intern a ). Kre w z y⌅y krtanio w ej
d olnej (v. larynge a inferior) sp ⌅yw a d o splotu
V. brachioce p halica V. su bclavia tarczo w e g o nie p arzyste g o (plexus thyroideus
sinistra
impar) , a sta m t d przez y⌅ tarczo w d oln
{v. thyroidea inferior) do y⌅y ramienno-g ⌅o -
w o w ej lewej (v. brachioceph a lica sinistra ) .
205
5.36 Krt a : mi nie
Cartilag o
aryte n oid e a,
proc. vocalis
M. vocalis Cartila g o
aryte n oid ea,
Co nus elasticus proc. m uscularis
M. crico aryte n oid e us M. cric o

lateralis aryte n oid e us
p osterior
Lig. crico thyroid e u m
m e dianum Facies articularis
th yro id ea
a W id ok z przo du i z lewej strony. b Wid ok z boku i lewej strony, lewa po⌅owa chrz stki tarczowatej usuni ta.
M. thyro aryte n oid e us,

pars th yro e piglo ttica*
Plica Plica
arye pig lo ttica arye pig lo ttica
M. ary Tu b erculu m Tu b erculu m

te n oid e us cu neiform e cu neiform e
o bliquus M .t h yro
M. thyro ary Tu b erculu m
M. ary t e n oid e us aryte n o
corn ic ulatu m
te n oid e us ide us
transversus M. crico M. cric o ary
M. ary aryte n o te n oid eus
M. crico ideus
te n oid e us p osterior
aryte n oid e us lateralis
o bliq uus
p osterior
c
d Wid ok z lewej strony, pra wie ca⌅a lewa p o⌅owa chrz stki tarczo w atej
zosta⌅a usuni ta w celu u wid o cznie nia na g⌅o ni i cz ci z ew n trzn ej
c Wid ok z ty⌅u. m i nia tarczo w o -nale wk ow e g o*.
A M i n ie k r t a n i Uw aga: Wszystkie wewn trzne mi nie krtani s u n erw io n e ruch ow o

a Z e w n t r z n e m i n ie k r t a n i. M i sie p ier cie nn o -tarcz o wy ( m. cri przez n erw krta n io w y wsteczny (n. laryngeus recurrens) . Je d n ostro nn e
cothyroideus) to je d y n y mi sie krtani, który przycze pia si do je j z e p ora enie n erw u krtanio w e g o wsteczn e g o (np. le we g o na skutek
w n trzn e j p o wierzchni. Skurcz m i nia pier cie nn o -tarcz o w e g o prz e przerzutó w raka p⌅uca do w z⌅ó w ch⌅o nnych w n ki p⌅uca) pro wadzi
chyla chrz stk p ier cie nio w a t krtani do ty⌅u, zwi kszaj c wraz z m i do p ora enia m i nia p ier cie nn o -nale w ko w e g o tyln e g o po stronie
niem g⌅osowym (zob. b) na pi cie fa⌅d ó w g ⌅oso wych. M i sie pier- p ora e nia. U nie m o liwia to p e⌅ne o tw arcie szp ary g⌅o ni, z nast pcz
cie nio w o -tarcz o w y je st je d ynym mi nie m u n erwia nym przez nerw chry p k . O b ustro nne p ora enie n erw u krtanio w e g o wsteczn e g o (np.
krta n io w y g órny { n. laryngeus superior) (g a⌅ z e w n trzn ). p o dczas o p eracji gruczo⌅u tarczo w e g o) p o w o d uje zw e n ie szp ary
b - d W e w n t rz n e m i n ie k r t a n i (mi sie p ier cie nn o -nale w ko wy g⌅o ni na skutek prz ewagi m i ni o d p o wia d aj cych za je j za m kni cie:
tylny i b oczny oraz mi sie tarcz o w o -nale w k o w y [m. thyroaryte- ryzyko u d uszenia (zo b. s. 126).
enoideus]) . M i nie te przycz e p iaj si do chrz stki nalewkowa-
tej i m o g z m ie nia p o⌅o enie fa⌅d ó w g ⌅oso wych. Skurcz mi nia O m awia n e w tym miejscu m i nie prz esu w aj chrz stki krtani wz g l d e m
p ier cie n n o -n ale w ko w e g o tyln e g o (m. cricoarytenoideus poste sie bie i m aj w p ⌅yw na na pi cie i/lub p o⌅o enie strun g ⌅oso wych. Krta
rior) o braca chrz stk n alewk o w a t na z e w n trz i lekko do boku; ja k o ca⌅o p oruszaj m i nie nad- i p o d g nyko w e, ja k ró wnie zwieracz
je st je d ynym mi nie m krtani o d w o d z cym fa⌅d y g ⌅osowe. M i gard⌅a d olny (zob. s. 126).
sie p ier cie n n o -n ale w ko w y b oczny ( m. cricoarytenoideus latera
lis) przyw o d zi fa⌅d y g⌅osowe. M echaniz m ten inicjuje fo nacj , m i * Cz tarczo w o -na g ⌅o nio wa m i nia tarczo w o -nale wk ow e g o by⌅a
nie w e w n trzn e krtani n a z w yw a n e s tak e mi nia m i fon acji. Poza w starym m ia n o w n ic tw ie okre la na ja k o mi sie tarc zo w o -na g ⌅o nio wy,
m i nia m i g ⌅oso wym i, mi nie n a lewkowy poprzeczny i tarczowo- a mi sie p oni ej fa⌅d u nalewk o w o -na g ⌅o nio w e g o ja k o mi sie nalew-
-n a lewkowy p o w o d uj ca⌅k o wit e za m k ni cie szp ary g⌅o ni (zob. c). kow o -nag⌅o nio wy.
206
Lig. g losso e piglo ttic u m m e dianum
Vallecula Radix lin guae

e piglo ttica
Epiglo ttis
Plica vocalis
Tu b erculu m
V e ntriculus e piglo tticu m
laryngis
Plica
Plica
arye pig lo ttica
vestib ularis
Recessus
Tu b erculu m
piriformis
cuneifo rm e
a posterior transversus
Arcus cartila ginis
Pro c. vocalis
cricoid eae
Tu b erculu m Incisura inter- Trach ea

a cornic ulatu m aryte n oid ea
b Pars in term e m bran ace a c Pars intercartila gine a
B M i n ie k r t a n i o ra z ich d z ia ⌅ a n ie
(st rz a ⌅ k i w sk a z u j k ie r u n e k p o ci g a n ia)
Mi sie pier cienno-nalewkowy tylny O dwodzi fa⌅dy g⌅osowe

(m. cricoarytenoideus posterior) (otwiera szpar g⌅o ni)
Mi sie pier cienno-nalewkowy boczny Przywodzi fa⌅dy g⌅osowe

(m. cricoarytenoideus lateralis) (zob. b i c) (zamyka szpar g⌅o ni)
Mi sie nalewkowy poprzeczny Przywodzi fa⌅dy g⌅osowe

(m. arytenoideus transversus), mi sie tar- (zamyka szpar g⌅o ni)
czowo-nalewkowy (m. thyroarytenoideus) D W y g l d k r t a n i w p o re d n i m b a d a n iu l a r y n g osk o p o w y m
Mi sie pier cienno-tarczowy Napina fa⌅dy g⌅osowe (wg Berg hausa, Rettin g era i Bóhma)
(m. cricothyroideus), mi sie g⌅osowy Dzi ki zastoso w a niu lusterka p o wstaje o bra z krtani z p o prawnym o d w z o
(m. vocalis) ro wanie m a na to m icznym stro ny pra wej i le w ej, np. prawy fa⌅d g ⌅oso wy
je st w id o czny w lusterku po pra wej stro nie. Stru ktury p o⌅o o ne z przo du
(np. korze j zyk a, d o⌅ki na g ⌅o nio w e i nag ⌅o nia) zn ajd u j si u góry,
a stru ktury u m ie jsc o wio n e z ty⌅u (np. w ci cie m i d zyn ale w k o w e) na dole.
Fa⌅dy g⌅osowe wid o czn e s ja k o pasm a o g⌅a dkich kraw d zia ch i lekko
ja n ie jszy m o dcie niu ni o taczaj ca je lu z ó wka. Powó d: pod w ie lo w ar
stw o wym , niero g o w acie j cym na b ⌅o nkie m p⌅askim tw orz cym fa⌅d y g ⌅o
sowe nie ma naczy krwio n o nych i b⌅ony p o d lu z o w ej, co tw o rzy ko n
trast z o taczaj c b⌅o n lu z o w , która je st d o brze u krwio n a. Szp ar g⌅o
ni mo na d o brze o ce ni zaró w n o w p o zycji o tw arte j (o d d ychanie), ja k
i z a m kni tej (w yd aw a nie g⌅osu) p o prze z n akazanie p acje nto wi w yk o n a
nia w d echu i za p ie w ania „hiii". O ce na szp ary g⌅o ni b azuje na w y kryw a
niu zm ia n ana to m o p ato lo g ic znych (np. z acz erw ie n ie n ia, o brz ku, o wrz o
d ze nia), ja k i z m ia n czyn n o cio wych (np. p o zycja fa⌅d ó w g ⌅oso wych).
a Prze dstawie nie o brazu w lusterku laryn g osk o p o wym .

b - e O braz uzyskany w p o re d nim ba d aniu laryn g osk o p o wym . Pozycje
C La r y n g osk o p ia p o re d n ia oddechowe: o tw orz e nie szp ary g⌅o ni w trakcie sp o kojne g o (b) i szy b
a Bad anie krtani za p o m oc lusterka z p ersp e ktywy ba d aj ce g o. Krta kieg o o d d ychania (c). Pozycja podcz as fon acji, kie d y fa⌅d y g ⌅oso w e s
je st nie d ost p na dla b ezp o re d nie g o b a d ania, ale m o na j o gl d a za ca⌅ko w icie przywie d zio n e (d). W czasie sze p tania, fa⌅d y g ⌅oso w e s
p o m oc ma⌅e g o lusterka (por. Da). Ba d aj cy uciska j z y k (o bni a go) lekko o d w ie d zio n e w tyln e j je d n e j trz ecie j (e).
je d n r k , je d n o cz e n ie dru g r k w p ro w a d zaj c lusterko laryn g olo
g iczn e (lub en d osko p).
b Droga o p tyczna: lusterk o laryn g olo g ic zn e jest trzym a n e z przo du j
zyczka, kieruj c wia t⌅o la m py b a d aj ce g o w d ó⌅ na krta . O braz w i
d zia ny przez b a d aj ce g o p okazan o w D.
207
5.37 Krt a : anat o mia t o p o graficzna i kliniczna
N. laryng eus
su p erior
R. in tern us
n. laryn g ei su p erioris
Os hyoid eum
V. laryng ea
su p erior C o nic o to m ia
M em brana
thyro hyo id e a A. laryn g ea Trach e o t o m ia
Trach eoto mia

M. th yro hyo id e us M. c o nstrictor
inferior
R. externus nervi
laryng ei su p erioris
B D o j cia ch ir u r g icz n e d o k r t a n i i t ch a w icy
Przekrój p o ro dkowy, wid o k z lewej strony. J e
Lig. crico th yroid e u m li w yst p u je ostra, o brz kowa nie dro n o
m e dianu m krtani (np. sp o w o d o w ana re akcj alerg iczn )
m o e d oj do u d uszenia. W celu za p e w nie nia
(
Pars recta R. ve ntricularis d o p ⌅ywu p owietrza m o liw e je st uzyskanie d o
Pars
st pu chirurg ic zn e g o w n ast p uj cych m iej
scach:
o bliqua
• Przeci cie wi za d ⌅a p ier cie nn o -tarcz o w e g o
V. th yroid e a media
p o ro dkowe g o (ko nik o to m ia).
Gl. thyroid e a O eso p hag us • N aci cie tch a w icy (trache o to m ia) tu p o ni
ej chrz stki p ier cie nio w a tej krtani (wysoka
A. thyroid ea
trache o to m ia) lub tu p onad wci cie m szyj
inferior nym m ostka (niska trache o to m ia).
N. laryng eus
recurrens
N. laryng eus
Os hyoid eum su p erior
A A n a t o m ia t o p o g ra f ic z n a k r t a n i:
u n a cz y n ie n i e i u n e r w i e n i e V. laryn g ea
W id ok z lewej strony, a W arstwa p o wierz su p erior
Lig. thyro
ch o w n a, b w arstw a g ⌅ b o ka. Usuni to m i
hyoid eum A. laryng ea
sie pier cie n n o -tarcz o wy oraz le w blaszk m e dianum su p erior
chrz stki tarczo w atej, b⌅o na lu zowa gard⌅a
zosta⌅a o dci g ni ta. T tnic e i y⌅y wch o d z do
krtani g ⌅ó w nie z ty⌅u.
Uw aga: G a⌅ ruch owa (z e w n trzn a) n erw u
krtanio w e g o g órn e g o u n erw ia mi sie pier
M. th yro A nsa Galeni
cie nn o -tarcz o wy, a je g o ga⌅ czucio w a (w e
aryte n oid e us
w n trzna) un erwia b⌅on lu z o w krtani
od g óry do po zio m u fa⌅d ó w g ⌅oso wych. N erw M. crico
M. crico
krta n io w y wsteczny (d olny) un erwia ruchow o aryte n oid e us
aryte n oid eus
lateralis
wszystkie p ozosta⌅e (w e w n trzn e) mi nie p osterior
krtani oraz czucio w o b⌅o n lu z o w krtani po Lig. crico th yroid e u m
m e dianum
ni ej fa⌅d ó w g ⌅oso wych. Po m i d zy g a⌅ zi ko O eso p hag us
co w n erw u krtanio w e g o wsteczn e g o (n erw e m M. crico thyroid e us
V. th yro id ea
krtanio wym d olnym) oraz g a⌅ zi w e w n trzn
media
n erw u krtanio w e g o g órn e g o istnie je z esp o le
Rr. trach e ales
nie n erw o w e o kre la n e ja k o p tla G ale na (ansa A .th yro id e a
G aleni). inferior
Trach ea
N. laryng eus
recurrens
20 8
N. g losso
p haryn g eus
M edulla o blo n gata
N. laryng eus Glan d ula e

su p erior Laesio tru nci cere bri
(m. cric o (h ae m orrhagia, ne o plasm a) M. v e n tri
thyro id eus) cularis
— Radices n. vagi Plica vestib ularis
N. laryng eus
recurrens Gan glio n su p erius V entriculus
laryngis Epith eliu m stra tificatum
N. accessorius Tu m ores basis cra nii (ve n triculus sq ua m osu m n oncornificatu m
(ra dix cranialis) M org agni)
Fora m en ju g ulare
przestrze
M. th yro Reinke g o
Gan glio n inferius
R. p haryn g eus aryte n o
ideus
N. laryng eus
Cavitas infra glottica
su p erior Lig. vocale et e pith eliu m
pseu d ostratificatu m
O p eratio n es arteriaru m M. vocalis ciliatu m
caro tid um
Co nus elasticus
N. va g us
D B u d o w a fa ⌅ d u g ⌅ oso w e g o
A. carotis H istolo giczny prz ekró j czo⌅o wy, wid o k z ty⌅u. N ara ony na cz ste na pr
co m m u nis sinistra
enia m echanic zn e, fa⌅d g ⌅oso wy je st p o kryty przez n iero g o w acie j cy
Gl. thyroid ea nab⌅o nek p⌅aski (epithelium stratificatum squ a mosum noncornificatum).
O p eratio gla n d ula e
Z m ia ny d e g e n eracyjn e lu z ó wki fa⌅d u g ⌅osowe g o m o g pro w a d zi do
thyroid e a e
z gru bie nia, utraty elastyczn o ci oraz p o te ncjaln ie do wyst p ie nia raka
N. laryng eus p ⌅asko na b ⌅o nkow e g o. Przyle g ⌅a ja m a p o d g ⌅o niowa je st p o kryta na b ⌅o n
recurrens
kiem m ig aw ko wym o d d ech o wym ( epithelium pseudostratificatum cilia
tum). B⌅ona lu zo wa fa⌅d ó w g ⌅osowych ja m y p o d g ⌅o niow ej (przestrze
Reinke g o; ang. Reinke's space) le y na w arstw ie lu nej tka nki ⌅ czn e j. Prze
wlek⌅e dra nie nie prz e z dym tyt o n io w y u na⌅o g owych p alaczy p ow o d uje
N. laryng eus
A ne urysm a aortae
recurrens sinister
d ⌅u g o trw a⌅y o brz k przestrze ni Reinke g o, w yw o ⌅u j c ch arakterystyczny
szorstki g⌅os („g⌅os palacza ").
Carcin o m a bronchi
(p ulm o nis)
N. vag us
- f pozycja po rednia lub przy rodkowa fa⌅du g⌅osowego po stronie
O
m iejsca uszko d ze obj tej zmian (zob. b).
nerw u b⌅ d ne g o • Uszko dze nie o b w o d o w e n erw u b⌅ d ne g o ma ró ny skutek w z ale n o
lu b je g o ga⌅ zi
ci od miejsca wyst p o w a nia:
- Z m iany w p o dstawie czaszki na p o zio m ie o tw oru szyjn e g o (np.
w wynik u guza n oso g ardzieli) - f p ozycja p o re d nia lub przyp o-
U st a w i e n i e f a ⌅ d ó w g ⌅ oso w y c h
1, Po ro dkowe lu b fo nacyjn e
ro dkowa fa⌅du g ⌅osowe g o sp o w o d o w ana p ora e nie m wio tkim
2. Przyp o ro dko w e (przy ro d ko w e)
wszystkich mi ni w e w n trznych i ze w n trznych krtani (zob. b) —f
3. Po re dnie brak m o liw o ci za m kni cia g⌅o ni, nasilona chryp ka. Z anik czucia
4, Boczne lu b o d d ech o w e w krtani po p ora o nej stronie.
- N erw krtanio wy g órny w rejo nie ro dkowym szyi (np. ja ko p o wik⌅a
b 12 3 4 nie po o p eracji t tn icy szyjn ej) - f hip o to nia m i nia pier cienno-tar-
cz owe g o - f re d nie nasilenie chry p ki, os⌅a bie nie g⌅osu, zw⌅aszcza
C Sk u t k i o r o d k o w e g o i o b w o d o w e g o usz k o d z e n ia n er w u o wy szej cz sto tliw o ci. Utrata czucia p owy ej fa⌅d u g⌅osowe g o.
b ⌅ d n e g o o ra z ich w p ⌅ y w na p o ⌅ o e n ie f a ⌅ d ó w g ⌅ oso w ych - N erw krta nio wy d o lny (wsteczny) w d olnej cz ci szyi (np. uszko
N erw b⌅ dny za p ewnia un erwie nie ruch ow e mi nio m krtani i gard⌅a (zob. d ze nie sp o w o d o w an e o p eracj tarczycy, rakie m p⌅uca lub t tn ia
s. 37). Pocz tek teg o szlaku n erw owe g o le y w j drze dwuznacznym pnia kiem aorty) - f p ora e nie wszystkich m i ni w e w n trznych krtani
mózgu, zawieraj cym neuro ny ruchowe, których aksony wch o d z w sk⌅ad po stro nie z m ia ny - f p o ro dkowa lub przyp o ro d ko w a p ozycja
trzech nerw ó w czaszkowych. U⌅o one s one w porz dku samatoto picz- fa⌅d u g⌅osowe g o, ⌅a g o d na chryp ka, s⌅aba kontrola tonu g⌅osu, szy b
nym: neuro ny najbardziej g⌅o w owe wysy⌅aj aksony do nerw u j zykow o - kie m cze nie si p o dczas w ytw arza n ia g⌅osu, nie w yst p u je d usz
-gard⌅owe go; neuro ny ro dkowe do nerw u b⌅ dne g o; neuro ny o g onowe no . Utrata czucia p oni ej fa⌅d u g⌅osowe g o.
do nerw u d o d atko weg o. N erw b⌅ dny o trzym uje tak e im p ulsy czuciowe Inne u bytki ruch o w e sp o w o d o w an e wyso kim uszko d zenie m o b w o d o
z krtani. Przekazywane s one przez p ierw o tn e neuro ny czuciowe, których wym to o p a d ni cie p o d nie b ie nia m i kkie g o po stro nie z m ia ny oraz o d
cia⌅a kom órkowe znajd uj si w zw oju d olnym (w z⌅o wym). chyle nie j zycz k a na stro n z dro w . N ie d ostateczne o d d ziele nie ja m y
Uszko dzenia d o tycz ce n erw u b⌅ dne g o m o g zak⌅ó ca o ro dkow ustn ej i n oso w ej m o e by przyczyn os⌅a bie nia o druchu wym io tn e g o
(w ⌅ó kna korow o -j dro we) kontro l j dra d w u zn aczn e g o, prz e z co un er i kaszlowe g o z to w arzysz cy m i tru d n o cia m i w p o⌅ykaniu (d ysfagia)
wia n e m i nie ule g aj p ora eniu sp astyczn e m u. Z m iany, które p ow o d uj oraz m ow n osow . N ie d o b ory czucio w e o b e jm uj uczucie cia⌅a o bce g o
uszko d zenie n euro n ó w ruch o wych j dra d w u zn aczn e g o lub prz eci cie w g ardle. Uszko dze nie o b ustro nn e ma zn acznie p o w a nie jsze nast p
ich akson ów, blokuj u n erw ie nie tych mi ni, co z kolei pro wadzi do p o stw a. Przeci cie o bydwu n erw ó w krtanio wych wstecznych p o zostawia
ra enia wio tkie g o mi ni. Teg o typ u p ora e nie m i ni z m ie nia p o zycj stru ny g⌅osowe w po ⌅o eniu przyp o ro d ko wym i p o w o d uje zn aczn e tru d
fa⌅d ó w g⌅oso wych. no ci w o d d ychaniu oraz wist krta n io w y w d e ch o w y (o d g⌅os o wyso kie j
• Uszkodzenie o rodkowe w pniu mózgu lub na wy szym poziomie o b ej cz sto tliw o ci wsk a z u j cy na nie dro n o ). Taki stan w ci kich przyp a d
m uj ce j dro d w u zn aczn e (np. sp o w o d o w an e przez g uz lu b krw otok) kach w ym a g a trache o to m ii.
209
5.38 In tu b acja d o tcha wicz a
o jamy ustnej
A W y p osa e n ie t e c h n icz n e i u ⌅ o e n ie g ⌅ o w y
a Rurka in tu b acyjn a (rurka M agilla) z na d m uchiw anym m a nkie te m i la W ród narz dzi koniecznych w y m ie n i n ale y laryn g osko p i rurk in tu
ryn g osko p M aclntosha z uch wyte m i za krzyw io n ⌅o p atk , b acyjn (a). D ost p ne rurki ró ni si d⌅u g o ci (10-22 cm) oraz re d
b i c N iekorzystn e i o p tym aln e u⌅o enie g ⌅o w y do intu b acji. nic (2,5 -8 m m). Przekrój rurki je st okr g⌅y, a sama rurka posiada proksy-
W pro w a d ze nie rurki do tc h a w icy p acje nta okre la si miane m intubacji m alny ⌅ cznik (do przy⌅ cze nia respiratora). Dystalny koniec rurki je st sko
dotcha wiczej. Z aró w n o w w aru n kach sz p italnych, ja k i prz e dszp italnych ny, a p o⌅o ony p owy ej n a d m uchiw any m ankie t za p e w n ia uszczelnie nie
je st to n ajpewniejsz a m eto da u trzym a nia dro no ci dróg o d d ech o wych, tc h a w icy (zo b. Cb). Po dczas in tu b acji ustn o -tchawiczej osie ja m y ustn ej,
p o zwalaj ca na z a p e w n ie n ie najskuteczniejszej w e n tyla cji. W zale n o ci gard⌅a i tch a w icy p o winny by u⌅o one w je d n e j linii (p o zycja w chania,
od d ost p u wyró nia si intu b acj : zo b. c). W tym celu g⌅o w p acje nta uk⌅a da si oko⌅o 10 cm wy ej oraz
• ustn o -tch awic z - p o prze z usta (z⌅o ty stan d ard), d o ko nuje prz e prostu w stawie szczyto w o - p o tylicznym . U⌅atwia to w y
• n oso w o -tchawicz - p o prze z nos (g dy nie ma m o liw o ci in tu b acji konanie b e zp o re d nie j laryn g osko pii i u wid o cznie nia w ej cia do krtani
ustn o -tchawiczej), (zob. B) oraz z m nie jsza o dle g⌅o p o m i d zy lini z b ó w a szp ar g⌅o ni
• p rz e z tc h a w ic z - p o prz ez trach e o t o m i (naci cie tch aw icy, np. w przy u d oros⌅e g o do oko⌅o 13-16 cm.
padku d ⌅u g o trw a⌅ej w e n tylacji) lub ko niko to m i (d ost p do krtani p o Uwaga: U p acje nt ó w z p o d ejrze nie m urazu kr g os⌅u pa szyjn e g o n ale y za
prz e z przeci cie wi za d ⌅a pier cie nn o -tarcz o w e g o, w y⌅ c zn ie w przy wsz elk ce n unika o d gin ania g⌅owy!
padku za gra aj ce g o uduszenia).
B W p r o w a d z e n ie l a r y n g osk o p u i ru rk i i n t u b a c y j n e j
a O bs⌅u ga i w p ro w a d ze nie laryn g osko p u pod kontro l w zro ku, b W pro
w a d z e nie rurki in tu b acyjn ej.
Przed w pro w a d ze nie m rurki in tu b acyjn ej le karz staje za g⌅o w p a
cjenta i w pierwszej k olejno ci w pro w a d za laryn g osko p, sk⌅a d aj cy si
z uchwytu i ⌅y ki ze ró d⌅e m wia t⌅a. Przy p o m ocy ⌅y ki le karz prz esuwa nia sw o b o d n e g o w g l d u na le ce p o ni ej w e j cie do krtani ( aditus l a
j z y k p acje nta w le wo, uzyskuj c sw o b o d ny d ost p do krtani. Pod kon ryngis). W ej cie do krtani z punktu wid z e nia lekarza prze dstawia ryc. Ca.
tro l wzro ku w pro w a d za ⌅y k do m o m e ntu, a je j wierzch o ⌅e k znajd zie N ast p nie le karz w pro w a d za rurk do tch a w icy od stro ny prawej po przez
si pom i dzy korzenie m j zyk a i na g ⌅o ni na wyso ko ci fa⌅d u j zyk o w o - szp ar g⌅o ni (rima glottidis) (zob. b). W pro w a d ze nie rurki pod kontrol la
-na g ⌅o nio w e g o p o ro dkowe g o. ryn g osko p u p o zwala na je j u m ieszcze nie w tch aw icy, a nie przyp a d ko w o
Uwaga: Z byt g⌅ b okie w pro w a d ze nie ⌅y ki M aclntosha p ow o d uje, e je j w prze⌅yku.
wierzch o ⌅e k znajd zie si z a nag ⌅o ni , co z d ecyd o w anie utrudni orientacj . Uw aga: A by za p o b iec z byt g ⌅ b o kie m u w pro w a d ze niu rurki in tu b acyjn ej
⇤y k p oci g a si wy⌅ cznie w kierunku dna ja m y ustn ej bez w yk orzysty (tj. do prawe g o oskrzela), na rurce s orie n tacyjn e o znaczenia d⌅u g o ci.
w a nia z b ó w szcz ki ja k o p o d p arcia dla d w ig n i. W ten sp osó b d o ch o O dle g ⌅o m i d zy lini z b ó w i ro dkie m tc h a w icy wyn osi u doros⌅eg o
dzi do uniesienia nag ⌅o ni, tj. z b li e nia je j do korzenia j zyk a i u zyska oko⌅o 22 cm, a u now oro dka oko⌅o 11 cm.
210
C W id o k w e j cia d o k r t a n i i p o ⌅ o e n ie rurk i
p o z a k o cz e n iu in t u b acji
a W id ok w ej cia do krtani, nag ⌅o ni i fa⌅d u j zy-
kow o -na g ⌅o nio w e g o p o ro dkowe g o p o dczas
laryn g osk o p ii, b Pre parat g ⌅o wy i szyi, prz e
krój strza⌅ko wy w linii p o ro d ko w ej z w p ro w a
Radix lin g uae dzo nym i za b lo ko w a nym m a nkie te m , wid o k ze
stro ny prawej.
Ryc. a prze dstawia o braz w ej cia do krtani,
⌅y ka
Plica g losso który wid zi le karz po za⌅o eniu laryn g osko p u
laryng osk o pu
e piglo ttica (por. Ba). Na pre p aracie g ⌅o w y i szyi b wid o czn e
m ediana
je st ostateczn e p o⌅o enie rurki in tu b acyjn ej
Vallecula w tch aw icy. N a p o m p o wany m ankie t uszczel
e piglo ttica Epiglo ttis nia tch aw ic ze wszystkich stro n, u nie m o liw ia
j c przecie k p o wietrza p o dczas w e n tyla cji oraz
za p o b ie g aj c aspiracji cia⌅ o bcych, lu zu i tre ci
o ⌅ d k o w ej. Id e aln e ci n ie n ie w m a nkie cie (ok.
15-20 mm Hg) p o zwala na uszczeln ie nie tch a
Plica w icy przy zach o w anym prz e p ⌅yw ie kapilarnym
vestib ularis w b⌅o nie lu z o w ej.
Plica Uw aga: Spraw d ze nie prawid ⌅o w e g o p o⌅o enia
Plica vocalis arye pig lo ttica
rurki in tu b acyjn ej wym a g a o d p o wie d zi na na
Recessus st p uj ce pytania:
piriformis
• C zy p o wietrz e d ostaje si do o⌅ dka? - p o
przez os⌅uchiw a nie na d brzusza
• C zy w e n tylacja je st je d n ak o w a po o bu stro
a Trach ea Tu b erculu m nach klatki piersio w ej? - p o prze z os⌅u ch iw a
cornic ulatu m
nie p⌅uc
• Ja k du a je st prz estrz e m artw a? - o b licz e
nie m.in. p o prz ez o kre le nie ko cow o -wyd e-
ch o w ej zaw arto ci C 0 2 (k a p n o m e tria).
Radix
lin guae Plica glosso e piglo ttica
m ediana
Trach ea
hyoid eum
Plica
vocalis Gl. thyro id e a
Cartilag o Lig. cric o

th yro id e a th yroid e u m
b O stium Palatu m m olle rurka Epiglo ttis Plica Cartilag o n a d m ucha ny O eso
p h aryn g e u m (velu m in tu b acyjna arye p ig lo ttica cricoid ea m ankie t ph ag us
tu b a e au ditiva e p alatinu m)
211
5.39 Grucz o ⌅ t arcz o w y i p rz y t arcz yce
Larynx
A. thyroid ea
su p erior
Lob us
pyra m id alis
Lig. cric o
611. p arath yroid eae
thyroid e u m M. cric o
su p eriores
m e dianu m thyroid e us
Lo b us d exter Lo bus sinister Gll. p arathyroid eae

inferiores
Isth m us
gla n d ula e A .th yro id e a
th yro id e a e inferior
Trachea
A G r u cz o ⌅ t a rcz o w y i p r z y t a rcz y ce
(gl. th yro id e a i gll. p a r a th yro id e a e) b G ru cz o ⌅ t a rcz o w y i g r u cz o ⌅ y p r z y t a rcz y cz n e , wid o k z ty⌅u. Licz ba
a G r u cz o ⌅ t a rcz o w y , wid o k z prz o du. Tarczyca sk⌅ada si z d w ó ch b ocz (zwykle cztery) i p o⌅o enie gruczo ⌅ó w przytarczycznych wyk a zu je
nie u⌅o onych p⌅a tów ( lobus dexter et sinister) oraz z ce n traln e g o z w d u zm ie n n o oso b nicz .
e nia, c zyli cie ni (isthmus). W miejscu cie ni bardzo cz sto znajd uje
Uw aga: Istnieje du e ryzyko przyp a d ko w e g o usuni cia gruczo ⌅ó w przy
si p⌅at p ira m id o wy (lobus pyramidalis), które g o ko niuszek je st skie
tarczycznych p o dczas o p eracji tarczycy, p o nie wa zn ajd uj si one w e
rowany g ⌅ow ow o w kierunku zaro d ko w e g o miejsca p o ch o dze nia tar
w n trz tore b ki gruczo⌅u tarczo w e g o (zob. B).
czycy - u nasady j zyk a (zob. s. 11).
Gll. para Trach e a Ca psula g lan d ulae

th yro id e a e th yro id e a e (capsula externa)
La m ina pretrach ealis

fasciae cervicalis
Platysm a
Gl. th yro id ea
La m ina su p erficialis
fasciae c ervicalis
M. stern o cleid o
m asto id eus
V. ju g ularis
interna
N. vag us A. carotis
c o m m unis
O eso p hag us La m ina preverte bralis

fasciae cervicalis
B P o ⌅ o e n ie g ru cz o ⌅u t a rcz o w e g o w z g l d e m t ch a w icy i st r u k t u r b e zp o re d nio przykryw a gruczo⌅ tarcz o w y i ⌅ czy si z mi sz e m grucz o

n e r w o w o - n acz y n io w ych ⌅o wym . U naczynio n e wyrostki p owi zi w n ik aj z tore b ki w e w n trzn e j do
Przekrój p o przeczny przez szyj na p o zio mie Th 1, w id o k od góry. Gruczo⌅ mi szu gruczo ⌅u, d zie l c go na zraziki. Toreb ka w e w n trzn a je st po kryta
tarcz o w y (gl. thyroidea ) cz cio w o otacza tch aw ic (trachea) i je st o gra ni tw ard torebk zewn trzn , sta n o wi c cz blaszki prz e d tch awic z ej po
cz o ny z boku przez p czek n erw o w o -n aczynio wy. Je li d ojdzie do p a to wi zi szyjn ej (lamina pretrachealis fasci ae cervicalis). Toreb ka z ew n trzn a
lo giczne g o p o wi ksze nia gruczo⌅u tarczo w e g o (np. z p owo d u nied o b oru p o kryw a gruczo⌅ tarcz o w y oraz gruczo⌅y przytarczyczn e i okre la na jest
jo d u), mo e on sto p nio w o uciska i zw a wiat⌅o tch awicy, p ow o d uj c tak e mianem „tore bki chirurg icznej" , p o nie w a zawsze musi zosta
tru d n o ci w o d dychaniu. o tw arta, aby u m o liwi d ost p do gruczo⌅u tarczo w e g o w czasie o p e
Uw aga: Bud owa p o wi zi: gruczo⌅ tarcz o w y je st o t o cz o ny prz e z w ⌅ó knist racji. Po m i d zy tore b ka m i z e w n trz n i w e w n trzn istnie je przestrze ,
tore b k z b u d o w an z w arstw z e w n trzn ej i w e w n trzn e j. D elikatna w ar przez któr przech o d z naczynia krwio n o n e i w⌅a nie tam zn ajd u j si
stw a w e w n trzn a ( torebk a wewn trzna, nie uw z g l d nio n o na sch e m acie) gruczo⌅y przytarczyczn e.
212
A. thyro id ea A. carotis M em brana V. laryng ea

su p erior extern a thyro hyo id e a su p erior
A. caro tis V. thyroid ea V. ju g ularis

in tern a su p erior interna
N. vagus Plexus th yro

V. th yro id ea id eus im p ar
A. thyro id e a
media
inferio r
Bulb us inferior
Bulb us in ferior ve n a e ju g ularis
Tru ncus N. laryn g e us ve n a e ju g ularis sinister
th yro re curre ns d exter
cervicalis sinister
V. su bclavia
D uctus
N. laryn g e us lym p haticus
D uctus
re curre ns d exter
th oracicus
d exter
V. th yro id ea V. brachio
inferior ce p halica
N. laryng eus sinistra
V. brachio
recurrens ce p halica V. cava su p erior
sinister d extra
b
C U n a cz y n i e n ie i u n e r w i e n i e g ru cz o ⌅u t a rcz o w e g o
Wid ok z przo du. wia on m i nie krtani i je g o je d n ostro n n e uszko d zenie p o w o d uje p o o p e
a T t n ice: W i kszo u naczynie nia gruczo⌅u tarczo w e g o p och o dzi racyjn chryp k . O b ustro nne uszko d zenie te g o n erw u m o e d o d atkow o
z t tn icy tarczo w ej g órn ej (o. thyroidea superior) (pierwsza ga⌅ t t sp o w o d o w a d uszn o (tru d n o w o d d ych a niu). Dlate g o te prze d o p e
nicy szyjn ej zew n trzn ej [o. carotis externa]), która bie g nie do przo du racj o tolaryn g olo g p o winie n spraw d zi u n erw ie nie m i ni krtani oraz
i w dó⌅. Od do⌅u u n aczynie nie za p e w nia t tnica tarczowa d olna (a. thy w yklu c zy ja kie k o lw ie k uszko d zenie n erw ó w.
roidea inferior), która o dcho d zi od pnia tarczo w o -szyjn e g o - truncus b y ⌅y: Sp ⌅yw yln y kieruje si do przo du i w d ó⌅ prz e z d o brze ro zwini ty
thyrocervicalis (zob. s. 214). Wszystkie t tnic e bie g n ce po lewej i pra splo t yln y tarcz o w y nie p arzysty (plexus thyroideus impar), z które g o
w ej stro nie gruczo⌅u tarczo w e g o musz zosta p o d wi zane po chirur wych o d zi y⌅a tarczo w a d olna (v. thyroidea inferior) bie g n ca do y⌅y
gicznej rese kcji narz d u. ra m ie nn o -g ⌅ow o w ej le w ej (y. brachiocephalica sinistra). Krew z gru
Uw aga: O p eracje prze pro w a d zan e na gruczole tarcz o wym nios ze so b czo⌅u tarczo w e g o sp⌅ywa tak e do y⌅y szyjn ej w e w n trzn e j {v. ju g u l a
ryzyko uszko dzenia n erw u krtanio w e g o wsteczn e g o (n. l aryngeus recur ris interna ) p o prze z y⌅y tarczo w e g órn e i ro d kow e { w . thyroideae su
rens), który le y w bliskim s sie d ztwie tyln ej p o wierzchni gruczo⌅u. Uner periores et mediae).
Lu m en folliculi
g la n d ula e th yroid a e
Colloid
C ellu la e prin cip ales
C ellu la e folliculares C ellu la e folliculares Fibrae telae
(e pith eliales (e p ith eliales c o nnectivae
sq uam osa e co lu m nares)
sive cu b oid e a e) Cellula e acid o p hili
(kom órki kwasoch to nne)
D Bu d o w a h ist o l o g icz n a g ru cz o ⌅u t a rcz o w e g o

Gruczo⌅ tarczowy grom adzi jo d p ocho dz cy z krwi i wykorzystuje go do w y E Bu d o w a h ist o l o g icz n a g r ucz o ⌅ ó w p rz y t a rcz y cz n y ch
twarzania horm o nów tarc zyco wych: tyroksyny (T4, tetrajo d otyronina) oraz G⌅ó wnym sk⌅a d nikie m ko m órko wym przytarczyc s kom órki g ⌅ó w n e {cel
tró jjo d o tyro niny (T3). H ormony te s m a g azynowane w przestrzeniach po- lul ae principales), które b e zp o re d nio re a g uj na niskie st enia w a p nia
zako m órkowych gruczo⌅u. S one zwi zan e z bia⌅kami, a w m o m encie ro w e krwi, w y d zie laj c p arath orm o n (PTH). Parath orm o n zwi ksza st enie
sn ce go zap o trz e b owania zostaj uwolnio ne z p cherzyków gruczo⌅u tar w a p nia w e krwi za p o m oc ró nych m ech aniz m ó w w ⌅ cznie ze sty m u
cz owe go {folliculi gl andulae thyroideae) i wyd zie la ne do krwio bie g u. Cech lacj resorp cji ko ci przez oste o klasty oraz n erko w re a bsorpcj w a p nia.
charakterystyczn gruczo⌅u tarczow e g o jest wygl d nab⌅onka je g o p che Tak w i c p arath orm o n ma d zia ⌅a nie an ta g o nistyczn e w z g l d e m k alcyt o
rzyków, który znacznie ró ni si w zale no ci od tego, czy horm ony s ak niny wy d zie la n e j prz e z kom órki C. N ie o d wracaln e usuni cie przytarczyc
tualnie m a g azynowane, czy uwalniane do krwi. W stanie sp oczynku lub p o dczas o p eracji gruczo⌅u tarczo w e g o mo e sp o w o d o w a z n aczn e o b n i
„m a g azyn o wania”, kom órki p cherzykow e (nab ⌅o nko we) s sp⌅aszczone e nie st enia w a p nia w suro wicy krwi, co ma dra m atyczn e k o nsekw e n
lub sze cienne - cellulae folliculares (epitheliales squa mosae sive cuboideae) cje. Stan hipokalcemii p o w o d uje z wi ksz o n p o b u d liw o nerw ow o -m i -
(a). N atomiast w stanie aktywnym lub w „stanie wydzie la nia " maj kszta⌅t nio w oraz p o te ncjaln e, o g ó ln o ustro jo w e skurcze mi ni, które m o g
walc o w aty - cellulae folliculares (epitheliales columnares) (b). M orfologia na o bj tak e m i nie o d d ech o w e, p o w o d uj c m ier p acje nta. Prz eciw
b⌅onka wskazuje aktualny stan czynn o cio wy ko m órek. N iedob ór jo d u po nie, p a tolo g iczny stan n a d aktyw n o ci przytarczyc pro wadzi do p rz e w le
w o d uje p owi kszenie koloidalneg o wiat⌅a p cherzyków, co w rezultacie k⌅ej hiperkalcemii, cz sto z w i z a n e j z utrat m asy kostnej (osteo p oro za)
prowadzi do znaczne g o zwi kszenia rozmiarów gruczo⌅u (wole). Je li nie i n ie prawid ⌅o wym o d k⌅a d anie m si w a p nia w uk⌅a d zie kr enia i m o cz o
d o bór jo d u ma charakter d⌅u g o trwa⌅y d ocho dzi do spadku tem pa prz e wy m . Prz ewle k⌅a n a d czyn n o przytarczyc z t o w arzysz cym przeroste m
miany materii, a tak e ospa⌅o ci, zm czenia oraz d e presji. Przeciwnie, je li ko m óre k g ⌅ównych i p o d wy sz o nym st enie m w a p nia w suro wicy jest
gruczo⌅ tarczowy jest hip eraktywny, tak ja k w przypad ku ch oro by Gravesa- cz stym skutkie m schy⌅k owej nie wy d o ln o ci n ere k. M echaniz m te g o pro
-Based owa (choro ba autoim m unolo giczna), nast puje o g ólne przy piesze cesu nie jest w pe⌅ni wyja nio ny.
nie meta b olizm u z towarzysz c dra liw o ci i utrat masy cia⌅a. W rodku
p cherzyków tarczycowych znajd uj si kom órki oko ⌅o p cherzykowe (ko
mórki typ u C), które wyd zie laj kalcyto nin . Kalcyto nina ham uje resorpcj
ko ci i obni a st enie wa p nia we krwi.
213
5.40 To p o grafia i b a d ania o braz o w e t arczycy
A. laryng ea su p erior A. thyroid e a su p erior
Cartilag o
th yro id e a
N. accessorius — M. tra p ezius
N. laryn g eus su p erior, N. phre nicus

r. extern us
Plexus brachialis
A. c ervicalis asce n d e ns
V, ju g ularis interna
A. thyroid e a inferior
N. su prasca p ularis
Tru ncus
th yro cervicalis A. tra nsversa cervicis
N. vag us A. su prasca p ularis
V. su bclavia A. su bclavia
y.y Tru ncus

thyro cervicalis
Plexus thyroid e us N. laryn g e us A. carotis

im p ar recurre ns co m m u nis
A W arst w a g ⌅ b o k a o k o licy p r z e d n i e j sz yi z g r ucz o ⌅e m t a rcz o w y m geus recurrens). U p acje ntó w z w ole m za m ostko wym , tj. p owi kszo nym
Wid ok od prz o d u. D o brz e w id o czny je st prz e bie g n ast p uj cych naczy gruczo⌅e m tarczo wym si g aj cym d olnym bie g un e m za m ostek, mo e
i n erw ó w prz e z g órny o tw ór klatki piersio w ej: t tnic a szyjn a wsp óln a ono w yw iera ucisk na p o wy sze stru ktury w g órnym o tw orze klatki pier
(a. carotis communis), t tnic a p o d o b ojczyk o w a {a. subclavi a), y⌅a pod- sio w ej (zob. szyja zast o in o w a, rye. E, s. 7).
o b ojc zyk ow a (v. subclavi a), y⌅a szyjn a w e w n trzn a (v. jugul aris interna), Uw aga: O p eracje gruczo⌅u tarczo w e g o zajm uj pi te m iejsce na li cie naj
splo t tarcz o w y nie p arzysty (plexus thyroideus impar), n erw b⌅ d ny (n. va cz ciej w yk o nyw a nych o p eracji w N ie m czech, st d n ale y zna stosunki
gus), n erw prz e p o n o w y (n. phrenicus), n erw krta n io w y wste c zny ( n. laryn- t o p o graficzn e w o ko licy te g o gruczo⌅u.
A. th yro id ea
inferior
A. vert e bralis
N. laryng eus
recurrens
A. su bclavia
B Prz e b ie g p r a w e g o n er w u k r t a n i o w e g o w st ecz n e g o
(wg von Lanza i W achsm utha)
Wid ok z prz o du. N erw krta nio wy wsteczny (n. l aryngeus recurrens) jest
sw oistym nerw e m trz e w nym eferentnym (b ra n c h io g e n n y m ), który u n er
wia m.in. mi sie p ier cie n n o -n ale w ko w y tyln y (m. cricoarytenoideus p o
sterior), jest on ró wnie g a⌅ zi nerw u b⌅ d ne g o zawieraj c w⌅ó kna czu
cio w e. Wy ej wsp o m niany mi sie jest je d ynym mi nie m ca⌅ko wicie C O d m ia n y g a ⌅ zi t t n ic y t a rcz o w e j d o ln e j p o st r o n ie pr a w ej
o twieraj cym szp ar g⌅o ni (zob. s. 207). W przyp a d ku je d n ostro n n e g o (wg Platzera)
uszko dzenia n erw u p ojawia si chry p k a, a o b ustro n n e uszko d ze nie sku t Przeb ieg t tn icy tarczo w ej d olnej (a. thyroidea inferior) c e ch uje si du
kuje znaczn d uszn o ci w zwi zku z z a m kni cie m sz p ary g⌅o ni. N erw z m ie n n o ci . M o e prze bie g a przy ro d ko w o za t tnic kr g ow (a), ule
m o e prze bie g a do przo du (a), ty⌅u (b) lub p o m i d zy (c) ga⌅ zia m i t t ga p o dzia⌅o wi zara z po o d ej ciu od pnia tarczo w o -szyjn e g o ( truncus thy
nicy tarczo w ej d olnej (a. thyroidea inferior). Po dczas o p eracji tarc zycy na rocervicalis) (b), lub sta n o wi pierwsz ga⌅ t tn icy p o d o b ojczyko w ej
le y z wró ci uwa g na je g o prz e bie g. (a. subclavi a) (c).
214
D Scy n t y g r a f ia t a rcz y c y
Wid ok od przo du.
Po dczas scyntygrafii tarczycy p acje nto wi p o d aje si d o yln ie ra dio ak
tyw n y izo to p n a d tech n ecja n u 99mTc (T c 0 4). Dzi ki o b ecn o ci sw oistych
dla tarc zycy tra nsp orteró w so d o w o -jo d owych gro m adzi si on w ko m ór
kach tarczycy. Gro m a d ze nie to re jestruje si za p o m oc sp ecjalnych ka
mer tarczyc o w ych, a w y n ik prze dstawia w p ostaci wy dru k u (scynty gram
tarczycy). W ten sp osó b mo na o ce ni p o⌅o enie, kszta⌅t, wielk o i z d o l
no w ych w ytu tarczycy.
a Gro m a d ze nie 99mT c 0 4 w prawid ⌅o wym gruczole tarczo wym ,

b Cie p ⌅y g uzek w prawym p⌅acie tarczycy. W przyp a d ku g uzka cie p⌅e g o
d ocho d zi do w z m o o n e g o w ych w ytu 99mT c 0 4 w o br bie tarczycy. N aj
silniejsze gro m a d zenie techn e tu o znacz o n e jest kolore m cz erw o nym .
Taki o braz rejestruje si w przyp a d ku n a d czynn o ci tarczycy,
c G uzek zim ny w prawym p⌅acie tarczycy. W przyp a d ku zim n e g o guzka
stwierd za si z m nie jsz o n e gro m a d ze nie zn acznika, co p o znaje si po
braku cz erw o n e g o z a b arw ie n ia. Taki o bra z o bserw uje si w przyp a d ku
g uzk ó w ⌅a g o d nych lub raka tarczycy.
(Z dj cia dzi ki u przejm o ci prof. dr. J. M estera, Klinika M e dycyny N ukle ar

nej Sz pitala U niw ersyteckie g o H a m b urg -Ep p e n d orf).
korze
(nasad a)
j zyka
w o br bie
j zyka
p o dj zyk ow o
w o br bie gard⌅a
S 5 J
w cianie tch a w icy
prawid ⌅o we
po ⌅o enie
grucz o⌅u
tarczo w e g o
p o d m ostkow o
(z am ostkow o)
E Ek t o p o w e p o ⌅ o e n ia g r ucz o ⌅u t a rcz o w e g o
Przekrój strza⌅ko w y w linii p o ro dkowej, wid o k ze stro ny le wej.
Pod p oj cie m ekto pii rozumie si wyst p o w a n ie tka nki tarczycy poza jej
an a to m icznie prawid ⌅o wym p o⌅o enie m. Zjaw isko to sta n o wi nast pstw o
za b urz o n e g o zst p o w a nia t arc zycy w trakcie ro zw oju (zob. s. 11). A n o m a
lie p o⌅o enia mo na uwid o czni za p o m o c scyntygrafii tarczycy, co p o
z w ala w razie p o trze b y na ich chirurg ic zn e usuni cie.
215
G ⌅ ow a i sz yj a 6. Topogr a fi a
6.1 Twarz: nacz ynia i n erw y
N. su pra tro chle aris
N. su pra orb italis,

r. lateralis
N. su pra orb italis,

r. m edialis
A. d orsalis nasi
N. facialis,
rr. te m p orales N. auriculo te m p oralis
A. et v.
A. et v. te m p oralis
an g ularis
su p erficialis
N. facialis, A. et n. infra orb italis

rr. zyg o m atici
A. transversa
faciei
N. facialis,
rr. b uccales
Ductus
Gl. parotid ea paro tid eus
M. m asseter
N. facialis,
r. m arg inalis
m an dib ula e
A. alve olaris inferior,
A. et v. facialis r. m entalis,
N. m entalis
A P o w ie rzch o w n e n e r w y i n a cz y n ia k r w i o n o n e t w a rz y
Po usuni ciu skóry i tkanki t⌅uszczo w ej uwid acznia si p owierzchowna nego (n. trigeminus), którego trzy g a⌅ zie zosta⌅y prze dstawio n e (zob. E).
w arstw a - mi nie wyraz o w e. Po stro nie lewej ryciny w arstw a ta zosta⌅a Ga⌅ zki trzecie j ga⌅ zi nerw u tró jd zieln e g o zao p atruj p onad to ruch ow o
cz ciow o z dj ta, co p ozwala z o b aczy g⌅ biej po⌅o one mi nie ucia. mi nie ucia. Tw arz za o p a tryw a na jest w krew p och o dz c g⌅ó w nie z t t
M i nie m im iczne s u n erwia n e ruchow o przez nerw tw arzowy (n. facia nicy szyjn ej z ew n trzn ej (a. carotis externa ), je d yn ie nie wie lki o bszar przy
lis), który ukazuje si z boku po przej ciu przez liniank przyuszn (gl. p a ro dkowe g o i boczne g o k ta oka oraz czo⌅o za o p a tryw a ny jest przez t t
rotidea)', z kolei czucio w e u n erwie nie tw arzy p och o dzi z nerwu trójdziel nic szyjn w e w n trzn (a. carotis interna) (zob. B).
216
G ⌅o w a i sz yj a 6. Topogr a fi a
A. su pra tro chle aris
A. su pra orb italis

A. d orsalis nasi
A a. palp e brales
Aa. palp e brales m ediales
laterales
A. te m p oralis
A. a n g ularis su p erficialis
A. infra orb italis
A. facialis
A. carotis
extern a
B O bsz ar t w a rz y z a o p a tr y w a n y w k re w p rz ez
t t n ic sz y jn z e w n tr z n (o. c a rotis
extern a; k olor czer w o n y) i w e w n t rz n (o.
c a rotis intern a; k o lor czarny)
M i d zy o b o m a o bszara m i za o p a tryw a nia (a. temporalis superficialis), która przejm uje c z C Tr ó j k t „ z a g r o e n ia " na t w a rz y
m o g w ytw arza si zesp ole nia n aczynio w e cio w o za o p a tryw a n ie mózgu w krew. W takiej W o ko licy tzw. trójk ta „za gro enia " istniej
m aj ce znacze nie he m o d yna m iczn e. W przy sytuacji t tnic a skro nio wa p o wierzch o w na nie yln e p o⌅ czenia m i d zy tw arz a zato ka m i yl-
padku m ia d ycy t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j m o e by p o d wi za na, co nie kie d y w yk o n uje nym i o p o ny tw ard ej (sinus durae matris). Po nie
i zwi za n e g o z tym nie d ostateczn e g o za o p a si w przyp a d ku bio psji te g o n aczynia, kie dy wa y⌅y w tej o ko licy nie maj zastaw e k, ist
trzenia mózgu w krew m o e d oj - na dro dze istnie je p o d ejrze nie procesu za p aln e g o ( arteri nie je d u e ryzyko prze niesie nia zaka e nia do
p ewnej ko m p ensacji - do zwi ksz o n e g o prz e tis temporalis) (zob. s. 95). w e w n trz (c zyrak m o e pro w a d zi do z a p ale nia
p⌅ywu przez t tnic skro nio w p o wierzch o w n opon! - zo b. s. 101).
V. o p hthalm ica Sinus

su p erior cavern osus
N. su pra orbi
talis (n. V,)
A. o p hthalm ica
Sinus p etrosus
A. et v. an g ularis su p erior
N. infra orb italis
(n. V2)
m iejsce
p o dwi zania
y⌅y k to wej Vv. m axillares
(v. an gularis)
Sinus N. m e ntalis
V. profunda sig m oid eus (n. V3)
faciei
V. ju g ularis
interna
Plexus
pteryg oid eus
E K li n icz n e ist o t n e p u n k t y w y j ci a n er w ó w
- b d cych t rz e m a g ⌅ ó w n y m i g a ⌅ z ia m i
A. c aro tis extern a
n er w u t r ó j d z i e ln e g o
A. c aro tis interna N erw tró jd zielny (n. trigeminus [n. V]) je st d u
ym czucio wym nerw e m g⌅owy. M o na ro zp o
A. et v. facialis zna miejsca w yj cia je g o trzech g ⌅ó w nych g a
⌅ zi:
• nerw nad oczodo⌅owy (n. supraorbitalis [n. V,]) -
D K lin icz n ie ist o t n e st osu n k i m i d z y W przypadku rop ne go zaka enia w o br bie tró j otwór nad oczodo⌅owy (foramen supraorbitale)
n a cz y n ia m i k r w i o n o n y m i w o b r b ie k ta „za gro enia " (zob. C) mo e nie kie dy okaza • nerw po doczod o⌅owy (n. infraorbitalis [n. V2j) -
t w a rz y si konieczne p o d wi zanie y⌅y k towej (v. a n otwór p odoczo do⌅owy (foramen infraorbitale),
Uw aga na p o⌅ czenia m i d zy okolic tw arzy gularis) w m iejscu typ owym , tak aby zap o biec • n erw bró d ko wy (n. ment alis [n. V3]) - o tw ór
a zato ka m i ylnym i o p o ny tw ard ej (sinus durae prz e d ostaniu si zaka enia do zatoki ja m istej (si bró d ko wy ( foramen ment ale); por. s. 117.
matris). nus cavernosus).
217
6.2 Trójk t prze d ni szyi (t r i g o n u m c o l l i a n t e r i u s):

stru k t u ry p o w ierzch o w n e
M an dib ula
R. colli n ervi facialis
Gl. parotid ea
La m ina Platysm a
su p erficialis
fascia e c ervicalis
V. ju g ularis
externa V. ju g ularis
anterior
N. auricularis
m ag nus
La mina
N. tra nsversus pretrach ealis
colli fasciae cervicalis
Nn. su praclaviculares M. stern ocleid o m asto id e us, Arcus ve n osus

ca p ut stern ale ju g ularis
A Sz y ja , w a rst w a p o w ie rzch o w n a gularis anterior) i ⌅uk ylny na d m ostk o wy ( arcus venosus jugul aris) szyi.
Wid ok z prz o d u. Po pra wej stro nie usuni to p o dskórnie p o⌅o ony mi sie D olny bie gun linianki przyuszn ej (gl. parotidea) ro zci ga si p oni ej u
szero ki szyi (pl atysma), a le c pod nim blaszk p o wierzch o w n p owi zi chwy. W przyp a d ku za p ale nia linian ki przyuszn ej ( winka) d ocho d zi do
g⌅ b o kiej szyi (zo b. s. 4, o pis stru ktury p owi zi szyi) w cz ci ro dkow ej znaczn e g o o brz ku i d e form acji tw arzy w p o wy szej o ko licy („p oliczki
usuni to, u wid aczniaj c g ⌅o w m ostko w prawe g o m i nia m ostkowo- ch o m ika " z w ysta j cym i p⌅a tkam i m a⌅ owin usznych [lobuli auricul arum]).
- o b ojc zykow o -sutko w e g o (m. sternocleidom astoideus). Trójk t prze dni N ale y równie z wróci u w ag na n erw y skórn e (uszny w ielki [n. a uricul a
szyi, od ty⌅u o d granic zo ny m i nie m m ostko w o -o b ojczyko w o -sutko - ris m a gnus], p o przeczny szyi [n. transversus colli], na d o b o jczyko w e [nn. su
wym , a od g óry d olnym brz e gie m u ch w y je st szcze g ólnie d o brze za zn a pracl avicul ares]) p och o dz ce ze splotu szyjn e g o (plexus cervicalis), które
cz o ny po prawej stro nie. M o na z o b aczy tak e y⌅ szyjn prze d ni (v. j u ro zch o dz si pro m ieni cie od punktu Erba (zob. s. 230).
218
N. laryng eus
A. laryn g ea su p erior, Cartilag o
su p erior r. intern us thyroid ea
N. hyp o glossus
N. laryn g e us su p erior,
r. externus R, thyro hyo id e us
A. caro tis Lig. th yro hyo id e u m

co m m u nis d extra m e dianum
A, th yro id ea
su p erior
M. o m o hyoid eus
V, ju g ularis
externa M. stern o cleid o
m ast oid eus
M. crico
thyroid e us
M. stern o
thyroid e us
M. stern o
hyoid eus
B Sz y ja , w a rst w a g ⌅ b o k a
Wid ok z prz o d u. Blaszk prz e d tch aw icz ( ro dkowa w arstw a p o wi zi szyi) w n trzna n erw u krtanio w e g o g órn e g o (n. l aryngeus superior), który p o
usuni to. M i nie p o d g nyko w e p o kryte blaszk prz e d tch awic z o dci to, cho dzi od n erw u b⌅ d ne g o (n. vagus) bie g nie razem z t tn ic tarczo w
a cz (blaszk ) trz e w n blaszki prz e d tch awic z ej usuni to w celu u w i g órn do m i nia pier cie nn o -tarcz o w e g o (m. cricothyroideus). Ga⌅ w e
d o cznie nia gruczo⌅u tarczo w e g o zlo kaliz o w an e g o za m i nia m i po dg ny- w n trzna n erw u krtanio w e g o g órn e g o przech o dzi prz e z b⌅o n tarczow o-
k owym i. U wid o cznio n o t tnic tarcz o w g órn (a. thyroidea superior), - g nykow ( me mbra n a thyrohyoidea) w t o w arzystw ie t tn icy krtanio w ej
p ierwsz ga⌅ t tn icy szyjn e j z e w n trzn ej (o. carotis externa). Ga⌅ z e g órnej (a. l aryngea superior) i za o p a truje krta (larynx).
219
6.3 Prze d nia o k olica szyi: stru k t u ry g ⌅ b o kie
M andib ula
Gl. parotid ea
Gl. parotid ea M. m ylo hyoid eus
M. d ig astricus,
ve n ter anterior
Os hyo id eum
M. stern o hyoid eus
M. stern o cleid o m asto id e us
M em brana A. th yro id e a su p erior

thyro hyoid ea
V. th yro id ea su p erior
Cartila g o thyroid ea
M. scale nus m edius

M. trap ezius
N. accessorius
Lob us
pyram id alis
M. scalenus
anterior
N. p hre nicus
Gl. thyroid ea
Plexus brachialis
A. carotis
co m m u nis d extra N .v a g us
Tru ncus N. p hre nicus

th yro cervicalis
A. transversa
A. su bclavia cervicis
Tru ncus brachio V. thyroid ea

ce p halic us me dia
Plexus thyro id eus N. laryn g e us

im p ar recurrens
Clavicula A. carotis
co m m unis
A G ⌅ b o k a w a rst w a sz yi w i d z i a n a o d p rz o d u splo t tarcz o w y nie p arzysty (plexus thyroideus impar). W ród n erw ó w w i
W id oczne s p o⌅o one w o kó ⌅ linii p o ro dkowej narz dy szyi, tj. krta i gru d o czn e s n erw b⌅ d ny (n. vagus) (n erw czaszko wy) i n erw prze p o n owy
cz o⌅ tarcz o wy. Bocznie od nich prze bie g aj n erw y i naczynia do i z g⌅owy. (n. phrenicus) (g a⌅ splotu szyjn e g o). N erw krta n io w y wsteczny (n. l aryn
U n aczynie nie t tnicze gruczo⌅u tarczo w e g o p och o dzi g ⌅ó w nie od prz e geus recurrens), g a⌅ n erw u b⌅ d ne g o, bie g nie od g órn e g o o tw oru klatki
b ie g aj cej z g óry i od ty⌅u t tn icy tarczo w ej g órn ej (o. thyroidea superior), piersio w ej, prz e bie g a b ocznie do tch aw icy, za gruczo⌅e m tarczo wym d o
a o d p ⌅yw yln y o d byw a si g ⌅o w nie przez p o⌅o o ny na dole i brzusznie cho d z c do krtani, której m i nie u n erwia.
220
Atlas
A. vert e bralis
M. long us
capitis
M. lo ng us M. scalenus
colli m edius
M. scalenus
anterior
N. phre nicus
Cu pula pleurae
O eso p hag us
A. caro tis
c o m m u nis sinistra
A. th yro id ea
inferior N .v a g us
A. transversa Plexus brachialis

cervicis
M. scale nus anterior
A. su prasca p ularis -------------
Tru ncus c osto cervicalis
Tru ncus D uctus th oracicus

th yro cervicalis
A. su bclavia
Trach ea
V. su bclavia
A. e t v.
V. brachio th oracica
ce p halica interna
Truncus brachio ce p halic us N. laryn g eus

recurrens
B N aj g ⌅ bsz a w a rst w a sz y i w i d z i a n a z p rz o d u
Usuni to krta i gruczo⌅ tarcz o w y oraz tch aw ic i prz e⌅yk. O dpreparo- - t tn ic p o przeczn szyi (a. transversa cervicis) z g a⌅ zi g ⌅ b o k i g a
wan o oba du e naczynia szyi (t tnic szyjn wsp ó ln i y⌅ szyjn w e ⌅ zi p o wierzch o w n ,
w n trz n ), co u wid acznia le c g⌅ bie j praw t tnic kr g o w (o. ver - t tn ic n a d ⌅o p atko w (a. suprascapul aris);
tebralis). Po stro nie lewej je st ona nato m iast przykryta m i nia m i przed-
kr g o wym i. T tnica kr g owa prz e bie g a w o tw orach wyrostk ó w p o przecz • po stro nie le w ej pie e bro w o -szyjn y ( truncus costocervicalis) z:
nych kr g ów szyjnych i p onad tukiem kr gu szczyto w e g o (atlas) w ch o d zi - t tnic szyjn g⌅ b o k (o. cervicalis profunda) oraz
do w n trza czaszki, g d zie za o p a truje prze d e wszystkim pie m ózgu. Wi - t tnic m i d zy e bro w n ajwy sz (a. intercostalis suprema).
d o czny jest splot szyjny i je g o g a⌅ , n erw prze p o n owy, który bie g nie
po nad mi nie m p ochy⌅ym prz e d nim (m i sie kieru n k o wy) w kierunku W szczelinie m i ni p ochy⌅ych (tyln ej), p o m i d zy m i nia m i p ochy⌅ymi
o b w o d o wym do prz e p ony, któr un erwia ruch o w o. W tej w arstw ie w i prz e d nim i ro dkowym bie g nie sp lo t ra m ie n ny oraz t tnica p o d o b ojczy-
d o czn e s jeszcze dwa pnie t tnicze i ich g a⌅ zie:• kowa (a. subclavi a), p o dczas g dy y⌅a p o d o b ojczyk o w a (v. subcl a vi a ) b ie
gnie prze d szczelin m i ni p ochy⌅ych, do przo du w z g l d e m m i nia po
• po stro nie pra wej pie tarczo w o -szyjn y ( truncus thyrocervicalis) z; chy⌅e g o prze d nie g o. Prz estrz e ta je st nie kie d y o kre la na ja k o szczelina
- t tnic tarczo w d oln (a. thyroidea inferior), mi ni p ochy⌅ych prze d nia. Do le w e g o k ta yln e g o, p o⌅ czenia y⌅ pod-
o b o jc zyk o w ej i szyjn ej w e w n trzn e j, ucho dzi prz ew ó d piersio wy ( ductus
thoracicus) o d pro w a d zaj cy ch⌅o nk z 3/4 cia⌅a.
221
6.4 W arst wa p o w ierzch o w na g ⌅ o w y - w id o k od stro ny b oczn ej
A. te m p oralis su p erficialis, A, et v. te m p oralis A. te m p oralis su p erficialis,

r, fro n talis su p erficialis r. parietalis
N. trig e m inus,
n. su pra orb italis
N. trig e m inus,
n. su pra tro chle aris
A. zyg o m a tic o
orb italis
N. auric ulo
te m p oralis
V. an g ularis
A. transversa
faciei
N, trig e m inus,
n. infra orb italis
A. occipitalis
D uctus
p aro tid eus N. o ccip italis
major
M. buccinato r
N. o ccip italis
minor
M. stern o
N. trig e m inus, cleid o m asto id eus
n. m entalis
V. occip italis
Gl. parotid ea
V. facialis N. auricularis
m ag nus
M. m asseter Rr. plexus intra p aro tid ei n ervi facialis V. ju g ularis
externa
A P o w ie rzch o w n e n e r w y i n a cz y n ia k r w i o n o n e g ⌅ o w y z b o k u
Wid ok z lewej strony. Wszystkie uwid o cznio n e wy ej t tnic e p ocho dz z nerwu trójdzielnego (n. trigeminus; zo b. D). U wid o cznio ny na rycinie ty⌅
od t tn icy szyjn ej zew n trzn ej (a. carotis externa ), le ce g⌅ biej nie s g ⌅o wy za o p a truj n erw y p o tyliczn e wi kszy i m nie jszy (nn. occipitales m a
wid o czn e. Z b oczne g o o bszaru g ⌅o wy krew o d p ⌅ywa do y⌅y szyjn ej z e jo r et minor). W prz e ciw ie stw ie do nerw u trójd zieln e g o o dcho d z one od
w n trzn e j (v. jugula ris externa). Pokazana tu y⌅a tw arz o w a (v. facialis) n erw ó w rd ze nio wych (zob. E). Przy pre p aro waniu d o brze wid o czny jest
ucho dzi do le cej g⌅ biej y⌅y szyjn ej w e w n trzn e j ( v. jugul aris interna - prz ew ó d linianki przyuszn ej (ductus parotideus), b ie g n cy do przo du po
tu nie wid o czna). N erw tw arz o w y (n. facialis), ro zg a⌅ ziaj c si w liniance m i niu w aczu; prz e bija on mi sie p oliczko wy ( m. buccinator) i ko czy
przyuszn ej (gl. parotidea) tw o rzy splot w e w n trz przyuszn iczy (plexus in si w prz e dsio nku ja m y ustn ej ( vestibulum oris) na p o zio mie 2. z ba trz o
traparotideus); je g o ga⌅ zie w ych o d z z prz e d nie g o brze gu linianki i po nowe g o szcz ki (tu nie p okazany).
d aj do m i ni wyraz o wych (zob. C). U n erwie nie czucio w e p och o dzi
222
A. te m p oralis su p erficialis, A. te m p oralis su p erficialis, Rr. te m p orales

r. fro ntalis r. parietalis
B G a ⌅ z i e p o w i e r zch o w n e t t n ic y sz y jn e j z e w n t r z n e j C N erw t w a rz o w y (n. f aci a lis [n. VII])

(a. c a rot is ex tern a ) Wid ok z lewej strony. U n erwie n ie ruch o w e m i ni m im icznych p och o dzi
Wid ok z le w ej strony. Na sch e m acie prze dstawio n o sam e t tnic e - tak aby w y⌅ c zn ie od n erw u tw arz o w e g o (zo b. s. 119).
w yra n ie zazn aczy ich ro zg a⌅ zie nia i w zaje m n e re lacje (por: A; szcz e
g ó⌅y zo b. s. 88).
N. m axillaris (n. V2) N. o p hth alm icus (n. V,)
N. su pra orb italis M. te m p oralis
N. su pra N. a uriculo te m p oralis

trochle aris
Gan glio n
trig e m inale
Gan glio n
p teryg o p alatin u m N. m an dib ularis (n. V3)
N. infra orb italis M. pteryg oid eus

lateralis
N. alve olaris
inferior N. m assetericus N. trig e m inus,
n. o p hth alm icus (n. V ,)
N. b uccalis N. occipitalis
m ajor (C2)
N. lin gualis
M. p teryg oid e us N. occipitalis
M. b uccinato r m e dialis m in or (C3)
N. trig e m inus,
M. m asseter n. m axillaris N. auricularis
N. m entalis
(n. V2) m ag nus (C3)
N. m ylo hyoid eus N. Rr. d orsales

n. m an dib ularis nervoru m
(n. V3) sp in aliu m
M. dig astricus, M. m ylo hyoid eus N. tra nsversus Nn. su pra

ve n t er anterior colli (C3) claviculares
D N erw t r ó j d z i e ln y (n. tri ge m i nus [n. V]) E O b sz a r y z a o p a t r y w a n e p rz e z p oszcz e g ó l n e n e r w y na b o cz n e j

Wid ok z lewej strony. p o w i e r zch n i g ⌅ o w y i sz yi
U n erwie nie czucio w e prze dstawio n ej na rycinie o kolicy g ⌅o wy p och o dzi Wid ok z lewej strony. Uw aga: Boczna strona g ⌅o wy i szyi je st u n erw ia
z trzech ga⌅ zi ko c o wych n erw u tró jd zieln e g o - n erw ó w na d oczo d o⌅o - na czucio w o zaró w n o prz e z n erw y czaszko w e (n erw tró jd zielny [n. tri
we g o, p o d oczo d o ⌅o w e g o i bró d kowe g o ( nn. supraorbitalis, infraorbita lis geminus] ze sw oim i g a⌅ zia m i), ja k i prz e z g a⌅ zie n erw ó w rd ze nio wych:
et m enta lis); mo na prze le d zi ich prz e bie g w e w n trz czaszki, ja k rów grz b ie to w e (n erw p o tyliczny w i kszy [n. occipita lis m ajor]) oraz brzuszne
nie ich m iejsce wyj cia w o ko licy tw arzy (w id o k z przo du - zo b. s. 216). (n erw p o tyliczny m nie jszy [ n. occipita lis m inor] ; n erw uszny w ielki [n. a uri
N erw tró jd zieln y je st nerw e m m ieszanym, g dy w o br bie n erw u u cularis m agnus]; n erw p o przeczny szyi [ n. transversus colli ]).
ch w o w e g o (n. m andibularis, trz eciej ga⌅ zi n erw u V) bie g n w⌅ó kna ru Po nie wa n erw szyjny C1 posiad a je d y n ie w⌅ó kna ru ch o w e, prz e z to nie
ch o w e, które za o p a truj m i nie ucia. je st m o liwe wyz n acz e nie takie g o o bszaru skóry, który m o na by o kre li
term in e m d erm ato m u C l.
223
6.5 W arst wa p o re d nia i g ⌅ b o k a g ⌅ o w y - w id o k od stro ny b oczn ej
N. su pratrochle aris,
n. su pra orbitalis (n, V))
N. auric ulo te m p oralis
N. in fratro chle aris
N. facialis,
rr. te m p orales
N. infra orb italis

(n .V 2)
A. o ccipitalis
N. facialis, N. o ccip italis

rr. zyg o m atici
major
Ductus
N. facialis,
paro tid eus
n. auricularis
posterior
N. facialis,
rr. b uccales
N. occipitalis
N. m entalis minor
(n. V3)
M. stern ocleid o
m ast oid eus
M. m asseter N. facialis
N. facialis, Plexus
r. m argin alis N. facialis, in tra p aro tid e us
m an dib ula e r. colli
A N acz y n ia k r w i o n o n e i n e r w y w a rst w y p o re d n ie j
W id ok z lewej strony.
linianka przyuszna zosta⌅a usuni ta, co p ozwala uwid o czni splot we-
w n trz p rzyuszniczy ( plexus intraparotideus) n erw u tw arz o w e g o (n. fa cia
lis).
Z w ró uw ag na zn an e z w cz e niejszych ro zdzia⌅ó w nerwy.
T tnice i y⌅y z osta⌅y usuni te w celu le pszej przejrzysto ci ryciny.
224
N. su pra orb italis
M. te m p oralis
Nn. te m p orales
profun di
Aa. te m p orales
Arcus zyg o m aticus profu n dae
N. a uric ulo
A. alve olaris te m p oralis
su p erior
posterior
su p erficialis
M. pteryg oid eus

lateralis
N. in fra orb italis
N. b uccalis
N. facia lis
M. b uccinato r
M. pteryg oid eus
m edialis
N. lin gualis
R. m an dib ula e
N. m entalis,
r. m entalis
N. alve olaris A . alve olaris M. m asseter

inferior inferior
B N acz y n ia k r w i o n o n e i n e r w y w a rst w y g ⌅ b o k ie j
A by d o trze do g⌅ b okich struktur, zosta⌅ przeci ty mi sie w acz
( m. m asseter) oraz ⌅uk jarz m o w y { arcus zygomaticus) -, p o na d to cz cio w o
o tw arto g a⌅ u ch w y (r. m a ndibula e ), w celu prze dstawie nia dró g prz e
w o d z cych bie g n cych w je j w n trzu. C a⌅k o wicie usuni to y⌅y.
225
6.6 D ó⌅ p o dsk ro nio w y (f oss a i n f r a t e m p o r a l is)
M. t e m p oralis A. et v. te m p oralis
su p erficialis
Nn. te m p orales profun di
Aa. te m p orales
Nn. alve olares su p eriores, profun dae
rr. alve olares
su p eriores posteriores
N. a uric u lo
te m p oralis
A. m axillaris
A. et n. b uccalis M. pteryg oid eus

lateralis
M. pteryg oid eus
m e dialis N. facialis
N. lin gualis
R. m an dib ulae
A. et v. facialis
A. et n. alve olaris
inferior
M. m asseter
M. stern ocleid o m asto id e us
A Le w y d ó ⌅ p o d sk r o n i o w y (f ossa i n fr a t e m p or a lis),
w a rst w a p o w ie rzch o w n a aby móc d o trz e do do⌅u p o dskro nio we g o. Kana⌅ u ch w y (ca nalis m a n
W id ok od boku. dibulae) zosta⌅ o tw orz o ny; wid o czn e s t tnic a i n erw z b o d o⌅o wy d olny
Ponie wa dó⌅ p o dskro nio wy zawiera ro zliczne stru ktury anato m iczne, po (a. et n. alveolaris inferior) bie gn ce w tym kanale; usuni ta zosta⌅a t o w a
wi co n o mu oso b ny rozdzia⌅. Na rycinie zosta⌅ usuni ty ⌅uk jarz m o w y ( ar rzysz ca im y⌅a. T tnica szcz kowa ( a. m axillaris) w g⌅ bi do⌅u p o dskro
cus zygom aticus) oraz prz e dnia po⌅owa g a⌅ zi uch wy (r. m andibula e ), tak nio we g o ulega p o dzia⌅o wi na g a⌅ zie ko cowe (zob. B).
M. te m p oralis su p erficialis
Nn. te m p orales M. pteryg oid eus

profundi lateralis
A. infra orb italis N. auriculo te m p oralis
A. sp he n o p alatina
N. m an dib ularis
A. alve olaris
su p erior p osterior A. m enin g ea
media
A. et n. buccalis
A. m axillaris
M. b uccinato r
M. p teryg oid eus
N. lin g ualis m edialis
A. e t v . facialis N. facialis
M. m asseter A. et n. alve olaris

inferior
B Le w y d ó ⌅ p o d sk r o n i o w y (f ossa i n fr a t e m p or a lis ), w a rst w a g ⌅ b o k a

Wid ok od boku. ris). Przy ostro nym pre p aro w aniu mo na uwid o czni p tl nerw u uszno-
W p orównaniu z wcz e niejsz rycin - d o d atko w o cz cio w o usuni to -skro nio w e g o ( n. a uriculotempora lis - ga⌅ n erw u uchw o w e g o, o tacza
o bie g ⌅o wy m i nia skrzyd ⌅o w e g o b oczne g o ( m. pterygoideus lateralis), j c t tnic o p o n o w ro d kow ( a. meningea media ), która o dcho d zi od
tak e mo na ro zp o zna je d y n ie ich kikuty. W id oczne s rozga⌅ zie nia t t t tn icy szcz kow ej i prze d ostaje si przez o tw ór kolco wy (fora men sp in o
nicy szcz kow ej ( a. m axillaris) oraz nerw u uch w o w e g o ( n. m a ndibula sum ) do ro dkow e g o do⌅u czaszki (zob. s. 117).
226
N. m axillaris N. o p hth alm icus

Articulatio
N. m an dib ularis A. m axillaris te m p oro m an dib ularis,
Foram en ovale
N. m usculi
N. facialis te nsoris ty m p ani
in canale
nervi facialis N. m usculi tensoris
veli palatini
M. te nsor
N. p etrosus m in or
ty m p ani
(ra dix p arasym p athica a R. m an dib ula e A. carotis
Fora m en g anglii otici) externa
M. te nsor
veli palatini
N. a uriculo te m p oralis
G an glio n oticu m
R. co m m u nicans cum
nervo auriculo te m p orali M. pteryg oid eus
m edialis
Ch ord a tym p ani
N. lin gualis
N. p teryg oid eus A. m axillaris

Gan glio n
m e dialis su b m an dib ulare
N. alve olaris inferior N. m ylo hyoid eus

N. b uccalis
c N. alve olaris N. lin gualis

C Le w y z w ó j usz n y [g a ng lion o t ic u m ) n erw u uch w o w e g o (n. m a ndibularis) - blisko
inferior
z e sw o im i k o rz e n ia m i w g ⌅ b i d o ⌅u o tw oru o waln e g o [fora men ovale ). W zw o ju tym
p o dsk r o n io w e g o ( fossa i n fr a t e m p or a lis) d ocho d zi do prz e⌅ cze nia w⌅ó kie n przywsp ó⌅-
Wid ok od stro ny przy ro d ko w ej. czulnych dla linian ki przyuszn ej [gl. parotide a )
Ma⌅y i p⌅aski zw ój uszny le y przy ro d ko w o od (zo b. s. 125).
N. b uccalis
N. m axillaris Gan glio n

trig e m inale d N. alve olaris N. lin gualis
N. m an dib ularis inferior
N. trig e m inus
R. m enin g eus
Nn. te m p orales
profun di N. b uccalis
N. pteryg oid eus

lateralis
M. pteryg oid eus e N. alve olaris N. lin gualis

lateralis inferior
N. pteryg oid eus

m edialis
E O d m ia n y p r z e b ie g u le w e j t t n ic y
N. alve olaris szcz k o w e j [a. m a xi ll a ris)
inferior Wid ok od stro ny b ocznej.
N. auriculo te m p oralis
Przeb ieg t tn icy szcz kow ej m o e by bardzo
N. buccalis
ró ny. Poni ej prze dstawio n o najcz stsze w a
N. lin gualis Rr. parotid ei ria n ty je j prz e bie g u:
a prze bie g b ocznie od mi nia skrzyd⌅o we g o
M. b uccinato r N. m assetericus boczne g o ( m. pterygoideus lateralis) (cz sty);
b prz e bie g przy ro d ko w o od mi nia skrzy d ⌅o
M. pteryg oid eus w e g o b oczne g o;
M. m asseter m e dialis
c prz e bie g przy ro d ko w o od n erw u p o liczko
D R o z g a ⌅ z ie n ia n e r w u u ch w o w e g o w e g o [ n. buccalis) , lecz b o cznie od n erw u
(n. m a nd ib ul a ris) w o b r b ie d o ⌅u kowe g o V wyd ostaje si ze ro dkow e g o do⌅u j zyk o w e g o [n. lingualis) i n erw u z b o d o⌅o -
p o dsk r o n io w e g o [fossa i n f r a t e m p or a lis) czaszki do do⌅u p o dskro nio w e g o przez o tw ór w e g o d olne g o [n. alveolaris inferior);
Wid ok z lewej strony. o w alny [fora men ovale ). To w arzysz je j w⌅ó kna d prz e bie g m i d zy g a⌅ zia m i n erw u z b o d o⌅o -
Uwidacznia si le cy w g⌅ bi mi sie skrzy ruch o w e (korze ruch owy, radix m otoria ) w celu w e g o d olne g o;
d ⌅o wy przy ro dkowy [m. pterygoideus medialis). u n erw iania mi ni ucia. Stru ktury te wid ocz- e prz e bie g przy ro d ko w o od pnia n erw u z bo-
Trzecia czucio wa ga⌅ g⌅ó wna n erw u czasz nio n o na rycinie. d o ⌅o w e g o d olne g o.
227
6.7 D ó⌅ sk rz y d ⌅ o w o-p o d nie b ie n n y (f o ss a p t e r y g o p a l a t i n a )
A. infra- Ala m ajor ossis Fossa

orb italis sp hen oid alis pteryg o p alatina
Fissura orb italis

inferior
A. sp he n o p alatina Aa. te m p orales

profun dae
A. alve olaris Rr. pteryg oid ei

su p erior p osterior
A. m axillaris
A. palatina
d esce n d e ns A. canalis
pteryg oid ei
Fissura
pteryg o m axillaris A. masseterica
w yroste k jarz m o w y A. buccalis

(proc. zyg o m a ticus)
- przeci ty
Tu b er m axillae la mina lateralis
A. palatina
major
A. palatina
m inor
A Prz e b ie g t t n ic w le w y m d o le sk r z y d ⌅ o w o - p o d n i e b ie n n y m C W i ksz e g a ⌅ z ie t t n ic y szcz k o w e j (a. m a xi ll a ris )

(fossa p t ery g o p a l a t i n a ) Na prz e bie g u t tn icy szcz kow ej mo na wyró ni cz uch w o w (pars
Wid ok od boku. m a ndibularis), cz skrzy d ⌅o w (p ars pterygoide a ) oraz cz skrzyd⌅o wo -
Dó⌅ p o dskro nio wy ( fossa infratem pora lis; zo b. w cz e niejszy aka pit, s. 226) - p o d nie bie nn ( p a rspterygop a la tin a ). Po nie wa naczynia cz ci u ch w o
prz ech o dzi bez wyra n ej a n a to m iczn ej gra nicy w prze dstawio ny na p o wej zn ajd uj si w w arstw ie przed wypre p aro w anym na rycinie o bszare m
wy szej rycinie dó⌅ skrzy d ⌅o w o - p o d nie b ie n ny; je g o o gra niczenia zosta⌅y - nie z osta⌅y w i c u w z g l d nio n e (por. s. 94).
prze dstawio n e w B (por. tak e s. 27). Dó⌅ skrzy d ⌅o w o - p o d nie b ie nny sta
n owi stacj prze⌅ czaj c dla szere gu struktur k o m unikacyjnych mi dzy N azwa g a⌅ zi Z a o p a try w a n y o b sz a r
ro d kowym d o⌅e m czaszki, oczo d o⌅e m, ja m n oso w i ja m ustn (drogi cz s k r z y d ⌅ o w a (p a r s p t e r y g o i d e a ):
d ost pu - zo b. E). Po nie wa w tej o kolicy d ocho d zi do po dzia⌅u t tnic na • t tn ic a w a cz o w a • m i sie w a c z (m. m a sse te r)
liczne ma⌅e ga⌅ zie - w celu lepszej orie ntacji oso b no prze dstawio n o t t (a . m a s s e t e r ic a )
nice i n erwy. W o br bie do⌅u skrzyd ⌅o w o - p o d nie b ie nn e g o t tnic a szcz • t tn ic e skro n io w e g ⌅ b o kie • m i sie skro n io w y (m . te m p o r a lis)
(a a . te m p o ra le s p r o fu n d a e )
kowa [ a. m axillaris) roz ga⌅ zia si na swe g a⌅ zie ko cowe (zo b. s. 94).
g a⌅ zie skrzy d ⌅o w e • mi nie skrzy d ⌅o w e (m m . p te r y g o
W przyp a d ku o bfite g o krw aw ie nia z nosa m o liwe jest p o d wi za nie t t
(r r. p t e r y g o i d e i ) id e i)
nicy szcz kow ej w⌅a nie w o kolicy do⌅u skrzyd ⌅o w o -p o d nie b ie nn e g o • t tn ic a p o liczk o w a
(zob. s. 177). (a . b u c c a lis ) • b⌅o na luz o w a p o liczka
cz s k r z y d ⌅o w o - p o d n ie b ie n n a (p a n ry g o p a la t in a ):
B O g r a n icz e n i a d o ⌅u sk r z y d ⌅ o w o - p o d n i e b ie n n e g o • t tn ic a z b o d o ⌅o w a g órna tyln a • z b y trz o n o w e sz cz ki, zato ka

(fossa p t e r y g o p a l a t i n a ) (a . a lv e o la r is s u p e r io r p o s t e r io r ) szcz k o w a, d zi s⌅a
• t tn ic a p o d ocz o d o ⌅o w a • z b o d o ⌅y szcz ki
(a . in fr a o r b it a lis )
O g ra n ic z e n i e O g ra n ic z a j c a s tr u k t u r a
• t tn ic a p o d n ie b ie n na zst p u j
z przo du g uz szcz ki (tu b e r m a x illa e ) ca (o. p a l a t i n a d e s c e n d e n s )
- t tn ic a p o d n ie b ie n n a wi ksza • p o d n ie b ie n ie tw ard e
z ty⌅u w yroste k skrzy d ⌅o w a ty (p ro c . p t e r y g o id e u s )
(a . p a la t in a m a jo r)
przy ro d k o w o blaszka pio n o w a ko ci p o d n ie b ie n n e j - t tn ic a p o d n ie b ie n n a m n ie j • p o d n ie b ie n ie m i kkie , m ig d a⌅e k

(la m in a p e r p e n d ic u la r is o ss is p a la t in i) sza (o. p a l a t i n a m i n o r ) p o d n ie b ie n ny ( t o n s i l l a p a l a t i n a ),
b o cznie o tw art e prz ej cie do d o⌅u p o dskro n io w e g o ( f o s s a cia na gard⌅a
prze z szcz e lin skrzyd⌅ow o -
in fr a t e m p o r a lis)
• t tn ic a klin o w o - p o d nie b ie n n a
-szcz ko w (f i s s u r a p t e r y g o m a x i l l a r i s ) (a . s p h e n o p a la t in a )
- t tn ic e n osow e tyln e b o czn e • b o czna ciana ja m y n oso w ej, m a⌅

z g óry skrzy d ⌅o w i ksz e ko ci klin o w e j (a l a m a j o r o s s i s (a a . n a s a le s p o s te rio r e s la te r a o w in y n osow e
s p h e n o i d a l i s ) , w e j cie do szcz e liny o cz o d o ⌅o w ej
le s)
d o ln ej ( f i s s u r a o r b i t a l i s i n f e r i o r )
- g a⌅ zie prze g ro d o w e tyln e • prze gro d a n oso wa
z do⌅u o tw arty d o przestrz e ni za g ard ⌅o w ej (r r . s e p t a l e s p o s t e r i o r e s )
(s p a t iu m re tro p h a ry n g e u m )
228
N. infra orb italis Rr. orbitales Rr. g an g lio n ares
N. m axillaris
Fissura orbitalis
inferior N. naso p alatinus,
rr. nasales
N. zyg o m aticus p osteriores su p eriores
m e diales et laterales
Nn. alve o lares su p eriores, Gan glio n

rr. alve olares p teryg o p ala tin u m
su p eriores p osteriores
N. canalis
N. naso palatinus, pteryg oid ei
rr. nasales
posteriores inferiores N. p e trosus major
N. palatinus N. petrosus
m ajor profu n dus
N. p haryn g e us
Plexus caro ticus

in tern us
A. caro tis interna
Nn. palatini
min ores
D Prz e b ie g n er w ó w w le w y m d o le sk r z y d ⌅ o w o - p o d n i e b ie n n y m
(fossa p t ery g o p a l a t i n a )
Wid ok od stro ny b ocznej. -p o d nie bie nny o trzym uje sw oje w⌅ókna przywsp ó ⌅czuln e z n erw u skali
Przez o tw ór okr g⌅y (foramen rotundum ) n erw szcz kowy (druga ga⌅ stego wi ksz e g o ( n. petrosus major ). N erw ten jest ga⌅ zi przywsp ó⌅czuln
nerwu czaszko weg o V) prze d ostaje si ze ród koweg o do⌅u czaszki do do⌅u {radixparasympathica ) od nerw u po rednieg o (n. intermedius) - wyw o d z
skrzyd⌅o wo-p o d nie bienne g o.Tu nast puje d alszy podzia⌅. Z nerw em szcz cego si z nerw u twarz ow e g o (n. facialis). W⌅ókna wsp ó⌅czulne nerwu ska
kowym zwi zany jest przywsp ó ⌅czulny zw ój skrzyd⌅o wo -p o d nie bienny liste go g⌅ b okieg o (n. petrosus profundus, sta n owi ce korze wsp ó⌅czulny
{ganglion pterygopalatinum ), w którym prze⌅ czeniu ule gaj w⌅ó kna przed- zw o ju; ra dix sympathica ) - po do bnie do w⌅ókie n czuciowych nerw u szcz
zw ojo w e na w⌅ó kna zazw ojow e - un erwiaj ce gruczo⌅y ⌅z owe oraz ma⌅e koweg o (n. m axillaris - korze czuciowy, radix sensoria ) - przech o dz przez
gruczo⌅y luzowe okolicy po dnie bie nia i ja m y noso wej. Zwój skrzyd⌅owo - zw ój, nie ule gaj c prze⌅ czaniu.
E Dro gi d ost p u d o d o ⌅u sk r z y d ⌅ o w o - p o d n i e b ie n n e g o (fossa p tery g op a l a t in a ) o ra z p r z e ch o d z ce p rz e z nie n a cz y n ia k r w i o n o n e i n e r w y
D r o g a d ost p u Z kieru n k u P r z e c h o d z c e st r u k t u r y
o tw ó r o kr g ⌅y d o⌅u ro d k o w e g o czaszki • n erw szcz k o w y (n . m a x illa r is [n. V2]j

{fo r a m e n ro tu n d u m ) {fo ss a c r a n ii m e d ia )
kana⌅ skrzy d ⌅o w y (c a n a lis p o dsta wy cz aszki n erw sk alisty w i ksz y (n. p e t r o s u s m a j o r - przywsp ó ⌅czu ln g a⌅ n erw u tw arz o w e g o)
p te ry g o id e u s) (p o w ierzch nia d oln a) n e rw sk alisty g ⌅ b o ki (n. p e t r o s u s p r o f u n d u s - w ⌅ó kn a w sp ó ⌅c z u ln e sp lo tu szyjn o -t tn ic z e g o
w e w n trz n e g o , p l e x u s c a r o t i c u s i n t e r n u s )
t tn ic a kana⌅u skrzy d ⌅o w e g o (o. c a n a l i s p t e r y g o i d e i ) z y⌅a m i t o w arzysz cy m i
n e rw k ana⌅u skrzy d ⌅o w e g o ( n . c a n a l i s p t e r y g o i d e i )
ka n a⌅ p o d n ie b ie n n y w i k- p o d nie b ie nia n erw p o d n ie b ie n n y w i kszy ( n . p a l a t i n u s m a j o r )

szy { c a n a l i s p a l a t i n u s t tn ic a p o d n ie b ie n n a zst p u j ca ( a . p a l a t i n a d e s c e n d e n s )
m a jo r) t tn ic a p o d n ie b ie n n a w i ksz a (o. p a l a t i n a m a j o r )
ka na⌅y p o d n ie b ie n n e p o d nie b ie nia n e rw y p o d n ie b ie n n e m nie jsze ( n n . p a l a t i n i m in o r e s)
m nie jsze ( c a n a l e s p a l a t in i t tn ic e p o d n ie b ie n n e m nie jsz e ( a a . p a l a t i n a e m in o r e s - g a⌅ zie k o c o w e t t n ic y p o d nie b ie n -

m in o r e s ) nej zst p u j c e j)
o tw ó r klin o w o - p o d nie - ja m y n oso w ej t tn ic a klin o w o - p o d nie b ie n n a ( a . s p h e n o p a l a t i n a ) z t o w arzysz cy m i j e j y⌅a m i

b ie n n y ( f o r a m e n s p h e n o g a⌅ zie n osow e tyln e g órn e przy ro d k o w e i b o czn e ora z d o ln e ( r r . n a s a l e s p o s t e r i o r e s s u p e r i o
p a la tin u m ) r e s m e d i a l e s e t l a t e r a l e s , r r . n a s a l e s p o s t e r i o r e s i n f e r i o r e s - p o ch o d z c e z n erw u n oso w o-p o d-
n ie b ie n n e g o , n. n a s o p a l a t i n u s [n. V 2j)
szcz elina o cz o d o ⌅o w a d oi- oczo d o⌅u n erw p o d o cz o d o ⌅o w y ( n . i n f r a o r b i t a l i s )

na ( f i s s u r a o r b i t a l i s i n f e r i o r ) n erw ja rz m o w y ( n . z y g o m a t i c u s )
g a⌅ zie o cz o d o ⌅o w e ( r r . o r b i t a l e s - p o ch o d z c e z g a⌅ zi n erw u tró jd zie ln e g o [n. V 2])
t tn ic a p o d o cz o d o ⌅o w a ( a . i n f r a o r b i t a l i s ) z t o w arzysz cy m i je j y⌅a m i
y⌅a o czn a d o ln a ( v . o p h t h a l m i c a i n f e r i o r )
szcz elina skrzy d ⌅o w o - z e w n trz n e j p o w ierzch ni • t tn ic a szcz k o w a (a . m a x illa r is )
-szcz ko wa ( f i s s u r a p t e r y - czaszki (d o⌅u p o dskro nio w e g o)

g o m a x illa ris )
229
6.8 Trójk t t yln y szyi (t r i g o n u m c e r v i c a l e p o st e r i u s) -

o k olica szyi b oczna
R. colli
Gl. paro tid ea nervi facia lis M. m asseter
A W id o k sz y i o d b o k u, w a rst w a p o dsk ó r n a
Trójk t tylny szyi jest to p o graficznie w a n oko
lic o gra niczon o b ojczykie m (clavicula ), prze d
nim brzegiem mi nia czw oro b oczne g o (m. tra
pezius) i tylnym brze giem mi nia mostkowo-
-o b ojczykow o-sutkowe g o (m. sternocleidom a
stoideus).
Po wy szy i kolejne sch e m a ty p okazuj coraz
g⌅ bsze w arstw y o kolicy b ocznej szyi. Prze dsta
wio n o ró w nie przyle g aj c o kolic m ostkowo-
-o b o jc zyk o w o -su tk o w i o kolic prze d ni szyi.
Skór i tka n k t⌅uszczo w p o dskórn o kolicy
b ocznej szyi usuni to w celu uwid o cznie nia le
cych p o dskórnie czysto czucio wych n erw ó w
skórnych p och o d z cych od splotu szyjn e g o.
Po wy sze n erw y przech o dz przez blaszk p o
w ierzch o w n p o wi zi g⌅ b o kiej szyi (la min a su
perficia lis fascia e cervic a lis) w p unkcie n erw o
wym (p unkt Erb a), za o p a truj c prze d ni oraz
b oczn cz szyi. Do wsp o m nianych n erw ó w
nale : n erw p o tyliczny m nie jszy (n. occipit a
lis minor ), n erw uszny w ielki (n. auricularis m a
gnus), n erw p o przeczny szyi (n. transversus colli)
i n erw y na d o b o jczyko w e ( nn. supraclaviculares,
przy ro d kow e, p o re d nie i b oczne).
Uw aga: N erw p o przeczny szyi bie g nie p o ni
ej y⌅y szyjn ej z e w n trzn ej, ⌅ cz c si z g a ⌅
zi szyjn n erw u tw arz o w e g o. Utw orz o na p
tla zawiera u n erw iaj ce szyj w⌅ó kna ruch ow e
od n erw u tw arz o w e g o i w⌅ó kna czucio w e od
n erw u p o przeczn e g o szyi.
B O k o lica b o cz n a sz y i (t r ó j k t t y l n y sz y i,
re g io cerv ic a lis l a ter a lis; trigon u m cer
vic a le p ost eri us), w a rst w a p o d p o w i z io w a
W id o kz prawej strony. Usuni to blaszk p owierz
ch o wn p owi zi g⌅ b okiej p okrywaj c trójk t
tylny szyi w celu uwid ocznie nia blaszki przedkr -
gowej powi zi szyi, po⌅ czonej z blaszk przed-
tchawicz na p ozio mie mi nia ⌅o patkowo-gny-
koweg o (m. omohyoideus) (zob. s. 5). N erwy
skórne poch o dz ce ze splotu szyjne g o prze bijaj
blaszk p o wierzchown powi zi g⌅ b okiej szyi
(lamina superficialis fasciae cervicalis) w po⌅owie
wysoko ci tylne g o brze gu mi nia mostkowo-
-o b ojczykow o-sutkowe g o (punkt Erba), rozch o
dz c si w tkance p o dskórnej.
N ale y zwróci uw ag na ga⌅ z e w n trzn
n erw u d o d atko w e g o ( n. accessorius) z m ierza
j c d o mi nia czw oro b o czn e g o ( m. trapezius) .
Chirurg d o k o n uj cy w tym m iejscu bio psji w
z⌅a ch⌅o nn e g o mo e przyp a d ko w o uszko dzi
ga⌅ z e w n trzn . Taki uraz o gra nicza ru ch o
m o ⌅o p atki, a p acje nt m o e sta si nie zd olny
do u niesie nia ra m ie nia p owy ej p ozio m u. V. cervicalis La m ina pretrach ealis
su p erficalis fascia e cervicalis
230
N. o ccipitalis m in or Gl. parotid ea
N. auricularis
m ag nus
N. accessorius,
r. extern us
Nn. su praclaviculares V .ju g u laris

laterales externa
Nn. su praclaviculares M. stern o cleid o

in term e dii m asto id eus
A nasto m osis nervi

M. trap ezius transversi colli
et rami colli nervi facialis
V. cervicalis
su p erficalis Lam ina preverte bralis
fascia e c ervicalis
A. cervicalis
su p erficalis N. tra nsversus
colli
M. o m o hyoid eus
V. su bclavia
d extra
N. accessorius,
r. externus
N. phre nicus
M. scalenus
m edius M. stern o cleid o
m asto id eus
M. tra p e zius
Plexus brachialis
M. scalenus
p osterior M. scalenus
anterior
A. cervicalis
su p erficalis A. su prasca p ularis
M. o m o hyoid eus V. su bclavia

d extra
C T r ó j k t t y l n y sz y i (trigon u m ce rv ic a le p ost e r i us ) b W arstwa najg⌅ bsza z wid o kie m na splo t ra m ie nny. Blaszk prz e dkr -
a W arstwa g⌅ bsza, wid o k z prawej strony. Na tej rycin ie usuni to d o d at g ow usuni to w celu uwid o cznie nia m i ni p ochy⌅ych [ mm. scaleni) .
kowo blaszk prz e d tch awic z p owi zi g ⌅ b o kiej szyi w celu u w id o cz
N ale y zw róci uw ag na n erw prz e p o n o wy (n. phrenicus), który zbie ga
nie nia le ce g o g⌅ bie j m i nia ⌅o p atko w o - g nyko w e g o [ m. om ohy
sko nie po m i niu p ochy⌅ym prz e d nim ( m. sca lenus anterior) do o tw oru
oideus).
g órn e g o klatki piersio wej.
231
6.9 O k olica b oczna g ⌅ b o k a szyi (r e g i o c e r v i c a l is l a t e r a l is p r o f u n d a ),

tró jk t t t nicy sz yjn ej (t r i g o n u m c a r o t i c u m ) i o t w ór g órny klat ki
piersio w ej ( a p e r t u r a t h o r a c is su p e r i o r)
Lig. thyro hyo id e u m Cartilag o A. c aro tis V. ju g ularis
m e dianum th yro id e a co m m u nis interna
N .v a g us
N. laryng eus
N. accessorius,
su perior,
r. externus
r. extern us
A P o dst a w a sz y i i g ó rn y o t w ó r Gan glio n M. tra p ezius

k la t k i p ie rsi o w e j p o st r o n ie le w ej cervicale
m e diu m N. phre nicus
Wid ok z prz o d u. Koniec m ostko wy o b o jc zyka,
koniec prze d ni pierwsze g o e bra, r koje M. crico M. scale nus
m ostka i gruczo⌅ tarcz o w y usuni to w celu u w i thyroid e us anterior
d o cznie nia otw oru g órn e g o klatki piersio w ej.
N ale y zwróci uw ag na prz e bie g n ast p uj Truncus Plexus
sym p a thicus brachialis
cych stru ktur: t tnic a piersio wa w e w n trzn a
( a. thoracica intern a ) bie g nie w d ó⌅ ró w n o le A. th yro id ea A. c ervicalis
gle do m ostka. Ma to du e zn acz e nie kliniczne. inferior asce n d e ns
U p acje ntó w z ch oro b w ie c o w t tnic a pier
Radix nervi A. transversa
siowa w e w n trzn a mo e z osta uruch o m io na sp in alis C8 cervicis
i p o⌅ czona z t tn ic wie c o w za m iejsce m
A. vert e bralis
zw e n ia. W id oczne s tak e pie wsp ó ⌅czulny A. su prascap ularis
(truncus sym pathicus) , n erw b⌅ d ny (n. vagus), Ra dix nervi
n erw prz e p o n o w y (n. phrenicus) i cz ciow o sp in alis T h l
A. su bclavia
splot ram ie nny (plexus brachialis) , ten ostatni N. laryng eus
recurrens
prz e ch o d z cy przez szczelin (tyln ) m i ni po
V. ju g ularis
chy⌅ych (zob. C).
externa
Ponadto, N ale y zwróci uw ag na uj cie prz e Gan glio n
stellatu m V. su bclavia
wo d u piersio w e g o (ductus thoracicus) w m iej
scu p o⌅ czenia y⌅y szyjn ej w e w n trzn e j (v. j u
gularis intern a ) z y⌅ p o d o b o jczyk o w (v. sub
clavia ) oraz k o c o wy o d cin ek lewe g o n erw u A. caro tis D uctus A. th oracica Tru ncus
co m m u nis th oracicus intern a th yro cervicalis
krtanio w e g o wsteczn e g o (n. laryngeus recur
rens). Ta ga⌅ n erw u b⌅ dne g o owija si d o
oko⌅a ⌅uku a orty i bie g nie w gór do krtani.
A. caro tis A. carotis
M. dig astricus interna externa A. facialis
N. accessorius, A. lin gualis

r. extern us
R. m arg inalis
Gan glio n m an dib ula e
B Tr ó j k t t t n ic y sz y jn e j
c ervicale su p erius
Wid ok z prawej strony. Trójk t t tnicy szyjnej jest Gl. su b m an di
cz ci trójk ta prze dnieg o szyi. Jest on o grani bularis
czo ny przez mi sie mostkowo -o bojczykowo - V. ju g ularis
interna N. hyp o glossus
-sutkowy, tylny brzusiec mi nia dwubrzu co-
we go i g órny brzusiec mi nia ⌅opatkowo-gnyko- V. facialis
we go. liniank p o d uchw ow mo na zo baczy c o m m u nis Os hyoid eum
przy dolnym brzegu podbródka, a mi sie most-
A. stern o cleid o N. laryng eus
kowo-o b ojczyko wo-sutkowy o dci gni to do ty⌅u
mastoid ea su p erior, r. intern us
i bocznie. W trójk cie t tnicy szyjnej le nast pu
j ce struktury: R. th yro hyo id e us
N. va g us (n. X)
• T tnica szyjn a w e w n trzna i zew n trzna A .th yro id e a
( aa. carotis interna et extern a ) (wraz z g a⌅ Ansa cervicalis su p erior
zia m i: t tn ic tarczo w g órn [o. thyroidea Glo m us M. thyro hyo id e us
superior] i t tnic j zyk o w [ a. lingu alis]) caro ticu m
• N erw p o d j zyk o wy ( n. hypoglossus) M. stern o th yro id e us
V. ju g ularis
• N erw b⌅ d ny ( n. vagus)
externa
• N erw d o d atko wy ( n. accessorius)
Gl. thyro id ea
• Pie wsp ó ⌅czulny (truncus sym pa thicus) wraz M. stern o cleid o
ze zw o ja m i. m ast oid eus Ansa cervicalis
M. o m o hyoid eus
232
A. c aro tis interna
A. caro tis externa A. facialis
Gan glio n N. hyp o glossus

c ervicale su p erius
Tru ncus
N. accessorius, sym p athicus
r. externus
Glo m us caro ticu m
M. scalenus m edius
Bifurc atio caro tidis
M. scalenus a nterior
A. th yroid e a su p erior
V, ju g ularis interna
Gl. thyroid ea
A. c ervicalis
su p erficialis A. caro tis co m m u nis
A nsa cervicalis M. stern o hyoid e us
N. phre nicus A. th yro id ea inferior
Plexus brachialis N .v a g us
M. o m o hyoid eus, M. stern o thyro id e us

ve n ter inferior
M. stern o cleid o m asto id e us
t'lldW
C O k o lica b o cz n a g ⌅ b o k a sz yi (reg io cerv ic a lis l a ter a lis prof u n d a ) • N erw b ⌅ d ny (n. vagus)
Wid ok z pra wej strony. O kolica m ostko w o - o b ojczyko w o -sutko wa i tró j • N erw p o d j zyk o wy (n. hypoglossus)
k t t tn icy szyjn ej z osta⌅y o ds⌅o ni te raze m z przyle g aj cym i cz cia mi • N erw d o d atko wy ( n. accessorius)
tró jk ta prz e d nie g o i tyln e g o szyi. Usuni to te p o ch e wk t tn icy szyj • Splo t ram ie nny (plexus brachialis)
nej, p o wi szyjn , mi sie m ostko w o - o b o jczyk o w o -sutk o wy i mi sie • N erw prz e p o n o w y (n. phrenicus).
⌅o p atk o w o - g nyko wy w celu uwid o cznie nia wszystkich w a nych struktur
N erw prze p o n owy p owstaje z n erw ó w rd ze nio wych C3-C5 i z te g o
n erw o w o -n aczynio wych szyi:
wz g l d u stan o wi cz splotu szyjn e g o (plexus cervicalis) . W o br bie szyi
• T tnica szyjn a wsp ó ln a ( a. carotis com m unis) z p o dzia⌅e m na t tnic bie g nie w s sie d ztwie mi nia p ochy⌅e g o prz e dnie g o. Szczelina mi ni
szyj w e w n trzn i z e w n trzn ( aa. carotides interna et extern a ) p ochy⌅ych (tylna) le y p o m i d zy mi nie m p ochy⌅ym prz e d nim , m i nie m
• T tnica tarczo w a g órna i d olna ( aa. thyroideae superior e t inferior) p ochy⌅ym ro dkowym oraz p ierwszym e bre m; przech o dz przez ni splot
• y⌅a szyjn a w e w n trzn a (v. jugula ris interna ) ram ie nny oraz t tnica p o d o b ojczyko wa. y⌅a p o d o b ojczyko wa przech o
• W z⌅y ch ⌅o n n e g ⌅ b o kie szyi ( nil. cervicales profundi ) le ce w z d ⌅u y⌅y dzi g⌅ b oko przez prz estrz e o granicz o n mi nie m p ochy⌅ym prz e d nim ,
szyjn ej w e w n trzn e j mi nie m m ostko w o -o b ojczyko w o -sutko wym (usuni ty) i pierwszym e
• Pie wsp ó ⌅czulny ( truncus sym pathicus) wraz ze zw o ja m i brem (szczelina mi ni p ochy⌅ych prz e d nia).
A. caro tis Tru ncus

extern a lin g u ofacialis
D Z m i e n n a p o z ycja t t n ic y sz y jn e j w e w n t rz n e j i z e w n t r z n e j
o ra z o d m ia n y g a ⌅ zi p r z e d n ich t t n ic y sz y jn e j z e w n t r z n e j
(w e d⌅ug Fallera i Poisel-G oltha)
a, b T tnica szyjn a w e w n trzn a ( a. carotis interna ) mo e o d ch o d zi od
t tn icy szyjn ej wsp ó ln e j ( a. carotis com m unis) do ty⌅u i b o cznie (49%)
lub do przo du i przy ro d ko w o od t tn icy szyjn e j z e w n trz n e j (9%),
alb o w m iejscach p o re d nich.
c - e Od t tn icy szyjn ej z e w n trzn ej ( a. carotis extern a ) m o g o dch o d zi :
pie tarcz o w o -j zyko w y (4%), pie j zyk o w o -tw arz o w y (23%) lub pie
ta rcz o w o -j zyko w o -tw a rz o wy (0,6%).
233
6.10 O k olica t ylna szyi (r e g i o c e r v i c a l is p o s t e r i o r )

i o k olica p o t ylicz n a (r e g i o o cc i p i t a l is)
V. occipitalis
N. o ccipitalis A. occip italis

major
Nil.
occipitales
M. sem ispinalis
ca pitis
N. o ccip italis
tertius
N. o ccip italis
m inor
M. stern o cleid o
m ast oid eus
M. sp le nius c apitis
N. auricularis
m ag nus
N. accessorius,
r. extern us
M. trap ezius
A O k o lica t y l n a sz y i i o k o lica p o t y licz n a

W id ok z ty⌅u w arstw y p o dskórnej po stro nie lewej oraz w arstw y pod po- liczny m nie jszy ( n. occipita lis minor) je st g a⌅ zi brzuszn nerwu rdzenio
wi zio w ej po stro nie prawej. C h o cia okolica p o tyliczna stan o wi cz wego C2 p o ch o d z c ze splotu szyjn e g o (plexus cervicalis) (zob. s. 133).
g⌅owy, zosta⌅a o m ó wio na w ninie jszym ro zdziale, p o nie w a gra nic zy W z⌅y ch⌅o nn e le w m iejscach, g d zie n erw y i naczynia yln e prz ech o dz
z okolic tyln szyi. G⌅ó wnym naczynie m t tniczym p o wy szej okolicy przez p o wi szyjn .
je st t tnic a p o tyliczna (o. occipitalis), dru g a ga⌅ o dch o d z ca z tyln ej p o
wierzch ni t tn icy szyjn ej z e w n trzn ej [ a. carotis extern a ). N erw p o tyliczny N ale y z w róci uw ag na g a⌅ z e w n trz n nerw u d o d atko w e g o (n. a cces
w i kszy [n. occipita lis m ajor ) le cy przy ro d ko w o sta n o wi ga⌅ grzbie sorius), która prz ecina trójk t b oczny szyi stosunko w o p o wierzch o w nie.
tow n erw u rd ze nio w e g o C2, p o dczas g dy p o⌅o ony b o cznie n erw p o ty
234
A. o ccipitalis M. sple nius M. stern o cleid o

capitis m ast oid eus
M. sem ispinalis
ca pitis
M. o bliquus B Tr ó j k t p o d p o t y licz n y p ra w y
ca pitis su p erior W id ok z ty⌅u. Trójk t p o d p o tyliczny je st o gra ni
cz o ny od g óry przez mi sie prosty tylny w i k
M. rectus capitis
posterior m in or szy g ⌅o w y ( m. rectus ca pitis posterior m ajor), od
boku prz e z mi sie sko ny g órny g ⌅o wy (m. o b
N. occipitalis liquus ca pitis superior) , a od do⌅u prz e z mi sie
major N. su b sko ny d olny g ⌅o wy ( m. obliquus ca pitis infe
occipitalis
rior). Po wy szy trójk t m i nio wy mo na z o b a
A. verte bralis
A. o ccip italis
czy d o piero po usuni ciu m i nia c zw oro b o cz
M. rectus capitis neg o (m. trapezius) , m i nia p⌅ato w ate g o g ⌅o wy
p osterior m ajor N. auricularis ( m. splenius ca pitis) i m i nia p ó⌅k olcow e g o
mag nus g ⌅o w y ( m. sem ispin a lis ca pitis). Kró tki, w o lny o d
M. o bliquus
capitis inferior
cin ek t tn icy kr g o w ej bie g nie przez g⌅ b ok
Proc. transversus,
cz trójk ta po o p uszcze niu o tw oru wyrostka
atlas
Proc. spin osus, p o przeczn e g o i prze d przej cie m przez o tw ór
axis M. intertransversarius w b⌅o nie szczyto w o - p o tyliczn ej (nie wid o czn e
p osterior cervicis na rycinie). O dcin ek t tn icy kr g ow ej o d d aje
N. occip italis
tertius ga⌅ zie do o taczaj cych m i ni kró tkic h karku.
M. lo n gissim us
capitis
O b y d wie t tnic e kr g ow e ⌅ cz si w e w n trz
M. se m ispinalis
czaszki, tw orz c t tnic p o dstaw n (o. b asila
cervicis
M. se m ispinalis ris), która sta n o wi je d n o z g ⌅ó w nych naczy z a
M. sp lenius ca pitis o p atruj cych m ó zg owie.
ca pitis
N. o p hthalm icus
N. o p hth alm icus
N. o ccip italis
m ajor
N. o ccip italis
m inor
N. auricularis
mag nus
Nn. su praclavi
culares
C K li n icz n ie ist o t n e p u n k t y ucisk u n e r w ó w p o t y licz n ych D U n e r w ie n i e sk ó r n e sz y i

Wid ok z ty⌅u. M iejsca, g d zie n erw p o tylic zny w i kszy i m nie jszy (n. occipi W id ok z ty⌅u. Sch e m at se g m entarn e g o u n erw ie nia g ⌅o wy i szyi prz e dsta
talis m ajor et minor) o p uszczaj p o wi i wch o d z do tka n ki ⌅ cznej p o d wio n o po lewej stro nie, a zakres za o p a trze nia p oszcze g ólnych n erw ó w
skórnej m aj du e zn acz e nie klinic zne, p o nie w a w prz e bie g u o kre lo skórnych po pra wej stro nie. U n erwie n ie se g m e ntarn e p o tylicy i g ⌅o wy
nych ch oró b s wra liw e na d o tyk (n p. za p ale nie o po n m ó z g o wych). Le w wi ksz o ci p och o dzi od dru g ie g o i trzecie g o se g m entu szyjn e g o. N erw
karz bada czucie w o ko licy tych n erw ó w p o prz ez d e likatny ucisk z a kre oczny (n. ophthalm icus) u n erw iaj cy skór p o wy ej p ozio m u C2 stan owi
lo nych p unktó w za p o m oc kciuka. Je eli ucisk tych p u n któ w (aie nie ich p ierwsz ga⌅ n erw u tró jd zieln e g o ( n. trigem inus [n. V]).
o toczenie) p o w o d uje ból, w te d y taki stan o kre la ny je st ja k o „n a d wra li N ale y z w róci uw ag na ro z m ieszcze nie u n erw ie nia o b w o d o w e g o, n erw
w o n erw ó w p otylicznych ". p o tyliczny w i kszy (n. occipita lis m ajor ) je st g a⌅ zi grzbietowq n erw u
rd ze nio we g o, p o dczas g dy n erw p o tyliczny m nie jszy (n. occipita lis minor)
stan o wi je g o ga⌅ brzusznq (zob. s. 22).
235
G ⌅o w a i sz yj a 7. P r z e k roje
7.1 Prz e kroje cz o ⌅ o w e: na w yso k o ci prz e d nie g o brze g u ocz o d o ⌅u

i p rz estrze ni za g a⌅ k o w ej
Fossa cra nii anterior
M. levator
Lo b us fro ntalis p alp e bra e su perioris
cere bri
Corp us adip osu m
orbitae
Os eth m o id ale,
la mina orb italis
(lam ina pa pyrace a) Corp us vitre u m
M, rectus m edialis
M. rectus inferior
M. o bliq u us inferior
M. orb icularis oculi

Canalis in fra orb italis
z n. infra orb italis Co ncha nasalis
media
Sinus m axillaris
Cartilag o septi
nasi
C o ncha nasalis
Vo m er inferior
Palatu m duru m Dens m olaris I

m axillae
A. palatina major M. buccinato r
Cavitas oris Lin gua
V estib ulu m oris
M. g enio glossus — D ens m olaris I

m an dib ula e
M. g enio hyoid e us N„ a. et v. alve olaris inferior

(w canalis m an dib ulae)
M. m ylo hyoid eus
M. d ig astricus
Platysma
A Prz e k r ó j cz o ⌅ o w y na w yso k o ci b rz e g u p r z e d n i e g o o cz o d o ⌅u P⌅aszczyzna prz ekro ju zosta⌅a p o pro wa dzo na tak d ale ko do prz o du, e
Wid ok od przo du. nie o bj ⌅a ju b ocznej kostnej cia ny o cz o d o ⌅u ( orbita ). Na prz ekroju
Na tym prz ekroju mo na w u proszczo ny sp osó b p o dzieli czaszk na g a⌅ki ocznej u wid acznia si prze roczyste cia⌅o szkliste ( corpus vitreum ),
cztery o bszary: ja m ustn , ja m n osow z zato ka m i przyn oso wym i, o cz o a w ciele t⌅uszczo wym oczo do⌅u ( corpus adiposum orbitae ) prze bie g aj
d ó⌅ i prz e dni d ó⌅ czaszki. cztery z sze ciu mi ni zew n trznych ga⌅ki oczn ej; d alsze dwa uja w niaj
W o br bie j a m y ust n e j ( ca vitas oris) m o na ro zp o zna mi nie dna ja m y si d o piero na d alszych prz ekrojach (zob. B). Prz estrz e m i d zy o cz o d o
ustn ej, koniec j zyk a [ apex linguae ), p czek n aczynio w o -n erw o wy w ka ⌅ami w y p e ⌅n iaj kom órki sit owe ( cellula e ethm oida les).
nale u c h w y (ca n alis m a ndibula e ) oraz p ierwszy z b trz o n o w y [dens m o Uw aga: Przy ro d kowe kostne cia ny ocz o d o⌅u s bardzo cie n kie (la min a
laris I). Po d nie bie nie tw ard e ( palatum durum ) o d d ziela ja m ustn od orbita lis/la min a p a pyrace a - blaszka o cz o d o⌅o wa / blaszka p a pierowata):
j a m y n oso w ej ( cavitas nasi ), która prze gro d nosa (septum nasi) p o d zie istnie je nie b e z p iecz e stw o przerwania ci g⌅o ci tych cian w przyp a d ku
lona je st na d w ie cz ci. W id oczne s d olna i ro dkowa m a⌅ owin a n o pro cesów z a p alnych, uraz ó w i rozrostu now o tw oro w e g o.
sowa (conch a e n asa les inferior et media ) oraz po⌅o ona b ocznie zatoka W o br bie p r z e d n i e g o d o ⌅u cz asz k i ( fossa cranii anterior ) o ba p⌅aty cz o
szcz kowa (sinus m axillaris) . W je j skle p ie niu prz e bie g a kana⌅ p o doczo d o- ⌅o we m ózgu ( lobi frontales cerebri) zosta⌅y tu przeci te przez najb ard ziej
⌅o wy (ca n alis infraorbita lis), z aw ieraj cy je d n o im ie n n y n erw (o dch o d z cy do przo du w ysu ni te fra g m e n ty kory m ózgu; st d te istota bia⌅a je st tu
od dru g iej z trz ech g ⌅ównych ga⌅ zi n erw u tró jd zieln e g o [n. trigem inus]). wid o czna w nie wie lkiej ilo ci.
236
G ⌅ ow a i sz yj a 7. P r z e k roje
Sinus sagittalis su p erior
Falx cere bri

Lo b us fro ntalis
cere bri
Crista galli
M. levator
p alp e bra e su p erioris
M. rectus su p erior
M. o bliq u us su p erior
M. rectus lateralis
M. te m p oralis,
ca p ut accessoriu m N. o p ticus
Fissura orb italis

M. rectus m e dialis
inferior
M. rectus inferior
Fossa
in frate m p oralis
C o ncha nasalis
media
C o ncha nasalis
Sinus m axillaris inferior
M. masse ter,
M. m asseter
M. masse ter,
pars profunda
N. buccalis M. b uccinato r
V. buccalis Lingua
N. lin gualis
N., a. e t v.
alve o laris inferior
M. g e nio hyoid e us w can alis m an dib ula e
M. m ylo hyoid eus M . d ig astricus
(ve n ter anterior)
\ b ll
B Prz e k ró j c z o ⌅ o w y n a w ys o k o c i p rz e strz e n i z a g a ⌅k o w e j
Wid ok od prz o du. zn a m i nie z e w n trz n e g a⌅ki o czn ej oraz n erw w zro k o w y (n. opticus) .
J zyk (lingu a ) na tym prz ekro ju - w p orównaniu z A - zosta⌅ przekrojony Przez szcz elin o cz o d o ⌅o w d oln ( fissura orbitalis inferior) o cz o d ó ⌅ prz e
b ard ziej ku ty⌅o wi i dlate g o u wid acznia si ja k o b ard ziej szero ki. O prócz ch o d zi w kierunku b ocznym w d ó⌅ p o dskro nio wy (fossa infratem poralis).
p ozosta⌅ych wid o cznych jeszcze m i ni dna ja m y ustn ej mo na d o d at O p uszka w ch o w a (bulbus olfa ctorius) ule g⌅a o b ustro n n e m u przeci ciu,
kowo ro zp o zna m i nie ucia, które p o⌅o one s b ocznie od czaszki. bie g n c w prze d nim d ole czaszki; zatoka strza⌅k o w a g órna (sinus sa gitt a
W o ko licy ocz o d o⌅u prz ekrój z osta⌅ p o pro w a d z o ny przez prz estrz e za- lis superior) id e n tyfiko w an a je st ja k o struktura le ca w p ⌅aszczy nie po-
g a⌅k ow zaw ieraj c tka n k t⌅uszczo w oczo d o⌅u, g d zie mo na ro z p o ro d kow ej.
237
7.2 Prze kroje cz o ⌅ o w e: na w yso k o ci szczy t u ocz o d o ⌅u i p rz ysa d ki
Sinus sa gittalis
su p erior
Falx cere bri
Lo b us fro ntalis
cere bri N. o lfactorius
M. o bliquus
su p erior
M. re ctus su p erior
M. rectus lateralis
M. te m p oralis
N. op ticus
Cellula e
eth m oid ales M. rectus m edialis
M. rectus inferior
Se p tu m nasi
Arcus N. infra orb italis

zyg o m atic us
Sinus m axillaris — ____ ________ l! M. m asseter
Cavitas nasi
Palatu m m olle __
(velu m p alatinu m) R. m an dib ula e
Corp us ad ip osu m
buccae M. pteryg oid eus
m edialis
Lin g ua M. b uccinato r
— Corpus
m an dib ula e
N., a. e t v.
M. g enio glossus alve o laris inferior
M. m ylo hyoid eus
M. dig astricus
(ve nter anterior)
A Prz e k r ó j cz o ⌅ o w y na w yso k o ci szcz y t u o cz o d o ⌅u

W id ok od przo du. zanika w prz e bie g u wyn iszczaj cych schorz e so m atycznych (np. w sta
Po d nie bie nie m i kkie (pa la tu m molle [velum p a la tinu m ]) zast p uje diu m ko c o wym choro by n o w o tw oro w ej), co pro wadzi do za p a d ni cia
w tym prz ekro ju p o d nie b ie nie tw ard e (pa la tu m duru m ); z kolei d o tych si p oliczkó w u tych p acje ntó w. Prz erw anie w z akresie ga⌅ zi uch wy
czas chrz stna prze gro da nosa (septu m n asi ) zaczyna m ie w tej p⌅asz (r. m andibula e ) w lewej cz ci ryciny (w p orów naniu z praw stro n , g dzie
czy nie prz ekro ju ch arakter kostny. Przeci cie u wid acznia ró w nie cia⌅o zach o w ana je st ci g⌅o stru ktury kostnej) je st skutkie m nie wie lkiej rota
t⌅uszczo w e p oliczka (corpus adiposum buccae ). Cia⌅o t⌅uszczo w e p oliczka cji g ⌅o wy w trakcie d o k o nyw ania przekroju.
238
B Prz e k r ó j cz o ⌅ o w y na w yso k o ci p rz ysa d k i ci do⌅u ro dkow e g o czaszki (fossa cranii media ). W zwi zku z esowatym
Wid ok od prz o du. prze bie gie m t tnic a szyjn a w e w n trzn a ( a. carotis interna ) tw o rzy stru k
Na rycinie wid o czn e s cz ci: n oso wa, ustna i krtanio wa gard⌅a (n aso tur , zw a n syfo nem (zakr t o 180° w cz ci ja m istej t tn icy [pars caver
ph arynx, oroph arynx i laryngoph arynx) . Przekrój prz ech o dzi przez na nosa ]), cze g o skutkie m je st d w u kro tn e przeci cie je j na tym prz ekro ju.
g⌅o ni (epiglottis), p oni ej której zn ajd uje si prze dsio n ek krtani (vesti M o na zid e n tyfiko w a n erw y czaszko w e, które o p uszczaj d ó⌅ prze dni
bulum laryngis). O b ustro nnie prz eci to g a⌅ zie u ch w y (rr. mandibulae) -, czaszki w kierunku oczo do⌅u i ule g aj prz eci ciu na wyso ko ci zatoki ja
po lewej stro nie uja wnia si przeci ty na d ⌅u szym prz e bie g u n erw u mistej (sinus cavernosus). W miejscu przycze p u sierpu m ózgu (fa lx cere
ch w o w y (n. m andibularis: trz ecia g⌅ó wna ga⌅ nerw u trójd zieln e g o, bri) prz eci ciu ule ga zatoka strza⌅kowa g órna (sinus sa gitta lis superior) . Ze
n. V3). Parzyste zatoki klin o w e (sinus sphenoidales) ro zdzie lo ne s prz e struktur m ózgu u wid aczniaj si p⌅a ty cie m ie nio w e i skro nio w e; z kolei
gro d (septum sinuum sphenoidalium ). Powy ej zato k w o br bie d o z w e w n trznych struktur m ó zg owia wid o czn e je st j dro o g o niaste (n uc
⌅u przysa dki ( fossa hypophysialis) po⌅o ona je st przysa dka (hypophy leus ca udatus), skoru pa (puta men ) i tore bka w e w n trzn a (capsula interna ) ,
sis,, gl. pituitaria ) . N iniejszy prz ekrój prz ecina ja m czaszki na w yso k o a tak e rogi prze d nie o bu kom ór b ocznych.
23 9
7.3 Prze kroje p o p rz ecz n e:

na w yso k o ci pi tra g órn e g o i ro d k o w e g o ocz o d o ⌅u
Crista galli
Corp us Cellula e
vitreu m eth m oid ales
M. o bliq uus
su p erior
M. levator
palp e bra e su p erioris
Corp us ad ip osu m
orbitae
M. rectus
su p erior
V. te m p oralis Fossa infra

su p erficialis te m p oralis
M. te m p oralis
Chiasm a
o p ticu m
V e ntric ulus
T ractus tertius
o p ticus
Crus
cere bri
N ucleus
ru b er
Su bstan tia
nigra
A q u e d uctus
cere bri
Plexus
ch oro id e us
Vermis Sinus rectus

cere b elli
Ventriculus
lateralis,
c orn u o ccipitale
(p osterius)
Sinus sagittalis
su p erior
A Prz e k r ó j p o p rz e cz n y na w yso k o ci p i tr a g ó r n e g o o cz o d o ⌅u
W id ok od góry. strukturam i m i d zym ó z g o wia (dienceph a lon ), o taczaj ce g o wid o czn
N ajb ardziej od g óry p o⌅o ony prz ekrój z tej serii prze dstawia mi nie na prz ekro ju ko m or trzeci (ventriculus tertius) . W o br bie ró dm ózgo -
pi tra g órn e g o ocz o d o⌅u (w z akresie p o dzia⌅u oczo d o⌅u na pi tra - wia ( m esenceph a lon ) ro zp o zna mo na j dro cz erwie n n e (nucleus ruber)
zo b. s. 170-171). Struktur kostn id e n tyfiko w an w linii p o ro dkowej oraz istot czarn (substa ntia nigra ). W o br bie o dn ó g m ózgu (crura cere
prz e d nie g o do⌅u czaszki je st grze bie ko g uci (crista ga ili ): b o cznie od bri) bie g n w d ó⌅ dro gi piram id o w e. Komora boczna (ventriculus latera
nie g o p o⌅o one s kom órki sit o w e (cellulae ethmoidales) b u d uj ce za lis) zosta⌅a prz eci ta w o kolicy rogu tyln e g o, in aczej p o tyliczn e g o (cornu
toki sit o w e (sinus ethm oidales). Prz eci te skrzy o w a nie w zro k o w e ( chia posterius vel occipita le ). W o ko licy p o ro dkowej ro zp o zna mo na z kolei
sm a opticum ) i wych o d z ce z nie g o pasm a w zro k o w e ( tractus optici ) s nie wie lki fra g m e nt prz ekro ju prz e z ro bak m ó d ku (vermis cerebelli) .
240
Cavitas nasi
Lens Se p tu m nasi
Corpus Cellula e
vitre u m eth m oid ales
M. rectus
Gl. lacrim alis m e dialis
M. rectus
N. o p ticus lateralis
Fossa infra
Canalis o p ticus te m p oralis
A. carotis M. te m p oralis
interna
H yp o physis
N. o culo
m otorius Sinus
cavernosus
A. basilaris
Fossa in ter
Pons p ed uncularis
Vermis
cere b elli Te ntoriu m
cere b elli
Sinus rectus
Ventriculus
lateralis,
c orn u occipitale
(p osterius)
Falx cere bri
Sinus sa gittalis
su p erior
B Prz e k r ó j p o p rz ecz n y na w yso k o ci n e r w u w zr o k o w e g o W o br bie do⌅u ro dkow e g o czaszki prz eci ciu ule g⌅a t tnic a szyjn a w e
(n. o p t icus ) i p r z ysa d k i (hypoph ysis) w n trzna ( a. carotis intern a ) otoczo na zato k ja m ist (sinus ca vernosus).
Wid ok od góry. O b ustro nnie przeci ty z osta⌅ n erw okoruch owy (n. oculomotorius) , prz e
Rozp ozna m o na n erw w zro k o wy na krótko prze d je g o w ej cie m do ka b ie g aj cy w b ocznej cia nie zatoki ja m iste j. Na prz ekro ju u wid aczniaj si
na⌅u wzro ko w e g o ( ca nalis opticus); prz ekrój ocz o d o⌅u na tej wyso ko ci ró wnie stru ktury mostu ( pons) i rob aka m ó d ku ( vermis cerebelli) . Roz
o kre la ny jest term in e m pi tra ro dkow e g o. Po nie wa n erw w zro k o wy p ozna mo na sierp m ózgu ( fa lxcerebri ) oraz nam io t m ó d ku ( tentorium
ca⌅k o wicie wyp e ⌅nia kana⌅, z a b urze nia wzrostu kostne g o p o prz ez w y w ie cerebelli ) ja k o cie n kie linie o d d ziela j c e o d p o w ie d nie stru ktury m ózgu;
ranie ucisku m o g pro w a d zi do uszko dzenia n erw u. Ga⌅ka oczna zosta⌅a w miejscu ich p o⌅ czenia tw o rzy si zatoka prosta (sinus rectus) .
prz eci ta na wyso ko ci so czewki (lens). M o na ro zp o zna b⌅ d nik sitowy.
241
7.4 Prze kroje p o p rz ecz n e: na w yso k o ci za t o ki klin o w ej

i m a⌅ o winy noso w ej ro d k o w ej
Vom er,
pars ossea se pti nasi Cartilag o
sep ti nasi
Cavitas nasi
M, o bliquus
inferior
Corpus
vitre u m M. rectus
inferior
Corp us adip osu m
orb itae Fossa infrate m p oralis
Fissura orb italis

inferior M. te m p oralis
Os sp he n oid ale, Sinus

ala major sp hen oid alis
Os te m p orale,
pars petrosa
Cere b ellu m
Te ntoriu m
cere b elli
Sinus
rectus
Falx cere bri
Sinus sagittalis
su p erior
A Prz e k r ó j p o p rz e cz n y na w yso k o ci z a t o k i k li n o w e j
(sin us sp h e n o i d a l is )
W id ok od góry. idale ) ro zp o cieraj ce si do przo du oraz tyln e prze d⌅u enia cz ci skali
Od boku na z e w n trzn ej p o wierzchni czaszki wid o czny jest d ó⌅ skro nio wy stych (pa rtes petrosa e ) obu ko ci skro nio w ych. Tw orz one granic m i
(fossa tempora lis) z le cym tam mi nie m skro nio wym ( m. te mporalis) . d zy d o⌅e m ro dkowym i tylnym czaszki (fossa cranii media et posterior )
O czo d ó⌅ z osta⌅ przeci ty na wyso ko ci pi tra d olne g o; je d y n ie po stronie (zob. s. 22 -23). Stok (clivus) n ale y ju do do⌅u tyln e g o czaszki, prze bie ga
lewej u wid acznia si fra g m e nt ga⌅ki oczn ej. O czo d ó⌅ (orbita ) prz echo dzi po nim t tnic a p o dstawna ( a. basilaris) . ⇤a tw e do id e ntyfikacji je st w y j
ku ty⌅o wi w szczelin o cz o d o ⌅o w d oln ( fissura orbitalis inferior) . Przekrój cie n erw u tró jd zieln e g o ( n. trigeminus) z m ostu, ja k i je g o prz e bie g we-
u wid acznia oba skrzyd⌅a wi ksze ( alae m ajores) ko ci klin o w ej (os spheno w n trzczaszk o wy.
242
Cavitas
nasi
Corp us adip osu m — Sinus

b uccae m axillaris
Arcus N. in fra orb italis

zyg o m a ticus
M. te m p oralis
Corp us ossis
*
sp he n oid alis
.__ -— M. pteryg oid eus
N. m an dib ularis
I j f » ......— lateralis
l i i
Ca put ----------------- ----- M. m asseter
m an dib ula e
A. te m p oralis
su p erficialis
Sinus p etrosus
inferior
Cisterna
p o nto cere b ellaris
V erm is
cere b elli
N ucleus Lo b us c ere b elli

d entatus p osterior
Sinus
rectus
Falx cere bri
Sinus sa gittalis Lo b us
su p erior occipitalis
B Prz e k r ó j p o p rz e cz n y na w yso k o ci m a ⌅ o w in y n oso w ej r o d k o w e j laris) zosta⌅ przeci ty w miejscu prz ej cia przez o tw ór o w alny (fora men
(conch a n asa lis m e d i a ) ovale ). D o brz e wid o czny je st trz o n ko ci klin o w ej ( corpus sphenoidale ) sta
W id ok od góry. n o wi cy kostny ro d ek p o dstawy czaszki. Z pnia m ózgu wych o d z n erw
Poni ej oczo d o⌅u przeci ciu ule ga n erw p o d o czo d o ⌅o wy ( n. infraorbi tw arz o w y ( n. facialis) oraz n erw prz e dsio nko w o - lim ak o wy (n. vestibulo
talis) b ie g n cy w je d n o im ie n ny m kanale. Przy ro d kow o od te g o nerw u cochle aris). J dro z b ate ( nucleus denta tus) p o⌅o one je st w istocie bia
zn ajd uje si skle p ie nie zato ki szcz kow ej (sinus m axillaris) . Na przekroju ⌅ej p ó⌅kuli m ó d ku. Prz estrz e o taczaj ca od przo du m ó d ek je st u y
u wid acznia si ⌅uk jarz m o w y ( arcus zygom aticus) - w ca⌅o ci, cz mi w ej oso by wy p e ⌅nio n a p⌅ynem m ó z g o w o -rd ze nio wym , tw orz c z b iornik
ni ucia (m i sie w a cz [m. m asseter] ; mi sie skro nio w y [m. tempora lis]; m ostow o -m ó d ko wy (cistern a pontocerebellaris) . Z zato k ylnych o p ony
mi sie skrzy d ⌅o wy b oczny [m. pterygoideus latera lis]), oraz g órny fra g tw ard ej na prz ekro ju najp e⌅n ie j u wid acznia si zatoka p o przeczna (sinus
m ent g ⌅o w y u ch w y (ca put m a ndibula e ). N erw u ch w o w y (n. m a ndibu transversus) .
243
7.5 Prze kroje p o p rz ecz n e: na w yso k o ci cz ci noso w ej g ard⌅a

i st a w u szczy t o w o -o bro t o w e g o p o ro d k o w e g o
Nares Cartila g o
alaris major,
Cartila g o crus m ediale
se pti nasi
A Prz e k r ó j p o p rz e cz n y na w yso k o ci cz ci n oso w ej g a rd ⌅a N ale y zwróci uw ag na prze bie g aj c ⌅ cznie z t tnic szyjn w e
W id ok od góry. w n trzn - w o br bie p o ch e wki naczy szyjnych ( vagina carotica ) - y⌅
Na prz ekro ju wid o czny je st nos z e w n trz ny ze szkie le te m chrz stnym . szyjn w e w n trzn (v. jugula ris intern a ) oraz n erw b⌅ d ny (n. vagus).
N ozdrza tyln e (cho a n a e ) sta n o wi p o ⌅ czenie m i d zy ja m a m i n oso wym i Przekrój o bj ⌅ kilka n erw ó w czaszko wych o p uszczaj cych p o dstaw
a ja m g ard ⌅a. Chrz stn e fra g m e n ty tr b ki s⌅u ch o w ej ( tuba a uditiva ) d o czaszki, np. n erw tw arz o w y ( n. fa cia lis) prz e b ie g aj cy w kanale nerw u
cieraj do cz ci nosow ej g ard ⌅a. W id oczne s ró wnie naczynia t tnic ze tw arz o w e g o (ca n alis fa cialis). Prz eci ciu ule g⌅a tak e m a⌅ owin a uszna
za o p a truj ce m ó zg owie: t tnic a szyjn a w e w n trzn a (a. carotis intern a ) (cartilago a uriculae ) i cz ci prz ew o d u s⌅u ch o w e g o zew n trzn e g o ( m e
i t tnic a kr g owa ( a. vertebra lis). atus acusticus externus) .
244
B Prz e k r ó j p o p rz e cz n y na w yso k o ci st a w u sz cz y t o w o - o b r o t o w e g o
p o r o d k o w e g o (art. a tl a nt o a xi a lis m edi a n a) axis) tw o rzy z d o⌅kie m z b o wym kr gu szczyto w e g o (fove a dentis) staw
Wid ok od góry. szczyto w o - o bro to wy p o ro d k o wy; staw ten za b e z p iecz o ny je st w id o cz
Przekrój na tej wyso ko ci prz e bie g a prz e z p ⌅ytk ⌅ czn o tk a n ko w , która nym wi za d ⌅e m p o przecznym kr gu szczyto w e g o (lig. transversu m a tla n
m ocn o przyle g a do p o d nie bie nia tw ard e g o (pa la tu m duru m ). Mi - tis). Na prz ekro ju d o brze wid o czna je st p arzysta t tnic a kr g owa ( a. verte
nió wka cz ci nosow ej gard⌅a zosta⌅a przeci ta w p o bli u sw oic h przy bralis) wraz z to w arzysz cym i y⌅a m i, a tak e rdze kr g o wy (medulla spi
cze p ó w. Na prz ekro ju d o brze s wid o czn e ró wnie naczynia i n erw y p o n alis). W o ko licy cie m ie nio w ej przeci te z osta⌅y o dcinki czaszko w e m i
ch e w ki naczy szyjnych (vagin a carotica ). Z b kr gu o bro to w e g o ( dens ni karku.
245
7.6 Prze kroje p ozio m e: na w yso k o ci trz o n ó w kr g ó w C5/C6
Cartilag o
A Prz e k r ó j p o zio m y p rz e z sz y j na w yso k o ci tr z o n u k r g u C5

Wid ok od d o⌅u. Ze w z g l d u na z gi cie szyi (lordoza szyjn a) w id o czny jest
ró w nie p o⌅o o ny grz b ieto w o p o d⌅u ny wyroste k k olczysty kr gu C7
(kr g wystaj cy, vertebra prominens'. ). Szcze g ólnie d o brze w id o czny je st
tu tró jk tny kszta⌅t chrz stki n alewk o w a tej (cartilago arytenoide a ) w prz e
kroju p o przecznym krtani oraz prze dsio nka krtani (vestibulum laryngis).
Przy ro d kow o do m i nia m ostko w o - o b ojczyk o w o -sutk o w e g o ( m. ster
nocleidom astoideus) prz e bie g a n erw d o d atko wy (n. accessorius, ga⌅ z e
w n trzna).
24 6
Cartilag o
e piglo ttica
Cartilag o th yro id ea V estib ulu m
laryngis
Recessus piriformis
M. c o nstrictor
Gl. thyroid ea p haryn gis inferior
A. c aro tis co m m u nis

A. thyroid e a su p erior
N. vag us
V. th yroid e a su p erior
N. phre nicus
V. ju g ularis extern a
M. scale nus anterior
N. spin alis C5
M. scalenus m edius
N. spin alis C6
M. scale nus p osterior
A. vert e bralis
M. lo ngissim us c apitis
N. spin alis C7 M. levator scap ulae
Verte bra M. tra p e zius
M. serratus
Me dulla p osterior su p erior
spinalis
M. sp lenius c ervicis
Arcus M. se m ispinalis M. rh o m b o id e us
vert e bra e C7 cervicis m in or
B Prz e k r ó j p o zio m y p rz e z sz y j na w yso k o ci p r z e d si o n k a k r t a n i,

w id o cz n a n a g ⌅ o n ia (trz o n k r g u C6)
W id ok od d o⌅u. O b ok krtani wid o czny je st zachy⌅e k gruszko w aty (reces
sus piriform is), a o b ok trz onu kr gu prze bie g aj ca tam t tnic a kr gowa
(a. vertebra lis) . N erw b⌅ d ny (n. vagus) prz e bie g a grz b ieto w o m i d zy t t
nic szyjn wsp ó ln ( a. carotis com m unis) i y⌅ szyjn w e w n trzn (v. j u
gularis intern a ). Na m i niu p ochy⌅ym prze d nim [ m. scalenus a nterior ) w i
d o czny je st prz ekrój n erw u prze p o n ow e g o (n. phrenicus).
247
7.7 Prze kroje p ozio m e: na w yso k o ci gra nicy Th2/Th1 do C6/C7
V. th yroid e a su p erior M. stern o hyoid eus

Sn
Cartilag o crico id ea M. stern o th yro id eus
A. thyroid e a su p erior Gl. thyro id ea
V. ju g ularis interna M. stern ocleid o m asto id e us
A. caro tis c o m m u nis N. vag us
N. phre nicus - O eso p hag us
V. ju g ularis externa Tru ncus th yro cervicalis
M. scalenus a nterior A. th yroid e a inferior
N. sp inalis C6 A. vert e bralis
N. sp in alis C7 M. scalenus m edius
N. sp in alis C8 V. vert e bralis
Discus in terverte bra lis M. scale nus p osterior
V erte bra Th1 Costa II
N. sp in alis T h l Proc. tra nsversus

verte bra e Th2
A Prz e k r ó j p o zio m y p rz e z sz y j na w yso k o ci d o ln e j 1/3 ch r z st k i m edius) i le ca m i d zy nimi szczelina m i ni p ochy⌅ych, przez któr b ie
t a rcz o w a t e j (na w yso k o ci g r a n ic y t r z o n ó w k r g ó w Th 1/C7) gn korze nie C 6-C 8 splotu ram ie nn e g o (plexus brachialis). N ale y zwró ci
W id ok z do⌅u (seria wg Tie d e m a n na). W p ⌅aszczy nie prz ekro ju d o brze uwa g na naczynia i n erw y bie g n ce w p o ch e wce naczy szyjnych (t t
wid o czn e s m i nie p ochy⌅e prz e d ni i ro d kowy ( mm. scaleni a nterior et nica szyjn a wsp ó ln a, y⌅a szyjn a w e w n trzn a oraz n erw b⌅ dny).
M. stern o cleid o V. ju g ularis anterior Arcus cartila ginis

m asto id eus cricoid eae
N. vagus
“— A. caro tis co m m unis
V. ju g u laris in tern a
M. scale nus an terio r
M. o m o hyoid eus Truncus th yro cervicalis
N. sp in alis C6 V. ju g u laris externa
N. sp in alis C7 A. tra nsversa cervicis
N. sp in alis C8 M. scale nus m e dius
Costa I M. lo ng us colli
A. vertebralis
M. scale n us p osterior
Cu pula pleurae
M. serratus anterior
M. levator scapulae
B P rz e k r ó j p o zio m y p rz e z sz y j na w yso k o ci j e sz c z e w i d o cz n e g o
le w e g o osk le p k a o p ⌅u c n e j (w yso k o t r z o n ó w k r g ó w T h2 / T h1)
Wid ok z d o⌅u. Ze wz g l d u na z gi cie szyi na pre p aracie w id o czny jest kr nia, dlacze g o u p acje ntó w z guzem szczytu p⌅uca je g o rozrost mo e d o
ek m i d zykr g o wy p o m i d zy kr gami T h l i Th2. pro w a d zi do uszko dzenia splotu ra m ie nne g o.
W id oczne s przekroje korzeni n erw o wych C6-C 8 splotu ram ie nne g o N ale y zwróci uw ag na wid o czn tarczyc i p o⌅o one tu przy niej tch a
oraz prz ekrój przez prawy oskle p ek o p⌅u cn ej. W id o czny tutaj cis⌅y to p o w ic oraz p czek n aczynio w o -n erw o wy w p o ch ewce naczy szyjnych
graficzny z w i z e k p o m i d zy szczyte m p⌅uca i splotem ram ie nnym w y ja (cie nka ⌅ czn o tkanko w a w arstw a nie zosta⌅a prze dstawio na).
248
Cartilag o
C Prz e k r ó j p o zio m y p rz e z sz y j na w yso k o ci ch r z st k i n ale w k o w a -

t ej (w yso k o t rz o n u k r g u C6)
W id ok z d o⌅u. W krtani na tej wyso ko ci wid o czna je st p o dstawa chrz stki
nalewk o w a tej (cartilago arytenoide a ); do ty⌅u od krtani po ⌅o ona jest
cz krtanio wa gard⌅a (jako w ska p o przeczna szczelina).
Cartilag o th yro id ea
Rima glo ttidis M. stern o hyoid e us
La m ina cartila ginis M. th yro hyo id e us

cricoid e a e
A. th yroid e a su p erior
Laryn g o p harynx
M. stern o
A. caro tis c o m m u nis
cleid o m astoid e us
V. ju g ularis intern a
Gl. th yroid e a
V erte bra C6
V. ju g ularis externa
A. verte bralis
I. sp in alis C5
V. verte bralis
N. sp in alis C6
M. scale nus m edius
N. sp in alis C7
M. scale nus p osterior
Vertebra C7
M. levator scap ula e
N. sp in alis C8
M. tra p e zius Arcus verte bra e T h l
D P rz e k r ó j p o zio m y p rz e z sz y j na w yso k o ci m i n ia g ⌅ oso w e g o

k r t a n i ( w yso k o g r a n ic y t r z o n ó w k r g ó w C7 / C6)
Wid ok z d o⌅u. Prz ekrój przez krta na wyso ko ci fa⌅d ó w g ⌅oso wych. W p o
równaniu z p o prze d nim i przekrojam i o bj to zajm o w an a przez tarczyc
w y d aje si m nie jsza.
249
7.8 Prze kroje st rz a⌅ k o w e: prz e krój p o ro d k o w y

przez prze gro d nosa oraz cia n prz y ro d k o w ocz o d o ⌅u
Corpus
callosu m
Palatu m m olle
N aso pharynx
Art. atlanto axialis
Uvula palatina mediana
M an dib ula Dens axis
V erte bra C3
M. m ylo hyoid eus
Os hyo id eu m Cartila gin es laryngis Epiglo ttis
A Prz e k r ó j st r z a ⌅ k o w y p o r o d k o w y p rz e z p rz e g r o d n osa ustn a g ard ⌅a (oroph a rynx ). Ja m y n oso w e s ro z d zie lo n e z azn acz o n na
W id ok z lewej strony. prze kroju prze gro d (septu m n asi ); prz e ch o d z one w o k o licy n o z drzy
Na rycin ie d o brze u w id ac zn iaj si stru ktury p ⌅aszczyzny p o ro d k o w ej, tylnych (cho a n a e ) w cz n oso w gard ⌅a (n a soph a rynx ). Do ty⌅u od z a
a prz e ci te stru ktury a n a to m iczn e ⌅a tw o je st p rzy p orz d k o w a do twa- to ki cz o ⌅o w ej z n ajd u je si d ó⌅ prze d ni czaszki - sta n o w i cy cz mó
rzo- lub m ó z g o czaszki. N ajni sze pi tro t w a r z o c z asz k i tw orz m i nie z g o c z asz k i ( neurocra niu m ). Przeci ciu ule g⌅a przy ro d ko w a p o w ierzc h
dna ja m y ustn ej le ce m i d zy ko ci g nyko w (os hyoideum ) a u ch w , nia p ó⌅kuli m ó zg u, a sierp m ózgu ( fa lx cerebri ) z osta⌅ usuni ty. M o na
wraz z p o kryw aj c j e w arstw skóry. W id oczna na prze kroju nag ⌅o nia zid e n tyfik o w a cia⌅o m o d z e lo w a te ( corpus ca llosu m ) , o p uszk w ch o w
(epiglottis ) wraz z krta n i (larynx ) nale z kolei do trz e w i szyi. Po d nie (bulbus olfa ctorius) oraz przysa d k ( hypophysis) .
b ie nie tw ard e (p a la tu m duru m ) i p o d n ie b ie n ie m i kkie ( velum p a la ti N ale y z w ró uw ag na staw szczyto w o - o bro to wy p o ro d ko wy ( art. a tla n
num vel p a la tu m m olle ) wra z z j zyc z k ie m ( uvula p a la tin a ) sta n o w i gra toaxialis m edian a ) - oce na sta biln o ci te g o stawu po urazach w o br bie
nic m i d zy ja m ustn a ja m n oso w . Za j zyc z k ie m z n a jd u je si cz cz ci szyjn ej kr g os⌅u p a je st n ie zw ykle istotna.
250
Capsula Glo b us p allid us
B Prz e k r ó j st r z a ⌅ k o w y p rz e z ci a n p r z y r o d k o w ocz o d o ⌅u przeci ciu ule g⌅a cz chrz stna tr bki s⌅u ch o w ej ( tuba auditiva ), i tylko
W id ok z lewej strony. n ie wie lki fra g m e nt wiat⌅a ja m y gard⌅a. Ponadto w id a jeszc z e fra g m e nt
W o ko licy ja m y nosow ej przeci ciu ule g ⌅y m a⌅ owin a noso wa dolna zatoki klin o w ej (sinus sphenoida lis) . W o k o licy kr g os⌅u p a wielo kro tnym
i ro dkowa (conch a e n asales inferior e t m edia ). Powy ej tej osta tniej z n aj przeci cio m na sw oim prz e bie g u ule g⌅a t tnica kr g owa ( a. vertebra lis) .
d uj si kom órki sit owe (cellulae ethm oidales). W o br bie cz ci nosow ej D o brz e wid o czn a je st okolica w yj cia n erw ó w rd ze nio wych w kierunku
gard⌅a ( n asoph arynx ) u wid acznia si je j cia na b oczna, w o br bie której b ocznym przez o tw ory m i d zykr g o w e ( fora min a intervertebra lia ).
251
7.9 Prze kroje strz a⌅ k o w e przez je d n t rz eci p rzy ro d k o w

i ro d k o w ocz o d o ⌅u
Capsula Claustru m Puta m en Capsula

Capsula extern a interna
extre m a Gyrus
d entatus
Corp us am yg d aloid e u m
Gan glio n
trig e m inale
M. rectus A. carotis
lateralis interna
M. rectus
Tu ba
su p erior
au ditiva
Sinus fro ntalis

A. m enin g ea
N. o p ticus p osterior
M. procerus
N. g losso
p haryn g eus;
M. rectus
n. va g us;
inferior
n. accessorius
C orp us vitre u m
N. hyp o glossus
N. m axillaris
Sinus Sinus
sp he n oid alis transversus
M. pteryg oid eus V. emissaria

lateralis c on dylaris
M. levator M. rectus ca pitis

veli palatini p osterior major
M. pteryg oid eus M. se m ispinalis capitis

m e dialis
A. c aro tis intern a
Sinus m axillaris
To nsilla palatina M. o bliquus

ca pitis in ferior
M. orb icularis
oris N. occipitalis m ajor
M. p alato A. vert ebralis

p haryn g e us
N. sp in alis C3
Lin g ua
M. trap ezius
M. g e nio glossus
M. m ylo hyoid eus M. sple nius c apitis
M. d ig astricus Fascia cervicalis,

lamina preverte bralis
Os hyo id eu m, z przestrzeni
c orn u minus nie b e z pie czn
G l.su b - Os hyo id e u m , Cartilag o thyro id e a, M. co nstrictor
m an dib ularis c orn u m ajus lamina sinistra p haryn gis inferior
A Prz e k r ó j st r z a ⌅ k o w y p rz e z j e d n t r z e ci p r z y r o d k o w ocz o d o ⌅u
Wid ok z le w ej strony.
Sp o ród zato k przyn oso wych wid o czn e s zatoka szcz kow a (sinus m a oczna ( bulbus oculi) oraz n erw w zro k o wy ( n. opticus); ci cie uwid o czni⌅o
xillaris) i zato ka czo⌅owa (sinus fronta lis); uja w n iaj si p o na d to je d yn ie nato m iast d ⌅u szy prze bie g m i nia proste g o g órn e g o ( m. rectus supe
b oczne, p eryferyjn e fra g m e n ty je d n e j z ko m óre k sit o wych ( cellula e eth rior) oraz d olne g o ( m. rectus inferior) . Przekrój mózgu z osta⌅ p o pro w a
moidales) oraz zatoki klin o w ej (sinus sphenoida lis) . T tnica szyjn a w e dz o ny przez t ore b k z e w n trz n ( capsula extern a ) i w e w n trzn ( capsula
w n trzn a ( a. carotis interna ) i linian ka p o d uchw o wa (gl. subm a ndibu intern a ), oraz d zie l c je skoru p ( puta men ), a tak e prz e z cia⌅o m ig d a⌅o
laris) z osta⌅y przeci te od stro ny przy ro d ko w ej. Wokó⌅ o dcinka chrz st- w a te ( corpus a mygdaloideum ) i hip o kam p (hippoca m pus) - zn ajd uj c e si
ne g o tr b ki s⌅u ch o w ej ( tuba auditiva ) gru p uj si m i nie gard⌅a i m i w o br bie p o dstawy m ózgu. Poni ej mózgu wid o cznym na prz ekro ju jest
nie ucia. W o br bie oczo d o⌅u przeci ciu na o b w o d zie ule g⌅a ga⌅ka zw ó j tró jd zielny (ga nglion trigem in ale ).
252
Os te m p orale, Pes
A. caro tis pars petrosa hip p ocam pi M eatus acusticus
interna intern us
M, rectus Plexus
lateralis ch oroid eus
Corp us ad ip osu m
orbitae
N. facialis
M. levator
p alp e bra e
su perioris
M. o ccipito
fro ntalis,
ve n ter fro ntalis
N. vestib u lo
M. rectus cochlearis
su p erior
Corp us vitreu m
Lens
M. o bliquus
inferior
M. orb icularis
oculi
M. pteryg oid eus

lateralis,
Sinus
pars su p erior
transversus
M. te m p oralis
Cere b ellu m
M. levator labii
su perioris M. se m ispinalis
capitis
Sinus m axillaris
M. pteryg oid eus
lateralis, — M. o b liq u us capitis
pars inferior inferior
M. pteryg oid eus M. sple nius c ervicis

m edialis
M. sple nius c apitis
M. b uccinato r
M. stylo hyoid e us
Vestib ulu m
oris V. ju g u laris interna
M. orbicularis M. levator
oris scap ulae
N„ a. et v. N odus
alve olaris inferior lym p hatic us
Corpus
m an dib ula e M. m ylo Gl. su b M. stern o A. carotis
hyoid eus m an dib ularis cleid o m astoid e us c o m m unis
B Prz e k r ó j st rz a ⌅ k o w y p o r o d k o w y ocz o d o ⌅u z e w n trznych m i ni ga⌅ki ocznej po zosta⌅a cz ocz o d o⌅u je st w y p e ⌅

W id ok z lewej strony. nio na cia⌅e m t⌅uszczo wym ocz o d o⌅u ( corpus adiposum orbita e ). O b ok
W zwi zku z uko nym p o⌅o enie m u ch w y (m a ndibula ) w stosunku do t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j ( a. carotis interna ) uja w nia si p o na d to y⌅a
p ⌅aszczyzny prz ekro ju d o m in uje ona w o bszarz e dna ja m y ustn ej; prze d szyjn a w e w n trzn a (v. jugula ris intern a ). Sp o ród stru ktur m ó zg owia, poza
sio n ek ja m y ustn ej (vestibulum oris) uja w nia si jako nie wie lka szczelin o kor i isto t bia⌅ , u wid acznia si je d ynie stopa hip okam pa (pes hippo-
wata przestrze . W p o pro w a d z o n ej p ⌅aszczy nie prz ekroju u wid aczniaj ca mpi). W okolicy przewo du s⌅uch o w e g o w e w n trzn e g o ( m e atus acusticus
si m i nie p oliczka i m i nie ucia. Z naczna cz ocz o d o⌅u je st w y p e ⌅ internus) za u w a y mo na n erw tw arz o w y ( n. fa cialis) oraz n erw przed-
niona przeci t p o⌅u d niko w o ga⌅k oczn ; poza n ie wie lkim i prz ekro jam i sio n ko w o - lim ak o wy (n. vestibulocochle aris).
253
Neuroanatomia
1 Wprowadzenie do neuroanatomii ................................... 256
2 Histologia ko mórek n erw owych i ko mórek g l e ju ___ 282
3 Auto no miczny uk⌅ad n e rw o w y ........................................... 286
4 O pony m ó zg o w o -rd z e nio w e............................................... 296
5 Przestrzenie p ⌅y n o w e .............................................................. 302
6 Kreso m ó z g o w ie ......................................................................... 310
7 M i dzym ózg owie .................................................................... 328
8 Pie mózgu ................................................................................. 344
9 M ó d e k........................................................................................ 356
10 U naczynienie mózgu .............................................................. 364
11 Rdze kr g o wy i je g o u n a c z y n ie n ie ................................ 384
12 Przekroje m ó z g o w ia ................................................................ 410
13 Uk⌅ady czynno ciowe i odniesienia k lin ic z n e ................. 434

N e uro a n a to m i a 1. W pro w a d ze n ie do n e u ro a n a t o m i i
1.1 Po d zia⌅ i p o dst a w o w e f u n kcje u k ⌅a d u n erw o w eg o
W p r o w a d z e n ie o znacza, e uk⌅ad n erw o w y cz⌅o wieka - zw⌅aszcza je g o mó zg, zaczyna

Uk⌅ad n erw o w y cz⌅o wieka stan o wi najb ard ziej z⌅o o ny uk⌅ad narz d ów, uzyskiw a wie d z o so bie samym.
ja ki p oja wi⌅ si w toku ew o lucji ycia na Zie m i. Je g o rol je st z bieranie W p oró w naniu z uk⌅ad e m n erw o wym z w ierz t uk⌅ad n erw o w y cz⌅o wieka
in form acji o sta nie o to czenia, ro z p o znaw a nie je g o zm ia n i stoso w n e re d ysp o n uje szcze g ólnie ro zwini tym i z d o ln o cia m i, takim i ja k uczenie si ,
a g o w a nie na nie z wyk orzysta n ie m p ozosta⌅ych uk⌅a d ó w org aniz m u. u m ie j tn o przyp o m in a nia so bie, in telektualn e p lan o w anie przysz⌅o ci
„Stosow nie " o znacza tu: z za p e w n ie n ie m prz e ycia uk⌅adu n erw o w e g o oraz sa m o wia d o m o , a w yk orzysta n ie z⌅o o nej m owy za p e w nia m o
i je g o „nosiciela ". Uk⌅ad n erw o w y je st p o na d to je d ynym znanym nam liw o k o m unikacji z uk⌅adami n erw o wy m i in nych prz e dstawicie li g a
uk⌅ad e m org a niz m u, który p osiad a zd oln o ro zm y lania nad samym tu n ku. Ch oro by uk⌅adu n erw o w e g o m o g w n ajwy szym sto p niu u p o
so b oraz wia d o m e g o ko ntakto wania si z oso b nika m i sw oje g o g a le d za ycie d o tkni tych nimi p acje ntów. D o g⌅ bna wie d za o stru ktu
tu n ku. O lb rzym ia z⌅o o no oraz asp ekt sa m o wia d o m o ci czyni uk⌅ad rach i czyn n o ci uk⌅adu n erw o w e g o stan o wi zatem p o dstaw za p o b ie g a
n erw o w y szcze g ólnie tru d nym prz e d m io te m b a da , u zasa d niaj cym je d nia i leczenia je g o ch oró b, a zatem p o dstaw o wy ele m e nt p ost p owania
nak w p e⌅ni o lbrzym i nim fascyn acj . Ju sam o tylko czyta nie tych s⌅ów le karskie g o.
A P o d z ia ⌅ u k ⌅a d u n e r w o w e g o: in f o r m acje
o g ó ln e
Rejestracja syg na⌅u (o d p o wiad a m niej w i c e j c z u c iu )
Po dzia⌅u uk⌅adu n erw o w e g o mo na d oko na
na p o dstawie ró nych kryterió w. Pocz tkowo,
W ew n trzn e prze tw orz e nie syg na⌅u (i n t e g r a c j a )
ju sama m no g o sp oso b ó w p o dzia⌅u czyni
Prz ekazanie syg na⌅u (c zyn n o cio w o w d u ej m ierze o d p owia d a m o to ryce ) ca⌅k o wit e zro zu m ie nie uk⌅a du n erw o w e g o p o
zornie tru d nym . Ka dy p o dzia⌅ je st p onad to
Skóra, narz dy zm ys⌅ó w, m i nie szkie le t o w e (u k ⌅a d so m a ty c z n y )
sztuczny i u wz gl d nia je d y n ie p ewn e, sp ecy
fic zn e asp ekty. Z najo m o p oszcze g ólnych po
N arz dy w e w n trzn e, gruczo⌅y, naczynia krw io n o n e (u k ⌅a d a u to n o m ic z n y lub trz e w n y ) d zia ⌅ó w p o zwala na z d e cyd o w anie sku teczniej
sze zro zu m ie nie i sa m o d zieln e w niosk o w anie
O ro dk o wy (m óz g i rd ze kr g o wy) -> O U N o niezlicz o nych w zaje m nych re lacjach w o br
bie uk⌅ad u n erw o w e g o, bez konieczn o ci ucz e
O b w o d o w y (n erw y i z w o je) -> O b U N nia si na p a m i ich szcze g ó⌅ó w. Na rycinie
prze dstawio n o pi w⌅a ciw o ci uk⌅a du n erw o
Kieru nek Do O UN (a f e r e n t n y , do ro d k o w y , wst p uj cy, cz st o ró w n o znaczny z „ c z u c i o w y ") we g o, w o p arciu o które mo na d o ko na je g o
przew o d zenia p o dzia⌅u. Ka da z nich zosta⌅a nast p nie d o pre
syg na⌅u Z OUN (e fe re n tn y , o d ro d k o w y , zst p uj cy, cz st o ró w n o znaczny z „ r u c h o w y ’)
cyz o w ana na kolejnych rycin ach.
Cia⌅a ko m órek n erw o w ych tw orz m akrosko p o w o isto t szar

Stru ktura
m akrosko p o wa
A kso ny z os⌅o nk m ie lin o w tw orz m akrosk o p o w o istot bia⌅
sp ecjaliz o w anych, kra co w o z⌅o onych

u k⌅a d n erw o w y r o d o w isk o
stru ktur na dro dze bardzo zró nic o wanych
m echaniz m ó w, najcz cie j ró wnie tych
o po d⌅o u elektrycznym ,
- prze kazuje je do tzw. efektoró w.
• Ruch: o d d zia⌅uj c na ro d owisko efektory

m o g w yw o ⌅a je g o zmia n .
U w a g a : Term iny czucie, inte gracja i ruch nad aj
si w zasa d zie do o pisu p o dstaw owych czyn n o
ci O UN. Nie oznacza to je d n a k, e ka dy efekt
b d cy wyn ikie m d zia ⌅a nia O UN, nale y w sp o
só b n ie u niknio ny wi za z ruche m, ani e in te
gracja je st ró wn o znaczna z „d ostarczenie m sy
gna⌅u do efektora ". Procesa mi in te gracyjnym i
okre la si ró wnie zwi ksz e nie stanu p osia
Uk⌅ad n erw o w y sta n o wi w u proszczeniu system b o d c ów (rece ptoro m), danej inform acji w o br bie uk⌅ad u n erw o w e g o
przetw arz a nia inform acji. N ieustannie ko m uni - prz ekszta⌅ca je w syg na⌅y (n ajcz ciej elek (np. w e w n trzn e p o wstaw anie p a m i ci, form u
kuje si on z w⌅asnym ro d o wiskie m . Po dsta tryczn e), ⌅o w a nie za m iaró w). Skutkie m aktyw n o ci OUN
w o w e term iny to:• - prz ew o d zi je w takiej p ostaci w uk⌅a dzie m o e by ró wnie uw o lnie nie h orm onów.
n erw o wym . M nog o i z⌅o o no sw oistych b o d c ów ro
• C z u ci e (ró w nie odbiera nie bod ców czy per d owiska d o prow a d zi⌅y do p owstania n arz
cepcja z m ys⌅ow a ): uk⌅ad n erw o w y o trzym uje In t e g ra cja: in form acj zak o d o w a n w p o d ó w zm ys⌅ó w, czyli czyn n o cio wych sku pisk re
stale in form acje o sta nie sw oje g o ro d o wi staci syg na⌅u elektryczn e g o ce p toró w wysp ecjaliz o w a nych w re jestro waniu
ska, z a zwyczaj b o d ce fizyczn e i ch e m iczn e. - uk⌅ad n erw o w y prze tw arza w o br bie w y okre lo nych b o d ców.
25 6
N e uro a n a to m i a 1. W pro w a d ze ni e do n e u ro a n a t o m i i
uk⌅ad nerwowy rodowisko
C P o d zia ⌅ cz y n n o ci o w y u k ⌅a d u n er w o w e g o
Po dzia⌅ p oszcze g ólnych stru ktur uk⌅ad u n erw o w e g o na p o dstawie pe⌅ m i n io wy narz d u ruchu cia⌅a (z grec. som a - cia⌅o). C a⌅o cio wy asp ekt
nio nej fu n kcji ( podzia ⌅ czynno ciowy ) lub p o⌅o enia (podzia ⌅ topogra czyn n o cio w y re pre ze ntuje tzw. som a tyczny uk⌅ad n erw o wy. N ato miast
ficzny, zo b. D) okaza⌅ si praktyczny w w ielu sytu acjach m e dycznych. O ba re g ulacja „ rodowisk a wewn trznego " d o k o n uje si p o prze z trz ewia (vi
u w z g l d niaj je d n a k tylko w y bra n e asp e kty ca⌅o ci, a zate m zaz b iaj scera), z którym i uk⌅ad n erw o w y wy m ie nia inform acje . Cz uk⌅ad u ner
si one, co stan o wi raczej re gu⌅ ni wyj te k. Po dzia⌅ taki je st zatem w w o w e g o p o zostaj ca w b e zp o re d nim kontakcie z narz d am i okre la si
p ewnym sensie sztuczny. Powracaj c do okre lo nych w cz ci B term i mianem trzewnego. Kojarz c fu n kcj (czucie, ruch) i „m ie jsc e dzia⌅ania "
n ów czucia i ruchu, ro zs d ne w y d aje si d o precyz o w anie term in u „ rodo (so m atyczn e, trz e w n e) uzyskuje si n ast p uj ce ro dzaje uk⌅ad u n erw o
wisko". Wyró nia si zatem: we g o:
• „ ro d owisko zewn trzne ", a w i c o to cze nie ca⌅eg o org aniz m u oraz • dla in terakcji ze ro d o wiskie m z e w n trznym : so m a t o r u ch o w y
• „ ro d owisko w ewn trzne " , czyli w n trz e org a niz m u, z którym ró wnie (zo b. s. 276) oraz so m a t o cz u ci o w y (zob. s. 274),
k o m unikuje si uk⌅ad n erw o wy, a które g o stan musi by stale utrzym y • dla in terakcji ze ro d o wiskie m w e w n trznym t r z e w n o r u c h o w y oraz
w a ny w w skim zakresie równ ow a gi bio lo gic znej. t rz e w n o cz u cio w y.
Ko ntakt fizycz ny ze rodowiskiem zewn trznym o d byw a si p o prze z p er Uw aga: Istniej o czyw i cie rece p tory trz e w n o czucio w e, nie s o ne je d n a k
ce pcj b o d c ów czucio wych (c zucie) z o bszaru skóry lub n arz dów zmy typ o w o z org a niz o w an e w sw o iste narz d y zm ys⌅ó w. W przyp a d ku trz e w
s⌅ów, a o d d zia⌅yw a nie fizyczn e na ro d owisko z a zwyczaj p o prz ez uk⌅ad neg o uk⌅adu n erw o w e g o stosuje si ró wnie term in y „a u t o n o m iczny " lub
„w e g e ta tyw ny " (zob. s. 286).
uk⌅ad nerwowy rodowisko
D P o d zia ⌅ t o p o g ra f ic z n y i p r z e w o d z e n ie sy g n a ⌅u
Ca⌅y uk⌅ad n erw o wy, ca⌅ko wicie nie zale nie od fu n kcji, mo na p o dzieli n erw y i z w o je (zob. s. 259), p o⌅o one poza OUN oraz os⌅o ni te w arstw
w zale n o ci od p o⌅o enia w o br bie cia⌅a na: tka n ki ⌅ czn ej. A bstrahuj c od nie licznych o granicze , mo na stwierd zi ,
e pod wz g l d e m czyn n o cio wym za d anie m O bU N je st p o re d niczenie
• o ro d ko wy uk⌅ad n erw o w y (OUN - system a nervosa centrale ) oraz w przewodzeniu syg na⌅u p o m i d zy OUN a ro d o wiskie m zew n trznym
• o b w o d o wy uk⌅ad n erw o w y (O bU N - system a nervosa periphericum ). (lub w e w n trzny m ) lub p o m i d zy OUN a efektore m. Po dstaw o wym z a
d anie m OUN je st nato m iast integracja. Bior c pod uwa g rol O bUN ja ko
Uw aga: Z aró wn o w o br bie O UN, ja k i O bUN wyst p u j ele m e n ty so m a p o re d nika, szcze g ólne zn acz e nie ma kierun e k prz e kazyw a nia syg na⌅u:
tyczne i trz e w n e. W sk⌅ad OUN wch o d z m ó z g o wie i rdze kr g owy, po wst p uj cy (afere ntny), czyli do OUN (c zyn n o cio w o dro gi czucio w e),
⌅o one w przestrzeniach o toczo nych ko m i. N ato miast O bUN o b ejm uje a zst p uj cy (e fere ntny), czyli od OUN (czyn n o cio w o dro gi ruch o w e).
257
1.2 Ko m órki, p rz e k a z y w a n ie sy g na⌅u

i m orf olo giczna b u d o wa u k⌅a d u nerw o w e g o
A K o m ó rk a n e r w o w a i sy n a psa
a K o m ó r k a n er w o w a ( neurocytus, neuronum ): p o dstaw owym ele m e nte m nia si to ró wnie w przyp a d ku p osia d ania przez kom órk n erw o w licz
b u d ulc o wym uk⌅ad u n erw o w e g o je st kom órka n erw o w a, która ⌅ cznie ze nych d e n drytó w, z których cz , z czysto m orfolo g iczne g o punktu w i
swym i wszystkim i wy p ustka m i je st o kre lana mianem n euro nu, tw orz dze nia, nie mo e ju zn ajd o w a si na przeciw le g ⌅ym ko cu kom órki
ce g o p o dstaw ow je d n ostk czyn n o cio w uk⌅adu nerw o w e g o. Po nie n erw o w e j. Syg na⌅ prze w o d z o ny je st zatem od d e n drytu p o prze z cia⌅o ko
w a kom órki n erw o w e w yst p u j tak w O UN, ja k i O bU N, m ówi si o d p o m órki n erw o w ej do aksonu.
wie d n io o n euro nach o rodkowych i obwodowych. Ko m órki n erw o w e w y b Sy n a psa (syn apsis): pod wz g l d e m czyn n o cio wym kom órki n erw o w e
tw arz aj syg na⌅y ele ktryczn e, tzw. potencja ⌅y czynno ciowe, i przekazuj nie s sa m o d zieln e: s zawsz e p o⌅ czone w gru p y i prz ew o d z syg na⌅y
je do innych ko m óre k, np. innych ko m órek n erw o wych, ale tak e kom ó ele ktryczn e. W ymia na syg na⌅ó w n ast p uje w sp ecjalnych m iejscach
rek m i nio wych. W zale n o ci od kszta⌅tu i czyn n o ci wyró nia si wiele styku, tzw. syn apsach. W syna psie akson je d n e j kom órki n erw o w ej styka
ro d zajó w ko m óre k n erw o wych, je d n a k ich bu d owa jest zasa d nicz o je d si z inn ko m órk n erw o w . Uwa g zwraca fakt, e w wi ksz o ci przy
nakowa: od cia⌅a komórki nerwowej (perik aryon, som a ) o dch o d z co naj p a d kó w nie istnie je strukturalne p o ⌅ czenie tych ko m óre k. Po m i d zy ak
m niej d wie wypustki o ró nej d⌅u g o ci: sone m a kolejn ko m órk n erw o w po⌅o ona je st szczelina syna p tyczna
• d e n dryt (dendritu m, z grec. dendron - drz ew o), który je st zazwyczaj (fissura syn aptica ), w której d ocho d zi do przekazania sygna⌅u ele ktryc z
kró tki i ro zg a⌅ zio ny; neuro n m o e p osia d a je d e n lub w ie le d endry- neg o p o prz ez za m ian go w syg na⌅ ch e m iczny (su bstancja prz e ka ni
tów, kowa - transm it er). Su bstancja przeka niko wa p o w o d uje zazwyczaj w ko
• akson [ axon, o kre la ny te ja ko w y p ustka osio wa lub neuryt), który jest lejn ej kom órce n erw o w ej o d tw orze nie syg na⌅u elektryczn e g o. Kole jn o
z a zwyczaj d ⌅u szy ni d e n d ryty; je d e n neuro n posiada zawsze tylko j e ro d zajó w prz e kazyw a nych syg na⌅ó w jest zatem n ast p uj ca: elektryczny
den akson (który m o e by je d n a k ro zg a⌅ zio ny). —> ch e m iczny —> elektryczny.
D e n dryt i akson zn ajd uj si zazwyczaj na przeciw le g ⌅ych ko cach cia⌅a Uw aga: C zyn n o cio w o wyró nia si syn apsy pobudz aj ce, które w z m a
kom órki n erw o w e j. Powstaje w ten sp osó b swe g o ro dzaju strukturalna, g aj prze w o d ze nie syg na⌅u oraz syn apsy ha m uj ce, które u tru d niaj lub
a zaraze m czyn n o cio w a, pola ryz a cja neuronu (zob. A, s. 282): prz e w o unie m o liw iaj d alsze prze w o d ze nie syg na⌅u. Uk⌅ad n erw o wy wyw o ⌅uje
d ze nie syg na⌅u elektryczn e g o prz e bie g a w d e n drycie zawsze w kierunku zate m nie tylko p o b u d ze nia, ale ró wnie ham uje je g o aktyw n o (zob. A,
cia⌅a kom órki n erw o w e j, a w aksonie, zawsze od cia⌅a ko m órki. W uprosz s. 282).
cz e niu mo na zatem m ó wi o szlakach wej cia i wyj cia syg na⌅u. Nie z m ie
B P r z e k a z y w a n i e sy g n a ⌅u w u k ⌅ a d z i e n e r w o w y m : o b w o d y
neuro n aln e
Ko m órki n erw o w e s w ró ny sp osó b p o⌅ czone z o bw o d am i neuronal- d Je d na ko m órka nerw o w a mo e by p o ⌅ cz o na,,sa m a ze sob " po przez
nymi: neuro n p o re d ni ( interneuron ). Typ o wym przyk⌅a d e m je st tzw. h a m o
wanie zwrotne. Ko m órka nerw o wa B ule ga p o b u d ze niu przez syg na⌅
a N euron A wysy⌅a syg na⌅ do neuro nu B: prze w o d ze nie 1:1 d o cieraj cy z kom órki A i z je d n e j stro ny prze kazuje syg na⌅ do neu
b N euron A wysy⌅a syg na⌅ (p o prze z ro z g a⌅ zie nie aksonu) do wielu neu ronu C. Po przez tzw. b ocznic akso naln (r. collatera lis axonis) neuron
ronów B (tutaj 3): prze w o d ze nie 1:3. Istniej zatem dywergencja, g dy B ha m uje ró wn o cze nie syna ps A —> B. Sprawia to, e kom órka B staje
w ten sp osó b d o ch o d zi do ro z przestrzenienia syg na⌅u (efekt m eg a si na p ewie n okres czasu „g⌅ucha " na d o cieraj ce z neuro nu A syg na⌅y
fonu ). i p o wstaje sw e g o ro dzaju „filtr czasowy ". D o piero po u p ⌅ywie o kre lo
c W ie le n e uro n ó w A (tutaj 3) d ociera do je d n e g o neuro nu B: prz e w o neg o czasu ko m órka B zaczyna p o n o w nie prze w o d zi syg na⌅y prze ka
d ze nie 3:1. D och o d zi zate m do konwergencji syg na⌅u, któr mo na w y zyw a n e prz e z neuro n A. Z a p o bie g a to sytu acji, g d y stale na d ch o dz ce
korzysta ja k o filtr inform acji, np. neuro n B przekazuje na d ch o d z c b o d ce ci g⌅e m o g⌅yby nie jako o b e zw ⌅a d ni uk⌅ad n erw o wy.
inform acj tylko w ó w czas, g dy co n ajm niej dwa neuro ny A przeka Syna psy i o bw o dy, p o b u d ze nie i ha m o w anie sta n o wi zate m w a n e c zyn
ró wn o cze nie syg na⌅ ( efekt progow y lub efekt filtra ) n o cio w e t erm iny d o tycz ce uk⌅ad u n erw o w e g o.
25 8
ObUN Gliocyti OUN

peripherici
(neurolemmocyti,
cellulae Schwanni)
Gliocyti centrales:
oligodendrogliocyti
akson rdzenny
(zmielinizowany) Myelin
C K o m ó r k i g le ju (n e u r o g le j [n e u ro g l i a ])
Drugim charakterystycznym ro dzaje m kom órek uk⌅adu n erw o w e g o s • a kso n y b e z r d z e n n e (b e z m ie li n o w e): kom órka gleju o tacza w ie le ak
ko m órki gleju (n e uro gle j), które w yst p u j zaró w n o w O U N, ja k i O bUN so nów, nie tw orz c je d n a k przy tym stru ktury os⌅o nki.
{ glej o rodkowy i obwodowy ) . Ko m órki gleju (gliocyti ) sam e nie w ytw arza j
syg na⌅ó w, ale w p ⌅yw aj na szyb ko ich przew o d zenia w uk⌅adzie ner Istnieje wyra na prz ewag a ilo ci akso n ó w z m ie liniz o w a nych. Po nie wa
w o w ym . D ecyd uj ce zn acz e nie ma przy tym o b ecn o os⌅o nki w o kó ⌅ ak ro dzaj p owsta⌅e j otoczki w p ⌅yw a na szyb ko przew o d zenia syg na⌅u ele k
sonu ko m órki n erw o w e j. W zale n o ci od ro zle g⌅o ci i ro zm iaró w os⌅onki tryczn e g o (a kso ny z m ie lin iz o w a n e prze w o d z szy b ciej), je j o b ecn o ma
wyró nia si : o lb rzym ie zn acz e nie czyn n o cio w e dla neuro nu. Ko m órki gleju wsp o m a
g aj czyn n o neuro nu ró wnie pod innym w z g l d e m . O d gryw aj bo
• a kso n y r d z e n n e (z m ie lin iz o w a n e): ko m órka gleju „o tacza” w ie lo w ar wie m rol m.in. w re g ulacji ro d owiska uk⌅adu n erw o w e g o (np. bariera
stw o w o (blaszkowato) p o je d ynczy akson i tw o rzy w ten sp osó b szcze krew-m ózg) oraz chro ni go prze d dzia ⌅a nie m szk o d liw ych b o d ców.
g óln struktur w arstw o w , tzw. mielin . Za tw orz e nie otoczki mieli- Uw aga: Akson + os⌅o nka g lejo w a (b e z m ie lin o w a lub m ie lin o w a)t o w⌅ó kn o
nowej w OUN o d p o wia d aj ko m órki gleju sk p o wyp ustk o w e g o ( oligo ( neurofibra ) . Term in ten je st b ardzo w a ny p o dczas d alsze g o o pisu m akro
dendrogliocyti ) , nato m iast w O bUN s to n e urole m m o cyty, okre la ne sko p ow e g o uk⌅a du nerw o w e g o.
te ja k o kom órki Schw a nna (neurolem mocyti, cellulae S chw a nni );
D St r u k t u r a l n y p o d z i a ⌅ u k ⌅a d u n e r w o w e g o:
ist o t a sz a ra i bia⌅ a
Z aró wn o w O UN, ja k i O bUN w yst p u j cia⌅a ko
m óre k n erw o wych oraz aksony o t oczo ne neu-
ro gleje m. O bie struktury, izolo wanie, wid o czn e O U N (sy st e m a n e r v o sa c e n t r a l e ) O b U N (sy st e m a n e r v o sa p e r i p h e r ic u m )
s je d y n ie m ikroskopowo. Po nie wa je d n a k p o
⌅o one s w gru p ach lub p czkach, mo na je
ro zró ni m a kroskopowo. W w ie tle d zie nnym
gru p y cia⌅ ko m órek n erw o wych m aj b arw
sz ar , a wi zki w⌅ó kie n m ielin o wych bia⌅ . M ówi
si zatem o istocie sz arej (substa ntia grisea ),
a p o to cznie o „szarych kom órkach " oraz isto
cie bia ⌅ej (substa ntia a lba ). W wi ksz o ci bardzo
kró tkie dendryty oraz n ie wie lk a ilo w⌅ó kie n
b e z m ielin o wych nikn w o bfit o ci cia⌅ neuro
nów oraz w⌅ó kie n m ielin o w ych, co sprawia, e
m akrosko p ow o nie p osia d aj o dr b nych nazw.
W zale n o ci od miejsca wyst p o w a nia istoty
szarej i bia⌅ej, tj. w o br bie O bU N i OU N, stosuje
si ró ne miana (por. s⌅o w nic ze k, s. 492):
• w z g l d n ie ⌅atw a je st sytuacja w o br bie
O bU N , g dzie istot bia⌅ okre la si mianem
nerwu ( nervus) , a szar zwoje m ( ganglion ).
• W o br bie O U N istot bia⌅ dzieli si na
dro gi, o trzym uj ce ró ne nazwy, a istot
szar na kor (cortex ) i j dra ( nuclei ).
Uw aga: Z m orfolo g iczn e g o p unktu wid zenia
istota szara i bia⌅a w OUN i O bU N s z b u d o
w a n e a nalo g ic znie. M o na o tym fakcie za p o
m nie w o bliczu precyzyjn e g o o pisu oraz roz
ró niania p oszcze g ólnych struktur (n erw, zw ój,
droga itp.).
259
1.3 Uk⌅ad n erw o w y ja k o ca⌅ o - in f orm acje o g ólne:

m orf olo gia i orie n t acja prz estrze n n a
O U N (syst e m a n e r v o sa c e n t r a l e )
zarówno istota szara, jak i bia⌅a
mózgowie rdze kr gowy

(encephalon) (medulla spinalis)
Kresomózgowie segmenty
(telencephalon) (makroskopowo niewidoczne),
rozró nialne jedynie
Mi dzymózgowie czynno ciowo
(diencephalon)
Mó d ek
(cerebellum)
Pie mózgu
(truncus encephali)
ródmózgowie
(mesencephalon)
most
(pons)
rdze przed⌅u ony

(medulla oblongata)
A M o rf o lo g ia o r o d k o w e g o u k ⌅a d u n e r w o w e g o (OU N) • pie m ózgu ( truncus enceph ali ), z b u d o w any z ró d m ó zg owia ( mesen

a i b Prawa p o⌅owa m ó zg owia, wid o k od stro ny przy ro d ko w ej, c Wid ok cepha lon ), mostu (po ns ) oraz rdzenia prz e d ⌅u o n e g o ( medulla oblon
od przo du na o d cin ek rd zenia kr g owe g o. g a ta ) .
Dla zro zu m ie nia kolejnych ro zdzia ⌅ó w p o dr cznika ko nieczn e je st przyj
rzenie si p o dstaw ow ej m orfolo gii uk⌅ad u n erw o w e g o ja k o ca⌅o ci. OUN Druga cz O UN, czyli r d z e k r g o w y ( medulla spin alis) stan o wi nato
o b e jm uje m ó z g o w ie i r d ze k r g o w y. Pierwszy (enceph a lon ) d zie li si m iast m orf olo g icznie, a w i c wy⌅ cznie z ze w n trz, je d n o lit struktur .
na n ast p uj ce cz ci sk⌅a d owe: C zyn n o cio w o mo na je d n a k w rdzeniu kr g owym wyró ni tzw. se g
• kreso m ó z g o wie ( telenceph a lon ), m e nty. Prosta rycina p o gl d owa prze dstawiaj ca rdze kr g o wy p ozwala
• m i d zym ó z g o wie (dienceph a lon ) ju je d n a k d ostrzec wyra n ró nic p o m i d zy isto t bia⌅a i szar :
• m ó d ek (cerebellum ) oraz • szara: po⌅o ona ce n tralnie stru ktura„o kszta⌅cie m o tyla " oraz
• bia⌅a: po ⌅o ona o bw o d o w o struktura o taczaj ca „m o tyla isto ty szarej".
B O ri e n t a cj a p rz est r z e n n a w o b r b ie u k ⌅a d u n e r w o w e g o
Dla O bU N o b o wi zuj te sam e p ⌅aszczyzny, osie i o kre le nia kieru nków,
co dla ca⌅e g o cia⌅a. Dla OUN wyró nia si nato m iast d w ie osie:
parietalis
• o nr 1 - o M eyn erta: o d p o wia d a ró w nie o kre le niu osi cia⌅a i o b o
w i z u je dla pnia m ózgu ( truncus enceph a li ) oraz m ó d ku ( cerebellum );
• o nr 2 - o Forela: o b o wi zuje dla m i d zym ó z g o wia ( dienceph a lon )
i kreso m ó zg owia ( telenceph alon ) i je st p ochylo na w z g l d e m osi nr 1
frontalis/
o oko⌅o 8 0° tak, e mi dzy- i kreso m ó z g o wie „le na brzuchu ".
oralis/rostralis
Uw aga: A by za p o b iec nie p oro zu m ie nio m t o p o graficznym , dla osi nr 2 (osi

Forela) ustalo n o n ast p uj ce okre le nia d o tycz ce p o⌅o enia:
• kierun ek p o dstaw ny ( basa lis), a wi c w kierunku p o dstawy m ózgu z a
basalis
miast w kierunku brzusznym,
dorsalis/posterior • kierun e k cie m ie n io w y (p a rieta lis), a w i c w kierunku o kolicy cie m ie n io
ventralis/anterior w ej za m iast w kierunku grz b ieto wym ,
• kierun e k cz o ⌅o wy (fronta lis), a w i c w kierunku o ko licy czo⌅o wej; w kie
caudalis runku ustnym lub d zio b owym (oralis lub rostralis), a w i c w kieru nku
ja m y ustn ej lu b „d zio b a " za m iast w kierunku d o g ⌅o w o wym (cra nialis),
• kierun e k p o tylic zny (occipita lis), a wi c w kierunku o kolicy p o tyliczn ej
za m iast w kierunku d o o g o n o wym ( cauda lis).
26 0
N e uro a n a to m i a 1. W pro w a d ze ni e d o n e u ro a n a t o m i i
ObUN (systema nervosa periphericum)

_____________________________________ 1_____________________________________________________
1
istota szara istota bia⌅a
(substantia grisea) (substantia alba)
1
zwoje © nerwy
(ganglia) /© (nervi)
zwój rdzeniowy nerwy rdzeniowe

(ganglion nervi spinalis) (nn. spinales)
© korze przedni/
brzuszny (radix anterior/
ventralis, ruchowy)
© korze tylny/grzbie-
towy (radix posterior/
dorsalis, czuciowy)
nerwy czaszkowe
zwój nerwu czaszkowego (nn. craniales)
(ganglion nervi cranialis)
„rzekome nerwy
czaszkowe”
(nerwy I i II)
„prawdziwe nerwy
czaszkowe"
(nerwy III-XII)
zwoje autonomiczne nerwy autonomiczne

(ganglia autonomica; (nn. splanchnici),
czynno ciowo i topograficznie czynno ciowo i topograficznie
podlegaj ce dalszym podzia podlegaj ce dalszym podzia
⌅om, zob. s. 286 i nast pne) ⌅om, zob. s. 286 i nast pne)
C M o rf o lo g ia o b w o d o w e g o u k ⌅a d u n erw o w e g o
a Wid ok od przo du na o dcin ek rdzenia kr g ow e g o, b W id ok na p o dstaw • z w o je trzew n e g o (a uto n o m ic zne g o, w e g e ta tyw n e g o) uk⌅adu n erw o
m ó z g o wia, c Wid ok na z w o je au t o n o m iczn e i n erw y p o⌅o one do przodu w e g o: z w o je w e g e ta tyw n e (ga nglia a utonom ica, zo b. B, s. 287), które
od ko ci krzy o w ej. nast p nie d zie l si p o n o w nie czyn n o cio w o do re g ulo wania prac
N erwy i zw o je, tw orz c e o b w o d o wy uk⌅ad n erw o w y dzieli si i okre la narz d ó w (zob. C, s. 287). Z w ojo m auto n o m ic znym przyp orz d k o
w n ast p uj cy sp osó b. W przyp a d ku n e rw ó w , ro zstrzyg aj ce znacze nie w a n e s n erw y au t o n o m ic zn e (w ⌅a ciw ie n erw y trz e w n e, nn. viscera
ma to, z której cz ci o ro dkow e g o uk⌅ad u n erw o w e g o si w yw o d z ; les, nn. spla nchnici ) . Ró wnie w o br bie n erw ó w w e g e ta tyw nych o b
• n erw y rd ze nio w e, które w yw o d z si z rdzenia kr g ow e g o ( medulla serw uje si szero kie p o wstaw anie zw o jó w.
spin alis) - nn. spin a les. Typ o w o 31 lub 32 pary. Z czyn n o cio w e g o
p unktu wid ze nia (zob. A, s. 388) n erw y rd ze nio w e ⌅ cz si cz sto ze Uw aga: O m ó wio ny tutaj p o dzia⌅ nie o b o wi zuje w nie licznych p rzy p a d
so b , tw orz c splo ty n erw o w e (plexus) . kach sp ecjalnych. Dwa n erw y czaszko w e, tj. n erw w ch o w y ( n. olfa ctorius)
• n erw y„m ó z g o w e " w yw o d z c e si z m ó z g o w ia,z o b . s. 106) - n n . cra nia i n erw w zro k o w y ( n. opticus) nie s n erw a m i sensu stricte, ale cz ciam i
les - w rzeczyw ist o ci n erw y czaszko w e, p o nie w a mózg p o⌅o ony jest o d p o w ie d nio kreso m ó zg owia i m i d zym ó z g o wia. Tym sa mym s je d
w czaszce (cra nium ). 12 par. n o znaczn e z ele m e n ta m i O U N; ich u w arunko w a na hist orycznie nazw a:
„n erw " jest nie prawid ⌅o w a pod w z g l d e m syste m a tyki. Z te g o wz g l d u
Z w o je dzieli si nato m iast w zale n o ci od przynale n o ci do uk⌅a du s one, ja k o „nie u praw nio n e " n erw y czaszko w e (o znacz o n e czerw o nym
czyn n o cio w e g o i tak wyró nia si : kolore m) prz e ciwstaw ia n e 10 praw d ziwym n erw o m czaszko wym (o zna
• z w o je w czucio wym o dcinku nerw u rd zenio we g o lub czaszko we g o: cz o n e na ó⌅to), które je d n o z n acz n ie przyn ale do O b U N .Z e w z g l d u na
z w o je czucio w e, w zale n o ci od po⌅o enia s to: zw ó j rd ze nio wy ( ga n przejrzysto p o m ini to tutaj o pisy szcze g ó ⌅o w e (zo b. s. 110).
glion nervi spinalis; ga nglion spinale) oraz zw ój nerwu czaszkowe g o
(ganglion nervi cranialis);
261
N eurocm a to m i a 1. W pro w a d ze ni e do n e u ro a n a t o m i i
1.4 Rozw ój z aro d k o w y u k⌅a d u n erw o w e g o
Epidermis
Plicae neurales
Ectodermis superficialis Lamina neuralis
Chorda dorsalis Crista neuralis
A P o w st a n ie c e w y n e r w o w e j i g r z e b ie n i n e r w o w ych o ra z ich
p o ch o d n ych - kom órki gleju o ro dkow e g o;
Ca⌅y uk⌅ad n erw o w y ro zwija si z ekto d erm y. Z niej w trzecim tyg o d niu • w o br bie obwodow ego uk⌅adu nerwowego (O bU N):
ro zw oju ró nicuje si p⌅ytka nerwow a {la min a neuralis) oraz p o⌅o one - cz ruch owa n erw ó w rd ze nio wych (zob. C).
b o cznie do niej grzebienie nerwowe (crista e neura les). P⌅ytka nerw o wa Z g r z e b ie n i n e r w o w ych ro zwijaj si jedynie ele m e n ty ObU N:
ule ga p o fa⌅d owaniu tw orz c rynie n k n erw o w (sulcus neuralis) p o ⌅o • cz czucio wa n erw ó w rd ze nio wych ze zw o ja m i rd ze nio wym i,
on p o m i d zy dw o m a fa⌅d am i n erw o wym i ( plicae neura les), o d d ziela si • cz trzew na o b w o d o w e g o uk⌅ad u nerw owe g o,
od p ozosta⌅ej ekto d erm y i zam yka tw orz c cylin d ryc z n cew nerw o w • rdze kory na d n erczy oraz
( tubus neura lis). Ko m órki o bu grze bie ni n erw o wych ró wnie o p uszczaj ca⌅y glej o bw o d o wy.
ekto d erm i p oje dyncz o m igruj do okolic p o⌅o onych b ocznie do ce w y
n e r w o w e j. Z tej osta tniej p owstaj : Poza tym z ko m órek grze bie ni n erw o wych p owstaj np. m ela n o blasty
(ko m órki tw orz c e p ig m e nt w skórze), które nie nale ju do uk⌅a du n er
• w o br bie o rodkowego uk⌅adu nerwowego (O UN): w ow e g o.
- po prz ej ciu fa zy tzw. p ch erzyka m ó zg ow e g o m ó z g o wie i je g o o d Uw aga: Cewa nerw o w a sta n o wi zatem pre kursor OUN i cz ci O bU N,
cinki, p o dczas g d y grze b ie nie n erw o w e je d y n ie O bU N. Rdze n a d nerczy (ale
- rdze kr g owy, nie ich kora, która je st ró w nie gruczo⌅e m d o krew nym i nie ma nic wsp ó l
neg o z o b w o d o wym uk⌅ad em n erw o wym ) jest ro zw ojo w o cz ci o b w o
d ow e g o uk⌅ad u n erw o w e g o.
kresomózgowie
(telencephalon)
mi dzymózgowie
(diencephalon)
ródmózgowie
(mesencephalon)
ty⌅omózgowie wtórne
(metencephalon)
rdze przed⌅u ony

(medulla oblongata)
B R o z w ó j m ó z g u i p r z est r z e n i p ⌅y n o w ych z ce w y n er w o w ej
Cewa n erw o wa i d alsze eta py ro zw oju: wid o k od ty⌅u; na ryc. a - c ce wa a w o br bie m ó zg owia kszta⌅t ten ule ga zatarciu na skutek za aw a nso w a
nerw o w a jest przeci ta, d U kszta⌅t o wan e m ó zg owie z przestrzeniam i p⌅y neg o procesu ro zw oju p ch erzykó w.
no wym i. Uw aga: Ró wn o cze nie z ro zw oje m p ch erzykó w m ó zg o wych i rdzenia
Z p ocz tko w o nie zró nico w an ej i o tw arte j na o bu ko cach ce wy n erw o kr g ow e g o w sw o isty sp osó b rozwija si ró wnie prz estrz e w e w n trz
w ej (a) ro zwijaj si trzy tzw. pierwotne p ch erzyki m ó zg ow e (b), z któ ce wy n erw o w ej: przekszta⌅ci si ona w tzw. wewn trzne przestrzenie p⌅y
rych nast p nie p o wstanie pi wtórnych p ch erzykó w m ó z g owych (c), nowe, czyli cztery komory (d wie k o m ory b oczne, kom ora III i IV) oraz w odo
a w k o nsekw e ncji osta teczn e cz ci m ó z g o wia. Z d olnej cz ci ce wy ci g m ózgu ( aqueductus cerebri, okre la ny te ja k o w o d o ci g ró dm ózgo -
n erw o w e j, która nie bierz e udzia⌅u w p o wstaw aniu p ch erzykó w m ó wia aqueductus mesencephali ) p o⌅o one w m ózg owiu i k a n a⌅ rodkowy
z g o wych, ro zwija si rdze kr g owy. W o br bie rd zenia kr g ow e g o d o (can alis centralis) rdzenia kr g ow e g o (zob. s. 302).
brze w id o czny je st jeszcze cylin d ryc z ny kszta⌅t ce wy n erw o w ej (zob. a),
262
N e uro a n a to m i a 7. W prow a d ze ni e do n e u ro a n a t o m i i
Radix Ganglion Cerebellum Flexura cervicalis
Mesencephalon Medulla
oblongata
Flexura cephalica
Diencephalon Pons
Telencephalon Caliculus ophthalmicus
Sulcus telo-
diencephalicus Mesencephalon
Telencephalon Cerebellum
Diencephalon Corpus mammillare
od rodkowe (eferentne) Primordium Medulla
korzenia przedniego hypophysis oblongata
Bulbus
C Rozw ój nerw u o b w o d o w eg o olfactorius
A kso ny d o ro d ko w e (afere ntne, nie bieskie) i eferentn e (o d ro dkowe,
czerw o n e) kie ⌅k uj p o dczas wcz esn e j fa zy ro zw oju o d d zielnie z cia⌅ ko Telencephalon
m óre k n erw o wych.
Mesencephalon
a N euro ny pierw o tnie afere ntn e ro zwijaj si w zw o jach rd ze nio wych Insula
Cerebellum
(ga nglia nervoru m spin alium spin alis), neuro ny ruch o w e a (moto- Diencephalon
ryczne, kom órki ro g ów prze d nich) z blaszki p o dstaw nej rdzenia kr g o
we g o.
Medulla
b N eurony p o re d nie ( interneurony, czarne), które ⌅ cz czynn o cio w o oblongata
oba ro dzaje n e uro n ó w ro zwijaj si d o piero w p ó nie jszych fazach.
Lamina dorsalis
Lamina alaris Telencephalon

Insula
Lamina basalis
Lamina ventralis
Oculus Cerebellum
Medulla
Lamina dorsalis oblongata
Substantia
alba Lamina alaris
strefa E Ro z w ó j m ó z g o w ia z ce w y n er w o w ej
neuronów
Lamina basalis a Z aro d e k o d⌅u g o ci 10 mm (m ierz o n ej ja k o o dle g ⌅o sie d zenio w o -cie -
autonomicznych
m ienio wa), oko ⌅o 2. miesi c ro zw oju. W id oczny jest ju osta teczny p o
Lamina ventralis dzia ⌅ cz ci m ó zg owia (o znacz o ny kolora mi):
b
• cz erw o ny: kreso m ó z g o wie ( telenceph a lon ),
• br zo wy: m i d zym ó z g o wie [ diencepha lon ),
• cie m n o nie b ieski: ró d m ó z g o wie [ mesencepha lon ),
• jasn o n ie b ieski: m ó d ek [ cerebellum ),
Cornu posterius • szary: m ost (po ns ) i rdze prz e d ⌅u o ny [ medulla oblong a ta ).
Canalis centralis Uw aga: W trakcie ro zw oju kreso m ó z g o wie rozrasta si zn acznie szybcie j
ni p ozosta⌅e o dcinki m ó zg owia.
Cornu anterius
b Z aro d e k o d ⌅u g o ci 27 mm (m ierz o n ej ja k o o dle g ⌅o sie d zenio w o -cie -

m ienio wa), oko ⌅o 3. miesi c ro zw oju. Kreso m ó z g o wie i m i d zym ó z g o
0 R ó n ico w a n ie c e w y n er w o w ej w o bsz a r z e r d z e n ia k r g o w e g o w ie p o wi kszaj si , o p uszki w ch o w e ro zwijaj si z kreso m ó z g o wia,
w t r a k cie ro z w o ju a zaw i z e k przysa d ki z m i d zym ó z g o wia.
Przekrój p o prz eczny, wid o k od góry. c Zaro d ek o d ⌅u g o ci 53 mm (m ierz o n ej ja k o o dle g⌅o sie d zenio w o-cie -
a Wczesna cewa n erw o w a, b Sta diu m p o re d nie, c Rdze kr g o wy d oro m ie nio w a), oko⌅o 4. miesi c ro zw oju. Kreso m ó z g o wie zaczyna w tym
s⌅e g o cz⌅o wieka. o kresie g órow a nad p ozosta⌅ymi se g m entam i m ózgu. Po kryta w p ó
N eurony, które p o wstaj w blaszce p o dstaw n ej (la min a basa lis) zawi zka nie jszym rozwoju przez e le m e n ty pó⌅kul m ózgu wysp a ( insula ) p o ⌅o
rdzenia kr g ow e g o maj charakter zst p u j cy [ neurony ruchowe ), a neu ona je st jeszcze na p o wierzchni m ózgu (por. d).
rony blaszki skrzyd ⌅o w ej (la min a alaris) wst p uj cy (afere ntny, neurony d P⌅ód o d⌅u g o ci 33 cm (m ierz o nej ja k o o dle g⌅o sie d zenio w o -cie m ie -
czuciowe ). Po m i d zy nim i, w ni szych o dcin kach p iersio wym , l d w io nio w a), oko ⌅o 6. miesi c ro zw oju. C oraz w yra n ie jszy ro zw ój bruzd i z a
wym i krzy o wym rdzenia zn ajd uje si kolejna strefa, z której ro zwin kr tów.
si wsp ó ⌅czu ln e (a uto n o m ic zne) neuro ny zst p uj c e. Blaszki grzbietowa
1 brzuszna (la min ae dorsalis et ventralis) nie tw orz neuro n ów.
263
1.5 Uk⌅ad n erw o w y i n si t u
Ossa Spatium A U k ⌅a d n e r w o w y in situ m uj ró wnie przestrze nie w y p e ⌅n io n e w o d

cranii subarachnoideum
Bardzo u proszczo ny sch e m a t b u d o wy OUN nistym p⌅ynem (p⌅yn m ó zg o w o -rd zenio wy
i je g o o to czenia, prz ekrój czo⌅o wy. Po d o bnie [liquor cerebrospin alis]), w ró d których t o
ja k ka da tka nka i ka dy narz d, tak i uk⌅ad p o graficznie wyró nia si prz estrz e ze
n erw o w y w p isuje si w ca⌅o cio w struktur w n trz n i w e w n trzn (w e w n trz O UN).
org aniz m u. Po re d niczy w niej sp ecjalny ro W b u d ow anie OUN w org aniz m c h araktery
dzaj tka n ki ⌅ cznej, która m.in. za p e w nia mu zuje zatem o b ecn o os⌅o ny kostnej, opon
o chro n m e chanic zn (przed naciskie m i p oci m ó zg o w o -rd zenio wych oraz zew n trzn ej
g a nie m ). Pod tym wz g l d e m istniej w a ne ró przestrzeni p ⌅yn owej (szcze g ó⌅y zo b. B i C).
nice p o m i d zy O bUN a OUN: O bUN (nie prz e dsta wio ny na rycinie, zob. D):
• O U N: m ó z g o wie i rdze kr g o wy p osiad aj wraz z tw orz cym i go n erw a m i i zw o ja m i
kostny p⌅aszcz, tj. czaszk i kana⌅ kr g owy. o toczo nym i w⌅asn tka nk ⌅ czn w b u d o
Tkan k ⌅ czn , która nie jako w b u d o w u je je w a ny je st b e zp o re d nio w tka n ki ⌅ czne or
w org aniz m tw orz tzw. opony ( meninges). g aniz m u. P⌅aszcz ⌅ czn o tkan ko w y, tzw. na-
O taczaj one ca⌅ko wicie m ó z g o wie i rdze nerwie (epineurium ) p o re d niczy w kontakcie
kr g o wy i w yk a z u j b u d ow w arstw o w z o taczaj cym i ⌅ czn o tkan ko w ym i stru ktu
(zob. B). O p o ny m ó zg o w o-rd zenio w e o b e j rami org aniz m u.
B O U N i j e g o o t o cz e n ie: o p o n y m ó z g o w o -
-r d z e n i o w e
O tw arta czaszka, w id o k od g óry na o p o ny m ó
z g o w o -rd zenio w e. a i b M ó zg owie in situ. c Wi Dura mater
d ok na o p o n tw ard po usuni ciu m ó zg owia,
d W arstwy o po n m ó z g o w o -rd zenio wych. Od
Encephalon
z e w n trz do w e w n trz wyró nia si n ast p u z pia mater
j c e w arstw y o po n m ó z g o w o -rd zenio wych:
• O p o n a t w a r d a ( pachymeninx, dura m ater), Sinus durae
n ajb ard ziej ze w n trzn a w arstw a o po n m ó matris
z g owia i rd zenia kr g ow e g o zb u d o w an a ze
sztyw n e j i sp lo to w atej tka n ki ⌅ cznej. W m iej Arachnoidea
scach, w których do OUN d o ch o d z lub
o p uszczaj go n erwy, przech o dzi w naner-
Ossa cranii
wie. O p ona tward a tw o rzy sp ecjalne n aczy
nia krwio n o n e w n trza czaszki (tzw. z a toki
opony tw ardej [sinus dura e m atris]) . Tw orzy
p o na d to p o d⌅u ny sierp m ózgu ( fa lx cerebri)
oraz nam io t m ó d ku ( tentorium cerebelli) , Falx cerebri Ossa Dura Arachnoidea
które s p o⌅o one p o m i d zy p oszcze g ól zdura mater cranii mater
nym i ele m e n ta m i m ó zg owia, d zie l c nie ca⌅
kowicie w n trz e czaszki na o kre lo ne prz e
strze nie (zob. rye. B, s. 298). W o br bie rd ze
nia kr g o w e g o o p ona tward a nie tw o rzy ju
takic h prze gró d. Stan o wi tam je d y n ie war
stw p o⌅o on najb ard ziej z e w n trznie.
• O p o n y m i k k ie ( leptom eninx ), które o b ok
d elikatnych w⌅ó kie n kola g e n o wych z a w ie
raj ró wnie kom órki n a b ⌅o nko wate (tzw.
komórki oponowe ) . Nie maj one sw oje g o
o d p o wie d nik a w n erw ach o b w o d o wych.
O p o ny m i kkie d zie l si na d w ie w arstw y
Tentorium cerebelli
- z e w n trz n opon pa j cz ( a rachnoide a ) z dura mater
m ó zg owia i rdzenia kr g owe g o, której
strona ze w n trzn a przyle g a b e zp o re d nio
do o p o ny tw ard ej oraz
- w e w n trzn opon m i kk (pia m ater) m ó Uw aga: Bud owa stru ktur o taczaj cych m ó w e w n trzn okostn ko ci czaszki. W kanale
z g o wia i rdzenia kr g ow e g o, która ci le z g o wie i rdze kr g o wy je st zasa d nicz o a n a lo kr gowym, m i d zy ni a w e w n trzn okostn
przyle g a do p o wierzchni O UN, a od o p o ny giczna. Ró nica d o tyczy je d n a k sto p nia z esp o ko ci kr g os⌅u pa po⌅o ona je st rzeczywista
p aj czej o d d zielo na je st tzw. przestrzeni le nia o p o ny tw ard ej (najb ard zie j zew n trzn ej) prz estrz e - tzw. przestrze na d tw ard ów ko w a,
p o d p aj czyn ó w ko w (spatium subarach z o to czenie m w o br bie czaszki i kana⌅u kr g o szcze g ó⌅y zo b. D, s. 301).
noideum vel subarachnoide ale ) . w e g o: w ja m ie cz aszki tw o rzy ona ró wn o cze nie
264
N e uro a n a to m i a 1. W pro w a d ze n ie do n e u ro a n a t o m i i
Ventriculus lateralis Sinus durae miejsce wch⌅aniania

sinister matris p⌅ynu mózgowo-
-rdzeniowego
Ventriculus zewn trzna (granulationes
lateralis dexter przestrze arachnoideae)
Aquaeductus cerebri p⌅ynowa
Ventricu us Ventriculus
(mesencephali) lateralis dexter
tertius
miejsce powstawania
Ventriculus quartus p⌅ynu mózgowo- Ventriculus tertius
Ventriculus
lateralis sinister -rdzeniowego Cisternae
(plexus choroideus) subarachnoideales
miejsca wyp⌅ywu p⌅ynu Ventriculus
mózgowo-rdzeniowego Ventriculus quartus
lateralis dexter
do przestrzeni miejsce wyp⌅ywu p⌅ynu Cisternae
podpaj czynówkowej mózgowo-rdzeniowego subarachnoideales
Ventriculus tertius
Aquaeductus cerebri Ventriculus quartus

(mesencephali)
miejsca wyp⌅ywu p⌅ynu
mózgowo-rdzeniowego
do przestrzeni
pod paj czynówkowej
C O U N i j e g o o t o cz e n ie: p r z est r z e n ie p ⌅y n o w e
W e wn trzn e przestrze nie p ⌅yn o w e m ó zg owia (uk⌅ad k o m oro wy) w i
d zia ny sko nie od przo du i stro ny lewej (a), od g óry (b); sch e m a tyczny • W z e w n t r z n e j p r z est r z e n i p ⌅y n o w e j p⌅yn po dle g a procesowi ci
prz ekrój przez czaszk i z e w n trz n e przestrze nie p⌅yn o w e (c). g⌅e g o w ch ⌅ania nia przez czyn n o cio w o w ysp e cjaliz o w a n e struktury
Po m i d zy o p o n paj cz a mi kk z n ajd u je si prz estrz e o taczaj ca ca⌅y przestrzeni p o d p aj czyn ó w ko w e j m ó zg owia i rdzenia kr g ow e g o, co
O UN, tzw. przestrze (Jam a ) podp a j czynów kow a (spatium [cavum ] suba- wym usza ci g⌅e o d n aw ia nie p⌅ynu.
ra chnoideum /subarachnoide ale ). To p o graficznie sta n o wi ona z e w n trzn
prz estrz e p⌅yn o w , która ⌅ czy si z przestrze ni wewn trzn o b e jm u Wewn trzna prz estrz e p⌅yn owa p o wstaje z „p ustej przestrze ni " ce wy
j c cztery kom ory, w o d o ci g (w m ózgu) oraz kana⌅ ro d kowy (w rd zeniu n erw o w ej i u zyskuje swój sp ecjalny kszta⌅t na dro d ze fa⌅d o w ania ce wy
kr g owym). n erw o w ej (zob. A, s. 262). Zew n trzn a przestrze p⌅yn owa p o wstanie na
skutek w b u d o w a nia OUN w je j os⌅o n o p o n o w : je j kszta⌅t wyn ik a z a
• P⌅yn m ó z g o w o -rd zenio wy je st pro d uk o w a ny w o br bie czterech ko tem z ukszta⌅t o wania m ó zg owia, rdzenia kr g ow e g o i ich w b u d o w ania
m ór w e w n t rz n e j p r z est r z e n i p ⌅y n o w ej przez czyn n o cio w o w y w o p o ny m ó zg o w o -rd zenio w e. Po nie wa w y p u k⌅a p o wierzchnia m ó zg o
sp ecjaliz o w an e stru ktury krwio n o n e. Na skutek sam ej tylko ró nicy wia i w kl s⌅a p o wierzchnia w n trza czaszki nie wsz d zie s id e alnie d o
ci nie p⌅yn przech o dzi przez sp ecjaln e o tw ory w kom orze czw artej pasowane, p o wstaj ch arakterystyczn e t o p o graficznie p oszerz enia prz e
pnia mózgu do przestrzeni p o d p aj czyn ó w ko w e j. Stan o wi one z a strzeni p o d p aj czyn ó w ko w e j, tzw. zbiorniki (cistern a e ). Nie m aj one sp e
tem (b) m iejsce p o⌅ czenia w e w n trzn e j przestrzeni p ⌅yn owej w z e cjaln ej fu n kcji, a ich o b ecn o je st je d y n ie w yn ikie m braku d o p aso w ania
w n trzn . d w óch struktur.
p czek w⌅ókien
nerwowych
Spatium Dura mater Epineurium
epidurale
Medulla
spinalis
Endoneurium
Ganglion sensorium
Corpus nervi spinalis
vertebrae w⌅ókno
N. spinalis Perineurium nerwowe
a b (neurofibra)
D N erw o b w o d o w y i j e g o o t o cz e n ie: n a n e r w ie
a Przekrój p o prz ez kana⌅ kr g o wy i rdze kr g o wy, b N erw o b w o d o wy
„telesko p o w o " p o z b awio ny os⌅o nek. Rdze kr g o wy na ryc. a je st w id en Bu d owa n erw u o b w o d o w e g o je st typ o w a dla „przew od u ". Z z ew n trz
tyczny sp osó b o to cz o ny o p onami co m ó z g o wie (zob. B). W yra nie wid a , je st on ca⌅ko w icie o to cz o ny tka n k ⌅ czn , tzw. n a nerwiem ( epineurium ).
e:• N erw sk⌅ada si z tzw. p czków, z których ka dy posiad a w⌅asn os⌅o nk ,
tzw. onerwie ( perineurium ). W o br bie ka d eg o p czka m o na d o d atko w o
• o p ona tward a (czerw o na na ryc. a) przech o dzi na p o wierzchni nerw u wyró ni w⌅ó kna n erw o w e, których gru py o to cz o ne prz e z ródnerwie ( en
o bw o d owe g o, doneurium ) tw orz sku piska m nie jsze od p czków. W przyp a d ku n erw ó w
• o p ona tward a rd zenia (w prz e ciw ie stw ie do w n trza czaszki) nie czaszko wych n a n erwie stan o wi prze d ⌅u e nie o p o ny tw ard ej m ó zg owia,
styka si z w e w n trzn p o wierzchni ko ci lub je j o kostn ej: istnie je t u a w przyp a d ku n erw ó w rd ze nio wych o p o ny tw ard ej rd zenia. O toczka
taj pra w d ziwa przestrze po⌅o ona p owy ej po zio m u o p o ny tw ard ej ⌅ czn o tkan ko w a w o kó ⌅ z w o jó w o b w o d o wych o d p o wia d a zasa d nicz o na-
(n a d tw ard ó wk o w a - spatium epidura le ). n erw iu.
265
N e uro a n a t o m i a 1. W pro w a d ze ni e do n e u ro a n a t o m i i
1.6 Z arys b u d o w y m óz g o wia: kreso m ó z g o w ie i m i d z y m ó z g o w ie
Ventriculus
Sulcus
lateralis dexter
Lobus centralis
frontalis
Lobus Nucleus '
parietalis Capsula caudatus
Polus interna (caput)
frontalis Lobus , Nuclei
occipitalis Putamen | basales
Polus Polus Globus
temporalis occipitalis pallidus
Nucleus
a Sulcus Lobus
caudatus
lateralis temporalis
(cauda)
Ventriculus
Lobus Sulcus lateralis dexter
frontalis centralis
Lobus Lobus
limbicus parietalis
Corpus Lobus Substantia Cortex, substantia grisea

callosum occipitalis alba
Lobus
temporalis Ventriculus Corpus
lateralis dexter callosum
Fissura longitudinalis
cerebri
Hemispherium Hemispherium
Substantia alba
cerebri dextrum cerebri sinistrum
Lo bus Nucleus
frontalis caudatus l Nuclei
Capsula | basales
interna Putamen J
Diencephalon
Lobus Cortex,
temporalis substantia grisea
Truncus
encephali
b
Lobus
occipitalis
B K r eso m ó z g o w ie: b u d o w a w e w n t rz n a
a Przekrój po zio my, wid o k od góry. b Przekrój czo⌅o wy, wid o k od prz o du.
Kreso m ó z g o wie, t a k ja k ca⌅y OU N, z b u d o w any jest z isto ty szarej i bia⌅ej:
A K r eso m ó z g o w ie: p rz e g l d i p o d z i a ⌅ z e w n t r z n y
a Kreso m ó z g o wie, w id o k od stro ny le w ej, b Prawa p o⌅owa m ózgu, wid o k • istota szara (substa ntia grisea ) tw o rzy ca⌅ p o wierzchni ze w n trzn
od stro ny le w ej, c Kreso m ó z g o wie, wid o k od stro ny p o dstawy czaszki. (kora [cortex])
Kreso m ó z g o wie sta n o wi n ajwi kszy i n ajb ard ziej z⌅o o ny o d cin e k o ro d • pod kor po⌅o ona je st istota bia⌅a, tw orz ca rdze (m edulla, substa ntia
kow e g o uk⌅ad u n erw o w e g o oraz m iejsce n ajwy sze g o sto p nia inte gra a lba ),
cji prz e tw arzanych inform acji. W szystkie z⌅o o ne czyn n o ci ruch ow e, • p o⌅o one w o br bie rd zenia „o d d zie lo n e " sku piska isto ty szarej w po
wszystkie o dczucia oraz p o wstaw anie wia d o m o ci z w i z a n e s z nie- staci j d er ( nuclei ), ja k prze dstawio n e na rycinie tzw. j dra podst a w n e
za b urz o n czyn n o ci m ózgu. M orfolo gic znie kreso m ó z g o wie dzieli si ( nuclei b asa les: nucleus ca ud atus, puta m en, globus p a llidus). J dra p o d
na d w ie pra wie sym e tryczn e p ó⌅kule, które s n ie ca⌅k o wicie p o dzielo ne staw n e s o kre la n e tak e, zw⌅aszcza w p i m ie n n ic tw ie a n g lo j zycz
przez szczelin p o d⌅u n (fissura longitudin alis cerebri). Ka da pó⌅kula nym, jako zw o je p o dstaw ne (ang. basa l ga nglia ). Termin ten bu dzi je d
sk⌅a da si z sze ciu p ⌅a tó w (lobi ), z których trzy z b ie g aj si w je d nym nak ko ntro w ersje co do sw ej p o prawn o ci ana to m iczn ej.
bie g unie ( polus). Granice m i d zy tym i cztere m a p⌅ata mi sta n o wi ch a
rakterystyczn e, g ⌅ b o kie bruz dy (sulci). Na p o wierzchni ka d e g o p⌅ata Na prz ekro ju wid o czn e s ró w nie ele m e n ty tw orz c e w e w n trzn prz e
wid o czn e s zakr ty (gyri ), których n a zwy p o ch o d z czasam i od nazwy strze p ⌅yn o w , tj. o bie k o m ory b oczne (ventriculi laterales) . W ydaj c
p⌅ata, w którym le . W g⌅ bi ka d ej p ó⌅kuli le y ukryta cz kory (tzw. si d alece je d n oro d n m akrosko p o w o istot bia⌅ mo na czynn o cio w o
wysp a [ insula ], cz sto o kre la na ró w nie m iane m p⌅ata w ysp o w e g o [ lo p o d zieli na dro gi, których d alsze g o p o dzia⌅u m o na d o k o nyw a w za
bus insularis]) , która je st wid o czn a z z e w n trz je d y n ie po o dci g ni ciu po le no ci od ich prze bie g u. Po⌅o ona w o bszarze isto ty bia⌅ej torebk a we
kryw aj cej je j cz ci m ózgu (zob. s. 311). Patrz c na p ó⌅kul mózgu od wn trzn a (capsula interna ) jest szcze g ólnie ci le z wi zana to p o graficznie
stro ny przy ro d ko w ej (b), ro zp o znaje si zakr ty, które z przyczyn histo z licznym i dro g ami czucio wym i i ruch o wym i. Ro zw ojo w o w korze mózgu
rycznych okre la si wsp ó ln ym miane m p⌅a ta limbicznego lub brze nego/ mo na wyró ni kor d a w n ( pa leocortex, ro zw ojo w o najstarsza cz
r bkowego (lobus limbicus, z ⌅ac. limbus - brze g, r b ek). We „w n trzu " p⌅ata kory), kor star ( archicortex ) oraz kor now ( neocortex, najm ⌅o dsze o b
skro nio w e g o p o⌅o o ny je st o bszar kory o kre la ny ja k o hip o ka m p ( hippo szary k ory). O statnia z nich sta n o wi najwi kszy o bszar kory. Wszystkie o b
ca m pus - z ⌅ac. konik m orski!), który wid o czny je st je d y n ie po wyci ciu szary kory s z b u d o w an e z w ielu w arstw neuro n ów, przy czym m ikrosko
o taczaj cych cz ci m ózgu (zob. D, s. 321). p owo stwierd za si ró nice p o m i d zy kor d aw n , star i now .
26 6
N e uro a n a to m i a 1. W prow a d ze ni e d o n e u ro a n a t o m i i
C orp us callosu m
V e ntriculus
la teralis sinister
Th ala m us
Thala m us
A dhesio in ter (d orsalis)
(d orsalis)
th ala m ica
Epith ala m us Ventriculus

Hyp o
(corp us pineale / tertius
thala m us
gl. pin ealis) Hyp o
Hyp o p hysis thala m us
(gl. pituitaria)
b Su b thala m us
Epith ala m us
(corp us pine ale / V e ntriculus Th ala m us
gl. pinealis) tertius (d orsalis)
Ventriculus
lateralis Chiasm a
sinister N. o p ticus o p ticu m
N uclei
basales
H yp o physis
(gl. pitu itaria)
Capsula
H yp o th ala m us
interna
Corp ora
Th ala m us
m a m m illaria
(d orsalis)
Tractus
o p ticus
c V e ntric ulus V e ntriculus d La m ina tecti e Th ala m us

la teralis sinister tertius (d orsalis)
C M i d z y m ó z g o w ie : p o ⌅ o e n ie i p o d zia ⌅
a Przekrój strza⌅ko wy w linii p o ro dkowej prz e z mó zg, wid o k od stro ny le z przysa dk ( hypophysis/ gl. pituitaria ) . Po dwzg órze sta n o wi n ajwy szy
w ej na praw p o⌅o w m ó zg u, b Przekrój cz o ⌅o wy przez mózg, wid o k od o ro d ek k o ntrolny uk⌅adu au to n o m ic zn e g o dla wielu czyn n o ci org a
prz o du, c Przekrój p o zio m y przez mózg, w id o k od g óry. d Wid ok na m i nizm u (ci nie nie krwi, g osp o d arka w o d n a, te m p era tura, przyjm o w anie
d zym ó z g o wie od ty⌅u i od góry. e Wid ok na dn o m i d zym ó z g o wia. p okarm ów, wy d zie la nie h orm o n ó w).
M i d zym ó z g o wie z b u d o w a n e je st t o p o graficznie ze struktur, które z n aj • Bocznie od p o d w z g órza, ró wnie p o ni ej w z g órza, ale be z zwi zku
d uj si w o kó ⌅ komory III ( ventriculus tertius) . Po dczas ro zw oju zaro d ze cia n ko m ory zn ajd uje si n isk o w z g ó r z e (subth a la m us, b), czyli
kow e g o silnie ro zrastaj ce si p ó⌅kule kreso m ó zg owia wyprz e d zaj je grupa j d er stan o wi ca cz uk⌅a du ruch ow e g o.
zn acznie w ro zw oju. Po zak o cze niu fazy ro zw oju m i d zym ó z g o wie z n aj • Ma⌅a gru p a j d er, n a d w z g ó r z e ( epith a la m us) po⌅o ona je st ca ⌅kie m
d uje si p o m i d zy i u p o dstawy pó⌅kul kreso m ó z g o wia. Je d n o cz e nie p o tylicznie , do ty⌅u i na wz g órzu (d). Do wzg órza zalicza si ró wnie
le y nad p o⌅o onym za nim pnie m m ózgu. Patrz c od do⌅u na ca⌅e m ó szyszynk { corpus pine a le [gl. pine a lis)) . O bie stru ktury bior u dzia ⌅ w re
z g o wie wid o czna je st je d y n ie p o dstawna cz m i d zym ó z g o wia. Jest g ulacji rytm u d o b ow e g o.
ono nato m iast d o brze wid o czn e na przekroju strza⌅k o wym w linii p o ro d • Patrz c na ca⌅o m i d zym ó z g o wia od strony podst a w y mózgu na dnie
kowej oraz na prz ekrojach cz o ⌅o wych i p o zio m ych przez mózg, przy czym p o dwz g órza mo na wyró ni przysa d k oraz p arzyst gru p j d er,
za p unkt orie n tacyjny s⌅u y kom ora III. Ze w z g l d u na z w i z ki to p o gra zw a n cia ⌅a m i su t ecz k o w a t y m i { corpora m a m millaria ). Na p o dstawie
fic zn e p oszcze g ólnych cz ci m i d zym ó z g o wia z kom or III na adnym m ózgu p o⌅o o ne s ró wnie n erw w zro k o wy ( n. opticus, n. II), skrzy o
z je g o prze krojów nie mo na ró w n o cze nie uwid o czni wszystkich je g o w a nie w zro k o w e ( chiasm a opticum ) oraz tzw. pasm o w zro k o w e ( trac
cz ci, które o m ó wio n o p o ni ej:• tus opticus) . Wszystkie trzy stru ktury nale do m i d zym ó z g o wia (!)
i stan o wi cz dro gi w zro k o w ej.
• cia n b o czn ko m ory III w o dcinku górnym tw orz d u e, p arzyste • Stro p kom ory III tw orz p arzyste sklepienia {fornices; I. poj. fornix ), czyli
gru py j d er zw a n e w z g ó rz e m ( th a la m us, a - d ). O ba wzg órza nie sty dro gi rz uto w e, bie g n ce z hip o kam p a (a w i c cz ci skro nio w ej kory
kaj si ze so b , ⌅ cz c si je d y n ie w m iejscu zw a nym zrostem mi - m ózgu do p o d w z g órza). Na rycinie prze dstawio n o je d y n ie prawe skle
dzywzgórzowym { adhesio interth ala m ica, a). W zgórza sta n o wi miejsce pie nie.
prze⌅ cze nia dla wielu dró g czucio wych i ru ch o wych mó zgu.
• cia n b oczn ko m ory w o dcinku dolnym oraz je j dn o tw o rzy tzw. Uw aga: To p o graficznie granic z kreso m ó z g o wie m sta n o wi torebka we
p o d w z g ó rz e ( hypoth a la m us), b d ce ró w nie sku piskie m j d er, razem wn trzna.
267
N e uro a n a to m i a 1. W pro w a d ze n ie d o n e u ro a n a t o m i i
1.7 Z arys b u d o w y m óz g o wia: pie m ózgu i m ó d e k
A Pie m ó z g u: p o ⌅ o e n ie i b u d o w a
Przekrój strza⌅kowy przez mózg w linii po ro dkowej, wid ok od strony lewej.
Pie m ózgu ( truncus encephali ) na ca⌅ym m ózg owiu wid o czny je st je d y
nie od stro ny je g o p o dstawy, g dy od ty⌅u i b ocznie o to cz o ny jest przez
m ó d ek i p⌅at skro nio wy. Posiada wy d ⌅u o ny kszta⌅t i na m ózg owiu in
Dien
ce p halo n situ prz e bie g a w z d ⌅u linii czaszko w o -o g o n o w ej p ochylo ny ku prz o d owi.
W o d niesie niu do osi pnia m ózgu stosuje si te sa m e o kre le nia po⌅o enia
M ese n i kierunku, co w przyp a d ku osi d⌅u giej cia⌅a. W sk⌅ad pnia m ózgu wch o d z
ce phalo n trzy o d cin ki, od g óry s to ró d m ó z g o wie ( mesencepha lon ), m ost (pons)
Ventriculus
q uartus oraz rdze prz e d ⌅u o ny ( medulla oblonga ta ) z w a ny te o p uszk (bulbus).
Pons Na grz b ie to w ej p o wierzchni pnia mózgu osadzo ny jest m ó d ek ( cerebel
Cere b ellu m lum ), z którym ⌅ cz go konary m ó d ku ( pedunculicerebellares). Nie z ali
cza si on je d n a k do pnia m ózgu. W stosunku do czaszki pie mózgu ci
le przyle g a do stoku ( clivus), cz ci ko ci p o tyliczn ej.
La m ina tecti
M esence p halo n Die nce p halo n

(crura cere bri)
M esence p halo n
(lam ina tecti)
Pons
(ve ntriculus
q uartus)
Pedunculi
Pons cere b ellares
M edulla M edulla
o blo n g a ta o blo n g ata Tractus Crura
pyram id alis cere bri
M edulla sp in alis M edulla sp in alis
C Pie m ó z g u: p o d zi a ⌅ i b u d o w a w e w n t rz n a
a b Przekrój p o przeczny przez pie m ózgu, wid o k od góry.
W kieru nku brzuszn o - grz bie to wym pie m ózgu mo na p o d zieli na
cztery sk⌅a d owe. S o ne o b ecn e w ró nym sto p niu w e wszystkich o d
B Pi e m ó z g u (tr u ncus e nce p h a li ): b u d o w a z e w n t r z n a cinkach pnia m ózgu, n aj⌅atwie j ro zró nialne s je d n a k w ró d m ó zg o wiu.
Z e w n trz ny kszta⌅t pnia m ózgu w aru n ku j j dra i dro gi prze bie g aj ce W o br bie mostu i rdzenia prze d⌅u o ne g o ich mia na a n a to m iczn e s inne
w je g o w n trzu. Z z e w n trz na p o w ie rzch n i b r z usz n e j wyró nia si (a): ni w ró d m ó z g o wiu.
• o d no gi m ózgu (crura cerebri ), sta n o wi ce o d zw iercie d le nie dróg bie • Brz usznie po ⌅o ona je st p o dst a w a, która u wid acznia si ja ko odno gi
g n cych do rdzenia kr g ow e g o i m ostu, m ózgu (crura cerebri ). Po dstawa pnia mózgu zawiera z a zw yczaj du e
• m ost (po ns ), w yw o ⌅a ny o b ecn o ci silnych p o⌅ cze w⌅ó kie n (dróg) dro gi zst p uj ce bie g n ce do pnia m ózgu, m ó d ku oraz rdzenia kr
z m ierzaj cych do m ó d ku, g ow e g o (zatem g ⌅ó w nie ruchowe ) np. drog pira m idow . Rozleg⌅e na
• piramid a (pyra m is) z dro g p ira m id o w (tractus pyra m ida lis) oraz gro m a d zenie isto ty szarej, a w i c istota czarn a (substa ntia nigra ) le y
• oliwka [oliva, gru p a j d er). b e zp o re d nio na grz bieto w ej gra nicy p o dstawy.
• Bard ziej grz bieto w o p o⌅o ono jest n a k r y w k a ( tegmentu m ), w ró d m ó
Na p o w i e r zch n i g rz b ie t o w e j (b, tylko po usuni ciu m ó d ku) u w id ac z z g owiu okre la na mianem n a krywki ródm ózgowia ( tegmentum m e
niaj si : senceph ali ). Po⌅o one s tu d u e gru py j d er o d p o wia d aj ce za ró ne
• blaszka p o kryw y ( la min a tecti) z dw o m a p arzystym i gru p am i j d er dla fu n kcje (szcze g ólnie wid o czn e jest j dro cz erw ie n n e [ nucleus ruber ])
funkcji s⌅uchu i w zro ku, które tw orz p o kryw ró d m ó zg owia, oraz p ozosta⌅e dro gi zst p uj c e wio d ce do rdzenia kr g owe g o, ale
• rdze prze d ⌅u o ny z dw o m a p arzystym i g uzkam i ( tubercula ), w yw o ⌅a prze d e wszystkim drogi wst p uj ce bie g n ce do kreso m ó zg owia (p o
nymi o b ecn o ci tzw. j d er sznura tyln e g o, przez w z g órze w m i d zym ó z g o wiu) oraz do m ó d ku (g ⌅ó wnie czu
• miejsca przeci cia trz ech p arzystych konaró w m ó d ku (pedunculi ce ciowe ).
rebellares) , gra nicz cym i z pnie m m ózgu, oraz le cym p o m i d zy nimi, • Ku ty⌅o wi od n akryw ki po⌅o ona jest p o k ry w a ( tectum mesenceph ali ),
ro m b oid alnym d ne m ko m ory IV, tw orz c ej tyln p o wierzchni mostu zw a na w ró d m ó zg owiu ze wz g l d u na sw oje p o⌅o enie ja k o blaszka
i rd zenia prz e d⌅u o ne g o. p o kryw y (la min a tecti) lub z uwa gi na swój szcze g ólny kszta⌅t okre lana
ja k o blaszk a czworacz a (la min a qu adrigem in a, zo b. B b ).T e n o bszar po
Uw aga: Pie m ózgu stan o wi m iejsce w ej cia i wyj cia wszystkich praw d zi kryw y zawiera po dw a w z g órki g órn e i d olne ( colliculi superiores et infe
wych n erw ó w czaszko wych (które m aj wszystkie cechy O bU N, syste m a riores) w p ostaci gru p j d er, które p e⌅ni w a n rol na szlakach prz e
tyka zo b. s. 106 i nast p n e). Sp o ród d w u n astu par n erw ó w dwa (I - nerw w o d ze nia b o d c ów s⌅u ch o wych i w zro k o wych.
w ch o wy, II - n erw w zro k o wy) nie sta n o wi czyn n o cio w o n erw ó w, ale • W ka dym o dcinku pnia mózgu prze bie ga fra g m e nt w e w n trzn e j
ele m e n ty OUN (n ie prz e dstawio n e na rycinie, g dy nie w ych o d z p o przez przestrzeni p ⌅yn owej z w a ny w o br bie ró d m ó zg owia w o d o ci g ie m
pie m ózgu). m ózgu lub ró d m ó zg owia ( aqueductus cerebri vel aqueductus m esence
ph a li ).
268
Corp us m e d ullare cere b elli

(arb or vita e)
Lo bus Cortex
occipitalis Pons cere b e II
Tru ncus Ventriculus

ence p hali q uartus
Ventriculus
q uartus
Cere b ellu m
a
Vela m e d ullaria
Cere b ellu m
M ese n
ce p halo n
Pons
A ng ulus
p o nto
Corpus
cere b ellaris
m e d ullare
cere b elli
M edulla
o blo n gata
b N uclei cere b elli C ortex cere b elli
E M ó d e k: b u d o w a w e w n t rz n a
Vermis Pe dunculi a Przekrój strza⌅ko w y prz e z m ó d ek w linii p o ro dkowej, w id o k od strony
cere b ellares lewej na praw p o⌅o w m ó d ku, b Przekrój sko ny przez m ó d ek: w i
d ok od ty⌅u i od g óry (p ⌅aszczyzn prz ekroju prze dstawio n o na ryc. a).
Po d o b nie ja k w przyp a d ku m ózgu w o br bie ro baka i pó⌅kul m ó d ku
stwierd za si o b ecn o isto ty bia⌅ej (drogi!) tw orz c ej rdze (corpus me
dullare cerebelli) o toczo nej przez istot szar (kora mó d ku [ cortex cere
belli ]) . M orfolo gic znie o bra z rdzenia i kory na przekroju p o ro dkowym
okre la si mianem drzewa ycia ( arbor vita e ). Rdze rzutuje do tzw. za
s⌅ony rd ze nio w ej m ó d ku (velum medullare cerebelli, wid o czn e tylko na
Lo b us H e m isp h eriu m cere b elli ryc. a). W o br bie rdzenia stwierd za si ró w nie o b ecn o sku pisk isto ty
flo cculo n o d ularis szarej w p ostaci czterech par j d e r ( nuclei cerebelli). Rol m ó d ku jest
nie u wia d o m io na kontrola ró wn o w a gi i ruch ó w precyzyjn ych.
D M ó d e k (cerebell u m ): o k r e l e n i a d o t y cz ce p o ⌅ o e n ia i b u d o w a
ze w n trzn a
a Prz ekrój strza⌅ko wy przez pie mózgu i m ó d ek w linii p o ro dkowej,
wid o k od stro ny lewej na praw p o⌅ow m ó zg owia, b Wid ok na pie m ó
M ese nce p halo n M e te nce p halo n
zgu i m ó d ek od strony le w ej, c M ó d ek w id zia ny od przo du po o d d zie
le niu pnia mó zgu.
M ó d ek p o⌅o ony je st grz bieto w o w stosunku do pnia mózgu i stan o wi
nie jako skle p ie nie ko m ory IV (a). Le y ca⌅ko w icie p oni ej p⌅ata p o tylic z Truncus
Cere b ellu m
e nce p hali
neg o kreso m ó zg owia, o d d zielo ny od nie go blaszk opony tw ardej, tzw.
na miotem mó d ku ( tentorium cerebelli, n ie prz e dstawio ny na rycinie,
z o b. s. 264). W e wn trz czaszki m ó d ek p o⌅o ony je st w tzw. tylnym dole
czaszki ( fossa cra nii posterior) . Z e wz g l d u na ró nic kszta⌅t ó w pnia m ó ivieauna < -------- Rh o m b e nc e p halo n
o blo n gata
zgu i m ó d ku m i d zy nimi p o wstaje o b ustro nnie p ewna „nisza ", tzw. k t
m ostowo-m ó d kowy ( angulus pontocerebellaris, b), o d u ym znacze niu
klinic znym . F M ó d e k i p ie m ó z g u: szcz e g ó ⌅ y m ia n o w n ic t w a
Po d o bnie ja k mózg m ó d ek sk⌅ada si z d w ó ch pó⌅kul, p o⌅ czonych nie M ó d ek nie zalicza si t o p o graficznie do pnia m ózgu, ale ro zw ojo w o w y
p arzystym ro bakie m (verm is, c). Po wierzchnia pó⌅kul i rob aka wyk a zu je w o d zi si z nie g o. M ost i m ó d ek okre la si wsp ó ln ym m iane m tylomó-
szczelin ow ate za g ⌅ b ie nia (fissurae) , które o d granic zaj w z g l d n ie proste, zgow ia wtórnego ( m etencepha lon ). M ost, m ó d ek i rdze prze d⌅u ony,
w skie zakr ty (folia cerebelli). Szczeliny i zakr ty m ó d ku o d p o wia d aj czyli stru ktury o gra niczaj ce rom boidaln ko m or IV okre la si mianem
strukturo m stwierd zanym na p o wierzchni m ózgu. Szczeliny dziel rów ty⌅o m ó z g o wia (rhombencepha lon ).
nie m ó d ek na p⌅a ty ( lobi). Na prze d nie j p o wierzchni m ó d ku szcz e
g óln uwa g zwraca ch arakterystycznie ukszta⌅to w a ny p⌅at k⌅aczkowo-
-gru d ko wy ( lobus flocculonodularis, b). Drogi d o cieraj do i o p uszczaj
m ó d ek p o prz ez trzy p ary konaró w m ó d ku ( pedunculi cerebellares) .
269
N euroa n a tomi a 7. W pro w a d ze ni e do n e u ro a n a t o m i i
1.8 Rdze kr g o w y - in f orm acje o g ólne
Su bstantia alba
In tu m esce ntia Canalis ce ntralis

cervicalis
Su bsta ntia
grisea
s⌅up tyln y
(colu mna
róg tyln y
posterior)
(cornu posterius)
s⌅up bo czny
róg b oczny
(colu mna
(cornu laterale)
lateralis)
róg prze d ni
s⌅up prze dni
(cornu an terius)
(colu mna
anterior)
In tu m esce ntia b
lu m b osacralis
Co nus a i
k / szn ur tyln y
m e d ullaris (funiculus
posterior)
Caud a
eq uina
Spatiu m
su b arach n o id e u m
Dura m ater
sp inalis
B R d z e k r g o w y: b u d o w a w e w n t rz n a
a Przekrój p o przeczny przez rdze kr g owy, w id o k od góry. b i c Sche m at
przestrzenn ej org aniz acji rdzenia kr g ow e g o z wyró nie nie m isto ty sza
rej (b) i bia⌅ej (c). Wid ok sko ny od prz o du, g óry i strony le w ej. Rdze kr
M edulla spin alis,
su bsta ntia alba g o w y posiad a wszystkie cechy ch arakterystyczn e dla OUN:
• ist o t a sz a ra (substa ntia grisea ), która na przekroju p o przecznym p rzyj
M edulla sp inalis, m uje typ o w y kszta⌅t m otyla i d zieli si typ o w o na
su bsta ntia grisea N. sp inalis - rogi prze d nie (cornua anteriora ),
- rogi tyln e ( cornu a posteriora ) oraz
A R d z e k r g o w y: o k r e l e n i a d o t y cz ce p o ⌅ o e n ia w o b r b ie - rogi b oczne (cornu a lateralia ) .
k r g os⌅u p a W szystkie rogi s p arzyste, co sprawia, e rdze kr g owy, p o d o b nie ja k
a Wid ok na o tw arty kr g os⌅u p od prz o du, b Prz ekrój p o przeczny przez p ozosta⌅e o d cin ki OIUN je st sym e tryczny. Istota szara zawiera neurony.
kr g i rdze kr g owy. O rg aniz acja przestrzenna (b) sprawia je d n ak, e o kre le nie róg o dnosi
Rdze kr g o wy ( medulla spin alis) p o⌅o ony je st w kanale (can alis vertebra si wy⌅ cznie do przekroju poprzecznego rdzenia. Ro zw a aj c rdze ja ko
lis) sta n o wi cym su m otw orów kr gowych (fora min a vertebra lia ) wszyst struktur przestrzenn , m ówi si nato m iast o s⌅u pach prz e d nich, tylnych
kich kolejnych kr g ó w i prze bie g aj cych m i d zy nimi wi za d e ⌅ kr g o i b ocznych ( colum n ae anteriores, posteriores et latera les) . Przez ro d ek
s⌅u p a. Jako n ajb ard ziej d o o g o n ow o p o⌅o ony o d cin ek OUN rdze kr isto ty szarej prz e bie g a fra g m e nt w e w n trzn e j przestrzeni p⌅yn o w ej, czyli
g o wy ci g nie si od po zio m u pierwsze g o kr gu szyjn e g o do po zio m u czasam i (o dcinkow o) zaro ni ty kana⌅ ro d kowy (can alis centralis). Wokó⌅
m niej wi ce j dru g ie g o kr gu l d wio w e g o. Od te g o miejsca d alej b ie isto ty szarej po⌅o ona jest
g n ju tylko ⌅ cz ce si z rd zenie m kr g o wym korze nie n erw ó w rd z e nio • ist o t a b ia ⌅a (substa ntia alba ), w której sk⌅ad wch o d z dro gi. M o na
w ych, tzw. korze nie (ra dices) o d p o wia d aj ce w ch o d z cym i w ych o d z w niej wyró ni , an alo g ic znie do s⌅u p ów, szn ury prz e d nie, tylne
cym o dcinko m n erw ó w rd ze nio wych (zob. D), które nale ju do O bU N. i b oczne ( funiculi anteriores, posteriores et laterales) , szcze g ólnie d o brze
W o br bie kana⌅u kr g ow e g o rdze kr g owy, sta n o wi cy sk⌅a d o w OUN, wid o czn e na sch e m acie przestrzennym (c). Czasami szn ury prze dni
je st ja k mózg o to cz o ny opon a m i i z e w n trzn przestrze ni p ⌅yn o w (prze i b oczny okre la si wsp ólnym term in e m sznura prze d nio -b oczne g o
strze podp a j czynów kow a [spatium subarachnoideu m ], zo b. s. 301). ( funiculus a nterola teralis).
270
Cornu korz e tyln y (grz bie to wy) zw ó j rd z e nio wy

p osterius (ra dix p osterior/ d orsalis) (g anglio n spinale)
Cornu korz e prze d ni

anterius (brz usz ny)
(ra dix anterior/
ve n tralis) N . s p j n a |is
D P o ⌅ cz e n ie O U N i O b U N w r d ze niu
kr gow ym
Prz ekrój p o przeczny prz e z rdze kr g owy, w i
d o k od przo du i od góry. Prze dstawio n o rów
nie wszystkie o dcinki O bUN (zie lo ne).
• Z prze d nie j cz ci rd zenia kr g o w e g o w y

ch o d z aksony ru ch o wych ko m órek n erw o
wych (w p ostaci korzeni przednich /brzusz-
nych [radices a nteriores/ventra les]) , których
cia⌅a p o⌅o one s w ro gach prz e d nich.
Tele nce p halo n
• Dro g korzeni tyinych /grzbietowych (radices
drog a wst p uj ca
posteriores/ dorsales) do rd zenia kr g owe g o
bie g n aksony czucio wych ko m órek n erw o
w ych, których p erykario ny zlo kaliz o w an e s
w zw o jach rd ze nio wych.
Korz enie prze d ni i tyln y ⌅ cz si tw orz c tzw.

nerw rdzeniowy in. spin alis), który pod w z g l
de m czyn n o cio wym jest z a zwyczaj nerw e m
m ieszanym . N erw rd ze nio wy dzieli si na cz tery
syste m a tycznie ro zró nialne ga⌅ zie A - D (w tej
w ersji przyj to, e g a⌅ prz e d nia ja k o najgru b
sza sta n o wi prze d ⌅u e nie pnia n erw u rd ze nio
w e g o - przyp. t⌅u m.).
rece p tor
(n p. te m p eratury)
w skórz e
w rd zeniu kr g o wym -b ocznym
C D ro g i w r d z e n iu k r g o w y m
Drogi w rdzeniu kr g o wym prze bie g aj w sznurach (zob. Bc). Na p o dsta Ju na p o dstawie an alizy prze bie gu tych d w óch dróg m o na o kre li rol
w ie ich prz e bie g u wyró nia si zaró w n o dro gi zst p uj c e ( eferentne, a), r d z e n ia k r g o w e g o j a k o p o r e d n i k a w p r z e k a z y w a n i u in f o r m acji po
ja k wst p uj c e (a ferentne, b). Drogi zst p uj c e m aj najcz cie j ch arakter m i d zy OUN i O bU N:
ruchowy i zasa d nicz o bior swój p ocz te k w wy szych o ro dkach OU N, t a • pierwszy neuro n czu cio w y (w zw o ju rd ze nio wym) je st neuro ne m
kich ja k kora ruch owa m ózgu. Drogi wst p uj ce m aj z azwyczaj ch arakter O bU N, które go akson w ch o d zi do OUN,
czuciowy i prze w o d z inform acje z rece p toró w czucio wych do wy szych • neuron ruch o wy w rogu prz e d nim je st neuro ne m O UN, które g o akson
o ro dków czucio wych w O UN. wkracza do O bU N.
a Przyk⌅a d e m dro gi ruch o w ej je st droga pira m idow a lub ruchow a droga
przednio-boczn a, czyli dro ga przew o d z ca inform acje o ruchach d o Przynale n o rdzenia kr g o w e g o do OUN nie w yklu cza w ad en sposó b
w o lnych, prz e ka zyw a nych z kory (ruch o w ej) m ózgu p o prze z sznury m o liw o ci p osia d ania przez nie g o „ w ⌅ asn e j " cz y n n o ci i n t e g ra cy j n e j,
prz e dni i b o czny rdzenia kr g ow e g o do ro gów prze d nich, g dzie ulega która o d gryw a szcze g ólna rol ch o cia b y w z achow a niach odruchowych.
prze⌅ cze niu na neuro n ruch o w y rd zenia. Z te g o neuro nu ruch ow e g o Dla te g o celu rdze kr g o wy posiad a w o br bie isto ty bia⌅ej tzw. p czki
wych o d zi nast p nie korze ruch o wy n erw u, b ie g n cy do m i nia w⌅asne ( fasciculiproprii [!], n ie prz e dstawio n e oso b n o na rycinie), które nie
szkie le to w e g o. o p uszczaj sam e g o rd zenia, s⌅u c prz e kazyw a niu in form acji w e w n trz
b Droga czucio wa ro z p o czynaj ca si w skórz e ró w nie bie g nie w szn u nych. Pod w z g l d e m czyn n o cio wym dro gi bie g n ce przez rdze kr
rach prze d nich i b ocznych rd zenia kr g ow e g o i p o prze z stacj prze ka g o w y okre la si cz sto miane m dróg diugich, a wi zki w ⌅asn e ja k o uk⌅a d
nik o w (prze d e wszystkim w z g órze m i d zym ó z g o wia) d ociera do kory w⌅asny. Z najo m o p o⌅o enia, prze bie g u i czyn n o ci dróg rdzenia kr g o
(c zucio w ej) m ó zg u. M o na j zatem o kre li czuciow drog przednio- w e g o jest konieczna dla zro zu m ie nia o b ja w ó w klinic znych ro zwijaj cych
-boczn . Pie rwszy neuro n tej dro gi zlo kaliz o w any jest w z w oju rd ze nio si w prze bie g u uszko dze lub choró b rdzenia kr g owe g o.
wy m , a w i c je st neuro ne m o b w o d o wym .
271
N e uro a n a t o m i a 1. W pro w a d ze n ie do n e u ro a n a t o m i i
1.9 U nacz y nie nie m ózgu i rd ze nia kr g o w eg o
Aa. spin ales

posteriores
A. vert e bralis
sinistra
A. carotis
intern a
(sinistra)
A. vert e bralis
(sinistra)
A. ra dicularis mag na
A. carotis (t tnica A d a m kiewic za)
co m m u nis
A. su bclavia
(sinistra)
(sinistra)
Aa. sp inales
p osteriores
A. caro tis M\ A. carotis

c o m m unis interna
(d extra) (sinistra)
m
firn H A. basilaris
A. sp inalis
anterior
A. verte bralis A. vert e bralis A. ra dicularis
(d extra) (sinistra) p osterior
A. ra dicularis
anterior
A U n a cz y n i e n ie t t n icz e m ó z g u B U n a cz y n i e n ie t t n icz e r d z e n ia k r g o w e g o
a Wid ok od stro ny le w ej na prze zroczyst czaszk , b W id ok na p o dstaw n a Sche m at un aczynie nia t tnic ze g o rdzenia kr g owe g o, b Przekrój po
p o wierzchni m ó zg owia. prz eczny przez rdze kr g owy, w id o k od stro ny le w ej, od przo du i od
Z a p o trz e b o w a nie m ó zg owia na tle n je st bardzo w yso kie. Stan o wi c z ale góry.
d w ie 2 % ca⌅ko wit ej m asy cia⌅a, m ó z g o wie o trzym u je 15% ca⌅k o wit ej po Z naczna d ⌅u g o rd zenia kr g ow e g o po ⌅o one g o w w skim kanale sta
je m n o ci m inuto w ej serca. O d p owie d ni prze p ⌅yw z a p e w n iaj d wie pary nowi dla org aniz m u isto tny pro ble m „lo gistyczny ". Kre w d ostarczana jest
t tn ic (a): wi ksze t tnic e szyjn e w e w n trzn e (aa. carotides internae) oraz zatem o dcin ko w o (a): od stro ny czaszki na p o wierzchni rdzenia kr g o
t tnic e kr g ow e (aa. vertebrales) o m nie jszym kalibrz e, które w ch o d z do w e g o bie g n ku d o⌅owi ga⌅ zie t tnicy kr gowej (t tnica rdzeniowa przed
czaszki o d p o wie d nio przez kana⌅ t tnicy szyjnej (canalis ca roticus) oraz nia i d w ie t tnice rdzeniowe tylne [a. spinalis a nterior i a a. spinales posterio
ot wór wielki (fora men m agnum). W przestrzeni pod p aj czy n ó wko w ej na res]). Ci nie nie p erfu zyjn e w tych t tnic ach wy p e ⌅n iaj cych si z t tn icy
p o dstawie m ó zg owia te cztery t tnic e z esp alaj si tw orz c ko⌅o t tnic ze kr g ow ej nie wystarcza je d n a k, aby d ostarczy krew do ca⌅e g o rdzenia
(circulus arteriosus, b). Z tych czterech t tn ic lub ko⌅a t tnic ze g o o d ch o kr g ow e g o. Po prz ez stacje p o re d nie do rd zenia kr g ow e g o d o cieraj
dz wszystkie t tnic e za o p a truj ce m ózg, tzn. t tnic e m ózgu (aa. cere se g m ento w o u⌅o one m nie jsze t tnic e, tzw. ga⌅ zie rdzeniowe (rr. spin a
bri) oraz m ó d ku (aa. cerebelli). Po⌅ czenie czterech t tn ic w ko⌅o n aczy les) t tn ic m i d zy e bro w ych, i p o prze z tzw. t tnice korzeniowe (przednie
nio w e u m o liwia u trzym a nie prze p ⌅yw u w p e wnych granicach k o m p e n i tylne [aa. radicul ares anteriores et posteriores], w z d ⌅u korzeni prze d nich
sacyjnych w przyp a d ku za b urze kr enia wyw o ⌅a nych z m n ie jsze nie m i tylnych) p o n o w nie w y p e ⌅n iaj t tnic e rdze nio we. Wraz z o d d ala nie m si
prze p ⌅yw u w którym k o lwiek z tych n aczy . od czaszki i z m nie jszaj cym si ci nie nie m p erfuzyjnym od stro ny t tn icy
kr g ow ej te ma⌅e t tnic e se g m e n taln e zysk uj coraz bard zie j na zn acz e
niu. Ich za d anie m je st utrzym a nie o d p o wie d nie g o wyp e ⌅nie nia t tnic
rd ze nio wych na ca⌅ej d⌅u g o ci rd zenia kr g ow e g o, które nast p nie o d
d aj ga⌅ zie d o sam e g o rd zenia (b).
272
V. spin alis
p osterior
W . cere bri
su p erfi
ciales
Sinus
d urae
matris
V. spin alis V. ra dicularis

anterior anterior
et p osterior
Falx
Sinus sa gittalis cere bri
su p erior
Sinus sa gittalis
inferior
Sinus Plexus ve n osus

cavernosus verte bralis
(internus anterior)
Sinus
sp h e n o
parietalis
Sinus
p etrosus
inferior
Sinus
rectus
Sinus petrosus
Sinus su p erior
transversus
Tentorium Sinus
cere b elli sig m oid eus
V. ju g ularis b
b interna
C U n a cz y n i e n ie y ln e m ó z g o w ia D U n a cz y n i e n ie y ln e r d z e n ia k r g o w e g o
a Sch e m at y⌅ p o wierzch o w nych m ó zg owia, wid o k od stro ny le w ej, b W i a Przekrój p o przeczny prz e z rdze kr g owy, w id o k od stro ny lewej
d ok na z atoki opony twardej, wid o k na o tw art czaszk od stro ny prawej, z przo du i z góry. b W id ok na o tw arty kana⌅ kr g o wy oraz rdze kr g o wy
od ty⌅u i od góry. od prz o du.
Kre w o d p ⌅yw aj ca z m ózgu gro m adzi si w y⌅a ch g⌅ b o kich mózgu Kre w yln a z rdzenia kr g ow e g o gro m adzi si w ytach rdzeniowych
(w. cerebri profundae, n ie wid o czn e na rycinie) i p o prz ez y⌅y p o wierz (w . spinales anteriores et posteriores) i o d p⌅ywa se g m e ntalnie do d u ych,
ch o w n e mózgu (w. superficiales cerebri) je st o d prow a d zana do z atok (si p o⌅o onych w kanale kr g owym sp lo tó w ylnych (plexus venosi vertebra
nus) o p o ny tw ard ej. Tak z w a n e z atoki opony tw ardej (sinus durae matris) s les) lub b e zp o re d nio do yt mi dzy ebrowych (w . intercostales). W o br
n aczynia m i ylnym i w o br bie zatoki tw ard ej, które w prz e ciw ie stw ie do bie rdzenia kr g ow e g o nie ma uk⌅adu zatok takie g o ja k w e w n trz czaszki!
praw d ziwych y⌅ nie p osia d aj w arstw y m i nio w ej. cia na zatoki sk⌅ada Uwaga: Rozleg⌅y uk⌅ad ylny splo tów ylnych kr gos⌅upa o b ejm uje o wiele
si wy⌅ cznie z o p o ny tw ard ej oraz je d n o w arstw o w ej wy ció ⌅ki, czyli wi cej y⌅ o d prowa dzaj cych krew, ni wym a g a⌅by te g o m eta b olizm rdze
ró d b⌅o nka. Z atoki, które s ze so b p o⌅ czone, o d prow a d zaj osta tecz nia. Uk⌅ad splotów ma b owie m jeszcze je d n o za d anie, s⌅u y b owie m w y
nie krew do praw d ziwych y⌅, a m ian o wicie g ⌅ó w nie do p ary szero kich ró wnywaniu ci nie w o br bie kana⌅u kr g owe g o. Po przez prz esuni cia
yt szyjnych wewn trznych (w . jugula res internae), które sta n o wi g⌅ó wn d u ych o bj to ci krwi p o m i d zy splo tam i ylnym i w e w n trz- i zewn trz-
dro g o d p ⌅ywu krwi z m ó z g o wia. Po d o b nie ja k praw d ziw e y⌅y g⌅o wy, za kr g os⌅u p o wym i (oba nie p osia d aj zastaw e k) m o liwa je st ko m p ensacja
toki nie p osia d aj zastaw e k, co sprawia, e krew w zatokach (i np. y⌅ach w a h a ci nie nia w kanale kr g o wym (zob. B i C, s. 407).
szyjnych w e w n trznych) m o e p⌅yn w o bu kieru n kach, a prz e p ⌅yw ten
je st re g ulo w a ny wy⌅ cznie ró nic ci nie .
Uw aga: Zatoki o p o ny tw ard ej wyst p u j w y⌅ c zn ie w o br bie czaszki
i nie sp o tyka si ich ju w rd zeniu kr g o wym , mim o e o p o na tward a w y
st p uje ró wnie w kanale kr g o wym . Po⌅ cze nia zatok o p o ny tw ard ej
z praw d ziwym i y⌅a m i na z e w n trz czaszki m o g sta n o wi wrota z aka
enia b akteryjn e g o do w n trza czaszki b ez to w arzysz ce g o uszko dzenia
ko ci czy o po n m ó z g o w o -rd zenio wych (zob. s. 375).
273
1.10 Cz ucie so m a t yczn e
in terorece p tory e kst ero rece p t o ry p r o p rio rece p t o ry

(wiscerorece p tory) (c zucie p o w ierzch o w n e lub p o w ierzch nio w e z p o wierzch ni ciata) (c zucie g⌅ b okie)
(czucie trz ew n e)
A C z u cie so m a t y cz n e : p o d zi a ⌅ i i n f o r m a cje o g ó ln e
W uk⌅a d zie czucia wyró nia si czucie so m atyczne i trzew n e. Tak zw a ne Z aró wn o ekstero ce pcja, ja k i pro prio ce pcja s prz ew o d z o n e nerw am i
nieswoiste czucie trzewne, czyli prz e tw arzanie b o d c ów czucio wych z na rd ze nio wym i (z tu ⌅o wia, szyi i ko czyn) lub nerw e m tró jd zielnym (n erw V,
rz d ó w w e w n trznych (enterocepcja ) zosta⌅o prze dstawio na tak ja k m oto czucie pro prio ce p tyw n e z czaszki).
ryka trzewna na s. 287 i tutaj je st o m ó wio na tylko ze w z g l d u na p otrze b Równie cz u cie z n a r z d ó w z m ys⌅ ó w jest osta tecznie ro dzaje m e kstero
zilustro w a nia o g óln e g o ko ntekstu. C zucie so m atyczne mo na p o dzieli ce p cji (kolor cz erw o ny), a prz e z to p ostaci czucia so m atyczne g o. Prze
w zale n o ci od miejsca dzi a⌅ ania bod ca i rodz aju pobudzeni a. Po dzia⌅ w o d zo n e je st je d n a k wy⌅ cze nie przez nerwy cz aszkowe. Z przyczyn roz
w zale n o ci od m ie jsca d z ia ⌅ a n ia b o d ca: w o jo w yc h, czucie ze wszystkich narz d ó w z m ys⌅ó w nie zalicza si t erm i
n olo gicznie do czucia so m atyczne g o. W o br bie narz d ó w z m ys⌅ó w o b ok
• Je li miejsce m za d zia⌅a nia bo d ca jest skóra, b⌅o na lu zowa ja m y ust b o d ców m echanic znych (s⌅uch) rol o d gryw aj ró wnie b o d ce c h e
nej lub nosa alb o p o wierzchnia oka (ale nie zm ys⌅ wzroku!), m ówi si m iczn e (sm ak, za p ach) oraz fale elektrom agnetyczne (w zrok).
o czuciu zewn trznym (eksterocepcja, czucie powierzchniowe). Do po dzia⌅u czucia mo na w yk orzysta ró wnie m e t o d p r z e t w a r z a
• Je li nato m iast miejsce m p owstania bo d ca s rece p tory p o d atne na nia b o d c ó w w o b r b ie O U N, tj. u wia d o m io n e i nie u wia d o m io n e. A by
ro zci g anie w o br bie mi ni, ci gie n lu b tore b ki staw o w ej (p o m iar wra e nie z m ys⌅o w e zosta⌅o u wia d o m io n e (czucie u wi adomione) infor
ro zci g ni cia!), m ówi si o czuciu g⌅ bokim (propriocepcji, o d p o w ie m acja m usi d o trze do kory czucio w ej kreso m ó z g o wia. W tym celu in
d zia ln ej za kontro l p o⌅o enia cia⌅a w przestrzeni). form acja o wra e niu z m ys⌅o wym musi w wi ksz o ci przyp a d kó w prz ej
przez o bszar w z g órza. Wra e nia z m ys⌅o w e, które nie s prz e ka zyw a n e do
Po dzia⌅ w zale n o ci o d r o d z a ju b o d ca: d o d atko w o d o tyczy tylko czu kory kreso m ó z g o wia, ale je d y n ie do innych „ni szych " o bszaró w OUN nie
cia z ew n trzn e g o, a wi c e kstero ce pcji: zostaj u wia d o m io n e (czucie nieu wi adomione). St d, dla bo d ca z m y
• Czucie epi krytyczne (zmys⌅ d o tyku, czucie wibracji, d e likatny d o tyk, d e s⌅owe g o, o b ok miejsca p owstania i ro dzaju bo d ca mo na wyró ni sta
lika tny nacisk - precyzyjn e czucie b o d c ów m e chanic znych). cj ko cow dla prze w o d z o n e g o syg na⌅u. A nalo g icznie do ruch ó w so m a
• Tzw. czucie protop a tyczne (ból, te m p era tura, nie precyzyjn e bo d ce tycznych, tak i dla czucia so m atyczne g o istnie j sp ecjaln e okre le nia dla
m echanic zn e, a w i c nie precyzyjn e czucie b o d c ów m ech anic znych). sp ecjalnych o dczu z m ys⌅o wych.
Pro prioce pcja je st ró w nie ro dzaje m czucia b o d c ów m ech anic znych, nie
po dleg a je d n a k d alszym p o dzia⌅o m.
274
c z w arty neuron czw arty neuron

w z akr cie za ro d k o wym w zakr cie za ro d k owym
w rogu tylnym w rogu tylnym
8 C z u ci e so m a t y cz n e : o b w o d y n e u r o n a l n e i p a r t y c y p u j c e z a kr cie z a rodkowym (gyrus postcentralis) kreso m ó z g o wia. W przyp a d ku

st r u k t u r y syg na⌅ó w przew o d z o nych do m ó d ku, a w i c szlakie m trzech neuro n ów,
W proces czucia so m atyczne g o z aan g a o w an e s OUN, ObUN, ja k i recep ostatni z nich p o⌅o o ny je st w korze m ó d ku.
tory. Uw aga: Uk⌅ad czucia so m atyczne g o p osiad a zawsze neuro ny o b w o d o w e
a Przew o d ze nie b o d c ów ze skóry do kreso m ó zg owia (m ózg u) - czucie i o ro dkow e. Syg na⌅y do m ó d ku nie prze bie g aj przez wz g órze, st d
e p ikrytyczn e i pro to p atyczn e, czucie u wia d o m io n e), ca⌅y szlak o b ejm uje tylko trzy neuro ny.
b Przew o d zenie syg na⌅u z m i ni szkie le to wych (stan ro zci g ni cia m i Ból, temperatura i nieprecyzyjne czucie m ech a niczne (nieprecyzyjny nacisk)
ni, który je st re jestro w a ny p o prze z sp ecjaln e rece p tory ro zci gni cia ze skóry i b⌅on luzowych prze w o d z o n e s w rdzeniu kr g o wym w czu
- pro prio ce pcja) do m ó d ku (nie u wia d o m io n e) oraz m ózgu (u wia ciowej drodze przednio-bocznej (tractus spinothal a micus). Precyzyjne czucie
d o m io ne). m ech a niczne (wibr acje, delikatny dotyk) prze w o d z o n e jest drog sznurów
tylnych (fasciculus gracilis et cuneatus).
Prz ew o d zenie syg na⌅u z ka d e g o rece ptora czucia prz e bie g a przy tym Uw aga:
dro g n erw u rdze nio we g o lub czaszkow e g o. Inform acja prze kazyw a na • Wszystkie dro gi, które prz ew o dz im p ulsy ekstero ce p tyw n e ule gaj
je st szlakam i wst puj cymi, a w i c do OU N. Po d o b nie ja k dla im p ulsów skrzy ow aniu (decussatio) w o br bie OUN. Z awsze d ocho d zi do teg o
ruch o w ych, w przyp a d ku czucia so m atyczne g o okre la si p e w n „chro na p ozio mie akson ó w dru gie g o neuro nu. Zatem b o dziec dzia⌅aj cy
nolo gi sy g na ⌅u " z n u m e r a cj n e u ro n ó w : na lewe rami b dzie prz ew o dzo ny przeciwstro nnie ( kontral ateralnie)
przez prawe wzg órze do kory prawej pó⌅kuli mózgu i tam rozp ozna
• syg na⌅y do kresomózgowi a (u wia d o m io n e) prz ew o d z o n e s szlakie m wany.
o b ejm uj cym cztery neurony. • C zucie propriocepty wne prze w o d z o n e je st g ⌅ó w nie w rdzeniu kr g o
• syg na⌅y do mó d ku (nie u wia d o m io n e) szlakie m trzech neuro n ów. wym dro g b oczn ( tractus spinocerebell aris). Pierwszy i drugi neuro n
zn ajd u j si w zw o ju rd ze nio wym lub w rdzeniu kr g o wym ; akson dru
W ka dym przyp a d ku pierwszy neuron zlo kaliz o w any je st w O bUN gie g o neuro nu d ociera do p o⌅o one g o po stronie pobudzeni a ( ipsil ate-
w zw o ju rd ze nio wym lub zw o ju n erw u czaszko w e g o (nie prz e dstawio ny ralnie) trzecie g o neuro nu \n korze mó d ku. Inform acja ule ga prz e tw o
na rycinie), a drugi neuron ju w o br bie OUN (rd ze kr g o wy lub j dra rzeniu je d n a k be z je j u wia d o m ie nia.
w pniu m ózgu). Od te g o miejsca dro gi ró ni si liczb d alszych neuro
nów. Przyczyn o b ecn o ci d o d atko w e g o neuro nu na dro d ze syg na⌅u do W o br bie czaszki, wszystkie o bszary czucia prze w o d z o n e s p o prz ez
kreso m ó zg owia je st fakt, i wszystkie neuro ny ko cz ce si na kresom ó- n erw tró jd zielny oraz o ro d ko w dro g n erw u trójd zieln e g o.
z g o wiu m usz przej przez sw oist gru p j d er w m i d zym ó z g o wiu, tzw. Uw aga: W nie wie lkim sto p niu pro prio ce pcja m o e by przew o dzo na
wzgórze. Stan o wi ono ce ntraln stacj prze ka niko w dla u wia d o m io drog tyln i d o ciera do kory m ózgu daj c u wi adomione o d czuw anie
neg o czucia, p e⌅ni c m.in. fu n kcj filtra dla prz ew o d z o n e g o syg na⌅u („co p o⌅o enia. C zucie e p ikrytyczn e (b d ce ele m e nte m ekstero ce p cji) i pro
je st najwa nie jsze?"). We w z g órzu p o⌅o ony je st trzeci neuron („neuro n fil prioce pcja prze bie g aj zatem ró wn ole gle tym sa mym szlakie m , ale prz e
tru j cy " ). C zw artym n euro ne m je st nie jako czucio wa stacja ko cowa w ⌅ czaj si w ró nych j d rac h. Szcze g ó⌅y z o b. s. 392 i nast p ne.
275
1.11 U k⌅ad so m a t o m o t oryczn y
pierwszy
neuron kora ruch o wa
plan o w anie k reso m ó z g o w ie
kontrola ru ch o w e pola koro we
elastyczn o
Fibrae
c ortico n ucle ares
dru gi neuron
w j d rz e nerwu
cz aszkowe g o
mi sie
Pyramis m im iczny
skrzy o w anie ga⌅ ruchowa nerw u

dróg czaszko w e g o (tutaj:
(skrzy o w anie
piramid) mi sie
szkie let o wy
auto m atyczn e
n ie u w ia d o
mio ne
stere o typ ow e
drugi neuron ga⌅ ruch o wa
w rogu prze d nim nerw u rd zenio we g o
A U k ⌅a d so m a t o m o t o r y cz n y: in f o r m acje o g ó ln e B U k ⌅a d so m a t o m o t o r y cz n y: o b w o d y n e u r o n a ln e
Po dzia⌅ uk⌅ad u so m ato m o toryczn e g o je st m niej z⌅o o ny ni uk⌅ad u czu W aktyw n o uk⌅ad u so m a to m o toryczn e g o z aan g a o w an e s w p ewie n
cia so m atyczne g o. Uk⌅ad ten d e cy d uje o aktyw acji p o przecznie pr ko ch arakterystyczny sp osó b neuro ny OUN, ObUN oraz efektory. Na rycinie
wa nych mi ni szkie le to w ych, co term in o lo g icznie wi e si najcz cie j prze dstawio n o wia d o m aktyw acj m i nia (efektora), przez mózg.
z tzw. „uk⌅a d e m ruchu ". Je d n a k ró wnie m i nie p e⌅ni ce rol m im iczn , N euron w o br bie OUN prze kazuje syg na⌅ przez swój akson na kolejny
o d p o wia d aj ce za ucie czy p oruszanie g a⌅kami ocznym i, które z h ist o lo neuro n w innym o bszarz e O UN. Drugi neuron przejm uje syg na⌅ i prz e
giczn e g o p unktu wid ze nia s m i nia m i p o przecznie pr ko wanym i, nie w o d zi sw oim aksone m p o prz ez O bU N do efektora. Ze w z g l d u na kieru
nale w d os⌅o wnym te g o s⌅owa zn acze niu do uk⌅ad u ruchu, naw e t je li n ek przew o dzenia syg na⌅u (od O U N) je st to dro ga zst puj ca (zo b. s. 256),
czym p oruszaj (np. u ch w ). Dla tych „sp ecja ln ych " ruch ó w so mato m o- a kolejne n e uro n yt e j dro gi mo na p o nu m ero w a w p orz d ku chro n olo gii
torycznych stosuje si czasam i in ne miana (zo b. s. 106). W tej cz ci atlasu p o b u d ze nia: p ierwszy i dru gi neuro n (oba b d ce cz ci O UN). A kso ny
prz e dstawio ny z osta nie je d y n ie uk⌅ad so m ato m o toryczny. Uk⌅ad trzew- wielu p ierwszych neuro n ó w tw orz z d e finicji dro gi w istocie bia⌅ej OUN
n oruch o wy, a w i c„ru c h ó w n arz d o wych” zosta⌅ o m ó wio ny na s. 286. (np. w mózgu lub rdzeniu kr g o wym), a aksony w ielu dru gich neuro nów,
Ruchy so m ato m o toryczn e mo na sch arakteryz o w a w zale n o ci od teg o z d e finicji, n erw o b w o d o wy (p o niew a o p uszczaj O UN, zo b. C s. 285).
czy s w yk o n yw a n e w sp osó b w pe⌅ni z a utom a tyzow a ny (ruchy stere o ty Akson dru g ie g o neuro nu ko czy si w m i niu sp ecjaln struktur , tzw.
p owe), c zy p o dle g aj w d u ej m ierze wi a domej kontroli, co z w i z a n e je st p⌅ytk nerwowo-mi niow , która prze kazuje syg na⌅ do m i nia.
z o lbrzy m i elastyczn o ci w z orc ó w ruch o wych. Typ o w y ruch je st p o⌅ Pie rwszy neuro n zn ajd uje si w ruch o wym o bszarz e kreso m ó z g o wia, tzw.
cze nie m ruch ó w a uto m atycznych i czyn n o ci p o dle g aj cych wia d o m ej pierwotnej korze ruchowej (cortex motorius primarius), tw orz c ej okolic
kontro li. Wszystkie szlaki czyn n o ci so m ato m o torycznych w o br bie OUN cech uj c si o b ecn o ci ko m órek piram id alnych o lb rzym ic h ( area gi-
m aj ten sam o dcin ek ko cowy. Ko cz si b owie m na n euro nie ru ch o gantopyra midalis). Drugi neuro n nato m iast le y alb o w istocie szarej rd ze
wym zn ajd uj cym si w rdzeniu kr g o wym (dla n erw ó w rd ze nio wych) nia kr g ow e g o (aksony tych n e uro n ó w bie gn do m i ni klasyczne g o
lub w j d rz e ruch o wym n erw ó w czaszko wych. Ten neuro n ruch o wy sta uk⌅ad u ruchu, ja k o n erw y rdze nio we), alb o w okre lo nych o ro dkach pnia
nowi ró d⌅o syg na⌅u dla m i nia. Z fizjo lo g ic zn e g o p unktu wid ze nia w y m ó zg u. A kso ny tych osta tnich bie g n do m i ni w o br bie czaszki i szyi
ró nia si n e uro ny ruch o w e a oraz y. W d u ym u proszczeniu mo na p o ja k o n erw y czaszko w e, o d p o w ia d aj c za ruchy m im iczn e, ucia, ruchy
wie d zie , e neuro ny ruch o w e a o d p o wia d aj za ruch m i nia, p o dczas ga⌅ki ocznej i j z yk a. N erwy czaszko w e nie steruj zate m , z nielicznym i
g dy n euro ny ruch o w e y re g u lu j „p o dstaw o w e n a p i cie " m i n i, n ie zale w yj tk a m i, c zy n n o ci „klasycz n e g o " a p ara tu ruchu.
nie od ko nkretne g o ruchu. Ró nem u sto p nio wi z⌅o o no ci ruchu o d p o
wia d a w procesie prze⌅ cze nia n e uro n ó w zró nic o w a n e zaan g a o w anie Uwaga: Wszystkie neuro ny uk⌅adu so m ato m o toryczn e g o p o⌅o one s
o d cin k ó w uk⌅ad u n erw o w e g o o nie je d n oro d n ej strukturze czyn n o cio wy⌅ cznie o ro dkow o. Je d yn ie akson dru g ie g o neuro nu bie g nie w O bUN.
w e j. Po dczas, g d y o b w o d y dla prostych ruch ó w o druch o wych za m ykaj
si w o br bie sam e g o rdzenia kr g ow e g o, to z⌅o o ne ruchy wia d o m e
wy m a g aj z aan g a o w ania kory m ózgu, a czasam i m ó d ku.
276
Thala m us
Cere b ellu m
p tla j d e r (zw ojó w)

p o dsta wnych p tla
m ó d ku
kora asocjacyjna (k ojarz e niowa)
kora ruch o wa
C U k ⌅a d so m a t o m o t o r ycz n y: st r u k t u r y
Podsta wowe p lan o w anie i inicjacja ruchu o d bywa si w ró nych o bsza
rach kory m ózgu, np. w korze ruch o w ej i k ojarze nio w ej. S a mo przeprow a
dzenie ruchu wym a g a je d n a k zaan g a o wania kolejnych o ro dków neu-
ro nalnych, w tym mó d ku (k ontrola ró wn owagi!) oraz j d er ró nych o b
szarów m ó zg owia, które ze w z g l d u na p o⌅o enie p oni ej ruch o w ej kory
mó zgu, okre la si mianem pod korowych o rod ków ruchowych. Zalicza si
do nich:
• p o⌅o one w kreso m ó zg owiu j dr a podst a w ne (nuclei basales), o kre
la n e tak e ja k o z w o je p o dstawne (ang. basal ganglia', zo b. s. 266 B),
• p o⌅o one w m i d zym ó z g o wiu j dra ruch ow e wzgórz a (thal amus),
• o b ecn e w pniu m ózgu m.in. j dro czerwienne (nucleus ruber), istot
cz arn (substanti a nigra, nie prz e dstaw io n na rycin ie) oraz oliwk
(oliva).
Po dkoro we o ro dki ruch o w e u m o liw iaj u z g o d nie nie ruch ó w i ich pre
cyzyjn kontrol . Kora m ózgu je st p o⌅ czona z m ó d kie m i j dra m i pod-
stawnym i tzw. p tl a mi (zwro tnym i). Prze dstawio n e na rye. B dro gi kory
ruch ow ej do rdzenia kr g owe g o bie g n w pniu mózgu przez struktur ,
która ze wz g l d u na swój kszta⌅t nosi nazw pira midy (pyramis). Drogi
o ro dków p o dkorowych pnia m ózgu nie prze bie g aj nato m iast t o p o gra
fic znie przez o bszar pira mid, st d okre la si je mianem dróg pozapira mi- ona inform acj o tym sa mym ro dzaju ruchu, co drog a korow o -rd zeniowa,
dowych (tractus extrapyramidales). O ba ro dzaje dró g d o cieraj do rd ze nie bie g nie je d n a k przez pira m id , ale ko czy si p owy ej je j pozio mu
nia kr g ow e g o (dro gi zst p uj ce) i ko cz si w je g o rog ach prz e d nich, (pira m id a zlo kalizo w ana je st b owie m w najni szym o dcinku pnia m ózgu).
tj. n euro nach, których aksony bie g n nast p nie do m i ni. Droga pira- Ze wz g l d u na an alo g ic zn czyn n o ruch o w w wi ksz o ci przyp a d kó w
mid owa (tractus pyramidalis) stan o wi dro g , która osta tecznie w yw o ⌅u je dro g k orow o -j drow zalicza si do dro gi p ira m id o w ej. Akso ny p ierw
ruch, nato m iast rol dróg p o za pira m id o wych jest doprecyzow a nie i przy sze go neuro nu w wi ksz o ci krzy uj si i tak im p ulsy z pra wej p o⌅o wy
gotow a nie te g o ruchu. m ózgu d o cieraj do lewej p o⌅o wy rd zenia kr g ow e g o, i dalej przez le wy
Uwaga: Droga korow o -j dro wa (tractus corticonuclearis), p o d o b nie ja k n erw rd ze nio wy do efektora zlo kaliz o w an e g o po stro nie le w ej.
dro ga koro w o -rd zeniowa (tractus corticospinalis), która zaczyna si w ko Bardzo proste re akcje ru ch o w e, takie ja k o druchy, m o g prze bie g a bez
rze ruch o w ej, ko czy si w j drach ru ch o wych w pniu m ózgu, które c zy n u dzia⌅u w y szych o ro dków OUN, b e zp o re d nio na p o zio m ie rdzenia (o d
n o cio w o o d p o w ia d aj ro go m prz e d nim rdzenia kr g ow e g o. Prowadzi ruchy w ⌅asn e rd zenia) lub pnia m ózgu (o druchy w ⌅asn e pnia m ózgu).
277
1.12 N arz d y z m ys⌅ ó w
In f o r m acje o g ó ln e przyp a d kó w szcze g ólnie z⌅o o ne g o prze tw orze nia na p o zio mie o ro d
N arz dy z m ys⌅ó w s w ysp ecjaliz o w a n e w o d bieraniu b o d ców. Swoiste kowe g o uk⌅adu n erw o w e g o: pozio m inte gracji (zob. s. 256) dla takie g o
rece p tory s zlo k aliz o w a n e w p oje d ynczym narz d zie, a w i c m orfolo bo d ca je st z a zwyczaj szcze g ólnie w yso ki. Pod p oj cie m pi ciu „zm y
gicznie o d granic zo n ej je d n ostc e, a nie ro z dysp o n o w an e w ca⌅ej skórze. s⌅ów wy szych " rozumie si typ o w o z m ys⌅y w ch u, wzro ku, sm aku, s⌅u
N arz dy z m ys⌅ó w s z a zwyczaj z d oln e rejestro wa b ard zo sko m p lik o chu i ró wn o w a gi.
w a n e w z orce b o d ców. W p o to cznym ro zu m ie niu z a zwyczaj wyró nia si Uwaga: Prze dstawio na tu kolejn o zm ys⌅ó w, która o d p o wia d a ich d al
tzw. z m ys⌅y wy sz e, które je d n a k tylko p o zornie sta n o wi prze ciw ie stw o szemu o m ó wie niu, o dnosi si do kolejno ci zaan g a o w anych struktur
w z g l d n ie niesk o m p liko w an e g o zmys⌅u d o tyku. Z p unktu wid ze nia re je n e uro nalnych, a w i c n erw ó w czaszko wych. W o bec p owy sze g o zmys⌅y
stracji bo d ca nie istnie je a d na p o dstaw owa ró nica m i d zy narz d ami w chu i sm aku, które p o to cznie w y m ie n ia n e s ⌅ cznie, z osta⌅y tu ro z d zie
zm ys⌅ó w, a zm ys⌅e m d o tyku. Je d n a k zare zerw o w an a dla narz d ó w z m y lo ne. Po dle g aj one b owie m a n alizie w ca⌅ko wicie ró nych strukturach
s⌅ów rejestracja szcze g ólnie z⌅o o nych b o d c ów wym a g a w wi ksz o ci uk⌅a du nerw o w e g o.
A Z m ys⌅ w ch u
Bo d ce w ch o w e (z a p achowe) rejestro w a ne s przez sw oiste rece p tory
zlo kaliz o w an e w b⌅o nie lu z o w ej nosa i prze w o d z o n e b e zp o re d nio do
Bulb us
O UN, bez prz e⌅ cze nia na w⌅asny n erw (I). Tak z w a ny nerw w chowy (n. ol
olfactorius
factorius [n. I]) nie jest praw d ziwym nerw e m , ale strukturalnie i czyn n o
N. olfactorius cio w o cz ci OUN. A n a to m icznie n erw w ch o w y stan owi su m licznych
(colle ctio filoru m nici w ch o wych (fila olfactoria). W prz e ciw ie stw ie do niesw oiste g o czu
o lfactorioru m) Stria
cia so m atyczne g o nie w yst p u j tu zw o je . Inform acja z n erw u w ch o
olfactoria
(m e dialis) we g o, dro g ró nych stacji prze ka niko wych ( opuszk a w chow a [bulbus
M em brana
olfactoria olfactorius], pr ek w chowy [stria olfactoria ]) d ociera do bardzo starych
z fila olfactoria Uncus ro zw ojo w o o bszaró w kory mózgu obu pó⌅kul (tzw. kory d aw n ej, której
wi ksz o po⌅o ona je st w p⌅acie skro nio wym w p o bli u tzw. haka (un
cus), g d zie p o dle g a u wia d o m io n e m u prze tw orze niu. Drogi te o b ejm uj
Tract us zatem w⌅ó kna skrzy o w an e i nieskrzy o w an e). wia d o m o zap achu
olfactorius okre la si miane m swoistego czuci a trzewnego. Z punktu wid ze nia tec h
niki p erce pcji zm ys⌅ w chu o piera si na re jestracji b o d c ów ch e m icz
nych: zwi zku ch e m iczn e g o (zwi z e k z a p ach o wy), który wi e si z re
ce ptore m b⌅o ny lu z o w ej nosa.
B Z m ys⌅ w zr o k u
Bo d ce wie tln e ( fotony) s ró w nie re jestro wane wy⌅ cznie przez OU N.
Wra liw a na wia t⌅o siatkówka ( retina ) oka stan o wi (wyd ⌅u o n i u w y
Tract us Th ala m us
o p ticus p uklo n do przo du) cz m i d zym ó z g o wia, a II n erw czaszko wy (nerw
wzrokowy [n. opticus]) nie je st praw d ziwym nerw e m , a strukturalnie
Retina Cortex dro g . Na je j prz e bie g u ró w nie brakuje zw o ju. Od siatkó wki (neuron
visualis p ierwszy do trzecie g o), w której b o dziec wie tlny po dle g a ju o bró bce,
prim arius
dro g n erw u w zro k o w e g o i pasm a w zro ko w e g o (tractus opticus) aksony
(trzecie g o neuro nu) bie g n do w z g órza (c zw arty neuro n) zlo k aliz o w a
a N. o p tic us Chiasm a Radiatio o p tica
o p tic u m neg o w m i d zym ó z g o wiu. St d p o prze z promienisto wzrokow (radi a
tio optica) u daj si do tzw. pierwotnej kory wzrokowej (cortex visualis pri
marius), tw orz c ej w korze p⌅ata p o tyliczn e g o o kolic o kre la n ja k o pole
praw e pole pr ko w e (area stri ata - pi ty neuro n) (a). Inform acja wzro ko wa ulega
le w e pole wid ze nia
skrzy o w aniu w p ewie n sw o isty sp osó b w tzw. skrzy o w aniu w zro ko wym
wid ze nia
(chi asm a opticum)-, wra enia w zro k o w e z le we g o pola wid ze nia d ocieraj
Retina do pra wej p o⌅o wy m ózgu i o d wro tnie (b).
Uwaga: Siatkówka je st struktur wkl s⌅ . Posiada struktur zwiercia d ⌅a
wkl s⌅e g o, tzn. z czysto fizycznych przyczyn, siatkó wka o dwraca wia t
N. o p ticus do g óry n o gam i: za m ie nia m iejsca m i gór i dó⌅. Do piero analiza neuro-
nalna p o zwala przywró ci strono m ich w⌅a ciw e p o⌅o enie. Z m ys⌅ wzro ku
o kre la ny jest mianem swoistego czuci a som a tycznego. Z punktu w id ze nia
Chiasm a
o p ticu m Tractus techniki p erce pcji z m ys⌅ wz orku o piera si na re jestracji b o d c ów fizycz
o p ticus nych, a m ian o wicie fal elektro m a g n e tycznych o p e wn ej o kre lo n ej cz
sto tliw o ci.
Radiatio o p tica Thala m us Bo d ce m fizycznym , w yw o ⌅yw a nym przez fal elektro m a g n e tyczn jest
ró w nie cie p⌅o re jestro w a ne na skórze. wiat⌅o w zakresie p o dczerw onym
(nie wid o czn e dla re ce p toró w zn ajd uj cych si w oku) p o budza rece p tory
C ortex visualis C ortex visualis
te m p era tury. N iektóre zwierz ta, np. nie które g a tunki w y p osia d aj re
prim arius prim arius
h e m isp h erii sinistri h e m isp herii d extri ce p tory p o d cz erwie ni, co p o zwala im wid zie cie p ⌅o wypro m ie nio wy-
w a n e przez sw oje ofiary.
278
C Z m ys⌅ sm a k u
Thala m us Perce pcja smaku prz e bie g a od miejsca rejestracji (j zyk, kubki sm akowe)
dro g trz ech praw d ziwych n erw ó w czaszko wych, tj. n, VII (nerwu tw arzo
wego [n. facialis], n ajwi ksza cz ), n. IX ( nerwu j zykowo-ga rdlowego
[n. glossoph a ryngeus]) oraz n. X (nerwu b⌅ dnego [n. vagus], najm niejsza
cz ). Wszystkie trzy n erw y o trzym uj in form acj sm ako w z ró nych
o bszaró w j z yk a. Jako praw d ziw e n erwy, ich p ierwsze neuro ny zlo k aliz o
w a n e s w zw o ja ch czucio wych p oszcze g ólnych n erw ó w. Dru gie neuro ny
s nato m iast p o⌅o one w e wsp ólnym j drz e ( nucleus solit arius) w pniu
m ózgu. Po przez w z g órze (trzeci neuro n) dro ga sm akowa d ociera do kory
kreso m ó zg owia o bu pó⌅kul (c zw arty n euro n). C ech szcze g ó ln je st z a
ko cze nie dro gi o b ustro nnie w d w ó ch o bszarach kory (z a kr tuza rod ko-
wego [gyrus postcentralis] oraz wyspy [insula]). Droga o ro dkowa posiad a
cz skrzy o w an i n ieskrzy o w an . Czucie smaku okre la si mianem
swoistego czuci a trzewnego. Z p unktu wid ze nia techniki p erce pcji zm ys⌅
sm aku o piera si na re jestracji b o d c ów che micznych: z w i z e k ch e m iczny
(su bstancja sm akowa) wi e si z re ce p tore m na p o wierzchni j zyk a.
Sp o ród z m ys⌅ó w w y szych, zm ys⌅ sm aku jest w z g l d nie najprostszy.
Cortex
au ditorius pro prioce p cja z rdzenia
prim arius kr g o we g o (m e d ulla sp in alis)
Cere b ellu m
Thala m us
N uclei in tru nc o N uclei

ence p hali vestib ulares
N. coch earis Gan glio n

Le m niscus
vestib ulare
lateralis
Gan glio n O rg anu m spirale O rg anu m vestib ulare

co chle a e (n arz d Cortieg o) b (la byrinth us vestib ularis)
D Z m ys⌅ s⌅ u ch u i r ó w n o w a g i rior). Tam d ocho d zi do u wia d o m ie nia b o d ca. Fra g m e nty ca⌅ej drogi
O ba typ y in form acji p o ch o dz z je d n e g o narz d u zlo kalizo w an e g o s⌅u ch o w ej, która w pniu m ózgu okre la na je st miane m wst g i b ocz
w uchu w e w n trznym i o ba s prze w o d z o n e nerw e m prz e dsio nkow o- li- nej (lemniscus lateralis) lu b wst g i s⌅u ch o w ej ule g aj wielo kro tn e m u
m ako wym . Z ostan zatem o m ó wio ne wsp ólnie. skrzy o w a n iu: in form acja z ucha d ociera do o bu pókul m ózgu, co sta
nowi p o dstaw s⌅yszenia kierunkowe g o,
a Z m ys⌅ s⌅ u c h u : z m ys⌅ s⌅uchu je st szcze g óln p ostaci re jestracji b o d b Z m ys⌅ r ó w n o w a g i: o kre le nie „zm ys⌅ ró wn o w a gi " nie je st pre cyzyjny,
có w mech a nicznych: re jestro wane i an aliz o w a n e s b owie m wa hania g d y równ owa g a nie je st p erce pcj w yw o ⌅yw a n p o je dynczym b o d
ci nie nia p o wietrza. G⌅o n m uzyk w zakresie niskich to n ó w mo na ce m, ale „w e w n trz n re pre ze n tacj "stan u (ruchu lub sp o czynku) cia⌅a.
o d biera n aw et ja k o drg ania „w brzuchu ". Mimo to, z m ys⌅ s⌅uchu nie O piera si na prze tw arzaniu ró nych wra e z m ys⌅o w ych. O ro dkie m
jest z a zwyczaj z alicza ny do uk⌅adu p erce pcji b o d c ów m e chanic znych. ró wn o w a gi je st mó d ek (cerebellum). Z ucha w e w n trzn e g o , z tzw.
Perce pcja b o d c ów akustycznych, które s prze w o d z o n e do ucha w e narz du przedsionkowego (orga num vestibul are [labyrinthus vestibul a
w n trzn e g o p o prz ez ucho ro dkow e w p ostaci wa hania ci nie nia, ris]) in form acje o przysp iesze nia ch k to wych (ruchy o kr ne) lub przy
prze bie ga p o prz ez kom órki z m ys⌅o w e zlo kalizo w an e w tym pierwszym spiesze niach p o przecznych (np. si⌅a grawitacji) s prz e ka zyw a n e drog
(komórki w⌅oskowate w n arz dzie spiralnym [organum spirale], tzw. n a nerwu przedsionkowego (n. vestibularis, p ierwszy neuro n w zw oju
rz dzie Cortiego) i s prz ew o d z o n e do OUN nerwem limakowym. N erw prze dsio n ko wym), p o prze z j dra prze dsio nko w e do m ó d ku. Dzi ki
lim ako w y (n. cochlearis) jest nerw e m o b w o d o wym , które go pierwszy b o d com pro prio ce p tyw nym m ó d ek o trzym u je od m i ni szkie le to
neuron zn ajd uje si w z woju limakowym (ganglion cochleae), a akson wych inform acje o ustawie niu g ⌅o wy i ko czyn w stosunku do tu ⌅o wia.
w ch o d zi p o prze z pie m ózgu do O UN. Po prz ez stacje n e uro naln e zlo Na p o dstawie te g o „usta wie n ia " cia⌅a i je g o ruchu przestrze nn e g o m ó
kalizo w an e w j drach pnia m ózgu (m.in. m ost i ró d m ó zg owie) infor d ek wylicza „stan ró wnowagi" . N erw lim ak o w y (s⌅uch) i n erw prze d
macja d ociera przez w z g órze do znajd uj c ej si w o bu p ó⌅kulach m ó sio n ko wy (przyspiesze nie) tw orz wsp ó ln ie nerwprzedsionkowo- lim a-
zgu pierw o tn ej kory s⌅u ch o w ej (cortex auditorius primarius), tw orz cej kowy (n. vestibulocochlearis [n. VIII]). Z m ys⌅ s⌅uchu i p erce p cj w n arz
w korze p⌅ata skro nio w e g o o kolic o kre la n ja k o pole skro nio w e po dzie prze dsio nko wym okre la si miane m „sw oiste g o czucia so m atycz
przeczne prze d nie i tyln e (area temporalis transversa a nterior et poste nego".
279
N e uro a n a t o m i a 7. W pro w a d ze ni e d o n e u ro a n a t o m i i
1.13 Po dst a w y b a d a nia n e urolo gicz n e g o
U m iej tn o prze pro wa d ze nia ba d ania neurolo g iczn e g o i interpretacji ⌅o w e zwi zki n e uro a na to m iczn e sta n o wi w rz eczywisto ci nie o dzown
je g o w yn ik ó w wym a g a od b a d aj ce g o p o dstaw ow ej wie d zy neuroana- p o dstaw w ie d zy kliniczn e j. Prze dstawio n e tutaj o g óln e b a danie neuro
t o m ic zn ej. N iniejszy ro zdzia⌅ prze dstawia wy bra n e asp e kty b adania n e u lo giczne stan o wi ele m e n t o g óln e g o b adania prze d m io to w e g o pacje nta.
rolo g iczne g o i w yja n ia, d lacze g o uwa an e p och o p nie ja ko z b yt szcze g ó
A B a d a n i e cz ucia
Czucie d o tyczy p erce pcji ró nych b o d c ów z o bszaru skóry i b⌅on lu
z o wych, m i ni, staw ó w oraz narz d ó w w e w n trznych. Ba d anie czucia
o b e jm uje oce n je g o ró nych aspektów ja ko ciowych. Ich ba d anie je st ko
nie czne, p o nie w a za re jestracj tych b o d c ów o d p o w ie d zialn e s cz
sto ró ne rece p tory, a inform acja przew o dzo na je st do mózgu ró nymi
dro g am i. Rece ptory i ich dro gi z osta n szcze g ó⌅o w o o m ó wio ne w dalszej
cz ci p o dr cznika, na tym eta pie w ystarczy znajo m o p oszcze g ólnych
ro d zajó w czucia i sp oso b ó w ich oceny. W szystkie prze dstawio n e tutaj
m eto dy ba d ania czucia p o winny by prze pro w a d zan e u p acje nta m aj
ce g o za m kni te oczy, co u nie m o liw i zafa⌅sz o w a nie w yn ik ó w przez o d
bieran e b o d ce wzro ko w e. Bad anie n ale y w yk o nyw a o b ustro nnie, co
p o zwala na w ykrycie uszko dze je d n ostro n nych.
Uw aga: W szystkie prze dstawio n e w tej cz ci atlasu ba d ania wym a g aj
wsp ó ⌅pracy p acje nta, w w i c z ach o w an ej przyto m n o ci i lo giczne g o ko n
taktu.
a C z u cie d o t y k u bada si przy p o m ocy p dzelka, w acik a lub o puszki

p alca, którym i b a d aj cy prz eci g a po skórz e p acje nta. Pacje nt p o wi
nien wskaza , czy czuje d o tyk. W przyp a d ku z m nie jsze nia czucia mówi
si o hipestezji (niedoczulicy), a przy ca⌅k o witym braku czucia o a neste
zji (znieczuleniu).
b C z u ci e b ó lu bada si ostr k o c ó wk ig⌅y do wstrzykiw a . W przy
padku z m nie jszo n e g o czucia bólu m ówi si o hip alg e zji, a przy ca⌅ko
witym zniesie niu czucia bólu o analg e zji,
c C z u ci e t e m p e r a t u r y bada si przy p o m ocy cie p ⌅e g o lub zim n e g o
prze d m io tu w yk o n a n e g o z m etalu lub pro b ówki wyp e ⌅nio n ej zim n /
cie p ⌅ w o d . N ale y przy tym zad b a , aby w o d a nie by⌅a z byt gor ca,
g dy w yw o ⌅a ona nie tylko o d czucie te m p era tury, ale ró wnie ból. Wy
ró nia si z m nie jsze nie czucia te m p era tury lub je g o ca⌅k o wit e z n iesie
nie.
O d biór wra e b ólo wych i te m p era tury okre la si mianem czuci a pro-
topa tycznego (zo b. s. 274).
d C z u cie w i b r a cji bada si przy p o m o cy kam erto nu (o cz sto tliw o ci
drga 64 lub 128 Hz). Bad anie pole ga na przy⌅o eniu p o b u dzo ne g o do
drga kam erto nu do kostki lub ko ci piszczelo w ej p acje nta, który p o
winie n wskaza , czy czuje wibracje w ko ci. W yró nia si z m nie jsze nie
czucia wibracji lub je g o ca⌅ko wit e z n iesie nie . C zucie d o tyku i wibracji
okre la si wsp ólnym mianem czuci a epikrytycznego.
Kole jnym , n ie prz e dstawio nym tutaj ro dzaje m czucia je st cz u cie p o ⌅ o

e n ia (propriocepcja ). D ostarcza ono inform acji o po ⌅o eniu ko czyn
w przestrze ni. Ba d aj cy p orusza k o czyn i prosi pacje nta o o kre le nie
je j p o⌅o enia (np. z g i cie / w yprost). Bo d ce m w aru n kuj cym je st w ó w
czas ro zci g ni cie (na pr e nie) m i ni i tore b ek sta w o wych. Bo dziec po
ch o d zi zatem nie z p o wierzchni cia⌅a, a z je g o w n trza (c zucie g⌅ b okie).
280
N e uro a n a to m i a 7. W pro w a d zeni e do n e u ro a n a t o m i i
neuro n d o ro d ko wy
(wst p uj cy)
re ce p tory
p⌅ytka
nerw ow o -
-mi nio wa
B B a d a n ie u k ⌅a d u o d p o w i a d a j ce g o za ruch
Uk⌅a dy zst p uj c e, prze kazuj ce inform acje o ruchu do m i ni szkie le to ruch o wym a w rdzeniu kr g o wym . Przeka nik p o budza zate m ten neu
w ych, okre la si wsp ólnym mianem „uk⌅a d ó w ruch owych ", lub w skró cie ron ruch o wy, który z kolei uw alnia swój prz e ka nik w o br bie p⌅ytki ner-
„m otorycznych ". Ich klasyczne ba d anie pole ga na o ce nie o druchó w, któ w o w o - m i nio w ej w m i niu. Po budza on kom órki m i nio w e do skur
rych przyk⌅a d e m je st o druch kolan o wy (a). W przyp a d ku zach o w an e g o czu, co pro wadzi do wy prostu w stawie kolan o wym i ruchu (drg ni cia)
⌅uku o druch o w e g o (b), u d erze nie m ⌅o teczkie m neurolo g icznym w wi - g oleni ku prz o d owi.
zad⌅o rz e p ki (lig. pa tellae ) p o w o d uje skró cenie m i nia czw oro g ⌅o w e g o Uw aga: A by neuro n ru ch o w y a m ó g⌅ ulec p o b u d ze niu, w ym a g a on sy
uda ( m. quadriceps femoris) i wyprost w stawie k olan o wym . Co si w ó w gna⌅u w ej cia p o wsta⌅e g o w zach o w anym uk⌅a d zie czucia. Na p o zio mie
czas dzieje? U d erzenie w ci g n o m i nia (tutaj wi za d ⌅o rzep ki) p o w o o druchu czucie i m o toryka s ze so b ci le zwi za n e, a zate m w b a d a
d uje na pi cie m i nia i je g o wy d ⌅u e nie. To wy d ⌅u e nie m i nia je st o d niach fizjo lo g icznych m ówi si cz sto o uk⌅a d zie czucio w o -ruch o wym
bierane w m i niu, a inform acja o tym prze kazyw a na do rdzenia kr g o (se nso m o torycznym). Po nie wa nie za b urz o n e czucie jest w aru n kie m ko
we g o. Cia⌅o kom órki p o b u dzo ne g o neuro nu wst p uj ce g o p o⌅o one nie cznym istnie nia nie za b urz o n ej m o toryki, zosta⌅a ona w ninie jszym
jest w zw oju rd ze nio wym , a je g o akson uwalnia prze ka nik na neuro nie atlasie o m ó wio na wcze niej.
D Pr o b le m y d ia g n ost y k i n e u r o l o g icz n o - t o p o g r a f icz n e j

Przyk⌅a d e m je st dro ga czucia b ólu, bie g n ca od p o wierzchni cia⌅a do c z u
ciowej kory m ó zg u. W przyp a d ku je j uszko dzenia inform acja b ólo wa nie
d ociera do kory czucio w ej. Dla kory czucio w ej nie ma zn acz e nia, na ja
kim p o zio m ie dosz⌅o do uszko d zenia, tzn. w polu rece p toro wym ( 1 ), na
prze bie gu n erw u o b w o d o w e g o (2), rdzenia kr g ow e g o (3), czy w samym
m ózgu (4), g d y w ostatecznym ro zrachunku, kora czucio w a nie b dzie
C B a d a n ie k o o r d y n a cji w sta nie o d e bra inform acji o bo d cu b ó lo wym . St d mózg b d zie z a
O b ok ba d ania czucia i o druchó w, ba d anie n e urolo g iczn e o b ejm uje wsze o d biera⌅ uszko d zenie, ja k o brak m o liw o ci czucia bólu w danym
ró wnie b ard ziej z⌅o one pro cesy prze tw arzania inform acji. Jako przy polu rece p toro wym ( 1 ), ch o uszko dzeniu m ó g⌅ ulec np. rdze kr g o wy
k⌅ad mo e s⌅u y prób a Unterbergera, p o dczas której p acje nt m aszeruje (3). Lekarz staje zatem prze d za d anie m „przechytrze nia " m ózgu i zlo k a
w miejscu z za m kni tym i oczami i ram io nam i wyci g n i tym i prze d sie lizow ania p ozio m u przerw ania dro gi, g d y w aru n ku je to w y b ó r m eto dy
bie. Tak z⌅o o ne za d a nie wym a g a ko ordynacji wielu uk⌅a d ó w zmys⌅ów, leczenia.
zw⌅aszcza z ale n ej od czyn n o ci ucha w e w n trzn e g o p erce pcji p o⌅o e Musi on zate m zid e n tyfiko w a m iejsce uszko dzenia (gr. topos - m iejsce).
nia g ⌅o wy (zob. s. 279). W przyp a d ku uszko dzenia cz ci prz e dsio n ko Proces id e ntyfikacji miejsca uszko dzenia okre la si mianem dia g n ostyki
wej ucha w e w n trzn e g o (kana⌅ó w p ó⌅k olistych) d ocho d zi do znaczne g o n e uro lo g iczn o -to pic zn ej. Dla p o trze b ba d ania n e urolo g iczn e g o pacje nta
o brotu w kieru nku uszko d zo ne g o ucha (tutaj w stro n praw , wskazan konieczna je st zate m szcze g ó⌅o wa znajo m o prz e bie g u w a nych dróg
przez strza⌅k ). prze w o d ze nia.
281
N e uro a n a to m i a 2. H isto log i a k o m ó re k n er w o w ych i k o m óre k g leju
2.1 N euron i je g o p o ⌅ cze nia
se g m ent se g m ent se g m ent

rece p toro wy prze w o d z e nio w y ko co wy
cia⌅o ko m órk owe

(p erykario n, so ma)
w y p ustka proto plazm a-
tyczna (d en dryt)
w z g óre k akso nalny
wy p ustka osiowa
(akso n, neuryt)
zak o cze nie

presyna p tyczne
' +40 mV - +40 mV +40 mV - (kolbka
presyna p -
0
p o te ncja⌅ tyczna)
b⌅o n o wy
-80 mV - -80 mV - jV _ -80 mV -
^_________ ___ J
p ostsyna p tyczny p ostsyna p tyczny p o te ncja⌅ p o te ncja⌅

p o te ncja⌅ p o te ncja⌅ w o ko licy wz g órka czynn o cio w y
p o b u d zaj cy (EPSP) h a m uj cy (IPSP) akso naln e g o
A K o m ó r k a n e r w o w a (n e u r o n) j a k o p r z e k a n i k in f o r m acji synaptic potenti al - IPSP]). Ko m órka nerw o w a stale o trzym uje syg na⌅y ha
Po dstaw o w b u d ow kom órki n erw o w ej prze dstawio n o ju na ryc. A m uj ce i p o b u d zaj ce. Lokalne p o tencja⌅y s zliczan e na wzg órku aksonu
u m ieszczo n ej na s. 258. Przen osz c u yte tam o kre le nia wej cie sygna⌅u, (inte gracja). Je li przewa g uzyskuj p o te ncja ⌅y p o b u d zaj ce, na w zg órku
wyj cie sygna⌅u oraz wymi ana sygna⌅u na czyn n o cio w y p o dzia⌅ an a to aksonu d ocho d zi do p o wstania p o tencja⌅u czyn n o cio w e g o, który jest
m iczny neuro ny mo na wyró ni t r z y se g m e n t y: przew o d z o ny do kolbki syn a p tyczn ej (g uziczek), na zasa d zie wszystko -
• segment receptorowy o d p o w ia d aj cy cia⌅u kom órki n erw o w ej i den- -alb o-nic i pro wadzi do u w o lnie nia przeka nika na zak o cze niu aksonal-
dryto m; nym. U w o lnio ny prze ka nik jest ro z p o znawany przez re ce p tory zlo k ali
• segment przewodz cy, który prz ew o d zi inform acj do kolejnej ko z o w an e na n e uro nie d o c elo wym . W zale n o ci od ro dzaju przeka nika
m órki. Ze w z g l d ó w fizjo lo g icznych i m orfolo g icznych okre la si m ia i je g o rece ptora d ocho d zi do zwi ksz e nia (EPSP) lub z m nie jsze nia (IPSP)
nem akso n u. O b ecn o os⌅o nki m ielin ow ej p o zwala na szyb kie prze lo kaln e g o p o tencja⌅u b⌅o n owe g o. Ostatni ele m e n t sta n o wi w⌅a nie se g
w o d ze nie inform acji (b u d o wa z o b. C, s. 285), w y m a g a n e zasa d nicz o m e nt prze ka niko wy, czyli syna ps .
w o br bie O UN. Uw aga: Prz e kazyw anie inform acji p o m i d zy dw o m a ko m órkam i n erw o
• seg ment przek a zyw a ni a s⌅u cy przekazaniu inform acji do kom órki d o wym i ma ch arakter ch e m iczny z wyk orzysta nie m m e diatora (przeka nik).
celo w ej o d p owia d a strukturo m tw orz cym synaps . Jest on u w aln ia ny przez neuro n presyn a p tyczny i ro z p o znawany przez
Na se g m e ncie rece p toro wym neuro nu d o celo w e g o (po lewej) ko czy si rece p tor na b⌅o nie p ostsyn a p tyczn ej. Pow o d uje to lo kaln e zwi ksz e nie
akson in ne g o n euro nu, tw orz c e g o z nim syna ps (por. D). W je j o br (EPSP) lub z m nie jsze nie (IPSP) p o tencja⌅u b⌅o nowe g o. Te lo kaln e zm ia ny
bie d ocho d zi do u w o lnie nia n e uro prze ka nikó w o charakterze p o b u d za napi cia d o tycz wy⌅ cznie d e n dryt ó w i cia⌅a kom órki n erw o w e j. Po dczas
j cy m lu b ha m uj cym . Przeka niki uw alnia n e na zak o cze niu aksonu s przew o d zenia inform acji w aksonie w yst p u j sta⌅e z m ia ny p o tencja⌅u na
wi za n e przez rece p tory z w i z a n e z b⌅o n ko m órko w neuro nu d o c elo zasa d zie wszystko -alb o -nic. W przyp a d ku akso n ó w m ielin o wych z m ia ny
w e g o, który alb o zwi ksza m iejsco w o p o te ncja ⌅ b ⌅o n o wy (p o b u d zaj cy p o tencja⌅u mo na m ierzy je d y n ie w sp ecjalnych, p o z b awio nych os⌅onki
p o te ncja ⌅ p ostsyn a p tyczny [ang. excitatory postsyn aptic potenti al - EPSP]) m ielin o wych o d cin kach aksonu (przew enia Ranviera zo b. B, s. 284).
lub go o b ni a (h a m uj cy p o te ncja ⌅ p ostsyna p tyczny [ang. inhibitory post-
d e n d ryt j dro j d erk o mito-
B N e uro n w o b r a z i e m i k r osk o p ii e l e k t r o n o w e j
W o brazie mikrosko pii elektro n ow ej m o liw e je st wyró n ie nie p oszcze
g ólnych org anelli ko m órki n erw o w e j. W neuro nach stwierd za si du e
ilo ci siateczki e n d o p laz m a tyczn e j szorstkiej (synte za bia⌅ek, in te nsyw ny
m e ta b olizm ). W ym ie nio na siateczka e n d o p la z m a tyczna w y b arw ia si d o
brze przy p o m o cy b arw n ik ó w katio n o wych (k atio n o w e b arw niki wi
si z m aj cym cechy a nio n ó w m a tryco wym i ry b oso m owym kwasem
ryb o n u kle in o wy m [mRN A i rRNA] - zlo kaliz o w anym w o br bie ryb oso
m ów) i wid o czna je st ju w m ikrosko pie wie tlnym pod p ostaci su bsta n
cji (ziare nek) Nissla. W zorce ro zk⌅ad u su bsta ncji Nissla w yk orzystyw a n e
b yw aj w neuro p atolo gii do oce ny fu n kcjo n aln e j in te graln o ci n e uro
nów. M o liwe do zid e n tyfiko w a nia w o brazie m ikrosko pii elektro n ow ej
n e uro tu b ule i n e uro fila m e n ty - p osia d aj w o brazie mikrosko pii w ie tl
nej ⌅ czn n azw w ⌅ó kie n e k n erw o wych (n e uro fibryli), g d y w zwi zku
z ich nie wie lkim przekroje m i m nie jsz ro z d zie lcz o ci dru g iej z w y m ie
nio nych te c h n ik m ikrosko p o wych - nie m o g by zid e n tyfiko w a n e.
282
N euro an a to mi a 2. H isto log i a k o m ó re k n er w o w ych i k o m ó re k g leju
D Bu d o w a d w ó ch n a jcz stsz y c h p ost a ci sy n a ps z n a j d u j c y c h si

w o b r b ie O U N - w o b r a z i e m i k r osk o p ii e l e k t r o n o w e j
Synapsy stanowi funkcjo naln e po⌅ czenia mi dzy dwie m a kom órkami
C P o dst a w o w e t y p y n e u r o n ó w o ra z ich o d m ia n y z w i z a n e nerw owymi (zob. A). Sk⌅a daj si z b⌅ony presynaptycznej, szczeliny (prze
z p e ⌅n i o n y m i f u n k cja m i strzeni) synaptycznej oraz b⌅ony p ostsynap tycznej. W przypadku synapsy
Linia po zio ma wskazuje okolic w z g órka akso naln e g o - p o cz tk owe g o kolcowej ( 1 ) kolbka synap tyczna (zako czenie guziczkowe [bouton termi
se g m entu wyp ustki osio w ej (w zakresie b u d o wy n erw u , który sk⌅ada si nal]) wchod zi w kontakt ze sp ecjalnym uwyp ukle nie m neuronu d ocelo
je d y n ie z akso n ó w i d e n dryt ó w i o toczki tka n ko w e j - zo b. D, s. 265). we go, zwanym kolcem [spina ). Jest to synapsa akso d endrytyczna. W przy
a neuro n w ielo b ie g u n o w y (liczn e d e n dryty) z d⌅u gim aksone m (d⌅uga padku g dy akson je d n ej kom órki nerw owej wcho dzi w kontakt z cia⌅em
droga prze w o d ze nia): neuro ny pro jekcyjn e, ja k np. neuro ny ruch o w e neuronu d oceloweg o na wi kszej d⌅ug o ci - mo na w ówczas m ówi o sy
(m o to neuro ny) a w rdzeniu kr g o wym (drugi neuro n dro gi ruch o w ej); napsie równoleg⌅ej (bouton en passage ). (2) Jest to synapsa aksosomatyczna.
b neuro n w ie lo b ie g u n o w y z kró tkim aksone m (krótka droga prz e w o d z e P cherzyki zaw arte w ro zszerz eniu presyna p tycznym z aw ieraj su bsta n
nia): neuro ny wstaw k o w e (intern e uro ny) i neuro ny prze ⌅ czaj ce - z a cje n e uro prze ka niko w e (n e uro tra nsm it ery, m e dia tory, m o d ulatory),
ró wno w o br bie isto ty szarej m ózgu, ja k i rd zenia; które w przyp a d ku aktyw acji kom órki presyn a p tyczn ej ule g aj - na dro
c ko m órka p iram id o wa: d e n dryty w yst p u j je d y n ie na wierzch o ⌅ku dze e g z o cyto zy - u w olnie niu do szczeliny syn a p tyczn ej. Tutaj neuro prze-
i p o dstawie trójk tn e g o na prz ekro ju cia⌅a ko m órki, akson je st d⌅u gi, ka niki d yfu n d u j w stro n b⌅o ny p ostsyn a p tyczn ej, g d zie s zlo k aliz o
np. o d ro d k o wy neuro n kory ruch o w ej m ózgu (p ierwszy neuro n dro gi w a n e sw oiste dla nich rece p tory. Ro zliczne leki i su bsta ncje truj ce m o g
ru ch o w ej) (zob. s. 317 i 447); in g ero wa w proces syn a p tyczn ej ne uro tra nsm isji (np. leki przeciw d e pre-
d ko m órka Purkinie g o: b o gato ro zg a⌅ zio ne drze wko d e n drytyczn e w y syjne, leki z w io tc zaj c e m i nie, toksyna b o tulin o w a).
ch o dzi z d o k⌅a d nie okre lo ne g o miejsca na p o wierzchni kom órki; np.
ko m órka Purkinie g o kory m ó d ku n awi zuje liczn e ko ntakty syn a p
tyczn e z innym i neuro nam i (zob. s. 359);
e neuro n d w u b ie g u n o w y: d e n dryt ro zga⌅ zia si na w y p ustce o b w o d o
wej, np. d w u b ie g u n o w e kom órki siatkó wki (zob. Ab, s. 466);
f neuro n p o zornie je d n o b ie g u n o w y: d e n dryt i akson nie s ro zdzielo ne
fra g m ente m cia⌅a kom órki (o p uszczaj cia⌅o ko m órkow e w tym sa
mym m iejscu); np. p ierwszy d o ro d k o wy (afere ntny) neuro n czucio wy
ze zw o ju rd ze nio w e g o (zob. s. 434 oraz C, s. 263).
Uw aga: W przyp a d ku kom órki rzek o m o je d n o b ie g u n o w ej ró w nie d e n
dryt posiad a os⌅o nk m ielin o w (szyb kie prze w o d ze nie syg na⌅u!)
i w prz e ciw ie stw ie do typ o w ych kró tkic h d e n drytó w, d e n dryty ko m órek
rzek o m o je d n o b ie g un o wych s z a zwyczaj d⌅u gie (np. od rece ptora na po
d eszw ie sto py do neuro nu w z w oju rd ze nio wym d ⌅u g o ta wyn osi 1 m!).
Nie ma zatem in nej m o liw o ci strukturalne g o o dró nie nia aksonu od
d e n drytu ni na p o dstawie kierunku przew o d zenia p o b u d ze nia (d en dryt:
w kierunku p erykario nu; akson: od cia⌅a ko m órki n erw o w e j). Ze w z g l d u
na p o d o bie stw o m orfolo g iczn e do aksonu je st on cz sto o kre la ny mia d e n drytyczna akso nalna
nem „aksonu d e n drytyczne g o ", co p o zwala na o dró nie nie go od „p ra w

dziw e g o aksonu " nazw a n e g o „akso n e m aksonalnym ".
Cz autoró w uwa a, e ca⌅a w y p ustka kom órki rz ek o m o je d n o b ie g u n o E P o ⌅ cz e nia m i d z y n e u r o n a l n e w n ie w i e l k ich sk u p isk a ch
w ej, ⌅ cznie z aksone m d e n drytyczny m , je st typ o w ym akso n e m , a zak o k o m ó rk o w ych
cze nia d e n drytyczn e wyst p u j tylko na o b w o d zie - przy takim uj ciu nie A kso ny je d n e j kom órki n erw o w ej m o g w ch o d zi w kontakt w d o w ol
ma ro z bie n o ci d o tycz cej o b ecn o ci os⌅o nki m ielin o w ej, zw⌅aszcza e nym miejscu na p o wierzchni neuro nu d o celo w e g o. W yró nia si syna psy
cia⌅o kom órki nie ucz estniczy w prz e kazyw a niu czy m o dyfikacji syg na⌅u akso d e n drytyczn e, aksoso m atyczn e oraz akso akso naln e. N ajcz stszym i
(przyp. red.). s syna psy akso d e n drytyczn e (zob. te : A). Kora m ózg owa sk⌅ada si
z licznych m a⌅ych sku pisk ko m órko wych tw orz cych sp ecjalne je d n ostki
fu n kcjo n aln e - k olu m ny lub s⌅u py (zob. s. 317).
283
N e uro a n a t o m i a 2. H istolo g i a k o m óre k n er w o w ych i k o m óre k g leju
2.2 N euro glej i mielina
A K o m ó r k i n e u r o g le ju w O U N
Ko m órki neuro gleju o taczaj i wsp o m a g aj w⌅a ciw e kom órki n erw o w e
(ne uro ny) w ich fun kcjach (zob. D). Za p o m oc ro zm aitych technik b ar
wie nia stoso wanych w mikrosko pii wie tln ej m o liw e je st m niej lub bar
dziej se le ktyw n e uwid o cznie nie ró nych cz ci sk⌅a d o wych kom órek
neuro g leju.
a U wid o cznie nie j dra ko m órko w e g o z u yc ie m b arw n ik ó w z asa d o
w ych.
b U wid o cznie nie cia⌅a ko m órko w e g o za p o m oc b arwie nia (im pre g n a
cji) sre brem.
W p oró w naniu z neuro nam i - kom órki neuro gleju sta n o wi wi ksz o
wszystkich ko m órek w o br bie o ro dkow e g o uk⌅ad u n erw o w e g o; sza
cuje si , i na 1 0 0 m iliard ó w n e uro n ó w przyp a d a 1 bilio n ko m órek neuro
gleju (wska nik 1 : 1 0 !).
Ko m órki neuro gleju w sp osó b isto tny wsp o m a g aj n euro ny w w y p e ⌅n ia
niu przez nie fu n kcji. Przyk⌅a d o w o astro cyty prz ejm uj z przestrzeni po-
zak o m órko w ej na d m iern e ilo ci n e uro prze ka nikó w i pro w a d z do ich
w y elim in o w a n ia (m e ta b o lizuj je i d e gra d uj - pro w a d z c do utrzym ania
h o m e ostazy w o br bie tka n ki n erw o w ej O U N). W p o d o b ny sp osó b astro
cyty usuw aj stare i ju n ie w yk o rzystyw a n e syna psy. Po nie wa prze b u
d owa p o⌅ cze syn a p tycznych je st isto tnym pro cesem w prz e bie g u ucz e
nia, t o te astro cyty s p o re d nio w⌅ cz o n e w proces uczenia.
Po dczas g dy neuro ny z d oln e s do d alszych p o dzia⌅ó w je d y n ie w o br b
bie w ybra nych o kolic m ó zg owia (o p uszka w ch o w a [bulbus olfactorius];
hip o kam p [hippoca mpus]), o kre lo n e kom órki neuro g leju m aj m o li
w o d zie le nia si prz e z ca⌅e ycie. Im p lik acj klinic zn te g o stanu rzeczy
je st to, i wi ksz o tzw. g uz ó w m ózgu w yw o d zi si w⌅a nie z kom órek w ej w yw o d z cej si z ekto d erm y; przyp. t⌅u m .), co neuro ny (cz neuro
g lejo w ych i w zw i z ku z ich m orfolo g icznym p o d o b ie stw e m do prawi n ó w p och o dzi p o na d to od tzw. grze bie ni n erw o wych; przyp. t⌅u m .). W yj
d⌅o wych kom órek neuro gleju n osz one nazwy, np.: g w ia d ziak (astrocy tek stan o wi ko m órki m ikro gleju. M ikro glej p och o dzi b owie m z kom órek
toma), sk p o drz e w iak (oligodendrogliom a ), g leja k (glioma). prekursorowych z krwi (p o ch o d zenie m ezo d erm aln e; przyp. t⌅um.) i zali
Z ro zw ojo w e g o p unktu wid ze nia wi ksz o kom órek neuro gleju w y w o czany je st do uk⌅a du je d n o j drzastych k o m óre k„ ernych " (fa g o cyt ó w je d -
dzi si z tych samych kom órek pre kursoro wych (z kom órek c e w y nerw o- n oj drzastych).
w ⌅ó kn a kola g e n ow e ró d n erwia os⌅o nka przew e nie wy p ustka osiowa

(e n d o ne uriu m) mielin owa Ranviera (akso n, neuryt)
b⌅ona p o dstawna j dro kom órki

Schwanna
B W ⌅ ó k n o r d z e n n e (z m ie lin iz o w a n e) w o b r b ie
o b w o d o w g o u k ⌅a d u n e r w o w e g o w a n e (b e zrd zenn e) (zob. C). O s⌅o nka m ielin ow a p ow o d uje, e p o b u d z e
W yp ustki akso n aln e kom órek n erw o wych o ro d ko w e g o uk⌅a du n erw o nie prze m ieszcza si szyb cie j w z d ⌅u aksonu, g dy m i dzy przew eni a mi
w e g o s o to cz o ne przez os⌅o nk m ielin ow (w ⌅ó kna rd ze nne). W o b w o Ranviera ro zprzestrzenia si w sp osó b skokowy, a nie w sp osó b ci g ⌅y
d o wym uk⌅adzie n erw o wym w yst p u j ró wnie aksony nie zm ieliniz o - (p o w olny) - ja k to w yst p u je w przyp a d ku aksonu b ezrdzenne g o.
284
N e uro a n a to m i a 2. H isto log i a k o m óre k n er w o w ych i k o m óre k g leju
obwodowy wy p ustka i
u k⌅a d n e rw o w y osiowa o ro d k o w y
(akson, n e uryt) 1 u k⌅a d n e rw o w y
olig o d e n dro cyt
j dro ko m órki
Schwanna
ko m órka Schwanna
z je d n y m z m ielini-
z o w anym akso ne m
wyp ustka
osiowa
(akso n,
neuryt)
C R ó n ice w z a k r esi e m ie lin iz a cji n e u r o n ó w w o b w o d o w y m

i o ro d k o w y m u k ⌅a d zie nerw o w y m je st przez ko m órki Schw a nna (po stro nie le w ej), a w uk⌅adzie o ro d ko
Celem m ieliniz acji je st w ytw o rz e nie ele ktryczn e j iz olacji akso n ó w. Pro wym - przez o lig o d e n d ro cyty (k o m órki g leju sk p o wy p ustk o w e g o) (po
wa dzi to - przy wyk orzysta niu prz e w o d nictw a skokowe g o - do w yra stro nie prawej).
neg o zwi ksz e nia si szybko ci przew o d zenia im p ulsów w n erw ie. Po d Uw aga: W o ro d ko wym uk⌅a d zie n erw o wym je d e n o lig o d e n dro cyt o ta
czas g dy w o br bie o ro dkow e g o uk⌅a du n erw o w e g o nie mal wszystkie cza zawsze kilka akson ów, z kolei w uk⌅a d zie o b w o d o wym ko m órka
aksony ule g aj m ieliniz acji, nie je st to re gu⌅ w przyp a d ku o b w o d o w e g o Schw a nna przyp a d a tylko na je d e n akso n. Je d yn ie w przyp a d ku n erw ó w
uk⌅adu nerw o w e g o. St d te w o b w o d o wym uk⌅a d zie n erw o wym aksony nie z m ie lin iz o w a nych - kom órka Schw a nna m o e o tacza kilka akso n ó w
o d p o w ie d zialn e za szyb kie re akcje (np. skurcze m i ni szkie le to wych) s (b ez tw orze nia o toczki m ielin o w ej; przyp. t⌅u m.).
z m ie liniz o w a n e, a tam, g d zie nie je st wym a g a n e szyb kie prz e kazyw a nie O pisane ró nice w procesie m ieliniz acji maj znacze nie kliniczne. Przyk⌅a
inform acji (np. prze noszenie bólu trz ew n e g o), w yk orzystyw a n e s ak do w o w prze bie gu stw ard nie nia ro zsianeg o (sclerosis multiplex) d ocho dzi
sony nie z m ieliniz o w a n e (b e zrd zenn e). W celu u tw orze nia iz olacji w y p u do uszko dzenia olig o d e ndro cytó w, ale ju nie kom órek Schwa nna. St d
stek aksonalnych b o gate w lip id y b⌅o ny kom órek m ielinizuj cych o wijaj te os⌅o nki m ielin ow e w o b w o d o wym uk⌅a dzie n erw o wym p o zostaj nie
si wielo kro tnie do ko⌅a akso nu. Istniej przy tym ró nice m i d zy zmieli- naruszone, p o dczas g dy ule g aj one uszko dzeniu w uk⌅adzie o ro dko
niz o wanym i ko m órkam i w o br bie o ro dkow e g o i o b w o d o w e g o uk⌅a du wym .
n erw o w e g o. W uk⌅a d zie o b w o d o wym os⌅o nka m ielin ow a wytw arza n a
D St r esz cz e n i e: k o m ó rk i t w o rz ce o r o d k o w y i o b w o d o w y u k ⌅a d n e r w o w y o ra z p e ⌅n i o n e p rz e z nie f u n k cje
Ty p k o m ó re k P e ⌅ n i o n e f u n k cj e
N e u ro n y 1. p o wsta w a n ie p o b u d z e nia
(w o b r b ie o ro d k o w e g o lu b o b w o d o w e g o u k⌅a d u n e rw o 2. prz e w o d z e nie p o b u d z e nia
w e g o) 3. p rz e tw arza n ie in form acji
k o m órki glejo w e
astro cyty (n e uro glej g w ia d zisty, z w a n e n ie kie d y m akro gle - 1. u trzy m yw a n ie w sta nie ró w n o w a g i ro d o w iska w e w n trz n e g o o ro d k o w e g o u k⌅a d u n erw o w e g o
je m ; je d y n ie w O U N) 2. u d zia ⌅ w tw o rz e n iu b ariery kre w - m ó z g
3. fa g o cyto za o b u m ar⌅ych syn a ps
4. tw o rz e n ie b liz ny tk a n k o w e j w o b r b ie o ro d k o w e g o u k⌅a d u n erw o w e g o , n p. po z a w ale m ó z g u,
w p rze b ie g u stw ard n ie n ia ro zsian eg o
ko m órki m ikro g le ju (je d y n ie w OUN) k o m órki w ysp e cja liz o w a n e w fa g o cyt o zie i p re ze n tacji a n ty g e n u (m akro fa g i m óz gu i ty m sa m ym cz
sk⌅a d o w a uk⌅ad u fa g o c y t ó w je d n o j d rz astyc h); w y d zie la j cyt o k in in y i c z y n n ik w zrostu
o lig o d e n d ro cyty (g lej sk p o w y p ustk o w y; je d y n ie w O U N) w ytw a rz a j os⌅o nk m ie lin o w w O U N
ko m órki e p e n d y m y (gle j w y ció ⌅k o w y; je d y n ie w O UN) w y cie ⌅aj wszystk ie prz estrz e nie - ja m y O UN
ko m órki sp lo tu n a czyn ió w k o w e g o (p le x u s c h o r o id e u s : je d y w y d zie la j p⌅yn m ó z g o w o -rd ze n io w y (liq u o rc e r e b r o s p in a lis )
nie w O U N)
ko m órki Sch w a n n a (je d y n ie w o b w o d o w y m u k⌅a d zie n er w y tw arz a j os⌅o nk m ie lin o w w o b w o d o w y m u k⌅a d zie n erw o w y m
w owym)
k o m órki sa te litarn e (zw a n e in acz ej k o m órka m i p ⌅aszcz o w y z m o d yfik o w a n e k o m órki Sc h w a n n a, o tacz aj cia⌅o k o m órk o w e n e uro n ó w w z w o ja c h rd z e nio w ych w o b
m i, k o m órka m i g le jo w y m i z w o jó w , g lio cyta m i, a m ficyta m i; r b ie o b w o d o w e g o uk⌅a d u n erw o w e g o
je d y n ie w o b w o d o w y m u k⌅a d zie n erw o w y m )
285
N e uro a n a to m i a 3. A u to n o m icz n y u k ⌅ a d n er w o w y
3.1 O r g anizacja u k⌅a d u au t o n o m icz n e g o

wsp ó ⌅czuln e g o i p rz y wsp ó ⌅cz uln e g o
P a rs sy m p a t h ic a P a rs p a r a sy m p a t h ic a
Gan glia p arasym p athica

N. ocu lo m o torius
cra niales
Oculus
Glan d ula e lacrim ales Tru ncus e nce p hali

et salivaria e cu m nucleis
parasym p athicis
(p ars cranialis)
Vasa san guin ea
capitis
Tru ncus sym p a thicus

zw o je przywsp ó⌅czulne
p o⌅o one w po bli u lub w o br bie
Gan glio n st ella tu m* * zw ó j g wia d zisty
n arz d ó w d ocelo wych
(g anglion stellatu m) =
zw ój szyjn y d olny
Cor
(g anglion cervicale
inferius) + pierwszy
piersio wy zw ó j pnia
Pulm ones wsp ó ⌅c zuln e g o
(g anglio n Th1
tru nci sym p athici)
Gaster
Hep ar
Pancreas
Gan glio n co eliacu m
Renes
Intestina
Gan glio n m ese ntericu m su p erius
Gan glio n m ese nteric u m inferius
Partes coli
e t recti
Vesica urinaria
M edulla sp inalis
O rg ana g e nitalia cu m nucleis parasym p a thicis
(p ars sacralis)
Plexus hyp o g astricus

inferior
A B u d o w a a u t o n o m icz n e g o (w e g e t a t y w n e g o) u k ⌅a d u n e r w o w e g o
Uk⌅a d owi n erw o w e m u so m ato m o toryczn e m u, który w sp osó b d o w olny prze⌅ cze nie w⌅ó kie n przywsp ó ⌅czuln ych nast p uje w z w o ja ch t o w arzy
un erwia m i nie szkie le to w e, prz e ciwstaw ia ny je st uk⌅a d nerwowy a u to sz cych n erw o m czaszko wym oraz w zw o ja ch z n ajd uj cych si w ró nych
nomiczny, z w a ny ró w nie w e g e ta tyw ny m lub rzad ziej trz e w nym . W przy splo tach narz d o wych. Poj cia wsp ó ⌅czulny i przywsp ó ⌅czulny zosta⌅y
pa dku uk⌅ad u w e g e ta tyw n e g o rozró nia si cz wspó⌅czu⌅n (pars sym w pro w a d zo n e w 1905 r. prz e z Lan gle ya i d o tyczy⌅y p ierw o tnie neuro n ó w
pa thica, kolor cz erw o ny) oraz cz przywspó⌅czuln (p ars parasym pa thica, o d ro d ko wych i ich akso n ó w (e fere ntnych; w⌅ó kna o d ro d ko w e trzew n e,
kolor nie b ieski; o d n o nie do zakresu czyn n o ci tych cz ci - zo b. C). N eu tj. wisc ero e fere ntn e; tylko takie w⌅ó kna z osta⌅y u w z g l d nio n e na p o wy
ro ny cz ci wsp ó ⌅czuln e j zn ajd u j si w rog ach b ocznych cz ci szyjn e j, szej rycinie). Przez ten czas zosta⌅o u d o w o d nio n e, i zaró w n o w uk⌅adzie
p iersio w ej i l d wio w ej rdzenia kr g o w e g o; z kolei neuro ny przywsp ó ⌅ wsp ó ⌅czulnym , ja k i przywsp ó ⌅czulnym , istnie j tak e w⌅ó kna trz e w n e d o
czuln e - w p n iu m ózgu, tw orz c nie które z j d e r n erw ó w czaszko wych ro dkow e (w iscero afere n tn e; prze n osz ce im p ulsy z rece p toró w b ólo
oraz w cz ci krzy o w ej rdzenia kr g ow e g o. Prze⌅ czenie pierwsze g o na wych i ro zci g o wych; n ie u w z g l d nio n e na ninie jszej rycinie; zo b. s. 292).
dru gi neuro n w uk⌅a d zie wsp ó ⌅czulnym n ast p uje w o br bie z w o jó w pnia Uk⌅ad n erwowy je litow y (ang. enteric nervous system - ENS, o b ecny w uk⌅a
wsp ó ⌅czuln e g o (ga nglia trunci sym pathici ), w zw o jach prz e d kr g o wych, dzie p o karm o wym) uznan o tym czase m za cz w ⌅a ciw e g o uk⌅ad u a u t o
zw o jach p o⌅o onych w p o bli u lub w o br bie n arz d ó w d o c elo w ych; n o m ic zn e g o (zo b. s. 294).
286
N e uro a n a to m i a 3. A u t o n o m ic z n y u k ⌅ a d n er w o w y
B N er w y i z w o je w o b r b ie a u t o n o m icz n e g o ( w e g e t a t y w n e g o)
u k ⌅a d u n er w o w e g o
Pomim o i uk⌅ady wsp ó⌅czulny i przywsp ó ⌅czulny o puszczaj o ro dko wy
uk⌅ad n erw o wy w zu p e⌅nie innych miejscach (zob. A), tw orz je d n ak w o b
r bie narz d ów d ocelo wych strukturalne i funkcjo naln e je d n ostki ner
w ow e. Cia⌅a kom órek (p erykariony) pierwsze g o prze dzw ojo w e g o neuronu
nale ce g o do u k ⌅a d u w sp ó ⌅cz u ln e g o mieszcz si w rogach bocznych
rdzenia kr goweg o ( cornua lateralia medulla e spinalis), w se g m entach C 8 -
L2 (L3). Ich aksony o puszczaj rdze korzeniami prze dnimi lub brzusznymi
(radix anterior/ventralis) i po d aj g a⌅ zi ⌅ cz c bia⌅ (r. communica ns al
bus; bia⌅a, bo zmie linizowana) do zw oju pnia wsp ó⌅czulne g o (zwoje przy-
kr gowe). Prze⌅ czenie na drugi neuron mo e nast pi w trzech miejscach:
1. W ⌅ókna wsp ó ⌅czuln e dla naczy krwio n o nych w k o czynach i cia
Radix
p osterior R- c o m m u nicans
nach tu⌅o wia, ja k ró w nie skóry, s prze⌅ czan e w z w o jach pnia wsp ó ⌅
czuln e g o; w⌅ó kna za zw o jo w e o p uszczaj go g a⌅ zi ⌅ cz c szar
(r. com m unica ns griseus; szara, bo n ie z m ie lin iz o w a n a) i p o wracaj do
n erw u rd ze nio w e g o ( n. spin alis). W sp ólnie z je g o w⌅ó kna m i so m a
tyczny m i - za zw o jo w e w⌅ó kna wsp ó ⌅czuln e p o d aj do o b w o d o w o
p o⌅o onej o ko licy u n erw ie nia (np. przez ga⌅ tyln lub grz b ieto w
(r. posterior/dorsa lis) w druj do skóry i naczy krwio n o nych okolicy
grzbietu.
R. p osterior 2. W ⌅ókna wsp ó ⌅czuln e do narz d ó w trz e w nych p o d aj prz e z z w o je
(d orsalis) pnia wsp ó ⌅czuln e g o i s prze ⌅ czan e w z w o jach prze d kr g o wych lub
N. sp inalis te w z w o jach p o⌅o onych w p o bli u narz d ó w d o c elo w ych. Stam t d
aksony dru g ie g o neuro nu (n ajcz ciej w form ie sp lo tó w oko⌅o t tni-
czych) kieruj si ju do d ane g o narz d u. Na przyk⌅a d zie - prze dsta
R. c o m m u nicans R. a nterior wio nym na rycinie - wsp ó ⌅czulny uk⌅ad n erw o w y o d d zia⌅u je osta tecz
griseus (ventralis) nie na z n ajd u j cy si w o br bie je lita splot n erw ó w ró d cie nnych -
sta n o wi cych trzeci neuro n wsp ó ⌅czuln e j dro gi n erw o w ej (zob. s. 294).
T runcus sym p athicus 3. W⌅ókna wsp ó ⌅czuln e do n a d n erczy s prze⌅ czan e w o br bie sam e g o
narz d u.
Prz e d zw ojo w e neuro ny u k ⌅a d u p rz y w sp ó ⌅cz u ln e g o p och o dz z j d er
n erw ó w czaszko wych (jako przyk⌅a d prz e dstawio n o n erw b⌅ dny, n. va
gus) lub te z cz ci krzy ow ej (se g m enty S2-S4) rdzenia kr g ow e g o (nie-
u wz gl d nio n o na rycinie). W⌅ókna te ule g aj prze⌅ czaniu na drugi neu
ron - alb o w zw ojach po ⌅o onych w p o bli u lub te w o br bie narz d ów
d o celo wych (w zw o ja ch ró d cie nnych), alb o w zw o ja ch to warzysz cych
Gan glio n N euronum
nerw o m czaszko wym (zw oje: rz skowy, skrzyd⌅o w o - p o d nie bienny, pod-
preverte brale in tram urale u ch w o w y i uszny).
Zaró wn o w⌅ókno m wsp ó⌅czulnym, ja k i przywsp ó⌅czulnym towarzysz do
ro dkowe (aferentne) w⌅ó kna bólowe (na rycinie w kolorze zielo nym). Ak
sony dla tych w⌅ó kie n p och o dz z p ozornie je d n o bie g un o wych neuronów,
które znajd uj si alb o w zw ojach rd zeniowych, alb o te w przywsp ó⌅czul-
nych zw ojach nerw ó w czaszkowych.
C Z est a w i e n i e u k ⌅a d u w sp ó ⌅cz u ln e g o
i p rz y w sp ó ⌅cz u l n e g o
Cz ci wsp ó ⌅czulna i przywsp ó ⌅czuln a uk⌅adu
auto n o m ic zn e g o wyw o ⌅u j cz ciow o p rz e ciw Narz d Cz wsp ó⌅czulna Cz przy wsp ó ⌅czulna
stawn e efekty, które z osta⌅y z estawio n e w ta b eli
o b ok. oko rozszerzenie renicy zw enie renicy i akomodacja do wi
1. Cz wspó⌅czuln a je st cz ci p o b u d zaj c dzenia do bli y (wi ksza krzywizna so
uk⌅adu auto m ic zne g o; W alcz alb o uciekaj! czewki)
( Fight or flight! ) . gruczo⌅y zmniejszenie wydzielania liny (mniej zwi kszenie wydzielania liny (wi cej
2. Cz przywspó⌅czuln a ko ord ynuje fa zy o d luzowe liny, lina g sta/lepka) liny, lina rzadka/wodnista)
p o czynku i trawie nia przez org aniz m; O d p o
serce zwi kszenie cz sto ci (przyspiesze spowolnienie pracy serca
czyw aj i traw! (R est a nd digest! ) .
nie) pracy serca
3. Mim o i o bie cz ci uk⌅ad u auto n o m ic zn e g o
w yw o d z si z o dr b nych stru ktur j d ro p⌅uca zmniejszenie wydzielania luzu zwi kszenie wydzielania luzu oskrze
oskrzelowego i rozszerzenie oskrzeli lowego i zw enie oskrzeli
wych - na o b w o d zie s o n e ci le p o wi zan e
a na to m icznie i fu n kcjo n alnie. uk⌅ad zmniejszenie wydzielania/ perystaltyki zwi kszenie wydzielania /perystaltyki
4. Przeka nikie m w narz d zie d o celo wym pokarmowy
w przyp a d ku cz ci przywsp ó ⌅czuln e j jest trzustka zmniejszenie wydzielania w cz ci ze- zwi kszenie wydzielania w cz ci ze-
ac etylo ch o lin a, a w cz ci wsp ó ⌅czuln e j - nor wn trzwyd zielniczej (egzokrynnej) wn trzwyd zielniczej (egzokrynnej)
a dre nalin a (w yj te k; rdze na d nerczy, gru
m skie narz wytrysk (ejakulacja) wzwó d (erekcja)
cz o⌅y p o towe).
dy p⌅ciowe
5. Po b u dzenie cz ci wsp ó ⌅czuln e j i p rzywsp ó ⌅
czuln ej w yw o ⌅u je n ast p uj ce ró ni ce si skóra skurcz naczy , wydzielanie potu, brak dzia⌅ania
efe kty w p oszcze g ólnych narz d ach. je enie si w⌅osów (piloerekcja)
287
N e uro a n a t o m i a 3. A u t o n o m icz n y u k ⌅ a d n er w o w y
3.2 Cz y n n o ci u k⌅a d u n erw o w e g o au t o n o m icz n e g o,

w p ⌅ y w na p oszcz e g óln e n arz d y i g ⌅ ó w n e o ro d k o w e
p o ⌅ cz e nia u k⌅a d u n erw o w e g o wsp ó ⌅czuln e g o
cz w sp ó ⌅c z u ln a cz p rzywsp ó ⌅c z u ln a
A Sch e m a t p o ⌅ cz e w o b r b ie a u t o n o m icz n e g o ( w e g e t a t y w n e g o)
u k ⌅a d u n er w o w e g o) zostaje n e uro prze ka nikie m ró wnie w dru gim n e uro nie (2 . n euro nie -
Su bsta ncj n e uro prze ka niko w w p ierwszym n euro nie o ro dkowym n euro nie z a zw o jo w ym ).
( 1 . n euro nie - n euro nie prz e d zw o jo wym ) zaró w n o w cz ci wsp ó⌅czul- Uw aga: Dla ac e tylo ch o liny i n ora dre naliny istniej ro zm aite re ce p tory
nej, ja k i przywsp ó ⌅czuln e j je st ac etylo ch o lin a (neuron ch o lin erg iczny - („czujniki " dla n e uro prze ka nikó w), które s zlo kaliz o w an e w b⌅o nie ko
zazn acz o ny kolore m n ie b ieskim ). W uk⌅adzie wsp ó ⌅czulnym neuro n ten m órkowej kom órki d o celo w ej. W zale n o ci od typ u rece ptora oba w y
prze⌅ czany je st w o br bie z w o ju na neuro n n ora dre n ergic zny (w kolorze m ienio n e n e uro prze ka niki m o g w yw o ⌅yw a ca⌅kie m o d m ie nn e efekty
cz erw o nym ); w przyp a d ku uk⌅ad u przywsp ó ⌅czuln e g o ac e tylo ch o lin a po biolo giczne.
uk⌅a d lim b ic z n y
(syst e m a li m b icu m )
nap d e m o cjo naln y
p o d w z g ó rz e
(h y p o th ala m us)
ho m e ostaza
rd z e prz e d ⌅u o n y
(m e d ulla o b lo n g a ta)
ho m e ostaza w o br bie
uk⌅ad u kr enia
i o d d ech o w e g o
rd z e kr g o wy
(m e d ulla sp in alis)
o druchy rd ze nio w e
n arz d d o c e lo w y
B K o n tr o la na d o b w o d o w y m a u t o n o m icz n y m ( w e g e t a t y w n y m ) na p o⌅o one na o b w o d zie narz dy d o celo w e (m .in. serce, p⌅uca, je lita; na
u k ⌅ a d e m n e r w o w y m p rz e z w y e j p o ⌅ o o n e o r o d k i (wg Klinke'a na pi cie w o br bie uk⌅adu auto n o m ic zn e g o - p o trze b ne przyk⌅a d o w o
i Silb erna gla) w procesie re g ulacji u krwie nia skóry). Im wy ej usa d o wio n e je st centrum
Funkcje a u t o n o m ic zn e g o uk⌅adu n erw o w e g o w okolicach o b w o d owych re g ulacyjn e, tym b ard ziej m isterny i z⌅o o ny je st je g o w p ⌅yw na narz d
ko ntrolow an e s na licznych wy szych pi trach. N ajwy szym pi trem d ocelo wy. Równie w o d wro tnym kieru nku istniej afere ntne m e ch a ni
spraw o wan ej kontroli je st uk⌅ad lim biczny, który w p ⌅yw a przez o rodki zm y sprz enia zwro tn e g o si g aj ce od narz d u d ocelo w e g o, a do po
zn ajd u j c e si w p o dw z g órzu, rdzeniu prz e d⌅u o nym i rdzeniu kr g owym zio m u uk⌅adu lim biczne g o.
28 8
N e uro a n a to m i a 3. A u t o n o m icz n y u k ⌅ a d n er w o w y
rd ze nio w e w⌅ó kna afere ntn e,

t tn ic z e che m orece p tory,
r
p o dwz g órz e,
© nie d o krwie nie
w o br bie m óz gu,
w zrost PCq 2
C C z y n n i k i p o b u d z a j c e i h a m u j ce na
a k t y w u j c e n e u r o n y w sp ó ⌅cz u l n e r d ze nia
p r z e d ⌅ u o n e g o [m edull a o b long a t a )
Przekrój prz e z pie m ózgu na wyso ko ci rd ze
nia prz e d⌅u o ne g o.
A by w ytw o rzy p o dstaw ow aktyw n o
w o br bie uk⌅ad u wsp ó ⌅czuln e g o - wsp ó ⌅
czuln e wisc ero e fere ntn e neuro ny przed-
z w o jo w e rd zenia kr g ow e g o (znajd uj ce si
w j drac h p o re d nio -b ocznych ( nuclei inter
m ediolatera les) m usz by a ktyw o w a n e im p ul
sami p o b u d zaj cych n e uro n ó w wsp ó ⌅czulnych,
które m ieszcz si w rdzeniu prze d⌅u o nym (a).
N euro ny te le po obu stro nach w brzuszno-
-b ocznej o ko licy rdzenia prze d ⌅u o n e g o; ich ak
tyw n o je st nasilana lub te ham o w ana przez
liczne c zyn niki. N euro ny te o d g ryw aj d e cy
d uj c rol , m.in. w re g ulacji ci nie nia krwi.
n e uro ny wsp ó⌅czuln e n e uro ny wsp ó⌅czuln e W przyp a d ku z byt du e g o ci nie nia d ocho d zi
p o b u d zaj ce p o b u d zaj ce do ham o w ania uk⌅adu wsp ó ⌅czuln e g o przez
w⌅ó kna d o ro d ko w e (afere ntne) d ostarczaj ce
inform acje z presorece ptorów. W ym ie nio n e
w⌅ó kna afere ntn e s prze⌅ czane na dru gi n e u
M edulla n e uro ny wsp ó ⌅c zuln e Tractus
ob lo n gata p o b u d zaj ce solitarius ron w o br bie przy ro d ko w ej cz ci j dra p a
sma sam o tn e g o (nucleus solitarius) . A kso ny dru
gie g o neuro nu kieruj si p o n o w nie do p o b u
d zaj cych eferentnych n e uro n ó w wsp ó ⌅cz u l
nych.
Je eli neuro ny te z osta n za h a m o w a n e - w ó w
czas naczynia o p oro w e na o b w o d zie nie s a
tak bardzo skurczo ne i ci nie nie krwi w n aczy
Cellula niach o p ad a.
pse u d o unip olaris Po b u d zaj ce neuro ny wsp ó ⌅czuln e wysy⌅aj
sw o je aksony po tej sam ej stro nie ( ipsilatera lnie )
w z d ⌅u szn uró w tyln o - b o cznych do wsp ó ⌅cz u l
nych n e uro n ó w prz e d zw o jo w ych zn ajd uj cych
si w rog ach b ocznych rd zenia kr g ow e g o (b).
pressorece p torów
Fu niculus
p osterolateralis
ad g an glia para- et
preverte bralia
28 9
3.3 Uk⌅ad n erw o w y p rz y wsp ó ⌅cz uln y:

wia d o m o ci o g óln e i p o ⌅ cz e nia
A C z asz k o w a cz u k ⌅a d u p r z y w sp ó ⌅cz u l n e g o : Gan glio n ciliare

w ia d o m o ci o g ó ln e
W o br bie pnia mózgu znajd uj si cztery lo kaliza
cje j d er uk⌅a du przywsp ó ⌅czuln e g o:
• j dro d o d atko w e n erw u o koruch o w e g o ( nuc
leus accessorius nervi oculom otorii; nucleus Edin-
N ucleus
geri- W estphali; równie : j dro o koruch ow e a u t o
accessorius
n o m ic zn e lub trz e w n e [ nucleus visceralis [a u to nervi
nom icus]I nervi oculom otorii ]), oculo m o torii
Gan glio n
• j dro lin o w e g órn e [ nucleus sa livatorius supe
p teryg o
rior), palatinu m
• j dro lin o w e d olne ( nucleus sa livatorius inferior),
• j dro grz b ieto w e n erw u b⌅ d ne g o (nucleus dor N ucleus
sa lis nervi vagi). salivatorius Gan glio n
su p erior su b m a n di
W⌅ókna wiscero efere ntne (od ro dko we trzew n e)
bulare
z wym ie nio nych j d er wy d ostaj si wsp ó lnie z na
st p uj cym i nerw a m i czaszko wym i: N ucleus
salivatorius
• nerw okoruchowy (n. oculomotorius [n. III]),
inferior
• n erw tw arz o w y (n, fa cialis [n. VII]), Gan glio n
• n erw j zyk o w o - g ard ⌅o wy (n. glossoph aryngeus oticum
N ucleus
[ n .IX]) i d orsalis
• n erw b⌅ d ny ( n. vagus [n. X]). nervi vagi
Prz e d zw o jo w e w⌅ó kna przywsp ó ⌅czuln e - prze d Gan glia
d o tarcie m do org anu d o celo w e g o - prze m iesz ab d o m inalia
czaj si w o br bie g ⌅o wy, cz sto p osi⌅kuj c si licz

nymi n erw a m i czaszko wym i (szcze g ó⌅y z o b. s. 518
i E s. 124). Cz czaszko w a (g ⌅o w owa) uk⌅adu przy
wsp ó ⌅czuln e g o (n erw b⌅ dny) z a o p a truje / u n erwia
wszystkie narz dy klatki piersio w ej i ja m y brzusz
nej, a do punktu Cann o na-Bo h m a - zn ajd uj c e g o
si w o kolicy lewe g o zgi cia okr nicy.
B Z w o je p r z y w sp ó ⌅cz u l n e o k o licy g ⌅ o w y
O k o lica j d e r W ⌅ ó k n a p r z y w sp ó ⌅c z u l n e Z w ój W ⌅ó kna zaz w o jo w e Z a o p a t r y w a n y o b sz a r
• j d ro d o d atk ow e n er • n erw o k o ru ch o w y (n . o c u lo • zw ó j rz sk o w y • n erw y rz sk o w e kró tkie (n n . c ilia r e s • m i sie rz sk o w y ( m . c i l i a r i s )

w u o k oruch o we g o m o to r iu s) [g a n g lio n c ilia r e ) b re v e s) (a k o m o d acja)
[n u c le u s a c c e sso riu s • m i sie z w ie ra c z re n icy
n e rv i o c u lo m o to rii; ( m . s p h i n c t e r p u p i l l a e ) (m io za)
n u c le u s E d in g e r i- W e st -
p h a li)
• j d ro lin o w e g órne • n erw po re dni [ n . i n t e r m e d i u s ; • n e rw szcz k o w y ( n . m a x i l l a r i s ) • g rucz o ⌅ ⌅z o w y (g l. l a c r i m a l is )
[n u c le u s s a liv a to r iu s cz n erw u twarz o w e g o, n e rw ja rz m o w y ( n . z y g o m a t i c u s )

s u p e rio r) n . f a c i a l i s ) d zieli si na: z esp o le n ia -> n e rw ⌅z o w y ( n . l a c r i
m a lis )
1. n erw sk alisty w i ksz y ( n . p e • z w ó j skrzyd ⌅o w o - p o d - • g a⌅ zie o cz o d o ⌅o w e • g rucz o ⌅y w o k o licy:

t r o s u s m a j o r ) -> n erw kana⌅u n ie b ie n n y (g a n g l i o n (r r. o r b i t a l e s ) - tyln ych k o m óre k sito w ych
skrzy d ⌅o w e g o (n. c a n a l i s p t e p te ry g o p a la tin u m ) • g a⌅ zie n oso w e tyln e b o czn e - m a⌅ o win n oso wych
ry g o id e i) (r r. n a s a l e s p o s t e r i o r e s l a t e r a le s ) - p rz e d n ie j cz ci p o d nie b ie nia
• n e rw n oso w o - p o d n ie b ie n ny - p o d n ie b ie n ia tw ard e g o i m i k
(n . n a s o p a la tin u s) kie g o
• n e rw y p o d n ie b ie n n e
(n n . p a la t in i)
2. stru n a b b e n k o w a ( c h o r d a • zw ó j p o d u c h w o w y • g a⌅ zie g rucz o ⌅o w e • lin ia n ka p o d uc hw o w a

t y m p a n i) n e rw j z y k o w y (g a n g lio n s u b m a n d i (r r. g l a n d u l a r e s ) (g l. s u b m a n d i b u l a r is )
(n . lin g u a lis ) b u la re ) • lin ia n ka p o dj zyk o w a

(g l. s u b li n g u a l is )
• j d ro lin o w e d o ln e • n erw j z yk o w o - g ard ⌅ o w y • z w ó j uszny • n e rw uszn o -skro nio w y • lin ia n ka przyuszn a (g l. p a r o t id e a )
(n u c le u s s a liv a to r iu s (n . g lo s s o p h a r y n g e u s ) n erw (g a n g lio n o t ic u m ) ( n . a u r i c u l o t e m p o r a l i s , g a⌅ n. V 3)

in fe r io r) b b e n k o w y (n. t y m p a n i c u s ) ->
n erw sk alisty m n ie jszy (n. p e
tro s u s m in o r)
• j d ro g rz b ie t o w e n er • n erw b ⌅ d ny [n . v a g u s) • z w o je p o ⌅o o n e w p o • d ro b n e w ⌅ó kn a (nie m aj ce sw oich • n arz d y w e w n trz n e klatki

w u b⌅ d n e g o (n u c l e u s bli u org a n ó w d o c e n a zw w ⌅asn ych), które d o cieraj do p iersio w ej i ja m y brzuszn ej
d o r s a lis n e r v i v a g i) lo wych org a n ó w d o c elo w ych
kieru n e k prze ch o d z e nia w ⌅ó kie n n erw o w ych
290
Ganglia
Ra dix p arasym p athica, sacralia
nn. sp la nch nici pelvici
(n n. erig entes)
C Cz k rz y o w a u k ⌅a d u p rz y w sp ó ⌅cz u l n e g o S4 korze nia m i rd ze nio wym i prze d nim i i o p uszczaj kana⌅ kr g o wy o tw o

Cz ci je lita , które zn ajd u j si b ard ziej d ysta ln ie o d le we g o z gi cia okr - rami krzy o wym i prze d nim i (fora m in a sacra lia a nteriora ). W ⌅ókna ⌅ cz
nicy (d ok⌅a d nie od punktu C ann o na-Bó h m a, wyzn aczaj ce g o V 3 d alsz si w n erw y trz e w n e m ie d niczn e (nn. spla nch nici pelvici; z w a n e ró wnie
cz o kr nicy p o przecznej), ja k ró wnie narz dy trz e w n e m ie d nicy s nerw a m i w zw o d o w y m i, nn. erigentes), ule g aj wym iesza niu z w⌅ó knam i
un erw ia n e przez uk⌅ad przywsp ó ⌅czulny p o ch o d z cy z krzy o w ej cz wsp ó ⌅czulnym i i s prze⌅ czan e w z w o ja ch p o⌅o o nych w p o bli u narz
ci rdzenia kr g ow e g o. W⌅ókna e fere ntn e wych o d z z se g m e n tó w 52- d ó w d o c elo wych.
m ie d z y m ó z g o w ie
N uclei tu b erales
( d i e n c e p h a l o n ) ------
hyp o th ala m i
\
Fasciculus
lo n gitu dinalis
d orsalis
D Sch e m a t p o ⌅ cz e p cz k a p o d ⌅ u n e g o g rz b ie t o w e g o
(f asciculus l on g itu d in a lis dorsa lis)
N asilenie wy d zie la nia liny w trakcie je d z e n ia wyn ik a ze stym ulacji gru
cz o ⌅ó w lin o wych przez uk⌅ad przywsp ó ⌅czuln y. Dla te g o ro dzaju sko
ordyn o w an ej stym ulacji ro zm aitych gruczo ⌅ó w - przywsp ó ⌅czu ln e j
dra n erw ó w czaszko wych p o trze b uj im p ulsów z wy szych o ro dków
ko ntrolnych (j dra guza p o piela te g o, nuclei tubera les; cia⌅a suteczko w ate,
corpora m a m millaria ). To one p o b u d zaj przywsp ó ⌅czuln e j dra n erw ó w
Fasciculus czaszko wych do w z m o o n e g o wy d zie la nia liny. Po⌅ czenie z w y szym i
lo n gitu dinalis o ro d ka m i k o n tro luj cym i m o liwe je st dzi ki p czkowi p o d⌅u ne m u
d orsalis
grz b ieto w e m u. O prócz zn ajd uj cych si na rycinie w⌅ó kie n, które s⌅u
do ko ord ynacji przywsp ó ⌅czuln ych j d er n erw ó w czaszko wych, istniej
jeszcze w o br bie te g o p czka inne, nie u w z g l d nio n e na rycinie uk⌅ady
w⌅ó kie n k o ntro luj cych.
291
N eurocm a to m i a 3. A u t o n o m icz n y u k ⌅ a d n er w o w y
3.4 Ból trz e w n y
1 L
------ wst p uj ca Radix
dro ga bólu p osterior (dorsalis)
A P r z e n osz e n i e w ra e b ó lo w ych z o k o licy
tr z e w i w ⌅ ó k n a m i w sp ó ⌅c z u ln y m i
i p r z y w sp ó ⌅cz u l n y m i (wg Janig a) Gan glio n
sp inale
a W ⌅ókna b ólo w e uk⌅ad u wsp ó ⌅czulne g o.
b W⌅ókna b ólowe uk⌅ad u przywsp ó ⌅czuln e g o.
Pocz tkow o w ych o d z o n o z za⌅o e nia, e uk⌅ad N. sp inalis
wsp ó ⌅czu lny i przywsp ó ⌅czulny sk⌅a d aj si j e
dynie z w⌅ó kie n o d ro d ko wych (e fere ntnych)
p o d aj cych w kierunku narz d ó w w e w n trz
nych. N owe ba d ania w yk a z a ⌅y je d n a k, i w o b
r bie obu uk⌅a d ó w w wi ksz o ci przyp a d kó w Radix
anterior
ró w n ole gle do wisc ero e fere ntnych akso n ó w
(ventralis) R. c o m m unicans
- p o d aj ró w nie aksony b ólo wych w⌅ó kie n
alb us
aferentnych (d o ro d ko wych), ch o w⌅ó kna te
sta n o wi je d y n ie 5% wszystkich w⌅ó kie n b ó Nn. spla nchnici
\
lo wych. Pod w z g l d e m ilo cio wym o d gryw aj
w i c o ne p o drz d n rol w zakresie prze n osze G an glio n tru nci
sym pathici
nia wra e b ó lo wych. Wiele z tych w⌅ó kie n jest Gan glio n
nie aktyw nych w przyp a d ku prawid ⌅o w ej pracy preverte brale
narz d ów, a ich aktyw izacja nast p uje, na przy
k⌅ad, d o piero po zaistnie niu uszko dzenia w o b
r bie d ane g o org anu.
a A kso ny prze nosz ce wra enia b ólowe

(w⌅ó kna n o cyce p tyw n e) z o ko licy narz
d ó w trz ew nych prze bie g aj wraz z n erw a m i
trz e w nym i ( nn. spla nch nici ) do z w o jó w pnia
G an glio n Gan glio n
wsp ó ⌅czuln e g o (ga nglia trunci sym pa thici )
i d alej przez ga⌅ ⌅ cz c bia⌅ (r. com m u
nicans albus) do n erw u rd ze nio w e g o. Cia⌅a
ko m órek (p erykario ny) tych n e uro n ó w z n aj
d uj si w z w o ju rd ze nio wym . D o ro dkowe
w y p ustki akso n aln e tych n e uro n ó w prze d o
staj si korze nia m i tylnym i do ro g ów ty l
nych rd zenia kr g o w e g o. Tam ule g aj prze
⌅ czeniu i p o d aj wst p uj cy m i dro g ami
b ólo wym i. A ltern a tyw nie za p o m oc n e uro
n ów wstaw k o wych (intern e uro n ó w; zo b. Bb)
mo e d oj do za m kni cia tuku o druch o
we g o.
Uw aga: W prz e ciw ie stw ie do w⌅ó kie n o d
ro d kowych (e fere ntnych), n ale cych do
uk⌅a d ó w wsp ó ⌅czuln e g o i p rzywsp ó ⌅czu l
ne g o, ich d o ro d ko w e w⌅ó kna czucio w e bó
lo w e (w ⌅ó kna n o cyafere ntn e) nie s prz e⌅
czan e w z w o jach o b w o d o wych,
b Cia⌅a kom órek (p erykario ny) przew o d z cych
ból n e uro n ó w rz eko m o je d n o b ie g u n o w ych
- n ale cych do g ⌅o w o w ej (czaszko w ej) cz
ci uk⌅adu przywsp ó ⌅czuln e g o - zn ajd u j si
w z w o ju d olnym lub g órnym (ga nglion in
ferius lub superius) n erw u b⌅ d ne g o (n. va
gus): z kolei n ale ce do cz ci krzy o w ej
uk⌅ad u przywsp ó ⌅czuln e g o - ro zm ieszczo ne
s w zw o jach rd ze nio wych krzy o wych S2-
S4. W⌅ókna nale ce do pierwszej z w y
m ienio nych cz ci prze bie g aj ró wn ole gle
do eferentnych w⌅ó kie n n erw u b⌅ dneg o.
W cz ci o ro dkow ej d o cieraj do uk⌅a du
prze tw arzaj ce g o wra e nia b ólowe.
292
N e uro a n a to m i a 3. A u to n o m icz n y u k ⌅ a d n er w o w y
B ⇤ u k o d r u ch o w y t rz e w n o -sk ó r n y
i st r e f y H ea d a
Przyjm uje si , i b ólo w e w⌅ó kna afere ntn e z or
g a n ó w w e w n trznych (b óle trz e w n e) i w⌅ó kna
afere ntn e z p oszcze g ólnych d erm ato m ó w
(b óle so m atyczne) ko cz si w o ko licy tych sa
mych prz e tw arzaj cych n e uro n ó w ro g ów ty l
nych rdzenia kr g ow e g o. W wynik u p rz e m ie
szania (zob. b) w⌅ó kie n wisc ero e fere ntnych
(o d ro d ko wych trz e w nych) oraz so m atoafe-
re ntnych (d o ro d ko wych so m atycznych) d o
ch o dzi do d ysfunkcji w zakresie rozró niania
m i d zy m iejsce m p o wstaw ania bólu i m iej
sce m je g o o d czu w a nia. W wynik u te g o kora
m ó zg owa przy p isuje np. im p ulsy b ólowe po
ch o d z ce z o⌅ dka - ja k o p o wstaj ce w o ko
licy cia ny brzucha. Z jawisko to o kre la n e bywa
term in e m bólu o d d alo ne g o, prz e niesio ne g o,
rzuto wan e g o lub udzie lo ne g o. Po nie wa je d
nak im p ulsy b ólo w e p och o d z ce z o kre lo
neg o w e w n trzn e g o narz d u zawsze rzutuj
na ten sam d o k⌅a d nie z d e fin io w a ny o bszar
skóry - te g o ro dzaju projekcja d o zna b ólo
wych d ostarcza isto tnych in form acji, p o m a
g aj cych ustali , który narz d je st ch ory. O b
szary skórn e, na które rz utuj o kre lo ne na
rz dy w e w n trzn e, o trzym a⌅y nazw stref H e
ada - za an g ielskim neuro lo gie m sir H enry
H ead em, który o pisa⌅ je ja k o p ierwszy. Z a pre
z e n t o w a ny m odel k o nc e p cyjny u w z g l d nia j e
dynie o b w o d o w e prz e tw arza nie im p ulsów,
które w o br bie kory m ózg owej s prz e tw a
rzane ja k o wra enia b ólowe. Dlacze g o przyk⌅a
d ow o o d wro tnie bóle so m atyczn e nie s o dczu
w a n e ja k o bóle trz ew n e - nie je st jasn e . W su
mie za g a d nie nie bólu je st bardzo z⌅o o nym
zjaw iskie m , które o piera si nie tylko na o b w o
d o wym , lecz ró wnie o ro d ko wym prz e tw arza
niu inform acji b ólo wych (zob. A, s. 440).
Ra dix posterior
- M yotom us
D erm ato m us
(Th3-Th4)
293
N e uro a n a t o m i a 3. A u t o n o m icz n y u k ⌅ a d n er w o w y
3.5 U n erw ie nie a u t o n o m icz n e narz d ó w w e w n trz nych
Vena Arteria
N ervus
krezka (m esenteriu m)
b⌅ona suro wicza

o trz ew n ej (tunica
serosa p eritonei)
Stratum m usculi
lo n gitu dinales
b⌅ona luzowa
(tunica mucosa)
sp lo t ró d m ie nio wy sp lo t p o d luz ó w k o wy
A u erb ach a (p lexus w e w n trzn y M eissnera
m ye ntericus) (p lexus su b m ucosus
intern us)
Stratum m usculi blaszka mi nio wa

circulares b⌅ony luzow ej
(lam ina m uscularis
m ucosa e)
b⌅o na p o d luzowa
(tunica su b m ucosa)
sp lo t p o d luz ó w k o wy z e w n trzn y
Schab ad ascha (p lexus su b m ucosus extern us)
A U k ⌅a d n e r w o w y j e li t o w y w j e lici e cie n k i m
Uk⌅ad n erw o wy je lit o w y (ang. enteric nervous system - ENS) uwa any jest badaschi]) oraz splot p o d lu z ó wko wy w e w n trzny M eissnera (plexus sub
za pro totyp uk⌅adu nerw o w e g o trzew n e g o {the gut as a sm all brain - je lita m ucosus internus [Meissneri]) (w zakresie jeszcze d ok⌅a d niejsze g o podzia⌅u
ja ko ma⌅y mó zg). Sk⌅ada si on z ma⌅ych skupisk neuro nów, które w cianie uk⌅adu nerw o w e g o jelito w e g o - zob. p o dr czniki do histolo gii). Tego ro
jelita tw orz wid o czn e w o brazie mikrosko p owym zw oje , które s p o wi dzaju skupiska n euro n ów sta n owi po dstaw auto n o m icznych ⌅u ków o d
zane m i dzy so b , tw orz c splot. N ajo gólniej mo na wyró ni splot ród- ruch owych. Mog one praco wa w zasadzie bez o b ecno ci u n erwie nia z e
m i nio wy A uerb acha (plexus myentericus [Auerbach!]) - zn ajd uj cy si w n trzne g o: je d n ak uk⌅ad wsp ó ⌅czulny i przywsp ó ⌅czulny silnie m o dyfi
m i d zy w arstw a m i mi ni p o d⌅u nych i okr nych oraz splot p o d lu zów kuj aktyw n o splo tó w je lit o w ych. Przyk⌅a d em funkcji, które s kontro
kowy (plexus submucosus) - o b ecny w w arstw ie b⌅o ny p o d lu zowej. D o dat lo wane przez uk⌅ad n erw o wy je lit o w y, s : m o toryka / p erystaltyka je lit o w a,
kowo ostatni z wym ie nio nych splo tów d zieli si na dwie cz ci: splot p o d wy d zie la nie w o br bie wiat⌅a jelito w e g o i miejscow e ukrwie nie ciany j e
lu z ó wk owy z ew n trzny Schab a d ascha (plexus subm ucosus externus [Scha- lit.
w⌅ókna prze d zw ojo w e, w⌅ókna prze d zw o jo w e, w⌅ókna za zw o jo w e

ch o lin ergiczn e, ch o lin ergiczn e, prze d zw o jo w e, w⌅ó kna
p o b u d zaj ce p o b u d zaj ce ch o lin ergiczn e, a dre nergiczn e,
p o b u d zaj ce ham uj ce
p o b u d zaj ce
ko m órki z w o jo w e w⌅ó kna
z od g a⌅ zie nia m i z azw o jo w e
akso nalnym i N A NC-ergiczne,
ham uj ce
w⌅ókna z a zw o jo w e,
ch o lin ergiczn e,
a p o b u d zaj ce b
c
B M o d u la cja u n e r w i e n i a j e li t p rz e z u k ⌅a d n e r w o w y a u t o n o m icz n y c Wsp ó ⌅czuln e w⌅ó kna w w arstw ach m i nio wych je lit s raczej rzad
( w e g e t a t y w n y) kie. Z azw o jo w e w⌅ó kna adre n ergic zn e ham uj ru ch o w (m o toryczn )
Mimo i uk⌅ad przywsp ó ⌅czulny (którego kwin tese ncj mo g⌅oby by ha i wy d zie ln icz aktyw n o n e uro n ó w w o br bie splo tów.
s⌅o: o d p oczywaj i traw!; Rest a nd digest!) zasadniczo wzm a g a aktyw n o j e A u to n o m iczn e u n erw ie nie je st w a n e z klinic zn e g o punktu wid ze nia:
lit (wyd ziela nie luzu /soków trawie nnych; m otoryka / pasa ), mo e je d n ak • W przyp a d ku wstrz su d ocho d zi do zw e nia naczy krwio n o nych
ró wnie w p ⌅yw a ham uj co na ich czynno . w o br bie je lit, co m o e pro w a d zi do z m nie jsze nia zao p atrze nia b⌅ony
a Po b u d zaj ce prze d zw o jo w e w⌅ó kna przywsp ó ⌅czuln e ko cz si na lu z o w ej w tle n. Skutkie m te g o je st uszko dzenie b ariery na b⌅o nkowej,
p o b u d zaj cych n euro nach ch o lin erg icznych, które nasilaj m o toryk przez któr m o g si teraz ⌅atw o prze d ostaw a zarazki ze wia t⌅a je lit.
je lit o w (p erystaltyk - m ieszanie tre ci p o karm o w ej z sokam i tra Jest to w a ny m echaniz m patolo giczny, który ucz estniczy w p o wsta
wie n nym i oraz je j przesu w anie). w a niu n ie wy d o ln o ci wielo n arz d o w ej t o w arzysz cej wstrz so wi.
b H a m uj ce z a z w o jo w e w⌅ó kna przywsp ó ⌅czu ln e prze⌅ czan e s na ha • Po o p eracjach na uk⌅adzie pokarm owym - w zwi zku z m anip ulacjam i
m uj ce ko m órki sp lo tó w (zw o jo w e), które nie w yk orzystu j ja k o neu- d oko nywanym i na je litach - mo e d oj do zatrzym ania si ich perystal-
ro przeka nika ac etylo ch o liny, ani te n ora dre naliny (N ANC - non-no- tyki (atonia je lit - nie dro no pora enna [ileusp ara lyticus] , przyp.t⌅u m .).
ra drenergic, non-cholinergic transmitter) . Te N A N C-ergiczne neuro ny • N iektóre leki (zw⌅aszcza o p io idy / o pia ty) m o g sp o w olni k ontro lo
uw alniaj z w y kle neuro p e p tyd y, które h am uj m o toryk je lit. w a n przez uk⌅ad je lit o w y m o toryk uk⌅adu p okarm ow e g o, co pro w a
dzi do za p arcia.
294
za zw o jo w e t tn iczka
zak o cz e nie n erw o w e
z a zw o jo w e w⌅ó kna n ora dre

wsp ó ⌅c zuln e nalina
ylako-
w ato
rece ptor
«1
skurcz
reakcja kom órki a dre na

efe ktorowej lina
mi nie g ⌅a dkie
naczynia rece p tor
C F u n k cj o n a ln a i n t e g ra cja u k ⌅a d u w sp ó ⌅cz u ln e g o
krwio n o n e g o P2.
rozkurcz
i p r z y w sp ó ⌅cz u l n e g o w n a r z d z i e k o co w y m
(dilatatio)
N euro przeka nik uk⌅a du wsp ó ⌅czuln e g o (n ora drenalina, n ore p in efryna)
i n e uro prze ka nik uk⌅a du przywsp ó ⌅czuln e g o (acetylo ch olina) - po u w o l
nie niu z k o l b k i presyna p tyczn ej dzia ⌅aj zaró w n o na narz d d ocelo wy,
ja k ró wnie na sam e zako czenia presyna p tyczn e przywsp ó ⌅czuln e lub D W p ⌅y w u k ⌅a d u a u t o n o m icz n e g o (w e g e t a t y w n e g o ) na t t n ic e
wsp ó ⌅czuln e. N ora dre nerg iczne rece p tory p, (zaznacz o n e kolore m nie Wa n fu n kcj uk⌅ad u wsp ó ⌅czuln e g o je st re g ulo w a nie szero ko ci w ia
bieskim ) w tka nce d o celo w ej oraz zn ajd u j c e si w b ⌅o nach presynaptycz- t⌅a t tn ic z e k (-> re g ulacja ci nie nia krwi!). G dy w o br bie b⌅o ny ro d ko
nych zako cze n erw o wych n ora dre n ergic zn e rece p tory ct2 (zaznaczone wej t tnic zki z zako cze neuro n ó w wsp ó ⌅czulnych u w aln ia nia je st n o
kolorem ró owym) m o d uluj o d p o wie d kom órki d o celo w ej na dw óch ra drenalina, d ocho d zi w ó w czas do p o b u dze nia rece p toró w a 2, co sku t
p o zio m ach. N ora dre nalin a zwi za n a z rece p tore m p, b e zp o re d nio nasila kuje skurcze m m i ni g⌅a dkich t tnic zki i n ast p czym w zroste m ci nie nia.
o d p o wie d k o m órkow w narz d zie d o celo wym (np. m i niu serc owym ), A dre nalina p o ch o dz ca z krwi o d d zia⌅u je z kolei na rece p tory P 2 z n ajd u
nato m iast w i c si z rece ptore m a 2 p ostsyn a p tyczn ej b⌅o ny zako cze j c e si w b⌅o nie (sarkole m m ie) tych samych kom órek m i nio wych i pro
n erw o wych w yzw ala w k o nsekw e ncji re g ulacj uwalnia nia neuro tran- w a d zi do ro zkurczu z ro zszerz enie m wia t⌅a n aczy : ci n ie n ie krwi o bni a
smitera na zasa d zie uje m ne g o lub d o d atnie g o sprz e nia zwro tn e g o. Re si .
ce p tory m uskaryn o w e (m - zaznacz o n e kolorem zie lo nym) p o re d nicz Uw aga: W o br bie naczy krwio n o nych nie ko cz si a d n e w⌅ó kna
w p o d o bnych zjaw iskach wi c si z ac etylo ch o lin . W ten sp osó b d zia przywsp ó ⌅czuln e.
⌅anie n e uro prze ka nikó w uk⌅adu n erw o w e g o auto n o m ic zn e g o p o dleg a
z⌅o o nym procesom, zaró w n o w zaje m n e j kontro li, ja k i sam ore g ula cji.
E U n e r w ie n i e t c h a w ic y i osk rz e li
p rz e z a u t o n o m icz n y ( w e g e t a t y w n y)
przywsp ó ⌅czuln e w⌅ókna wsp ó⌅czuln e w⌅ókna u k ⌅a d n e r w o w y
prze d zw o jo w e, p o b u d zaj ce zazw o jo w e, ham uj ce W wyniku przywspó⌅czulnej stym ulacji m iejsco
wych z w o jó w zwi ksza si pro dukcja luzu przez
gruczo⌅y oskrzelowe, a same oskrzela zw aj
adre nalina, si . St d te przyk⌅a d owo przed ba danie m bron-
ha m uj co ch osko p owym blokuje si uk⌅ad przywsp ó⌅-
czulny za p om oc o d p owie d nich leków (tzw.
p arasym p atykolitycznych - atro piny), tak aby
b⌅ona luzowa nie po krywa⌅a si luzem (a tak e
aby nie dosz⌅o do skurczu oskrzeli; przyp. t⌅u m.).
W sp osó b o dwro tny, tj. przez stym ulacj uk⌅adu
wspó⌅czulnego, ró wnie mo na zm nie jszy wy
dziela nie luzu. A drenalina p och o dz ca z krwi
uk⌅ad prowadzi za p om oc adre nergicznych rece p to
krw io n o ny rów p2 do ro zszerzenia oskrzeli. Efekt ten wyk o
mi nió wka
g⌅a dka rzystuje si w trakcie o p an o wyw ania napadu ast
gruczo⌅ m atyczne g o (p ole gaj ceg o na wyst pie niu skur
luzo wy czu dróg o d d ech owych).
w y d zie la n ie luzu
skurcz rozkurcz
295
N e uro a n a to m i a 4. O p o n y m ó z g o w o-rd z e n io w e
4.1 O p o ny m óz g o w o-rd ze nio w e i n si t u
' •'*' ; ’ - V
La mina op ona tw ard a m óz g o wia

interna (dura m ater e nce p hali)
- blaszka z ewn trzna
(lam in a externa)
Ossa < = okostna skle pienia czaszki
cranii (p ericraniu m calvariae)
La m ina
extern a Lacuna la teralis (otwarta)
Lacuna lateralis
(z am kni ta), A. m enin g ea media,
fove ola e r. anterior (frontalis)
gra nulares
Sinus sa gittalis
su p erior
A. m enin g ea m edia,
r. p osterior (p arietalis)
Lacu na lateralis
Gra nulatio n es
(otwarta)
arachn oid e a e
Gra nulatio n es
arachn oid e a e
m ie jsce uj cia
yt m ostk owych
(an g, brid gin g v eins)
- k o co wych
o d cin kó w y⌅
g órnych m ózgu
(w . su p eriores
cere bri)
C o nflu ens
sinuum
A O p o n y m ó z g o w o -r d z e n io w e in situ
Wid ok od g óry na o tw art czaszk , a Po usuni ciu skle pie nia czaszki 23). Le one zate m b e zp o re d nio p o m i d zy o p o n tw ard a ko ci , co
i o twarciu zatoki strza⌅k o w ej g órn ej i z achy⌅k ó w b ocznych (l acun a el atera ma zn acz e nie dla lo kalizacji i szerz enia si p o uraz o wych krw aw ie z t t
les). b Po usuni ciu o p o ny tw ard ej (lewa p o⌅o wa m ózgu) lub o p o ny tw ar nic o p o n o wych, tzw. krwia k ó w n a d tw ard ó w ko w ych (zob. A a, s. 380). Po
d ej i p aj czyn ó w ki (prawa p o⌅owa m ózgu). n ie w a o p ona tward a mózgu i okostna w e w n trzn e j p o wierzchni ko ci
a Po z d j ciu skle pie nia czaszki u zyskuje si b e zp o re d ni w g l d na naj czaszki sta n o wi n ie p o d zie ln je d n o stru kturaln i czyn n o cio w m ówi
b ard zie j z e w n trz n z o po n m ó z g o w o -rd zenio wych, czyli o p o n tw ard si czasam i o blaszce o kostn o w ej (wid o czna na rycinie) i p o⌅o onej pod
(dura m a ter encephali). Dzi ki du ej zaw art o ci na pi tych w⌅ó kie n kola g e ni blaszce o p o n o w ej (nie prze dstawio n a na rycinie, z o b. C, s. 301) o p o ny
n o wych, za p e w n iaj cych o d p orn o m e chanic zn , je st ona pra ktycznie tw ard ej m ó zg u. W p ⌅aszczy nie p o ro dkowej wid o czna je st zatoka strza⌅
n ie prze ziern a. Na je j p o wierzchni wid o czn e s g a⌅ zie p o⌅o onych nad- kowa g órna (sinus sagittalis superior), sta n o wi ca d u e naczynie yln e
tw ard ó w k o w o t tnic o p o n o wych (aa. meningeae), które bie g n w row m ózgu (zob. s. 372 i nast p ne), od której ku bokom o dch o d z tzw. za
kach ko ci czaszki, tzw. bruzdach t tniczych (sulci arteriosi, z o b. ryc. A, s. chy⌅ki b oczne. Zatoka zosta⌅a o tw arta na ca⌅ej sw oje j d⌅u g o ci.
29 6
Vv. su p erficiales
cere bri
g a⌅ zie t tn icy
ro dko w ej m óz gu
Arachnoid ea (a. cere bri m edia)
p o wierzchnia m ózgu
z o p o n mi kk
(pia m ater)
Dura mater y⌅y m ostk ow e

ence p hali (a n g. brid gin g veins)
- k o c o w e od cinki
y⌅ g órnych m ózgu
(w . su p eriores c ere bri)
tu przed uj cie m
do zato ki strza⌅k owej
g órnej (sinus sag ittalis
superior)
Na ryc. b, po usuni ciu o p o ny tw ard ej m ózgu, wid o czn e s o p o ny m i k strza⌅k o w ej g órn ej. W tych ostatnich oraz w ich zachy⌅kach b ocznych
kie ( leptomeninx), czyii o p ona paj cza i o p ona m i kka. Z e w n trzn w ar mo na ro zp o zna tzw. ziarnisto ci p aj czyn ó w ki (granulationes a r achno
stw stan o wi o p ona paj cza ( a r achnoide a ), któr p o z ostawio n o na lewej ideae [Pacchioni]), których rol je st w c h ⌅a n ia nie p⌅ynu m ó z g o w o -rd ze nio
p o⌅o wie m ózgu, a usuni to po prawej, u wid aczniaj c mózg p o kryty j e w e g o (szcze g ó⌅y zo b. A, s. 304).
dynie o p o n mi kk (pia mater). W prz e ciw ie stw ie do o p o ny p aj czej Uw aga: W prz e ciw ie stw ie do OU N, który p o wstaje z c e w y n erw o w ej,
o p ona mi kka w nika w g⌅ b szczelin m ó zg u. Poni ej o p o ny p aj czej le y ró d⌅e m kom órek tw orz cych o p o ny m ó zg o w o -rd zenio w e je st e m brio
wyp e ⌅nio na p⌅ynem m ó zg o w o -rd zenio wym ( liquor cerebrospinalis) prz e nalna tka nka ⌅ czna (m e ze nchym a), która o tacza cew n erw o w . O p o ny
strze p o d p aj czyn ó w ko w a (spatium subarachnoideum) (zob. C, s. 301), m ó z g o w o -rd zenio w e nie s zate m , ja k m o g⌅aby na to wsk a zyw a nazwa,
po lewej stro nie ryciny prze dstawio na ja k o z a m kni ta, po pra wej ja ko ja k k o lw ie k p o ch o d n tka n e k m ózgu. O ro d ko wy uk⌅ad n erw o wy, a kon
o tw arta. O b ok d u ych t tn ic m ózgu, w przestrzeni p o d p aj czyn ó w ko w ej kretnie p o wierzchnia m ózgu, o d granic zo na je st nato m iast od o p o ny
prze bie g aj y⌅y m ózgu p o wierzch o w n e (w. superficiales cerebri), które m i kkie j przez b⌅o n g lejo w p o wierzch o w n ( me mbra n a glialis superfi
p o prz ez y⌅y m ostko w e (ang. bridging veins), b d ce k o c o wym i o d cin ci alis) u tw orz o n przez p owsta⌅e z c e w y n erw o w ej ko m órki gleju (astro-
kami y⌅ g órnych m ózgu (w . superiores cerebri) uch o d z m.in. do zato ki cyty). Ta osta tnia wid o czna je st je d y n ie pod m ikrosko p e m .
29 7
4.2 O p o ny m óz g o wia i prz e g ro d y o p o ny t w ard ej
y⌅y m ostkowe
(an g. brid gin g veins)
m iejsce uj cia do - k o c o w e o d cinki y⌅
zat oki strza⌅kowej g órnych m ózgu
(sinus sa gittalis (w . su p eriores cere bri)
su p erior)
Dura mater
m iejsca przej cia

przez o p o n p aj cz Vv. su p eriores
(arachn oid ea) cere bri
Arachnoid ea
- Vv. inferiores
cere bri
y⌅y m ostk o we
(an g. brid gin g veins)
- k o co w e od cinki y⌅
g órnych m ózgu
(w . su p eriores c ere bri)
A M ó zg w j a m i e cz asz k i (in situ) w r a z z cz ci o w o o d p r e p a r o w a n Zanim p o wierzch o w n e y⌅y mózgu osi g n o d p o wie d ni zatok yln ,
o p o n t w a r d (d ur a m a t e r) o p uszczaj kró tkim o dcinkie m prz estrz e p o d tw ard ó wko w i prz e bie g aj
W id ok od g óry z lewej strony. m i dzy nab⌅o nkie m wy cie ⌅aj cym o p ony p aj czej (neurothelium ) a o p o
O p ona tward a zosta⌅a o tw orz o na i uniesiona do g óry; o po na paj cza now blaszk o p ony tward ej w kierunku przyk⌅a d ow o zatoki strza⌅kowej
i m i kka p o zostaj na sw oim miejscu na p o wierzchni m ózgu. Po nie wa g órn ej {sinus sagittalis superior) . y⌅y na tym kró tkim o dcinku nazywane
o p ona paj cza je st bardzo d elikatna - wid o czna je st przez ni prz estrz e s y⌅a mi m ostko wym i (ang. bridging veins) (por. C). Niektóre y⌅y m ost
p o d p aj czyn ó w ko w a wraz z prze b ie g aj cym i tam n aczynia m i krwio n o kowe, zw⌅aszcza p och o dz ce od y⌅ d olnych mózgu ( w . inferiores cerebri),
nymi (zo b. C). ucho dz do zatoki p o prz ecznej (sinus transversus) . W przypadku uszko
Na tym eta pie pre p aro w ania prz estrz e p o d p aj czyn ó w ko w a nie zawiera dzenia y⌅ m ostkowych d ocho d zi do krwawie nia p o dtw ard ó wko w e g o
ju p⌅ynu m ó zg ow o -rd zenio w e g o i je st z a p a d ni ta. (zob. s. 301 i A, s. 380).
m ie jsce uj cia y⌅ m ostk owych

(ang. brid gin g veins) - ko co wych
o d cin kó w y⌅ g órnych m ózgu Sinus sa gittalis
(w . su p eriores cere bri) su p erior
Falx cere bri Sinus sa gittalis

inferior
Incisura te ntorii
Sinus transversus
Diap hra g m a
sellae Sinus rectus
Crista galli C o nflu e ns sinuum
N. op ticus Sinus occip italis
A. carotis Te n toriu m
interna cere b elli
B P rz e g r o d y o p o n y t w a r d e j
W id ok z lewej strony od przo du i góry.
W celu za d e m o nstro w ania prze gró d o p o ny tw ard ej zosta⌅o usuni te ca⌅e
m ó z g o wie. W id oczny jest sierp m ózgu ( fa lx cerebri ), które go przycze p roz m ó d ku wyp e ⌅nia p o zio m o prz estrz e m i dzy m ózgie m a m ó d kie m;
p oczyna si w prze d nie j cz ci od grze bie nia ko g ucie g o (crista ga lli ) ko ci sierp m ó d ku ro zdziela z kolei p ó⌅kule m ó d ku, a w miejscu je g o przy
sit o w ej (os ethmoidale ) i który nast p nie ro zdziela o bie p ó⌅kule mó zgu. cze pu prz e bie g a zatoka p o tyliczna (sinus occipitalis).
W miejscu przycze p u do ko ci skle pie nia czaszki blaszki o p o n o w e sierp a Po nie wa prz e gro dy o p o ny tw ard ej s sztyw nym i b⌅o nami ⌅ czno tkanko -
ule g aj ro zdzie le niu - tw orz c prz estrz e dla zatoki strza⌅k o w ej górn ej w y m i, pod ich w o lnym i brz e g ami mo e nie kie d y d oj do zaklin o w ania
(sinus sa gitta lis superior) . okre lo nych fra g m e n tó w m ózgu (zob. D).
Kole jn e prz e gro dy o p o ny tw ard ej to: nam io t m ó d ku ( tentorium cere Przez p oj cie wci cia namio tu (incisura tentorii ) okre la si o tw ór w na
belli) oraz sierp m ó d ku ( fa lx cerebelli; nie wid o czny na rycinie). N amiot miocie m ó d ku, przez który prz ech o dzi pie mó zgu.
298
op ona tw ard a m óz gu (dura mater Sinus sagittalis V. emis- Galea p o⌅ cz enia cis⌅e przestrze po d p aj czy-
e nce p h ali), blaszka ze w n trzn a, okostn o wa su p erior saria ap o neuro tica (ang. tig h t n ó w kow a z p⌅ynem m óz go wo-
(lam in a externa [p ericranialis]) ju n ctio ns) -rd zenio wym (liq uor cere brospin alis)
y⌅y sk óry
g ⌅o w y
skóra g ⌅o wy
(an g. scalp)
Fove ola e
gra nulares
Lam ina externa
Diplo e Vv.
La m ina interna dip loicae
zat oka bo czna (lacuna
z o b .b
lateralis) z ziarnisto ciam i
p aj czyn ó wki Pacchio-
Tra b ecula e
nie g o (gra nulatio nes
arachn o id e a e
arachn o id e a e [Pacchio ni])
op ona tw ard a m ózgu, blaszka w e w n trzn a, En d o th eliu m Falx y ⌅y m ostk o w e Vv, su p eriores
o p o n o wa (lam ina intern a [m enin g ea]) sinus d ura e m atris cere bri (a n g. b rid g in g v e ins) cere bri
blaszka gra niczna gleju b⌅o na p o dstawna
ze sto p ek
k o co wych astrocytó w
C St osu n e k o p o n m ó z g o w ia d o sk le p ie n i a cz asz k i
a Przekrój czo⌅owy, wid o k z przo du. O pona tward a (dura mater) i okostna wa p owstanie zag ⌅ bie w ko ciach skle pie nia czaszki, tzw. d o⌅e czkó w zia -
ko ci czaszki (pericranium - okostnowa blaszka o po ny tward ej) s zro ni re nkowych ( foveolae granulares; zob. s. 18). Po wi ksze nie prz ekro ju (b) po
tym i ze sob blaszkami z silnie splecio nej tkanki ⌅ cznej. W niektórych miej kazuje re lacje w o br bie o po n m i kkich ( leptom eninx ), wra z z istnie j c
scach o pona tward a wytwarza sp ecjalne prze gro dy, które wnikaj w szcze tam szczelin , zw a n przestrze ni p o d p aj czyn ó w ko w (spatium su b a
liny mi dzy ró nymi okolica mi mózgu. W ukazanym na tej rycinie fra g m en rachnoideum ). Prz estrz e ta p o dzielo na je st licznym i prz e gro d am i i be-
cie okolicy linii po ro dkowej mózgu ujawnia si sierp mózgu (fa lx cerebri; leczka m i ( trabecula e arachnoide ae ), które prze bie g aj m i d zy blaszk
inne prze gro dy - zob. B). M i dzy blaszk okostn ow i o p o now o po ny z e w n trz n (o p o n p aj cz / p aj czyn ó w k [ arachnoide a ]), a blaszk w e
tward ej biegn zatoki yln e (sinus durae m atris). Ich ciany sk⌅a daj si w n trzn (o p o n mi kk [pia m ater]) . Na gra nicy z o p o n tw ard - o p ona
z o po ny tward ej oraz ró db⌅onka (endothelium ). Do wiat⌅a zatoki strza⌅ paj cza w ytw arza w arstw p⌅askich kom órek, które w prz e ciw ie stw ie do
kowej górn ej u wyp uklaj si od strony przestrzeni p o d p aj czyn ówkowej p ozosta⌅ych ko m óre k o p o n o wych p o⌅ czone s m i d zy so b za p o m oc
ziarnisto ci p aj czyn ówki Pacchionie go (gra nulationes arachnoidea e [Pac sp ecjalnych p o⌅ cze cis⌅ych (ang. tight ju nctions ) . Ko m órki te (neurothe-
chioni]), które u m o liwiaj resorpcj p⌅ynu m ózg owo-rdzenioweg o z z e Hum) tw orz w ⌅a ciw barier d yfu zyjn (bariera kre w - p ⌅yn m ózgowo-
wn trznych przestrzeni p⌅ynowych do uk⌅adu naczy ylnych (zob. s. 304 -rd ze nio wy; z o b. s. 307).
i nast pne). Uwyp uklenia ziarnisto ci p aj czyn ówki mog nawet powodo-
D W k li n o w a n ie (w g ⌅ o b ie n ie [ w k lin o w a n ie ]) f r a g m e n t ó w m ó z g o w ia ró dczaszkowej do otworu wielkie g o (foramen magnum ) ulegaj w e

p o d w o ln e b rz e g i p rz e g r ó d o p o n y t w a r d e j pchni ciu migda⌅ki mó d ku ( tonsillae cerebelli), które uciskaj do dat
Prz ekro je czo⌅o we, wid o k od stro ny cz o ⌅o w ej (z prz o d u). kowo pie mózgu w je g o dolnym o dcinku: (wklin owanie do otworu wiel
Dzi ki namio towi mó d ku (tentorium cerebelli) ja m a czaszki ulega po dzia kiego) d olne wklin owanie. Poniewa w obr bie pnia mózgu znajd uj si
⌅owi na przestrze nad- i p o d namiotow (spatium supratentoria lis et infra o rodki o ddychania i uk⌅adu kr enia - wklin ow anie jest zjawiskiem za
tentorialis): kreso m ózg owie le y w przestrzeni nad nam io towej, mó d ek gra aj cym yciu. W wyniku je d n oczesne g o zaci ni cia si naczy krwio
- w przestrzeni p o dnamiotowej (a). O p ona - zb u d owana z tward ej kola no nych mo e docho dzi równie do zawa⌅ó w pnia mózgu,
ge nowej tkanki ⌅ cznej - stanowi sztyw ny w ewn trzczaszko wy pomost/ b W k lin o w a nie (w g ⌅ o bie n ie) b ocz n e. W klin owanie teg o typu w yst
rusztowanie dla mi kkich struktur m ózgowia. W przypadku procesów eks puje w przypad ku je d n ostronnych wewn trzczaszko wych procesów
pansywnych (efekt zwi kszenia masy) mo e d ocho dzi do prz e m ieszcze eksp ansywnych (krwawie nie / krwia k, guz mó zgu). Przy rodkowo-pod -
nia niektórych cz ci m ózg owia wzgl d e m struktur o p o nowych i ich zakli- stawne fra g m enty p⌅ata skronioweg o uciskaj o dno g mózgu (crus cere
n owywania (w g⌅o bienia) pod wolnym i brze gami przegród o p o n owych (s bri) ró d m ózg owia po tej samej stro nie, wyw o ⌅uj c p o⌅o wiczy nie dow⌅a d
one zdw ojenie m blaszki o p onowej o p ony tward ej), po stro nie prz eciwnej. Niekiedy w klin o w uj ce si przy ro dko wo-d olne
a W k lin o w a nie (w g ⌅ o bie nie) osio w e. Osiowe wklin ow anie wyw o ⌅a ne jest cz ci p⌅ata skronioweg o d ociskaj prz eciwstro nn o dno g mózgu do
najcz ciej przez o brz k mózgu. W trakcie teg o sym etryczne g o wklino- ostreg o brze gu namiotu mó d ku. Uszko dzeniu ulega w ówczas droga
wania przy rodkowe i d olne cz ci p⌅atów skroniowych ule gaj prze mie piramid owa (tra ctuspyra midalis) p owy ej poziom u skrzy owania, co po
szeniu pod wci cie namiotu (incisura tentorii), wywieraj c w ten sposób wo d uje po wstanie nie d ow⌅a du p o⌅owicze g o po stro nie o gniska patolo
ucisk na górny o dcinek ró dm ózg owia: o bustronne wklin ow anie haka giczne g o (np. krwiaka nad tw ard ówkow e g o [haem atom a epidurale] - ja k
(uncus). W przypadku dalsze go utrzymywania si wzm o onej ciasnoty na p owy szej rycinie).
29 9
N e uro a n a t o m i a 4. O p o n y m ó z g o w o-rd z e n io w e
4.3 O p o ny m óz g o wia i rd ze nia kr g o w eg o oraz ich p rz estrz e nie
R. fro ntalis,
a. m e nin g e a media
R. m enin g eus,
a. eth m oid alis
anterior R. p arietalis,
a. m e nin g e a media
R. m asto id eus,
a. occip italis
A. m e nin g ea media
- prze d ostaje si do
w n trza czaszki
przez o tw ór kolcowy
(foram en sp inosu m)
A. m e nin g ea
posterior z t tn icy kr g owej
(a. vert ebralis)
A U n a cz y n i e n ie t t n icz e o p o n y t w a r d e j - u n aczynie nie o p o ny (tw ard ej), lecz kostne g o skle pie nia czaszki. W wy
Przekrój w p ⌅aszczy nie p o ro d ko w ej, wid o k z lewej stro ny; ga⌅ zie t t niku urazów czaszko w o -m ó z g o wych mo e d ocho d zi do przerwania ci
nicy o p o n o w ej ro dkow ej w ypre p aro w an e w kilku m iejscach. g⌅o ci (p kni cia) t tn icy o p o n o w ej ro d kow ej, cze g o skutkie m m o g by
N ajwi ksza cz o p o ny tw ard ej (dura m ater ) w o br bie ja m y czaszki una- za gra aj ce yciu p o wik⌅a nia (krwiak na d tw ard ó w k o w y [ haem atom a epi
czynio na jest prz e z t tnic o p o n o w ro d kow ( a. m eningea media ) - g a dura le ]; zob. C, ja k ró w nie s. 299 i 380).
⌅ t tn icy szcz kow ej ( a. m axillaris) . Klinicznie, zn acz e nie innych prz e d
stawio nych naczy t tnic zych jest w yra n ie m nie jsze. G ⌅ó wn fu n kcj t t
nicy o p o n o w ej ro dkow ej nie je st j e d n a k - j a k b y t o su g ero wa⌅a je j nazwa
B U n e r w ie n i e o p o n y t w a r d e j
w o b r b ie d o ⌅ ó w cz asz k i
La m ina cribrosa Rr. m enin g ei
(wg von Lanza i W achsm utha) (n. e th m oid alis
Wid ok z g óry; nam io t m ó d ku ( tento anterior/ p osterior)
Fossa cranii
rium cerebelli) z osta⌅ usuni ty po stronie anterior
prawej.
O p o ny w o br bie ja m y czaszki s uner
wio n e przez ga⌅ zie o p o n o w e (rr. me
ningei ) p och o d z ce z wszystkich trz ech Rr. m enin g ei Fossa cra nii media
g ⌅ó w nych ga⌅ zi nerw u tró jd zieln e g o (n. o p hth alm icus/
n. m axillaris/
(n. trigem inus), oraz prz e z o d p o wie d nie n. m an dib ularis) R. m enin g eus
ga⌅ zie n erw u b⌅ d ne g o (n. vagus), ja k
(n. sp in osus) nervi
ró wnie ga⌅ zie pierwszych d w óch ner m an dib ularis (n. V3)
w ó w rd ze nio wych szyjn ych. W wynik u
p o dra nie nia w⌅ó kie n czucio wych w y Rr. m enin g ei
m ienio nych n erw ó w - ja k to wyst p uje (n n. cervicales
1 et 2)
w trakcie za p ale nia o po n m ó zg owych
(m eningitis) - ujaw niaj si bóle g ⌅o wy
oraz w yw o ⌅yw a n a na dro d ze o druch o Rr. tentorii Rr. m e nin g ei
w ej sztyw n o karku. G⌅o wa jest o d chy (n. o p hth alm icus/ V " (n. vag us/
lona do ty⌅u, aby z m n ie jszy napi cie n. m axillaris) n. glosso p haryn g eus)
o po n o bj tych procesem z a p aln ym . W

o dró nie niu od o po n sam o m ó zg owie
Te n toriu m Fossa cranii
p o zostaje n ie wra liw e na b o d ce b ó cere b elli p osterior
lowe.
300
p ato lo gic zna przestrz e

C O p o n y m ó z g o w e i p r z est r z e n ie o p o n o w e n a d tw ard ó w k o w a
Przekrój p o przeczny przez skle p ie nie czaszki po wsta⌅a w wyniku
krw awie nia t tnic z e g o Ossa cranii
(sch e m at). Rozró ni mo na d w ie p owsta⌅e na
z t tn icy o p o n o wej
dro dze p ato lo g iczne g o procesu przestrzenie,
ro dko w ej
ja k ró w nie fizjo lo g ic znie istnie j c przestrze : (a. m e nin g e a m edia)
Dura mater
• Prz estrz e na d tw ard ó w ko w a (spatium epi (krwia k nadtw ar-
durale ): prz estrz e nieistniej ca w o br bie d ó w k o w y - hae m ato m a
epid urale)
czaszki w w aru n kach prawid ⌅o wych (por. p ato lo gic zna przestrz e
je d n a k z D w z akresie fizjo lo g ic znie istn ie p o d tw ard ó w k o w a
j c e j przestrzeni n a d tw ard ó w ko w ej w ka Arach n o id e a — p o wsta⌅a w wyniku
krw aw ie nia yln e g o
nale kr g o wym), p o wstaj ca sztucznie w w y
z p kni tych y⌅
niku krw aw ie nia z t tn icy o p o n o w ej ro d Pia mater m ostk o wych (krw ia k
kowej lub o dch o d z cych od niej ga⌅ zi p o d tw ard ó w k o w y -
(krw a wie n ie t tnic ze). W ynaczynio na krew Cortex cere bri h ae m ato m a su b d urale)
o d d ziela o p o n tw ard ( dura m ater ) od ko ci, Tra b e cula e A. cere bri N euro- Sp atiu m V. cere bri
p ow o d uj c p o wstanie przestrzeni n a d tw ar arachn o id e a e th eliu m su b arachn o id e u m
d ó w ko w ej m i d zy blaszk w e w n trzn ko ci
(la min a interna ) a o p o n (w której z biera si dura le ; zo b. s. 380). Ko m órki ( neurothelium ) m ó z g o w o -rd zenio wym przestrze p o d p aj
krwia k n a d tw ard ó w k o w y [h a em a tom a epidu n ajb ard ziej p o wierzchnio w ej w arstw y o p ony czyn ó w ko w a, w o br bie której prze bie g aj
rale,1; zo b. s. 380). p aj czej ( arachnoide a ) s m i d zy so b p o⌅ naczynia krwio n o n e. Krw awie nie w o br bie
• Prz estrz e p o d tw ard ó w ko w a (spatium su b cz o ne za p o m oc sp ecjalnych p o⌅ cze ci tej przestrzeni (krw a w ie n ie p o d p aj czyn ó w -
dura le ): krw aw ie nie yln e z uszko dzo nych y⌅ s⌅ych (ang. tight ju nctions ) , tw orz c barier kowe [h aemorrh agia subarachnoid alis]) n aj
m ostko wych pro wadzi do wytw orz e nia p a tka n ko w (tzw. barier kre w - p ⌅yn m ózg owo- cz ciej je st krw aw ie nie m t tn ic zy m , które go
tolo giczn ej przestrzeni p o d tw ard ó w ko w ej - rd ze nio wy). ró d⌅e m s t tnia ki (p o je d yncz e lu b m no gie
p o wstaj cej m i d zy blaszk o p o n o w o p o ny Prz estrz e p o d p aj czyn ó w ko w a (spatium p atolo g iczn e, o granicz o n e ro zszerzenie na
tw ard ej a g órn w arstw o p o ny p aj czej subarachnoideu m ): pod o p o n p aj cz z n a j czynia) zlo kaliz o w an e na t tnic ach p o dstawy
(krwiak p o d tw ard ó w ko wy, h aem atom a su b d uje si fizjo lo giczna, wyp e ⌅nio n a p⌅ynem m ózgu (zob. s. 380).
ok ostna wy cie⌅aj ca Proc. spin osus

przestrze (jam a) p o d p aj czyn ó w ko w a
kana⌅ kr g o wy
ratium su b arachn oid e u m) Ossa m ozg z o p o n
przestrz e (jam a) (e n d orhachis)
cranii m i kk m óz g o wia
n a d tw ard ó w k o w a Arach n o id e a mater sp inalis (pia m ater
(sp atiu m epid urale)
ence p hali)
z tkank t⌅uszcz o- M e du,|a sp in a|is
w ze splote m Lig. d e n ti
yln ym kr g o wym cu latu m
w e w n trzn y m
Spatiu m
(p lexus ve n osus
Radix ve ntralis su b arachn oid e u m
vert e bralis intern us)
(a nterior)
Dura mater rd ze kr g o wy z op on
sp inalis mi kk m ózg o wia
Radix d orsalis (pia mater spinalis)
ro zsz erz e
(p osterior)
nie o p ony ok ostna wy cie⌅aj ca
tw ard ej kana⌅ kr g o wy
(p ochewka N. spin alis Arach n o id ea (e n d orh achis)
korzenio wa) m a ter sp in alis
z biornik l d w io w y
R. d orsalis (cistern a lu m balis)
Dura m ater
A. verte sp inalis Os sacru m z o g o ne m ko skim
bralis R. ve ntralis (cau d a e q uina)
W . vert e brales
Fora m en Pia m ater Gan glio n Rr. co m m u- E O p o n y w o b r b ie j a m y cz asz k i
in terverte brale sp in alis sp in ale nicantes i ka nale kr g o w y m
Okostna (pericranium ) wy cie⌅aj ca ja m czaszki
D O p o n y r d z e n ia k r g o w e g o na p rz e k r o ju p o p rz ecz n y m wraz z o p onow blaszk o p ony tward ej s a do
Kr g szyjny - wid ok od góry). W kierunku o g onowym (poni ej) od otworu wielkie g o (foramen m a okolicy otworu wielkie g o (foramen magnum )
gnum ) o pona tward a [dura m ater ) i okostna rozdzielaj si , tj. blaszka o p onowa i okostnowa o pony mocno ze sob zro ni te. W kierunku o go nowym
tward ej o d dzielaj si od siebie, w wyniku cze go p owstaje fizjolo giczna szczelina, zwana prz estrz e (do do⌅u) od otworu wielkie g o o bie ⌅ czno tkan
ni na d tw ard ówkow [spatium epidurale). W yp e⌅nio na jest ona tkank t⌅uszczow i splotami ylnym i. kowe blaszki rozdzielaj si . Z powodu rucho m o
W o br bie w orka o p o n o w e g o rdzenia kr g ow e g o p o d aj korze nie prze d nie i tyln e n erw ó w rd ze ci kr g os⌅upa - okostna kana⌅u kr goweg o (en
nio wych, które w d olnej cz ci w orka o p o ny tw ard ej tw orz ogon ko ski ( cauda equin a ; nie przed - dorhachis; przyp. t⌅um.) i w orek o p onowy musz
stawio ny na rycinie). si wzaje m nie mi dzy sob przesuwa . Przestrze
W obr bie ro zszerzenia o po ny tward ej nazywane g o p ochewk korzeniow (ang. dural root sleeve) ni p ozwalaj c na prz esuwanie si obu struktur
w okolicy o tw oró w m i dzykr g owych (foramina intervertebralia ) d ocho dzi do po⌅ czenia korzeni w obr bie kana⌅u kr goweg o jest wyst puj ca
prze dnich i tylnych z p owstanie m nerwu rd zeniowe go (n. spinalis). Po po⌅ czeniu si obu korzeni - ju wy⌅ cznie w je g o obr bie fizjolo giczna przestrze
za zw oje m rd zeniowym (ganglion nervi spin alis vel ga nglion spinale; form alnie usytuowanym jeszcze nadtward ówkowa (spatium epidurale). Zawiera
w obr bie korzeni tylnych; przyp. t⌅um.) - nerw rd ze nio wy wyd ostaje si na zew n trz z worka o p o n o ona tkank t⌅uszczow i sploty ylne kr gowe w e
wego. wn trzne (zob. D). Przestrze ta ma du e znacze
Opona mi kka (pia m ater) otacza p owierzchni mózgu i rdzenia kr goweg o w p o d o bny sposób. nie kliniczne, gdy do niej po dawane s rodki
O p ona mi kka wytw arza wi zad ⌅a z bkowane (ligg. denticulata ) - ⌅ czno tkankow e p⌅ytki rozci gaj ce znieczulaj ce w trakcie tzw. znieczule nia nadtwar-
si mi dzy rdzeniem a o p on tward i bie gn ce w p⌅aszczy nie czo⌅owej. dówkowe go.
301
N e uro a n a to m i a 5. P r z estr z e n ie p ⌅ y n o w e
5.1 Uk⌅ad k o m oro w y - wia d o m o ci o g ólne
Fornix Pars ce ntralis,

A dhesio v e n triculus lateralis Recessus
in terth ala m ica su pra pin e alis
Recessus
pin ealis
Fora m en
Corp us pin eale
in terve ntriculare
V e ntric ulus tertius A q u e d uctus

cere bri
(m esence p hali)
Corp us callosu m
Trig o nu m
collaterale
Cornu fro ntale
(anterius), ve n triculus
lateralis sinister
Recessus su pra o p ticus
Chiasm a o p ticu m
Cornu occipitale
Recessus infun dib uli (p osterius),
(infu n dib ularis) v e n triculus
lateralis sinister
H yp o physis
(gl. pituitaria)
Cornu te m p orale
(inferius), ve n triculus
la teralis sinister
V e ntriculus q uartus
zachy⌅ek b o czny (recessus lateralis) ko czy

si o tw ore m b o cznym ko m ory czwartej
(a p ertura lateralis ve n triculi quarti)
A p ertura mediana
Canalis ce ntralis ve n triculi quarti
A U k ⌅a d k o m o ro w y i n ie k t ó re s tr u k t u ry s sia d u j c e -
w ia d o m o c i o g ó ln e i ro g ów tyln e g o i d olne g o; przyp. re d.); kom ora trzecia przyn ale y do mi -
Wid ok z lewej strony. d zym ó z g o wia (dienceph a lon ), a kom ora czw arta do ty⌅o m ó z g o wia ( rhom
Uk⌅ad k o m oro wy je st sko m p lik o w anym uk⌅ad e m przestrzeni w e w n trz- benceph a lon ). Relacje uk⌅a du k o m oro we g o w z g l d e m stru ktur s sia d uj
m ó z g o wych i sta n o wi prze d ⌅u e nie bie g n ce g o w z d ⌅u rdzenia kr g o cych u wid aczn iaj si ró wnie na prz ekrojach cz o ⌅o wym i p o przecznym
w e g o kana⌅u ro dkow e g o ( ca n alis centralis) w o br bie m ó z g o wia. Kana⌅ (zob. s. 410 i 422).
ro d kowy ule ga ro zszerzeniu, tw orz c cztery k o m ory w e w n trz m ó zg o P⌅yn m ó z g o w o -rd ze nio wy w ytw arza n y je st g ⌅ó w nie w splo cie n aczy
wia, które s w y p e ⌅n io n e p⌅ynem m ó z g o w o -rd zenio wym i wys⌅an e sp e nió w ko wym ( plexus choroideus) - sieci naczy krw io n o nych z n ajd uj c ej
cjalnym na b ⌅o nkie m - wy ció ⌅k (ependym a ) (zo b. D, s. 307). Rozró nia si w ka d ej z ko m ór (zob. s. 305). O prócz nie g o miejsce m wytw arza n ia
si : p⌅ynu m ó zg ow o -rd zenio w e g o s kom órki wy ció ⌅ki, którym i wy⌅o o ne
• d w ie ko m ory b o czn e - praw i le w (ventriculi latera les dexter et sini s cia ny ka d ej z czterech komór. W prz e bie g u nie których sch orze (np.
ster), z których ka da za p o m oc oso b ne g o otw oru mi dzyko m oro - w ch oro bie Alz h eim era pro w a d z cej do z m nie jsze nia si m asy m ó zg o
w e g o (fora men interventriculare ) ⌅ czy si z nie p arzyst wia) d ocho d zi do p ato lo g iczne g o p o wi ksze nia si w y m iaró w uk⌅adu ko
• kom or trzeci (ventriculus tertius), która z kolei przez w o d oci g mózgu m oro w e g o (w o d o g ⌅o wie w e w n trzn e z zaniku [hydroceph alus internus
[ aqueductus cerebri) ⌅ czy si z ró wnie nie p arzyst ex vacuoo ]). Dia g n ostyka te g o ro dzaju sch orze o piera si na p o miarach
• ko m or c z w art (ventriculus qu artus); kom ora ta ma p o⌅ czenie z prze uk⌅a du k o m oro we g o mózgu za p o m oc an alizy prze krojów m ózg owia
strze ni p o d p aj czyn ó w ko w , która okre la na je st mianem z e w n trz (u osó b yj cych s one w yk o nyw a n e dzi ki t echnice TK lub MR; przyp.
nej przestrzeni p ⌅yn owej (przestw oru p⌅yn o w e g o; por. B). t⌅u m .). W rz eczywisto ci zn acz e nie d ia g n ostyczn e m aj nie czyste w art o
N ajwi ksze przestrze nie tw orz k o m ory b oczne. W ka d ej z nich wyró ci p o m iaro w e, lecz pro p orcje m i d zy nimi, które p o zwalaj na wylicz e n ie
nia si cz ro d kow oraz rogi: prze d ni, d olny i tylny. Poszcze g óln e fra g okre lo nych wsk a n ik ó w: np. ko m oro w o -m ó zg owe g o, kom oro wo-czasz-
m e n ty uk⌅adu ko m oro we g o mo na przyp orz d k o w a okre lo nym cz kowe g o; przyp. t⌅u m .
cio m m ó z g o wia: róg prze d ni lub cz o ⌅o wy ( cornu frontale, cornu a nte N iniejszy po drozdzia⌅ o bja nia b u d ow uk⌅adu kom oro weg o w relacji do
rius) - p o⌅o o ny je st w o br bie p⌅ata czo⌅o w e g o; róg d olny lub skro nio wy s sia d uj cych z nim struktur; w kolejnym p o drozdziale o pisano drog
(cornu temporale, cornu inferius) - z n ajd u je si w p⌅acie skro nio wym ; róg p⌅ynu m ó zg ow o-rdzeniowe g o - od je g o pro d ukcji do resorpcji. Ostatni
tylny lub p o tyliczny (cornu occipitale, cornu posterius) si g a do p⌅ata po p o drozdzia⌅ d o tycz cy przestrzeni wyp e⌅nio nych p⌅ynem m ózg ow o-rdze
tyliczn e g o pó⌅kul m ó z g o wych (n ie kt órzy a u t orzy wyró niaj ró wnie tzw. niowym p o wi co ny zosta⌅ szcze g ólnym funkcjo m wy ció ⌅ki, narz d om
tró jk t [ trigonu m ] k o m ory b ocznej w miejscu p o⌅ czenia cz ci ro dkow ej oko⌅o ko m oro wym oraz bariero m tkanko wym istniej cym w m ózg owiu.
302
N e uro a n a to m i a 5. P rz estrz e n ie p ⌅ y n o w e
Fora m en Recessus
Recessus V e ntriculus Cornu fro ntale (anterius),
in terve ntriculare su pra pin ealis
pin ealis lateralis sinister ve n triculus lateralis
Cornu fro ntale
Trig o nu m
(anterius), V e ntriculus
collaterale
ve n triculus lateralis tertius
Cornu occipitale
(p osterius), ve n triculus Cornu te m p orale
lateralis sinister (inferius),
ve n triculus lateralis
V e ntriculus
lateralis d exter
Ventriculus A q uae d uctus A q u e d uctus

tertius cere bri cere bri
(m esence p hali) (m ese nce p hali)
Recessus
su pra o p ticus Ventriculus Trig o nu m
q uartus collaterale
Recessus
infun dib uli A p ertura m ediana
(infu n dib ularis) Recessus
ve n triculi quarti
lateralis
Cornu te m p orale (recessus lateralis) Canalis c e ntralis
(inferius), ve ntriculus ko czy si o tw ore m
la teralis sinister b o cznym ko m ory czwartej Cornu occipitale
(a p ertura la teralis ve n triculi q uarti) (p osterius),
a quartus v e n triculus lateralis
B O d le w u k ⌅a d u k o m o ro w e g o m ó z g u ).
Wid ok z przo du i z lewej stro ny (a) oraz z g óry (b). Uk⌅ad ko m oro wy zw a ny jest w e w n trzn przestrze ni p ⌅yn o w o p o je m
Pre p araty o d lew o w e uk⌅adu ko m oro we g o szcze g ólnie d o brze u wid acz no ci oko⌅o 30 ml. Z ew n trzna prz estrz e p⌅yn owa ma p oje m n o oko⌅o
niaj p o⌅ czenia m i d zy p oszcze g ólnym i ko m ora m i: o bie k o m ory b oczne 1 2 0 ml i o d p o wia d a przestrze ni p o d p aj czyn ó w ko w e j.
(lewa kom ora i prawa kom ora) ⌅ cz si z kom or III za p o m oc p arzy N ale y zwróci uw ag na trzy o tw ory ko m ory czw artej (parzyste o twory
ste g o o tw oru m i d zyko m oro w e g o (fora men interventriculare ). Ko mora III boczne [ aperturae laterales] oraz nie p arzysty o tw ór p o ro dkowy [ apertura
⌅ czy si nato m iast z kom or IV, d zi ki w o d o ci g o wi m ózgu ( aqueductus mediana ]), przez które p⌅yn m ózg ow o-rdzeniowy wyd ostaje si z uk⌅adu
cerebri kom oroweg o do przestrzeni p o d p aj czyn ówkowej.
Th ala m us Puta m en
D igitatio nes
hip p ocam pi
Fora m en Plexus A dhaesio

in terve ntriculare ch oro id e us in terth ala m ica
Ca p u t n uclei Corp us Caud a nuclei

cau dati am yg d aloid e u m cau dati
a
C Ist o t n e st r u k t u r y s sia d u j c e
z k o m o ra m i b o cz n y m i
a W id ok m ózgu z le w ej stro ny i z góry. D cia n a b o cz n a k o m o ry III
b W id ok na róg d olny ko m ory b ocznej lewej Prz ekrój w p ⌅aszczy nie p o ro dkowej wid o k
• skoru pa (pu t a m e n ) - le y b o cznie od ko
w o br bie o tw arte g o p⌅ata skro nio w e g o. z lewej strony. cia n b oczn k o m ory III tw orz
m ory b ocznej i w zwi zku z tym nie grani
n ast p uj ce stru ktury m i d zym ó z g o wia (dien
czy z ni b ezp o re d nio.
a N ast p uj ce stru ktury m ó zg owia granicz cephalon i): na d w z g órze (epith a la m us), w z g órze
z ko m or b oczn : b W prze dnim o dcinku dna rogu d olne go ( th ala m us) i p o d w z g órze ( hypoth a la m us).
• j dro o g o niaste ( nucleus ca udatus) - tw o uwid acznia si hip okam p ( hippoca mpus; O b ustro nne wybrzusze nia obu w z g órz m o g
rzy cia n prz e d nio -b o czn rogu prze d zob. s. 323), który swoj prz e d ni cz ci pod si w zaje m nie d o tyka i tw orz zrost mi dzy-
nie go; postaci szp o nów hip okam pa (digitationes w z g órz o w y (adhesio interth ala m ica ); ani fu n k
• w z g órze ( th a la m us) - b u d uje cia n tylno- hippocampi ) uwyp ukla w kierunku przestrzeni cjo naln ie , ani te an a to m icznie nie s one je d
-b oczn rogu prz e d nie g o; p⌅ynowej. nak p o⌅ czone ze so b w ⌅ó kn a m i sp o id ⌅o wym i.
303
N e uro a n a to m i a 5. Prz estr z e n ie p ⌅ y n o w e
5.2 Kr e nie p ⌅yn u m ó z g o w o-rd ze nio w e g o i je g o z biorniki
Gra nula tio n es Plexus ch oroid eus

arachn o id e a e ve n triculi lateralis
Plexus ch oro id e us
ve n triculi tertii
Sinus sagittalis
su p erior
Cistern a am biens
Cisterna
interh e mi-
sp herica
Sinus rectus
Foram en
in ter
A q u e d uctus
ve n triculare
cere bri
(m esence p hali)
Co nflu ens
sinuum
Cistern a la m inae Cistern a verm is

term inalis
ve n triculi quarti
Cisterna
chiasm a tica
Cistern a ,
Cistern a cere b ello m e d ullaris
basalis (mag na)
Cisterna
. in terp e d u ncularis
A p ertura
Cisterna mediana
p o nto m e d ullaris
Canalis
centralis
Plexus ve n osus
verte bralis
Przestrze p o d p aj czyn ó w ko w a
j Uk⌅ad ko m oro wy
Uk⌅ad yln y
Splo t n aczyn ió w k o w y N. spinalis
A K r e n i e p ⌅y n u m ó z g o w o -r d z e n io w e g o i j e g o z b io r n ik i
P⌅yn rd ze nio w o - m ó z g o wy w ytw arz a n y je st w splo cie n aczynió w k o wym b owana w o ko licy wyj cia n erw ó w rd ze nio wych z kana⌅u kr g owe g o,
(plexus choroideus), które go fra g m e n ty ro z m ieszczo ne s w ka d ej z c z te prz e z tzw. przestrze nie ró d n erwia (endoneurium) do okolicznych sp lo
rech kom ór m ó zg owia (w e w n trznych przestrzeniach p ⌅y n o wych). Przez t ó w ylnych i naczy lim fatycznych (zob. F).
o tw ór p o ro d ko wy ( apertura medi ana) oraz p arzyste o tw ory b oczne Ko m ory m ó zg ow e i prz estrz e p o d p aj czyn ó w ko w a zaw ieraj ⌅ cznie
(aperturae l aterales; nie o b ecn e na rycinie; in form acje o ich p o⌅o eniu: oko⌅o 150 ml p⌅ynu (2 0 % w kom orach i 80% w przestrzeni p o d p aj czy
zo b. s. 302) p⌅yn prze d ostaje si do przestrzeni p o d p aj czyn ó w ko w e j (z e n ó wk o w ej). P⌅yn ten ule ga 2 -4 razy d zie nnie ca⌅k o wit ej wy m ia n ie, tak wi c
w n trzn e j przestrze ni p ⌅yn o w ej), w o br bie której w yst p u j ro zszerze ka d e g o dnia musi by wy pro d uk o w a n e oko⌅o 500 ml p⌅ynu m ózgowo-
nia, tj. z b io rniki (cisternae). Z przestrzeni p o d p aj czyn ó w ko w e j p⌅yn re- -rd zenio we g o. W przyp a d ku na d m iern ej pro d ukcji p⌅ynu m ó z g ow o-rdze
sorb o w any je st (przes cza si ) prz e z ziarnisto ci p aj czyn ó w ki (gra nul a nio w e g o lub w sytu acji u tru d nie nia je g o o d p ⌅ywu z uk⌅adu kom oro we g o
tiones arachnoide ae [Pacchioni]) do zatok ylnych o p o ny tw ard ej (g ⌅ó wna d ocho d zi do wzrostu ci nie nia ró dczaszko w e g o (inform acje o p o miarz e
dro ga o d p ⌅yw u). M niejsza ilo p⌅ynu m ó z g o w o -rd zenio w e g o je st resor- ci nie nia - zo b. E, s. 307).
30 4
Plexus ch oroid eus Pe d unculi

Th alam us ve n triculi lateralis cere b ellares medii
Taenia
Corpus
A p ertura m ediana ch oro i
pin eale
dea
Taenia
th ala mi
Taenia
fornicis
k oszyczki Boch d aleka
A p ertura (c ornuco pia Boch d aleki
lateralis [an g. Bochd alek's flo w e r b asket])
B Sp l o t n a cz y n i ó w k o w y (p le xus C Sp l o t n a cz y n i ó w k o w y (plexus ch oro id eus) D T a m y sp l o t u n acz y n ió w k o w e g o

ch oro id e us) w k o m o ra ch b o cz n ych w k o m o rz e IV (t a eni a c h oro ide a )
Widok od strony p otylicznej na wzg órze Wid ok od strony grz b ieto w ej na cz cio w o o tw arty dó⌅ rów- Wid ok na uk⌅ad ko m oro wy z g óry.
(thalamus). n ole g ⌅o b o czny (fossa rhomboidea)-, m ó d ek z osta⌅ usuni ty. Splo t n aczyn ió w k o w y p o wstaje w w y
Usuni to stru ktury m ózgu a do dna Fra g m e nty splotu naczynió wk o w e g o przytwierd z o n e s niku wrasta nia p tli n aczynio wych
o bu ko m ór b ocznych, g d zie u m ie jsc o w o kolicy skle pie nia kom ory IV i ro zci gaj si w kierunku w w arstw wy ció ⌅ki (ependyma), co
wio ny je st splot n aczynió w k o wy. Po o tw oró w b ocznych ( aperturae l aterales). O b ustro nnie w oln e p ow o d uje, i je st on m ocn o zro ni ty
n ie w a tka nka n aczynió wk o w a splotu ko ce splo tó w m o g prze d ostaw a si przez o tw ory b oczne ze cia n d anej k o m ory (zo b. F). W przy
(tela choroidea) je d y n ie w tym m iejscu do prz estrz eni p o d p aj czyn ó w ko w ej i okre la ne s mianem pa dku usuni cia splotu za p o m oc p -
zro ni ta je st ze cia n kom ór (zob. D) koszyczkó w Boch d ale ka (cornucopi a Bochdaleki- ⌅ac. cornu co sety p owstaj linie o d erw a nia, tzw. ta
- wi ksz o stru ktury splo tu unosi si piae -ró g o bfito ci [ang. Bochdalek's flower basket]). m y n aczynió w k o w e (taeni ae choro
w o ln o w wie tle uk⌅a du kom oro we g o. ideae).
wy ció ⌅k a Sinus d ura e Plexus Gra n ula tio n es arachn o id e a e

(e p e n d ym a) m atris ch oro id e us (Pacchio ni)
Epith eliu m
Sp atiu m liquori cu b o id e u m plexus
cere brosp in alis ch oroid ei
V e ntric ulus
q uartus
r b ek Sp atiu m A p ertura
naczynia szczo te czko wy su b ara ch m e diana
krw io n o n e (lim b us noid eum
(vasa p enicillatus) A q u e d uctus
san guin ea) cere bri
(m esence p hali)
V e ntric ulus la teralis V e ntric ulus t ertius
E O b ra z h ist o l o g icz n y sp l o t u n acz y n ió w k o w e g o (p le x us c h o r o F Sch e m a t k r e n i a p ⌅y n u

ideus); p r z e k r ó j: b u d o w a n a b ⌅ o n k a sp l o t u (wg Kahle'ego) Ja k ju o pisan o - w ka d ej z czterech ko m ór m ó z g o wych z n ajd u j si
Splo t n aczyn ió w k o w y sta n o wi p ewn e g o ro dzaju u wy p u kle n ie cia ny ko fra g m e n ty splo tu naczynió wk o w e g o. W szystkie cz ci splotu uczestnicz
mór. Po nie wa na p o wierzchni splotu w yst p u j liczne p ofa⌅d owania - w w ytw arza n iu p⌅ynu m ó zg ow o-rdzenio w e g o, który prz e z oba o tw ory
je g o struktur mo na o kre li ja k o kala fioro wat . Po wierzchni splotu b o czn e ( aperturae laterales; nie u w z g l d nio n e na rycinie) i o tw ór po rod-
tw o rzy je d n o w arstw o w y nab⌅o nek sze cie nny (epithelium cuboideum), kowy (apertura mediana) o d p ⌅ywa w kierunku przestrzeni p o d p aj czy
który na stro nie z e w n trzn ej p o kryty je st r bkiem szcz o teczko wym ( lim n ó wk o w ej. St d znacz ca cz p⌅ynu prze d ostaje si przez ziarnisto ci
bus penicilla tus), d o d atkow o zwi kszaj cym je g o p o wierzchni . p aj czyn ó w ki Pacchio nie g o do zatok ylnych o p o ny tw ard ej (sinus durae
matris).
Cistern a Cistern a z b iornik blaszki kra c o w ej (cistern a la m inae term inalis)

olfactoria corp oris callosi o tacza t tn ic prze d ni m óz gu (a. cere bri a nterior)
E Z b i o r n i k i p r z est r z e n i p o d p a j c z y
Cistern a c hiasm atica n ó w k o w e j (cistern a e su b a r a ch n o-
Cistern a caro tica
z biornik d o⌅u b o czn e g o m ózgu ide a l es) (wg Rau b era /Ko pscha)
Cisterna (cistern a fossa e la teralis cere bri) Wid ok od stro ny p o dstaw nej.
in terp e d uncularis o tacza t tn ic e ro dk ow m óz gu Z b io rniki (cisternae) s wyp e ⌅nio nym i
(a. cere bri m edia)
Cistern a cruralis p⌅ynem m ó zg o w o -rd zenio wym roz
otacza A. c o m m unicans szerz o nym i cz ciam i przestrzeni p o d
a. ch oroid ea p osterior
p aj czyn ó w k o w ej. M og one o tacza
anterior A. c ere bri me dia p o cz tko w e o d cin ki n erw ó w czaszko
z b iornik okala j cy (cistern a wych oraz t tnic e na p o dstawie m ó
a m b ie ns) otacza t tn ic tyln zgu ( y⌅y nie z osta⌅y u w z g l d nio n e na
Cistern a trig e m ini m óz gu (a. cere bri p osterior)
rycinie). W przyp a d ku krw aw ie t t
i t tn ic m ó d ku g órn
(a. su p erior cere b elli) nic zych, np. przy p kni ciu t tnia kó w
Cistern a po ntis (p atolo gic znych u wy p u kle cia ny t t
mediana
A. inferior nic) wyn aczyn io n a krew trafia w ten
anterior cere b elli sp osó b do przestrzeni p o d p aj czyn ó w
A. basilaris
Flocculus
kow ej, a w i c ró w nie do p⌅ynu m ó
zg o w o -rd zenio w e g o. Teg o ro dzaju p k
A. inferior
Cisterna ni cie t tnia k ó w je st cz st przyczyn
p osterior cere b elli
p o nto cere b ellaris wyst p o w a nia krwiste g o p⌅ynu (infor
A. verte bralis Cistern a cere b ello m e d ullaris m acje d o tycz ce p o zyskiw a nia p⌅ynu -
Cistern a spin alis p osterior Cistern a sp in alis a nterior lateralis zo b. s. 307).
305
5.3 N arz d y o k o ⌅ o k o m oro w e i b ariery t k a n k o w e w m ózg o wiu
Organum vasculosum Organum A P o ⌅ o e nie n a r z d ó w o k o ⌅ o k o m o ro w ych

laminae terminalis subfornicale
Przekrój p o ro dkow o -strza⌅k owy, wid o k z lewej strony. Do narz d ó w o ko
⌅o ko m oro wych zalicza si :
• przysa d k n erw o w lub p⌅at tylny przysa dki ( neurohypophysis vel lobus
posterior gl andul ae pituitari ae) z okolic n e uro h e m aln (zob. s. 340),
• splo t n aczyn ió w k o w y (plexus choroideus) (zob. s. 305),
• szyszyn k (corpus pineale/gl. pinealis, epiphysis) (zob. D, s. 343) oraz
• narz d naczynio wy blaszki kra cowej ( organum vasculosum l aminae
terminalis), narz d p o dskle p ie niowy (organum subfornicale), narz d
p o dsp oid ⌅o wy (organum subcommissurale) i pole najdalsze (area p o
strema) (zob. B).
Wszystkie n arz d y oko ⌅o ko m oro w e lub narz d y wy ció ⌅k o w e c h arakte
ryzuj si p o d o b nym i cecham i m orfolo g icznym i. Powstaj ze z m o dyfi
kowanych kom órek wy ció ⌅ki, gra nicz przewa nie z w e w n trzn (p⌅yn
w ko m orach) i z e w n trzn przestrzeni p ⌅yn o w (p⌅yn w przestrzeni pod-
p aj czyn ó wk o w ej) oraz s ro zm ieszczo ne w p ⌅aszczy nie p o ro dkowej
(w yj te k: sp lo t n aczyn ió w k o w y nie ro zwija si z nie p arzyste g o zawi zka
z n ajd uj c e g o si w linii p o ro d ko w ej). Bariera kre w - m ó z g z w y kle w tych
narz d ach nie w yst p u je (zob. C i D; wyj te k: narz d p o dsp oid ⌅o wy).
Plexus Tu b er
B P o dsu m o w a n ie d o t y cz ce m n ie jsz y ch n a rz d ó w
o k o ⌅ o k o m o ro w ych
O prócz stru ktur w ym ie nio nych d alej - do narz d ó w o ko⌅o ko m oro wych
zalicza si jeszc z e cz n erw o w przysa d ki, splo t n aczyn ió w k o w y i szy
szyn k . O pisy d o tycz ce fu n kcji narz d ó w oko ⌅o ko m oro wych p och o dz
z ba da eksp erym e n talnych na zwierz tach.
N arz d Lo k a liz a cja F u n k cje
N arz d n a cz y sploty naczyniowe po wydziela hormony: soma-

n i o w y b l a sz k i ⌅o one na dziobowej tostatyn , luliberyn
kra co w ej cianie komory III i motylin ; zawiera ko
(organum va (blaszka kra cowa, la mórki wra liwe na angio-
sculosum l a mina terminalis); u cz⌅o tensyn II; po redniczy
minae termi wieka OVLT ma charak w reakcjach neuroendo-
nalis, O VLT) ter szcz tkowy krynnych C B a d a n i e b a rie r t k a n k o w y ch w o b r b ie m ó z g u (wg Kahle'eg o)
N arz d p o d naczynia w⌅osowate wydziela somatostatyn a Bariera kre w - m ó z g . b Bariera kre w - p ⌅yn m ó zg o w o-rd zenio wy. Górna
sk le p ie n io w y o budowie okienkowej i luliberyn z zako cze cz rycin y p o kazuje prz ekrój p o przeczny m ózgu królika od strony o g o
(organum sub rozmieszczone mi dzy nerwowych; zawiera ko nowej (z d o⌅u); d olna cz ryciny prze dstawia wid o k pnia mózgu od
fornicale, otworami mi dzyko- mórki wra liwe na angio- stro ny p o dstaw nej. Fu nkcja o bu b arier pole ga na ochro nie m ózgu przed
SF O ) morowymi (foramina tensyn II; odgrywa g⌅ów szk o d liw ym i su bsta ncja m i p o ch o d z cym i z krwi, którym i m o g by z a
interventricularia) oraz n rol w regulacji rów ró wno su bsta ncje wielk o cz steczk o w e, ja k ró w nie dro b n o cz steczko w e
pod sklepieniem (for nowagi p⌅ynowej („na (np. sk⌅a d niki le kó w). Fakt ten je st szcze g ólnie isto tny w asp e kcie farm a
nix) rz d pragnienia”) kotera pii.
a Po twierd ze nie istnie nia b ariery kre w - m ó z g : Po d o ylnym p o daniu
N arz d p o d graniczy z szyszynk wydziela do wodoci gu b arwnika b⌅ kitu Tryp anu (1. próba G old m ana) nie bieskie m u za b ar
sp o id ⌅o w y (corpus pineale)-, pokry glikoproteinow substan wie niu ule g aj pra wie wszystkie narz dy - poza m ózgie m i rdzeniem
(organum sub wa spoid⌅o nadwzgó- cj , która g stniej c two kr g o wym ; o po na tward a i splot naczynió w k o wy ró wnie b arwi si
commissurale, rzowe (commissura epi rzy ni (w⌅ókno ReiBnera), in te nsyw nie na nie biesk o. N iewielkie z a b arw ie n ie stwierd za si w o b
SC O ) thalamica) w okolicy si gaj c niekiedy do ka r bie guza p o piela te g o (tuber cireneum, neuro he m aln a okolica przy
przej cia komory III na⌅u rodkowego rdzenia sadki n erw o w ej), pola najd alsze g o i z w o jó w rd ze nio wych (w w y m ie
w wodoci g mózgu kr gowego; zawiera ba nio nych okolicach bariera kre w - m ó z g ma charakter nie ci g⌅y). W w a
(aqueductus cerebri) rier krew-m ózg; funkcje runkach naturalnych taki sam rozk⌅ad b arwnika p owstaje w przypadku
niepoznane ca⌅kowicie ó ⌅taczki - p o d o b nie do b⌅ kitu Tryp anu w 1. pró bie G old m ana - za
b arwia wszystkie narz dy z wyj tkie m m ózgu i rdzenia kr g owe g o,
Po le n a j d a l parzysty organ na dnie strefa spustowa dla odru
sz e ( area p o ogonowego (dolnego) b Po twierd ze nie istnie nia b ariery kre w - p ⌅yn: je e li b arw nik zostanie
chu wymiotne go (brak
strema, A P) ko ca do⌅u równole- wstrzyk n i ty do przestrzeni z awieraj c ej p⌅yn m ó zg o w o -rd zenio wy
bariery krew-mózg!);
g⌅obocznego (fossa (2. próba G old m ana) - d ocho d zi w ó w czas do ro zlane g o za b arwie nia
u ludzi - w drugiej po⌅o
rhomboidea), bogato wie yd a - zanika m ózgu i rd zenia kr g ow e g o (OU N) - na sam ej ich p o wierzchni; p ozo
unaczyniony sta⌅e cz ci org aniz m u p o zostaj nie za b arw io n e. Próba p okazuje, i
istnie je bariera m i d zy p⌅ynem m ó zg o w o -rd zenio wym a krwi , brak
je d n a k tej b ariery m i dzy p⌅ynem a o ro d ko wym uk⌅ad e m n erw o wym .
30 6
N euro a n atomi a 5. Prz estr z e n ie p ⌅ y n o w e
D B a rie r y k r e w - m ó z g i k r e w - p ⌅ y n p⌅yn m óz go wo-

-rd zeniowy
a Prawid ⌅o wa tka nka nerw o w a z b arier kre w - m ó z g . b Bariera kre w - p ⌅yn w k o m orz e
(m ó z g ow o -rd zenio wy) w splo cie n aczynió w k o wym (plexus choroideus). sz ero kie
kom órka szczeliny
a Bariera kre w - m ó z g w prawid ⌅o w ej tka nce m ózgu sk⌅ada si zasa d ni wy ció⌅ki m i d zy
cz o z kom órek ró d b⌅o nka naczy krwio n o nych p o⌅ czonych p o⌅ (e p en dym a) ko m órk ow e
cze nia m i cis⌅y m i (ang. tight junctions). Z te g o te p owo d u w o br bie
tkanki
o ro dkow e g o uk⌅adu n erw o w e g o nie jest m o liw e prze d ostaw anie si p o ⌅ czenia cis⌅e
m ózg o wia
hydro filnych su bsta ncji ze wia t⌅a naczy krw io n o nych m i d zy ko
m órkami ró d b⌅o nka do o taczaj cych je tka n e k (ró w nie w o d wro t
nym kieru n ku). Su bsta ncje hydrofilne isto tne w m e ta b olizm ie o ro d ko wiat⌅o naczynia
w⌅oso w ate g o
we g o uk⌅adu n erw o w e g o prze nikaj prz e z barier kre w - m ó z g dzi ki
m echaniz m o m czynne g o transp ortu (np. glukoza je st transp orto w ana
prz e z no nik insulin o zale ny). p⌅yn m óz go wo-
b W splo cie n aczynió w k o wym , ja k i w innych narz d ach oko⌅okom oro- rd z e nio wy
wych (zob. A) kom órki ró d b⌅o nka w ⌅o nic ze k o o kie n k o w atej cia nie w ko m orz e
kom órka p o ⌅ czenia cis⌅e
u m o liwia j prze nika nie ró nych su bsta ncji z krwi do tka n e k m ó zg o
wy ció⌅ki
wia, ja k i z p o wro te m; brak je st tu b owie m b ariery kre w - m ó z g . Barier
(e p en dym a)
m i dzy tka nka m i m ó zg owia a p⌅ynem w y p e ⌅n iaj cy m k o m ory m ó kom órka ró d
z g o w e tw orz w tym przyp a d ku p o⌅ czenia cis⌅e zn ajd uj c e si m i tkanki b⌅onka o cianie
dzy ko m órkam i wy ció ⌅ki ( ependym a; tu: na b ⌅o nkie m splo tu). Innymi m ózg owia okie nko wate j
s⌅o wy bariera d yfu zyjn a zosta⌅a prze niesio na ze ró d b⌅o nka naczy wiat⌅o naczynia
krwio n o nych, na kom órki wy ció ⌅ki b d kom órki splotu n aczyn ió w w⌅oso w ate g o
koweg o.
F P o r ó w n a n ie m i d z y p ⌅y n e m m ó z g o w o -r d z e n io w y m
a su r o w ic kr wi
P⌅yn m ó z g o w o -rd zenio wy p o zyskuje si do celó w dia g n ostycznych: za
p o m oc ba d ania p⌅ynu mo na z d ia g n o z o w a za p ale nie m ó zg owia (en
cephalitis) i je g o o po n ( meningitis), a tak e krw aw ie nia do przestrze ni p⌅y
nowej oraz prz erzuty n o w o tw oro w e dro g p⌅ynu. Ja k wynik a z ninie jszej
ta b eli - p⌅yn m ó z g o w o -rd ze nio wy je st czym wi c e j ni czystym ultra-
przes cze m suro wicy krwi; je g o g ⌅ó w n fu n kcj jest na d anie m ózg owiu
o d p o wie d nie g o turg oru. W wynik u o d p aro wania p⌅ynu sucha masa m ó
z g o wia wyn osi je d y n ie 50 g (zam iast ok. 1300 g; tru d n o z g o d zi si j e d
nak z twierd z e n ie m , a by ca⌅y p⌅yn z przestrzeni w e w n trz- i z ew n trzko -
m órko wych by⌅ to sa m y z p⌅ynem m ó z g o w o -rd zenio wym; przyp. t⌅u m .).
P⌅yn mózgowo- Surowica

-rd zenio w y
M e t o d y p o z ysk i w a n ia p ⌅y n u m ó z g o w o -r d z e n io w e g o
Punkcja l d wio wa: jest metod z wyb oru do pozyskiwania p⌅ynu mó ci nienie 5-18 cm H20
zgowo-rd zenioweg o. Ig⌅a jest wpro wad zana dok⌅adnie w linii po rodko-
wej mi dzy wyrostkami kolczystymi L3-L4 (w Polsce L4-L5) i przebija si obj t o 100-160 ml
do worka o ponowe go, tu: zbiornika l d wio weg o (cisterna lumbalis). J e osmolarno 292-297 mosm/l 285-295 mosm/l
eli - j a k to pokazano na rycinie - do ig⌅y zostanie pod⌅ czony mano metr
mo liwe jest równie dokonanie po miarów ci nienia p⌅ynu mózgowo- elek trolit y
-rdzeniowego. Je d nak w przypadku wysokie g o ci nienia ródczaszko- sód 137-145 mmol/l 136-145 mmol/l
we g o prze prowa dzanie po miarów (jak i samej punkcji) jest prz eciwwska potas 2,7-3,9m m ol/l 3,5-5,0 mmol/l
zane, gdy prowadzi do nag⌅ego obni enia (od barczenia) ci nienia, czego wap 1-1,5 mmol/l 2 , 2 - 2 ,6 mmol/l
skutkiem mo e by wklin owanie migda⌅ków mó d ku i pnia mózgu do chlorki 116-122 mmol/l 98-106m m ol/l
otworu wielkie g o (foramen magnum). W klinowanie prowadzi do ucisku
PH 7,31-7,34 7,38-7,44
na yciowo wa ne o rodki w o br bie rdzenia przed⌅u onego (medulla ob
longata) i mo e prowadzi naw et do mierci pacjenta. Dlatego przed w y glukoza 2,2-3,9 mmol/l 4,2-6,4 mmol/l
konaniem punkcji l d wio wej konieczne jest zwrócenie uwagi na o bjawy
stosunek zawarto ci
po dwy szone go ci nienia ródczaszkoweg o (m.in. ob ecno tarczy zasto-
glukozy mi dzy p⌅y > 0 ,5 - 0 ,6
inowej - o brz k brodawki nerwu wzro kowe g o; zob. s. 165).
nem a surowic
Punkcja p o d p o tyliczna: M eto d t n ale y stoso wa je d y n ie w w yj t
kowych przyp a d kach, np. gdy p o bra nie p⌅ynu m ózg ow o-rdzenio w e g o mleczany 1-2 mmol/l 0 ,6 - 1,7 mmol/l
nie jest m o liwe za p o m oc p unkcji l d wio w ej (ma to m iejsce w przy
bia⌅ko ca⌅kowite 0 , 2 - 0 ,5
g/l 55-80 g/l
padku guza u m ie jsco wio n e g o w⌅a nie w d olnej o ko licy kr g os⌅u pa).
albumina 56-75% 50-60%
Sama p unkcja p o d p o tyliczna m o e by zagra aj ca yciu p acje nta. Z a
immunoglobulina IgG 0,01-0,014 g/l 8-15 g/l
gro enie to wynik a z te g o, i ig⌅a prz e bija si do zbiornika m ó d kowo-
-rdzeniowe g o, o kre la n e g o tak e ja k o z b iornik wielki (cisterna cerebel leukocyty < 4 komórki/pl
lomedullaris lub cisterna magna), g dzie mo e d oj do przyp a d ko w e g o
limfocyty 60-70%
uszko dzenia o ro dków istotnych dla ycia zn ajd uj cych si w o br bie
rdzenia prze d⌅u one g o.
307
N e uro a n a t o m i a 5. Prz estr z e n ie p ⌅ y n o w e
5.4 Rzut p rz estrze ni p ⌅y n o w ych i innych w a nych stru k t ur m ózg o wia

na p o w ierzch ni czasz ki
Sinus sagittalis V e ntriculus

su p erior
lateralis,
c orn u fro ntale
Tele nce p halo n,
lo bus fro ntalis Foram en
interve ntriculare
V e ntriculus
lateralis Os parietale
Tele nce p halo n,
lo bus te m p oralis Ventriculus
tertius
Sinus sp h e n o Os sp he n oid ale

p arietalis
H yp o physis Os te m p orale
(gl. pituitaria)
Sinus petrosus O rbita

su p erior
Os zyg o m a tic u m
Sinus
transversus
Sinus sig m oid eus
Sinus
cavern osus
Bulbus
Sinus petrosus ve n a e ju g ularis
inferior in tern ae
Pons Cere b ellu m

M axilla Medulla
Plexus
basilaris ob lo n gata
A Rz u t o w a n ie ist o t n ych st r u k t u r m ó z g o w ia
na p o w i e r zch n i cz asz k i
a Wid ok od strony czo⌅o wej, b Wid ok z boku. które u m ieszczo n e s ró wnie w linii p o ro dkowej tu pod kresom ózgo -
W ród stru ktur kreso m ó zg owia d o m in uj p⌅a ty cz o⌅o we i skro nio w e ( lobi w i e m .Z zatok ylnych o p o ny tw ard ej m ózgu (sinus dur ae matris) d ostrzec
frontales et temporales). Z n a jd u j cy si w linii p o ro d ko w ej sierp m ózgu mo na ro zci g aj c si po o byd wu stro nach zato k eso wat (sinus sig mo
(falx cerebri; nie wid o czny na rycinie) ro zdziela o bie p ó⌅kule kreso m ó zg o ideus). Z w e w n trznych przestrzeni zaw ieraj cych p⌅yn m ó z g ow o-rdze
wia. W id ocznym i na rycinie strukturam i nale cym i do pnia m ózgu ( trun nio w y na okolic cz o ⌅o w rz utuj si rogi cz o⌅o we (cornua frontali a ) obu
cus enceph a li ) s m ost (pons) i rdze prze d⌅u o ny ( medull a oblonga t a ), kom ór b ocznych (ventriculi laterales).
30 8
Ventriculus
lateralis
Cornu Pars Cornu Cornu

Sinus sa gittalis fro n tale ce n tralis te m p orale occipitale
su p erior
Sinus sa gittalis
inferior
Foram en
interve ntriculare
Ventriculus
tertius
Os
fro ntale
Os e th m o
idale
Sinus
Orbita rectus
C o nflu ens
Os
sinuum
nasale
Sinus
Os la
transversus
crim ale
Os
Os zy g o occipitale
m aticum
Sinus
M axilla occip italis
V e ntriculus
quartus
Sinus
sig m oid eus
A q u e d uctus Sinus Sinus petrosus Bulb us Sinus p etrosus
cere bri cavern osus inferior ve n a e ju g ularis in tern ae su p erior
(m ese nce p hali)
Na p o dstawie wid o ku od stro ny lewej (b) o pisan o p o⌅o enie p oszcze g ól zato kach o p o ny tw ard ej tj. zatoce strza⌅k o w ej g órn ej i d olnej (sinus sagit
nych p ⌅a tó w m ózgu w o d niesie niu do wid o cznych d o ⌅ó w czaszki (fossae talis superior et inferior), zato ce prostej (sinus rectus), zato ce p o przecznej
cranii). P⌅at cz o ⌅o wy p o⌅o ony je st w prz e d nim d ole czaszki, p⌅at skro (sinus transversus), zato ce eso watej (sinus sigmoideus) oraz zatoce ja m istej
nio w y w ro d kowym , a m ó d ek w tylnym . N ale y wsp o m n ie o istotnych (sinus cavernosus).
30 9
N e uro a n a to m i a 6. K reso m ó z g o w ie
6.1 Kreso m ó z g o wie - roz w ój i stru k t ura z e w n trz n a
A P o d zia ⌅ p ó ⌅ k ul m ó z g u Gyrus precentralis
a W id ok od stro ny lewej na lew p ó⌅kul ,

b Wid ok od stro ny lewej na praw p ó⌅kul , Gyrus
Sulcus p ostc entralis
c W id ok od stro ny p o dstawy m ózgu na
centralis
k o m p le tny mó zg, o b ustro n nie o d d zielo n o
Lob us
n erw w zro ko wy, pie m ózgu prz e ci ty na
parietalis
wyso ko ci ró d m ó z g o wia.
Ch o o bie p ó⌅kule s morfologicznie pra Lob us G yrus su pra
fro ntalis m arg inalis
w ie sym e tryczn e, wi ksz o p o dr czni
ków prze dstawia na rycin ach p ó⌅kul lew .
Sulcus
Przyczyn je st asym etria czynno ciow a m ó
lateralis
z g u. N iektóre czyn n o ci, takie ja k mowa
i je j ro zu m ie nie zlo kaliz o w an e s wy⌅ cznie Lob us Lob us
w je d n e j p ó ⌅k uli, a m ian o wicie z d e cy d o te m p oralis occipitalis
w a nie cz ciej w lewej ni w prawej. Lew
p ó⌅k ul okre la si zatem miane m „d o m i
nuj cej", g d y o b d arz o na jest „m o liw o ci a
mowy". W id oczne na p ó⌅kulach bruz dy i za
kr ty spraw iaj , e p o wierzchnia p o kryw a Lo b us G yrus Sulcus
j c e j je j p o wierzchni kory si g a 2 2 0 0 c m 2. lim bicus cin g uli centralis
N iektóre st r u k t u r y „ p rz e w o d n ie " mo na
w yk orzysta ja k o p u n kty orie n tacyjn e:
• zakr t prze d- i za ro d k o wy (gyrus pre

centralis i gyrus postcentralis), p o⌅o one Lob us Lob us
s po o bu stro nach bruz dy ro dkow ej fro ntalis parietalis
(sulcus centralis)-,
• p owy ej (cie m ie nio w o) zakr tu skro nio Corpus
Sulcus
callosu m
w e g o g órn e g o (gyrus temporalis supe p arie to
rior) po⌅o ona je st bruzda b oczna (sulcus occip italis
Se ptum
lateralis), której tyln y koniec o toczo ny p ellu cid u m
je st zakr te m na d brze nym (gyrus su Lob us
occip italis
pra marginalis, zo b. s. 312); Lo b us te m p oralis
• w tyln ej cz ci m ózgu, cz ciej le piej
wid o czn a od stro ny przy ro d ko w ej, p o
⌅o ona je st bruzda cie m ienio w o-p oty- b Fornix
liczna (sulcus parietooccipitalis);
• od strony przy ro d ko w ej p o⌅o one je st
cia⌅o m o d zelo wate (corpus callosum, na
Polus frontalis
zyw a n e tak e sp oid ⌅e m w ie lkim ), a cie
m ie nio w o od nie g o zakr t o br czy (gy
rus cinguli).
Stru ktury p o zw alaj , cz cio w o na p o dsta

Bulb us
wie ro zw oju, a cz cio w o ca⌅ko wicie w ia
Lob us olfactorius
d o m ie w yk orzystu j c stosunki to p o graficz fro ntalis
nie, wyró ni granic e p o m i d zy sz e ci o m a
p ⌅a t a m i k r eso m ó z g o w ia:• N. op ticus
H yp o physis
• t o p o graficznie:bruz d a ro d ko w a o d d ziela (gl. pituitaria)
pi at czo⌅owy ( lobus frontalis) od pi at a cie
mieniowego (lobus parietalis) (a), bruzda Corp us
Fissura
boczna stan o wi g órn gra nic p⌅ ata skro lo n gitu dinalis m am m illare
niowego (lobus temporalis) (a), w g⌅ bi cere bri
bru zdy b ocznej po⌅o ony jest p⌅ at wys M ese nce p halo n
powy ( lobus insularis, wysp a insula, Ba); Lob us
bruzda cie m ienio w o -p o tyliczna od dziela te m p oralis
pi at potyliczny ( lobus occipitalis) od p⌅ ata

ciemieniowego (b);
Lob us
• ro zw ojo w o: p⌅ a t limbiczny (lobus limbi occip italis
cus), w id o cz ny m.in. od stro ny przy ro d
kowej ja k o zakr t o br czy (b) je st ro zw o
jo w o starszy ni wy m ie n io n e wcze niej
p⌅aty. Polus occip italis
310
O p erculu m
p arietale N ucleus Cortex
Corpus cau d atus cere bri
striatu m
Putam en
Su bstantia
alba
Glo bus
p allid us
Claustru m
O p erculu m
fro ntale
Lob us insularis O p erculu m
(insula) te m p orale
B Ist o t a sz a ra i b ia ⌅a w k r eso m ó z g o w iu (szcze g ó⌅y z o b. s. 316 i 320). W o br bie isto ty bia⌅ej zn ajd uj si (p od-
a Lewa p ó⌅kula m ózgu, wid o k od stro ny le w ej, ro zci g ni ta bruzda korowo - pod kor m ózgu) gru p y n e uro n ó w tw orz c e j dra (nuclei).
b oczna, b Przekrój cz o ⌅o wy przez mózg. Bior c pod uwa g p o⌅o enie na p o dstawie kreso m ó z g o wia, j dro o g o
a Prz e m ieszczo na w g⌅ b wysp a wid o czna jest d o piero po ro zci g ni ciu niaste (nucleus ca ud atus) i skoru p a (puta men) o kre la ne ze wz g l d u
bru zdy b o czn ej: na ko m ple tnym m ózgu po kryta je st z z e w n trz c z na wygl d ja k o cia⌅o pr ko wan e (corpus stri atum) oraz ga⌅ka blada
cia mi s sia d uj cych p⌅atów, które o kre la si ja k o wieczka (opercula). (globus pallidus) okre la si wsp ó ln ym term in e m j d er p o dstaw nych
b Na prz ekro ju cz o⌅o wym wid o czny jest p o dzia⌅ na istot bia⌅ i szar . (nuclei basales, cz sto o kre la n e - zw⌅aszcza w literaturze a n g lo j zycz
W o p arciu o p o dzia⌅ p⌅aszcza mo na p o dzieli kor na kor n o w (neo nej - nie zb yt trafnym term in e m : z w o je p o dstaw ne [ang. basal g a n
cortex)l, star ( a rchicortex) oraz d awn (paleocortex). Po dczas g d y je d glia]). Inne j dra, n ie zaliczaj ce si an a to m icznie do j d er p o dstaw
noro dna kora nowa (isocortex / neocortex) sk⌅ada si m ikrosko p ow o nych, o b ejm uj cia⌅o m ig d a⌅o w ate ( corpus a mygdaloideum) w p⌅acie
z sze ciu w arstw, kora stara i kora d awna s o kre la n e ja k o kora nie skro nio wym oraz prze d m urze (claustrum) p o⌅o one b e zp o re d nio pod
je d n oro d n a (zw a n e raze m allocortex) p osia d aj m nie jsz liczb w arstw kor w ysp y. Na prz ekro ju d o brze wid o czn e s wysp a, w y m ie n io n e w y
ej j dra i o dcinki ko m ór b ocznych.
Neo- Archi- Neo- Archi-

p alliu m pallium V e ntriculus
C Ro z w ó j k o ry i j d e r p o dst a w n ych
p alliu m p alliu m V e ntriculus
a Mózg zaro d ka, b M ózg d oros⌅e g o cz⌅o wieka; przekroje czo⌅o we.
Z punktu wid z e nia ro zw oju ca⌅y mózg mo na z gru bsza p o d zieli na trzy
o bszary o ró nym wieku filo g e n e tycznym . W tym celu istot bia⌅ (sub
stanti a alba) i le c na niej istot szar (kor [cortex]) okre la si wsp ó l
nym mianem p⌅aszcza (pallium). C hro n olo gic znie, od najstarsze g o, w y
ró nia si p⌅ aszcz da wny (palleopallium), p⌅ aszcz st ary (archipallium) oraz
p⌅ aszcz nowy (neopallium) (szcze g ó⌅y zo b. D). Im m ⌅o dszy o bszar p ⌅aszcza,
tym wi c e j miejsca zajm u je w m ózgu. W ram ach ro zw oju zaro d kowe g o
w g⌅ b m ózgu prz ech o dzi cz p⌅aszcza n owe g o, tzw. wysp a (zo b. Ba).
N euro ny kory p⌅aszcza n owe g o prze m ieszczaj si do w e w n trz istoty
bia⌅ej i tw orz tam cz zw a n j dra m i p o dstaw nym i (pr ko wie, zob.
Palleo- Striatu m s. 326). Wysp a i j dra p o dstaw ne s zate m w yra n ie za znacz o nym i struk
a pallium turam i prze w o d nim i na prz ekro ju czo ⌅o wym .
D P o ch o d z e n ie n a j w a n i e jsz y c h st r u k t u r k reso m ó z g o w ia z r o z w o jo w e g o p u n k t u w id z e n ia
O k re le n ie z ro z w o jo w e g o Stru k t u ra w o b r b ie m ó z g u p ⌅o d o w e g o S t r u k t u r a (- y ) w m ó z g u o s o b y d o r o s⌅ e j Bu d o w a k o m órk o w a
p u n k t u w id z e n ia k ory
p ⌅a sz c z d a w n y lu b p ra p ⌅a sz c z sp ó d (d o ln a c z ) p ó ⌅k u l m ó z g o w yc h • w c h o m ó z g o w i e (rhinencephalon) - o p u sz k a k o ra n ie j e d n o r o d n a
(paleopallium) w c h o w a (bulbus olfactorius) w ra z z s sia d u j (allocortex) , z o b . s. 3 20
- cz n a jst a rsz a c y m i stru k t u ra m i
p ⌅a sz c z st a ry ( archipallium ) - p rz y r o d k o w a c z p ó ⌅k u l m ó z g o w yc h • ró g A m m o n a - h ip o k a m p (cornu Ammonis, hip k ora n ie j e d n o r o d n a

cz st arsz a pocampus) - n ie w id o c z n y na ry c in i e
• n a w le c z k a sz ara (indusium griseum)
• s k le p ie n ie (fornix) (w s z y s t k ie t r z y str u k t u ry -
z o b . s. 3 2 2 - 3 2 3 )
p ⌅a sz c z n o w y (neopallium ) n a jw i ksz a c z p o w ie rz c h n i m ó z g u • k ora n o w a ( neocortex) - w i ksz a cz k o ry je d n o r o d n a k ora n o w a

- cz n a jn o w sz a w ra z z p rz e m i e sz c z o n y m d o g ⌅ b sz y c h p ó ⌅k u l m ó z g o w yc h ( neocortex, isocortex),
o k o lic c ia ⌅e m p r k o w a n y m , in a c z e j pr - • w y s p a (insula) z o b . s. 316
k o w ie m (corpus striatum lu b striatum) • c ia ⌅o p r k o w a n e (corpus striatum)
311
6.2 Z a k r t y i bruz d y kreso m ó z g o w ia: w y p u k ⌅a p o w ierzch nia mózgu

i p o dst a w a kreso m ó z g o wia
W p r o w a d z e n ie
Po wierzchni m ózgu ch arakteryzuje m orfolo g icznie o b ecn o licznych kulam i. W yja nia to dlacze g o w p oszcze g ólnych p o dr cznikach istniej
z akr tów (gyri), które o d d ziela j od sie bie le ce m i d zy nimi bruzdy ró nice d o tycz ce stru ktury p o wierzch o w n ej m ózgu. Pod tym wz g l d e m
(sutci). Rozk⌅ad zakr t ó w i bruzd u cz⌅o wieka tw o rzy p ewie n w z ór p o dsta p o dr cznik mo e je d y n ie p okaza nie jako u re d nio ny o bra z wielu m ó
w o wy, który je d n a k silnie ró ni si u p oszcze g ólnych oso b nik ów. N awet w z g ów. Na p o ni szych rycin ach przestawio n o o ficjaln e m ia n o w nictw o a n a
o br bie je d n e g o m ózgu mo na za u w a y ró nice p o m i d zy d wie m a pó⌅ to m iczn e z akr tó w i bruzd.
Gyrus
p ostc entralis Su lcus p ostc entralis
Gyrus
prece ntralis
Gyrus su pra m arg inalis
Su lcus fro ntalis
su p erior
Lo b ulus
Gyrus fro ntalis parie talis su p erior
su p erior
Sulcus
Gyrus fro ntalis — in trap arietalis
inferior
Sulcus
Su lcus fro ntalis p arie to o ccip italis
inferior
Lo b ulus
Gyrus fro ntalis parie talis inferior
m edius
Gyrus an g ularis
Polus occip italis

G yrus fro ntalis
inferior, pars
trian g ularis Sulcus lunatus
Gyrus fro ntalis inferior,

pars orb italis G yrus te m p oralis
m edius
Polus t e m p oralis G yrus te m p oralis

inferior
Gyrus fro n talis inferior,

pars o p ercularis Sulcus Su lcus te m p oralis
lateralis inferior
G yrus te m p oralis Sulcus te m p oralis

A Z a k r t y i b r u z d y w y p u k ⌅ e j p o w ie rzch n i m ó z g u
Lewa p ó⌅kula, wid o k od boku. z nich. W takich sytu acjach po maga re gu⌅a „d w ó ch palców" . A by zlo k ali
N ajw a niejszym p unkte m orie n tacyjn ym m ózgu je st bruzda rodkowa z o wa bru zd ro dkow na p o wierzchni m ózgu przyk⌅a d a si palce wsk a
(sulcus centralis), która jest szcze g ólnie d o brze wid o czn a na rycinie. Nie z u j cy i ro d kowy (le ce przy so bie) d⌅oni od g óry na to stro nn p ó⌅kul
w oln o je j p o m yli z p o⌅o onymi w je j p o bli u bruzda mi przed- i za rod- m ózgu tak, aby palce le a⌅y nad z akr ta m i, które najb ard ziej przy p o m i
kow (sulcus precentralis et postcentralis)1 . Bru dzie ro dkow ej przypisuje naj prze bie g p o d⌅u ny o bu palców, a wi c s m niej lub b ard ziej ró wn o
si cz sto trzy ch arakterystyczn e cechy m orfolo g iczne: le g⌅e (a w ⌅a ciw ie ich prze bie g nie jest za bardzo kr ty). Palce wsk a zuj cy
le y zatem nad zakr te m prze d ro d k owym , a p alec ro d kowy nad z a kr
• jest najd ⌅u sz bruzd mó zgu, tem za ro d k o wym . Szczelina m i d zy palcam i o d p owia d a w ó w czas bru
• p o prz ez kraw d p⌅aszcza przech o dzi na przy ro d ko w p o wierzchni dzie ro dkow ej.
m ózgu (zo b. A, s. 314),
• „uch o d zi" do bru zdy b ocznej (sulcus lateralis), która je st ró wnie b ar Uw aga: Przysw oje nie olbrzym ie j ilo ci okre le mo na so bie zn acznie
dzo d o brze wid o czn a na rycinie. u⌅a twi , p a m i taj c, e n a zwy bardzo wielu z akr tó w p o ch o dz od ich
lo kalizacji w d anym p⌅acie (np. z akr t czo⌅owy górny p o⌅o ony w górn ej
W rz eczyw ist o ci, rzad ko stwierd za si ró wn o czesn e wyst p o w a nie cz ci p⌅ata czo⌅o we g o, a za kr t skroniowy rodkowy le y m i d zy dw o ma
wszystkich trz ech cech, a cz sto bruzda ro dkowa nie posiad a ad nej skrajnym i zakr tam i w gru p ie trz ech zakr t ó w p⌅ata skro nio w e g o).
312
Fissura lo n gitu dinalis

cere bri
Bulb us
olfactorius
Sulci orb itales
Gyrus rectus
Su lcus o lfactorius
Gyri orbitales
Tractus o lfactorius
Uncus
Stria olfactoria
G yrus p arahip p o
m edialis
cam p alis
Stria olfactoria
G yrus o ccipito lateralis
te m p oralis
m e dialis
Gyrus te m p oralis
inferior
Gyrus occipito
te m p oralis
lateralis
Su lcus o ccipito
te m p oralis
Su lcus c ollateralis
Gyrus
lin g ualis
Fissura lo n gitu dinalis cere bri
B Z a k r t y i b r u z d y p o d st a w y m ó z g u
Kreso m ó z g o wie - w id o k od do⌅u. bard zie j n erw ni cze kory (nie posiada zakr t ó w: opuszk a i p asmo w
Czasam i d u tru d n o m o e spraw i ro zró nie nie nie których zakr tó w, chowe [bulbus et tractus olfactorius]). H istolo g icznie ta cz kory d awn ej
szcze g ólnie na p o dstawie p⌅ata skro nio w e g o. D o tyczy to na przyk⌅a d obu w yk a z u je je d n a k struktur kory.
z a kr tówpotyliczno-skroniowych (gyri occipitotemporales). D ane prze dsta Uw aga: W p⌅acie p o tylicznym , bardzo blisk o szczeliny p o d⌅u nej m ó
wia n e w p oszcze g ólnych p o dr cznikach ró ni si pod tym w z g l d e m . zgu le y zakr t j zyk o w a ty (gyrus lingualis). Je g o j zyk o w a ty kszta⌅t nie
W yra ne s nato m iast o b ecn e na p o wierzchni p⌅ata czo ⌅o w e g o: za kr t je st wid o czny od stro ny p o dstaw nej, a je d y n ie od stro ny przy ro d ko w ej
prosty (gyrus rectus) oraz z a kr ty oczodo⌅owe (gyri orbitales) z n ajd uj c e si (zo b. A, s. 314). Ch o m orfolo g icznie w y d aje si , e je st on prze d ⌅u enie m
w czaszce b e zp o re d nio nad skle p ie nie m ocz o d o⌅u [orbita). W p oró w na z a kr tu przyhipok a mpowego (gyrus para hippoca mp alis - najb ard ziej przy
niu z ryc. A, na kraw dzi p⌅ata wid o czny je st z akr t skroniowy dolny (gy ro dkow o p o⌅o ony zakr t p⌅ata skro nio w e g o) ku ty⌅o w i, o ba z akr ty nie
rus temporalis inferior): wid o czny zaró w n o od stro ny b ocznej (jako d olne m aj czyn n o cio w o ze so b nic wsp óln e g o. Po dczas g d y zakr t przyhip o -
o gra nicze nie p⌅ata skro nio w e g o), ja k i od do⌅u (jako b oczne o graniczenie ka m p o wy nale y do uk⌅adu lim bic zn e g o, na g órn ej kraw dzi zakr tu j -
p⌅ata skro nio w e g o). Na p o dstawie mózgu uwa g zwraca p o na d to d awna zyk o w a te g o p o⌅o ony je st fra g m e n t kory w zro k o w ej. Rozd zia⌅ o bu z a kr
(p a leocortex ) cz kreso m ó z g o wia, która m orfolo g icznie przyp o m in a t ó w prze dstawio n o w yra n ie na ryc. A, s. 314.
313
6.3 Z a k r t y i b ru z d y kreso m ó z g o w ia: przy ro d k o w a p o w ierzch nia

m ózgu i w ysp a
Su lcus Gyrus p aracentralis

precentralis an terio r Su lcus c entralis
Sulcus
p aracentralis Sulcus p ostcentralis
G yrus cin guli Gyrus parace ntralis

p osterior
Su lcus cin g uli

Lo b ulus
p aracentralis
Su lcus
c orp oris callosi Precu neus
Corpus Su lcus p arie to

callosu m occip italis
Area Cuneus
su bcallosa
Gyrus
fasciolaris
Gyrus p ara
Fornix
term inalis
Sulcus
Are a para olfact oria calcarinus
Gyrus lin gualis
Uncus Gyrus o ccipito

te m p oralis lateralis
Gyrus para- Gyrus Gyrus occipito-

hip p o ca m p alis d e ntatus te m p oralis m edialis
A Z a k r t y i b r u z d y k reso m ó z g o w ia w p⌅acie skro nio wym . O bie stru ktury zalicza si do uk⌅a du lim b icz
Prawa p ó⌅kula m ózgu, wid o k od stro ny przy ro d ko w ej; o dci to pie m ó neg o, który o d p o wia d a za prz e tw arza nie czyn n o ci zwi zanych z na
zgu i p o dstaw ne cz ci m i d zym ó z g o wia (p o wierzch nia przekroju!) uk , p a m i ci i e m o cja m i (hip o kam p w ⌅a ciw y prze dstawio ny je st na
Przekrój strza⌅ko wy w linii p o ro dkowej za p e w nia w g l d na przy ro d s. 320-323). Do brze wid o czn e skle p ie nie ( fornix) je st dro g (uk⌅adu
kow p o wierzchni m ózgu. N ajb ardziej wid o cznym p unkte m orie n ta lim bic zne g o) b ie g n c od hip o kam p a do m i d zym ó z g o wia.
cyjn ym je st cia⌅o m o d zelo w a te (cia⌅o m o d zelo w a te [corpus callosum], nie
je st zakr te m , ale dro g ⌅ cz c lew i praw p ó⌅k ul ). D o brz e wid o czn e Na prz ekro ju strza⌅k o wym w linii p o ro dkowej mo na p o na d to o d nale
s n ast p uj ce struktury:• nie które ch arakterystyczn e cechy m orfolo g iczne, które nie by⌅y wyra nie
wid o czn e od z e w n trz czy od stro ny p o dstawy m ózgu:
• Bezp o re d nio nad cia⌅e m m o d zelo w a tym , o b ejm uj c je nic zym o br cz
(cingulum) le y zakr t o br czy (gyrus cinguli), sta n o wi cy cz uk⌅a du • Z akr t j zyk o w a ty (gyrus lingualis) posiada kszta⌅t j zyk a i gra nic zy od
lim bic zn e g o. g óry z bruzd ostro g o w (sulcus calcarinus), która z kolei je st o gra ni
• Pod cia⌅e m m o d zelo wa tym le struktury, które cz sto o kre la si m ia cz ona przez klin e k (cuneus). Na g órn ej kraw dzi zakr tu j zyk o w a te g o
nem form acji (zesp o⌅u) hip o ka m p a. Cz z je g o sk⌅a d o wych nie jest oraz d olnym brze gu klinka, a w i c w b e zp o re d nim s sie d ztw ie bru zdy
⌅atw o d ostrze g aln a z z e w n trz. W je g o sk⌅ad wch o d z tzw. hipok a mp ostro g o w ej, po⌅o ona je st p ierw o tn a kora w zro ko wa (zob. s. 319).
w⌅ a ci wy (hippoca mpus propius, w je g o n azwie nie w yst p u je w o g óle • Z akr t j zyk o w a ty i zakr t przyh ip o k a m p o w y wid o czn e s ja k o o d
s⌅o wo zakr t) oraz z akr t z ba ty (gyrus dentatus) z je g o zaz b io n po d zie ln e struktury.
wierzch n i . A by u zyska sw o b o d ny wgl d na zakr t z b a ty n ale y za • Z akr t przyh ip o k a m p o w y do ty⌅u i ku górze prz ech o dzi w zakr t o b
zw yczaj usun z pre p aratu lub o dci g n s sie d nie zakr ty. Z akr t r czy. O ba zakr ty s p o⌅ czone przez d ⌅u g , le c w rdzeniu zakr tu,
z b a ty le y po nad i nieco przy ro d ko w o do hip okam p a w⌅a ciw e g o, a przez to nie wid o czn tutaj dro g k ojarze nio w , tzw. o br cz.
tak w i c z re g u⌅y nie je st wid o czny w takie j projekcji. Z akr t z baty, • Prz e d ni koniec zakr tu p rzy h ip o k a m p o w e g o jest hakowato z g i ty (⌅ac.
a w szcze g óln o ci hip o ka m p w ⌅a ciw y le praktycznie „zawin i te " uncus - hak).
314
Gyrus lo ng us O p erculu m
insulae p arietale
Gyri breves
insulae Su lcus circularis
insulae
Su lcus c entralis
insulae G yrus t e m p oralis
su p erior
O p erculu m
fro ntale
Gyri te m p orales O p erculu m

transversi te m p orale
B Z a k r t y i b r u z d y w ysp y o ra z o r o d k a H esch la z w a, ale je j kora ⌅ czy si z kor o taczaj cych p⌅atów. Cz ci tych p⌅ató w
Lewa p ó⌅kula m ózgu, wid o k od stro ny le w ej. Bruzda b oczna rozci gni ta p o kryw aj cych wysp na ko m ple tnym i nie naruszo nym pre p aracie m ó
hakam i, co u m o liwia z ajrze nie w g⌅ b. W id oczne s : zgu od g óry i od do⌅u nic zym wieczka ( opercul a ) z osta⌅y na rycinie o d ci
g ni te hakami:
• wyspa (insul a, na ko m ple tnym mózgu nie wid o czna) z za kr t a mi wyspy
(gyri insulares) oraz • wieczko ciemieniowe (operculum pariet ale, cz p⌅ata cie m ie nio w e g o
• z a kr ty skroniowe poprzeczne (zakr ty p o przeczn e H eschla, o ro d ek p o kryw aj ca wysp od góry)
H eschla, korowy o ro d ek prz e ⌅ cz e nio wy dro gi s⌅uch o w ej!) na p o • wieczko skroniowe (operculum temporale, cz p⌅ata skro nio w e g o po
wierzch ni p o tyliczn e g o ko ca zakr tu skro nio w e g o g órn e g o. kryw aj ca wysp od do⌅u)
• ma⌅y o d cin e k p⌅ata czo⌅o we g o, p o kryw aj cy wysp od przo du (oper
Z akr ty skro nio w e p o przeczne i z akr ty w ysp y nie styk aj si , ale s od culum frontale) p ozosta⌅ na sw oim m iejscu. Ma to o tyle zn acz e nie, e
sie bie o d d zielo n e przez bru zd o kalaj c wysp y (sulcus circularis insulae). w wieczku cz o ⌅o wym , u wielu ludzi po stro nie le w ej, zlo k aliz o w a ny je st
Wysp a nie je st je d n a k struktur izolo wan , ja k m o g⌅aby to su g ero w a na ruch o wy o ro d ek m o wy Broki.
C Z a k r t y i b r u z d y: o d m ia n y
D o tychczaso w e ryciny zakr t ó w i bruzd (por. ró wnie s. 312-313) prze d
stawiaj nie jako usta n d aryz o w any wz orzec ich u⌅o enia. W rzeczywisto ci
istniej je d n a k z naczn e ró nice in d yw id u aln e, w o d niesie niu zaró w n o do
kszta⌅tu zakr tó w, ja k i ro zle g⌅o ci le cych p o m i d zy nim i bruzd. Bruzdy
m o g si isto tnie ró ni m i d zy so b szcze g ólnie g⌅ b oko ci , je d n a k
s sia d uj ce ze so b zakr ty s zawsze ze so b p o⌅ czone u p o dstawy
bruzdy. W o ko licach, g d zie bru zdy s z a zwyczaj bardzo p⌅ytkie, m o e w y
st pi o d m iana a n a to m iczna, p ole g aj ca na tym , e za g ⌅ b ie nie bruzdy
je st na tyle nie znaczn e, e o d d ziela n e prz e z nie zakr ty nie m o g by a Gyri b Gyri
uznane za d w ie o d d zieln e je d n ostki an a to m iczn e. Po⌅ czenie o bu z akr

tó w je st wid o czn e na p o wierzchni. W takim przyp a d ku, brak o d granicze
nia od s sie d nich sprawia, e nie m o liw a mo e okaza si id entyfikacja Na rycinie prze dstawio n o prz ekrój przez dwa s sia d uj ce ze so b zakr ty
p oszcze g ólnych zakr tó w. Szcze g ólnie cz sto d o tyczy to p o dstaw y m ó i p o⌅o on p o m i d zy nimi bruzd . W cz ci a bruzda jest bardzo g⌅ b oka,
zgu, g d zie cz sto nie ud aje si wsk a za p oszcze g ólnych zakr t ó w poty- a zakr ty w yra n ie od sie b ie o d d zielo n e. Na ryc. b bruzda je st tak p⌅ytka,
liczn o -skro nio wych. W cis⌅ym znacze niu term in o lo g icznym nie je st m o e mo e by nie wid o czna z z e w n trz. W takie j sytuacji nie ma zate m m o
liw e d o k⌅a d ne przyp orz d k o w a nie n a z w y d anem u zakr to wi. liwo ci m orfolo g iczn e g o ro zgra niczenia zakr tów.
315
6.4 Bu d o wa hist olo giczn a i f u n kcjo naln a or g aniz acja

k ory kreso m ó z g o wia
A Bu d o w a h ist o l o g icz n a k o ry k reso m ó z g o w ia

Za p o m o c m eto d b arwie nia p o le g aj cych na im pre g nacji sre brem (a)
Lamina
lub na b arwie niu cia⌅ ko m órko wych n e uro n ó w w e d ⌅u g Nissla (b) m o liwe molecularis (I)
je st m ikrosko p o w e wyró n ie nie w o br bie je d n oro d n e j kory nowej (iso-
cortex/ neocortex) sze ciu w arstw, które nu m erow an e s w kierunku od z e 1 Lamina granu-
w n trz (od p o wierzchni) do w e w n trz. Te go ro dzaju sze cio w arstw o w a J laris externa (II)
(lam in arna) bu d owa jest ch arakterystyczn a dla isocortex. Poszcze g ólne
Lamina
w arstw y o trzym a⌅y n a z w y o d zwiercie d laj ce przewa g w arstw zaw iera pyramidalis
j cych o kre lo n e typ y ko m órek n erw o wych (zob. D) i s n u m ero w an e od externa (III)
z e w n trz do w e w n trz kolejnym i cyfra m i rzymskim i:
j Lamina granu-
p-laris interna (IV)
I w arstw a dro b in o w a (I a min a molecularis)', ubo ga w kom órki n erw o w e;
II w arstw a ziarnista ze w n trzn a ( la min a gra nularis extern a ): zawiera ko
m órki ziarniste (g wia d ziste) oraz m a⌅e kom órki piram id o w e;
Lamina
III w arstw a piram id owa zew n trzn a (la min a pyra m ida lis extern a }: za pyramidalis
wiera m a⌅e kom órki piram id o w e; interna (V)
IV w arstw a ziarnista w e w n trzn a (la min a gra nularis intern a ): bud owa
p o d o bna do w arstw y II;
V w arstw a piram id o wa w e w n trzn a (la min a pyra m ida lis interna ) in a
czej: w arstw a zw o jo w a ( la min a ga nglion aris): zawiera du e (o lb rzy
mie) kom órki p iram id o w e Betza;
VI w arstw a ko m órek ró n o kszta⌅tnych (la min a m ultiform is): z b u d o w ana
Lamina
z ko m órek n erw o wych ró ne g o typ u. multiformis (VI)
O bszary kory - zajm uj ce si z asa d nicz o prze tw arzanie m inform acji - z a

w ieraj du o ko m óre k ziarnistych (kora ziarnista); dlate g o te w arstw y
ziarniste w tych okolicach s szcze g ólnie gru b e /szerokie (typ o w kor
ziarn ist jest p ierw o tn a kora czucio wa (so m atose nsoryczna; zo b. Ba).
Z kolei o bszary kory, które z ajm u j si wysy⌅a nie m inform acji na o bwó d,
charakteryzuj si w yra n ie zaznacz o nym i w arstw a m i zaw ieraj cym i ko
m órki p iram id o w e (np. kora ruch owa b d ca p ocz tkie m dro gi piramid o-
w e j, zo b. Bb; m nie jsza ilo ko m órek ziarnistych d e term in uje nazw teg o
ro dzaju kory - kora b e zziarnista). A naliza rozk⌅adu ro zm aitych kom órek
w o br bie kory m ó zg ow ej stan o wi p o dstaw p o dzia⌅u m ózgu na o bszary
lub pola tzw. cyt o arch ite kt o n iczn e (zob. A, s. 318).
B P r z y k ⌅ a d y k o ry z i a r n ist e j i b e z z ia r n ist e j
a Kora ziarnista: p ierw o tn a kora czucio wa (so m atose nsoryczna), w o br
bie której ko cz si w⌅ó kna d o ro d ko w e (afere ntne) ze w z g órza ( th a
la mus), po⌅o ona na zakr cie za ro d ko wym (gyrus postcentra lis); jest
w su m ie w sza od p ierw o tn ej kory ruch ow ej (so m ato m o toryczn ej)
(zo b. b). W p ierw o tn ej korze czucio w ej zwraca uwa g , e w arstw y ziar
niste II i IV (w tej osta tniej ko cz si w⌅ó kna afere ntn e ze wzg órza)
s silnie p oszerz o ne (kora ziarnista [ cortex granularis lub te coniocor-
tex od grec. conio - piase k, ziarn a]). W o br bie kory o takiej b u d owie
ko cz si dro gi czucio w e. W arstwy piram id o w e III i V s nato m iast w
tym typ ie kory uwstecznio n e.
b Kora b e zziarnista: w⌅ó kna o d ro d ko w e (efere ntn e) do ruch o wych j d er
n erw ó w czaszko wych oraz do rdzenia kr g ow e g o w yw o d z si z pier
w o tn ej kory ruch o w ej (so m ato m o toryczn ej). Kora ta mie ci si w o br
bie zakr tu prze d ro dkow e g o (gyrus precentra lis) i ch arakteryzuje si
p oszerzenie m w arstw (ko m órek) p ira m id o wych III iV (kora b e zziarni
sta [ cortex agra nularis]) . W w arstw ie V zn ajd u j si szcze g ólnie du e
kom órki, o kre la n e ja k o w ie lkie lub o lb rzym ie , które nosz nazw ko
m órek p ira m id o wych Betza (od nazwiska ba d acza, który te ko m órki
ja k o p ierwszy o pisa⌅). Ich d⌅u gie wy p ustki akso naln e si g aj n aw et do
wyso ko ci rdzenia kr g ow e g o w cz ci krzy o w ej.
b
316
N e uro a n a t o m i a 6. K reso m ó z g o w ie
kora nowa mózgu

(isocortex)
komórka
piramidowa ma⌅a
komórka IV
gwia dzista
(ziarnista)
komórka V
piramidowa du a
VI
1 2 3 4 5 6
C O r g a n iz a cj a s⌅ u p ó w p i o n o w y ch (k o lu m n) k o ry n o w ej
(wg Klinke g o i Silb erna gla)
M orfolo giczny p o dzia⌅ kory na p ozio m e (h oryzontaln e) w arstw y (blaszki maj sw oje zako czenia w strukturach p o dkoro wych lub w rdzeniu kr
[la minae]; zo b. A) nie jest zg o d ny z b u d ow tzw. je d n oste k funkcjo nalnych g o wym; kom órki te tw orz wi c o d ro dkowe (efere ntn e) dro gi korowo-
(m o d u⌅ó w), które zawsze o b ejm uj sze warstw. W ym ie nio ne m o d u⌅y s -o p uszkowe (korow o -p nio w e / koro w o -j dro w e) lub korow o-rd zenio we.
zorg aniz ow ane pionow o (w ertykalnie) i tw orz nie m aj ce histolo gicznie Ponadto neuro ny te g o typ u m o g tw orzy wsteczn e o d g a⌅ zienia akso-
sztywnych gra nic s⌅u py lub kolu m ny korowe. Kora zawiera oko⌅o cztery nalne (b ocznice, kolaterale). W⌅ókna d o ro dkowe (afere ntne) - d o ciera
milio ny te g o ro dzaju m o d u⌅ó w; je d e n taki m o du⌅ p okazano na p owy szej j c e ja k o sw oiste dro gi z okolic wzg órza (s⌅up 4.) - ko cz si osta tecznie
rycinie - dzi ki „rozci gni ciu ", mo na d ok⌅a d nie z o b aczy ro zmieszczone w o kolicy kom órek gwia d zistych w arstw y IV. W⌅ókna kojarz e niowe (aso
o b ok sie bie p oszcze g óln e neuro ny wraz z ich aksonam i, ja k i w⌅ó kna efe- cjacyjn e) oraz sp oid ⌅o w e (ko m isuralne) p och o dz ce z innych m o du⌅ó w
re ntne i afere nte. S⌅up 1. zawiera ⌅ cznie wszystkie neuro ny o b ecne w m ó ko cz si cz sto na d e n drytach ma⌅ych kom órek piram id owych, nie w y
z g u: kom órki gwia d ziste (ok. 2400/ m o du⌅), wraz z d u ym i i ma⌅ymi ko kazuj c przy tym a d n ej swoisto ci w arstw o w ej (s⌅up 5.). N ajw a niejszym
m órkami piram id o wym i (w su m ie ok. 100/m o du⌅); por. D. S⌅up 2. pre zen o ro dkiem inte gracyjnym kolumn korowych s je d n a k du e (o lbrzym ie)
tuje oso b no je d yn ie ma⌅e kom órki pira m id owe, których aksony ko cz si kom órki pira m id owe w arstw y V, których d e n dryt w ierzch o ⌅k o wy si ga a
w o br bie kory m ózg owej - tw orz c eferentne w⌅ó kna korowo-korowe. do najwy szej (p o wierzchnio w ej) w arstw y I kory (s⌅up 6 .). W o br bie teg o
N ato miast aksony du ych (o lb rzym ich) kom órek piram id owych (s⌅up 3.) d e n drytu ko cz si afere ntne w⌅ó kna z wielu ró nych okolic korowych.
D R o d z a je k o m ó re k n e r w o w ych k o ry k r eso m ó z g o w ia ( p o d z ia ⌅ u p roszcz o n y)
O kre lenie Definicja Funkcje
komórka gwia dzista komórka z krótkim aksonem dla miejscowego przetwarzania infor w wi kszo ci okolic kory mózu - hamuj ce neuro
(po⌅o ona w warstwie II i IV) macji; ró ne typy komórek: komórki koszyczkowe, komórki kand e ny wstawkowe (interneurony) lub g⌅ównie w obr
labrowe, komórki arkadowe; szczegó⌅y - zob. podr czniki do histo- bie pierwszorz dowej kory zmys⌅owej - neurony
logii zajmuj ce si pierwotnym przetwarzaniem infor
macji (po⌅o one w warstwie II)
ma⌅a komórka piramidowa komórka z d⌅ugim aksonem - ko cz cym w obr bie kory mózgo pobudzaj ce neurony projekcyjne (rzutowe/rzu-
(po⌅o ona w warstwie III) wej jako: tuj ce), których aksony ko cz si w obr bie kory
• w⌅ókna kojarzeniowe (asocjacyjne): akson ⌅ czy struktury w ob mózgu
r bie tej samej pó⌅kuli mózgu, lecz w innej okolicy kory lub
• w⌅ókna spoid⌅owe: akson ⌅ czy dwie pó⌅kule mózgowe - okolice
kory pe⌅ni ce podobne funkcje
du a komórka piramidowa komórka z bardzo d⌅ugim aksonem, który ko czy si poza kor pobudzaj ce neurony projekcyjne (rzutowe/rzu-
(po⌅o ona w warstwie V) mózgow , tj. daleko poza otoczeniem komórek nerwowych tuj ce), których aksony ko cz si poza kor mó
zgow
komórka ziarnista nie stanowi samodzielnego typu komórki nerwowej, obejmuje zale na od typu komórki (zob. wy ej)
(po⌅o ona w warstwie II i IV) ma⌅e komórki piramidowe i gwia dziste
317
6.5 Pola cy t o archit e k t o nicz n e k ory no wej (n e o c o r t e x )
Sulcus
centralis
b Sulcus lateralis
318
A Pola c y t o a rc h i t e k t o n icz n e k o ry n o w ej (neocort e x) w g B r o d m a n n a o brazo w ania wykaza⌅y, i wielu p olo m korowym m o e by przypisana
a W id ok na praw p ó⌅kul mózgu od stro ny przy ro d ko w ej (przekrój okre lo na fu n kcja. Pola korowe na prze dstawio n ej o bok rycinie mapy
strza⌅k o wy p o ro d ko wy). b Wid ok na le w p ó⌅kul m ózgu od boku. m ózgu z osta⌅y zaznacz o n e ró nym i koloram i. W rzeczyw ist o ci wielk o
M akrosk o p owo p o wierzchnia m ózgu dzieli si na p ⌅a ty (lobi ), z akr ty (gyri) p oszcze g ólnych pól korowych je st in d yw id u aln ie z m ie n n a, a prze dsta
i bru zdy (sulci). Ba d anie m ikrosko p o w e p o zwala je d n a k na stwierd ze nie wio na o b ok mapa cyto archite kto nic zn a ma ch arakter je d y n ie p oró w naw
b ard ziej su b telnych ró nic w z akresie rozk⌅adu p oszcze g ólnych ko m órek czy (re fere ncyjny). Zosta⌅a ona o praco wana na p ocz tku XX wieku przez
w korze, które cz cio w o nie s p o wi zan e z m akrosko p o w o id e n tyfik o Korb iniana Bro d m anna, który praco wa⌅ nad je d nym m ó zgiem, wyk o n uj c
w a nym i stru ktura m i. Fra g m e nty kory m ó zg ow ej o tej sam ej b u d o wie mi prz e z ca⌅e lata n ie zw ykle m o zoln i dro b ia z g o w prac id e n tyfikacji ró
krosko p owej o kre la n e s mianem pól korowych. Po dzia⌅ na pola korowe nic b u d o w y p oszcze g ólnych okolic k orowych. O czyw i cie nie je st celo w e
o piera si na a n alizie rozk⌅adu n e uro n ó w w p oszcze g ólnych w arstw ach ucze nie si lo kalizacji wszystkich pól k orowych. W a nymi do z a p a m i ta
kory (tzw. cyt o archite kt o nik a; zo b. A, s. 316). O prócz pól o kre laj cych ar- nia okolica m i s je d n a k:
chite kto nik ko m órkow , zid e n tyfiko w a n o m a py m ó zg ow e o pieraj ce si • pola 1 ,2 i 3: tw orz c e pierw o tn kor czucio w (so m atose nsoryczn ),
na archit ekto nice w⌅ó kie n n erw o wych (m ielo archit e kto nik a), w y p uste k • pole 4: sta n o wi ce pierw o tn kor ruch o w (so m ato m o toryczn ),
kró tkich (d e n dro archit e kto nik a) czy naczy krwio n o nych (a ngio archi- • pole 17: g d zie mie ci si p ierw o tna kora w zro ko wa (p ole pr ko wane
tekto nika - przyp. t⌅u m .). Przez d⌅ugi o kres przyp uszcza n o, i pola korowe [iarea striata ] n ajb ard ziej ro zle g⌅e na stro nie przy ro d ko w ej),
sta n o wi fu n kcjo n aln re pre ze ntacj kory. N ow oczesne techniki neuro- • pola 41 i 42: tw orz c e pierw o tn kor s⌅u ch o w .
p⌅aszczyzna
przekroju - zob. b
Sulcus
calcarinus
Striae
Gennari
B K ora w zr o k o w a - p o le p r k o w a n e (a re a str i a t a )
a Prawa p ó⌅kula m ózgu, wid o k z lewej strony, b Przekrój cz o ⌅o wy; p⌅asz wio n e g o na ó⌅t o o bszaru kory). Na w ypre p aro w anym i nie za b arwio nym
czyzna prz ekroju - zo b. a), w id o k z prz o du. m ózgu mo na ro zp o zna d elikatn bia⌅aw wst g bie g n c w o br bie
Pierw o tna kora w zro ko wa (p ole pr ko wan e) je st je d ynym pole m m ózg o su bsta ncji szarej, tw orz c ej kor tej okolicy. W pr ku tym prze b ie g aj ak
wy m , który mo e by zid e n tyfiko w a n e ró w nie na dro dze m akrosko p o so ny pro m ienisto ci w zro k o w ej, które ko cz si na neuro nach w arstw y
wej (zob. ó⌅te z a b arw ie n ie na rycinie). Rozci g a si w z d ⌅u bru zdy ostro- ziarnistej w e w n trzn e j (w arstw a IV). W arstwy ko m óre k p ira m id o wych
g ow ej (sulcus ca lcarinus) - le cej w p⌅acie p o tylicznym . Na prz ekro ju cz o (efere ntn e!) s w o ko licy kory w zro ko w ej s⌅abo ro zwini te, nato m iast sil
⌅o wym (b) w o br bie te g o pola koroweg o mo na ro zp o zna tzw. pr ki nie ro z b u d o w ane s w arstw y kom órek ziarnistych, w których ko cz si
G e nnarie g o (na rycinie jasn a w arstw a lub b ia⌅awy pr ek w o ko licy za b ar w⌅ó kna d o ro d ko w e (afere ntne) dro gi w zro k o w ej.
319
6.6 Kora nieje d n oro d na (a l l o c o r t e x ): wia d o m o ci o g ólne
A K ora n ie je d n o r o d n a ( a l loco r t e x ) -
w pro w a d zenie
W id ok p o dstawy m ózgu (a) i przy ro d ko w ej p o Bulbus
w ierzch n i pra wej p ó⌅kuli (b); struktury, które nale olfactorius
do kory nie je d n oro d n ej z osta⌅y zazn acz o n e kolo
rami. N. (tractus)
Kora nieje d n oro d na o b e jm uje filo g e n e tycznie star olfactorius
sze fra g m e n ty kory m ó z g o w ej. Jej u dzia ⌅ w ca⌅ej ko
rze m ó zg ow ej je st je d n a k n ie w ie lki. W p orównaniu
z wcz e niej o pisan , z b u d o w a n z sze ciu w arstw Paleo
je d n oro d n kor now - kora nie je d n oro d na (grec. cortex
allo - inaczej) sk⌅ada si z w y kle z trzech warstw,
i o b e jm uje stru ktury o kre la n e term in a m i kory d a w Periarchi
cortex
nej (p a leocortex ) i kory starej (a rchicortex ). O prócz
te g o istnie j cztero w arstw o w e o kolic e przej cio w e Archi
m i d zy kor n ie je d n oro d n a kor now ( isocortex ) - cortex
o kre la n e term in a m i perip a leocortex (nie zaznacz o na
na rycinie o b ok) i peria rch icortex (zaznaczona kolo
a
rem jasn o cz erw o ny m ). O bie p ostacie kory s o kre
lane ⌅ cznie n azw kory przej ciow ej ( m esocortex )
(z kory przej cio w ej ma by ró w nie zb u d o w an a w y
spa, insula ).
W a n cz ci kory nie je d n oro d n ej je st w ch o m ó -
z g o wie (rhinenceph a lon ). O d b ieran e o p uszk w
ch o w ( bulbus olfa ctorius) wra e nia w ch o w e p o
d aj w e w⌅ó kn ach wst p uj cych (afere ntnych) do
kreso m ó z g o wia - ja k o je d yn e z o m ini cie m w zg órza
grz b ieto w e g o ( th ala m us dorsalis) .
In n w a n cz ci kory nie je d n oro d n ej je st hip o-
kam p i z w i z a n e z nim j dra (zo b. s. 322). Po d o b
nie ja k to w yst p u je w przyp a d ku kory je d n oro d n e j
- ró w nie w o br bie kory nieje d n oro d n ej p oszcze
g ólne zakr ty nie zawsze o d p o w ia d aj p o dzia⌅o wi
(cyt o archite kto niczn e m u).
b
Paleo- Periarchi- Archi

cortex cortex cortex
Corpus Indusium
callosum griseum Fornix
B O r g a n iz a cj a k o ry p ⌅aszcz a st a r e g o ( a rch ip a ll iu m )
W id ok na le w p ó⌅kul m ózgu od stro ny b ocznej.
W p unkcie A zosta⌅a o pisana m.in. kora stara (a rch icortex ), sta n o wi ca le
c na p o wierzchni m ózgu cz p⌅aszcza stare g o (prze z nie których ter
min archipallium t⌅u m acz o ny je st ja k o p⌅aszcz d awny, a nie stary; przyp.
t⌅u m .). Cz cia m i sk⌅a d o wym i p⌅aszcza stareg o, le cym i w g⌅ bszych
okolicach w o br bie isto ty bia⌅ej s : hip o kam p (hippoca m pus), nawleczka
szara (indusium griseum ) oraz skle p ie nie ( fornix). W szystkie trzy stru ktury
s cz ciam i sk⌅a d o wym i uk⌅a du lim bic zn e g o) (zob. s. 482): w wynik u w
drow ania stru ktur w trakcie ro zw oju zaro d kowe g o stru ktury te otaczaj
Corpus cia⌅o m o d zelo wate (corpus callosu m ) ja k o r b ek (kraw d [ limbus]).
mammillare Hippocampus
320
Stria longitudinalis
Cavum lateralis Stria longitudinalis
septi pellucidi medialis
Truncus
Septum corporis callosi
pellucidum
Indusium
griseum
Genu
corporis
Commissura
callosi
fornicis
Rostrum
Splenium
corporis
corporis
callosi
callosi
Lamina
terminalis
Gyrus
Columna dentatus
fornicis
Corpus
mammillare
Crus fornicis Taenia fornicis
C T o p o g ra fia sk le p ie n i a (fornix), ci a ⌅a m o d z e l o w a t e g o
(corp us c a l losu m ) i p rz e g r o d y p r z e z r o cz yst e j (sep tu m pelluci du m ) 325). M i d zy cia⌅e m m o d zelo wa tym a skle p ie nie m ro zp ostarta je st p arzy
(wg Feneisa) sta cie nka blaszka - prze gro da prze zroczysta. Rozgranicza ona kom ory
W id ok uko ny z lewej strony, od ty⌅u i od góry. b oczne od stro ny przy ro d ko w ej. M i d zy o bie m a blaszkam i z n ajd u je si
Skle p ie nie je st dro g n erw o w p⌅aszcza stare g o (w zg l d nie p⌅aszcza d a w m aj ca ró n wielk o ja m a prz e gro dy prze zroczystej (cavum septi pellu
ne g o), b ie g n c p oni ej cia⌅a m o dzelo wate g o. Cia⌅o m o d zelo wate jest cidi). Ch o lin erg iczn e j dra prz e gro dy - uczestnicz ce w org aniz acji fu n k
n ajw a nie jsz dro g sp oid ⌅o w (k o m isuraln ) ⌅ cz c p o d o b ne o bszary cji p ami ci - ⌅ cz si przez skle p ie nie z hip o ka m p e m (zo b. s. 322).
kory nowej ( n eocortex ) m i d zy o bie m a p ó⌅kulami m ó z g o wym i (zob. D, s.
Corpus
fornicis
Ventriculus lateralis,
cornu occipitale
Crus Taenia
fornicis fornicis
Columna
fornicis
cornu temporale
Corpus
mammillare Gyrus
Hippocampus dentatus
D T o p o g ra fia h i p o k a m p a (h ip poc a m p us), sk le p ie n i a ( forn i x )

i cia ⌅a m o d z e l o w a t e g o (corp us c a l losu m)
W id ok z le w ej strony, od g óry i prz o du. skle pie nia (corpus fornicis), który w cz ci prze d nie j z p owro te m ule ga p o
Na rycin ie prze dstawio n o hip o ka m p p o⌅o ony na d nie rogu skro nio w e g o dzia ⌅o wi na dwa s⌅u py skle p ie nia (colum n ae fornicis) . Droga skle pie nia ⌅
ko m ory b ocznej. O dn o gi skle pie nia (crura fornicis) z lewej i pra wej p ó⌅ czy hip o kam p z nale cym i do m i d zym ó z g o wia cia⌅a m i suteczko w atym i
kuli ule g aj p o⌅ czeniu prz e z sp oid ⌅o skle p ie nia (com m issura fornicis) - ( corpora m a m millaria ). Dro g t bie g n w⌅ó kna afere ntn e i efere n tn e m i
tw orz c struktur , zw a n harf (psa lteriu m , zo b. C) i przech o d z c w trzon d zy o bie m a struktura m i. Jest to n ajw a nie jsza droga uk⌅adu lim bic zne g o.
321
N e uro a n a t o m i a 6. K reso m ó z go w ie
6.7 Kora nieje d n or o d na (a l l o c o r t e x ): hip o k a m p (h i p p o c a m p u s )

i cia⌅o m ig d a⌅ o w a t e (c o r p u s a m y g d a l o i d e u m )
Gyrus cinguli
Corpus
callosum Indusium
griseum
Columna
fornicis Fimbria
hippocampi
Commissura
anterior
Corpus
mammillare Hippocampus
A F o rm a c ja h ip o k a m p a po s tr o n ie le w e j
Wid ok od stro ny b ocznej. Hip okam p jest p o⌅ czony z cia⌅e m suteczko w atym (corpus m am millare )
W za pre ze n to w a nym rzucie zosta⌅a o dre p aro w ana wi ksza cz lewej za p o m oc dróg n erw o wych skle p ie nia. O prócz hip o kam p a - najwi kszej
p ó⌅kuli m ó zg ow ej. Po zostawio n o je d y n ie: cia⌅o m o d zelo wate (corpus ca l cz ci kory starej ( archicortex ) - na rycinie ukazana je st jeszc z e nawleczka
losu m ), skle p ie n ie ( fornix) i hip o ka m p (hippoca m pus). W tle wid o czn a je st szara ( indusium griseum ) - kolejny fra g m e nt p⌅aszcza stare g o ( archip al -
ca⌅a prawa p ó⌅kula mó zgu. Hum). H ip o ka m p je st n ajwy szym / n ajw a n ie jszym narz d e m inte gra
Form acja hip o kam p a je st w a n cz ci sk⌅a d o w uk⌅adu lim bic zn e g o cyjnym kreso m ó z g o wia, które g o w⌅ó kna o d ro d ko w e (e fere ntn e) w p ⌅y
(zob. s. 482). Sk⌅ada si ona z trz ech cz ci: w aj na ro zliczne pro cesy en d o kryn o lo g ic zn e, trz ew n e i e m o cjo nalne.
• p o dk⌅a d ka (subiculu m ) (zo b. Cb), Po nie wa hip o kam p je st struktur w szcze g ólny sp osó b o d p o wia d aj c
• róg A m m o na (cornu A m monis) lub hip o ka m p w ⌅a ciw y (hippoca m pus ró wnie za pro cesy z w i z a n e z p a m i ci - je g o uszko dzenie, np. w prz e
propius) i bie gu choro by A lz h eim era, pro wadzi do za b urze nia p a m i ci kró tk o trw a
• zakr t z b a ty ( gyrus dentatus lub fascia dentata ). ⌅ej (zob. B, s. 488).
Crus fornicis Splenium

corporis callosi
Fimbria hippocampi Gyrus

fasciolaris
Sulcus hippocampalis
Gyrus dentatus
Sulcus
Uncus
calcarinus
Gyrus para
hippocampalis
Polus
occipitalis
B F o rm a c ja h ip o k a m p a p o str o n ie p ra w e j i o g o n o w y (d o ln y)
o d c in e k sk l e p ie n ia ( fo rn i x ) nia p unkte m orie n tacyjn ym je st bruzda ostro g owa (sulcus calcarinus) -
Wid ok od przy ro d ka. prowadz ca w kierunku bie guna p o tyliczn e g o. W prze dstawio nym uj ciu
W p orów naniu z b oczn projekcj z rye. A - rye. B prz e dstawia praw for szcze g ólnie d o brze wid o czn e s o kolice korowe - s sia d uj ce z hip okam -
m acj hip o kam p a od stro ny przy ro d ko w ej. M o liwym do zid e n tyfik o w a pem (np. zakr t przyhip o ka m p o w y [ gyrusp ara hippoca m p a lis]).
322
Le w y p ⌅a t sk r o n i o w y z o ds⌅ o n i t y m
r o g ie m d o ln y m k o m o ry b o cz n e j
Przekrój poziomy, wid o k od g óry na hip okam p
le cy na dnie rogu d olne g o (cornu te mporale /
inferius). Od stro ny bocznej ku przy ro dko wej
uwid aczniaj si nast p uj ce struktury: hip o
kam p (hippoca m pus), strz pki hip okam p a (fim
bria hippoca mpi ), zakr t z b aty (gyrus denta tus),
bruzda hip okam p a (sulcus hippoca mpalis) i za
kr t przyhip o ka m p o wy (gyrus para hippoca m
palis).
Przekrój cz o ⌅o wy przez le wy hip okam p. Hip o
kam p uja w nia si tutaj ja ko zwini ta wst g a
(róg A m m ona [cornu A m m onis] - hip okam p
w ⌅a ciw y [ hippoca m pus propius]). Bu d owa hi
p okam p a ró ni si z n aczn ie w p oszcze g ólnych
cz ciach je g o struktury. Po⌅ czenie m i d zy
kor pola ró d w ch o w e g o (regio entorhin a lis)
z n ajd uj c si w zakr cie przyhip o ka m p o wym
a ro giem A m m o na tw o rzy o bszar prz ej cio wy
- p o dk⌅a d k (subiculu m ). Pole ró d w ch o w e
stan o wi wro ta do hip o ka m p a, g d y to przez
nie przech o dzi wi ksz o w ⌅ó kie n aferentnych.
Putamen Capsula Nucleus Nucleus Nucleus

lateralis centralis corticalis
Corpus Tractus
amygdaloideum pyramidalis Nucleus basalis, Nucleus basalis,
pars lateralis pars medialis
D P o ⌅ o e n ie cia ⌅a m i g d a ⌅ o w a t e g o Cia ⌅ o m i g d a ⌅ o w a t e (corp us a m yg d a lo p o⌅owa cia⌅a m ig d a⌅o w ate g o nale do pier

(co rp us a m y g d a lo i deu m ) w z g l d e m ideum) w o tn ej kory w ch o w e j. Dlate g o te w y m ie
in n ych st r u k t u r w e w n t rz n y ch m ó z g u Przekrój cz o ⌅o wy na wyso ko ci o tw oru mi - nio ne cz ci - z p o d kre le nie m ich korowe g o
Widok od boku na lew pó⌅kul mózgu. d zyko m oro w e g o (fora men interventriculare ). charakteru - zaliczan e s do kory d awn ej
Cia⌅o m ig d a⌅o w ate le y p oni ej skoru py ( pu Cia⌅o m ig d a⌅o w ate si ga po stro nie przy ro d ( pa leocortex) , p o dczas g dy g⌅ bie j p o⌅o one
ta men ) i ku przo d owi od o go na j dra o g o nia kowej a do d olnych w arstw kory p⌅a tó w skro fra g m e n ty cia⌅a m ig d a⌅o w ate g o u zn aw a n e s
ste g o ( nucleus ca ud a tus) . Po stro nie grz bieto w ej nio w ych. Z te g o te p owo d u uznaw a n e jest za stru ktury j dro w e.
i przy ro d ko w ej od cia⌅a m ig d a⌅o w ate g o prz e ono cz cio w o za struktur j dro w , a cz W ycin ek z a ; grupa j d er cia⌅a m ig d a⌅o w a
bie g aj w ⌅ó kna dro gi p iram id o w ej. cio w o za kor , która ule g⌅a prz e m ieszcz e te g o. Bior c pod uwa g ch arakter cia⌅a mig
niu w g⌅ b isto ty bia⌅ej. U cz⌅o wieka sty m u la d a⌅o wate g o ja k o j dra (por. a), wyró nia si
cja cia⌅a m ig d a⌅o w ate g o sku tkuje zm ia nam i w je g o o br bie cztery zasa d nicze gru p y j
nastro ju o szero kim sp ektru m: od w cie k⌅o der:
ci i strachu po spokój i o d pr enie. Rodzaj filo g e n e tycznie starsz gru p korowo-
wyw o ⌅a n ej z m ia ny nastroju zale y od stanu - przy ro d kow :
e m o cjo nalne g o p acje nta tu prze d za d zia - j dro korowe ( nucleus corticalis) i
⌅anie m b o d ca. Po nie wa cia⌅o m ig d a⌅o w ate - j dro ro dkow e ( nucleus centralis);
fu n kcjo n uje ja k o sw e g o ro dzaju „w z m acniacz • filo g e n e tycznie m⌅o dsz gru p pod-
em ocji", je g o uszko d zenie p o w o d uje u p a stawn o -b o czn :
cjenta za b urze nie e m o cjo nalne g o z n acz e - j dro p o dstaw ne ( nucleus basalis) z c z
nia zd arze i inform acji. O taczaj ca go kora ci b oczn i przy ro d ko w oraz
o ko⌅o m ig d a⌅o wa oraz k orow o -przy ro d kowa - j dro b o czn e ( nucleus lateralis).
323
N euroa n a to mi a 6. K reso m ó z g o w ie
6.8 Ist ota bia⌅a
A Ist o t a b ia ⌅a k res o m ó z g o w ia Corona radiata

a W id ok od stro ny lewej na praw p ó⌅kul ,
b W id ok od stro ny lewej na lew p ó⌅kul , pre
p arat uzyskany w wyn iki pre p aratyki „na t po "
w celu u wid o cznie nia w⌅ó kie n.
Na ko m ple tnym pre p aracie o ro dkowe g o
uk⌅a du nerw o w e g o, istota bia⌅a w y d aje si je d
n oro d na. Sp ecjaln e tec h n iki pre p aro w ania,
które w yk orzystu j ró nic zaw arto ci w o d y
w strukturach o ro dkow e g o uk⌅a du n erw o
w e g o, p o zw alaj wyk a za , e istota bia⌅a sk⌅ada
si z dróg (zob. D, s. 259) z m ie liniz o w anych ak
sonów. Rol akso n ó w je st prze w o d ze nie syg na
⌅ó w, a dro gi sta n o wi sw e g o ro dzaju autostra dy
d anych do szyb kie j w y m ia ny inform acji w o b
r bie O U N. Ch o dro gi w yst p u j w istocie bia
⌅ej ca⌅e g o OU N, z techniczn e g o punktu w id z e
nia mo na je szcze g ólnie d o brze u wid o czni
w istocie bia⌅ej kreso m ó z g o wia. W zale n o ci
od kierunku przew o d zenia syg na⌅ó w lub lo kali
zacji ⌅ cz o nych prz e z dro g o d cin kó w OUN w y
ró nia si trzy gru p y tych struktur:
Corpus Pedunculus Capsula Radiatio
a callosum cerebri interna optica
• dro gi projekcyjn e,
• dro gi sp oid ⌅o w e (zo b. D) oraz
• dro gi k ojarze nio w e (zo b. C).
Fibrae arcuatae
W przyp a d ku zniszcze nia dró g, na przyk⌅a d
cerebri
w prz e bie g u stw ard nie nia ro zsiane g o d ocho d zi Fasciculus longitudinalis
do za b urze nia czyn n o ci przypisanych da nej superior
dro d ze. Ze w z g l d u na czyn n o cio w m no g o
dró g, o b ja w y ich uszko dzenia m o g by bardzo
ró ne, np. p ora e nia, za b urze nia czucia skór
neg o, za b urz e nia wid ze nia, czy utrata p am i ci.
Po nie wa dro gi zawsze ⌅ cz d w ie stru ktury
w o br bie O UN, p o dczas nauki ch arakterystyki
dró g bardzo w a n e je st p o znanie tych struktur,
sta n o wi cych nie jako ró d⌅o syg na⌅u i je g o o d
biorc . Szcze g ó⌅y zo b. B.
Fasciculus
frontotemporalis
B D ro g i O UN W⌅ókna proje kcyjn e ⌅ cz kor pó⌅kul mózgowych ze strukturami podkorowymi, w spo-

Po dzia⌅ dró g. Dwie dro gi s d o brze wid o czn e (rzutowe) sób wst puj cy lub zst puj cy
m akrosko p o w o n aw et na nie naruszo nym m ó
• wst puj ce ⌅ cz struktury podkorowe z kor mózgu
zgu (a prz e z to p osia d aj n a z w y m akrosko
p owe): skle p ie nie (fornix ) oraz cia⌅o m o dzelo - • zst puj ce ⌅ cz kor mózgu z g⌅ biej po⌅o onymi strukturami podkorowymi
w a te (corpus callosu m ).
W⌅ókna k ojarze nio we ⌅ cz ró ne okolice kory mózgowej w obr bie jednej pó⌅kuli (zob. C)
(asocjacyjne)
W⌅ókna spoid⌅o we ⌅ cz jednoimienne okolice kory mózgowej obu pó⌅kul mózgowych

(ko misuralne) (w⌅ókna kojarzeniowe mi dzypó⌅kulowe, zob. D)
324
Fasciculus Fasciculus Cingulum Fibrae

orbitofrontalis occipitofrontalis superior
arcuatae
Fasciculus cerebri
occipitofrontalis
superior
Fasciculus
longitudinalis
superior
a Fasciculus Fasciculus Fasciculus Fibrae associationes

uncinatus longitudinalis inferior b occipitofrontalis inferior c telencephali
C W ⌅ ó k n a k o ja r z e n i o w e (aso cja cy jn e) so b ró ne o bszary m ó zg u, które le z w y kle w o br bie ró nych p ⌅a tó w

D⌅ugie w⌅ó kna k ojarze nio w e, a W id ok lewej p ó⌅kuli mózgu od strony m ó z g owych (w o br bie tej sam ej p ó⌅kuli m ó z g o w ej). Kró tkie w⌅ó kna ko
b ocznej, b Prawa p ó⌅kula, w id o k od strony czo⌅o wej (z prz o d u), c Kró tkie jarz e n io w e ( fibrae associa tiones breves) ⌅ cz z kolei o bszary korow e w o b
w⌅ó kna kojarze nio w e, wid o k od stro ny czo⌅o wej (z prz o du). r bie je d n e g o p⌅ata. S sie d nie okolice korowe k o m unikuj si m i dzy
D ⌅u gie w⌅ó kna k ojarze nio w e (fibrae associa tiones longae ) ⌅ cz m i d zy so b za p o m oc kró tkic h w⌅ó kie n ⌅uk o w atych ( fibrae arcu a ta e cerebri).
Crus
anterius
Corpus callosum
Genu Rostrum Truncus Splenium Genu

capsulae
internae
Crus
posterius
E So m a t o t o p ia t o r e b k i w e w n t rz n e j (c a psul a intern a )
Przekrój po zio my.
Commissura Commissura
Tore bk w e w n trzn p o d aj wst p uj ce i zst p uj c e w⌅ó kna rzutowe.
a anterior posterior
W przyp a d ku g dy d ojd zie do za b urze ukrwie nia (n ie d o krwie nie) w o b
r bie tore b ki w e w n trzn e j (np. w w ynik u zaw a⌅u m ózgu) - w ó w czas drogi
n erw o w e ule g aj z a zwyczaj nie o d wracaln e m u uszko d zeniu. Na p o dsta
wie zn ajd uj c e g o si na rycinie dzie cka mo na prze le d zi , w ja ki sp osó b
w⌅ó kna dro gi p iram id o w ej p o d aj w o br bie tore b ki w e w n trzn e j do
p oszcze g ólnych okolic cia⌅a. Tym samym nie wie lkie uszko dzenia tore bki
Forceps w e w n trzn e j m o g pro w a d zi do uja w nie nia si za b urze (p ora enia
minor sp astyczn e g o) w je d y n ie o gra nicz o n ej o kolicy cia⌅a. Tore bka w e w n trzn a
Radiatio o gra niczo na jest przy ro d ko w o przez w z g órze ( th a la m us) i g⌅o w j dra
corporis o g o niaste g o ( caput nuclei ca udati) , a od stro ny b o cznej - prz e z ga⌅k
callosi blad (globus pa llidus) oraz skoru p ( puta m en ). W o br bie t ore b ki w e
Forceps w n trzn e j mo na w yró n i o d n o g prze d ni (crus a nterius), kolan o (genu
major ca psulae intern ae ) oraz o d n o g tyln (crus posterius) , przez które p o d aj
n ast p uj ce dro gi n erw o w e:
O d n o g a p rz e d n ia
b
• dro ga cz o ⌅o w o -m ostowa ( tractus frontopontinus; cz erw o n e kreski),
• pro m ienisto ci prze d nie wzg órza (radia tiones th ala m i anteriores; nie
D W ⌅ ó k n a sp o id ⌅ o w e (k o m isu ra ln e) bieskie kreski).
a Prawa p ó⌅kula mó zgu, w id o k od stro ny przy ro d ko w ej, b Prz ezro czysty K o la n o t o r e b k i w e w n t rz n e j
mózg, wid o k od stro ny grz b iet o w e j (z g óry). • w⌅ó kna korow o -j dro we (fibrae corticon u cle a res; cz erw o n e p unkty).
W⌅ókna sp oid ⌅o w e ⌅ cz m i d zy so b o bie p ó⌅kule m ózgu. N ajw a niejsz O d n o g a t y ln a
struktur sp oid ⌅o w je st cia⌅o m o d zelo w a te { corpus ca llosu m; z w a n e rów • w⌅ó kna korow o -rd ze niowe (fibrae corticospin a les; c z erw o n e p unkty),
nie sp oid⌅e m wielkim ). Je eli d ojdzie do je g o prz eci cia w w ynik u o p e • pro m ienisto ci ro dkow e w z g órza (radiatioes th ala m i centrales; n ie b ie
racji, o bie p ó⌅kule m ó zg ow e nie m o g si w ó w czas ze so b k o m uniko w a skie p unkty),
(m o d el tzw. m ózgu p o d zielo ne g o - ang. split brain; z o b. s. 486). O prócz • droga skroniowo-m ostowa (tractus temporopontinus; po mara cz owe
cia⌅a m o d zelo wate g o istnie j ró wnie in ne m nie jsze dro gi sp oid ⌅o w e: punkty),
sp oid⌅o prze d nie ( com missura a nterior), sp oid⌅o tyln e ( com missura poste • pro m ienisto ci tyln e w z g órza ( radia tiones th ala m i posteriores; jasn o
rior) czy sp oid⌅o skle pie nia (com m issura fornicis). nie b ieskie p unkty).
325
N euroa n a to mi a 6. Kreso mózgowie
6.9 J dra p o dst a w n e (n u c l e i b a s a l es)
J dro blad (globus pa llidus). Historycznie, uw z g l d niaj c je d y n ie asp ekt o p i

o g o n iast e sowy, skoru p i j dro o g o niaste okre la si mianem pr kowia (striatum ),
Poch o d na a skoru p i ga⌅k blad mianem j dra so cz ewk o w a te g o ( nucleus lentifor
Pr k o w ie
k r eso m ó z g o w i a
mis). Z filo g e n e tyczn e g o punktu wid ze nia z n acz e nie ma fakt, e j dro
Sk o ru p a o g o niaste i skoru p a s p och o d nym i kory kreso m ó zg owia (zob. D, s. 323),
p o dczas g dy filo g e n e tycznie starsza ga⌅ka blada w yw o d zi si z m i d zy
J dro m ó zg owia (z o ko licy zw a n e j tam nisko w z g órze m , zo b. D, s. 329). Nie
so cze w k o w a te
rzad ko, zw⌅aszcza w p i m ie n n ic tw ie klinic znym oraz n a z e w n ictw ie a n g lo
Ga⌅ka Poch o d na
j zyczny m sp o tyka si term in z w o je p o dstaw ne ( basa l ga nglia ) . Ze ci
bla d a m i d z y m ó z g o w ia
le a na to m iczn e g o punktu wid ze nia miano to je st nie prawid ⌅o w e, gdy
z w o je s z d e finicji sku piska m i p erykario n ó w w o br bie O bU N , po dczas
g dy w O U N w yst p u j praw d ziw e j dra.
A D e f i n icj a i p o d z i a ⌅ j d e r p o d st a w n y c h Uw aga: J dra p o dstaw ne m aj zn aczny u dzia ⌅ w pro cesach stero wa nia ru
Poj cie „j dra p o dstaw ne " { nuclei basa les) o b e jm uje trzy p arzyste, du e ch e m . Funkcje te d zie l z in nym i j dra m i, np. istot czarn oraz j dre m
sku piska j d er, które t o p o graficznie le na p o dstawie kreso m ó zg owia na cz erwie n nym w pniu m ózgu. Dlate g o wy⌅ cznie ze wz g l d u na id e n
gra nicy z m i d zym ó z g o wie m . O ficjalnie o kre la si je mianem j d er p o d tyczn fu n kcj w fizjo lo gii o ba te j dra pnia m ózgu zalicza si czasam i
stawnych kreso m ó zg owia { nuclei basales telencephali ), a b y je d n o z n acz do gru p y j d er p o dstaw nych. Jest to uspraw ie d liw io n e z czynn o cio w e g o
nie o dró ni je od p o⌅o onych w m i d zym ó z g o wiu j d er p o dstaw nych punktu wid z e nia. W d alszej cz ci p o dr cznika term in „j dra p o dstawne "
wzg órza ( nuclei basa les thala mi ). A n a to m icznie do j d er p o dstaw nych za b dzie o d n oszo ny wy⌅ cznie do zesp o⌅u j d er, które go d e finicj an a to
licza si j dro o g o niaste { nucleus ca ud a tus) , skoru p (pu t a m e n ) oraz ga⌅k m iczn pod an o.
N ucleus cau d atus
Ca p u t Corp us Caud a
B P o ⌅ o e n ie i r z u t o w a n ie j d e r p o d st a w
nych
Kreso m ó z g o wie. a Wid ok na mózg od strony
le w ej: p o⌅o enie j d er p o dstaw nych od strony
b o czn ej, b Wid ok od stro ny le w ej, od przo du
i góry.
Po⌅o enie j d er p o dstaw nych pro wadzi do z⌅o
o nych zw i z k ó w to p o graficznych, który naj
le piej zro zu m ie na p o dstawie „te oretyczn e g o p⌅aszczyzna
prze kroju Ca
p o⌅ czenia " stosu n kó w przestrze nnych i ko
lejnych prze krojów (zob. C). J dro o g o niaste
i je g o ele m e n ty (g ⌅owa, trz on i ogon [ caput, cor
pus i ca uda ]) przyle g aj w p ewnym sto p niu do
w kl s⌅ej p o wierzchni ko m ory b ocznej i prz e
b ie g aj z ni na ca⌅ej d ⌅u g o ci, a do p⌅ata skro a Ventriculus
nio w e g o (a). W zd⌅u wkl s⌅e j p o wierzchni j lateralis
dra o g o niaste g o ( nucleus ca udatus) po⌅o ona Putam en
je st skoru p a ( puta m en ). M niejsza od nich ga⌅ka
bla da, po⌅o ona przy ro d ko w o wz g l d e m sko
rupy, je st z kolei n ie wid o czn a. Na prz ekro ju
sko nym (b) wid o czn e je st d o d atko w o w z g ó
rze ( th ala m us) b d ce cz ci m i d zym ó z g o
wia. Patrz c z boku (a), je st ono przykryte sko
rup . W zg órze nie n ale y do j d e r podsta w nych,
Thala m us
ale zn ajd uje si w ich s sie d ztw ie , g d y le y na
p o dstawie kreso m ó zg owia na gra nicy z m i
d zym ó z g o wie m . W zg órz e zaw d zi cza nazw Ventriculus
tem u w⌅a nie p o⌅o eniu, g dy na prz ekro ju sta lateralis
N ucleus
n owi swe g o ro dzaju „p u n kt orie n tacyjny " o gra cau d atus
niczaj cy je d n z dróg kreso m ó zg owia (tore bk
w e w n trzn , zo b. rye. D, s. 329). Putam en
Uw aga: Ze wz g l d u na d u krzyw izn j dra
o g o niaste g o, zaró w n o na prz ekrojach p o zio
mych, ja k i cz o ⌅o wych, pro wa dz c o d p o wie d nio
b
p ⌅aszczyzn przekroju, m o na je uwid o czni
d w u kro tn ie (zie lo n e strza⌅ki na ryc. a).
326
N euroa n a tomi a 6. Kresom ózgowie
V e ntric ulus lateralis,

cornu anterius
Crus anterius
Ca p u t nuclei Capsula
caudati Genu j interna
Crus posterius
Puta m en
Ca psula externa
Glo bus
Claustru m
pallid us
Ca psula extre m a
Thala m us
Caud a nuclei Forceps m ajor

caudati (o ccipitalis)
V e ntriculus
lateralis,
cornu
p osterius
Corp us
callosu m
N ucleus
cau datus Capsula
intern a
Ventriculus
lateralis Ca psula
externa
Putam en
Claustru m
Tractus Capsula
olfactorius extre m a
C J d r a p o dst a w n e na p rz e k r o ju m ó z g u: st osu n k i t o p o g ra f icz n e

a Prz ekrój p o zio my prz e z mózg na gra nicy kreso m ó zg owia i mi dzym ó - Uw aga: Bo cznie w z g l d e m skoru py, a w i c b e zp o re d nio przy ro d ko w o
zg o wia, wid o k od stro ny cie m ie nio w ej;, b Przekrój cz o ⌅o wy prz e z kreso w z g l d e m kory w ysp y p o⌅o one je st j dro, o kre la n e mianem prze d m u
m ó zg owie, wid o k od stro ny czo⌅owej. rza ( cla ustru m ), o t oczo ne isto t bia⌅ tzw. tore b k z e w n trzn i osta tni
Na prz ekro jach prz ech o d z cych przez gra nic kreso m ó zg owia i mi dzy- (capsula extern a et extrem a ). Prze d m urze nie n ale y je d n a k do j d er pod-
m ó zg owia zawsze b d wid o czn e wszystkie j dra p o dstaw ne. J dro o g o stawnych (mim o e w cz e niej by⌅o do nich zaliczan e). Je g o rola p o zostaje
niaste zosta⌅o uwid o cznio n e d w u kro tnie (g⌅owa i o g o n). Jest ono ci le w du ej m ierze nie znana, je d n a k bierz e praw d o p o d o b nie udzia ⌅ w re gu
zwi za n e to p o graficznie z kom or b oczn (rogi prze d nie i tyln e). Ma⌅a lo waniu czyn n o ci seksualnych.
ga⌅ka blada le y przy ro d ko w o w z g l d e m m asyw n ej skoru py (st d n ie w i W ybrany tutaj prz ekrój cz o ⌅o wy prz ech o dzi prz e z g⌅o w j dra o g o nia
d oczna w wid o ku b ocznym, zo b. B). W zg órz e m i d zym ó z g o wia p o⌅o one ste g o ( caput nuclei ca ud ati) , le c tu przy rogu prz e d nim k o m ory b o cz
je st b o cznie w z g l d e m w skie j kom ory trz eciej. Ja dra p o dstaw ne z je d nej. Na prz ekro ju prz e z prze d ni cz p ó⌅kuli m ózgu nie stwierd za si
nej, a w z g órze z dru g iej stro ny gru p uj si w o kó ⌅ fra g m entu isto ty bia ju o b ecn o ci ele m e n t ó w m i d zym ó z g o wia, tj. w z g órza czy k o m ory III,
⌅ej o kszta⌅cie b u m eran g u, tzw. tore b ki w e w n trzn e j, pro w a d z cej drogi a tak e a d n e g o fra g m e ntu ga⌅ki bla d ej. O dno g a prz e d nia t ore b ki w e
wst p uj ce i zst p uj c e (zob. A, s. 324). Prz e d nia o dno ga tore b ki w e w n trzn e j bie g nie tu p o m i d zy le cym i ci le przy so bie j dra m i p o d
w n trzn e j (crus anterius) bie g nie p o m i d zy j dra m i p o dstaw nym i, a wi c staw nym i, a tw orz o n e przez je j dro gi bia⌅e plamki na d aj isto cie szarej j
jeszcze w kreso m ó z g o wiu. Kolano (genu ) i o dno ga tylna (crus posterius) d er pr ko wan e g o w y g l d u (cia⌅o pr ko wan e). Na przekroju czo⌅o wym
p o⌅o one s nato m iast p o m i d zy wz g órze m a j dre m so czewko wa tym (b) wid o czny je st cis⌅y z w i z e k to p o grafic zny j dra o g o niaste g o z cia⌅e m
(nucleus lentiform is) , g d zie tw orz granic m i d zy kreso m ó z g o wie m i m o d zelo wa tym (corpus callosu m ) p o⌅o onym cie m ie nio w o w stosunku do
m i dzy m ó zg owie m . te g o pierwsze g o i tw orz cym „skle p ie nie ko m ory bocznej".
327
N euroa n a tomi a 7. Mi dzym ózgow ie
7.1 M i d z y m ó z g o wie - prze gl d i rozw ój
Sulcus hyp o thala m icus Corpus Plexus

(= d ie nce p h alicus ve ntralis) Th ala m us callosu m ch oroid eus
Se ptum
p ellucid u m
Fornix
A dhaesio
C o m m issura in terthalam ica
anterior
Stria m e d ullaris
Area th ala m i
pre o ptica
Corp us pineale
(gl. pin ealis;
H yp othala m us
e pip hysis)
Recessus
su pra o p ticus
Recessus
in fun dib uli
Cere b ellu m
Infun dib ulu m
A d e n o hyp o p hysis
N e uro hyp o p hysis Tu b er

cinere u m
Corp us Crus Te g m e ntu m A q u e d uctus cere bri La m ina

m am m illare cere bri (m ese nce p hali) tecti
M ese nce p halo n
A M i d z y m ó z g o w ie i n s i t u
Przekrój strza⌅ko wy w linii p o ro d ko w ej: wid o k na praw p ó⌅kul od m o dzelo wate g o, w z g órze stan o wi n ajwi ksz cz cia ny b ocznej ko
stro ny przy ro d ko w ej. M i d zym ó z g o wie (diencepha lon ) p o⌅o one jest m ory III. Ze wz g l d u na sw oje u w y p u kle n ie do wiat⌅a k o m ory wz g órze
p o ni ej o bu pó⌅kul kreso m ó zg owia i p owy ej pnia m ózgu. Od prz o du, od je st o d d zielo n e p o prze z bruzd (sulcus hypoth ala m icus) od p o d w z g ó
g óry i b o cznie gra n iczy b e zp o re d nio z kreso m ó z g o wie m . W tyln ej cz ci rza. Wokó⌅ wz g órza, o b ejm uj c je , uk⌅a da si pasm o isto ty bia⌅ej, zw a ne
m i d zym ó z g o wia zn ajd uje si szyszyn ka (corpus pine a le vel gl. pine a lis skle p ie nie m ( fornix). Skle p ie nie ci g nie si od kreso m ó zg owia (od hipo-
vel epiphysis, zo b. ró wnie rye. B, s. 342). W d olnej cz ci m i d zym ó z g o kam pa) do cz ci d olnej m i d zym ó z g o wia (cia⌅a suteczko w ate). To p o
wia w yró nia si dwa o d cin ki: tylny ⌅ czy si bez wyra n e j gra nicy ze ród- graficznie i czyn n o cio w o ja ko droga rzutowa n ale y zatem zaró w n o do
m ó z g o wie m , a o d cin ek prz e dni u tw orz o ny je st g⌅ó w nie przez p o d w z g ó kreso-, ja k i m i d zym ó z g o wia. To p o graficznie okre la si j czasam i ja ko
rze (hypoth a la m us). Po⌅o ona w p ⌅aszczy nie p o ro dkowej kom ora III „skle p ie nie ko m ory III". C zyn n o cio w o m i d zym ó z g o wie je st o bszare m
d zieli m i d zym ó z g o wie na d wie sym e tryczn e po ⌅owy, które zawieraj wyj tk o w o wsz echstro n nym : s⌅u y ja k o stacja przeka niko wa dla z m y
alb o stru ktury p arzyste (le ce w cia nach b ocznych k o m ory trz eciej, np. s⌅ó w w zro ku, s⌅uchu, ko ord ynuje ruchy, ustala rytm d o b o wy, re g uluje w y
wz g órze, zawsze n ie wid o czn e na takim przekroju) lub nie p arzyste (le d zie la nie h orm o n ó w oraz je st najw a nie jszym o ro dkiem dla istotnych
ce w linii p o ro dkowej i zawsze o b ecn e na takim przekroju). Dzi ki p o czyn n o ci a uto n o m ic znych org aniz m u.
⌅o eniu p oszcze g ólnych o d cin kó w m i d zym ó z g o wia, kom ora III posiada Uw aga: Bardzo w a n cz ci m i d zym ó z g o wia zw⌅aszcza w kontek cie
wiele ostro zak o cz o nych z achy⌅ków (recessus) . Cia⌅o m o d zelo wate ( cor uk⌅a du ruch o w e g o je st nisko w z g órze (subth ala m us), które ze w z g l d u na
pus ca llosu m ) i prze gro da prz e zroczysta (septum pellucidu m, ciana o d zn aczn e prz esu ni cie ku b okowi nie b dzie nig dy w id o czn e na przekroju
d zie la j ca od sie bie rogi prze d nie kom ór b o cznych) s strukturam i kre p o ro d ko wym , a je d y n ie na prz ekrojach cz o ⌅o wych (zob. B, s. 333 oraz E,
so m ó zg owia m o g cym i p os⌅u y do celó w orie n tacyjnych. Poni ej cia⌅a s. 343, s. 410 i nast p ne i s. 423-424) lub p o zio m ych.
328
N e uro a n a to m i a 7. Mi dzy mózgowie
Vesicula
telencephali
Vesicula
diencephali
Vesicula
mesencephali
Vesicula
rhombencephali
granica mi dzy kreso

a mi dzymógowiem
widoczna na podstawie
mózgu cz
mi dzymózgowia
b (diencephalon)
B Ro z w ó j m i d z y m ó z g o w ia (d ie nce p h a l o n ) z cz asz k o w e g o C G ra n ic a t y ln a k reso- i m i d z y m ó z g o w ia

f r a g m e n t u ce w y n er w o w ej Przekroje czo⌅o we.
W id ok od prz o du. a M ózg zaro d ka: w p oró w naniu z rycin w p unkcie B ro zwój kreso m ó
A by m óc zro zu m ie p o⌅o enie i ro z m ieszcze nie m i d zym ó z g o wia w o b z g owia (kolor cz erw o ny) je st z n acznie bard zie j z aaw anso w any. Ko
r bie m ózgu d oros⌅e g o cz⌅o wieka, ko nieczn e je st zazn ajo m ie n ie si z pro m ory b o czne ze splo tam i n aczyn ió w k o wy m i (plexus choroidei ventricu
cese m je g o p o wstaw ania z c e w y n erw o w e j. M i d zym ó z g o wie p o wstaje lorum lateralium ) o taczaj ju ca⌅ko wicie m i d zym ó z g o wie (kolor n ie
wsp ó ln ie z kreso m ó z g o wie m ( telenceph a lon; o bie w y m ie n io n e struktury bieski) od stro ny grz b ie to w ej. Przy ro d kowa cia na kom ór b ocznych
p o ch o dz z t z w . p ch erzykó w w t órnych) z pierwsze g o p ch erzyka pier je st bardzo cie n ka, lecz nie je st jeszc z e zro ni ta z m i d zym ó z g o wie m .
w o tn e g o, tj. prz o d o m ó zg owia (prosenceph a lon; z o b. s. 263). W trakcie d al M i d zy kreso- i m i d zym ó z g o wie m ci g nie si , zaw ieraj ca naczynia
sze go ro zw oju - p ch erzyk m i d zym ó z g o wia (kolor nie bieski) ule ga o to krwio n o n e, ⌅ czn o tkan ko w a p⌅ytka - tka nka n aczynió wk o w a (tela
cz e niu przez szyb cie j i b ard ziej ro zwijaj ce si o bie p ó⌅kule p cherzyka choroide a ).
kreso m ó zg owia (kolor cz erw o ny). W w yn ik u przesuni zwi za nych ze b Mózg oso by d oros⌅ej: Tkanka n aczynió w k o w a i przy ro d ko w a ciana
wzroste m gra nica m i d zy kreso- i m i d zym ó z g o wie m (bruzd a kreso-mi - ka d ej z kom ór b ocznych zros⌅y si z m i d zym ó z g o wie m . W przy
d zym ó z g o wio w a) ule ga znaczn e m u prz esu ni ciu; tak w i c u oso b y d o padku usuni cia sp lo tó w n aczynió w k o wych i cie n kiej tka n ki n aczy
ros⌅ej z ze w n trz, od strony p o dstawy m ózgu, w id o czny jest je d y n ie nie nió wko w ej - sp o gl da si w ó w czas b e zp o re d nio na przy ro d kow o-
w ielki fra g m e nt m i d zym ó z g o wia. - grz bieto w gra nic m i d zym ó z g o wia (zob. B, s. 330).
D P o d zia ⌅ m i d z y m ó z g o w ia z w i z a n y z r o z w o je m z a r o d k o w y m
Przekrój cz o ⌅o wy; le wa p o⌅owa ryciny: mózg zaro dka wraz z p oszcze g ól
nym i cz cia m i m i d zym ó z g o wia; prawa p o⌅owa rycin y: mózg oso by d o
ros⌅ej.
Po nie wa m i d zym ó z g o wie zn ajd uje si m i d zy kreso- i ró d m ózg o-
wie m , aksony wst p uj ce i zst p u j c e m usz utoro wa so bie dro g w o b
r bie tej cz ci m ó zg u; dro gi te tw orz t ore b k w e w n trzn (ca psula in
tern a ). Wi zki akson ów, tw orz c e tore bk w e w n trzn , w dru j (czarn e
strza⌅ki) przez okolic nisko w z g órza (subth a la m us) i przesu w aj du e
fra g m e n ty tej stru ktury w kierunku b o cznym . Tym d u ym , przesuni tym
ku b okowi fra g m e nte m nisko w z g órza je st g a⌅ka blada (globus pa llidus).
Ga⌅ka blada zosta⌅a w p raw d zie an a to m icznie przesuni ta do kreso m ó
zg owia i t o p o graficznie je st do nie g o z aliczan a, lecz p o zostaje nad al ci
le p owi zana fu n kcjo n alnie z nisko w z g órze m , g d y o bie cz ci wch o d z
w sk⌅a d uk⌅a du ruch o w e g o p o za piram id o w e g o. Przy ro d kowa cz ni
skowzg órza p ozosta⌅a nad al cz ci m i d zym ó z g o wia ja k o niskowzg órze
w ⌅a ciw e (nie wid o czn e na p ⌅aszczy nie prz ekro ju zn ajd uj c ej si na pra
w ej cz ci rycin y). O statecznie tore b ka w e w n trzn a - b d ca cz ci kre
so m ó zg o wia, b u d uje b oczn granic m i d zym ó z g o wia.
Poszcze g óln e cz ci m i d zym ó z g o wia ro zwijaj si z ró n pr dko ci
i osta tecznie osi g aj ró n wielk o . Po na d przeci tnym wzroste m c e
ch u je si wz g órze, osi g aj c wielk o czterech pi tych d ojrza⌅e g o m i
d zym ó z g o wia.
329
N euro an a tomi a 7 . M i dzy mózgowie
7.2 Stru k t ura z e w n trz n a
Corpus Corpus
callosu m Thala m us g e niculatu m
laterale
Pulvinar th ala m i
Corp us pineale
(gl. pinealis; e pip hysis)
Tractus o p ticus
C o lliculus
La mina
su p erior
N. o p ticus tecti
(q uadri
C o lliculus g emina)
Infun dib ulu m inferior
A M i d z y m ó z g o w ie (d i e nce p h a l o n )
Corpus
i p ie m ó z g u (tru ncus e nce p h a li ) m am m illare
W id ok z lewej stro ny; usuni te z osta⌅y o tacza
j c e w z g órze cz ci kreso m ó zg owia oraz m ó Crus cere bri
d ek ( cerebellum ).
Ze struktur nale cych do m i d zym ó z g o wia na Brachiu m
rycinie ro zp o zna mo na w z g órze ( th ala m us) , c olliculi inferioris
cia⌅o kolankow ate b oczne (corpus genicula tum
latera le ) oraz pasm o w zro k o w e (tractus opticus).
Cia⌅o k olankow ate b oczne i pasm o wzro k o w e s
cz ciam i sk⌅a d o wym i dro gi wzro ko w ej.
N erw w zro k o wy (n. opticus) je st w yp ustk m i
d zym ó z g o wia - co d o brze wid a na za m iesz
cz o nej o b ok rycinie. A by p o d kre li ten fakt, Cere b ellu m
n erw w zro k o wy zaznacz o n o kolore m n ie b ie
skim, a nie ó⌅tym zastoso wa nym w przyp a d ku
p ozosta⌅ych n erw ó w czaszko wych.
B R o z m i eszcz e n i e st r u k t u r m i d z y m ó z g o
w ia ( d ie nce p h a l o n ) w o k ó ⌅ k o m o ry III
W id ok z ty⌅u i z g óry na prz ekrój przez kresomó -
z g o wie o d chylo ny od p ozio m u o 30° ku górze
w cz ci prze d nie j, cia⌅o m o d zelo wate (corpus Corpus
ca llosum ), skle p ie nie ( fornix); usuni ty zosta⌅ callosu m
splot n aczyn ió w k o w y (plexus choroideus).
Splo t n aczyn ió w k o w y - po usuni ciu - p ozo
V e ntriculus
sta wi⌅ po so bie lad o d erw a nia w p ostaci ta m y lateralis
N ucleus
n aczynió w k o w e j (taenia choroide a ) . ⇤ czn ie ze cau d atus
splo te m naczynió w k o wy m usuni to ró wnie Se ptum
p ellu cid u m V. thala m ostriata
cie cza⌅ cia n k o m ory trz eciej - w ten sp o
sób p o ro dkow o od linii gra niczn ej ta m y na Fornix
czynió w k o w ej o ds⌅o ni te z osta⌅y nale ce do
A dhesio
m i d zym ó z g o wia j dra w z g órza. Bocznie od ta La mina in terthalam ica
my n aczynió w k o w e j p ozosta⌅ fra g m e nt cie n affixa
kiej cia ny k o m ory III pod p ostaci blaszki przy Ventriculus
Taenia m _____ tertius
twierd z o n e j ( la m in a affixa ), która ro zci ga si na — c
ch oroid ea
p o wierzchni w z g órza. W ten sp osó b ta cie nka Thala m us
narysow ana kolore m br zowym w arstw a kre
\
H ab enula
so m ó zg owia p o kryw a o znacz o n e na nie biesko Corp us pin eale
w z g órze - nale ce do m i d zym ó z g o wia. Po Pulvinar (gl. pin ealis;
n ie w a y⌅a w z g órzo w o - pr k o wio w a (v. th a thalami e pip hysis)
la m ostriata ) stan o wi granic m i d zy mi dzy-
m ó zg owie m i kreso m ó z g o wie m - zosta⌅a ona
C o lliculus Co lliculus
u wid o cznio na na rycinie. Bocznie od tej y⌅y su p erior inferior
p o⌅o one je st j dro o g o niaste (nucleus ca ud a
tus) - struktura zaliczana do kreso m ó zg owia
(por. D, s. 329).
330
N euroa n a tomi a 7. Mi dzy mózgow ie
kraw d o dci cia Ventriculus Taenia

ko m ory b ocznej tertius ch oro id ea
Taenia La m ina affixa

N. o p ticus Tu b erculu m
th ala m i
an terius th ala m i
Stria
Tractus term inalis
op ticus Th ala m us H ab enula
Corp us pin eale Pulvinar
N. o culo Infun dib ulu m (gl. pinealis; thalami
m otorius e pip hysis)
Fossa in terp e Corpus Corp us

Crus d uncularis g e niculatu m g e niculatu m
cere bri m ediale laterale
N. trig e m in us
Pons
M edulla
ob lo n gata
C M i d z y m ó z g o w ie i p ie m ó z g u epiphysis) i d w óch uz d eczek (h abenula e ). Cia⌅o kolank ow ate b oczne

a Wid ok z prz o d u, b Wid ok od stro ny grz b ie t o w e j; m ó d ek i kresomó - (corpus genicula tu m laterale) je st w a n stacj prze ⌅ cze nio w na prz e
z g o wie z osta⌅y usuni te. bie gu dro gi w zro k o w e j, z kolei cia⌅o kolankow ate przy ro d ko w e (cor
a Pasm o w zro k o w e sta n o wi b oczne o gra nic z e nie m i d zym ó z g o wia. pus genicula tu m mediale ) je st w a nym miejsce m prze ⌅ cze nio wym
O tacza ono o dno gi m ózgu (crura cerebri) - stru ktury nale ce ju do dro gi s⌅u ch o w ej. O bie stru ktury nale do j d er w z g órza (th ala m us);
ró d m ó zg owia ( m esenceph a lon ). nie kie d y okre la ne s term in e m zaw zg órza ( m etathala m us). S one
b Od stro ny grz b ieto w ej szcze g ólnie d o brze wid o czn e je st na d wz g órze prz esu ni tym i na z e w n trz w⌅asnym i j dra m i w z g órza. Ponadto, na ry
( epithala m us) - z⌅o one z szyszyn ki (corpus pine a le vel gl. pine a lis vel cinie u wid o cznio na je st p o duszka (pulvin ar ) w z g órza, zaw ieraj ca j
dra cz ci tyln e j w z g órza.
Chiasm a D P o ⌅ o e n ie m i d z y m ó z g o w ia w m ó z g u oso b y d o r os⌅e j

N. o p tic us o p ticu m Infun dib ulu m
Po dstawa m ózgu, wid o k od stro ny p o dstaw nej (pie m ózgu zosta⌅ prz e
ci ty na wyso ko ci ró d m ó z g o wia, m esenceph alon ). W pro jekcji tej rozp o
zna mo na p o⌅o o ne na p o dstaw nej stro nie m ózgu stru ktury m i d zy
m ó zg owia ( dienceph a lon ) . W zwi zku z in te nsyw nym w zroste m kresom ó-
z g o wia na w o ln ej p o wierzchni m ózgu m o na zid e n tyfik o w a je d y n ie n ie
Tu b er
H yp othalam us cinere u m liczne stru ktury m i d zym ó z g o wia:•
Corp us • n erw w zro k o wy ( n. opticus),

m am m illare
Crus cere bri • skrzy o w a nie w zro k o w e (chiasm a opticu m ),
• pasm o wzro k o w e (tractus opticus) ,
Su bstantia
Tractus • guz p o p iela ty ( tubercinereu m ) z lejkie m ( infundibulum ),
nigra
o p ticus • cia⌅a suteczko w ate ( corpora m a m millaria ),
N ucleus • cia⌅o kolankowate przy rodkowe (corpus geniculatum mediale ) (zob. Cb),
ruber • cia⌅o k olankow ate b o czne ( corpus genicula tu m laterale ) i
Corpus
• p⌅at tylny przysa d ki (lobus posterior gla ndulae pituitaria e ) , okre la ny
g e niculatu m
laterale nie kie d y ja k o przysa dka n erw o wa ( neurohypophysis) z o kolic neuro-
h e m aln (zob. s. 340),
A q u e d uctus cere bri
(m ese nce p hali)
331
N euroa n a tomi a 7 . Mi dzy m ózgow ie
7.3 W e w n trzna stru k t ura mi d zy m ó z g o wia
Ba Bb Bc
Corp us
callosu m
Fornix
Sulcus
die nce p h alicus
ve n tralis
Co m missura
anterior Corp us pin eale
(gl. pin ealis;
e pip hysis)
Chiasm a Corpora
o p ticu m m am m illaria
Tu b er
cinere u m *
A C z t e r y cz ci m i d z y m ó z g o w ia ( d ie nce p h a l o n )
Li n i a p o d z i a ⌅ u Cz m i d zy m ó z g o w ia S t r u k t u r a w m ó z g u oso b y d o r os⌅ e j F u n k cje
n a d w zg órze • szyszy n k a (c o r p u s p i n e a le v e l g l. p in e a lis • re g ulacja ryt m ó w o k o ⌅o d o b o w ych, m .in. rytm u d zie - n o c

(e p i t h a l a m u s ) v e l e p ip h y s is )
• u z d e czki (h a b e n u la e ) • okolica ⌅ cz ca uk⌅a d w c h o w y z p nie m m óz gu
bruzd a m i d zym ó - w zg ó rze = w zg órze • w z g ó rz e (th a la m u s) • w ⌅ cz o n e w prze bie g dróg czucio w ych p o prz ez prze⌅ czanie
z g o w io w a g rz b ie g r z b i e t o w e (t h a l a m u s = i rzu to w anie in form acji se nsoryczn ej do k ory m ó z g o w ej (z w y
to w a ( s u l c u s d i e n c e t h a la m u s d o r s a lis ) j tkie m dro gi w ch o w ej - stan o wi cej cz kreso m ó z g owia);
p h a lic u s d o r s a lis ) o pró cz te g o ze w z g órza o d ch o d z w ⌅ó kn a w y pro w a d zaj c e
(e fere ntn e) do ro zm aitych okolic j d e r ru ch o w ych, przez co
wsp ó ⌅u cz estniczy on o w kontroli m o toryki cia⌅a
bruz d a m i d zym ó - n isk o w z g ó r z e = w z g ó r z e • j d ro nisk o w z g órz o w e ( n u c l e u s s u b t h a l a m i c u s ) , • m i d zy m ó z g o w io w y o ro d ek so m at o m o torycz n y

z g o w io w a ro d k o b r z u sz n e (s u b t h a l a m u s = w arstw a n ie p e w n a (z o n a i n c e r t a ) , w ra z z g a⌅k
wa (s u lc u s d i e n c e t h a la m u s v e n t r a lis) bla d ( g l o b u s p a l l i d u s ) - w ⌅ cz o n w o br b
p h a lic u s m e d iu s) kreso m ó z g o w ia - z o b. E, s. 343
bruz d a m i d zym ó - p o d w zg órze • skrzy o w a nie wro k o w e (c h i a s m a o p t i c u m ), • cz dro gi w zro k o w ej

z g o w io w a brzuszna (h y p o t h a l a m u s ) p asm o w zro k o w e ( t r a c t u s o p t i c u s )
lu b bruz da pod- • g uz p o p iela ty ( t u b e r c i n e r e u m ) • re g ulacja fu n kcji a u t o n o m icz n e g o (w e g e ta tyw n e g o) uk⌅ad u
w z g órzo w a (s u l c u s n erw o w e g o i je g o k o ord ynacji z czyn n o ci uk⌅ad u h orm o
d ie n c e p h a lic u s v e n naln e g o
tr a lis lu b s u l c u s hy- • cia⌅a su t e czk o w at e (c o r p o r a m a m m illa ria )
pothalamicus)*
* Jest to je d y n a bruzd a w id o cz n a na ryc. A.
B Prz e k r o je cz o ⌅ o w e p rz e z m i d z y m ó z g o w ie { d ie nce p h a l o n )
o d p rz o d u d o t y ⌅u b ocznych gra nica m i dzy kreso- i m i d zym ó z g o wie m utw orz o na jest
a W yso k o sk r z y o w a n ia w zr o k o w e g o (chiasm a opticum)-. Na tym przez blaszk przytwierd z o n (la min a affixa ) - cie nk w arstw p o ch o
prz ekroju uwid o cznio n e s stru ktury mi dzy- i kreso m ó z g o wia; w y d z c z kreso m ó z g o wia, która p o kryw a w z g órze (m i d zym ó z g o wie).
ra nie wid o czn e je st p o⌅o enie m i d zym ó z g o wia po obu stro nach ko U wid o cznio n o tak e grz b ieto w cz tore b ki w e w n trzn e j (capsula
m ory trz eciej. Powy ej skrzy o w ania w zro ko w e g o zn ajd uje si nie w ie l intern a ) z prz eszyw aj cym i j blaszkam i isto ty szarej,
kie, ro zszerz o ne u wy p u kle n ie ko m ory trz eciej, z w a n e zachy⌅kie m nad- c W yso k o cia ⌅ su t e cz k o w a t y ch (corpora m a m millaria ): Na tym prze
w zro k o wym (recessus supraopticus; inna nazw a: zachy⌅ek w zro k o wy kroju ro zp o zna m o na ró ne j dra tw orz c e wz g órze. Z g o d nie z ak
lub prz e d w zro k o wy [recessus opticus lub recessus preopticus]) . Je g o p o tu aln ym m ia n o w nictw e m ana to m icznym wyró ni mo na p onad 1 2 0
⌅ cze nie z kom or III zn ajd uje si poza p ⌅aszczyzn przekroju, sam o d zieln ych / p oje d ynczych struktur j d ro w ych. Je d n a k wi kszo ci
b W yso k o g u z a p o p ie la t e g o (tuber cinereu m ), tu za o tw ore m mi - z nich nie mo na naw et zid e n tyfiko w a za p o m oc zwyk⌅ych pre p a
d zyko m oro wym (fora men interventriculare: je d y n ie w o kolicy ko m ór ratów m ikrosko p o wych d ost p nych stu d ento m na kursach histolo gii.
mo na wyra nie ro zgraniczy stru ktury mi dzy- i kreso m ó z g o wia; W zakresie d alszych inform acji d o tycz cych szcze g ó ⌅o w e g o po dzia⌅u
zn ajd uj c e si p oni ej stru ktury j d ro w e obu cz ci m ó zg owia prze wzg órza na stru ktury j dro w e - z o b . s. 334 (wg Kahla i Fro tschera; tam:
nik aj si w zaje m nie, nie tw orz c wyra n e j granicy. W o ko licy ko m ór wg Villin g era i Lud wig a).
332
N e uro a n a t o m i a 7. M i d z y m ó z g o w ie
Te le n c e p h alo n
C orp us callosu m
N ucleus cau d atus
Se p tu m p ellucid u m
V e ntric ulus lateralis
Ca psula interna
Fornix
Glo b us p allid us
Puta m en
Cavu m se pti p ellucidi

D ie n c e p h alo n
Co m m issura anterior
Recessus pre o pticus
Stria olfactoria
Chiasm a o p ticu m lateralis
T e le n c e p h a lo n
V e ntric ulus lateralis
Corp us callosu m
N ucleus cau d atus
Cavu m se p ti p ellucid i
Plexus ch oroid eus
Fornix
D ie nc e p h alo n Ca psula interna
Th ala m us Puta m en
V e ntriculus tertius Glo b us pallid us la teralis
Tractus o p ticus Glo b us p allid us m e dialis
Infun dib ulu m

N ucleus basalis
Fornix
Corp us am yg d aloid e u m
D ie nc e p h alo n T e le n c e p h a lo n
prze d nia gru p a j d er N ucleus cau d atus
Lam ina m e d ullaris m e dialis V e ntric ulus lateralis
N ucleus re ticularis th ala m i Corp us callosu m

przy ro dk o wa grupa j d er Plexus ch oro id e us
N ucleus p arave ntric ularis
Puta m en
V e ntric ulus tertius
Glo b us p allid us lateralis
Fasciculus
m a m m illo thala m icus
Glo b us p allid us m e dialis
Su bsta ntia nigra
Tractus o p ticus
H ip p ocam pus
Corp us m am m illare
M ese nc e p h alo n
N ucleus su b thala m ic us
c
333
N e uro a n a to m i a 7. M i d z y m ó z g o w ie
7.4 W z g órze [ t h a l a m u s): j d ra w z g órza
N ucleus d orsalis
lateralis
N ucleus m e dialis
d orsalis
C ortex cere bri N uclei a nteriores
th ala m i
N uclei
intrala m inares
N ucleus lateralis
posterior
N ucleus
cen tro m e d ia n us
N ucleus ve n tralis
anterior
lateralis
N ucleus ve ntralis
in term e dius Pulvinar
thalami
N ucleus ve ntralis
p ostero lateralis
N ucleus ve ntralis
p ostero m e dialis
Corp us g e niculatu m Corp us g e niculatu m

laterale m e diale
A P o d z ia ⌅ cz y n n o ci o w y w z g ó rz a B O r g a n iz a cj a p r z est r z e n n a g ru p j d e r tromedia nus; kolor p o m ara czowy) oraz nie

( th a l a m us) w z g ó rz a ( th a l a m us) które j dra ró d blaszkowe ( nuclei intra la min a
Niemal wszystkie dro gi czucio w e / z m ys⌅o w e u le Wid ok na le we w z g órze od strony b ocznej i p o res) (szcze g ó⌅y zob. F). J dra sw oiste wzg órza
g aj prz e⌅ czaniu w o br bie wzg órza i ko cz tyliczn e j (od ty⌅u), nieco uko nie w p orównaniu dzie lo ne s z kolei na cztery d u e gru py:
si w o br bie kory m ó zg ow ej (zob. G; pro mie- z rycin a m i na s. 330. W zg órz e je st ko n g lo m e • j dra prz e d nie ( nuclei anteriores; kolor ó⌅ty),
nisto ci wzg órza [ra diationes th ala mi]). W przy ratem oko ⌅o 120 j d er, które prz e tw arzaj in • j dra przy ro d ko w e ( nuclei mediales; kolor
padku uszko dzenia wzg órza lub wych o d z cych form acje czucio w e /se nsoryczn e. Rozró nia si czerw o ny),
z nie go w⌅ó kie n pro jekcyjnych (rzuto wych), np. przy tym sw o iste i niesw oiste j dra wz g órza: • j dra brzuszn o -b o czn e (nuclei ventrola tera
w wynik u udaru m ózgu, uja w niaj si ró wnie • sw oiste j dra p osia d aj d zi ki wych o d z cym les; kolor zie lo ny) i
za b urze nia w zakresie czucia. Mimo i w zakre z nich w⌅ó kn o m (pro m ie nisto cio m w z g ó • j dra grz b ieto w e ( nuclei dorsa les; kolor nie
sie p ostrze g ania, ju we wz g órzu m o e d o ch o rza [ radia tiones thala mi ]; zo b. G) b e zp o re d bieski).
d zi do ro zlane go, ma⌅o d ok⌅a d ne g o i nie wia nie p o⌅ czenie z o kre lo nym i o kolica m i kory O statnie z wym ie nio nych j d er le po nad cia
d o m e g o prze tw arzania inform acji z m ys⌅o wych m ózgu ( cortex; lub p⌅aszcza [ pallium ]), st d ⌅ami kolankowatym i - przy ro d ko wym i bocz
(szcze g ólnie w zakresie bólu) - d o piero prz e te o kre la n e s term in e m p⌅aszczo -wzg órza nym (corpora genicula ta mediale et laterale ).
tw orz e nie tych wra e w o br bie kory (w kre- (pa llioth a la m us). W o br bie wym ie nio nych cia⌅ znajd uj si je d-
so m ó zg owiu) p o zwala tym nie wia d o m ym w ra • niesw oiste j dra nie d ysp o n uj b e zp o re d n oim ienn e j dra - j dra cia⌅a kolankowate g o
enio m sta si w pe⌅ni wia d o m ym i. W yj t nim p o⌅ czenie m z kor m ó zg ow , lecz j e przy ro d kow e g o i boczne g o ( nuclei corporis g e
kiem je st uk⌅ad w ch o wy, w przyp ad ku którego dynie z pnie m m ózgu ( truncus encephali ) niculati medialis/ lateralis). O bie wym ie nio n e
o p uszka w ch o w a ( bulbus olfa ctorius) ju sama i z te g o te p owo d u o trzym a⌅y nazw pnio- struktury, które znajd uj si pod p o duszk
stan owi wy p ustk kreso m ó zg owia. -wzg órza (p a llioth a la m us). wzg órza (pulvin ar thala mi) tw orz ⌅ cznie zaw-
Uw aga: Drogi zst p uj c e z o kolic k orowych za Z j d er niesw oistych na rycinie wyró nio n o j e zgórze ( m etath ala m us); p o d o bnie do po duszki
sa d nicz o nie przech o d z prz e z w zg órze. dynie j dro ro dkow o-p o ro dkowe ( nucleus cen zaliczan e s do sw oistych j d er wzg órza.
C N a z e w n ic t w o j d e r w z g ó rz a
Nazwa Nazwa alt erna ty wna Funkcja
swoiste j dra wzgórza - maj ce po⌅ czenia „p⌅aszczo-wzgórze " (pal projekcja (rzutowanie) w kierunku kory mózgowej (p⌅aszcza - pallium)
z kor mózgu liothalamus.1
nieswoiste j dra wzgórza - niemaj ce bez „pnio-wzgórze " (pallio projekcja (rzutowanie) w kierunku pnia mózgu, mi dzymózgowia (diencephalon)
po redniego po⌅ czenia z kor mózgu (je dy thalamus) i pr kowia (striatum )
nie po rednio przez o rodki pnia mózgu)
j dra integracyjne projekcja (rzutowanie) w kierunku innych j d er w obr bie wzgórza - st d te na
le one do j d er nieswoistych
j dra ródblaszkowe j dra znajduj ce si w obr bie istoty bia⌅ej blaszki rdzennej wewn trznej (lamina
medullaris interna ) - nale do j d er nieswoistych
334
N euro a n atomi a 7. M i d z y m ó z g o w ie
N uclei ve ntro laterales N uclei m e diales

th ala m i th ala m i N ucleus
ve n tralis Capsula
an terio r interna
N ucleus N ucleus
ve ntralis ve ntralis
lateralis in term e dius
N ucleus N ucleus
ve n tralis ve n tralis
p ostero p ostero
m edialis lateralis
intern a
Corpus y E So m a t o t o p o w a o r g a n iz a cj a sw o ist y ch j d e r w z g ó rz a
m a m m illare Przekrój pozio my (po przeczny). Zasada somatoto pii swoistych j d er w z g ó
rza (zob. C) zostanie wyja nio na na przyk⌅adzie gru py j d er brzuszno-b ocz-
nych. Swoiste j dra wzg órza s to p o graficznie uporz dkowane zg o dnie
D P o d zia ⌅ j d e r w z g ó rz a za p o m o c b lasz e k rd z e n n y ch w z g ó rz a z ich zwi zkie m czynno ciowym z okre lonymi okolicami cia⌅a. W⌅ókna afe-
(l a m i n a e m ed u ll a res t h a l a m i) rentne poch o dz ce z rdzenia kr goweg o, pnia mózgu i mó d ku d ocho
Przekrój cz o⌅o wy na wysoko ci cia⌅ sute czkowatych (corpora mam millaria ). dz do okre lonych o bszarów wzg órza, w których znajd uj si o d p owiad a
N iektóre o bszary j d er w z g órza s d zie lo n e przez m o liw e do ro zp o zna j ce im j dra, z których nast pnie informacja czuciowa jest przekazywana
nia na dro d ze m akrosko p o w ej w arstw y w⌅ó kie n n erw o wych - blaszki do okre lonych okolic kory mózgu. Somatoto pia dróg aferentnych utrzy
rd zenne w z g órza, co skutkuje p o d zia⌅e m na wi ksz e zesp o ⌅y j d er. Na p o muje si wi c a do samej kory mó zgowej. W j drz e brzusznym bocznym
wy sz e j rycinie wid o czn e s n ast p uj ce blaszki: (nucleus ventralis lateralis) ko cz si skrzy owane aksony z konaru górne go
• blaszka rdzenna w e w n trzn a (la m in a medullaris intern a ) m i d zy j mó d ku (pedunculus cerebellaris superior). Drog t przenoszone s infor
dra mi przy ro d ko wym i ( nuclei mediates th a la m i ) a j dra m i brzuszno- macje o po⌅o eniu cia⌅a, koordynacji i napi ciu mi niowym do kory ruch o
-b ocznymi w z g órza ( nuclei ventrolatera les th ala mi) , wej (h o m unkulus ruch owy, zob. B, s. 447).
• blaszka rd zenna ze w n trzn a (la m in a medullaris extern a ) m i d zy o b W o br bie j dra brzuszne g o b oczn e g o - po stronie bocznej (b ard zie j z e
szare m j d er b ocznych a j dre m sia tk o w atym w z g órza ( nucleus reticularis w n trznie) ro z m ieszczo ne s n euro ny p o re d nicz ce w prze w o d ze niu im
th ala mi) . p ulsów z k o czyn, z kolei po stro nie przy ro d ko w ej (w e w n trzn ie) z n aj
d uj si neuro ny p o re d nicz ce w prz e ka zyw a niu im p ulsó w z o bszaru
g⌅o wy. O b ok w ym ie nio n e g o j dra z n ajd u je si j dro brzuszne p o re d
nie ( nucleus ventralis interm edius), o trzym u j ce w⌅ó kna afere nte n e z j
d er prze dsio nko wych. W⌅ókna te s⌅u ko ordynacji ruch ó w ga⌅ki ocznej
N uclei in tra N uclei w tym samym kierunku. D u e dro gi czucio w e p och o d z ce z rdzenia kr
la m in ares m e diani g o w e g o (drogi sznuró w tylnych) ko cz si w j d rz e brzusznym tylno -
-b ocznym (nucleus ventra lis posterola tera lis) . W j d rz e brzusznym tyln o -
-przy ro d ko wym ( nucleus ventralis posterom edialis) ko cz si czucio w e
dro gi p och o d z ce z okolic g ⌅o w y i prze kazuj ce im p ulsy prz e noszo ne
N uclei in tra p ocz tko w o nerw e m tró jd zielnym ( n. trigem inus) i n ast p nie wst g
la minares tró jd zieln ( lem niscus trigem in alis) (zo b. s. 529).
sw oiste
j dra
wz g órza Radiatio Radiatio th ala m i
th ala m i ce ntralis
N ucleus
anterior
N ucleus c e n tro reticularis Radiatio th ala m i
m e dianus th ala m i p osterior
F N iesw o ist e j d r a w z g ó rz a Radiatio

Prz ekro je czo⌅o we od stro ny ustn ej do o g o n owej (od przo du do ty⌅u). th ala m i
N ieswoiste j dra w z g órza wysy⌅aj p o⌅ czenia (projekcj ) do pnia mó zgu, inferior
do innych j d er m i d zym ó z g o wia (w ⌅ cznie z innym i j dra m i wzg órza),

ja k ró wnie do cia⌅a pr ko wan e g o [corpus striatum ) . Zasa d nic zo nie maj
b e zp o re d nic h p o⌅ cze z kor m ó zg ow . Przy ro d ko w o p o⌅o one nie G Pr o m ie n ist o ci w z g ó rz a (r a d i a t io n es th al a mi)
sw oiste j dra w z g órza dzieli si na d w ie gru p y: Wid ok od stro ny b ocznej na lew p ó⌅kul m ózgu.
• j dra p o ro dkowe ( nuclei media ni) w o br bie isto ty szarej ro dkow ej Akso ny wych o d z ce ze sw oistych j d er w z g órza, ⌅ cz ce si z o kre lo
wzg órza: o b e jm uj ma⌅e gru p y kom órek p o⌅o onych o b o k cia ny ko nymi o kolica m i kory m ó zg ow ej, sku p iaj si w p ostaci dró g, które tw orz
m ory trzecie j; pro m ienisto ci w z g órza, wch o d z ce w sk⌅ad wie ca pro m ieniste g o ( co
• j dra ró d blaszk o w e ( nuclei intrala m in ares): p o⌅o one w o br bie rona radiata ). Prze bie g w⌅ó kie n p o twierd za, i sw oiste j dra w z g órza ⌅
blaszki rd zennej w e w n trzn e j (la min a m edullaris intern a ); n ajwi ksz cz si ze wszystkim i okolica m i kory m ó zg ow ej. Pro m ienisto wzg órza
struktur tej gru py j d er je st j dro ro dkow o -p o ro d ko w e ( nucleus prze d nia (radiatio th ala m i anterior ) rzutuje w kierunku p ⌅a tó w cz o ⌅o wych,
centrom edia nus). pro m ienisto ro dkowa (ra diatio th ala m i centralis) - do p ⌅a tó w cie m ie
Na rycinie prze dstawio ne jest równie j dro siatkowate wzg órza (nucleus re nio wych, pro m ie nisto tyln a (radia tio th ala m i posterior) - do p⌅a tów po
ticularis thalami) - bocznie po⌅o one swoiste j dro wzg órza; p okrywa ono od tylicznych, a pro m ienisto d olna (radiatio th ala m i inferior) - do p⌅ató w
zewn trz pozosta⌅e swoiste j dra wz g órza. J dro to jest generatorem okre skro nio wych (w term in olo gii a n g lo j zyczn ej fu n kcjo n u je ró w nie term in:
lonych im p ulsów elektrycznych, które mo g by rejestrowane w badaniu kon ary wzgórza, w te d y pro m ienisto ci ro dkow e n osz nazw konaru
EEG (uznaje si , i fale theta 0 /od thala m us/ p owstaj w⌅a nie w tej okolicy). g órn e g o w z g órza - przyp. red.)
335
7.5 W z g órze (t h a l a m u s): dro gi p ro je kcyjn e j d e r w z g órz a
Gyrus prece ntralis

A J d r a b rz usz n o - b o cz n e w z g ó r z a (n ucle i v e n tro l a t er a
Area 6 a a (area 4)
les t h a l a m i ): p o ⌅ cz e n ia d o- i o d r o d k o w e
W j d r z e b rz usz n y m t y ln o - b o cz n y m ( nucleus ventra lis p o
sterolateralis, VPL), ja k i w j d r z e b rz usz n y m t y ln o - p rz y -
r o d k o w y m ( nucleus ventralis posterom edia lis, VPM) ulega
prze⌅ cze niu na trzeci neuro n dró g czucio wych p o ch o d z
cych z o bw o d u:
• W VPL ko czy si wst ga przy rodkow a (lem niscus m edia
lis), która zawiera w⌅ó kna czucio w e prze n osz ce in form a
cje d o tycz ce czucia p o⌅o enia, wibracji, nacisku / ucisku,
czucia d yskry m in acyjn e g o (ro zró nia nia d w óch p unktó w
d o tyka nych je d n o cz e nie) i czucia d o tyku, które s prz e
ka zyw a n e z j dra sm uk⌅e g o ( nucleus gracilis) i j dra klin o
wa te g o ( nucleus cune a tus).
• W⌅ókna prze n osz ce czucie bólu i te m p era tury z okolic
tu⌅o wia i ko czyn - bie g n drog rdzeniowo-wzgórzow
boczn (tractus spinoth a la m icus lateralis) i d o cieraj do
b ocznych cz ci VPL. Po prze⌅ cze niu - aksony p o⌅o o
nych w tym j drz e ko m órek trzecie g o neuro nu cz u cio
w e g o rz utuj w kierunku kory czucio w ej (so matosenso-
rycznej).
• W⌅ókna dru gie g o neuro nu czuciowe g o prz enosz ce po
d o b ne wra enia czucio w e z okolic g⌅owy p o d aj uk⌅adem
trójdzielnym (dro ga trójd zieln o -w zg órzowa [ tractus trige
m inothala micus]) do VPM. Tu nast p uje analo gic zne prze
⌅ czenie na trzeci neuron czucio wy, który nast p nie rzu
tuje w kierunku zakr tu za ro dkowe g o.
W przyp a d ku uszko dzenia VPL uja w niaj si po stro nie prz e
ciw n ej za b urze nia czucia p o wierzch o w n e g o i g⌅ b okie g o,
wra z z czucie m o p acznym (p arestezje) i p o czucie m nie-
prawid ⌅o w ej/ n a d m iern ej ci ko ci ko czyn (uszko d ze nie
wst g i przy ro d ko w ej). Po nie wa w p o dstaw nych (b ocz
nych) cz ciach tej o ko licy j dro w e j ko cz si w⌅ó kna b ó
lo w e dro gi rd ze nio w o -w zg órz ow ej b o cznej - uszko dzenie
tych cz ci VPL mo e d o d atko w o pro w a d zi do uja wnie nia
si ci kich o b ja w ó w b ólo wych („ból w z g órz o w y ").
J d r o b r z usz n e b o cz n e (nucleus ventralis lateralis, VL) rzu
tuje w kierunku pól kory ruch o w ej (so m ato m o toryczn ej;
pole cyt o arch ite kt o n iczn e 6 ). Ta okolica j d er w z g órza tw o
rzy p tl sprz e z wro tnych z kor ruch ow , a je j uszko
d ze nie ch arakteryzuje si za b urze nia m i w z akresie uk⌅a du
ruch ow e g o.
Gyrus Corp us N ucleus
B J d r o p r z e d n i e i r o d k o w o - p o r o d k o w e w z g ó rz a cin g uli callosu m an terio r
(n ucle us a n t erio r i n ucle us ce n tro m e d i a n us th a l a m i ):

p o ⌅ cz e n ia a f e r e n t n e i e f e re n t n e
J dro prze d nie o trzym u je za p o m oc p czka suteczko w o -w z g órz o w e g o
(fasciculus m a m m illoth a la m icus; p czek Vicq d'A zyra) w⌅ókna aferentne
z cia⌅a suteczko w ate g o (corpus m a m millare ). J dro prze d nie p osiad a po
nad to zaró w n o aferentn e, ja k i eferentn e p o⌅ czenia z nale cym do kre-
so m ó zg o wia zakr te m o br czy (gyrus cinguli) .
N ajwi kszym niesw oistym j dre m wzg órza jest j dro ro dkow o-p o ro d
kowe - nale ce do j d er ró d blaszkowych ( nuclei intrala minares). D o
cieraj do nie go w⌅ó kna afere ntne z m ó d ku (cerebellum ), tw oru siat
kowate g o (form atio reticularis) oraz ga⌅ki blad ej przy ro dkowej (globus
pallidus medialis), okre lanej tak e ja ko se g m ent w e w n trzny ga⌅ki bla
dej (ang. internal segment o f globus pa llidus) . O puszczaj go w⌅ó kna e fe
re ntne do g ⌅o wy j dra o g o niaste g o (caput nuclei ca udati) i skoru py (pu
ta men ). J dro ro dkow o-p o ro dkowe jest w a n cz ci sk⌅a d ow
wst p uj ce g o siatkowate g o uk⌅adu w z b u d zaj ce g o (ARAS - ascen
ding reticular activation system ) - ele m e ntu systemu b udzenia i p o d trzy
mywania stanu czuwania. N iezb d ny do utrzym ywa nia przytom no ci
uk⌅ad ARAS ro zp oczyna si w o br bie tw oru siatkowate g o pnia mózgu
a je g o j dre m przeka nikowym jest w⌅a nie j dro ro dkowo-p o ro dko we.
336
C J d r a p rz y r o d k o w e , g r z b i e t o w e i b o cz n e
w z g ó r z a (nucl ei m edi a les, d orsa les e t l a ter a les
t h a l a m i ): p o ⌅ cz e n ia d o- i o d r o d k o w e
J d r a p r z y r o d k o w e w z g ó rz a ( nuclei mediales th a
lami) o trzym uj w⌅ó kna d o pro w a d zaj c e (afere ntne)
z o ko licy j d er brz usznych i ró d blaszko wych wzg órza
(nie u w z g l d nio n e na rycinie), a tak e z p o dwzg órza
(hypoth a la m us), ró d m ó zg owia (m esenceph a lon ) i ga⌅ki
bla d ej (globus pa llidus) . W⌅ókna wy pro w a d zaj ce (efe-
re ntne) kieruj si do p ⌅a tó w cz o ⌅o wych i kory przed-
ruch o w ej. Z tych samych okolic p o wracaj w⌅ó kna afe
rentne do j d er przy ro d ko wych. Uszko dze nie tych
dró g pro wadzi do uja w nie nia si o b ja w ó w zespo⌅u
pia ta czo⌅owego, który ch arakteryzuje si m.in. z a b urz e
N ucleus ve ntralis
lateralis nia mi oso b ow o ci i sam oko ntro li z e p iz o d am i in fa n tyl
N ucleus d orsalis
lateralis
neg o d o w cip k o w a nia na prz e m ian z okresam i p o d ejrz
N ucleus lateralis
p osterior
liw o ci i ro zdra nienia.
Grz bie to wa grupa j d er - j d r a g rz b ie t o w e w z g ó rz a
N ucleus m edialis (nuclei dorsales th alam i) tw orz o na je st prz e z p o duszk
Glo b us p allid us d orsalis ( pulvin ar) . Stan owi ona n ajwi ksz gru p j d er wzg ó-
m e dialis
rz o wych. Po duszka o trzym uje w⌅ó kna afere ntn e z in
nych okolic j d ro w ych w z g órza, w szcze g ólno ci od
j d er ró d blaszko wych (nie prze dstawio n e na rycinie).
W ych o d z ce z nie g o w⌅ó kna eferentn e ko cz si w ko
jarz e n io w ych okolicach p ⌅a tó w cie m ie nio w ych i p o ty
licznych, z którymi istnie j p o⌅ czenia zwro tn e.
Corpus
Cia⌅o kolankowate b oczne (corpus geniculatum laterale)
Puta m en g e niculatu m
m ediale - ja ko cz drogi wzro ko w ej - rzutuje w⌅ó kna w kie
runku kory wzro ko w ej; cia⌅o kolankowate przy ro dkowe
(corpus geniculatum mediale) - cz drogi s⌅uch owej -
p o ⌅ cze nie d o pro wa d zaj ce rzutuje w⌅ó kna do kory s⌅uchowej.
(afere ntn e) z p o dwz g órz a Corp us g e niculatu m Boczna grupa j d er - j d r a b o cz n e w z g ó r z a ( nuc
(hyp o th ala m us) laterale
lei latera les th alam i) sk⌅ada si z j dra grz bieto w e g o
b oczne g o ( nucleus dorsalis la teralis) oraz j dra b o cz
neg o tyln e g o ( nucleus lateralis posterior) . Stan o wi
o ne grz b ie t o wy fra g m e nt gru p y j d er brzuszno-b ocz-
nych i o trzym uj p o⌅ czenia afere ntn e od innych j d er
wz g órz o wych (st d te ich inna nazw a: j dra inte gra
cyjn e; zo b. s. 334). O p uszczaj ce b oczn gru p j d er
w⌅ó kna eferentn e ko cz si w p⌅atach cie m ie n io w ych.
D Z est a w i e n i e w a n i e jsz y c h p o ⌅ cz e sw o ist y ch j d e r w z g ó rz a

Sw oiste j dra wzg órza rz utuj w kieru nku kory m ó zg ow ej. Poch o dze nie ko cz cych
si w e wz g órzu w⌅ó kie n, j dra prze⌅ czaj ce oraz o kolice rz uto wania ze bran o w po
ni szej ta b eli.
Po⌅ czenie d o prow ad zaj ce (aferentne) J dra w zgórza (skrót) Po⌅ czenia w y pro wa d zaj ce (eferentne)
cia ⌅o s u t e c z k o w a t e ( corpus mammillare), p c z e k su- j d r o p rz e d n ie ( nucleus anterior) - NA z a k r t o b r c z y (gyrus cinguli;

t e c z k o w o - w z g ó rz o w y ( fasciculus mammillothalami u k ⌅a d lim b ic z n y)
cus) o k re la n y t a k e ja k o p c z e k V ic q d 'A zyra
m ó d e k (cerebellum), j d r o c z e rw ie n n e ( nucleus ru j d r o b rz u sz n e b o c z n e ( nucleus ventralis lateralis) - k o ra p rz e d ru c h o w a (p o la c y t o a rc h it e k t o n ic z -

ber) VL n e 6 a a , 6a(5)
s z n u r t y ln y i b o c z n y rd z e n ia k r g o w e g o (funiculus la j d r o b rz u sz n e t y ln o - b o c z n e ( nucleus ventralis po z a k r t z a r o d k o w y ( gyrus postcentralis; kora

teralis et posterior medullae spinalis) sterolateralis) - V PL c z u c i o w a - k ora c z u c ia s o m a t y c z n e g o ; z o b . A)
(c z u c ie s o m a t y c z n e z o k o lic y k o c z y n i t u ⌅ o w ia )
p asm o tr ó j d z i e ln o - w z g ó rz o w e ( tractus trigeminotha j d r o b rz u sz n e t y ln o - p rz y r o d k o w e ( nucleus ventra z a k r t z a r o d k o w y (k o ra c z u c i o w a - k ora

lamicus; c z u c i e so m a t y c z n e z o k o lic y g ⌅o w y) lis posteromedialis) - V PM c z u c ia s o m a t y c z n e g o ; z o b . A)
ra m i w z g ó rk a d o ln e g o (brachium colliculi inferioris; c ia ⌅o k o la n k o w a t e p rz y r o d k o w e (corpus genicula z a k r t y sk r o n io w e p o p rz e c z n e (gyri tempora

cz d ro g i s⌅u c h o w e j) tum mediale) lu b j d r o c ia ⌅a k o la n k o w a t e g o p r z y les transversi; k ora s⌅u c h o w a )
ro d k o w e g o ( nucleus corporis geniculati medialis) -
CG M
p a sm o w z r o k o w e (tractus opticus; c z d ro g i w z r o c ia ⌅o k o la n k o w a t e b o c z n e (corpus geniculatum late p o le p r k o w a n e ( area striata; k o ra w z r o k o

k o w e j) rale) lu b j d r o c ia ⌅a k o la n k o w a t e g o b o c z n e g o ( nuc w a)
leus corporis geniculati lateralis) - C G L
337
7.6 Po d w z g órze ( h y p o t h a l a m u s)
A P o ⌅ o e n ie p o d w z g ó rz a (h y p o th a l a m us )
Przekrój cz o ⌅o wy. Po d w g órze je st p o⌅o onym p o ni ej (grec. hypo - pod)
w z g órza (th ala m us), najni szym pi tre m m i d zym ó z g o wia ( dienceph a
lon ).
Stan o wi ono wid o czny od stro ny zew n trzn ej fra g m e nt m i d zym ó z g o
wia (zob. D, s. 331). Po⌅o one je st po o bu stro nach k o m ory trz eciej. St d
te nale ce do nie go stru ktury s n ajle piej wid o czn e na przekroju po-
V e ntriculus
ro d kow o -strza⌅k o wym , d zie l cym ko m or trz eci na sym e tryczn e cz ci
tertius
(zo b. Ba).
Flyp othala m us
N ucleus para- Sulcus hypo-

v e n tricularis Fornix thala m icus Fornix
N ucleus Area
N ucleus p arave n tri lateralis
d orso m e dialis cu laris
Area
N ucleus m edialis
su pra o p ticus
N ucleus
pre o p ticus
Chiasm a V e ntriculus
N ucleus b o p ticu m tertius
ve n tro m e d ialis
N ucleus Area
N ucleus d orso m e dialis d orsalis
su pra o p ticus
Chiasm a Fornix Area

o p ticu m lateralis
Tractus
N ucleus o p ticus N uclei
in fu n dib ularis tu b erales
Adeno
hyp o physis N ucleus V e ntriculus
c ve n tro m e d ia lis tertius
N euro- N uclei Corp us N ucleus
a hyp o p hysis tu b erales m am m illare p osterior
B O k o lica j d e r p ra w e g o p o d w z g ó rz a (h y p o th a l a m us )
a Przekrój p o ro d ko w o -strza⌅k o wy; wid o k prawej p ó⌅kuli m ózgu od • gru p a j d er tylnych (su teczk o w atych; kolor c zerw o ny) a ktyw u je p o b u
stro ny przy ro d ko w ej, b i c Przekroje czo⌅o we. d ze nie uk⌅a du wsp ó ⌅czuln e g o (st d j dra te o kre la n e s n azw strefy
Po d w zg órze je st ma⌅ gru p j d er - p o⌅o on brzusznie od wzg órza, od dyna m o g e nn ej) i sk⌅ada si z:
które g o o d granic zo n e jest bruzd p o d w z g órz o w (sulcus hypoth a la m i - j dra tyln e g o ( nucleus posterior; p ole tyln e, area posterior) ,
cus) . Mim o swych nie wie lkich ro zm iaró w - p o d w z g órze je st n ajw a n ie j - j d er suteczko w atych ( nuclei m am millares) - p o⌅o onych w o br bie
szym , na drz d nym o ro dkiem wszystkich funkcji w e g e ta tyw nych (a uto cia⌅ su teczko w atych ( corpora m a m millaria ).
n o m ic znych) w org aniz m ie. W m ia n o w n ic tw ie ana to m icznym o pisan o Na prz ekro ju cz o ⌅o wym (c) ro zp o zna mo na d o d atko wy p o dzia⌅ p o d
po nad 30 struktur j d ro w ych n ale cych do p o dw z g órza, które ro z m iesz w z g órza - ja ki d o ko nuje si przez w⌅ó kna skle pie nia ( fornix) - na cz
cz o ne s na cia nie b ocznej, ja k i na d nie kom ory trz eciej. Poni ej w y m ie b oczn i przy ro d ko w . Trzy o pisan e p owy ej gru p y j d er zalicza n e s
nio ne z osta⌅y wy bra n e wi ksze i klinic znie w a ne j dra p o d w z g órza. Od do cz ci przy rodkowej. W cz ci b ocznej nie je st m o liw e d oko nanie
stro ny ustn ej do o g o n o w ej (od przo du do ty⌅u) rozró nia si trzy gru p y j p o dzia⌅u na d o k⌅a d nie z d e fin io w a n e j dra (o kolica ta o kre la na je st jako
d er - p e ⌅ni cych o kre lo ne fu n kcje (w u proszczeniu): pole b oczne, area latera lis, za m iast term in e m j dra / j d er, nucleus/ nuclei;
• gru p a j d er prze d nich (d zio b o wych; kolor zie lo ny) syn te tyzu je hor w zakresie prz e bie g u w⌅ó kie n skle pie nia - z o b. s. 321).
m ony, które uw alnia n e s w o br bie cz ci n erw o w ej przysa dki ( neu O b ustro nne uszko d zenie cia⌅ suteczko w atych wraz z le cym i w ich o b
rohypophysis), sk⌅ada si z: r bie j dra m i pro wadzi do ujaw nie nia si o b ja w ó w zespo⌅u Korsakow a,
- j dra prze d wzro ko w e g o ( nucleus preopticus), który cz sto t o w arzyszy prze wle k⌅e m u alko h olizm owi (przyczyn a: nie
- j dra oko⌅o ko m oro w e g o ( nucleus paraventricularis) i d o b ór w ita m iny B,). Z a b urz e niu ule ga p am i , szcze g ólnie p a m i krót
- j dra n a d wzro ko w e g o ( nucleus supraopticus). kotrw a⌅a; „ d ziury " p a m i cio w e m o g by je d n a k wy p e ⌅n ia n e nie praw i
• gru p a j d er ro d kowych (g uz o wych; kolor nie bieski) steruje u w aln ia d ⌅o wym (w ym y lo nym ) m ateria⌅e m p a m i cio wym (k o nfa b ula cje; przyp.
nie m horm o n ó w z przysa dki gruczo ⌅o w ej (adenohypophysis), sk⌅ada t⌅u m .). Bad anie m neuro p atolo gic znym stwierd za si cz sto z m ia ny krw o
si z: to czn e w cia⌅ach su teczko w atych, które w przyp a d ku sekcji osó b z z esp o
- j dra grz b ie to w o - przy ro d k o w e g o ( nucleus dorsom edialis), ⌅e m u zale nie nia alko h olo w e g o p o winny by p o d d ane b a d aniu histo p a
- j dra brzuszn o -przy ro d kow e g o ( nucleus ventromedialis) i t o lo giczn e m u w celu p o twierd ze nia dia gnozy.
- j d er g uz o wych ( nuclei tuberales) .
338
do tw oru
Stria siatko w ate g o Fascic ulus Stria
term inalis Fornix (form atio reticularis) m a m m illo thala m icus m e d ullaris
N ucleus N ucleus
p osterior p arave ntri
cularis
Fasciculus
m e dialis N ucleus
tele nce p hali su pra o p ticus
Tractus
N ucleus tu b ero hyp o-
pre o pticus p hysialis
N ucleus Tractus
su pra o p ticus su pra o p tic o
hyp o p hysialis
Corpus
a m yg d a N euro
loid eum hyp o p hysis
Flip p ocam p us Corp us Pe d u nculus Tractus Tractus m a m millo - Fasciculus longi-

a m am m illare corp oris m am m illaris b retro flexus te g m e ntalis tu dinalis d orsalis
C W a n e d o p r o w a d z a j c e i w y p r o w a d z a j c e p o ⌅ cz e n ia N ajw a niejszym i p o ⌅ cz e n ia m i w y p r o w a d z a j cy m i (efere ntnymi) (b) s :

p o d w z g ó rz a ( h y p o t h a l a m us ) • P czek p o d⌅u ny grz b ieto wy ( fasciculus longitudin alis dorsalis) po d a
Przekrój p o ro d ko w o -strza⌅k o wy; wid o k na praw p ó⌅kul m ózgu od w kierunku pnia m ózgu i osi ga - w wynik u licznych prz e⌅ cze - o ko
strony przy ro d ko w ej. lice j d er przywsp ó ⌅czuln ych w pniu m ózgu.
Poniewa po dwzgórze koordynuje wszystkie we g eta tywne funkcje organi • Droga su teczko w o -n akryw ko w a (tra ctus m a m millotegm enta lis) wysy⌅a
zmu - posiada po⌅ czenia aferentne i eferentne z wielo ma okolicami mózgu. w⌅ó kna eferentn e w kierunku n akryw ki ró d m ó zg owia (tegmentum
N ajw a niejszym i p o ⌅ cz e n ia m i d o p r o w a d z a j cy m i (afere ntnym i) (a) s : mesenceph ali ), które nast p nie kieruj si do tw oru sia tk o w ate g o (for
• Po d aj ce do p o dwzg órza p o prze z skle p ie nie (fornix ) aferentn e m atio reticularis) . W ⌅ókna te s⌅u prz e kazyw a niu in form acji w e g e ta
w⌅ó kna z hip o kam p a (hippoca m pus), które tw orz w a n dro g n er tyw nych m i d zy p o dw z g órze m a j dra m i n erw ó w czaszko wych i rd ze
w o w uk⌅a du lim bic zne g o. nie m kr g owym .
• P czek przy ro d ko wy prz o d o m ó zg owia ( fasciculus medialis telence • P czek su teczko w o -w z g órz o wy ( fasciculus m a m m illothala m icus; p
ph ali ), w o br bie które go bie g n w⌅ó kna z okolic w ch o wych do j d er cz ek Vicq d'A zyra) ⌅ czy p o d w z g órze z j dre m prz e d nim w z g órza ( n uc
prze d w zro k o wych. leus a nterior th ala mi) , które z kolei ⌅ czy si z zakr te m o br czy (gyrus
• Pr ek kra cowy (stria terminalis) ⌅ cz cy cia⌅o mig da⌅owate (corpus cinguli ). W ym ie nio n e stru ktury s cz ciam i sk⌅a d o wym i uk⌅adu lim
amygdaloideum ) z p o dwzgórzem (zab arwio ne em ocjo nalnie p o b u d ze biczne g o (brze ne g o, r b kow e g o) (zob. s. 482).
nia nap du). • Droga nadwzro kow o-przysadkowa ( tractus supraopticohypophysialis),
• Konar cia⌅a suteczko w ate g o (pedunculus corporis m am millaris) pro w a droga p o dwzg órz owo-przysa dkowa (tractus hypoth ala mohypophysia
dz cy do p owzg órza aferentn e w⌅ó kna trz e w n e, a tak e p o b udzenia lis) oraz droga g uzowo-przysad kowa (tractus tuberohypophysialis) tw o
z o bszaru stref ero g ennych (bro d awka sutk owa, z e w n trzn e narz dy rz drogi wypro w a d zaj ce (eferentne) w kierunku przysa dki (zob. s. 340-
p⌅cio we). 341).
D F u n k cje p o d w z g ó rz a (h y p o th a l a m us ) O k o lic a l u b j d r a F u n k cje

Po dwzg órz e steruje - ja ko n a drz d ny o ro d ek
k o ord ynuj cy - ca⌅ym uk⌅ad e m w e g e ta tyw nym okolica przednia przedwzrokowa utrzymywanie sta⌅ej tem peratury cia⌅a (w przypadku uszko
(a uto n o m ic znym). O kre lo ne fu n kcje m o g by dzenia: o rodkowa hipertermia)
przyp isan e p oszcze g ólnym o bszaro m lub gru
pom j d er p o d w z g órz o wych. O b ok za m iesz okolica tylna reakcja na zmiany tem peratury (np. pocenie si ; w przypadku
czona ta b ela zawiera z estawie nie stru ktur p o d uszkodzenia: hipotermia)
wzg órza z p e⌅nio nym i przez nie fu n kcja m i. Nie
wszystkie zam iesz o n e w niej o bszary czy gru py okolica rodkowo-przednia i tylna w przypadku stymulacji: pobudzenie uk⌅adu wspó⌅czulnego
j d er z osta⌅y u w z g l d nio n e na wcz e niejszych (strefa dynamogenna lub ergotropowa)
rycin ach.
okolica oko⌅okomorowa i przed- w przypadku stymulacji: pobudzenie uk⌅adu przywspó⌅czul-
nia nego
j dra nadwzrokowe i oko⌅okomo- regulacja gospodarki wodnej (w przypadku uszkodzenia:

rowe moczówka prosta, diabetes insipidus; skutkiem uszkodzenia
mo e by równie brak uczucia pragnienia z hiponatremi )
j dra przednie regulacja przyjmowania pokarmów:

• cz przy rodkowa • w przypadku uszkodzenia: oty⌅o
• cz boczna • w przypadku uszkodzenia: brak apetytu, jad⌅owstr t; wy
chudzenie, wyniszczenie organizmu
339
7.7 Przysa d k a m ózg o wa ( h y p o p h y sis, g l. p i t u i t a r i a )
Pars tu b eralis Recessus

in fun dib uli
A d en o Infun dib ulu m

hyp op hysis
cz lejkowa
(p ars infun dib ularis;
cz g uzow a, Pars
pars tu b eralis) interm edia
cz po re dnia N euro
(p ars in term e dia) hyp o p hysis
Infun dib ulu m
p⌅at prze d ni przysa dki Cystis
(lo bus anterior p⌅at tyln y przysa dki co lloid es
g la n d ula e pitu itariae; (lob us p osterior
przysa dka gruczo⌅o wa, g la n d ula e pitu itariae; Capsula fibrosa
a d e n o hyp o p hysis) przysa dka n erw o w a,
n e uro hyp o p hysis)
A P o d z ia ⌅ p r z ysa d k i m ó z g o w ej (h y p o p h ysis l u b gl. p i t u i t a ri a )

Prz ekro je p o ro dkow o -strza⌅k ow e. a Pre ze ntacja sch e m a tyczn a, b O braz Po dczas g dy przysa dka nerw o w a je st w y p ustk m i d zym ó z g o wia ( dien
histolo giczny. cepha lon ), przysa dka gruczo⌅o wa p och o dzi z nab⌅o nka skle pie nia gard⌅a
M aj ca wielk o ziarna grochu przysa dka m ózg owa po⌅o ona jest w sio (w rz eczywisto ci cho dzi tu o na b ⌅o n ek n e uro e kto d erm alny pierw o tn ej
dle tureckim (sella turcica ) nad zatoka m i klin o wym i (prze zklin o wy d ost p ja m y ustn ej - tw o rz cy kieszo nk przysa d k ow Rathke g o, która wnika
o p eracyjny w przyp a d ku g uz ó w przysa d ki) i o toczo na je st t ore b k w ⌅ó k w o taczaj c j m e ze nchym i kieruje si grz bieto w o w stro n m i d zy
nist . W sp osó b u proszcz o ny przysa d k dzieli si na d wie cz ci: m ó z g o wia; przyp. t⌅u m .). W trakcie ro zw oju zaro d ko w e g o przysa dka gru
• prz e d ni p⌅at przysa dki ( lobus a nterior gla ndula e pituitariae- przysa dka czo⌅o wa ule ga p o⌅ czeniu z cz ci n erw o w . Dzi ki lejk owi ( infu ndibu
gruczo⌅o wa [a denohypophysis]) - cz przysa dki pro d ukuj ca hor lum ) o bie cz ci przysa dki zwi za n e s b e zp o re d nio z p o dw zg órze m ,
m ony (zo b. równie : D i E), oraz które zawiera cia⌅a (p erykario ny) n e uro n ó w n e urosekrecyjnych (neuro-
• tylny p⌅at przysadki (lobus posterior glandulae pituitariae; przysadka ner wy d zie ln ic zych).
wowa [neurohypophysis]) - cz przysadki uwalniaj ca horm ony (zob. B).
siate czka
N ucleus en d o p la z m atyczn a
p arave n tric ularis szorstka
N ucleus
su pra o p ticus
A. hyp o p hysialis
su p erior
Tractus su pra o p tico

hyp o p hysialis
Vv. portae
hyp o p hysiales
b
A. hyp o p hysialis
inferior
B P o ⌅ cz e n ia j d e r p o d w z g ó rz a z t yln y m p ⌅a t e m p rz ysa d k i wzro k o wym) a przysa d k p ole ga na wy d zie la niu akso nalnym d w óch hor
a O p o d w z g órz o w o - przysa d k o w a. b N euron n e uro w y d zieln iczy p o ch o m o n ó w p e p tyd owych (n e urosekrecja):
d z cy z j dra p o dw z g órz o w e g o. • o ksy t o cy n y - p och o d z cej z neuro n ó w j dra o ko⌅o ko m orowe g o i
• h o r m o n u a n t y d i u r e t y cz n e g o (ADH) inaczej w a z o p r esy n y - z n e uro
H orm ony przysa d k ow e nie s w ytw arza n e w przysa dce n erw o w e j, lecz nów j dra na d wzrokow e g o.
w n euro nach p o ch o d z cych z p o dw z g órza: w j drz e o ko⌅o ko m orowym N euro ny tw orz c e oba j dra wysy⌅aj sw oje aksony prz e z leje k do przy
( nucleus paraventricularis) oraz j d rz e na d w zro ko wym ( nucleus supraopti sad ki n erw o w e j. W ym ie nio n e horm o ny p e p tyd ow e w o br bie cia⌅a ko
cus) . A kso ny tych n e uro n ó w p o d aj dro g n a d w zro ko w o - przysa d ko w m óre k n e urosekrecyjnych z ostaj za m kni te w p ch erzykach wyd zie lni-
(tractus supraopticohypophysia lis; p o d w z g órz o w o - przysa d k ow , tractus czych (zle w aj cych si w du e cia⌅ka H erring a), które dzi ki transp orto wi
hypoth a la m ohypophysia lis ), d o cieraj c do przysa d ki, g d zie w razie po akso naln e m u w kierunku zako czenia aksonu (tra nsp ort p ost p o wy) w
trz e b y h orm o ny z ostaj u w o lnio n e. Ko m unikacja m i d zy o b o m a w y m ie druj do przysa dki n erw o w e j. W wynik u stym ulacji n e uro n ó w zaw arto
nio nym i p owy ej j d ra m i p o dwz g órza (j dre m oko⌅o ko m oro wym i nad p ch erzykó w je st uwalnia nia w procesie eg z ocyto zy.
340
C P o ⌅ cz e n ia j d e r p o d w z g ó rz a z p r z ysa d k g r ucz o ⌅ o w i k r e n ie
w r o t n e p rz ysa d k i
Ko m unikacja m i d zy p o dw z g órze m i przysa d k gruczo ⌅o w o d byw a si za
p o m oc h orm o n ó w steruj cych, prz e noszo nych n aczynia m i krwio n o nym i.
W tym celu t tnic e przysa d kow e g órn e ( aa. hypophysiales superiores) o b ustro n
d orso m e dialis nie tw orz w o kolicy lejka sie naczy , g dzie ko cz si aksony neuro n ów, któ
rych cia⌅a zn ajd uj si w j d ra c h p o d w z g órz o wych. Z akso n ó w wy d zie la n e s
h orm o ny steruj ce (zo b. d alej), które trafiaj do wia t⌅a p tli n aczynio wych.
N ucleus - Bo gata w h orm o ny krew zbiera na jest nast p nie do m a⌅ych y⌅, które tw orz
ve ntro m e dialis y⌅y wro tn e przysa dki (na p o d o bie stw o do w t órn e g o uk⌅ad u yln e g o w w
tro bie). Przysa dka gruczo⌅o wa (o pró cz w⌅asn e g o uk⌅a du naczynio w e g o) o trzy
m uje w i c d o d atkow o krew yln , z zaw artym i w niej o bficie h orm o nam i steru
A. hyp o p hysialis j cy m i. Uk⌅ad kr enia wro tn e g o d ostarcza do przysa dki oko⌅o 80% ca⌅ej krwi
su p erior
d o cieraj cej do te g o gruczo⌅u. Pozosta⌅e 20% p och o dzi z m a⌅ych ga⌅ zi t tn icy
Tractus tu bero- przysa d kow ej d olnej ( a. hypophysia lis inferior) . H orm ony steruj ce w p ⌅yw aj na
infun dib ularis
w yrz u t horm o n ó w prz e d nie g o p⌅ata przysa dki z kom órek efe ktoro wych zn ajd u
j cych si na drugim pi trz e wy d zie lnicz ej osi h orm o nalnej. Istniej dwa rodzaje
horm o n ó w steruj cych, które ch arakteryzuj si przeciwstaw nym dzia ⌅a nie m.
S to horm ony, które p o b u d zaj (lib eryny; ang. releasing horm ones) lub ham uj
A. hyp o physialis
inferior (statyny; ang. inhibiting horm ones) w yrz u t w ⌅a ciwych h orm o n ó w z cz ci gru
czo⌅o wej przysa d ki.
D Bu d o w a h ist o l o g icz n a p r z ysa d k i g r ucz o ⌅ o w ej

Za p om oc klasycznych metod histochem icznych mo na w o br bie przysa dki
gruczo⌅owej w yró ni trzy ro dzaje ko m órek: kom órki kwasoch⌅o nne (cellulae aci
Cellula e dophili), kom órki zasad och⌅o nne (cellulae basophili ) i s⌅abo za b arwiaj ce si ko
Vas chro m o mórki chro m ofo b owe (cellulae chromophobi ). O statnie z wym ienio nych s ko
capillare phobi
m órkami pnia i/lub ko m órkami, które w⌅a nie o pró ni⌅y si z horm onów. Dlatego
te kom órki te nie re ag uj w swoistych badaniach histochemicznych w ykazu
Cellula e j cych o b ecn o horm o nów p e ptyd owych i nie zosta⌅y uwzgl d nio ne równie
Cellula e b aso phili w poni szej tab eli (zob. E). Komórki kwasoch⌅o nne (a) wy d zie la j horm ony, które
acid o p hili dzia⌅aj bezp o re dnio na kom órki d ocelowe (horm ony nie gland o tro p owe); z ko
lei kom órki zasad och⌅o nne (b) - horm ony stym uluj ce zale ne od nich komórki
e n d o krynn e gruczo⌅ó w d okrewnych (h orm ony gland o tro p owe).
E H o r m o n y p o w st aj ce w p rz ysa d ce g rucz o ⌅ o w ej
Nazwa hormonu lub je g o synonim O kre lenie komórki: Dzia⌅anie hormonu

k wasoch⌅ onna (a) lub
zasad och⌅ on na (b)
so ma to tro pina somatotropowe (a) stymuluje zwi kszanie masy cia⌅a i wzrost; wp⌅yw na metabolizm
hormon somatotropowy (STH - somatotropin hormone) w glowodanów i lipidów
(ludzki) hormon wzrostu (HGH - human growth hormone)
la kt o tropina mammotropowe (a) stymuluje proliferacj tkanki gruczo⌅u sutkowego oraz wydzielanie
prolaktyna (PRL - prolactin ) mleka (laktacj )
hormon laktotropowy (LTH - lactotropichormone)
hormon mammotropowy
luteotropina, hormon luteotropowy (iuteotropic hormone)
f ollitro pina gonadotropowe (b) oddzia⌅uje na gonady; stymuluje dojrzewanie komórek p cherzyka
hormon folikulotrop owy (FSH - follicle-stimulating jajnikowego (Graafa) lub proces spermatogenezy; stymuluje prolife
hormone) racj komórek ziarnistych p cherzyka jajnikowego, syntez estro ge
nu i ekspresj receptorów lutropiny
lutro pina gonadotropowe (b) wyzwala owulacj (jajeczkowanie), stymuluje proliferacj komórek
hormon luteinizuj cy (LH - luteinizing hormone) lub nab⌅onkowych p cherzyka jajnikowego (Graafa) oraz syntez proge
hormon pobudzaj cy komórki ródmi szowe (ICSH steronu; stymuluje tworzenie testosteronu w komórkach ródmi
- interstitial cell stimulating hormone) szowych Leydiga j der; ogólne dzia⌅anie anaboliczne
t yre otro pina tyreotro powe (b) stymuluje aktywno tarczycy (zwi ksza przyswajanie tlenu i nasila
hormon stymuluj cy tarczyc (TSH - thyroid-stimulating syntez bia⌅ka, wp⌅ywa na metabolizm w glowodanów i lipidów)
hormone)
k ort yk o tro pina adrenotropowe (b) stymuluje syntez hormonów w korze nadnerczy, wp⌅ywa na go
hormon adrenokortykotrop owy (ACTH - adrenocorticotro spodark wodn i elektrolitow oraz syntez w glowodanów w w
pic hormone) trobie
m elan o tro pina a/p melanotropowe (b) tworzenie melaniny, pigmentacja skóry, ochrona przed promienio
hormon alpha-/beta-melanotropowy waniem UV; u cz⌅owieka melanotropina pe⌅ni rol neurotransmitera
hormon pobudzaj cy melanocyty (MSH - melanocyte-sti w ró nych obszarach mózgowia
mulating hormones)
intermedyna
341
7.8 N a d w z g órze (e p i t h a l a m u s ) i nisk o w z g órze (s u b t h a l a m u s )
N ucleus Thala m us
cau d atus Epithala m us (dorsalis)
H ab enula
Capsula
interna Corpus
pin eale
Puta m en (gl. pinealis;
e pip hysis)
Glob us
pallid us
lateralis a
Glo bus
pallid us
m edialis
Ventriculus
Hypo- N ucleus Zona tertius
th ala m us su b th ala m ic us incerta
Ha b enula
A P o ⌅ o e n ie na d - i n isk o w z g ó rz a (ep i th a l a m us i su bt h a l a m us) Recessus

pin ealis
Prz ekrój czo⌅o wy. Na z a pre z e n t o w a n ej p owy ej p ⌅aszczy nie prz ekroju
term in nad wz g órza staje si jasn y (grec. epi - na, nad, p o nad). N ast p u Corpus
j c e stru ktury zalicza n e s do n a d w z g ó rz a (kolor zie lo ny): pin e ale
• szyszyn ka (corpus pineale, gl. pine a lis, epiphysis) , zo b. B, (gl. p inealis;
• uzd eczki ( habenulae) z j dra m i uzd eczek ( nuclei habenulares) , zob. D, e pip hysis)
b
• sp oid ⌅o uzd eczek (com m issura h abenularum ), zo b. C,
• pr ek rd ze nny w z g órza (stria m edullaris thala mi ), zo b. D, B P o ⌅ o e nie sz ysz y n k i (corp us p i n e a le; gl. p i ne a l is; e p i p h ysis)
• sp oid⌅o n a d w g órz o w e lub tyln e ( com missura epithala mica /posterior), a Wid ok od ty⌅u. b Przekrój strza⌅ko w y - p o ro dkowy, wid o k na praw pó⌅
zo b. Ca. kul mózgu od stro ny przy ro d ko w ej.
O kolica nisko w z g órza (kolor p o m ara cz o wy), w cz e niej okre la na term i Patrz c od ty⌅u, szyszynka wy g l d a ja k szyszka jo d ⌅o w a. Z mi dzym ó zg o -
nem w z g órza brzuszne g o ( th ala m us ventralis), p ocz tkow o, tj. na w cz es wie m (dienceph a lon ) p o⌅ czona je st za p o m oc uzd eczek (h abenula e ),
nym eta p ie ro zw oju zaro d ko w e g o, le y b e zp o re d nio pod wz g órze m . którym i p o d aj dro gi afere ntn e i efere ntn e. Na prz ekro ju p o ro dkowo-
Do piero w p ó nie jszym okresie je g o wi ksza cz - g a⌅ka blada ( glo -strza⌅k owym szcze g ólnie d o brze mo na z o b aczy t o p o graficzn e relacje
bus p a llidus; zo b. D, s. 329) ule ga pod w p ⌅yw e m prz e nikaj cych t o ko szyszyn ki w z g l d e m k o m ory trz ecie j (w tym zachy⌅ek szyszyn k o w y [re
lic w⌅ó kie n tore b ki w e w n trzn e j (capsula intern a ) wyp arciu / prz esu ni ciu cessus pine a lis]) .
w o br b kreso m ó z g o wia. N iskowzg órz e zawiera j dra przy ro d ko w e g o U g a d ó w skle p ie nie czaszki nad szyszyn k jest cie cza⌅e, co p o zwala d o
uk⌅adu ruch o w e g o (strefa m o toryczna m i d zym ó z g o wia) i p osiad a p o⌅ ciera do niej b o d com wie tlnym , co je d n a k nie w yst p u je u lu d zi. Z a
cze nia z ruch o w ym i j dra m i n akryw ki ró d m ó z g o wia, b d c ich czaszko miast te g o u cz⌅o wieka do szyszyn ki d o cieraj w⌅ó kna afere ntn e p o ch o
wy m (d o g ⌅o w o wym , g órnym) prze d ⌅u e nie m . dz ce z siatk ó w ki, które s prze⌅ czan e w stacja ch p o re d nich w p o d
w z g órzu, ja k ró wnie prze noszo ne przez zw ó j szyjny g órny pnia wsp ó⌅-
czuln e g o. O pisane p o⌅ czenia p o zwalaj szyszynce bra nadal u dzia⌅
w re g ulacji rytm ó w o ko ⌅o d o b o wych, m .in. rytm u d zie - n o c (c z u w a n ie -
C Bu d o w a m i k r osk o p o w a sz ysz y n k i sen).
A cervulus
a Prz ekrój strza⌅ko w y p o ro dkowy, p o wi ksze nie prze gl d o w e, b Pre p a
rat histolo giczny.
V
Co m m issura —
a Na p owi kszeniu prze gl d owym rozp ozna mo na na prze dnim ko cu ha b enularu m
• ' J -
szyszynki spoid⌅o uzdeczek (com missura habenularum ); ku do⌅owi od

• J i r„
niej znajd uje si sp oid⌅o tyln e lub nad wzg órz owe (com m issura posterior/ Recessus — y
epithala mica ). M i dzy ob oma sp oid⌅ami znajd uje si wyp e⌅n io ny p⌅ynem pin ealis
m ózg ow o-rdzeniowym zachy⌅ek szyszynk owy (recessuspinealis) kom ory #
Co m m issura ------
trzeciej. Ponadto mo na rozp ozna o gniska zwa p nie nia tw orz ce piasek
p osterior
szyszynkowy ( acervulus), które mo g by zid e ntyfiko wane ju na zdj ciu (e pithala m ica)
re ntg enowskim g ⌅o wy i które nie p osiadaj znaczenia patolo giczne go,
a
b W o brazie histolo gicznym rozp ozna mo na swoiste ko m órki szyszynki
- pinealocyty, które s ro zmieszczo ne w ⌅ czn o tkanko wym po d cielisku
i o tocz one kom órkami astrocytów. Pin e alo cyty pro d ukuj m elatonin
- o d gryw aj c rol w re gulacji rytm u d zie -n o c. Przyk⌅a d owo m elato
nina bywa przyjm owana w celu zm nie jsze nia o bja w ó w zesp o⌅u „je t lag”
(zesp o⌅u nag⌅ej zm ia ny strefy czasowej z zab urze nia m i rytm u sen-czu-
wanie, które s z wi zan e z przelotem sam olote m w kierunku ró wn ole
nikowym do o dleg⌅ej strefy czasowej). Utrata funkcji szyszynki w o kre
sie dzie ci stwa pro wadzi mo e do prz e dwczesnej d ojrza⌅o ci p⌅cio
wej, g dy szyszynka wywiera isto tny w p ⌅yw, g⌅ó wnie ham uj cy, na inne
struktury uk⌅a du horm onalne g o.
342
Fornix Stria term inalis
Tractus hab enulo- Stria m e d ullaris

p e d uncularis th ala m i
N ucleus se p talis Flab enula
C orp us pineale
Regio preop tica
(gl. pine alis; ep ip hysis)
Su bstantia perforata Tractus hab enulo -
an terio r (area olfactoria) te ctalis
La m ina tecti
N ucleus
in terp e d u ncularis Tractus hab enulo-
te g m e ntalis
Corpus
N ucleus d orsalis
am yg d aloid eu m
te g m e nti
D J d r a u z d e cz e k i ich p o ⌅ cz e n ia dro ga uzd eczko w o - p okryw o w a ( tractus h abenulotecta lis): ko czy si

Przekrój strza⌅ko wy p o ro d ko wy; wid o k na praw p ó⌅kul m ózgu od w o ko licy w z g órkó w g órnych (colliculi superiores) blaszki p o kryw y ( la
strony przy ro d ko w ej. mina tecti; blaszki czw oraczej [ la min a qu adrigem in a ]), d o prow a d za do
Uzd eczki (h abenula e ) oraz ich j dra w⌅asn e s m iejsce m , w którym prz e nich im p ulsy w ch o w e;
⌅ czeniu ule g aj afere ntn e im p ulsy w ch o w e. Po prze⌅ cze niu w j drach dro ga uz d eczko w o -n akrywk o w a ( tractus h abenulotegm enta lis): ko
uzd eczek (nuclei h abenulares) w⌅ó kna eferentn e p o d aj d alej do lin o czy si w j d rz e grz b ie to wym n akryw ki ( nucleus dorsalis tegmenti ); tu
wych i ruch o wych j d er pnia mó zgu. n ast p uje prze⌅ cze nie na p czek p o d⌅u ny grz b ie t o wy ( fasciculus lon
P o ⌅ cz e n ia d o p r o w a d z a j c e (afere ntne; kolor nie bieski): gitudin alis dorsalis), który posiada p o⌅ czenia ze lin o wym i i ru ch o
A fere ntn e im p ulsy z isto ty d ziurko w a n ej prze d nie j (substa ntia perfora ta wym i j dra m i n erw ó w czaszko wych (zap ach p o karm ó w pro wadzi do
anterior; p ole w ch o w e [ area olfa ctoria ]), j d er prz e gro dy ( nuclei septales) wy d zie la nia liny i soku o ⌅ d ko w e g o; np. w prz e bie g u o druchu Paw
oraz o kolicy prze d wzro ko w ej (area preoptica ) p o d aj pr kie m rdze n ⌅o wa);
nym w z g órza (stria m edullaris th alam i) do j d er uz d eczek, które po nad to dro ga u z d eczko w o - m i d zyko naro wa (tractus h abenulopeduncularis);
o trzym uj im p ulsy prze noszo ne pr kie m kra co wym (stria terminalis) ko czy si w j d rz e m i d zyko n aro wym ( nucleus interpeduncularis),
z cia⌅a m ig d a⌅o w ate g o ( corpus a mygdaloideum ). które w d alszej kolejno ci p o zostaje w kontakcie z tw ore m siatk o w a
P o ⌅ cz e n ia w y p r o w a d z a j c e (e fere ntne; kolor czerw o ny): tym ( form atio reticularis) .
Po prz e⌅ cze niu w j drach uzd eczek w⌅ó kna eferentn e p o d aj trz em a
dro g ami do ró d m ó z g o wia: E J d r a n isk o w z g ó rz a w ra z
z d r o g a m i d o p r o w a d z a j cy m i
(k o lo r n ie b iesk i) i w y p r o w a d z a j
cy m i (k o lor cz e r w o n y)
G⌅ównym j drem niskowzgórza jest
ga⌅ka blada (globus pallidus) - przesu
ni ta przez torebk wewn trzn (cap
sula interna ) w kierunku kresomózgo-
wia. Przez blaszk w⌅ókien rdzennych
(blaszk istoty bia⌅ej) ga⌅ka podzielona
jest na cz przy rodkow i boczn (glo
bus pallidus medialis et lateralis).
Jeszcz e dalej przy ro d ko w o uja w niaj
si inne m nie jsze sku piska j d er ni
sko wz g órza; w arstw a n ie p ew n a (zon a
incerta ) oraz j dro nisko w z g órz o w e
(nucleus subth a la m icus; cia⌅o Luysa,
Corpus Luysi).
Do ga⌅ki bla d ej d o cieraj p o ⌅ cze
nia aferentne od j dra niskowzg órz o -
we g o, istoty czarnej (substa ntia nigra )
oraz skoru py ( puta men ). Z kolei z ga⌅ki
bla d ej wych o d z eferentn e p o⌅ czenia
zwro tn e do tych samych struktur. Ga⌅ka
blada ⌅ czy si ró wnie ze wz g órze m
za p o m oc dro gi nazyw an ej p czkie m
so czewk o wym ( fasciculus lenticularis) .
W ym ie nio n e j dra nale fu n kcjo n aln ie
do j d er p o dstaw nych. W przyp a d ku
Su bsta ntia nigra ich uszko dzenia d ocho d zi do za b urze
ruch o wych (przeciwstro nny hemiba-
lizm; w z akresie znacze nia fu n kcjo n al
neg o nisko w z g órza - zo b. s. 448-449).
343
N e uro a n a to m i a 8. Pie m óz g u
8.1 Pie m ózgu - z e w n trz n a stru k t ura i p o d zia ⌅
La mina
te cti (lamina
q uadrig e m in a)
Cere b ellu m
Ventriculus
quartus
Fossa
rh o m b oid ea
A Pie m ó z g u (tru ncus e n ce p h a li )

a Wid ok od do⌅u na ca⌅e m ó zg owie, b Przekrój strza⌅ko wy w linii po rod- Uw aga: P o n i e w a w p n iu m ó z g u w i e l e j d e r i d r ó g s k u p i o n y c h j e s t n a b a r
kow ej, wid o k od stro ny le wej. d z o m a ⌅ e j p r z e s t r z e n i, n a w e t n i e w i e l k i e u s z k o d z e n i a , n p . n a s k u t e k k r w a
W p oró w naniu z ca⌅ym m ó z g o wie m , pie mózgu jest tak ma⌅y, e trzy w i e n i a (u d a r, u d a r p n ia m ó z g u ) p r o w a d z do ci k ic h k li n i c z n i e o b j a w ó w
je g o sk⌅a d o w e s d o brze wid o czn e d o piero na przekroju p o ro dkowym u b ytk o w ych.
(b). Pie m ózgu ch arakteryzuje si tym , e:
• jest to je d y n y o d cin ek m ó zg owia m aj cy p o⌅ czenie z O bU N (p o przez B Pie m ó z g u: w p r o w a d z e n i e

n erw y czaszko w e III-XII);
• w pniu m ózgu istnie je je d y n e p o⌅ czenie (p o prze z ko m or IV) p o m i Po dzia⌅ to p ograficzny
• od stro n y c z a sz k o w e j d o o g o n o w e j (z g ó ry d o d o ⌅u ):
d zy w e w n trzny m i a z e w n trznym i (przestrze p o d p aj czyn ó w ko w a)
- r ó d m ó z g o w ie ( mesencephalon ),
przestrzeniam i p ⌅yn o wym i (zob. A, s. 302 i C, s. 305);
- m o st (pons),
• pie m ózgu ⌅ czy si z rd zenie m kr g owym (druga sk⌅a d o w O U N); - rd z e p rz e d ⌅u o n y ( medulla oblongata );
• stan o wi je d y n e p o⌅ czenie m ó d ku, który „sie d zi" na nim grzbietow o, • o d stro n y b rz u sz n e j d o g rz b ie t o w e j (o d p rz o d u d o t y ⌅u ):
z innym i o dcin ka m i OUN (zob. A i B, s. 360). - p o d st a w a (w o k o lic y ró d m ó z g o w ia : o d n o g i m ó z g u [crura cerebri];
w o k o lic y m o st u : c z p o d st a w n a m o st u [pars basilaris pontis];
Czysto topograficzny ro zdzia⌅ trz ech o d cin kó w pnia m ózgu, od g óry ku w o k o lic y rd z e n ia p rz e d ⌅u o n e g o : p ira m i d y [pyramides]),
d o⌅o wi, u w aru n ko w a ny je st je g o p o dzia⌅e m m akrosko p o wym . ródm ó- - n a k ry w k a ( tegmentum ) ta k a sa m a n a z w a w e w s z y s t k ic h trz e c h o d
c in k a c h ),
z g o wie ro zp oczyna si b e zp o re d nio za m i d zym ó z g o wie m i si ga do
- cz w e w n tr z n e j p rz e s trz e n i p ⌅y n u m ó z g o w o -rd z e n io w e g o
bru zdy g órn ej mostu (sulcus pontinus superior) . Z kolei m ost si ga ku d o
(w g ó rn e j c z c i: w o d o c i g m ó z g u [ aqueductus cerebri]; n a z y w a n y
⌅o wi do po zio m u bruz dy o p uszko w o -m osto w ej (sulcus bulbopontinus), t e w o d o c i g i e m ró d m ó z g o w ia [ aqueductus mesencephali]; k o m o
o d d ziela j cej go od rdzenia prz e d⌅u o ne g o. Ten ostatni ci g nie si do ra c z w a rt a [ ventriculus quartus] i k a n a ⌅ r o d k o w y [ canalis centralis])
miejsca wyj cia pierwsze g o n erw u rd ze nio we g o, g d zie ro zp oczyna si ju - p o k ry w a ró d m ó z g o w ia ( tectum mesencephali) - je d y n i e n ie w ie lk i
rdze kr g owy. Po dzia⌅ z e w n trz ny pnia m ózgu nie ma p e⌅ne g o o d z w ier fra g m e n t ró d m ó z g o w ia - b la sz k a p o k ry w y lu b c z w o ra c z a ( lamina
cie dle nia w je g o w n trzu. Po⌅o one s tu m.in. s⌅u py j d er n erw ó w czasz tecti lu b lamina quadrigemina).
k owych, które ro zw ojo w o s u⌅o one w sp ecjalnym p orz d ku o b o wi zu • m ó d e k ⌅ c z y si z p n ie m m ó z g u - od stro n y g rz b ie t o w e j.
j cy m w ca⌅ym pniu m ózgu (zo b. s. 108). Czysto t o p o graficznie w ka dym Po d zia⌅ f un kcjo nalny
o dcinku pnia m ózgu mo na wyró ni cztery sk⌅a d o w e (zob. B). Bior c • o d p ⌅ a sz c z y z n y p o ro d k o w e j w k ie ru n k u b o c z n y m - na c z t e ry p o d ⌅u
pod uwa g wiele czynn o ci pnia m ózgu, mo na z gru bsza p o d zieli je g o n e k o lu m n y (s⌅u p y) j d r o w e :
- o d ro d k o w e (e f e re n t n e ) s o m a t y c z n e ,
struktur w e w n trzn na:
- o d ro d k o w e (e f e re n t n e ) trz e w n e ,
• Sku piska j d er (sku piska cia⌅ kom órek n erw o wych), w których z ach o
- d o ro d k o w e (a f e re n t n e ) trz e w n e ,
dz prz e⌅ cze nia neuro nalne, z gru bsza p o dzielo nych na j dra, które
- d o ro d k o w e (a f e re n t n e ) so m a t y c z n e .
mo na przy p orz d k o w a do n erw ó w czaszko wych i inne, których • na ró n e s tru k t u ry :
ró ne fu n kcje u nie m o liw iaj wsp ó ln e ro z p atryw a nie (np. j dro czer - j d ra n e rw ó w c z a s z k o w y c h III— XII,
w ie n n e i istota czarna nale ce do uk⌅ad u ruchu, oraz tw ó r siatko waty - j d r o c z e rw ie n n e ( nucleus ruber), ist o t a c z a rn a (substantia nigra) -
b ior cy u dzia⌅ w re g ulacji a u to n o m ic zn ej). o r o d k i k o o rd y n a c ji ru c h o w e j,
• Po nie wa pie mózgu p o⌅o ony jest p o m i d zy m ózgie m a rdzeniem - t w ó r s ia t k o w a t y (formatio reticularis) - r o zsia n e g ru p y j d e r z a w ia
d u j c y c h f u n k c ja m i a u t o n o m ic z n y m i (w e g e t a t y w n y m i),
kr g o wym bie g n przez nie go aksony tw orz c e dro gi. Po zwalaj one
- d ro g i w s t p u j c e i z st p u j c e ,
na sta⌅ k o m u nikacj mózgu z rd zenie m kr g o wym , a zatem z tu ⌅o
- j d ra s z n u r ó w t y ln y c h : j d r o sm u k ⌅ e i k lin o w a t e ( nucleus gracilis
wie m i k o czyna m i. W zale n o ci od kieru nku prze p ⌅yw u inform acji i nucleus cuneatus),
wyró nia si dro gi wst p uj ce (afere ntne, wio d c e do m ózgu) i zst - j d ra m o st u ( nucleipontis) .
p uj ce (e fere ntne, prze kazuj ce inform acje z m ózgu).
344
N euroa n a tomi a 8. Pie mózgu
N. o culo Fossa in ter Crus Corp us pineale Brachiu m co lliculi Brachiu m c olliculi
m otorius (n. III) p e d u ncularis cere bri
C o llic ulus su p erior (gl. pin e alis; e pip hysis) su p erioris inferioris
Colliculus
Pons inferior
N. trig e m inus,
Velum
ra dix motoria
m e d ullare
su p erius N. tro ch le aris (n. IV)
N. trig e
minus (n. V) Pe d unculus
cere b ellaris N, trig e m inus
su p erior (n. V)
N. a b d uce ns
(n. VI)
Fossa Em in e ntia
rh o m b oid ea m e dialis
N. facialis
(n. VII)
Pe d unculus Pe dunculus
cere b ellaris cere b ellaris
N. in ter
inferior m edius
m edius
Sulcus
N. v estib u lo b ulb o Area C o lliculus
cochle aris (n. VIII) p o ntinus vestib ularis facia lis
Oliva Stria e m e d ullares Trig o nu m

N. g losso
p haryn g e us (n. IX) Pyramis ve n triculi quarti nervi hyp o glossi
m e d ullae
N. va g us (n. X) o blo n gata e, Tae nia Trig o nu m n ervi vagi
pyram is bulbi cin ere a
N. hyp o glossus (n. XII)
Fissura m ediana Tu b erculu m
anterior A p ertura cu ne atu m
N. accessorius (n. XI) m ediana
N. sp in alis C1 Tu b erculu m
_ (ra dix ve n tralis) gracile
D ecussatio
pyramid um
C Pie m ó z g u
a W id ok od stro ny brzusznej (z prz o d u). Szcze g ólnie d o brze wid o czn e s
tutaj miejsca w ej cia lub wyj cia d ziesi ciu par (III—XII) typ o w ych ner
Crus Brachiu m c olliculi
cere bri inferioris w ó w czaszko wych.
Uwaga: N erwy czaszkow e I (n erw w ch o wy [n. olfa ctorius]) oraz II (n erw
w zro k o wy [n. opticus]) s wyp ustkam i o d p owie d nio kreso- ( telence
ph a lon ) i mi dzym ó zg owia (dienceph alon ). W dalszej kolejno ci trzeba
zwró ci uwa g na po⌅o one po ni ej piramid (pyra mides) skrzy ow anie
piramid (decussa tio pyra midum ), gd zie skrzy owaniu (prze mieszcze niu
na stro n prz eciwn ) ulega wi kszo akson ów drogi ruch owej (pirami-
d owej) - d ocieraj cej ostatecznie do neuro nów ruch owych rdzenia kr
go we g o o d p owie d zialnych za m otoryk ,
b Wid ok od ty⌅u. Po nie wa usuni ty z osta⌅ m ó d ek - mo na zo b aczy
d ó⌅ ró w n o le g ⌅o b o czny (fossa rhom boide a ), który tw o rzy d n o kom ory
c z w arte j. Na zarys p o wierzchni do⌅u m aj w p ⌅yw nie które j dra ner
w ó w czaszko wych, które u w y p u klaj si w kierunku wia t⌅a ko m ory IV.
Po obu stro nach m ó d ek je st p o⌅ czony z pnie m m ózgu przez konary
m ó d ku (pedunculi cerebellares):
• konar g órny m ó d ku (pedunculus cerebellaris superior) ,
• konar ro d kowy m ó d ku (pedunculus cerebellaris medius),
• konar d olny m ó d ku (pedunculus cerebellaris inferior) .
Ko nary g órn e i d olne m ó d ku o graniczaj cz cio w o d ó⌅ ró w n o le g ⌅o
b oczny, a tym sam ym ró wnie - ko m or IV.
c W id ok z le w ej strony. O b ok wy m ie n io nych ju p o wy ej konaró w
m ó d ku na rycinie ro zp o zna mo na w z g órki g órn e i d o ln e (colli
culi superiores et inferiores) . Wraz ze sw oim i ra m io nam i (brachium col
liculi superioris et inferioris) tw orz one blaszk p o kryw y (la m in a tecti),
zw a n in aczej blaszk czw oracz (la m in a qu adrigem in a ) (zob. b). Sta
nowi ona w a n cz ró d m ó zg owia ( m esencepha lon ). Dwa wz g órki
g órn e s cz ci dro gi w zro k o w e j; wz g órki d olne sta n o wi fra g m e nt
dro gi s⌅uch o w ej. Poni ej w z g órkó w d olnych - od stro ny grz bieto w ej
ku brzusznej prze m ieszcza si n erw blo czko wy ( n. trochlearis [n. IV]).
Jest on je d ynym n erw e m , który wych o d zi na p o wierzchni grz bieto w ej
pnia m ó zg u. Na wyso ko ci rdzenia prz e d ⌅u o n e g o (medulla oblonga ta )
wid o czn e je st u wy p u kle n ie, z w a n e oliw k ( oliva ), w której j drach
zn ajd uje si stacja prze ⌅ cze nio wa uk⌅adu ruch o w e g o i s⌅u ch o w e g o.
345
N euroa n a tomi a 8. Pie m óz g u
8.2 J dra n erw ó w cz asz k o w ych, j d r o cz er w ie n n e (n u c l e u s r u b e r)

i isto t a czarna (s u b s t a n t i a n i g r a )
N ucleus nervi N ucleus accessorius
N ucleus
oculo m o torii lulo m o torii
N ucleus accessorius nervi
m ese nce p h alicus N ucleus nervi oculo m o torii
N ucleus n ervi trig e m ini oculo m o torii
nervi
trochle aris N ucleus
m ese nce p h alicus
N nervi trig e m ini
N ucleus
N ucleus
N ucleus n ervi tro chle aris
m o torius nervi
prin cip alis
trig e m ini N ucleus m otorius
nervi trig e m ini
N ucleus nervi n ervi trig e m ini
ab d uce ntis
N ucleus N ucleus
N uclei prin cip alis n ervi a b d uce ntis
N ucleus co chle ares n ervi trig e m ini
n ervi facia lis G enu in tern u m
N uclei N ucleus nervi facia lis nervi facialis
vestib ulares
N ucleus salivatorius N ucleus
salivatorius su p erior d orsalis nervi vagi
N ucleus
su p erior
n ervi hyp o glossi
N ucleus N ucleus salivatorius N ucleus
salivatorius inferior inferior nervi hyp o glossi
N ucleus
N ucleus am big uus tractus solitarii N ucleus N ucleus tractus
N ucleus N ucleus sp inalis a m b ig uus solitarii
d orsalis n ervi vagi N ucleus sp in alis nervi trig e m ini N ucleus sp in alis N ucleus sp inalis
a n ervi accessorii b nervi accessorii nervi trig e m ini
A J d r a n e r w ó w cz asz k o w y ch w p niu m ó z g u ja ko j dra ruch owe ( nuclei motorii ); z nich wych o d z w⌅ókna efere ntne (wy
a W id ok od stro ny grz b ieto w ej (z ty⌅u), m ó d ek zosta⌅ usuni ty, mo na prowad zaj ce, o d ro dkowe). Z kolei po prawej stronie ryc. a rozrysowane
ro zp o zna d ó⌅ ró wn ole g ⌅o b o czny. b Przekrój przy ro d ko w o -strza⌅k o wy, zosta⌅y j dra ko cowe (nuclei terminationis), okre lane tak e ja ko j dra czu
wid o k na praw p o⌅o w pnia m ózgu z lewej stro ny. cio we ( nuclei sensorii), gdzie ko cz si w⌅ókna aferentne (d oprowad zaj ce,
Na rycinie zaznacz o n o j dra n erw ó w czaszko wych wraz z dro g ami d o pro d o ro dkowe). Rozmieszczenie okolic okre lonych j d er mo na wywie
w a d zaj cym i i/lub wy pro w a d zaj cy m i z tych j d er (z braku miejsca nie z rozmieszczenia okolic j dro wych w rdzeniu kr g owym (zob. s. 108). Funk
prze dstawio n o p oszcze g ólnych j d er prze dsio nko wych [ nuclei vestibula cje i prze⌅ czenia niektórych nerw ó w czaszkowych mo g by badan e w w a
res], ja k i j d er lim ako wych [ nuclei cochle ares]). runkach klinicznych przez ocen okre lo nych o druchów, tzw. odruchów
Rozm ieszczenie j d er nerw ó w czaszkowych mo na lepiej zro zumie , je eli pniowych (o druch ów z pnia m ózgu; o ro dki prz e⌅ czeniowe dla tych o dru
prze ledzi si ich przynale no do s⌅u p ów czynno cio wych j d er. Po lewej ch ó w s umie jscowio ne w pniu m ózgu). M aj one znacze nie w przypad ku
stronie ryc. a znajd uj si j dra p ocz tkowe (nuclei originis), okre lane tak e p acje ntó w znajd uj cych si w pi czce. O druchy reniczne - stanowi ce
w a n cz tych o druch ó w - zostan bli ej o m ówio ne na s. 471.
B Prz e g l d j d e r n e r w ó w cz asz k o w y c h III—XII
[ n u c l e i o r i g i n i s v e l m o t o r i i ) - j dra z komórkami wy-

J d r a p o cz t k o w e / r u c h o w e [ n u c l e i t e r m i n a t i o n i s v e l s e n s o r i i ) - j dra z ko mórkami, do d o
J d r a k o c o w e / cz u cio w e
prowadzaj cymi w⌅ókna ruchowe o d rodkowe (eferentne) (zob. po lewej stronie na rych docieraj w⌅ókna czuciowe d o rodkowe (aferentne) (zob. po prawej stronie na ryc. A b)
ryc. A a)
J dra o d ro d k o w e so m a t yczn e (so m a t o e f ere n t n e lub so ma t o m o t oryczn e) (ko J d r a d o r o d k o w e t r z e w n e (w isce r o a f e r e n t n e lu b c z u ci o w e t r z e w n e ) (k o lo r j a sn o - lu b

lor czerw o ny) ci e m n o z ie lo n y )
- j dro nerwu podj zykowe go [ n u c l e u s n e r v i h y p o g l o s s i [n. XII]) • j dra pasma samotnego, cz dolna (n u c l e u s t r a c t u s s o l i t a r i i , p a r s i n f e r i o r ) - w⌅ókna
- j dro rdzeniowe nerwu dodatkowe go [ n u c l e u s s p i n a l i s n e r v i a c c e s s o r i i [n. XI]; do rodkowe trz ewne nieswoiste z nerw ów czaszkowych IX i X (kolor ciemnozielony)
korze rdzeniowy, r a d i x s p i n a l i s ) • j dra pasma samotnego, cz górna [ n u c l e u s t r a c t u s s o l i t a r i i , p a r s s u p e r i o r ) - w⌅ókna
- j dro nerwu odwodz ce go [ n u c l e u s n e r v i a b d u c e n t i s [n. VI]) do rodkowe trz ewne swoiste (w⌅ókna smakowe) z nerwów czaszkowych VII, IX i X (kolor
- j dro nerwu bloczkowego [ n u c l e u s n e r v i t r o c h l e a r i s [n. IV]) jasno zielony)
- j dro nerwu okoruchoweg o [ n u c l e u s n e r v i o c u l o m o t o r i i [n. Ill]) J d r a d o r o d k o w e so m a t y c z n e (so m a t o a f e r e n t n e lu b c z u cio w e so m a t y c z n e ) (k o lo r ó ⌅ t y)
J dra o d ro d k o w e trze w n e (wiscero e f ere n t n e lu b w iscero m o t oryczn e) (kolor • j dra nerwu trójdzielne go [ n . t r i g e m i n u s [n. V]):
jasn o- lub cie m n o n ie bieski) - j dro rdzeniowe nerwu trójdzielne go ( n u c l e u s s p i n a l i s n e r v i t r i g e m i n i [n. V]) - w obr bie
• j dra nale ce do uk⌅adu przywsp ó⌅czulneg o (j dra od rodkowe trzewne/wisce- rdzenia przed⌅u onego oraz dolnej cz ci mostu i w górnych segmentach rdzenia kr
ro eferentne/nieswoiste) (kolor jasno nie bieski) gowego (ból, temperatura)
- j dro grzbietowe nerwu b⌅ dnego [ n u c l e u s d o r s a l i s n e r v i v a g i [n. X]) - j dro ródmózgowiowe nerwu trójdzielnego [ n u c l e u s m e s e n c e p h a l i c u s n e r v i t r i g e m i n i
- j dro lin owe dolne nerwu j zykowo-g ard⌅oweg o [ n u c l e u s s a l i v a t o r i u s i n f e r i o r [n. V]) - cecha szczególna: neurony tworz komórki pozornie jednobie gunowe (przesu
n e r v i g l o s s o p h a r y n g e i [n. IX]) ni ty w obr b mózgowia czuciowy zwój rdzeniowy) stanowi ce w⌅ókna do rodkowe od
- j dro lin owe górne nerwu twarzoweg o [ n u c l e u s s a l i v a t o r i u s s u p e r i o r n e r v i f a mi ni ucia
c i a l i s [n. VII]) - j dro g⌅ówne lub mostowe nerwu trójdzielnego [ n u c l e u s p r i n c i p a l i s / p o n t i n u s n e r v i t r i g e
- j dro do datkowe nerwu okoruchowego (n u c l e u s a c c e s s o r i u s n e r v i o c u l o m o t o r i i m i n i [n. V])
[n. III]), tzw. j dro Edingera-Westphala [ n u c l e u s E d i n g e r i - W e s t p h a l i ) j dra nerwu przedsionkowo- limakowego (n. v e s t i b u l o c o c h l e a r i s [n. VIII]), cz przedsion
• j dra nerwów nale cych rozwojowo do ⌅uków skrzelowych (j dra od rodkowe kowa:
trzewne /wiscero eferentne/ swoiste) (kolor cie mnoniebieski) - j dro przedsionkowe przy rodkowe [ n u c l e u s v e s t i b u l a r i s m e d i a l i s )
- j dro dwuznaczn e [ n u c l e u s a m b i g u u s ; tworzon e przez nerw j zykowo-gard⌅o- - j dro przedsionkowe boczne [ n u c l e u s v e s t i b u l a r i s l a t e r a l i s )
wy, n . g l o s s o p h a r y n g e u s [n. IX], nerw b⌅ dny, n. v a g u s [n. X], oraz n erw dodat - j dro przedsionkowe górne [ n u c l e u s v e s t i b u l a r i s s u p e r i o r )
kowy, n . a c c e s s o r i u s [n. XI]/korze czaszkowy, r a d i x c r a n i a l i s ) - j dro przedsionkowe dolne [ n u c l e u s v e s t i b u l a r i s i n f e r i o r )
- j dro nerwu twarzowe go [ n u c l e u s n e r v i f a c i a l i s [n. VII]) j dra nerwu przedsionkowo- limakowego [ n . v e s t i b u l o c o c h l e a r i s [n. VIII]), cz limakowa:
- j dro ruchowe nerwu trójdzielne go [ n u c l e u s m o t o r i u s n e r v i t r i g e m i n i [n. V]) - j dro limakowe tylne [ n u c l e u s c o c h l e a r i s p o s t e r i o r )
- j dro lim akowe przednie (n u c l e u s c o c h l e a r i s a n t e r i o r )
346
Pallidum
C P o ⌅ o e n ie ist o t y c z a r n e j (su bst a n ti a nigr a) i j d r a c z e r w i e n n e g o
(n uc le us ru ber) w r ó d m ó z g o w iu (m ese nce p h a l o n )
O ba j dra - p o d o b nie do j d er n erw ó w czaszko wych - s d o brze o d gra
nic zo nym i stru ktura m i, które fu n kcjo n aln ie zalicza si do p ozapira m id o -
w e g o uk⌅ad u m o toryczn e g o. Istota czarna przypisana je st a na to m icznie
do o dn ó g m ózgu (crura cerebri ), dlate g o te nie n ale y ona do n akryw ki
ró d m ó zg owia ( tegmentum mesenceph ali ) (zob. A, s. 352). Istota czarna
i j dro cz erw ie n n e - w zwi zku z ich d u zaw art o ci o d p o wie d nio me-
la niny lub elaza - s z a b arw io n e na br zow o lub cz erw o n o na wie ych
prz ekrojach m ó zg u. O ba j d ra ro zci g aj si a do m i d zym ó z g o wia
(dienceph a lon ), z które go j dra m i s p o⌅ czone o d p o wie d nim i dro g ami
(zob. E).
N ucleus
ru ber
Su bstan tia
nigra
A q u e d uctus Tectu m
cere bri
(m ese nce p hali) ----- Te g m e ntu m
N ucleus Crus cere bri

ru b er
'~ '// N 1 Su bstan tia
a v y nigra
V e ntriculus
q uartus Te g m e ntu m
po ntis
Pars basiliaris
po ntis
b
E D o p r o w a d z a j ce (k o lo r n ie b iesk i) i w y p r o w a d z a j c e
(k o lo r cz er w o n y) p o ⌅ cz e n ia ist o t y cz a r n e j (su bst a n ti a nigr a)
i j d r a cz e r w i e n n e g o (n ucle us ru ber)
O ba j dra s w a nym i o ro dka m i prze ⌅ czaj cym i uk⌅adu m o toryczne g o.
J d r o cz e r w i e n n e sk⌅ada si z wi ksz e j, ro zw ojo w o m ⌅o dszej cz ci
( neorubru m ) i m nie jszej, starszej cz ci (p aleorubru m ). W j d rz e cz er
wie n nym ko cz si aksony z j d ra z b a te g o ( nucleus denta tus) - tw o
rz ce dro g z b a t o -cz erw ie n n (tra ctus denta torubra lis); ze wz g órkó w
g órnych - tw orz c e dro g p o kryw o w o -cz erwie n n ( tractus tectorubra-
lis); z ga⌅ki bla d ej przy ro d ko w ej - tw orz c e dro g g a⌅ko w o -cz erwie n n
( tractus p a llidorubralis) oraz z kory m ó zg ow ej - tw orz c e dro g korowo-
-cz erwie n n ( tractus corticorubra lis).
D R ó n ice w b u d o w ie p n ia m ó z g u na r ó n ych w yso k o cia ch J dro cz erw ie n n e wysy⌅a aksony do o liwki (w⌅ó kna czerwie n n o - oliw -
p rz e k r o ju p o p rz ecz n e g o kowe, fibrae rubroolivares) i do tw oru sia tk o w ate g o (w ⌅ó kna czerwie nn o -
Wid ok od stro ny czaszko w ej (z g óry); przekroje p o przeczne prz e z a ród- -siatkowe, fibrae reticuloolivares) - sta n o wi ce cz dro gi ro dkow ej na
m ó zg owie ( mesencepha lon ), b m ost (po ns ) i c rdze prz e d ⌅u o ny ( medulla kryw ki ( tractus tegmenta lis centralis), ja k ró wnie do rdzenia kr g owe g o,
oblonga ta ) . tw orz c dro g czerwie n n o -rd z e nio w ( tractus rubrospin a lis).
Wsp óln cz ci dla wszystkich trz ech pi ter je st grz b ieto w o po⌅o ona J dro cz erw ie n n e ko ord ynuje na pi cie m i nio w e, p o⌅o enie cia⌅a i ru
n akryw ka ( tegmentu m ; kolor jasn o br z o w y). Poj cie n akryw ki stoso chy przy ch o d ze niu. W przyp a d ku je g o uszko dzenia uja w nia si dr e nie
w a n e je st w e m brio lo g ii; w m ózgu u oso by d oros⌅ej w o br bie tej struk sp o czyn k o w e, za b urz e nia napi cia m i nio w e g o oraz ruchy pl sawiczo -
tu ry zn ajd u j si j dra pnia m ózgu. Brz usznie od n akryw ki bie gn z kolei -ateto tyczne.
zst p uj c e i wst p uj ce du e dro gi n erw o w e - od i d o kreso m ó zg owia. Ist o t a cz a rn a sk⌅ada si z cz ci zbitej (pars compact a ) oraz cz ci siatko
W ró d m ó zg owiu o bszar ten o kre la ny jest ja k o o dn o gi m ózgu (crus ce watej (pars reticularis; na rycinie ca⌅a istota czarna zosta⌅a zaznacz ona na
rebri; crura - pl.); w m o cie je st to cz p o dstaw na mostu (p ars basilaris cie m no). Jej aksony bie gn cz sto w postaci lu nych w⌅ókie n do ró nych o b
pontis) , a w rdzeniu prze d⌅u o nym s to p iram idy (pyra m ides). N akrywka szarów mózgu i dlate g o nie tw orz zw artych dróg. W o br bie istoty czarnej
je d y n ie w o ko licy ró d m ó z g o wia p o kryta je st d o d atkow o przez p o kryw ko cz si aksony z j d ra o g o niaste g o ( nucleus ca udatus) - w⌅ó kna pr -
( tectu m ). O kolica ta w m ózgu oso by d oros⌅ej tw o rzy blaszk p o krywy kowio w o -czarn e ( fibrae striatonigrales vel strionigrales); z prze d nie j cz ci
lub p o kryw o w ( la min a tecti), z w a n ró w nie blaszk czw oracz (la min a kory m ó zg ow ej - w⌅ó kna korow o -czarn e (fibrae corticonigrales); oraz ze
qu adrigem in a ) (na rycinie uw z g l d nio n o je d y n ie dwa z czterech j d er skoru py i o ko licy zakr tu prz e d ro dkow e g o kory m ó zg ow ej.
blaszki). Na wyso ko ci m ostu i rdzenia prz e d ⌅u o n e g o grz bieto w o z n aj A kso ny z cz ci z w arte j ko cz si w pr ko wiu, z cz ci siatko watej - we
d uje si m ó d ek, st d te brakuje stru ktury o d p o wia d aj cej p o krywie . wz g órzu.
347
8.3 Twór sia t k o w a t y ( f o r m a t i o r e t ic u l a r is)
N ucleus te g m e ntalis N ucleus

p e d u nculo p o n tin us ra p hes p osterior
A D e fi n icje, g r a n ice i p o d zia ⌅
Tw ór siatk o w aty ( form a tio reticularis) stan o wi ro zw ojo w o stare, m or
fo lo g icznie bardzo s⌅abo o d granic zo n e sku pisko licznych m a⌅ych i n aj
m nie jszych j d er w n a krywce pnia m ózgu. J dra te sp e⌅niaj ca ⌅kowicie
odmienne role. Term in m orfolo g iczny tw ór sia tkow a ty su g eruje b⌅ d nie
p e w n je d n o , ch o czyn n o cio w o ch o dzi o o lbrzym i liczb n ajró niej
szych o rodków. St d le pszym o kre le nie m by⌅by j dra siatko wate (nuc
lei reticulares) , których m orfolo g icznie nie mo na d o k⌅a d nie od sie bie d o
k⌅a d nie o d d zieli . J dra siatko wate do ró nych fu n kcji w yk orzystu j ró ne
n e uro prze ka niki. U w z g l d niaj c te fakty, mo na p o dzieli tw ór siatk o
w a ty ze w z g l d u na:
• cyto architektonik - p o dzia⌅ m orfolo g iczny u w z g l d niaj cy kszta⌅t i ar
chite ktur j d er siatko watych (zob. C);
• rodz aj wykorzystyw a nych przek a ników - p o dzia⌅ ch e m iczny u w z g l d
n ia j cy w yk orzystyw a n e przez kom órki n e uro prze ka niki (zob. C);
• podzia ⌅ w z a le no ci od o rodków czynno ciowych, który je st p o dzia⌅em
fizjo lo g icznym o p ieraj cym si na czyn n o ci j d er (zo b. B).
Uw aga: J dra n erw ó w czaszko wych, które w z nak o m it ej wi ksz o ci p o⌅o
o ne s ró wnie w n akryw ce pnia m ózgu (ale m orfolo g icznie s d o brze
o d granic zo n e), nie nale do tw oru siatko wate g o, ale s z nim c zy n n o
ciow o blisk o zwi za n e. O b ecne ró wnie w n akryw ce ró d m ó zg owia j
dro cz erw ie n n e i istota czarna nie z aliczaj si , p o d o b nie ja k j dra m ostu,
do tw oru siatkowate g o.
N ucleus orientacja w przestrzeni przy u yciu

nervi oculo m o torii wzroku, nadrz d na w e g e tatyw na
C A rch i t e k t o n i k a k o m ó rk o w a i r o d z a je p r z e k a n i k ó w
Wid ok na pie mózgu od strony grz b ieto w ej po usuni ciu m ó d ku; lewa
p o⌅o wa: cyt o archite kt o nika; prawa p o⌅o wa: ro dzaje prz eka nikó w.
Na p o dstawie cyt o archite kt o niki j d er sia tk o w atych, w tw orz e siatk o w a
tym mo na o b ustro nnie wyró ni po trzy p o d⌅u ne strefy:
• stref boczn z j dra m i dro b n o k o m órk owym i (strefa dro b noko m ór-
kowa),
• stref przy rodkow z j dra m i o lb rzym io k o m órk o wym i (strefa olbrzy-
m ioko m órko wa), która od strony przy ro d ko w ej gra nic zy ze
• stref po rodkow , zlo k aliz o w a n po o bu stro nach szwu po rodko-
w e g o (raphe), a której j dra o lb rzym io k o m órk o w e okre la si mianem
j d e r szw u (nuclei raphes).
Aksony strefy przy ro dko wej i po ro dkowej po d⌅ugim prze bie gu docieraj
do o dleg⌅ych j d er OUN, d ocho dz c ku górze a do kresom ózgowia, a ob-
w o d owo d ocieraj c a do o dcinka krzy owe g o rdzenia kr g oweg o. O bie te
strefy s⌅u prz ewa nie po⌅ czeniu tworu siatkowate g o z innymi cz ciami
m ózg owia i s okre lane mianem efektorowych. Aksony strefy bocznej po
zostaj nato miast w wi kszo ci w pniu mózgu, ⌅ cz c ze sob poszczeg ólne
o dcinki tworu siatkowate g o lub s po⌅ czone z j dram i nerw ów czaszko
wych w pniu mózgu: nazywa si je zatem strefa mi kojarzeniowymi lub p o
lami kojarzeniowymi. W ymie nio no kilka przyk⌅a d ów takich j der.
Uw aga: Trójp o d zia⌅ stref p o d⌅u nych nie je st je d n ak o w o wyra ny we
wszystkich o dcin kach pnia m ózgu. N ajle piej wid o czny je st w o br bie
rdzenia prz e d ⌅u o ne g o. Dla p o trze b le pszej orie ntacji t o p o graficznej
prze dstawio n o j dra n erw ó w czaszko wych (nie nale do tw oru sia tk o
wate g o, patrz wst p!), które ⌅ cz si z tw ore m siatko watym .
O kre le nie ro d zajó w o b ecnych prz e ka nikó w p o zwala na id e ntyfikacj
za w d e chy pól, w których prze wa aj neuro ny w yk orzystu j c e d any przeka nik. Na
rycinie prze dstawio n o przyk⌅a d o w o n euro ny wy d zie laj ce katech olam iny
B O r o d k i cz y n n o cio w e (a dre nalin , n ora drenalin , d o p a m in ) oraz sero to nin i ac etylo ch o lin .
Przekrój strza⌅ko wy pnia m ózgu w p ⌅aszczy nie p o ro dkowej - wid o k na Uw aga: J dra szw u (strefa p o ro dkow !), których aksony z m ierzaj do
p o wierzchni przeci cia. Prze dstawio n o p o⌅o enie nie których o ro dków uk⌅a du lim bic zn e g o (m o d ulacja nastroju i uczu ) ja k o przeka nik w y
czyn n o cio w yc h, ja k i czyn n o cio w o isto tnych j d er n erw ó w czaszko k orzystuj sero to nin . Po przez d zia ⌅a nie na aktyw n o sero to nin o w
w ych. Szcze g ó⌅y d o tycz ce o ro d kó w czyn n o cio wych zo b. D. mo na w p ⌅yw a na e m o cje ch orych.
348
D Prz e g l d f u n k cji t w o ru sia t k o w a t e g o

Wyró nia si nast p uj ce czyn n o cio w e p o⌅ czenia tw oru siatko wate g o
z innym i o ro dka m i O UN: - steruj rytm e m snu i czuw a nia, stanem uwa gi kreso m ó zg owia (tzw.
• W ⌅ ó k n a a f e r e n t n e t w o ru sia t k o w a t e g o : p och o dz z j d er pra ascending a cita ting reticular system - ARAS, czyli wst p uj cy uk⌅ad
w ie wszystkich n arz d ó w zm ys⌅ó w, z kreso- i m i d zym ó z g o wia oraz siatk o w aty w z b u d zaj cy),
m ó d ku i rdzenia kr g ow e g o. Prz ew o dz im p ulsy wio d ce in form acje - steruj rucham i o druch o w ym i ga⌅ek ocznych,
s⌅uch owe, w zro k o w e oraz d o tycz ce d o tyku, a w szcze g ólno ci czucia - o d p o wia d aj z a „czyn n o ci yciowe " , takie ja k re g ulacja ci nie nia t t
bólu, ale ró wnie d o tycz ce na pi cia mi ni, ró wn o w a gi, ci nie nia t t nicze g o i o d d ycha nia,
nicze g o, wysyce nia krwi tle n e m oraz p aram e trów przyjm o w an e g o po - re g uluj czyn n o ci o d p o w ia d aj ce za przyjm o w anie p okarm ó w, ta
karm u. kie ja k lizanie, ssanie, ucie,
• W ⌅ ó k n a e f e re n t n e t w o ru sia t k o w a t e g o : bie g n do kreso m ó zg owia - kontroluj o druchy o bro nne, takie ja k nu d n o ci i wym io ty,
i m i d zym ó z g o wia, ale ró wnie do j d er ruch o wych n erw ó w czaszko - kontroluj mikcj ,
wych i do rdzenia kr g ow e g o. W ⌅ókna eferentn e m aj ca⌅ko wicie o d - re g uluj na pi cie m i nio w e na p o zio m ie rd zenia kr g o w e g o oraz
m ienne dzia ⌅a nie: - ham uj prze w o d ze nie bólu w rdzeniu kr g owym .
E R o z g a ⌅ z ie n ia n e u r o n u w o b r b ie t w o ru si a t k o w a t e g o ( fo rm a tio
re t ic u l a ris ) w p niu m ó z g u u szcz u r a (wg Scheib ela)
Prz ekrój strza⌅ko wy w p ⌅aszczy nie p o ro dkowej.
Za p o m oc m eto dy b arwie nia G olg ie g o (im pre g nacja sre brem) m o liwe
je st sele ktyw n e uwid o cznie nie p oszcze g ólnych neuro n ó w. Akson uja w
nio ne g o na rycinie neuro nu dzieli si na ga⌅ wst p uj c i zst p uj c .
N uclei tru nci
ence p hali
Wst p uj ca ga⌅ w ch o d zi w kontakt z j dra m i m i d zym ó z g o wia ( dience
ph a lon; kolor br zo wy), tym czase m g a⌅ zst p uj ca u zyskuje p o⌅ czenia
z j dra m i n erw ó w czaszko wych w m o cie (po ns; kolor zie lo ny) i rd zeniu
prze d⌅u o nym ( medulla oblong a ta; kolor zie lo ny). Teg o ro dzaju neuro ny
tw orz p o dstaw m orfolo g iczn szero ko ro zg a⌅ zio nych p o⌅ cze w o b
r bie tw oru siatkowate g o.
N uclei die nce p h ali
N e uro num (p erikary on)
349
8.4 Drogi n erw o w e wst p uj ce i zst p uj ce
A Prz e b ie g d ró g zst p u j c y c h p rz e z pie

mózgu Fibrae Fibrae cortico Fibra e c ortic o
c ortico n ucle ares spin ales m ese nce p h alica e
a Przekrój strza⌅k o wy w p⌅aszczy nie po rod-
kowej, wid o k z lewej strony, b W id ok od strony
grz b ieto w ej, m ó d ek usuni to.
N ajwa niejsza z prz e dstawio nych na rycinie dróg
ro zpoczyna si w kreso m ózg owiu (telencepha N ucleus ru b er
lon) i ko czy si w mniejszej cz ci w pniu mó N ucleus
zgu, a w wi kszej cz ci w rdzeniu kr g owym. nervi oculo m o torii
W rdzeniu kr g owym ko czy si najwa nie j
sza zst puj ca i przech o dz ca przez pie m ó N ucleus
nervi trochle aris
zgu droga nerw owa - droga korowo-rdzeniowa
( tractus corticospin alis; droga piramid owa [trac Fasciculus
tus pyra midalis]) . Po d aj ni aksony neuro nów lo n gitu dinalis
pierwszorz d ow ej kory ruchowej, które d ocieraj m e dialis
do neuro n ów ruchowych a (n e uro nów ruch o
N ucleus m otorius
wych alfa, a-m oto neuro n ów) znajd uj cych si n ervi trig e m ini
w rogach prze dnich rdzenia kr g oweg o. Wi k
N ucleus
szo aksonów przech o dzi na prz eciw n stron n ervi a b d uce ntis
(krzy uje si ) na pozio mie dolnej cz ci rdzenia
prze d⌅u oneg o w skrzy owaniu piramid. Ta cz Tractus N ucleus n ervi facialis
drogi pira mid owej, która pod a pniem mózgu, ru brospinalis
nosi okre lenie w⌅ókien korowo-rdzeniowch (fi N ucleus

brae corticospin ales) . Ko cz c si w pniu mózgu N ucleus nervi hyp o glossi
cz drogi piramid owej nazywa si w⌅ókn a mi am big uus

N ucleus sp in alis
korowo-jqdrowymi (fibrae corticonucleares). ⇤ cz nervi accessorii
one kor ruchow z ruch owym i j dra m i nerw ów
T ractus corticospin alis Tractus corticospin alis
czaszkowych, z których zosta⌅y prze dstawio ne
a anterior lateralis
tylko te znajd uj ce si po stro nie lewej.
Uw aga: N iektóre j dra n erw ó w czaszko wych:
• s z a op a tryw a ne dw ustronnie (z o bu stron):
- j dro ruch o w e n erw u tró jd zieln e g o ( nuc
leus motorius nervi trigemini [n. V]),
- czaszkowa (g órna) cz j d ra n erw u t w a
N ucleus
rz owe g o zw i za n a z un erw ie nie m mi ni Fibrae c ortico nervi oculo m o torii
czo⌅a ( nucleus nervi facialis [n. VII]), nucleares
- j dro d w u zn aczn e ( nucleus a m biguus); N ucleus ru b er
• s z a op a tryw a ne ze strony przeciw n ej (kontra-
Fibrae N ucleus
la teralnie, w⌅ó kna skrzy o w an e):
corticospin ales nervi tro chle aris
- j dro n erw u o d w o d z ce g o ( nucleus nervi
abducentis [n. VI]),
- d olna cz j dra n erw u tw arz o w e g o
N u d e us m otorius
zwi zan a z un erw ie nie m m i ni d olnej nervi trig e m ini
cz ci tw arzy,
- j d ro n erw u p o dj zyko w e g o (nucleus n e N ucleus
rvi hypoglossi [n. XII]); nervi a b d uce ntis
• s z a op a tryw a ne z tej sa m ej strony (ipsilate-
N ucleus
ralnie, w⌅ó kna n ieskrzy o w an e): nervi facialis
- j dro rd ze nio w e n erw u d o d atkow e g o
(.nucleus spin alis nervi accessorii [n. XI]) - Tractus N ucleus
cz o d p o wie d zialna za u n erw ie nie m i ru brospinalis nervi hyp oglossi
nia m ostko w o -o b ojczyko w o -sutko w e g o.
N ucleus am big uus
O b ustro nne u n erw ie nie o d gryw a szcze g ólne

zn acz e nie w przyp a d ku dia g n ostyki pora e D ecussatio N ucleus sp in alis
n erw u tw arz o w e g o ( n. fa cialis [n. VII]) (zo b. D, pyram id um n ervi accessorii
s. 118).
Tractus c ortico i ractus corticospin alis
P czek p o d⌅u ny przy ro d ko wy ( fasciculus lon b sp in alis lateralis anterior
gitudin alis medialis) je st uk⌅ad e m dró g zst p u
j cych i wst p uj cych, które ⌅ cz m i d zy sob
j dra pnia m ózgu (o d n o nie do funkcji teg o
p czka - zo b. C, s. 473).
350
w kierunku
kory (cortex)
Pedunculus
Lemniscus cerebellaris
lateralis superior
Tractus spino Tractus cortico Pedunculus

thalamicus pontinus cerebellaris
lateralis medius
Tractus olivo
cerebellaris Pedunculus
Nucleus cerebellaris
cuneatus Oliva inferior
Nucleus Tractus spino Tractus

gracilis cerebellaris spinocerebellaris
a anterior posterior
Tractus cortico
pontinus
Pedunculus
cerebellaris N. trigeminus
superior
Pedunculus
cerebellaris
medius Fibrae ponto
cerebellares
Pedunculus Tractus olivo

cerebellaris cerebellaris
inferior
Tractus spino Tractus spino

cerebellaris cerebellaris
posterior anterior
B Prz e b ie g w st p u j c y c h dr ó g p rz e z p ie m ó z g u C Prz e b ie g n ie k t ó r y ch dr ó g m ó d k o w ych p rz e z p ie m ó z g u

a Wid ok z lewej strony, b Wid ok od strony grz b ieto w ej (z ty⌅u). a Przekrój strza⌅ko wy w p ⌅aszczy nie p o ro d ko w ej, wid o k z lewej strony,
Dwie istotne wst p uj ce drogi rdzenia kr goweg o: droga rdze iowo-wzgó- b Wid ok od stro ny g rz b ieto w ej (z ty⌅u), m ó d ek usuni to.
rzowa boczna ( tractus spinothalamicus lateralis) oraz sznur tylny (funiculus M ó d ek (cerebellum ) ko ord ynuje pre cyzyjn e w yk o nyw a n ie ruch ó w oraz
posterior, którego aksony drugieg o neuronu biegn dalej we wst dze przy na pi cie m i nio w e. Po⌅ cze nia z m ó d kie m o b e jm u j zaró w n o drogi
rodkowej [lemniscus medialis]), przewo dz o bwo d owe wra enia czuciowe / wst p uj c e (kolor nie b ieski), ja k i dro gi zst p uj c e (kolor cz erw o ny) do
zmys⌅owe z rdzenia kr gowego do wzg órza w mi dzym ózg owiu (diencepha nie g o. Drogi te w celu d otarcia do m ó d ku w yk orzystu j ko nary m ó d
lon; zob. s. 334 i 336). Rozpozna mo na dwie drogi nosz ce nazw wst g kowe górny, ro d kowy i d olny ( pedunculi cerebellares [superior, medius, in
(zob. s. 529) - wst g przy rodkow i boczn : ferior]).
• We w st d z e p rz y r o d k o w e j bie g n aksony dru g ie g o neuro nu uk⌅adu • K o n ar g ó rn y m ó d k u: wi kszo wypro w a d zaj cych (efere ntnych)
sznuró w tylnych (ucisk / nacisk, w ibracja), których p erykario ny zn ajd uj dróg z j d er m ó d ku wy d ostaje si przez konar g órny mó d ku
si w j drz e sm uk⌅ym ( nucleus gracilis) i j drz e klin o w a tym ( nucleus (zob. s. 360); je d yn dro g d o prow a d zaj c (afere ntn ) prz ech o dz c
cune a tus). W⌅ókna d o pro w a d zaj c e (afere ntne) do tych j d er p o ch o przez ten konar jest droga rdze iow o-m ó d kowa prze dnia ( tractusspi-
dz o d p o wie d nio z p czka sm uk⌅e g o ( fasciculus gracilis) i p czka kli nocerebellaris anterior).
nowate g o (fasciculus cune a tus) . A kso ny z dro gi rd ze nio w o -wzg órz o- • K o n ar r o d k o w y m ó d k u: konare m tym prze d ostaj si do m ó d ku
w ej b o cznej (ból, te m p era tura) w o dcinku g órnym przy⌅ czaj si do w y⌅ c zn ie zst p uj c e, d o pro w a d zaj c e (afere ntne) dro gi, które rozp o
wst g i przy ro d ko w ej, zanim osi g n w z g órze (th ala m us). czyn aj si w ró nych p⌅atach m ó z g owych (p ierwszy neuro n) i które
• W st g a b o cz n a ( lemniscus lateralis) zawiera w⌅ó kna dro gi s⌅u ch o w ej, nosz n azw dro gi korow o -m osto w ej (tra ctus corticopontinus) . A k
które p o d aj do w z g órkó w d olnych (colliculi inferiores) blaszki po sony dru g ie g o neuro nu, które g o cia⌅a tw orz j dra m ostu ( n u cle ipo n
kryw y (la min a tecti; blaszki czw oraczej [la min a qu adrigem in a ]). tis), ule g aj skrzy o w aniu i po prz eciw n ej stro nie p o d aj w postaci
Droga rd ze nio w o -w g órzowa prz e d nia ( tractus spinoth a la m icus anterior ) w⌅ó kie n m ostow o -m ó d ko wych ( fibra epontocerebellares) przez konar
nie zosta⌅a zaznacz o na na rycin ach, g d y je j prz e bie g w pniu m ózgu nie ro d kowy do m ó d ku.
je st do ko ca p ewny. Droga rd zenio w o -w zg órz ow a prze d nia i boczna • K o n ar d o ln y m ó d k u: konarem d olnym m ó d ku p o d aj d wie
je d y n ie tym czaso w o w o br bie pnia m ózgu bie g n wsp ó lnie w postaci dro gi d o prow a d zaj ce (afere ntne): dro ga rd ze nio w o -m ó d kowa tylna
wst g i rd ze nio w ej ( lemniscus spin alis). (tractus spinocerebellaris posterior ) oraz droga o liwkow o -m ó d ko w a
(tra ctus olivocerebellaris).
351
8.5 Prze kroje p o p rz ecz n e pnia m ózg u:

ró d m ó z g o wie (m e s e n c e p h a l o n ) i most (p o n s )
A Prz e k r ó j p o p rz e cz n y p rz e z
r ó d m ó z g o w ie (m ese nce p h a l o n )
Tractus Nucleus colliculi Nucleus mesencephalicus
W id ok od stro ny czaszko w ej (z g óry). spinotectalis superioris nervi trigemini
J d r a: n ajwy ej p o⌅o onym j dre m n erw ó w
czaszko wych je st w z g l d nie ma⌅e j d ro nerwu
okoruchowego (nucleus nervi oculomotorii )
(zob. B, s. 346; o d n o nie do j d er n erw ó w czasz
kowych - zo b. s. 108). W tej sam ej p ⌅aszczy
nie p o prz ecznej le y j dro ródm ózgowiowe
nerwu trójdzielnego ( nucleus m esencephalicus
nervi trigemini)-, d alsze d o o g o n ow o p o⌅o one j
dra nerw u trójd zieln e g o znale mo na na ni
ej prze prowa dzo nych prz ekro jach (zob. C). J
dro ró d m ó z g o wio w e n erw u tró jd zieln e g o za
wiera ja k o je d y n e j dro n erw u czaszko w e g o ko
m órki p o zornie je d n o b ie g u n o w e. Tym samym
stan o wi ono wci g ni t w kierunku m ózg owia
cz czucio w e g o zw o ju rd zenio we g o, g dy
w⌅ó kna afere ntn e prz enosz ce wra e nia czucia
g⌅ b okie g o z pro priorece p toró w mi ni ucia
osi g aj to j dro bez prz e⌅ czenia w zw oju tró j
dzie lnym (ga nglion trigem inale). J dro wzgórka
górnego (nucleus colliculi superioris) je st cz
ci uk⌅adu wzro ko w e g o; j d ro czerw ienne ( nuc
leus ruber) i istota czarn a (substa ntia nigra ) s j n akryw ki ró d m ó zg owia ( tegm entum m esen (tractus pyra m ida lis) z o d ch o d z cym i od niej
dra mi uk⌅ad u p o za piram id owe g o, p o dczas gdy cephali) , z kolei istota czarna zaliczana je st do w⌅ó kna m i korow o -j dro wym i o p uszki ( fibrae
tw ór sia tkow a ty (form atio reticularis) sta n owi grz bieto w ej cz ci odnó g m ózgu (crura cerebri) corticonucle ares; inna n azwa: w⌅ó kna korowo-
ro zproszone gru py j d er uczestnicz ce w re (zob. C, s. 347). - o p uszkowe).
gulacji pro cesów w e g e ta tyw nych. Tw ór siatko D ro gi n er w o w e: bie gn brzusznie od okolicy W a nymi wst puj cym i dro g ami s : dro ga rdze-
w a ty b dzie mo na o d nale ró wnie na kolej j d er; wi ksz o z nich prz e mierza ca⌅ d⌅ug o nio w o -w z g órz o wa boczna (tractus spinoth a la
nych prz ekro jach - w innych okolicach pnia m ó pnia m ózgu (wyj tek: dro gi, które ko cz si micus lateralis) oraz wst g a przy ro d kowa (lem
zgu. Wszystkie j dra n erw ó w czaszko wych oraz w pniu m ózgu lub które si w nim zaczynaj ). niscus m edia lis) - b d ca prze d ⌅u enie m szn u
j dro cz erwie n n e s ro zmieszczo ne w o br bie Wa n dro g zst puj c jest: dro ga piram id owa ró w tylnych.
Nucleus mesencephalicus
B Prz e k r ó j p o p rz e cz n y p rz e z cz asz k o w y
nervi trigemini N. trochlearis
(g ór ny) f r a g m e n t m ost u (pons)
J d ra: z j d e r nerw ó w czaszkowych z p o prze d
niej ryciny uwid acznia si na aktualnym prz e
kroju je d ynie j dro ró d m ózg owiowe nerwu
trójd zieln e g o (nucleus mesencephalicus nervi tri
gemini). M o na zo baczy , i w⌅ó kna poch o dz ce
z j dra nerw u bloczkowe g o (nucleus nervi tro
chlearis [n. IV]) przech o dz na stro n prz eciwn
(krzy uj si ) jeszcze w o br bie m ózgowia.
D ro g i n e r w o w e: uk⌅a dy dróg zst p uj cych
i wst p uj cych - w p oró w naniu z p o prze d
ni rycin - ule g⌅y n ie w ie lkiej z m ia nie. W⌅ókna
dro gi p ira m id o w ej ( tractus pyra m ida lis) w y
d aj si w p oró w naniu z p o prze d nim p o zio
mem nieco bard zie j ro zproszone, g d y prz e
ch o d z m i d zy j dra m i m ostu ( nuclei pontis) .
Przekrój u wid acznia p o d aj ce w kierunku ko
naru g órn e g o m ó d ku, w wi ksz o ci eferentn e
dro gi m ó d kowe. Po⌅o ona d ale ko w kierunku
grz b iet o wym wst g a boczna (lem niscus latera
lis) je st cz ci dro gi s⌅u ch o w ej. W z gl d nie d u y
p czek p o d ⌅u ny p o ro d ko wy (fasciculus longi
tudin alis medialis) ro zci ga si m i d zy ró dm ó- p czek p o d⌅u ny grz bieto wy (fasciculus longi stawio n e s ja k o zw arta struktura, z m ie nia si
z g o wie m ( m esencepha lon ) (zob. A) a rd zenie m tudinalis dorsalis) ⌅ czy okolic j d er po dwzgó- w zale n o ci od p ⌅aszczyzny przekroju. Na ryci
kr g o wym . ⇤ czy on m i dzy sob j dra pnia rz owych z przywsp ó ⌅czulnym i j dra m i nerw ó w nie zaznacz o n o je d y n ie przyb li o n e p o⌅o enie
m ózgu i zawiera ro zmaite w⌅ó kna, które na ró czaszkowych. tw oru siatko wate g o; w o br bie te g o o bszaru
nych wyso ko ciach o d⌅ czaj si i przy⌅ czaj W ie lk o i p o⌅o enie j d er tw oru siatkowate g o z n ajd u j si ró w nie inne m nie jsze stru ktury j
do p czka („ autostra da j d er pnia mózgu " ). Ma⌅y ( form atio reticularis), które na rycinie prze d dro w e i w⌅ó kna.
352
N euroa n a tomi a 8. Pie m ó z g u
Pedunculus Velum medullare

cerebellaris superior superius
Tractus spino
cerebellaris anterior Ventriculus quartus
Nucleus principalis
nervi trigemini
o rodkowa droga
wspó⌅czulna
Nucleus spinalis
nervi trigemini
Fasciculus
longitudinalis
Nucleus motorius medialis
nervi trigemini
Formatio
Tractus reticularis
tegmentalis
centralis
Tractus
Lemniscus tectospinalis
lateralis
Tractus spino N. trigeminus

thalamicus lateralis
Lemniscus Tractus
medialis pyramidalis
C Prz e k r ó j p o p rz ecz n y p rz e z r o d k o w y f r a g m e n t m ost u (p o n s )

J d r a : w ro dkow ej cz ci m ost o p uszcza n erw tró jd zieln y ( n. trigeminus); D ro gi n e r w o w e: na prz ekro ju je st u wid o cznio na dro ga rdzeniowo-
je g o ró ne o kolic e j d ro w e d o m in uj w n akryw ce m ostu (tegmentum -m ó d kowa prz e d nia ( tractus spinocerebellaris a nterior). Droga ta po d a
pontis) . Je g o j d ro g⌅ów ne lub m ostow e (nucleus principa lis/ pontinus nervi do m ó d ku, który zn ajd uje si nad m ostem w grz b iet o wym kierunku.
trigemini) s⌅u y prze⌅ czaniu w⌅ó kie n aferentnych prze n osz cych czucie
nacisku / ucisku i czucie d yskry m in acyjn e (ro zró nia nie d w óch p unktó w Prz estrz e p ⌅y n o w a: wo d oci g mó zgu / ró d m ózgowia (aqueductus cerebri
d o tyka nych je d n o cz e n ie), z kolei je g o j dro rdze nio we (nucleus spin alis [ mesencephali]) po⌅ czy⌅ si ju z kom or czw art , której przekrój znajd uje
nervi trigemini) - prz e⌅ czaniu dróg b ólo wych i te m p era tury. W j drz e ru si na rycinie. Od strony grzbietowej jest ona pokryta zas⌅on rdzeniow
ch o wym n erw u tró jd zieln e g o ( nucleus motorius nervi trigemini) znajd uj górn (velum medullare superius).
si nato m iast neuro ny ruch o w e dla m i ni ucia.
Nucleus vestibularis Nucleus Nucleus

superior fastigii emboliformis
Nucleus vestibularis Nucleus globosus

inferior
Nucleus dentatus
Nucleus vestibularis
lateralis Ventriculus quartus
Nucleus vesti Nucleus

bularis medialis nervi abducentis
Tractus solitarius Fasciculus longi

tudinalis medialis
o rodkowa droga
wspó⌅czulna Tractus tectospinalis
Tractus spinalis N. vestibulo

nervi trigemi
cochlearis
Tractus spino N. facialis

cerebellaris anterior
Corpus
Nucleus nervi facialis trapezoideum
Tractus tegmentalis Nucleus olivaris

centralis superior
Tractus Tractus spino-
rubrospinalis thalamicus lateralis
D Prze k ró j p o p rz ecz n y p rz e z o g o n o w y (dolny) fra g m e n t m ost u (pons) fastigii ), j dro cz o p o wa te ( nucleus em boliform is), j dro kulkow ate ( nucleus
J d r a: w o g o n owej (d olnej) cz ci m ostu zn ajd uj si liczne j dra n er globosus) i j dro z b ate (nucleus denta tus).
w ó w czaszko wych: j dra prze dsio nko w e ( nuclei vestibulares) , j dro nerw u D ro g i n e r w o w e: cia⌅o czw oro b o czn e ( corpus trapezoideum ) wraz ze sw o
o d w o d z ce g o (nucleus nervi abducentis), j dro n erw u tw arz o w e g o ( nuc imi j dra m i je st w a n stacj prze ⌅ cze io w dro gi s⌅uch o w ej (zo b. s. 474).
leus nervi fa cialis). Dó⌅ ró wn ole g ⌅o b o czny je st grz bieto w o p rzykryty przez Droga ro dkowa n akryw ki ( tractus tegmenta lis centralis) je st nato m iast
m ó d ek. Na prz ekro ju uwid o cznio n o je g o j d ra: j dro wierzch u ( nucleus wa nym szlakie m dróg uk⌅a du ruchu.
353
8.6 Rdze prz e d ⌅u o n y ( m e d u l l a o b l o n g a t a )
Nucleus Nucleus Fossa Pedunculus

dorsalis nervi vagi nervi hypoglossi rhomboidea cerebellaris inferior
Tractus solitarius
Nucleus cochlearis
anterior
Fasciculus longi
Nucleus spinalis tudinalis medialis
nervi trigemini
o rodkowa droga Radix cochlearis
wspó⌅czulna nervi vestibulo
cochlearis
Nucleus ambiguus N. vagus
Tractus Tractus
rubrospinalis tectospinalis
Tractus spinocerebellaris Nucleus

anterior olivaris inferior
Tractus spino
thalamicus lateralis Formatio Lemniscus N. hypoglossus
reticularis medialis
A Prz e k r ó j p o p rz e cz n y p rz e z g ó r n y fr a g m e n t na przekrojach p o prz ecznych te g o rozdzia⌅u i sta n o wi cy o ro dkow sta

r d z e n ia p rz e d ⌅ u o n e g o (m ed ull a ob lo n g a t a ) cj prz e⌅ czaj c uk⌅adu w e g e ta tyw ne g o.
J d r a: w grzbietowej cz ci rdzenia prze d⌅u o ne g o - w je g o nakryw ce - D ro g i n e r w o w e: dro gi zst p uj c e i wst p uj ce o pisan o w rozdz. 8.4;
na przekroju wid a j dra n erw ó w czaszkowych: nerw u p o dj zykowe g o n o w z ujaw niaj cych si na rycinie struktur je st kon ar dolny mó d ku (p e
(n. hypoglossus), nerw u b⌅ dne g o ( n. vagus), n erw u prze dsionkowo- li- dunculus cerebellaris inferior) . Konarem tym prze d ostaj si do m ó d ku
m akowe g o (n. vestibulocochlearis) oraz j dro rd zenio we nerw u trójd ziel dro gi aferentne (zob. s. 351).
neg o (nucleus spin alis nervi trigemini). J dro o liwkow e d olne (nucleus oliva Prz est rz e p ⌅y n o w a: dn o k o m ory cz w arte j, które ukszta⌅t o wane zosta⌅o
ris inferior) , które nale y do uk⌅adu ruchu, le y nato miast w brzusznej c z w p ostaci do⌅u ró wn ole g ⌅o b o czn e g o ( fossa rhom boide a ), tw o rzy grz b ie
ci rdzenia prze d⌅u one g o. M i dzy j dra m i n erw ó w czaszkowych a j dre m to w e za m k ni cie rdzenia prze d⌅u o ne g o na tym prz ekro ju.
o liwkowym ro zpo ciera si tw ó r siatko waty (form a tio reticularis) , wid o czny
Nucleus Plexus Fossa

dorsalis nervi vagi choroideus rhomboidea
Tractus solitarius
Nucleus
Nucleus spinalis nervi hypoglossi
nervi trigemini
Fasciculus longi
o rodkowa droga tudinalis medialis
wspó⌅czulna
Nucleus ambiguus N. vagus
Tractus spino
Tractus
cerebellaris posterior
tectospinalis
Tractus
rubrospinalis Nucleus
olivaris inferior
Tractus spino
Formatio
reticularis Tractus Lemniscus N. hypoglossus
pyramidalis medialis
B Prz e k r ó j p o p rz e cz n y n ie co p o w y e j p o ⌅ o w y
r d z e n ia p r z e d ⌅ u o n e g o (m ed ul l a ob long a t a )
J d r a : z j d er n erw ó w czaszko wych le cych w grz b ieto w ej cz ci na zob. s. 394). W pa mie sam otnym ( tractus solitarius) po d aj w⌅ókna sm a
kryw ki p ozosta⌅y je d y n ie j dra n erw u p o dj zyko w e g o, n erw u b⌅ dne g o kowe nerw ó w czaszkowych VII (nerwu twarz ow e g o [n. facialis]), IX (nerwu
i n erw u tró jd zieln e g o. Na przekroju w cz ci brzusznej w id a te j dro j zykowo-gard ⌅o we g o [n. glossoph aryngeus]) i X (n erw u b⌅ dneg o [n. va
o liw k o w e dolne. gus]). Do ty⌅u i boku od pasma sam otneg o po⌅o one jest j dro sam otne
Dro gi n er w o w e: drogi zst puj ce i wst p uj ce o m ówio no wy ej. Wst ga ( nucleus solitarius; j dro pasma sam otneg o [nucleus tractus solitarii]) (nie-
przy rodkowa (lemniscus medialis) stanowi skrzy owanie wst p uj cych prze dstawio ne na rycinie). Droga pira midowa (tractus pyramidalis) tw orzy
dróg czuciowych (stanowi cych prze d⌅u enie sznuró w tylnych; szczeg ó⌅y po nownie zwart struktur , gdy w je j wn trzu brak jest wtr conych j d er
czy w⌅ó kie n.
35 4
N euro a n atomi a 8. Pie mózgu
Nucleus Nucleus
cuneatus gracilis Tractus
Nucleus cuneatus solitarius
accessorius
Nucleus spinalis Canalis

nervi trigemini centralis
Tractus spino Nucleus

cerebellaris posterior nervi accessorii
Formatio reticularis Fasciculus longi

tudinalis medialis
o rodkowa droga
wspótczulna N. accessorius
Tractus Nucleus
rubrospinalis nervi hypoglossi
Tractus spino N. hypoglossus

Tractus Tractus Lemniscus

pyramidalis tectospinalis medialis
C Prz e k r ó j p o p rz e cz n y n ieco p o n i e j p o ⌅ o w y r d z e n ia j drach, czyli wst gi przy ro d kow e (lem nisci mediales) , ule g aj skrzy o
p r z e d ⌅ u o n e g o (m ed ull a o b l o n g a t a ) waniu w rdzeniu prz e d⌅u o nym w miejscu okre lanym ja ko skrzy ow anie
J d r a: z j d er n erw ó w czaszko wych w nakryw ce o b ecne s jeszcze j dra wst g (decussatio lemniscorum [ medialium ]) (zob. wcze niej).
nerw u p o dj zykowe g o, nerw u b⌅ dne g o i n erw u trójd zieln e g o: w brzusz D ro g i n e r w o w e: dro gi zst p uj ce i wst p uj ce o d p o w ia d aj tym z w cz e
nej cz ci rdzenia o b ecne jest jeszcze j dro o liwk o w e d olne. W okolicy nie jszych rycin.
grz bieto w ej d o m in uj j dro klin owate [ nucleus cunea tus) oraz j dro sm u Prz est rz e p ⌅y n o w a: d ó⌅ ró wn ole g ⌅o b o czny, tw o rz cy dn o kom ory
k⌅e ( nucleus gracilis) - w o br bie których prz e⌅ czeniu ule g aj w⌅ó kna bie cz w arte j, w yra n ie ule g⌅ zw e niu przech o d z c w kana⌅ ro d k o wy ( ca n a
g n ce w sznurach tylnych. Drogi wst p uj ce ro zp o czynaj ce si w tych lis centralis).
Nucleus Fasciculus
Nucleus gracilis gracilis Fasciculus
cuneatus cuneatus
Substantia Tractus
gelatinosa solitarius
Nucleus spinalis Nucleus

nervi trigemini nervi accessorii
Formatio reticularis Canalis centralis
o rodkowa droga
wspótczulna Decussatio
pyramidum
Tractus spino
cerebellaris posterior Tractus cortico
spinalis lateralis
Tractus
rubrospinalis Fasciculus longitudinalis
medialis
Tractus spino Tractus Tractus cortico
thalamicus lateralis tectospinalis spinalis anterior
D Prz e k r ó j p o p rz e cz n y p rz e z d o ln y fra g m e n t D ro g i n e r w o w e: dro gi zst p uj c e i wst p uj ce o d p o wia d aj tym z w c z e

r d z e n ia p rz e d ⌅ u o n e g o (m ed ul l a ob long a t a ) nie jszych rycin, o których by⌅a m owa w ninie jszym ro zdziale. Przekrój
Rdze prze d⌅u o ny przech o dzi w tej o kolicy p ⌅ynnie (b ez ostrych gra nic) o bj ⌅ skrzy o w a nie piramid ( decussa tio pyra m idu m ): mo na wi c ro zró
w rdze kr g o wy ( medulla spin alis). (U m ow n granic jest skrzy o w anie ni dro g p ira m id o w prze d ni (tractus corticospin a lis a nterior; droga
pira m id). nieskrzy o w an a) i b oczn (tractus corticospin a lis latera lis; droga skrzy o
J d r a: z j d er n erw ó w czaszko wych wid o czn e s : j dro rdze nio we n erw u wa na) (zo b. s. 399 i 451).
tró jd zieln e g o ( nucleus spin alis nervi trigemini) oraz j dro n erw u d o d atko Prz est rz e p ⌅y n o w a: fra g m e nte m przestrzeni zaw ieraj cych p⌅yn m ó
w e g o ( nucleus nervi accessorii ). W id oczne s o g o n o w e (d oln e) fra g m e n ty z g o w o -rd ze nio wy je st tu kana⌅ ro d kowy (ca n alis centralis), który na tym
j d er klin o w a te g o i sm uk⌅e g o - stacji prze ⌅ cze nio wych sznuró w tylnych. przekroju jest w yra n ie w szy ni na rye. C. M iejscami (w d olnym o d
cinku) mo e by on naw et z a m k n i ty (zaro ni ty), co nie ma je d n a k w i k
sze go znacze nia klinic zne g o.
355
N euroa n a tomi a 9. Mó d ek
9.1 M ó d e k - stru k t ura z e w n t rz n a
Pars Pars
Vallecula Pyramis mediana lateralis
cerebelli vermis
Pars
intermedia
Vermis Hemispherium
cerebelli cerebelli
Uvula
vermis Flocculus
%' Lobulus
Fissura
prima
Lobus cerebelli
anterior
quadrangularis
Fissura
horizontalis
Lobulus simplex
Lobulus
semilunaris
superior
Vermis
cerebelli
Lobus cerebelli
posterior
Folium
vermis
Lobulus
Velum medullare centralis Lingula
superius cerebelli
Pedunculus
cerebellaris superior
Ventriculus quartus (otwarta)
Pedunculus
cerebellaris medius
Pedunculus Nodulus
cerebellaris Lobus flocculo
inferior Flocculus nodularis
Fissura
horizontalis
Uvula
vermis
c Pyramis Vallecula Tonsilla Pedunculus

vermis cerebelli cerebelli flocculi
356
N eurocm a to m i a 9. M ó d e k
A W yiz o lo w a n y m ó d e k (cere b e l lu m ) O prócz p o dzia⌅u ana to m iczn e g o m ó d ku istnie je ró wnie p o dzia⌅ filo
Wid ok od a do⌅u, b od g óry oraz c z prz o du. M ó d ek - po usuni ciu g e n etyczny oraz fu n kcjo n alny (zob. B, s. 362).
z tyln e g o do⌅u czaszki - o d ci ty zosta⌅ od pnia m ózgu p o ni ej namio tu Z pnie m m ózgu m ó d ek p o⌅ czony je st za p o m oc trz ech par konaró w
m ó d ku ( tentorium cerebelli); ci cie przez ko nary m ó d ku (pedunculi ce m ó d ku: g órnych, ro d kowych i d olnych (pedunculi cerebellares [superio
rebellares) . res, medii, inferiores]) (zob. c), przez które p o d aj drogi d o prow a d zaj ce
M ó d ek je st cz ci uk⌅ad u m o toryczn e g o. Sam nie bierz e udzia⌅u (afere ntne) i wy pro w a d zaj ce (e fere ntne) m ó d ku.
w wyk o nyw a niu a d nych wia d o m ych ruch ó w; s⌅u y nato m iast nie Zas⌅ona rd zenio wa g órna (velum m edullare superius) (zo b. c) ro zci g ni ta
wia d o m ej ko ordynacji i pre cyzyjn e j re gulacji wyk o nyw a nia / prz e b ie g u je st m i d zy konara mi g órnym i m ó d ku i zam yka ko m or c z w art od
ruch ó w (zob. B, s. 362). M a k r osk o p o w o - w p orów naniu z m ózgiem stro ny czaszko w ej (z g óry) (zo b. c).
- uderza znacznie bardziej drobna bu dowa zakr tów (folia; I. poj. folium) W kierunku linii ro dkow ej uwy p u klaj si mig da⌅ki m ó d ku ( tonsilla ece
i szczelin (fissurae), która prowadzi do jeszcze silniejszeg o zwi kszenia ca⌅ rebelli ). S one p o⌅o one nad o tw ore m w ielkim (fora men m agnum ) p o d
kowitej p owierzchni. Z zew n trz m ó d ek dzieli si na robaka mó d ku sta wy czaszki (nie prz e dstawio ny na rycin ie). W przyp a d ku p o d w y sz o
(vermis cerebelli) - po⌅o oneg o po rodkowo oraz bocznie po obu stronach neg o ci nie nia ró dczaszko w e g o m o g one ulec w e p ch n i ciu do otw oru
po⌅o one pó⌅kule mó d ku (zob. a). Szczeliny mó d ku (fissurae cerebelli) wielkie g o i uciskaj w ó w czas na le ce m i d zy nimi ycio w o w a ne
dziel m ó d ek na p⌅aty (lobi cerebelli), np.: o ro dki pnia m ózgu. Zja wisko to z w a n e w klin o w a n ie m m o e pro wa dzi
• szczelina pierwsza ( fissura prim a ) o d d ziela p⌅at prz e dni m ó d ku ( lobus n aw et do mierci p acje nta (zob. D, s. 299).
cerebelli anterior ) od p⌅ata tyln e g o m ó d ku (lobus cerebelli posterior) Z f u n k cj o n a ln e g o p unktu wid ze nia rozró nia si trzy cz ci (lub strefy):
(zob. b). p o ro dkow (pars m edia n a; cz ro bakowa - ro bak [vermis]; kolor czer
• szczelina tyln o -b o czna (fissura posterolateralis) o d d ziela p⌅at tylny w o ny), p o re d ni (pars interm edia; cz przyro b ako wa p ó⌅k uli; k o lo rja -
m ó d ku od p⌅ata k⌅aczko w o -gru d ko w e g o (lobus flocculonodularis) sn oczerw o ny) oraz b oczn (pars latera lis; cz boczna p ó⌅kuli; kolor
(zob. B). szary). Fun kcjo n alny p o d zia⌅ nie koreluje z a n a to m icznie z d e fin io w a nym i
W ninie jszym aka p icie nie z ostan o m ó wio n e d alsze, m niej w a n e szcz e granica m i p⌅atów. Ka da z wy m ie nio nych cz ci kory m ó d ku posiada
liny, które nie m aj wi ksze g o znacze nia klinic zne g o i fu nkcjo naln e g o. p o⌅ czenia ze sw oistym i j dra m i m ó d kowym i (zob. s. 358).
B M ó d e k z p n ie m m ó z g u
W id ok od stro ny le w ej. Do m ó d ku
stosuje si te sam e o kre le nia po
Pe d u nculus Lo b us c ere b elli
cere bri (crus cere bri) anterior ⌅o enia i kierunku, co do pnia m ó
zgu. Patrz c z boku na m ó d ek w i
d o czn e s je d y n ie je d n a z je g o p ó⌅
kul oraz k⌅aczek (flocculus) , a sp o
Fissura
prima ród trz ech konaró w, je d y n ie konar
m ó d ku ro d kowy ⌅ cz cy m ó
d ek z m oste m. W k cie p o m i d zy
m ostem a m ó d kie m ( a ngulus po n
N. trig e m inus tocerebellaris) zn ajd uj si miejsca
wyj cia n erw ó w czaszko wych VII
Pons Fissura
h orizontalis i VIII (n ie prz e dstawio n e na rycinie,
zo b. Ca, s. 345). Czasam i na prze
Pe d unculus
cere b ellaris
Lob us bie gu n erw u prze dsio nkow o- lim a-
cere b elli kow e g o (zw a n e g o wcz e niej n er
m edius
p osterior
we m sta tyczn o -s⌅uch o wym [n. sta-
A n g ulus p o nto to acusticus]) w yst p u j g uzy (tzw.
cere b ellaris n erw iaki s⌅u ch o w e), których nazwa
p och o dzi od ich lo kalizacji: g uzy
Flo cculus
k ta m ost ow o -m ó d kow e g o (zob.
D, s. 145). Uszko dze nie n erw u czasz
Oliva Fissura
p osterolateralis kowe g o VIII b dzie si u p acje nta
o b ja wia prz e d e wszystkim z a b urz e
nia mi s⌅yszenia i równ ow a gi.
C St r esz cz e n i e z asa d p o d zia ⌅u m ó d k u
P o d zia ⌅ f ilo g e n e t y cz n y P o d z i a ⌅ a n a t o m ic z n y P o d zia ⌅ f u n k cjo n a ln y w z a le n o ci o d p o ch o d z e n ia

dró g d o p ro w a d zaj cych
• mó d ek stary ( archicerebellum) • p⌅at k⌅aczkowo-grudkowy (lobus flocculonodu • „mó d ek przedsionkowy" (vestibulocerebellum) ->
laris) utrzymanie równowagi
• mó d ek dawny (paleocerebellum) • „mó d ek rdzeniowy" (spinocerebellum) regulacja
• p⌅at przedni mó d ku (lobus cerebelli anterior) napi cia mi ni
• cz ci robaka (vermis)
• przy rodkowe cz ci p⌅ata tylneg o mó d ku
(lobus cerebelli posterior)
• mó d ek nowy (neocerebellum) • boczne cz ci p⌅ata tylnego mó d ku • „mó d ek mostowy" (pontocerebellum )-> celowe w y
konywanie aktywno ci ruchowych
357
9.2 M ó d e k - stru k t ura w e w n trz n a
A M ó d e k (cere bel lu m ), pie m ó z g u (truncus

enceph a li) i m i d z y m ó z g o w ie (d ie ncep h a lo n)
Przekrój strza⌅ko wy p o ro d ko wy - wid o k z lewej
stro ny. Corpus
Na rycinie uwid acznia si w e wn trzna struktura callosum
m ó d ku: istota bia⌅a tw orzy cia⌅o rdzenne mó d ku
(corpus medullare cerebelli), istota szara - kor (cor Tectum
tex cerebelli-, w zakresie w arstw kory m ó d ku). Uwi
Lobulus
d ocznion o jeszcze raz ja k m ó d ek umieszczo ny jest
centralis
nad kom or czw art , w wie tle której znajd uje si
splot naczynió wk o wy (plexus choroideus); wid oczna Fissura
jest tak e zas⌅ona rd zeniowa górna (velum medullare prima
superius) - tw orz ca u g óry g órn cz stro pu ko
Lingula
m ory czw artej. Z grzbietow p owierzchni zas⌅ony cerebelli
rdzenio wej górn ej s siad uje j zycz e k m ó d ku (lin
gula cerebelli). Doln cz stro pu ko m ory czw artej Fissura
tw orzy grudka mó d ku ( nodulus) . M ocne p ofa⌅d o horizontalis
wanie m ó d ku w zakr ty m ó d ku (folia cerebelli;
p oszcze g óln e zakr ty nie zosta⌅y o znaczo ne na ryci
Pons p⌅aszczyzna
nie) jest szcze g ólnie d o brze wid o czn e na tym prze
przekroju
kroju. Silne p ofa⌅d owanie zakr tó w mó d ku p ow o Velum medullare z rye. B
duje p owstanie charakterystyczne g o o brazu bla superius
szek istoty bia⌅ej m ó d ku, który przyp o m in a w y g l Nodulus
Medulla
dem ga⌅ zk tui uwa anej d awnie j za „drzew o ycia " oblongata
( arbor vitae); procesowi fa⌅d owania p owierzchni Ventriculus Plexus Velum medullare
mó d ku przypisan o z kolei term in arboryzacji. quartus choroideus inferius
B J dra m ó d ku
Przekrój przez ko nary g órn e m ó d ku (p ⌅aszczy
zna przekroju - zo b. A), wid o k od strony grz b ie t o
wej (z ty⌅u).
W o br bie isto ty bia⌅ej m ó d ku ro zm ieszczo ne s
cztery p arzyste j dra m ó d ku, zaw ieraj c e w i k Nucleus Vermis Nuclei
fastigii cerebelli globosi
szo n e uro n ó w eferentnych m ó d ku:
• j dro wierzch u (nucleus fastigii ),
• j dro cz o p o wa te ( nucleus em boliformis),
• j dra kulko w ate ( nuclei globosi; czase m nazwa
p o d awana w form ie p o je dynczej: j dro kulko
w ate, nucleus globosus) i
• j dro z b ate ( nucleus denta tus). Nucleus
emboliformis
J dro z b ate jest n ajwi kszym j dre m m ó d ku
i ro zci ga si tak e w o br bie isto ty bia⌅ej pó⌅kul
m ó d ku. Kolory j d er m ó d ku na rycinie o d p o Nucleus
dentatus
wia d aj strukturo m kory m ó d ku, ze z n ajd u j
cych si w niej ko m óre k Purkinie g o j dra te o trzy
Pars
m uj sw o je w⌅ókn a aferentne (por. s. 356). Podczas
lateralis
g dy w⌅ó kna wypro w a d zaj ce (e fere ntne) m ó d ku
m o na do ⌅atw o przyp isa do o d p o wie d nich Pars
stru ktur ana to m icznych, zu p e⌅nie inna sytuacja w y intermedia
Pars
st p uje w przyp a d ku w⌅ókien doprow a dz aj cych mediana
(afere ntnych) (w zakresie ich przyp orz d k o w a nia -
zo b. s. 362).
C J d r a m ó d k u i o k o lice, d o k t ó rych p o d a j ich a kso n y (por. s. 361)

J dro m ó d ku P o lsk a n a z w a i sy n o n i m y O k o lic a k o r y m ó d k u r z u t u j c a si do dan eg o j dra
nucleus dentatus j dro z bate - j dro boczne mó d ku (nucleus lateralis cerebelli) cz boczna (pars lateralis) - cz boczna pó⌅kul mó d ku
nucleus embolifor- j dro czopowate - j dro wtr cone przednie (nucleus interpositus ante- cz po rednia (pars intermedia) - strefa przyrobakowa
mis rior) (przy rodkowa) pó⌅kul mó d ku
nuclei globosi j dra kulkowate (j dro kulkowate) - j dro wtr cone tylne ( nucleus in- cz po rednia (pars intermedia) - strefa przyrobakowa
(nucleus globosus) terpositusposterior) (przy rodkowa) pó⌅kul mó d ku
nucleus fastigii j dro wierzchu - j dro przy rodkowe mó d ku (nucleus medialis cere- cz po rodkowa (pars mediana; cz robakowa) -
belli) robak mó d ku (vermis cerebelli)
358
D K ora m ó d k u (co rt e x cere b e l li )

Kora m ó d ku sk⌅ada si - od z e w n trz do w e w n trz -
z trz ech w arstw:
• w arstw a dro bin owa (stratum moleculare)', zawiera
w⌅ókn a równolegle (ang. parallel fibers), które s ak
sonami kom órek ziarnistych (tac. gra noneurocyti;
an g. granule cells, kolor nie bieski) z w arstw y ziarni
stej; w⌅ó kna te prze bie g aj ró wn ole gle do zakr
tó w mó d ku i ko cz si w w arstwie dro bin owej,
g dzie tw orz syna psy z d e n drytam i kom órek Purki
nie go; w w arstw ie dro bin owej bie gn ró wnie aksony
j dra d olne g o oliwki i je j j d er d o d atkowych (w⌅ókna
pn ce; ang. climbing fibers) oraz s ro zproszone nie
liczne neuro ny wstaw ko w e o dzia⌅aniu ham uj cym
(kom órki koszyczkowe [⌅ac. neurocyti corbiferi; ang. ba
sket cells] i g wia d ziste [⌅ac. neurocyti stellati; ang. stel
late cells]);
• warstwa zw ojo wa (stratum ga nglion are; warstwa kom ó
rek zw ojo wych lub Purkinieg o [stratum Purkinjense ]): za
wiera komórki Purkinieg o (kolor fioletowy);
• w arstw a ziarnista (stratum gra nulosu m ): zawiera pra
wie wy⌅ cznie ko m órki ziarniste (kolor nie b ieski), p o
nad to nieliczn e w⌅ó kna kiciaste (mszyste [ang. mossy
fibers]) i w⌅ó kna p n ce (o d p o wie d nio kolory zie lo ny
i ró owy), ja k ró w nie kom órki G olg ie g o (nie u m iesz-
cz o ne na rycinie; w z akresie ro dzaju k o m ó re k - z o b . F).
Poni ej w arstw y ziarniste j z n ajd u je si istota bia⌅a (su b
sta ntia alba; cia⌅o rd zenne m ó d ku [corpus medullare ce
glutaminian glutaminian rebelli ]).
Uw aga: Ko m órki Purkinie g o s je d ynym i w y p ro w a d z aj
komórki Purkiniego cymi (efere ntnym i) ko m órkam i kory m ó d ku, które w y
sy⌅aj pro jekcj do j d er m ó d ku, tak e zaw ieraj cych
neuro ny efere n tn e (w ych o d z ce z m ó d ku).
0 GABA
w ⌅ ó k na
d o pro w a F W y b r a n e n e u r o n y i r o d z a je w ⌅ ó k ie n
d z aj ce
w k o rz e m ó d k u
(af ere n t n e) neurony j der
mó d ku Nazwa Definicja
w ⌅ó kna w⌅ókna aksony neuronów j dra d ol
w y p ro w a
w⌅ókna kiciaste w⌅ókna pn ce nego oliwki i j d er z nimi s
(mszyste) pn ce d z aj ce
siaduj cych
I
(e f ere n t n e)
I wzgórze (thalamus), j dro
j dra mostu, dolna czerwienne (nucleusruber), j dra w⌅ókna kicia aksony neuronów pochodz
rdze kr gowy, oliwka przedsionkowe, twór siatkowaty ste (mszyste) cych zj d er mostu, z rdzenia
j dra przedsionkowe (formatio reticularis) kr gowego oraz j der przed
sionkowych (drogi mostowo-
-mó d kowe, rdzeniowo-
-mó d kowe i przedsionko-
E O r g a n iz a cj a p r z e ⌅ cz e m i d z y r ó n y m i wo-mó d kowe)
d r o g a m i w o b r b ie m ó d k u d er mostu ( nuclei pontis) i rdzenia kr g owe g o, w⌅ókna aksony komórek ziarnistych
(wg Bahra i Fro tschera) ro z g a⌅ ziaj si szeroko i o d d aj liczne k olate równoleg⌅e
Po lewej stro nie - w⌅ó kna aferentn e, po stro nie rale (b o cznice). Cz w⌅ó kie n kiciastych (mszy- (zob. D)
pra wej - w⌅ó kna eferentn e. stych) tw o rzy syn a psy na d e n drytach kom órek
komórki neurony wstawkowe (inter-
Mimo e m ó d ek sta n o wi je d y n ie oko⌅o 10% ziarn istych, w których u w alnia ny je st kwas g lu
ziarniste neurony) kory mó d ku
m asy ca⌅e g o mó zgu, to zawiera nieco ponad ta m in o w y (Glu - g lu ta m in ia n) - ró w n ie d zia ⌅a
50% je g o wszystkich ko m óre k n erw o wych. Jest j c y p o b u d zaj c o na kom órki Purkinie g o. Inna komórki zwo jedyne komórki kory mó d ku
to wyraz z⌅o o no ci p o⌅ cze m o torycznych jowe Purki z aksonami wyprowadzaj cy
cz w ⌅ó kie n kiciastych (mszystych) ko czy si
niego mi (eferentnymi) o dzia⌅aniu
w o br bie m ó d ku. D ro g i d o p r o w a d z a j ce na h a m uj cych n euro nach wstaw k o w ych, które
hamuj cym
(afere ntne) p o d aj do m ó d ku w⌅ó knam i ham uj ko m órki Purkinie g o za p o m oc neuro-
p n cym i i kiciastym i (m szystym i). W⌅ókna pn ce przeka nika G ABA (kwas gam ma- amino-ma-
ko cz si w o br bie drze wka d e n drytyczn e g o s⌅o wy; ang. ga m m a - a m ino-butyric acid ). Tak e Purkinie g o, które ró wnie zaw ieraj ha m uj cy
ko m órek Purkinie g o i u w aln iaj tam sw ój p o b u w⌅ó kna kiciaste (mszyste) wysy⌅aj fu n kcjo n al n e uro prze ka nik G ABA. O pisane p o⌅ czenia
d zaj cy n e uro prze ka nik - kwas asp ara g in o w y nie w a ne kolaterale do j d er m ó d ku. Dro gi z a p e w n iaj sk o ordyn o w a ny prz e bie g i w yk o
(Asp - asp ara ginian) (por. D). O d g a⌅ zienia ak- w y p r o w a d z a j c e (efere ntn e) m ó d ku ro z nyw anie ruch ów. W sytu acji, g dy kom órki Pur
so naln e (kolaterale, b ocznic e) p o d aj do h a p o czynaj si w j drach m ó d ku. Ich n euro ny kinie g o z ostan zah a m o w an e przez ham uj ce
m uj cych n e uro n ó w wstaw k o wych (intern euro - wysy⌅aj zasa d nicz o eferentn e w⌅ó kna, które n euro ny wstaw k o w e (zob. czarna strza⌅ka) - j
nów) oraz prz e d e wszystkim do n e uro n ó w j d er prze nosz p o b u d zaj ce im p ulsy w kierunku dra m ó d ku wysy⌅aj im p ulsy w sp osó b nie p o
m ó d ku. W⌅ókna kiciaste (mszyste) p och o dz z o b w o d o wym . Im p ulsy z j d e r m ó d ku s je d ham o w any, co osta tecznie pro wadzi do z a b u
j d er prze dsio nko wych ( nuclei vestibulares) i j - nak w sp osó b ce lo wy h a m o w an e przez kom órki rzenia wyk o nyw a n ia ruch ó w (zob. s. 363).
359
9.3 K o n ary m ó d k u i dro gi n erw o w e m ó d ku
A K o n a r y m ó d k u (p ed u ncu li cere bell a res)

a Wid ok z lewej stro ny; g órna cz m ó d ku
oraz b oczne cz ci m ostu zosta⌅y usuni te. N. tro chle aris
W tej pro jekcji szcze g ólnie w yra n y je st prz e
bieg w⌅ó kie n dróg m ó d k o wych. Wielko
konaró w, a tym samym masa (ilo ) d o pro Pe d u nculus
wa d zaj cych i wy pro w a d zaj cych akson ó w cere b ellaris su p erior
je st p oka na; sta n o wi one p o twierd ze nie N. trig e m in us

istnie nia ro zb u d o w anych p o⌅ cze m ó d ku
z in nym i o bszaram i m ó zg owia (zob. s. 356). Pe d unculus
M ó d ek p o trze b uje tak licznych p o⌅ cze , cere b ellaris m edius
g d y je st naczeln struktur ko ntroluj c N. v estib u lo

pre cyzyjn m o toryk cia⌅a. O trzym uje on co chle aris Pe d unculus
cere b ellaris inferior
zw⌅aszcza w⌅ó kna afere ntn e z uk⌅a du prze d
N. facialis
sio nko w e g o oraz wszystkie w⌅ó kna prze n o
sz ce czucie g⌅ b o kie (pro prio ce pcj ), prz e N. in term e dius
tw arza je i m o d uluje prac j d er ruch o wych
w innych okolicach m ó zg owia i w rd zeniu N. glosso p haryn g e us
kr g o wym . N ajw a niejsze dro gi d o pro w a
d zaj ce (afere ntne) i wy pro w a d zaj ce (efe-
re ntne) ze bran o w B.
b Wid ok z lewej strony. W poró wnaniu z ryc. a
ca⌅y m ó d ek zosta⌅ o dci ty na wysoko ci
je g o konarów, co pozwala ujrze ko m ple
m entarn e p owierzchnie przekroju konarów
mó d ku na pniu mózgu (por. Ac, s. 356).
360
B Z est a w i e n i e k o n a r ó w m ó d k u i p r z e b ie g a j c y c h nimi wy pro w a d zaj ce wych o d z z j d er m ó d ko wych (por. s. 358). W prz eci
d ró g n er w o w ych w ie stw ie do m ózgu re preze ntacja ciata na korze m ó d ku ma charakter
Przez ko nary m ó d ku (pedunculi cerebellares) p o d aj d o prow a d zaj ce ipsilateraln y (sch e m at cia⌅a o d w z oro w yw a ny je st nie na prz eciw le g ⌅ej,
(afere ntne) i wy pro w a d zaj ce (e fere ntne) aksony w kierunku m ó d ku lecz to sa m ej p ó⌅kuli m ó d ku); dlate g o te dro gi z m ó d ku do rdzenia
i od nie go, które uszere g o wan e s w dro gi n erw o w e. A kso ny d o pro w a kr g ow e g o nie z m ie n iaj stro ny swe g o prze bie g u, nato m iast dro gi n er
d zaj ce p o ch o dz z rd zenia kr g ow e g o, narz d u prze dsio nko w e g o, j d er w o w e z m ó d ku p o d aj ce w kierunku prz o d o m ó z g owia m usz ulec
d olnych o liwki (nuclei olivares inferiores) oraz mostu ( pons) , z kolei aksony skrzy o w a niu. Poró wnaj z estawie nie dró g czucio wych (s. 435).
K o nary m ó d ku wraz z drog a mi Pocz t e k drogi i ro dzaj je j w ⌅ ó kien n erw o wych M iejsce za k o cze nia drogi
n erwo wymi
Ko nar górny m ó d ku (pedunculus cerebell aris superior): zawiera przede wszystkim drogi wyprowadzaj ce (eferentne) z j d er mó d kowych; wymiana
w⌅ókien mi dzy stronami nast puje w obr bie skrzy owania konarów górnych mó d ku Wernekincka (decussatio pedunculorum cerebellarium superiorum).
droga mó d kowo-wzgórzowa (tractus cerebel- j dro czopowate (nucleus emboliformis) • j dro czerwienne (nucleus ruber) -
iothalamicus; tractus dentatothalamicus) (wy j dro kulkowate (nucleus globosus) ródmózgowie (mesencephalon)
prowadzaj ca - eferentna) j dro z bate ( nucleus dentatus) • j dro brzuszne boczne wzgórza ( nucleus
ventrolateralis thalami) - mi dzymózgowie
(diencephalon )
droga rdzeniowo-mó d kowa przednia Gower- nie wiadome czucie proprioce ptywne (czucie g⌅ bokie droga ko czy si w postaci w⌅ókien kicia-
sa (tractus spinocerebellaris anterior) z receptorów ci gien, wrzecionek mi niowych) z ko stych (mszystych) w robaku mó d ku -
(doprowadzaj ca - aferentna) czyny dolnej i tu⌅owia; prze⌅ czenie nast puje w rogu tyl w strefie po redniej (przyrobakowej [pars in
nym rdzenia kr gowego, cz ciowe skrzy owanie w rdze termedia ]) p⌅ata przedniego (lobus cerebelli
niu kr gowym, a potem w mo cie (pons) - w wyniku po anterior) i czopku robaka (uvula vermis)
dwójnego skrzy owania informacja sensoryczna przetwa
rzana jest po tej samej stronie (ipsilateralnie)
Ko nar rod k o w y m ó d ku (pedunculus cerebell aris m edius): zawiera wy⌅ cznie drogi doprowadzaj ce (aferentne)
droga mostowo-mó d kowa lub w⌅ókna mo- z kory mózgowej wycho dz pod postaci droga ko czy si w postaci w⌅ókien kicia-
stowo-mó d kowe (tractus pontocerebellaris • drogi lub w⌅ókien skroniowo-mostowych Tiircka (tractus stych (mszystych) w przeciwnej (kontralate-
lub fibrae pontocerebellares) temporopontinus lub fibrae temporopontinae) i ralnej) pó⌅kuli mó d ku („mó d ek mosto
• drogi lub w⌅ókien czo⌅owo-mostowych Arnolda (tractus w y”)
frontopontinus lub fibrae frontopontinae);
nast pnie prze⌅ czenie w j drach mostu ( nucleipontis) na
drog mostowo-mó d kow ;
skrzy owanie na stron przeciwn
Ko nar d olny mó d ku (pedunculus cerebell aris inferior): zawiera drogi doprowadzaj ce (aferentne) i wyprowadzaj ce (eferentne)
droga rdzeniowo-mó d kowa tylna Flechsiga j dro piersiowe (nucleus thoracicus) rdzenia kr gowego ko cz si jako w⌅ókna kiciaste w robaku,
(tractus spinocerebellaris posterior) (doprowa otrzymuj ce informacje proprioce ptywne z receptorów w strefie po redniej (pars intermedia ), p⌅ata
dzaj ca - aferentna) czucia g⌅ bokiego (receptory ci gien, wrzecionka mi przedniego mó d ku oraz w piramidzie
niowe) z ko czyny dolnej i dolnej cz ci tu⌅owia (funkcjo (pyramis) i s siaduj cych okolicach p⌅ata tyl
nalnie odpowiada drodze rdzeniowo-mó d kowej przed nego mó d ku (lobus cerebelli posterior)
niej)
droga klinowo-mó d kowa lub w⌅ókna klino- j dro klinowate ( nucleus cuneatus) rdzenia przed⌅u onego ko cz si jako w⌅ókna kiciaste w tylnej cz
wo-mó d kowe (tractus cuneocerebellaris lub otrzymuj ce informacje proprioce ptywne z receptorów ci p⌅ata przedniego mó d ku (po tej samej
fibrae cuneocerebellares) (doprowadzaj ca - czucia g⌅ bokiego (receptory ci gien, wrzecionek mi stronie - ipsilateralnie)
aferentna) niowych) z ko czyny górnej i górnej cz ci tu⌅owia
droga oliwkowo-mó d kowa (tractus olivocere kompleks dolnych j der oliwki (complexus olivaris inferior); j ko cz si jako w⌅ókna pn ce w warstwie
bellaris) (doprowadzaj ca - aferentna) dra dolne oliwki otrzymuj liczne po⌅ czenia z uk⌅adu czu drobinowej kory mó d ku
ciowego i ruchowego, w tym przeciwstronn projekcj z sa
mego mó d ku (z j dra z batego, zob. ni ej); kompleks j der
oliwki uwa any jest za j dro mó d ku przesuni te w kierun
ku brzusznym
droga przedsionkowo-mó d kowa (tractus ve- pierwotne i wtórne (prze⌅ czenie w j drach przedsionko ko cz si w grudce ( nodulus), k⌅aczku (floc
stibulocerebellaris) (doprowadzaj ca - wych) w⌅ókna doprowadzaj ce (aferentne) z receptorów culus), j drze wierzchu (nucleus fastigii)
aferentna) przedsionkowych (⌅agiewki, woreczka, przewodów pó⌅ko i czopku (uvula)
listych) ucha wewn trzne go prowadz ce informacje zwi
zane z równowag cia⌅a i ruchami g⌅owy
w⌅ókna kiciaste (mszyste) ⌅ cz ce j dra nerwu j dra czuciowe nerwu trójdzielnego otrzymuj ce m.in. in ko cz si po tej samej stronie jako w⌅ókna
trójdzielnego z mó d kiem - w⌅ókna trójdziel- formacje proprioce ptywne i czuciowe z obszaru unerwio kiciaste w górnej cz ci p⌅ata tylnego
no-mó d kowe (fibrae trigeminocerebellares; nego przez nerw trójdzielny mó d ku
droga j drowo-mó d kowa, tractus nucleocere-
bellaris) (doprowadzaj ce - aferentne)
droga mó d kowo-przedsionkowa (droga z j dra wierzchu (nucleus fastigii) oraz j dra kulkowatego j dra prze dsionkowe (nuclei vestibulares),
wyprowadzaj ca - eferentna) z których wychodzi projekcja do rdzenia kr
gowego (droga przedsionkowo-rdzeniowa,
tractus vestibulospinalis)
droga mó d kowo-siatkowata (droga wypro j dra tworu siatkowatego, z których wych o

wadzaj ca - eferentna) dzi projekcja do rdzenia kr gowego (droga
siatkowo-rdzeniowa, tractus reticulospinalis)
w⌅ókna mó d kowo-oliwkowe (fibrae cerebello- j dro z bate ko cz si w j drach dolnych oliwki

olivares) (wyprowadzaj ce - eferentne) (przeciwstronnie)
361
9.4 U proszcz o na an a t o mia cz yn n o cio w a i usz k o d z e nia m ó d k u
j dro wierzchu (nucleus fastigii)

Nucleus j dro przedsionkowe boczne (nucleus
vestibularis v.
lateralis) uk⌅ad zst puj cy
Spino
cerebellum
Ponto
cerebellum
Vestibulo
cerebellum
A U p r oszcz o n a a n a t o m ia cz y n n o cio w a m ó d k u • j dro wierzch u ( nucleus fastigii) i p o⌅ czone z nim w dru g iej kolejn o ci
(wg Klinke g o i Silb erna g la) j dro prze dsio nko w e b o czne ( nucleus vestibularis lateralis) - w p ⌅yw aj
P⌅aska (d w u wym iaro w a) pre zentacja b u d o wy m ó d ku. na m i nie szkie le to w e tu ⌅o wia, a tym samym na w yk o nyw a n ie ru
Po stronie lewej zaznacz o n e s okolice o bw o d owe, sk d m ó d ek o trzy ch ó w - za p o m oc uk⌅adu zst p uj ce g o przy rodkowego; j d ro czop o-
m uje sw oje w⌅ó kna d o prow a d zaj ce (afere ntne), które s mu nie zb d ne w a te ( nucleus em boliformis) i j dra kulko w ate ( nuclei globosi ) - za p o
ja ko strukturze kontro luj cej m o toryk org aniz m u. W yra nie zaznacza m oc uk⌅ad u zst p uj ce g o b oczne g o w p ⌅yw aj ce g o na m i nie szkie
si p o dzia⌅ fu n kcjo n aln y m ó d ku - w zwi zku z d o cieraj cym i do niego le tow e ko czyn (zob. s. 400);
w⌅ó knam i afere ntnym i („m ó d ek prz e dsio n ko wy” „m ó d ek rdze nio wy " • j dro z b ate ( nucleus denta tus) rzutuje w kierunku kory m ózgu (cortex
i „m ó d ek m ostowy "; zo b. s. 357, ja k i B). N ale y po dkre li , i w⌅ó kna afe cerebri) i w p ⌅yw a tym sa mym na p lan o w anie i pro gram o w anie ruch ó w;
rentne - tw orz ce trzy cz ci funkcjo naln e mó d ku - nie ko cz si w o b • w⌅ó kna wy pro w a d zaj ce (e fere ntne) z„m ó d ku prz e dsio nkow e g o "
r bie wyra nie od z ew n trz zd efinio wanych struktur anato m icznych. Po ( vestibulocerebellum ) w p ⌅yw aj na kontro l równ ow a gi oraz m otoryk
analizie afere ntnych inform acji kora m ó d ku wysy⌅a efere ntne im p ulsy do g a⌅e k ocznych.
j d er mó d ku, z których osta tecznie wych o d z d alsze w⌅ó kna wypro w a Na prze dstawio nym p o d ziale nie z osta⌅y u w z g l d nio n e p o⌅ czenia d o
dzaj ce z m ó d ku (prawa cz ryciny): pro w a d zaj ce do m ó d ku in form acje z uk⌅ad u wzroku.
B Z est a w i e n i e d o t y cz ce p o d zia ⌅u m ó d k u i p r z y p isa n y c h mu r u ch o w y ch o b ja w ó w u b y t k o w ych

Poni ej za pre z e n t o w a ny p o d zia⌅ m ó d ku ma isto tne zn acz e nie klinic zne, g d y u m o liwia zid e n tyfik o w a nie o kolicy je g o uszko dzenia w przyp a d ku uja w
nie nia si typ o w ych o b ja w ó w u b ytk o wych.
Podzia⌅ filogenet yczny Podzia⌅ anat omiczny Podzia⌅ f un kcjo nalny O bjaw y ubytkowe (zob. C)
• mó d ek stary • p⌅at k⌅aczkowo-grudkowy (lobus floccu • „mó d ek przedsionkowy" ataksja tu⌅owia, zaburzenia postawy
( archicerebellum) lonodularis; spotka mo na równie (vestibulocerebellum) - i chodu (zespó⌅ astazja-abazja)
nazw : p⌅at grudkowo-k⌅aczkowy) utrzymanie równowagi • zawroty g⌅owy
• oczopl s (nystagmus)
• wymioty
• mó d ek dawny • p⌅at przedni mó d ku (lobus cerebelli • „mó d ek rdzeniowy" • ataksja dotycz ca g⌅ównie ko czyn
(paleocerebellum ) anterior) - cz ci robaka (spinocerebellum ) - regulacja dolnych
• p⌅at tylny mó d ku (lobus cerebelli p o napi cia mi ni • zaburzenia ruchów ga⌅ki ocznej
sterior) - cz ci przy rodkowe • zaburzenia mówienia (b⌅ dna sy
nergia mi ni aparatu mowy)
• mó d ek nowy • p⌅at tylny mó d ku - pó⌅kule mó d ku • „mó d ek mostowy" (pontoce • dys-i hipermetria (dodatni objaw
(neocerebellum ) rebellum) okre lany czasem ja z odbicia - objaw Stewarda-
ko: „mó d ek korowy" -Holmesa)
[corticocerebellum]) - celowe • dr enie zamiarowe
wykonywanie aktywno ci • oczopl s
ruchowych • hipotonia mi niowa
362
N euro a n atomi a 9. Mó d ek
C Usz k o d z e n ia m ó d k u
Uszko dzenia m ó d ku m o g przez d⌅ugi czas nie uja w nia si klinic znie,
g d y je g o fu n kcje m o g by d o brze k o m p e nso w an e przez in ne o bszary
m ózgu. W yj tek sta n o wi b e zp o re d nie uszko d ze nie eferentnych j d er
m ó d ku, które nie m o e by klinic znie sko m p e nso w an e.
G ⌅ ó w n e o b ja w y m ó d k o w e:
Asynerg ia Brak wsp ó ⌅d zia⌅a nia ró nych gru p m i nio wych - szcz e
g ólnie przy w yk o nyw a niu precyzyjn ych ruch ó w z⌅o o nych.
A taksja Bez⌅ad w zakresie kontroli nad prz e bie gie m p oszcze g ól

nych ruch ó w cz stko wych. Rozró nia si ataksj tu⌅o wia
(ch ory nie mo e sp okojnie i w sposó b wyprost o w any usie
dzie ) oraz ataksj stania ( astasia ) i cho d u ( a b asia ) - za b u
rzenie m otoryki ko czyn, w d u ym sto p niu przyp o m in a
j c e nie p ew ny chód u oso by b d cej pod w p ⌅yw e m alko
holu. Pacjent stoi na ro zszerz onych no gach (p oszerza p o d
staw ) i m ocn o trzym a si cia ny (a).
Hip otonia O s⌅a bienie si⌅y m i nio w ej po tej sam ej stro nie; m i nie te
mi nio wa ⌅a tw iej si m cz ( astenia )
Dr enie M im o w olne, rytm ic zn e ruchy d o d atko w e przy wyk o nyw a -

za m iaro w e niu ruch ó w c e lo wych, np. przy pró bie p alec -n os: b prawi
d⌅o w e w yk o n a n ie tej próby, c pró ba p alec -n os u pacje nta
z uszko d zenie m m ó d ku.
D o datni ob Pacje nt (m aj cy za m kni te oczy) je st proszony, aby z g i

ja w z o d b i na⌅ r k w stawie ⌅o kcio wym w b re w o p orowi stawian e m u
cia (o bjaw przez r k oso by b a d aj cej (zo b. d). G dy b a d aj cy nagle
Steward a - sw oj r k usunie (o tw orzy j ) - d ocho d zi do silne g o od-
-Holm esa) bicia /skurczu ra m ie nia (p acje nt nie je st w sta nie w yh a m o
wa ruchu i je g o r ka g w a⌅t o w nie po d a d alej; o pisane
zja wisko jest ró wnie o bja w e m dysm etrii lub hip erm e trii,
kie dy to p acje nt nie po trafi za trzym a we w⌅a ciwym cza
sie c elo w e g o ru chu; przyp. t⌅u m.).
363
N euroa n a tomi a 10. Un aczynienie mózgu
10.1 T t nice d o p ro w a d zaj ce i k o⌅o t t nicze mózgu

(c i rc u l u s a r t e r i o su s)
Sip hon caro ticus
A. c o m m u nicans
p osterior
A. caro tis intern a,

pars petrosa
A. cere bri
A. basilaris
p osterior
Atlas
A N acz y n ia t t n icz e z a o p a t r u j c e
m ó z g o w ie - p rz e g l d Axis
Cz ci m ó zg owia w o br bie prz e d nie g o i ro d A. carotis interna,
kowe g o do⌅u czaszki s u n aczynio n e przez g a pars cervicalis
⌅ zie t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j ( a. carotis in
A. carotis
terna; uk⌅a d t tnicy szyjnej) , z kolei cz ci m ó externa
z g owia z tyln e g o do⌅u czaszki s za o p a try A. thyro id ea
w a n e w krew przez ga⌅ zie t tn icy kr g owej su p erior Bifurcatio
( a. vertebra lis) i t tnic p o dstaw n ( a. basilaris), caro tidis
która p o wstaje z p o⌅ czenia obu t tn ic kr g o A. carotis
wych ( uk⌅a d kr gowo-podsta wny ) . Uk⌅ad t tnicy co m m unis A. vert ebralis
szyjn ej oraz uk⌅a d kr gowo-podsta w ny s p o⌅

cz o ne m i d zy so b p ier cie nie m n aczynio wym
- ko⌅em t tniczym m ózgu (circulus arteriosus).
W wielu przyp a d kach za b e z p ie cza ono u n aczy
nie nie m ó zg owia - w sytuacji e w e ntualne g o A. su bclavia
Arcus aorta e
z m nie jsze nia zao p atrze nia w krew w o br bie
je d n e g o z naczy - ko m p ensacj przez in ne na
czynia (w a n e w przyp a d ku zw e nia t tnic d o
pro w a d zaj cych).
B C z t e r y a n a t o m icz n e o d cin k i t t n ic y sz y jn e j w e w n t rz n e j
(o. c a rot is intern a )
Lewa t tnic a szyjn a w e w n trzn a - wid o k z prz o du.
Od miejsca ro zdw ojenia t tn icy szyjn ej wsp ó ln ej ( bifurca tiocarotidis) do miejsca
p o dzia⌅u na t tnic ro d kow i prze d ni mózgu ( aa. cerebri media et anterior ) -
A. ch oro id e a
wyró nia si cztery t o p o graficznie ró ne o dcinki t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j:
a n terio r
• cz szyjn a (p ars cervicalis) - g⌅ó w nie w przestrzeni przyg ard ⌅o w ej (spatium
A. cere bri
paraph aryngeum ),
A. c ere b ri m e dia
• cz skalista (pars petrosa ) - w kanale t tn icy szyjn ej (can alis caroticus) b ie
a n terio r
C1 g n cym w e w n trz cz ci skalistej ko ci skro nio w ej (os temporale, pars p e
Pars A. c o m m u n ic a ns trosa ),
c ere b ralis p osterio r • cz ja m ista (pars cavernosa ) - z wy g i cie m w kszta⌅cie litery S (nazyw a nym
C2 syfonem t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j) w zatoce ja m istej (sinus cavernosus) i
Sip h o n • cz m ózg owa (pars cerebralis) - w zbiorniku skrzy o w ania ( cistern a ch ia
caro tic us sm atica ) w przestrzeni p o d p aj czyn ó w ko w ej.
C4 Os Poza cz ci szyjn t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j, która z w ykle nie ma ad nych
t e m p o rale
Pars o d g a⌅ zie - od wszystkich p ozosta⌅ych o d cin kó w o dcho d z liczne ga⌅ zie
cavern osa (w wi ksz o ci nie u w z g l d nio n e na rycinie; zo b. s. 96). W e w n trzczaszko w e cz
ci t tnicy szyjnej wewn trznej dzieli si dodatkowo - z klinicznego punktu widzenia
- na pi segmentów (C1-C5):
Pars p e trosa • se g m e nty C1-C2 nale ce do cz ci m ó zg ow ej tw orz o d cin ek na d klin o wy,
p o⌅o ony p owy ej wyrostka p ochy⌅e g o prz e d nie g o (proc. clinoideus anterior )
Arcus
skrzyd⌅a m nie jsze g o ko ci klin o w ej (os sphenoidale, ala minor);
zy g o m a ticus
• se g m e nty C3-C5 n ale ce do cz ci ja m istej tw orz o d cin ek p o d klin owy.
Pro c. stylo id e us Se g m e n ty C 2 - C 4 nale do syfonu t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j.
Pars c ervicalis
364
N euro a n atomi a 10. U n aczynienie mózgu
A. communicans Sinus sagittalis

posterior superior A. cerebri anterior
A. cerebri media
A. cerebri A. cerebri
posterior anterior
A. carotis interna
A. communicans
A. inferior anterior
anterior A. basilaris
cerebelli
A. cerebri
media
A. basilaris
A. carotis
Foramen interna
magnum
A. superior
A. vertebralis
cerebelli D W aria n t y a n a t o m icz n e k o ⌅a t t n ic z e g o m ó z g u (circulus a r t e r i osus )
(wg Lip p erta i Pabsta)
A. spinalis
posterior Aa. pontis Po⌅ cze nia naczy w o br bie ko⌅a t tnicze g o m ózgu ce ch uj si d u in
d yw id u aln z m ie n n o ci (m o g mie bardzo ró ne prze bie gi); prze dsta
A. spinalis Confluens A. inferior wio n e na rycinie nie d oro zw oje (hip o pla zje) naczy z w ykle nie pro wadz
anterior sinuum posterior cerebelli
do p o w a nie jszych za b urze h e m o d yna m icznych,
a W 40% przyp ad ków ko⌅o t tnic ze tw orz o n e jest z nast puj cych t t
C Rz u t o w a n ie k o ⌅a t t n ic z e g o m ó z g u (circulus a r t e r i osus ) na nic: t tnicy ⌅ cz cej prze dniej (a. communica ns anterior), t tnicy mózgu
w e w n t rz n p o w i e r zch n i p o d st a w y cz asz k i prze dniej (a. cerebri anterior), t tnicy mózgu ro dkowej (o. cerebri media ),
Wid ok z g óry. O bie t tnic e kr g owe prze d ostaj si przez o tw ór wielki (fo t tnicy szyjnej w e wn trzn ej ( a. carotis interna ), t tnicy ⌅ cz cej tyln ej
ramen m agnum ) do wn trza czaszki i ule gaj po⌅ czeniu na p owierzchni (o. communica ns posterior), t tnicy mózgu tylnej (a. cerebri posterior) oraz
stoku (divus) w nie parzyst t tnic p o dstawn ( a. basi \ aris) .lo z niej n ast p t tnicy p o dstawnej ( a. basilaris).
nie o dcho dz o bie t tnic e tyln e mózgu ( aa. cerebri posteriores) . Dalsze na b Brak t tn icy ⌅ cz cej prze d nie j - 1%.
czynia tw orz ce ko⌅o t tnicze mózgu (zob. D). c O bie t tnic e prze d nie m ózgu o d ch o d z z je d n e j t tn icy szyjn ej w e
Uw aga: T tnica ro dkowa mózgu (o. cerebri media ) je st ka d ora w n trzn e j - 10% przyp a d kó w.
zow o b e zp o re d nim prz e d⌅u enie m t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j d wia t⌅o t tn icy ⌅ cz cej tyln ej po je d n e j stro nie jest zn acznie zw o n e
(a zakres zao p atrze nia t tn icy ro dkow ej mózgu je st cz ci zakresu za (tzw. w ska t tnic a) lub te t tnic a nie zosta⌅a w o g óle wykszta⌅c o na -
o p atrze nia t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j). St d te liczn e zat ory t tnic ze, 10% przyp a d kó w.
które p o wstaj w le wych ja m ach serca trafiaj osta tecznie do t tn icy e wiat⌅o obu t tn ic ⌅ cz cych tylnych je st z n acznie zw o n e lub te
ro dkow ej mó zgu. brak je st o bu t tn ic - 10% przyp a d ków,
f T tnica tylna m ózgu o dcho d zi po je d n e j stro nie od t tn icy szyjn ej w e
w n trzn e j - 10% przyp a d kó w.
g T tnice tylne mózgu o dcho dz o bustronnie od t tnic szyjnych w e w n trz
nych - 5% przypad ków.
A. cerebri media Tzw. brak se g m entu ko⌅a t tnicze g o mózgu oznacza je g o bardzo zaaw an
sowan hip o plazj unie m o liwiaj c uwid ocznie nie go w b adaniach ob-
Siphon caroticus
Bifurcatio carotidis
Origo arteriae
vertebralis
E Z w e n ia i n ie d r o n o ci t t n ic d o p r o w a d z a j cy ch k re w d o m ó z g u F A n a t o m icz n e p o d st a w y z esp o ⌅ u p o d k r a d a n i a t t n ic y p o d o b o j-
U osó b w po desz⌅ym wieku mo e w wyniku zmian m ia d yc owych doj cz y k o w e j (an g. su bcl a v i a n st e a l sy ndro m e)
do zw e nia (stenoz), a naw et ca⌅kowite g o zam kni cia wiat⌅a t tnic d o Prze dstawio n e na rycinie zw e n ie lewej t tn icy p o d o b ojczyko w ej
prowa dzaj cych krew do mó zgu. Zw e nia takie lo kalizuj si najcz ciej ( a. subcla via; cz erw o ny okr g) przed o d ej cie m t tn icy kr g ow ej ( a. verte
w m iejscach ro zga⌅ zienia naczy - co p okazane je st na p owy szej rycinie. bralis) pro wadzi do zesp o⌅u p o dkra d ania t tn icy p o d o b o jczyk o w ej, przy
Poje dyncze zw e nia, które ro zwijaj si przez d⌅ugi czas, m o g by sko m czym w ⌅a ciw ie ch o dzi o p o d kra d anie krwi d o k o nyw an e przez t tnic e
p e nsowane przez inne naczynia krwio n o ne. Je eli je d n ak d ojd zie do po kr g ow e. W przyp a d ku o bci enia lewej ko czyny g órn ej, np. w trakcie
wstania licznych zw e na kilku naczyniach - w ó wczas ko⌅o t tnic ze m ó pracy w o gro d zie, nie je st m o liw e d ostarcze nie do o bci o nych prac
zgu nie jest w s t a n ie w ad en sposó b wyró w n a braków w zakresie ilo ci m i ni le w ej ko czyny g órn ej wi ksz ej ilo ci krwi (p acje nt skar y si
krwi d ostarczanej do mó zgu. Doch o dzi w ó wczas do zab urz e ukrwie nia na os⌅a bie nie si⌅y m i nio w ej). St d te lewa t tnic a kr g owa „kra d nie "
m ózgu (nie d o krwienia m ózgu o ró nym nasileniu; por. 382). z krwio b ie g u krew; d ocho d zi w niej do o d wró cenia prawid ⌅o w e g o kie
Uw aga: O b jawy uszko dzenia ujaw niaj si w m ózgu, przyczyna nato miast runku prze p ⌅yw u krwi - co p o w o d uje zw i ksz e n ie ilo ci prze p ⌅yw aj cej
le y w n aczyniach d o pro w a d zaj cych do nie g o krew. Po nie wa m o na t e do ko czyny g órn ej po ch ore j stro nie (strza⌅ki). O statecznie d ocho d zi je d
ra p e utycznie w p ⌅yw a na te g o ro dzaju zw e nia w e w n trz n ac zyn io w e - nak równie do zmniejszenia ukrwienia w okolicy t tn icy p o dstaw nej ( a. b a
to ich (m o liw ie wczesne) ro zp o znanie ma o kre lo ne k o nsekw e ncje dla silaris) - cze g o o bja w e m klinic znym s m.in. z awro ty g ⌅o w y i/lub za b u
p ost p o wania klinic zne g o. rzenia ró wn o w a gi z o m d le nia m i. W przyp a d ku z dro w ej pra wej ko czyny
g órn ej nie ujaw niaj si a d n e o bjawy.
365
10.2 Po wierzch o w ny prze bie g t t nic kreso m ó z g o wia
A. c ere bri an terior, A. c o m m u nicans

pars p ostco m m unicalis, anterior
se g m e ntu m A2
A. c aro tis interna
A. cere bri an terior,

pars prec o m m unic alis, A. c ere bri media,
se g m e ntu m A I pars sp hen oid alis,
se g m e ntu m MI
A. cere bri p osterior, A. cere bri media,

pars p ostco m m unicalis, pars insularis,
se g m e ntu m P2 se g m e ntu m M2
A. c o m m unicans
A, c ere bri posterior,
p osterior
pars preco m m unicalis,
se g m e ntu m P1
A. ch oroid ea
anterior
A. occipitalis lateralis,
se g m e ntu m P3
Aa. po ntis
A. inferior A. su p erior cere b elli

an terio r cere b elli
A. basilaris
A. inferior
A. occipitalis m e dialis,
p osterior cere b elli
se g m e ntu m P4
A. vert e bralis A. spin alis a nterior
A T t n ice p o d st a w y m ó z g o w ia
W celu o ds⌅o ni cia prz e bie g u t tn icy tyln ej m ózgu (a. cerebri posterior) po w nie p arzyst t tnic p o dstaw n , o dch o d z tak e ga⌅ zie do rd zenia kr
stro nie lewej usuni to cz m ó d ku oraz p⌅at skro nio wy. W id ok ten z o g owe g o, pnia mózgu oraz m ó d ku: t tnic a rd ze nio wa prz e d nia ( a. spi
sta⌅ wybra ny, g d y wi ksz o t tn ic u n aczyniaj cych m ó z g o wie wch o d zi nalis a nterior), t tnic e rdze nio we tyln e ( aa. spin ales posteriores) , t tnica
do nie go od stro ny p o dstaw nej. g órna m ó d ku ( a. superior cerebelli) , t tnic a d olna prz e d nia m ó d ku
N ale y zwróci uw ag na trzy du e naczynia krwio n o n e: t tnic mózgu ( a. inferior a nterior cerebelli) i t tnic a dolna tylna m ó d ku ( a. inferior p o
prze d ni , ro d kow i tyln ( aa. cerebri anterior, media et posterior) . Pierw sterior cerebelli) .
sze d wie z w y m ie nio nych t tnic s g a⌅ zia mi t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j Uw aga: W przyp a d ku p kni cia kr gu t tnic ze g o lub je g o pni na skutek
( a. carotis intern a ); osta tnia z w ym ie nio nych jest g a⌅ zi k o cow t tn icy w a dy cia ny (t tniak, zo b. B, s. 381) w y p ⌅yw aj ca krew prz e d ostaje si
p o dstaw nej ( a. basilaris) , która p o wstaje z p o⌅ czenia t tn ic kr g owych b e zp o re d nio od przestrzeni p o d p aj czyn ó w ko w e j (krw a wie n ie do prz e
( aa. vertebra les) (zob. s. 364-365). Od t tnic kr g o wych, ⌅ cz cych si strze ni p o d p aj czyn ó w ko w e j: krwisty p⌅yn m ó z g ow o-rdzenio wy).
B Se g m e n t y t t n ic m ó z g o w ych p r z e d n i e j, r o d k o w e j i t y l n e j (a a. cere b ri a nterior, m ed i a e t p ost e r i o r )

T tnica Cz ci Seg m enty
t tnica przednia • cz przedzespoleniowa • segment A l - odcinek t tnicy przedniej mózgu przed odej ciem t tnicy ⌅ cz cej przedniej
mózgu (pars precommunicalis) (a. communicans anterior)
• cz zazespoleniowa • segment A2 - odcinek t tnicy przedniej mózgu po odej ciu t tnicy ⌅ cz cej przedniej
(pars postcommunicalis)
t tnica rodkowa • cz klinowa • segment Ml - pierwszy, poziomo przebiegaj cy odcinek t tnicy rodkowej mózgu
mózgu (pars sphenoidalis) (pars horizontalis)
• cz wyspowa (pars insularis) • segment M2 - odcinek t tnicy rodkowej mózgu na powierzchni p⌅ata wyspowego
t tnica tylna • cz przedzespoleniowa • segment PI - odcinek t tnicy tylnej mózgu mi dzy rozwidleniem t tnicy podstawnej (a. basila
mózgu ris) a odej ciem t tnicy ⌅ cz cej tylnej (a. communicans posterior)
• cz zazespoleniowa • segment P2 - odcinek t tnicy tylnej mózgu mi dzy odej ciem t tnicy ⌅ cz cej tylnej a odej ciem
ga⌅ zi skroniowych przednich (rr. temporales anteriores)
• segment P3 - t tnica potyliczna boczna (o. occipitalis lateralis)
• segment P4 - t tnica potyliczna przy rodkowa (a. occipitalis medialis)
366
N euroa n a tomi a 10. U n aczynienie mózgu
A. sulci A. sulci A. sulci

C G a ⌅ z i e k o co w e t t n ic y r o d k o w e j
precentralis centralis postcentralis
m ó z g u (a. cere b ri m e d i a ) na p o w ie rzch n i
b o cz n e j p ó ⌅ k uli m ó z g u
W i kszo naczy krwio n o nych na b ocznej
p o wierzchni mózgu to ga⌅ zie ko cowe (rr. ter
A. parietalis
anterior minales) t tn icy ro dkow ej m ózgu, tw orz ce
ostatni o dcin ek ro zga⌅ zie tej t tn icy (pars*•
A. pre
R. temporo term in alis). M og by one p o d zielo n e na d wie
frontalis
occipitalis p o d gru py:
• ga⌅ zie ko c o w e (k oro we) d olne (rr. termina-
R. temporalis les/corticales inferiores): o d p o w ia d aj g a⌅
posterior zio m do kory p⌅ata skro nio w e g o i
• g a⌅ zie ko c o w e (k oro we) g órn e (rr. termi-
R. temporalis
n a les/corticales superiores): u n aczyniaj kor
medius
A. frontobasalis p⌅ata cz o⌅o we g o i p⌅ata cie m ie nio w e g o.
lateralis G⌅ biej le ce struktury, które s unaczynio n e
przez w y m ie n io n e g a⌅ zie, nie z osta⌅y prze dsta
w io n e na rycinie o b o k (zo b. s. 368).
R. temporalis
anterior
D Prz e b ie g t t n ic y r o d k o w e j m ó z g u
(a. cere b ri m e d i a ) w g ⌅ b i b r u z d y b o cz n e j
A. sulci centralis (su lcus l a tera lis)
A. sulci Wid ok z boku.
precentralis
Zanim t tnica ro dkowa mózgu d o trze d o b o cz
A. sulci
postcentralis nej p o wierzchni p ó⌅kuli m ózgu, po d a p ocz t
kowo na p o dstawie m ózgu w p ostaci cz ci kli
A. parietalis nowej (pars sphenoida lis) . W d alszym o dcinku
anterior t tnic a ro dkowa m ózgu bie g nie w bru dzie
b ocznej na p o wierzchni w ysp y (insula ) - cz ci
A. pre kory m ó zg ow ej zn ajd uj c ej si w g⌅ bi bruzdy
frontalis R. gyri b ocznej i tw orz c ej je j dno. Po o dsuni ciu na
angularis
bok p⌅ata skro nio w e g o i cie m ie nio w e g o - ja k to
R. temporo p o kazan o na rycinie - u wid aczniaj si t tnic e
occipitalis wysp y (o dch o d z ce od cz ci wysp o w ej t tn icy
ro dkow ej m ózgu [a. cerebri media, p ars insula
ris]) (zob. A). W b a d aniu an gio graficznym ro zga
A. frontobasalis
⌅ zienia t tn ic ze cz ci wysp o w e j przy p o m in aj
lateralis
„ra m iona " wie cznik a (k an d ela bru), st d te
R. temporalis R. temporalis R. temporalis okre la ne s mianem t tnic kan d ela browych
anterior medius posterior (w literaturze zn ale mo na in n inform acj , i
t tnic a kan d ela brow a to t tnic a prz e dczo⌅o wa
[ a. prefrontalis], je d n a z g a⌅ zi ko c o wych g ór
nych; przyp. t⌅u m .).
R. frontalis
A. pericallosa posteromedialis R. cingularis
R. frontalis inter Rr. paracentrales

mediomedialis
Rr. precuneales
A. calloso
marginalis E R o z g a ⌅ z ie n ia t t n ic y p rz e d n i e j i t y ln e j
R. corporis m ó z g u (a. cere b ri a n t erio r e t p oste rior)
R. frontalis callosi dorsalis
anteromedialis na p rz y r o d k o w e j p o w i e r zch n i p ó ⌅ k uli
mózgu
R. p arie to
occipitalis Wid ok od stro ny przy ro d ko w ej na praw p ó⌅
A. polaris kul m ózgu - po usuni ciu lewej p ó⌅kuli i pnia
frontalis R. parietalis mó zgu.
Powierzchnia przy ro dko wa m ózgu jest zao p a
A. fronto tryw ana w krew przez ga⌅ zie t tnicy prze dniej
R. calcarinus
basalis
medialis mózgu ( a. cerebri anterior) oraz t tnicy tylnej m ó
zgu ( a. cerebri posterior ). Po dczas g dy t tnica
Rr. temporales
A. cerebri anterior prze d nia m ózgu p och o dzi od t tn icy szyjn ej
posteriores
w e w n trzn e j ( a. carotis intern a ), t tnic a tylna
A. cerebri posterior m ózgu wyw o d zi si z t tn icy p o dstaw nej ( a. b a
A. occipitalis
A. occipitalis Rr. temporales medialis, silaris) - b d cej wsp ó ln g a⌅ zi ko c o w le
Rr. temporales lateralis, intermedii, segmentum P4 w ej i prawej t tn icy kr g ow ej ( a. vertebralis),
anteriores segmentum P3 (rr. temporales medii) a tym sam ym z uk⌅adu kr g o w o -p o dstawn e g o.
367
N e uro a n a to m i a 70. U n a cz y n ie n ie m óz g u
10.3 O bsz ary u n acz y nie nia g ⌅ ó w nych t t nic m ózgu - t t nicy prz e d niej,
ro d k o w ej i t yln ej m ózgu [ a a . c e r e b r i a n t e r i o r , m e d i a e t p o s t e r i o r )
Corp us V e ntriculus N ucleus

callosu m lateralis cau d atus
Capsula H ip p ocam pus Glo bus

interna p allid us ] A. c ere bri a nterior
i A. cere bri media

M arg o su p erior
1 A. cere bri p osterior
Corpus
callosu m
Se ptum
p ellucid u m
C o m m issura Corp us pineale

anterior V e ntriculus A q u e d uctus (gl. pin ealis;
Chiasm a lateralis Th ala m us cere bri e pip hysis)
o p ticu m V e ntric ulus t ertius (m esence p hali)
A O b sz a r y u n a cz y n ie n i a tr z ech g ⌅ ó w n ych t t n ic m ó z g u
a Lewa p ó⌅kula m ózgu od stro ny b ocznej, b Prawa p ó⌅kula m ózgu od g órn e g o pó⌅kuli (kolor cz erw o ny lub ró owy), z kolei t tnica tylna m ó
stro ny przy ro d ko w ej. zgu (o. cerebri posterior) za p a truje bie gun p o tylic zny oraz d olne cz ci
N ajwi ksza cz b o cznej p o wierzchni p ó⌅kuli m ó zg ow ej za o p a tryw a n a p ⌅a tó w skro nio wych (kolor nie bieski). Z a o p atrze nie w krew zn ajd uj cych
jest w krew przez t tnic ro dkow mózgu [ a. cerebri media; kolor zie si przy ro d ko w o cz ci isto ty szarej i bia⌅ej jest z⌅o one (kolor ó ⌅ty; cz
lo ny); je j ga⌅ zie prze d ostaj si z g ⌅ bszych okolic - wyspy, do w arstw cio w o p och o dzi z t tn icy n aczynió wk o w ej prze d nie j [ a. choroide a a n te
p o wierzchnio w ych kory. G a⌅ zie t tn icy prze d nie j m ózgu ( a. cerebri a n rior]) . Na przy ro d ko w ej p o wierzchni m ózgu d o m inuj okolice za o p a try
terior) u n aczyniaj bie gun cz o ⌅o wy oraz okolic kory w p o bli u brze gu w a n e przez t tnic prze d ni i tyln mózgu.
36 8
A. cere bri
anterior
A. cere bri
Rr. nucleoru m
Aa. centrales anterior
th alami
an tero laterales
Rr. glo bi pallidi (aa. lenticulostriata e)
A. cere bri
media
Aa. ce ntrales A. c ere bri m edia,
p ostero m e diales pars insularis (M2)
A. ch oroid ea
A. basilaris A. cere bri media, anterior
pars sp he n oid alis (M I)
A. cere bri p osterior
A. cere bri
A. ch oroid ea
b p osterior
anterior
a
B O b sz a r y u n a cz y n ie n i a t r z e ch g ⌅ ó w n ych t t n ic m ó z g u -
na p rz e k r o ju p o zio m y m i cz o ⌅ o w y m
a i b Przekrój cz o ⌅o wy na wyso ko ci cia⌅ su teczko w atych (corpora m a m
millaria). c Przekrój p o zio m y na wyso ko ci tore bki w e w n trzn e j ( capsul a A. c ere bri media
interna).
W zao p atrze niu w krew tore bki w e w n trzn e j, j d er p o dstaw nych i w z g ó A. cere bri
anterior
rza uczestnicz tzw. ga⌅ zie prz eszyw aj ce naczy bie g n cych na pod-
Crus
staw n ej p o wierzchni mó zgu: anterius
• t tnic a n aczynió wk o w a prz e dnia (a. choroide a anterior) - z t tn icy
szyjn ej w e w n trzn e j (a. carotis interna), Genu
Capsula
• t tnic e ro dkow e prz e d nio -b o czn e (aa. centrales anterol aterales) - A. ch oroid ea intern a
w tym t tnic e so czewk o w o - pr ko wio w e (aa. lenticulostri atae) i g a ⌅ anterior Crus

posterius
zie pr kowia (rr. striati) - z ich ga⌅ zia m i k o c o wym i (z t tn icy ro dko
wej mó zgu),
• t tnic e ro dkow e tyln o - przy ro d k o w e (aa. centrales postero medi a les) -
z t tn icy tyln ej m ózgu (a. cerebri posterior), A. cere bri
• ga⌅ zie prz eszyw aj ce (rr. perforantes) - z t tn icy ⌅ cz cej tyln ej p osterior
(a. co mmunica ns posterior).

Toreb ka w e w n trzn a, przez któr bie g nie m.in. dro ga p iram id o wa, jest c
u naczynio na g ⌅ó w nie prz e z t tnic ro d kow m ózgu (-> o dno ga prz e d

nia i kolan o, crus anterius i genu), ja k ró w nie prz e z t tnic n aczyn ió w
kow prze d ni (-> o dno ga tylna, crus posterius). Je eli d ojd zie do nie dro
no ci tych n aczy , w ó w czas uja w niaj si o b ja w y m.in. uszko dzenia dro gi
p iram id o w ej. Skutkie m je st p ora e nie prz eciw n ej p o⌅o wy cia⌅a (u d ar m ó M arg o su p erior
zgu: p ora e nie o ro dkow e; zo b. C, s. 383). A. cere bri ha e m isp h eri cere bri
anterior
kora czucio w o - kora czucio w o -

-ruch owa -ruch o wa
o ro d ek o ro d ek
Broca W ernicke g o
kora
A. cere bri
w zrok owa
me dia
- A. cere bri
p osterior
a
C O r o d k i cz y n n o ci o w e na p o w i e r zch n i p ó ⌅ k ul m ó z g o w ych
a W id ok na le w p ó⌅kul m ózgu od stro ny b o czn ej; o ro dki za o p a try -ruch o w ej (p ora enia ruch ow e okre lo nych cz ci cia⌅a oraz z a b urz e
w a n e w krew przez t tnic ro d kow m ózgu (a. cerebri media) s za nia czucia p oszcze g ólnych o bszaró w je d n e j p o⌅o wy cia⌅a) p o zwalaj
znacz o n e kolore m cz erw o nym . O kre lo n e fu n kcje m o na przy p i w niosk o w a o nie dro n o ci t tn icy ro dkow ej m ózgu,
sa ci le z d e finio w a nym a na to m icznie okolico m kory m ó zg ow ej. b Wid ok na praw p ó⌅kul m ózgu od stro ny przy ro d ko w ej. Za b urzenia
O kolice te u n aczynio n e s przez ga⌅ zie trz ech d u ych t tn ic m ó u krwie nia brze gu g órn e g o pó⌅kuli m ózgu w o kolicy kory czuciow o -ru -
z g o wych: kora czucio w o -ruch o w a (o b ejm uj ca zakr t przed- i zach owej (wyra aj cych si w p ostaci nie d o w⌅a d ó w d o tycz cych g ⌅ó w
ro dkowy, gyrus precentralis et postcentralis), ja k ró wnie o ro d ek nie ko czyny d olnej i za b urze czucia w tej o kolicy) wska zuj na nie
ruch o wy i czucio wy m o wy (o d p o wie d nio okolice Broca i W ernic dro n o t tn icy prze d nie j m ózgu (a. cerebri anterior).
kego), za o p a tryw a n e s g ⌅ó w nie przez ga⌅ zie t tn icy ro dkow ej Kie d y w yst p u j za b urz e nia ukrwie nia kory w zro k o w ej, m o na przy
m ó zg u. O b jawy u traty fu n kcji ruch o w e g o o ro dka m o wy (afazja ru j , i d osz⌅o do nie dro n o ci t tn icy tyln ej m ózgu (a. cerebri posterior)
ch o wa) lub fu n kcji, ja kie s przyp orz d k o w a n e korze czuciow o - (por. s. 383).
369
N e uro a n a t o m i a 10. U n a cz y n ie n ie m óz gu
10.4 T t nice pnia m ózgu i m ó d k u
A. su p erior A. cere bri

cere b elli p osterior
A. basilaris A a. po ntis
N. trig e m inus A. inferior

an terio r cere b elli
N .a b d uc e ns
A. la byrinthi
A. vert e bralis
A. spin alis a nterior
A. inferior
posterior cere b elli
A T t n ice p n ia m ó z g u i m ó d k u
a Wid ok od stro ny p o dstaw nej. b Wid ok z lewej
strony.
Pie mózgu i mó d ek s zao p atrywan e przez
t tnic p o dstawn [a. basilaris) oraz t tnice
m ó d kowe [aa. cerebelli; zob. ni ej). Poniewa
t tnica p o dstawna p owstaje w wyniku po⌅
czenia obu t tnic kr g owych [aa. vertebrales) -
mówi si czasem o wsp ólnym uk⌅adzie kr gowo-
-p o dstawnym. N aczynia, które zao p atruj pie
m ó z g u ( ró d m ózg owie, most i rdze prze d⌅u
ony), o dcho dz albo bezp o re dnio od t tnicy
p o dstawnej (jak np. t tnic e m ostowe [aa. pon
tis]) lub t tnic kr g owych, b d te od dalszych
ga⌅ zi wym ienio nych t tnic. W zale no ci od
po⌅o enia miejsc wej cia i unaczynio nych o b
szarów - rozró nia si po ro dkowe, rodkowo-
-b oczne i boczne ga⌅ zie (ga⌅ zie przypo rod -
kowe [rr. para medi ani ]; ga⌅ zie otaczaj ce krótkie
i d⌅ugie [rr. circumferentes breves et longi]).
Z m niejsz e nie prze p ⌅yw u (p erfuzji) lub nie dro
no tych ga⌅ zi n aczynio wych pro wadzi do
prz ej cio wych lub trw a⌅ych za b urze u krwie nia
(zesp o⌅y p nio w e). Z esp o⌅y te w zw i zku z licz
nymi j dra m i i dro g am i n erw o wym i zn ajd u j
cym i si w pniu m ózgu m o g ch arakteryz o w a sp o tykanym skró te m je st PICA (ang. post e Uwaga: N aczynie m zao p atruj cym w krew ucho
si n ie zw ykle ró n oro d n sym p to m atyk . rior inferior cerebellar artery); w e w n trzn e jest t tnica b⌅ dnika [a. labyrinthi)
Rdze kr g owy, w który prz ech o dzi pie m ó t tnic d oln prze d ni m ó d ku [a. inferior (por. D, s. 151), która zwykle - ja k w tym przy
zgu, je st z a o p a tryw a ny m.in. przez t tnic rd ze a nterior cerebelli; skró t AICA [ang. a nterior in padku - odcho dzi od t tnicy d olnej przedniej
nio w prze d ni (a. spinalis anterior; zob. b), która ferior cerebellar artery]) - p ierwsza du a ga⌅ mó d ku. Mo e ona je d n ak równie o dcho dzi
o dcho d zi od t tn icy kr g ow ej (zob. s. 404). t tn icy p o dstaw nej; bezp o re dnio od t tnicy p o dstawnej. Za b urze
M ó d e k [cerebellum) z a o p a tryw a ny je st przez t tnic g órn m ó d ku [a. superior cere nia ukrwie nia zwi zan e z t tnic b⌅ dnika pro
trzy d u e t tnic e: belli; skró t SUC A [ang. superior cerebell ar ar wa dz do ostrego os⌅abienia s⌅uchu (ostrej utraty
• t tnic d oln tyln m ó d ku [a. inferior p o tery]) - ostatnia du a ga⌅ t tn icy p o dstaw s⌅uchu - o g⌅uchni cia) oraz cz sto mu to warzy
sterior cerebelli) - najwi ksz ga⌅ t tn icy nej prze d je j ro zg a⌅ zie nie m na t tnic e tyln e sz cego szumu uszneg o ( tinnitus: gwizd, trzesz
kr g o w ej; w term in olo gii klinic zn ej cz sto m ózgu [aa. cerebri posteriores). czenie, d zw onienie w uchu) (por. D, s. 145).
370
B O b sz a r y u n a cz y n ie n i a g ⌅ ó w n ych t t n ic p n ia m ó z g u i m ó d k u A. su p erior
- na p rz e k r o ju st rz a ⌅ k o w y m w p ⌅ asz cz y n ie p o ro d k o w ej cere b elli
(wg Bahra i Frotsch era)
W szystkie cz ci m ó zg owia, których prz ekro je zn ajd uj si na s sie d
nich rycin ach s z a o p a tryw a n e przez ga⌅ zie uk⌅ad u kr g owo-p o d- A. basilaris
stawne g o. Kole jn e przekroje p o przeczn e prze dstawio n e od g óry do
d o⌅u, prz e ciw nie do kierunku prze p ⌅yw u krwi w uk⌅a d zie kr g owo-
-p o dstaw nym .
A. sp in alis anterior
i rr. para m e diani
arteria e vert e bralis
A. inferior A. inferior
an terio r c ere b elli p osterior cere b elli
A. su p erior A q u e d uctus cere bri
cere b elli (m esence p hali)
N ucleus
ru b er
A. cere bri
p osterior
Su bstantia
nigra C O b sz a r y u n a cz y n ie n i a t t n ic w o k o licy
A. cere bri r ó d m ó z g o w ia (m ese nce p h a l o n )
posterior,
rr. in terp e d u n
- na p rz e k r o ju p o p rz ecz n y m
culares O prócz ga⌅ zi z t tn icy g órn ej m ó d ku (a. su
Crus c ere bri <
perior cerebelli ) - ró d m ó z g o wie je st unaczy-
A. c o m m u nicans
posterior nio ne prz e d e wszystkim przez ga⌅ zie z t tn icy
tyln ej m ózgu (a. cerebri posterior) i t tn icy ⌅ cz
A. ch oroid ea cej tyln e j (o. co mmunica ns posterior).
p osterior
m otorius
Velu m m e d ullare Pe dunculus

su p erius cere b ellaris su p erior
V e ntric ulus
q uartus
A. basilaris,
rr. circu m
fere ntes Pe d u nculus
longi cere b ellaris
D O b sz a r y u n a cz y n ie n i a t t n ic w o k o licy
m edius
m ost u (pons) - na p rz e k r o ju p o p rz ecz n y m
A. basilaris,
Z a o p atrze nie m ostu w krew nast p uje za po
rr. circu m m oc kró tkich i d⌅u gich g a⌅ zi o kalaj cych
fere ntes (rr. circumferentes breves et longi) p o ch o dz cych
breves z t tn icy p o dstaw nej (a. basilaris).
A. basilaris, N. trig e m inus

rr. p o ntis lub
rr. para m e diani
Plexus ch oroid eus
V e ntriculus A. inferior E O b sz a r y u n a cz y n ie n i a t t n ic w o k o licy

q uartus posterior cere b elli r d z e n ia p r z e d ⌅ u o n e g o (m edull a
ob lo n g a t a ) - na p rz e k r o ju p o p rz ecz n y m
U krwie nie o ko licy rd zenia prze d⌅u o ne g o o d
N. vag us bywa si przez g a⌅ zie t tn icy rd ze nio wej
prze d nie j (a. spinalis anterior), t tn icy d olnej ty l
A. inferior nej m ó d ku (a. inferior posterior cerebelli-, o bie
anterior cere b elli wy m ie n io n e t tnic e p o ch o dz od t tn icy kr
A. spin alis anterior
i rr. para m e diani g o w ej, a. vertebralis) oraz t tn icy d olnej prz e d
Oliva
arteria e vert ebralis niej m ó d ku (o. inferior a nterior cerebelli; p ierw
sza d u a ga⌅ o dcho d z ca od t tn icy p o dstaw
Tractus pyram id alis N. hyp o glossus nej, a. basilaris).
371
N e uro a n a t o m i a 70. U n a cz y n ie n ie m óz g u
10.5 Z a t o ki o p o ny t w ar d ej (s i n u s d u r a e m a t r is) - p o ⌅ o e nie i b u do wa
A R o z m i eszcz e n i e n a j w a n i e jsz y c h z a t o k o p o n y t w a r d e j
w ycin e k Falx
(sin us d u r a e m a tr is ) w o b r b ie j a m y cz asz k i Sinus sagittalis - zob. B cere bri
Wid ok z pra wej strony, od g óry i boku (m ózg usuni to; w nam iocie su p erior
m ó d ku w yci te zosta⌅o okienko).
Sinus sa gittalis
Zatoki o p ony tw ard ej stan o wi kana⌅y yln e o sztywnych cia nach, które inferior
zbieraj krew z w e w n trznych i z e w n trznych y⌅ m ózgu, z o kolicy oczo
do ⌅ów, ja k i ze skle pie nia czaszki, kieruj c j do obu y⌅ szyjnych w e w n trz
Sinus
nych (w. jugul ares internae). Poza nie którym i wyj tka m i (zatoka strza⌅kowa
cavern osus
dolna [sinus sagittalis inferior]-, zatoka prosta [sinus rectus]) ciana zatoki
zb u d o w ana jest zaró wno z o kostn owej, ja k i o p o n owej blaszki o p ony tw ar
Sinus
dej. N ie p osiad aj ce z astaw e k zatoki wy⌅o o ne s w e w n trz ró d b⌅o nkie m, sp h e n o
a w nie których m iejscach (prze d e wszystkim w zatoce strza⌅kow ej g ór parietalis
nej [s/nus sagittalis superior]) - ro zszerz one w postaci zachy⌅k ów (zachy⌅ki
Sinus
b oczne [lacunae laterales]). W okolicach tych ro zszerze - za p o m oc tzw.
p etrosus
ziarnisto ci p aj czyn ó wki - nast p uje w ch⌅ania nie p⌅ynu m ózg ow o-rdze inferior
niowe g o. Zatoki o p o ny tward ej dzie lo ne s na d wie gru py - g órn i d oln :
• g ru p a g ó r n a; zatoka strza⌅k owa g órn a, zatoka strza⌅k owa d olna, z a Sinus
toka prosta, zatoka p o tyliczna (sinus occipitalis), sp ⌅yw zato k ( confluens rectus
Sinus petrosus
sinuum), zatoka p o przeczna (sinus transversus) i zatoka esowata (sinus Sinus su p erior
sigmoideus); transversus
• g r u p a d o ln a: zatoka ja m ista (sinus cavernosus) z zato k mi dzyja m i- Tentoriu m Sinus
cere b elli V .ju g u laris sig m oid e us
st prze d ni i tyln (sinus intercavernosus a nterior et posterior), zatoka
intern a
klin o w o -cie m ie nio w a (sinus sphenoparietalis), zatoka skalista górna
i d olna (sinus petrosus superior et inferior).
Za p o m oc zato ki brze nej (sinus marginalis) z n ajd uj c ej si w okolicy
w ej cia do o tw oru wielkie g o (foramen magnum) oraz splotu p o dstaw-
neg o (plexus basilaris) ro zp ostarte g o na p o wierzchni stoku (clivus) - o bie
gru p y zatok ⌅ cz si z e splo tam i ylnym i kana⌅u kr g ow e g o (zob. C).
Dura m ater ence p hali Sinus sa gittalis Galea

(lam ina extern a - p ericra niu m calvaria e) su p erior V. em issaria ap o neuro tica
skle pienie po zaczaszkowe

g ⌅o wy y⌅y sk óry g⌅o wy
(ang. scalp) (ang. scalp veins)
La m ina externa
Diploe Vv. d iploicae
La m ina interna
Fove olae
gra nulares
Lacuna lateralis
et granulatio n es
arachn oid e a e
(Pacchio ni) Tra b ecula e
arachn oid e a e
(lam ina interna En d o th eliu m Falx y⌅y m ostk o w e Vv. su p eriores

[m enin g ea]) sinus ve n osi cere bri (ang. brid gin g veins) cere bri
B Bu d o w a z a t o k i na p r z y k ⌅ a d z ie z a t o k i st r z a ⌅ k o w e j g ó rn ej Z wr ac aj uw ag u w y p u klaj c e si zachy⌅ki b oczne (l acuna e laterales),

(sinus sa git t a l is su perior) w które w n ikaj ziarnisto ci p aj czyn ó w ki. Do sam ej zatoki uch o d z z je d
Prz ekrój p o przeczny - w id o k od stro ny p o tyliczn ej (z ty⌅u) (w ycin e k z A). nej strony p o wierzch o w n e y⌅y m ózgu ( y⌅y górn e m ózgu, w . superiores
cia na zatoki sk⌅ada si ze ró d b⌅o nka (endothelium ) i m ocnej kola g e n o cerebri; y⌅y m ostko w e (ang. bridging veins); zob. s. 296 i 298), a z dru giej
w ej tka n ki ⌅ cznej o p o ny tw ard ej, tw orz c ej blaszk o kostn o w (lamina - y⌅y ró dko cia (w . diploicae) p och o d z ce z s sia d uj cych ko ci skle p ie
externa - pericranium) i blaszk o p o n o w (lamina interna [meningea]). nia czaszki. Po nad to do zato ki kieruj si nie p osia d aj ce zastaw e k y⌅y
wia t⌅o zato ki p o wstaje m i d zy o bie m a blaszkam i. w y p ust o w e (w . emissariae), które ⌅ cz m i d zy so b zato ki, y⌅y ró dko
cia i y⌅y z ew n trzczaszko w e p ow⌅ok skle pie nia g ⌅o wy (ang. scalp).
372
N euroa n a tomi a 70. U n a cz y n ie n ie m óz g u
V. o p hthalm ica
su p erior
Sinus sp h e n o
Sinus in ter p arietalis
cavern osus
anterior Sinus
cavern osus
Plexus ve n osus
fora m inis ovalis Sinus p etro
sq ua m osus
Sinus in ter
cavern osus V. m enin g ea
p osterior media
Plexus Sinus
basilaris petrosus
su p erior
Sinus
petrosus Foram en
inferior ju g ulare
Sinus Sinus
m arg inalis sig m oid eus
V. mag na
cere bri
W . inferiores Sinus
cere bri occipitalis
Te ntoriu m Sinus
cere b elli transversus
Sinus rectus Sinus sagittalis C o nflu ens

su p erior sinuum
C Z a t o k i o p o n y t w a r d e j (sin us d u r a e m a tris) na p o dst a w ie cz asz k i

Prz ekrój p o zio my (p o przeczny, h oryzo ntalny) na wyso ko ci namio tu i prawa cz ⌅ cz si m i d zy so b z przo du i z ty⌅u za p o m oc zatok mi -
m ó d ku ( tentorium cerebelli), wid o k od stro ny czaszko w ej (z g óry); usu d zyja m istych (sinus intercavernosus anterior et posterior). Bardziej g rz b ie
ni to m ózg; po stro nie prawej usuni te z osta⌅y ró w nie skle p ie nie ocz o to w o (do ty⌅u) - a wi c na stoku (clivus) - u m ie jsco wio ny je st splo t pod-
do⌅u i nam io t m ó d ku (w ytw orz o n o okienka w tych stru kturach). Z a staw ny (plexus basilaris), z które go krew ró w nie o d p ⌅ywa do zatoki ja
toka ja m ista (sinus ca vernosus) otacza sio d⌅o tureckie , przy czym je j lewa mistej.
373
10.6 Z a t o ki o p o ny t w ar d ej - d o p ⌅ y w y i d o d a t k o w e dro gi o d p ⌅y w u
A D o p ⌅y w y d o z a t o k o p o n y t w a r d e j (sinus
Sinus sag ittalis
du r a e m a tr is) z y ⌅ m ó z g u ( w . cerebri) Sinus sa gittalis su p erior V. anasto m o tica
(wg Rau b era /Ko pscha) inferior su p erior
W id ok z pra wej strony. Kre w z ca⌅ej o b j t o V. media profunda
ci mózgu je st dre n o wana zaró w n o y⌅a m i p o V. basalis cere bri
w ierzch o w ny m i, ja k i g ⌅ b o kim i do zatok o p o ny
tw ard ej (zob. s. 376). C z erw o n e strza⌅ki na ryci V. intern a V. anterior
nie p o kazuj g ⌅ó w n e kierunki prze p ⌅yw u krwi cere bri cere bri
w o br bie zatok. W z wi zku z licznym i z esp o le
nia mi (anastomoses) - iz olo w an e nie dro n o ci V. magna V. media su p er
cere bri ficialis cere bri
naw et ca⌅e g o o dcin ka zatoki m o g prze bie g a
w sp osó b klinic znie b e zo b jaw owy.
Sinus rectus
Sinus in ter
cavern osus
C o nflu ens anterior
sinuum
Sinus
Sinus p e trosus cavernosus
V. an asto m o tica
inferior
inferior
Sinus Bulb us su p erior

transversus ve n a e ju g ularis
V. em issaria
parietalis Sinus sa gittalis
inferior
Sinus sag ittalis
su p erior V. basalis
Sinus rectus V. frontalis
Sinus petrosus V. o p hth alm ica

V. e missaria occipitalis V. an g ularis
V. occip italis V. o p hth alm ica

inferior
C o nflu e ns sinuum
Sinus cavern osus
V. auric ularis p osterior

Plexus ve n osus
fora m inis o valis
Sinus sig m oid eus
Plexus pteryg oid eus
V. e m issaria mastoid ea
Sinus petrosus
V. e m issaria co n dylaris inferior
V. c ervicalis profunda V. re tro m an dib ularis
V. facialis
V. vert e bralis V. ju g ularis extern a V. ju g ularis interna
B D o d a t k o w e d r o g i o d p ⌅y w u z z a t o k o p o n y t w a r d e j
(sin us d u r a e m a tris)
W id ok z prawej strony. O prócz d w óch g ⌅ó w nych o d p ⌅yw ó w krwi - ja kim i Do najw a nie jszych d o d atko wych o d p ⌅yw ó w ylnych zalicza si :
s y⌅y szyjn e w e w n trzn e (w. jugula res internae) - istnie j liczn e d o d at • y⌅y w y p ust o w e (w. emissariae) -> y⌅y ró dko cia (w. diploicae) po
kowe dro gi o d p ⌅yw u. Po⌅ cze nia m i dzy zato ka m i o p o ny tw ard ej a y w ierzch o w n e y⌅y g ⌅o w y (zob. C),
⌅a m i z e w n trzczaszk o wy m i s⌅u prz e d e wszystkim w yró w nyw a niu ci • y⌅a oczna g órna (v. ophth almica superior) -> y⌅a k towa ( v. angularis)
nie nia i re g ulo w a niu te m p era tury. Z klinic zn e g o p unktu wid ze nia teg o y⌅a tw arz o w a ( v. facialis),
ro dzaju zesp ole nia s in teresuj ce, p o nie w a m o e w nich d o ch o d zi do • splot ylny o tw oru o waln e g o (plexus venosus foraminis ovalis) -> splot
o d wró ce nia kieru nku prze p ⌅yw u krwi (brak zastaw ek!). W ówczas mo e skrzy d ⌅o wy (plexuspterygoideus) y⌅a za uch w o w a (v. retrom a ndibu
krew p⌅yn z y⌅ z e w n trzczaszk o wych do zatok o p o ny tw ard ej. Taka sy laris) oraz
tuacja mo e je d n a k przyk⌅a d o w o pro w a d zi do sytu acji, w której infek • zatoka brze na (sinus marginalis) -> splo t p o dstaw ny (plexus basilaris)
cja p o w⌅ok g ⌅o wy m o e wyw o ⌅a nie dro n o zatoki (zakrzepica z atoki -> splo t yln y kr g o wy w e w n trzny i z e w n trz ny (plexus venosus verte
ylnej). bralis internus et externus) (zo b. C).
374
Su tura Foram en
sagittalis p arietale
V. em issaria
parietalis
Sinus
sagittalis
su p erior
Sutura
la m b d oid ea C o nflu ens
sinuum
Sutura Sinus
p arieto transversus
m astoid ea
Protu b era ntia
Foram en occipitalis
occipitale externa
V. emissaria Sinus
occip italis sig m oid eus
V. e missaria
Foram en mastoid ea
m ast oid eum
Ca nalis co n dylaris
splot yln y d ooko⌅a
o tw oru w ielkie g o —
(fora m en m ag nu m) V. emissaria
- zato ka brze na co n dylaris
(sinus m arginalis)
Proc. mast oid eus Co n dylus
occipitalis
Plexus ve n osus
canalis n ervi V. ju g ularis
hyp o glossi
• /
II intern a
J 1
Plexus ve n osus V. occipitalis
verte bralis
extern us
li
C y ⌅y w y p ust o w e (vv. e m issa ri a e) o k o licy p o t y licz n e j
y⌅y w y p ust o w e sta n o wi b e zp o re d nie p o⌅ czenie m i d zy zato ka m i yl- ideum ). y⌅y w y p ust o w e m aj d u e kliniczn e zn acze nie, g d y w z d ⌅u nich
nymi o p o ny tw ard ej (sinus dura e m atris) a y⌅a m i ze w n trzczaszk o wym i. bakterie z p o w⌅ok skle pie nia g ⌅o wy (skalp u) m o g prze d osta si d o w e
Prze bie g aj one przez dro b ne o tw ory w ko ciach czaszki, takie ja k o tw ór w n trz do o p o ny tw ard ej, d o pro w a d zaj c w ten sp osó b do procesu z a
cie m ie n io w y ( fora men parieta le ) oraz o tw ór su tk o wy ( fora men m asto p aln e g o (za p ale nie o po n m ó z g o wych, m eningitis) .
375
10.7 y ⌅y p o w ierzch o w n e i g ⌅ b o kie mózgu
Po nie wa y⌅y m ózgu nie prze bie g aj ró wn ole gle do t tn ic - o bszary ch o w n e o d prow a d zaj krew z kory m ózgu ( y⌅y korowe [vv. corticales])
un aczynie nia t tnic ze g o i yln e g o s ró ne. Po dczas g dy t tnic e prze ni oraz z p o dkoro wej isto ty bia⌅ej ( y⌅y rdzenne [w . medullares]) b e zp o re d
kaj do m ózgu w y⌅ c zn ie od strony p o dstaw n ej, krew ylna dre n o wana nio do zatok o p o ny tw ard ej (sinus durae matris), krew z o kolic j d er pod-
je st z ca⌅ej p o wierzchni m ózgu, w ⌅ cznie ze stro n p o dstaw n , ja k rów staw nych ( nuclei basales), cia⌅a m o d zelo wate g o (corpus callosum) i mi -
nie z g⌅ b o kich stru ktur m ó z g o wia. W zw i zku z ich p o⌅o eniem oraz d zym ó z g o wia o d p⌅ywa y⌅a m i g ⌅ b o kim i n ajp ierw do y⌅y w ielkie j m ó
dre n o w an okolic m ózgu wyró nia si zasa d nicz o d w ie gru p y y⌅ lub zgu (v. m agna cerebri) i d o piero dalej do zatoki prostej (sinus rectus). O ba
dwa o bszary o d p ⌅ywu krw i: y⌅y powierzchowne (vv. superficiales cerebri) o bszary o d p ⌅ywu s p o⌅ czone ze so b licznym i w e w n trz m ó z g o w ym i
i yiy g⌅ bokie mózgu (w . profunda e cerebri). Po dczas g dy y⌅y p o wierz zesp ole nia m i n aczynio wym i (zob. D).
Vv. su periores
cere bri
V. an asto m o tica
su p erior
Sinus
V.m edia sagittalis
su p erficialis su p erior
cere bri
V. anasto
m otica
inferior
V. inferior
cere bri
V. th alam o - Vv. su p eriores
V. anterior striata cere bri
se p ti p ellucidi
Sinus sa gittalis
inferior
ve n triculi tertii
Sinus sa gittalis
su p erior
V. mag na cere bri
V. occipitalis
interna
V. anterior Sinus rectus

cere bri
Sinus
V. interna transversus
cere bri
V. basalis
Sinus occip italis
A y ⌅y p o w ie rzch o w n e m ó z g u (gyri) czy bruzd (sulci). St d te w y m ie n io n e z ostaj je d y n ie n ajw a n ie j

(vv. su per f ici a les cerebri) sze z tych y⌅.
Wid ok z le w ej stro ny na b oczn (a) i przy ro d ko w (b) p o wierzchni m ó Krótko prze d p o⌅ czenie m z zato ka m i o p o ny tw ard ej - y⌅y o p uszczaj
zgu. prz estrz e p o d p aj czyn ó w ko w i bie g n kró tkim o d cin kie m w prz e
a i b y⌅y p o wierzch o w n e m ózgu dre n uj krew do zatok ylnych - z kró t strze ni p o d tw ard ó w ko w ej. Na tym kró tkim o dcinku naczynia nosz na
kich y⌅ korowych (vv. corticales) oraz z d⌅u gich y⌅ rdzennych (w . m e zw y⌅ mostkowych (ang. bridging veins). Nie n ale y ich myli z y⌅a mi
dullares) (zob. D) - p och o d z cych z istoty bia⌅ej. W z akresie ro z gra nicze m ostu, które dre n uj krew z okolic mostu (pons)I y⌅y m ostko w e maj
nia o bszaró w dre n o w ania y⌅ g ⌅ b okich - zo b. C, s. 379. Ich prz e bie g jest du e zn acz e nie klinic zn e, g d y w trakcie urazów czaszko w o -m ó zg o wych
skrajnie z m ie n ny; ich p o⌅o enie w przestrzeni p o d p aj czyn ó w ko w e j nie m o g ulec n a d erw aniu i sta n o wi w ó w czas ró d⌅o krw aw ie nia (pro w a
wi e si ani z prze bie gie m t tnic, ani te z ukszta⌅to w a nie m zakr tó w d z c do p owstania tzw. krwia k ó w p o d tw ard ó w ko w ych; z o b. s. 380).
376
N e uro a n a to m i a 10. U n a cz y n ie n ie m ó z g u
B O bsz a r y , z k t ó rych d r e n o w a n a j e s t k re w
p rz e z y ⌅ y p o w i e r zch o w n e m ó z g u
( w . su perf ici a les cere b ri )
a Wid ok z lewej stro ny na b oczn p owierzch
ni pó⌅kuli m ózg owej, b Wid ok z lewej stro ny na
przy ro d kow p owierzchni pó⌅kuli m ózg owej,
c Wid ok na p o dstaw n p owierzchni mózgu.
W zale no ci od kierunku o d p⌅ywu krwi roz
ró nia si na bocznej p owierzchni mózgu y⌅y
górne (vv. superiores superficiales cerebri - dre nu
j ce krew do g óry w kierunku zatoki strza⌅kowej
górnej [sinus sagittalis superior]) oraz y⌅y d olne
(vv. inferiores superficiales cerebri; o d prowa dza
| J V. m edia su p erficialis cere bri 1 V. basalis
j ce krew do zatoki po przecznej [sinus trans
versus]). y⌅a ro dkowa p owierzchowna mózgu
(v. media superficialis cerebri) dre nuje krew za
równo do zatoki ja m istej (sinus cavernosus), ja k
i do zatoki po przecznej (zob. A, s. 374).
C U k ⌅a d y ⌅ p o dst a w n y ch m ó z g u
Uk⌅ad y⌅ p o dstaw nych mózgu dre nuje krew z a
równo z p o wierzch o w nych, ja k i g ⌅ b okich y⌅
Tractus o lfactorius
m ózgu. A n alo g icznie do ko⌅a t tnic ze g o m ó
zgu (circulus arteriosus) - na p o dstawie m ó
V. co m m unicans V. me dia zgu istnie je ró wnie pier cie naczy ylnych,
anterior su p erficialis
cere bri
który p o wsta⌅ z y⌅ p o dstaw nych (w . basales/
Rosenthal ) ; zo b. d ale j). y⌅a p o dstaw na po
Tractus op ticus V. anterior wstaje w o ko licy isto ty d ziurko w a n ej prz e d niej
cere bri
(substanti a perforat a anterior) w w ynik u p o⌅
V. in ter cze nia si y⌅y prze d nie j m ózgu (v. a nterior ce
p ed uncularis V. media
profunda rebri) z y⌅ ro dkow g⌅ b ok m ózgu (v. media
cere bri profunda cerebri ). W ykorzystuj c pasm o w zro
V. ch oroid ea
inferior kowe ( tractus opticus) ja ko struktur pro w a
Pe d unculus d z c - y⌅a p o dstaw na bie g nie ku ty⌅o wi, o ta
cere bri
V. basalis czaj c konar m ózgu (pedunculus cerebri), aby na
V. interna grz b ieto w ej (tyln ej) p o wierzchni ród m ózg owia
cere bri ( m esenceph alon ) p o⌅ czy si z y⌅ p o dstaw n
C o nflu ens
ze strony przeciw nej. W tym samym miejscu
ve n osus
p osterior V. mag na d ocho d zi ró w nie do p o⌅ czenia z o bie m a y
cere bri ⌅ami w e w n trzny m i m ózgu (w . internae cere
bri), a miejsce p o⌅ czenia nosi nazw sp⌅ywu
yln e g o tyln e g o (confluens venosus posterior).
Z miejsca sp ⌅ywu o dcho d zi z kolei nie p arzysta
y⌅a wielk a m ózgu (v. m a gna cerebri), która na
st p nie ucho dzi do zatoki prostej (sinus rectus).
Na sw oim prze bie g u y⌅a p o dstaw na p rzyj
m uje liczne yln e d o p ⌅ywy z g ⌅ b o kich struk
tur m ózgu (n p. y⌅y ze w z g órza i p o d w z g ó
rza, ze splotu n aczynió w k o w e g o rogu d olne g o
Sinus sa gitta lis Vv. su p erficiales cere bri it d.). D zi ki yle ⌅ cz cej prze d nie j (v. co m m uni
su p erior
V. an asto m o tica ca ns anterior) d ocho d zi do p o⌅ czenia m i dzy
m e d ullaris o bie m a y⌅a m i prz e d nim i mózgu - co pro wadzi
do p owstania za m kni te g o yln e g o uk⌅a du dre
V. lo n gitu dinalis Vv. su p erficiales cere bri na u okr ne g o.
nuclei caudati
V. m e d ullaris
Vv. transversa e
V. ce ntri se m iovalis
nuclei c au dati D Z esp o l e n i a m i d z y y ⌅ a m i p o w i e r z c h o w
ny m i i g ⌅ b o k im i m ó z g u (vv. su perf ici a les
V. ch oroid ea V. media su p erficialis
e t p ro f u n d a e cerebri)
cere bri
V. intern a cere bri Przekrój cz o ⌅o wy prz e z lew p ó⌅kul m ó zg u, w i
Vv. le nticulares d ok od stro ny cz o ⌅o w ej (z prz o d u).
V. term inalis su p eriores laterales y⌅y p o wierzch o w n e m aj - dzi ki prz e dsta wio
nym na rycinie p o⌅ czenio m ( a n asto moses) -
V. m edia profunda Vv. le nticulares
kontakt z y⌅a m i g⌅ b okim i mózgu (zob. s. 378).
cere bri su p eriores m ediales
W o bszarach granicznych m i d zy o b o m a d o
Vv. le nticulares rz eczami istnie je m o liw o o d wró ce nia kie
inferiores
runku prze p ⌅yw u krwi (strza⌅ki w d w ó ch kieru n
kach).
377
10.8 y ⌅y g ⌅ b o kie m óz g u, y ⌅ y pnia m ózgu i m ó d ku
A y ⌅y g ⌅ b o k ie m ó z g u (vv. cere bri

p ro f u n d a e )
Przekrój p o przeczny (liczn e przekroje h oryz o n
taln e z osta⌅y ze so b p o ⌅ czone); wid o k z g óry
na o tw orz o n ko m or b oczn .
Usuni to p⌅aty skro nio w e i p o tyliczn e, wraz
z nam io te m m ó d ku ( tentorium cerebelli) po
stro nie le w ej - tak a b y d osz⌅o do u wid o cznie nia
Vv. nuclei
y⌅ g órnych m ó d ku (vv. superiores cerebelli )
caudati
b ie g n cych na g órn ej p o wierzchni m ó d ku.
Na b o cznej cia nie ro g ów prze d nich o bu ko V. a nterior Fora m en in ter
sep ti p ellucidi ve n triculare
mór b ocznych, w pr ku kra co wym (stria ter
minalis) m i dzy wz g órze m ( th al a mus) a j V. th ala m o
dre m o g o niastym (nucleus caudatus), po d a V. interna striata
cere bri su p erior
w kierunku otw oru m i d zyko m oro w e g o ( fora
men interventricul are) y⌅a wzg órzow o -pr ko - V. basalis V. c h oroid ea
wio w a g órna (v. thal a mostri ata superior, nazy su p erior
wa na te y⌅ kra co w [v. terminalis]). Po p o⌅ V. p osterior
V. lateralis
c orp oris callosi
cz e niu z y⌅ prze d ni prz e gro dy prze zroczystej ve n triculi
(v. a nterior septi pellucidi) i y⌅ n aczynió w k o w lateralis
g órn (v. choroidea superior) p o wstaje y⌅a w e V. mag na

w n trzna m ózgu ( v. interna cerebri), która prz e cere bri
ch o d zi przez o tw ór m i d zyko m oro w y i po d a

V. m e dialis ve n
w z d ⌅u skle pie nia m i d zym ó z g o wia w kieru nku triculi lateralis
blaszki p o kryw y (l amina tecti; blaszki czwora-
czej [lamina qu adrigemin a ]), g d zie d ocho d zi do Sinus rectus
p o⌅ czenia z y t w e w n trzn mózgu p o ch o Vv. su p eriores
Co nflu ens
d z c ze stro ny prz e ciw n e j. Wsp ólnie z y⌅a m i cere b elli
sinuum
p o dstaw nym i (w . basales) p o wstaje sp ⌅yw ylny
tylny (confluens venosus posterior) - b d cy p o
cz tkie m dla y⌅y w ielkie j mózgu (v. m a gna ce
rebri).
La m ina t ecti
(lam ina q ua drig e m in a) V. mag na cere bri
Sinus petrosus
V. su p erior verm is
inferior
V. petrosa Sinus petrosus

su p erior
Sinus
sig m oid eus
Vermis
cere b elli
V. inferior ------
cere b elli
(lateralis)
V. su p erior cere b elli Sinus
(lateralis) transversus
V. su p erior cere b elli

Sinus rectus
(m e dialis)
V. inferior cere b elli C o nflu e ns V. inferior
(m e dialis) sin u u m verm is
B y ⌅ y m ó d k u (vv. cerebelli)
Wid ok od g óry i ty⌅u.
y⌅y m ó d ku bie g n - p o d o b nie d o p ozosta⌅ych y⌅ m ózgu - nie zale nie (v. precentralis), y⌅y g órna i d olna rob aka (w . superior et inferior vermis).
od t tnic m ó d k o wych. W i ksze n aczynia prze m ieszczaj si nad za kr Grupa boczna, do której nale : y⌅a skalista (v. petrosa ) oraz b o cznie prze
tam i (folia) i bru zd am i (sulci) g ⌅ó w nie w kierunku strza⌅ko wym . Z to p o gra b ie g aj ce cz ci y⌅ g órnych i d olnych m ó d ku (vv. superiores et inferio
ficzn e g o punktu wid ze nia m o na wyró ni gru p przy rodkow i boczn res cerebelli), dre nuje wi ksz cz o bu pó⌅kul m ó d ku. Wszystkie y⌅y
naczy ylnych. Gru pa przy ro d kow a dre nuje o kolic e rob aka ( vermis ce m ó d ku w ytw arza j zesp ole nia m i d zy so b ; ich o d p ⌅ywy zn ajd uj si
rebelli) oraz granicz ce z nim cz ci pó⌅kul m ó d ku: y⌅a prz e d ro dkowa je d n a k w y⌅ c zn ie p o d na m io to w o (a w i c p oni ej namio tu m ó d ku).
378
N e uro a n a to m i a 10. U n a cz y n ie n ie m ó z g u
V. intern a Sinus sagittalis V. thalam o -

cere bri in ferio r striata su p erior
Vv. in terp e d u n
A nast o m osis
culares
antero m e dialis
V. p o nto
A nasto m osis m ese nce p halica
antero lateralis
V. basalis N. trig e m inus

V. su p erior
verm is
V. po ntis
antero m e dia na Vv. su p eriores
C O bsz a r y , z k t ó rych o d p r o w a d z a n a j est
cere b elli
k re w p rz e z y ⌅ y g ⌅ b o k ie m ó z g u
Vv. pontis
( w . cere b ri p ro f u n d a e ) V. po ntis
transversae
W o br bie ka dej pó⌅kuli mózgu mo na (z góry antero lateralis
do do⌅u) wyró ni trzy p ozio my o d prowadzania
krwi przez du e y⌅y g⌅ b okie mó zgu. Tymi y
⌅ami dre nuj cym i s :
• y⌅a w z g órzo w o - pr k o wio w a g órna (v. tha Vv. m e d ullares
la mostriata superior), tra nsversae
• y⌅a w e w n trzn a m ózgu (v. interna cerebri ) i
• y⌅a p o dstaw na (v. basalis).
Dre n o wany o bszar o b e jm uje ro zle g⌅e cz
ci p o dstawy pó⌅kul m ó z g o wych, j dra pod-
stawn e, okolice tore b ki w e w n trzn e j (capsul a
interna), sp lo ty n aczynió w k o w e k o m ory b o cz V. m e d ullaris
a p ostero m e diana
nej i k o m ory trz eciej (plexus choroidei ventriculi
lateralis et ventriculi tertii), cia⌅o m o d zelo wate
(corpus callosum), ja k ró w nie cz ci mi dzy-
i ró d m ó z g o wia.
V. ch oroid ea Vv. in tern ae
p osterior cere bri
D y ⌅y p n ia m ó z g u (vv. tr u nci ence p h a li )

a Pie m ózgu in situ - wid o k od stro ny brzusz V. mag na V. basalis
nej (z prz o du) (po lewej stro nie usuni to m ó cere bri accessoria
d ek i cz p⌅ata p o tyliczn e g o), b W yiz olo wany N. tro chle aris
V. su p erior
pie m ózgu po usuni ciu m ó d ku - wid o k od
cere b elli w aria n t y⌅y
stro ny grz b ieto w ej (z ty⌅u).
p o dsta w n ej
y⌅y pnia m ózgu sta n o wi prz e d ⌅u enie y⌅ N. trig e m inus (v. basalis)
rdzenia kr g ow e g o i ⌅ cz je z y⌅a m i p o dstaw-
nym i m ózgu (w. basales). W o dcinku d olnym V. pe trosa V. m ese nce
su p erior phalica
tw orz - an alo g ic znie z y⌅a m i rdzenia kr g o
lateralis
w e g o - m ocn o ro zwini ty uk⌅ad y⌅ p o d ⌅u
nych wraz z uk⌅ad e m ro zga⌅ zie p o przecznych
- co p o w o d uje p o wstanie sieci yln e j. y⌅y o ko
licy rdzenia prz e d ⌅u o n e g o ( medull a oblongata)
V. m e d ullaris
i m ostu (pons) nale wraz z y⌅a m i m ó d ku
lateralis
do uk⌅adu yln e g o p o d na m io to w e g o. Na gra
V. p e d unculi
nicy m i d zy uk⌅ad e m pod- i na d na m io to wym
cere b ellaris cau d alis
(m ost - ró d m ó zg owie) istniej rozliczne z e V. m e d ullaris
sp ole nia (np. z esp ole nie prz e d nio -przy ro d - p osterolateralis
V. cisterna e
kowe i b oczne, a n astomosis anteromedi alis et cere b ello m e d ullaris
anterol ateralis). Vv. m e d ullares
transversa e
d orsales V. m e d ullaris
b p ostero m e diana
379
1 0 .9 K r w a w ie n ia w e w n t rz c z a sz k o w e
W przyp a d ku krw aw ie (krw o to k ów) w e w n trzczaszk o wych rozró nia si

krw aw ie nia zew n trz- i w e w n trz m ó z g o w e.
A K r w a w ie n ia z e w n trzm ó zg o w e
Calvaria
Krw awie nia z e w n trz m ó z g o w e p ole g aj na w yn aczyn ie niu si krwi w o b
Rup tura arteria e
szarze m i d zy skle p ie nie m czaszki a m ó zgie m . Ko ci czaszki nie ule g aj m e nin g e a e m e diae
o d kszta⌅c e niu - p o wstaj cy w e w n trz krwia k uciska m i kkie stru ktury
m ó zg u. W zale n o ci od ro dzaju krw aw ie nia (t tnicze lu b y ln e) d ocho dzi
do ró nie szybko ro zwijaj ce g o si zesp o⌅u ciasn o ty ró dczaszkow ej z na Arachn o id ea
Fractura
rastanie m ci nie nia w e w n trzczaszk o w e g o, przy czym uszko dzeniu ule
g aj nie tylko o kolice le ce b e zp o re d nio w p o bli u miejsca krw aw ie nia, Dura mater
le cz ró w nie b ard ziej o dle g ⌅e struktury. Bior c o p o n tw ard (dura mater) H a e m ato m a
za p unkt o d niesie nia m o na w yró n i n ast p uj ce ro dzaje krw aw ie ze- e p id urale
w n trz m ó z g o wych.
a K r w i a k n a d t w a r d ó w k o w y ( h aem atom a epidura le; grec. epi - nad) p o
wstaje z w ykle w wynik u ci kie g o urazu czaszko w o -m ó z g o w e g o ze
z⌅a m anie m (fracfura)/ p kni cie m ko ci czaszki. ró d⌅e m krwia ka je st
najcz cie j krw a w ie nie z p kni tej t tn icy o p o n o w ej ro dkow ej (rup
tura arteriae meninge a e mediae) (w zwi zku z prze bie gie m tej t tn icy
w s sie d ztw ie ko ci skle pie nia czaszki - ostre o d⌅a m ki p kni tej ko
ci m o g d o ⌅atw o sp o w o d o w a przeci cie t tn icy). Krwia k tw orzy
si m i d zy skle p ie nie m czaszki a o kostn o w blaszk o p o ny tw a d ej.
O p ona tward a o d d ziela si w wynik u ci nie nia krwia ka od ko ci, a sam
y⌅y m ostk owe
krwia k zaczyna uciska na mózg. Po p o cz tko w ej prz e m ijaj c ej utra (ang. brid gin g v eins)
cie przyto m n o ci w yw o ⌅a n e j uraze m - d ocho d zi z w y kle p o n o w nie na
przestrze ni kró tkie g o okresu (1 -5 g o d zin) do za b urze wia d o m o ci
(a do p o n o w n ej utraty przyto m n o ci), wyw o ⌅a nych tym raze m uci- Dura mater Sinus
sa gittalis
ni cie m tka n e k m ózgu w w ynik u krw aw ie nia t tnic ze g o i n arastaj
su p erior
ce g o krwia ka. O kres m i d zy p ierwsz i dru g u trat wia d o m o ci o kre
H ae m ato m a
la si p oj cie m lucidum intervallum (⌅a c.„p rz erw y jasn e j " ; faza typ ow a
su b d urale Falx cere bri
dla ok. 30 -40% wszystkich przyp a d kó w krwia ka na d tw ard ó w ko w e g o).
Ro zp o znanie krw aw ie nia (b a d anie to m o graficzn e g ⌅o wy) wraz z m o
liwie szyb k e w aku acj krwia ka na dro d ze o p eracyjn ej m o e uratowa Sinus
p acje nto wi ycie. sagittalis
b W przyp a d ku o s t r e g o k r w i a k a p o d t w a r d ó w k o w e g o ( h aem atom a inferior
subdurale; grec. sub - pod) d o ch o d zi do wyw o ⌅a n e g o urazem g ⌅o wy Spatiu m

su b arachn oid e u m
p kni cia y⌅y m ostkowej (ang. bridging vein; z o b. s. 298), cze g o kon
se kw e ncj je st yln e krw aw ie nie do przestrzeni m i d zy o p o n tward
a p aj cz . Po nie wa y⌅y m ostko w e prze bie g aj m i d zy p aj czyn ó w k
a o p o n tw ard - krw aw ie nie nast p uje do przestrzeni tzw. po dtwar-
b
d ó w ko w ej (która p o wstaje d o piero w wynik u krw aw ie nia) i pro wadzi
tym sa mym d o o d erw a nia / o d kleje nia si p aj czyn ó w ki od o p o ny tw a r
d ej (w zakresie p oszcze g ólnych przestrze ni - zo b. C , s. 301). Po nie wa
w tym przyp a d ku mamy do czynie nia z krw aw ie nie m ylnym - wzrost
ci nie nia w e w n trzczaszk o w e g o i z w i z a n e z tym o b ja w y w z m o o n ej
ciasn o ty narastaj w yra n ie w o lniej, ni w yst p u je to w przyp a d ku t t
nic ze g o krw aw ie nia n a d tw ard ó w ko w e g o. St d te do krwia ka p o d
tw ard ó w k o w e g o m o e d oj ju w przyp a d ku le kkic h uraz ó w g⌅owy,
a je g o ro zwój w p ostaci prze wle k⌅e j mo e trw a ca⌅e tyg o d nie,
c Do k r w a w i e n i a p o d p a j c z y n ó w k o w e g o (h aem orrh agia sub a ra chno
idalis) d och o d zi, g dy p knie t tn ia k ( aneurysm a - nie prawid ⌅o w e p o
szerzenie cia ny t tnicy) usa d o wio ny na której z t tn ic p o dstawy m ó
zgu (zob. B ). Przyczyn te g o p kni cia cz sto bywa na g ⌅y kró tk o trw a⌅y
w zrost ci nie nia krwi, np. w w y n ik u z wi ksz e nia si ci nie nia w e w n trz
Spatiu m
ja m y brzusznej (przyk⌅a d o w o w trakcie wypró nia nia si , o d d awania
su b arachn oid e u m
m oczu czy p o d n oszenia ci kich prz e d m io t ó w; m echaniz m t⌅o czni
brzusznej, przyp. t⌅u m .). Po nie wa t tnic e zn ajd uj si w przestrzeni
p o d p aj czyn ó w ko w e j wyp e ⌅nio n ej p⌅ynem m ó zg o w o -rd zenio wym -
d ocho d zi w ó w czas do krw aw ie nia do tej przestrzeni (krew w p⌅ynie
c
m ó z g o w o -rd zenio wym p o bra nym za p o m oc p unkcji l d wio w ej).
Sym p to m e m wio d cym SAH (a n g .su b a ra ch noidh e m orrh a g e ) s nagle
uja w n iaj ce si siln e bóle g ⌅o w y (tzw. straszliwy / niszcz cy ból g⌅owy,
„u d erz e n ie b⌅yskawicy ", „m ia d ca migre na "; przyp. t⌅u m .), ja k rów
nie w yz w o lo n a p o dra nie nie m o po n sztyw n o karku.
380
N e uro a n a to m i a 10. Un aczynienie mózgu
B P o ⌅o e n ie t t n ia k ó w n a cz y p o d sta w y m ó zg u
A. c o m m u nicans A. caro tis interna
(wg Bahra i Fro tschera, a nie g dy wg Duuse'a)
P kni cie wro d z o nych lub nabytych t tnia kó w t tn ic zn ajd u j cych si
na p o dstawie m ózgu je st najcz stsz przyczyn krw aw ie nia p o d p aj -
czyn ó w ko w e g o i d aje oko⌅o 5% wszystkich u d aró w m ó z g o wych. T tnia
kiem ( a neurysm a ) je st ch oro b o w o z m ie nio ny, nie kie d y w oreczk ow ato
uform o wany fra g m ent t tn icy ko⌅a t tnic ze g o mózgu (circulus arteriosus).
W przyp a d ku p kni cia ich cie cza⌅e j ciany, krew ule ga wyn aczyn ie niu
do przestrzeni p o d p aj czyn ó w ko w e j. Rycina o b ok p o kazuje typ o w e m iej
sca lo kalizacji t tn ia k ó w; najcz cie j mo na j e zn ale na t tn icy ⌅ cz cej
prze d nie j ( a. com m unica ns anterior; ok. 30 -35% przy p a d kó w), nast p nie
na t tn icy szyjn ej w e w n trzn e j (o. carotis intern a ), t tn icy ⌅ cz cej tyln ej
(o. com m unica ns posterior ) oraz t tn icy ro dkow ej m ózgu ( a. cerebri m e
dia ) - ka d e z naczy po 2 0 % przyp a d ków.
Corp us N ucleus
callosu m Th ala m us cau d atus
- Capsula interna
- Puta m en
H a e m o rrh a gia
in tra c ere b ralis - Claustru m
in re g io n e
n ucle oru m b asaliu m
- Aa. lenticulo -
striata e
Glo bus
pallid us
media
C K r w a w i e n i a r ó d m ó z g o w e (h a e m orr h a g i a e i ntr acerebr a les) sze go o poru w y n aczyn iaj c e j si krwi - m o e d oj do ro zle g⌅eg o krw a
Przekrój cz o ⌅o wy na wyso ko ci wzg órza ( th ala m us) . wie nia m i szowe g o w o br bie m ózgu. N aczynia m i, z których najcz cie j
W prz e ciw ie stw ie do d o tychczas o pisanych krw aw ie w e w n trzczasz- wyw o d z si krw aw ie nia w e w n trz m ó z g o w e, s ga⌅ zie t tn icy ro dko
k owych, lecz z e w n trz m ó z g o wych - w przyp a d ku krw aw ie nia r ó d m ó - w ej m ózgu ( a. cerebri media ) - prze dstawio n e na rycinie t tnic e soczew-
z g o w e g o d ocho d zi do w yn aczyn ie nia krwi w o br bie stru ktur w e w n trz k ow o -pr ko wio w e ( aa. lenticulostria ta e; tzw. t tn ic e krw o to kó w m ózgu).
nych m ózgu. Ro zró nienie m i dzy o bie m a p ostacia m i krw aw ie ma w ie l W w ynik u w yn aczyn ie nia krwi d ocho d zi do zaw a⌅u (krw o to czn e g o) m ó
kie zn acz e nie klinic zne, g d y krw aw ie nia z e w n trz m ó z g o w e mo na z a zgu w o ko licy tore bki w e w n trzn e j ( capsula intern a ), cze g o k o nse kw e n
trzym a na dro dze o p eracyjn ej, ale krw aw ie nia ró d m ó z g o w e g o - ju cj jest m.in. prz erw a nie prz ech o d z cej przez tore bk dro gi piram id owej
nie! (Jest to nie u praw nio ny skró t m y lo wy, ka de b owie m krw aw ie nie (zo b. E , s. 325). Poni ej miejsca uszko dzenia ujaw niaj si o b ja wy uszko
w e w n trzczaszk o w e mo e by leczo ne chirurg ic znie. Na o g ó⌅ o p eracja dzenia dro gi p ira m id o w ej, co klinic znie mo na ro zp o zna po pora e niu
o d bywa si w fazie, kie d y krw aw ie nie usta⌅o na sku tek wzrostu ci n ie sp astycznym ko czyn - a m ian o wicie tej p o⌅o wy cia⌅a, która zn ajd uje si
nia w yn aczyn io n e j krwi. Usuwanie skrz e p ó w pro wadzi do uruch o m ie po stro nie prz eciw n ej do m iejsca krw aw ie nia (skrzy o w anie pira m id z n a j
nia ró d⌅a krw aw ie nia, które musi by w ó w czas za o p a trzo n e chirurg icz d uje si p oni ej o ko licy u d aru). O pró cz o pisan e g o m asyw n e g o krw a w ie
nie; przyp. re d.). N ajcz stsz przyczyn krw awie nia r ó d m ó z g o w e g o nia - m o e d o ch o d zi do nie wie lkich krw aw ie (tzw. m a⌅e zawa⌅y, mikro-
(zawa⌅u krw o to czn e g o, udaru m ózgu) jest p kni cie naczynia w wynik u u d ary) w o bszarz e ukrwie nia trz ech d u ych t tnic m ózgu, którym cz sto
z byt d u e g o ci nie nia krwi. Po nie wa tka n ki m ózgu nie stawiaj w i k to w arzysz ch arakterystyczn e dla miejsca uszko dzenia o bjawy.
381
1 0.1 0 Z a b u rz e n ia u k r w ie n ia m ó z g o w e g o
z w e n ie n aczy
w e w n trz c z a sz k o w y c h
A. cere bri
anterior
A. cere bri
media
skrz e plina
(zatory n aczynio w e)
A. carotis
interna
ca⌅ko wit e za m kni cie

t tn icy szyjn ej (z ab urz enia
z m ia n y m ia d yc o w e he m o dyna m ic zn e)
w o kolicy ro zwidle nia
t tn icy szyjn ej Bifurcatio caro tid is
A. carotis
co m m unis
Arcus aorta e
m ateriat
zakrz e p o w y
w tuku aorty m ateriat z akrz e p o wy
w le wym prze dsionku
skrz e plina
(zatory sercowe)
A C z ste p rz yczy n y z a b u rze u k r w ie n ia m ó z g u

(wg M u m enthalera)
Za b urzenia prze p⌅ywu m ózg owe g o wraz z wynikaj cym z nich u p o le d ze wewn trznej (a. carotis intern a ) . Z nacznie rzad ziej d ocho dzi do zatoru krwi
nie m d ostarczania tlenu do mózgu (isch aem ia ) s najcz stsz przyczyn p owsta⌅e g o w wyniku zab urz e je j ylne g o o d p⌅ywu (np. w prze bie gu za-
o ro dkowych u bytko wych o b ja w ó w neuro lo gicznych. N ajci szym p o wi krze picy y⌅ m ó zg owych) (zob. B ). Za b urz enia u krwie nia t tnic ze g o w o b
k⌅anie m je st u d ar (zawa⌅ m ózgu) (insultus cerebri; ang. stroke): 85% wszyst szarze unaczynie nia t tnicy szyjn ej w e w n trzn e j uja w niaj si najcz ciej
kich u d aró w mózgu sp ow o d owana je st za b urze nia m i u krwie nia m ózg o w wyniku nie dro no ci zatoro wej lub miejscow ej nie dro no ci zakrze p o
w e g o - nie d o krwie nie m m ózgu (tzw. udar niedokrwienny mózgu [insul w ej. ró d⌅e m p owstawania wi kszo ci zatorów s m ia d yc o w e zm ia ny
tus isch aem icus cerebri]). Z awa⌅y nie d o krwie nn e mózgu s tym samym w o kolicy ro zwidle nia t tn icy szyjn ej wsp óln ej (zatory t tniczo -t tnicze),
4 -5 razy cz stsze ni u d ary zwi za n e z krw awie nie m ( udarem krwotoc ja k równie m ateria⌅ zakrz e p o wy (skrze plina) p och o d z cy z le we g o prz e d
znym mózgu [insultus h aemorrhagicus cerebri]). W krajach uprz em ys⌅o sio nka (zatory serc owe). O d erwana z serca skrz e plina, p owsta⌅a np. w w y
wio nych udar m ózgu jest trzeci co do cz sto ci przyczyn zg o n ó w cz⌅o niku ch oro by zastaw e k serca lub mig otania prz e dsio nkó w w prze bie gu za
wieka (w Niemczech stwierd za si ok. 200 000 przyp a d kó w zawa⌅u m ó burze rytm u serca, mo e prz e d osta si krwio b ie g ie m do mózgu i tam
zgu w ci gu roku, w Polsce ok. 70 000 nowych zach orowa w ci gu roku, pro wa dzi do funkcjo naln e g o zam kni cia (nie dro no ci) t tn icy za o p a tru
co mie ci si w re d niej e uro p ejskiej). N ie d o krwienie mózgu p owstaje j c ej mózg w krew (tzw. o bszar zaw a⌅u / zaw a⌅o wy). N ajcz ciej wyst p u j
w wynik u u trzym uj ce g o si przez d ⌅u szy czas przerwania kr enia cym je st zaw a⌅ w o bszarz e unaczynie nia t tn icy ro dkowej m ózgu, gdy
krwi (nie dro no ci) i w 90% d o tyczy zakresu zao p atrze nia t tnicy szyjnej t tnica ta stan owi b ezp o re d nie prz e d⌅u enie t tn icy szyjn ej w e w n trzn ej.
382
B Z a k r z e p ic a y ⌅ m ó z g u n a p rz e k ro ju cz o ⌅o w y m
Wid ok od stro ny czo⌅o wej (z przo du).
A nalo gicznie do t tnic mózgu - ró wnie y⌅y mózgu posiadaj zd efinio d ow⌅ad ko czyny d olnej po stro nie prz e ciw n e j; po stro nie le w ej: za
wan e anato micznie o bszary dre na u krwi (zob. s. 376 i 378). O prócz najcz krz e pica i zaw a⌅ w o bszarze sp ⌅ywu y⌅ g órnych grz b ie t o wych m ózgu
ciej wyst p uj cych t tniczych zaburze ukrwie nia mózgu - tak e za b u [ w . superiores dorsa les cerebri) - o b ja w y: nie d ow⌅a d p o ⌅o wiczy ( hemi-
rzenia o d p⌅ywu krwi w naczyniach ylnych m o g pro wadzi do zawa⌅ó w paresis) po stro nie prz e ciw n e j; w przyp a d ku zaw a⌅u p ó⌅kuli d o m in u j
nie d okrwie nnych. W przypadku nie dro no ci zakrz e p ow ej d ocho dzi np. cej o b ejm uj ce g o ru ch o w y o ro d ek m o wy: afazja ruch o w a,
do zwi ksz enia si ilo ci krwi w ⌅o ysku naczynio wym , a tym samym - do b W wynik u z akrz e p icy prawych y⌅ d olnych m ózgu [ w . inferiores cere
zwi kszenia si ci nie nia ylne g o w o kolicy zam kni te g o procese m zakrze bri) d ocho d zi do zaw a⌅u w prawym p⌅acie skro nio wym - n ie d o w id z e
p owym naczynia yln e g o. Prowadzi to do nie prawid ⌅o wych warunkó w gra nie p o ⌅o wicze (hem ia nopsia ) po stro nie przeciw nej,
dientu ci nie w naczyniach w⌅osowatych, cze go skutkie m jest przes cza c O b ustro nna zakrze pica y⌅ w e w n trznych mózgu [ w . intern ae cerebri)
nie nad miernych ilo ci p⌅ynu z naczy do struktur w ewn trznych mózgu pro wadzi do sym e tryczne g o zaw a⌅u w o ko licy o bu w z g órz i j d er pod-
(o brz k m ózgu). Je d n ocze nie d ocho dzi do redukcji nap⌅ywu krwi t tniczej staw nych. O b jawy: szybko uja w niaj ce si z a b urze nia wia d o m o ci, a
wraz z tle ne m do uszko dzonej okolicy mózgu. Niedro no poje dynczej do pi czki.
y⌅y m ózgowej (np. w prze bie gu zakrz e picy) prowadzi do zawa⌅u w okre Po nie wa zatoki yln e m aj ro zle g⌅e zesp ole nia ( a n astomoses) - nie dro
lonej okolicy: n o o granicz o n e g o fra g m entu zato ki nie pro wadzi (w prz e ciw ie stw ie
a Po stro nie prawej: zakrze pica i z aw a⌅ w o bszarze sp ⌅ywu y⌅ g órnych do o pisanych wy ej y⌅ d o pro w a d zaj cych) w wi ksz o ci do b ard zie j n a
przy ro d ko wych m ózgu ( w . superiores m ediales cerebri) - o b ja w y: n ie silo nych o b ja w ó w klinicznych (zo b. s. 374).
C O b ja w y w io d ce z a b u rz e kr e n ia m ó z g o w e g o w o k o lic y
T t n ic a O bjawy neurologiczne u k r w ie n ia je d n e j z t r z e c h d u y c h t t n ic m ó z g o w y c h
(wg M asuhra i N eum anna)
t tnica niedow⌅ad po⌅owiczy o rodkowe zaburzenia
Je eli d ojd zie do nie dro n o ci je d n e j z trzech g ⌅ó w nych t tn ic m ó zg o
przednia (czuciowo)-ruchowy doty- funkcji p cherza
w yc h: t tn icy prze d nie j, ro d kow ej lub tyln e j m ózgu ( aa. cerebri anterior,
mózgu
media lub posterior) - w o bszarach ich ukrwie nia d o ch o d zi do z m n ie jsz e
(a. cerebri
anterior) nia p o d a y tle nu (zo b. s. 368), cz e g o skutkie m s o kre lo n e u bytko w e o b
ja w y fu n kcjo n aln e (n e uro lo g ic zne). W o brazie klinic znym uja w n iaj si
o kre lo ne ty p o w e z esp o ⌅y za b urze .
• O ro dkowe za b urze nia funkcji p cherza (k oro wy o ro d ek p cherza
nie trzym a nie m oczu) oraz [(czucio w o)-ruch o wyj nie d ow⌅a d p o⌅o wiczy
d o tycz cy g ⌅ó w nie ko czyny d olnej po stro nie przeciw nej (zob. ho-
m unkulus ruch o wy i czu cio w y - s. 437 i 447) wsk a zuj na zaw a⌅ w za
t tnica niedow⌅ad afazja kresie u krwie nia t t n i c y p r z e d n i e j m ó z g u .
rodkowa po⌅owiczy • N ie d ow⌅ad p o ⌅o wiczy d o tycz cy g⌅ó w nie ko czyny g órn ej i tw arzy po
mózgu (czuciowo)- stro nie prz eciw n ej wsk a zu je na zaw a⌅ w z akresie t t n i c y r o d k o w e j
(a. cerebri -ruchowy m ó z g u ; w przyp a d ku, g dy z aw a⌅ d o tyczy p ó⌅kuli d o m inuj cej uja wnia
media) dotycz cy si d o d atko w o afazja ruch owa.
g⌅ównie ko czyny • Za b urzenia wid ze nia w zakresie przeciwstro nn e g o pola wid ze nia ( he
górnej i twarzy mia nopsia ) wsk a z u j m.in. na zaw a⌅ w z akresie t t n i c y t y l n e j m ó z g u ,
(typ Wernickego- g dy t tnic a ta za o p a truje kor w zro k o w w o ko licy bruz dy ostrogo-
-Manna)
c w ej (sulcus calcarinus) p⌅ata p o tyliczn e g o ( lobus occipita lis ). W przy
p a dku, g dy zaw a⌅ o b e jm uje ga⌅ zie n aczynio w e do w z g órza - d o d at
kowo m o g uja w n i si jeszc z e za b urze nia czucia po prz eciw n ej stro
t tnica niedoczulica niedowidzenie nie cia⌅a (nie d o czulica p o⌅o wicza), g d y afere ntn e w⌅ó kna czucio w e
tylna po⌅owicza po⌅owicze
ule g aj skrzy o w aniu jeszcze prze d d o tarcie m do w z g órza.
mózgu (hemianopsia)
(a. cerebri
Zakres uszko dzenia zale y m.in. od teg o, czy nie dro no umiejsco wio na
posterior)
jest bardziej pro ksym alnie, czy te bardziej o bwo d owo (d ystalnie). Regu⌅
jest, e nie dro no proksym alneg o o dcinka t tnicy prowadzi do znacz
nie bardziej rozleg⌅e go zawa⌅u ni to wyst p uje w prze bie gu nie dro no ci
bardziej o bw o d owej. W zwi zku z tym, i t tnica ro dkowa mózgu stanowi
b ezp o re dnie prze d⌅u enie t tnicy szyjnej w e wn trzn ej (a. carotis interna ) -
to w⌅a nie zawa⌅y pierwsz ej z wym ienio nych t tnic s najcz stsze.
383
N euroa n a tomi a 11. Rdze k r gow y i je g o un aczynienie
11.1 P rz e g l d : se g m e n t o w a b u d o w a r d z e n ia k r g o w e g o
som at o- cz ucie
re g ulacja
La m ina d orsalis czynn o ci trz ewi
La m ina d orsalis
La m ina alaris Su bsta ntia alba
strefa n e uro n ó w Cornu posterius

auto n o m ic znych
(zo na in term e dia) Cornu laterale
La m ina basalis Cornu anterius
La m ina ve ntralis C a n alis ce n tralis
A R o z w ó j z a r o d k o w y rd z e n ia k r g o w e g o Pomi dzy blaszkam i p o dstaw n i skrzyd ⌅o w po⌅o ona je st strefa p o

Prz ekrój przez cew n erw o w na wyso ko ci p ó nie jsze g o rd zenia kr g o rednia (zon a interm edia ), o d p o wia d aj ca przysz⌅e j strefie neuro
w e g o; wid o k od stro ny czaszko w ej. n ó w w e g e ta tyw nych. W o br bie blaszek p o dstaw nych, skrzy d ⌅o wych
a W czesn e sta diu m ro zw oju c e w y n erw o w e j, b Stadium p o re d nie, i w strefie p o re d niej ro zwijaj si liczn e n euro ny tw orz c e i s t o t s z a r
c Rdze kr g o wy d oros⌅e g o cz⌅o wieka. {substa ntia grisea ). D och o dzi w ó w czas do p o wi ksze nia tych o bszarów
Rozw ój rd zenia kr g ow e g o prze dstawio n o ju na s. 263. Szcze g ólnie i zw e nia wia t⌅a p o⌅o onej w ro dku przestrze ni, a do p owstania
w przyp a d ku rdzenia kr g ow e g o, wie d za o ro zw oju zaro d ko wym przy kana⌅u ro dkow e g o (ca n alis centralis, b d ce g o cz ci w e w n trzn e j
czynia si do zro zu m ie nia je g o stru ktury i funkcji w d ojrza⌅y m org aniz m ie. przestrzeni p⌅yn o w ej, c), który m o e by m iejsca m i zaro ni ty. W przy
Dlate g o w tym miejscu z osta nie on w skró cie przyp o m nia ny, a niektóre padku u kszta⌅t o wa ne g o rdzenia kr g ow e g o m ówi si o rog ach prze d
cechy szcze g ó lnie u wy d a tnio n e. nic h, b ocznych i tylnych (cornua a nteriora, latera lia et posteriora ).
• A kso ny wych o d z ce z n e uro n ó w isto ty szarej rdzenia kr g ow e g o lub
• Rdze kr g owy, ja k o o d cin ek O UN, ro zwija si z c e w y n erw o w e j. Na aksony n e uro n ó w z n ajd uj cych si w innych cz ciach O UN, które w n i
prz ekroju przez cew n erw o w w je j wczesnym sta diu m ro zwoju (a ) kaj do rd zenia kr g owe g o, tw orz i s t o t b i a ⌅ (substa ntia alba ), która
wid o czn a jest po⌅o ona ce n tralnie , wyp e ⌅nio n a p⌅ynem prz estrz e t o p o graficznie tw o rzy trzy szn ury ( funiculi) , a czyn n o cio w o liczne
(w d ojrza⌅y m O UN p⌅ynem m ó z g o w o -rd ze nio wym), któr o taczaj tzw. dro gi (zo b. s. 386). O tacza ona ca⌅ko wicie istot szar .
blaszki:
- n ie p arzyste blaszki: grz bieto wa ( la min a dorsalis-, stro p) i brzuszna { la O toczo na ze wszystkich stron prz e z istot bia⌅ istota szara rdzenia kr g o
min a ventra lis; dno) oraz w e g o sta n o wi m orfolo g icznie gru p y j d er. Trz em rog om mo na z grubsza
- p arzyste blaszki p o dstaw ne i skrzy d ⌅o w e (la min ae basa les et alares). przypisa g ⌅ó w n a ktyw n o ich n e uro n ó w tj. rog om prze d nim : uk⌅ad so-
m a toruch o w y; rog om tylnym : uk⌅ad czucia so m atyczne g o, rogom b o cz
nym: a u to n o m ic zn kontrol narz d ó w (viscero m o toryka).
Fila ra dicularia Ra dix p osterior
ra dicis posterioris (d orsalis)
(d orsalis) z g anglion nervi sp in alis
m e ntaln : w⌅ó kna n erw o w e m o g o p uszcza i w ch o d zi do kana⌅u kr g o

w e g o je d y n ie p o prz ez o tw ory p o m i d zy p oszcze g ólnym i kr g a m i, czyli
o tw ory m ie d zykr g o w e (fora min a intervertebralia ). W ⌅ ó k n a n e r w o w e
gru p uj si w tym celu w tzw. k o r z e n i e (ra dices; I. poj. radix):
• nici k orze nio w e prze d nie tw orz korze prz e d ni n a zyw a ny te korze
nie m brzusznym (radix a nterior [ventralis]), a
• nici korze nio w e tyln e tw orz korze prz e d ni n a zyw a ny te korzenie m
grz b ie to wym ( ra dixposterior [ dorsalis]).
O ba korze nie ⌅ cz si , tw orz c n e r w r d z e n i o w y (n. spin alis). Nici korze

nio w e, korze nie i n erw y rd ze nio w e nale ju do O bU N . W o p arciu o ci
g⌅y ch arakter OUN - w tym rd zenia kr g ow e g o - z je g o n arzuco n przez
archit ektur kr g os⌅u p a ci g⌅o ci o d cin kó w O bU N, a m ian o wicie ner
B B u d o w a se g m e n t u rd z e n ia k r g o w e g o i n e r w u rd z e n io w e g o we m rd ze nio wym i to w arzysz cym i mu ni mi i korze nia m i, o pracowan o
W id ok od przo du i g óry na o d cin ek rdzenia kr g ow e g o oraz n erw rd ze czyn n o cio w d e finicj se g m entu rdzenia kr g ow e g o. Jest nim bo wie m
nio wy. o d cin ek rdzenia kr g owe g o, w którym p o⌅o one s wy⌅ cznie te n euro ny
Rdze kr g o wy tw o rzy w kanale kr g o wym ci g ⌅ struktur , co nie po (ruch o w e), które tw orz d any korze prz e d ni.
z w ala na m akrosko p o w e w yró n ie nie je d n o zn acznyc h je d n oste k c zy n n o Uw aga: D efinicja nie m ówi nic o korzeniu tylnym! Wynika to z faktu, i d o
cio wych lub m orfo lo g icznych. Prze d ⌅u enie m rdzenia kr g ow e g o, który cieraj ce do kana⌅u kr g ow e g o nici k orze nio w e d ane g o korze nia tyln e g o
je st o d cin kie m OU N, ⌅ cz cym si z O bU N s tzw. n i c i k o r z e n i o w e (fila ra nie m usz si zawsze k o czy na n e uro nach, które le n a„d an ej wyso k o
dicularia ). S to gru py aksonów, które: ci w e j cia " w rdzeniu kr g o wym , ale m o g biec na przyk⌅a d a do rdzenia
• o p uszczaj rdze kr g o wy na je g o prze d nie j p o wierzchni (typ o w o ak prz e d⌅u o ne g o. Po nie wa n erw rd ze nio wy sk⌅ada si z korze nia prze d
sony n e uro n ó w ruch o w ych, bie g n ce do efektoró w) lub nie g o (ruchow e g o) oraz czucio w e g o (tyln e g o), je st nerw e m m ieszanym.
• w ch o d z do rdzenia na je g o p o wierzchni tyln e j (typ o w o aksony neuro Je d y n y w yj te k sta n o wi n erw rd ze nio wy C l , który nie p osiad a korzenia
nów czu cio wych, prze kazuj ce inform acje z rece p torów). tyln e g o (g dy nie istnie j tam tyln e nici korze nio w e), jest zatem nerw e m
wy⌅ cznie ruch o wym . W przyp a d ku p ozosta⌅ych n erw ó w rd ze nio wych
Sam kana⌅ kr g o wy je st je d n a k na skutek se g m e ntaln ej b u d o wy kr g o mo na z m orfolo g iczn e g o punktu wid ze nia p o wie d zie , e se g m entem
s⌅u pa, p o d zielo ny ró w nie na p oszcze g óln e kr gi (zo b. C ) . N arzuca on je st o d cin ek rdzenia kr g owe g o, do które go wch o d z lub o p uszczaj go
w p ewie n sp osó b ci g⌅e m u rd ze nio wi kr g ow em u sw oj b u d o w seg- nici korzeniowe ⌅ cz ce si w je d e n nerw rdzeniowy.
384
N euroa n a tomi a 11. Rdze k r g o w y i je g o un aczynienie
D U p r o sz c z o n y sc h e m a t se g m e n t o w e g o ma sw oje klinic zne zn acz e nie, g d y ze stw ie r

u n e rw ie n ia cz u cio w e g o sk ó ry d zanych w b a d aniu prze d m io to wym za b urze
- d e r m a t o m ó w (wg M u m enthalera) czucia w o ko licy d ane g o d erm ato m u mo na
Rozk⌅ad d erm ato m ó w na p o wierzchni cia⌅a. w niosk o w a o wyso ko ci uszko dzenia rdzenia
Rozk⌅ad czucio w e g o u n erw ie nia skóry kore kr g ow e g o. Na przyk⌅a d w sytuacji uszk o d ze
luje z czucio wym i korze nia m i n erw ó w rd ze nia korzenia C 8 d ocho d zi do nie d o czulicy (za
nio wych z p o prze d nie j ryciny: ka dy se g m ent b urz enia lub zniesie nia czucia) skóry w o kolicy
rdzenia kr g ow e g o (o pró cz C l;z o b . ni ej) un er m a⌅e g o palca r ki.
wia czucio w o o kre lo ny o bszar skóry (d erma- Uw aga: Nie istnie je d erm ato m C l, g d y p ierw
to m). Z najo m o d o k⌅a d ne g o przy p isania d er szy n erw rd z e nio wy szyjny je st n erw e m czysto
m ato m ó w do se g m e n tó w rdzenia kr g ow e g o ruch o wym .
Se g m e n t r d z e n ia k r g o w e g o Trzo n k r g u W y r o st e k k o lc z y s t y
C8 dolny brzeg CVI/górny brzeg CVII CVI

Th 6 ThV ThlV
Th 12 ThX ThlX
L5 ThXI ThX
SI ThXII ThXII
C P r z y p o r z d k o w a n ie (d o p aso w a n ie ) oraz brzuszne (ruch o w e) korze nie n erw ó w Uw aga: Inform acje w p o wy szej ta b eli maj
se g m e n t ó w rd z e n ia k r g o w e g o d o rd ze nio wych, które ⌅ cznie o kre la n e s m ia je d y n ie przy b li o n / orie n tacyjn w arto .
k r g o s⌅u p a u o so b y d o ro s⌅e j nem o g ona ko skie g o ( cauda equin a ). Z teg o M o liwe s in d yw id u aln e przesuni cia o 1-2
a Przekrój strza⌅k o wy w p⌅aszczy nie po rod- te p owo d u - p oni ej LI mo na b e zp iecznie se g m enty.
kowej, wid o k z prawej stro ny. Poszcze g ólne wyk o n a p unkcj l d wio w w celu p o bra Przy p isanie se g m e ntó w rd zenia kr g ow e g o
se g m enty rdzenia m o g by przypisan e o kre nia p⌅ynu m ó zg o w o -rd zenio w e g o do d alszej do o d p o wie d nic h stru ktur kostnych kr g o
lonym ele m e nto m kostnym kr g os⌅u pa. d ia g n ostyki. Korz enie g rz b ie to w e (c zucio w e) s⌅upa p o winn o by znan e, g d y mo e mie
Uw aga: Istnieje tylko sie d em kr g ó w szyj n erw ó w rd ze nio wych u n erw iaj okre lo ne zn acz e nie d ia g n ostyczn e np. przy prze pro
nych (CI-C VII), ale osie m par n erw ó w rd ze o bszary ro z m ieszczo ne na p o wierzchni skóry w a d zaniu ba d ania u p acje nta z p ora enie m
nio wych szyjnych (C1-C8). tu⌅o wia i ko czyn. p o przecznym w efekcie z⌅a m a nia kr g o
Po nie wa rdze kr g o wy - w p orów naniu b Ró na szyb ko wzrostu rd zenia kr g ow e g o s⌅u pa. W wynik u uszko dze kr g os⌅u p a po
z kr g os⌅u p e m - wcz e niej za trzy m u je si i kr g os⌅u pa pro wadzi ró w nie do te g o, i ni ej pierwsze g o kr gu l d wio w e g o LI nie
w sw oim ro zw oju - si ga w i c je d y n ie p o przyp orz d k o w a nie se g m e ntó w rdzenia d ocho d zi do uszko dzenia rdzenia kr g o
zio m u d olne g o brze gu pierwsze g o kr gu l kr g ow e g o do trz o n ó w i wyrostk ó w kolczy we g o, lecz o go na ko skie g o. Stwierd za si
d w io w e g o U lub kr ka m i d zykr g o w e g o stych kr g os⌅u p a - w kierunku d o o go no- w ó w czas o b ja w y zesp o⌅u o g ona ko skie g o.
m i d zy kr g ami l d wio wy m i LI i LII. Poni wym (do d o⌅u) ule ga cora z wi kszym przesu
ej LI bie g n ju tylko grz b ieto w e (czucio w e) ni cio m.
385
N euroa n a tomi a 7 7. Rdze kr go w y i je g o un aczynienie
11.2 B u d o w a se g m e n t ó w rd z e n ia k r g o w e g o
C olu m na
p osterior
Co lu m na
lateralis
C olu m na
anterior
p czek prze gro d ow o - brz e ny

(fasciculus se p to m arg in alis)
A Ist o t a sz a ra i b ia ⌅a rd z e n ia kr g o w e g o
Tró jwy m iaro wy o bra z rdzenia kr g owe g o, wid o k od przo du i g óry od b Drogi, które po prz e⌅ cze niu neuro n ó w prze bie g aj przez rdze kr
strony le wej. g o wy i bie g n do innych o bszaró w O UN. S to tzw. drogi d⌅ugie rdzenia
a Istota szara, b Istota bia⌅a: sznury, c Istota bia⌅a: p czki w ⌅asn e rd zenia. kr g ow e g o. Tw orz one tzw. szn ury prz e d ni, b oczny i tylny (funiculus
W rdzeniu kr g o wym neuro ny s czyn n o cio w o u p orz d ko wa n e na anterior, lateralis et posterior );
kszta⌅t s⌅u p ów (tzw. s⌅u py j d er, zo b. A, s. 388). Dlate g o prz e dstawie nie c Drogi, które ⌅ cz neuro ny s⌅u p ó w w o br bie rd zenia kr g ow e g o i sta
isto ty szarej ja k o trzech s⌅u p ów (a), prze d nie g o, b oczne g o i tyln e g o ( co n owi ele m e n t w e w n trznych o b w o d ó w rdzenia (tzw. uk⌅a d w⌅asny
lumna anterior, lateralis et posterior) , których przekrojam i s o d p o w ie d rdzenia ). A kso ny tych dróg p o ch o dz z neuro n ó w wstaw ko wych (tzw.
nie rogi (cornu a ) je st czym wi ce j ni tylko asp ekte m to p o graficznym . in tern e uro n ó w), p o⌅o onych w istocie szarej. Uk⌅ad w ⌅asny z org a niz o
Asp ekt s⌅upa ma z je d n e j stro ny zn acz e nie dla zro zu m ie nia czyn n o ci m i w a ny je st w tzw. p czki w ⌅asn e (fasciculii proprii ) i zasa d nicz o je st ci le
ni w ko nte k cie s⌅u p ó w j d er (zob. s. 388), a z dru g iej dla p o znania czyn zwi za ny z istot szar . P czki w ⌅asn e m o g prze bie g a ró w nie p o
no ci dró g w⌅asnych rdzenia (zob. c). O d n osz c si do d e finicji se g m entu zio m o i ⌅ czy neuro ny le ce na je d ny m p o zio m ie (nie prze dstawio n e
rdzenia kr g ow e g o (zob. B, s. 384), s⌅up prz e dni j e st o bszare m , g dzie p o na rycinie).
⌅o one s wszystkie neuro ny ruch o w e tw orz c e korze nie prz e d nie. S⌅up
b oczny oraz tylny o b e jm uj o d p o wie d nio neuro ny au to n o m ic zn e i cz u W o bu ro dzajach a p arató w dro gi m o g mie ch arakter wst p uj cy lub
cio w e, co o m ó wio n o ju w cz ci A na s. 384, dla p oszcze g ólnych ro gów. zst p uj cy. Drogi d⌅u gie wst p uj ce s dro g ami c zucio wym i, a zst p uj c e
Istota bia⌅a o b ejm uje dro gi, które w zale n o ci od miejsca d o celo w e g o ruch o wym i.
mo na zasa d nicz o p o dzieli na:
386
N euroa n a tomi a 11. Rdze kr gow y i je g o un aczynienie
Fu nic ulus posterior

-------------- *----------------- , Sulc us m e dianus
M e d ulla Fasciculus Fasciculus p osterior
o b lo n g a ta cu n e atus gracilis
Atlas Tractus
p osterolateralis
Fu niculus Cornu p osterius

lateralis
Form atio re ticu

Canalis
laris sp in alis
ce ntralis
Intu m esce ntia < Fissura m ediana Cornu anterius

cervicalis anterior
b M e d u ll a sp i n a lis - p a rs ce r v ic a lis
Funiculus Tractus
p osterior p osterolateralis
— C orn u posterius
Fu niculus
lateralis — Cornu laterale
— Cornu anterius
Fu niculus
anterior
c M e d u ll a s p i n a l is - p a r s t h o r a cic a
Tractus
p ostero lateralis
A p ex corn us
Intu m escentia p osterioris
lu m b osacralis
Su bsta ntia g elatinosa
Form atio reticularis

Co nus
sp inalis
m e d ullans
N ucleus
d orsolateralis
d M e d u ll a s p i n a lis - p a rs l u m b a lis
Caud a
eq uina
Fu niculus Tractus
p osterior p osterolateralis
A p ex corn us p osterioris
Fu niculus Su bstantia
lateralis g elatinosa
Ca nalis c entralis
Cornu anterius
Fu niculus
anterior
Fissura m ediana
e M e d u ll a s p i n a l is - p a r s sa c r a lis anterior
C P o ⌅o e n ie rd z e n ia k r g o w e g o w w o rk u o p o n o w y m
a Wid ok od prz o d u; trz o ny kr g ó w z osta⌅y cz cio w o usuni te, tak a b y o d neuro n ó w, które u n erw iaj ru ch o w o i czucio w o (pro prio ce pcja) mi nie
s⌅o ni brzuszn p o wierzch ni rd zenia kr g ow e g o. Przekroje p o prz eczne ko czyn.
( b - e ) re pre ze ntuj najw a nie jsz e t o p o graficznie o d cin ki rdzenia kr g o Róg b oczny jest sie d zib neuro n ó w wsp ó ⌅czulnych, które m o na o d na
w e g o; na sch e m atach po stro nie lewej zastoso wan o b arwie nie w⌅ó kie n le w d olnej cz ci o dcinka szyjn e g o rdzenia kr g ow e g o, w o dcinku
n erw o wych, po stro nie prawej - b arwie n ie cia⌅ kom órek n erw o wych. piersio wym oraz g órn ej cz ci o dcinka l d wio w e g o.
Uw aga: W o dcin kach rdzenia kr g ow e g o, które u n erw iaj ko czyny Gru b o isto ty bia⌅ej zwi ksza si w kierunku z do⌅u do góry, g d y w o g o
(z gru b ie nie szyjn e i l d wio w o -krzy o w e [intum escentia cervicalis i intu no wych o dcin kach rd zenia bie g n dro gi n erw o w e z d olnych okolic tu ⌅o
mescentia lumbosacralis]), z wi ksza si u dzia ⌅ isto ty szarej. wia oraz ko czyn d olnych, g dy tym czase m w o dcinku szyjn ym rdzenia
To zwi ksz e nie udzia⌅u (wielko ci) isto ty szarej wyn ik a z w i ksz ej liczby d o ch o d z d o d atko w o dro gi z g órnej cz ci tu⌅o wia i ko czyn g órnych.
387
N euroa n a tomi a 7 7. Rdze kr go w y i je g o un aczynienie
11.3 Is t o t a s z a r a (s u b s t a n t i a g r i s e a ) - p o d z i a ⌅ w e w n t r z n y
A Z a sa d a o r g a n iz a c ji s⌅ u p ó w k o m ó rk o w y c h w o b r b ie sz n u ró w
p r z e d n ic h r d z e n ia k r g o w e g o
W o br bie s⌅upa prze dnie go (columna anterior) mo liwe jest przyporz dko
Co lu m na
wanie ka demu poje dyncze mu mi niowi dok⌅adnie zd efiniowanej kolumny nucle oru m Radix
j dro wej. Przy za⌅o eniu tej samej g sto ci unerwienia - wi ksze mi nie po an terio r (ventralis)
trz e b uj wi cej unerwiaj cych je neuronów ni ma⌅e mi nie, dlateg o te
kolumny j d er dla du ych mi ni s wi ksze i rozci gaj si w obr bie kilku
kolejnych seg m entów rdzenia kr g oweg o. Mi nie, których m otoneurony
w ca⌅o ci lub te w przewa aj cej ilo ci pochodz tylko z je d ne g o seg mentu
(wycho dz tylko na je d nej wysoko ci), nazywane s mi niami znaczniko
wymi dla teg o segm entu (w przeciwie stwie do mi ni wieloseg m entowych
[zob. ni ej], których m otoneurony pocho dz z licznych seg m entów). Znajo
mo mi ni znacznikowych ma spore znaczenie w przypadku prze prowa
dzania badania prze dmiotoweg o. Uporz d kowanie m otoneuronów okre lo
nych mi ni w kolu mnach j dro wych jest po dstaw bud owy somatotopo-
wej s⌅upa prze dnieg o (zob. B ). W przeciwie stwie do tu⌅owia (gdzie zach o
wany zosta⌅ se g m entowy podzia⌅ i unerwie nie) zawi zki mi ni dla ko czyn
- w zwi zku z przemieszaniem si rozmaitych struktur w trakcie rozwoju za
rodkowe go - uleg⌅y wymieszaniu. W trakcie tych przemieszcze (w drówki)
zawi zki mi ni „ci g n za sob " swoje unerwie nie. St d te przemieszanie
ci gni tych za sob aksonów jest konieczne i zachodzi w o br bie splotów
(plexus). W przypadku du ych mi ni w⌅ókna nerw owe pocho dz ce z kilku
seg m entów mog by „wym ieszane " ze sob , tak wi c wi kszy mi sie mo e
by unerwiany przez liczne seg m enty rdzenia (z kilku pi ter rdzenia).Teg o ro
dzaju mi nie nazywa si wielose g m entowymi (por. B , s. 390).
Uw aga: M i sie mo e by w p raw d zie u n erw ia ny przez kilka se g m entó w
rd zenia kr g ow e g o, ale zawsze tylko z je d n e j k olu m ny j d ro w e j, która
w przyp a d ku d u ych m i ni mo e ci g n si przez kilka s sie d nich se g
m entów.
n e uro ny zao p atruj ce

m i nie z ginacze
N ucleus retro
p osterolateralis
N ucleus
p ostero lateralis
N ucleus
antero lateralis
b n euro ny z a o p atruj ce N uclei m ediales

m i nie prosto wniki
B S o m a t o t o p o w a o r g a n i z a c j a r o g u p r z e d n i e g o (wg Bossy'a) i grz bietu (a tak e mi nie m i d zy e bro w e i mi nie brzucha w przy
a So m ato to p o wy p o d zia⌅ s⌅u p ó w j dro w ych w rogu prz e d nim ca⌅ego padku d olnych o d cin kó w rdzenia kr g owe g o, zo b. a ).
rdzenia kr g ow e g o ce ch uje si n ast p uj c org aniz acj : • Gru pa j d er b ocznych u n erwia:
• w przy ro d ko wych s⌅u p ach j d ro w ych usa d o wio n e s neuro ny ru - m i nie o br czy ko czyny g órn ej i ra m ie nia (j dro prze dnio-
ch o w e (m o to neuro ny) u n erw iaj c e m i nie bliskie tu ⌅o wiu, -b oczne [ nucleus a nterola teralis]) ,
• w b ocznych s⌅u p ach j d ro w ych zn ajd uj si m o to n euro ny do mi ni - m i nie prz e dram ie nia (j dro tyln o -b o czn e [ nucleus posterola tera
o dle g⌅ych od tu⌅o wia (np. mi ni ko czyn). lis]),
b So m ato to p o wy p o dzia⌅ s⌅u p ó w j dro wych w rogu prz e d nim o dcinka - dro b ne m i nie r ki o d p o w ie d zialn e za ruchy p alc ó w (j dro tylno-
szyjn e g o rd zenia kr g ow e g o: -grz bieto w o -b o czne [ nucleus retroposterolateralis]).
• Gru p a j d er przy ro d ko wych (j dro brzuszn o -przy ro d kow e i grzbie- W brzusznej cz ci rogu prze d nie g o (kolor nie bieski) s ro zmieszczone
t o w o - przy ro d ko w e [ nuclei ventromedialis et dorsom edialis]; oba j dra gru py j d er dla m i ni prostownik ów, w grz b ieto w ej cz ci (kolor czer
nie zosta⌅y naryso w an e ja k o oso b ne struktury) un erwia mi nie karku w o ny) - dla m i ni zgin aczy.
38 8
Su bstan tia Su bstantia

g elatinosa g elatinosa
C P o d z ia ⌅ is t o t y s z a re j w g ru p y k o m ó re k n e rw o w y c h
a Cz szyjn a, b Cz l d wio w a rdzenia kr g owe g o. ni róg tylny, g d zie u m ie jsc o wio n e s g ⌅ó w nie neuro ny rz uto w e (projek
W klasyczny sp osó b neuro ny tw orz c e istot szar rd zenia kr g ow e g o cyjn e) dró g wst p uj cych. Po nie wa p o⌅o enie p oszcze g ólnych j d er jest
- w z wi zku z ich p ostaci i p o⌅o enie m - zaliczan e s do ró nych gru p / z m ie n n e na ró nych wyso ko cia ch rd zenia - na rysunkach prze dstawio n o
sku pisk kom órek (j d er). Je eli przy oce nie nie u w z gl d ni si n euro n ów o dcin ek szyjny i l d w io w y rd zenia. N iektóre s⌅u py ko m órk ow e s sw o
s⌅u cych lo kaln e m u prze tw arzaniu inform acji - w ó w czas róg prz e dni iste dla d ane g o o dcinka rd zenia kr g o w e g o; przyk⌅a d o w o j dro n erw u
sk⌅ada si zasa d nicz o z so m atycznych eferentnych neuro n ó w ru ch o prze p o n ow e g o (n. phrenicus) z n ajd u je si je d y n ie w se g m e ntach C3-C5
wych (m o to n e uro n ó w). Dlate g o te róg prze d ni je st w yra n ie wi kszy rd zenia kr g ow e g o ( nucleus nervi phrenici) .
D P o d z ia ⌅ g ru p j d e r is t o t y sz a re j na w a rs t w y (b la s z k i) w g Rexe d a klasyfikacji Rexe d a. Szcze g ólnie d o brze w yra o ny p o dzia⌅ na w arstw y w i

a Cz szyjn a rdzenia kr g ow e g o, b Cz piersio wa, c Cz l d wio w a. d o czny jest w o br bie rogu tyln e g o; z kolei uk⌅ad w arstw w rogu prze d
W zwi zku ze z⌅o o n org aniz acj o ro dkow e g o uk⌅a du n erw o w e g o ist nim przyp o m in a p o dzia⌅ na gru p y j d er (zob. C). M iejsce, w którym ko
nie je wiele m o liw o ci d o k o nyw ania po dzia⌅u isto ty szarej. O prócz o p isa czy si czucio wy akson p o ch o d z cy ze zw o ju rd ze nio we g o, cz sto o kre
neg o p owy ej sch e m atu p o dzia⌅u na j d ra m o liwe je st d o k o nanie cyto- la n e je st nu m erem blaszki z klasyfikacji Rexe d a; p o wy sze rysunki m o g
archit ekto niczn e g o p o dzia⌅u na w arstw y lub blaszki ( la min ae I-X) we d⌅u g sta n o wi m ateria⌅ p oró w nawczy.
E N e u ro n y is t o t y sz a re j rd z e n ia kr g o w e g o
Ko m órki k orzenio w e - ko m órki prze ⌅ cz aj c e: ne uro ny, których akso ny k o cz si po t ej sa

S to n e uro ny, których w y p ustki w y d o staj si z rd z e nia kr g o w e g o k orz e nia m i p rz e d n i m ej stro nie ora z na w yso k o ci t e g o sa m e g o se g m e ntu rd zenia
mi. W yró nia si przy ty m : (z ob. np. C, s. 391);
• ko m órki ru ch o w e so m a tycz n e (so m at o m o t orycz n e), które z a o p a truj m i nie szkie le - k o m órki sp o id ⌅o w e (k o m isuraln e): n e uro ny, których akso ny prze d o
t o w e (n e uro ny ru ch o w e a , y ora z (3; m o to n e uro ny alfa, g a m m a ora z b e ta); staj si prze z sp oid ⌅o bia⌅e ( c o m m i s s u r a a l b a ) na stro n prz e ciw n
• k o m órki ru ch o w e trz e w n e (w isc ero m o t o rycz n e, a u t o n o m icz n e), które u n e rw ia j trz e (z ob. np. C, s. 391);
w ia . - k o m órki k o jarz e n io w e (aso cja cyjn e): n e uro ny, których o d g a⌅ zie nia
akso n aln e (k o laterale) ⌅ cz kilka s sia d uj cych ze so b se g m e ntó w
Ko m órki w e w n trzn e rd z e nia: m i d zyse g m e n t o w y uk⌅a d k o jarz e n io w y (z ob. np. C, s. 391);
N ale d o nich n euro ny, których akso ny nie o p uszczaj o ro dk o w e g o uk⌅ad u n erw o w e g o . - k o m órki Re nsh aw a: szcz e g ó ln y ty p in tern e uro n ó w h a m u j cych, które
W g ru p ie k o m óre k w e w n trzn ych ro zró nia si : s p o b u d z a n e prze z b o czn e o d g a⌅ zie nia (k o la terale) akso n ó w m o t o
• k o m ó r k i s z n u r o w e (n e uro ny pro je kcyjn e): k o m órki w e w n trz n e rogu tyln e g o ( c o r n u n e uro n ó w alfa. Po b u d ze nie ta k ie p o w o d u je u w o ln ie n ie z ko m órki
p o s t e r i u s ) , których akso ny o p uszcz aj isto t szar i ci g n si w o b r b ie ist o ty bia⌅ej Re nsh aw a n e uro p rz e ka n ik a h a m uj c e g o , który h a m uje czyn n o
w p ostaci dró g w st p u j cyc h (szn uró w) do w y e j p o ⌅o o nych o ro dk ó w. Sta n o w i m o to n e uro nu p o b u d zaj ce g o k o m órk Re nsh aw a i s sie d n ich n e uro
o ne dru gi n e uro n c z u cio w y (dru gi n e uro n dro gi c z u cio w e j), który o trzy m u je p o ⌅ cz e n ó w ru ch o w ych , tw o rz c w te n sp osó b p tl u je m n e g o sprz e nia
nie syn a p tyc z n e od p ierwsz e g o n e uro n u cz ucio w e g o (cia⌅a te g o n e uro n u) z n ajd u j zwro tn e g o , która m o d uluje cz st o p o b u d z e gru p n e uro n ó w. Ko
ce g o si w z w o ju rd z e nio w y m (z ob. np. s. 393); m órki Re nsh aw a m aj tak e p o ⌅ cz e nia sy n a p tyc z n e z in n y m i n e uro
• n e u r o n y w s t a w k o w e (in t ern e uro n y): n e uro ny ro z m ieszczo n e w isto cie szarej, których nam i h a m u j cy m i ora z o trzy m u j p ro je kcj z dró g ru ch o w ych zst p u
akso ny nie w yc h o d z po za o br b isto ty sz are j. W ró d nich m o na w yró n i : j c yc h (z ob. n p. D, s. 391).
38 9
11.4 Is t o t a s z a r a (s u b s t a n t i a g r i s e a ):
⌅u k o d ru c h o w y i d ro g i w ⌅asn e rd z e n ia
Radix p osterior (d orsalis) Cornu p osterius

cia⌅o kom órki
rzekom o-
je d n o b ie g u n o w ej
zw o ju rd ze nio w e g o
Radix a nterior neuro n ruch o w y a Cornu n euro ny

(ventralis) (a-m o to neuro n) anterius wstaw k o w e
A In t e g ra c y jn a f u n k c ja is t o t y sz a re j rd z e n ia k r g o w e g o : nia, np. inform acja o d⌅u g o ci m i nia i je g o ro zci g ni ciu. Je eli w trak
p o w st a w a n ie o d ru c h ó w cie ba d ania prze d m io to w e g o d ojd zie do nag ⌅e g o ro zci g ni cia mi nia
Po stro nie le w ej: m o n osyn a p tyczny ⌅u k o d ru c h o w y (o druch w ⌅asny m i w wynik u u d erz enia (tzw. m ⌅o teczkie m neurolo g icznym) w je g o ci gno,
nia; po stro nie praw ej: ⌅uk o druch o w y p olisyna p tyczny. to d ocho d zi do p o b u dze nia o d p o wie d nich rece p toró w w m i niu. Infor
Istota szara rd zenia kr g ow e g o o d gryw a m.in. rol wsp o m a g ania funkcji m acja o ro zci g ni ciu m i nia je st przekazana (prze z n euro ny ze zw oju
m i ni na nie wia d o m ym (o druch o wym) p o zio m ie; to dzi ki tem u m o rdze nio we g o) do n e uro n ó w ru ch o wych a (a - m o to n e uro n ó w). N e urony
liwe je st u trzym yw a n ie wyprost o w an e g o cia⌅a w przyp a d ku stania na afere ntn e uw alniaj w syna psie z a- m o t o n e uro n e m p o b u d zaj cy neuro-
b aczno , ja k ró wnie w trakcie ch o d ze nia i bie g ania - bez ci g ⌅e g o ko n prze ka nik, co osta tecznie p o w o d uje skurcz m i nia. W yzw o lo ny skurcz
c e n tro w ania na tym uwa gi. W celu wyp e ⌅nia nia tej fu n kcji ko ordynuj cej m i nia je st oznak , i ca⌅y ⌅uk o druch o w y je st nie naruszo ny, tj. w⌅ó kna
- neuro ny isto ty szarej p o trze b uj o d p o w ie d niej in form acji z m i ni i ich d o prow a d zaj ce i wy pro w a d zaj ce (efere ntn e) oraz synapsa prz e tw arza
o to czenia. Inform acja ta d ostarczana je st przez aksony kom órek n erw o j ca im p ulsy w o br bie rd zenia, fu n kcjo n u je prawid ⌅o wo.
w ych, których cia⌅a (p erykario ny) zn ajd uj si w zw o ja ch rd ze nio wych. W przyp a d ku p o lisy n a p ty c z n e g o o d ru c h u o b c e g o d ocho d zi do p o
Akson d o ro d ko wy tych ko m órek po d a korzenie m tylnym do istoty bu dze nia rece ptoró w, zn ajd uj cych si poza o br b em struktur m i nio
szarej (o d n o nie do dróg d o pro w a d zaj cych / afere n tnych - zob. s. 436). w ych, np. re ce p toró w skórnych. Równie w ó w czas d ocho d zi do skurczu
Rozró nia si dwa ro dzaje o druch ó w: m o n osyn a p tyczny o druch w⌅as m i nia, lecz za p o re d nic tw e m n e uro n ó w wstaw k o wych (intern euro -
ny oraz p o lisyn a p tyczny o druch o bcy. W przyp a d ku m o n o sy n a p tyc z - nów). N euro ny s w ó w czas prz e⌅ czane przy wyk orzysta niu tzw. w⌅as
n e g o o d ru c h u w ⌅a sn e g o inform acja z o bw o d u p och o dzi z sam e g o m i neg o ap aratu o druch o w e g o rdzenia (b li sze inform acje - zo b. C).
B O d ru c h y m o n o sy n a p tyc z n e ist o t n e z k lin ic z n e g o p u n k tu w id z e n ia

a O druch z m i nia d w u g ⌅o w e g o ram ie nia, b O druch z m i nia trójg⌅o- m ⌅o teczkie m neurolo g icznym - z w y kle w ci g n o d ane g o m i nia, w w y
w e g o ram ie nia, c O druch z m i nia czw oro g ⌅o w e g o uda (o druch kola niku cze g o d ocho d zi do ro zci g ni cia m i nia. Je eli w o d p o wie d zi na
n o wy). d O druch z mi nia trójg ⌅o w e g o ⌅y dki (o druch ze ci g na pi to ro zci g ni cie d ocho d zi do skurczu m i nia - w ó w czas ⌅u k o druch o wy
w e g o A chillesa). mo na uzna za nie naruszo ny. Mimo e w ten sp osó b spraw d zan e jest
Na rycinie prze dstawio n o p oszcze g óln e m i nie z ich ci g na m i, p unkty fu n kcjo n o w a nie je d n e g o m i nia i je d n e g o un erw iaj ce g o go n erw u -
w yz w a la n ia o druchu, ucz estnic z ce w o druchu n erw y (w ⌅ó kna afere ntne z w ykle o ce nia nych je st kilka se g m e n tó w rdzenia kr g ow e g o. W ynika to
- kolor n ie b ieski; w⌅ó kna eferentn e - kolor cz erw o ny) oraz se g m enty z te g o, i d any n erw p o wstaje z korzeni n erw o wych p o ch o d z cych z kilku
rd zenia uczestnicz ce w d anym o druchu. se g m e n tó w rd zenia (m i nie wielose g m e n t o w e; zo b. A, s. 388).
Ba d anie najw a nie jszych m i nio wych o druch ó w w⌅asnych (o druch ó w W czasie ba d ania o druchy w ⌅asn e spraw dza si zawsze o b ustro nnie, g dy
ro zci g o wych; przyp. t⌅u m .) p o winn o by wyk o n a n e w trakcie ka d eg o dzi ki te m u m o liw e je st zid e n tyfiko w a nie je d n ostro n n e g o os⌅a bie nia
ba d ania prze d m io to w e g o. W yzw o le nie o druchu p ole ga na u d erzeniu o druchu, wy g óro w ania o druchu lub innych o dchyle od normy.
390
N euroa n a tomi a 11. Rdze k r g o w y i je g o un aczynienie
p czek
w ⌅asny
z w ó j rd z e n io w y
cia⌅o (p erykario n) ko m órki

rz e k o m o je d n o bie g u n o w ej
w o br bie zw o ju rd ze niow e g o
ko m órka
projekcyjna
(rzuto wa) kom órka
Rensh awa
kom órka
sp oidtowa o d g a⌅ zie nie
(ko m isuralna) akso naln e
(kolaterala)
n e uro n ruch o w y a
ko m órka (a -m o to neuro n)
k ojarzenio wa
(asocjacyjna)
kom órka
^ wtr c o na
n euro n ru ch o wy a D W p ⌅y w k o m ó rk i R e nsh a w a na n e uro n ru c h o w y a lfa
(a -m o to neuro n) ( a - m o t o n e u ro n )
W przyp a d ku m o n osyna p tyczn e g o o druchu w⌅asn e g o w⌅ó kna aferentne
C Sc h e m a t p rz e ⌅ c z e m i d z y n e u ro n o w y c h a p a ra t u w ⌅asn e g o nale do n e uro n ó w ze z w o jó w rd ze nio wych. Ko cz si one na neuro
rd z e n ia kr g o w e g o nach ruch o wych a i uw alniaj p o b u d zaj cy n e uro prze ka nik - ac e tylo
Na rycinie - neuro ny d o ro dkowe (afere ntne) prze dstawio n e zosta⌅y ch o lin . W o d p o wie d zi na uw o lnie nie n e uro prze ka nika - a - m o to n e uro n
w kolorze nie bieskim , neuro ny o d ro dkowe (e fere ntne) - w kolorze czer wysy⌅a p o b u d zaj ce im p ulsy do syna psy (p ⌅ytki) nerw o w o - m i nio w ej
w o nym , a neuro ny ap aratu w⌅asn e g o rdzenia - w kolorze czarnym. (g dzie n e uro prze ka nikie m je st ró w nie ace tylo ch o lin a). O d g⌅ó w n e g o
Po lisyna p tyczn e o druchy o bce m usz by cz sto k o ntrolow an e i ko or aksonu neuro nu ruch o w e g o a o dch o d z p o na d to o d g a⌅ zienia (b ocz
d yn o w an e prz e z kilka se g m e ntó w rdzenia. D ostarczana inform acja z o b nice, k olaterale), które d zia ⌅aj stym uluj c o na kom órki Renshawa - n e u
wo d u je st prz enoszona za p o m oc n e uro n ó w wstaw k o wych (intern euro - ro ny wstaw k o w e o z wro tnym dzia⌅aniu h a m uj cym na a- m o to n e uro ny.
n ów), których aksony ro zg a⌅ ziaj si T-kszta⌅tnie , w sp osó b skrzy o w any W w ynik u stym ula cji kom órka Renshawa uw alnia ha m uj cy n e uro prze
i nieskrzy o w a ny do wy ej i ni ej p o⌅o onych se g m e ntó w (o d n o nie do k a n ik - g licyn . Te go ro dzaju sa m o h a m uj cy m echaniz m za p o bie g a na d
in tern e uro n ó w - z o b. E, s. 389). O pisane, o gra nicz o n e t o p o graficznie do m iern e m u p o b u d ze niu a- m o t o n e uro n ó w (ha m o w anie z wro tn e). Funk
rdzenia ⌅a cuchy neuro n ó w wstaw k o wych s o kre la n e ⌅ cznie p oj cie m cjo naln e zn acz e nie kom órek Renshawa uja w nia si klinic znie w sp ekta
w⌅asnego apara tu odruchowego rd zenia. A kso ny tych neuro n ó w p o d aj kularny sp osó b w prze bie g u t ca. Toksyna t co w a ha m uje u w aln ia
p czkami w⌅asnym i (fasciculi proprii ) , które bie g n do p o bliskic h se g m e n nie g licyny z kom órek Renshawa; wyp a d a w ó w czas ha m o w anie zwro tn e
t ó w w p o bli u (s⌅u p ów) isto ty szarej (zo b. A, s. 386). P czki w⌅asn e sta n o n e uro n ó w ruch o wych a - co o sta tecznie pro wadzi do skurczu t co w e g o
wi w i c dro gi prze w o d z ce a p aratu w⌅asn e g o rd zenia. (trw a⌅e g o skurczu m i ni).
Tractus Tractus
vestib ulospinalis re ticulospin alis
E W p ⌅y w d ⌅u g ic h dró g n a n e uro n ru c h o w y a
N euron ru ch o w y a o trzym uje im p ulsy e fe
rentne p och o d z ce nie tylko z p ozio m u dane g o
se g m entu rd zenia, lecz w zasa d niczym sto p niu
- im p ulsy prze nosz o n e d⌅u gim i dro g am i, któ
rych p o cz tek zn ajd uje si w m ó z g o wiu. Im
p ulsy te m o d uluj prac a - m o t o n e uro n ó w -
g ⌅ó w nie przez ich ha m o w anie . W przyp a d ku
utraty fu n kcji d⌅u gich dróg zst p uj cych do
rd zenia, ja k to np. w yst p u je w p ora eniu po
przecznym , zaczyn aj prze w a a w p ⌅yw y a p a
ratu w⌅asn e g o rdzenia - p o w o d uj c na d m iern e
p o b u d ze nie w p ostaci p ora enia sp astyczn e g o
(zob. s. 451).
391
N e uro a n a t o m i a 11. Rd ze k r g o w y i je g o u n a cz y n ie n ie
11.5 Drogi wst p uj ce sz n ura prz e d nie g o: dro gi rd z e nio w o- w z g órz o w e
A Prz e b ie g d r o g i r d z e n i o w o - w z g ó rz o w e j p r z e d n i e j i b o cz n e j
na p r z e k r o j u p o p rz ecz n y m r d z e n ia k r g o w e g o a lba anterior). Po lewej stro nie rd zenia kr g ow e g o prze dstawio n o sto
A kso ny dro gi rd ze nio w o -w zg órz ow ej przedniej ( tractus spinoth ala m icus sunki so m ato to p o w e dro gi rd ze nio w o -w zg órz ow ej b o czn ej. Patrz c od
a nterior) bie g n w sznurze prz e d nim , a dro gi rd zenio w o -w zg órz ow ej stro ny grz b ieto w ej i prze m ieszczaj c si z g o d nie z ruche m wskaz ó w ek
bocznej (tractus spinoth a la m icus la teralis) w sznurach prz e d nim i b ocz ze g ara, natrafia si n ajp ierw na w⌅ó kna z o ko licy krzy o w ej, a ko czy na
nym. Dlate g o o bie dro gi okre la si ja ko drogi czuciowe sznura przedniego prze bie g aj cych b ocznie w⌅ó kn ach szyjnych.
i bocznego. Uwaga:\ N cis⌅ym te g o s⌅owa zn acze niu droga rd ze nio w o -w zg órz ow a nie
jest cz ci sp oid⌅a bia⌅eg o prze d nie g o, a je d y n ie ule ga w nim skrzy o w a
• Droga rd ze nio w o -w zg órz ow a prz e d nia prz ew o d zi inform acje d o ty niu (decussa tio ). Sp oid⌅o bia⌅e przednie, p o d o b nie ja k nie prze dstawio n e
cz ce nie precyzyjn e g o czucia d o tyku i nacisku oraz m niej sto p nio na rycinie sp oid⌅o bia⌅e tylne je st zatem praw d ziwym sp oid⌅e m prz e b ie
w a n e czucie nacisku. g aj cych p ozio m o w⌅ó kie n w⌅asnych rdzenia. ⇤ c zy p czki w ⌅asn e uk⌅a du
• Dro g rd ze nio w o -w zg órz ow b oczn bie g n nato m iast im p ulsy prze w⌅asn e g o rdzenia lewej i prawej p o⌅o wy rdzenia kr g owe g o. Spoid⌅a bia
nosz ce inform acje o bólu, te m p era turze, ⌅asko taniu, sw d zeniu oraz ⌅ego prze d nie g o nie m o na m yli ze sp oid⌅e m prze d nim . Ch o jest to
d o znaniach seksualnych. ró wnie praw d ziw e sp oid⌅o, je d n a k nie zn ajd uje si w rdzeniu kr g owym
a w kreso m ó z g o wiu, g d zie ⌅ czy zaró w n o ele m e n ty w ch o m ó z g o wia, ja k
Perykario ny n e uro n ó w d o pro w a d zaj cych (p ierw o tnych aferentnych) i o bszary p ⌅a tó w skro nio w ych. Sp oid⌅a bia⌅ego tyln e g o nie n ale y nato
obu dróg p o⌅o one s w zw o ja ch rd ze nio wych. O bie dro gi d o cieraj do miast myli ze sp oid ⌅e m tylnym , które ja ko praw d ziw e sp oid⌅o p o⌅o one
dru gie g o neuro nu i krzy uj si w sp oid le bia⌅ym prz e d nim (com missura je st w m i d zym ó z g o wiu.
392
N e uro a n a to m i a 11. Rd ze k r g o w y i je g o u n a cz y n ie n ie
B D ro g i r d z e n i o w o - w z g ó rz o w e i ich p o ⌅ cz e n ia o r o d k o w e ciwstro nnym sznurze prze d nim (!) do mó zgu.

a Droga rd ze nio w o -w zg órz ow a prz e d nia ( tractus spinoth a la m icus a n te • W przyp a d ku dro gi rd ze nio w o -w zg órz ow ej b ocznej (b) aksony p ierw
rior). b Droga rd zenio w o -w zg órz ow a boczna ( tractus spinoth a la m icus la sze g o neuro nu prze⌅ czaj si b e zp o re d nio po w ej ciu do isto ty szarej
teralis). rd zenia na dru gi neuro n, a wi c na wyso ko ci, na której w esz⌅y do rd ze
O bie dro gi rd ze nio w o -w zg órz ow e z b ieraj b o d ce z pól rece p toro wych nia kr g owe g o! A kso ny dru g ie g o neuro nu krzy uj si ró wnie w sp o
skóry, je d n a k prz ew o d z r ó n e j a k o ci o w o r o d z a je in f o r m acji cz u ci o idle prz e d nim i bie g n w p rzeciwstro nnym sznurze prz e d nio -b o cznym do
w ej: m ózgu. Z najo m o tej ró nicy miejsca prze⌅ cze nia ma zn acz e nie p o d
czas o ce ny o b ja w ó w u p acje nta z zesp o ⌅e m Bro wna-Se q uard a (zo b. E,
• Droga rd ze nio w o -w zg órz ow a prz e dnia o trzym u je im p ulsy z cia⌅ek na s. 463).
cisku skóry oraz rece p toró w m ieszkó w w⌅oso wych (m echan orece p -
tory) p o prz ez u m iarko w anie z m ie lin iz o w a n e akso ny (d e n drytyczn e). O bie dro gi rd ze nio w o -w zg órz ow e (które w pniu m ózgu okre la si mia
• Droga rd ze nio w o -w zg órz ow a b oczna p o prze z w o ln e z ak o cze nia ner nem w⌅ó kie n rd z e nio w o -w zg órz owych) bie g n w nim ja k o wst g a rd ze
w o w e w skórze o d biera b o d ce b ólo w e oraz t e m p era tury, niowa (lem niscus spin a lis) do j dra brzuszne g o tyln o - b o czn e g o wzg órza,
g d zie d ocho d zi do prz e⌅ cze nia na trz eci neuro n. A kso ny te g o neuro nu
Perykario ny pierwsze g o neuro nu (p ierw o tn e aferentne) dla o bu dróg p o dro g tore b ki w e w n trzn e j (ca psula interna ) d o cieraj do czw arte g o n e u
⌅o o ne s w zw o jach rd ze nio wych. Równie w d alszym prz e bie g u o bie ronu w z akr cie za ro d k o wym .
dro gi w yk a z u j p e wn e ele m e n ty wsp ó ln e. O bie dro gi ko cz si w korze Uw aga: W przyp a d ku uszko dzenia dróg rd ze nio w o -w zg órz owych d o
czucio w ej zakr tu za ro d ko w e g o, w i c prz ew o d z o n e do nie g o im p ulsy ch o dzi do o graniczenia lub zniesie nia p erce pcji ro nych b o d c ów czu
p o dle g aj u wia d o m ie niu w m ózgu. Na p rz e b ie g u o b u dr ó g d o k o ry cio wych, takic h ja k ból, te m p era tura czy nie precyzyjn e czucie m echa
cz u cio w e j istnie je je d n a k je d n a, ale istotna klinicznie ró nica:• nic zne. Po nie wa o bie dro gi bie g n bardzo blisk o sie b ie, praktycznie ni
g dy nie stwierd za si iz olo w an e g o uszko dzenia tylko je d n e j z nich. O b
• Po w ej ciu do rd zenia kr g ow e g o aksony pierwsze g o neuro nu drogi ja w y u bytko w e sp o w o d o w an e uszko d zenie m , d o tycz zawsze tej p o⌅o wy
rd ze nio w o -w zg órz ow ej prze d nie j (a) ro zg a⌅ ziaj si n ajp ierw na cia⌅a, po której z lo k a liz o w a n yjest p erykario n pierwsze g o neuro nu (a wi c
kszta⌅t litery T, i bie g n w przeciw nych kierunkach od 1 do 2 se g m e n neuro nu o b w o d o w e g o w zw o ju rd ze nio wym). Przyczyn te g o zja wiska
t ó w ku d o⌅o wi oraz 2 do 15 se g m e ntó w ku g órz e. D o piero w ó wczas, jest o p isyw a n e w cze niej skrzy o w a nie dró g p o wy ej po zio m u dru gie g o
a w i c nie na p o zio m ie se g m entu rdzenia kr g ow e g o, na którym w e neuro nu. Uszko dze nie pierwsze g o (o b w o d o w e g o) lub dru g ie g o (o ro d
sz⌅y do nie go, ule g aj prze⌅ cze niu na dru gi neuro n. A kso ny dru gie g o koweg o) neuro nu po stro nie lewej pro wadzi do o b ja w ó w po stro nie le
neuro nu krzy uj si nast p nie w sp oid le prz e d nim i bie g n w prze- w e j, tak ja k uszko d zenie prz e ciwstro n nie p o⌅o onych n e uro n ó w trz e
cie g o i czw arte g o (oba o ro dkow e).
393
N e uro a n a to m i a 7 1. Rd ze k r g o w y i je g o u n a cz y n ie n ie
11.6 Drogi wst p uj ce sz n ura t yln e g o:

p cz e k sm u k ⌅y i p cz e k klin o w a t y
Fasciculus
Fascic ulus gracilis
cune atus
wtókna z ok o licy szyjn ej (C l)
w⌅ókna z okolicy szyjn ej (C8)
w⌅ó kna z okolicy p iersio wej
w⌅ó kna z okolicy l d wio w ej
w⌅ókna z oko licy krzy o wej
A P cz e k sm u k ⌅ y (f ascicu lus gr a ci lis)

i p cz e k k li n o w a t y (f ascicu lus c u n e a t us )
- g a ⌅ z ie w st p u j c e w ⌅ ó k ie n
d o r o d k o w y ch
P czek sm uk⌅y oraz p czek klin o w a ty - s
w z wi zku z ich grz b iet o wym p o⌅o enie m
w o br bie rd zenia kr g o w e g o o kre la n e term i
nem dróg tyln o -sznuro wych (dróg szn uró w tyl
nych). W obu dro g ach p o d aj w⌅ó kna dla cz u
cia p o⌅o enia ( wia d o m a pro prio ce pcja) i d e li
katne g o (su b telne g o) czucia skórn e g o (d otyk,
wibracja, d e likatny ucisk / nacisk, czucie d yskry
m inacyjn e, czyli ro zró nia nie d w ó ch p unktów
d o tyka nych je d n o cz e n ie). W p czku klin o w a
tym prze nosz o n e s w⌅ó kna z ko czyny g ór
nej, z kolei w p czku sm uk⌅y m - w⌅ó kna z ko
czyny d o lnej. Po nie wa p czek klin o w a ty z a
wiera w⌅ó kna n erw o w e p och o d z ce z k o czyny
g órn ej - nie stwierd za si go w rdzeniu po ni ej
trzecie g o se g m entu piersio w e g o Th3.
Cia⌅a (p erykario ny) ko m óre k n erw o wych p ierw
sze go neuro nu zn ajd u j si w z w oju rd ze nio
wym . Ich d o brze z m ie lin iz o w a n e i tym samym
szybko prze w o d z ce w⌅ó kna p o d aj w sp o
sób nieskrzy o w a ny (co do miejsca skrzy o
w ania - zo b. C) do j d er szn uró w tylnych: j dra
sm uk⌅e g o i klin o w a te g o ( nucleus gracilis, n uc
leus cune a tus; zo b. C). O ba j dra zn ajd u j si
w d olnym o dcinku rdzenia prz e d ⌅u o n e g o ( m e
dulla oblong a ta ) . P czki w yk a z u j so matoto-
p ow b u d ow w e w n trzn .
<y
A°
394
Fasciculus in terfascicularis
(fasciculus Sch ultze)
B A kso n y zst p u j c e w d r o g a ch sz n u r ó w t y ln y ch culus interfascicularis]), w o dcinku p iersio wym w o w aln e pole Flechsig a
Poza prze dstawio nym i w cz ci A aksona m i wst p uj cy m i p czka sm u (p czek prz e gro d o w o -brze ny [ fasciculus septom argin a lis]), a w o dcinku
k⌅eg o i klin o w a te g o stwierd za si ró w nie o b ecn o o b o cznych akson ó w krzy o wym w tró jk t Philip p e'a -G o m b aulta. Drogi te bior udzia ⌅ w pro
do ni ej p o⌅o o nych se g m entó w. Drogi te org a niz uj si w o dcinku szyj cesie czucio w o -ruch o w ej inte gracji na p o zio m ie rdzenia kr g ow e g o i zali
nym w p czek prz e cin k o wy Schultze g o (p czek m i d zyp czk o wy [ fasci czaj si do uk⌅ad u w ⌅asn e g o rd zenia kr g o w e g o (zo b. s. 386, 390).
akso ny trz ecich p erykario ny

n e uro n ó w czw artych neuro n ó w
C P cz k i sm u k ⌅ y i k li n o w a t y o ra z ich p o ⌅ cz e n ia
Gyrus o ro d k o w e
p ostc entralis
• Po d o bnie ja k w przyp a d ku dro gi rd ze nio w o -w zg órz ow ej
(zo b. s. 392-393) akso ny trzecie g o neuro nu dróg sznura
tyln e g o ko cz si w korze czucio w ej m ózgu (z akr t za-
ro d k owy). O znacza to, e prze w o d z o n e prz e z te dro gi
p erykario ny Thala m us im p ulsy z osta n u wia d o m io n e (u wia d o m io na proprio-
trzecich
neuro n ów ce pcja z re ce p toró w mi ni i wi za d e⌅, czucie wibracji
z cia⌅e k Vatera-Pacinie g o i pre cyzyjn e wra e nia d o tyko w e
Le m niscus ze skóry p o prze z rece p tory w o k ó ⌅ m ieszkó w w⌅oso wych
m edialis i in.).
• Po d o b nie ja k w przyp a d ku dro gi rd ze nio w o -w zg órz ow ej
p erykario ny
akso ny cia⌅a (p erykario ny) pierwszych n e uro n ó w p o⌅o one s
dru gich n e uro n ó w
dru gich
w z w o ja ch rd ze nio wych.
n e uro n ów
N ucleus cune atus • A ksony pierwszych neuronów z d aj bez skrzy ow ania
w sznurach tylnych do j d er szn uró w tylnych, czyli j dra
akso ny pierwszych
n e uro n ó w klin o w a te g o i j dra sm uk⌅e g o (dru gi neuro n) zlo k aliz o w a
nych w d olnej cz ci rdzenia prz e d⌅u o ne g o.
Fasciculus • D o piero a ksony drugich neuronów - o kre la nych w pniu
cu ne atus p erykarion m ózgu ja k o wst g a przy ro d ko w a (lem niscus medialis)
pierwsze g o neuronu
przech o d z na dru g stro n w tzw. skrzy o w aniu wst g
(.decussatio lem niscoru m ) i bie g n do w z g órza (trzeci neu
ron ).
M e m brum
su p erius
Uwaga:\ N przyp a d ku uszko dzenia p czkó w sm uk⌅e g o i klin o
w a te g o d ocho d zi do z m nie jsze nia lub ca⌅ko wit e g o z n iesie
nia precyzyjn e g o czucia m echanic zn e g o oraz u wia d o m io
nej pro prio ce pcji. O b jawy takie g o uszko dzenia d o tycz z a
wsze tej stro ny cia⌅a, po której le y p ierwszy neuro n (a wi c
neuro n o b w o d o wy w zw o ju rd ze nio wym) danej dro gi. Przy
p erykarion czyn te g o je st o pisan e w y e j skrzy o w a n ie dró g na p o zio
Fasciculus pierwsze g o neuronu mie aksonu dru g ie g o neuro nu w rdzeniu prz e d ⌅u o nym (p e
gracilis
rykario ny dru gich n e uro n ó w innych dróg czucio wych po
⌅o o ne s w rdzeniu kr g o wym !): wy p a d n i cie pierwsze g o
(o bw o d o w e g o) lub dru g ie g o (o ro dkowe g o) neuro nu p o ni
M e m brum
inferius
ej skrzy o w ania wst g po stro nie lewej pro w a d zi zate m do
o b ja w ó w po lewej stro nie cia⌅a, t a k ja k uszko d zenie przeciw-
stro nnych neuro n ó w dru gich p owy ej skrzy o w ania wst g
lub n e uro n ó w trz ecie g o i czw arte g o (oba o ro dkow e) pro
w a d zi do o b ja w ó w po stro nie prz eciw n ej (w tym przyp a d ku
po stro nie prawej).
395
N e uro a n a to m i a 7 7. Rd z e k r g o w y i je g o u n a cz y n ie n ie
11.7 Drogi wst p uj ce szn ura b oczn e g o:

dro gi rd ze nio w o- m ó d k o w e
cia⌅o d ru gie g o n e uro nu czucio w e g o

w rogu tyln ym rdzenia
A D ro g i r d z e n i o w o - m ó d k o w e p rz e d n ia i t y ln a (dr o g i m ó d k o w e w⌅ó kna wio d c e in form acje z (na rycinie po stro nie prawej prze dstawio n e
w sz n u r a ch b o cz n ych) z g o d nie z ruche m wska z ó w e k ze g ara):
Drogi rd ze nio w o -m ó d ko w e ( tractus spinocerebellares) p o⌅o one s • o dcinka piersio w e g o (Th)
w sznura ch bocznych rd zenia kr g ow e g o i w o dró nie niu od w cze niej • o dcinka l d wio w e g o (L),
o pisanych dróg wst p uj cych rd zenia, prz ew o d z in form acje nie do kory • o dcinka krzy o w e g o (S).
m ó zg ow ej, ale do mó d ku (cerebellum ), O znacza to, e przew o dzo ne W ⌅ókna o id e n tyczn ej funkcji z o dcinka szyjn e g o rd zenia kr g ow e g o b ie
przez nie im p ulsy nie podleg a j u wiadomieniu. Ich w⌅ó kna d o ro dkowe g n p czkie m klin o w a tym do j dra klin o wate g o d o d atko w e g o ( nucleus
d ostarczaj inform acj wsp o m a g aj c pro cesy nie u wia d o m io n ej ko or cune a tus accessorius) i st d d o piero ja k o w⌅ó kna klin o w o -m ó d ko w e (fi
d ynacji ruch o w ej, ja k ma to m iejsce p o dczas biegu czy ja z d y na ro w e brae cuneocerebellares) do m ó d ku. Z te g o p owo d u droga rdzeniowo-
rze (nie u wia d o m io na pro prio ce pcja). O bie dro gi m aj id e n tyczny uk⌅ad -m ó d kowa tylna nie o b ejm uje w⌅ó kie n z o dcinka szyjn e g o rdzenia kr
so m ato to p o wy. Od stro ny brzusznej do grz b ie to w ej zlo kaliz o w an e s g oweg o.
39 6
p erykario n dru gie g o n euro nu
B D ro g i r d z e n i o w o - m ó d k o w e p rz e d n ia i t y ln a o ra z ich p o ⌅ cz e n ia
o ro d k o w e
a Droga rd ze nio w o -m ó d kowa prze d nia, b Droga rdzeniowo-m ó d - ja c h rd ze nio wych. Ich akso ny to tzw. w⌅ó kna IA, szyb k o przew o d z ce,
kowa tylna. w⌅ó kna m ielin o w e. Prz ew o d z in form acje z wrze cio n e k m i nio wych
oraz rece p toró w zlo kaliz o w anych w wi za d ⌅ach do dru g ie g o neuro nu,
• W o dró nie niu od o pisanych w cze niej dróg wst p uj cych o bie drogi który dla o bu dróg zn ajd uje si w s⌅upach tylnych rdzenia kr g ow e g o:
rd ze nio w o -m ó d ko w e ko cz si w m ó d ku (brak u wia d o m io - dru gi neuro n dro gi rd ze nio w o -m ó d ko w ej przedniej p o⌅o ony jest
neg o prze tw arzania inform acji!), a d o k⌅a d niej w je g o ro baku, który ze w ro dku s⌅upa tylne g o,
w z g l d u na p o ch o d ze nie dróg d o ro d ko wych z rd zenia kr g owe g o, - dru gi neuro n dro gi rd ze nio w o -m ó d ko w ej tylnej p o⌅o ony je st w j
o kre la ny je st miane m „m ó d ku rdzenio we g o " (spinocerebellum ). D o drz e piersio wym ( nucleus thoracicus)Ro zci g aj cym si na p o zio mie
cieraj one do m ó d ku p o prz ez ró ne konary m ó d ku: od C8 do L2.
- dro ga rd ze nio w o -m ó d kowa prz e d nia ( tractus spinocerebellaris a n
terior) p o prze z konar m ó d ku górny (pedunculus cerebellaris supe A kso ny dro gi rd ze nio w o -m ó d ko w ej tyln e j bie g n w y⌅ c zn ie to stron-
rior ), nie do m ó d ku, a aksony dro gi rd ze nio w o -m ó d ko w ej prze d nie j nato
- droga rd ze nio w o -m ó d kowa tylna ( tractus spinocerebellaris poste m iast je d y n ie cz cio w o t o stro nnie . Cz w⌅ó kie n ule ga skrzy o w aniu
rior) p o prz ez konar m ó d ku dolny (pedunculus cerebellaris inferior).• w rdzeniu kr g owym bie g n c prz e ciwstro n nie do pnia m ózgu. W⌅ókna te
ule g aj p o n o wn e m u skrzy o w aniu w zas⌅o nie rd ze nio wej g órn ej (velum
• Po d o bnie ja k w przyp a d ku wszystkich in nych dró g wst p uj cych, m edullare superius) , wracaj c na stro n „p ierw o tn " i d o cieraj c do tej sa
p erykario ny p ierwszych n e uro n ó w o bu dró g p o⌅o one s w z w o mej stro ny m ó d ku co w⌅ó kna nieskrzy o w an e.
397
N e uro a n a t o m i a 11. Rd ze k r g o w y i je g o u n a cz y n ie n ie
11.8 Drogi zst p uj ce:

dro gi k oro w o-rd ze nio w e (pira mid o we): prze d nia i b oczna
Me dulla
ob lo n gata
Tractus c ortic o
sp in alis anterior
Me dulla
sp inalis
id
A Prz e b ie g d r o g i k o r o w o -r d z e n i o w e j (p ira m id o w ej) p r z e d n ie j

i b o cz n e j (tr a ct us cort icosp in a l is a n t erio r e t l a ter a lis)
w d o ln y m o d cin k u r d z e n ia p r z e d ⌅ u o n e g o i r d z e n iu k r g o w y m
Droga piram id o wa je st najw a nie jsz dro g m o toryki d o w o ln ej. Z aczyna (fibrae corticospin a les) - po d a do kom órek ruch o wych ro g ów prz e d nich
si w o br bie kory ruch o w ej. Cz je j akso n ó w - tw orz cych w⌅ó kna ko- rd zenia kr g ow e g o (bli sze inform acje - zo b. B). Trz ecia cz akson ó w
ro w o -j dro w e o p uszki (fibrae corticonucle ares) - ko czy si na j drach dro gi p iram id o w ej - w⌅ó kna korow o -siatkow e (fibrae corticoreticula res) -
n erw ó w czaszko wych; dalsza cz akso n ó w - w⌅ó kna korow o -rd ze niowe kieruje si nato m iast do tw oru siatko wate g o ( form atio reticularis) .
398
Cortex
m otorius
Tractus Ca psula interna

pyram id alis
N uclei m otorii
n ervoru m crania liu m
Fibrae c ortico
nucleares bulbi Tru ncus e nce p hali
D ecussatio
pyram id u m
Fibrae
corticospin ales
C K o m ó r k a p ira m i d o w a , w g G o l g ie g o
Za p o m oc b arwie nia m e to d G olg ie g o (im
Tractus c orticospin alis
pre g nacja sre bre m; przyp. t⌅u m .) m o liw e jest
(p yra m id alis) lateralis
prze dsta wie nie k o nturó w (cie nia) kom órki n er
w o w ej. A kso ny kom órek p ira m id o wych tw orz
In tern e uro nu m
dro g p iram id o w . Oko⌅o 40% tych kom órek
N euro num m otorius a
zn ajd uje si w o br bie kory ruch o w ej (p ole cy-
(a-m o to neuro n)
to archite kto niczn e Bro d m anna 4; zo b. s. 318).
M. transverso -
striatus
Tractus c orticospin alis Fissura m ediana (sceletalis)
(p yra m id alis) an teiror anterior
B Prz e b ie g d r o g i p ira m i d o w e j (tr a ct us p y r a m i d a lis)

• Droga piram id o wa zaczyna si w korze ruch o w ej (g ⌅ó wnie w zakr cie
prze d ro d kowym , gyrus precentra lis; przyp. t⌅u m .). Pie rwszy neuro n ru
ch o wy (m o to neuro n) tw orz kom órki p iram id o w e - d u e eferentne
neuro ny, których cia⌅o przyp o m in a pira m id (zob. C). Wyró nia si trzy • Pozosta⌅e 20% nieskrzy owanych w⌅ókien pod a dalej w kierunku do-
cz ci dro gi p ira m id o w ej: w⌅ó kna korow o -j dro we o p uszki (fibrae cor o g o n o wym (na dó⌅). Tw orz one dro g korow o -rd ze nio w (p ira m i
ticonucleares) - d o cieraj ce d o j d e r n erw ó w czaszko wych, w⌅ó kna ko- d ow ) prze d ni ( tractus corticospin a lis [ pyra midalis] a nterior), która
ro w o -rd zenio w e (fibrae corticospin a les) - do rdzenia kr g ow e g o oraz le y blisko szczeliny p o ro dkowej prze d nie j rd zenia kr g o w e g o (fissura
w⌅ó kna korow o -siatkow e (fibrae corticoreticulares) - do tw oru sia t media n a a nterior). A by d o trze do tych samych (dru gich) m otoneuro -
kowate g o (form a tio reticularis) . Wszystkie trzy cz ci prze d ostaj si nów co w⌅ó kna z dro gi k orow o -rdze niowej b o czn ej, wi ksz o (ale nie
prz e z tore bk w e w n trzn (capsula intern a ) z kreso m ó zg owia ( telen wszystkie) w⌅ó kna dro gi korow o -rd ze nio w ej prze d nie j ule g aj skrzy o
cepha lon ) do pnia m ózgu i cz z nich bie g nie dalej a do rd zenia kr w a niu ju na wyso ko ci d ane g o se g m e ntu. Droga koro w o -rd zeniowa
g owe g o. prz e d nia je st szcze g ólnie ro zwini ta w o br bie cz ci szyjn e j rdzenia
• W o br bie pnia m ózgu - w⌅ó kna korow o -j dro we o p uszki kieruj si kr g ow e g o i ko czy si w p o⌅o wie o ko licy p iersio w ej rd zenia.
do j d er n erw ó w czaszko wych. • A kso ny kom órek p iram id o wych ko cz si - przez neuro ny wstaw-
• W ⌅ókna korow o -rd ze nio w e p o d aj d alej w o br bie skrzy o w ania pi kowe (intern e uro ny) - na neuro nach ru ch o wych a i y, ko m órkach Ren-
ramid (decussa tio pyra midum ) - zn ajd uj c e g o si w d olnym o dcinku shawa oraz innych ham uj cych in tern e uro nach.
rd zenia prz e d ⌅u o n e g o ( medulla oblonga ta ) , 80% sp o ró d tych w ⌅ó W o ko licy tore bki w e w n trzn e j blisk o dro gi p iram id o w ej bie g n rów
kien przech o dzi na stro n prz eciw n (ule ga skrzy o w a niu). W⌅ókna nie inne dro gi ru ch o w e, które z osta n o m ó wio ne w nast p nym p o droz
p o d aj dalej w rdzeniu kr g o wym i tw orz tam dro g korow o-rdze- dziale. O d n o nie do uszko dzenia dro gi ruch o w ej - zo b. s. 451. Po dczas
nio w (piram id o w ) b oczn (tra ctus corticospin a lis [pyra m ida lis] la g dy dro ga piram id o wa steruje w sp osó b wia d o m y w yk o nyw a n ie m ru
teralis), który posiada so m ato to p o w org a niz acj . W⌅ókna d o cz ci ch ó w (m o toryka d o w oln a), d o d atko w e dro gi ruch o w e s nato m iast o d
krzy o w ej rd zenia kr g ow e g o bie g n najb ard ziej b ocznie, nato m iast p o wie d zialn e za prze bie g aj ce w sp osó b nie wia d o m y pro cesy ruch o w e
w⌅ó kna do cz ci szyjn ej - n ajb ard ziej przy ro d kow o. (np. stanie, ch o d ze nie, bie g a nie; zo b. s. 450).
39 9
11.9 Drogi n erw o w e zst p uj ce:

dro gi u k⌅a d u p o za pira mi d o w e g o i u k⌅a d u au t o n o m icz n e g o
Tractus c ortic o
sp in alis (pyra m id alis)
anterior Tractus c ortic o
sp in alis (p yra mid alis)
Tractus re ticulo lateralis
sp in alis a nterior
Tractus
Tractus v estib u lo ru brospinalis
sp in alis lateralis
Tractus
te ctosp in alis
A Prz e b ie g dr ó g p o z a p ir a m id o w e g o u k ⌅a d u ruch u cz ci tw oru siatko wate g o m ostu, jest ona tak e okre la na ja k o dro ga
w r d z e n iu k r g o w y m siatko w o -rd ze nio wa przy ro d kowa (tractus reticulospinalis medialis)
W prz e ciw ie stw ie do dro gi p iram id o w ej, która steruje wia d o m ym w y • dro g prze dsio nko w o -rd zenio w b oczn ( tractus vestibulospinalis l ate
ko nyw a nie m ruch ó w (m o toryka d o w o ln a; np. p o d n oszenie do ust fili ralis) i
an ki), uk⌅ad p o za p ira m id o wy (m ó d ek, j dra p o dstaw ne i ruch o w e j • dro g p o kryw o w o -rd ze nio w ( tractus tectospinalis).
dra pnia m ózgu) k o nieczny je st do a u to m atycznych i wyucz o nych pro ce Uk⌅ ad boczny rzutuje neuro ny w prze w a aj cej wi ksz o ci do m i ni b ar
só w m o torycznych (n p. ch o d ze nie, bie g anie, je d e n ie na ro werz e). Roz dziej o b w o d o wych (d ystalnych), zw⌅aszcza - do m i ni ko czyn górnych
ró nie nie na p ira m id o wy i p o za p ira m id o wy uk⌅ad ruchu o ka zuje si by i w p ⌅yw a w ten sp osó b isto tnie na zró nic o w a n dro b n m o toryk r ki
z klinic zn e g o punktu wid z e nia zasa d n e i p o trz e b ne. i prze dra m ie nia. Uk⌅ ad przy rodkowy rzutuje n euro ny prze d e wszystkim
N owa altern a tyw n a klasyfikacja wyró n ia n a to m iast b o czny i przy ro d do m i ni tu⌅o wia i ko czyn d olnych, w p ⌅yw aj c tym sa mym wy d a tnie na
k o wy uk⌅ad dró g zst p u j cyc h. Do bocznego uk⌅ adu zalicza si - z g o d nie w yk o nyw a n ie ruch ó w tu⌅o wie m i m o toryk p ostaw n . W z akresie o ro d
z n o w pro p o zycj p o dzia⌅u - o pró cz dro gi k oro w o -rd ze nio w ej b o cznej kowych p o⌅ cze te g o uk⌅ad u - zo b. B.
(dro ga p ira m id o w a; z o b. p o prze d ni p o dro z d zia⌅), ró w nie p o za pira m i- Poniewa drogi pira mid owe i p ozapiramid owe zaz biaj si mocn o mi
d o w dro g cz erw ie n n o -rd z e n io w ( tractus rubrospinalis). Za n ale ce dzy so b i bie g n o bok sie bie - uszko dzenia rdzenia kr goweg o prowa
do uk⌅ adu przy rod kowego ruchu u wa a si n ast p u j c e dro gi: dz zw ykle do up o le d zenia / utraty funkcji w o br bie obu ro dzajów dróg
• dro g siatko w o -rd ze nio w prze d ni ( tractus reticulospinalis anterior); (zob. s. 384). Tym samym na po zio mie rdzenia kr goweg o praktycznie nie
z uwa gi na m iejsce wyj cia dro gi, którym s neuro ny przy ro d ko w ej wyst p uj izolo wane uszko dzenia je d n e g o lub dru gie g o uk⌅adu ruchu.
400
Ca p ut nuclei
caudati
Tractus B O r o d k o w y p o cz t e k i p rz e b ie g
c orticospin alis dró g p o z a p ir a m id o w ych
Thala m us
(wg D ela nkie g o i G e hlena)
Striatu m
O kolicam i sta n o wi cym i j dra p o cz tko w e
Pallidum
dróg p o za p ira m id o wych s :
• j dra p o dstaw ne (nuclei basales) z pr ko-
wie m (stri atum ) i g a⌅k blad (globus palli
dus), które w p ⌅yw aj na istot czarn ,
• istota czarna (subst anti a nigra ) i
• j dro c z erw ie n n e ( nucleus ruber).
Su bstantia nigra
Tru ncus e nce p hali
N ucleus ru b er
Cere b ellu m
skrzy o wanie Forela
(d ecussatio Foreli)
Pyra m is
Tractus spin ocere b ellaris
Tractus Intern e uro nu m

ru brospinalis
N e uro num m o torius a

(a-m o to neuro n)
M. transverso -
striatus (scele talis)
Tractus Tractus
te ctosp in alis vestib ulo spinalis
w⌅ókna w p ⌅yw aj c e na czynn o C D ro g i a u t o n o m icz n e (w e g e t a t y w n e) r d z e n ia k r g o w e g o

narz d ó w p ⌅cio w ych, wyd ala nie Przeb ieg dró g a u to n o m ic znych (w e g e ta tyw nych) w o br bie rdzenia ma
m oczu i ka⌅u ch arakter ro zla ny; w yj tk o w o tw orz one uk⌅ad dró g sku p iaj cy si w co
n ajwy ej dwa w yra n e p czki:
1. Zst p uj ca o ro dko wa droga wsp ó ⌅czulna s⌅u ca kontroli nad skur
czem naczy krwio n o nych oraz wyd zie la nie m potu - bie g nie brzusz
nie (prze d) dro g piram id ow (d ok⌅ad nie przed dro g pira m id ow
b oczn ), i posiada p o d o bn b ud ow so m ato to p ow ja k droga pirami-
d owa.
w ⌅ó kn a ko ntroluj ce
2. Prze bie g aj ca po obu stro nach kana⌅u ro d kow e g o droga oko⌅owy-
skurcz n aczy
krwio n o nych ció ⌅k owa (tractus paraependym alis) zawiera wst p uj ce i zst p uj c e
i w y d ziela n ie potu w⌅ó kna ⌅ cz ce rdze kr g o wy z p o dw z g órze m (hypothal a mus). Droga
ta u cz estn iczy w pro cesach wy d ala n ia m oczu (m ikcji) i ka⌅u (d efekacji)
oraz kontroli nad fu n kcja m i p ⌅cio wym i.
401
11.10 Z est a w ie nie dróg wst p uj cych i zst p uj cych

rd z e nia kr g o w eg o
Tractus funic ulo ru m p osterioru m
Fasciculus Fasciculus
gracilis cune atus
Tractus spin o
cere b ellaris
p osterior Tractus cere b ellares
funic ulo ru m
lateraliu m
Tractus spin o
cere b ellaris
anterior
Tractus sp in o
th ala m icus
lateralis
Tractus spino- / ” Tractus funic ulo ru m

an terio ru m et lateraliu m
A D ro gi w st p u j c e r d z e n ia k r g o w e g o d ro g i r d z e n i o w o - m ó d k o w e sz n u r ó w b o cz n ych
Przekrój p o przeczny przez rdze kr g owy. - droga rd ze io w o -m ó d kowa prz e d nia lub brzuszna ( tractus spinoce
Drogi wst p uj c e s dro g ami afere ntnym i (c zucio wym i), prze nosz cym i rebellaris anterior [ventralis]) - prz ew o dzi nie wia d o m e wra enia pro
wra enia czucio w e z okolic tu⌅o wia i ko czyn do m ózgu. Po ni ej w y m ie prio ce p tyw n e do m ó d ku;
nio ne z osta⌅y najw a nie jsz e dro gi wst p uj c e wraz z p e⌅nio nym i przez - dro ga rdze nio w o -m ó d kow o tylna lu b grz bieto wa ( tractus spinoce
nie fu n kcja m i: rebellaris posterior [dorsalis]) - prz ew o d zi nie wia d o m e wra enia pro
prio ce p tyw n e do m ó d ku.
d r o g i sz n u r ó w p r z e d n ich i b o cz n ych
- droga rd ze nio w o -w zg órz ow a prze d nia ( tractus spinothal a micus a nte Pro prioce pcja (c zucie z p o wierzchni staw ów, ci gie n i wrze cio n e k ner-
rior) - prz enosi o g óln e, d o k⌅a d nie niesprecyz o w an e wra e nia d o tyku; w o w o - m i nio w ych; przyp. t⌅u m .) s⌅u y o d bieraniu inform acji d o tycz cej
- dro ga rd ze nio w o -w zg órz ow a boczna (tractus spinothal a micus l ate przestrze nn e g o p o⌅o enia ko czyn (jak ró wnie p o zycji, w ja kie j z n ajd uje
ralis) - prz enosi o dczucia bólu i t e m p era tury (o bie dro gi rdzeniowo- si tu ⌅ó w; przyp. t⌅u m .) - okre la na je st nie kie d y mianem zmys⌅u p o⌅o e
-w z g órzo w e o kre la n e b yw aj mianem dróg czucia pro to p atyczne g o, nia. Przyk⌅a d o w o dzi ki nie m u w ie m y z z a m kni tym i oczam i - czy nasze
tj. w z g órz o w e g o; przyp. t⌅u m.); ram i zn ajd uje si prze d, czy za klatk piersio w . Inform acje d o tycz ce
czucia pro prio ce p tyw n e g o m aj z⌅o ony charakter; wyró nia si czucie
d r o g i sz n u r ó w t yln ych ustawie nia (ro z m ieszcze nie staw ó w - ko ci tw orz cych staw - wzg l d e m
- p czek sm uk⌅y (fasciculus gracilis) - prz ew o d zi d e likatn e wra enia uci- sie bie), czucie ruchu (szyb ko i kierun e k ruchu w stawie) oraz czucie si⌅y
sku / nacisku, d o tyku i wibracji (c zucie ekstero ce p tyw n e) oraz w ia (inform acja o sile m i nia, która w yw o ⌅u je ruch w stawie). W d alszej ko
d o m e wra e nia pro prio ce p tyw n e (c zucie g⌅ b okie, czucie u⌅o enia lejn o ci ro zró nia si pro prio ce pcj wia d o m (wie m , e w kieszeni mam
ko czyn) z ko czyny d olnej; zaci ni t r k w pi - mim o i je j nie wid z ) i nie wia d o m (która przy
- p czek klin o w a ty ( fasciculus cuneatus) - sp e⌅nia p o d o b ne za d anie, co k⌅a d ow o um o liwia je d e n ie na rowerz e lub w ch o d z e nie po sch o d ach -
p czek sm uk⌅y, ale w stosunku do ko czyny g órn ej (drogi szn uró w t y l b ez ja kie g o k o lw ie k z astan awia nia si nad tym i czyn n o cia m i). O bszern e
nych prz ew o d z czucie e p ikrytyczn e, in aczej korow e; przyp. t⌅u m .); z estaw ie n ie wszystkich wst p uj cych dróg zam ieszcz o n o w ta b eli na
s. 435.
402
Tractus cortic osp in alis Tractus Tractus

(p yra m id alis) an terio r te ctosp in alis re ticulospin alis
B D ro g i zst p u j c e r d z e n ia k r g o w e g o które u n erw iaj g ⌅ó w nie przy ro d ko w o p o⌅o o ne m o to n euro ny o d p o

Przekrój p o przeczny przez rdze kr g owy. w ie d zialn e za ruchy w o br bie tu⌅o wia i m o toryk p ostawn .
Drogi zst p uj c e rdzenia kr g ow e g o s⌅u uk⌅a d owi ruchu. Prz enosz Bud owa uk⌅ad u m o toryczne g o, m o e poza dro g p iram id o w , która
o ne in form acje od wy ej p o⌅o onych o ro d kó w m o torycznych do n e u w sp osó b u proszczo ny uznawana jest za m o n osyna p tyczn (prze⌅
ronów ruch o wych (m o to n e uro n ó w rdzenia kr g o w e g o). M o na przyj cze nie pierwsze g o m o to neuro nu p och o d z ce g o z zakr tu prze d ro d-
now klasyfikacj , która z klinic zne g o punktu wid z e nia nie je st jeszcze kow e g o na dru gi m o to neuro n z n ajd u j cy si w rogu prze d nim ; przyp.
w pe⌅ni akce p to w ana, i istnie j dwa uk⌅a dy m o toryczn e: b oczny i przy t⌅u m .), nie je st tak jasn a i je d n o z n acz n a, g d y w z akresie pro gram o w a
ro dkowy. B o cz n y u k ⌅a d r uch u sk⌅ada si zasa d nicz o z dro gi piramid o- nia wyk o n a nia ruchu ko nieczn e s liczne sprz e nia z wro tn e (tzw. p tle
wej (drogi korow o -rd zeniowej b ocznej i prze d nie j [ tractus corticospinalis ruch o w e; zo b. s. 449). Sp orz d ze nie u proszczo nej ta b eli zaw ieraj c ej in
lateralis et anterior]) oraz dro gi czerwie n n o -rd z e nio w ej ( tractus rubrospi form acje o dro g ach ruch o wych nie wy d aje si w i c se nso w n e. Drogi te
nalis), które o d p o wia d aj za pre cyzyjn e i wyso ce zró nic o w a n e w yk o ny na p o zio mie rdzenia s w p raw d zie d o brze m i d zy so b o d d zielo n e, lecz
w a nie dro b nych ruch ó w r k. ich w⌅ó kna eferentn e na w y szych pi trach uk⌅adu n erw o w e g o s m i
P rz y r o d k o w y u k ⌅a d ruch u sk⌅ada si z kolei z dro gi siatkowo-rdzenio - d zy so b wy m iesza n e, co p ow o d uje, i na p o zio m ie rd ze nio wym prak
w ej ( tractus reticulospinalis), dro gi p o kryw o w o -rd ze nio w ej ( tractus tecto tyc znie nie w yst p u j iz olo w an e z a b urze nia ruch o w e (w prz e ciw ie stwie
spinalis) oraz dro gi prze dsio nko w o -rd zenio w ej ( tractus vestibulospinalis), do uk⌅ad u czucio w e g o).
40 3
11.11 U nacz y nie nie t t nicz e rd z e nia kr g o w eg o
A. b asilaris
A. basilaris A. vert e bralis,
A. verte bralis pars in tracranialis
Ti
A. m e d ullaris
A. m e d ullaris se g m entalis . su bclavia
A a. spinales
If
se g m entalis
posteriores
A. cervicalis
asce n d e ns
\
A. m e d ullaris
se g m entalis
A. radicularis an terio r mag na
(t tnica A d a m kiewicza)
A. su bclavia
A. in terc ostalis
p osterior
- A. m e d ullaris
se g m entalis
A a. intercostales
posteriores
c W
A U n a cz y n i e n ie t t n icz e r d z e n ia ona na wysoko ci od dzie wi te g o do dwunaste g o

k r g o w e g o (wg N ieuwenhuys'a) kr gu piersiowe go (ThIX—ThXII) z lewej strony,
Wid ok od stro ny brzusznej (z przo du), gd zie ⌅ czy si z t tnic rd zeniow prze dni . Od
a Schem at unaczynienia t tnicze g o, b D o p⌅ywy ga⌅ zi rd zeniowych o dcho dz tak e nie wie lkie t t
do pionoweg o uk⌅adu naczyniowe g o, c O bszary nice korze niowe prze dnie i tylne (aa. radiculares
„ostatniej ⌅ ki" (ang. watershed areas) w pionowym anteriores et posteriores), nale ce do uk⌅adu na
uk⌅adzie naczynio wym. czynio w e g o po przeczneg o i zasadniczo nie zasi
W przypadku t tnicze g o unaczynienia rdzenia kr laj ce pionowo bie gn cych t tnic rdzeniowych.
A. in tercostalis -
go we g o wyró nia si uk⌅ ad poprzeczny (poziomy, Poziomo bie gn ce t tnic e korze niowe rozga⌅
p osterior
h oryzo ntalny; zob. B) - sk⌅a d aj cy si z wie ców / ziaj si na kszta⌅t litery T - w t tnic e korzeniow
pier cieni/kó⌅ t tniczych oraz uk⌅ ad pionowy (p o prze dni i tyln , które d o prowadzaj krew do ko
d⌅u ny, w ertykalny). Uk⌅ad pion owy sk⌅ada si rzeni n erw ó w rdzeniowych i okolicy pola korzenio
z nie parzystej t tnicy rd zeniowej prze dniej (o. spi we g o rdzenia. W zwi zku z licznymi zesp ole niami/
Aa. lu m b ales nalis anterior) oraz parzystych t tnic rdzenio po⌅ czeniami ( a nastomoses) - t tnic e d ostarcza
wych tylnych (aa. spinales posteriores) biegn cych j ce krew do t tnic rd zeniowych nie s t tnicami
na grz bietowej p owierzchni rdzenia. N aczynia, anato m icznie ko cowym i. O dró nia je to od prok-
które d o prowadzaj krew do t tnic rd zeniowych sym alnych t tnic ko cowych mózgu (zob. s. 368-
(zob. b), poch o dz w o dcinku szyjnym od t tnic 369 i 383). Dlatego te zab urz enia ukrwie nia (nie
kr g owych (aa. vertebrates); w po zosta⌅ych o dcin d okrwienia) w obr bie rdzenia kr goweg o s w y
pr
kach t tnic e rd zeniowe s za o p a trywa n e w krew ra nie rzadsze ni wyst p uje to w przypadku na
przez t tnic e se g m entowe poch o dz ce z aorty, czy m ózg owych.
np. t tnic e mi dzy e bro we tylne (aa. intercosta W ten sp osó b p owstaje d o p⌅yw krwi t tniczej,
les posteriores) wych o d z ce z aorty o dd aj g a⌅ która w ró nych o dcinkach p⌅ynie w kierunku do
zie rd zeniowe (rr. spinales, zo b. c), które d ocieraj g óry lub na dó⌅. W miejscach, gd zie d ocho dzi do
/M
do rdzenia kr goweg o. Poniewa rdze kr g owy sp otkania krwi p⌅yn cej do g óry z ni ej po⌅o o
sk⌅ada si z 31 se g m entów, w trakcie rozwoju za nej t tnicy d o prowadzaj cej, z krwi p⌅yn c do
ro dkowe go wytw orz o nych zostaje 31 zawi zków do⌅u z wy ej po⌅o onej t tnicy w ó wczas d ocho
dla t tnic se g m entowych. Wi kszo z nich je d n ak dzi do po wstania obszaru tzw. ostatniej ⌅ ki, który
pó niej zanika, tak e ostatecznie po zostaje red w zwi zku z granicznym za o patrze nie m w krew
nio sze d o p ⌅yw ó w prze dnich i dwana cie d o p⌅y jest szcze g ólnie wra liw y na nie d okrwie nie. Ty
w ó w tylnych - aa. medullares segmentales anterio p ow okolic „ostatniej ⌅ ki" jest górny fra g m ent
res et posteriores. N ajwi ksz pod wzgl d e m red piersiowej cz ci rdzenia - se g m enty Th 1-Th4. Na
nicy t tnic se g m entow jest t tnica korzeniowa ró nej wysoko ci przypada tutaj granica unaczy
wielka (a. radicularis anterior magna; t tnica A dam nienia mi dzy t tnic p o d o b ojczykow (a. subcl a
kiewicza, ang. artery of Adamkiewicz). W wi kszo ci via) oraz aort . Jest to najcz stsza lokalizacja zaw a
przyp ad ków do kana⌅u kr goweg o prze d ostaje si ⌅ó w rdzenia.
404
A. spinalis
p osterior sinistra
Tractus fun ic u li posterioris

R. spinalis
A. sulco- Tractus pyram id alis

co m m issuralis
Tractus spin o thala m icus
lateralis
A. spin alis
anterior
Vaso corona arterialis
A. ra dicularis
p osterior
R. spinalis
A. ra dicularis
anterior
B U n a cz y n i e n ie se g m e n t u r d z e n ia k r g o w e g o (zob. A b) - naw et proksym aln e nie dro n o ci t tnic se g m e nto wych z w y

Rogi prze d nie oraz szn ury prze d nie i b oczne - a w i c n ajwi ksza cz kle nie skutkuj o b ja w a m i klinicznym i. O b w o d o w e g a⌅ zie t tn ic rd ze nio
se g m entu rd zenia kr g ow e g o - s z a o p a tryw a n e przez nie p arzyst t t wych s nato m iast t tnica m i fizjo lo g ic znie k o c o wym i. O d p o wie d nio do
nic rd ze nio w prze d ni (a. spinalis anterior); z kolei rogi tyln e i sznury za o p a tryw a n e g o o bszaru (zo b. wcz e niej) - w przyp a d ku nie dro n o ci
tyln e - prz e z p arzyste t tn ic e rdze nio we tyln e (aa. spinales posteriores). t tn icy rd ze nio wej prze d nie j na wyso ko ci je d n e g o se g m entu - d ocho d zi
Wszystkie trzy naczynia s zasila n e z t tnic rd ze nio wych se g m ento wych do uszko dzenia ro g ów prze d nich i korzeni prze d nich: skutkie m te g o s
(aa. medull ares segmentales). M i dzy t tnic rd ze nio w prze d ni a t tn i p ora enia wio tkie mi ni un erw ianych z d ane g o se g m e ntu. W przyp a d ku
cami rd ze nio wym i tylnym i istnie je o taczaj cy rdze pier cie / ko⌅o t t ró wn o czesn e g o uszko dzenia le cych w sznurach b ocznych dró g pira-
nicze - z w a ny wie cem n aczyniowy m t tniczym (vasocoron a arterialis). m id o wych - d o d atko w o uja w n iaj si o b ja w y nie d ow⌅a d u sp astyczn e g o
Z w ie ca n aczynio w e g o w kierunku rdzenia kr g ow e g o o dcho d z ma⌅e p oni ej o ko licy uszko d zenia. W przyp a d ku nie dro n o ci t tn icy rd ze nio
t tnic e, które za o p a truj dro gi rd ze nio w o -w zg órz ow e ( tractus spinoth a w ej tyln ej na wyso ko ci je d n e g o lub kilku se g m e ntó w rdzenia d ocho d zi
l amicus) i cz ci dro gi p ira m id o w ej. T tnic e bruz d o w o -sp oid ⌅o w e (aa. sul- do uszko dzenia ro g ów tylnych i szn uró w tylnych: skutkie m s z a b urz e
cocom missura les) p o d aj w e w n trz szczeliny p o ro dkowej prze d nie j nia czucia g⌅ b o kie g o, wibracji i ucisku. Uszko dzeniu m o e ule c ró wnie
(fissura medi ana anterior) i ka da za o p a truje tylko je d n p o⌅o w rd zenia; dro ga piram id owa - co m o e uja w nia si w p ostaci sp astyczn e g o nie d o
s to je d yn e t tnic e ko cowe rd zenia, W zwi zku z licznym i zesp ole nia m i w⌅a d u p oni ej po zio m u za b urze u krwie nia.
C N acz y n ia d o p r o w a d z a j c e k re w
A. ra dicularis R. cuta neus
p osterior m edialis w p o b li e r d z e n ia k r g o w e g o
Kr g piersio wy - wid o k od stro ny czaszko w ej
(z g óry).
Z g a⌅ zi grz b ieto wych (rr. dorsales) t tn ic se g m e n
t o wych o dch o d z ga⌅ zie rd ze nio w e (rr. spinales).
G a⌅ zie te o d d aj na nie których p o zio m ach t t
nice rd ze nio w e se g m e nto w e oraz ule g aj p o dzia
R. c uta ne us
lateralis ⌅o wi na wyso ko ci ka d e g o n erw u rdze nio we g o
na t tnic k orze nio w prze d ni i tyln (a. r adicu
------ A. in terc ostalis laris anterior et posterior), które un aczyniaj ko
posterior rzenie tyln e i prze d nie n erw ó w rd ze nio wych oraz
R. sp inalis
o b w o d o w e cz ci ro g ów prze d nich i tylnych. W y
R. d orsalis
m ienio n e t tnic e ⌅ cz si z p ier cie nie m n aczy
A. ra dicularis
anterior
nio wym o taczaj cym rdze kr g owy. Na p o zio m ie
nie których se g m e ntó w silniej zaznacz o n e s po
⌅ czenia z t tn ic rd ze nio w prze d ni (a. spinalis
A. in terc ostalis A orta
posterior th oracica
anterior), w innych z kolei se g m entach - b ard ziej
z t tn ica m i rd ze nio wym i tylnym i (aa. spinales p o
steriores).
405
N e uro a n a t o m i a 7 1. Rd ze k r g o w y i je g o u n a cz y n ie n ie
11.12 y ⌅y rd ze nia kr g o w eg o
M edulla
ob lo n gata
A D re n a y ln y r d z e n ia k r g o w e g o Atlas
(wg N ieuw e nhuysa)
W id ok od stro ny brzusznej (z prz o du).
A n alo g icznie do un aczynie nia t tnicze g o rów
nie w przyp a d ku dre na u yln e g o stwierd zi
V. sp inalis
mo na istnie nie uk⌅ad u p o zio m e g o (tw orz V. cervicalis
anterior
ce g o wie ce / p ier cie nie / k o ⌅a yln e; zob. B) profu n da d extra
oraz uk⌅ad u pio n o w e g o (p o d ⌅u n e g o), który o d
pro wadza krew z uk⌅a du p o przeczne g o. Rycina
V. cervicalis
o b o k prze dstawia b u d ow g ⌅ó w nie uk⌅adu pio
profu n da sinistra
nowe g o. W prz e ciw ie stw ie do u naczynie nia
t tnic ze g o o d b yw aj c e g o si za p o m oc trz ech V. verte bralis V. verte bralis
naczy g ⌅ównych - dre na krwi z okolic w n d extra sinistra
trza rd zenia kr g ow e g o nast p uje prz e z splo ty
V. su bclavia V. brachio
yln e do tylko d w ó ch n aczy : y⌅y rd ze nio wej
d extra ce p halica
prze d nie j (v. spin alis a nterior; zo b. B) i y⌅y rd ze sinistra
Bulb us inferior
nio w ej tyln e j (v. spin alis posterior) . y⌅a rd ze ve n a e ju g ularis
niowa prz e dnia w g órnym swym o dcinku kon
taktuje si z y⌅a mi pnia m ó zg u: z kolei w o d V. he m iazyg os
cinku d olnym ko czy si w nici ko cowej (filum V. cava accessoria
term in ale ) - w ⌅ó knie g lejo w ym , które rozci ga su p erior
si m i d zy sto kie m rd ze nio wym (conus m edul
laris) a krzy o wym zak o cz e nie m w orka o p o ny Vv. interc ostales
tw ard ej. Silniejsza y⌅a rd ze nio wa tyln a ⌅ czy
si w o dcinku szyjnym z y⌅a m i k orze nio wym i
( w . ra diculares), a ko czy si w sto ku rd ze nio
wy m . y⌅y k orze nio w e ⌅ cz le ce w o br bie
V. ra dicularis
o p o ny m i kkie j sp lo ty yln e ze splo te m yl-
p osterior
nym kr g o wym w e w n trzny m (plexus venosus
vertebra lis internus; z o b. C). Z o dcin ka szyjn e g o
V. ra dicularis
rdzenia kr g ow e g o krew dre n o wana je st d o y⌅ anterior
kr g o wych ( w . vertebra les), które uch o d z do
uk⌅ad u y⌅y g⌅ó w n ej g órnej (i /.cava superior ); V. azygos V. h emiazyg os
z o dcin ka piersio w e g o krew o d p ⌅ywa do y⌅
m i d zy e bro w ych, które przez uk⌅ad y⌅ nie p a
rzystych ( y⌅a nie p arzysta, v. a zygos; y⌅a nie
p arzysta kró tka, v. hemiazygos) s dre n o wan e
do y⌅y g ⌅ó w n ej g órn ej. Istnie nie y⌅ korze nio
wych uwid o cznio n o na rycin ie je d y n ie na w yso
ko ci wybra nych, typ o w ych se g m e ntó w; ich ist
nie nie w yk a z u je ró nice m i d zyoso b nicze.
V. cava inferior
V. iliaca
c o m m unis
406
V. spinalis Plexus ve n osus vert e bralis

p osterior in tern us p osterior
Plexus ve n osus
vert e bralis in tern us
anterior
V. sulcalis V. in terver
te bralis
Vasocoro na
venosa
V. ra dicularis
p osterior
V. sp inalis
Plexus ve n osus
verte b ralis externus
an terio r
V. sp in alis anterior Vv. basi
V. ra dicularis anterior vert e brales V. lu m b alis asce n d e ns
B D re n a y ln y se g m e n t u r d z e n ia k r g o w e g o C Sp l o t y ln y k r g o w y
Wid ok od przo du i g óry z le w ej stro ny. Prz ekrój p o prz eczny, w id o k z g óry i z le w ej strony.
yln y dre na se g m entu rd zenia kr g ow e g o nast p uje prz e z y⌅y rd ze y⌅y rdzenia kr g ow e g o i je g o o po n ko ntaktuj si przez y⌅y korze nio we
nio w e prze d ni i tyln (w. spinales anteriores et posteriores). O bie le i rd ze nio w e (w . radicul ares et spinales) ze splo tem ylnym kr g owym w e
w o br bie o p o ny mi kkie j (pi a mater) i s p o⌅ czone m i d zy so b za po w n trznym (plexus venosus vertebralis internus). Jest on p o⌅o ony w o b
m oc wie c ó w / p ier cie ni/ kó ⌅ ylnych ( vasocoron ae venosae). W ym ie r bie tkanki t⌅uszczo w ej wy p e ⌅n iaj ce j prz estrz e n a d tw ard ó w ko w
nio ne y⌅y o d prow a d zaj krew prz e z y⌅y k orze nio w e (w . radicul ares) do i wy cie ⌅a od w e w n trz kana⌅ kr g owy. Za p o m o c y⌅y m i dzykr g o -
splotu yln e g o kr g ow e g o w e w n trzn e g o (plexus venosus vertebralis in w ej (v. intervertebralis) oraz y⌅y p o dstaw n o -kr g o w ej (v. basivertebralis)
ternus, zo b. C). W prz e ciw ie stw ie do y⌅ korze nio wych - y⌅y le ce w e splo t yln y kr g o wy w e w n trzny ule ga p o⌅ czeniu ze splo te m kr g owym
w n trz rdzenia nie p osia d aj zastaw e k, co p ow o d uje, e w przyp a d ku za ze w n trznym (plexus venosus vertebralis externus). M i dzy o bszare m o d
stoju yln e g o - szcze g ólnie przy szyb ko narastaj cym ci nie niu - rdze p⌅ywu y⌅ rd ze nio wych prze d nich i tylnych istniej liczne zesp ole nia / p o -
kr g owy jest nara o ny na uszko dzenie. Do te g o ro dzaju zwi ksz e nia ci ⌅ czenia ( a n astomoses). Szcze g ólnie w e w n trz rdzenia kr g ow e g o ist
nienia ró drd ze nio w e g o (w o br bie rdzenia kr g ow e g o) m o e d oj nie j sko nie prze bie g aj ce z esp o le nia, które m o g ro zci g a si przez
w przyp a d ku istnie nia prz eto ki t tnic z o - yln ej, tj. o tw arte g o p o⌅ czenia kilka s sia d uj cych ze so b se g m e n tó w (n ie prz e dstawio n e na rycinie),
n aczynio w e g o m i d zy t tn ic i y⌅ . Po nie wa ci nie nie krwi w e w n trz które s⌅u u trzym yw a niu na tym sa mym p o zio m ie w e w n trzrd z e nio -
t tn icy je st wy sz e ni w yle - t tnic za krew z ostaje w p o m p o wyw a n a w e g o ci nie nia yln e g o.
w uk⌅ad ylny. Tak d⌅u g o ja k m o liw o ci w yró w n a w cz e dre na u ylne g o
s wystarczaj ce - przetoka nie uja wnia si o bja wam i klinic znym i. Je eli
d o p ⌅yw krwi przez z byt szero k prz eto k prze kro czy m o liw o ci dre na u
yln e g o - mo e d oj do uszko dzenia rd zenia, g dy je st on ma⌅o o d p orny
na nie m o liw e do sko m p e nso w ania zw i ksz e n ie ci nie nia krwi yln ej.
U ja w nia j si za b urze nia ch o d u, nie d ow⌅a d sp astyczny i za b urze nia czu
cia. N ie p o dj cie leczenia istniej cej prz etoki pro wadzi su kcesyw nie do
p ora enia p o przeczne g o. Terap ia z w yb oru pole ga na o p eracyjnym za
m kni ciu prz etoki.
D y ⌅ y n a d t w a r d ó w k o w e na w yso k o ci k rz y o w e g o i l d w i o w e g o
o d cin k a k a n a ⌅u k r g o w e g o (wg N ieuwe nhuysa)
Wid ok od strony grz b ieto w ej (usuni to fra g m e n ty kostne kana⌅u kr g o
we g o).
Zasa d nic zo y⌅y rd zenia a do prz ej cia prz e z o p o n tw ard rdzenia kr
g ow e g o (dura m a ter spinalis) nie p osia d aj zastaw e k. Splo t yln y kr g o wy
w e w n trzny (plexus venosus vertebralis internus) w o dcinku krzy o wym ⌅
czy si z innymi nie p osia d aj cym i zastaw e k y⌅a m i splotu yln e g o gru
czo⌅u kro kowe g o (plexus venosus prosta ticus; n ie prz e dstaw io ny na ryci
nie). W przyp a d ku prze d ostania si kom órek raka gruczo⌅u kro kowe g o
do lo kalnych y⌅ - m o g one ⌅atw o prze nie si w z d ⌅u y⌅ do splotu
yln e g o krzy o w e g o oraz okolicznych tka n e k i d oko na ich zniszcze nia.
Dlate g o te w przyp a d ku raka gruczo⌅u kro kowe g o cz sto d ocho d zi do
przerzutó w i naciek ó w n o w o tw oro wych w tej o kolicy z niszczenie m o ko
licznych stru ktur kostnych (cze m u to w arzysz siln e bóle).
407
11.13 To p o grafia rd z e nia kr g o w eg o
A Rdze kr g o w y i n erw y rd zenio w e

w k a n a l e k r g o w y m na w yso k o ci
cz w a r t e g o k r g u sz y jn e g o
Przekrój p o prz eczny, wid o k od strony
czaszko w ej (z g óry).
Sp atiu m e pid urale
Rdze kr g owy le y po ro dku otworu
kr g owe g o ( foramen vertebrale; o tw ory Sp atiu m su b arachn o id e u m Plexus ve n osus
wszystkich kr g ów tw orz kana⌅ kr verte bralis intern us
g o wy [canalis vertebralis]; przyp. t⌅um.) p osterior
Arachn o id ea
i o toczo ny jest przez w arstw y o p on. Na
Lig. d e nti
z ew n trz o p o ny tward ej rdzenia kr
Dura mater culatu m
g ow e g o (dura m a ter spinalis) znajd uje sp inalis
si prz estrz e n a d tw ard ówko w a (spa
Foram en
tium epidurale), która ule ga za m k n i Radix in terv erte
ciu w o kolicy o tw oru wielkie g o ( fo p osterior brale
ramen magnum), g dzie o p ona zra (d orsalis)
sta si z okostn czaszki (pericranium; Gan glio n
Radix
nervi sp inalis
zob. s. 301; ja k to zosta⌅o ju wyja nio n e anterior
- w przeciw ie stwie do wn trza czaszki, (ventralis)
g d zie o bie blaszki o p ony tward ej -
o kostn owa i o p o n owa - s ze so b za
sadniczo zro ni te, w o br bie kana⌅u
kr g owe g o - w celu za p e wnie nia je g o
rucho m o ci - o bie blaszki o p o n o w e s
A. vert e bralis
od sie bie o d d zielo ne; tak wi c blaszka
Vv. vert e brales Plexus ve n osus verte bralis p o chew ka k orz enio wa
okostn owa - zw a na tu: endorh achis -
intern us an terio r (a n g. root sle eve)
nadal wy cie ⌅a od w e w n trz p o wierzch
ni kana⌅u kr g owe g o (przestrze nad
tward ó wko wa je st wi c w rz eczyw ist o
ci prz estrz eni nad blaszk o p o n ow
o p o ny tw ard ej; przyp. t⌅u m.). Przestrze
t wy p e ⌅niaj splo ty yln e, tkanka t⌅usz
czowa i ⌅ czna.
Zw ój rd z e nio wy zn ajd uje si w ro zsze
rzeniu o p o ny tw ard ej (p o ch ewce ko Plexus ve n osus Tela ad ip osa
rze nio w ej) si g aj cej o tw oru mi dzy- verte bralis intern us
kr g ow e g o ( foramen intervertebrale). p osterior
Sp atiu m e pid urale
Grz b ie t o w e (tyln e) i brzuszne (prze d
nie) korze nie n erw u rd ze nio w e g o ( radix
anterior et posterior) wy d ostaj si z p o Ca ud a eq uina
ch e wki korze nio w ej (ang. root sleeve)

przez dwa oso b ne o tw ory.
W i zad ⌅a z b k o w an e (ligg. denticu
lata) ⌅ cz rdze kr g o wy z je g o o p on
tw ard .
B O g o n k o sk i (c a u d a e q u in a ) Gan glio n
nervi sp inalis
na w yso k o ci d r u g ie g o k r g u
l d wio w e g o Dura mater
Przekrój p o prz eczny, w id o k od strony sp inalis
grz b ieto w ej (z g óry). Plexus ve n osus
vert ebralis
Rdze kr g o wy ko czy si z w y kle na
in tern us a nterior
wyso ko ci brze gu d olne g o p ierw
sze go kr gu l d wio w e g o (LI). Poni ej
w worku o p o n o wym - tw orz cym w tej
o kolicy z b iornik l d w io w y (cisterna
lumbalis-, zob. s. 301) - zn ajd uje si ju
tylko ogon ko ski oraz ni ko cowa (fi
lum terminale). Sam z b iornik l d wio wy
rozci ga si do wyso ko ci dru gie g o
kr gu krzy o w e g o (SII; zob. C i D). Prz e
strze na d tw ard ów ko w a ule ga tam p o
wi ksz e niu i jest wyp e ⌅nian a przez roz
leg⌅e splo ty yln e i tka nk t⌅uszczo w .
408
N euroa n a tomi a 11. Rdz e k r g o w y i je g o u n a cz y n ie n ie
Verte bra lu m b alis (LI)

Co nus
m e d ullaris
Co nus
m e d ullaris
(u oso by
doros⌅ej)
Gan glio n
nervi sp in alis
Co nus
m e d ullaris
og on ko ski (u now oro d ka)
(cau da e q uina)
o b ejm uj cy
korz enie prze d nie Cisterna lum balis
(brz uszn e) i tyln e
(grz bieto w e)
d olnych n erw ó w
rd zeniowych Dura mater
sp inalis
Arach n o id ea
sp inalis
Hiatus
sacralis
C O g o n k o sk i (c a u d a e q u in a ) w k a n a l e k r g o w y m D Z a le n e o d w ie k u i k o nst y t u cji rz u t o w a n i e r d z e n ia k r g o w e g o
W id ok od stro ny grz b ie to w ej (z ty⌅u); ⌅uki kr g ow e oraz p o wierzchnia i w o r k a o p o n o w e g o na rd ze k r g o w y
grz bieto wa ko ci krzy o w ej (os sacru m, facies dorsalis) z osta⌅y cz cio w o Wid ok od stro ny brzusznej (z przo du). Rozwój rdzenia kr g oweg o pole ga
usuni te. Rdze kr g o wy u oso by d oros⌅ej ko czy si w przyb li e niu na j cy na zwi kszeniu je g o d⌅ugo ci ko czy si wcze niej ni wci trw aj cy
wyso ko ci pierwsze g o kr gu l d wio w e g o. Wszystkie bie g n ce p oni ej po d⌅u ny wzrost kr g os⌅upa i worka o p ony tward ej. W przypad ku n ow o
ko ca rdzenia kr g ow e g o grz b ieto w e i brzuszne korze nie n erw ó w rd ze rodka dystalny o dcin ek rdzenia kr g oweg o, tj. sto ek rd zenio wy (conus m e
nio wych o kre la n e s term in e m o go na ko skie g o. W trakcie p unkcji l dullaris), si ga trzecie g o kr gu l d wiowe g o (LIII; uwa ga: nie w oln o prz e
d w io w e j, g dy ig⌅a d ociera do przestrze ni p o d p aj czyn ó w ko w e j, tj. do prowadza punkcji na tej wysoko ci, tylko ni ej!), u oso by doros⌅ej o w yso
z biornika l d wio w e g o ( cistern a lumbalis) - „nici" o g ona ko skie g o u ni kim wzro cie (o„d⌅u gich " plecach) - dociera zale d wie na wysoko d w una
kaj (o dchylaj si od) ig⌅y. stego kr gu piersio we g o /pierwsze g o kr gu l d wiowe g o (ThXII/LI), z kolei
u niskich osób (z„kró tkim i" pleca mi) - na wysoko mi dzy trzecim a czw ar
tym kr giem l d wiowym (LIII-LIV). Sam wore k o p o n o wy zawsz e rozci ga
si jeszcze do poziom u ko ci krzy owej. O pisane warunki an ato m iczne na
le y uwzgl d nia w trakcie wyko nywania punkcji l d wio w ej: zaleca si j
Co nus wyk o nyw a na wysoko ci mi dzy kr ga mi LIV/LV lub LIII/LIV.
m e d ullaris
E P u n kcja l d w i o w a; z n ie c z u l e n i e z e w n t r z o p o n o w e (e p i d u r a l n e )
Caud a eq uina i l d wio w e
W celu wykonania p u n kcji l d w io w ej pacje nt musi usi (lub po⌅o y
si na boku) w pozycji z wygi tym i w ⌅ u k plecami („koci grz biet "), tak aby
wyrostki kolczyste kr g ów l d wio wych by⌅y ja k najdalej ro zsuni te. Ig⌅
do punkcji wpro wad za si zwykle m i d zy wyrostkam i kolczystymi trze
cie go i czwarte g o kr gu l d wiowe g o - prz e bijaj c skór i w pro w a d za
j c ostatecznie ig⌅ do worka o p o nowe g o - do z biornika l d wiowe g o
(cisterna lumbalis), z które go z ostanie p o brany p⌅yn m ózgowo-rdzeniowy.
Przes⌅ank do wyko nywania teg o rodzaju zabie gu mo e by przyk⌅a d owo
diagnostyka zap alenia opon m ózg ow o-rdzeniowych (meningitis). W przy
padku z n ie cz u le n ia z e w n t rz o p o n o w e g o zak⌅a d any jest ce wnik do prz e
Hiatus
sacralis strzeni na d tw ard ówkow ej (1); nie d ocho dzi je d n ak do prze bicia worka
o po ny tward ej. N ato miast w przypad ku z n ie cz u le n ia p o d p aj cz y n ó w -
k o w e g o l d w i o w e g o ro dek z nieczulaj cy celo w o w pro wa d zany jest do
worka o p onowe g o (2). Alt erna tyw n drog prze pro wa dzenia znieczule nia
nad tw ard ówkow e g o jest punkcja prze pro wa dzana przez ro zwór krzy owy
(hiatus sa cralis) (3).
409
N e uro a n a t o m i a 12. P r z e k roje m ó z go w i a
12.1 Prze kroje cz o ⌅ o w e I i II
Fissura lo n g i V e ntriculus lateralis,

tu dinalis cere bri corn u fro ntale (a nterius)
G yrus cing uli N ucleus cau datus,

cap ut
Corp us callosu m ,
tru ncus Ca psula interna,
crus anterius
Su lcus lateralis
Puta m en
N. o p ticus (n. II)
Capsula extern a
N. o culo m o torius (n. Ill)
Claustru m
N. tro chle aris (n. IV)
Ca psula extre m a
N. trig e m in us (n. V),
ra dix se nsoria
Pons
N. trig e m inus (n. V),
ra dix motoria
N. a b d uce ns (n. VI) Cere b ellu m
N. facia lis (n. VII)
N. vestib u lo N. hyp o glossus (n. XII)

cochle aris (n, VIII)
N. glosso
p haryn g e us (n. IX) N. va g us (n .X) N. accessorius (n. XI)
O g ó ln e u w a g i d o a n a t o m ii m ó z g o w ia na p rz e k r o j a c h
A nato m ia przekrojow a ma p o m óc w tym , a by w y prac o w a so bie w y o b ra
e nie przestrze nn ej b u d o wy m ó z g o wia. Ten przestrze n ny o bra z jest ko A Prz e k r ó j cz o ⌅ o w y p rz e z m ó z g o w ie - I
nieczny, aby m óc w prawid ⌅o wy sp osó b interpreto w a w yn iki ba da neu- ⇤a tw o za u w a y na rycinie, i pie cia⌅ a modzelow a tego (corpus callo
ro o brazo wych (TK - to m o grafii k o m p utero w ej, MR - m a g n etyczn e g o re sum, truncus) ⌅ czy o bie p ó⌅kule mó zgu. Powy ej cia⌅a m o dzelo wate g o
zo nansu j dro w e g o) i na ich p o dstawie p ostawi w ⌅a ciw e ro zp o znanie rozci ga si za kr t obr czy (gyrus cinguli), który zn ajd uje si ró wnie na
(zaw a⌅ m ózgu, guz m ózgu, za p ale nie o p on, stany po urazie czaszkow o- kolejnych przekrojach. Poni ej cia⌅a m o d zelo wate g o wid o czn e jest z ko
-m ó z g o wym). Przes⌅a nk dla te g o ro dzaju p o d ej cia jest, a b y czytelnik lei j dro ogoni aste (nucleus caudatus). Na p o wy szym przekroju jest ono
m aj c wie d z z w cz e niejszych ro zdzia ⌅ó w na by⌅ p e wn ej o g óln ej orie n szcze g ólnie du e, g dy prz ekrój prz echo dzi przez g⌅ow te g o j dra (ca
tacji i p o trafi⌅ - przyn ajm niej o g ólnie - u p orz d ko w a pod wz g l d e m put nuclei caudati) w je g o najszerszym m iejscu (zob. C). Zm ie nia si to na
fu n kcjo n alnym i syste m a tycznym ro zmaite stru ktury m ó zg owia. Z a m iesz kolejnych przekrojach, g dy j dro stale zw a si w kieru nku p o tylicznym
cz o n e opisy, a zw⌅aszcza d o d atko w e sch e m a ty m aj u ⌅atwi przestrze nn (do ty⌅u) i ostatecznie na przekroju uja wnia si je d yn ie o gon j dra o g o nia
in terpretacj d w u w y m iaro w yc h rycin (p ⌅aszczyzna prz ekro ju d an ej ryciny ste go (ca uda nuclei caudati) - zo b. kolejne p o drozdzia⌅y. Na sch e m a tycz
zaznacz o na na sch e m acie cz erw o n lini ). nej rycinie prze dstawia j cej wid o k m ózgu z boku (C) wid a wyra nie , i j
N ale y z wróci u wag na stoso wan e okre le nia kierunk ó w i miejsca p o⌅o dro o g o niaste d o k⌅a d nie d o p aso w uje si swoim w y p u k⌅ym kszta⌅tem do
e nia: w o br bie pó⌅kul m ó z g owych - z g o d nie z osi Forela; w pniu m ó prz e bie g u ko mór bocznych (kolor nie bieski). ⇤ czn ie ze skorup (put a men )
zgu - z g o d nie z osi M eynerta (zob. D, s. 260). - j dro o g o niaste tw o rzy ci a⌅o pr kow ane (corpus stri atum). Pr ko wa
P⌅aszczyzny prz ekro ju wybra n o w ten sp osó b, aby za pre z e n to w a naj nie p ow o d o wane jest przez o d n o g prz e d ni tore bki w e w n trzn e j (c a p
w a niejsz e z klinic zne g o p unktu wid ze nia stru ktury - w b ard ziej w yra zi sula interna, crus anterius) - b d cej pasm em istoty bia⌅ej („przeciskaj cej
sty sp osó b ni je st nie je d n o kro tnie m o liw e do p okazania na rz ec zyw i si " przez istot szar tw orz c j dra p o dstaw ne; przyp. t⌅u m .). Sama sko
stych prz ekro jach m ózgu, g d y m o liw o ci utrw ale nia i k o nserw acji m ó rupa je st na rycinie do ma⌅a, g dy przekrój przesze d⌅ je d y n ie przez je j
zgu nie zawsze s o p tym aln e. Po nie wa p oszcze g ólne przekroje zosta⌅y prz e d ni koniec. Wraz z kolejnym i prz ekro jam i w yk o nyw a nym i w kierunku
naryso w an e na p o dstawie pre p aratów p och o d z cych od ró nych osób - p o tylicznym wielk o skoru py zwi ksza si . Przed strukturam i, które uja w
p oszcze g óln e stru ktury z uwa gi na z m ie n n o oso b nicz nie z awsz e z n a niaj si na przekroju prze dstawio nym na rycinie, zn ajd uje si ju tylko
le mo na d o k⌅a d nie w tym sa mym m iejscu. W p o prze d nich ro zdzia⌅ach kora i istota bia⌅a p⌅ató w cz o ⌅o wych, które s stosunkow o ⌅atw e do roz
- p oszcze g ólne stru ktury m ó zg owia by⌅y przy p orz d k o wyw a n e o kre p o znania. P⌅aty skro nio w e na tej rycinie s jeszcze sam o d zielnym i, nie p o
lo nym z ro zw ojo w e g o punktu wid z e nia cz cio m uk⌅a du n erw o w e g o; wi zanym i z reszt m ó zg owia, strukturam i; nieco d alej do ty⌅u (zob. prawa
streszczenie te g o przyp orz d k o w a nia z n ajd u je si w p unkcie B, s. 433, na strona) ⌅ cz si one z p ozosta⌅ cz ci kreso m ó zg owia.
ko cu serii prz ekro jów.
410
N e uro a n a to m i a 72. P r z e k roje m ó z go w i a
Fissura lo n gitu dinalis

cere bri
Gyrus cing uli N ucleus cau d atus,

corp us
C orp us c allosu m,
tru ncus Ca psula intern a,
crus anterius
Se ptum p ellucid u m
Puta m en
Su lcus lateralis
Ca psula externa
Tractus o p ticus
Claustru m
Corpus
am yg d aloid e u m Ca psula extre m a
N. o culo m o torius (n. III) Insula
N. tro chle aris (n. IV) Uncus
N. trig e m inus (n. V), V e ntric ulus lateralis,

ra dix m otoria c orn u te m p orale
(inferius)
N. trig e m in us (n. V), Gyrus para
ra dix sensoria hip p oca m p alis
N. a b d uce ns (n. VI) Pons
N. facia lis (n. VII) Cere b ellu m

cochle aris (n. VIII)
N. g losso
p haryn g e us (n. IX) N. va g us (n. X) N. a ccessorius (n. XI)
B Prz e k r ó j cz o ⌅ o w y p rz e z m ó z g o w ie - II
Zasa d niczo ukazane s te sam e struktury, co na rycinie z lewej stro ny (A). mig d a⌅o wate (corpus a mygdaloideum; po raz p ierwszy wid o czn e na tym
Przekrój przesze d⌅ przez cie szy (od g⌅o wy) trzon j dr a ogoni astego (cor prz ekro ju; zo b. ró wnie D). Przy ro dkowo od cia⌅a mig d a⌅o wate g o ujawnia
pus nuclei caudati). Róg dolny (skro niowy) ko m ory b ocznej (cornu poste ha k (uncus) - prze dni h aczyko w aty koniec zakr tu przyhip o kam p o w e g o.
rius [temporale]) ujawnia si w postaci n ie wie lkie j szczelin owatej struktury. Tore bka w e w n trzn a (capsul a interna), która rozdziela cia⌅o pr kowane
Dzi ki niej mo na si d o brze orie ntow a wz g l d e m s sia d uj cych struk (corpus striatum) je st na tym przekroju wyra nie wi ksza od tej na ryc. A;
tur: brzusznie od rogu d olne g o zn ajd uje si z a kr tprzyhipok a mpowy (gyrus p⌅aty skro nio w e s ju p o⌅ czone z po zosta⌅ cz ci kreso m ó zg owia; w y
parahippoca mpalis), przy ro d kow o i do g óry od niego p o⌅o one jest cia⌅o ra nie wid o czna jest kora wyspy (insula).
p⌅aszczyzna przekroju z ryc. B

V e ntriculus
lateralis
N ucleus
cau datus, N ucleus
cap ut cau datus,
corp us
Corpus
striatu m Putam en
N ucleus
Corpus cau d atus,
am yg d aloid e u m cau da
C Re lacje m i d z y j d r e m o g o n iast y m ( n u cle us c a u d a tus ) D Cia ⌅ o m i g d a ⌅ o w a t e ( corp us a m y gd a lo id e u m )

i k o m o r b o cz n ( v e n tric u lu s l a t e r a lis ) Wid ok z pra wej strony.
Wid ok z lewej stro ny.
411
N e uro a n a to m i a 72. P r z e k roje m óz go w i a
12.2 Prze kroje cz o ⌅ o w e III i IV
Fissura lo ngitu dinalis V e ntriculus lateralis,

cere bri c orn u fro ntale (a nterius)
Gyrus cin g uli N ucleus cau d atus,

corp us
Corp us callosu m
Ca psula in tern a,
Se p tum p ellu cid u m g enu
Glo b us p allid us
Puta m en
lateralis
Glo b us p allid us
Ca psula externa
m e dialis
Tractus o p ticus Claustru m
Corpus Ca psula extre m a

am yg d aloid e u m
Insula
Fornix, c olu m na
N. tro chle aris (n, IV)
Co m m issura anterior
N. trig e m inus (n. V),
ra dix sensoria V e ntric ulus lateralis,
cornu t e m p orale (inferius)
N. trig e m in us (n. V),
ra dix m otoria H yp o thalam us
N. a b d uce ns (n. VI) V e ntric ulus tertius
N. facialis (n. VII) Cere b ellu m
N, v estib u lo N. hyp o glossus (n. XII)

cochle aris (n. VIII)
N. glosso
p haryn g e us (n. IX) N, va g us (n .X) N. accessorius (n .XI)
A Prz e k r ó j cz o ⌅ o w y p rz e z m ó z g o w ie - III
Róg d o lny (skro nio wy) ko m ory b ocznej (cornu posterius [temporale])
je st teraz nieco wi kszy. Z uk⌅adu ko m oro we g o - prz ekrój o bj ⌅ d o d at
kowo d n o komory trzeciej (ventriculus tertius, zo b. B) wraz z o taczaj cym
go p o d w z g órze m ( hypoth al a mus). Na rycinie jeszcze nie w id a wzg órza
(thal a mus), g d y le y ono w kierunku cie m ie nio w ym za p o d w z g órze m .
N owymi strukturam i na rycin ie s spoid⌅o przednie (commissura a nterior)
oraz ga⌅ka bl ada (globus pallidus), która dzieli si na cz przy ro d ko w
(globus pallidus medialis) i cz b oczn (globus pallidus lateralis). Du a
zst p uj ca dro ga - dro ga k orow o -rdze niowa, n azyw an a te dro g pirami-
d o w ( tractus corticospinalis [pyramidalis]), prze d ostaje si przez torebk
wewn trzn (capsul a interna), która ch arakteryzuje si so m ato to p o w
org a niz acj . Przez kolano (genu capsul ae internae) p o d aj w⌅ó kna tej
dro gi o d p o w ie d zialn e m.in. za u n erw ie nie ruch o w e g ard⌅a, krtani i mi ni Thala m us
ucia. Przeb ieg w⌅ó kie n wyja nia rye. C (o d n o nie do skle pie nia - zo b. D).
Ca psula intern a,
crus p osterius
Glo b us p allid us
N ucleus
cau d atus
B U k ⌅a d k o m o r o w y m ó z g o w ia C Prz e b ie g d r o g i p ira m i d o w e j (tr a ct us p y r a m i d a lis) w o b r b ie

W id ok z le w ej strony. t o r e b k i w e w n t rz n e j
Wid ok z lewej stro ny z prz o du.
412
N e uro a n a t o m i a 72. P r z e k roje m óz go w i a

pars ce ntralis
Gyrus cing uli

N ucleus cau d atus,
corp us
Corp us callosu m,
tru ncus
Ca psula in tern a,
Se p tu m p ellucid u m
g enu
Glo b us p allid us lateralis
Puta m en
Glo b us p allid us m edialis

Ca psula extern a
Sulcus lateralis
Claustru m
Tractus o p ticus
Ca psula extre m a
Corp us
a m yg d aloid e u m
Fornix, corp us
Th ala m us
N. trochle aris (n. IV)
N. trig e m inus (n .V ), c orn u te m p orale
ra dix sensoria (inferius)
N. trig e m in us (n .V ), Pes hip p ocam pi

ra dix motoria
C orp us m am m illare
N. a b d uce ns (n. VI)
Pons
N. facia lis (n. VII)

c o chle aris (n. VIII)
N. glosso
p haryn g e us (n. IX) N. va g us (n .X) N. accessorius (n. XI)
D Prz e k r ó j cz o ⌅ o w y p rz e z m ó z g o w ie - IV
Po dzia⌅ ga⌅ki bla d ej {globuspallidus) na cz przy ro d ko w (se g m e nt w e do o d nale zie nia po obu stro nach b o cznie od cia⌅ su teczko w atych (zo b. F).
w n trzny, globus pallidus medialis) i cz b oczn (se g m ent z ew n trzny, M i d zy skle pie nie m a cia⌅e m m o d zelo wa tym ( corpus callosum) rozp o
globus pallidus lateralis) je st teraz bardzo d o brze wid o czny. Róg d olny starta jest prze gro da prz e zroczysta (septum pellucidum). Stan o wi ona
(skro nio wy) ko m ory b ocznej uwid o cznio n o w je g o najszerszym m iejscu. przy ro d ko w granic obu ko m ór b o cznych; m o na to ⌅atw o sp ostrzec
Po dczas g dy na ryc. A w id a jeszc z e sp oid⌅o prze d nie (commissura a nte na o bu rysu n kach. Z ⌅u k o w ate g o prz e bie g u skle pie nia (zo b. F) m o na za
rior) - na le cym d alej w kierunku p o tylicznym ryc. B z osta⌅y przeci te o bserw o w a zn ajd uj c e si b ard ziej czo⌅o w o s⌅u py skle pie nia ( columnae
cia⌅a suteczko w ate (corpor a ma mmill aria; zo b. E). U osó b z przewle k⌅y m fornicis; z o b. A), oraz b ard ziej p o tylic znie - w yra n ie o d d zielo n e od sie bie
zesp o⌅e m uzale nie nia alk o h o lo w e g o stwierd za si p a tolo g iczn e z m ia ny o dn o gi (crura fornicis; z o b. C, s. 417). Prze d m urze (claustrum), wid o czn e
w o br bie tych struktur. Cia⌅a suteczko w ate s w a n cz ci uk⌅ad u lim- je st na rycinie w ca⌅ej sw ej szero ko ci. Po raz p ierwszy uwid acznia si na
biczne g o (brze ne g o, r b kow e g o) i ⌅ cz si za p o m oc skle pie nia ( fornix) prz ekro ju m ost (pons), n ale cy d o pnia m ózgu ( truncus encephali).
z hip o kam p e m ( hippoc a mpus), które go sto pa (pes hippoca mpi) ⌅atw a jest
Se ptum
Fornix
p ellucid u m
Lu m en
ve n triculi
Corpus tertii
m am m illare
E Prz e k r ó j st r z a ⌅ k o w y p r z y r o d k o w y p rz e z m i d z y m ó z g o w ie F Cia ⌅a su t ecz k o w a t e (co rp o r a m a m m ill a ri a ) i sk le p ie n i e ( fo rn i x)

(d i e nce p h a l o n ) i p ie m ó z g u (tru ncus encep h a li)
Wid ok z boku.
413
12.3 Prze kroje cz o ⌅ o w e V i VI
V e ntric ulus la teralis,

pars centralis

corp us
Gyrus cing uli Capsula intern a,

crus posterius
Corp us callosu m , Puta m en

truncus
Capsula extern a
ve n triculi lateralis Claustru m
N uclei t h ala m i Capsula extre m a
Glo bus p allid us Insula

lateralis
V e ntriculus tertius

V e ntriculus lateralis,
cauda
c orn u te m p orale
(inferius)
N ucleus ru ber
Fim bria hip p ocam pi
N. trochle aris (n. IV) H ip p ocam pus
Su bstantia nigra
Pe dunculus
cere bri Pons
N. g losso N. hyp o glossus (n. XII)

p haryn g e us (n. IX)
N. va g us (n. X) N. accessorius (n. XI)
A Prz e k r ó j cz o ⌅ o w y p rz e z m ó z g o w i e - V
Z naczn ej z m ia nie ule g⌅a struktura j d er le cych w o br bie isto ty bia⌅ej.. które g o j dra s wid o czn e na przekroju. W o br bie cz ci ro dkow ej ko
J dro ogoni aste {nucleus caudatus) zosta⌅o przeci te d w u kro tnie: w o ko m ory b ocznej po raz pierwszy p oja wia si splot naczynió w k o wy (plexus
licy grz b ie t o w e j mo na ro zp o zna trz o n {corpus nuclei caudati), w okolicy choroideus), który rozci ga si m i d zy jeszcze nie wid o cznym w tym m iej
brzusznej - nie wie lki fra g m e nt je g o o g ona {cauda nuclei caudati), który scu o tw ore m m i d zyko m oro wym ( foramen interventricul are) i rogiem
zn ajd uje si p onad ro giem d olnym ko m ory b ocznej (zob. C i E). G⌅owa d olnym kom ory b ocznej. Po nie wa o tw ór m i d zyko m oro wy z n ajd uje si
i trz o n j dra o g o niaste g o bie g n o b ok rogu prze d nie g o (czo⌅o w e g o) ko nieco prze d wz g órze m - splot n aczyn ió w k o w y u wid acznia si w ó wczas,
m ory b ocznej (cornu anterius [frontale]) i cz ci ro dkow ej ko m ory b ocz g dy na prz ekroju z aczyn aj p oja wia si stru ktury w z g órza. Poni ej w z g ó
nej ( ventriculus lateralis, pars centralis) - st d te j dro o g o niaste zakre la rza wid o czn e je st j dro czerwienne (nucleus ruber ) oraz istota czarna (sub
p o d o b ny ⌅uk, co uk⌅ad ko m oro wy (zob. C). O g on j dra o g o niaste g o z n a j stanti a nigra) - ja k o n ajw a nie jsz e stru ktury ró d m ó z g o wia, które u w y
d uje si bard zie j brzusznie i b o cznie ni g ⌅o wa i trz o n te g o j d ra. Rycina E p uklaj si w kieru nku m i d zym ó z g o wia i si g aj nie mal do pozio mu
w yja n ia, i prz ekrój cz o ⌅o wy w o kolicy o g ona j dra o g o niaste g o p ozwala ga⌅ki bla d ej (nie wid o czn a na rycinie; z o b. B). Na d nie rogu d olne g o ko
uwid o czni p o tyliczn e (tyln e) fra g m e n ty skorupy (put a men ) lub te gdy m ory b ocznej p o⌅o ony je st hipok a mp (hippoc a mpus), które g o strz p ek
prz ekró j prze pro wa d z o ny z osta nie jeszc z e b ard ziej do ty⌅u - nie uwid o cz (.fimbria hippoca mpi) m o na rozp ozna na rycinie. ⇤a tw y do wy le d ze nia
niaj si w ó w czas na nim a d n e z w ym ie nio nych w cz e niej stru ktur j d ro jest ró wnie prze bie g w⌅ó kie n dro gi korow o -rd ze niowej (tractus cortico
wych (zob. B). Ró wnie cz ro dkowa (pars centralis) ko m ory b ocznej spinalis), która po d a przez odnog tyln tore bki w e w n trzn e j (capsul a
sta⌅a si w yra n ie w sza, na co w p ⌅yw a le ce ni ej wzgórze (thal amus), interna, crus posterius), a nast p nie prz e z konar m ózgu (pedunculus cere
bri) i m ost (pons).
p⌅aszczyzna
N ucleus Pars c entralis
przekroju
cau d atus,
z ryc. A
cap ut Cornu
N ucleus ru b er te m p orale (inferius)
N ucleus
cau d atus, p⌅aszczyzna
Su bstan tia cau da prze kroju z ryc. A
nigra
Cornu
occipitale (p osterius)
B J d r o c z e r w i e n n e (nucle us ru ber) i ist o t a cz a r n a (su bst a n t i a nigra) C U k ⌅a d k o m o ro w y m ó z g o w ia

Przekrój strza⌅k o wy - w id o k od przy ro d ka. Wid ok z góry.
414
pars ce ntralis
Fissura lo ngi N ucleus cau d atus,

tu d in alis cere bri corp us
Corp us callosu m , Ca psula intern a,

tru ncus crus posterius
Plexus ch oroid eus Insula

ve n triculi lateralis
Corp us g e ni
Fornix, crus
cula tu m m e diale
N uclei thala m i
Corp us g e ni
cula tu m laterale
N ucleus cau datus,
cau da
H ip p ocam pus
Fim bria
hip p ocam pi Plexus c h oroid eus
C o m misura
p osterior Gyrus d e nta tus
Ventriculus Lo b us c ere b elli

tertius anterior
Pe d unculus Fissura
cere b ellaris su p erior h orizontalis
Pe dunculus Flocculus
cere b ellaris medius
M edulla
ob lo n gata
D Prz e k r ó j cz o ⌅ o w y p rz e z m ó z g o w ie - V I
Na rycinie ⌅atw o je st ro zp o zna o kolic j d er w z g órza; granicz one - na le w o i prawo od nie g o zn ajd u j si dwa cie m nie jsz e, le ce b ocznie
od g óry z kom ora mi b o cznym i, a od stro ny przy ro d ko w ej - z kom or od wzg órza (thal a mus), d o brze o d granic zo n e j dra - d a l a kol ankow ate
trz eci . Le ca z przo du skoru p a (put a men ) nie je st ju wid o czn a (jak przy rodkowe i boczne (corpor a genicul at a medi ale et laterale), b d ce
to mo na d o brze prze le d zi ró wnie na prz ekro jach p o przecznych - cz ciam i - o d p o wie d nio dro gi s⌅uch o w ej i w zro k o w ej (zo b. F). M i dzy
zo b. s. 326). W id oczn na rycinie struktur nale c do tore bki w e w n trz wz g órze m a skle pie nie m ( fornix) zn ajd uj si o dn o gi skle pie nia (crura for
nej (capsul a interna) je st je j o dno ga tylna ( crus posterius; por. ró wnie C, nicis). Po raz p ierwszy na prz ekro ju zn ala z⌅ si m ó d ek ( cerebellum ). Pa
s. 412). Przeci ty z osta⌅ prze d ni fra g m e n t spoid⌅ a tylnego (commissura p o rzysty konar m ó d ku ro d k o wy (pedunculus cerebellaris medius) po d a
sterior; zo b. A, s. 416 i D, s. 417). Na p o d o b nej wyso ko ci co sp oid ⌅o tyln e w kierunku pó⌅kul m ó d ku.
V e ntriculus tertius
V e ntriculus lateralis, p⌅aszczyzna
pars centralis prze kroju z rye. D Corp us pineale
(gl. pinealis;
Cornu epip hysis)
N ucleus occipitale C orp us g e ni
cau d atus (p osterius) cula tu m m ediale
Cornu
Corp us g e ni
fro ntale
cula tu m laterale
(anterius)
Puta m en
Cornu
te m p orale
(inferius)
F M i d z y m ó z g o w ie (d ie nce p h a l o n ) z cia ⌅a m i k o la n k o w a t y m i
E Re lacje t o p o g ra f ic z n e m i d z y j d r e m o g o n iast y m (co rp o r a g en icul a t a) o ra z p ie m ó z g u
(n ucle us c a u d a t us ) i k o m o r b o cz n W id ok z ty⌅u.
415
N e u ro a n a t o m i a 12. P r z e k roje m óz go w i a
12.4 Prze kroje cz o ⌅ o w e VII i VIII
Fissura lo ngi N ucleus cau d atus,

tu d in alis cere bri corp us
Corp us callosu m, Vv. in tern ae

tru ncus cere bri
Plexus c h oroid eus

Capsula intern a,
crus posterius
Fornix, crus
Insula
N uclei th ala mi
V e ntriculus t ertius
cau da H ip p ocam pus
Th ala m us, V e ntriculus lateralis

p ulvin ar

H ab enula (m ese nce phali)
C o m m issura Lob us c ere b elli

posterior anterior
Pe d u nculus Fissura
cere b ellaris m edius horizontalis
Lob us c ere b elli

p osterior
Tru ncus Tonsilla

e nce p hali cere b elli
A P rz e k r ó j cz o ⌅ o w y p rz e z m ó z g o w ie - VII
Z j d er n ale cych do kreso- lub m i d zym ó z g o wia wid o czn e s je sz lej w kierunku brzusznym (do prz o du; uwaga na okre le nia kieru n k ó w na
cz e w z g órze oraz tyln e fra g m e n ty j dra o g o niaste g o, które na kolejnych osi pnia m ó zg u), z osta⌅ ja k o p ierwszy u wid o cznio ny na za pre ze nto w a nej
prze krojach b d staw a si coraz m nie jsze alb o te ca⌅ko wicie znikn na rycinie p ⌅aszczy nie prz ekro ju (zo b. ró wnie A, s. 414 i D, s. 415). Konar
(zob. C, s. 418). Poni ej przy ro d ko w ej cia ny ko m ory b o cznej wid o czny m ó d ku g órny f orm uje si d o piero na grz b ieto w ej stro nie mostu (pons)
je st tyln y o d cin ek hipok a mpa (hippoc a mpus). Pie m ózgu (truncus ence i w zw i z ku z tym uja w nia si d o piero na d alszych / ko le jn ych prz ekro jach
phali) z osta⌅ prz e ci ty w z d ⌅u wodoci gu mózgu / ródmózgowi a (aqueduc (zob. B). M i dzy ro d kowym i d olnym konarem m ó d ku nie ma ad nej
tus cerebri [mesenceph ali]) (zo b. C). M ó d ek p o⌅ czony je st z pnie m m ó naturaln ej stru ktury gra niczn ej, dlate g o te ostatni z wym ie nia nych ko na
zgu prz e z trzy p arzyste konary mó d ku: górny (pedunculus cerebellaris su rów nie je st w sp osó b szcze g ólny o p isyw a ny na rysu n kach. W trakcie pre
p e r i o r - w wi ksz o ci efere ntny), rodkowy (pedunculus cerebellaris medius p aro wania usuni te z ostaj p o wierzch o w n e y⌅y m ó zg u. Na p o wy szej
- afere ntny) oraz dolny (pedunculus cerebellaris inferior - afere ntny i e fe oraz na nast p nej rycinie uw z g l d nio n o je d n a k p o⌅o enie y⌅ w e w n trz
re ntny). Po nie wa ro d kowy konar m ó d ku ze wszystkich si g a n ajd a nych m ózgu (w . internae cerebri).
Pe d u nculus
cere b ellaris
su p erior
Pe d u nculus
cere b ellaris
Fossa
m edius
rh o m b oid ea
Pe d u nculus
cere b ellaris
inferior
B K o n a r y m ó d k u o ra z p ie m ó z g u
W id ok od stro ny grz b ieto w ej - z ty⌅u (a)
oraz z lewej stro ny (b).
416
Fissura longi Ventriculus lateralis,

tudinalis cerebri pars centralis
Corpus callosum, Nucleus caudatus,

truncus corpus
Plexus choroideus nsula

ventriculi lateralis
Vv. internae
Fornix, crus cerebri
Thalamus, pulvinar Corpus pineale

(gl. pinealis; epiphysis)
Nucleus caudatus, Flippocampus
cauda
Lamina tecti Plexus choroideus
(quadrigemina), ventriculi lateralis
colliculus superior
Substantia Aqueductus cerebri

grisea centralis (mesencephali)
Pedunculus Lobus cerebelli

cerebellaris medius anterior
Fossa Lobus cerebelli

rhomboidea posterior
Plexus choroideus Tonsilla

ventriculi quarti cerebelli
C P r z e k r ó j c z o ⌅ o w y p r z e z m ó z g o w i e - V III
O kolica j d er wzg órza w p orównaniu z w cz e niejsz rycin z m nie jszy⌅a ⌅o enie m - na rycinie uja w nia si je d y n ie n ie wie lki fra g m e nt szyszynki
si jeszcze b ardzie j; zwi ksza si nato m iast wielk o kory m ó d ku. Wo (corpus pine a le; gl. pine a lis; epiphysis; zo b. D ); na nast p nym prz ekroju
d oci g m ó zg u / ró d m ó zg owia (aqueductus cerebri [mesenceph ali ]) z o (zob. A , s. 418) - szyszyn ka uja w nia si ju w p e⌅n ej sw ej wielk o ci. Pa
sta⌅ prz e ci ty je d y n ie cz cio w o. D o brz e wid o czny je st le cy w grz b ie rzyste skle p ie nia ( fornices; l.p oj. fornix) ro zdzie li⌅y si i bie g n ja k o o d
t o w ej (tyln ej) cz ci pnia m ózgu d ó⌅ ró w n o le g ⌅o b o czny (fossa rhom bo d zie ln e o dn o gi skle p ie nia (crura fornicis). Równie i na tym przekroju
idea ), który tw o rzy dn o ko m ory czw artej (zob. D i B a ) . D o brz e wid o czna w id o czny je st hip o kam p (hippoca m pus). Bie g nie pod dne m rogu d o l
na tym prz ekroju je st ró wnie blaszk a pokryw y (la min a tecti, zw a na rów neg o kom ory b ocznej iw p u k la si do je j wia t⌅a (zob. te w c z e nie j
nie blaszk czw oracz , la min a quadrigem in a ), przy czym na tej rycinie sze przekroje i E ). Hip oka m p je st w a n cz ci uk⌅a du lim bic zn e g o
le piej wid o czn e s m nie jsze wzgórki górne (colliculi superiores); z kolei na (brze ne g o, r b kowe g o) i je d n z pierwszych struktur, w o br bie któ
nast p n ej rycinie (zob. A , s. 418) bard zie j u wy d a tnio n e s wzgórki dolne rej uja w n iaj si z m ia ny m orfolo g iczn e w prze bie g u ch oro by A lzh ei
(colliculi inferiores) . W zwi zku z je j b ard ziej p o tylicznym (do ty⌅u) p o m era.
Corpus pineale
(gl. pinealis;
Commissura epiphysis)
posterior Crus
Lamina tecti fornicis
(quadrigemina)
Cornu
Aqueductus cerebri occipitale
Corpus (posterius)
(mesencephali) Fossa
callosum
rhomboidea Pes
hippocampi
p⌅aszczyzna Corpus
przekroju z rye. C mammillare Cornu
temporale (inferius)
D Prze k ró j strza ⌅k o w y p o ro d k o w y E Z esp ó ⌅ h ip o k a m p a (form a tio hip poc a m p i)

p rz e z ty ⌅o -, ró d - i m i d z y m ó z g o w ie W id ok z lewej strony.
417
12.5 Prze kroje cz o ⌅o w e IX i X
pars centralis
Plexus choroideus
Corpus callosum, ventriculi lateralis
splenium
Hippocampus
Lamina tecti Corpus pineale

(quadrigemina), (gl, pinealis;
colliculus superior epiphysis)
Lamina tecti
(quadrigemina),
colliculus inferior Lobus cerebelli
Nucleus anterior
dentatus
Vermis Tonsilla
cerebelli cerebelli
A P r z e k r ó j c z o ⌅ o w y p r z e z m ó z g o w i e - IX
Na tym prz ekro ju nie u wid aczn iaj si ju j dra kreso m ó z g o wia. Szyszynka
(corpus pine a le; gl. pine a lis; epiphysis) je st przeci ta na wi ksz ej p ⌅aszczy
nie ni na w cz e niejsz ej rycinie (zob. C i D , s. 417). Jest ona o ro dkie m
prze ⌅ cze nio wym e n d o g e nn e g o ze g ara biolo gic zn e g o (re g uluj ce g o
ryt m y o ko⌅o d o b owe, m.in. rytm d zie -n o c). Z p o kryw y lub blaszki po
kryw y ( tectum lub la m in a tecti) le piej wid o czn e s wi ksze w zgórki dolne
(colliculi inferiores) , co wi e si z n achyle nie m pnia m ózgu i bardziej Thalamus,
grz b ieto wym p o⌅o eniem tych w z g órkó w. Z kolei w z g órki g órn e (colliculi pulvinar
superiores) by⌅y le piej wid o czn e na w cz e niejsz ej rycinie. W zgórki górn e
Corpus pineale
s w a n cz ci sk⌅a d o w dro gi w zro k o w ej, w z g órki d olne - dro gi s⌅u
(gl. pinealis;
ch o w e j. Blaszka czw oracza (la min a qu adrigem in a; inna nazwa blaszki po epiphysis)
kryw y) stan o wi grz b iet o w (tyln ) cz ródm ózgowia (uwaga na o kre
Lamina tecti
lenia kierunk ó w na osi pnia m ózgu). W o ko licy m ó d ku rozp ozna (quadrigemina)
mo na robak a (vermis cerebelli) - ja k o nie p arzyst struktur o ko licy linii
p o ro d ko w ej, a z j d er m ó d ku z o b aczy m o na le ce w o br bie isto ty
bia⌅ej j d ro z b a te ( nucleus den ta tus).
Corpus geni- Corpus geni

culatum laterale culatum mediale
B B l a s z k a p o k r y w y (l a m i n a t ec t i ) lu b b la sz k a c z w o r a c z a
(l a m i n a qu a drig e m in a )
Wid ok od ty⌅u i boku.
418
Fissura longi
tudinalis cerebri
Plexus choroideus
Area striata Ventriculus

lateralis
Nucleus fastigii
Nucleus
emboliformis
Nucleus
dentatus
Nucleus
globosus
Vermis Tonsilla
cerebelli cerebelli
C P rz e k r ó j c z o ⌅o w y p rz e z m ó z g o w ie - X
Na prze dstawio nym prz ekroju nie u wid aczniaj si ju a d n e fra g m e n ty
kom ory czw artej. W yra nie zaznacz o ny w o kolicy p o ro dkowej ro bak
m ó d ku zosta⌅ przeci ty na wi ksz ej p o wierzchni ni w yst p o w a⌅o to na
w cz e niejsz ej rycinie. A ktualna p ⌅aszczyzna prz ekro ju przech o dzi przez
okolic j d e r mó d ku { nuclei cerebelli) , z których uda⌅o si u wid o czni
wszystkie cztery:•
• j dro z b ate (nucleus denta tus) - j dro b oczne m ó d ku { nucleus late

ralis cerebelli) ,
• j dro cz o p o wa te { nucleus em boliformis) - j dro w tr c o n e prz e d nie
{ nucleus interpositus anterior);
• j dro kulkow ate ( nucleus globosus) - j dro w tr c o n e tyln e ( nucleus in
terpositus posterior) ,
• j dro wierzch u ( nucleus fastigii ) - j dro przy ro d ko w e m ó d ku { nuc
leus m edialis cerebelli) .
419
N e uro a n a t o m i a 12. P r z e k roje m ó z go w i a
12.6 Prze kroje cz o ⌅o w e XI i XII
A P r z e k r ó j c z o ⌅ o w y p r z e z m ó z g o w ie - XI
M i d zy m ó d kie m (cerebellum ) a p⌅ata mi p o tylicznym i (lobi occipit a
les) pó⌅kul m ó zg o wych ro zci g ni ty je st nam io t m ó d ku ( tentorium ce
rebelli ), p o ro dku które go z n ajd u je si zatoka prosta (sinus rectus) - ci Sinus sagittalis
gn ca si w kierunku sp ⌅ywu zato k (confluens sinuum ). N ale one do z a inferior
tok o p o ny tw ard ej (sinus dura e m atris) , którym i o d prow a d zana je st krew
z m ó z g o wia. Po nie wa z w y kle w trakcie pre p aro w ania prze krojów m ó
z g o wych o p ona tward a je st usuw ana, wraz z ni usuni te z ostaj ró wnie
zato ki. Zatoka prosta ro zp oczyna si w o kolicy uj cia y⌅y wielkie j mózgu
(v. m agn a cerebri) do zato ki strza⌅k o w ej d olnej (sinus sagittalis inferior),
które ule g aj usuni ciu wraz z pre p aro w anie m sierpa m ózgu ( fa lx cere
bri) . D o brz e wid o czny je st na rycinie róg p o tylic zny (tylny) (cornu occipi-
tale /posterius)) ko m ór b o cznych; tym czase m na nast p nej rycinie (zo b. D )
je st ju wid o czny je d y n ie ja k o w ska szczelina. Sch e m at uja w nia jeszcze
raz, i róg tylny je st nie jako prze d ⌅u enie m rogu skro nio w e g o (d olne g o).
B U k ⌅a d k o m ó r m ó z g o w ia
Wid ok z lewej strony. C Z a t o k i o p o n y t w a r d e j (sin u s d u ra e m a tris )
Wid ok od g óry i lewej strony.
420
Fissura longi
tudinalis cerebri
Sulcus
calcarinus
cornu occipitale
(posterius)
Fissura prima
Lobus cerebelli
posterior
D P r z e k r ó j c z o ⌅ o w y p r z e z m ó z g o w i e - X II
Róg p o tylic zny (tylny) (cornu occipitale /posterius)) kom ory b o cznej ule g⌅
zw e niu do ma⌅ej szczeliny. Zre zy g n o w an o z d alszych prze kro jó w m ó
z g o wia, g d y p okazuj one je d y n ie kor m ó zg ow i istot bia⌅ p⌅atów
p o tylic znych. W o ko licy p ⌅a tó w p o tylicznych wid o czn a je st bruzda ostro-
gow a (sulcus ca lcarinus). Rozci g a si ona na p e wn ej d⌅u g o ci - st d te
wid o czna by⌅a ju na w cz e niejszych przekrojach. Doko⌅a bruz dy ostro-
g ow ej zn ajd uje si p ole pr ko wan e ( area stria ta ) - tw orz c e pierwszo -
rz d ow kor w zro k o w ( cortex visualis prim arius), która we d ⌅u g klasyfi
kacji Bro d m anna o d p o wia d a polu cyt o archite kt o nic zn e m u nr 17. Prze
bieg bruz dy ostro g owej szcze g ólnie d o brze mo na z o b aczy na przy
ro dkow ej p o wierzchni mózgu (zob. E ).
p⌅aszczyzna
przekroju
z rye. D
Sulcus
calcarinus
Area striata
(cortex visualis)
E P ra w e p o le p r (a re a stri a t a)
kow ane
(corte x visu a lis)
- k ora w zro k o w a
W id ok z lew ej stro ny na przy ro d ko w p o w ierzc h n i praw ej p ó⌅kuli
mó zgu.
421
12.7 Prze kroje p ozio m e I i II
Lobus
frontalis
cornu frontale
(anterius)
Corpus callosum, Capsula interna

truncus
Nucleus caudatus, Ventriculus lateralis,

corpus pars centralis
Fissura longi
tudinalis cerebri
Lobus
occipitalis
O g ó ln e u w a g i d o p rz e k ro jó w p o zio m y ch A P rz e k ró j p o zio m y p rz e z m ó z g o w ie - I
Seria prze krojów p o zio mych b dzie oce nia na w e d ⌅u g zasa dy - patrz c Na tym najwy ej prz e pro wa d z o nym prz ekro ju u wid o cznio n o szczyto w o
z góry, tj. czyteln ik wid zi p o wierzchni prz ekro ju m ózgu - ja k to je st z w y p o⌅o one stru ktury kreso m ó z g o wia: o bie komory boczne (ventriculi late
czajo w o przyj te w przyp a d ku sekcji te g o narz d u lub stoso wan e w n eu rales-, a w ⌅a ciw ie cz ro d kow ka d ej z nich, pars centralis). Bocznie w
ro chirurgii. O znacza to przyk⌅a d o w o, e lewa strona m ózgu o d p o wia d a stosunku do cz ci ro dkow ej p o⌅o ony je st trzon j dra ogoniastego (cor
le w ej stro nie na rycinie. W prz e ciw ie stw ie do tej zasa dy przekroje u zy pus nuclei ca ud ati) . Po ro dkow o m i d zy ko m ora mi b ocznym i zn ajd uje si
skiw a n e w b a d aniach n e uro o bra z o wych (TK, MR) s pre ze ntacja m i m ó pie cia⌅a m odzelow a tego (corpus ca llosu m, truncus). Cia⌅o m o dzelo wate
zgu od d o⌅u, tj. le wa strona m ózgu wid o czn a je st na zdj ciu po stronie zawiera dro gi, które ⌅ cz fu n kcjo n alnie p o d o b ne o bszary pó⌅kul m ó zg o
prawej. wych (tzw. drogi spoid⌅owe, ko m isuraln e, fibrae com m issura les). Na prze d
stawio nym prz ekro ju cia⌅o m o d zelo wate w y d aje si prz erw an e przez ko
m ory b oczne i j dro o g o niaste; w rz eczywisto ci je d n a k dro gi cia⌅a m o
d zelo wate g o p o d aj p onad i do oko⌅a tych struktur. Przebieg dróg od
Fibrae i do cia⌅a m o d zelo wate g o le piej pre ze ntuj przekroje cz o⌅o we (zo b. B ).
commissurales Cia⌅o m o d zelo w a te sta n o wi skle p ie nie kom ór b ocznych.
B P rz e k r ó j cz o ⌅o w y p rz e z m ó z g o w ie
422
Lobus
frontalis
cornu frontale (anterius)
Forceps Nucleus caudatus,

frontalis caput
Capsula interna,
Corpus callosum, crus anterius
genu
Capsula interna,
genu
Septum
pellucidum Putamen
Capsula externa
Nuclei thalami
Claustrum
Corpus fornicis Capsula extrema
Corpus callosum, Capsula interna,

truncus crus posterius
Nucleus caudatus, Ventriculus lateralis,

cauda cornu occipitale
(posterius)
Forceps
occipitalis
Fissura longitudinalis
cerebri
Lobus
occipitalis
C P r z e k r ó j p o z i o m y p r z e z m ó z g o w i e - II
Komora boczna uwid ocznio na na ninie jszej rycinie - w przeciw ie stwie te g o w o kolicy kolana, g dzie sp oid⌅o ule ga zagi ciu w kieru nku prz ó d -
do p o prz e d nie j - p o dzielo na je st na d wie cz ci: w zwi zku z ni sz p⌅asz ty⌅ z ⌅u k ie m w y p u k⌅ym grz bieto w o ku przo d owi (zob. E ) . Sche m at w yja
czyzn przekroju wid o czn e s : róg cz o ⌅o wy lub prze dni (cornu frontale/ an- nia, dlacze g o na tej rycinie u wid aczniaj si na przekroju kolejn o: ko
terius) oraz róg p o tyliczny lub tylny (cornu occipitale /posterius) , po dczas lano cia⌅a m o dzelo wate g o, prze gro da prz ezroczysta (septum pellucidum )
g dy cz ro dkowa (p ars centra lis) zn ajd uje si ju p owy ej (zob. D ). Na i trzon skle pie nia (corpus fornicis), w⌅ cznie z pnie m cia⌅a m o dzelo wate g o
tej wyso ko ci uda⌅o si u wid o czni szeroki przekrój dró g n erw o wych: to (truncus corporis callosi ). Przegro da prz ezroczysta tw o rzy prze d ni przy
rebk wewn trzn ( capsula intern a ) z j e j o d no g prz e d ni ( crus anterius), ro dkow cia n kom ory b ocznej. W sam ej prz e gro dzie zn ajd uj si ma⌅e
kolanem (genu) i o d no g tyln ( crus posterius). W o br bie istoty bia⌅ej p⌅a j dra. Na prz ekroju wid a stru ktury j dro w e: wz g órze (th ala mus) wraz
tó w p o tylicznych prze bie ga pro m ienisto w zro k o w a, która z uwagi na z je g o trz em a okolicami j d ro w y m i: j dra m i brzusznym i b ocznymi ( nuclei
brak wyra nych o gra nicze anato m icznych sw oje g o po⌅o enia nie zosta⌅a ventrales laterales), j dra m i grz b ie to wym i b ocznymi ( nuclei dorsales la tera
oznaczona na rycinie. Równie cia ⌅o modzelow ate (corpus callosum ) w y les) i j dra m i prz e d nim i ( nuclei anteriores) , oraz skoru p (puta men ) i j dro
d aje si p o dzielo ne na d wie cz ci: w okolicy cz o⌅o wej zn ajd uje si je g o o g o niaste (nucleus ca udatus, por. s. 326). Skorupa i j dro o g o niaste wraz
kolano, a bardziej w kierunku p o tylicznym - pie (truncus) . To rzeko m e z prz ech o d z cym i m i d zy nimi w⌅ó kna m i n erw o wym i tore bki w e w n trz
p o dziele nie na d wie cz ci wyn ik a z dru gie g o zagi cia cia⌅a m o dzelowa- nej okre la ne s ⌅ cznie term in e m pr kowia (stria tum ).
p⌅aszczyzna Truncus
przekroju z rye. A p⌅aszczyzna
p⌅aszczyzna przekroju z rye. A
Cornu Genu
frontale przekroju z rye. C p⌅aszczyzna
(anterius) przekroju z rye. C
Cornu Splenium
Foramen occipitale
interventriculare (posterius) Fornix
D U k ⌅a d k o m o ro w y m ó z g o w ia
W id ok z lewej strony. E C ia ⌅o m o d z e lo w a t e ( co rp u s c a llosu m ) i sk le p ie n ie ( forn ix )
423
12.8 Prze kroje p ozio m e III i IV
Lobus
frontalis
cornu frontale (anterius)
Fissura longitudinalis Nucleus caudatus,

cerebri caput
Capsula interna,
crus anterius
Foramina Capsula interna,

interventricularia genu
Insula Globus pallidus
Ventriculus Putamen
tertius
Capsula externa
Thalamus
Claustrum
Crura fornicis
Capsula extrema
Nucleus caudatus,
cauda Capsula interna,
crus posterius
Corpus callosum,
splenium Plexus choroideus
Forceps
occipitalis Ventriculus lateralis,
cornu occipitale
(posterius)
Lobus
occipitalis
A P r z e k r ó j p o z i o m y p r z e z m ó z g o w i e - III
Ko m ory b oczne ⌅ cz si za p o m oc otw orów mi dzykomorowych [Monro)
( fora min a interventricularia [Monroi ]) z kom or trzeci ; o tw ory te p o ⌅o
one s b e zp o re d nio prze d wz g órze m ( th ala m us; zo b. D , s. 423). Struk
tury j dro w e kreso m ó zg owia tw orz istot szar ro dkow (substa n
tia grisea centralis) pó⌅kul m ó z g o wych. Przestrzenn e relacje m i d zy j Thalamus
drem ogoniastym (nucleus c a ud a tus) a wz g órze m s w yja n io n e na rye. B.
W cz ci czo⌅o wej wi ksze jest j dro o g o niaste, w cz ci p o tyliczn ej - Ventriculus
wz g órze. Po dczas g dy j dro o g o niaste wraz ze skoru p nale do uk⌅adu Nucleus lateralis
ruch o w e g o kreso m ó z g o wia, wz g órze je st prz e d e wszystkim cz ci caudatus
uk⌅adu czucio w e g o i je st zalicza n e do m i d zym ó z g o wia. J dro o g o nia Putamen
s t e - w zwi zku z je g o z akrzyw io nym prze bie gie m je st na prz ekro ju d w u
kro tnie przeci te (wid o czn e w d w óch m iejscach). Ga⌅ka blada ( g lob usp a l
lidus) - ró wnie b d ca cz ci uk⌅ad u m o toryczn e g o - uja w nia si po raz
p ierwszy na prz ekro ju p o przecznym . M o na rozp ozna kor w ysp y ( in
sula ); b e zp o re d nio przy ro d ko w o od niej rozci ga si przedm urze (cla u
stru m ). O dnogi sklepienia (crura fornicis) zn ajd u j si w kierunku cie m ie
nio wym od wzg órza (zob. tak e: E , s. 423); nieco do przo du ule g aj one B R e la cje p rz e st rz e n n e m i d z y j d re m o g o n iast y m
p o⌅ czeniu tw orz c trz o n skle pie nia (corpus fornicis) z n ajd u j cy si b e z (nucleus c a u d a tus), (pu t a m en), w z g ó r z e m (tha l a m us)
sk o ru p
p o re d nio pod cia⌅e m m o d zelo w a tym); trzon skle pie nia uja w ni⌅ si ju (ve ntricu li l a ter a les)
i k o m o ra m i b o cz n y m i
na p o prze d nim prz ekro ju (zob. C, s. 423). Prz e bie g tore b ki w e w n trzn e j Wid ok z lewej strony od przo du i góry.
( capsula interna ) je st na tym prz ekro ju równie d o brze wid o czny, ja k i na
wcz e niejszych rycin ach.
42 4
Nucleus caudatus,
caput
Columna fornicis
Globus pallidus
medialis
Globus pallidus
Insula lateralis
Putamen
Capsula externa
Thalamus Claustrum
Nucleus caudatus, Capsula extrema

cauda
Capsula interna,
Gyrus dentatus crus posterius
Corpus callosum, Plexus choroideus

splenium ventriculi lateralis
Forceps
occipitalis
v \ Ventriculus lateralis,
cornu occipitale
(posterius)
C P r z e k r ó j p o z i o m y p r z e z m ó z g o w i e - IV
Stru ktury j d ro w e wid o czn e ju na w cz e niejszy m prz ekro ju o b ecnie
przyp o m in aj nie m al okr g⌅ m as z n ajd uj c si po ro dku mó zgu.
Jest ona otoczo na przez istot szar kory m ózgu, tak e w tej pro jek
cji szcze g ólnie zro zu m ia⌅e staje si o kre le nie p⌅aszcza [ pallium ). Je d y
nym wid o cznym fra g m e nte m cia⌅a m o d zelo wate g o jest je g o p⌅at (sple
nium corporis ca llosi; zo b. E , s. 423). Z w ysp y ( insula ) na prz ekroju u ja w
nia si je d y n ie je j p o dstaw ny fra g m e n t. Wysp a je st cz ci kory m ózgu,
która przykryta je st innymi fra g m e nta m i k o ry - t z w . wieczka m i ( opercula ).
Poró wnaj z w cz e niejszy m i przekrojam i (np. z A oraz sche m ate m D ). Insula
W w ie tle kom ór b ocznych m o na ro zp o zna splo t n aczyn ió w k o w y [ ple
xus choroideus).
D W y s p a ( i nsu l a ) le w a - p o ⌅o e n ie
Wid ok z boku.
42 5
12.9 Prz e kroje p ozio m e V i VI
Chiasma opticum Substantia nigra
Tractus opticus — Corpus

amygdaloideum
Ventriculus tertius,
recessus opticus Nucleus ruber
Crus cerebri Aqueductus cerebri

(mesencephali)
Mesencephalon
Corpus geni
culatum laterale
Corpus geni
culatum mediale
Corpus geni
Hippocampus culatum mediale
Vermis Insula
cerebelli
Colliculus superior
Plexus choroideus
Area striata Ventriculus lateralis,

cornu occipitale
(posterius)
A P rz e k ró j p o zio m y p rz e z m ó z g o w ie - V
Na tym prz ekro ju uja w nia si w o d o ci g m ó zg u / ró d m ó zg owia (a queduc
tus cerebri [m esenceph ali ]), p o dstaw ny fra g m e nt k o m ory trz eciej (por.
ró wnie : B , s. 412) oraz je j z achy⌅ek wzrokowy (recessus opticus) . Komora
trzecia u wid o cznia si na aktualnym prz ekro ju ja k o szcze g ólnie w ska
szczelina, tym czase m uk⌅ad kom ór b ocznych w o kolicy prz ej cia w r o g i
Pulvinar
p o tyliczn e / tyln e (cornu a occipita lia / posteriora ) z osta⌅ przeci ty na du ej thalami
p o wierzchni. ródm ózgowie (m esenceph a lon ) - w p ostaci czaszkow e g o
(g órne g o; uwa ga o kre le nie p o⌅o enia d o tyczy osi pnia mózgu!) fra g Gl. pinealis
m entu - u wid acznia si po raz p ierwszy na prz ekro ju p o zio m ym. Rozp o
zna mo na od nogi m ózgu (crura cerebri), istot czarn (substa ntia nigra )
i wzgórki górne (colliculi superiores) blaszki p o kryw y / czw oracz ej (lamina Lamina tecti,
tecti [qu adrigemin a ]) . Strukturam i nale cym i do m i dzym ózgowia ( dien colliculi superiores
cepha lon ), które s wid o czn e na ninie jszym przekroju, s p arzyste cia⌅o i inferiores
kola nkow ate przy rodkowe (corpus genicula tu m mediale ) i cia ⌅o kola nko
w ate boczne (corpus genicula tu m laterale-, wid o czn e je d y n ie po stronie
prawej; por. B ), oraz pasm o wzrokowe ( tractus opticus) - b d ce wyp ustk
m i d zym ó z g o wia. Corpus geni- Corpus geni
N ale y zwróci uw ag na ró ne ro zw ojo w e przyp orz d k o w a nie le cych culatum laterale culatum mediale
blisko sie bie struktur: cia⌅a kolankow ate przy ro d ko w e i b oczne s cz
ci m i d zym ó z g o wia; w z g órki g órn e (jak i w z g órki d olne, colliculi infe
riores - nie o b ecn e na tym przekroju) - tw orz c e raze m blaszk p o kryw y B M o st (pons), r ó d m ó z g o w i e ( m ese nce p h a lo n ) i s s i a d u j c e c z ci
(b laszk czw oracz , la min a qu adrigem in a ) - nale do ró d m ó z g o wia. m i d z y m ó z g o w i a ( d i e nce p h a lo n)
Cia⌅o k olankow ate b oczne oraz wz g órek g órny s cz ciam i dro gi w zro Wid ok z lewej strony od ty⌅u i boku.
kow ej; cia⌅o kolankow ate przy ro d ko w e oraz w z g órek d olny nale do
dro gi s⌅uch o w ej.
426
Corpus Corpus
mammillare amygdaloideum
N. oculo Substantia nigra

motorius (n. III)
Pes hippocampi cornu temporale
(inferius)
Nucleus ruber
Hippocampus
Substantia
grisea centralis
Mesencephalon
Plexus choroideus
Vermis Aqueductus cerebri

cerebelli (mesencephali)
cornu occipitale
(posterius)
Sulcus
calcarinus
C P rz e k ró j p o zio m y p rz e z m ó z g o w ie - VI
N ajwi ksza cz wid o czn e g o prz ekroju p o zio m e g o n ale y do kresomó -
z g o wia ( telenceph a lon ). Je d y n ie w o ko licy przy ro d ko w ej z n ajd u j si
fra g m e n ty ró d m ó zg owia i m ó d ek. Z przo du na stro nie przy ro d ko
wej p⌅a tów cz o ⌅o wych (w rz eczywisto ci nale je d n a k do p ⌅a tó w skro
nio wych) zn ajd u j si cia⌅a m igda⌅ow ate (corpora a m ygdaloide a ). Z ty⌅u
u wid acznia si bruzda ostrogow a (sulcus calcarinus) wra z z o taczaj c j Fornix
kor w zro k o w . Na prz ekro ju u wid aczn iaj si rogi potyliczne (tylne) i cz o
⌅owe (przednie ) kom ór b ocznych wraz z le cym i w ich wie tle splotami Corpus
n aczynió w k o wym i (plexus choroidei ). N ajw a niejszym i u wid o cznio nym i callosum
strukturam i ródm ózgowia (m esenceph a lon ) s : istota czarna (substa ntia
nigra ) oraz j dro cz erw ie n n e (nucleus ruber) - b d ce cz ciam i uk⌅adu
ru ch o w e g o. Cia⌅a suteczko w ate ( corpora m a m millaria ) s struktura m i na Corpus
le cym i do m i d zym ó z g o wia (dienceph a lon ), które ⌅ cz si z hip okam - mammillare
pem (hippocampus-, cz kresomózgowia ) za p o m oc skle pie nia ( fornix) -
nie o b ecn e g o na rycinie. Cia⌅a suteczko w ate i hip o kam p le na tej sam ej Hippocampus
p ⌅aszczy nie przekroju; sto pa hip o kam p a ( pes hippoca m pi ) le y naw et
w tej samej p ⌅aszczy nie czo⌅o wej, co cia⌅a suteczko w ate. Skle p ie nie ma
bardzo wy g i ty prz e bie g (zo b. D ). Dalsze prz ekro je p o zio m e prz e z ni sze D S k l e p i e n i e ( fo r n ix )
stru ktury m ó zg owia nie d ostarczaj a d nych d alszych w a nych d anych Wid ok sko ny z lewej stro ny z prz o du,
o b u d o wie kreso m ó z g o wia. Dlate g o te zre zy g n o w a n o z nic h. Stru ktu
rom pnia mó zgu, które zn ajd uj si w dó⌅ od ró d m ó z g o wia, p o wi co n e
z osta⌅y oso b ne serie prze krojów (zo b. s. 352 i nast p ne).
427
12.10 Prze kroje strz a⌅ k o w e I-III
A Prz e k r o je strz a ⌅k o w e p rz e z m ó z g o w ie - I-III

Z ca⌅e g o uk⌅a du ko m oro we g o na ryc. a uja wnia si róg skroniowy (dolny) te u wid acznia si ju na p ierwszym prz ekro ju strza⌅k o wym (a); na d al
ko m ory b ocznej (cornu tempora le ), a na ryc. b i c mo na d o d atko w o roz szych, b ard ziej przy ro d ko wych prz ekrojach skoru pa staje si coraz w i k
p ozna nieco b ard ziej przy ro d ko w o p o⌅o o ny róg p o tyliczny lub tylny sza (b i c). Z j dra ogoniastego ( nucleus ca ud a tus) wid a fra g m e nt o gona
(cornu occipita le / posterius); w z a je m n e p o⌅o enie o bu ro g ów wyja nia (cauda ), który le y b ard ziej b ocznie ni g⌅owa ( caput ) i trzon ( corpus) teg o
sch e m a t (zo b. C, s. 414). Cia⌅o m igda ⌅ow a te (corpus a mygdaloideum ) le y j dra (b; zob. tak e C, s. 414 i E, s. 415). Poni ej skoru py mo na zo b aczy
b e zp o re d nio prze d ro giem skro nio wym i na je d n e j p ⌅aszczy nie strza⌅ fra g m e nt przedm urz a (claustru m; zo b. a), które go wi ksza cz zn ajd uje
kowej z zakr te m przyhip o ka m p o w ym (gyrus para hippoca m pa lis) (a - si je d n a k b o cznie od skoru py (zob. np. A, s. 414) i zn ajd uje si za za pre
c), co jest ró wnie d o brze wid o czn e na prz ekroju p o przecznym (zob. C, ze nto w a nym prze kroje m . Ga⌅ka blada (globus pa llidus) je st u m ie jsc o
s. 427). Kole jn w a n struktur wid o czn na ryc. a je st kora wyspy. Kora wio na przy ro d ko w o od skoru py (zob. D, s. 413); ze wz g l d u je d n a k na
w ysp y jest prze niesio nym w g⌅ b bru zdy b o cznej fra g m e nte m kory m ó ich ⌅u p in o w ate ro z m ieszcze nie o bie stru ktury m o g uja w n i si na je d
z g o w ej (por. przekroje p o przeczne na s. 411 i nast p nych) i uwid acznia nym prz ekro ju strza⌅ko wym , przy czym ga⌅ka blada le y w ó w czas bardziej
si na n ajb ard ziej b o cznie prze pro wa d z o nych prz ekrojach strza⌅k o wych. brzusznie ni skoru p a (c). Cia⌅o kola nkow ate boczne ( corpus genicula tu m
N ato miast ca⌅kie m przy ro d ko w o (c) uja w nia si po raz p ierwszy bruzda laterale ) je st struktur wzg órza (th ala mus) po ⌅o on n ajb ard ziej z ty⌅u
ostrogow a (sulcus ca lcarinus); bruzda ta wid o czn a je st jeszc z e le piej na ko i boku. Przez tore bk w e w n trzn (capsula intern a ; b i c) prz e m ieszczaj
lejnych prz ekrojach (zob. s. 430). S korupa (puta men ) je st j dre m p o dstaw- si d⌅u gie zst p uj c e i wst p uj ce dro gi nerw owe.
nym kreso m ó zg owia p o⌅o onym najb ard ziej z boku (por. A, s. 414). St d
428
Gyrus para Fim bria

hip p ocam p alis hip p oca m p i N ucleus cau d atus,
cau da
Claustru m
Putam en .
corn u occipitale
Lim en (p osterius)
insulae
Plexus ch oro id eus
Capsula ve n triculi lateralis
interna
Corp us
am yg d aloid e u m
Gyrus
d enta tus
b
Pulvinar, G yrus para

Corp us g e ni thalam us hip p ocam p alis
culatu m laterale

c orn u te m p orale
(inferius)
Puta m en Su lcus calcarinus
Glo bus pallid us V e ntriculus lateralis,

lateralis c orn u o ccipitale
(p osterius)
Capsula intern a,
crus anterius Lob us c ere b elli
anterior
Corp us
am yg d aloid eu m Fissura prim a
Lo b us cere b elli
Gyrus posterior
d enta tus
Fissura
Flo cculus h orizontalis
Lo b us p osterior
cere b elli
c
429
12.11 Prze kroje strz a⌅ k o w e IV-VI
Ca psula Corpus
intern a callosu m
pars centralis
V e ntric ulus lateralis, Plexus ch oroid eus

c orn u fro ntale ve n triculi lateralis
(a nterius)
N ucleus cau d atus, Pulvinar,
ca p ut thalam us
Puta m en Sulcus
calcarinus
Glo b us p allid us
lateralis Lo b us cere b elli
anterior
Glo bus p allid us
m e dialis V e ntric ulus lateralis,
cornu occipitale
(p osterius)
Crus cere bri
Lob us c ere b elli
p osterior
Fissura
Uncus Pons h orizontalis
a Pe d unculus Su bstantia alba cere b elli

cere b ellaris m edius (corp us m e d ullare c ere b elli)
A Prz e k r o je s trz a ⌅k o w e p rz e z m ó z g o w ie - IV - VI
Wid ok z lewej stro ny. W takim sto p niu ja k skoru pa i ga⌅ka blada (ta osta tnia nie wid o czna ju na
Z uk⌅adu ko m oro we g o - na wszystkich trzech prz ekrojach - d o m in uje ko ryc. c) staj si cora z s⌅abiej re pre ze nto w an e na kolejnych prz ekrojach -
mora boczn a wraz z ro giem cz o ⌅o wym lub prze d nim ( cornu frontale/ an- tak coraz siln iejsz re pre ze ntacj m aj j dra b ard ziej przy ro d ko w o p o
terius) i cz ro dkowa (pars centralis), p o dczas g dy przej cie do b o cz ⌅o o ne g o i wid o czn e g o p oni ej ko m ory b ocznej wzg órza (th ala m us); na
nie p o⌅o o ne g o rogu p o tyliczn e g o lub tyln e g o (cornu occipitale /poste- ryc. c: j dra brzuszne prze d nie, tyln e i b oczne ( nuclei ventrales anterior,
rius) wid o czn e jest je d y n ie na p ierwszym prz ekro ju (a). Z ko m ory c z w ar posterior et lateralis) - b d ce cz ciam i m i d zym ó z g o wia (dienceph a lon ).
tej wid o czny je st tylko zachy⌅e k b oczny (recessus lateralis) - je d y n ie na Ich p o⌅o enie t⌅u m aczy, dlacze g o w z g órze w ⌅a ciw e je st okre la ne term i
prz ekro ju c. W o br bie istoty bia⌅ej ro zp o zna m o na s⌅abo o d granic za nem wzgórza grzbietowego ( th ala m us dorsalis). Na ryc. c - w o br bie ród-
j c si od niej struktur cia⌅a m odzelow a tego [corpus ca llosu m ), za po m ó zg owia ( m esenceph a lon ), które zn ajd uje si p o ni ej m i d zym ó z g o wia,
m oc które go p o⌅ czone z ostaj fu n kcjo n alnie p o d o b ne o bszary obu u wid o cznio na zosta⌅a istota czarn a (substa ntia nigra ), a jeszcze bardziej
pó⌅kul m ó z g owych (drogi sp oid ⌅o w e, ko m isuraln e; a - c). Z ga ⌅ki bladej w kierunku d olnym - w rd zeniu prz e d⌅u o nym (medulla oblonga ta ) - j
(globus p a llidus) - na d o tychczaso wych prz ekro jach - wid o czn e by⌅y j e dro oliwkowe dolne ( nucleus olivaris inferior) . W o kolicy m ó d ku wid o czn e
dynie je j b oczne fra g m e n ty (zob. s. 429); o b ecnie prz ekro je (a i b) o b ej je st j dro z b ate (nucleus denta tus). Drogi wst p uj ce i zst p uj c e - prze
m uj ró wnie cz ci przy ro d ko w e te g o j dra, a na n ajb ard ziej przy ro d ch o d z ce wcz e niej prz e z t ore b k w e w n trzn - o b ecnie wid o czn e s ja k
kowym prz ekro ju (c) ga⌅ka blada nie je st ju d alej o b ecna. W kieru nku p o d aj przez m ost ( pons) - b d cy cz ci pnia mózgu (c - droga ko-
przy ro d ko wym skoru p a (puta men ) staje si cora z m nie jsza, a j dro o g o ro w o -rd zenio wa, tractus corticospin alis).
niaste (nucleus ca udatus) - coraz wi ksz e (a - c). O ba j dra o kre la n e s O b ecne na prz ekroju (ryc. c) j dro p ó⌅le ce ( nucleus accum bens) stan owi
⌅ cznie p oj cie m pr kow ia (stria tum ), która to nazwa je st ⌅atw o zro zu w a n cz uk⌅adu nagro dy, który steruje zach o w ania m i zwi zanym i
mia⌅a - szcze g ólnie na p o dstawie prz ekro ju a. Istot bia⌅ , która rozdziela z uzale nie nie m , a je g o czyn n o m o e by za b urz o na w przyp a d kach
istot szar stru ktur pr ko wia, jest torebk a wewn trzn a (capsula intern a ) . d e presji o ci kim prz e bie g u.
430
Capsula in tern a, Corpus Ca psula in tern a, N uclei

genu callosu m crus posterius th ala m i
Plexus ch oroid eus

corn u fro ntale Crus fornicis
(anterius)
N ucleus cau d atus, Pulvinar thalami
cap ut
Corp us g e ni
Glo b us pallid us cula tu m m ediale
lateralis
Lo b us cere b elli
C o m m issura anterior
anterior
Fissura prima
Glo b us p allid us
m edialis Lo b us c ere b elli
p osterior
Tractus
op ticus
N. ocu lo m o torius Fissura
(n. Ill) Pons h orizontalis
b Pe dunculus N ucleus
cere b ellaris m e dius To nsilla cere b elli d e ntatus
Ca psula in tern a, N uclei thala m i

g enu

c orn u fro ntale
(a nterius)
N ucleus ca u d atus, Plexus c h oroid eus

cap ut ve n triculi lateralis
N ucleus Crus fornicis

su b th ala m ic us
Pu lvin arth ala m i
N ucleus
accu m b e ns
Lo b us cere b elli
anterior
Chiasm a
o p ticu m Fissura prima
Su bstantia Pe d unculus c ere

nigra b ellaris inferior
Tractus N ucleus
c orticospin alis d e nta tus
Le m niscus Fissura
m edialis h orizontalis
Pons
N ucleus olivaris
inferior
Recessus la teralis Lo b us c ere b elli
ve n triculi q uarti posterior
c
431
12.12 Prz e kroje st rz a⌅ k o w e VII i VIII
Corp us callosu m , N uclei th ala m i

tru ncus
Corp us callosu m , Corp us callosu m ,

g enu spleniu m
Corp us c allosu m, Fornix, corp us

rostrum
Pulvinar thalami
C olliculus
su p erior
Lo b us cere b elli
Tractus o p ticus anterior
Co lliculus
N ucleus ru b er inferior
Pons Fissura prima
Tractus Pe d unculus
corticospin alis cere b ellaris su p erior
(p yra m id alis)
Me dulla
ob lo n gata
A Pr z e k r o j e st rz a ⌅ k o w e p rz e z m ó z g o w ie - VII i VIII
W id ok z lewej strony. skle pie nia ( fornix) le piej u wid o cznio ny je st na przekroju p o ro dkowym
Przekrój ten (a) prze pro wa d z o n o m o liwie najbli ej linii p o ro dkowej, m ó zg owia (b). M ó d ek zosta⌅ przeci ty na swym n ajwi kszym w linii
co p o zw oli⌅o uwid o czni najw a nie jsz e stru ktury ró d m ó z g o wia: istot strza⌅k o w ej przekroju, ukazany je st je g o wsp ó ⌅u d zia⌅ w b u d o wie stro pu
czarn (subst anti a nigra), j dro cz erwie n n e {nucleus ruber) oraz w z g ó ko m ory czw artej ( ventriculus quartus) (b). W id oczna jest ró wnie prz e
rek g órny i d olny ( colliculus superior et inferior). Przed d oln oliwk p o groda prze zroczysta (septum pellucidum), która ro zpi ta jest m i d zy skle
d a w rdzeniu prze d⌅u o nym ( medull a oblongata) dro g a korowo-rdze- pienie m a cia⌅e m m o d zelo watym .
niowa ( tractus corticospinalis-, droga p iram id o wa, tractus pyramidalis) - Prze dstawio na na ryc. b przysa dka {hypophysis \ub gl. pituitaria) p ozostaje
sta n o wi ca cz uk⌅adu dróg ruch o w ych. Cia⌅o m o d zelo wate (corpus w sio dle tureckim (sella turcica), tj. zawsze ule ga o d erw a niu przy w yjm o
callosum ) zosta⌅o przeci te na ca⌅ej sw oje j d ⌅u g o ci. Przekrój strza⌅k o wy w a niu m ó zg owia z czaszki.
432
N euro a n atomi a 12. P r z e k roje m ó z go w i a
Foram en Se ptum
Co m missura interve ntriculare p ellucid u m C orp us callosu m ,
anterior truncus
Corp us callosu m, Fornix

g enu
Gyrus
cin guli
Ventriculus
tertius
Corp us callosu m,
sp le niu m
Su lcus p arieto
occipitalis
Sulcus
calcarinus
Corp us pin eale

(gl. pin ealis;
e pip hysis)
La m ina tecti
Chiasm a o p ticu m
Hyp othala m us
Lo b us c ere b elli
Infu n dib ulu m anterior
Fissura prim a
Hyp o physis
(gl, pituitaria)
Pons A q u e d uctus cere bri
Crus cere bri
(m ese nce p hali)
V e ntriculus q uartus
Lin g ula
Velu m m e d ullare
inferius Velu m m e d ullare
su p erius
M edulla ob lo n gata
Uvula N o dulus
b
Canalis ce ntralis
B P r z y n a le n o n a j w a n i e jsz y c h st r u k t u r K r e s o m ó z g o w i e ( telenceph alon) M i d z y m ó z g o w i e ( dienceph alon )

- w y m ie n i o n y ch w t r a k cie p r e z e n t a cji
• torebka zewn trzna (capsula externa ) c ia ⌅o k o la n k o w a t e b o c z n e ( corpus geniculatum
serii p r z e k r o j ó w - d o p oszcz e g ó ln y ch
• torebka ostatnia (capsula extrema) laterale)
cz ci m ó z g o w ia • torebka wewn trzna (capsula interna) c ia ⌅o k o la n k o w a t e p r z y r o d k o w e (corpusgenicula
• przedmurze (claustrum ) tum mediale)
• spoid⌅o przednie (commissura anterior) s z ys z y n k a (corpus pineale; gl. pinealis; epiphysis)
cia⌅o migda⌅owate (corpus amygdaloi p o d u sz k a w z g ó rz a (pulvinar thalami)
deum) w z g ó rz e ( thalamus)
• cia⌅o modzelowate (corpus callosum ) p a sm o w z r o k o w e (tractus opticus)
• sklepienie (fornix) cia ⌅a s u t e c z k o w a t e ( corpora mammillaria)
• ga⌅ka blada (globus pallidus)
• zakr t obr czy (gyrus cinguli) r ó d m ó z g o w i e ( mesenceph alon )
• hipokamp (hippocampus) w o d o c i g m ó z g u (aqueductus cerebri [mesencephali])
j dro ogoniaste ( nucleus caudatus) w z g ó r e k g ó rn y (colliculus superior)
• skorupa (puta men ) w z g ó r e k d o ln y (colliculus inferior)
• przegroda przezroczysta (septum pellu b lasz k a p o k ry w y lu b b lasz k a c z w o ra c z a
cidum) (lamina tecti/quadrigemina)
j d r o c z e rw ie n n e (nucleus ruber)
ist o t a c z a rn a (substantia nigra)
o d n o g a m ó z g u (crus cerebri; s t a n o w i c a c z kona
ru m ó z g u , pedunculus cerebri)
433
N e uro a n a t o m i a 13. U k ⌅ a d y cz y n n o c io w e i o d n iesie n i a k lin iczn e
13.1 Uk⌅ad cz ucio w y (sensoryczny): z est a w ie nie dróg n erw o w ych
kora czucio w a -
zakr t za ro d k o wy
(g yrus p ostc entralis)
trzeci neuron

anterior

p osterior
Le m niscus
m edialis Fibrae cune o cere b ellares
N ucleus gracilis
N ucleus cu ne atus
lateralis N ucleus cu n e atus accessorius

p osterior czucie g ⌅ b okie
(nie wia d o m a pro prioce p cja)

anterior
czucie p o⌅o enia, cz ucie
g ⌅ b okie ( wia d o m e), wibracja,
Tractus spin o thala m icus d o tyk u cisk / nacisk
anterior
ucisk / nacisk, d otyk

dru gi neuron
ból, te m p eratura
G an glio n sp in ale (z awiera cia⌅a ko m órk owe

pierwszych n e uro n ó w czucio wych)
a-m oto neuro n
A U p r oszcz o n y sch e m a t d ró g cz u cio w ych

w o b r b ie r d z e n ia k r g o w e g o w ia d o m a p r o p rio ce p cja, zwana d awnie j czuciem e p ikrytycznym lub ko
Na o b w o d zie cia⌅a b o d ce o d biera n e s za p o m oc ró ne g o ro dzaju re rowym) przenoszona jest sznura mi tylnym i (p czkiem sm uk⌅ym i p czkiem
ce p toró w i prze w o d z o n e czucio wym i (afere ntnym i, d o ro d ko wym i) dro klin owatym,fasc / a / / usgrac /7 /sifasc / a / / usa;n e afus)d oj d ertychsznuró w(d o
ga mi n erw o wym i (zo b. rycin a), które pro w a d z do m ózgu (tu: pó⌅kul m ó j dra sm uk⌅e g o i j dra klin owate g o, nucleus gracilis i nucleus cuneatus) , gd zie
zg o wych) lub do m ó d ku (zo b. B). Po dczas g d y istotna wi ksz o z w y nast p uje prze⌅ czenie na drugi neuron czucio wy.Te n pod a do wzg órza
m ienio nych w p unkcie B wra e czucio wych mo e by ro zp oznana na (thalamus), g dzie ulega p o nowne m u prze⌅ czeniu, aby ostatecznie d otrze
dro d ze in tu icyjn e j (np. ból, te m p era tura), to sama konce pcja czucia g ⌅ do kory czuciowej zakr tu za ro dkowe g o (gyrus postcentra lis) . Tam nast
b okie g o (pro prio ce pcji) je st ju tru d nie jsza do zro zu m ie nia i dlate g o z o puje wia d o m e przetw orzenie wra e czucio wych (np. „To e le w r k za
sta nie p o ni ej wyja nio n a, Pro prioce pcja s⌅u y p ostrz e g aniu przestrze n cisn ⌅e m w pi , wie m naw et z zam kni tym i oczam i").
neg o p o⌅o enia ko czyn (zmys⌅ lub czucie p o⌅o enia). Inform acje w z a
kresie czucia g⌅ b okie g o s z⌅o o ne; wyró nia si tu czucie u⌅o enia (w za N ie w ia d o m a p r o p ri o ce p cja , która przyk⌅a d o w o p o zwala bez w i k
je m n e u⌅o enie ele m e n t ó w tw orz cyc h stawy), czucie ruchu (pr dko sze g o namys⌅u je d zi na ro werz e i wch o d zi po sch o d ach, prz enoszona
i kierun e k w yk o nyw a nych w staw ach ru ch ó w) oraz czucie si⌅y (inform a je st dro g ami m ó d ko wym i szn uró w b ocznych do m ó d ku, g d zie nie
cja o sile m i nio w ej, która w prawia sta wy w ruch). S⌅u tem u proprio- d ocho d zi do prze tw arzania wra e w sp osó b u wia d o m io ny. Inform a
rece p tory - g ⌅ó w nie wrzecio n ka m i nio w e i rece p tory ci gie n (narz dy cja czucio w a z o kolic g ⌅o w y prz e noszo na je st za p o m oc nerw u tró jd ziel
G olg ie g o), a tak e re ce p tory staw o w e (zo b. s. 436). Ponad to rozró nia si neg o ( n. trigeminus) i nie je st prze dstawio na w ta b eli o b ok (zob. s. 438).
wia d o m e i nie w ia d o m e czucie g⌅ b okie.
434
N e uro a n a to m i a 13. U k ⌅ a d y cz y n n o c io w e i o d n iesie n i a k li n ic z n e
B Z est a w i e n i e cz u cio w ych dró g n er w o w ych

Ró ne b o d ce s o d bieran e za p o m oc ro zm aitych rece p toró w i prz e n o nio w e g o. Ich aksony p o d aj nast p nie ró nym i dro g am i, przez rdze
szo ne prz e z n erw y o b w o d o w e do rdzenia kr g owe g o. Cia⌅a ko m órkowe kr g o wy w kierunku cia⌅a dru g ie g o neuro nu czucio w e g o. A kso ny tych
(p erykario ny) pierwsze g o neuro nu czucio w e g o (⌅ cz ce g o si z rece p to n e uro n ó w kieruj si alb o b e zp o re d nio do m ó d ku, alb o prze⌅ czaj si
rem) p o⌅o one s - w przyp a d ku wszystkich dróg - w o br bie zw oju rd ze na trz eci neuro n czucio wy, który d ociera do kory m ó zg ow ej.
N azw a dro gi P rz e n osz o n e w ra e Recep tor P rze b ie g w r d z e n iu k r g o w y m O ro d k o w y p rz e b ie g (p o w y ej

nia se nso r y cz n e rd z e n ia k r g o w e g o )
D r o g i s z n u r ó w p r z e d n ic h
d ro g a • o g ó ln e , d o k ⌅a d n ie • re c e p t o ry k o rz e C ia ⌅ o k o m ó rk i (p e ry k a rio n ) d ru g ie g o A ks o n y d ru g ie g o n e u ro n u (w st g a
rd z e n io w o - n ie s p re c y z o w a n e n ia / m ie szk a n e u ro n u c z u c i o w e g o z n a j d u j e si r d z e n i o w a , lemniscus spinalis) k o
- w z g ó rz o w a („ g ru b e " ) c z u c i e n a ci- w ⌅ o sa w ro g u ty ln y m i i m o e b y z l o k a liz o c z si w j d r z e b rz u sz n y m ty ln o -
p rz e d n ia sk u / u c isk u i d o ty k u • ró n e re c e p t o ry w a n e d o 15 s e g m e n t ó w p o w y e j lu b - b o c z n y m w z g ó rz a ( nucleus ventralis
( tractus spino sk ó rn e 2 s e g m e n t y p o n i e j p o z io m u w e j c ia posterolateralis thalami) (z o b . D,
thalamicus ante p i e rw s z e g o n e u r o n u ; a k s o n y d r u g i e s. 3 3 7); t a m n a st p u je p rz e ⌅ c z e n ie
rior) g o n e u ro n u u le g a j sk rz y o w a n iu n a trz e c i n e u ro n , k t ó re g o a kso n y
w s p o id le b ia ⌅y m p rz e d n im ( commis k o c z si w z a k r c ie z a ro d k o w y m
sura alba anterior, z o b . s. 39 2). (gyrus postcentralis).
d ro g a • c z u c i e b ó lu i t e m p e • z a z w y c z a j w o ln e C ia ⌅ o k o m ó rk i (p e ry k a rio n ) d ru g ie g o A ks o n y d ru g ie g o n e u ro n u (w st g a
rd z e n io w o - ra t u ry z a k o c z e n ia n e u ro n u z n a j d u j e si w o b r b ie ist o ty r d z e n io w a ) k o c z si w j d rz e
- w z g ó rz o w a n e rw o w e g a la r e t o w a t e j (substantia gelatinosa) ; b rz u sz n y m ty ln o - b o c z n y m w z g ó rz a ;
b o c z n a ( tractus je g o a kso n u le g a s k rz y o w a n iu na t e j t a m n a st p u je p rz e ⌅ c z e n ie na trz e c i
spinothalamicus sa m e j w ys o k o c i w sp o id le b ia ⌅y m n e u ro n , k t ó re g o a ks o n y k o c z si
lateralis) p rz e d n im ( commissura alba anterior; w z a k r c ie z a r o d k o w y m .
z o b . s. 392)
Drogi szn uró w t ylnych
p c z e k sm u k ⌅y • d e lik a t n e c z u c i e na- • cia ⌅k a V a t er-Pa ci- A ks o n y p i e rw sz e g o n e u ro n u A ks o n y d ru g ie g o n e u ro n u k rz y u j

G o i⌅a ( fasciculus c isk u / u c isk u i d o ty k u n ie g o p o d aj d o j d ra sm u k⌅e g o si w p n iu m ó z g u i p o d a j ja k o
gracilis [Goili]) [nucleus gracilis) z n a j d u j c e g o si cz sk ⌅a d o w a w st g i p rz y r o d
• w ia d o m e c z u c i e • re c e p t o ry m i w d o ln y m o d c in k u rd z e n ia k o w e j (lemniscus medialis) (z o b . B,
g ⌅ b o k ie (p ro p rio - n io w e (w rz e c io n - p rz e d ⌅u o n e g o (d ru g i n e u ro n ) s. 351) d o j d ra b rz u sz n e g o ty ln o -
c e p c ja ) z k o c z y n y ka m i n io w e ) (z o b . s. 3 9 4 i B, s. 35 1). b o c z n e g o w z g ó rz a ; t a m n a st p u je
d o ln e j i c i g ie n p rz e ⌅ c z e n ie n a trz e c i n e u ro n , k t ó re
g o a ks o n y k o c z si w z a k r c ie
z a ro d k o w ym .
p c z e k k lin o w a • d e lik a t n e c z u c i e na- • c ia ⌅k a V a t e r-Pa ci- A ks o n y p i e rw sz e g o n e u ro n u p o d a A ks o n y d ru g ie g o n e u ro n u k rz y u j

t y B u rd a c h a c isk u / u c isk u i d o ty k u n ie g o j d o j d ra k lin o w a t e g o ( nucleus cu si w p n iu m ó z g u i p o d a j ja k o
[fasciculus cune neatus) z n a j d u j c e g o si w d o ln y m cz sk ⌅a d o w a w st g i p rz y r o d
atus [ Burdachi]) • w ia d o m e c z u c ie • re c e p t o ry m i o d c in k u rd z e n ia p rz e d ⌅u o n e g o (d ru k o w e j (z o b . B, s. 351) d o j d ra
g ⌅ b o k i e (p ro p rio - n io w e (w rz e c io n - gi n e u ro n ) (z o b . s. 394 i B, s. 35 1). b rz u sz n e g o ty ln o - b o c z n e g o w z g ó r
c e p c ja ) z k o c z y n y ka m i n io w e ) z a; t a m n a st p u je p rz e ⌅ c z e n ie na
g ó rn e j i c i g ie n trz e c i n e u ro n , k t ó re g o a ks o n y
k o c z si w z a k r c ie z a r o d k o w y m .
Drogi m ó d k ow e szn uró w bocznych
d ro g a rd z e n io - • n ie w ia d o m e s k rz y • w rz e c io n k a D ru g i n e u ro n z n a j d u j e si w o b r b ie A ks o n y d ru g ie g o n e u ro n u p o d a j
wo-m ó d kowa o w a n e i n ie sk rz y o - m i nio w e s⌅u p a (ro g u) t y ln e g o , w p o ro d k o w e j p rz e z k o n a r g ó rn y m ó d k u (pedun
p rz e d n ia lu b w a n e cz u cie p o • re c e p t o ry c z c i is t o ty sz a re j; a ks o n y d ru g ie g o culus cerebellaris superior) d o c z c i
b rz u sz n a G o - w i e r z c h o w n e (e kst e - c i g ie n n e u ro n u b ie g n z a ró w n o ro b a k a m ó d k u n a le ce g o d o tzw .
w e rsa (tractus ro c e p c ja ) i g ⌅ b o k ie • re c e p t o ry s t a w o sk rz y o w a n e j a k i n ie sk rz y o w a n e , m ó d k u rd z e n i o w e g o (b ra k trz e c i e
spinocerebellaris (p r o p rio c e p c ja ) - we b e z p o n o w n e g o p rz e ⌅ c z a n ia g o n e u ro n u ) (z o b . t a k e s. 361).
anterior [Gower- d ocho dz ce do • re c e p t o ry sk ó rn e b e z p o re d n i o d o m ó d k u
sii) m ó d ku (z o b . s. 39 6).
d ro g a rd z e n io - • n ie w ia d o m e n ie - • w rz e c io n k a D ru g i n e u ro n z n a j d u j e si w j d rz e A ks o n y d ru g ie g o n e u ro n u p o d aj
w o-m ó d kowa sk rz y o w a n e c z u c i e m i nio w e p i e rsi o w y m (nucleus thoracicus; s⌅u p p rz e z k o n a r d o ln y m ó d k u (pedun
t y ln a lu b g rz b ie p o w ie rz c h o w n e (e ks- • re c e p t o ry C la rk e 'a , j d r o Stillin g a ) le c y m culus cerebellaris inferior) d o c z c i
t o w a F le c h sig a t e r o c e p c ja ) i g ⌅ b o c i g ie n u p o d st a w y ro g u ty ln e g o is t o t y sz a ro b a k a m ó d k u n a le c e g o d o t z w .
( tractus spinoce k ie (p r o p rio c e p c ja ) • re c e p t o ry re j; a ks o n y d ru g ie g o n e u ro n u b ie g n m ó d k u rd z e n i o w e g o (b ra k t rz e c i e
rebellaris poste - d ocho dz ce do sta w o w e w sp o só b j e d y n i e n ie sk rz y o w a n y g o n e u ro n u ) (z o b . t a k e s. 36 1).
rior [ Flechsigi]) m ó d ku • re c e p t o ry sk ó rn e b e z p o re d n i o d o m ó d k u
(z o b . s. 396).
435
N e uro a n a to m i a 13. U k ⌅ a d y c z y n n o cio w e i o d n iesie n i a k lin iczn e
13.2 U k⌅ad cz ucio w y (sensoryczny): z asa d y prz e t w arz a nia im p ulsó w
rece p tory p⌅ytka/ ⌅ kotka rece p tor ciep⌅a, rece ptor zim na, zesp ó⌅ tkanki
korzenia w⌅osa* d o tyko w a M erkela nocyce ptor nocyce ptor d o tykow ej Merkela
nask óre k
(e pid erm is)
cia⌅ko d o tykow e
skóra w ⌅a ciw a
M eissnera
(cutis vera)
cia⌅ko
Ruffinie g o
tkanka
po dskórna
cia⌅ko
(hyp o d erm is)
V ater-Pacinie g o
neuro n ru ch o wy a
( a -m o to n e uro n)
neuro n ruch o w y y
(y-m oto neuro n)
w⌅ókna cz ucio w e la
wrz e cio n k o m i niow e
w⌅ókna m i niow e
ró d w ⌅ó kie nk o w e
A R ece p t o r y u k ⌅a d u cz u cia so m a t y cz n e g o jó w rece p toró w. N ocyce p tory (rece p tory b ólowe) o b ejm uj oso b ne
a R ece p t o r y sk ó r n e: Istnieje wiele ro zm aitych ro d zajó w (m o d aln o ci) re ce p tory zim na i g or ca, oraz w o ln e zako cze nia n erw o w e (b d ce
czucia, które na o b w o d zie o d bieran e s za p o m oc ró nych rece p to w ⌅a ciwy m i rece p tora mi b ó lo wym i). N o cyce ptory sta n o wi oko ⌅o 50%
ró w (rece p tory te z a pre ze n to w a n o na prz ekrojach p o przecznych skóry wszystkich rece ptoró w.
o w⌅osio n ej i nie o w⌅osio n ej - na rycinie wy ej). Rece p tory o d bieraj (* Rece ptory korzenia w⌅osa s w rz eczywisto ci w o lnym i zak o c z e
b o d ce i prze nosz je nerw a m i o b w o d o wym i do rd zenia kr g owe g o, nia mi czucio wym i - tw orz cym i splot n erw o wy - o w ijaj cy si o kr
g d zie s one prze⌅ czan e i prze nosz o n e okre lo nym i dro g ami n erw o nie d ooko⌅a mieszka w⌅oso w e g o; przyp. t⌅u m.),
wym i w kierunku kory czucio w ej (zo b. p o prze d ni p o drozd zia⌅). Nie za b Rece p t o r y g ⌅ b o k ie: C zucie g ⌅ b o kie (pro prio ce pcja) o b ejm uje czu
wsz e je d n a k mo na o kre lo n m o d aln o czucia przyp isa o kre lo cie si⌅y, czucie u⌅o enia oraz czucie ruchu. W o d bieraniu wra e pro-
nemu typ o wi rece p tora. Ponadto p o wy sza rycina nie m ówi nic o rze prio ce p tyw nych uczestnicz wrzecio n ka m i nio w e, re ce p tory ci
czywistej cz sto ci wyst p o w a nia (g sto ci) p oszcze g ólnych ro dza gien (n arz dy G olg ie g o) oraz rece p tory staw owe.
B W ie lk o p o la r e c e p c y jn e g o m o d u ⌅ ó w k o ro w ych dla k o cz y n y
g ó r n e j u n acz e ln y ch
Koro we prz e tw arza nie inform acji czucio w ej d o k o nyw an e je st za p om oc p o la r e c e p c y j n e
je d n oste k fu n kcjo n alnych tw orz cych kor m ó zg ow - tzw. m o d u⌅ó w
(zo b. C, s. 317). Na rycinie o b o k zaznacz o n o wielk o pól re ce p cyjnych, Re gio digitoru m
z których inform acja analiz o wa na je st w p oszcze g ólnych m o d u⌅ach koro
w ych. Tam, g d zie nie je st p o trz e b na szcze g ólnie d ok⌅a d na analiza infor
m acji czucio w ej (co o d p o wia d a ma⌅ej ro zdzie lczo ci) - dany m o du⌅ o d
p owiad a w z g l d n ie du e m u polu rece p cyjn e m u (np. na prze dram ie niu). Re gio m etacarpi
W okolicach, g d zie ko nieczne je st d o k⌅a d ne o d b iera nie b o d c ów czucio
wych (np. palce) - m o d u⌅ korowy o d p o wia d a nie wie lkie m u polu re ce p cyj
n em u. W ielko tych pól okre la kszta⌅t tzw. h o m unkulusa (c z⌅o wie czka)
czucio w e g o (zob. C). Po nie wa dana okolica skóry m o e by un erwia na Regio a nte brachii
przez liczne neuro ny, pola rece p cyjn e nach o d z na sie b ie. M i dzy pole m
re ce p cyjnym a kor m ó zg ow inform acja prz e kazyw a na je st za p o m oc
⌅a cuch a n e uro n ó w i ich akso n ó w. N euro ny te, ja k ró w nie ich wy p ustki
akso naln e, z n ajd u j si w d o k⌅a d nie z d e fin io w a nych m iejscach w o br bie
o ro d ko w e g o uk⌅ad u n erw o w e g o (zasad a b u d o wy so m ato to p o w ej).
436
N e uro a n a to m i a 13. U k ⌅ a d y cz y n n o c io w e i o d n iesie n i a k l in ic z n e
C Prz e b ie g d ró g cz u cio w ych w o b r b ie p ó ⌅ k ul m ó z g u

W id ok od przo du na prawy zakr t z a ro d k o wy (gyrus postcentra lis) .
Cia⌅a kom órkowe (p erykario ny) trzecie g o neuronu czucio w e g o s zlo kali
z o w an e w e wz g órzu, a ich aksony rz utuj do zakr tu za ro dkowe g o - sta
nowi ce g o pierwsz orz d ow kor czucio w (so m atosensoryczn ). Kora ta
charakteryzuje si so m ato to p ow org anizacj : ka da okolica cia⌅a jest re
prezentowana w okre lo nym m iejscu zakr tu za ro dkowe g o. Korowa re
prezentacja p oszcze g ólnych okolic cia⌅a nie je st je d n ak pro p orcjo nalna do
rz eczywistych w ym iaró w i relacji m i dzy tym i okolicam i, lecz o d p o wie d nia
do czucio w e g o u n erwie nia da nej okolicy. Skóra p alców i g ⌅o wy wyp osa
ona jest w bardzo d u ilo recep torów, st d te ich re pre ze ntacja w za
kr cie za ro dkowym jest o d p o wie d nio wi ksza (por. B). Po lad ek i ko
czyna dolna charakteryzuj si nato miast nie wie lk g sto ci rece ptoró w
w skórze i dlate g o te s one znacznie s⌅abiej re pre ze nto wane. W zwi zku
z ró n g sto ci rece p toró w na o bw o d zie, które p osiad aj sw oje „o d bi
cie" na p ozio mie korowym , p owsta⌅ zarys h o m unkulusa (cz⌅o wie czka, ka
rze⌅ka) czuciowe g o.
Uwa g a: H o m unkulus stoi nie jako na g⌅o wie: tu ⌅ó w z n ajd u je si nad g⌅ow ,
a jeszcze d alej z n ajd u je si je g o ko czyna d olna.
A kso ny wst p uj ce ze wzg órza i p o d aj ce do kory m ó zg ow ej (kolor
nie bieski) prze bie g aj w o d n o dze tyln ej tore bki w e w n trzn e j (capsula in
terna ) w p o bli u zst p uj cych akson ó w dro gi piram id owej (tra ctus pyra
midalis; kolor czerw o ny). Dlate g o te w przyp a d ku rozle g⌅ych krwawie
lateralis
w o br bie tore b ki w e w n trzn e j mo e d oj do zaró w n o czucio wych, ja k
i ruch o wych o b ja w ó w u bytko wych (zo b. w tym zakresie: Kell i inni).
cie m ie nio w a
kora
kojarzenio wa
b o d ziec ucisk owy
E A k t y w n o k o ro w ych s⌅u p ó w k o m ó rk o w ych

w p i e r w sz o rz d o w e j k o rz e cz u cio w e j (cz ucia so m a t y cz n e g o)
a Si⌅a reakcji (o d p o wie d neuro nalna) ko m órek n erw o wych w p ierwsz o
rz d owej korze so m atose nsoryczn ej na o b w o d o wy b o dziec ucisku /n aci-
sku ro nie wraz z in te nsyw n o ci te g o bo d ca (b).
(pro prio ce p cja) Rycina wyja nia zasad prz etw arzania inform acji czuciowej w korze. Gdy
za p om oc ucisku /nacisku z ostanie p o bu dz onych oko⌅o 1 0 0 rece ptoró w
(sensorów, detektoró w) czuciowych w o puszce palca, d ocho dzi w ówczas
D Pie r w sz o rz d o w k ora cz ucio w a do aktyw acji oko⌅o 1 0 0 0 0 neuro n ów o d p owie d nich s⌅u p ów w o br bie
o ra z cie m ie n io w a k ora k o ja rz e n i o w a kory so m atosensorycznej (zob. org anizacja s⌅u p ów pio nowych / kolum n
a Wid ok z lewej strony. Licz by o d p o wia d aj ce okre lo nym polo m cyto- kory nowej - C, s. 317). Ponie wa w o kolicy o d d zia⌅ywania bod ca ucisku
archit ekto nicznym w g Bro d m anna uw z g l d nio n o na o brazie prze krojo na o bwo d zie mo na w yró ni stref ce ntraln dzia⌅ania bod ca (g dzie je g o
wym (b). in tensywn o jest najwi ksza) oraz stref o bw o d o w dzia⌅ania bod ca
W p ierwsz orz d o w ej korze czucio w ej (so m atose nsoryczn ej) re pre ze nto (o m niejszej in tensywn o ci o d biera nych wra e czuciowych) - to równie
wana jest zawsze prz eciw le g ⌅a p o⌅owa cia⌅a. Cie m ie nio w a kora k ojarz e w o br bie kory o pisane zró nicowanie jest w o d p owie d ni sposó b prze
niowa (aso cjacyjn a; dru g orz d o w a kora czucio wa) o trzym u je inform acj twarzane. Kontrast m i dzy silnym i s⌅abym bo d cem na o bwo d zie prowa
czucio w z obu p o⌅ów cia⌅a. Tym samym prz e tw arzanie inform acji w tych dzi w o br bie pierwszorz d ow ej kory so m atosensorycznej do znaczne g o
okolicach k orowych staje si jeszcze bard zie j z⌅o one. wz m o cnienia bod ca d o tykowe g o z centrum je g o dzia⌅ania i wyra ne g o
os⌅abienia bod ca z o bw o d owej okolicy je g o dzia⌅ania (tzw. zwi kszenie
kontrastu; zo b. znacznie silniej zarysowana krzywa na ryc. a w p oró wna
niu z krzyw z ryc. b). Podczas g dy stym ulo wana okolica na o puszce palca
ma p owierzchni oko⌅o 1 0 0 m m2 - t o prz e tw arzanie inform acji o d bywa si
w m aj cym je d ynie 1 m m 2 obszarze kory czuciowej.
43 7
N e uro a n a to m i a 73. U k ⌅ a d y cz y n n o c io w e i o d n iesie n i a k lin iczn e
1 3 .3 U k⌅ad cz ucio w y (sensoryczny): usz k o d ze nia
A L o k a liz a cja usz k o d z e n ia na p r z e b ie g u d ró g cz u cio w ych

(wg Bahra i Frotschera)
O ro d ko w e o dcinki dróg czucio wych - od korzeni tylnych n erw ó w rd ze
nio wych a do kory m ó zg ow ej - m o g z osta uszko dzo ne na ró nej w y Usz k o d z e n i e w st g i p r z y r o d k o w e j (le m n iscus m ed i a lis ) i d r o g i r d z e
soko ci (p o cz wszy od korzeni n erw o wych, ko cz c na korze somato- n io w o - w z g ó rz o w e j p r z e d n i e j ( tr a ct us sp in o t h a l a m icus a n t e rio r ) (6):
se nsoryczn ej) przez ro zm aite c zyn niki p a to g e n etyczn e (ura z, proces Z wyj tkie m bólu i t e m p era tury - wszystkie p o zosta⌅e ro dzaje / m o daln o-
ro zrosto wy w przyp a d ku g uzów, krw aw ie nie w prz e bie g u z aw a⌅ó w). Na ci czucia zostaj z niesio n e po stro nie przeciw nej.
p o dstawie stwierd zanych b a d anie m prze d m io to wym o b ja w ó w m o W o br bie wst g i przy ro d ko w ej p o d aj aksony zaró w n o dru gie g o
liw e je st zid e n tyfik o w a n ie miejsca uszko d zenia. Poni ej z osta⌅y o pisane neuro nu dro gi rd ze nio w o -w zg órz ow ej prze d nie j, ja k ró wnie drogi
uszko dzenia dróg prze n osz cych wra e nia czucio w e, które s prz e tw a sznura tyln e g o.
rzane w sp osó b wia d o m y. Uszko dzenia (o d p o wie d zia ln ych za nie
u wia d o m io n e czucie g⌅ b okie) dró g m ó d ko wych - prowa dz cych Usz k o d z e n i e j d r a i d r o g i r d z e n i o w e j n er w u t r ó j d z i e ln e g o (nucleus
do czucio w o -ruch o wych o b ja w ó w u b ytk o wych - nie z osta⌅y u w z g l d e t tr a ct us spin a lis n e r v i trige m ini) o ra z d r o g i r d z e n i o w o - w z g ó rz o w e j
nio ne w p o ni szym z estawie niu. Inform acje w z akresie uszko dzenia b o cz n e j (7): Z niesie niu ule ga czucie bólu i te m p era tury - w o br bie t w a
o b w o d o wych dróg czucio wych (tu: n erw ó w o b w o d o wych) z n ajd uj rzy po stro nie uszko dzenia (n ieskrzy o w an e aksony pierwsze g o neuro nu
si w cz ci atlasu Pro m eteusza A n atom ia ogóln a i uk⌅a d mi niowo- ze z w oju trójd zieln e g o, ga nglion trigem in ale ), a w o br bie cia⌅a - po stro
-szkieletowy. W u n erwie niu czucio wym tu⌅o wia i ko czyn uczestnicz nie prz eciw n ej do miejsca uszko dzenia (skrzy o w an e aksony dru gie g o
n erw y rd ze nio w e: wra e nia czucio w e z o ko licy g ⌅o wy prze n osz o n e s na neuro nu tw orz c e g o dro g rd ze nio w o -w zg órz ow boczn .
t o m iast za p o m oc n erw u tró jd zieln e g o (n. trigeminus), który posiada o d
p o wie d nie j dra czucio w e (zo b. ni ej). Usz k o d z e n i e sz n u r ó w t y ln y ch (8): Po stro nie uszko dzenia ( ipsiiaterainej )
- na danej wyso ko ci - ule ga zniesie niu czucie p o⌅o enia, wibracji i dys
Usz k o d z e n ie k o ro w e i p o d k o r o w e (1 ,2 ): Uszko dzenia dró g czucio wych krym in acyjn e (ro zró nia nie d w óch p unktó w d o tyka nych je d n o cz e nie)
na tej wyso ko ci uja w niaj si w p ostaci czucia o p aczne g o (p arestezji; (inn e ro dzaje czucia s zach o w an e - ro zszcze pie nie czucia; zesp ó⌅ sznu
uczucia m ro wie nia, dr twie nia) i os⌅a bie nia czucia w o kre lo n ej o kolicy rów tylnych). Po nie wa ko ord ynacja przy wyk o nyw a n iu ruch ó w wym a g a
tu⌅o wia lub ko czyn po stro nie prz eciw n ej do miejsca uszko d zenia. O b d ostarczania do o ro dkow e g o uk⌅adu n erw o w e g o inform acji pro prioce p-
ja w y te uja w niaj si szcze g ólnie w yra n ie w cz ciach d ystalnych cia⌅a, tyw n e j - to uszko d zenie sznuró w tylnych przez za b urz e nie w zakresie p
g d y przyk⌅a d o w o w o br bie p alców zn ajd u j si ma⌅e pola re ce p cyjn e, tli o druch o w ej pro wadzi do ataksji czucio w ej po stro nie uszko dzenia.
a na tu⌅o wiu d u e (zo b. p o prz e d ni p o drozd zia⌅). Kora ruch owa i czucio wa
s ze so b ci le p o wi zan e, p o nie w a ró w nie w korze ruch o w ej ko Usz k o d z e n ie ro g u t y ln e g o (9): W przypad ku m iejscow o o gra niczone g o
cz si w⌅ó kna dróg czucio wych ze w z g órza. Ponad to o bie o kolic e ko uszko dzenia (je d en lub tylko kilka se g m entów rdzenia) d ocho dzi do o d
ro we zn ajd u j si t o p o graficznie blisk o sie b ie (s sia d uj ze so b -> zakr t cinkowe g o up o le dzenia czucia w zakresie bólu i te m p era tury po stronie
prze d- i za ro d ko wy, gyrus precentralis i gyrus postcentra lis) . To zach o d z e uszko dzenia, g dy oba ro dzaje / m o dalno ci czucia prze⌅ czane s w rogu
nie na sie bie o bu stru ktur m o e pro w a d zi d o prze niesie nia si uszko d ze tylnym na tym samym p ozio mie na drugi neuron (zesp ó⌅ rogu tyln e g o). Inne
nia z o ko licy czucio w ej na ru ch o w - skutkie m cz e g o mo e by nap ad pa m o daln o ci czucia w⌅ cznie z o g ólnymi, d ok⌅a d nie niesprecyzowanym i
d aczko w y (np. prosty cz cio wy napa d ruch o w y Jackso n a). b o d cami d o tyko wym i s prz enoszone sznura mi tylnym i i ule g aj prze⌅
czeniu w j drach sznurów tylnych (i w tym przypadku mo na m ówi o zja
Usz k o d z e n i e o k o licy p o n i e j w z g ó rz a (3): W przeciw le g ⌅e j p o⌅o wie wisku rozszcze pienia czucia).
cia⌅a z niesio n e zostaje o d czu w a nie wszystkich ro d zajó w / m o d aln o ci czu
cia (w zg órze ja k o „bra m a d o wia d o m o ci" ). W przyp a d ku je d y n ie cz cio Usz k o d z e n i e k o rz e n i t y ln y ch (10): Po stro nie uszko dzenia ujaw niaj si
w e g o uszko dzenia tej o ko licy i zach o w ania si dróg prze n osz cych wra o d cin ko w e k orze nio w e za b urze nia czucia (zesp ó⌅ korze nia tyln e g o), które
e nia b ólo w e i te m p era tur (4) - po stro nie przeciw nej w o kolicy tw arzy m o g wyra a si o bja wam i od d o le g liw o ci b ólo wych w przyp a d ku p o
i reszty cia⌅a uja w nia si nie d o czulica (hypa esthesia; z m nie jszo na wra li dra nie nia korzeni - do ca⌅k o wit e g o zniesie nia czucia (w ca⌅ym zakresie).
w o na d o tyk), u trzym a n e p o zostaje o d czu w a nie bólu i te m p eratury. Je eli d ojd zie ró w nie do uszko dzenia korzenia prz e d nie g o - uja wnia
si ró w n o cze nie p ora e nie (w io tkie). O pisany przy p a d ek m o e uja wni
Usz k o d z e n ie wst g i t r ó j d z i e ln e j ( le m n iscus trig e m in a lis ) i d ro g i si wsk ute k wy p a d ni cia j dra m ia d yste g o kr ka m i d zykr g o w e g o
r d z e n i o w o - w z g ó rz o w e j b o cz n e j ( tr a ct us sp in o t h a l a m icus l a ter a lis) (zob. s. 453).
(5): W przyp a d ku uszko dzenia wym ie nio nych dróg w o ko licy pnia m ó
zgu zniesio n e zostaje o d czu w anie bólu i te m p era tury w o br bie tw arzy
i reszty cia⌅a po stro nie prz eciw n ej do miejsca uszko d zenia. Pozosta⌅e ro-
d zaje / m o d aln o ci czucia s zach o w an e.
43 8
Le m niscus sp in alis
(tractus spin o thala m icus
an terio r et lateralis)
Tractus spin o
Le m niscus th ala m icus lateralis
trig e m inalis
N ucleus princip alis

(p o ntinus) nervi trig e m ini
N ucleus sp in alis
n ervi trig e m ini
N ucleus
N ucleus
cune atus
gracilis
Tractus funic uli p osterioris

Tractus sp in o
th ala m icus lateralis
Tractus spin o
thala m icus anterior G an glio n sp inale
439
N euroa n a to mi a 13. U k ⌅ a d y cz y n n o c io w e i o d n iesie n i a k lin iczn e
13.4 Uk⌅ad cz ucio w y (sensoryczny): ból
ból
ból ból ból ból

p o w ierzch o w n y g⌅ bo ki n e uro p atyczny trz e w n y
ft ft ft
tkanka ⌅ czna, mi nie, n erw y,
skóra narz dy w e w n trzn e (trz ewia)
ko ci, stawy tkanka nerw o w a
uk⌅ucie ig⌅ , skurcz m i nia, uszko d zenie kolka ó ⌅cio w a, ból wrz o d o wy,
z g nie ce nie / z m ia d e nie ból g ⌅o wy nerw u za p ale nie wyrostka ro b aczko weg o
3ÓI so m a t y c z n y ból trz e w n y
A R o d z a je b ólu
Z g o d nie z ustale nie m M i d zynaro d o w e g o Tow arzystw a Bada nad Bó w n trznych. Postaci przej cio w d o le gliw o ci b ólo wych m i dzy o bo ma
lem (Intern a tion a l Association for the S tudy o f Pain ) ból je st d e fin io w any wym ie nio nym i p owy ej ro dzajami b óló w je st ból n e uro p a tyczny - p o ja
ja k o „nie przyje m n e czucio w e i e m o cjo n aln e d o wia d cze nie, które uja w w iaj cy si w w ynik u uszko dzenia n erw ó w. Teg o ro dzaju ból m o e d o
nia si lub d aje o s o b ie zna w z wi zku z rz eczyw istym lub m o liwym tyczy n erw ó w zaró w n o so m atyczne g o, ja k i auto n o m ic zn e g o uk⌅adu
uszko d zenie m tkanek ". nerw o w e g o. So m atyczn e w⌅ó kna b ólo w e p o d aj d o ro dkow o za po
W zwi zku z m iejsce m p o wstaw ania d o znania b ólo w e g o rozró nia si m oc n erw ó w rd ze nio wych lub n erw ó w czaszko wych, z kolei wisc eraln e
ból so m atyczny oraz ból trz ew ny. Bóle so m atyczne p o wstaj w o kolicy w⌅ó kna b ólo we prze n osz o n e s n erw a m i uk⌅a du auto n o m ic zn e g o (zob.
tu ⌅o wia, ko czyn i g⌅o wy, z kolei bóle trz e w n e - w o br bie n arz d ó w w e s. 292).
Cornu
p osterius w o ln e
zako czenia
n erw o w e -
czucie bólu
(n ocyce pcja)
Cornu
anterius
B O b w o d o w e p r z e w o d z e n ie b ó lu so m a t y cz n e g o rd ze nio wych. Akso ny d o ro d ko w e ko cz si w rogu tylnym rdzenia kr

(wg Lorke'a) g ow e g o - g ⌅ó w nie w blaszkach Rexeda I, II i IV—VI. Po prze⌅ cze niu w rogu
Przen oszenie d o zna b ólo wych so m atycznych z tu⌅o wia lub ko czyn o d tylnym w⌅ó kna b ólowe p o d aj d alej w kieru nku czaszko wym (do g óry;
bywa si zaró w n o za p o m oc z m ie liniz o w anych w⌅ó kie n A 8 (te m p era zo b. C).
tura, ból, czucie p o⌅o enia), ja k i w⌅ó kie n n ie zm ie lin iz o w a nych C (te m Uw aga: W i kszo so m atose nsorycznych w⌅ó kie n b ólo wych stan o wi
p eratura, b ól). Cia⌅a (p erykario ny) ko m órek rz ek o m o je d n o b ie g u n o wych, w⌅ó kna z m ie liniz o w a n e, tym czase m w⌅ó kna czucia trz e w n e g o s nie-
do których nale te afere ntn e w⌅ó kna n erw o w e, zn ajd u j si w zw ojach z m ie linizo w an e.
440
N e uro a n a to m i a 13. U k ⌅ a d y c z y n n o c io w e i o d n iesie n i a k l in ic z n e
C Dro g i w st p u j c e p rz e w o d z ce w ra e n ia b ó lo w e z o k o licy O prócz wym ienio nych dróg b ólo wych, które ko cz si w o br bie kory m ó
t u ⌅ o w ia i k o cz y n zg owej, istniej te inne drogi bólowe, które d ocieraj je d ynie do o ro dków
Akso ny pierwsze g o neuro nu czucio w e g o - prze n osz ce g o d o znania bó p o dkoro wych: droga rd zeniowo- ró d m ózg owiowa ( tractus spinornesen
lowe z o ko licy tu⌅o wia i k o c zy n - k o c z si na prze dstawio nych na rycinie cephalicus) oraz droga rdzeniowo-siatkowa ( tractus spinoreticularis). Drugi
neuro nach projekcyjnych (rzu to wych, sznuro wych) rogu tyln e g o rdzenia neuron drogi rdzeniowo- ró d m ózg owiowej (kolor zielo ny) ko czy si g⌅ó w
kr g ow e g o. Droga rd zenio w o -w zg órz ow a boczna ( tractus spinothal a mi nie w istocie szarej ro dkowej (substantia grisea centralis) - w arstwie istoty
cus lateralis) dzie lo na je st na cz now (pars neospinothal a mica i d awn szarej rozci gaj cej si doko⌅a wo d oci g u mózgu, która uczestniczy w prze
(pars paieospinoth al a mica). Drugi neuro n cz ci nowej dro gi b ólo w ej (ko twarzaniu wra e b ólo wych. Inne aksony ko cz si w j d rz e klin owatym
lor cz erw o ny) ko czy si w j drz e brzusznym tyln o - b o cznym (nucleus (nucleus cuneiformis) lub w j d rz e prz e d p o kryw o wym prze dnim (nucleus
ventralis posterolateralis) w z g órza; trzeci neuro n rzutuje nast p nie w kie pretectalis anterior). Drugi neuron drogi rd zeniowo-siatkowej (kolor ochry)
runku p ierwsz orz d o w ej kory so m atose nsoryczn ej (zakr t za ro dkowy, ko czy si w tw orz e siatkowatym (formatio reticularis), które na rycinie re
gyrus postcentralis). Drugi neuro n cz ci d aw n ej dro gi b ólo wej (tractus pa- pre zentowane s przez j dro wielkie szwu (nucleus raphes magnus) oraz
leospinothal a micus; kolor nie bieski) ko czy si w ród blaszko wych i przy j dro olbrzym io ko m órk owe ( nucleus gigantocellularis). W⌅ókna drogi siat
ro d kowych j drach w z g órza, z których z n ajd u j cy si tam trz eci neuro n kowo -wzg órzow ej (tractus reticulothalamicus) przewo dz im p ulsy bólowe
rzutuje do ro zm aitych okolic m ó zg u. Ta dro ga b ólowa o d p o wie d zialna dalej w kierunku przy ro dkowych cz ci wzg órza, ja k ró wnie do p o dwzg ó
jest g ⌅ó w nie za afe ktyw n (e m o cjo naln ) ko m p o n ent bólu. rza (hypothal a mus) i do uk⌅adu lim biczne go.
441
N euroa n a tomi a 13. U k ⌅ a d y cz y n n o c io w e i o d n iesie n i a k lin iczn e
13.5 Drogi bólu z o bszaru g⌅ o w y, o ro d k o w y uk ⌅a d a n alg e t ycz n y

(ha m uj cy d o zn a nia bólowe)
Cortex
so m atosensorius
prim arius
Thala m us,
n ucle us ve n tralis
p ostero m e dialis
Tractus trig e m in o thala m ic us
Gan glio n
trig e m inale
N. o p hth alm icus (n. V ,)
cz ustna
(p ars oralis) - (A) N. m axillaris
j d ro rd ze niow e (n .V 2)
n erw u tró jd zieln e g o < cz m i d zybie g u n o w a
(n ucle us sp in alis (p ars in terp olaris) - (B)
n ervi trig e m ini)
N. m an dib ularis
cz o g o n o wa
(n .V 3)
(p ars c a u d a lis)- (C )
HC -
A D ro g i b ó lo w e w o k o licy g ⌅ o w y (wg Lorke'a)
W⌅ókna b ólo w e z o ko licy g ⌅o wy prze n osz o n e s za p o m oc g a⌅ zi n erw u A kso ny dru g ie g o neuro nu ule g aj skrzy o w aniu i p o d aj pasm e m trój-
tró jd zieln e g o ( n. trigeminus [n. V]). Cia⌅a kom órek (p erykario ny) tych d zie ln o -w z g órzo wym ( tractus trigem inoth a la m icus) do j dra brzuszne g o
pierwszych neuro n ó w dro gi b ólowej zlo kaliz o w an e s w z w o ju tró jd ziel tyln o - przy ro d k o w e g o (nucleus ventralis posterom edialis) oraz j d er mi -
nym (ga nglion trigemin ale ), ich akso ny d o ro d ko w e ko cz si w j drz e d zy b laszk o w ych wzg órza po stro nie przeciw n ej, g dzie ko cz si . Trzeci
rd ze nio wym n erw u tró jd zieln e g o { nucleus spin alis nervi trigem ini). (w zg órz o wy) neuro n dro gi b ólowej z okolic g ⌅o wy ko czy si w pierwszo -
N ale y zwróci uw ag na so m ato to p o w org a niz acj te g o j rz d owej korze so m atose nsoryczn ej.
dra. Inform acja b ólo wa z o ko licy o ko⌅o ustnej (A) trafia do bar Na p o wy szym sch e m acie z osta⌅y prze dstawio n e je d y n ie w⌅ó kna bólowe
dzie j czaszko w ej (g órn ej; p ars oralis) cz ci te g o j d ra; inform acja n erw u trójd zieln e g o. W o br bie n erw u tró jd zieln e g o - ró wn ole gle do
re gio n ó w zn ajd u j cych si bli ej o k o licy p o tyliczn ej (tyln ej; C) w druje w⌅ó kie n b ólo wych - p o d aj ró wnie inne w⌅ó kna czucio w e, które je d
do bard zie j o g o n o w ej (d oln ej; pars ca udalis) cz ci j dra rd zenio we g o nak ko cz si w innych j drach n erw u tró jd zieln e g o (zob. s. 114).
n erw u tró jd zieln e g o. Tym sa mym o ro d ko w e uszko dzenia pro w a d z do
o b ja w ó w u bytko wych (nie d o czulicy) w o br bie pól skórnych w ytyc z o
nych linia m i Sóld era (zob. D, s. 115).
44 2
B D ro g i zst p u j c e o r o d k o w e g o u k ⌅a d u
a n a l g e t y cz n e g o (h a m u j ce g o d o z n a n ia
b ó lo w e)
O pró cz dróg wst p uj cych, które prz e nosz
Cortex
wra e nia b ólo w e do p ierwsz orz d o w ej kory so-
praefrontalis
m a tose nsorycznej, istnie j tak e dro gi zst p u
j c e, które m o g t⌅u m i im p ulsy b ólo w e (afek-
tyw n y k o m p o n e nt b ólu!). O ro dkow stacj
prze ⌅ cze nio w zst p uj c e g o uk⌅ad u h a m u
Thala m us
H yp othalam us j ce g o wra e nia b ólo w e je st istota szara ro d
kowa ró d m ó z g o wia (substa ntia grisea centra
Corpus lis m esencenph ali ). Jest ona aktyw o w a n a przez
am yg d aloid e u m w⌅ó kna afere ntn e z p o d wzg órza ( hypoth a la
m us), kory prz e dcz o ⌅o w ej i cia⌅ m ig d a⌅o w atych
( corpora a m ygda loide a; cz uk⌅ad u lim bicz-
neg o [brze ne g o, r b kowe g o] - nie prz e dsta-
wio n e g o na rycinie). D o d atkow o istota szara
Su bstantia grisea N ucleus
pre te ctalis a nterior ro dkowa o trzym uje w⌅ó kna afere ntn e z rd ze
centralis
m ese nce n p hali
nia kr g o w e g o (zob. s. 440).
A kso ny p o b u d zaj cych n e uro n ó w gluta m in er-
gicznych (kolor czerw o ny) isto ty szarej ro dko
M esence p halo n wej ko cz si w sero to nin ergicznych j drach
szwu (nuclei raphes) i n ora dren ergic znych j
drach miejsca sin aw e g o (locus coeruleus; n e u
ro ny o bu ostatnio w ym ie nio nych j d er - ko
lor nie bieski). Akso ny o bu ro d zajó w w y m ie n io
Locus
co eru le us nych na ko cu neuro n ó w p o d aj w d ó⌅ tylno-
N uclei raphes -b oczn cz ci sznura b oczne g o. Ko cz si
one - b e zp o re d nio lub te p o re d nio (przez
ham uj ce neuro ny wstaw ko w e) - na prze n osz
cych ból n euro nach pro jekcyjnych (drugi afe-
re ntny neuro n dro gi b ólo w ej) i tym sa mym ha
m uj d alsze prz e kazyw a nie b o d c ów b ólo wych.
Fibra e n ora dre nergicae
et sero to ninergica e
d esce n d e ntes
Pars p ostero lateralis

fu n ic u li lateralis
prze tw arza nie

o d cz u w a n ie
im p ulsó w b ó lo wych
prze tw arza nie b ó lu
w m ózgu
i przew o d z e nie im p ulsó w
b ó lo wych w rd zeniu
kr g o wym t
znie cz ule nie o g óln e
przew o d ze nie (nark oza),
im p ulsó w b ó lo wych o g ó ln o ustro jo w e lub p ost p o wanie
w n erw ie o b w o d o wym z e w n trzo p o n o w e p o danie psych o tera p e u tyczn e
o p ia tów / o pio id ó w,
pro ce d ury stym ula cyjn e,
C P e rce p cja b ó lu i m o liw o ci i n t e r w e n cji t e r a p e u t y cz n y ch
n euro chirurgia
blo kad a n erw u Na o b w o d zie ból p o wstaje w w ynik u np. m iejsco w e g o uszko dzenia tka nki
o b w o d o w a lub
z e w n trzo p o n o w a
(u d le nie osy). Inform acja o tym uszko dzeniu prze d ostaje si przez
(korzeni liczne stacje prze⌅ cze nio w e, a b y osta tecznie d o trze do pierwsz orz d o
<
n erw o w ych) z a p ale nie , o brz k, w ej kory so m atose nsoryczn ej, g d zie d o piero wra e n ie czucio w e je st o d
u sz k o d z e n i e
w ytw arz a n ie
tkanek bieran e i u wia d a m ian e ja k o ból (w cze nie j w dro g ach n erw o wych ból
su bsta ncji b ó lo wych
przew o d z o ny je st je d y n ie w p ostaci ko d o wanych im p ulsów!). Sche m at
z n ajd u j cy si o b ok w yja n ia, e ból je st z⌅o onym pro ble m e m klinicz
nym, w które g o p erce p cj i prze w o d ze nie zaa n g a o w a n e s liczne struk
u nieruch o m ie nie, och⌅o d ze nie, leki
prze ciw b ó lo w e, leki przeciw za p aln e tu ry i pi tra uk⌅a du nerw o w e g o. W z ale n o ci od miejsca prze tw arzania
bólu - m o liwa jest farm akolo gic zna in g ere ncja na ka dym z pi ter. Jej
cele m je st zniesie nie lub z m nie jsze nie nasilenia o d czuw anych d ozna
b ólo wych (a nalg e zja).
443
13.6 U k⌅ad ruch o w y (m ot oryczny): prze gl d i z asa d a d zia ⌅a nia
A U p r oszcz o n a p r e z e n t a cja st r u k t u r C ortex asso ciatio nis

a n a t o m ic z n y ch , k t ó re u cz est n icz w m o t o ryce
ce l o w e j (wg Klinke'a i Silb erna g la)
Wykonanie celowe g o ruchu zaczyna si wraz z je g o p la n o w a n ie
za plan owanie m w korze kojarzenio wej (asocjacyjnej);
np. yczenie: chcia⌅bym si gn po fili ank z kaw .
Pó⌅kule mó d ku i j dra p o dstawne planuj równ ole
gle, w ja ki sposób dany ruch ma by wyko na ny (prze
bieg ruchu), ja k ró wnie inform uj kor prz e druchow
o wyniku teg o planowania. Kora prze druch ow prz e
kazuje nast pnie inform acj na pierwszorz dow kor H e mispheria N uclei
ruchow (M l), która p rz esy⌅aj za po moc drogi pira- cere b elli JT i b asales
midowej na neuro ny ruch owe alfa (a-m oto neuro ny). V l ^ '
Dzi ki neuronom ruchowym alfa informacja o ruchu
dociera do mi ni szkie le to wych, które wyk o nuj pro
C ortex pre m o torius
gram, tj. przek⌅adaj go na okre lo ne ce lo we ruchy p ro g ra m o w a nie
(p ira m id owy uk⌅ad ruchu).
Ponadto istnie j w a n e m ech aniz m y sprz enia
zwro tn e g o - w yk orzystu j c e uk⌅ad czu cio w y (Jak
d alece d any za p la n o w a ny ruch zosta⌅ ju wyk o na ny?
Ja k silnie ch wyta m ucho fili a n ki? - ró nice w z a kre
sie si⌅y i ro dzaju uch wytu) (w rz eczywisto ci najw a
nie jszym uk⌅ad e m wsp o m a g aj cym pra wid ⌅o w e w y
k o nyw a nie ruch ó w celo wych jest raczej uk⌅ad w zro
kowy ni d o tyku).
Mimo i na nie których w cz e niejszych rysunkach
pierwsz orz d ow kora ruchowa by⌅a m iejsce m star w y k o n a nie
to wym dla ruch ów d o w olnych - sche m at z n ajd uj cy
si o b ok p okazuje, i w rzeczywisto ci w wyk o na nie
d o w oln e g o celo w e g o ruchu zaan g a o wan e s liczne
Pars a nterior
inne o ro dki m o toryczne (m.in. poza pira m idowy cere b elli
uk⌅a d ruchu ; zo b. C i D; m ó d ek). Z przyczyn prak
Tractus pyram id alis
tycznych o m awia nie uk⌅adu ruch ow e g o ro zp oczyna
si je d n a k od pierwsz orz d ow ej kory ruch ow ej ( M l). inform acja zwro tn a
B Po la k o ro w e z w i z a n e z f u n k cja m i
m o t o r y cz n y m i: i n icj o w a n i e ruch u
Wid ok od stro ny b o cznej na lew p ó⌅kul . inform acje czucio w e
k o n trola
(so m atose nsoryczne)
Ro zp ocz cie wyk o nyw a n ia o kre lo n e g o celo we g o
ruchu (ch w yta nie fili anki kawy) je st rezultatem
wsp ó ⌅d zia⌅a nia m i d zy ro zm aitym i okolica m i ko
ro wym i. Pierwszorz dow kora ruchow a ( M l; pole 4
z g o d nie z cyt o archite kt o niczn map Bro d m anna)
zlo kalizo w ana jest w z akr cie prze d ro d k owym (gy
d o d atk owa
rus precentra lis) i osta tecznie je st o d p o wie d zialna za
wyk o n a nie okre lo ne g o ruchu. W kierunku d zio b o
wym (do prz o du) zn ajd uje si pole 6 , które sk⌅ada si
z p o⌅o o nej b ard ziej b o cznie kory prze druch o w ej,
oraz p o⌅o onej b ard ziej przy ro d ko w o - d o d atko w ej
kory ruch o w ej, które s o d p o w ie d zialn e za in icjo w a
nie wyk o n a nia ruchu.
D zi ki w⌅ó kn o m k ojarze nio wym (aso cjacyjn ym ;
zo b. s. 324) istnie j cis⌅e fu n kcjo n aln e p owi zania
z okolica m i czucio wym i kory (pola 3, 1, 2 - zakr t
za ro d ko wy, gyrus postcentra lis, z p ierwsz orz d ow
kor so m atose nsoryczn S I), ja k ró wnie z tyln
kor cie m ie n io w (pola 5 i 7), które p e⌅ni t o w arzy
sz ce fu n kcje m o toryczn e. To w nich zlo kalizo w ana
je st korowa re preze ntacja przestrzeni (d otycz ca
b u d o wy w⌅asn e g o cia⌅a, ja k i ze w n trznych rela
cji przestrze n nych; przyp. t⌅u m .), która ucz estniczy
w wyk o nyw a n iu precyzyjnych ruch ó w c h w ytania.
444
C P o ⌅ cz e n ia m i d z y k o r m ó z g o w [corte x
cerebri) a j d r a m i p o d st a w y i m ó d k ie m :
p r o g r a m o w a n ie r uch ó w z ⌅ o o n ych
W przyp a d ku p lan o wania i pro gram o w ania ruch ów
z⌅o o nych - p ira m id o wy uk⌅ad ruchu (kora ruchowa
oraz dro ga piram id o wa wych o d z ca z pierwsz orz -
d ow ej kory ru ch o w ej) wsp o m a g any je st prz e z j dra
p o dstaw ne i m ó d ek (p o za p ira m id o wy uk⌅ad ru
chu). Po dczas g dy w⌅ó kna e fere ntn e d o cieraj z o ko
lic kory ruch o w ej (nie tylko kory p ierwsz orz d o w ej;
kolor zie lo ny) d o j d er p o dstaw nych (po stro nie le
w ej) na dro dze b e zp o re d nie j (tj. bez prze ⌅ cza
nia w ja kie jk o lw ie k stacji /stru kturz e p o re d nie j), to
czyn n o m ó d ku je st kontrolow ana przez infor
m acj d o ch o d z c do nie g o z kory w sp osó b p o
re d ni, tj. za p o m oc j d er m ostu (nuclei pon tis) (po
w⌅ókna w ypro w a d zaj ce stro nie prawej) (zob. C, s. 351). Przez m o toryczn
(fibra e efferentes) cz w z g órza przech o dzi z kolei zwro tna p tla in
wz g órze ru ch o w e
1 (thala m us m otorius) form uj ca kor o prz e bie g u prze tw arzania in form a
pie m óz gu j dra m ostu
cji ruch o w ej w j d ra c h p o dstaw nych i w m ó d ku
(tru ncus ence p hali) (nuclei po ntis) (zo b. s. 449). W⌅ókna efere n tn e z o bu stru ktur po
d aj o czywi cie ró w nie w kierunku ni ej p o⌅o
o nych o ro dków, w⌅ cznie z rdze nie m kr g o wym .
Z nacz e nie j d er p o dstaw nych i m ó d ku w procesie
pr ko wie
kora (cortex) wyk o nyw a n ia ruch ó w d o w olnych staje si wyra n e
(striatu m)
w prze bie g u ch oró b tych o ro dków m o torycznych.
W przyp a d ku sch orze j d er p o dstaw nych d ocho d zi
ga⌅ka blada do za b urze nia m o m e ntu startu oraz sam e g o prz e
j dra (nuclei)
(p allid um) bie gu wyk o nyw a n ia ruchu (np. zu b o e nie ruch ow e
w ch oro bie Parkinso na); o bja w a m i za b urze nia fu n k
j dra p o dsta wn e m ó d ek
(n uclei basales) (c ere b ellu m) cji m ó d ku s z kolei niesk o ord yn o w an e i ch w iejn e
ruchy (n p. ruchy zatacza nia oso b y z n ajd u j c ej si
pod w p ⌅yw e m alko h olu - b d ce wyn ikie m czaso
nakrywka j dro c z erwie n n e w e g o to ksyczn e g o uszko dzenia [za b urze nia funkcji]
(te g m e ntu m) (n ucle us ruber) m ó d ku).
1 1
rdze kr gow y
( m e d u ll a sp i n a lis)
D U p r oszcz o n y sch e m a t u d zia ⌅u e l e m e n t ó w

cz u cia so m a t y cz n e g o w k o n t ro li na d
w y k o n y w a n i e m r uch ó w (se nso m o t o r y k a)
A by ruchy nie by⌅y w yk o n yw a n e w n a d m iernie o b
szerny sp osó b (n ie d o p aso w anie przestrze nn e - dys-
m e tria; przyp. t⌅u m .), wy m a g aj one sta⌅ej zwro tn ej
kontroli czucio w ej z o bw o d u (inform acja z wrze -
cio ne k n erw o wych i re ce p toró w ci gie n). Po nie
w a ele m e n ty uk⌅ad u ruch o w e g o i czucio w e g o s
ze so b ci le p o wi zan e m o na m ó wi o ⌅ cznym
uk⌅a d zie se nso m o torycznym . Rdze kr g owy, pie
mózgu z m ó d kie m oraz kora m ó zg owa s trzema
pi tra m i k o ord ynuj cym i i k o ntroluj cym i sensom o-
t oryk . Ca⌅a inform acja z o b w o d u, z m ó d ku i j d er
p o dstaw nych prz e d ostaje si przez w z g órze do kory
m ó z g o w ej. Z nacz e nie uk⌅adu czucio w e g o dla pro
cesu wyk o nyw a n ia ruch ó w z n ajd u je klinic zne p o
twierd z e nie w tym , i za b urze nie fu n kcji se nsorycz
nych pro wadzi przyk⌅a d o w o do ataksji czucio w ej
(zob. D, s. 461).
Z a m ieszczo ny o b ok sch e m at nie u wz gl d nia uczest
nicz cej w ca⌅ym tym uk⌅a d zie m o toryki ga⌅ek
ocznych (o wiele w a niejszym w y d aje si b owie m
sam uk⌅ad w id z e n ia, który o d gryw a g ⌅ó w n rol
w k o ord yn o w aniu prze bie g u ruch ów, i który naw et
potrafi w yró w nyw a za b urze nia se nsoryczn e; przyp.
t⌅u m.).
445
13.7 Uk⌅ad ruch o w y (m ot oryczny): dro ga pira mid o w a
Ca ud a nuclei
M e m brum caudati
inferius Glo bus Th ala m us
pallid us
M em brum M e m bru m inferius
su p erius Tru ncus Tractus pyram id alis
Facies M e m bru m su p erius
(tw arz)
Fa cies
m e d i a lis
Tractus
la t e r a lis
extra pyra m id ales
toreb ka
w e w n trz n a
Ca p ut nuclei
(c a p su la
caudati
in t e r n a)
Fibrae Fibrae c ortic o
corticospin ales nucleares bulbi l a t e r a lis m e d i a lis
m ost M e m brum od no ga mózgu

( p o ns) inferius (cr us c e re b ri)
Tru ncus
M em brum
rdze p rze d ⌅u o n y su p erius Facies
- p ir a m i d a
( m e d u ll a o b l o n g a t a D ecussatio
- p y r a m is) pyram id um
M e m bru m inferius
Tractus c ortic o rdze kr g o w y
Tru ncus
sp in alis lateralis - cz sz y jn a
M em brum ( m e d u ll a sp i n a lis,
Tractus c ortic o su perius p a rs c e r v ic a lis)
sp in alis anterior
m e d i a lis la t e r a lis
A Prz e b ie g d r o g i p ira m i d o w e j [tr a ctus py r a m id a lis; i krzy uj si d o piero na wyso ko ci dane g o se g m entu. W i kszo akso
d r o g i k o r o w o -r d z e n i o w e j, tr a ct us co rt icosp in a l is ) n ów ko czy si p o⌅ czenie m z neuro nam i p o re d nic z cym i, tzw. neuro
Droga piramid owa dzieli si na trzy dalsze uk⌅ady dróg: w⌅ó kna korowo- nami wstaw k o wym i (intern e uro na m i) i d o piero te neuro ny wstaw ko w e
-rdzeniowe (fibrae corticospinales), w⌅ó kna korowo-j drowe ( fibrae corti tw orz syna psy z (dru gim) n euro ne m ruch o wym .
conucleares) oraz w⌅ókna korow o-siatkowe (fibrae corticoreticulares; nie- N ale y zwróci uw ag , i o pisana w o br bie rd zenia kr g ow e g o zasada
uwzgl d nio ne na rycinie; p o d aj one do j dra olbrzymioko m órk owe g o, b u d o wy so m ato to p o w ej w⌅ó kie n - zasa d nicz o d o tyczy wszystkich o d
nucleus giga ntocellularis, wch o d z ce g o w sk⌅ad tworu siatkowate go, form a cin kó w dro gi ruch o w ej. Na p o dstawie prze dstawio n ej na p owy szej ry
tio reticularis; droga ta nie b dzie ju o m awiana w niniejszym opisie). Sta cinie so m ato pii m o liw e je st d o k⌅a d ne okre le nie miejsca e w e ntualne g o
n owi one zst p uj ce drogi ruch owe p och o dz ce z pierwsz orz d owej kory uszko dzenia dro gi ruch ow ej.
so m ato m otorycznej. W⌅ókna korow o-rdzeniowe p o d aj do kom órek ru W ⌅ ó k n a k o ro w o -j d r o w e: Ruch owe j dra n erw ó w czaszko wych lub cz
ch owych znajd uj cych si w rogach prze dnich rdzenia kr goweg o, a z kolei ci ruch o w e tych j d er o trzym uj aksony z przeciw le g ⌅ej o ko licy „g ⌅o w o
w⌅ó kna korow o-j drowe - do ruch owych j d er nerw ó w czaszkowych. w e j " („tw arzo w ej" ) kory ruch ow ej zakr tu prze d ro dkow e g o (p ierwsz o
W ⌅ ó k n a k o r o w o -r d z e n i o w e: A kso ny w⌅ó kie n korow o -rd ze nio wych po rz d owej kory ruch o w ej). Te w⌅ó kna korow o -j dro we p o d aj do le
ch o d z je d y n ie w nie wie lkiej cz ci od ko m órek p ira m id o wych - d u ych cych po przeciw le g ⌅ej stro nie (kontralateralnie ) ruch o wych j d er n erw ó w
n e uro n ó w w arstw y V kory ruch o w ej, która zlo kalizo w ana je st w o br bie czaszko wych (III—VII, IX—XII) pnia m ózgu (w zakresie w⌅ó kie n do innych
zakr tu prze d ro dkow e g o (gyrus precentralis; w zakresie b u d o wy kory ru stru ktur j dro wych - zo b. C). O prócz przeciw le g ⌅e g o u n erw ie nia cz
ch o w ej - zo b. D). Pozosta⌅e aksony p och o d z ce z kory ruch ow ej w y w o akso n ó w po d a do nie których j d er n erw ó w czaszko wych le cych po
dz si od m a⌅ych kom órek p ira m id o wych i innych n e uro n ó w z w arstw tej sam ej stro nie ( ipsilateralnej ); skutkie m te g o je st o b ustro nn e u n erw ie
V i VI. Jeszcz e wi ce j akso n ó w tej dro gi o puszcza o bszary korowe s sia nie (n ie prz e dstawio n e na rycinie).Te g o ro dzaju p o d w ójn e u n erw ie nie o d
d uj ce z kor ruch o w . Wszystkie w⌅ó kna p o d aj w kierunku o g o n o gryw a zn acz e nie kliniczn e w przyp a d ku g a⌅ zi czo⌅o wej n erw u tw arz o
wym (do d o⌅u), prze d ostaj c si przez t ore b k w e w n trzn ( capsula in w e g o (n. fa cia lis; p ora e nie nerw u tw arz o w e g o - zob. D, s. 119).
terna ). 80% w⌅ó kie n ule ga skrzy o w aniu na wyso ko ci rd zenia prze d ⌅u Droga piram id owa je st p oj cie m z biorczym dla wszystkich w y m ie n io
o ne g o ( medulla oblonga ta ) w o br bie skrzy o w ania piramid ( decussatio nych p owy ej dróg ruch o w ych, zaczyn aj cych si w o br bie kory m ó zg o
pyra midum ) i po d a dalej w rdzeniu kr g o wym ja k o droga korowo-rdze- w e j. Równie w zakresie p o ch o dze nia sam ej n a zwy nie ma p e⌅nej jasn o
niow a ( pira midow a ) boczn a (tractus corticospin alis/pyra m ida lis lateralis). ci: nie którzy au torzy w yw o d z t nazw od skrzy ow ania piramid ( de
N ieskrzy o w an e w⌅ó kna bie g n d alej w rdzeniu ja k o droga korowo-rdze- cussa tio pyra m idum ), inni z kolei od wielkich kom órek Betza, a w i c od ko
niow a ( pira midow a ) przednia (tra ctus corticospin alis/pyra m ida lis anterior) m óre k p iram id o wych (zob. C, s. 399).
446
N euroa n a tomi a 13. U k ⌅ a d y cz y n n o c io w e i o d n iesie n i a k lin iczn e
B So m a t o t o p o w a r e p r e z e n t a cja u n e r w i e n i a m i n i sz k ie l e t o w y c h
w z a k r ci e p rz e d r o d k o w y m (gyrus p rece n tr a l is; h o m u n k u lus,
cz ⌅ o w i e cz e k , k a rz e ⌅ e k r uch o w y)
Wid ok od prz o du.
O kolice z d u g sto ci u n erw ie nia m i ni (np. r ka) p o trze b uj do ich
u n erw ie nia licznych n e uro n ó w w zakr cie prze d ro d kowym i tym sa mym
z ajm u j wi ksz p o wierzchni w korze ruch o w ej ni okolice z ma⌅ g st o
ci u n erw ie nia ruch o w e g o (np. t u ⌅ó w).Ta ruch owa re preze ntacja korowa
je st p o d o bna do czucio w ej re preze ntacji korowej, g d zie ró wnie ró nie
du e okolice skóry m aj sw oj o d p o w ie d ni re pre ze ntacj w korze, tu:
korze czucio w ej (zakr t za ro d ko wy, gyrus postcentra lis; por. h o m unkulus
cz u cio w y - C, s. 437). Tu⌅ów i ko czyny tw orz je d e n wsp ó lny o bszar ko
ro wy: g⌅owa - oso b ny o bszar korowy. A kso ny z o kolicy „g ⌅o w o w ej" kory
ruch o w ej tw orz w⌅ó kna korow o -j dro we ( fibrae corticonucle ares); z ko
lei aksony z c z ci„tu ⌅o w io w o - k o c zy n o w e j " - w⌅ó kna korow o -rd ze niowe
(fibrae corticospin a les) . Te osta tnie p o ni ej kreso m ó zg owia ( telenceph a
lon ) d zie l si na dro g k orow o -rdze niow b oczn i prze d ni ( tractus cor
ticospin alis la teralis et anterior).
Cortex
m otorius
I - w arstw a dro bin o wa
(lam in a m olecularis)
II - w arstw a ziarnista
pr ko wie (striatu m) z e w n trzn a
i w z g órze (th ala m us) (lamina granularis extern a)
N ucleus
ru b er III - warstwa piramidowa
’ (zewn trzna)
(lam ina pyra m id alis externa)
1 IV - warstwa ziarnista
> wewn trzna
J (lamina granularis interna)
j dra tw oru V - w arstw a pira m id owa
N uclei po ntis siatko w ate g o (w e w n trzna)
(n uclei form atio nis • (lam ina pyra m id alis in tern a),
reticularis) in acz ej: w arstw a z w o jo w a
O liva (nucleus ------ (lam ina g an glio naris)
olivaris inferior) N uclei funic ulo ru m -i zawieraj ca kom órki
p osterioru m pira m id o w e wie lkie
Betza
D ecussatio
pyramid um
Me dulla spinalis
> VI - w arstw a ko m órek
Tractus c orticospin alis Tractus c orticospin alis ró n okszta⌅tnych
anterior lateralis (lamina m ultiform is)
C R ó n o r o d n o k o ro w ych d ró g w y p r o w a d z a j c y c h
(o d r o d k o w y ch , e f ere n t n ych)
Wid ok od z prz o du. D Bu d o w a w a rst w k o ry r uch o w e j (p ole B r o d m a n n a 4 z a k r t u
O prócz o pisanych p owy ej w⌅ó kie n korow o-rdzenio wych oraz korowo- p rz e d r o d k o w e g o , g yrus prece n tr a lis)
-j drowych (fibrae corticospin ales i fibrae corticonucleares) - kora wysy⌅a Akso ny d u ych (o lb rzym ich) ko m órek p ira m id o wych (k o m óre k Betza)
ca⌅y szere g akson ów do ro zm aitych okolic p o dkoro wych oraz do rdzenia zn ajd uj cych si w V w arstw ie (w arstw a piram id o wa w e w n trzn a) pierw-
kr goweg o. N ast p uj ce struktury p o dkoro we o trzym uj korowe w⌅ó kna szorz d o w ej kory ruch o w ej sta n o wi je d y n ie nie wie lk cz (do ok.
efere ntne: pr kowie (stria tum ), wzg órze (thala mus), j dro czerwie nn e 4%) wszystkich w y p uste k akso nalnych, które b u d uj dro g korowo-
( nucleus ruber), j dra mostu (nuclei pontis), tw ór siatko waty ( form atio reti -rd ze nio w ( tractus corticospin a lis). Pozosta⌅a cz akso n ó w p och o dzi
cularis), j dro d olne oliwki (nucleus olivaris inferior) oraz j dra sznurów tyl z m a⌅ych kom órek p iram id o wych i innych n e uro n ó w zlo kalizo w anych
nych (zob. s. 450), ja k i rdze kr g owy. W ym ie nio nym i p owy ej nadrdze- w w arstw ie V i VI. W su m ie je d n a k tylko 40% akso n ó w dro gi piram id o w ej
nio wym i p o⌅ czenia mi eferentnym i mo g by zaró wno sam o dzieln e ak p och o dzi z pola Bro d m anna 4, tj. p ierwsz orz d o w ej kory ruch o w ej; p ozo
sony, ja k i o d g a⌅ zie nia (b ocznice, kolaterale) akson ó w tw orz cych drog sta⌅e 60% akso n ó w o d d aj neuro ny z o kolic d o d atko w ej kory ruch o w ej
pira mid ow . (zob. s. 444).
44 7
13.8 U k⌅ad ruch o w y (m ot oryczny):

o bsz ar j d e r z w i za n ych z u k ⌅a d e m ruchu
N ucleus
Th ala m us cau d atus
Claustru m Capsula
interna
N ucleus
su b th ala m ic us Putam en
N ucleus Glo b us pallid us

accu m b e ns lateralis
N ucleus Glo bus p allid us

ru ber m e dialis
Pars Pars
co m p acta reticularis
Su bsta ntia nigra
A O k o lica j d e r z w i z a n y ch z u k ⌅a d e m r uch u
Przekrój czo⌅o wy.
J dra m i p o dstaw nym i ( nuclei basales, w m ia n o w n ic tw ie a n g lo j zycznym O prócz trz ech w ym ie nio nych p owy ej g ⌅ównych stru ktur j dro w ych ist
o kre la nym i najcz cie j ja ko z w o je p o dstaw ne [ basa l ga nglia ]) s j dra niej ró wnie in ne j d ra, które fu n kcjo n alnie przyp isuje si do uk⌅a du mo-
p o dkoro we kreso m ó z g o wia, które o d g ryw aj rol w plan o waniu i w y k o toryczn e g o (prze dstawio n e tak e na rycinie).
nyw aniu ruch ów. Stan o wi one g ⌅ó w n ce ntral prze ⌅ cze nio w pozapi- W cis⌅ym a na to m icznym ro zu m ie niu - je d n a k tylko te trzy wy m ie n io n e
ram id o w e g o uk⌅ad u ruchu i o b e jm uj praktycznie wszystkie ro z m iesz j dra zaliczan e s do j d er p o dstaw nych. Na p o dstawie cis⌅ych z w i z
cz o n e w o br bie cia⌅a rd ze nne g o m ózgu stru ktury isto ty szarej. W yj t ków fu n kcjo n alnych - nie które p o dr czniki z aliczaj je d n a k (b ⌅ d nie) do
kiem je st w z g órze (th ala m us), które s⌅u y zasa d nicz o u k⌅a d o wi czucia j d er p o dstaw nych ró wnie j dro nisko w z g órz o w e ( nucleus subth a la m i
(„bra m a do wia d o m o ci" ) i je d y n ie w t órn ie - w zw i z ku z u cz estnicz e cus) - nale ce do m i d zym ó z g o wia (zob. s. 342), a n aw et istot czarn
nie m w m e chaniz m ach sprz e z wro tnych - bierze u dzia ⌅ w kontroli (substa ntia nigra ), mim o i jest ona zaliczana ju do ró d m ó zg owia
nad pro cesam i ruch o w ym i. Trzem a n ajwi kszym i o bszara m i j d er pod- (zo b. s. 347). W przyp a d ku d ysfunkcji j d er p o dstaw nych uja w niaj si z a
stawnych s : burz enia w z akresie wyk o nyw a n ia ruch ó w (np. dr czka p ora na - ch o
roba Parkinso na; wy m ie nio n a w atlasie choro ba Parkinsona je st p o w o d o
• j dro o g o niaste ( nucleus ca udatus),
wana raczej uszko d zenie m w o br bie isto ty czarnej i d o piero w t órnie d o
• skoru p a (puta men ) i
ch o dzi do za b urze w o br bie j d er p o dstaw nych; przyp. t⌅u m.).
• ga⌅ka blada ( g lob usp a llidus; z ro zw ojo w e g o punktu wid z e nia struktura
W o kresie wcz e niejszym j dra p o dstaw ne by⌅y term in e m u yw anym z a
ta n ale y je d n a k do m i d zym ó z g o wia, dienceph alon ).
m iennie ze zw o ja m i p o dstawy lub zw o ja m i p o dstaw nym i. Po nie wa je d
Trzy w y m ie n io n e j dra w ⌅ cza si do ró nych w i kszych gru p a n a to nak zw ó j je st term in e m d o tycz cym stru ktur w o b w o d o wym uk⌅adzie
m icznych:• n erw o wym - d alsze stoso wanie n a zwy z w o jó w p o dstawnych w tym kon
tek cie musi by uznane za nie zb yt trafn e. N ale y je d n a k z a u w a y , e
• j dro so cz ewk o w a te ( nucleus lentiform is) o b e jm uje skoru p i ga⌅k
w p i m ie n n ic tw ie an g lo j zycznym term in zw o je p o dstaw ne ( basa l g a n
bla d , wraz z prze b ie g aj cym i m i d zy nimi wi zka m i w⌅ó kie n;
glia ) jest p o wszechnie stoso wanym o kre le nie m .
• cia⌅o pr ko wan e ( corpus striatum ) sk⌅ada si ze: skoru py, j dra o g o nia
ste g o i ga⌅ki bla d ej oraz z n ajd uj cych si m i d zy nimi pasm isto ty sza
rej.
448
N euro an a tomi a 13. U k ⌅ a d y cz y n n o c io w e i o d n iesie n i a k li n ic z n e
C ortex m otorius C ortex m otorius

accessorius prim arius
C ortex so m at ose nsorius
C ortex pre m o torius

Lo b us parietalis
Fibrae c orticales effere ntes

ad tru nc o e nce p h alu m
et m e d ulla m sp in ale m
Thala m us Puta m en
N ucleus
cen tro m e d ia n us
Glo b us p allid us
N ucleus N ucleus lateralis
ve n tralis lateralis su b thala m ic us
Glo b us p allid us
m edialis
Pars Pars
co m p acta reticularis
Su bsta ntia nigra
B Prz e p ⌅y w in f o r m acji m i d z y r ó n y m i o k o lica m i k o ry ru ch o w ej do ga⌅ki bla d ej przy ro d ko w ej i dalej do w z g órza - je d n a k z o b ej cie m

a j d r a m i p o dst a w n y m i: p t la ru ch o w a przez ga⌅k blad b oczn ( globus p a llidus lateralis) i j dro nisko wzg ó-
J dra p o dstaw ne spraw uj kontrol nad wyk o nyw a n ie m celo wych d o rz owe ( nucleus subth a la m icus). A ltern a tyw nie - w⌅ó kna z j d ra niskow-
w olnych ruch ó w precyzyjn ych (np. aby w zi do r ki suro w e ja jk o i go nie zg órz o w e g o m o g kiero w a si do cz ci siatko watej isto ty czarnej i d alej
zg nie ). Inte gruj inform acje z kory i okolic p o dkoro wych, które prz e p o n o w nie do wzg órza.
tw arz aj w sp osó b ró wn ole g ⌅y i osta tecznie prz esy⌅aj je z wro tn ie przez G dy ule g n uszko dzeniu ham uj ce neuro ny d o p a m in erg iczn e p o ch o
w z g órze do ruch o wych okolic kory m ó zg owej (m echanizm sprz enia dz ce z cz ci siatko watej isto ty czarnej - dro ga p o re d nia zostaje odha-
zwro tn e g o). N euro ny z d o d atko w ej kory ruch o w ej, z kory przed ruch o w ej, m o wana, a droga b e zp o re d nia nie je st wi ce j p o b u d za na. Z a b urze nie
p ierwsz orz d ow ej kory ruch o w ej oraz kory czucio w ej (so m atosensorycz- funkcji o bu dró g pro wadzi do nasilo n e g o h am o w ania n e uro n ó w wzg ó-
nej), ja k ró wnie z kory p ⌅a tó w cie m ie nio w ych wysy⌅aj sw o je aksony do rz ow o -koro wych. W wynik u te g o uja w nia si z ah a m o w anie ruch o w e -
skoru py ( puta men; z o b. s. 327). Inform acja ze skoru py m o e by prz e kazy w ro dzaju za b urze hip o kin e tycznych, ja k np. w prz e bie g u dr czki po-
wa na d alej - w yk orzystu j c alb o b e zp o re d ni (kolor ó⌅ty) alb o p o re d ra nej (choro b a Parkinso na). Z kolei z m nie jsze nie aktyw acji ga⌅ki bla d ej
ni dro g (kolor zie lo ny). O bie dro gi pro w a d z osta tecznie przez w z g ó przy ro d ko w ej oraz cz ci sia tk o w atej isto ty czarnej pro w a d zi do nasilo
rze d o kory ruch o w ej. W przyp a d ku dro gi b e zp o re d nie j (kolor ó⌅ty) - nej aktyw acji neuro n ó w wzg órzo w o -koro wych, cze g o re zultate m s nad-
neuro ny skoru py rzutuj w kieru nku g a⌅ki bla d ej przy ro d ko w ej ( globus m iaro w e / d o d atko w e ruchy sp o n ta nic zn e, tj. za b urz e nia h ip erkin e tyczn e
pa llidus m edialis) i cz ci sia tk o w atej isto ty czarnej (substa ntia nigra, p ars (np. pl sawica H untin g to na).
reticularis) . O bie stru ktury j dro w e rzu tuj nast p nie - w ramach sprz Z aznacz o ny prostok te m w ycin e k m ózgu o b e jm u j cy g ⌅ó w nie wz g órze
e nia zwro tn e g o - do ruch o w e g o wzg órza i d alej do ruch o wych o bsza (cz d olna rycin y po stro nie prawej) z osta⌅ p o wi ksz o ny (cz d olna
rów kory. Droga p o re d nia (kolor zie lo ny) pro wadzi ró w nie ze skoru py ryciny po stro nie le wej).
449
N e uro a n a t o m i a 13. U k ⌅ a d y c z y n n o cio w e i o d n iesie n i a k lin iczn e
13.9 Uk⌅ad ruch o w y (m ot oryczny):

uk ⌅a d ruch o w y p o za pira m id o w y i usz k o d z e nia u k⌅a d u ruchu
6aa
Tractus
fro nto p o ntinus
Tractus parieto- Tractus c orticospin alis

te m p oro p o ntin us cu m fibris extra pyra m id alib us
Tractus occipito-
m ese nce p h alicus Thala m us
sk oru pa (p uta m en) Ca p ut nuclei

i g a⌅ka blada cau dati
(glo b us pallid us)
N uclei te g m e nti
N ucleus ru b er
Ex c ere b ello
Su bsta ntia nigra
(nucleus fastigii)
Tractus pyram id alis
N uclei po ntis Ad cere b ellu m
N ucleus vestib ularis

lateralis
Tractus Oliva
ru brospinalis
Pyramis
Tractus
olivospinalis
Tractus corticospin alis Tractus corticospin alis

lateralis anterior
Tractus vestib ulo spinalis Tractus te ctospin alis

lateralis
Tractus
w⌅ókna z ako cze
reticulospin alis
pier cienio w o-
-sp iralnych (la) Intern euro nu m
w⌅ó kna
a- m o to n euro n
G olgie g o (Ib)
w⌅ókna a l w⌅ókna y
A Zst p u j c e d r o g i p o z a p ir a m id o w e g o u k ⌅a d u r uch o w e g o
Pierwsze neuro ny zst p uj cych dróg p o za piram id o w e g o uk⌅adu ru ch o n euro ny ruch o w e (m o to neuro ny) o trzym uj jeszcze im p ulsy z uk⌅a du
w e g o* p o ch o dz z h etero g enn ej gru p y j d er. O b ejm uj one j dra pod- czucio w e g o (kolor nie bieski). Im p ulsy p och o d z ce ze wszystkich kie
sta w n e (skorup , putamen-, ga⌅k bla d , globus p a llidus; j dro o g o niaste, runkó w s in te gro w a ne przez n euro ny ruch o w e a i w p ⌅yw aj na ich ak
nucleus ca udatus), ja k ró wnie j d ro cz erw ie n n e (nucleus ruber) i istot tyw n o , a tym sam ym na skurcze m i ni. Funkcjo nalna in te graln o
czarn (substa ntia nigra ) , a cz cio w o p o ch o dz naw et z okolic kory ru a - m o t o n e uro n ó w je st spraw d zana w trakcie ba d ania prze d m io to w e g o
ch o w ej (np. z pola 6 ). N ast p uj ce dro gi zaliczan e s do uk⌅ad u p o za pi p ole g aj ce g o na wyz w ala n iu o druch ó w m i nio wych.
ra m id ow e g o:
• dro ga cz erwie n n o -rd z e nio w a ( tractus rubrospin alis), * Poj cie p o za pira m id o w e g o uk⌅ad u ruchu p o d d awa n e je st o b ecnie kry
• dro ga oliwk ow o -rd ze nio w a ( tractus olivospin alis), tyce, g d y k o m p o n e nty fu n kcjo n aln e i an a to m iczn e te g o uk⌅adu s n ie
• dro ga prze dsio nko w o -rd zenio w a (tra ctus vestibulospin a lis), mal nie ro z erw alnie p o⌅ czone ze strukturam i p iram id o w e g o uk⌅ad u ru
• droga siatko w o -rd ze nio wa (tra ctus reticulospin a lis) i chu, a ich an a to m iczn e ro zdzie le nie wy d aje si mie ch arakter do d o
• droga p o kryw o w o -rd ze nio w a (tractus tectospin a lis). w olny. Po dru g ie nie zro zu m ia⌅y m je st dlacze g o, mim o i dro gi m ó d kowe
W ym ie nio n e d⌅u gie dro gi zst p uj c e ko cz si na n euro nach wstaw- w isto tny sp osó b uczestnicz w sterowaniu fu n kcja m i m o torycznym i, nie
kowych (intern e uro n ach), które tw orz p o⌅ czenia syn a p tyczn e z neu nale form aln ie do p o za piram id o w e g o uk⌅ad u ruchu. W ydaje si je d n ak,
ro nami m o torycznym i a i y - d o d atko w o je ko ntroluj c. O pró cz w y m ie i z p ow o d ó w z w ycz ajo w yc h term in ten b dzie nadal stoso wany (p rzy
nio nych d⌅u gich dróg zst p uj cych (w ⌅ cznie z dro g ami p ira m id o wym i) k⌅a d ow o znala z⌅ si on w najn o wszych zale ce niach tera p e u tycznych).
450
N euro an a tomi a 13. Uk⌅ a dy czynno ciowe i odniesieni a kliniczne
* W c o d zienn ej praktyce klinic znej

przyjm uje si , e w zrost napi cia m i
nio w e g o o charakterze sp astyczn o ci
je st klasycznym o bja w e m n e urolo g icz
neg o zesp o⌅u piram id o w e g o, b d
ce g o skutkie m uszko dzenia dro gi ko-
ro w o -rd zenio w ej (klinicznie: tzw. g ór
neg o neuro nu ruch o w e g o). Powstanie
sp astyczn o ci wi e si ze z n iesie
nie m h am uj ce g o w p ⌅yw u dro gi pi-
ra m id o w ej na czyn n o p ozosta⌅ych
zst p uj cych dróg ru ch o wych (po-
z a p ira m id o wych) i o d ha m o w anie m
y-m o to n e uro n ów. N ie d ow⌅a d wio tki
jest z w i z a ny z uszko d zenie m d ol
nych n e uro n ó w ru ch o wych (ko m órek
ro g ów prze d nich) i wyn ik a z p rz erw a
nia ⌅uku o druch o w e g o kontroluj ce g o
na pi cie m i nio w e. Izolo wane uszko
dze nie rdzenia prze d⌅u o ne g o na p o
zio m ie p iram idy (tzw. zesp ó ⌅ o p usz
k o wy przy ro d ko wy Jackso na) ce
ch u je uszko d zenie j dra n erw u pod-
j zyk o w e g o (z nie d o w⌅a d e m wio tkim
i zanikie m m i ni j zyk a po tej sam ej
stro nie), wst g i przy ro d ko w ej (z prze-
ciwstro nnym za b urz e nie m czucia g ⌅
b okie g o) oraz dro gi korow o-rd zenio -
w ej (z nie d o w⌅a d e m p o ⌅o wiczym pira-
m id o wym prz eciwstro n nym ). N ale y
z a u w a y , e sama n azwa nie d ow⌅a d
sp astyczny je st p ewnym u proszcze
niem klinic znym . W p o cz tko wym sta
diu m ch oro by uszko d zenie g órn e g o
neuro nu ruch o w e g o m o e przeja wia
si hip o to ni m i nio w . Spastycz-
n o p oja wia si , g dy p atolo gia o b e j
m uje tak e dro gi tw oru siatko wate g o,
np. ro zle g⌅e uszko d ze nie rd zenia prze
d⌅u o ne g o z uszko dzenie m tw oru siat
kowate g o sku tkuje u o g ólnio n wiot-
ko ci mi ni, a sam p acje nt zn ajd uje
si w g ⌅ b o kiej pi czce (przyp. red.).
B Usz k o d z e n i a o r o d k o w y ch d ró g ruch o w ych i ich sk u t k i

U sz k o d z e n ie w p o b li u k o ry m ó z g o w ej (1): D ocho dzi do p ora e nia cia lis) i n erw u p o dj zyko w e g o (n. hypoglossus) bie g n b ard ziej g rz b ie
mi ni, które s u n erw ia n e prz e z o kre lo n okolic kory. Po nie wa tw arz towo, a tym sa mym z w y kle s zach o w a n e. W w y n ik u uszko dzenia j dra
i r ka m aj szcze g ólnie d u re pre ze ntacj na p o wierzchni kory ruch ow ej n erw u o d w o d z ce g o [ nucleus nervi abducentis) m o e d oj do p ora enia
(zob. B, s. 447) - szcze g ólnie cz sto d ocho d zi do pora e m i ni tw arzy te g o n erw u po tej sam ej stro nie wraz z lub b ez uszko dzenia j dra nerw u
i ram ie nia /r ki („p ora e nie tw arz o w o -ra m ie n n e "). Pora enie d o tyczy m i tró jd zieln e g o (nie zaznacz o n e na rycinie).
ni po stro nie przeciw nej do miejsca uszko dzenia (w zwi zku ze skrzy o Usz k o d z e n i e na w yso k o ci p ira m i d (5): W ynikie m uszko dzenia jest nie
wa nie m dróg p ira m id o wychl). d ow⌅a d wio tki po stro nie przeciw nej, g d y w⌅ó kna p o za piram id o w e g o
U sz k o d z e n i e na w yso k o ci t o r e b k i w e w n t rz n e j ( c a psu l a in t e rn a ) uk⌅ad u ruchu (np. dro ga cz erwie n n o -rd z e nio w a, tractus rubrospin a lis;
(2): Uja wnia si prze wle k⌅a, sp astyczna he m ip le gia (ca⌅k owit e p ora e nie dro ga p o kryw o w o -rd z e nio w a, tractus tectospin a lis) prze bie g aj b ard ziej
p o⌅o wicze) po stro nie prz eciw n ej (p ora enie p o⌅o wicze), g d y wsp ó ln ie grz bieto w o ni dro gi p iram id o w e i z w y kle nie ule g aj wy⌅ cze niu w przy
z dro g p ira m id o w d osz⌅o ró w nie do uszko dzenia p o za piram id o w ej padku iz olo w an e g o uszko dzenia piram id*.
dro gi ruch o w ej; w⌅ó kna obu dróg mieszaj si ze so b przy przech o d ze Usz k o d z e n i e na w yso k o ci r d z e n ia k r g o w e g o (6, 7): Uszko dze nie na
niu przez tore bk w e w n trzn (n ajcz stsza przyczyn a: udar m ózgu). wyso ko ci cz ci szyjn ej rdzenia kr g ow e g o (6 ) pro wadzi do spastycz-
Usz k o d z e n ie na w yso k o ci o d n ó g m ó z g u (crura cerebri ) (3): skutkuje spa- neg o p ora enia p o ⌅o wicze g o (h e m ip le gii) po tej sam ej stronie, g dy
stycznym nie dow⌅a de m po⌅owiczym (hemiparez ) po stronie przeciwnej. w⌅ó kna uk⌅ad u p iram id o w e g o i p o za pira m id o w e g o s na tej wyso ko ci
U sz k o d z e n i e na w yso k o ci m ost u (p o n s ) (4): W zale n o ci od ro zle g⌅o ci le ze so b zwi za n e, ja k ró w nie o ba ju wcz e niej ule g ⌅y skrzy o w a
ci uszko dzenia uja wnia si prz e ciwstro n ny nie d ow⌅a d p o ⌅o wiczy (hemi- niu. Uszko dze nie rdzenia na wyso ko ci p iersio w ej (7) pro wadzi nato m iast
paresis) lub o b ustro ny nie d ow⌅a d (nie d ow⌅a d cztero k o czyn o w y [tetra- do sp astyczn e g o p ora enia ko czyny d olnej po tej sam ej stronie.
paresis]). Po nie wa w⌅ó kna dro gi p iram id o w ej w m o cie le na wi kszej Usz k o d z e n i e na w yso k o ci n er w u o b w o d o w e g o (8): d ocho d zi w ó w
p o wierzchni ni w t ore bce w e w n trzn e j - z w ykle nie wszystkie w⌅ó kna czas do uszko dzenia aksonu neuro nu ruch o w e g o a - co p o w o d uje p o
ule g aj uszko dzeniu. Przyk⌅a d o w o w⌅ó kna dla n erw u tw arz o w e g o (n. fa ra enie wio tkie .
451
N euroa n a tomi a 73. Uk⌅ a dy czynno ciowe i odniesieni a kliniczne
1 3.1 0 U sz k o d z e n ia k o rz e n i n e rw ó w r d z e n io w y ch :
p rz e g l d i z a b u r z e n ia cz u cia
Dura mater Dura mater

Radix
anterior
(ventralis)
Radix
posterior
(dorsalis)
Cauda
equina
C3
Ganglion
spinale
Ganglion
spinale
L4
C5
Ganglion
spinale
SI
A K o n ie c d o ln y r d z e n ia k r g o w e g o i o g o n
k o sk i (c a u d a eq u in a) w k a n a l e k r g o w y m
Przekrój strza⌅ko wy w p ⌅aszczy nie p o ro dkowej,
w id o k z lewej strony.
W przyb li e niu rdze kr g o wy ko czy si na w yso
ko ci pierwsze g o kr gu l d wio w e g o LI, tak wi c
w kieru nku o g o n o wym (ku d o⌅o wi) w kanale kr g o
wym p o d aj ju je d y n ie korze nie brzuszne /prze d -
nie i grz b ie t o w e / tyln e (radices a nteriores [ventra
les], radices posteriores [ dorsales] ; por. s. 387). Prz e d
nie ruch o w e i tyln e czucio w e korze nie ⌅ cz si d o
piero w o br bie o tw oru m i d zykr g o w e g o ( fora men
intervertebra le ) tw orz c n erw rd ze nio wy. Zaró wn o
w miejscu ich w e j cia, ja k i wyj cia z ro zszerzenia
o p o ny tw ard ej (p o ch ewki korze nio w ej, otaczaj cej
z w ó j rd ze nio wy, ga nglion sensorium nervi spin alis
[ ganglion spin a le ]; przyp. t⌅u m .) istniej dwa oso b ne
o tw ory dla o byd w u korzeni (b). Jest to an a to m icz
nym w yja n ie n ie m , dlacze g o w przyp a d ku ucisku
korzeni - o b ja wy czucio w e (b óle, utrata / za b urzenia
czucia) m o g wyst p o w a nie kie d y n ie zale nie od
u b ytk o wych o b ja w ó w ru ch o wych (od os⌅a bie nia si⌅y
m i nio w ej d o p ora enia) (zo b. E).
B R z u t o w a n ie u n e r w i e n i a k o rz e n i o w e g o na p o w i e r zch n i sk ó r y: d e r m a t o m y
Po p o⌅ czeniu o bu korzeni w n erw rd z e nio wy (zo b. A) - zaw arte w nim w⌅ó kna p o d
aj do d o celo w e g o miejsca u n erw ie nia. W przyp a d ku u n erw ie nia czucio w e g o d o
celo wym i okolica m i skóry s tzw. d erm ato m y. W sytu acji, g dy korze tyln y z ostanie
uszko dzo ny w w ynik u wy p a d n i cia j d ra m ia d yste g o („dysku ") - uja w n iaj si z a
b urz enia czucia (od nie d o czulicy do ca⌅k o wit e g o braku czucia, przyp. t⌅u m.) w o d
p o wie d nim derm a tom ie. St d te z o bszaru skóry, g d zie wyst p i⌅o za b urze nie czu
cia, mo na zwro tn ie w n osi o wyso ko ci korzenia n erw u rd ze nio w e g o lub se g m entu
rd zenia, na którym d osz⌅o do uszko d zenia. Po nie wa z p ierwsze g o se g m entu szyj
neg o rdzenia o dch o d z je d y n ie w⌅ó kna ruch o w e - nie istnie je d erm ato m m aj cy
sym b ol C l.
452
N euroa n a tomi a 13. Uk⌅ a dy czynno ciowe i odniesieni a k liniczne
R. posterior (dorsalis)
Radix posterior N. spinalis najwi kszy obszar
(dorsalis) in foramine zaopatrzony
-czuciowy intervertebrali N. periphericus przez nerw skórny
Ganglion
spinale
Truncus
sympathicus
N. intercostalis
C M ie jsc e usz k o d z e n ia k o rz e n i o w e g o
W przypadku zab urze korze niowych miejsce uszko dzenia znajduje Rr. cutanei
anteriores
si na przebiegu prze dnie go ruch oweg o lub tylne g o czucioweg o ko Rr. cutanei
rzenia mi dzy wyj cie m z rdzenia kr g oweg o a po⌅ czeniem obu ko laterales
rzeni w n e rw rdzeniowy. Z go dnie z tym uszko dzenie korzenia prze d
niego prowadzi do ruch owych o bjaw ów ubytkowych (zob. s. 454), z ko D K o rz e n i o w e u n e r w i e n i e t u ⌅ o w ia
lei uszko dzenie korzenia tyln e g o - do zab urze czucia w obr bie okre lo W o br bie tu⌅o wia utrzym ana jest se g m entowa org anizacja mi ni, a tym
nego dermatomu, który jest zao p atrywany czuciowo przez dany korze . samym ró wnie se g m entowa org anizacja u n erwie nia tych mi ni. W tej
W przypadku d erm ato m ów ko czyn (górnych i dolnych) - w zwi zku z prze okolicy nie d ocho dzi do p owstawania splotów - st d korze nio wy wzorz ec
mieszczeniem si ró nych struktur w okresie ro zwojowym - docho dzi do u n erwie nia prz enoszony jest a na o bwó d - w okolice u n erwie nia nerw u
przesuni o bszarów unerwienia nerw ów rdzeniowych. Zjawiska tego nie skórn e g o (Th2-Th12; zob. B). Na rycinie mo na ro zpo zna d o ro dkowe
o bserw uje si je d n ak w obr bie tu⌅owia; tu nadal utrzym ane jest u n erwie w⌅ó kna afere ntne z p n ia wsp ó ⌅czulne g o ( truncus sympathicus) osi g aj ce
nie seg m entowe (zob. B i D). W zwi zku z nak⌅adaniem si s siad uj cych nerw rdze nio wy dystalnie od je g o korzeni. Dlateg o te korzeniowe m u
ze sob derm ato m ów - uszko dzenie je d ne g o segm entu rdzenia lub nerwu uszko dzeniu zwykle nie to warzysz u bytkowe o b ja wy w e g e ta tyw n e w o b
rdzeniowe go mo e wyw o ⌅yw a zaburzenia czucia na mniejszej powierzchni r bie daneg o d erm ato m u.
skóry, ni sugerowa⌅aby to wielko daneg o dermatomu - ja k na rycinach
powy ej i obok. Sam mózg nie jest w stanie zid entyfikowa miejsca uszko
dze nia, a je dynie przetwarza informacj w ten sposób, ja k gdyby uszko dze Cauda equina
nie znajd owa⌅o si w obszarze unerwie nia, tj. dermatomu.
Radix nervi
Nucleus spinalis L4
E U cisk na k o rz e n ie n er w ó w r d z e n i o w y ch p rz e z j d r o m ia d yst e pulposus
k r k a m i d z y k r g o w e g o z n a j d u j c e g o si m i d z y k r g a m i L4
i L5 (L4 /L5) Anulus Radix nervi
Uszkodzenie kr ka mi dzykr gowe go (przepuklina j dra mia d ystego) fibrosus spinalis L5
mo e prowadzi do ucisku korzenia nerwu rdzeniowego lub ogona ko
skiego. Kr ek mi dzykr gowy (discus intervertebralis) sk⌅ada si z o rodkowo Corpus vertebrae
po⌅o onego, galaretowateg o j dra mia d ysteg o (nucleus pulposus) oraz lumbalis V
znajduj ceg o si na obwo dzie w⌅óknisto-chrz stneg o pier cienia (anulus fi
brosus). W przypadku uszkodzenia teg o pier cienia - j dro mia d yste mo e
ulec przesuni ciu na zewn trz i zacz uciska korzenie nerw ów rdzenio
wych w okolicy ich wej cia w otwór mi dzykr g owy (foramen intervertebrale)
z nast pczym ich uszkodzeniem. Jest to cz sta przyczyna uszkodze korze
niowych, które mog dzieli si w zale no ci od ci ko ci uszkodzenia na:
• po dra nienie korzenia nerw owe g o w okolicy otworu m i dzykr g o
we g o: prowadzi do miejsco we g o bólu w o kolicy l d wio wo-krzy owej, Lig. lon
gitudinale
tzw. postrza⌅u (rwa, ostry ból l d wio wy, lu m b algia, lum b oischialgia), posterius
• w y p a d n i cie (prze p uklin ) j dra m ia d yste g o z uciskie m tylnych
i/ lu b prze d nich korzeni n erw ó w rd ze nio wych przez fra g m e n ty j dra
m ia d yste g o; pro wadzi to - o pró cz silnych b óló w - do o b ja w ó w u byt
kowych czucio wych oraz ruch o wych (je eli ró w nie uci ni te z osta⌅y
korze nie prze d nie).
a r o d k o w o - b o cz n e w y p a d n i cie j d r a m ia d yst e g o mi dzy 4. a 5.
kr gie m l d wio wym: d ocho dzi do uszko dzenia korzenia pi te go l d
wio w e g o nerw u rdzeniowe g o (L5), który bie g nie ku ty⌅owi od miejsca
po wstania prze p ukliny j dra mia d ysteg o, w nikaj c na je j wysoko ci
do otworu m i dzykr g owe g o, a nie o dcho d z ce g o na tej samej wyso
ko ci korzenia czw arte g o l d wiowe g o nerw u rdzeniowe g o (L4), który b r o d k o w e w y p a d n i cie j d r a m ia d yst e g o mi dzy 4. a 5. kr giem l
znajd uje si nieco bardziej grz bietow o nad prz e p uklin j dra. Z a b urz e d wio wym: j dro mia d yste prze d ostaje si przez wi zad⌅o pod⌅u ne
nia czucia uja wniaj si tym samym w d erm a t o m ie L5 (zob. B). Je d y tylne do kana⌅u kr g oweg o z uci ni ciem ogona ko skieg o (cauda equ
nie w przypad ku bardziej b ocznie le cej wyp u kliny / prze p u klin y j dra ina ). Je eli w przypad ku teg o rodzaju uszko dzenia d ojd zie do ucisku licz
m ia d yste g o mo e d oj do uszko dzenia korzenia, który le y na tej sa nych korzeni n erw o wych - rozp ozna mo na zespó⌅ ogon a ko skiego.
mej wysoko ci co o d p o wia d aj cy mu kr g. W zakresie lokalizacji uszko dzenia p oje dynczych korzeni - zob. s. 454.
453
13.11 U sz k o d z e n ia k o rz e n i n e rw ó w rd z e n io w y ch :
z a b u rz e n ia m o t o ry cz n e
A M i n ie z n a cz n i k o w e usz k o d z e n ia k o rz e n i p r z e d n ich n er w ó w
r d z e n i o w y ch (wg Kunza)
Podczas gdy wcze niej o pisane uszko dzenie czuciowe g o korzenia tylne g o
(zob. C, s. 453) prowadzi do zaburze czucia w o br bie okre lo nych derma-
to m ów (zob. s. 452), to uszko dzenie ruchowego korzenia przedniego o bja
wia si zm nie jsze nie m si⌅y m i niowej okre lonych mi ni. Z uszko dz oneg o objawy bólowe,
mi nia - p o d o bnie ja k to wyst p uje w przypadku id entyfikowania okre przeczulica
loneg o d erm atom u z nie d oczulic - mo na zwro tnie wn osi o uszko dze
niu okre lo neg o seg m entu rdzenia lub korzenia nerw owe g o. Mi sie uner
wiany zasadniczo przez tylko je d e n se g m ent rdzenia kr g oweg o nazywany
jest mi niem znacznikowym dla da ne g o se g m entu. M i nie znacznikowe
w przypad ku uszko dzenia korzeni prze dnich s tym samym co d erm ato my Diaphragma
w diagnostyce uszko dzenia korzeni tylnych. Poniewa mi nie zn aczni
kowe s unerwia ne g⌅ównie, ale zwykle nie ca⌅kowicie przez dany seg m ent, C4
to uszko dzenie je d n e g o seg m entu rdzenia lub te je d n e g o korzenia nerwu
rdzeniowe g o z w ykle nie prowadzi do p e⌅neg o pora enia (plegii), lecz je d y
nie nie d ow⌅a du (parezy) teg o mi nia. I o dwro tnie - mi nie wielose g m en lo k a liz a cja o b ja w ó w b ó lo w y ch / z a b u rz e cz u cia okolica barko
towe un erwia n e ró wnie przez uszko dz ony se g m ent lub je g o korze , w y wa
kazuj o bja wy dyskre tne g o nie d ow⌅a du. Poni ej zostan zapre zentowane
mi nie znacznik owe górnych i dolnych ko czyn. O ile uszko dzenia tylnych m i si e z n acz nik o w y przepona
korzeni czuciowych mo g wyst p owa w sposób izolowany, to uszko dze (diaphragma )
nia korzeni prze dnich z w ykle wyst p uj ⌅ cznie z uszko dzeniami tylno-ko- brak
o d r u c h y c i g n is t e , k t ó r y c h n i e m o n a w y w o ⌅ a
rz eniowym i. Dlateg o te w znajd uj cych si w niniejszej je d n ostce dydak w p r z y p a d k u u sz k o d z e n i a se g m e n t u r d z e n i a k r
tycznej zestawieniach ta b elarycznych znale mo na inform acj o sw o gowego
istych d erm ato m ach.
Uw aga: W o kolicy tu ⌅o
wia nie istniej splo ty
n erw o w e - st d te
un erw ie nie se g m en
to w e jest zg o d ne
z u n erw ie nie m o b w o
d o wym .
C5
l o k a li z a c ja o b ja w ó w boczna i tylna powierzchnia grzbietowo- promieniowa tylna powierzchnia ramienia, stro ⌅okciowa strona r ki a do ma⌅ego
b ó l o w y c h i / lu b ramienia, przednio-boczna powierzchnia ramienia, na prostowników przedramienia palca i palca serdecznego
z a b u r z e cz u cia powierzchnia proksymalnej promieniowa powierzch palec drugi/trzeci/(czwarty)
cz ci przedramienia nia przedramienia ->
kciuk
m i sie © mi sie naramienny ® mi sie dwug⌅owy © mi sie trójg⌅owy ramienia k⌅ bik ma⌅ego palca, ⌅okciowa
z n acz nik o w y (m. deltoideus) ramienia (m. biceps bra (m. triceps brachii), zginacze r ki cz zginacza palców g⌅ bokie
© [mi sie dwug⌅owy chii) i palców oraz ich prostowniki go (m. flexor digitorum profundus,
ramienia (m. biceps brachii)] © mi sie ramienno- © mi nie k⌅ bu kciuka pars ulnaris) (mi sie trójg⌅owy
-promieniowy ramienia, m. triceps brachii; mi
® mi sie piersiowy wi kszy
(m. brachioradialis) sie piersiowy wi kszy - cz
(m. pectoralis major) - zanik
brzuszna, m. pectoralis major, pars
o d r u c h y ci g n ist e , cz ci mostkowo- ebrowej
abdominalis)
k t ó ry c h n ie m o n a (pars sternocostalis)
w y w o ⌅a w p rz y p a d odruch z mi nia dwug⌅owego odruch z mi nia dwug⌅o odruch z mi nia trójg⌅owego ra odruch z mi nia trójg⌅owego ra
k u u sz k o d z e n i a d a n e ramienia wego ramienia (odruch mienia (odruch Trómnera) mienia (odruch Trómnera)
g o se g m e n t u z mi nia ramienno-pro-
r d z e n ia k r g o w e g o mieniowego)
454
N euro an a tomi a 73. Uk⌅ a dy czynno ciowe i odniesieni a kliniczne
l o k a liz a cja o b ja w ó w powierzchnia przednia uda, tylno-boczna powierzchnia tylna powierzchnia uda, ze powierzchnia zewn trzna
b ó l o w y ch i / lu b mniej wi cej od okolicy kr tarza uda, strona prostowników ko wn trzna powierzchnia kolana, uda i podudzia, stopa - od
z a b u r z e cz u cia uko nie w dó⌅ do wewn trznej lana a do przednio-przy rod- przednio-boczna cz pod pi ty a do palców wzd⌅u
powierzchni uda kowej powierzchni podudzia udzia, grzbiet stopy do palucha zewn trznego brzegu stopy
m i sie © mi sie czworog⌅owy uda ® mi sie czworog⌅owy uda, © mi sie prostownik d⌅ugi © mi sie trójg⌅owy ⌅ydki
zn acz nik o w y (m. quadriceps femoris; zw⌅aszcza jego cz - mi palucha (m. extensor hallucis (m. triceps surae), mi nie
mi nie przywodziciele) sie obszerny przy rodko longus) strza⌅kowe (mm. fibulares
wy (m. vastus medialis) © mi sie piszczelowy przedni Iperonei]), mi nie zginac-
® [mi sie piszczelowy ze uda
© mi sie po ladkowy redni
przedni (m. tibialis anterior), (m. gluteus medius) ® mi sie po ladkowy wielki
mi nie przywodziciele] (m. gluteus maximus)
o d r u c h y ci g n ist e, odruch z mi nia czworog⌅owe- odruch z mi nia czworog⌅o- odruch z mi nia piszczelowe odruch z mi nia trójg⌅owego
k t ó ry ch n ie m o na go uda (odruch kolanowy, wego uda (odruch z mi ni go tylnego ⌅ydki (odruch skokowy, od
w y w o ⌅ a w p rz y p a d odruch rzepkowy) przywodzicieli) ruch ze ci gna Achillesa)
k u usz k o d z e n ia d a
n e g o se g m e n t u
r d z e n ia k r g o w e g o
B N a j w a n ie jsz e m i n ie z n a cz n i k o w e dla o k re l o n y ch se g m e n t ó w r d z e n ia C O b ja w y k li n icz n e p o d r a n ie n i a k o rz e n i n er w ó w

kr gowego r d z e n i o w y ch •
Tab ela zawiera zestawie nie typ o w ych dla d ane g o se g m entu rdzenia kr g ow e g o
m i ni. Ich znajo m o p o trz e b na jest, a b y m óc zid e n tyfik o w a w yso ko , na ja kie j • bóle w okolicy danego dermatomu
d osz⌅o do uszko dzenia i u traty fu n kcji p oje dyncze g o se g m entu. • ubytki/zaburzenia czucia w obr bie dotkni tego dermatomu
• nasilenie dolegliwo ci bólowych w trakcie kaszlu, kichania,
Se g m e n t M i si e zn acz nik o w y wytwarzania t⌅oczni brzusznej
• w⌅ókna bólowe ulegaj w wi kszym stopniu uszkodzeniu
C4 przepona (diaphragma )
i zaburzeniom funkcji ni pozosta⌅e w⌅ókna czuciowe
C5 mi sie naramienny (m. deltoideus)
• o bjawy ubytkowe ze strony mi ni znacznikowych dla da
C6 mi sie dwug⌅owy ramienia (m. biceps brachii) nego segmentu
C7 mi sie trójg⌅owy ramienia (m. triceps brachii) • trudno ci z wywo⌅aniem lub brak mo liwo ci wywo⌅ania od
C8 mi nie k⌅ bika ma⌅ego palca, ⌅okciowa cz zginacza palców g⌅ ruchów ci gnistych z mi ni przynale nych do danego seg
bokiego (m. flexor digitorum profundus, pars ulnaris) mentu rdzenia kr gowego
L3 mi sie czworo g⌅owy uda (m. quadriceps femoris)
L4 mi sie czworo g⌅owy uda, mi sie obszerny przy rodkowy
(m. vastus medialis)
L5 mi sie prostownik d⌅ugi palucha (m. extensor hallucis longus),
mi sie piszczelowy przedni (m. tibialis anterior)
SI mi sie trójg⌅owy ⌅ydki (m. triceps surae), mi nie strza⌅kowe
( mm. fibulares [peronei]), mi sie po ladkowy wielki (m. gluteus
maximus)
455
13.12 U sz k o d z e n ia sp lo t u ra m ie n n e g o
C3
C4
C5
C6
N. dorsalis scapulae
C7
Truncus medius
Truncus superior C8
N. suprascapularis
Truncus inferior Th1
A. subclavia
Fasciculus
posterior N. phrenicus
A. axillaris Costa I
Fasciculus N. thoracicus
lateralis longus
Fasciculus
medialis
N. axillaris
N. musculo
cutaneus
N. medianus
N. cutaneus
antebrachii
medialis
N. radialis N. ulnaris N.thoraco- N. pectoralis

dorsalis lateralis
A P o r a e n ia sp l o t u ra m ie n n e g o (p le x us br a ch i a lis)
Wid ok od przo du po pra wej stronie. ga⌅ zi brzusznych korzeni C 8 i Th 1 (zob. D). Korze C7 stanowi struktur
Z g o d nie z d e fin icj wyró nia si uszko d zenie (p ora enie) g órn ej i d olnej gra niczn m i dzy o bie m a cz cia mi splotu ram ie nne g o i p ostaciami je g o
cz ci splotu ram ie nne g o. W przyp a d ku p ora enia g órn ej cz ci splotu uszko dze i z w ykle w przyp ad ku iz olo wanych pora e - g órn e g o lub d ol
ra m ie nn e g o (g órne g o p ora enia splotu ra m ie nn e g o; p ora enie Erba-Du- neg o - nie zostaje naruszony. W przyp a d ku ci kich urazów mo e doj
che nne'a) d ocho d zi do uszko dzenia korzeni (g a⌅ zi brzusznych) C5 i C 6 je d n a k do ca⌅kowite g o pora enia splotu ram ie nne g o z uszko dzenie m
(zob. C); p ora e nie d olnej cz ci splotu ram ie nne g o (d oln e pora e nie; wszystkich korzeni n erw o wych nale cych do te g o splotu.
p ora enie D ejerin e'a-Klu m p ke g o) zwi za n e je st z kolei z uszko dzenie m Cyfry ara bskie o znaczaj nu m er kolejne g o korze nia nerw o w e g o.
456
Fila radicularia Fila radicularia

anteriora (ventralia) posteriora (dorsalia)
Radix posterior
(dorsalis)
Ganglion nervi spinalis pora enie i zanik mi ni
(ganglion spinale) powoduj cych zewn trzn
rotacj ramienia, jak równie
zginaczy ramienia
dermatom C5
Rr. posteriores
(dorsales)
dermatom C6
Radix anterior Rr. anteriores

(ventralis) (ventrales)
B O k o lica usz k o d z e n ia w p rz y p a d k u p o ra e n ia sp l o t u C Prz y k ⌅a d: g ór n e p o ra e n ie sp lo t u ra m ie n n n e g o

W przyp a d ku p ora enia splotu d ocho d zi do uszko dzenia ga⌅ zi brzusz- (t yp Er b a- D u ch e n n e'a)
nych / prze d nic h (rr. ventra les/ anteriores) kilku n erw ó w rd z e nio wych. G a W przyp a d ku te g o p ora e nia uszko dzo ne zostaj ga⌅ zie brzuszne ner
⌅ zie zaw ieraj w⌅ó kna zaró w n o ruch ow e, ja k i czucio w e - dlate g o te w ó w rd ze nio wych C5 i C 6 . Uszko dzeniu ule g aj mi nie o d w o d z ce i o d
uszko dzenia splotu m aj ch arakter m ieszany: uja w niaj u b ytk o w e o b p o wie d zialn e za ro tacj z e w n trzn ram ienia w stawie b arkowym, ja k
ja w y ruch o w e oraz czucio w e. W ynikaj ce z uszko dzenia splotu - p ora e ró wnie zgin acze ra m ie nia i mi sie o d wracacz ( m. supin a tor ). Rami
nie mi ni je st zawsze w io tkie (zo b. C), p o nie w a mamy tu do czynie nia zwisa b e zw ⌅a d nie (utrata funkcji z gin acza ra m ie nia - mi nia d w u g ⌅o
z o b w o d o wym p ora enie m (uszko dze nie m o b w o d o w e g o neuro nu ru w e g o ram ienia, m. biceps brachii) ; p o wierzchnia d⌅o ni je st skierowana do
ch o w e g o). ty⌅u (utrata funkcji mi nia o dwracacza prz ewag a mi ni nawro tnych,
pro natoró w). D o d atkow o mo e d oj do cz ciowe g o p ora e nia mi ni
prosto wnik ó w stawu ⌅o kcio w e g o i r ki. Typ o wym i s za b urze nia czucia na
zew n trzn ej p o wierzchni ram ienia i prze dram ie nia; m o g o ne je d n a k nie
wyst p o wa .
n
Systema nervosum
----- zespó⌅ autonomicum
* - O Flornera (pars sympathica)
dermatomThl
pora enie i zanik

d⌅ugich zginaczy
palców, jak równie
ma⌅ych mi ni r ki
dermatomy
ustawienie C7, C8
szponiaste
r ki
%
D Pr z y k ⌅ a d : d o ln e p o r a e n ie sp l o t u ra m ie n n e g o
(t y p D eje rin e -K lu m p k e) nym zesp o⌅e m H o m era: mio z (w ska renica w wynik u p ora e nia m i
W trakcie te g o p ora enia d ocho d zi do u traty fu n kcji ga⌅ zi brzusznych nia ro zwieracza re nicy, m. d il a torpupiila e ) , z w e nie m szp ary p o wiek o
n erw ó w rd ze nio wych C 8 i Th 1 (zob. a). Pora one z ostaj m i nie r ki wraz w ej (co nie je st ró w n o zn aczn e z o p a d ni cie m p o wieki, lecz w yn ik a z po
z d ⌅u gimi zgin aczam i p alc ó w iz g in a c z a m i na d g arstka (d och o dzi w ó w ra enia wsp ó ⌅czulnie un erwio nych g ⌅a d kich m i ni tarczk o wych g órn e g o
czas do szp o niaste g o ustawie nia r ki z zanik a m i dro b nych m i ni r ki). i d olne g o [ mm. tarsales superior et inferior]) oraz za p a d ni cie m si ga⌅ki
Z a b urze nia czucia w yst p u j na ⌅o kcio w ej stro nie prze dram ie nia i r ki. ocznej w ocz o d ó ⌅ (enophth a lm us; p ora e nie wsp ó ⌅czulnie u n erw io n e g o
Po nie wa wraz z nerw e m Th 1 rdze kr g o wy o p uszczaj ró w nie w⌅ó kna g⌅a dkie g o m i nia o cz o d o⌅o we g o, m. orbita lis; przyp. t⌅u m .). N iektórzy
wsp ó ⌅czuln e (zob. b) - d olne p ora e nie splotu ram ie nn e g o pro wadzi do m ówi o rz eko mym o b ja wie za p a d ni cia ga⌅ki ocznej - ten ma by bo
za b urze wsp ó ⌅czuln e g o u n erw ie nia g⌅o wy. O bjawia si to je d n ostro n wie m z w i z a ny ze z w o n szp ar p o wieko w .
45 7
13.13 Usz k o d z e nia splo tu l d w io w o- krz y o w e g o
A Sp lo t l d w i o w o - k r z y o w y (p le x us l u m bosacr a l is)
Wid ok od prz o du.
ThXII Splo t l d wio w o -krzy o wy z b u d o w any je st z d w óch c z
ci sk⌅a d o wych: ze splotu l d wio w e g o (plexus lumbalis;
N. su bcostalis o b e jm uje n erw y rd ze nio w e Th 12-L4) oraz splotu krzy o
w e g o {plexus sa cra lis; n erw y rd ze nio w e L5-S4).
Ll Uwaga: N erwy ze splotu l d wiowe g o (kolor ó⌅ty) po
d aj bardziej brzusznie (ku przo d owi), z kolei n erwy ze
splotu krzy owe g o (kolor zielo ny) - bardziej grz bietowo (ku
ty⌅owi). Po⌅ czenie m mi dzy ob oma splotami jest pie l d
N. ilio hyp o g astricus
wio w o -krzy o wy ( truncus lumbosacralis) .
Splo t l d wio w o -krzy o wy je st p o⌅o ony g ⌅ b oko w o br
N. ilio in g uin alis bie tyln e j cia ny ja m y brzusznej oraz w m ie d nicy i dzi ki
tem u je st chro nio ny przez ich struktury. W zwi zku z tak
N. g e nitofe m oralis lo kalizacj rzad ziej ule ga on uszko dzenio m ni le cy sto
sunko w o p o wierzch o w nie splot ram ienny. Do uszko dze
splotu l d wio w o -krzy o w e g o d ocho d zi w nast pstwie
N .c u ta n e us
z⌅a m a okr nych ko ci m ie d nicy, z⌅a m ania ko ci krzy o
fe m oris
lateralis w ej (os sacru m ), z⌅a m ania w o br bie stawu bio dro we g o
oraz ja k o p owik⌅a po wszcz e p ie niach pro tez stawu b io
dro w e g o.
LV
Tru ncus p ora e nie i zanik m i ni z ginaczy

lu m b osacralis staw u bio dro we g o, prosto w nik ó w
k olana, m i ni przyw o d zicieli uda
SI i pro w a d z cych d o je g o rotacji
na z e w n trz nie za b urzo n e
w y d ziela nie
N. o b tura N. g lu te us
torius su p erior
N. glu te us
N. fe m oralis
inferior
N. p u d end us
a b
N. o b tura
torius
B Usz k o d z e n ie le w e g o sp l o t u l d w i o w e g o (p le xus
/ umbaMs; Th 1 2 -L4)
N. ischia dicus W przypadku takie g o uszko dzenia wio d cym klinicznie o b
ja w e m jest utrata funkcji nerw u ud oweg o (n. femoralis). Po
ra eniu ule gaj mi nie zgin aj ce ko czyn d oln w sta
wie bio dro wym, prostuj ce ko czyn d oln w stawie kola
nowym oraz mi nie przyw o dzicie le uda (a). Czucie ulega
zaburzeniu na prze dnio -przy ro dko wej p owierzchni uda
i po dudzia.
Równoczesnem u uszko dzeniu ule gaj ró wnie w⌅ókna
wsp ó⌅czulne dla ko czyny d olnej, które poch o dz z cz ci
l d wiowej rdzenia kr goweg o i nast pnie bie gn w o br
A bie splotu l d wiowe g o i je g o nerw ów. Skutkiem te g o jest
(b): prze grzanie sto py (brakuje skurczu naczy w yw o ⌅yw a
neg o przez w⌅ókna wsp ó⌅czulne) i up o ledzenie /brak p oce
nia sto py (anhidrosis; brak wsp ó⌅czulne g o unerwie nia gru
cz o⌅ó w p o towych). W przypadku nieza burz one g o wy d zie la
nia potu test nin hydryn owy wyp a d a d o d atnio (po podaniu
1 % roztworu ninhydryny - o dcisk sto py na papierze le
cym na po d⌅o dze za b arwia si na fioletowo).
N ale y zwróci uw ag na p oró w na nie w z g l d e m z dro wej
ko czyny po stro nie prawej!
458
M. psoas major
M. iliacus
M. sartorius
N. fe m oralis
M. p ectin e us
N. sa p hen us
D U sz k o d z e n ie p r a w e g o sp l o t u k rz y o w e g o
(p le x us sa cr a l is; L5 -S4)
W obrazie klinicznym uszko dzenia splotu krzy o
we g o d o m inuj o bja wy pora enia nerw u kulszo-
we go (n. ischiadicus) wraz z je g o dwie m a g⌅ó w
M. q uadrice ps nymi ga⌅ ziami: nerw em piszczelowym (n. tibia
fe m oris lis) i nerw em strza⌅kowym wsp ólnym (n. fibularis
communis). Wypada w ówczas funkcja mi ni zgi-
naczy p o d eszw owych (zginaczy) sto py (p ora e
nie nerwu piszczelowe go p owo d uje nie m o no
M. sartorius cho dzenia na palcach), ja k ró wnie mi ni zgi
naczy grz bietowych (prostowników) stopy i pal
có w (pora enie nerw u strza⌅koweg o wsp ólne g o
p owo d uje konieczno szczeg ólnie wysokie g o
po dn oszenia kolana, aby nie ci gn po po d
⌅o u o pad aj cej sto py - chód bro dz cy). Zabu
rzenia czucia ujawniaj si na tylnej p owierzchni
uda, po dudzia i stopy. Klinicznie stwierd za si
tak e pora enie nerw u po ladko weg o górne go
(n. gluteus superior), który unerwia dwa mi nie
po ladko we redni i ma⌅y (m. gluteus medius i mi
nimus). Oba mi nie - w trakcie cho du - sta bili
R. in fra p atellaris
zuj mie dnic po stro nie o bci onej ko czyny
dolnej. W przypad ku pora enia tych mi ni -
N. sap henus miednica opada w stron przeciwn , w kierunku
przenoszonej ko czyny d olnej (nie o bci onej).
Skutkiem teg o uszko dzenia jest kiw aj cy si na
boki chód kaczkowaty (o bserwuje si tzw. do
datni o bja w Tre nd ele nb urg a). Zwykle pora eniu
ulega ró wnie mi sie napr acz powi zi szero
a
kiej (m. tensor fasciae latae), który wspiera dzia⌅a
nie mi ni po ladko wych.
D alsze d o k⌅a d n e inform acje d o tycz ce o b ja
C M i n ie i o k o lica sk ó r y u n e r w i a n a p rz e z n e r w u d o w y w ó w uszko dzenia p oszcze g ólnych n erw ó w o b
(n. fe m or a lis; LI -L4 ) w o d o wych zn ajd u j si w cz ci Pro m eteusza
Wid ok od przo du. An a tom ia ogóln a i uk⌅a d m i niowo-szkieletowy.
459
N e uro a n a t o m i a 13. U k ⌅ a d y cz y n n o c io w e i o d n iesie n i a k l in ic z n e
13.14 Usz k o d z e nie rd ze nia kr g o w e g o i n erw ó w o b w o d o w ych:

o b ja w y u b y t k o w e czucio w e
Prz e g l d tr z ech k o le jn ych p o d r o z d z ia ⌅ ó w (wg Bahra i Fro tschera). Na pocz tku z ostan o b ja nio n e z esp o⌅y o b ja w ó w u b ytko wych (zesp o⌅y),
W przyp a d ku dia g n ostyki uszko dze rdzenia kr g ow e g o n ale y so bie o d które mo na przypisa okre lo nym strukturo m zn ajd uj cym si na prze
p o wie d zie na dwa pytania: kroju rd zenia. O m awia n e zesp o⌅y o d w o ⌅uj si do uszko dzenia o kre lo
1. Jaka struktura (jakie stru ktury) na prz ekro ju p o przecznym rd zenia zo- nych a n a to m icznie struktur i m o g by w yja n io n e z a nato m iczn e g o
sta⌅a(-y) d o tkni ta(-e) uszko d zenie m? O d p owie d na pytanie wym a g a punktu wid z e nia. Na p o dstawie o pisanych p oni ej z esp o ⌅ó w mo na sa
prze pro wa d ze nia syste m a tyczn ej a n alizy w e d ⌅u g sch e m a tu: od cz ci memu prze b a d a i stwierd zi , czy d o tychczas z d o byta wie d za zosta⌅a ju
b ard ziej o b w o d o wych - do le cych b ard ziej o ro dkow o. prze tw orz o na in telektu aln ie i czy p o zwala zro zu m ie istot o m awia nych
2. Na ja kie j wyso ko ci rdzenia kr g ow e g o (przekrój p o d⌅u ny rd zenia) zesp o⌅ó w.
zn ajd uje si uszko d zenie?
Tractus Tractus spino- d o le g liw o ci b ólowe,

A Z esp ó ⌅ z w o ju r d z e n i o w e g o na p r z y k ⌅ a d z ie iz o l o w a n e g o Fasciculi f un ic u li cere b ellaris czucie o p aczne
corticospin alis
usz k o d z e n ia na w yso k o ci T h6 lateralis posterioris p osterior (p ara esth esia)
Zwoje rdzeniowe - ja ko cz korzenia tylne g o - uczestnicz w przekazy
waniu informacji czuciowych (miejsce lokalizacji cia⌅ pierwsze g o neuronu
czucioweg o). N awet w przypadku uszkodzenia tylko je d ne g o zwoju rdze
niowego (np. w przebiegu infekcji wiruso wej, ja k jest pó⌅pasiec) ujawniaj
si bóle i o paczne czucie (parestezje) w okolicy unerwienia daneg o korze
nia (dermatom). Poniewa d ermatomy pocho dz ce z s siednich seg m entów
rdzenia znacz co nacho dz na siebie - w obszarach granicznych mo g prze
j funkcje czuciowe zab urzoneg o dermatomu. O bszar ca⌅kowite go znie
sienia czucia, tzw. obszar autono miczny dermatomu, mo e by tym samym
mniejszy.
Tractus Tractus spin o

B Z esp ó ⌅ k o rz e n ia t y l n e g o na p r z y k ⌅ a d z ie usz k o d z e n ia
corticospin alis cere b ellaris
na w yso k o ci C 4 - T h 6 anterior anterior
Na p o danym przyk⌅a dzie dosz⌅o do uszko dzenie kilku kolejnych korzeni
tylnych (uraz, z m ia ny zwyro d nie nio w e kr g os⌅u pa, g uzy) - p ow o d uj c ca⌅
ca⌅ko wit e z niesie nie (anaesth esia)
kowite z niesie nie czucia (z nie czule nie) w o bszarz e d erm ato m ó w u n erw ia
nych przez d o tkni te uszko dzenie m korze nie. Je eli wyst p i uszko dzenie
w o br bie ram ienia afere ntne g o o druchu ci g niste g o - w ó wczas d o ch o
dzi do zniesie nia te g o o druchu lub je g o os⌅a bie nia (areflexia lub hyporefle-
xia; w o m awia nym przyp ad ku zniesie niu ulega o druch z mi nia d w u g ⌅o
we g o ram ienia oraz o druch z mi nia ra m ie nn o -pro m ie nio w e g o; przyp.
t⌅u m.). Je eli ma m iejsce je d yn ie p o dra nie nie korzeni tylnych, a nie d o j
dzie do ich uszko dzenia (przeci cia), ja k to wyst p uje np. w prze bie gu
prze p ukliny j dra m ia d yste g o kr ka m i dzykr g o w e g o, w ó wczas
w o d p o wie d nim d erm ato m ie o dczuw an e s siln e bóle. Po nie wa w⌅ó kna
b ólowe s sie d nich d erm ato m ó w nie ule g aj tak silne m u nak⌅a d aniu na
sie bie - ja k to jest w przyp ad ku w⌅ó kie n prz e nosz cych inne ro dzaje/ mo-
daln o ci czucia - mo na na p o dstawie d ole gliw o ci b ólo wych z okre lo
neg o d erm ato m u szcze g ólnie d ok⌅a d nie zid e ntyfiko w a o d p o wia d aj cy
mu se g m ent rdzenia. brak czucia bólu
i te m p eratury
C Z esp ó ⌅ ro g u t y l n e g o na p r z y k ⌅ a d z ie usz k o d z e n ia na w yso k o ci
C5-C8
Zesp ó⌅ rogu tylne g o przyp o mina uszko dzenie korzeni tylnych nerw ó w
rd zenio wych; ró wnie tutaj uja wniaj si se g m entowe (o dcinkowe) za b u
rzenia czucia. Zab urz enia czucia w przypadku uszko dzenia rogu tylne g o -
w przeciw ie stwie do uszko dzenia korzenia tylne g o - nie m a j je d n a kch a -
rakteru ca⌅kowite g o. W o d p owie d nim d erm ato mie po stronie uszko dzenia
d ocho dzi do zniesie nia czucia bólu i tem p eratury, gdy pierwszy neuron
czucio wy drogi rdze iowo-wzg órz owej b ocznej (tractus spinoth ala micus
lateralis) ulega prze⌅ czeniu w rogu tylnym - a wi c w o br bie uszko dzo
nej okolicy. Uszko dzenie nie znosi je d n ak czucia po⌅o enia i wibracji, gdy
w⌅ó kna przenosz ce te wra enia czuciowe - z o mini ciem rogu tylne g o za b urze nie (zniesione czucie bólu i tem p eratury, zach o w an e czucie po⌅o
w nikaj do sznura tylne g o (funiculus posterior) , w którym p o d aj o d p o enia i wibracji) okre la si poj ciem rozszczepienia czucia. Poni ej uszko
wie d nim i p czka mi do j d er tych p czków (j dra sm uk⌅e g o i klin owateg o, dze nia zach owane jest czucie bólu i te m p era tury, g dy o d p owie d nia droga
nucleus gracilis, nucleus cunea tus) , g dzie zostaj prze⌅ czan e (zob. s. 394- czucio wa (droga rdzeniowo-w zg órz owa boczna) nie zosta⌅a uszko dzona.
395). Uszko dzenie drogi rdzeniowo-wzg órz owej prze dniej nie jest za b urze O pisane ro zszcze pienie czucia wyst p uje w prze bie gu ja m isto ci rdzenia
niem m anifestuj cym si jaw nym i o bja wam i klinicznymi (zab urzenie czucia (.syringomyelia ) - zab urz enia ro zwojo w e g o rdzenia kr g oweg o (p ole g aj
bólu i te m p eratury mo na stwierdzi badanie m prz e d m io towym, ja k rów cego na p oszerzeniu kana⌅u ro dkoweg o rdzenia w postaci ja m rozci ga
nie na p o dstawie wywia d u inform uj ce g o o d o znawaniu przez pacjenta j cych si na ró nej d⌅ug o ci, le cych g⌅ó wnie w o dcinku szyjnym i pier
b ezb olesnych, „przyp a dkowych " zranie czy oparze w przypadku uszko sio wym; ja m a o b ejm uje nie tylko sam kana⌅ ro dkowy, lecz si ga tak e na
dze nia drogi rdzeniowo-w zg órz owej b ocznej; przyp. t⌅u m.). Tego rodzaju przekroju p o przecznym do mi szu rdzenia; przyp. t⌅um.).
460
ataksja, asynerg ia,

za b urzo n e wia d o m e os⌅a bio na
czucie g ⌅ b okie dyskrym inacja
(pro prioce pcja) d w ó ch p u n któ w
D Z esp ó ⌅ sz n u r ó w t y ln y ch na p r z y k ⌅ a d z ie usz k o d z e n ia
na w yso k o ci Th 8 uja wnia si nie p e w n o cho d u (ataksja); g d y za b urz e nie d o tyczy ko czyn
O bjawa m i ch arakterystycznym i uszko dzenia sznuró w tylnych (zob. rów g órnych (n ie prz e dstawio n e na rycinie) d ocho d zi w ó w czas n aturalnie do
nie s. 394-395) s : za b urz e czucia w r kach. W zwi zku z brakiem z wro tnych inform acji
• utrata czucia p o⌅o enia, czucio wych do uk⌅adu m o toryczn e g o u p o le d zeniu ule ga wsp ó d zia⌅anie
• utrata czucia wibracji, ró nych gru p m i nio wych przy wyk o nyw a n iu ruch ó w precyzyjn ych (asy
• utrata czucia d yskrym in acyjn e g o (ro zró nia nia dw óch p u n któ w d o ty nerg ia). O b jawy ataksji w y n ik aj b e zp o re d nio z te g o, i inform acja o po
kanych je d n o cz e nie). ⌅o eniu cia⌅a je st nie zb d n dla w yk o nyw a n ia ruch ó w. Przy o tw artych
Teg o ro dzaju za b urze nia w yst p u j d ystaln ie od miejsca uszko dzenia, oczach brak inform acji czucio w ej m o e by ko m p e nso w any (przyn aj
a w i c w przyp a d ku uszko dzenia na wyso ko ci Th8 - o b ejm uj d oln m niej cz cio w o) przez uk⌅ad w zro ku; po za m kni ciu przez p acje nta oczu
cz tu⌅o wia oraz o bie ko czyny d olne. Na p okazanym przyk⌅a d zie, o b ja wy ataksji ule g aj nasileniu (d o d atni o b ja w Ro m b erg a). A taksja czu
g d zie za b urz e nie m o bj te s ko czyny d o ln e - w zwi zku z utrat czu ciowa o dró nia si tym od ataksji m ó d ko w ej, i o b ja w y ataksji m ó d
cia p o⌅o enia (za b urze nie czucia g ⌅ b o kie g o; zo b. pro prio ce pcja, s. 280) kowej nie mo g by sko m p e nso w an e za p o m oc kontroli w zro k o w ej.
brak czucia bólu

i t e m p eratury
E Z esp ó ⌅ ist o t y sz a re j na p r z y k ⌅ a d z ie usz k o d z e n ia i g órnej cz ci klatki p iersio w ej (por. C). W przyp a d ku bard zie j ro zle g⌅e g o
na w yso k o ci C 4 - T h 4 uszko dzenia - m o e d oj d o uszko dzenia ro g ów prze d nich, g d zie z n aj
Uszko dze nie te g o typ u wi e si z procesem ch oro b o wym (np. g u d uj si neuro ny ruch o w e alfa (a - m o to n e uro ny), których uszko dzenie
zem) ro zwijaj cym si w o br bie kana⌅u ro dkow e g o i w przyle g⌅ych do pro wadzi do wio tkie g o p ora enia d ystalnych cz ci ko czyn g órnych.
nie g o o ko licach. Wszystkie dro gi, które ule g aj skrzy o w aniu w o br bie G dy uszko d ze nie je st jeszc z e bard zie j ro zle g⌅e - w ó w czas m o e o bj d o
isto ty szarej, ule g aj uszko d zeniu: dro ga rd ze nio w o -w zg órz ow a prze d d atko w o dro g p iram id o w , cze g o skutkie m je st p ora e nie sp astyczn e
nia i boczna ( tractus spinoth ala m icus a nterior et lateralis). Skutkie m te g o dystalnie po ⌅o nych mi ni (tutaj: mi ni ko czyn d olnych). Z esp ó ⌅ istoty
je st ro zszcze pie nie czucia (brak czucia bólu - a n alg e zja, zniesie nie czu szarej m o e w yst p o w a w prz e bie g u w cze niej w y m ie n io n e j ja m ist o ci
cia te m p era tury - therm oa n a esthesia ; zach o w an e p o zostaje czucie p o⌅o rd zenia (zo b. C) oraz w g uzach, które s zlo kaliz o w an e w p o bli u kana⌅u
e nia, wibracji oraz ucisku / nacisku) - w tym wyp a d ku: w o kolicy ramion ro dkowe g o.
F Z esp ó ⌅ z ⌅ o o n ych z m ia n ch o r o b o w ych sz n u r ó w t y ln y ch i dró g

p ira m i d o w y ch na p r z y k ⌅ a d z ie usz k o d z e n ia na w yso k o ci Th 6 -piersio wym wyst p uje d o cz sto w z wyro d nie niu sznuró w (p owró z
W wynik u uszko dzenia sznurów tylnych d ocho dzi m.in. do utraty czucia ków) tyln o -b o cznych rdzenia (myelosis funicularis) - sch orz eniu w yw o ⌅a
po⌅o enia i czucia wibracji. D o d atkowe uszko dzenie dro gi pira m id owej nym nie d o krwisto ci z⌅o liw (nie d o b ore m wita m iny B12). W prz e bie gu
pro wadzi po nad to do pora enia sp astyczne g o ko czyn d olnych i mi ni ch oro by uszko dzeniu ule g aj n ajp ierw szn ury tyln e, a d o piero potem
brzucha dystalnie od uszko dzo ne g o se g m entu; w p o wy szym przypad ku dro ga piram id o wa; mo e d ocho d zi ró wnie do rozpadu os⌅o nek mieli-
- p oni ej Th6. Tego ro dzaju uszko dzenie zlo kalizo w an e w o dcinku szyjn o- n owych.
461
13.15 Usz k o d z e nie rd z e nia kr g o w e g o i n erw ó w o b w o d o w ych:

m o t orycz n e o b ja w y u b y t k o w e
A Z esp ó ⌅ ro g ó w p r z e d n ich na p r z y k ⌅ a d z ie usz k o d z e n ia

na w yso k o ci C 7 - C 8 w⌅a d u (p areza, paresis), a nie do ca⌅k o wit e g o p ora e nia (p ara lysis, plegia)
W przyp a d ku uszko d zenia n e uro n ó w ruch o wych korze nia prz e d nie g o d o tkni te g o uszko dzenie m m i nia. G dy d o d atkow o d ojd zie do uszko
- p ora enia uja w niaj si po tej sam ej stro nie; na p o danym przyk⌅a d zie dzenia rogu b oczne g o - w ó w czas uja w niaj si d o d atko w o za b urze nia
uszko dzenia na wyso ko ci C 7 - C 8 p ora o ne zostaj mi nie u n erwia n e wy d zie la nia potu oraz naczynio ruch o w e, g dy w rogu b ocznym znajd uj
przez te se g m enty, tj. m i nie r ki i prze dram io n. Pora enie ma charakter si cia⌅a kom órek wsp ó ⌅czulnych (p erykario ny), które s o d p o wie d zialne
wio tki, g d y uszko dzeniu ule g⌅ neuro n ruch o wy alfa (a-m o to n e uro n), tj. za wy m ie n io n e funkcje. O pisane uszko d zenie ro g ów prze d nich w yst
dru g i/ d olny neuro n ruch o wy (ang. lower m otor neuron ). Po nie wa w i k puje np. w ch oro bie H ein e g o-M e dina ( poliomyelitis, wiruso w e z a p a le
sze m i nie un erw ia n e s z wi ce j ni je d n e g o se g m entu (zob. A, s. 388) nie ro g ów prze d nich rd zenia) oraz w rdze nio wym zaniku mi ni (SMA -
- to uszko d zenie korzenia prz e d nie g o tylko na je d n e j wyso ko ci pro ang. spin al m uscular atrophy; ⌅ac. atrophia m usculoru m spin alis). SMA jest
wa dzi w okre lo nych w aru n kach do os⌅a bie nia si⌅y m i nio w ej - nie d o rzad k , p ost p uj c ch oro b d zie d zic zn .
B Z esp ó ⌅ z ⌅ o o n y ch usz k o d z e ro g ó w p rz e d n ich Uw aga: Je eli dru gi neuro n ruch o wy rogu prze d nie g o by⌅ ju wcze niej
i d r o g i p ira m i d o w e j b o cz n e j uszko dzo ny (p ora enie wio tkie), w ó w czas d o d atko w e uszko d zenie drogi
W przyp a d ku te g o ro dzaju uszko dzenia ujaw niaj si o b ja wy zaró w no p iram id o w ej szn uró w b ocznych na wyso ko ci te g o sam e g o se g m entu
wio tkie g o, ja k i sp astyczn e g o p ora e nia. Uszko dze nie ru ch o wych ro g ów (p ora enie sp astyczn e) je st nie za uwa aln e.
prze d nich, a w i c dru g ie g o / d oln e g o neuro nu ruch o w e g o (ang. lower m o Teg o ro dzaju z⌅o o ne uszko dzenie w yst p u je w prz e bie gu stw ard nie nia
tor neuron ), w aru n ku je p ora e nie wio tkie, z kolei uszko d zenie dróg pira- b oczne g o zanik o w e g o (ang. ALS - a m yotrophic latera l sclerosis; ⌅ac. SLA
m id o wych bie g n cych w sznurach b ocznych (pierwsze g o / g órn e g o n e u - sclerosis lateralis a myotrophica ) - choro by pro w a d z cej do p ost p uj
ronu ruch o w e g o; ang. upper m otor neuron ) - p ora e nie sp astyczn e. Z a ce g o zaniku pierwsze g o korowe g o m o to neuro nu (uszko d ze nie dro gi p i
kres uszko dzenia obu typ ó w neuro n ó w m o e by ró ny i z m ie nny. Przy ra m id o w ej) oraz dru gie g o rdze nio we g o m o to neuro nu (uszko d ze nie ro
k⌅a d ow o uszko dzenie ro g ów prze d nich na wyso ko ci C 7 - C 8 pro wadzi do g ów prze d nich); przyczyna ch oro by nie je st d o tychczas ca⌅ko wicie w y
o b ja w ó w wio tkie g o p ora enia m i ni prz e dram ie nia i r ki; z kolei uszko ja n io n a. W ko cowym okresie, g dy ch oro b o bj te zostaj ró wnie j
dze nie dro gi p ira m id o w ej sznuró w b ocznych (b ocznych dróg piramid o- dra n erw ó w czaszko wych, uja w n iaj si za b urze nia p o⌅ykania i m ówienia
w ych) na wyso ko ci Th5 sku tkuje sp astycznym p ora e nie m m i ni brzu (p ora enie o p uszko w e). Przyk⌅a d e m w y b itn e j oso by ch orej na SLA jest
cha i ko czyn d olnych. a m eryka ski astro fizyk Ste p hen H awkin g.
C Z esp ó ⌅ d ró g k o r o w o -r d z e n i o w y ch
W przyp a d ku p ost p uj ce g o sp astyczn e g o p ora e nie rdzenia ( paralysis
spin alis sp astic a progressiva; morbus Erb-Charcot- Stru mpelli ) zanik o wi u le
g aj ruch o w e neuro ny kory m ó zg ow ej, co p o w o d uje narastaj ce o b ja w y
uszko dzenia dró g korow o -rd ze nio wych (d e g e n eracja akso n ó w p ierw
sze g o neuro nu ruch o w e g o). W prz e bie g u ch oro by d ocho d zi do p ost
p uj ce g o sp astyczn e g o p ora enia m i ni ko czyn, które ro zp oczyna si
w k o czynach d olnych i d o piero w zn acznie p ó nie jszym o kresie osi ga
p ozio m ko czyn g órnych.
462
ataksja,
asynerg ia
A tro p hia f u nic ulo ru m Tractus

p osterioru m pyram id alis pora enie
sp astyczne
Tractus spin o
cere b ellaris
an terio r et p osterior
nie d oczulica ataksja
(hyp aesth esia) sznuró w
b o cznych
D Z esp ó ⌅ z ⌅ o o n y ch usz k o d z e p o w r ó z k ó w t y ln y ch , mej pro prio ce pcji (czucia g⌅ b o kie g o) sku tkuj sam e w so bie o bja wam i
d ró g r d z e n i o w o - m ó d k o w y ch i dró g p ira m i d o w y ch czucio w ej ataksji (brak czucio w ej inform acji zwro tn ej do uk⌅ad u ru ch o
W prz e bie g u te g o ro dzaju za b urze nia na samym p ocz tku uszko dzone w e g o; zo b. D, s. 461). D o d atkow o uszko d ze nie dróg rd ze nio w o -m ó d ko
z ostaj neuro ny ze z w o jó w rd ze nio wych, które prze kazuj inform acje d o wych pro wadzi ró wnie do ataksji. O b jawy ataksji w yw o ⌅a n e j p o dw ójnym
tycz ce wia d o m e g o czucia p o⌅o enia (utrata fu n kcji: ataksja, asynergia), uszko d zenie m (o b ejm uj cym zaró w n o wia d o m , ja k i n ie wia d o m pro-
w ibracji oraz czucia d yskry m in acyjn e g o (ro zró nia nia d w óch p unktó w prioce pcj ) s szcze g ólnie nasilo n e i d o m in uj w o brazie klinic znym ch o
d o tykanych je d n o cz e n ie). Uszko dzenie wym ie nio nych neuro n ó w pro roby. W w ynik u uszko dzenia dro gi p iram id o w ej uja wnia si d o d atko w o
w a d zi do zaniku sznuró w tylnych. C zucie bólu i te m p era tury, które je eli p ora e nie sp astyczn e. Przyk⌅a d e m o pisan e g o zesp o⌅u z⌅o o nych uszko
tylko nie je st prze nosz o n e d o ro dkow o uszko dzo n dro g rdzeniowo- dze je st g e n e tycznie w aru n ko w a n a ch oro b a (ataksja, bez⌅ad) Frie drei-
-wzg órzow b oczn ( tractus spinoth a la m icus latera lis) , p o zostaje nie n aru cha, w o br bie której wyró nia si szere g w aria n t ó w; uszko d z o ny gen
szo ne lub tylko nie znacznie u p o le d z o n e. Z a b urze nia d o tycz ce wia d o uda⌅o si zid e n tyfik o w a na chro m oso m ie 9.
------ — p ora enie

-------- pora enie w io tkie
sp astyczne
brak czucia bólu

(analg ezja)
z niesie nie czucia
te m p eratury
(th erm o-
a na esth esia)
ca⌅ko wit e
zniesie nie
(a naesth esia) nie d oczulic
wszystkic h (h yp a esth esia),
ro d zajó w brak wia d o m e g o
czucia cz ucia g⌅ b okie g o
- w d erm ato m ie (pro prio ce p cji)
Th 10
E Z esp ó ⌅ p o ⌅ o w icz e g o usz k o d z e n ia r d z e n ia z r d z e n i o w y m

p o ra e n ie m p o ⌅ o w icz y m (z esp ó ⌅ Br o w n a -Se q u a r d a) z uszko dzenie m sznurów tylnych. W zwi zku z uszko dzenie m seg m entu
na p r z y k ⌅ a d z ie usz k o d z e n ia na w yso k o ci T h I O p o st r o n ie le w e j rdzenia (tu: ThIO ) i wynik aj cym z nie go zanikie m n euro n ów ruchowych
Teg o rodzaju uszko dzenie wyst p uje w praw d zie rzad ko (np. w wyniku alfa (a-m o to neuro n ów) ro g ów prz e dnich - w zakresie u n erwie nia teg o
urazu k⌅ute go), ale z dyd aktyczne g o punktu wid zenia d oskonale si nadaje se g m entu ujawnia si wio tkie p ora e nie - po stronie uszko dzenia. Po nie
do teg o, aby spraw dzi , czy znane s funkcje i prze bie g dróg w rdzeniu w a aksony dro gi rdzenio wo -wzg órz owej b ocznej [ tractus spinoth ala micus
kr g owym . Po stronie uszko dzenia ujawnia si (p oni ej miejsca uszko dze lateralis) ule g⌅y skrzy ow aniu na zdro w stron pod uszko dzenie m - czu
nia) p ora enie sp astyczn e (przeci cie dro gi piram id owej; zo b. kom entarz cie bólu i te m p era tury wcze niej, po ni ej miejsca uszko dzenia - i po je g o
na s. 451). W wynik u prz eci cia sznurów tylnych (droga wia d o m e g o czu stronie nie jest naruszone. O ba rodzaje czucia zostaj zab urz o n e po stro
cia g⌅ bokieg o, pro prioce pcji) d ocho dzi po stronie uszko dzenia do zniesie nie prz eciw nej, g dy skrzy ow ane aksony ule g aj prz eci ciu na wysoko ci
nia czucia p o⌅o enia, wibracji i czucia d yskrym in acyjn e g o. Poni ej uszko uszko dzenia. Je eli d ojd zie do p o dra nienia korzeni rd ze nio wych na w y
dzenia - po ust pie niu o bja w ó w szoku rdzeniowe g o - wyst p uje p ora e soko ci uszko dzenia - m o g uja wni si bóle korzeniowe - co wi e si ze
nie sp astyczne - tu d o tycz ce lewej ko czyny d olnej. Z powo du pora enia zst p uj cym prze bie gie m czucio wych (i ruch o wych) korzeni w se g m encie
tru d n o jest u pacjenta stwierd zi ataksj , ja kiej o czekiw a⌅o by si w zwi zku po⌅o onym p owy ej miejsca uszko dzenia (zob. E, s. 453).
463
13.16 O k re la nie w yso k o ci usz k o d z e nia rd z e nia kr g o w e g o
A O b ja w y u b y t k o w e w p r z y p a d k u p o ra e n ia
p o p rz e cz n e g o na r ó n e j w yso k o ci r d z e n ia k r g o w e g o
Po o m ó wie niu o b ja w ó w to w arzysz cych p o przecznym uszko dzenio m
rdzenia kr g ow e g o - z ostan o m ó wio n e o b ja w y uszko dze w kontek
cie p o d⌅u nym (tj. w asp e kcie wyso ko ci/ p o zio m u uszko d zenia). Przy
k⌅ade m s⌅u y tu mo e ca⌅k o wit e p ora e nie p o przeczne, które w sp osó b
n a g ⌅y / ostry uja wnia si po ci kich urazach kr g os⌅u pa i w yst p u je z n a
cz co cz ciej ni wcz e niej o pisan e p ora enia p o ⌅o wicze (zob. E, s. 463).
Po d o znaniu ostre g o urazu, w wynik u które go d ocho d zi do ca⌅k o wit e g o
p ora enia p o przeczn e g o - uja wnia si tzw. szok rdze nio wy, które go pato-
m echaniz m nie z osta⌅ jeszcze do ko ca p oznany. W tym sta nie - po ni ej
po zio m u uszko dzenia stwierd za si ca⌅ko wit e p ora e nie w io tkie; od po
zio m u uszko dzenia w d ó⌅ zniesio n e z ostaje czucie w z akresie wszystkich
ro d zajó w / m o d aln o ci wra e czucio wych; nie jest m o liwe o pró nia nie
p cherza i o d b ytn icy; zniesio n e s o druchy seksualn e (brak erekcji). Po
nie wa d ocho d zi tak e do przerw ania w⌅ó kie m wsp ó ⌅czulnych z a b urz e
niu ule ga wy d zie la nie potu (a nhidrosis) oraz re g ulacja cie plna org aniz m u.
Po kilku d niach do o miu tyg o d ni - p o pra wia si fu n kcjo n o w a n ie istoty
szarej rd zenia; z p owro te m uja w niaj si o druchy m i nio w e; p ora e nia
w io tkie staj si sp astycznym i. O pró nia nie p cherza m oczowe g o i o d
b ytnicy p o n o w nie zaczyna fu n kcjo n o w a , je d n a k tylko na zasa d zie au t o
n o m ic zn ej; utrata wia d o m ej kontroli nad mikcj i d e fekacj oraz z a b u st d te o d dychanie nie jest za b urzo ne. W przyp a d ku uszko dzenia wsp ó ⌅
rzenia o druch o wych funkcji seksualnych s trwa⌅e. czulnych w⌅ó kie n, które po d aj nerw am i trz ew nym i ( nn. spla nchnici ),
U sz k o d z e n i a cz ci sz y j n e j r d z e n ia k r g o w e g o p owy ej C3 pro w a mo e d oj do zab urz e m otoryki je lit a do nie dro no ci p ora e nnej je lit
dz n atych m iast do z g o nu, g dy d ocho d zi do utraty fu n kcji n erw u prz e { ileusparalyticus) (zob. s. 294).
p o n owe g o (g ⌅ó w ny korze : C4), który un erwia prz e p o n i za p e w nia tor W przyp a d ku usz k o d z e cz ci l d w i o w o - k r z y o w e j r d z e n ia k r g o
brzuszny o d d ych a nia. Je d n o cz e nie p ora o ne z ostaj te mi nie m i w e g o ro zró nia si zesp ó ⌅ nadsto ka rd ze nio w e g o (ang. epiconus syn
d zy e bro w e (brak toru piersio w e g o o d d ych a nia). W przyp a d ku uszko drom e ; L4-S2) od zesp o⌅u sto ka (ang. conus [medullaris] syndrom e; od
dzenia d olne g o o dcinka cz ci szyjn ej rd zenia kr g ow e g o d ocho d zi do S3 w dó⌅). W przyp a d ku zesp o⌅u nadsto ka w yst p u je w io tkie p ora e nie
p ora e nia cztero k o czyn o w e g o (te tra ple gia); w zwi zku z utrat fu nkcji ko czyn d olnych (uszko dze niu ule g aj korze nie; p ora e nie o bw o d owe!),
m i ni m i d zy e bro w ych o d d ych a nie je st zagro o ne. p ch erz i o d bytnica m o g o pró nia si je d y n ie na dro dze o druch o w ej;
Usz k o d z e n ia g ó r n e g o o d cin k a cz ci p iersi o w e j r d z e n ia k r g o w e g o uja wnia si im p o te ncja. W przyp a d ku zesp o⌅u sto ka p ora enie ko czyn
(p oni ej Th2) oszcz dzaj ko czyny g órn e; o d d ychanie jest za b urz o ne d olnych nie wyst p uje, a je d y n ie wy ej wy m ie n io n e za b urze nia funkcji
w wynik u nie d ow⌅a d u (pareza) mi ni ciany ja m y brzusznej. Uszko dzenie a uto n o m ic znych (w e g e ta tyw nyc h). O prócz w ym ie nio nych p owy ej u byt
d olnych se g m entó w piersio wych (nie wa na jest przy tym d ok⌅a d na lo ka kowych o b ja w ó w m o torycznych wsp ó ⌅w yst p uj ró wnie za b urze nia
lizacja!) nie d o tyczy, lub je d ynie w nie wie lkim sto p niu, mi ni brzusznych, czucia (zob. B).
B O b ja w y u b y t k o w e w p r z y p a d k u p o ra e n ia p o p rz e cz n e g o w z a le n o ci o d w yso k o ci usz k o d z e n ia r d z e n ia k r g o w e g o (wg Rohkam ma)
W yso k o u sz k o d z e n i a O b ja w y u b y t k o w e ruch o w e O b j a w y u b y t k o w e cz u ci o w e O b j a w y u b y t k o w e a u t o n o m ic z n e
C1 -C3 • p ora e nie c z t ero k o czy n o w e (tetra- / • u bytki cz ucia w d ó⌅ od o k o licy p o tylicy lub • o d ruc h o w e c zyn n o ci (au to m atyz m)
(w yso kie uszk o d z e nie o d cin q u a d rip le g ia) kraw d zi u c h w y n arz d ó w w e w n trz n yc h (p ch erz
ka szyjn e g o rd ze nia kr g o • nie d o w ⌅a d / p ora e n ie m i ni karku • b óle p o tylicy, karku i w o k o licy b arkó w m o cz o w y, o d b ytn ica) b ez m o liw o ci
w e g o) • sp astycz n o w ia d o m e j kontroli
• p ora e nie o d d e ch u (b e z n a tyc h m ia • z esp ó ⌅ H o m era
sto w e g o sz tu czn e g o o d d ych a n ia ->
n a g ⌅y z g o n)
C4-C5 • t e tra p le g ia • u bytki cz ucia ku d o ⌅o wi od w yso k o ci ob oj- • z o b. w y ej
• w y ⌅ c z n ie o d d ych a n ie prze p o n o w e czyka / b ark ó w
C6 -C8 • t e tra p le g ia • u bytki cz ucia ku d o ⌅o wi od g órn ej o k o licy • z o b. w y ej
(niskie uszko d zenie o dcinka • o d d ych a n ie prze p o n o w e cia ny kla tki p iersio w ej lub o k o licy ple c ó w,
szyjn e g o rd zenia kr go weg o) • sp astycz n o ja k ró w n ie ram io n (b arki s oszcz d z o n e)
T h l- T h 5 • p ora e nie d w u k o c zy n o w e (k o • u bytki czucia ku d o ⌅o wi od w e w n trz n e j p o • o d ruc h o w e czyn n o ci (a u to m a tyz m )
czyn d o ln ych; p ara ple gia) w ie rzc h n i prz e d ra m ie nia / g órn ej o k o licy cia p ch erza m o cz o w e g o i o d b ytn icy
• z m n ie jsz e n ie o b j to ci o d d e ch o w ej ny kla tki p iersio w e j/ o k o licy p le c ó w • w zw ó d (ere kcja) b e z m o liw o ci d o
w o ln e j kontroli
Th 5 -Th 10 • p ara ple gia • u bytki czucia ku d o ⌅o wi od o d p o w ie d n ie j w y • zob. w y ej
• sp astycz n o sok o ci cia n y k la tki p iersio w e j/ o k o licy p le
có w
T h l1 - L 3 • para ple gia • w z ale n o ci od w yso k o ci uszko d z e nia - • zo b. w y ej
u bytki czucia ku d o ⌅o wi od o k o licy p a chw in o -
w e j/ p rz e d n ie j stro ny uda
L4 -S2 • p ara ple gia (d o tycz ca dystaln ych • w zale n o ci od w yso k o ci uszko d z e nia - • p ora e nie w io tkie p ch erza m o cz o
(n a dsto e k, p ora o n e k o cz ci k o czyn d o ln ych) u bytki cz ucia na prze d nie j p o w ierzch ni pod- w e g o i o d b ytn icy
rz e nie n erw ó w rd z e nio w ych) u d zia / g rz b ie cie stó p / p o d eszw ie / tyln e j p o • brak w zw o d u (erekcji)
w ie rzc h n i uda
S3-S5 • brak o b ja w ó w u b ytk o w ych • u bytki czucia w o k o licy o k o ⌅o o d b ytnicz ej i na • zo b. w y ej
(sto ek rd z e nio wy) w e w n trz n e j stro nie uda
464
M m. in terossei
(C 8 -T h 1) M. a b d uctor p ollicis
brevis (C8— Th 1)
M. bice ps brachii
(C 5-C6) uszko d zenie rd zenia
kr g o we g o w cz ci
M. brachiora dialis szyjn ej
(C5-C6)
M. trice ps
brachii
(C7-C8)
M. d elt oid eus

(C 4-C6) M. p ectoralis major
(C 7-Th1)
uszko d zenie rd zenia
M. tra p e zius kr g o we g o w cz ci
(C 2-C4) piersio wej
Dia phra g m a
(C 3-C5)
M. latissim us
dorsi
(C 6-C8)
M. ad d uctor
m ag nus (L2-L4)
M. q uadrice ps
uszko d zenie
fe m oris (L2-L4)
rd zenia kr g o we g o
w cz ci l d wio w ej
M. exte nsor hallucis

lo ng us (L5-S1)
M. tibia lis anterior

(L4-L5) uszko d zenie
sto ka rd z e nio w e g o
lu b o g ona ko skie g o
C D ia g n ost y k a w yso k o ci usz k o d z e n ia r d z e n ia k r g o w e g o padku mi ni, które z a o p a tryw a n e s prawie wy⌅ cznie prz e z je d e n
a M i n ie i se g m e n t y r d z e n ia k r g o w e g o , z których s one un erwia n e. se g m ent, tzw. m i ni z n acznik o wych (zob. B, s. 455). G dy przyk⌅a d o w o
W i kszo m i ni ma ch arakter wielose g m e n t o wy, tzn. w ich u n erw ie uszko d zenie nast pi na wyso ko ci L3, d ocho d zi w ó w czas do prawie
niu ucz estniczy kilka se g m entó w rdzenia kr g ow e g o. Dlateg o te przy ca⌅k o wit ej utraty funkcji m i nia czw oro g ⌅o w e g o uda (m. qu adriceps
uszko dzeniu na wyso ko ci se g m entu C7 mi sie n ajszerszy grz bietu femoris), g d y je st on u n erw io ny nie m al wy⌅ cznie prz e z se g m e nt L3.
(m. latissim us dorsi ) nie musi by ca⌅ko wicie p ora ony, g d y u n erw ia ny b Ró n y st o p ie n ie p e ⌅ n osp r a w n o ci - w z ale n o ci od wyso ko ci d o
je st ró w nie przez se g m e nty C 6 i C 8 . In aczej sytuacja wy g l d a w przy konane g o p ora enia p o prz eczne g o.
46 5
13.17 Uk⌅ad w zro k o w y: w p ro w a d z e nie i cz k olan k o w a
V e ntric ulus Tractus Corp us g e niculatu m

N. o p ticus
la teralis o p tic us laterale
kieru nek
trzeci neuro n:
pa dania wiat⌅a
kom órki z w o jo w e
(c ellula e
g anglionares)
drugi neuron:
kom órki d w u
bie g u n ow e
(c ellula e bipolares)
p o bu
d zenie pierwszy neuro n:
pr ciki i czopki
(b acilli et coni)
Stria Ge nnari
A Sch e m a t d r o g i w zr o k o w ej Cia ⌅ o k o la n k o w a t e b o cz n e ( corpus geniculatum laterale): 90% aksonów

W id ok z le w ej strony. trz ecie g o neuronu (90% w⌅ó kie n nerw u wzro kowe g o) ko czy si w ciele
Droga w zro ko wa rozp oczyna si od oka - b d ce g o (przyn ajm niej w c z kolankowatym bocznym na neuro nach, które rzutuj (kolankow a cz
ci) w y p ustk m i d zym ó z g o wia (dienceph a lon ) i ci g nie si a do b ie drogi wzrokowej) do pola pr kowane g o (area striata - kora wzro kowa;
guna p o tyliczn e g o. Tym samym o b ejm uje ona nie m al ca⌅ o p o d⌅u n zob. p oni ej). Droga ta s⌅u y do wia d o m ej p erce pcji wzro kowej i w yk orzy
m ózgu. W a nymi ele m e n ta m i dro gi w zro k o w ej s : stuje korze b oczny (radixla tera lis) pasma wzro kowe g o. Pozosta⌅e 10% ak
sia t k ó w k a (retin a ), w o br bie której zn ajd u j si trzy p ierwsze n euro ny sonów trz ecie g o neuro nu nie ko czy si w ciele kolankowatym bocznym
dro gi w zro k o w ej (zob. b): i pod a korzenie m przy ro d kowym (poza kola nkow a cz drogi wzroko
• p ierwszy neuro n - czyli fo torece p tory, tj. pr ciki i czo p ki (bacilli et wej-, zo b. B, s. 469), a prz ew o dzo ne nim im p ulsy nie s o d biera ne w sp o
coni), które ro z m ieszczo ne s w sp osó b o d wro tny do kierunku p a d aj sób wiado my.
cego wia t⌅a (inw ersja sia tk ó wki), Pr o m ie n ist o w zr o k o w a ( radiatio optica ) i k ora w zr o k o w a: Pro mieni
• dru gi neuro n - kom órki d w u b ie g u n o w e ( cellulae bipolares) , sto w zro ko wa ro zp oczyna si w ciele kolankow atym b ocznym, po d a
• trzeci neuro n - kom órki zw o jo w e (cellulae ga nglion ares) , których ak w p ostaci wst g i do oko⌅a d olne g o i tyln e g o rogu kom ory b ocznej, ko
so ny ⌅ cz si w n erw w zro ko wy. cz c si w korze w zro k o w ej (p ole Bro d m anna 17). Z najd uj ca si w o b
N erw w zr o k o w y (n. opticus) , sk r z y o w a n ie w zr o k o w e (chiasm a opti r bie p⌅ata p o tyliczn e g o kora wzrokowa m o liwa je st do m akrosko p o
cum ) i p asm o w zr o k o w e ( tractus opticus) . Po d o b nie ja k siatkówka struk w e g o zid e n tyfiko w a nia na prz ekroju m ózgu w p ostaci le ce g o w korze
tury te nale do OUN (d ok⌅a d niej do m i d zym ó z g o wia) i s o toczo ne m ózg owej jasn e g o pr ka isto ty bia⌅ej (pr ek G e nnarie g o [stria Gennari ];
o p o nam i m ó z g o wym i. Tym samym n erw w zro k o wy nie je st w⌅a ciw ym zo b. c). Bie g nie on ró wn ole gle do p o wierzchni m ózgu i je st wid o czny
nerw e m czaszko wym , lecz dro g n erw o w . Na p o dstawie m i d zy m ó w p ostaci je j jasn e j o b w ó d ki, p o dczas g dy istota szara kory wzro ko w ej
z g o wia o ba n erw y w zro k o w e ⌅ cz si w o br bie skrzy o w ania w zro k o je st za b arwio n a na kolor czerw o ny.
we g o, które ro zdziela si na d w a pasma wzro k o w e. Ka d e z nich nast p
nie ro zga⌅ zia si na korze b oczny i przy ro d ko wy (radix latera lis e t m e
dialis) .
noso wa cz pola
wid ze nia praw e g o oka
B R e p r e z e n t a cja le w e g o lu b p ra w e g o lewa p o⌅owa pola wid zenia
p o la w i d z e n ia o d p o w ie d n i o skro niowa cz pola
w p r z e ci w l e g ⌅ e j k o rz e w zr o k o w e j 1 P ™ a po ⌅owa pola wid zenia w id z e nia praw e g o oka
W id ok od góry. — Pars t e m p oralis re tinae

Pro m ienie wie tln e p och o d z ce z nosowych (p rzy ro d k o wych) cz ci
pola wid ze nia ule g aj rzuto w aniu o d p o wie d nio na skroniowe (b oczn e)
Pars nasalis re tinae
cz ci sia tk ó wki. W ten sp osó b le we p ole wid z e nia rzutuje do kory w zro
kowej w prawym p⌅acie p o tylicznym ; z kolei prawe pole wid ze nia - do le ------- N. o p ticus
w e g o p⌅ata p o tyliczn e g o.
Dla przejrzysto ci ryciny uw z g l d nio ny z osta⌅ p o dzia⌅ pola wid ze nia na ------- Chiasm a o p ticu m
d w ie cz ci lub p o⌅ó wki (stoso w any w ory g in ale term in p o⌅ó wki - nie jest
w ⌅a ciw y, g d y o bie cz ci pola wid z e nia, a d alej ró wnie - cz ci sia t ------- Tractus o p ticus
kówki - nie s so bie ró wn e; przyp. t⌅u m .), tak a b y zro zu m ie o g óln za
sad fu n kcjo n o w ania dro gi w zro k o w ej. D alszym u tru d nie nie m je st d o ko ------ - Corpus
nanie p o dzia⌅u pola wid z e nia na w iartki lub kw a dran ty (zo b. C). g e niculatu m
U w a ga: Na wyso ko ci skrzy o w ania wzro k o w e g o skrzy o w aniu ule laterale
g aj aksony p och o d z ce z n oso wych cz ci obu sia tk ó w ek i ⌅ cz si
(w p a m ie w zro k o wym ) z n ieskrzy o w anym i akso na m i, które p och o dz kora w zrok owa -
ze skro nio w ej cz ci siatkó wki. p ole pr kowane
(area striata)
466
o b w o d o w e p ole wid z e nia plam ka p ole wid ze nia
D O ri e n t a c y jn a m e t o d a o ce n y p o la w i d z e n ia za
p o m o c b a d a n ia k o n f r o n t a cy jn e g o
Ocena pola wid ze nia jest p o dstaw owym ele m e nte m
d ia g n ostyki za b urze dro gi w zro ko w ej (zob. A, s. 468).
Pole wid ze nia mo na oce ni w sp osó b orient acyjny za
p o m oc t est u k o n f r o n t a cy jn e g o , który p ole ga na
tym , e le karz p oró w nuje sw oje z dro w e pole widzenia
z pole m wid ze nia n a przeciw ko zn ajd uj c e g o si p a
cje nta. Lekarz i p acje nt maj si tak ustawi w zaje m nie
w o b ec sie bie (n a prz eciw sie bie), aby osie wid ze nia ich
oczu p o kryw a⌅y si . Lekarz i p acje nt za kryw aj je d n o
oko i ufikso w uj w zro k na o tw artym oku oso by sie d z
cej na przeciw. Lekarz wyk o n u je w o ln r k ruch przy
w o d ze nia je j sp oza o bw o d u pola wid ze nia w kieru nku
do je g o ro dka - d o d atkow o p oruszaj c jeszcze p al
ce m wsk a zu j cym . Pacje nt musi p oin form o w a , kiedy
Chiasm a po raz pierwszy zaczyna go wid zie . Za p o m oc teg o
o p ticu m
ba d ania m o liwe je st stwierd ze nie je d y n ie du ych
u bytkó w pola wid ze nia. D ok⌅a d ne ba d anie pola w id z e
nia m o liw e je st przy u yciu p e r y m e t r u (p olo m ierza),
g dzie p unkty wie tln e z ast p uj palec wsk a zu j cy le
karza. W yniki nan oszo ne s na sch e m at, który przyk⌅a
9
do w o przyp o m in a g órny fra g m ent rye. C (C l).
C T o p o g ra ficz n a o r g a n iz a cj a cz ci k o la n k o w e j d r o g i w zr o k o w ej 3 i 4 Na p ocz tku n er w u w zr o k o w e g o {n. opticus) w⌅ó kna re pre z e n tu

Do⌅ek ro dkowy (fovea centralis) - miejsce najbardziej ostre go wid zenia j c e plam kow e pole wid z e nia ro z m ieszczo ne s b ocznie, d o piero pó
na p owierzchni siatkówki - charakteryzuje si du g sto ci receptorów. niej zajm uj p o ro d ko w e m iejsce w o br bie nerw u.
Z kolei rece ptory wysy⌅aj o d p owie d nio du o akson ów w kierunku o rod 5 W sk r z y o w a n iu w zr o k o w y m (chi asm a opticum) w⌅ó kna n erw u w zro
kowym - c o p owo duje, i do⌅ek ro dkowy ma p onad prz eci tnie du re pre kow e g o p och o dz ce z n osowych p o⌅ó wek siatkó wki przech o d z ⌅u k o
zentacj w obr bie kory wzro kowej. Pozosta⌅e, bardziej o bwo d owo le ce w a to na stron przeciw n .
cz ci siatkówki zawieraj mniej receptorów, wysy⌅aj mniej aksonów, a tym 6 Na p o cz t k u p asm a w zr o k o w e g o (tractus opticus) d ocho dzi do p o⌅
samym s s⌅abiej re prezentowan e w o br bie kory wzro kowej. czenia w⌅ó kie n z k oresp o n d uj cych p o⌅ó wek siatkó wki: prawe pasmo
Uwaga: Pola wid zenia obu oczu na rycinie po dzielo no na cztery wiartki/ wzro ko w e zawiera w⌅ó kna z prawej p o⌅ówki siatkówki, le we pasm o -
kwa dranty (g órny skroniowy, g órny nosowy, d olny skro nio wy, d olny no z lewej p o⌅ó wki siatkó wki, co p ow o d uje, i inform acje z prawe g o pola
so wy; 1 ) przy czym do k⌅a d nie prz e dstawio ne zosta⌅y kwa dranty znajd uj ce wid zenia d ocieraj do lewe g o pola pr kowane g o (area striata). W⌅ókna
si w lewym polu widzenia obu oczu; re prezentacja podzia⌅u kwadranto- plam kow e z najd uj si p ocz tkowo po rodku pasma wzro kowe g o.
w e g o kontynu owana jest a do samej kory wzro kowej. 7 Po d k o niec p asm a w zr o k o w e g o - tu prze d w e j cie m w cia⌅o k olan
1 W o br bie dane g o p o la w i d z e n ia (tu: lewej p o⌅ó wce pól wid ze nia obu kowate b oczne - w⌅ó kna gru p uj si w kszta⌅cie klina.
o czu) mo na wyró ni trzy strefy, które zazn acz o n o za p o m oc z m ie 8 W o br bie cia ⌅a k o la n k o w a t e g o b o cz n e g o (corpus genicul atum l ate
niaj cej si inte nsyw n o ci koloró w: rale) kszta⌅t klin o w a ty prz e bie g u w⌅ó kie n u trzym uje si na d al; w⌅ó kna
• n ajm nie jsz i za znacz o n najb ard ziej in te nsyw nym kolore m stref plam kow e sta n o wi nie mal p o⌅ow wszystkich w ⌅ó kie n. Po ich prze ⌅
je st pole wid z e nia do⌅ka ro dkow e g o plam ki ó⌅tej, które o d p o cz e niu na c z w arty neuro n ule g aj o ne rz uto waniu w kierunku bie guna
wia d a c e n traln ej cz ci pola wid ze nia; p o tylic zn e g o (« kora wzro k o w a).
• n ajwi ksz stref je st tz w . p eryferyjn e / o b w o d o w e p ole wid z e nia, 9 Na rycinie wid a , i ce ntraln e pole wid ze nia ma znacz c o wi ksz re
w o br bie które go z n ajd u je si plam ka lep a (d p o wia d a ona tarczy pre zentacj w k o rz e w zr o k o w ej ni o b w o d o w e pole wid z e nia. Przy
n erw u w zro k o w e g o [discus nervi optici]; zo b. 2); czyn je st du a ilo akso n ó w o p uszczaj cych siatkó wk w⌅a nie
• po ob u stro nach (w p olach wid z e nia o bu oczu oso b no) w okolicach w o kolicy plamki ó⌅tej (« do⌅ka ro dkow e g o). Ta du a ilo akson ów
skro nio wych mo na stw ierd zi istnie nie pola wid z e nia przyn ale je st utrzym ana a do pozio mu kory, co p ow o d uje, i d o⌅e k ro dkowy
neg o tylko je d n e m u oku („sierp skro nio wy "), p unkt po p unkcie ule ga o d w zoro w aniu w korze w zro k o w ej. O bw o
• po obu stro nach od strony przy ro d ko w ej pola wid ze nia obu oczu d ow e pola siatkówki te si o d w zoro w uj , ale p osi⌅kuj si m nie jsz ilo
ule g aj zaw e niu sp o w o d o w an e m u przez nos (ma⌅e przy ro d ci w⌅ó kie n. D olne ce ntraln e (« plam kow e) pole wid zenia jest re pre
kowe za g ⌅ bie nie). ze nto w a ne b e zp o re d nio w okolicy bie guna p o tyliczne g o, nad bruzd
2 W wyniku za⌅amania wiat⌅a w soczewce górn e kwadranty pola widzenia ostro g o w (sulcus calcarinus); g órn e ce ntraln e pole wid ze nia - pod
s o dwzoro wywane na dolnych kwadrantach siatkówki, a skroniowe kwa t bruzd . W ciele kolankowatym b ocznym (zob. 8) w⌅ó kna zwi zan e
dranty pola wid zenia na nosowych kwadrantach sia t k ó w ki, i o dwrotnie. z w id z e n ie m ce ntralnym te zajm uj najwi cej miejsca.
46 7
13.18 U k⌅ad w zro k o w y: usz k o d z e n ia.

Cz p o za k olan k o w a u k⌅ad u w zro k o w e g o
le w e pole w id z e nia praw e p ole wid zenia
i — A -----------------------
4 W przypadku je d n ostronne g o uszko dzenia promienisto ci wzrokowej

w prze dniej cz ci p⌅ata skro nioweg o ujawnia si nie d owid zenie kwa-
A U b y t k i w p o lu w i d z e n ia (m ro cz k i, sco t o m a ) i l o k a liz a cja drantowe w górnym kwadrancie po stronie przeciwnej (quadrantanop-
m ie jsca usz k o d z e n ia w z d ⌅u d r o g i w zr o k o w ej sia contraiateraiis superior). Ta posta nie dowidzenia wi e si z tym, e
Na rycinie prze dstawiono rodzaje ubytków pola wid zenia i miejsce uszko dze zewn trzne w⌅ókna promienisto ci, tj. okr aj ce znajd uj cy si w p⌅acie
nia na przebiegu lewej drogi wzro kowej. Droga wzro kowa mo e ulec uszko skroniowym róg dolny ko m ory bocznej (p tla Meyera) pocho dz (jak na
dzeniu w wyniku szeregu schorze neurolo gicznych. Pacjent postrzega tego rycinie) z lewych dolnych kwadrantów siatkówki obu oczu i biegn od
rodzaju uszko dzenie ja ko zab urz enie wid zenia. Poniewa kszta⌅t ubytku dzielnie od w⌅ókien z lewych górnych kwadrantów siatkówek (<- z d o l
w polu wid zenia wskazuje cz sto na miejsce uszkodzenia - znajo m o ubyt nego praweg o pola wid zenia) (zob. s. 466).
ków w polu wid zenia ma sp ore znacznie kliniczne. W zakresie lokalizacji 5 Z je d n ostro n n e g o uszko dzenia w e w n trzn e j cz ci pro m ienisto ci
uszko dzenia pole wid zenia dzieli si na cztery kwadranty ( wiartki): górny w zro k o w ej bie g n cej w o br bie p⌅ata cie m ie nio w e g o wynik a p o ja wie
i d olny skroniowy, oraz górny i d olny n oso wy (zob. te s. 467). nie si nie d o wid ze nia kw a dranto w e g o w d olnym kw a drancie po stro
1 W przypadku je d n ostronne g o uszko dzenia nerwu wzro kowe g o (n. opti nie prz eciw n ej do miejsca uszko dzenia (qu adra nt anopsi a contrai ater a
cus) docho dzi do ca⌅kowite g o o lepni cia daneg o oka ( lepota, a m auro iis inferior). W yja nie nie je st p o d o b ne ja k w pkt. 4, tyle e uszko dzenie
sis). d o tyczy w⌅ó kie n z le wych g órnych kw a drantó w siatkó w ek o bu oczu
2 W przypadku (p od⌅u ne go) uszkodzenia skrzy owania wzrokowe go ( <- prawe d olne pola wid z e nia), które p o d aj b ard ziej grz bieto w o
(chiasma opticum) ujawnia si ró noimienne (lewe i prawe) dwuskro- od w⌅ó kie n p tli Meyera (zob. s. 466).
niowe nie d owid zenie po⌅owicze (hemi anopsia bitemporalis; ja k u konia 6 Uszko dzenie p⌅ata p o tyliczne g o prowadzi do je d n oim ienn e g o nie do
z klapkami na oczach), p oniewa uszkodzone zostaj w⌅ókna pocho dz ce wid zenia p o⌅owiczeg o (hemi anopsia contraiateraiis homonyma). Ponie
od obu nosowych cz ci/ po⌅ówek siatkówki (i krzy uj ce w⌅a nie w skrzy wa pro mienisto wzro kowa przed wej cie m do kory wzro kowej ulega
owaniu wzro kowym), które reprezentuj skroniowe pola wid zenia. znacznem u rozproszeniu - o pisywane s p ostacie uszko dzenia p⌅ata
3 Je d n ostro nn e uszko dzenie pasma wzro ko w e g o ( tractus opticus) pro wa p otyliczne g o z oszcz dzenie m widzenia w o br bie o bszaru rzutowania
dzi tu do je d n ostro nn e g o nie d owidzenia p o⌅o wicze g o po stronie prze plamki ó⌅tej. Tego rodzaju uszko dzenie najcz ciej jest skutkie m krw a
ciwn ej do miejsca uszko dzenia (hemi anopsi a contraiateraiis), g dy prze wienia ró dm ózgoweg o. W zale no ci od rozmiaru uszko dzenia w ie l
rw an e zosta⌅y w⌅ó kna ze skroniowej cz ci siatkówki po tej samej stro nie ko ubytku pola wid zenia mo e by z mie nna.
i z n oso wej cz ci siatkówki po stronie przeciw nej. 7 G dy dojd zie do uszko dzenia kory wzro kowej je d ynie w okolicy bieguna
Uw aga: Przyczyn je d n o im ie n nych u b ytk ó w w polu wid ze nia s pro potyliczne go, gd zie rzutuj w⌅ókna reprezentuj ce plamk - ujawnia si
cesy ch oro b o w e / uszko d ze nia zlo k aliz o w a n e z w ykle z ty⌅u skrzy o w a je d n oim ienny p o⌅owiczy mroczek ce ntralny (scotoma centralis hemianop-
nia wzro k o w e g o (laesiones retrochi asmaticae). tica homonyma).
468
N ucleus supra kora w zrok ow a

chiasm atic us (area striata)
Pulvinar
C o lliculi th ala m i
su periores
Radiatio op tica
Corp us g e niculatu m
laterale
term inales
Form atio
reticularis
B P o z a k o la n k o w a cz d r o g i w zr o k o w e j
Oko⌅o 10% akso n ó w n erw u wzro k o w e g o ( n. opticus) nie ko czy si na W przyp a d ku cz⌅o wieka nie d oko nan o jeszc z e wy o dr b nie nia d o c elo
neuro nach cia⌅a kolankow ate g o b oczne g o ( corpus genicula tu m laterale ), wych stru ktur j d ro w ych, st d u trzym yw a n e je st nadal o kre le nie pola
które nast p nie rz utuj w kieru nku kory w zro k o w ej, lecz po d a d alej ko prze d p o kryw o w e g o.
rzenie m przy ro d ko wym pasma w zro ko w e g o ( tractus opticus, radix m e A kso ny do j dra skrzy o w ania lub n a dskrzy o w a nio w e g o ( nucleus su
dialis); sta n o wi one poz a kola nkow cz drogi wzrokowej. Inform acje prachiasm a ticus) p o dwz g órza ( hypoth a la m us): w p ⌅yw na rytm oko⌅o-
p och o dz ce z tej cz ci dro gi w zro k o w ej nie s u wia d a m ian e, lecz o d d o b owy.
g ryw aj w a n rol w nie wia d o m ym re g ulo waniu ro zm aitych z w i z a A kso ny do j d er kra co wych pasma w zro ko w e g o ( nuclei termin ales
nych z w id ze nie m pro cesów, ja k ró w nie w prze⌅ czaniu nie których o dru tractus optici ) w n akryw ce ró d m ó zg owia ( tegmentum mesencephali )
ch ó w (afere ntne ram i o druchu re nic na wia t⌅o). Akso ny po zakolanko- oraz do j d er prze dsio nko wych ( nuclei vestibulares) : w⌅ó kna aferentn e
wej cz ci dro gi w zro ko w ej ko cz si w n ast p uj cych okolicach: dla oczo pl su o p to kin etyczn e g o (fizjolo gic zne p o wro tn e ruchy ga⌅ek
• Aksony do wz g órka górne go (colliculus superior): przenosz informacj o cznych w przyp a d ku p atrze nia na szybko prze m ieszczaj ce si o bok
ruchow , konieczn do ufiksowania (utrzymania) wzroku na porusza o b ie kty); d o d atko wy uk⌅ad w zro ko wy.
j cym si obiekcie za po moc nie wiad omych ruch ów ga⌅ek ocznych A kso ny do p o duszki w z g órza ( pulvin ar th ala mi ): wcz e niej prz e⌅ czane
i g⌅owy (droga siatkówkow o-p okrywowa, tractus retinotectalis). s w e wz g órku g órnym (colliculus superior) , a z p o d uszki rzutuj do
• A kso ny do pola prze d p o kryw o w e g o (area pretecta lis): w⌅ó kna afe w zro k o w ej kory k ojarze nio w ej.
re ntne (droga sia tkówkowo-przedpokrywow a ) do o druch ó w: zw e nia A kso ny do j dra dro b n o ko m órkow e g o ( nucleus parvocellularis) tw oru
re nic ( re niczn e g o) i na z bie n o (k o nw erg e ncji) oraz ak o m o d acji. siatko wate g o ( form a tio reticularis): funkcja aktyw izu j c a (p rze ja wia
j ca si np. ja ko wy b u d z e n ie ze snu).
C O d ru ch y z p n ia m ó z g u: k li n icz n e z n a cz e n i e p o z a k o la n k o w e j Fi bra e af f er e n t es Fib ra e e f f er e n t es

cz ci d r o g i w zr o k o w ej
O druchy z pnia m ózgu o d g ryw aj w a n rol w oce nie p acje nt ó w z n aj
d uj cych si w pi czce: nie m o no ich wyw o ⌅a nia je st uznawa n e za
o znak mierci m ó zg ow ej. Trzy ze znanych o druch ó w p nio wych z ostan
p o ni ej o pisan e b ard ziej szcze g ó⌅o w o.
O d ruch re nicz n y (zw enia re nic): W o druchu uczestniczy pozako
lankowa cz drogi wzro kowej (zob. s. 471). W⌅ókna aferentne tego
odruchu poch o dz z nerwu wzro kowe g o, b d cego cz ci mi dzy-
mózgowia (p oniewa m i dzym ózg owie nie jest cz ci pnia mózgu, d la
te g o poj cie o druchu pniowe g o wzgl d em o druchu re niczne g o nie jest
do ko ca zasadne!). W⌅ókna efere ntne ro zp oczynaj si w j d rz e d o d atko
wym nerwu okoruchowe g o (nucleus accessorius nervi oculomotorii; nucleus
Edingeri-Westphali), które znajd uje si ju w pniu mózgu. Brak o druchu re
niczneg o mo e by wi c oznak uszko dzenia zaró wno mi dzy- (diencepha
lon ), ja k i ró dm ózgowia ( mesencephalon ).
O d ruch ro g ó w k o w y: odruch ten nie wykorzystuje ele m e ntów drogi wzro
kowej. W⌅ókna aferentne dla teg o o druchu (wyzwala ne g o dra nienie m m e
chanicznym rogówki [cornea ] za po moc sterylne g o kawa⌅ka waty) po d
aj n erwem trójd zielnym (n. trigeminus); w⌅ókna eferentne natomiast prz e
noszone s nerw em twarz owym ( n. facialis), prowadz c do skurczu mi nia
okr neg o oka (m. orbicularis oculi) - ja k o skutku dra nienia ro gówki. O ro d
kiem prze⌅ czenio wym dla o druchu ro g ówko weg o s struktury w mostowej
cz ci pnia mózgu.
O d ruch p rz e dsio n k o w o - o cz n y: W przypadku prz e p⌅u kiwania z e w n trz
neg o przewo du s⌅uch owe g o zim n wo d ujawnia si u z dro wej osoby okoruch owym , n. oculomotorius [n. III]). Ca⌅k owite zniesie nie te g o o druchu
oczo pl s ( nystagm us) z faz szyb k o kierunku prz eciw nym do w y u pacjenta znajd uj ce g o si w pi czce jest le ro kuj cym o bja w e m , g dy
w o⌅uj ce g o bod ca (w⌅ó kna afere ntne po d aj nerw e m prze dsio nko wo- o pisany o druch jest n ajp ew niejszym klinicznym testem p o zwalaj cym na
- lim akowym, n. vestibulocochlearis [n. VIII]; w⌅ó kna efere ntne: nerwem d oko nanie oce ny funkcji pnia mózgu.
469
13.19 Uk⌅ad w zro k o w y: o druchy
A P o ⌅ cz e n ia n e u r o n a l n e b i o r ce u d zia ⌅ w o d ru ch u na a k o m o d a cj
i k o n w e r g e n cj (z b ie n o ) pola prz e d p o kryw o w e g o ( area pretecta lis) . Tu nast p uje d alsze prze⌅
Je eli do oka przybli a si o gl d any o b ie kt / prze d m io t, osie wid z e nia obu cze nie - aksony ko cz si w j drz e Perlii ( Nucleus Perlia ), które le y m i
oczu m usz sch o d zi si coraz b ard ziej (k o n w erg e ncja), a p o nadto musi dzy o b o m a j dra m i Edin g era -W estphala (j dra m i d o d atko wym i nerw u
si z m ie nia je d n o cz e n ie o g niskowa (krzyw izn a) so czew e k (ako mo da- okoruch ow e g o, nuclei accessorii nervi oculom otorii [ nuclei Edingeri-West-
cja). W ten sp osó b o gl d any prz e d m io t je st wid zia ny ostro i przestrze n ph a li ]). W j drz e Perlii zlo kaliz o w an e s d w ie fu n kcjo n aln ie ró ne grupy
nie. O bu wym ie nio nym zjawisko m to w arzysz trzy pro cesy cz stko w e: n e uro n ó w:
1. W przyp a d ku k o n w e r g e n cji - p o b u d ze nie o bu m i ni prostych przy • je d n a gru p a prze⌅ cza si na - ko nieczne dla ruch ó w konw erg encyj-
ro d kowych ( mm. recti mediates) p o w o d uje zwro t o bu renic, a tym sa nych - so m ato m o toryczn e j dro n erw u o koruch ow e g o ( nucleus nervi
mym ró w nie i osi wid z e nia o bu oczu, do ro dka (ze ro d ko w a nie), tak oculom otorii ) , który wysy⌅a sw o je aksony b e p o re d nio d o m i nia pro
e z b li a j cy si prze d m io t je st zawsze o d w z oro w yw a ny w dotku ro d ste g o przy ro d ko w e g o ( m. rectus medialis) ;
kowym (fove a centralis). • inna gru p a neuro n ó w prze⌅ cza si z kolei na wisc ero m o toryczn e
2. W przyp a d ku a k o m o d a cji - so czewka ule ga za o kr g le niu, co p ozwala (p rzywsp ó ⌅czuln e) j dra d o d atko w e n erw u o koruch ow e g o, które s
na ostre o d w z oro w yw a n ie z b li aj c e g o si prz e d m io tu na siatkówce. o d p o w ie d zialn e za ak o m o d acj i zw e n ie re nicy (u n erwie n ie przy
M i sie rz sko wy ( m. ciliaris) , od które go o dch o d z w⌅ó kna o b w ó d wsp ó ⌅czuln e zaznacz o n e tylko po je d n e j stronie).
kowe przycze p io n e z dru giej strony do o bw o d u so czewki, u trzym uj Po prz e⌅ cze niu w j drz e d o d atko wym n erw u III - prze d zw o jo w e przy
j w sta nie na pi cia. W przyp a d ku skurczu m i nia rz skowe g o w trak wsp ó ⌅czuln e aksony p o d aj do zw o ju rz skowe g o ( ganglion ciliare ),
cie ako m o d acji - w⌅ó kna o b w ó d ko w e ro zlu niaj si , a soczewka - na g d zie nast p uje ich prze⌅ cze nie na neuro n za zw o jo w y. W ych o d z cym i
sku tek w⌅asn e g o ci nie nia w e w n trzn e g o - zao kr gla si . ze zw o ju rz skowe g o nerw a m i rz sko wym i kró tkim i ( nn. ciliares breves)
3. Dla zwi ksz e nia ostro ci wid z e nia zw a si d o d atko w o re nica - do g a⌅ki ocznej kieruj si dwa ro dzaje neuro n ó w. Je d n e p o d aj do
w w ynik u d zia ⌅a nia m i nia zw ierac za re n icy ( m. sphincter pupilla e ) . m i nia rz skowe g o (a ko m o d acja), inne - do m i nia zwieracza re nicy
Ko nw erg e ncja i ako m o d acja m o g prze bie g a w sp osó b wia d o m y (unie- (z w e nie re nicy).
ruch o m ie nie / ufikso w anie wzro ku na blisko zn ajd uj cym si prze d m io W p ó nych sta diach ki⌅y ( lu es = syphilis; zaka e nie kr tkie m bla dym , trepo
cie) lub nie w ia d o m y (u fikso w anie wzro ku na np. z b li aj cym si sa m o nem a pallidum ) d ocho d zi do wyg asze nia re akcji na wia t⌅o (utraty fu n k
ch o d zie). W i kszo akso n ó w trzecie g o neuro nu dro gi w zro k o w ej p o cji mi nia zwieracza re nicy), g dy tym czase m ako m o d acja (m i sie rz
d a nerw e m w zro k o wym ( n. opticus) do cia⌅a kolankow ate g o b oczne g o skowy) i ko nw erg encja (m i sie prosty przy ro d ko wy) s zach o w an e.
(corpus genicula tu m laterale ), g d zie ule ga prz e⌅ cze niu na c z w arty neu Taki zesp ó ⌅ o b ja w ó w nazyw a si o bja w e m Arg yll-Ro b ertso na. Z o pisu o b
ron, które go aksony rzu tuj do p ierwsz orz d o w ej kory w zro k o w ej (p ole ja w ó w w y n ik a, i p o⌅ czenie do m i nia rz skowe g o i m i nia zwieracza
Bro d m anna 17). Za p o m oc d alszych p o⌅ cze neuro nalnych - aksony re n icy zostaje zach o w an e, ch o za p o m oc in nych, an a to m icznie tru d
d o cieraj prz e z dru g orz d o w kor w zro k o w (p ole 19) - osta tecznie do nych do zid e n tyfiko w a nia dróg n erw o wych.
470
M. sp hincter
p u pilla e
N n. ciliares
breves
Gan glio n
ciliare
N. o p ticus
N. o c u lo m o t o rius-
Tractus o p ticus fib ra e p arasym p athica e
Corp us
g e niculatu m N uclei accessorii
laterale n ervi oculo m o torii
(n uclei Edin g eri-W est p hali)
Corp us
g e niculatu m Area
m e diale prete ctalis
B Re g u la cja sz e r o k o ci re n icy, W przyp a d ku o druchu na wia t⌅o rozró nia si b e zp o re d ni i p o re d ni

o d ru ch na w ia t ⌅ o ( re n icz n y) re akcj na wia t⌅o:
O druch na wia t⌅o u m o liwia oku d o p aso w anie si do z m ie nnych w aru n W celu prz e b a d ania b e z p o r e d n i e j r e a k cji na w ia t ⌅ o - z akryw a si
ków o wie tle nia (jasn o ci). W przyp a d ku na d m iern e g o o wie tle nia (np. r koma przyto m n e m u i wsp ó ⌅pracuj ce m u p acje nto wi oczy, po czym
po o wie tle niu oka latark ) d ocho d zi do zw e nia re nicy (ochro na fo- je d n o oko zostaje o ds⌅o ni te. Po kró tkim o p ó nie niu (latencji) renica d o
t orece p toró w sia tk ó wki); z kolei przy s⌅a bym o wie tle niu - re nica ulega piero co o ds⌅o ni te g o oka zw a si .
ro zszerz eniu. Jak m ówi sama nazwa o druchu - a d a p tacja do in te nsyw n o Ba d anie p o r e d n i e j r e a k cji na w ia t ⌅ o pole ga na tym , e osob a b a d a
ci w p a d aj ce g o do oka wia t⌅a nast p uje w sp osó b nie wia d o m y (przy j ca w ten sp osó b uk⌅ad a sw o j r k zwró c o n kantem nad grz biete m
wyk orzysta niu p o zakola nkowej cz ci dro gi w zro ko w ej). nosa p acje nta, a by w przyp a d ku korzysta nia z latarki m o na by⌅o o w ie
A f e re n t n e ra m i o d ru ch u na w ia t ⌅ o: Pierwsze trzy neuro ny (1. neuron: tli tylko je d n o z oczu. Spraw dza si : czy - co w yst p u je w n orm alnym
pr ciki i czo pki; 2. neuron: kom órki dwu bie g un o w e; 3. neuron: komórki przyp a d ku - b e zp o re d nie o wie tle nie je d n e g o oka pro wadzi ró w nie do
zw ojo w e) d o ro dkowej drogi te g o o druchu znajd uj si w o br bie siat zw e nia si re nicy oka n ie o wie tlan e g o (to w arzysz ca / k o nse nsualna
kówki. Aksony kom órek zw ojo wych tw orz n erw wzrokowy (n. opticus) . O d reakcja na wia t⌅o).
p owie dzialne za odruch aksony (kolor jasn o nie bieski) po d aj korzeniem Z n ie sie n i e r e a k cji na w ia t ⌅ o w p rz e b ie g u o k re l o n y ch usz k o d z e :
przy ro dko wym pasma wzro kowe g o (tractus opticus, radix medialis) do pola W przyp a d ku je d n ostro n n e g o uszko dzenia n erw u w zro ko w e g o - brak
prz e d p okryw owe g o (area pretectalis; pozakolankowa cz drogi wzro ko jest b e zp o re d nie j reakcji na wia t⌅o w o wie tlanym oku po stro nie uszk o
wej); pozosta⌅e aksony (kolor ciem n o nie bieski) kieruj si do cia⌅a kolan d ze nia. Ko nse kw e ncj je st ró wnie brak reakcji t o w arzysz cej w oku prz e
kowateg o boczne go (corpus geniculatum laterale). Po prze⌅ czeniu w polu ciw nym , g d y uszko dzeniu ule g⌅o afere ntn e ram i te g o o druchu. W przy
prze d p okryw owym aksony czw arte g o neuronu p o d aj do przywsp ó⌅- pa dku o wie tle nia oka dru g ie g o - po prz eciw n ej stro nie do uszko dzenia
czulnych j d er d o d atkowych nerw u okoruchowe g o (nuclei accessorii nervi n erw u w zro ko w e g o - n aturalnie w yst p u je o druch na wia t⌅o w tym oku
oculomotorii [ nuclei Edingeri-Westphali]) - po obu stronach. Tego rodzaju (b e z p o re d nia re akcja); w yst p u je tak e reakcja t o w arzysza w dru gim
o bustronne unerwie nie j d er d o d atkowych n. III - u m o liwia reakcj towa- oku, tj. z uszko dzo nym nerw e m w zro k o wym , g d y e fere ntn e ram i w y
rzysz c /k onse nsualn (zob. dalej). k orzystuje inn dro g n erw o w ni n erw w zro ko wy. W przyp a d ku uszko
Ef e r e n t n e r a m i o d ru ch u na w ia t ⌅ o : Pi te neuro ny (o ro dkowe n e u dzenia przywsp ó ⌅czulnych j d er nerw u o koruch ow e g o lub zw oju rz sko
ro ny przywsp ó ⌅czuln e - prze d zw o jo w e) - zlo kaliz o w an e s w j drz e d o w e g o - wy p a d a efere n tn e ra m i o druchu. W obu przyp a d kach brak jest
d a tko wym nerw u III i wysy⌅aj sw oje akso ny do zw o ju rz skowe g o (g a n p o re d niej i b e zp o re d nie j reakcji na wia t⌅o. Uszko dze nie pro mie nisto-
glion ciliare ). Tu n ast p uje prze⌅ cze nie na 6 neuro n (o b w o d o wy neuron ci w zro k o w ej lub kory w zro k o w ej (kola nko w ej cz ci dro gi wzro ko w ej)
przywsp ó ⌅czulny - z a z w o jo w y), które go aksony u n erw iaj b e zp o re d nio o czyw i cie nie pro wadzi do z n iesie nia o druchu, g d y ten wyk orzystu je
mi sie z w ierac z re n icy ( m. sphincter pupilla e ) . je d y n ie p o zakola nko w cz dro gi w zro k o w ej.
471
13.20 Uk⌅ad w zro k o w y: k o ord ynacja ruch ó w g a ⌅e k ocznych
j dro ró d m i szo w e
d zio b o w e (n ucle us in terstitialis
rostralis) p czka p o d⌅u ne g o
przy ro dk ow e g o (fasciculus N ucleus
lo n g itu dinalis m e dialis) n ervi oculo m o torii
(ang. riMLF)
N ucleus
n ervi trochle aris
tw ó r sia tk o w a ty ró d m ó z g o wia
(form atio re ticularis p czek p o d⌅u ny
m ese n c e p h ali) (a n g. MRF) przy ro d k o wy (fasciculus
lo n g itu dinalis m e dialis)
(an g. FLM)
tw ó r sia tk o w a ty m ostu
przy ro d k o w y (form atio re ticularis N ucleus
p o ntis p ara m e d ia n a) (a n g. PPRF) nervi ab d uce ntis
N ucleus pre p ositus

hyp o glossi
A J d r a n er w ó w z a o p a t r u j c y c h m i n ie r uch o w e g a ⌅ k i o cz n e j pra w ego oka musi d oj do skurczu prawe g o m i nia proste g o b oczne g o
w ra z n a d rz d n y m i p o ⌅ cz e n ia m i n e u r o n a ln y m i w p niu m ó z g u (m. rectus lateralis <r u n erw io ny przez n erw o dw o d z cy, n. abducens <-
a Przekrój strza⌅ko wy w p ⌅aszczy nie p o ro d ko w ej, wid o k z lewej strony, aktyw o w a n e przez j dro n erw u VI), oraz zwio tcze nia lewe g o m i nia pro
b Sch e m at n a d j dro wych p o⌅ cze neuro nalnych ko n tro luj cych ruchy ste g o przy ro d ko w e g o ( m. rectus medialis <r brak aktyw n o ci ze strony
g a⌅e k ocznych. n erw u o koruch ow e g o, n. oculom otorius 4- z ah a m o w anie j dra n erw u III),
W przyp a d ku o gl d ania n owe g o prze d m io tu prze n osim y o wid zenia z kolei - w przyp a d ku lewego oka musi by z w io tc z o ny le w y mi sie pro
i plam ki ó⌅te ( m aculae lute ae - czyli do⌅ki ro dkow e [fove ae centra les]) sty b oczny (VI), a skurczo ny le wy mi sie prosty przy ro d ko wy (III).
sia tk ó w ek naszych oczu w sp osó b sko ko wy w kierunku ce lu. Te szy b kie Tego ro dzaju ruchy, w których uczestnicz m i nie z e w n trzn e obu g a
i precyzyjn e, e b y nie p o wie d zie b alistyczn e, skokowe ruchy (p owro tne) ⌅e k o cznych, n a zyw a n e s rucha m i sprz o nym i lu b skojarz o nym i. Dla ko
n azyw a si sakka d a m i. M aj one ch arakter za pro gra m o w any i nie jest ordynacji te g o ro dzaju ruch ó w istnie je wiele o ro dków (j dra prze dru-
m o liw e d o k o nanie z m ia ny ruchu w trakcie je g o w yk o nyw a n ia. W w y ch o w e; zaznacz o n e kolore m fio le t o wym ). Pro gram o wanie skojarz onych
k o nywa niu te g o ro dzaju ruch ó w uczestnicz j dra ruch o w e wszystkich ruch ów ga⌅ek o cznych w p ⌅aszczy nie p o zio m ej o d bywa si w przy ro d
n erw ó w czaszko wych u n erw iaj cych z e w n trzn e m i nie ga⌅e k ocznych kowym tw orze siatko watym mostu (form a tio reticularis pontis pa ra m e
(j dra n erw ó w czaszko wych III, IV i VI; zaznacz o n e kolore m czerw o nym ). dia n a; an g. para m edia n pontine reticular form a tion - PPRF), z kolei ruch ów
W tym celu s one p o ⌅ czone ze so b za p o m oc p czka p o d⌅u ne g o w p ⌅aszczy nie pio n o w ej - w dzio b owym j drz e ró d m i sz o wym p czka
przy ro d ko w e g o [ fasciculus longitudin alis m edialis; ang. m edial longitu p o d⌅u ne g o przy ro d ko w e g o ( nucleus interstitialis rostralis fasciculi longi
din a l fasciculus - MLF, kolor nie bieski) (je g o d ok⌅a d ne p o⌅o enie i prz e tudin alis m edialis; an g. rostral interstitial nucleus o f medial longitudin a l fas
bieg - zo b. B). Po nie wa w wyk o nyw a n iu te g o ro dzaju z⌅o o nych ruch ó w ciculus - riFLM ). O ba o ro dki sp ojrzenia maj o b ustro nn e p o⌅ czenia do
g a⌅e k ocznych uczestnicz zasa d nicz o wszystkie j dra n erw ó w m i ni ru j d er n erw ó w czaszko wych III, IV i VI.
ch o wych ga⌅ki ocznej oraz un erw ia n e prz e z nie m i nie - to aktyw n o Syg na⌅y do unieruch o m ie nia ga⌅ki ocznej w n owym po⌅o eniu (zatrzym a
tych j d er musi by ko ntrolow ana prz e z stru ktury na drz d ne, tzn. nadj - nia wyk o nyw a nia je j ruch ów) p och o dz nato m iast od j dra p o prze d zaj
drow e. O znacza to np., i przy sp o gl d aniu w stron praw - w przyp a d ku cego nerw u p o dj zykowe g o [ nucleus prepositus hypoglossi; zo b. a).
472
N ucleus
nevi oculo m o torii
N ucleus
n ervi tro chle aris

(m esence p hali)
B Prz e b ie g p cz k a p o d ⌅u n e g o p r z y r o d k o
Fasciculus w e g o ( f ascicu lus l o n g itu d in a lis m ed i a lis )
lo n gitu dinalis w p niu m ó z g u
m edialis
Przekrój p o ro dkow o -strza⌅k owy, wid o k z lewej
N ucleus
strony.
nervi a b d uce ntis P czek p o d ⌅u ny przy ro d ko wy p o⌅o o ny je st
b ocznie po obu stro nach w o d o ci g u m ózgu /
ró d m ó zg owia (a queductus cerebri [ m esence
ph a li ]) i po d a od ró d m ó zg owia dalej a do
cz ci szyjn ej rd zenia kr g o w e g o. P czkiem
tym prze n osz o n e s w⌅ó kna o d p o w ie d zialn e
za sprz o n e ruchy ga⌅e k o cznych. Ich uszko
d ze nie pro wadzi do o ftalm o p le g ii m i d zyj dro -
w ej (m i d zyj dro w e g o p ora enia mi ni ga⌅ki
o cznej) (zo b. C).
C Usz k o d z e n i e p cz k a p o d ⌅u n e g o
p rz y r o d k o w e g o ( f ascicu lus l on git ud in a lis
m e d i a l is ) i o f t a l m o p le g ia m i d z y j d r o w a
N yst a g m u s in o c u l o d e x t r o P czek p o d ⌅u ny przy ro d ko wy ⌅ c zy m i d zy
so b j d ra m i ni z e w n trznych ga⌅ki oczn ej;
dro ga ta o b e jm uje ró w nie p o⌅ czenia ze stro n
sp ojrze nie
w stro n praw prz eciw n . W przyp a d ku uszko dzenia tej „a u t o
stra dy danych " - ujaw niaj si o b ja w y o ftalm o
ple gii m i d zyj dro w ej. N ajcz ciej te g o ro dzaju
uszko dzenie uja wnia si m i d zy j dre m nerw u
sp o jrz e nie z bie n e o d w o d z ce g o ( n. abducens) i j dre m nerw u
(k o n w erg e ncja)
o koruch ow e g o ( n. oculom otorius) („ ro d ek ci
ko ci wyp a d ku "). Uszko dze nie m o e mie ch a
Pars d extra Pars sinistra
rakter je d n o - lu b o b ustro nny. Przyczyn mo e
O culus sinister O culus d exter
by stw ard nie nie ro zsiane lub za b urze nia
u krw ie n ia. Uszko dze nie staje si d ostrze g aln e
M. rectus m edialis w zwi zku z utrat sprz o nych ruch ó w ga⌅ek
ocznych.
Na rycin ie o b ok prze dstawio n o przy p a d ek p o
le g aj cy na uszko d zeniu lewe g o p czka p o
d⌅u n e g o przy ro d ko w e g o. W przyp a d ku sp oj
rzenia (p atrzenia) w stro n praw nie m o e by
a k tyw o w a ny le wy mi sie prosty przy ro d
k o wy ( m. rectus m edialis) . Po stro nie uszk o d ze
nia nie je st m o liw e d o w o ln e p oruszenie g a⌅k
o czn do w e w n trz (utrata fu n kcji m i nia pro
ste go przy ro d ko w e g o); po stro nie przeciw nej
uja wnia si nato m iast oczo pl s ( nystagmus)
w kierunku d a n e g o sp ojrzenia (spraw ny m i
sie prosty b oczny, m. rectus latera lis, który jest
u n erw io ny przez n erw o d w o d z cy). W yko ny
w a nie ruch ó w o dru ch o w ych, ja k np. reakcja na
z bie n o (k o nw erg e ncja), nie ule ga z a b urz e
niu, g dy brak je st uszko dze o b w o d o wych czy
te j d ro w ych o d p o w ie d nic h n erw ó w czaszko
w ych, a w sam ej re akcji nie u cz estn iczy p czek
p o d ⌅u ny przy ro d ko wy.
473
N e uro a n a to m i a 13. U k ⌅ a d y cz y n n o c io w e i o d n iesie n i a k li n ic z n e
13.21 Dro ga s⌅uch o w a
A D o r o d k o w a (a f e re n t n a) d r o g a s⌅u ch o w a z le w e g o ucha
Rece ptora mi drogi s⌅uch owej s ko m órki w⌅oskow ate (d awniej: rz sate) • kom órki w⌅osk o w ate w e w n trzn e narz d u spiraln e g o (C ortie g o),
w e w n trzn e narz d u spiraln e g o (C ortie g o). Po nie wa nie p osiad aj one • zw ó j sp iralny lim aka (ganglion spirale cochleae),
ad nych wyp uste k - zaliczan e s do wtórnych komórek zmys⌅owych. Z naj • j dra lim akow e prz e d nie i tylne,
d uj si one w przew o dzie lim akowym (ductus cochlearis) na b⌅o nie pod- • j dra cia⌅a czw oro b o czn e g o (nuclei corporis trapezoidei) i j dro o liw
stawnej, a na swej górn ej p owierzchni maj ro zmieszczone w⌅oski lub rz kowe g órn e (nucleus olivaris superior),
ski s⌅uch o w e (stereocilia), które pod w p ⌅yw e m fali w druj cej p ochylaj si • j dra wst gi b o cznej (nuclei lemnisci lateralis),
w z g l d e m b⌅ony p o kryw o w ej (membrana tectoria). W wyniku te g o d o ch o • j dro wz g órka d olne g o (nucleus colliculi inferioris),
dzi do uginania si rz sek s⌅uch o wych (zob. s. 147). Ugi cia te (prze m iesz • j dro cia⌅a kolankow ate g o przy ro d ko w e g o (nucleus corporis genicul ati
czenia) sta n owi b o dziec dla wyw o ⌅a nia ca⌅ej kaskady syg na⌅o wej. Aksony medialis) i
d e n drytyczn e (o d ro dkowe) d w u b ie g u n o wych kom órek zw oju spiralneg o • p ierwsz orz d ow a kora s⌅u ch o wa w p⌅acie skro nio wym (lobus tempora
(ganglion spirale) o d bieraj b o dziec i prz enosz go aksonami d o ro dko lis-, zakr ty skro nio w e p o przeczn e H eschla).
wym i, które ⌅ cznie tw orz n erw lim ako wy (n. cochlearis), do j d er lim a Poszcze gólnym okolico m lim aka przyp orz d ko wane s o d p owie d nie oko
kowych prz e d nie g o i tyln e g o (nuclei cochleares anterior et posterior). Tu na lice w stacjach prz e⌅ cze niowych na prze bie gu dro gi s⌅uchowej, oraz w ko
st p uje prz e⌅ czenie na dru gi neuron drogi s⌅uch owej wraz z analiz in rze s⌅uch owej; st d te m ówi si o tonotopowej organizacji drogi s⌅uchowej.
form acji d wi k o w ej. Inform acja z j d er lim ako wych - b d c prze⌅ czana Tym samym w przypadku drogi s⌅uch owej o b owi zuje pod o bna zasada or
w dalszych 4 -6 j drach drogi s⌅uch owej - d ociera osta tecznie do pierw- g anizacji w e w n trzn e j b ud owy, ja k to w yst p uje przy dro dze wzro kowej.
szorz d owej kory s⌅uch owej, g dzie inform acja akustyczna mo e by o d e O b uuszne prz e tw arzanie inform acji ak ustyczn ej (s⌅yszenie stere ofo
brana w wia d o m y sposó b. Pierwszorz d owa kora s⌅uchowa po⌅o ona jest niczne) nast p uje d o piero na p o zio m ie j dra oliwk ow e g o g órn e g o. Na
w zakr tach skro nio wych p o prz ecznych Heschla (gyri temporales trans wszystkich d alszych pi trach dro gi s⌅u ch o w ej istniej skrzy o w ania w ⌅ó
versi-, gyri Heschir, pole Bro d m anna 41). Z asa d niczo na prze bie gu dro gi s⌅u kien m i d zy praw i lew dro g s⌅u ch o w . Uszko dzone g o lim aka mo na
ch owej wyró nia si nast p uj ce stacje prz e⌅ czeniowe: o b ecnie zast pi im pla nte m lim ako wym .
474
N. cochle aris - N ucleus

nervi facialis
N. facialis
N ucleus N ucleus olivaris N ucleus

co chle aris su p erior n ervi facia lis
Cochle a
Stap es
M em brana tym p anica
N. sta p e dius
M. sta p e dius
B Sch e m a t o d ru ch u st rz e m i cz k o w e g o ciu przez d w i k nat e nia pro g owe g o urucham ia si o druch strze m i cz-
G dy g⌅o n o syg na⌅u akustyczn e g o osi g nie okre lo ny próg - w wynik u kowy. Z m ia na na pi cia b⌅o ny b b e n k o w ej, tj. je j o p orn o , m o e by
o druchu strze m i czko w e g o d ocho d zi do napi cia m i nia strze m i cz z m ierzo na dro g elektro niczn .
kowe g o (m. stapedius). Za p o m oc te g o o druchu m o liwa je st au diolo- Rami aferentne te g o o druchu bie g nie nerw e m lim ako wym (n. cochle
giczna oce na spraw n o ci s⌅u chu; ba d anie m o e by prze pro w a d z o ne bez aris). W j d rz e g órnym o liwki {nucleus olivaris superior) inform acja aku
wsp ó ⌅pracy ch ore g o (tzw. o b ie ktyw n e b a d anie s⌅u chu). Ba d anie pole ga styczna z o bu stro n prz e kiero wyw a n a je st do j dra n erw u tw arz o w e g o
na w pro w a d ze niu w prz ewó d s⌅u ch o wy z e w n trz n y sondy, za p o m oc (nucleus nervi facialis). Rami eferentne o druchu bie g nie z kolei sp e cjal
której e m it o w an e s d w i ki w kierunku b⌅o ny b b e nk o w ej. Po osi g ni nymi wisc ero m o t orycznym i w⌅ó kna m i n erw u tw arz o w e g o (n. facialis).
Tractus olivo c o chle aris

m e dialis
neuro n b o czny
neuro n przy ro dk o wy
C O d r o d k o w e (e f e re n t n e) w ⌅ ó k n a z o li w k i d o n a rz d u sp ir a l n e g o ralis et medialis). W⌅ókna neuro n ó w b ocznych p o d aj nieskrzy owane,

(Co rtie g o) ko cz c si na aksonach d e n drytycznych kom órek z w o jo w yc h, d o cieraj
O prócz w⌅ó kie n aferentnych p o ch o dz cych z narz d u spiraln e g o (C ortie go) cych do kom órek w⌅osk o w atych w e w n trznych; z kolei w⌅ó kna n euro n ów
(por. A , tutaj prze dstawio n e w kolorze nie bieskim), które tw orz n erw s⌅u przy ro d ko wych ule g aj skrzy owaniu na stro n przeciw n i ko cz si na
ch o wy (n erw lim akowy, n. cochlearis), istniej ró wnie w⌅ó kna efere ntne p o dstawie kom órek w⌅oskow atych zew n trznych. W wynik u p o b udzenia
(kolor czerw o ny) p o d aj ce w kierunku narz d u spiraln e g o (C ortie go) ko m órki w ⌅oskow ate z e w n trzn e s w sta nie aktyw n ie nasili dzia ⌅a nie fali
w uchu w e w n trzny m . W⌅ókna te m aj s⌅u y zaró w no aktyw n ej o bró bce w druj ce j. Przez to zwi ksza si te czu⌅o ko m órek w⌅osk ow atych w e
wst p nej d wi ku (ang. cochle ar amplifier - w z m acniacz lim ako wy), ja k w n trznych (w⌅a ciw ych kom órek rece p toro wych). D zia⌅anie w⌅ó kie n efe-
ró wnie ochro nie przed prz eci e nie m akustycznym . Efere ntne w⌅ó kna rentnych z oliwki na ko m órki w⌅oskow ate mo e by rejestro wane za po
p ocho dz od neuro n ó w u m ie jsco wio nych b ocznie lub przy ro d kow o m oc techniki e m isji o to akustycznej (O AE - ang. otoacoustic emission ),
w okolicy górn ej oliwki i stamt d p o d aj w kieru nku lim aka (droga stoso wanej ja k o meto da przesiew owa (ang. screening) w badaniu s⌅uchu
oliwkow o - lim akowa boczna i przy ro d kowa, tractus olivocochlearis l ate u noworo dków.
475
13.22 U k⌅ad prz e dsio n k o w y
A O ro d k o w e p o ⌅ c z e n ia n e rw u p rz e d sio n k o w e g o (n. vesti b u l a ris )

Kontrol równ owa gi cia⌅a za p e w nia w p ⌅yw 3 uk⌅a d ó w: prze dsio nkowy i ko cz si w czterech j drach prze dsio nkowych ( nuclei ve
• uk⌅ad u prze dsio nko w e g o, stibulares; zob. C). O prócz w⌅ó kie n d o prowadzaj cych z uk⌅adu prze dsio n
• uk⌅ad u czucia g ⌅ b o kie g o (pro prio ce pcji), koweg o - j dra prze dsio nkowe o trzym uj ró wnie inne inform acje senso
• uk⌅ad u wzro ko w e g o. ryczne (zob. B). J dra prze dsio nkowe wykazuj org anizacj to p o graficzn
Dwa ostatnie uk⌅ady ju o m ówio no. O bw o d owe rece p tory uk⌅adu przed (zob. C) i wysy⌅aj w⌅ó kna efere ntne do trzech struktur d ocelo wych:
sionkowego zlo kalizo w ane s w b⌅ dniku b⌅oniastym (zob. cz skalista • za p o m oc dro gi prze dsio nko w o -rd ze nio w ej b ocznej (tra ctus vestibu
ko ci skro nio w ej, s. 136 i 148), który sk⌅ada si z⌅a g ie w ki (utriculus), w o lospin alis lateralis) d o cieraj do neuro n ó w ruch o wych rdzenia kr g o
reczka (sa cculus) oraz baniek prz ew o d ó w pó⌅kolistych (a mpullae ductuum w e g o, u n erw iaj cych m i nie prosto wniki tu ⌅o wia, w których z w i k
semicircularium ). Plamka ⌅a gie wki ( m acula utriculi) i plamka woreczka (m a szaj na pi cie m i nio w e, co p o zwala u trzym a wyprost o w a n p o zy
cula sacculi ) mierz przyspieszenia liniowe, z kolei grze bie nie ba kowe (cri cj cia⌅a;
stae ampullares) przew o d ów p ó⌅kolistych o d bieraj przyspieszenie k towe. • za p o m oc dro gi prze dsio nko w o -m ó d ko w ej (tra ctus vestibuloce-
Po d o bnie do kom órek w⌅oskowatych (rz satych) ucha w e w n trzn e g o - rebellaris) do p⌅ata k⌅aczko w o -gru d ko w e g o ( lobus flocculonodularis)
ró wnie rece p tory uk⌅a du prze dsio nkow e g o s wtórnym i kom órkami zm y m ó d ku (m ó d ek stary, archicerebellum );
s⌅o wym i. Od stro ny p o dstawnej kom órki rece ptoro we s o tocz one akso • za p o m oc wst p uj ce j cz ci p czka p o d⌅u ne g o przy ro d kow e g o
nami d e n drytycznym i d w u bie g un o wych neuro n ów z w o jo wych. Cia⌅a ko (fasciculus longitudin alis medialis) d o cieraj do j d er n erw ó w mi ni
mórek (p erykario ny) tych neuro n ów znajd uj si w zw oju prze dsio nko g a⌅e k ocznych po tej sam ej stro nie ( ipsilateralnej ) oraz po stro nie prze
wym (ganglion vestibulare). A ksony do ro dkowe tych kom órek tw orz nerw ciw n ej (kontralateralnie ).
476
6 Z asa d n icz a rola j d e r p rz e d si o n k o w y c h w p r o cesie

Cortex Th ala m us Tru ncus u t r z y m y w a n ia r ó w n o w a g i cia⌅ a
Hyp othala m us e nce p hali
W ⌅ókna d o pro w a d zaj c e (afere ntne) do j d er prze dsio nko wych oraz w y
ch o d z ce z nich w⌅ó kna efere n tn e (wypro w a d zaj c e) p o twierd zaj klu
ru chy gatek cz o w rol tych j d er w z akresie u trzym yw a nia równ owa gi cia⌅a. W⌅ókna
ocznych
afere ntn e j d er prze dsio nko wych p o ch o d z z uk⌅adu prz e dsio nko w e g o,
pro prio ce p tyw n e g o (c zucie g ⌅ b o kie: czucie p o⌅o enia, inform acja z m i
ni i staw ó w) oraz uk⌅a du w zro k o w e g o. W ⌅ókna wy pro w a d zaj ce (e fe
re ntne) z j d er prze dsio nko wych p o d aj do okolic j d ro w ych, które
steruj w a nym dla ró wn o w a gi uk⌅ad e m ruchu. S to o d p o w ie d nie j dra
w n ast p uj cych o kolicach m ózgu:
• w rdzeniu kr g o wym (m o toryka p ostawna),
• w m ó d ku (p recyzyjn a kontrola ruchu) i
O culus • w pniu m ózgu (j dra m i ni z e w n trznych ga⌅ki ocznej - kontrola ru
ch ó w ga⌅ek o cznych).
W d alszej k olejno ci w⌅ó kna e fere ntn e z o k o licy j d er prze dsio nko wych
p o d aj do n ast p uj cych re gio n ó w m ózgu:
N uclei vestib ulares • do w z g órza i kory (czucie przestrzenn e) oraz
La b yrin th us Cere b ellu m
• do p o d wzg órza (re g ulacja w e g e ta tyw n a: w y m io ty to w arzysz ce za
Me dulla spinalis wro to m g⌅o wy).
pro prioce pcja
Uw aga: Ostre za b urz e nie fu n kcji uk⌅adu prze dsio nko w e g o o bja wia si
w p ostaci o bro to wych zawro tó w g ⌅o wy (zawro tó w z p oczucie m w iro w a
nia - „ kr c i mu si w g⌅o wie "; przyp. t⌅u m.).
N ucleus
N ucleus n ervi oculo m o torii
nervi tro chle aris
Fascic ulus lo n g i
tu dinalis m e dialis
N ucleus
Cere b ellu m
Pe d u nculus
cere b ellaris inferior
N ucleus vesti Fibra e

bularis su p erior vestib ulo cere b ellares
N ucleus vesti
b ularis lateralis
N ucleus vesti
bularis inferior
N ucleus vesti
b ularis m edialis
Fasciculus Tractus
lo n gitu dinalis vestib ulospinalis
m edialis lateralis
C J d ra p rz e dsio n k o w e: o r g a n iz a cja
t o p o g ra f icz n a (t o p o w a) i ich o r o d k o w e p o ⌅ cz e n ia
Wyró nia si cztery gru p y j d er prze dsio nko wych:
• j dro prze dsio nko w e g órn e Bechterew a ( nucleus vestibularis superior
• W⌅ókna afere ntn e z grze bie ni b a ko wych (crista e a mpullares) prz e w o
[.nucleus Bechterevi ]),
d ó w p ó⌅k olistych ko cz si w j d rz e prze dsio nko wym g órnym , w g ór
• j dro prze dsio nko w e b oczne D eitersa { nucleus vestibularis lateralis
nej cz ci j dra prze dsio nko w e g o d olne g o oraz w j d rz e prze dsio nko
[ nucleus Deitersi]) ,
wy m b ocznym.
• j d ro prze dsio nko w e przy ro d ko w e Schwalb e g o { nucleus vestibularis
• W ⌅ókna eferentn e z j d ra prze dsio nko w e g o b oczne g o kieruj si do
medialis [ nucleus S chw albe ]) i
dro gi prze dsio nko w o -rd zenio w ej b ocznej ( tractus vestibulospin a lis la
• j dro prze dsio nko w e d olne Rollera { nucleus vestibularis inferior
teralis). Droga ta ro zci ga si a do o dcinka krzy o w e g o rdzenia kr g o
[ nucleus Rolleri]).
w e g o; je j akso ny ko cz si na neuro nach ru ch o w ych. F u nkcjo nalnie
Uk⌅ad prz e dsio n ko wy c e ch uje si b u d o w t o p o w (to p o graficzn ):
dro ga ta s⌅u y u trzym a niu prz e z cia⌅o wyprost o w an e j p ostawy (u trzy
• W⌅ókna aferentne z plamki woreczka (macula sacculi ) ko cz si w j drz e
m yw anie napi cia g⌅ó w nie mi ni prosto w nik ó w tu⌅o wia).
prze dsio nkowym dolnym oraz j drz e prze dsio nkowym bocznym;
• W⌅ókna afere ntn e z plam ki ⌅a g ie wki { m acula utriculi ) ko cz si w przy Wszystkie cztery j dra prze dsio nko w e wysy⌅aj p czkie m p o d⌅u nym
ro dkow ej cz ci j dra prze dsio nko w e g o d olne g o oraz w b o cznej c z przy ro d ko wym { fasciculus longitudin alis m edialis) sw o je aksony do j d er
ci j dra prze dsio nko w e g o przy ro d ko w e g o, a tak e w j d rz e prze d n erw ó w m i ni ga⌅ki o czn ej (j dra n erw u o d w o d z ce g o, bloczkowe g o
sio nko wym b ocznym; i okoruch ow e g o, nuclei nervi abducentis, trochlearis et oculom otorii ).
dni
13.23 Z m ys⌅ sm ak u
p ostero m e dialis thala m i
Gyrus
p ostc entralis
Insula
N ucleus te g m e n
talis d orsalis
Tractus trig e m in o -
th alm icus d orsalis
N ucleus ovalis
N. facialis
N ucleus para
Gan glio n g eniculi brachialis m e dialis
Epiglo ttis
Gan glio n inferius
(p etrosu m) Pars g ustat oria
N. vag us N ucleus tractus solitarii
N ucleus d orsalis n ervi vagi

Gan glio n
inferius
(n od osum) N ucleus sp in alis
nervi trig e m ini
N. lin gualis Chorda
tym p ani
A D ro g a sm a k o w a
Perce pcja smaku o d bywa si w kub kach sm ako wych j zyk a (zob. B). 1. neuro n dro gi sm ak o w ej. Cia⌅a kom órek (p erykario ny) tych n euro n ów
W prz e ciw ie stw ie do innych rece p toró w - ko m órka rece p toro wa kubka zn ajd uj si w przyp a d ku nerw u tw arz o w e g o - w z w oju kolanka, w przy
sm ako w e g o je st w ysp ecjaliz o w a n kom órk na b ⌅o nko w , któr z p o padku n erw u j zyk o w o - g ard ⌅o w e g o - w z w oju d olnym lub skalistym
w o d u braku w y p ustki akso naln ej zalicza si do wtórnych ko m óre k z m y ( ganglion inferius/ petrosum ), a w przyp a d ku n erw u b⌅ d ne g o - w z w oju
s⌅o wych. W wynik u p o b u d ze nia prz e z o kre lo n su bsta ncj ch e m iczn d olnym lub w z⌅o wym ( ganglion inferius/ nodosum ). Po prz e⌅ cze niu na
(sm akow ) - ko m órka sm akowa uw alnia na sw oje j p o dstaw nej stro nie 2 . neuro n w cz ci sm ako w ej j dra pasma sam o tne g o - aksony tych n er
g lu ta m inia n, który p o budza o b w o d o w e aksony (a kso ny d e n drytyczn e) w ó w ko cz si przyp uszczaln ie w j drz e o ko ⌅ora m ie nio wym przy ro d
aferentnych n erw ó w czaszko w ych. W zale n o ci od o ko licy j zyk a - ak kowym ( nucleus p arabrachia lis medialis) , g d zie nast p uje prze⌅ cze nie na
sony te p o ch o d z od trzech ró nych n erw ó w czaszko wych, st d te ca⌅ trz eci neuro n. W i kszo akso n ó w 3. neuro nu krzy uje si i po d a dro g
kowita utrata sm aku (a geusia ) je st rzadka. tró jd zieln o -w zg órz o w grz b ie to w (tra ctus trigem inoth ala m icus dorsa lis)
• Wra e nia sm ako w e z przednich 2/3 pow ierzchni j zyk a prze noszo ne s do p o⌅o one g o po przeciw nej stro nie j dra brzuszne g o tyln o -przy ro d -
prz e z n erw tw arz o w y (n. facialis [n. VII]), przy czym afere ntn e w⌅ó kna kow e g o wzg órza ( nucleus ventralis posterom edia lis ( VPM) thala mi ). Cz
p o d aj n ajp ierw nerw e m j zyk o w y m ( n. lingu a lis; ga⌅ n erw u trój akso n ó w 3. neuro nu po d a t sam dro g , lecz w nieskrzy o w any sp o
dzie ln e g o, n. trigem inus [n. V 3j), a n ast p nie strun b b e nk o w ( chorda só b do a n alo gic zne g o j dra w z g órzo w e g o - le ce g o je d n a k po tej sam ej
tym pa ni ) do z w o ju kolanka ( ga nglion geniculi ) n erw u tw arz o w e g o. stro nie. We w z g órzu zn ajd uje si 4. neuro n dro gi sm ako w ej, które go ak
• Wra enia sm ako w e z tylnej je d n e j trzeciej pow ierzch n i j zyk a , ja k ró w so ny rzu tuj w kierunku zakr tu za ro d ko w e g o (gyrus postcentra lis) , oraz
nie z bro d aw ek o kolo nych (papillae vallatae ) prze nosz o n e s nerw e m do kory wyspy, g d zie z n ajd u je si 5. neuro n. O d g a⌅ zienia aksonu 1. i 2.
j zyk o w o - g ard ⌅o wym ( n. glossoph aryngeus [n. IX]). neuro nu kieruj si do j d er lin o wych g órnych i d olnych ( nucleus sa li
• Wra enia sm ako w e z o ko licy n a g⌅o ni (epiglottis) prze w o d z o n e s za vatorius superior et inferior) . Dzi ki tym w⌅ó kn o m aferentnym p o b u dzane
p o m oc n erw u b⌅ d ne g o (n. vagus [n. Xj). z ostaje w trakcie je d z e n ia wy d zie la nie liny („o druch linie nia "). N erwami
Na ko m órkach ku b kó w sm ako wych ( caliculi gustatorii, gem m ae gust a to czaszko wym i VII i IX p o d aj z pnia mózgu przywsp ó ⌅czuln e prz e dzwo-
riae) ko cz si o b w o d o w e akso ny p o zornie je d n o b ie g u n o w ych kom ó jo w e w⌅ó kna wy d zie lnicz e.
rek z w o jo w yc h, które in form acj sm ako w prze nosz dalej aksonami O pró cz o pisan ej wy ej dro gi sm ako w ej - ostre p o trawy m o g p o b u dza
d o ro d k o wym i do cz ci sm ako w ej (p ars gust a toria ) j dra pasma sa ró w nie w⌅ó kna n erw u tró jd zieln e g o (n ie prz e dstawio n e na rycinie), który
m o tne g o ( nucleus tractus solitarii ). O pisane kom órki n erw o w e stan o wi w ten sp osó b ró w nie bierz e u dzia ⌅ w o d biorze wra e sm ak o wych.
478
Epiglo ttis
Foram en
caecu m Sulcus
term inalis
Papilla
valla ta
Papillae
foliata e
Papillae
filiform es
B O r g a n iz a cj a r ece p t o r ó w sm a k o w y ch w o b r b ie j z y k a )
J zyk cz⌅o wieka zawiera oko ⌅o 4600 ku b kó w sm ako wych ( caliculi gust a ró wnie w b⌅o nie lu z o w ej p o d nie bie nia m i kkie g o oraz g ard ⌅a. Z n ajd u
torii, gem m ae gusta toria e ) , w o br bie których zn ajd u j si w t órn e ko j c e si w s sie d ztwie gruczo⌅y lin o w e w sp osó b ci g ⌅y czyszcz / prze -
mórki z m ys⌅o w e - s⌅u ce p erce pcji sm aku. Kubki sm ako w e (zo b. C) s p ⌅ukuj p o wierzchni kub ka sm akowe g o, tak aby aktyw n e sm akow o cz
strukturam i zn ajd u j cym i si w o br bie b⌅o ny lu z o w ej j zyk a i w yst steczki m o g⌅y p o⌅ czy si z w o lnym i re ce p tora m i sm ak o wym i.
p uj cym i g ⌅ó w nie na b ocznych cia nach bro d aw ek o kolo nych (pa pilla e W yró nia si n ast p uj ce ro dzaje sm aku: s⌅o dki, kwa ny, s⌅ony, g orzki
vallatae; g⌅ó wna lo kalizacja ku b kó w sm ak o wych; b), oraz na bro d aw oraz „urnam i" (ro dzaj sm aku p ikantn e g o aktyw o w a n e g o przez w z m a c
kach grzy b o w a tych (p a pilla e fungiform es; c) i bro d awkach li ciastych (p a niacz sm aku - g lu ta m inia n).
pillae foliatae; d). Ponad to p oje dyncze kubki sm ako w e znale mo na
ko m órki o tw ór nab⌅onek
sm akow e sm ak o wy p⌅aski j zyka
C Bu d o w a m i k r osk o p o w a k u b k a sm a k o w e g o
Po wstawa nie ku b kó w sm ako wych w b⌅o nie lu z o w ej ja m y ustn ej in d uk o
w a n e je st n erw a m i. A kso ny trzech w y e j w ym ie nio nych n erw ó w czaszko
w ych, które prze d ostaj si do b⌅o ny lu z o w ej od stro ny p o dstaw nej, p o
w o d uj ró nic o w anie si ko m óre k n a b ⌅o nko wych do zn ajd uj cych si na
rycin ie jasn ych i cie m nych ko m órek sm ako wych (z m o d yfik o w a ne kom órki
n a b ⌅o nko w e). O ba ro dzaje kom órek si g aj sw oim i m ikro kosm kam i do
o tw oru sm akowe g o. O d czuw anie smaku kwa n e g o i s⌅o ne g o zwi za n e
je st z re ce p tora m i m aj cym i ch arakter kana⌅ó w jo n o w ych (kana⌅u so d o
w e g o dla smaku s⌅o ne g o i aktyw o w a n e g o prz e z pro to ny kana⌅u katio n o
w e g o dla sm aku kw a n e g o; przyp. t⌅u m .). W przyp a d ku innych sm ak ó w -
nisko cz steczko w e su bsta ncje sm ako w e w i si z o d p o w ie d nim i rece p
toram i b ia⌅k o wym i (które d zia ⌅aj za p o re d nictw e m bia⌅e k G i wtórnych
prz e ka nikó w; przyp. t⌅u m .; bli sze inform acje - zo b. p o dr czniki do fi
zjolo g ii). Po p o⌅ czeniu si cz steczki sm ako w ej z bia⌅kiem rece p toro wym
d ocho d zi do transd u kcji syg na⌅u i u w aln ia nia na dru gim ko cu ko m órki
g lu ta m inia n u, który pro wadzi do p o b u d ze nia o b w o d o wych (d en drytycz-
nych) akso n ó w p o zornie je d n o b ie g u n o w ych n e uro n ó w p o ch o d z cych ze
z w o jó w wy ej w ym ie nio nych trz ech n erw ó w czaszko wych.
Czas ycia ko m órek sm ako wych wyn osi oko ⌅o d w an a cie d ni; n owe ko
m órki sm ako w e p o wstaj na d nie kubka sm akowe g o, po czym ule g aj
g orzki s⌅o ny s⌅odki urnami kw a ny ró nic o w aniu do d ojrza⌅ych ko m óre k sm ak o wych.
47 9
13.24 Z m ys⌅ w ch u (po w onienia)
Stria m e d ullaris
th ala m i
Striae lo ngi N ucleus in ter

tu dinales p e d u ncularis
Stria N uclei
olfactoria hab e nulares
m e dialis
N ucleus
Bulb us te g m e ntalis
olfactorius
Uncus
Fila
olfactoria
Form atio
Bulb us
reticularis
olfactorius
Fasciculus
lo n gitu dinalis
d orsalis Tractus
olfactorius
Are a pre-
piriformis
Stria
Epith eliu m Area
olfactoria Trig o nu m
olfactoriu m pre piriform is
m e dialis olfactoriu m
Stria Corp us
A U k ⌅a d w ch o w y: b ⌅ o n a lu z o w a w ch o w a olfactoria a m yg d alo
i j e j o r o d k o w e p r z e ⌅ cz e n i a lateralis id eu m (w g⌅ bi)
Pasm o w ch o w e ( tractus olfa ctorius) na prz ekro ju strza⌅k o wym w p⌅asz

Gyrus
czy nie p o ro d ko w ej (a) oraz w id o k od stro ny p o dstaw nej (b). am biens
N ab⌅o nek w ch o w y wy cie ⌅a skle p ie nie ja m n oso wych; kom órki w ch o w e
Gyrus Stria Su bstantia
(p ierw o tn e ko m órki z m ys⌅o w e) s d w u b ie g u n o w y m i n e uro na m i. Ich o b
b se m ilu naris dia g o nalis perforata anterior
w o d o w e, p osia d aj ce na p o wierzchni rece p tory za p ach o w e, wyp ustki
ko cz si w o br bie b⌅o ny lu z o w ej nosa; ich d o ro d ko w e wyp ustki p o
d aj do opuszki w chowej (bulbus olfa ctorius), tw orz c w⌅ó kna nerw u
w ch o w e g o (n. olfa ctorius [n. I]); szcze g ó⌅y d o tycz ce prz e bie g u drogi dro to le y w tró jk cie w ch o w y m , m i dzy o b o ma pr kam i w ch o wym i
w ch o w e j - zo b. B. O p uszka w ch o w a, w której zlo k aliz o w a n e s dru gie i prze d istot d ziurko w a n prze d ni .
n e uro ny dro gi w ch o w e j (k o m órki m itraln e, kom órki p d zelko w a te) jest
w y p ustk (wyd ⌅u o n ku prz o d owi cz ci ) kreso m ó z g o wia. A kso ny dru Uwaga: adna z wym ienio nych dróg nie kieruje si do wzg órza. St d te
gie g o neuro nu p o d aj ja k o p asm o w chowe w kierunku d o ro d ko wym . uk⌅ad w ch o wy jest je d ynym uk⌅ad em zmys⌅ów, który dociera do kory m ó
Przed istot d ziurko w a n prze d ni (substa ntia perfora ta anterior) pasm o zg owej - nie b d c prze⌅ cz onym w o br bie wzg órza. Istnieje je d n ak po
w ch o w e ule ga p o dzia⌅o wi na pr ek w ch o w y b oczny i przy ro d ko wy rednia droga prowadz ca do kory nowej, która biegnie przez pierwszorz -
[stria olfa ctoria lateralis et medialis; w miejscu p o dzia⌅u zn ajd uje si trójk t d ow kor w ch o w , wzg órze i p o dstawne cz ci prz o d o m ózg owia. W w y
w c h o w y ( trigonum olfa ctorium ). m ienio nych p o dstawnych cz ciach kreso m ózg owia (niezaznaczone na ry
Pier wsz a cz a kso n ó w pasma w ch o w e g o kieruje si pr kie m w ch o cinie) nast p uje dalsze analizowanie inform acji w ch ow ej.
wym b ocznym (stria olfa ctoria lateralis) do o ro dków uk⌅a du w ch o w e g o: Uk⌅ad w ch o w y - o pró cz o ko licy p ierw o tn ej kory w ch o w ej - ⌅ czy si
cia⌅a mig d a⌅o wate g o ( corpus amygdaloideum ), zakr tu p ó⌅ksi ycowate g o z wielo m a innym i o bszaram i m ózgu, co p ow o d uje, i b o dziec w ch o w y
(gyrus semilunaris) oraz zakr tu okalaj ce g o (gyrus a mbiens). Pole przed- mo e pro wa dzi do bardzo z⌅o o nych re akcji b e hawioralnych. Przykre
gruszkowate ( area prepiriformis-, pole Bro d m anna 28) uznaje si za pierw- za p achy w yw o ⌅u j nu dno ci i w y m io ty; w przyp a d ku z a p ach ó w nasila
szorz d ow kor w ch o w - w w skim te g o s⌅owa znacze niu. Tu znajd uj j cych a p e tyt „ linka zaczyna ciekn z ust". Przetw arzanie te g o rodzaju
si trzecie neuro ny pierwsz orz d ow ej kory w ch o w ej. z a p ach ó w o d bywa si najp e w niej w p o d w zg órzu ( hypoth a la m us), w z g ó
Uw aga: Pole prze d gruszko w ate zosta⌅o na ryc. b zaznacz o n e pr kam i, rzu ( th ala m us) oraz uk⌅a d zie lim bic znym (zob. nast p ny ro zdzia⌅). P czek
p o nie w a zn ajd uje si w o kolicy przej cio w ej m i d zy p o dstaw n p o przy ro d ko wy kreso m ózg owia oraz pr ki rdzenne wzg órza (striae medul
w ierzch n i p⌅ata cz o⌅o we g o a przy ro d ko w p o wierzchni p⌅ata skro nio lares thala mi) s przy tym najw a nie jszym i p o⌅ czenia mi. P czek przy ro d
we g o. kowy kreso m ó zg owia o d d aje aksony do takich struktur, ja k:
D ru g a cz a kso n ó w pasma w ch o w e g o p o d a pr kie m w ch o wym • j dra p o dw z g órz o w e,
przy ro d ko wym (stria olfa ctoria m edialis) do pola prz e gro d o w e g o lub • tw ór sia tk o w aty (form a tio reticularis),
p o dsp oid ⌅o w e g o ( area septalis/subca llosa ), które sta n o wi cz uk⌅a du • j dra lin o w e ( nucleisa liva torii ) i
lim b ic zn e g o (zo b. s. 482) oraz do g uzka w ch o w e g o ( tuberculum olfa cto • j dro grz b ie to w e n erw u b⌅ d ne g o (nucleus dorsalis nervi vagi).
rium ) - m a⌅ej wynios⌅o ci w o ko licy isto ty d ziurko w a n ej prze d nie j. A kso ny prze bie g aj ce z kolei w pr kach rdzennych w z g órza ko cz si
T rz e cia cz a kso n ó w pasm a w ch o w e g o ko czy si w j drz e w ch o w j drach uzd eczek (nuclei h abenulares). Równie it a dro ga po d a d a
wym prz e d nim (nucleus olfa ctorius anterior), w o br bie które g o w⌅ó kna lej do pnia m ózgu - dzi ki cz e m u b o dziec w ch o w y m o e sp o w o d o w a
p o d aj ce na stro n prz eciw n ule g aj prze⌅ cze niu i ro z g a⌅ zie niu. J w y d zie la nie liny.
480
Bulbus
olfactorius
La mina
cribrosa
Cellula e
lucid ae
Cellula e
basales Cellula e
d ensa e
Cellula e
suste ntaculares
B B ⌅ o n a lu z o w a w ch o w a i n a rz d l e m iesz o w o - n oso w y
N ab⌅onek w ch o wy o b ejm uje okolic o p owierzchni 2 cm 2 na sklepieniu
ka dej ja m y nosowej, w obr bie której mie ci si oko⌅o 10 7 pierw otnych ko
mórek zmys⌅owych (a, b). Na pozio mie m olekularnym w ch owe bia⌅ka re
Axones ce ptoro we znajd uj si w okolicy rz sek kom órek w ch o wych (cilia cellulae
olfactoriae) . Ka da komórka zmys⌅owa posiada tylko je d e n rodzaj wysp ecja
lizowanych bia⌅ek rece ptorowych, które po po⌅ czeniu si z su bstancj zap a
ch ow s o d p owie dzialne za transdukcj sygna⌅u.
Mim o i lu d zie z aliczani s do z w ierz t m ikrosm atycznych, tj. w p oró w na
niu z in nym i ssakam i nie p osia d aj d o bre g o zmys⌅u za p achu, to in form a
cja g e n e tyczna o d p o wie d zialna za synte z w ch o wych bia⌅e k rece p toro
wych zajm u je a 2 % ca⌅e g o g e n o m u lu d zkie g o.
Pierw o tn e w ch o w e kom órki z m ys⌅o w e yj oko ⌅o 60 d ni i re g e n eruj si
z kom órek p o dstaw nych - cellulae basales (trw aj c e ca⌅e ycie p o dzia⌅y
ko m órek n erw o wych!).
Po⌅ czo ne w p czki d o ro d ko w e wyp ustki (akso ny) p och o d z ce od se
tek kom órek w ch o wych p o d aj w p ostaci nici w ch o wych (fila olfa c
toria; a), tw orz c n erw w ch o w y (n. olfa ctorius [n. I]), prze d ostaj si przez
blaszk sit o w ko ci sitowej (os ethmoidale, la min a cribrosa ) i ko cz si
w o p uszce w ch o w e j ( bulbus olfa ctorius; z o b. C), która po⌅o ona j e st nad
blaszk sit ow .
N arz d le m i esz o w o - n oso w y (organum vom eron asa le; an g. vom eron a
sa l org a n - M N O; prz e dsta wio ny na ryc. c) zlo k aliz o w a ny je st o b ustro nnie
w prze d nie j cz ci prze gro dy nosa. Nie s zn an e je g o o ro d ko w e stacje
prz e ⌅ cz e nio w e u cz⌅o wieka. N arz d ten re a g uje na z w i z ki steroid o w e
i w yw o ⌅u je u o ch o tn ik ó w nie wia d o m e re akcje (w p ⌅yw na w y b ó r p art
nera?). U wielu g a tu n k ó w z w ierz t w y b ór p artnera w aru n k o w a ny je st im
pulsam i w ch o w y m i, które s o d b iera n e w⌅a nie narz d e m le mieszow o -
-n osowym.
C P o ⌅ cz e n ia n e u r o n a l n e w o b r b ie o p usz k i w ch o w e j
[bulb us ol f actorius)
W ysp ecjaliz o w an e kom órki o p uszki w ch o w e j - ko m órki m itraln e [cel
lulae m itrales) - tw orz d e n d ryty szczyto w e [ dendriti apicalia ), na po
wierzch ni których akso ny tysi cy pierw o tnych ko m órek z m ys⌅o wych w y
tw arz aj p o⌅ czenia syn a p tyczn e. D e n dryty szczyto w e wra z z syna psa m i
tw orz kl buszki w chowe (glom eruli olfa ctorii ). Panuje przy tym cis⌅a za
sada org anizacji to p o graficzn ej (to pii), tzn. aksony kom órek zm ys⌅o wych
p osia d aj cych to sam o bia⌅ko rece p torow e tw orz k⌅ b uszki w ch o w e
z tylko je d n lub z bardzo n ie wie lo m a ko m órka m i m itralnym i.
Bie g n ce p o dstaw nie aksony ko m óre k m itralnych tw orz p asm o w
ch o w e [ tractus olfa ctorius) i p o d aj g ⌅ó w nie do p ierwsz orz d o w ej kory
w ch o w e j, ja k ró w nie i do innych okolic o ro d ko w e g o uk⌅adu n erw o
we g o. O d g a⌅ zienia (b ocznice) akso n ó w ko m órek m itralnych kieruj si
do kom órek ziarnistych. Z aró w n o kom órki ziarniste [ cellula e granulares),
ja k i kom órki o ko ⌅o k⌅ b uszkow e [ cellula e periglomerulares) ham uj ak
tyw n o kom órek m itralnych. W w ynik u ich dzia⌅ania m niej wra e w
ch o wych prz e d ostaje si do o ro dkow e g o uk⌅a du n erw o w e g o. W wynik u
takie g o h am o w ania u zyskuje si zja wisko z wi ksz e nia kontrastu - co pro
w a d zi do jeszc z e b ard ziej d o k⌅a d nej p erce pcji wra e w ch o w ych.
Ko m órki p d zelko wate, które ró w nie rzu tuj do p ierwsz orz d o w ej kory
w ch o w e j, nie z osta⌅y u w z g l d nio n e na rycinie.
481
13.25 U k⌅ad lim biczn y
entorhin alis se p talis m am m illare
A U k ⌅a d lim b ic z n y z cz ci o w o p r z e z r o cz y cie
p r z e d st a w i o n k o r m ó z g o w ⇤ u k w e w n t rz n y tw orz :
Wid ok od stro ny przy ro d ko w ej na praw p ó⌅kul mó zgu. • n awle czka szara ( indusium griseum ),
Poj cie „uk⌅a d u lim bic zn e g o " (fra nc, limbus - r b ek, brze g) z w i z a n e jest • zesp ó ⌅ hip o kam p a ( form atio hippoca m pi ),
z Pierre Paule m Broca, który w 1878 r. z akr ty m ó zg ow e d ooko⌅a sp o • skle p ie n ie ( fornix),
id⌅a wielkie g o, m i d zym ó z g o wie i j dra p o dstaw ne o kre li⌅ ⌅ cznym ter • pole prz e gro d o w e ( area septa lis, w skró cie prze gro da [okolica]),
mine m wielkie g o p⌅ata lim bic zn e g o (fra nc, gra nd lobe limbique ). Z kolei • pr ek prz ek tny Broki (gyrus diagonalis, nie wid o czny na tym prze
uk⌅ad lim bic zny jest p oj cie m szerszym i o b ejm uje okolice n ale ce do kroju),
kory nowej ( n eocortex ), d aw n ej (p a leocortex ) i starej ( archicortex ) oraz • zakr t przykra c o wy (gyrus paraterm in alis).
okolice j d er p o d koro wych. W zwi zku z t ro zle g⌅o ci stru ktur - infor Do uk⌅a du lim bic zn e g o zalicza si p o na d to: cia⌅o m ig d a⌅o w ate (corpus
m acja m i d zy kreso m ó z g o wie m (telenceph a lon ), m i d zym ó z g o wie m a mygdaloideum ) i cia⌅o suteczko w ate (corpus m am millare ).
(dienceph a lon ) i ród m ó zg o wie m (m esenceph a lon ) m o e by ⌅a tw ie j w y D o d atkow o nale do nie go, ale nie z osta⌅y prze dstawio n e na rycinie, na
m ienia na i inte gro w a na. Na przy ro d ko w ej p o wierzchni pó⌅kuli m ó zg o st p uj ce okolice j dro w e: j dro prze d nie w z g órza ( nucleus a nterior th a
w ej mo na ro zp o zna w e w n trzny i z e w n trz n y ⌅uk uk⌅ad u lim bic zne g o. lami), j dra uzd eczki ( nuclei h abenulares), j dro n akryw ko w e grz bieto w e
( nucleus tegmenta lis dorsa lis) oraz j dro m i d zyko narow e ( nucleus inter
⇤ u k z e w n t r z n y tw orz : peduncularis).
• zakr t przyh ip o k a m p o w y ( gyrusp ara hippoca m p a lis) , Uk⌅ad lim b ic zny ucz estniczy w re g ulacji nap du i zach o w a e m o cjo n al
• zakr t o br czy (gyrus cinguli ), zw a ny ró w nie zakr te m lim bicznym nych; o d gryw a ró wnie d ecy d uj c rol w procesie uczenia si i funkcji
( gyrus limbicus, st d nazwa), p a m i ci. Po dane na rycinie liczby d o tycz n u m erów pól cyto architekto -
• pole p o dspoid⌅owe, przyw ch o w e (area subcallosa /paraolfactoria ). nic znych Bro d m anna.
B P tla n e u ro n aln a (kr g) Pa p ez a

Wid ok na p owierzchni przy ro dkow prawej pó⌅kuli mó zgowej.
Corp us callosu m G yrus cing uli Niektóre j dra uk⌅adu lim biczn e g o s p owi zane ze so b za p om oc p
tli neuro nalnych (zob. dalej), które okre lane s term inem kr gu Papeza -
na cze am eryka skie g o neuroanato ma Ja m esa Pap eza, który ja ko pierw
szy opisa⌅ t struktur . Poni ej wym ie nio n o zaró wno struktury j dro w e
(czcionka zwyk⌅a) oraz drogi nerw owe (czcionka wyt⌅uszczo na), które ⌅ cz
te j dra z nast p n stacj prze⌅ czenio w p tli neuro naln ej:
hip okam p (hippoca mpus) -> sk le p ie n ie (fornix) -> cia⌅o suteczko

wate (corpus mammillare) -> dro g a su t ecz k o w o - w z g ó rz o w a (tractus
m a m m illoth a l a micus; p cz e k Vicq d'Azyra) j dra prze dnie wz g ó
rza ( nuclei anteriores thalami) -> dro g a / p ro m ie nist o w z g ó rz o w o-
-o b r cz o w a ( tr actus/ ra di atio th a l a m ocingula ris; termin pozano menkla-
turo wy) -> zakr t o br czy (gyrus cinguli) -> w ⌅ ó k n a o br cz o w o-hip o k a m -
p o w e (fibrae cingulohippoc a m p a les) -> hipokamp.
Za po moc opisanej p tli neuronalnej po⌅ czone zostaj rozwojowo ró ne

cz ci uk⌅adu limbiczne go. Dzi ki tym po⌅ czeniom mo liwe jest powi zanie
nie wiad omych inform acji„nagro m ad zo nych " w okolicach po dkorowych, ze
wia d o mymi zach owaniam i - kontrolowanymi przez struktury korowe.
482
C C y t o a rc h i t e k t o n icz n a b u d o w a z esp o ⌅u
h i p o k a m p a (wg Bahre m i Fro tschera)
Corp us g eni- Plexus
cula tu m laterale ch oro id eus Wid ok od przo du i z le w ej strony.
Uw aga: W o br bie zesp o⌅u hip o kam p a - z a
miast sze cio w arstw o w ej kory je d n oro d n e j
( isocortex; na d ole po stro nie lewej ryciny) z n aj
d uje si tró jw arstw o w a kora nieje d n oro d na ( al
Fimbria
Caud a nuclei locortex), której struktura w aru n ko w a n a jest
hip p ocam pi
caudati okre lo nym ro zw oje m e m brio n alnym . Hipo-
p⌅ytka k o co wa, kam p je st filo g e n e tycznie starsz struktur ni
róg A m m ona g sto
kora je d n oro d n a. Po ro dku kory n ie je d n oro d
(cornu A m m o nis) u p ak o wan e
n euro ny nej le y wst g a neuro n ów, które tw orz hipo-
Gyrus
kam p w ⌅a ciw y ( hippoca m pus propius, róg A m
d entatus
Cornu m ona, cornu A m m onis - CA). G⌅ó wnym i ko m ór
te m p orale kami w tym p a mie s kom órki p iram id o w e (ta
Gyrus
(inferius)
p arahip p o okolica o kre la na je st term in e m kory starej, ar
ca m p alis Em in entia chicortex) . W zwi zku z ró n g sto ci ko m ó
collateralis
rek p iram id o wych wyró nia si o kolic e C A 1 -
p ole 28 lu no u p ak owan e C A3. Sektor So m m era - o d p o wia d aj cy okolicy
(area n euro ny CA1 ma w neuro patolo gii szcze g ólne znacze nie:
e ntorh in alis) o b u m arcie n euro n ów w tej okolicy jest p ierw
w arstw o w a
kora n o wa Su biculu m sz , m orfolo gicznie d aj c si zid e ntyfiko wa
(n e ocortex, oznak nie d o tle nienia (hip oksji) mó zgu. O prócz
isocortex)
hip okam p a w⌅a ciw e g o ro zp ozna mo na je sz
cz e pasm o ko m órkowe - zakr t z b a ty (gyrus
denta tus lub fascia denta ta ), który jest z b u d o
wany g ⌅ó w nie z kom órek ziarnistych.
Fornix
Fim bria Alv e us
hip p ocam pi
D P o ⌅ cz e n ia n e u r o n a i n e h i p o k a m p a
Gyrus W id ok od stro ny czo⌅o wej (z przo du) i le w ej.
d e ntatus
N ajw a niejsz aferentn dro g hip o kam p a jest
Cellula e
pyram id ales dro ga prz eszyw aj ca ( tractus perfora ns; kolor
Fissura
hip p ocam pi
nie b ieski), która ro zp oczyna si w polu ród-
Cornu te m p orale w ch o w y m (regio entorhin a lis; re pre z e n to w a
(inferius)
Spatiu m nym przez tró jk tn e kom órki p ira m id o w e -
su b arachn o pole Bro d m anna 28) i po d a w kierunku hip o
Presu biculu m
id eum kam pa (tu: zak o cze nia syn a p tyczn e). N euro ny
Gyrus tej dro gi rzutuj cej do hip o kam p a o trzym uj
p arahip p o sw oje w⌅ó kna afere ntn e z licznych okolic m ó
cam p alis
z g u. Dlate g o te p ole ró d w ch o w e stan o wi
Cornu bra m do hip o ka m p a. Ko m órki piram id o w e
p ole 28 A m m o nis (c zerw o n e trójk ty) rogu A m m o na (cornu A m
(area
entorh in alis) Su biculu m monis) wysy⌅aj sw oje aksony przez dro gi skle
Tractus pie nia ( fornix) do cia⌅ suteczko w atych (corpora
Cellula perforans m a m millaria; b d cych cz ci p tli/ ko⌅a Pa-
pyram id alis
peza) lub te do j d er prze gro d o wych ( nuclei
septa les).
E W a n e d e f in icje d o t y cz ce u k ⌅a d u li m b ic z n e g o
K o ra st a ra ( archicortex) U k ⌅ a d li m b ic z n y
Filo g e n e tyczn ie stare stru k tury kory m ó z g o w ej, nie m aj ce b u d o W a n e c e n tru m k o ord yn acyjn e p a m i ci i e m o cji; o b e jm u je n ast p u j c e stru k tury kreso m ó z g o -
w y sz e cio w arstw o w e j (w p rz e ciw ie stw ie d o k ory n o w ej). w ia: z a kr t o b r czy (g y r u s c i n g u l i ) , z a kr t p rzyh ip o k a m p o w y (g y r u s p a r a h i p p o c a m p a l i s ) ,
z esp ó ⌅ h ip o ka m p a, j d ra prze g ro d o w e ( n u c l e i s e p t a l e s ) ora z cia⌅o m ig d a⌅o w a te (c o r p u s a m y g
Fiip o k a m p z asp o i d ⌅ o w y (hippocampus retrocommissuralis) d a l o i d e u m ) . Stru kt ura m i m i d zy m ó z g o w ia z alicz a n y m i d o uk⌅ad u li m b icz n e g o s : j d ro prze d
Róg A m m o n a ( c o r n u A m m o n i s ; hip o ka m p w ⌅a ciw y, h i p p o c a m p u s nie w z g órza ( n u c l e u s a n t e r i o r t h a l a m i ) , cia⌅a su t e czk o w at e (c o r p o r a m a m m i l l a r i a ) , j d ro p ó ⌅le

p r o p i u s ) + z a kr t z b a ty (g y r u s d e n t a t u s lu b f a s c i a d e n t a t a ) + p o d c e ( n u c l e u s a c c u m b e n s ) ora z j dro u z d e czki (n u c l e u s h a b e n u l a r i s ) ; stru ktura m i p nia m ó z g u,
k⌅a dka (s u b i c u l u m ; z alicza na prze z nie których a u toró w ju do z e n ale cy m i d o uk⌅a d u li m b icz n e g o s : j d ra szw u ( n u c l e i r a p h e s ) . P czek przy ro d k o w y kreso-
sp o⌅u hip o ka m p a). m ó z g o w ia (f a s c i c u l u s m e d i a l i s t e l e n c e p h a l i ) , o kre la ny te ja k o p cz e k p rzy ro d k o w y przo d o-
m ó z g o wia ( f a s c i c u l u s m e d i a l i s p r o s e n c e p h a l i ) ; p cz e k p o d ⌅u ny g rz b ie t o w y (f a s c i c u l u s l o n g i t u
Z esp ó ⌅ h i p o k a m p a d i n a l i s d o r s a l i s ) s po cz ci dro g a m i uk⌅ad u lim biczn e g o.
Fiip o ka m p ( h i p p o c a m p u s ) + p o le ró d w ch o w e z akr tu przyhip o -
kam powego ( g y r u s p a r a h i p p o c a m p a l is , a r e a e n t o r h i n a l is ). K o ra „ o k o ⌅ ost a ra " (peri archicortex)
Szero ka strefa prz ej cio w a (m i d zy kor star a kor n ow ) na h ip o ka m p ie, sk⌅a d aj ca si z z a
kr tu o b r czy ( g y r u s c i n g u l i ) , cie ni zakr tu o b r czy ( i s t h m u s g y r i c i n g u l i ) ora z z akr tu przyhim -
p o ka m p o w e g o (g y r u s p a r a h i p p o c a m p a l i s ) .
48 3
13.26 Cz yn n o cio w a or g anizacja m óz g u, o bsz ary k ojarze nio w e

(asocjacyjne)
kora bruzd a
prze dru ch owa ro dkowa
kora kojarzenio wa
cie m ie nio wa
(p ole Bro d m anna 7)
pierwszorz d o wa
kora ruchowa
pierwszorze d owa
kora czuciowa
kora kojarzenio wa
prze dczo⌅owa
dru g orz d o wa
kora s⌅uch o wa
kora k ojarze nio wa brze na

(r bk o wa, lim biczna)
pierwsz orz d o w a kora kojarzenio wa pierwszorz d owa

kora s⌅uch owa cie m ie nio w o -skro nio w a kora wzro ko wa
A P o d zia ⌅ k o ry n o w e j ( n e o co rt e x ) z c zy n n o cio w e g o p u n k tu w id z e n ia
W id ok z lewej stro ny; o kolic e p ierwsz orz d o w ej kory czucio w ej i ru ch o isto tnie zwi kszy⌅a si u cz⌅o wieka w wynik u procesu e w o lucji. Prze dsta
w ej zaznacz o n o kolore m cz erw o nym ; okolice kory k ojarze nio w ej (aso cja w io n e na rycinie przy p orz d k o w a nie nie których za d a / funkcji do o kre
cyjn e j) z osta⌅y zaznacz o n e ró nym i o dcie nia m i koloru zie lo n e g o. W o b lo nych okolic na p o wierzchni m ózgu, ja k np. lokalizacja pierwsz orz d o
r bie p ierwsz orz d o w ej kory ruch o w ej lub czucio w ej ro z p o czynaj si w ej kory ruch o w ej w o br bie zakr tu prze d ro dkow e g o (gyrus precentra
lu b ko cz si dro gi rzuto w e (rzutuj ce, pro jekcyjn e). Ponad 80% ca⌅ej lis), m o liw e je st do przy ycio w ej id e ntyfikacji ju od kilku lat za p o m oc
p o wierzchni kory m ó zg ow ej sta n o wi okolice kojarze nio w e, które p o technik fu n kcjo n aln e g o n e uro o bra z o wania. W arte zauw a e nia je st to,
wi zan e s z o kolica m i p ierwsz orz d o w ej kory czucio w ej lub p ierwsz o e ana to m iczn e przyp orz d k o w a nie ró nych fu n kcji, które jest o b ecnie
rz d o w ej kory ruch o w ej. N euro naln e prz e tw arzanie inform acji d o tycz id e n tyfiko w an e za p o m oc n o w oczesnych technik o brazo w ania, w z g l d
cych zró nic o w a nych zach o w a oraz ro zm aitych fu n kcji in telektualn o - nie cz sto i d o k⌅a d nie koreluje z o d p o wie d nim i okolica m i cyto archite kto -
- p o znawczych o d byw a si w o br bie kory k ojarze nio w ej, której wielk o nicznym i w ytycz o nym i prz e z Bro d m anna.
Su lcus
zw i ksz e nie ------- f w %J f ce ntralis
ukrwie nia
(prze p⌅ywu
m ó z g o we g o)
u krw ie nie prawi- ------ f —

d ⌅o w e (przeci tny
prze p ⌅yw
m óz g owy)
Id 1
z m niejsz e nie u krw ie nia - W
* \
(prz e p ⌅yw u m ó z g o we g o)
a
B C z y n n o c io w a a n a liz a f u n k c ji m ó z g o w yc h p rz y w y k o rz y s t a n iu czynku (a) oraz przy wyk o nyw a n iu ruch ó w praw r k (b). W przyp ad ku
t e c h n ik i re g io n a ln e g o p rz e p ⌅y w u k rw i wyk o nyw a n ia ruch ó w praw r k d ocho d zi do nasilenia prze p ⌅yw u krwi
Wid ok na mózg z lewej strony. w o ko licy kory ruch o w ej po stro nie prz eciw n ej (bo: p o ni ej d ocho d zi do
Kie dy neuro ny z osta n p o b u d z o n e z u yw aj w ó w czas wi ce j gluko zy skrzy o w ania dróg pira m id o wych) - na zakr cie prze d ro d kowym , g dzie
i tle nu, które m usz by d ostarcz o n e z krwi przez ⌅o ysko naczynio w e. zn ajd uje si re preze ntacja ruch o w a r ki (zob. h o m u n kulus ruch o w y - B,
W o ko licy zwi ksz o n e g o za p o trz e b o w ania na tle n i gluko z d ocho d zi s. 447). Je d n o cz e nie je d n a k aktyw acji ule ga kora czucio w a zakr tu za-
do z wi ksz o n e g o re gio nalne g o prze p ⌅yw u krwi (co m o e by zid e n ty ro dkow e g o. Ba d anie p o kazuje wyra nie , i wraz z w yk o nyw a n ie m fu n k
fik o w an e m e to d rCBF - region al Cerebral Blood Flow; przyp. t⌅u m .). Ry cji ruch o wych aktyw o w a ny jest ró wn ole gle ró wnie uk⌅ad czucio wy -
sunki p owy ej prze dstawia j m a py prze p ⌅yw u m ó zg ow e g o krwi w sp o z kor c zu cio w w ⌅ cznie (p tla sprz e nia zwro tn e g o).
484
N e uro a n a to m i a 73. U k ⌅ a d y c z y n n o cio w e i o d n iesie n i a k l in ic z n e
ko bie ty m czy ni
C R ó n ic e p ⌅c io w e p rz y p rz e t w a rz a n iu in f o rm a c ji ch o d z z b a d a , w których o bie gru p y osó b wyk o nyw a ⌅y ró ne zad ania

(wg Sto p pa, H entschla i Munza) fo n o lo g ic zne; np. pro b andzi (o ch o tnicy) mieli za d anie, a by ro zp o znawa
In n m eto d b a d ania aktyw n o ci m ózgu jest technika fu n kcjo n aln e g o re ró nice zn acz e nio w e m i d zy eksp o n o w anym i im na dro dze akustyczn ej
zo nansu j dro w e g o (fMRI - fu nction a l M agnetic R eson a nse Im aging ). Rów g ⌅oskam i/s⌅ow am i. Z tych o brazó w w y n ik a, i w trakcie ro zwi zyw ania
nie i ta m eto da p o zwala na nie in w a zyjn e ba d anie aktyw n o ci m e ta b o zada u ko biet d o cho d zi⌅o do aktyw acji obu p ó⌅kul, tym czase m u m
licznej m ózgu cz⌅o wieka. Po nie wa m ózgi lu d zkie bardzo ró ni si m i czyzn aktyw n by⌅a tylko je d n a - lewa p ó⌅kula (z g o d nie z zasa d a m i stoso
dzy so b - w ba d aniu d o ko nuje si p orów nania nie wie lkich ró nic ja kie w a nym i w b a d aniach n e uro o bra z o wych - p oszcze g ólne z dj cia przekro
wyst p u j w okre lo nych okolicach m ó z g ó w p e wn ej gru p y osó b p o d d a jo w e pre zento wan e s w projekcji od d o⌅u). W yniki bada p o twierd zaj
nych b a d aniu. A by ro zwi za pro ble m lokalizacji okre lo nych fu n kcji m ó wyra nie, i m ózgi ko biet i m czyzn ró ni si m i d zy so b w z akresie
z g o wych, d o ko nuje si cyfro w ej su p erp o zycji w yn ik ó w bada m ó zg ów prze tw arzania in form acji. „M czy ni i ko b ie ty po prostu nie p asuj do
p och o d z cych od ró nych osób. Powy ej za pre ze n to w a n o te g o ro dzaju sie bie " (nie m ie cki pisarz Lorio t w czasie swych 80. uro dzin; istnie je ró w
su m aryczn e m a py aktyw n o ci mózgu p och o d z ce od ko biet (po stronie nie ksi ka Loriota pod tym sa mym tytu⌅e m M a nner und Frauen passen
lewej) oraz od m czyzn (po stro nie prawej). Prze dstawio n e wyn iki po einfa ch nichtzusa m m en; przyp. t⌅u m.).
plastyczn e p o⌅ cz enia n e uro nalne kory p ó⌅kul m ó z g o wych
D O ro d k i p o d k o ro w e o d z ia ⌅a n iu
m o d u lu j c y m
Kora ja k o m iejsce wia d o m e g o prze tw arzania
my li oraz kontroli p ost p o wania i zach o w a
p o d d awana jest w p ⌅yw o m ró nych o ro dków
p o d koro wych. Szcze g ólnie w a n e np. dla pro
cesó w uczenia si i p a m i ci - stru ktury uk⌅a du
lim b ic zn e g o z osta⌅y zazn acz o n e kolore m czer
w o nym . W ywieranie w p ⌅yw u na wia d o m o
G yrus cing uli i nasze zach o w ania przez te ce ntra p o dkoro we
uznawa n e je st przez nie których neuro biolo -
g ów za d o m inuj ce, a do z an e g o w ania fu n kcji,
któr mo na by o kre li p oj cie m w o ln ej woli.
N uclei basales „Cz⌅o wie k czuje si w olnym w ó wczas, g dy mo e
prose nce phali czyni to, co musi", tzn.: je eli czyni on to, co mu
p o d wia d o m o p o d p owia d a, aby zro bi⌅.
Locus c o eruleus
area
entorhin alis
Form atio
reticularis
485
13.27 D o minacja (asy metria) m i d zy p ó ⌅ k ulo w a
przeci cie spoidta w ie lkie g o

(ko m isuro to m ia)
A P o t w ie r d z e n ie d o m in a cji m i d z y p ó ⌅ k u l o w e j u p a cje n t ó w wa n e, g dy prz erw an e zosta⌅o p o⌅ czenie m i dzy o bie m a p o⌅o wami m ó
z p rz e ci t y m ci a ⌅e m m o d z e l o w a t y m (corpus c a l losu m) zgu na p o zio m ie kreso m ó zg owia (m iejsce pro d ukcji s⌅o wn ej). Mimo to
(wg Klinke'a, Pape'a i Silb erna g la) p acje nt je st je d n a k w sta nie wym aca kul i wybra j sp o ró d innych
Cia⌅o m o d z e lo w a te jest zasa d nicz o n ajw a nie jsz dro g sp oid ⌅o w (komi- prze d m io tó w / o bie któ w.
suraln ), która ⌅ czy ze so b o kolic e kory p e⌅ni cej p o d o b ne fu n kcje, lecz Przyjm uje si , i d o m inacja (a w⌅a ciwie asym etria; przyp. t⌅u m .) m i d zy
zn ajd u j c e si w innej p ó⌅kuli m ó zg ow ej. Po nie wa w o kresie w c z e nie j p ó⌅kulo wa p owsta⌅a u cz⌅o wieka w trakcie e w olu cji d zi ki te m u, i o kre
szym nie p o trafio no przypisa cia⌅u m o d zelo wate m u a d n ej innej fu n k lo ne okolice kory m ó zg ow ej o d erw a⌅y si od wyk o nyw a nia przez nie
cji - by⌅o ono (wraz ze sp oid⌅e m prze d nim , com m issura a nterior) prz e sw oistych fu n kcji (np. funkcji m owy) i sta⌅y si u w o lnio ne dla fu n kcji z w i
cin an e u p acje nt ó w z p a d aczk . Celem takie g o za bie g u o p eracyjn e g o zanych z ro zw oje m naszej in telig e ncji. Cia⌅o m o d zelo wate u m o liwia obu
(ko m isuro to m ia) by⌅o za p o b ie e nie ro z przestrze nianiu si nap a d u p a p ó⌅kulo m, które w tym czasie m o g zajm o w a si ró nym i nie zale nym i
d aczko w e g o z je d n e j p ó⌅kuli na dru g . W ten sp osó b d o k o nyw an o prze aktyw n o cia m i i tym samym ⌅a tw ie j d o p aso w yw a si do ró nych za d a /
rw ania p o⌅ cze w o br bie kresom ózgowia, przy z ostawie niu po⌅ cze wym a g a , w razie p o trze b y w z aje m n k o m unikacj . W zwi zku z d o m i
w w arstw ach g ⌅ bszych - przyk⌅a d o w o w m i dzymózgowiu, g dzie n ie nacj m i d zyp ó ⌅kulo w cia⌅o m o d zelo wate u cz⌅o wieka - w p oró wnaniu
narusz o ne p o zostawa⌅o pasm o w zro k o w e ( tractus opticus). U p acje ntó w z innymi ro dzajami z w ierz t - jest szcze g ólnie d o brze ro zwini te (równie
z przeci tym cia⌅e m m o d zelo wa tym stwierd za si o b ja w y zesp o⌅u tzw. d o brze du e w y m iary cia⌅a m o d zelo wate g o mo na by t⌅u m aczy sam
m ózgu ro z d w ojo n e g o (ang. split brain ) . W b a d aniu klinic znym nie stw ier w ielk o ci kreso m ó zg owia - czyli o bszaró w które m usz by p o⌅ czone
dzan o u nich ja kic h szcze g ólnych o b ja w ó w czy d ysfun kcji; d o piero d o dro g ami sp o id ⌅o wym i; przyp. t⌅u m.).
k⌅a dne b a d anie n e uro psych o lo g iczn e uja wnia⌅o istnie nie u tych p acje n Pewne o d m ienn o ci w zakresie funkcji p oszcze g ólnych pó⌅kul m ózg o
t ó w okre lo nych d e ficyt ó w p o zn aw czych, które przyczyn i⌅y si znacznie wych uja w n iaj si p onadto m i d zy ko bie ta m i i m czyznam i. I tak
do zro zu m ie nia fu n kcjo n o w ania m ózgu. W trakcie ba d ania p acje nt sie w przyp ad ku wyk o nyw a nia zada w erb alnych u m czyzn aktyw o wana
dzi prze d ekran e m , na którym w y w ie tla n e s ró ne s⌅o wa. Je d n o cz e nie jest tylko je d n a p ó⌅kula, tym czase m u kobiet - d wie p ó⌅kule (zob. C,
p acje nt m o e o bie m a r ko ma d o tyka ró ne prze d m io ty zn ajd uj c e si s. 485). Fakt ten za p e w n e p o winie n o d bija si na strukturze sam e g o cia⌅a
za e kran e m . W sytu acji, g dy po lewej stro nie ekranu z osta nie prz e z bar m o dzelo wate g o. I tak np. u ko biet, u których ro zu m ie nie m o wy i z d o ln o
dzo kró tki czas w y w ie tlo n e s⌅owo „kula " - s⌅o wo to z osta nie o d e brane ci j zyk o w e maj by wi ksze ni u m czyzn („Je d en m czyzna - je d n o
w pra w ej korze wzrokowej, g d y pasm o w zro k o w e nie z ostaje uszko dzo ne s⌅owo, je d n a kobieta - je d e n s⌅o wnik "), w nie których b a d aniach stw ier
w w ynik u ko m isuro to m ii. Po nie wa pro cesy zwi za n e z m o w u 97% lu dzono, i cie ich cia⌅a m o dzelo wate g o (corpus callosum, isthmus) za
dzi zlo k aliz o w a n e s w lewej p ó⌅kuli m ózgu, w id zia n e przez pacjenta wiera wi ce j akson ó w ni wyst p uje to u m czyzn (o bszar cie ni wi kszy
(a w ⌅a ciw ie przez je g o praw p ó⌅kul ) s⌅o wo nie m o e by zw erb aliz o o ok. 25%!). W ynik te g o ro dzaju bada je st je d n a k bardzo kontro w ersyjny.
486
B A sy m e t ria m i d z y p ó ⌅ k u l o w a (wg Klinke'a i Silb erna g la)

\ W id ok od stro ny grz b ieto w ej (z g óry) na p⌅a ty skro nio w e - prz ekrój prze
pro wa dzo n o w z d ⌅u bru zdy b ocznej mózgu (sulcus lateralis).
O kolica p ⌅aszczyzny skro nio w ej (pla num te mporale ) ma ró n wielk o
i sto p ie wykszta⌅c e nia w o br bie o bu p ó⌅kul; u d w ó ch trz ecic h p o p ula
cji lu d zkie j je st ona w ykszta⌅c o n a silniej po stro nie lewej ni praw ej. Funk
cjo naln e zn acz e nie tej asym etrii nie je st je d n a k do ko ca jasn e . Faktem
jest, i w tej o ko licy le we g o p⌅ata skro nio w e g o u m iejsc o wio ny je st z w y
kle cz u cio w y o ro d ek m o wy W ernicke g o - co m o e p o w o d o wa siln iejszy
ro zw ój te g o o bszaru. Po dane w yja n ie n ie nie wy d aje si je d n a k w pe⌅ni
p⌅aszczyzna wystarczaj ce. O ro d ek W ernicke g o zlo kaliz o w any je st b o wie m w lewej
skro nio wa o ko licy skro nio w ej u a 97% prze b a d anych lu dzi, tym czase m mi dzyp ó⌅-
(p lanum kulo w asym etri b u d o wy strukturalnej tej o kolicy p⌅a tó w skro nio wych
te m p orale)
stwierd za si u je d y n ie 67% p o p ulacji.
usta i j zyk Fascic ulus lo n gitu dinalis

(kora ru cho wa) su p erior
w zrok owa kora

k ojarzenio wa
ok olica Broca okolica W ernicke g o Gyrus an g ularis
C O r o d k i m o w y w z w y k l e d o m in u j ce j le w ej p ó ⌅ k uli m ó z g u
Wid ok od stro ny b ocznej. w a ny w polu 44 - je st nie zb d ny w procesie m ó wienia (pro d ukcji s⌅o w
Istnieje w ie le okolic na p o wierzchni kory m ó zg ow ej, które zajm u j si nej). O ba o ro dki p o⌅ czone s ze so b za p o m oc p czka p o d⌅u ne g o
pro cesami zwi za nym i z m ow i m ó wie nie m . Uszko dze nie tych okolic g órn e g o lub p czka ⌅uk ow ate g o ( fasciculus longitudin alis superior [ fasci
pro wadzi do typ o w ych o b ja w ó w klinic znych (do za b urze fu n kcji neu- culus arcu atus])). O ro d ek Broki a ktyw u je - w trakcie m ó wie nia - okolic
ro psych olo gic znych, zw a nych afa zjam i; przyp. t⌅u m .). O rodek Wernick m.in. ust i j zyk a kory ruch o w ej na z akr cie prze d ro d k owym , która (kora)
ego (o ro d ek cz u cio w y m owy) - p o⌅o ony w tyln ej cz ci pola Brod- ko ntroluje mi nie ap aratu m owy. Z akr t k to wy (gyrus a ngularis) ko or
m anna 22 - ko nieczny je st w celu ro zu m ie nia m o wy; z kolei o rodek Broki dyn uje nato m iast in form acje „w erb aln e " na d ch o d z ce z kory wzro ko w ej,
(czase m pisany ja ko okolica Broca; o ro d ek ruch o wy m owy) - zlo k aliz o s⌅u ch o w ej i czucio w ej (so m atose nsoryczn ej) - w p ⌅yw aj c na o kolic Wer
nicke g o.
487
13.28 K orelacja o bja w ó w klinicznych

z w y nik a m i b a d a nia n e uro a na t o m iczn e g o
Ryciny nale ce do te g o rozdzia⌅u zaw ieraj przyk⌅a dy korelacji, ja kie

uda⌅o si znale m i d zy p oszcze g ólnym i o kolica m i m ózgu a o bja wam i
klinic znym i. D zi ki b a d anio m i o bserw acjo m uda⌅o si b owie m p owi za
o kre lo n e nie typ o w e zach o w ania i/lub o b ja wy klinic zne ze sw oistym i o b
szarami m ó zg owia.
C ortex praefrontalis
d orsolateralis
Gyrus cing uli
Cortex praefrontalis
ve ntro m e d ialis
C ortex praefrontalis
ve ntro m e d ialis
A N e u r o a n a t o m ia e m o cji (wg Brausa) zwi za n a g ⌅ó w nie z cia⌅a m i m ig d a⌅o w atym i i ma by o d p o wie d zialna za
a Wid ok na lew p ó⌅kul m ózguo d b oku. b Wid ok od prz o du, przekrój m o d ulo w anie e m o cji. Z kolei grz bieto w o -b o czna kora prze dczo⌅o wa ( cor
cz o ⌅o wy na wyso ko ci cia⌅a m ig d a⌅o wate g o, c W id ok na praw p ó⌅kul tex pra efronta lis dorsola tera lis) p osiad a cis⌅e p o wi zania z hip okam p e m
m ózgu od stro ny przy ro d ko w ej. ( hippoca m pus). Ta okolica korowa ma by o d p o wie d zialna za gro m a d ze
Em o cje s p o wi zan e z o kre lo nym i o kolica m i m ózgu. Brzuszno-przy- nie tre ci p a m i cio wych o za b arwie niu e m o cjo n alnym . Z a b urze nia w o b
ro dkowa kora prze dczo⌅o wa { cortex pra efronta lis ventromedialis) jest r bie p o⌅ cze wy m ie nio nych struktur m aj by przyczyn d e presji.
sta diu m I-II
B Sz e r z e n ie si z m ia n w o b r b ie m ó z g u w p rz e b ie g u ch o r o b y
A lz h e i m e r a (wg Braaka i Braaka)
W id ok na praw p ó⌅kul m ózgu od stro ny przy ro d ko w ej. • sta diu m III—IV (stadia lim b ic zn e): uk⌅ad lim b ic zny (ró w nie n ale cy do
Choro ba A lz h eim era je st prz e wle kle p ost p uj cym sch orzenie m kory kory nie je d n oro d n ej!) zosta⌅ o b j ty procesem ch oro b o w ym ; uja w niaj
m ó zg ow ej, które pro wadzi osta tecznie do utraty p a m i ci (o t p ie nie typ u si p ierwsze o b ja wy ch oro b y; sta diu m to mo na ju nie kie d y uchwyci
A lz h eim era). Post p ch oro by mo na o ce ni za p o m oc sp ecjalnych t e c h za p o m oc d ost p nych technik neuro o braz o wania.
nik b arwie nia (o czyw i cie d o tyczy to ba d ania post mortem-, przyp. t⌅um.)
• sta diu m V-VI (stadia korowe): proces ch oro b o w y o bj ⌅ ju ca⌅ kor
i mo na j - w e d ⌅u g klasyfikacji Braaka i Braaka - p o d zieli na kilka sto p ni
je d n oro d n (isocortex ); uja w nia si p e ⌅n o o b jaw o wy o bra z ch oro by.
z aaw anso w ania:
• sta diu m I-II (stadia ró d w ch o w e): wygl d kom órek n erw o wych z m ie Kora nie je d n oro d na, mimo i o b ejm uje je d yn ie 5% ca⌅ej p o wierzchni kory
nia si w o ko licy kory ró d w ch o w ej ( area entorhin alis) - zw a n e j o ko m ó zg ow ej, o d gryw a w a n rol ja k o m iejsce, g d zie ro zp oczyna si i sk d
lic prze z ró d w ch o w (regio tra nsentorhin alis), które to stru ktury z a zaczyna si ro zch o dzi proces ch oro b o wy le cy u po d⌅o a ot pienia
liczane s do kory nieje d n oro d n ej (a llocortex; zo b. s. 320); w sta diu m typ u A lz h eim era.
tym nie uja w niaj si jeszcze a d n e o b ja wy klinic zne.
488
N e uro a n a to m i a 73. U k ⌅ a d y c z y n n o c io w e i o d n iesie n i a k l in ic z n e
C Z m ia n y w o b r b ie h i p o k a m p a
st w i e r d z a n e b a d a n ie m MR w ch o r o b ie
A lz h e i m e ra
Porównuj c mózg zdro wej osoby (a) z mózgiem
oso by choruj cej na o t pienie typ u Alzheim era
(b) - stwierd za si w tym drugim przypad ku za
nik struktur mózgu g⌅ównie w o kolicy hip o
kam pa - okolicy zaliczanej do kory nie je d n o
rod nej. Ponadto u p acje ntó w z choro b Alz
heimera stwierd za si p oszerzenie kom ór
bocznych (wg D.F. Brausa: Ein Blick ins Gehirn
(R zut ok a na mózg) . W yd aw nictw o Thie m e,
Stuttgart 2004).
a
p owi kszo na
ko m ora bo czna
za nik hip okam p a
n ie prawid ⌅o w e t⌅u m ie nie

nap d u i sfery afektyw n ej
o d ha m o w anie zach o w ania

agresyw n e g o (w cie k⌅o ci)
D Usz k o d z e n ia o k re l o n y ch o k olic m ó z g u i z w i z a n e
z t y m z a b u r z e n ia z a c h o w a n ia (wg Po ecke i H artje)
Wid ok na praw p ó⌅kul m ózgu od strony przy ro d ko w ej. W przy p a d ku g uz ó w u m ie jsc o wio nych w o ko licy prze gro dy p rz e zro c zy
W przyp ad ku o b ustro nn e g o uszko dzenia przy ro d ko wych cz ci p⌅atów stej (septu m pellucidu m ) i p o d w z g órza (hypoth a la m us) (o kolice z a z n a
skro nio wych oraz cz o⌅o wej o ko licy zakr tu o br czy (gyrus cinguli) (o bie cz o n e kolore m cz erw o nym ), ja k ró w nie w przyp a d ku n ie kt órych po
okolice zaznacz o n e nie b ieskim i p unkta m i) uja w niaj si o b ja w y p ole staci p a d acze k - m o e d o j do o d h a m o w a n ia z ach o w a a gresyw nych
gaj ce na na d m iernym st⌅u m ie niu nap du i sfery afe ktyw n ej. Pacjenci i w yst p ie n ia na p a d ó w w cie k⌅o ci. Na b⌅a he z d arze nia p acje nci re a g uj
z te g o ro dzaju uszko dzenie m uk⌅ad u lim b ic zn e g o s z o b o j tniali, ich mi w cie k⌅o ci , krzycz e nie m i gryzie n ie m . Teg o ro dzaju p a to lo g iczn e za
mika je st ub o g a, m ówi m o n o to nnie, sprawiaj wra e n ie przyt pia⌅ych ch o w a nia z uja w n ia n ie m si a gresji ch ara k tery zu j si m .in. tym , e ich
i p o z b awio nych sp o n ta nic zn o ci. Przyczyn te g o ro dzaju uszko dzenia cele m nie je st ja k a k o nkretna oso b a lub prze d m io t, m aj o n e tak e t e n
m o g by guzy, za b urze nia u krwie nia lu b urazy. d e n cj do u trzym yw a n ia si prze z d ⌅u szy czas.
489
-* *-
OUN.
S⌅ownik i streszczenia
1 S ⌅ o w n ik .......................................................................................... 492
2 Streszc z e n ia................................................................................. 498

O U N. S ⌅ o w n i k i streszcz e n i a 7. S ⌅o w n i k
1.1 Istota szara (su b st a n t i a g r ise a )
• D e fi nicja „ ist o t y sz a re j " :

N a gro m a d zenie cia⌅ ko m óre k n erw o wych (p erykario n ó w).
• W yst p o w a nie:
- w OUN ja k o kora ( cortex ) i j d ra ( nuclei ),
- w O bU N ja k o z w o je (czucio w e lub a uto n o m ic zn e, form aln ie nie z aliczaj si do isto ty szarej).
Ist o t a sz a r a w O U N , m i a n o w n ic t w o m o r f o l o g i c z n e
Kora (cortex):
• D efinicja: w arstw o w o u⌅o one cia⌅a kom ó
rek n erw o wych na z e w n trzn ej p o wierzchni
O U N, a w i c wid o czn e z ze w n trz.
• Wyst pow a nie:
- kreso m ó z g o wie ( cortex cerebri),
- m ó d e k ( cortex cerebelli) .
C ortex cere bri C ortex c ere b elli
J d r o (nucleus): zem d aje na prz ekro ju p o przecznym ty p o w y „kszta⌅t motyla", czyli

• D efinicja: okre lo ne, ze wszystkich stro n o d granic zo n e z gru p o w a isto ty szarej rd zenia kr g owe g o,
nie cia⌅ ko m órek n erw o wych w o br bie isto ty bia⌅ej (zo b. s. 494 -495), - ja k o twór sia tkow a ty ( form atio reticularis, sie ); u⌅o one na kszta⌅t
a w i c wid o czn e je d y n ie na prz ekro jach sieci liczne, bardzo ma⌅e j dra, które ze w z g l d u na nie wie lkie roz
• W yst pow a nie: wszystkie o bszary O UN, w rdzeniu kr g owym ró wnie m iary nie sta n o wi j d er m akrosko p o wych; istota szara i bia⌅a w y
w p ewnym p orz d ku m orfolo g icznym: daje si wym iesza n a na kszta⌅t sieci. Tw ór sia tk o w aty wyst p uje
- ja k o s⌅upy (colum n ae ): w uj ciu przestrze nnym , z gru p o w an e na ró wnie w pniu mó zgu.
kszta⌅t j d er kom órki n erw o w e lub rogi ( cornu a ): w uj ciu d w u w y
Uw aga: Z d e fin icji j dra w yst p u j je d y n ie w o br bie O UN, nig dy w ObUN!
m iaro wym , a w i c prz ekró j prz e z s⌅up. O braz wszystkich s⌅u p ó w ra
j d ra kreso m ó z g o w ia - j d ra p o dsta w n e j dro m i d zy m ó z g o w ia j d ra p nia m óz gu

(n uclei b asales; an g. basal g an g lia - (tu taj: w z g ó rz e ja k o gru p a j d er) (tu taj: j d ra n erw ó w c zaszk o w ych)
„zw o je " p o dsta w n e)
j d ra rd z e nia kr g o w e g o uk⌅a d isto ty szarej: uk⌅a d ist o ty szarej: w kszta⌅cie sieci

s⌅u p w rd ze niu kr g o wym w rd ze niu kr g o wym
492
OU N. S ⌅o w n i k i streszcz e n i a 1. S ⌅o w n i k
Blasz k a (la min a):

• D efinicja: w arstw o w e u⌅o enie kom órek ner
w o w yc h; wid o czn e m ikrosko p ow o lub na
w e t m akrosko p ow o. W o br bie m ó d ku i hi-
p okam p a okre la si j mianem w arstwy.
• Wyst pow a nie: kora, j dra (ale nie wszystkie!)
oraz rdze kr g o w y; w arstw y w rdzeniu kr
g owym wyró nia si cyt o archite kt o nicznie
(wg Rexe d a), ró w nie g dy nie przyjm uj kla
sycznej p ostaci w arstw.
kora kreso m ó z g o wia kora m ó d ku: rd ze kr g o w y:
(tu taj: kora n o w a): blaszka w arstw a blaszki Rexe da
Ist o t a sz a r a O U N , m i a n o w n ic t w o c z y n n o c i o w e : Ist o t a sz a r a O U N ,
j d r a p ocz t k o w e i k r a co w e o d m i e n n o c i m i a n o w n ic t w a
• J dr o p o cz t k o w e (nucleus ori g in is ) [A]: Uwaga: Ze wz g l d ó w historycznych niektóre j dra nie s nazwane wprost
d aj p ocz tek w⌅ó kn o m (neuron p ocz tk owy) j dra m i, ale posiadaj nazwy w⌅asn e. Wa niejsze przyk⌅a dy ze bran o poni ej.
• J dr o kra co w e (nucleus term in a tion is) [B]: • Kr eso m ó z g o w ie ( te le nce p h a lo n)

w nim ko cz sw dro g w⌅ó kna (n euron d o celo wy) - skoru p a (pu t a m e n )
- g a⌅ka blada ( globus pallidus)
• J dr o ruch o w e (nucleus m ot or ius):
- prze d m ur ze ( claustru m )
je st zawsze j dre m p o cz tk o wym; o p uszczaj je w⌅ó kna ruch ow e
• M i d z y m ó z g o w ie (dienceph a lon)
Uw aga: Nie ka d e j dro p ocz tko w e je st j dre m ruch owym!
- w z g órze ( th ala m us)
• J dr o cz ucio w e (nucleus se nso rius ): - w arstw a nie p ew na ( zona incerta )
je st zawsze j dre m kra co wym , w nim ko cz si dro gi czucio w e. • ró d m ó z g o w ie (m esenceph a lon)
Uw aga: Nie ka d e j dro kra co w e je st j dre m czucio wym! - istota czarna (substa ntia nigra )
• Pie m ó z gu (truncus enceph a li)
- istota szara ro dkowa (substa ntia grisea centra lis)
Ist o t a sz a r a O b U N , m i a n o w n ic t w o m o r f o l o g i c z n e
Z w ój (g a nglion): iz olo w an e n a gro m a d ze nie cia⌅ kom órek n erw o wych Uw aga: Z d e finicji z w o je w yst p u j je d y n ie w o br bie O bU N . Zate m o kre
w o br bie O bU N . W zale n o ci od czyn n o ci (zo b. ni ej) wyró nia si : le nie „zw o je p o dstaw ne " je st n ie prawid ⌅o w e, ch o u grunto w a ne w tra
dycji m ian o w nic zej, zw⌅aszcza a n g lo j zyczn ej, a tak e w neuro anato m ii
• z w o je czucio w e (ga nglia sensoria, so m atyczny uk⌅ad n erw o wy),
kliniczn e j. Z g o d nie z re gu⌅a mi p o winny one nosi miano j d er p o dstaw-
• z w o je au to n o m ic zn e (ga nglia a utonom ica, au t o n o m iczny uk⌅ad n er
nych, co zn ajd uje ró wnie o d zw iercie d le nie w m ia n o w n ic tw ie ⌅aci skim
w o wy).
( nuclei basa les) .
Z w ój cz ucio w y (g a nglion sensoriu m , g a nglion cr a ni ospin a le Z w ój a u t o n o m icz n y (g a nglion a u ton o m icu m ):

senso ri u m ): W ród z w o jó w au to n o m ic zn e g o uk⌅a du n erw o w e g o wyró nia si :
W ród zw o jó w auto n o m ic zn e g o uk⌅ad u n erw o w e g o wyró nia si :
• zw o je wsp ó ⌅czuln e ( ga nglia sym pathica ) p o⌅o one przykr g os⌅u p o w o
• zw ó j czucio wy n erw u rd ze nio we g o ( ganglion sensorium nervi spinalis) w pniu wsp ó ⌅czulnym lub d o d atko w o prze d kr g os⌅u p o w o (je d ynie
p o⌅o ony w p o bli u rdzenia kr g ow e g o w korze niach tylnych n erw ó w w o br bie ja m y brzusznej i m ie d nicy),
rd ze nio wych, • zw oje przywsp ó⌅czulne (ganglia parasympathica ) w pobli u narz d ów;
• z w ó j czucio wy n erw u czaszko w e g o ( ganglion sensorium nervi cranialis) cz sto bardzo ma⌅e (np. zwój rz skowy [ganglion ciliare]).
na prz e bie g u czucio w e g o n erw u czaszkow e g o.
Uw aga:\ N zw o ja ch czucio wych nie d ocho d zi do prz e⌅ cze nia neuro nów,
ma to m iejsce je d y n ie w zw o ja ch a u t o n o m ic znych.
G an glio n se nsoriu m n ervi sp in alis G a n g lio n se nsoriu m n ervi cra n ia lis G a n g lio n sy m p a thicu m : G a n g lio n p arasy m p a thicu m :
(n erw rd z e nio w y, zw ó j czucio w y, (n e rw j zy k o w o - g ard ⌅ o w y, pie w sp ó ⌅c z u ln y zw ó j uszny
korz e tyln y) z w o je g órny i d olny) i z w o je prz e d kr g os⌅u p o w e
493
O U N. S ⌅ o w n i k i streszcz e n i a 1. S ⌅o w n i k
1.2 Ist ota bia⌅a (s u b s t a n t i a a l b a )
ro dne, je d n a k czyn n o cio w o d zie li si na wid o czn e m ikrosko

• D e fi nicja „ ist o t y b ia ⌅e j " :
p owo dro gi,
N a gro m ad zenie wi zek akso n ó w z o toczk m ielin ow , które
- w O bU N o d p o wie d nik isto ty bia⌅ej, czyli aksony z otoczkami
w wie ym pre p aracie OUN w y d a j si by bia⌅e, g d y os⌅o nki mie-
(k o m órki Sch w a nn a) tw o rzy nerwy.
lin o w e z b u d o w a n e s prze d e wszystkim z lipid ów.
Ro zgranic zenie n ast p uj cych t erm in ó w nie jest zawsze w pe⌅ni m o
• W yst p o w a nie:
liwe i nie z awsze je d n a k o w o prze dstawia n e.
- w kreso m ó z g o wiu i m ó d ku ja k o cia⌅o rdzenne ( corpus m e
dullare, le ce p oni ej kory); w y d aje si m orfolo g icznie je d n o
M i a n o w n ict w o m orfo lo g icz n e
Sz n ur ( fu niculus): Dro g a ( tr a ct us): P cz e k (f asciculus):

• p owró zko waty, m orfolo g icznie nie ostro o d • gru p a w⌅ó kie n n erw o wych o tym sa mym p o • m orfolo g icznie wyra nie o d granic zo ny
gra nicz o ny uk⌅ad isto ty bia⌅ej (w i zka prz e cz tku i wsp ólnym ko cu, uk⌅ad w⌅ó kie n n erw o wych; o b e jm uj cy co
w o d z ca), • przyk⌅ad: droga rdzeniowo-wzg órz owa z rogu n ajm niej je d n lub wi cej dróg,
• przyk⌅a d: szn ur tyln y ( funiculus posterior) tylne g o rdzenia kr goweg o do wzg órza. • przyk⌅a d: p czek klin o w a ty ( fasciculus cu n e
w rdzeniu kr g o wym . atus).
I'
Pr k i (stri a e): Wst g a (le m n iscus): Prze b ie g dróg:
• pr kowe n a gro m a d ze nie p czkó w istoty term in o uzasa d nieniu historycznym , stoso w ca⌅ym OUN, je d n a k w szcze g ólno ci w rd ze
bia⌅ej, w a ny w przyp a d ku 4 dró g czucio wych w pniu niu kr g owym i pniu mó zgu, wyró nia si drogi
• przyk⌅a d: cia⌅o pr ko wan e (corpus striatum ) m ó zg u, wyk a z u j cych wst g o w a ty prze bie g: wst p uj ce (z o bw o d u d o g ⌅o w ow o) i zst p u
w przyp a d ku j d er (zw o jó w) p o dstaw nych wst g a przy ro d ko w a, b oczna, rd zenio wa i tró j j c e (od g ⌅o wy w kierunku o b w o d o wym ).
kreso m ó z g o wia: ze w z g l d u na sw ój szybki dzie ln a.
w zrost p czki isto ty bia⌅ej nie jako ro z d zie
laj na gro m a dze nia kom órek n erw o wych
wst p uj ce
(j dra), tw orz c o bra z przyp o m in aj cy paski
ze bry.
O d mie nn o ci nazew nict w a • Kreso móz gowie ( telenceph alon ): torebka

w prz y p a d k u dróg wewn trzna, zewn trzna i ostatnia (capsula interna,
externa et extrema): cia⌅o modzelowate/spoid⌅o wiel
Uwaga: Ze wzgl d ów historycznych nie kie (corpus callosum).
które drogi nie nosz nazwy „droga" lub • Mi dzymózgowie (diencephalon) i kreso m óz go
„p czek", a nazwy w⌅asne. Wa niejsze wie: sklepienie (fornix).
przyk⌅ady zebrano poni ej. • Pie mózgu (truncus encephali ): wst ga (lemniscus).
494
O U N. S ⌅o w n i k i streszcz e n i a 1. S ⌅o w n i k
Ist o t a b i a ⌅ a w O U N , m i a n o w n ic t w o c z y n n o c i o w e
W ⌅ ók na p r o je k cy jn e lub rz u t o w e (fibr ae project io n es): W ⌅ ó k na k o ja rz e ni o w e ( fibrae associ a ti o n es):

• p czki isto ty bia⌅ej ⌅ cz ce kreso m ó z g o wie (Co = cortex ) z tzw. stru ktu • wi zki isto ty bia⌅ej, ⌅ cz ce o bszary w tej sam ej p ó⌅kuli kreso m ó zg owia
rami p o dkoro wym i (sc = subcortic alis), (por. s. 526),
• przebieg: zarówno z kory (odkorowo, np. droga piramidowa), ja k i w kie • przyk⌅a d: p czek p o d ⌅u ny górny.
runku kory (droga dokorowa, np. w⌅ókna wzgórzowo-korowe).
Uw aga: Wi zki w⌅ó kie n k ojarze nio wych prze w o d z za z w ycz aj im p ulsy
Uw aga: P czki w⌅ó kie n rzuto wych prze w o d z im p ulsy tylko w je d nym w o bu kieru n kach.
kieru nku.
L P
n e uro n kra c o w y to stro n nie lu b przec / wstro nnie d o n e uro n u p o cz tk o w e g o n e uro n kra c o w y to stro nnie d o n e uro n u p o cz tk o w e g o
Sp o id ⌅ o (co m m issu r a ): Sk rz y o w a n ie (d ecussa ti o ):

• o d granic zo n e dro gi w ⌅ó kie n, które ⌅ cz a n alo g ic zn e stru ktury w obu • skrzy o w a nie dróg w linii p o ro dkowej OUN i przej cie drogi na stron
p o⌅o wach OUN (lew o prawo), przeciw n ,
• przyk⌅a d: sp oid ⌅o prze d nie (com m issura anterior, por. s. 530), • ⌅ czy ze so b ró ne struktury,
• w ⌅ ó k n a sp o id ⌅ o w e (fibrae commissura les): wi zki w⌅ókie n w sp oidle. • przyk⌅a d: skrzy o w a n ie pira m id (skrzy o w anie dró g p ira m id o wych,
por. s. 531).
Uw aga: Spoid⌅a zawsze prz ew o d z
im p ulsy w o bu kierunkach.
Ist o t a b i a ⌅ a w O b U N , m i a n o w n ic t w o c z y n n o c i o w e
W ⌅ ók na n erw o w e wst p u j ce (neurofibr ae a ffe W ⌅ ó k na n er w o w e so m a t y cz n e (neu W ⌅ ó k na n er w o w e p rz e d z w o jo w e (neurofibr a e

rentes, nie bieskie): w⌅ókna nerw owe stanowi ce rofibr ae so m a tic a e): w⌅ó kna do m i preg a ngl ionic a e, fio le t o w e):
ele m ent drogi nerw owej przewo dz cej im pulsy ni szkie le to w ych lub ze skóry. • w⌅ó kna n erw o w e z OUN do zw o ju,
do OUN. • w uk⌅a d zie wsp ó ⌅czulnym ja k o g a⌅ zie ⌅ cz ce bia⌅e
W ⌅ók na n er w o w ea u t o n o m icz n e (neu
(rr. com m unica ntes a lbi ) do z w o jó w pnia wsp ó⌅czul-
W ⌅ ók na n er w o w e zst p u j ce (neurofibr a e ef rofibr ae a u tono m ic a e ): w⌅ókna z i do
neg o lub ja k o n erw trz e w ny ( n. spla nch nicus) do zw oju
feren tes, cz er w o n e): w⌅ó kna n erw o w e sta n o narz d ów trzewnych (nieprze dsta-
prze dkr g os⌅u p owe g o.
wi ce ele m e nt dro gi n erw o w ej przew o dz cej wio ne).
im p ulsy z OUN. W ⌅ ó k na n er w o w e z a z w o jo w e (neurofibr a e p ostg a n g li o
nic a e, z ie lo n e):
• w⌅ó kna n erw o w e ze zw oju do narz d u d ocelo w e g o,
• w uk⌅adzie wsp ó ⌅czulnym ja k o g a⌅ zie ⌅ cz ce szare
(rr. com m unica ntes grisei ) z nerw e m rd ze nio wym lub
p o d aj ce do narz d u d o celo w e g o ja k o sp lo t au to
n o m ic zny ( plexus a utonom icus).
Sp lo t a u t o n o m icz n y (plexus a u to n o m icus):

• sp le cio ny z a u to n o m ic znych w⌅ó kie n n erw o
w ych,
• przyk⌅a d: splo t p o d brzuszny d olny ( plexus
hypogastricus inferior).
Sp lo t tr z e w n y (plexus viscer a lis):

• sp ecjalny o dcin ek splotu a u t o n o m ic zn e g o
b e zp o re d nio przy narz d zie,
• przyk⌅a d: splo t o d b ytn iczy ( plexus rectalis) .
495
O U N. S ⌅o w n i k i streszcz e n i a 1. S ⌅o w n i k
1.3 Cz ucie i m o t ory k a: rdze kr g o w y i dro gi rd z e nia kr g o w e g o
A C z u cie i m o t o r y k a w O U N i O b U N - p r z y j t e m ia n o w n ic t w o
Ele m e n t y czucio w e w o b r bie OUN i ObU N Ele m e n t y ruch ow e w o br bie OUN i ObUN
Czucie so matyczne: Motoryka somatyczna:
• n ie sw o ist e c z u c ie s o m a t y c z n e , n a le t u: U n e rw ie n i e m i n i p o p rz e c z n i e p r k o w a n y c h t u ⌅ o w ia , k o c z y n i sz yi
o ra z m i n i r u c h o w y c h g a ⌅k i o c z n e j. Im p u lsy p rz e w o d z o n e s w ⌅ ó k n a m i
- eksterocepcja (c z u c ie z e w n trz n e , r ó w n ie c z u c i e p o w ie rz c h n i o w e ):
ru c h o w y m i n e rw ó w c z a s z k o w y c h i n e rw ó w r d z e n i o w y c h .
p rz e t w a rz a n i e im p u ls ó w z e sk ó ry o ra z n ie k t ó ry c h b ⌅o n lu z o w y c h
- propriocepcja (c z u c ie g ⌅ b o k ie , ró w n ie c z u c i e w ib ra c ji): p rz e t w a rz a
n ie im p u ls ó w z w rz e c io n e k n e rw o w o - m i n i o w y c h i re c e p t o ró w
w ra liw y c h n a r o z c i g a n ie w c i g n a c h i t o re b k a c h st a w o w y c h
(p rz e b i e g a j p o p rz e z c z c i c z u c i o w e n e rw ó w c z a sz k o w y c h i rd z e
n io w y c h )
• w p rz y p a d k u eksterocepcji w z a le n o c i o d ja k o c i c z u c ia w yró n ia si
d a le j:
- czucie epikrytyczne (p re c y z y jn y d o t y k , w ib ra c j e , r o zró n ie n ie d w ó c h

p u n k t ó w ), t z w . c z u c ie d ys k ry m in a c y jn e
- czucie protopatyczne (m a ⌅ o p r e c y z y jn y d o ty k i n a c isk , c z u c i e t e m p e
ra t u ry i b ó lu)
• sw o ist e c z u c ie so m a t yc z n e :
p rz e t w a rz a n i e im p u ls ó w z sia t k ó w k i (w zro k) i u c h a w e w n trz n e g o
(s⌅u c h , p rz ysp ie s z e n ia k t o w e i lin io w e z w i z a n e z e z m ys⌅e m r ó w n o w a
gi) p rz e b ie g a o d p o w i e d n io w ra z z n e rw e m w z r o k o w y m (n. opticus)
i n e rw e m p rz e d sio n k o w o - lim a k o w y m (n. vestibulocochlearis)
Uwaga: Im p u lsy c z u c i o w e p rz e w o d z o n e z n a rz d ó w z m ys⌅ ó w (o k a, u ch a

w e w n trz n e g o , c z ci w c h o w e j b ⌅o ny lu z o w e j ja m y n o so w e j i j z y k a
[sm a k!]) o k re la n e s ró w n ie m ia n e m „s e n s o ry k i”. T e rm in y „c z u c ie " i „se n -
s o ry k a " s c z st o st o s o w a n e z a m ie n n ie z e w z g l d u na fa k t, i r ó w n ie sk ó
ra o kre la n a j e s t ja k o n arz d z m ys⌅u . P o d zia ⌅ m i d z y ty m i t e r m in a m i j e s t
n ie o stry.
Czucie trzewne: Motoryka trzew na (u n e rw i e n ie narz dów wewn trznych w g a u t o ró w n ie

m ie c k ic h):
• n ie sw o ist e c z u c i e trz e w n e :
p rz e t w a rz a n i e im p u ls ó w z n a rz d ó w w e w n trz n y c h (trz e w i [viscera]), • n ie sw o ist a m o t o ryk a trz e w n a :
naczy krw io n o n y c h (n a p i c ie c ia n y, ale ró w n ie c i n ie n ie t t n ic z e , U n e rw ie n i e m i n i g⌅adkich n a rz d ó w (trz e w i) i n a c z y k rw io n o n y c h ,
z a w a rt o tle n u i d w u t l e n k u w g la w e k rw i); p rz e b ie g a p rz e z w ⌅ ó k n a ja k i g ru c z o ⌅ ó w i se rc a , im p u lsy n e rw o w e p rz e w o d z o n e s p rz e z u k⌅a d
a u t o n o m ic z n e (z w ⌅a sz c z a w ⌅ ó k n a w s p ó ⌅c z u ln e ), g ⌅ ó w n ie p o p rz e z n e r wegetatywny (w ⌅ ó k n a przywspólczulne i wspó⌅czulne), k t ó re b ie g n c z
w y trz e w n e (nn. splanchnici), a le ró w n ie n e rw y c z a sz k o w e IX i X c io w o w ra z z n e rw a m i c z a sz k o w y m i i rd z e n i o w y m i, a p o c z c i sa m o
d z i e ln ie (n p .j a k o n e rw y trz e w n e ).
• sw o ist e c z u c i e t rz e w n e :
p rz e t w a rz a n i e im p u ls ó w z k u b k ó w s m a k o w y c h (d ro g n e rw ó w c z a sz • sw o ist a m o t o ry k a trz e w n a :
k o w y c h VII, IX i X) o ra z n a b ⌅ o n k a w c h o w e g o (d ro g a i o p usz k a w c h o T e rm in embriologiczny: u n e rw i e n i e m i n i poprzecznie pr kowanych (!)
w a , tractus et bulbus olfactorius) w o b sz arz e u n e rw i e n ia n e rw ó w ⌅u k ó w g a rd ⌅ o w y c h (sk rz e lo w y c h ): u c ie
(n. V 3), m im ik i (n . VII), g ard ⌅a i krt a n i (n . IX i n, X) o ra z m i ni m aj cych
Uwaga: C ia ⌅a n e u ro n ó w rz e k o m o je d n o b i e g u n o w y c h , k t ó re p rz e w o d z p o ⌅ c z e n ie z c z a sz k (n. XI). W a s p e k c ie fiz jo lo g ic z n y m , j e s t t o u n e rw i e
c z u c ie trz e w n e i so m a t yc z n e , z n a j d u j si w z w o ja c h rd z e n io w y c h , n ie s o m a t o ru c h o w e (m i n i, k t ó re u ry b st a n o w i⌅y m i n ie n a rz d o w e ).
w z g l d n ie w z w o ja c h n e rw ó w c z a sz k o w y c h (n p . n e rw u b ⌅ d n e g o ).
496
OU N. S ⌅ o w n i k i streszcz e n i a 1. S ⌅o w n i k
ze w z g l d ó w to p o graficznych cz sto
o m awiane ⌅ cznie ja k o uk⌅ad prze d nio -b oczny
drog a rd zenio w o -m ó d kowa

p czek sm uk⌅y i klin o w aty
prze d nia i tyln a ( tractus
(fasciculus gracilis et cuneatus)
spinocerebellaris anterior et posterior)
w⌅ókna klinow o -m ó d kowe

(fibrae cuneocerebellares)
dro ga dro ga
2 5 rd ze nio w o -wz g órz o wa prze d nia rd ze nio w o -wz g órz o wa boczna
(tractus spinothalamicus anterior) (tractus spinothalamicus lateralis)
OJ
O z w⌅ó kna m i o b o cznym i: dro ga

'O l
rd zenio w o -siatk owa i rd zeniowo-
O - ró d m ózg owa ( tractus spinoreti
"O
cularis et spinornesencephalicus)
drog a k oro w o-rd zenio wa przednia dro ga koro w o -rd zenio wa boczna
(tractus corticospinalis anterior) (tractus corticospinalis lateralis)
drog a oliw k ow o -rd zenio wa (tractus olivospinalis)

drog a czerwie n n o -rd z e nio w a (tractusrubrospinalis)
dro ga siatk o w o -rd zenio wa (tractus reticulospinalis)
drog a prze dsio nko w o -rd zeniowa przy ro dko wa i boczna
(tractus vestibulospinalis medialis et lateralis)
p czki w ⌅asn e (fasciculiproprii)

• w yst p u j w e wszystkic h trz ech sznurach
• ⌅ cz z e so b wszystkie se g m e nty rdzenia kr g owe g o
(drogi w ⌅asn e rd zenia kr go weg o)
• s zate m wst p uj c e i zst p uj ce
B R d z e k r g o w y i d r o g i r d z e n ia k r g o w e g o
Uw aga: Ko n tyn u acj dro gi rd ze nio w o -w zg órz ow ej w pniu m ózgu jest
wst g a rd ze nio wa, a p czkó w sm uk⌅e g o i klin o w a te g o - wst g a przy
ro dkowa (zob. s. 498 -499).
49 7
O U N. S ⌅o w n i k i streszcz e n i a 2. S treszcz e n i a
2.1 Drogi czucio w e w rd ze niu kr g o w y m
zakr t za ro d ko w y
w a rs t w a IV za kr t o b r czy
czw arty czw arty

neuron neuron
w zg ó rze
j dra
trzeci n euro n trzeci neuron
ró d blaszkowe
linia ro dkowa
mó d ek
SCA
trzeci neuron
FCC r ó d m ó z g o w ie
SCP
j dro klin o wate LM
d o d atk ow e
drugi neuron
rdze
prze d ⌅u o n y
j dro sm uk⌅e / DL
klin o wate I
drugi neuron
S C A - dro ga rd zenio w o-m ó d kowa przednia
z w o je rd z en io w e
(tractus spinocerebellaris anterior)
S C P - dro ga rd zenio w o -m ó d ko wa tylna
(tractus spinocerebellaris posterior)
róg tyln y F C C - w⌅ókna klin o w o -m ó d kow e
(fibrae cuneocerebellares)
drugi neuron
LM - wst g a przy ro dkowa
(lemniscus medialis)
drugi neuron
DL - skrzy o w anie wst g
(idecussatio lemniscorum)
FCG F C G - p czek sm u k⌅y / klin o w aty
(fasciculus gracilis/cuneatus)
róg tyln y
STA - dro ga rd zenio w o -wz g órz o wa prze dnia
STL
drugi neuron (tractus spinothalamicus anterior)
STL - drog a rd zenio w o -wz g órz o wa boczna
STA (tractus spinothalamicus lateralis)
drugi neuron
SM - w⌅ókna rd zeniow o - ró d m ó z g o wio w e
(fibrae spinornesencephalicae)
SM SR - w⌅ókna rd z e nio w o-siatk owe
drugi neuron
(fibrae spinoreticulares)
rdze kr gow y
D e f i n icj a i c z y n n o
Drogi czuciowe w rdzeniu kr g owym przewo dz do mó d ku lub • inna cz p o zostaje zasa d nicz o nie u wia d o m io na, prze bie ga
kresom ózgowia wszystkie rodzaje czucia so matyczne g o z tu⌅owia, bez udzia⌅u wzg órza do m ó d ku (drogi rdzeniowo-mó d kowe )
szyi i ko czyn. Poniewa maj wsp óln e w⌅a ciwo ci, zosta⌅y prze dsta i o b ejm uje ⌅a cuch 3 neuro n ów.
wio n e ⌅ cznie. N ajbardziej prz ejrzysty podzia⌅ dróg wynika z rodzaju
Uw aga: Drogi prze w o d z ce syg na⌅y do kreso m ó zg owia ule g aj
przewo dzonych informacji:
skrzy o w aniu, nato m iast dro gi ko cz ce si na p o zio m ie m ó d ku
• cz czucia mo e by u wia d o m io na; ta cz dociera do kreso p o zostaj nieskrzy o w an e. N awet dro ga rdzenio w o -m ó d kowa
m ózg owia po przez wzg órze (drogi rdzeniowo-wzgórzowo-korowe ) prz e d nia ko czy si osta tecznie to stro nnie, mim o e p ocz tkowo
i prze bie ga przez ⌅a cuch czterech neuronów, ule ga skrzy o w aniu.
498
OU N. S ⌅o w n i k i streszcz e n i a 2. S treszcz e n i a
Ja k o c z u c i a so m a t y c z n e g o
• Eksteroce pcja ( u wi adomione czucie z e w n trzn e ze skóry): - dro ga rd ze nio w o -m ó d kowa prz e dnia i tylna ( tractus spi
- e p ikrytyczn e czucie prze bie ga dro g p czkó w sm uk⌅e g o ( fa nocerebellaris a nterior et posterior, s to dro gi m ó d kowe
sciculus gracilis) oraz klin o w a te g o (f asciculuc cuneatus, cz u sznura b oczne g o, o d p o w ie d zialn e za d oln p o⌅o w cia⌅a),
ciowa dro ga sznura tyln e g o), - w⌅ó kna klin o w o -m ó d ko w e (fibrae cuneocerebellares, o d p o
- pro pto patczyne czucie prze bie ga drog rdzeniowo-wzg órzow w ie d zialn e za g órn p o⌅o w cia⌅a, zo b. ni ej).
przedni i boczn (czuciowa droga sznura prze dnio-boczneg o); N iewielka cz pro prio ce pcji prz e bie g a w sp osó b u wi ado
dla tej drogi istniej w a ne drogi o b oczne (zob. ni ej). miony i po dle g a przew o d zeniu do kreso m ó zg owia dro g p cz
• Pro prioce pcja (w n ajwi kszym sto p niu nieu wi a domion a ); o d p o ków sm uk⌅e g o i klin o w a te g o (st d p czki te prze w o d z zaró w no
wie d nie dro gi bie g n do m ó d ku ja ko: czucie e kstero ce p tyw n e, ja k i pro prio ce p tyw n e).
Prze ⌅ cze n ie n e u ro n ó w i to po gr a fi a dróg

C ztery (dro ga rdze nio w o -koro wa) lub trzy (dro ga rdzeniowo- nar d olny m ó d ku (pedunculus cerebellaris inferior) do to stron-
-m ó d kowa) kolejne neuro ny. Dla wszystkich dróg (!) p ierwszy nej cz ci m ó d ku.
neuro n zn ajd uje si w zw o ju rd ze nio wym . Dla dró g ci g n cych Uw aga: O b ocznica dla dro gi rd ze nio w o -m ó d ko w ej tyln ej b ie
si do kreso m ó zg owia zaró w n o trz eci, ja k i w cz ci przyp a d kó w g nie d o j d er pnia mózgu („j dro Z "; w p o bli u j dra sm uk⌅e g o),
cz w arty neuro n zn ajd u j si w tym samym m iejscu: ule ga tam prze⌅ cze niu i dro g wst g i przy ro d ko w ej b ie
Pie r wsz y n e uro n: g nie przez w z g órze (j dro VPL) do zakr tu za ro d ko w e g o (gy
ko m órka rz ek o m o je d n o b ie g un o w a w zw oju rd ze nio wym: o d biera rus postcentralis) (u wia d o m io na pro prio ce pcja z d olnej p o⌅o wy
in form acje przy p o m ocy w y p uste k d e n drytycznych z rece ptora cia⌅a, n ie prze dstawio n a na rycinie). A kso ny dro gi rdzeniowo-
(w przyp a d ku czucia bólu sam akson stan o wi rece ptor) i prz ew o dzi - m ó d kowej prze d nie j b ie g n do ró d m ó z g o wia, a nast p nie
im p ulsy wyp ustka m i akso nalnym i do rdzenia kr g ow e g o dro g ko przez konar g órny m ó d ku (pedunculus cerebellaris superior)
rzenia tyln e g o (grzbie tow e g o) n erw u rd zenio we g o. do m ó d ku. W ⌅ókna pierw o tnie krzy uj c e si w rdzeniu kr
g owym ule g aj p o n o wn e m u skrzy o w aniu, przech o d z c na t
Dru gi n e uro n:
sam stron , po której zn ajd o w a⌅ si ich p ocz tek!
• p czek sm uk⌅y ( fasciculus gracilis) i klin owaty {fasciculus cuneatus):
• w⌅ó kna klin o w o -m ó d ko w e (fibrae cuneocerebellares): ro z p o
w rdzeniu prze d⌅u onym to stro nnie w j drz e sm uk⌅ym i klin owa
czyn aj si w rdzeniu prze d ⌅u o nym , b e zp o re d nio o b ok j dra
tym {nucleus gracilis, nucleus cuneatus). A ksony drugieg o neuronu
klin o wate g o, w o br bie j dra klin o w a te g o d o d atko w e g o ( nuc
okre la si mianem wst gi przy ro dko wej (lemniscus medialis).
leus cune atus accessorius). W⌅ókna dru g ie g o neuro nu bie g n
Bezpo re dnio p owy ej poziomu drugieg o neuronu ule gaj skrzy
ja k o w⌅ó kna klin o w o -m ó d ko w e b ez skrzy o w ania p o prz ez
owaniu (decussatio lemniscorum/ decussatio lemniscorum medi a
to stro nny konar d olny m ó d ku do trzecie g o n euro nu. Droga
lium) na stron prz eciwn i poszczeg ólne wst gi przy rod kowe
o b oczna bie g nie ja k o o b ocznic a dro gi rd ze nio w o -m ó d kowej
bie gn prz eciwstro nnie do trzecie g o neuro nu. P czki sm uk⌅y i kli
tyln e j p o prz ez w z g órze do kreso m ó zg owia (u wia d o m io na pro
n owaty utworz one s zatem przez aksony pierwsze g o neuronu;
prioce pcja z g órn ej p o ⌅o wy cia⌅a).
• droga rdzeniowo-wzg órz ow prze dnia i boczna ( tractus spinotha
Trzeci n e uro n:
lamicus anterior et lateralis): w to stro nnym rogu tylnym rdzenia
• p czek smukly/ klinowaty i droga rdzeniowo-wzgórzow przed-
kr g oweg o. Akson dru gieg o neuronu przech o dzi na stro n prz e
ni a / boczn a: ko cz si w m i d zym ó z g o wiu w j drz e brzusznym
ciwn i bie gnie do g⌅owowo w przeciwstronnym sznurze prze dnio-
tyln o - b o cznym (VPL) w z g órza, z które g o trzeci neuro n bie g nie
-bocznym (funiculus anterolateralis) rdzenia kr goweg o w kierunku
w pro m ienisto ci w z g órza ( radiatio thalami) w o d n o d ze tyln ej
wz g órza. Aksony dru gieg o neuronu w pniu mózgu okre la si mia
tore b ki w e w n trzn e j ( capsul a interna, crus posterius) do c z w ar
nem wst gi rdzeniowej (lemniscus spinalis). Aksony drugieg o neu
te g o neuro nu;
ronu mog si równie ci gn do tworu siatkowate go {fibrae spi
• wy⌅ cznie dla drogi rdzeniowo-wzgórzowej: trz eci neuro n rozp o
noreticulares) lub ród mózgowia {fibraespinornesencephalicae) dla
czyna si ró wnie w j drach ró d blaszkowych wzg órza (nuclei in
potrze b po dkorowe go przetworzenia b o d ców bólowych (np. re
tralaminares thalami), z których bie gnie do zakr tu o br czy (gyrus
akcja budzenia w o dp owiedzi na ból przez tw ór siatkowaty);
cingularis, uk⌅ad lim biczny, e m ocjo nalne ⌅a g o dzenie bólu);
• droga rd zeniowo-m ó d kowa prze dnia i tylna (tractus spinocere
• drogi rdzeniowo-mó d kowe i w⌅ókna klinowo-mó d kowe: ko
bellaris anterior et posterior): zaró w no na p o dstawie to stro nne g o
cz si w mó d ku w j drach (przed e wszystkim w j drze czopo-
rogu tyln e g o w tzw. j drz e piersio wym grz bieto wym ( nucleus
watym [nucleus emboliformis] i kulkowatym [nucleus globosus]) lub
thoracicus dorsalis, nucleus Stilling-Clarke; aksony dru gie g o neu
ja ko kom órki ziarniste w korze rdzeniowej cz ci mó d ku (w p⌅a
ronu p ozostaj nieskrzy o w an e i ci g n si to stro nnie w szn u
cie prze dnim, robaku, obszarze oko⌅o ro dkowym); synap tyczne za
rze bocznym rdzenia kr g owe g o ja ko droga rdzeniowo-m ó d
ko czenie w kom órkach ziarnistych ja ko w⌅ókna kiciaste (mszyste).
kowa tylna do pnia m ózgu) lub w rodku to stro nne g o rogu tyl
C z w a r t y n e uro n:
nego. A ksony te g o dru gie g o neuronu prz e bie g aj skrzy owane
• p czek smukly/ klinowaty i droga rdzeniowo-wzgórzow : zakr t
(skrzy o wanie w tzw. sp oidle bia⌅ym prze dnim) i nieskrzy o w ane
za ro d ko wy, blaszka ziarnista w e w n trzn a (IV); dla dro gi rd ze
przeciw- i to stro nnie w sznurach b ocznych rdzenia kr goweg o
nio w o -w z g órz o w ej ró wnie zakr t o br czy;
ja k o dro ga rd zeniowo-m ó d kowa prze dnia do pnia mó zgu. Ak
• dro gi bie g n ce do m ó d ku nie m aj c zw arte g o neuro nu.
sony drogi rdzeniowo-m ó d kowej tyln ej ci g n si p o przez ko-
So m a to to p o w y p o d z i a ⌅ d ró g w rd zen iu kr go w y m
W⌅ókna z se g m e ntó w krzy o wych bie g n przy ro d ko w o lub grz bieto w o, a w⌅ó kna z se g m e ntó w szyjnych b o cznie lub brz usznie.
A sp e k t k l i n ic z n y
• Przerwanie p czka sm uk⌅e g o pro wadzi do za b urze czucia epi- • Przerwanie dró g rd ze nio w o -m ó d ko wych pro wadzi do zabu-
krytyczn e g o (d r twie nie skóry). r e m o toryki ch o d u i p o zycji stoj cej (ataksja czyn n o cio w a).
• Przerwanie dro gi rd ze nio w o -w zg órz ow ej b ocznej pro wadzi do
za b urze nia czucia bólu i te m p era tury.
499
2.2 Drogi rucho w e w rd zeniu kr g o w y m
Ze w z g l d u na prz e bie g dro gi ruch o w e w rd zeniu kr g owym W⌅ókna piram id o w e ro z p o czynaj si w korze kreso m ó zg owia,
mo na p o d zieli na d w ie gru p y: a dro gi p o za piram id o w e w j drach pnia m ózgu. W ed⌅ug u prosz
cz o n ej, o g óln ej klasyfikacji czyn n o cio w ej, która nadal fu n kcjo n uje
• w⌅ó kna p iram id o w e (przech o d z przez p iram idy w rdzeniu prz e
w u ytku klinic znym , mo na an alo g ic znie do dróg m ó wi o m o
d⌅u o nym),
toryce p iram id o w ej i p o za piram id o w ej. Je d n a k fizjo lo g icznie oba
• w⌅ó kna p o za piram id o w e (nie prze bie g aj prz e z p iram idy w kie
uk⌅a dy ci le ze so b wsp ó ⌅pracuj .
runku o b w o d o wym , ale g ⌅ó w nie p o prz ez n akryw k pnia m ó
zgu).
W ⌅ ó k n a p i r a m i d o w e w r d z e n i u k r g o w y m (d r o g a k o r o w o - r d z e n i o w a p r z e d n i a i b o c z n a )
D e fi nicja i cz y n n o : rdzenia kr g o w e g o w⌅ó kna tej zst p uj c ej dro gi projekcyjn ej
• w a na droga m o toryki (ruchy d o w oln e, u wia d o m io n e ruchy okre la si miane m w⌅ókien korowo-rdzeniowych (fibrae cortico
szyi, tu⌅o wia i ko czyn), spinales). Po d o b nie ja k p ozosta⌅e w⌅ó kna dro gi p iram id o w ej ( fi
• cz tzw. dróg pira midowych, które ci g n si od pierwszorz - brae corticonucle ares do j d er n erw ó w czaszko wych oraz w⌅ó kna
d ow ej kory ruch o w ej do rdzenia kr g ow e g o ( medull a spin a korow o -siatkowate, fibrae corticoreticul ares do tw oru siatk o w a
lis). D o piero w rdzeniu kr g o wym przybiera ona nazw drogi te g o) tw orz j aksony d u ych kom órek p ira m id o wych.
ko rowo-rdze ni owej (tractus corticospinalis), prze d w e j cie m do
500
C h a ra k t e r dro g i: • w skrzy o w aniu pira mid, a w i c p owy ej po zio m u rdzenia kr

so m atoruch o w a, zst p uj ca, eferentna. g owe g o, d ocho d zi do skrzy o w ania 80% w⌅ó kie n, i st d prz e b ie
Uwaga: Wed⌅ug d e finicji w⌅ó kna korow o -j dro we oraz korowo- gaj :
-siatkowate nie s ci le cz ci dro gi p iram id o w ej, g d y ko cz - nieskrzy o w an e 2 0 % w⌅ó kie n to stronnie w rdzeniu kr g o
si p owy ej po zio m u pira mid, a w i c nie przech o d z przez nie. wym ja ko droga korow o -rd ze niowa przedni a, w⌅ó kna te ule
Ze wzg l d u na ca⌅ko wit syste m a tyczn zg o d n o z w⌅ó knam i ko- g aj skrzy o w aniu d o piero na p o zio mie se g m e ntu, w którym
ro w o -rd zenio wym i w kontek cie czyn n o cio wym oraz w o d niesie ko czy si d any o d cin ek dro gi korow o -rd ze niowej prz e d nie j,
niu do neuro nu p ocz tko w e g o zalicza si je je d n a k w wi kszo ci w sp oid le bia⌅ym rdzenia kr g ow e g o. Ta cz dro gi ko czy
przy p a d kó w do „w⌅ó kien piramid owych ". si w ro dkow ej cz ci piersio w e g o o dcinka rdzenia kr g o
Prz e ⌅ cze nie n e u ro n u i t o p o gra fia dro gi (w ⌅ ó k na k oro w o-rd ze- we g o;
nio w e): w sumie dwa neurony. - w⌅ókna skrzy owan e biegn po przeci wnej stronie rdzenia kr
g oweg o jako droga korowo-rdzeniowa boczna (wszystkie seg
Pierwszy neuron:
m enty rdzenia kr g oweg o zawieraj cz ci drogi korowo-rdze
d u e kom órki p iram id o w e w blaszce p iram id o w ej w e w n trzn e j
niowej bocznej!).
(.lamina pyra midalis interna, w arstw a V) zakr tu prze d ro dkow e g o
(pierwsz orz d o wa kora ru ch o w a); w 40% le y w polu 4 Bro d m anna, Drugi neuron:
a p ozosta⌅e 60% p o⌅o one je st w s sie d nich o bszarach mó zgu. N euro ny ruch o w e a i y w rogu prz e d nim ( cornu anterius) isto ty sza
rej rdzenia kr g owe g o, prze w a nie w blaszkach A-C Rexe d a; w nich
Przebieg a ksonu „pierwszego neuronu " : z kreso m ó zg owia zst pu-
ko cz si aksony dro gi korow o -rd ze niowej z syna psa m i p o b u d za
j co do skrzy ow ania piramid [decussatio pyra midum) ja k o w⌅ó kna
j cy m i. Akso ny dru gie g o neuro nu ko cz si narz d zie efektoro-
korow o -rdze niowe z n ast p uj cym i stacja m i:
wym (w tym przyp a d ku w m i niu). Przeka nikie m syg na⌅u jest
• p ierwsz orz d ow a kora ruch owa —> tore bka w e w n trzn a, o d
ac e tylo ch o lin a.
noga tylna (kreso m ó zg o wie) —> o dno ga m ózgu ( ró d m ó zg owie)
—> p o dstawa mostu [pars basilaris pontis) —> piramid a rdzenia Uwaga: Droga korowo-rdzeniowa ko czy si na drugim neuronie.
prze d⌅u o ne g o (pyra mis medullae oblongatae), Akson drugieg o neuronu tw orzy cz ruchow nerwu rdzeniowe go.
W ⌅ókn a poz a p ir a m id o w e w rd zen iu k r go w y m

D e fi nicja i cz y n n o : Do w a n ych dró g p o z a p ir a m id o w ych z alicz a si :
w a n e dro gi ruch o w e (prze w a nie o d p o wia d aj ce za precyzyjn • dro g prze dsio nko w o -rd ze nio w b oczn i przy ro d ko w : p o
re g ulacj ruch ów). cz tek o d p o wie d nio w j drz e prze dsio nko wym b ocznym oraz
C h a ra k t e r dr o gi: j drz e prze dsio nko wym przy ro d ko wym i d olnym,
so m atoruch o w e, zst p uj c e, efere ntne. • dro g o liwk ow o -rd ze nio w : p ocz te k w j drz e o liwk o wym d o l
Drogi p o za piram id o w e ro z p o czynaj si w j drach pnia mózgu nym,
(p ierwszy neuro n) oraz prze druch o wych o bszarach kory, a ko cz • dro g m ostowo-, lub o p uszko w o -siatko w o -rd ze nio w : p ocz te k
przewa nie na n euro nie ruch o wym y w rdzeniu kr g o wym (drugi w j drach tw oru siatko wate g o m ostu, w z g l d nie rdzeniu prz e
neuro n) i okre la si je zazwyczaj wsp ólnym mianem tzw.„p o za p i- d⌅u o nym ,
ram id o wych dróg ruch owych ". O d p owia d aj za pre cyzyjn re g ula • dro g cz erwie n n o -rd z e nio w : p ocz te k w j drz e cz erwie n nym ,
cj ruch ó w oraz p o dkorowe przy g o to w anie ruchu wyw o ⌅yw a n e g o • drog p okryw ow o -rd zenio w : pocz tek w j drz e wzg órka g ór
w korze (piram id o w e g o). To p o graficznie prze bie g aj w sznurz e nego p o krywy ró d m ózg owia; droga o becna je d ynie w o dcinku
prz e d nim lub sznurze b ocznym. szyjnym rdzenia kr goweg o.
Drogi p o za piram id o w e ule g aj z a zwyczaj skrzy o w aniu (alb o cz
cio w o, alb o ca⌅ko wicie). Je d yn ie droga prz e dsio nko w o -rd zenio w
b oczna nie ule ga skrzy o w aniu.
S o m a t o t o p o w y p o d z i a ⌅ d r o g i k o r o w o - r d z e n i o w e j p r z e d n i e j i b o c z n e j (n ie o b e c n y d la dró g p o z a p ira m i d o w y c h u c z ⌅ o w ie k a)
• Tore bka w e w n trzn a: w o d n o dze tyln e j; w⌅ó kna szyjn e rostral- • Rdze kr g o wy: w⌅ó kna szyjn e przy ro d kow o, w⌅ó kna krzy o w e
nie; w⌅ó kna krzy o w e p o tylicznie . b ocznie.
• ró d m ó z g o wie: w o d n o d ze m ó zg u; w⌅ó kna szyjn e przy ro d
kowo, w⌅ó kna krzy o w e b ocznie.
Przerwanie drogi korowo-rdzeniowej pro wadzi do za b urze ru na p o b u dze nia w rd zeniu kr g o wym , p ora eniu (przerw a niu drogi
ch ó w d o w olnych szyi, tu⌅o wia i ko czyn. W zale n o ci od ro z m ia korow o -rd ze niowej) t o w arzysz o b ja w y sp astyczn o ci (zwi ksz o n e
rów uszko dzenia d ocho d zi do nie d o w⌅a d u (utraty si⌅y , u p o le d z e na pi cie mi ni, w z m o o n e o druchy).
nie pre cyzji ruchu) lub p ora enia (ca⌅k owita utrata ruch ów) mi ni Uw aga: Z a b urze nia czyn n o ci pierwsze g o neuro nu dro gi p ira m i
lub gru p mi ni. Po nie wa uszko d zenie w⌅ó kie n korow o-rdzenio- d ow ej w yw o ⌅u j tzw. p ora enia o ro dkow e. Z a b urze nia c zy n n o
wych ze wz g l d u na m echaniz m uszko dzenia (za b urze nia ukrwie - ci dru g ie g o neuro nu p o w o d uj nato m iast p ora e nie o b w o d o w e
nia pnia m ózgu, uszko d zenie p o przeczn e rdzenia kr g ow e g o) d o (id e ntyczn e o b ja w y ja k w przyp a d ku przerw ania w⌅ó kie n n erw ó w
tyc zy g ⌅ó w nie dróg poz apira midowych, które m aj ha m uj cy w p ⌅yw o b w o d o wych).
501
2.3 Dro ga czucio w a n erw u tró jd zieln e g o
502
Wa na dro ga czucia p o wierzchnio w e g o oraz (c z cio w o u wia d o - ma⌅o precyzyjn e g o ucisku, bólu i te m p era tury (czucie pro-
mione g o) czucia g⌅ b okie g o. topatyczne). Poza skór i b⌅o nam i lu z o wym i rece p tory bólu
• C zucie p o wierzchnio w e (e kstero ce pcja): prz ew o dzi inform acje zn ajd u j si ró w nie w o p o nach m ó z g o w o -rd ze nio wych.
ze sw oistych re ce p toró w na p o wierzchni skóry i b⌅on lu z o wych C zucie g ⌅ b o kie (pro prio ce pcja): prz ew o d zi in form acje ze sw o
g ⌅o wy do kreso m ó zg owia dla p o trz e b u wia d o m io n e g o o d czu istych re ce p toró w zlo kalizo w anych w m i niach, ci g nach i to
w a nia: re bkach staw o wych g ⌅o w y do kreso m ó zg owia dla p o trze b o d
- precyzyjn e g o d otyku, rozró nienia czucia dwóch punktów czuw a nia u wia d o m io n e g o (lub nie u wia d o m io n e g o prz e tw a
(czucie dyskrym in acyjne) oraz wibracji (czucie epikrytyczne), rzania o druch ó w) ich rozci gania (czucie proprioceptywne).
ja k i
C h a r a k ter drog i
So m ato czucio w a, wst p uj ca, aferentna. nie inform acje s nato m iast prz ew o d z o n e dwie m a dro g am i: dro g
Uwaga: Wszystkie inform acje d o tycz ce czucia p o wierzchniow e g o sznura prz e d nio -b o czne g o (pro to p atia, a wi c ból i te m p eratura)
i g ⌅ b o kie g o w o br bie g ⌅o wy prz ew o d z o n e s p o prz ez je d y n czu i dro g sznura tyln e g o (czucie e p ikrytyczn e, u wia d o m io na pro
cio w dro g n erw u tró jd zieln e g o. Dla tu ⌅o wia i ko czyn o d p o w ie d prio ce pcja).
Prze ⌅ czen ie n e u ro n u i to po gr a fi a dro g i

Droga sk⌅ada si z czterech kolejnych n e uro n ó w: Uw aga: A kso ny dru g ie g o neuro nu j dra g ⌅ó w n e g o prz e b ie
• Pier wsz y n e uro n: komórka rzekom oje dn o bie gunowa w zwoju g aj ja ko skrzy o w an e i nieskrzy o w an e, a j dra rdze nio we g o
trójdzielnym (ganglion trigeminale) zlokalizowanym w rodkowym nerw u tró jd zieln e g o ja k o skrzy o w a n e do w z g órza. C zucie e p i
dole czaszki. Uzyskuje informacje dzi ki d endrytom (ga⌅ nerwu krytyczn e z n erw u tró jd zieln e g o ma zatem sw oj re preze ntacj
trójdzielne go) z recep torów i przewodzi je do pnia mózgu (wej cie w to stro nnym , ja k i przeciwstro nnym zakr cie za ro d k o wym .
bocznie do mostu) do to stronneg o drugiego neuronu w j drze • Trze ci n e u r o n : w m i d zym ó z g o wiu w j drz e brzusznym tylno-
nerwu trójdzielneg o. -przy ro d ko wym (VPM, nucleus ventralis posteromedi alis) to
Uwaga: Pie rwszy neuro n ja k o cio w ej pro prio ce pcji nie zn ajd uje stro nn e g o i prz eciwstro n n e g o w z g órza. St d prze bie g aj ak
si w zw o ju tró jd zieln ym , ale w j d rz e ró d m ó z g o wia, j drz e sony trzecie g o neuro nu w pro m ienisto ci w z g órza (radiatio th a
ró d m ó z g o wio wym n erw u tró jd zieln e g o (nucleus m esenceph a lami) w o d n o dze tyln ej tore bki w e w n trzn e j do czw arte g o n e u
licus nervi trigemini). To j dro je st z d e finicji prz e m ieszcz o nym ronu.
o ro dkow o zw oje m n erw u tró jd zieln e g o i zawiera ko m órki rze- • C z w a r t y n e u r o n : w zakr cie za ro d ko wym (gyrus postcentralis)
ko m oje d n o b ie g un o w e. kreso m ó z g o wia, w arstw a ziarnista w e w n trzn a ( l amina gr anul a
• Dru gi n e u r o n: dla czucia e p ikrytyczn e g o w m o cie (j dro mo- ris interna [IV]).
sto w e /j dro czucio w e g ⌅ó w n e nerw u tró jd zieln e g o [nucleus Uwaga: Dzi ki j d ru ru ch o w e m u n erw u tró jd zieln e g o p osiad a on
pontinus/ nucleus principalis nervi trigemini]), dla czucia protopa- ró w nie ko m p o n ent ruch o w dla m i ni ucia oraz mi nia na-
tyczne g o j dro rd zenio we nerw u trójd zieln e g o (nucleus spina pinacza b⌅o ny b b e n k o w ej w uchu ro d k owym . Korowa kontrola
lis nervi trigemini), zn ajd uj c e si w rdzeniu prz e d⌅u o nym oraz tych j d er ruch o wych posiad a je d n a k p ewn c ech szcze g óln . Nie
w g órnych se g m entach szyjnych rdzenia kr g owe g o. A ksony z osta nie ona je d n a k o m ó wio na tutaj, a w sekcji „Kontrola j d er ru
dru gie g o neuro nu ci g n si ja k o droga tró jd zieln o -w zg órz o wa ch o wych n erw ó w czaszkowych ", zo b. s. 510-511.
(tractus trigeminothal amicus) do w z g órza. W⌅ókna przy⌅ czaj si
przy tym ja k o wst g a trójd zieln a do wst gi przy ro d kow ej.
So m a to to p o w y p o d z i a ⌅ drog i
W⌅ókna czw arte g o neuro nu ko cz si w kreso m ó zg owiu w zakr - wy ej bru zdy ro dkow ej i ci g n cym si do oko ⌅o p o ⌅o wy zakr tu
cie z a ro d ko wym (czo⌅ow o) w o bszarz e ro z p o czynaj cym si w poza ro d ko w e g o w kierunku cie m ie nio w ym .
Prz erw anie czucio w ej dro gi n erw u tró jd zieln e g o (np. na skutek z a • prz erw anie od p ozio m u wzg órza do p ozio m u zakr tu za ro d k o
b urz e u krwie nia, z⌅a m ania czaszki czy o b ecn o ci guza) pro wadzi wego
do za b urze u wia d o m io n e g o czucia ma⌅o precyzyjn e g o i le kkie g o - dla wy⌅ cznie prz eciwstro n nie rzutuj cej pro to p atii pro wadzi
ucisku, ma⌅o precyzyjn e g o i precyzyjn e g o d o tyku, b ólu, te m p era do prz eciwstro nnych za b urze czucia,
tury i pro prio ce pcji w o bszarz e u n erw ia nym przez n erw trójd zielny. - dla czucia e p ikrytyczn e g o ze w z g l d u na o b ustro nn re pre
Uw aga: Ze w z g l d u na (cz cio we!) skrzy o w an e dróg w pniu m ó z e n tacj na zakr cie za ro d ko wym pro wadzi do to stro n
zgu: neg o i prz eciwstro n n e g o za b urz e nia - ze w z g l d u na o b u
• prz erw a nie dro gi n erw u tró jd zieln e g o do dru g ie g o neuro nu stro nn e prze w o d ze nie, ale nie do ca⌅k o wit e g o zanik u czucia.
w⌅ cznie pro wadzi do to stro nn ej utraty czucia,
503
OU N. S ⌅ o w n i k i streszcz e n i a 2. S treszcz e n i a
2.4 Dro ga s⌅uch o w a
50 4
Droga dla o d czu w ania b o d c ów akustycznych z in form acj o g ⌅o
no ci (a m p litu d zie), wyso ko ci (cz sto tliw o ci) i lokalizacji
d wi ku.
(Sw oista) so m ato czucio w a (zm ys⌅o wa); aferentna. rz du C ortie g o), których p o b u d ze nie m e ch aniczn e pro wadzi do
Uw aga: Inform acja rozp oczyna bieg w narz d zie z m ys⌅ó w w ko ci w yw o ⌅a n ia p oczucia d w i k u. Przew o d ze nie b o d c ów o d byw a si
skro nio w ej, przew o d zie lim ako wym (ductus cochlearis). Posiada dro g n erw u lim ako w e g o (n. cochlearis), w ch o d z ce g o w sk⌅ad
on sw oiste kom órki z m ys⌅o w e w o br bie narz d u spiraln e g o (na n erw u prze dsio nko w o - lim ak o w e g o (n. vestibulocochlearis [n. VIII]).
Prze⌅ czen ie n euro n u i topogra fi a drog i

W su m ie co najm nie j sze kolejnych n e uro n ó w: Uwaga: C ech ch arakterystyczn dro gi s⌅uch o w ej je st fakt, i ko
• P i e r w sz y n e u r o n: ko m órka d w u b ie g u n o w a w zw oju spiralnym lejn e stacje neuro n ó w nie zawsze wsp ó ln ie przech o d z przez
lim aka (ganglion spirale). Je g o d e n dryty o d bieraj inform acje wszystkie sk⌅a d o w e dro gi. Gru py akso n ó w m o g prz eskakiw a po
z kom órki re ce p toro w ej (k o m órki w⌅osk o w ate - kom órka w⌅o- je d y n c z e z prze dstawio nych tu taj stacji neuro n ó w. Do nie z m ie n
skowata w e w n trzn a w narz d zie spiralnym C ortie g o). Akson nych stacji n e uro n ó w zalicza si wy⌅ cznie pierwsze neuro ny (z w o
kom órki zw o jo w ej bie g nie t o stro nnie do dru g ie g o neuro nu jo w e), dru g ie (j dra lim ako w e) i osta tnie (koro we, neuro n kra
w pniu m ózgu; w nika do pnia m ózgu w tzw. k cie m ostowo- c o w y). St d d alsze cis le zlicz anie n e uro n ó w po trzecim nie ma uza
- m ó d kowym . sa d nie nia.
• Dru gi n e u r o n: j dro lim ako w e prze d nie / tyln e (nucleus cochle • K o le jn e st a cje n e u r o n ó w :
aris a nterior/ posterior) w pniu m ózgu w d nie k o m ory czw artej, - j dra wst g i b o cznej ( nuclei lemnisci lateralis) - o trzym u j ak
w p o bli u zachy⌅ka b oczne g o. A kso ny dru g ie g o neuro nu ule sony z o bu j d er lim ako wych,
g aj cz cio w o skrzy o w aniu i bie g n do trzecie g o neuro nu. - j dro wz g órka d olne g o (nucleus colliculi inferioris) - we
Wszystkie w⌅ó kna, które bie g n c wst p uj c o o p uszczaj pozio m wz g órku d olnym ró d m ó z g o wia, st d w ram ie niu wzg órka
w ej cia pierwsze g o neuro nu na wyso ko ci j dra lim akow e g o, d olne g o do wzg órza,
tw orz wst g b oczn (lemniscus l ateralis). - cia⌅o kolankow ate przy ro d ko w e (corpus genicul atum me
diale) - st d ja k o pro m ienisto s⌅uch o w a (radiatio acustica)
• Trze ci n e u r o n: j d ro o liw k o w e g órn e (a kso ny dru g ie g o n e u
do p ierwsz orz d o w ej kory s⌅uch o w ej.
ronu p o ch o dz g ⌅ó w nie z j d ra lim ako w e g o prz e d nie g o).
Z j dra oliwk o w e g o g órn e g o, p o d o b nie ja k z j dra lim ako w e g o • N e uro n d o ce l o w y: p ierwsz orz d o w a kora s⌅uch o w a, w arstw a
prze d nie g o, bie g n w ⌅ó kna na stro n przeciw n . M og one (ale ziarnista w e w n trzn a (IV) w zakr tach skro nio wych p o przecz
nie ko nie cznie m usz ) ulec prze⌅ cze niu p o dczas skrzy ow ania nych (H eschla [gyri temporales transversi]), p ole 41 w e d ⌅u g Brod-
w ma⌅ej gru p ie j d er, które okre la si miane m j d er cia⌅a cz w o manna.
ro b oczne g o. Te ma⌅e j dra wraz z krzy uj cym i si w⌅ó knam i Uw aga: Rozle g⌅e skrzy o w a nie w⌅ó kie n od dru gie g o neuro nu pro
okre la si miane m cia⌅a czw oro b o czn e g o (corpus trapezoideum). wa dzi do te g o, i p ierwsz orz d o w a kora s⌅uch owa (zakr ty skro
nio w e p o przeczne) o trzym u j in form acj z obu narz d ó w lim ako
w ych. Pozwala to na lo kalizacj ró d⌅a d w i ku.
S o m a t o t o p o w y ( w ty m p r z y p a d k u t o n o t o p o w y ) p o d z i a ⌅ d r o g i
Czucie to n oto p owe w korze s⌅uch owej d o p asowuje si do struktur wej cz stotliw o ci wy sze o d bierane s raczej p o tylicznie, a ni sze
zakr tów p o przecznych Heschla. W pierwszorz d owej korze s⌅ucho- bardziej czo⌅owo.
C a⌅k o wit e prz erw anie dro gi s⌅u ch o w ej po je d n e j stro nie pro wadzi
do za b urze lo kalizacji d w i ku. Uszko dze nie dróg s⌅u ch o wych po
o bu stro nach - do g⌅ucho ty.
505
2.5 Droga sm ak o w a
506
O U N. S ⌅ o w n i k i streszcz e n i a 2. S treszc z e n i a
Droga u wia d o m io n e g o zmys⌅u j zyk a o d p o wia d aj ca za „jako "
smaku (o d czuw anie s⌅o dkie g o, kwa ne g o, s⌅o ne g o, g orzkie g o,
„urna m i" ).
(Sw oista), czucia trz e w n e g o (zm ys⌅o wa); aferentna. wierzch n i j zyk a i prze w o d z je nast p nie do wsp ó ln e g o, p o⌅o
Uwaga: C zucie sm aku przew o d z o n e je st dro g trz ech n erw ó w o n e g o o ro dkow o j dra, a m ian o wicie j dra pasm a sam o tne g o
czaszko wych, a m ian o wicie tw arz o w e g o (n. VII, n. facialis), j zy- (nucleus tractus solitarii). W korze w⌅ó kna ko cz si na dw óch p o
kow o -g ard⌅o we g o (n. IX, n. glossopharyngeus) i b⌅ d ne g o (n. X, ⌅o o nych o d d zieln ie n e uro nach, je d ny m zlo k aliz o w a nym w w ysp ie
n. vagus). Po zyskuj one inform acje z re ce p toró w sm aku na po- i dru gim w zakr cie za ro d ko wym .
Prze⌅ czen ie n e u ro n ó w i topogra fi a drog i

Pi e r w sz y n e u r o n : ko m órka rz ek o m o je d n o b ie g un o w a w z woju chialis) i j dro o w aln e ( nucleus ovalis). St d dro ga bie g nie bez
odpowiedniego nerwu cz aszkowego. O trzym uje ona inform acj skrzy o w ania ku p o d w z g órzu i d alej do cz ci uk⌅adu lim bicz-
z re ce p toró w sm aku dzi ki d e n dryto m . A kson kom órki rzeko- nego;
m o je d n o b ie g u n o w ej w zw o ju n erw u czaszko w e g o b ie g nie to - - w e wzgórzu: w j drz e brzusznym tyln o - przy ro d k o wym . St d
stro nnie do dru g ie g o neuro nu zlo kaliz o w an e g o w j drz e sam o t w⌅ó kna bie g n w pro m ienisto ci wzg órza ( radiatio thalami)
nym w pniu mó zgu. w o d n o d ze tyln e j tore b ki w e w n trzn e j do
Uw aga: W⌅ókna d o ro d ko w e n erw u tw arz o w e g o bie g n po • cz w a r t e g o n e u r o n u w z akr cie z a rodkowym (w arstw a ziarnista
cz tko w o w n erw ie j zyk o w y m ( n. lingualis), n ast p nie o d d zie w e w n trzn a [IV], l amina granul aris interna) lub do kory wyspy.
laj si od nie g o (jako tzw. struna b b enkowa [chorda tympani])
i w ko ci skro nio w ej sp o tykaj so m atoruch o w e w⌅ó kna nerw u Uwaga: Droga sm akowa ko czy si zate m w d w ó ch ró nie p o⌅o o
tw arz ow e g o, z którym i wsp ó lnie w n ik aj do pnia m ózgu. nych neuro nach korowych, g d zie prze tw orze niu p o dle g aj ró ne
D ru g i n e u r o n: w to stro nnym j drz e pasm a sam o tn e g o w rd ze inform acje. Drogi o b o czn e z j d ra o ko ⌅ora m ie nio w e g o i j dra o w al
niu prze d⌅u o nym (c z sm ak o w a). Akson dru g ie g o neuro nu neg o d o cieraj do p o dwzg órza (re akcje w e g e ta tyw n e) oraz o bsza
bie g nie bez skrzy o w ania do m ostu (g dzie prze⌅ cza si na rów uk⌅ad u lim bic zn e g o (e m o cjo naln e za b arw ie n ie o d czu sm a
trz eci neuro n) lub z p o m ini cie m j d er m ostu po w n ikn i ciu do kowych). Z dru g ie g o neuro nu bie g n dro gi o b o czn e do j d er li
wst gi przy ro d ko w ej b e zp o re d nio t o stro nnie (a w n ie wie lkim no wych ( nuclei salivatorii, o druch o w e w yw o ⌅a n ie linie nia). Drog
zakresie ró wnie prz eciwstro n nie) do wzg órza (g dzie zn ajd uje p czka p o d⌅u ne g o grz bieto w e g o ( fasciculus longitudinalis dorsa
si trzeci neuro n). lis, FLD) p o d w z g órze p o prze z j dra w e g e ta tyw n e w pniu mózgu
m o e k o ntrolow a re akcje w e g e ta tyw n e.
Trze ci n e u r o n:
- w mo cie: w m ostow ej gru p ie j d er w p o bli u zachy⌅ka b ocz
neg o kom ory IV: j dro o ko ⌅ora m ie nio w e (nucleus p ar abra
So m a t o to p o w y p o d z i a ⌅ drog i
N ieznany.
C a⌅k o wit e prz erw anie dro gi sm ako w ej pro wadzi do utraty z d o ln o kowe prz erw anie dro gi w o kolicy pnia m ózgu o b e jm uje ró wnie
ci o d czu w ania sm aków (a g euzja), ale w yst p u je ono n a d zwyczaj w ie le innych struktur, a w i c w o brazie ch oro b o wym d o m in o w a
rzadko, g dy o b ustro nn e o b w o d o w e p ora e nie n erw ó w czaszko b d inne, ci sze o bjawy.
wych VII, IX i X j e s t b ardzo ma⌅o praw d o p o d o b n e. N ato miast o ro d
507
2.6 D ro g a w ch o w a
508
Droga u wia d o m io n e g o czucia zmys⌅u p o w o nienia do o dczuw ania
b o d c ów w ch o wych.
(Sw oista), czucia trz e w n e g o (zm ys⌅o wa), afere ntna. N erw w ch o w y nie je st p onadto je d n o zn aczn ie ro zró nialn struk-
Uw aga: Cz ci dro gi w ch o w e j jest I nerw cz aszkowy (n. olfa cto- t u r3- ale stan o wi su m ? Po je dyncz o bie g n cych nici w ch o wych
rius). Nie jest on je d n a k praw d ziwym nerw e m (czaszk o wym), ale (fila olfa ctoria ) .
z d e finicji o dcin kie m kory kreso m ó zg owia (w tym przyp a d ku kory
d aw n ej):
• o t o cz o ny je st o po na mi,
• o b m yw a ny p⌅ynem m ó zg o w o -rd zenio wym ,
• aksony o t oczo ne s gleje m o ro d ko wym (o lig o d e n dro cyta m i).
Prze ⌅ czen ie n e u ro n ó w i to po gr a fi a drog i

W su m ie co n ajm niej 3 kolejne neuro ny: prze w o d ze nie do p o d w z g órza;
• Pi e r w sz y n e u r o n: p o⌅o ony ja k o ko m órka rece p toro wa (p ier - dla pr ka w ch o w e g o przy ro d ko w e g o: j dra w polu pod-
w o tna kom órka z m ys⌅o w a) w stro pie ja m y n oso w ej. O bw o d owa sp oid ⌅o wym ( area subcallosa ) z j dra m i prz e gro d o wym i ( nuc
wyp ustka ko czy si re ce p tore m w b⌅o nie lu z o w ej nosa. O ro d lei septa les) z d alszym prze w o d ze nie m do uzd eczki ( h a be
kowa wyp ustka (fila olfa ctoria ) prz e bija ko sit o w w blaszce si nula ) i hip o ka m p a. O bie dro gi d o ro d ko w e bie g n to stro n-
to w ej (la m in a cribrosa ) d o ch o d z c do dru g ie g o neuro nu. n ie ;
- dla w⌅ó kie n ule g aj cych skrzy o w a n iu: j dro w ch o w e
• Dru g i n e u r o n : ró dczaszkow o w d ole prz e d nim czaszki na ko ci
prze d nie ( nucleus olfa ctorius anterior ) (w tró jk cie w ch o
sitowej w tzw. o p uszce w ch o w e j ( bulbus olfa ctorius). Dwa ro
w ym ) z d alszym prze w o d zenie m do prz eciwstro n n ej o p uszki
dzaje dru gich n e uro n ó w: ko m órki m itraln e i p d zelko wa te. Ak
w ch o w e j.
son dru gie g o neuro nu ja k o pasm o w ch o w e ( tractus olfa ctorius)
bie g nie w kierunku p o tylicznym i dzieli si na pr ki w ch o w e Uw aga: Drugi neuro n bie g nie dro g pr ka w ch o w e g o b o cz
przy ro d ko wy i b o czny (striae olfa ctoria e medialis et lateralis). neg o do o bszaró w kory (d awn ej) (kora prz e d m ig d a⌅ow ata, pole
prze d gruszko w ate) bez prze⌅ cze nia w e w z g órzu. W ed⌅ug o b e c
• Trzeci n e u r o n: trzecie neuro ny, które rzu tuj do nast p nych
neg o stanu w ie d zy dro ga w ch o w a je st je d y n dro g d o ro dkow ,
neuro n ó w, p o⌅o o ne s w trzech m iejscach:
która m o e d o ciera do n e uro n ó w kreso m ó zg owia bez prze⌅
- dla pr ka w ch o w e g o b o czne g o: w polu prz e d gruszkowa-
cze nia w e w z g órzu. Rozleg ⌅e rzuto wanie pr kó w w ch o wych na
tym ( area prepiriformis, p ole 28 wg Bro d m anna); d alsze prz e
neuro ny uk⌅adu lim bic zn e g o (m .in. kor prze d m ig d a⌅ow at ) w y ja
w o d ze nie p o prz ez dro g d o ro dkow przech o d z c przez
nia siln e e m o cjo n aln e za b arw ie n ie wra e w ch o w ych. Rzutowa
wz g órze (j dra przy ro d ko w e) do kory o czo d o⌅o w o -czo⌅o w ej
nie do p o dwz g órza jest o d p o w ie d zialn e za o druchy w e g e ta tyw n e
- lub neuro ny w korze o ko ⌅o m ig d a⌅o wa tej (cortex peria m yg
(np. nu d n o ci, w z g l d n ie wym io ty) w o d p o wie d zi na nie przyje m n e
da loideus, zakr t p ó ⌅ksi yc o w aty i zakr t o kalaj cy); d alsze
b o d ce w ch o w e.
So m a t o to p o w y p o d z i a ⌅ drog i
Nieznany.
Ca⌅k owit e prz erw a nie dro gi w ch o w ej pro wadzi do tzw. an osmii.
M o e wyst p i w przyp a d ku urazów o bu o p uszek lub pasm w ch o
w ych, czy z⌅a m ania p o dstawy czaszki.
509
O U N. S ⌅ o w n i k i streszcz e n i a 2. S treszcz e n i a
2.7 K o n tro la j d e r ru c h o w y c h n e r w ó w c z a sz k o w y c h
kreso m ó z g o w ie (p ierwsz orz d o w a kora ruch o wa) stro na lewa strona prawa
p ierwszy neuron
p ole 4 Bro d m anna
w⌅ókna k oro w o-j drowe o p uszki

w tore b ce w e w n trzn ej
i o d no d ze mózgu
dru gi neuron drugi neuron
n e uro n y ru ch o w e a w : n e uro n y ru ch o w e a w : n e rw o b w o d o w y i czy n n o
N erw uch w o w y (n. V3)

j dro ruch o we j dro ruch o w e
• m i nie ucia
n erw u tró jd zieln e g o (n. V) n erw u tró jd zieln e g o (n. V)
mi sie napinacz
b⌅ony b b e nk ow ej
N erw tw arz o w y (n. VII)

g órna cz j dra rucho weg o g órna cz j dra rucho weg o
n erw u tw arz o w e g o (n. VII) n erw u tw arz o w e g o (n. VII) • m i nie m im iczn e czo⌅a
i m i sie o kr ny oka
d olna cz j dra ruch o w e g o • po zosta⌅e m i nie m im iczne
n erw u tw arz o w e g o (n. VII) i mi sie strz e m i czko wy
n erw j zyk o w o - g ard ⌅o w y (n. IX)

• m i sie rylcow o - g ard ⌅owy
j dro d wuznaczne j dro d wu znaczn e
nerw u j zykow o-g ard ⌅owe g o n erw u j zyk ow o - g ard⌅o w e g o • m i sie zw iera cz g ard⌅a g órny
i nerw u b⌅ dne g o (nn. IX, X) i n erw u b⌅ d ne g o (nn. IX, X) n erw b ⌅ d ny (n. X)
• po zosta⌅e m i nie gard⌅a
i p o d nie bie nia m i kkie g o
• m i nie krtani
n erw d o d atk owy (n. XI)

j d ro (rd zenio we) j dro (rd zenio we)
n erw u d o d atk o w e g o (n. XI) n erw u d o d atk ow e g o (n. XI) • m i sie czw oro b oczny
• mi sie m ostkow o-
- o b ojczyk ow o -sutko wy
j d ro ruch o w e j dro ru ch o w e n erw p o dj zyk o wy (n. XII)

n erw u p o dj zyk o w e g o (n. XII) n erw u p o dj zyk o w e g o (n. XII) • mi nie j zyka
P o d z i a ⌅ j d e r r u c h o w y c h n e r w ó w c z a sz k o w y c h
C zyn n o cio w o wyró nia si d w ie gru py: oraz dla in nych ruch ó w. Kontrola m i ni o koruch owych o d bywa
• j dra dla n erw ó w o d p o wie d zialnych za m i nie o koruch ow e si p o prze z cz dro gi z wielo m a o ro dka m i w pniu m ózgu, z a
(n n. Ill, IV i VI) oraz nim syg na⌅ d o trze do j d er dla mi ni o koruch o wych p o prze z p
• j dra dla p ozosta⌅ych ruch ó w (nn. V ruch ow e, nn. VII, IX, X, XI cz ek p o d⌅u ny przy ro d ko wy (zob. ró wnie „Kontro la ruch ó w oka",
i XII). s. 512-513). N ast p nie prze dstawio n o ju kontro l p ozosta⌅ych j
d er ru ch o wych n erw ó w czaszko wych, które bezpo rednio d o ch o
Z asa d nic zo korowa kontrola wszystkich j d er n erw ó w czaszko
dz z dru g ie j cz ci w⌅ó kie n k orow o -j drowych o p uszki, a n alo g icz
wych o d byw a si p o prze z wsp ó ln dro g , a m ian o wicie w⌅ó kna ko
nie d o rzuto wania korowe g o na n e uro ny ruch o w e w rdzeniu kr g o
ro w o -j dro w e o puszki (tractus corticonucle aris). Droga ta d zie li si
wym dro g w⌅ó kie n korow o -rd ze nio wych.
je d n a k czyn n o cio w o na d w ie sk⌅a d o w e: dla m i ni okoruch owych
510
OU N. S ⌅ o w n i k i streszcz e n i a 2. S treszc z e n i a
D e f i n icj a i c z y n n o w ⌅ ó k ie n k o r o w o - j d r o w y c h o p u sz k i w k o n t r o l i j d e r r u c h o w y c h n e r w ó w c z a sz k o w y c h
Wa na dro ga ruch ó w d o w o ln ych: u wia d o m io n e sterowanie Cz tzw. drogi pira m idowej, która ci g nie si od pierwsz orz -
m i nia m i ucia, m i nia m i m im icznym i, j zyk ie m , mi nia m i d ow ej kory ruch o w ej do j d er ruch o wych [ nuclei motorii) w pniu
czw oro b o cznym i m ostko w o - o b ojczyk o w o -sutk o wym oraz n ie m ózgu ( truncus enceph ali, g ⌅ó w nie m ostu). W ⌅ó kna, p o d o b nie
u wia d o m io na kontrola ruch o w a m i ni p o d nie bie nia mi k ja k in ne w⌅ó kna dro gi p ira m id o w ej (a w i c w⌅ó kna korow o-rdze-
kieg o, gard⌅a. nio w e do rdzenia kr g ow e g o i korow o -siatko w ate d o tw oru sia t
kowate g o), s aksona m i d u ych ko m órek p ira m id o wych.
So m atoruch o w a, zst p uj ca, eferentna.
Prze ⌅ czen ie n e u ro n ó w i to po gr a fi a drog i

W su m ie dwa kolejne neuro ny: Przeciw- i to stronnie ko cz si aksony pierwsze g o neuro nu:
• Pi e r w sz y n e u r o n: du e kom órki p ira m id o w e w w arstw ie pira - w j drz e ruch o wym n erw u tró jd zieln e g o ( nucleus motorius
m id o w ej w e w n trzn e j (w arstw a V, la min a pyra m ida lis interna ) nervi trigem ini),
zakr tu prze d ro dkow e g o [gyrus precentralis, pierwsz orz d ow a - w j d rz e ruch o wym n erw u tw arz o w e g o, cz g órna (mim ika
kora ruch o w a); p o⌅o one s w polu 4 Bro d m anna, a w w i ksz o m i ni czo⌅a i mi sie o kr ny oka),
ci w s sie d nich o bszarach m ózgu. Akso ny p ierwsze g o neuro nu - w j drz e d w u zn acznym (m i nie p o d nie bie nia m i kkie g o,
przech o d z zst p uj c o z kreso m ó zg owia do pnia m ózgu przez gard⌅a i krtani, nucleus a mbiguus).
n ast p uj ce stacje: Dru g i n e u r o n : g ⌅ó w nie neuro ny ruch o w e a w:
p ierwsz orz d ow a kora ruch owa —» kolano tore b ki w e w n trzn e j - j drze ruchowym nerw u tró jd zieln e g o (m i nie ucia i mi sie
[genu ca psulae intern ae ), kreso m ó z g o wie ( telenceph a lon ) —> o d napinacz b⌅ony b b enkowej),
no ga m ózgu (crus cerebri, ró d m ó zg owie) —> n akryw ka mostu - j drz e ru ch o wym n erw u tw arz o w e g o (m i nie m im iczn e),
( tegmentum pon tis). - j drz e d w u zn acznym n erw u j zyk o w o - g ard ⌅o w e g o i nerw u
b⌅ d ne g o (m i nie p o d nie bie nia m i kkie g o, gard⌅a i krtani),
S krzy ow a nie a ksonów pierwszego neuronu: tylko cz ciow o
- j drz e rd ze nio wym n erw u d o d atko w e g o (m i sie cz w oro
(g ⌅ó wnie w m o cie [pons]), tak e rzu to w anie kory ruch o w ej na
b o czny i mi sie m ostko w o - o b ojczyk o w o -sutk o wy) oraz
dru g ie neuro ny ma charakter skrzy ow any, ja k i nieskrzy o w any.
- j d rz e ruch o wym n erw u p o d j zyko w e g o (m i nie j zyk a).
W y⌅ cznie przeciwstronnie ko cz si aksony pierwsze g o neu
W tych j drac h ko cz si akso ny w⌅ó kie n k orow o -j drowych
ronu:
o p uszki z syna psa m i p o b u d zaj cym i. A kso ny dru g ie g o neuro nu
- w j drz e ruch o wym n erw u tw arz o w e g o ( nucleus m otorius n e
ko cz si w narz d ach efe ktoro wych, w tym przyp a d ku m i
rvi facialis) , cz d olna (m im ik a, z wy⌅ cze nie m mi ni czo⌅a
niach, tw orz c tym samym cz ci ruch o w e o d p o wie d nic h n er
i m i nia okr n e g o oka),
w ó w czaszko w ych(l). Przeka nikie m je st ac e tylo ch o lin a.
- w j drz e rd ze nio wym n erw u d o d atko w e g o ( nucleus spin alis
nervi accessorii ), Uw aga: W ⌅ókna korow o -j dro w e o p uszki ko cz si w drugim
- w j d rz e ruch o wym n erw u p o dj zyko w e g o ( nucleus motorius neuro nie. Akson dru g ie g o neuro nu tw o rzy cz ru ch o w o d p o
nervi hypoglossi) . wie d nie g o n erw u czaszkow e g o.
So m a to to p o w y p o d z i a ⌅ drog i
• Toreb ka w e w n trzn a: w kolanie; rostralnie w z g l d e m w⌅ó kie n
korow o -rd ze nio wych, b ie g n cych w o d n o d ze tyln ej.
• ró d m ó z g o wie: w o d n o d ze m ó zg u; zaró w n o b ocznie, ja k
i przy ro d ko w o wz g l d e m w⌅ó kie n korow o -rd ze nio wych.
Przerw anie w⌅ó kie n korow o -j dro wych o puszki pro wadzi do za b u gie g o neuro nu lub n erw u o b w o d o w e g o) i p ora e nie o ro dkow e
rzenia ruch ó w d o w olnych w zakresie ucia (n erw tró jd zieln y), mi (na d j dro w e, d o tycz ce pierwsze g o neuro nu lub je g o akso nu):
miki (n erw tw arz o w y), skr tó w g ⌅o w y i szyi (n erw d o d atko wy) oraz • w przyp a d ku p ora e nia o b w o d o w e g o prz erw aniu ule g aj
j zyk a (n erw p o d j zyko wy). wszystkie w⌅ó kna (p ora eniu ule g aj ró wnie m i nie czo⌅a
Uw aga: Za b urzenia czyn n o ci pierwsze g o neuro nu w yw o ⌅u j za i mi sie o kr ny oka),
b urz enia o rodkowe, a dru g ie g o neuro nu p ora e nie obwodowe • w przyp a d ku p ora enia o ro dkow e g o do dru g ie g o neuro nu (ale
(id e n tyczn e o b ja wy ja k w przyp a d ku przerw ania w⌅ó kie n ru ch o tylko cz ci czo⌅o wej j dra) d o cieraj w⌅ó kna z prz eciwstro nn ej
wych o b w o d o w e g o n erw u czaszko w e g o). kory ruch o w ej: nie stwierd za si p ora e nia m i ni czo⌅a i m i
Po nie wa tylko cz j d er n erw u tw arz o w e g o u n erw ia stru ktury nia o kr ne g o oka, stwierd za si nato m iast p ora e nie mi ni
t o stro nn e i przeciwstro nn e, w przyp a d ku te g o n erw u mo na w y m im icznych d olnej cz ci tw arzy.
ró ni p ora e nie o b w o d o w e (tzw. p o dj drow e, d o tycz ce dru
511
2.8 K o n tro la r u c h ó w g a ⌅e k o c z n y c h
512
O U N. S ⌅o w n i k i st reszc z e n i a 2. S treszc z e n i a
Kontrola ruch ó w gatek ocznych je st bardzo z⌅o o na. A by uzyska ro dkow e g o (so m atoruch o w e), ale z w ysp ecjaliz o w a n e g o p o d p o
je d n o zn aczn e wra e nie wzro ko w e, wia t⌅o z d ane g o p unktu musi rz d ko wan e g o o ro dka w p⌅acie cz o ⌅o wym , tzw. cz o⌅o we g o pola
pa na o d p o wia d aj ce so bie miejsca sia tkó w ek. St d ruchy o bu w zro k o w e g o (p ole 8 Bro d m anna). Nie wysy⌅a ono b e zp o re d nio
ga⌅e k o cznych m usz by sko ordyn o w a ne. Je li proces ten ule ga w⌅ó kie n eferentnych (w o dró nie niu od zakr tu prze d ro dkow e g o)
za b urz e niu, d ocho d zi do wra e nia p o d w ójn e g o wid z e nia, z w i d o n e uro n ó w ruch o wych a zlo kalizo w anych w j drach ruch o wych
zan e g o z p a d anie m wiat⌅a na nie o d p o wia d aj ce so bie miejsca n erw ó w czaszko wych, ale najp ierw do o ro dków ko ntrolnych na
siatkó w ek. Ko ntrola ruchu ga⌅ek o cznych prz e bie g a zasa d nicz o gra nicy ró d m ó zg owia i m i d zym ó z g o wia oraz w pniu mó zgu,
na dro dze o druch o w ej p o prze z p o dkorowe o ro dki (zo b. „Rzuto g d zie d o ch o d zi do d alsze g o prz e⌅ cze nia na ruch o w e j dra mi ni
w a n ie siatkówki" , s. 516-517). D ow olne stero w a nie ru cha m i ga⌅ek o koruch o wych.
o cznych je st je d n a k m o liw e. Nie p o ch o dzi je d n a k z zakr tu przed-
So m atoruch o wa, zst p uj ca, eferentna.
Prze ⌅ czen ie n e u ro n ó w i topo gr a fi a d rog i

N euron p o cz tko wy p o⌅o ony je st w tzw. cz o ⌅o wym polu w zro • z j dra ró d m i sz o w e g o do j d er n erw u III i IV (to stro nnie
kowym (n e uro ny tej dro gi s z a zwyczaj nie p oliczaln e, st d o kre i prz eciwstro nnie),
le nie neuro n p o cz tk o wy zam iast pierwsze g o). Ich aksony b ie • do j dra n erw u VI d o cieraj ró wnie t o stro n nie aksony neuro
gn razem z aksona m i n e uro n ó w zakr tu prze d ro dkow e g o w t o nów tw oru sia tk o w ate g o pnia mó zgu.
re bce w e w n trzn e j ja k o w⌅ó kna korow o -j dro we o p uszki. Neurony Po⌅ czenia m ó d ku i j d er prz e dsio n ko wych, zw ⌅aszcza j dra p o
pola 8 bie g n je d n a k t o stro nnie i prz eciwstro n nie do n euro n ów prz e d zaj ce g o, ko ord ynuj inform acje z narz d u równ owa gi z ru
pola prz e d p o kryw o w e g o ( area pretecta lis, na gra nicy m i d zym ó ch am i ga⌅e k o cznych (np. w przyp a d ku oczo pl su prze dsio nko
z g owia i ró d m ó zg owia) oraz tw oru siatko wate g o i j dra p o prz e w e g o - sam oistne ruchy ga⌅ek ocznych przy ruchach okr nych
d zaj ce g o ( nucleusprepositus). Z pola prz e d p o kryw o w e g o neuro ny g⌅o wy), np. p o dczas ja z d y sam o ch o d e m .
bie g n o b ustro nnie do tzw. j dra ró d m i sz o w e g o (nucleus inter W pniu m ózgu prze bie g aj cz ci dró g ⌅ cz cych ze so b j d ra ner
stitialis). J dro p o prze d zaj ce i j d ro ró d m i sz o w e sta n o w i j d ra w ó w o koruch o w ych, z o ro dka m i n a drz d nym i oraz z uk⌅ad e m
w yj cio w e dla rzutowania na j dra ruch o w e dla m i ni o k oruch o prze dsio nko wym ja k o tzw. p czek pod⌅u ny przy rodkowy (fasci
wych III, IV i VI. D o cieraj one culus longitudin alis medialis, zo b. ró w nie „Dro gi w pniu mózgu ",
• z j dra p o prze d zaj ce g o d o wszystkich j d er to stro nnych oraz s. 514-515).
j dra nerw u VI (ró w nie przeciwstro nn e g o),
• Tylko o dci cie p oje dyncze g o j dra n erw u o d p o wia d aj ce g o za w z akresie cz o⌅o we g o pola w zro k o w e g o s zawsz e z w i z a n e ze
ruch ga⌅ki ocznej pro w a d zi do wy p a d n i cia czyn n o ci p o je d yn z⌅o o nym u p o le d zenie m ruch ó w g a⌅e k ocznych.
cze g o m i nia lub gru p y m i ni o koruch o wych.
• Za b urzenia o ro dków na drz d nych (np. na skutek zab urz e
u krwie nia pnia m ózgu w prz e bie g u je g o udaru) lub za b urze nia
513
2.9 D ro g i w p n iu m ó z g u
514
O U N. S ⌅o w n i k i streszcz e n i a 2. S treszc z e n i a
Zasa d nic zo wyró nia si d w ie gru p y dróg w pniu m ózgu: Prze dstawio n o cztery najw a nie jsz e prze⌅ cze nia, do których do-
• dro gi w y⌅ c zn ie lub w zn aczn ej cz ci przech o d z ce przez pie cho dzi w pniu mó zgu,
mó zgu,
• dro gi, które w pniu m ózgu ule g aj z⌅o o nym prze⌅ cze nio m .
D r o g i p r z e c h o d z c e (nie prze dstawio n e)

Zaró wn o zst p uj ce, a w i c prz e d e wszystkim so mato- lub trzew- • drogi wst p uj ce (tzw. cztery wst gi):
n oru ch o w e, ja k i wst p uj ce, a w i c g ⌅ó w nie czucio w e: - w st g a p rz y r o d k o w a (ko ntynuacja dro gi sznura tyln e g o,
• dro gi zst p uj c e: zo b. s. 498),
- droga p ira m i d o w a (z ró nym i ele m e n ta m i, zo b. s. 500-501), - wst g a r d z e n i o w a (k o ntynuacja czucio w ej dro gi sznura
- droga k o ro w o - m ost o w a ja ko cz dro gi korow o-m ostow o- prze d nio -b oczne g o, z o b. s. 498),
-mó d kowej (zob. s. 500-501); - wst g a t r ó j d z i e ln a (k o ntynuacja dro gi tró jd zieln e j, zo b.
s. 502-503),
- wst g a b ocz na (kontynuacja drogi s⌅uchowej, zob. s. 504-505).
D rog i u leg a j ce p rze ⌅ czen iu

• D ro g a n a k r y w k o w a r o d k o w a ( tr a ct us te g m en t a lis ce n tr a i X), XII. D ocho dzi d o o bfite g o krzy o w a nia w⌅ó kie n (nie prze d
lis): droga zst p uj ca; najwa nie jsza dro ga uk⌅ad u p ozapirami- stawio n e na rycinie).
d o w e g o w pniu m ózgu. Wiele dróg cz cio wych: w⌅ó kna ro z P cz e k p o d ⌅u n y p rz y r o d k o w y ( f ascicu lus lo n g it u d i n a
p o czynaj ce si w kreso m ó zg owiu (pr ko wie d a w n e - ga⌅ka lis m e d i a l is): ta czyn n o cio w o nieje d n oro d na dro ga - prz e w o
blada [ globus pa llidus]), m i d zym ó z g o wiu (w zg órze), m ó d ku dz ca ró w nie w o bu kierunkach - prze⌅ cza z je d n e j stro ny
oraz w sa mym pniu mózgu (j dro cz erw ie n n e [ nucleus ruber]). j dra ruch o w e n erw ó w o d p o w ia d aj cych za ruch ga⌅ki ocznej
Poszcze g óln e dro gi ⌅ cz si , tw orz c tzw. g ⌅ó w n dro g ro d (nn. Ill, IV i VI) oraz ruchy g ⌅o w y (n. XI, rogi prze d nie se g m entó w
kow , ko cz c si w oliw ce [ oliva ), j drach o liw k o w ych d olnych C 1 - C 4 rd zenia kr g ow e g o) z j dra m i prze dsio nko wym i (zmys⌅
( nuclei olivares inferiores) , które w zwi zku z tym sta n o wi ce n ró wn o w a gi) dla p o trz e b ruch ó w le d ze nia, a z dru giej strony
traln e j dra prze⌅ cznik o w e drogi p o za piram id o w ej. ró wnie j dra ru ch o wych n erw ó w czaszko wych dla p o trz e b u
• P cz e k p o d ⌅ u n y g r z b i e t o w y [f asciculus lo n g it u d i n a cia, p o⌅ykania i ssania (d ow olny d ost p do tych czyn n o ci). Te
lis d orsa lis): dro ga z awieraj ca w⌅ó kna zst p uj c e i wst j dra ruch o w e n erw ó w czaszko wych s w⌅ cz o n e zate m w o bie
p uj ce sta n o wi m iejsce prze⌅ cze nia dla uk⌅ad u w e g e ta tyw w i z ki. D och o dzi do o b fit e g o krzy o w a nia w⌅ó kie n (n ie prz e d
ne g o. Po dwzg órz e, ja k o n ajwy sz e ce ntru m kontroli w e stawio n e na rycinie).
g e ta tyw n ej prze⌅ cza m i d zy so b j dra przywsp ó ⌅czuln e D ro g a p o k ry w o w o - o p usz k o w a [tr a ctus tec t o b u lb a ris) : te
z j dre m sm ak o wym . Ró wn ocze nie daje dro gi o b oczne krzy uj c e si dro gi ro z p o czynaj si w j drz e w z g órka g órn e g o
do j d er ruch o wych n erw ó w czaszko wych u m o liw iaj (nucleus colliculi superioris w p o kryw ie ró d m ó zg owia) i rzutuj
cych ucie, p o⌅ykanie, ssanie i o chro n prze d za d ⌅awie nie m; do j d er n erw ó w o d p o wie d zialnych za ruch ga⌅ki ocznej oraz
o druch o w y d ost p do tych czyn n o ci p o prz ez j dra ruch ow e tw oru siatko wate g o dla p o trz e b ruch ó w ga⌅e k ocznych.
n erw ó w V i VII, j dro d w u zn aczn e (dla n erw ó w czaszko wych IX
515
OU N. S ⌅ o w n i k i streszcz e n i a 2. S treszc z e n i a
2 .1 0 R z u t o w a n ie sia t k ó w k i
p a d a j ce
w ia t⌅o
j dro
skrzy o wania
j dro
przyko m oro w e
j dro po re dnio -
- b o c z n e (C 8 -T h 1)
zw ój szyjn y g órny
pnia wsp ó⌅czuln e g o
szyszynka
~ r ~
m elato nina
T
ry tm d z ie -n oc
istota szara
ro dkowa
j dro po re dnio -b oczne

(C8-Th2)
zw ój szyjn y g órny
pnia wsp ó ⌅c zuln e g o
I
mi sie ro zwieracz
re nicy
o czo p l s u w ia d o m io n y o d b ió r zw zem e T
i ró w n o w a g a b o d c ó w w z ro k o w y c h a k o m o d a c ja re n ic y ro z s z e r z e n ie r e n ic y
516
OUN. S ⌅ow nik i streszczeni a 2. S treszczeni a
Celem uk⌅ad u w zro ko w e g o je st prz e tw arza nie b o d c ów w ie tl p unkte m wyj cia je st sia tk ó wka, b d ca ele m e nte m p o krew nym
nych. O b ejm uje to nie tylko u wia d o m io ny o d biór wra e w zro k o m i d zym ó z g o wia.
w ych, ale ró w nie 4 inn e dro gi czyn n o cio w e, których wsp ólnym
D r o g a si a t k ó w k o w o - w z g ó r z o w o ( k o l a n k o w o )- k o r o w a , tz w . d r o g a w z ro k o w a
Prz ew o dzi wia d o m y o d biór i prz e tw arzanie wra e w zro k o wych ni ej bru zdy ostro g o w ej w korze pr ko wanej klinka (cuneus)
(kolor, kszta⌅t, wielo , lo kalizacja, ruch itp. o bie ktu). i zakr tu j zyk o w a te g o (gyrus lingualis) .
• M orfolo gic znie n ajwi ksza cz uk⌅ad u wzro ko w e g o. • Z p ierwsz orz d ow ej kory w zro k o w ej bie g n w⌅ó kna k ojarze
• Pro wa dzi prz e z w z g órze (c zw arty neuro n w ciele kolankow atym nio w e do drug o- i trz eciorz d o w ych o bszaró w kory w zro ko w ej
b o cznym; neuro ny od pierwsze g o do trzecie g o w siatkówce) do cele m d alszej o bró bki z⌅o o nych wra e wzro k o wych (nie prz e d-
p ierwsz orz d ow ej kory w zro k o w e j; k o czy si tam p owy ej i posta wio n e na rycinie).
D r o g a si a t k ó w k o w o - p r z e d p o k r y w o w a
• Po przez kontro l u n erw ie nia trz e w n e g o ruch o w e g o p o re d ni p ow o d uj ro zszerzenie re nicy ( mydriasis).
czy w re g ulacji szero ko ci re nicy i krzyw izny so czewki, których • Pole prze d p o kryw o w e stan o wi czyn n o cio w y o ro d ek dla
zm ia na zale y od czyn n o ci m i ni g⌅a dkich t cz ó w ki i cia⌅a rz d w óch p tli: je d n e j b ez udzia⌅u wzg órza i kory w zro ko w ej
sko we g o. (dro ga siatk ó w k o w o - prz e d p o kryw o w a) i je d n e j z u dzia⌅e m kory
• Pro wa dzi do pola prz e d p o kryw o w e g o (area pretectalis), o bszaru w zro ko w ej (p tla koro w o - prze d p o kryw o w a); pierwsza z nich
j d er p o⌅o onych pro ksym alnie w z g l d e m w z g órkó w g órnych prze kazuje in form acje o ilo ci wiat⌅a pa d aj cej na oko, co pro
ró d m ó zg owia ( colliculi superiores). Pole to z punku wid ze nia t o w a d zi do ro zszerz enia lub zw e nia re nicy. O druch te n, który
p o graficzne g o zalicza si do m i d zym ó z g o wia (n a d wz g órze). p o wstaje b ez udzia⌅u kory w zro k o w ej kreso m ó z g o wia, mo na
• Pole prz e d p o kryw o w e rzutuje do przywsp ó ⌅czuln e g o j dra d o wyw o ⌅a ró wnie u nie przyto m n e g o p acje nta; dru g a droga
d atko w e g o nerw u o k oruch ow e g o Edin g era -W estphala (nucleus prz ew o dzi inform acje o ostro ci o brazu, co p o zwala na o d p o
accessorius nervi oculom otorii [ nucleus Edingeri-Westphali]) zlo k a wie d nie d o p aso w anie so czewki do wid ze nia o bie któ w dale kich
lizowane g o w ró d m ó z g o wiu, a p o prz ez istot szar ro dkow lub bliskich (a zatem wyostrze nia o brazu). Wym ag a to uzyskania
pnia m ózgu do n e uro n ó w wsp ó ⌅czulnych rdzenia kr g owe g o inform acji o aktualn ej ostro ci o brazu z o bszaru kory w zro ko w ej
(C8-Th2); j dro Edin g era -W estp hala bierze udzia ⌅ w procesie w kreso m ó z g o wiu, co sprawia, e o druch ten fu n kcjo n u je je d y
zw a nia re n icy ( m iosis) oraz zwi kszaniu krzyw izny soczewki nie u przyto m n e g o cz⌅o wieka.
(p o prze z m i nie, ako m o d acja do b li y), neuro ny wsp ó ⌅czuln e
D r o g a si a t k ó w k o w o - p o k r y w o w a ( t r a c t us r e t i n o t e c t a l is)
• Pozwala na o druch o w e le d zenie i ustawie nie wzroku. ruch g ⌅o wy lub ga⌅ek ocznych. W przyp a d ku p oruszaj ce g o si
• W ie dzie p o prz ez w z g órki g órn e w p o kryw ie ró d m ó zg owia oraz o bie ktu lub o bserw atora p o zwala to na au to m atyczn e usta wia
p o prz ez dro g p o kryw o w o -rd ze nio w , w z g l d nie p okryw ow o - nie g ⌅o wy i ga⌅ki ocznej w taki sp osó b, aby o bra z celu pa d a⌅ z a
-o p uszkow do neuro n ó w ruch o wych, które ak tyw u j ró ne wsze na miejsca n ajb ard ziej ostre g o wid ze nia dla o bu oczu.
m i nie p o przecznie pr ko wan e. Te ostatnie o d p o wia d aj za
D o d a t k o w a d r o g a w z ro k o w a
Po przez ró d m ó z g o wie ⌅ czy wra e nia w zro k o w e z uk⌅ad e m prz e d ruchy ga⌅e k o cznych przy o bracaniu g ⌅o wy). D o d atkowa droga
sio nko wym (p o m iar ruch ó w g⌅o wy). U m o liwia to ko ord ynacj rów w zro ko wa wsp o m a g a zatem dro g siatk ó wk o w o - p o kryw o w .
nowagi z rucham i ga⌅ek o cznych (np. o druch o w e, k o m p e nsacyjn e
D r o g a si a t k ó w k o w o - p o d w z g ó r z o w a (t r a c t us r e t i n o h y p o t h a l a m ic u s)
Po prz ez p o m iar d o b ow ej ilo ci wia t⌅a w p ⌅yw a na w e w n trzn e p o d w z g órz o w e inform acja d ociera do szyszyn ki (pro d ukcja i u w al
rytm y org aniz m u (np. rytm d o b o w y). Po przez liczne p o⌅ czenia nia nie m elato niny).
Uw aga: W skrzy o w aniu w zro k o wym na prz e ciw n stro n prz e po dle g a o b ustro nn ej o bró bce. Ze w z g l d u na przejrzysto na ry
ch o d z aksony n osowych o d cin kó w siatkó wki (ok. 48% wszystkich cinie prze dstawio n o zatem skrzy o w anie w zro k o w e ja ko m iejsce
w ⌅ó kie n). Akso ny wszystkich p o wy szych dró g dla o bu oczu d o cie prz ej cia n erw u w zro ko w e g o w pasm o wzro k o w e. Nie prze dsta
raj zate m do o d p o w ie d nic h stacji prz e ka niko wych, a inform acja wio n o samych krzy uj cych si w⌅ó kie n.
517
OUN. S ⌅ow ni k i streszczeni a 2. S treszczeni a
2.11 Z w oje a u t o n o m icz n e i czucio w e w o b r bie g ⌅ o w y
mi nie tarczkowe
b benkowy niebieskie - przywspótczulne ó⌅te - kana⌅ lub otwór
A Z w o je a u t o n o m icz n e w o b r b ie g ⌅ o w y nych struktur, na których gro m a dz si nic zym „p o dró ni" k orzystaj cy
Z w o je au to n o m ic zn e i czucio w e w o br bie g ⌅o wy mo na z ⌅a tw o ci p o ze „ wia d cze us⌅u g o d aw c ó w transp orto wych " . M o g nimi by przyk⌅a
m yli . D late g o te z osta n o ne sch e m a tycznie p rz e dstawio n e raze m z kie d ow o naczynia krwio n o n e, ja k i inne n erwy, które prze bie g aj przez ten
runkie m , w którym prze w o d z im p ulsy (zob. kierunki strza⌅ek). sam o bszar co w⌅ó kna au to n o m ic zn e, ch o maj ró ne za d a nia. St d w ⌅a
W o br bie g ⌅o wy w yst p u j wy⌅ cznie przywsp ó tczuln e z w o je a u t o nie w y n ik aj p ocz tko w e p o my⌅ki. Na rycinie w⌅ó kna uk⌅adu au t o n o
n o m ic zne. D ocho dzi w nich do prze⌅ cze nia w⌅ó kie n pierwsze g o n e u m iczn e g o o znaczo n o zatem kolore m nie bieskim (przywsp ó tczuln e) lub
ronu o d ro d ko w e g o zlo kaliz o w an e g o w pniu m ózgu na cia⌅o n erw o w e czerw o nym (wsp ó ⌅czuln e), nato m iast stru ktury (n erw y i t tnic e), które
dru g ie g o neuro nu o d ro dkowe g o, które g o w⌅ó kna bie g n do narz d u je d y n ie „transp ortuj " w ⌅ó kna au to n o m ic zn e s o znacz o n e kolore m zie
efektorow e g o. Na dro d ze do narz d u d o celo w e g o w yk orzystu j bardzo lo nym. Wszystkie wy m ie n io n e stru ktury wych o d z z czaszki przez o kre
cie nkie, a zatem bardzo wra liw e na b o d ce m ech anic zn e w⌅ó kna in lo ne miejsca (kana⌅y lub o tw ory), które o znaczo n o kolore m ó⌅tym .
518
turkusowy - nieswoiste czuciowe pomara czowy - nieswoiste czerwony - swoiste liliowy-swoiste ó⌅ty - kana⌅ lub otwór
somatyczne (czucie epikrytyczne czuciowe somatyczne czuciowe trzewne czuciowe somatyczne
i protopatyczne) (czucie proprioceptywne)
B Z w o je cz u cio w e w o b r b ie g ⌅ o w y nie inform acje z gard ⌅a, w tym przyp a d ku nieswoiste czucie som a tyczne.
W o dró nie niu od w⌅ó kie n auto n o m ic znych, w zw o ja ch czucio wych nie Je g o w⌅ó kna bie g n zatem przez zw ó j g órny i ko cz si w j drz e rd ze
d ocho d zi do prz e⌅ cze nia neuro n ów. Zw oje czucio w e z aw ieraj p eryka- nio wym n erw u trójd zieln e g o, g dzie d ocho d zi do prz e⌅ cze nia in form a
riony kom órek rz ek o m o je d n o b ie g u n o wych lub d w u b ie g u n o w ych (n erw cji pro to p atyczn ej z wielu n erw ó w czaszko wych (a w i c nie tylko nerw u
prze dsio nko w o - lim ako wy, neuro ny p ierw o tnie afere ntn e). Ich wyp ustka trójd zieln e g o, na co m o g⌅aby wsk a zyw a nazwa!). O dczucia te m p era tury
o bw o d o wa p och o dzi z rece p tora, a wyp ustka skiero wana d o ro dkowo i bólu z o ko licy gard⌅a (b ardzo g or ce nap oje!) m o g by zate m z bieran e
ko czy si w OU N. O bserw uj c przyk⌅a d o w o n erw j zyk o w o - g ard ⌅o wy, prz e z j d ro rd ze nio w e n erw u tró jd zieln e g o. Ró wnie n erw b⌅ d ny prze
prz ew o dzi on inform acje sm ako w e z tyln ej trz eciej cz ci j zyk a, w⌅ó kna w o d zi (p o prze z swój zw ó j g órny) inform acje pro to p atyczn e (g ⌅ó wnie ból)
bie gn p o prze z zw ój d olny i ko cz si w OUN w j drz e pasma sam o t z krtani do j dra rd ze nio w e g o n erw u tró jd zieln e g o (ból p o dczas z a p a le
ne g o. Inform acje te maj charakter swoi cie trzewno-czuciowy (zazna nia krtani).
cz o ny kolorem cz erw o nym ). N erw j zyk o w o - g ard ⌅o wy prz ew o d zi rów
519
OUN. S ⌅owni k i streszczeni a 2. S treszczeni a
2.12 Prz e ⌅ cz e nie w ⌅ ó kie n rucho w ych
Po lewej stro nie ryciny prze dstawio n o czyn n o n e uro n ó w i dró g oraz ich (zw o jó w) p o dstaw nych oraz m ó d ku i przesy⌅a zin te gro w any wz orzec
wsp ó ⌅d zia⌅anie, a po pra wej p oszcze g ólne stru ktury dróg i j d er. im p ulsó w do kory ruch o w ej. Ró w n o cze nie w z g órze o trzym uje syg na⌅y
z narz d ó w z m ys⌅ó w („wz g órze czucio w e "). Je li m aj one znacze nie dla
Uw aga: Kora stan o wi p unkt w yj cio w y i kra co wy d w óch p tli, a m ia n o ru chu, s one w pro w a d za n e przez w z g órze do wsp o m nian e g o wzorca
wicie p tli j d er (zw o jó w p o dstaw nych) i m ó d ko w ej. W o bie p tle w ⌅ im p ulsów. W zg órze stan o wi zate m o ro dkow e ce ntrum in te gracyjn e dla
cz o ne je st w z g órze („wz g órze ruch ow e "). O trzym uje ono im p ulsy z j d er obu p tli oraz dla syg na⌅ó w czucio wych.
520
Im p ulsy ze wzg órza pro w a d z w korze ruch o w ej osta tecznie do przy g o Rdze kr g o wy sam prz e pro wa dza ruch przesy⌅aj c im p ulsy p o prz ez
to w ania szcze g ó⌅o w e g o pro gram u ru chu. Z ostaje on wys⌅a ny do d o pra n erw y rd ze nio w e do o d p o wie d nic h m i ni. Rdze kr g o wy przesy⌅a
co w ania do o ro dków w pniu m ózgu (j dro cz erwie n n e, tw ó r siatkowaty, z wro tn ie do m ó d ku in form acj o „wyko n aniu ruch u” dro g ami rdze-
o liw k a). J dro d olne o liwki je st przy tym szcze g ólnie w a nym punkte m nio w o - m ó d ko wym i, który w yk orzystu je j do stale p o nawia n e g o o b li
wyj cia p tli m ó d kowej oraz dro gi oliwk o w o -rd ze nio w ej w kierunku czenia ró wn o w a gi. M ó d ek o trzym uje b e zp o re d nio inform acje z rd ze
rd zenia kr g ow e g o. Ruch je st osta tecznie w yw o ⌅yw a n y przez im p ulsy nia kr g owe g o, nato m iast z wro tn ie w p ⌅yw a na rdze kr g o wy za p o re d
kory ruch o w ej (prze d e wszystkim zakr t prz e d ro d k owy), które po przez n ic tw e m j dra d olne g o o liwki.
dro gi piram id o w e (tractus pyra m ida lis [tractus corticospin a lis]) d ocieraj
do rdzenia kr g ow e g o (ruchy d ow oln e).
521
OUN. S ⌅owni k i streszczeni a 2. S treszczeni a
2.13 Prze ⌅ cz e nia n e uro n ó w w m ó d k u (c e r e b e l l u m )
C zyn n o cio w y p o d zia⌅ m ó d ku na cz m ostow , rd ze nio w i prze d G ⌅ ó w n e d r o g i o d r o d k o w e z m ó d k u (b) nie zaczyn aj si prz e w a
sio nko w (a) u w z g l d nia g ⌅ ó w n e d r o g i d o r o d k o w e d o m ó d k u: nie w korze, ale w j drach m ó d ku, które s w wi ksz o ci przyp orz d k o
w a n e okre lo n e m u o bszaro wi kory. J dra te rz utuj do wzg órza lub o b
• z kreso m ó zg owia (prze z m ost) dla precyzyjn ych ruch ó w w ra m ach pla szarów j d er w pniu m ózgu. Szcze g ólne m iejsce zajm u je przy tym j dro
n o wania ruchu, o liw k o w e d olne zlo kaliz o w an e w pniu m ózgu (c): Rzutuje ono zaró w no
• z rd zenia kr g ow e g o dla re g ulacji napi cia m i nio w e g o oraz do m ó d ku, ja k i rd zenia kr g ow e g o, a im p ulsacj o trzym uje z o bu tych
• z uk⌅adu prze dsio nko w e g o dla p o trze b kontroli p o⌅o enia g ⌅o wy i je j o bszaró w. Do o liwki d o ch o d z ró w nie w⌅ó kna z innych j d er pnia m ózgu
przysp iesze nia. (j dra cz erwie n n e g o oraz tw oru siatk o w ate g o). W niej zach o d zi in te gra
cja im p ulsacji z m ó d ku i rdzenia kr g ow e g o. Celem tak sko m p lik o w a
Inform acyjn e p tle z wro tn e m ó d ku s b e zp o re d nio z w i z a n e z u k⌅a nych prze⌅ cze je st osta tecznie m o liw o stero wania przez m ó d ek,
d e m prz e dsio nko wym oraz p o re d nio p o prze z w z g órze z kreso m ózg o- na dro dze p o re d niej, a m ian o wicie przez j dra pnia m ózgu, aktyw n o ci
wie m , a p o prze z j dra pnia m ózgu z rd zenie m kr g o wym . ruch o w rd zenia kr g o w e g o cele m zach o w ania ró wn o w a gi oraz rucha m i
d o k⌅a d nym i i c e lo wym i.
522
0 1 / /V. S ⌅ow ni k i streszczeni a 2. S treszczeni a
kora mózgu (ruchowa/przedruchowa)
droga
wzgórzowo- w⌅ókna
-korowa korowo-
-mostowe
wzgórze (j dro brzuszne boczr e, j dra ródblaszkowe)
droga
mó d kowo-
-wzgórzowa
konar
górny
mó d ku w⌅ókna
mostowo-
-mó d kowe
konar
rodkowy
mó d ku
konar
dolny
mó d ku
droga droga w⌅ókna p czek droga

mó d kowo- oliwkowo- mó d kowo- haczykowaty przedsionkowo-
-czerwienna -mó d kowa -oliwkowe mó d ku -mó d kowa
1
• woreczek
j dro twór j dra •⌅agiewka
dolne oliwki siatkowaty przedsionkowe • ba ki
pó⌅kolistych
droga droga droga w⌅ókna droga droga droga p czek
czerwienno- rdzeniowo- rdzeniowo- rdzeniowo- oliwkowo- siatkowo- arzedsionkowo- pod⌅u ny
-rdzeniowa -mó d kowa -mó d kowa -oliwkowe -rdzeniowa -rdzeniowa -rdzeniowa przy rodkowy
przednia tylna
j dra ruchowe dla nerwów

odpowiadaj cych za ruch ga⌅ki
ocznej (nn. Ill, IV, VI)
rdze kr gowy
U k ⌅a d dró g w m ó d k u
W szystkie dro gi bie g n ce z i do m ó d ku przech o d z przez je d e n z trz ech rza (p tla in form acji z wro tn ej do kreso m ó zg owia (zob. le wa stro na, a),
p arzystych konaró w m ó d ku ( pedunculi cerebellares) . ro d ko wy konar a z dru g iej do j d er pnia m ózgu (które ze sw oje j strony, rzutuj do rdzenia
m ó d ku zawiera wy⌅ cznie w⌅ó kna d o ro dkowe. W szystkie w ⌅ ó k n a d o kr g ow e g o p o prze z tzw. dro gi p o za piram id o w e, co p o zwala im sterowa
r o d k o w e ko cz si w korze, a p o prz ez dro gi o b o czn e ró w nie w j ruche m (por. sekcja „Dro gi pira m id o w e " i „Dro gi w pniu m ózgu "). Dzi ki
drach m ó d ku (nie wyszcze g ó lnio n e na rycinie); pod w z g l d e m h isto lo rz uto waniu j d er prze dsio nko wych do j d er o d p o wie d zialnych za ruch
gicznym dro ga o liwkow o -m ó d ko w a n ale y ja k o je d yn a do tzw. uk⌅adu ga⌅e k o cznych m o liw e je st stero w a nie k o m p e nsacyjnym ruche m ga⌅ek
w⌅ó kie n p n cych (do ko m órek Purkinie g o w korze), wszystkie (!) p ozo ocznych przy ruchach g⌅o w .
sta⌅e w⌅ó kna d o ro d ko w e ko cz si ja k o w⌅ó kna mszyste (na ko m ór
kach ziarnistych kory). W ⌅ ó k n a o d r o d k o w e m ó d ku ro z p o czynaj si Uw aga: D o tychczas nie uda⌅o si wyk a za istnie nia dró g bie g n cych b e z
g ⌅ó w nie w j drach (zob. le wa strona, b) i z je d n e j stro ny bie g n do w z g ó p o re d nio z m ó d ku do rd zenia kr g owe g o.
523
2.14 O bsz ary cz yn n o cio w e k ory
A O b sz a r y cz y n n o ci o w e k o ry
P⌅at Sp ecjalizacja czyn n o cio w a Lo k alizacja O b ja w y usz ko d ze nia
P⌅at czo⌅owy osobowo © p⌅at czo⌅owy, zakr ty oczodo⌅owe os⌅abienie nap du; zmniejszona zdolno za
chowania celowego, weso⌅kowato („zespó⌅
czo⌅owy")
somatyczna ruchowa (pierwszo- © zakr t przed rodkowy oraz przednia pora enie przeciwstronne; objawy w zale
rz dowa kora ruchowa) cz p⌅acika oko⌅o rodkowego no ci od lokalizacji zaburzenia w korze
(„homunkulus ruchowy")
o rodek ruchowy mowy Broca © zakr t czo⌅owy dolny (cz wieczko- afazja ruchowa/afazja Broca (Broki): brak
(Broki) wa, cz trójk tna); je dnostronnie mo liwo ci werbalneg o sformu⌅owania mniej
(pó⌅kula dominuj ca, najcz ciej lewa) lub bardziej z⌅o onych zda lub my li
kora w chowa © istota dziurkowana przednia, zakr t anosmia

okalaj cy, zakr t pó⌅ksi ycowaty
P⌅at ciemieniowy czucie somatyczne © zakr t za ro dkowy oraz tylna cz brak czucia dotyku, odczuwania temperatury
(pierwszorz dowa kora p⌅acika oko⌅o rodkowego i/lub lokalizacji bólu
czuciowa)
my lenie abstrakcyjne © zakr t k towy i zakr t nadbrze ny; brak mo liwo ci my lenia abstrakcyjnego,
(ale nie obrazowe), czytanie jedn ostronnie (w pó⌅kuli dominuj cej) czytania i liczenia
P⌅at potyliczny kora wzrokowa © powy ej i poni ej bruzdy ostrogowej zaniewidzenie po⌅owicze (to stronna hemia
(pierwszorz dowa kora w klinku i zakr cie j zykowatym nopsia) po stronie przeciwnej lub przeciw
wzrokowa) stronne zaniewidzenie kwadrantowe
P⌅at skroniowy kora s⌅uchowa ® zakr ty skroniowe poprzeczne wy⌅ cznie w przypadku obustronnego
(pierwszorz dowa kora (Heschla) uszkodzenia: zaburzenie odczuwania
s⌅uchowa) bod ców s⌅uchowych
o rodek czuciowy mowy ® tylna cz zakr tu skroniowego afazja czuciowa, afazja Wernickego: brak
(Wernickego) górnego mo liwo ci rozumienia zda i my li
P⌅at limbiczny uczenie si , pami , reakcje ® hipokamp wy⌅ cznie w przypadku obustronnego uszko
emocjonalne dzenia: zaburzenia pami ci; czasami nieod
powiednie reakcje emocjonalne
Wyspa kora smakowa © zakr ty wyspy ageuzja
524
B Le w a p ó ⌅ k u la m ó z g u
a W id ok od boku. b Wid ok ze strony b ocznej, bruzda b oczna ro zsze
rzona hakam i.
C Pra w a p ó ⌅ k u la m ó z g u D P rz e k r ó j cz o ⌅ o w y p rz e z m ó z g o w ie
Wid ok od strony przy ro d kow ej. Wid ok od prz o du.
E C z ci p r z e d n i e p ó ⌅ k ul m ó z g u F Le w y h i p o k a m p
W id ok od stro ny p o dstaw nej. Wid ok od prz o d u, g óry i stro ny le wej.
525
2.15 Drogi k ojarze nio w e i p roje kcyjn e
zakr t obr czy
p⌅at czo⌅owy
p czek potyliczno-
-czotowy górny
- p czek podspoidtowy
p czek pod⌅u ny górny

- p czek ⌅ukowaty
klinek
c w⌅ókna
klinowate
p czki
bruzda ostrogowa potyliczne
poziome
zakr t ( w⌅ókna
p czek potyliczno-czo⌅owy j zykowaty , j zykowate
dolny
p czek
pod⌅u ny
dolny
p czek w⌅ókna w⌅ókna
haczykowaty boczne ogonowe
p⌅at skroniowy
p czek
? M Jr ~ potyliczny
pionowy
A D ro g i k o ja r z e n i o w e (w ⌅ ó k n a k o ja r z e n i o w e k r eso m ó z g o w ia [fibrae
associ a t io n es te le nce p h a l i ]) • w⌅ó kna k ojarze nio w e kró tkie (fibrae associa tiones breves) ⌅ cz ce o b
Drogi k ojarze nio w e ⌅ cz ró ne czyn n o ci m ózgu, a b y np. u zyska je d szary w o br bie d ane g o p⌅ata (na rycinie uw z g l d nio n o wy⌅ cznie
n oro d ny o d biór b o d c ów wzro k o wych i s⌅uch o wych. Ch o takie c zy n n o w⌅ó kna p o tyliczn e p o zio m e, które ⌅ cz przy ro d ko w e i b oczne o b
cio w e p o wi zania m aj m iejsce w e wszystkich o dcin kach O UN, to sam szary p⌅ata p o tyliczn e g o),
term in dro gi k ojarze nio w e o gra nicz o ny je st do o bszaru kreso m ó z g o wia. • w⌅ó kna k ojarze nio w e d⌅u gie (fibrae associa tiones longae) ⌅ cz ce o b
Drogi k ojarze nio w e ⌅ cz ró ne o bszary kory tej sam ej p ó⌅kuli m ózgu, nie szary zn ajd uj c e si w ró nych p⌅atach. W⌅ókna te maj sw oje nazwy
przech o d z zatem na dru g stron p ⌅aszczyzny p o ro dkowej. Wyró nia w⌅asne.
si ich trzy prz e bie gi:
Uw aga: P czki p o tyliczn e pio n o w e ( fasciculi occipitales verticales) ⌅ cz
• w⌅ó kna ⌅u k o w a te (fibrae arcu ata e, nie prz e dstaw io n e na rycinie), które w⌅ó kna m i b ocznym i p⌅a ty skro nio wy i cie m ie n io w y prz ech o d z c przez
⌅ cz b e zp o re d nio s sia d uj ce zakr ty, p⌅at p o tyliczny.
526
kreso m ó z g o w ie
m i d zy m ó z g o w ie
pie m ózgu
rd ze kr g o w y
cz erw o ny - e fere ntn e, ruch o w e, od koro we

B D ro g i p r o j e k cy jn e (od stro ny k ory m ózgu)
Prz e b ie g d r o g i i r z u t o w a n ie: nie bieski - afere ntn e, czucio w e, do koro we
• o dkoro we (ruchow e) dro gi pro jekcyjn e (czerw o n e) m og ule g a skrzy _______ (w kieru nku kory m óz gu)
o w aniu, co ma m iejsce w wi ksz o ci przyp a d kó w. Im p ulsy ruch ow e
z kory mózgu bie gn zatem do przeciwstronnych o ro d kó w po dkoro-
wych i w p ⌅yw aj na ruchy prz eciwstro n n ej p o ⌅o wy cia⌅a; • z m ys⌅y: droga w ch o w a, droga sm ako wa, dro ga s⌅u ch o wa, droga
• d okorowe (czucio w e) dro gi pro jekcyjn e (nie bieskie) od p ozio m u w z g ó w zro ko wa (zo b. w ⌅a ciw y sch e m a t).
rza nie ulegaj skrzy o w aniu, d o ch o d z zatem do kory m ózgu je d yn ie
ze stro nny to stro nn e g o w z g órza, o trzym uj ce g o je d n a k im p ulsy dro W yró nia si n ast p uj ce w a n e dr o gi:
g a m i, których o ro dki p o drz d n e zn ajd u j si p o przeciw nej stronie li • w kreso m ó z g o wiu: do j d er p o dstaw nych, zw⌅aszcza cia⌅a pr k o w a
nii p o ro dkowej. O statecznie, im p ulsacja czucio wa do kory m ózgu p o neg o (o dkoro wo, dro ga korow o -pr ko wio w a), n ie prz e dstawio n a na
ch o dzi zatem g ⌅ó w nie z przeciwstro nn ej p o⌅o wy cia⌅a. rycinie, zo b. sekcja „Prze⌅ cze nie n e uro n ó w ruch owych ", s. 520-521,
• w m i d zym ó z g o wiu: do i ze w z g órza (o dkorow o: w⌅ó kna korowo-
W yj t k i o d t ej z asa d y: -wz g órzo w e; d okoro w o: pro m ie nisto w z g órza),
• czyn n o ruch o w a: korowe rzu to w anie na p oszcze g óln e j dra ru ch o • do pnia m ó zg u: np. w⌅ó kna korow o -m osto w e, korow o -j dro we, ko-
wych n erw ó w czaszko wych (zob. s. 5 1 0 - 5IB), ro w o -czerwie nn e, korow o -siatkow e,
• czyn n o czucio w a: u n erw ie nie o bszaru g ⌅o w y prz e z n erw tró jd zieln y • w rd zeniu kr g o wym : dro ga korow o -rd ze nio wa.
(zob. s. 502),
527
OU N. S ⌅o w n i k i st reszc z e n i a 2. S treszcz e n i a
2.16 J dro g órn e i d oln e oliw ki oraz cz t ery wst gi
"T T .
«I '5
f
— j d ro g órne
oliwki
A D e fi n icja „ oliw ki " , „ j d r a g ó r n e g o i d o ln e g o o li w k i " o ra z p o ⌅ cz e D och o dz do niej w⌅ó kna z j dra lim ako w e g o g órn e g o (zarówn o
j d e r o liw k i to stro nne g o, ja k i prz eciwstro n n e g o); o ba j dra g órn e o liw e k s ze
a Pie m ó zg u, w id o k od stro ny brzusznej, b Przekrój prz e z g órn cz so b p o⌅ czone, a p o prze z wst g b oczn rzu tuj do to stro nnych i
rd zenia prze d⌅u o ne g o w p o bli u m ostu, c Przekrój przez d oln cz przeciwstro n nych na drz d nych j d er dro gi s⌅uch o w ej. Szcze g ó⌅y zob.
rdzenia prz e d⌅u o ne g o. s. 474 -475 oraz 504.
• O li w k a ( oliva ): p o⌅o one na brzusznej stro nie rd zenia prz e d⌅u o ne g o • J d r o d o ln e o li w k i (nucleus olivaris inferior) (c): je st to o ro d ek z⌅o ony
w yra n ie wid o czn e w y brz usz e n ie w kszta⌅cie oliw ki, b o cznie od pira z wielu j d er, p o⌅o o ny w o br bie rdzenia prz e d⌅u o ne g o, o kre lany
mid (pyra m ides). N azwa „oliw ka " je st zatem o pise m stru ktury m akro cz sto ja k o z esp ó ⌅ j d er d olnych o liw ki. Ze w z g l d u na sw oje ro zmiary
sko p o w ej (a). zesp ó ⌅ j d er d olnych o liwki p ow o d uje wy brzusze n ie na brzusznej po
• J d r o g ó r n e o li w k i ( nucleus olivaris superior): w yra n ie m nie jsze od wierzch ni pnia m ózgu z w a n e w ⌅a nie o liwk . Nie wszystkie j dra n ale
d o lnej; sam o nie p o w o d uje a d n e g o wid o czn e g o w y brz usze n ia. Po ce do o m awia n e g o ko m ple ksu s wid o czn e go⌅ym okie m.
⌅o o n e je st w e w n trz rdzenia prz e d⌅u o ne g o, przy ro d kow o, g rz b ie
towo, a prz e d e wszystkim p o wy ej j dra d olne g o o liw ki, co sprawia, P o ⌅ cz e nia j d e r d o ln ych o li w k i; j dra d olne o liwki bior u dzia ⌅ w ko
e na prz ekro jach p o przecznych je st d o brze wid o czn e p o ni ej mostu ordynacji ruch ó w, p osia d aj zate m liczne p o⌅ czenia z in nym i o bszara m i
(b). J dro g órn e o liw ki ci g nie si a do d olnych o bszaró w m ostu. Ze n e uro nalnym i o d p o wie d zialnym i za ruch:
wz g l d u na cz cio w e n ak⌅a d anie si na prz ekrojach p o przecznych • dro ga o liwkow o -m ó d ko w a i m ó d ko w o -oliwko w a: p o⌅ czenia
mo na czasam i uwid o czni oba ko m ple ksy j d er. J dra o liwki maj z m ó d kie m ,
bardzo p o d o b ne cechy, a t o p o graficznie ci le ze so b s sia d uj . Nie • dro ga czerwie n n o - o liw k o w a: pasm o do ró d m ó z g o wia,
s je d n a k p o wi zan e czyn n o cio w o, w i c m usz by w yra n ie ro z d zie • dro ga o liwk ow o -rd ze nio w a: pasm o do ro g ów prze d nich rdzenia kr
lone. g oweg o,
• P o ⌅ cz e n ia j d r a g ó r n e g o o liw k i: j dro g órn e o liwki sta n o wi wa ne • w⌅ó kna rd ze nio w o - o liwk o w e: pasm o z rd zenia kr g owe g o
j dro dla s⌅uchu kierunk o w e g o oraz ce n tru m prze ⌅ cze nio w e dla o dru • w⌅ó kna p ier cie n n o - o liw k o w e: p asm o z j d er p o dstawy i mi dzym ó -
chu strze m i czko w e g o (o druch o chro nny zm ys⌅u s⌅uchu, zo b. s. 475). zg owia (szcze g ó⌅y z o b. s. 514 oraz 521 -523)
528
Le m niscus Le m niscus
lateralis trig e m inalis Le m niscus
m e dialis
Le m niscus
sp in alis Le m niscus
sp in alis
Le m niscus
m e dialis
Pons
Pons Le m niscus
lateralis
Le m niscus
trig e m inalis Le m niscus
lateralis
Le m niscus
m edialis
Le m niscus
sp inalis
B C z t e r y w st g i p nia m ó z g u
a - b Przekrój prz e z g órn i d oln cz m ostu, c - f Sch e m atyczn e prze d si w rdzeniu kr g o wym ); ca⌅a dro g a ule ga skrzy o w aniu jeszcze na
sta wie nie czterech wst g. p o zio m ie rd zenia kr g ow e g o, tak wi c sama wst g a nie ule ga ju
Term in wst g a (lem niscus) okre la wst g o w a ty prz e bie g czterech d o ro d skrzy o w aniu. Ko czy si w j d rz e brzusznym tyln o - b o cznym w z g ó
kowych dróg zlo kalizo w anych w pniu m ó zg u. Wst ga nie sta n o wi „o d rza. Wst ga rd ze nio wa przyle g a tak ci le do wst g i przy ro d ko w ej,
d zie ln e g o " pasm a, a je d y n ie szcze g óln n azw p ewn e g o o dcin ka innej e rzad ko oso b n o o p isuje si j e j prze bie g. Prz ew o d zi czucie protopa-
dro gi. Sp ecjalne m ia n o w n ic t w o p oszcz e g ó ln y ch w st g w yn ik a z: tyczn e z o bszaru tu⌅o wia, ko czyn i tyln e j cz ci g⌅o wy.
• w zaje m n e g o p o⌅o enia w pniu m ózgu (wst g a przy ro d kowa Uw aga: W prz e ciw ie stw ie do p ozosta⌅ych wst g, rzad ko u yw a si
i b oczna), term in u „wst g a rdzeniowa ", czasam i u yw a si je j tylko ja k o syn o nim u
• p o ch o dze nia z rdzenia kr g ow e g o (wst g a rd zenio wa) oraz dla dro gi rd ze nio w o -w zg órz ow ej b ocznej.
• zwi zku z nerw e m czaszko wym (wst g a tró jd zieln a). Wst ga trójd zieln a (lem niscus trigem in alis, tractus trigem inoth a la m i
cus; e): pro wadzi w⌅ó kna afere ntn e n erw u trójd zieln e g o, drugi neuron
M ia n o w nictw o to ma p o ch o d ze nie historyczn e i nie jest u w aru n ko w a n e ( nucleusprincipa lis/ pontinus nervi trigemini) z n ajd u je si w pniu m ózgu;
syste m a tyczn e. Na ryc. a - b prze dstawio n o przyk⌅a d y prze kro jó w z prz e skrzy o w aniu ule ga wy⌅ cznie cz w⌅ó kie n, w i c ko czy si zaró w n o
bie giem wst g. Wst ga zawiera akso ny dru gich n e uro n ó w p o⌅o onych w to stro nnym , ja k i przeciwstro n nym j drz e brzusznym tyln o -przy-
w O UN. Ro zp oczyna si na prze bie gu dru g ie g o aksonu w pniu mózgu ro d kowym w z g órza. Prz ew o dzi czucie e p ikrytyczn e i pro to p atyczne
i ko czy wraz z w e j cie m do j d er wzg órza (m i d zym ó z g o wie). Przynaj z o bszaru g ⌅o wy (poza je j tyln cz ci ). Cecha szcze g ólna: d zie li si na
m niej cz w⌅ó kie n ka d ej ze wst g sta n o wi w⌅ó kna skrzy o w an e. Poni dro g tró jd zieln o -w z g órz o w prze d ni (cz ule g aj ca skrzy ow aniu)
ej prze dstawio n o p oszcz e g ó l n e wst g i. i tyln (nieskrzy o w an ). Ze wz g l d u na sw o j szcze g óln rol , któr
o m ó wio n o w innym m iejscu te g o atlasu, na rycinie nie prze dstawio n o
• Wst ga przy ro d kowa (lem niscus medialis, c): sta n o wi k o ntynuacj j dra ró d m ó z g o wio w e g o ja k o ele m e ntu dro gi n erw u trójd zieln e g o.
p czka sm uk⌅e g o, w z g l d n ie klin o wate g o. Drugi neuro n (j dro sm u Wst ga b oczna (lem niscus latera lis, f): droga s⌅u ch o wa. Drugi neuro n
k⌅e, w z g l d n ie klin o wate) zn ajd uje si ju w pniu m ó zg u; skrzy o w a (j dro lim ako w e prze d nie) zn ajd uje si w pniu m ó zg u. Prowadzi
niu ule ga ca⌅a wst g a (skrzy o w anie wst g przy ro d ko wych [ decussa w⌅ó kna skrzy o w a n e i nieskrzy o w an e. Ko czy si w to stro nnym
tio lemniscoru m medialium ]), która ko czy si w przeciwstro nnym j i przeciwstro nnym j drz e cia⌅a kolankow ate g o przy ro d ko w e g o (cor
drz e brzusznym tyln o - b o cznym w z g órza. T dro g prze w o d z o n e je st pus genicula tu m mediale ) w z g órza. Prz ew o dzi in form acje z narz d u
czucie e p ikrytyczn e z o bszaru tu ⌅o wia, ko czyn i tyln ej cz ci g⌅owy. s⌅u chu. C echy szcze g ólne: w e wst d ze o b ecn e s „j dra w⌅asne " ( nuc
• Wst ga rd ze nio wa (lemniscus spin alis, d): stan o wi k o n tyn u acj dro gi lei lem nisci latera lis) , sta n o wi ce stacje prze ka niko w e drogi s⌅u ch o w ej.
rd ze nio w o -w zg órz ow ej prze d nie j i b ocznej. Drugi neuro n znajd uje Po⌅ czenie w ró d m ó z g o wiu: j dro w z g órka d olne g o.
529
2.17 Po ⌅ cze nia le w o-praw o w o br bie OU N: sp oid ⌅a i sk rz y o w ania
A Sp o id ⌅a (co m m issu r a e)
Uw aga: Spoid⌅a ⌅ cz o d p o wie d nie o bszary po lewej stro nie OUN z a n alo g nie zatem na dru g stro n . Termin sp oid⌅o stosuje si typ o w o do okre
gicznym i o bszaram i po stro nie pra wej i vice versa, ⌅ cz zatem np. sw oiste le nia ca⌅ej dro gi. M iejsce, w którym droga ta przekracza lini po rod
cz ci kory w zro k o w ej po stro nie le w ej i prawej. Z d e finicji sp oid ⌅o b ie kow nie ma w⌅asn ej n azwy. Patrz ró w nie term in „skrzy owanie ".
Nazwa drogi Po⌅o enie/ przebieg Stru kt ury ⌅ cz on e przez drog
Spoid⌅a kreso móz go wia (telenceph alon )
Cia⌅o modzelowate (spoid⌅o wielkie) kresomózgowie, sklepienie i ciana przednia ko pó⌅kule kresomózgowia z wy⌅ czeniem p⌅atów
• kleszcze (mniejsze) czo⌅owe (p⌅at czo⌅owy) mór bocznych skroniowych, które ⌅ cz si poprzez cz tyln
• kleszcze (wi ksze) potyliczne (p⌅at ciemienio spoid⌅a przedniego
wy i p⌅at potyliczny)
Spoid⌅o przednie bezpo rednio na blaszce kra cowej • cz przednia: j dra w chowe
• cz przednia ( ciana przednia komory III) • cz tylna: zakr ty skroniowe rodkowe
• cz tylna i dolne
Spoid⌅o sklepienia (spoid⌅o hipokampa) granica kresomózgowia/mi dzymózgowia, prawy i lewy hipokamp poprzez strz pki
odnoga sklepienia hipokampa
Spoid⌅o uzdeczek nadwzgórze, ciana zachy⌅ka szyszynkowego po⌅ czenie lewych i prawych j d er uzdeczek
Spoid⌅a mi dzymózgo wia (dienceph alon)
Spoid⌅o tylne (nadwzgórzowe) mi dzy zachy⌅kiem szyszynkowym po⌅ czenie lewego i prawego nadwzgórza
a wodoci giem mózgu
Spoid⌅a pnia mózgu (pie mózgu - rdze przed⌅u ony, most, ród móz go wie [truncus encephali - medull a oblongata, pons, mesenceph alon ])
Spoid⌅o nadwzrokowe brzuszne/ grzbietowe biegnie cz ciowo przez mi dzymózgowie po po⌅ czenie mi dzy praw i lew po⌅ow
wy ej skrzy owania wzrokowego mostu i ródmózgowia: spoid⌅o biegnie zatem
równie przez mi dzymózgowie, ale ⌅ czy
ele menty pnia mózgu!
Spoid⌅o wzg órków górnych ródmózgowie, pokrywa wzgórki górne
Spoid⌅o wzg órków dolnych ródmózgowie, pokrywa wzgórki dolne
Spoid⌅o limakowe mostu most, cz nakrywkowa j dra limakowe przednie

(w tzw. ciele czworobocznym)
Spoid⌅o mó d ku (robak) cia⌅o rdzenne mó d ku w pobli u j dra wierzchu pó⌅kule mó d ku
Drogi rdzenia kr gowego (medulla spinalis)
Spoid⌅o bia⌅e przednie/tylne pomi dzy rogami przednimi i tylnymi po⌅ czenie analogicznych po⌅ówek rdzenia
kr gowego poprzez komórki spoid⌅owe;
cz p czków w⌅asnych
Spoid⌅o szare przednie/tylne przed i za kana⌅em rodkowym dzieli istot szar na warstwy;
brak czynno ciowego spoid⌅a!
530
B Sk r z y o w a n ia (d ecussa t io n es)
Uw aga: M ianem skrzy o w ania okre la si dro gi przech o d z ce na stro n w przyp a d ku tych szlakó w (dróg, p czków, szn uró w czy w⌅ó kie n) w p o⌅o
przeciw n , które nie ⌅ cz analo gic znych m iejsc, ale wio d do t o p o gra w ie d⌅u g o ci m i d zy a nalo gic znym i strukturam i po lewej i prawej stronie
fic znie ró nych okolic. A zatem dro ga piram id owa pro wadzi od (np. le wej) (jak ma to m iejsce w przyp a d ku sp oid e⌅), ale g d zie na prz e bie g u ca⌅ej
pó⌅kuli mózgu do (prawej) p o⌅o wy rdzenia kr g owe g o. M iejsce prz ej cia dro gi w p ⌅aszczy nie p o ro dkowej OU N. St d p o⌅o enie miejsca skrzy o
na stro n przeciw n - a w i c przez p ⌅aszczyzn p o ro dkow - nie le y w ania je st d o k⌅a d nie o kre lo n e (por. m ian o„sp oid ⌅o ").
Nazwa skrzy o wania Po⌅o enie Nazwa krzy uj cych si Stru kt ury ⌅ cz on e przez te szlaki
szlaków
Skrzy owanie nakrywki przed ródmózgowie, nakrywka, na w⌅ókna drogi czerwienno- ⌅ czy j dro czerwienne w ródmózgowiu
nie (brzuszne) wysoko ci wzg órków górnych -rdzeniowej z neuronem ruchowym y w rogu przednim
rdzenia kr gowego
Skrzy owanie nakrywki tylne ródmózgowie, nakrywka, na w⌅ókna drogi nakrywkowo- ⌅ czy wzgórek górny z neuronem
(grzbietowe) wysoko ci wzg órków górnych -rdzeniowej i nakrywkowo- ruchowym y w rogu przednim rdzenia
-opuszkowej kr gowego
Skrzy owanie konarów górnych ódmózgowie, nakrywka, na drogi górnego konaru mó d ku • droga rdzeniowo-mó d kowa przednia:
mó d ku wysoko ci wzg órków dolnych (wyj tki zob. prawa kolumna) ⌅ czy rdze kr gowy z kor i j drami
mó d ku (neuron sznura)
• p czek z bato-wzgórzowy: od j dra
z batego w mó d ku do wzgórza
• p czek mó d kowo-czerwienny:
od j d er mó d ku do j dra czerwie nne
go w ródmózgowiu
Skrzy owanie w⌅ókien nerwu ródmózgowie, pokrywa, skrzy owanie aksonów nerwów nerw bloczkowy przechodzi na stron
bloczkowego w istocie bia⌅ej bloczkowych; je dyne skrzy o przeciwn i unerwia mi sie sko ny górny
wanie w grupie nerwów o bwo
dowych!
Skrzy owanie wst g przy rod rdze przed⌅u ony, skrzy owanie aksonów j der ⌅ czy j dro smuk⌅e/klinowate z j drem
kowych na wysoko ci oliwek smuk⌅ego i klinowatego (biegn brzusznym tylno-bocznym (VPL)
⌅ukowato do skrzy owania, st d we wzgórzu
miano„w⌅ókna ⌅ukowate w e
wn trzne ")
Skrzy owanie piramid rdze przed⌅u ony, podstawa, skrzy owanie oko⌅o 80% w⌅ó ⌅ czy zakr t przed rodkowy w korze mózgu
na wysoko ci piramid kien drogi piramidowej z neuronem ruchowym a w rogu przednim
rdzenia kr gowego
Uw aga: Z wyj tkie m n erw u bloczkowe g o, g dzie skrzy o w aniu ule ga n erw
o b w o d o wy, w p ozosta⌅ych przyp a d kach krzy uj si dro gi o ro dkowe g o
uk⌅adu nerw o w e g o.
531
2.18 J dra m i d z y m ó z g o wia i j d ra w z g órz a
A J d ra m i d z y m ó z g o w ia
O dcinek J dro Czynno
Nadwzgórze • j dra uzdeczki (w uzdeczkach) • miejsce prze⌅ czeniowe dla autonomicznego przetwarzania impulsów
w chowych
• szyszynka • rytm dobowy i produkcja melatoniny
Wzgórze • j dra przednie • uk⌅ad limbiczny

• j dra przy rodkowe • kontrola emocjonalna
• j dro po rednie • po⌅ czenie z mó d kiem
• j dro siatkowate • po⌅ czenia w obr bie wzgórza
• j dro brzuszne tylno-boczne (VPL) • informacje epikrytyczne, protopatyczne i pro prioceptywne z tu⌅owia
i ko czyn
• j dro brzuszne tylno-przy rodkowe (VPM) • informacje epikrytyczne, protopatyczne i proprioce ptywne z twarzy
(zakres unerwienia nerwu trójdzielnego)
• j dro brzuszne przednie • informacje z mó d ku
• j dra poduszki • zwi zan e czynno ciowo z kor asocjacyjn
• j dro ciafa kolankowatego przy rodkowego • neuron prze⌅ czenia drogi s⌅uchowej
• j dro cia⌅a kolankowatego bocznego • neuron prze⌅ czenia drogi wzrokowej
Podwzgórze • j dro lejka hormony stymuluj ce i hamuj ce dla przysadki

• j dro suteczkowate przy rodkowe i boczne • uk⌅ad limbiczny
(w cia⌅ach suteczkowatych)
• j dro przykomorowe • oksytocyna
• j dro nadwzrokowe • hormon antydiuretyczny
• j dro nadskrzy owaniowe • rytm dobowy
Niskowzgórze • j dro niskowzgórzowe • kontrola ruchów (poprzez struktury i drogi pozapiramidowe)

• warstwa niepewna
532
B J d r a w z g ó rz a
J dro W⌅ókna aferen tn e z W⌅ókna e fere nt ne do Czynn o
J dra przednie j dro suteczkowate przy rodkowe • zakr t obr czy • uk⌅ad limbiczny
i boczne cia⌅a suteczkowatego • zakr t przyhipokam powy • zwi zek z kr giem Papeza
drog suteczkowo-wzgórzow
J dra przy rodkowe • j dra cia⌅a migda⌅owatego pola kory czo⌅owej kontrola afektu
• kora w chowa
J dra po rednie • kresomózgowie: zakr t obr czy zakr t obr czy; stan czuwania;
• mi dzymózgowie: podwzgórze hipokamp; uwaga
• pie mózgu: twór siatkowaty j dra cia⌅a migda⌅owatego
J dra brzuszne
• j dra brzuszne przednie/ • ga⌅ka blada; istota czarna; • ruchowe obszary kory mózgowej • ruchy
boczne j dra mó d ku
• j dro brzuszne tylno-boczne • wst ga przy rodkowa; • zakr t za ro dkowy oraz tylna • czucie z obszaru ko czyn
(VPL) droga rdzeniowo-wzgórzowa cz p⌅acika oko⌅o rodkowego i tu⌅owia
• j dro brzuszne tylno-przy- • wst ga trójdzielna • czucie z obszaru g⌅owy
rodkowe (VPM) • zakr t za rodkowy
J dra grzbietowe
• j dra poduszki • pole przedpokrywowe; • kora kojarzeniowa • kontrola ruchów ga⌅ek ocznych
wzgórek górny
• j dra ródblaszkowe • dalekie obszary kory; • kora; j dra (zwoje) podstawne • uk⌅ad ruchowy;
pie mózgu; rdze kr gowy czuwanie (ARAS)
• j dra siatkowate kora i j dra wzgórza • j dra wzgórza • po⌅ czenie ródwzgórzowe
(g⌅ównie hamowanie)
533
O U N. S ⌅o w n i k i st reszc z e n i a 2. S treszcz e n i a
2.19 J dra n erw ó w czasz k o w ych i j d ra au t o n o m icz n e
A J d r a n er w ó w cz asz k o w y ch (n uc lei n ervoru m cr a n i a li u m )
N azwa j dra Po ⌅o e nie Prze bie g z nerwe m N arz d e f e k t oro w y
J dra so m a t yczn e o d ro d ko we (niesw oist e rucho w e so m a t ycz n e);aksony wszystkich tych nerwów ko cz si bezpo rednio w narz dzie efektorowym
bez prze⌅ czenia
J dro ruchowe nerwu okoru ródmózgowie, nakrywka na nerw okoruchowy (n. III) mi sie sko ny dolny, mi nie proste
chowego wysoko ci wzg órków górnych przy rodkowy, górny i dolny, mi sie
d wigacz powieki górnej
J dro nerwu bloczkowego ródmózgowie, nakrywka na nerw bloczkowy (n. IV) mi sie sko ny górny
wysoko ci wzg órków dolnych
J dro nerwu odwodz cego rodek mostu, dno komory IV nerw odwodz cy (n. VI) mi sie prosty boczny
J dro rdzeniowe nerwu rdze kr gowy do segmentu C6 (!) korze rdzeniowy nerwu dodatkowego mi nie czworoboczny i mostkowo-oboj-
dodatkowego (n. XI) czykowo-sutkowy
J dro nerwu podj zykowego rdze przed⌅u ony, dno komory IV nerw podj zykowy (n, XII) mi nie j zyka
J dra trze w n e o d ro dk o w e (sw oist e rucho w e trzew ne) (termin em briologiczny; mi sie docelowy strukturalnie jest poprzecznie pr kowany; równie ja
ko nerw ⌅uku gard⌅owego - nerw tuku skrzelowego); wszystkie nerwy ko cz si bezpo rednio w narz dzie efektorowym bez prze⌅ czenia
J dro ruchowe nerwu most, odcinek rodkowy nerw uchwowy (n. V3) mi nie ucia, mi sie napinacz b⌅ony
trójdzielnego b benkowej, mi sie napinacz po dnie
bienia mi kkiego, mi sie dwubrzu co-
wy (brzusiec przedni), mi sie uchwo-
wo-gnykowy
J dro nerwu twarzowego most, odcinek dystalny nerw twarzowy (n. VII) mi nie mimiczne,
mi sie strzemi czkowy,
mi sie dwubrzu cowy (brzusiec tylny),
mi sie rylcowo-gnykowy
J dro dwuznaczne rdze przed⌅u ony • nerw j zykowo-gard⌅owy (n. IX) • mi nie gard⌅a
• nerw b⌅ dny (n. X) • mi nie podniebienia mi kkiego,
gard⌅a i krtani
• nerw dodatkowy, korze czaszkowy • mi nie krtani, w⌅ókna przy⌅ czaj si
(n. XI) do nerwu b⌅ dnego
J dra trze w n e o d ro d k o w e (nieswoist e rucho w e trze wn e) (mi nie g⌅adkie trzewi i oka, gruczo⌅y)
J dro dodatkowe nerwu okoruchowego; j dra linowe górne i dolne; j dro grzbietowe nerwu b⌅ dnego: zob, cz B).
J dra so matyczne do rodkowe (czuciowe somatyczne); wszystkie j dra stanowi drugi neuron drogi aferentnej, natomiast pierwszy neuron po⌅o ony jest w zwoju
nerwu czaszkowego
J dro g⌅ówne nerwu most, odcinek proksymalny wszystkie trzy ga⌅ zie nerwu skóra i b⌅ony luzowe:
trójdzielnego trójdzielneg o; pierwszy neuron w zwoju czucie epikrytyczne
trójdzielnym
J dro rdzeniowe nerwu rdze przed⌅u ony i rdze wszystkie trzy ga⌅ zie nerwu skóra i b⌅ony luzowe:
trójdzielne go kr gowy do segmentu C 6 (!) trójdzielneg o; pierwszy neuron w zwoju czucie protopatyczne
trójdzielnym
J dro ródmózgowiowe ródmózgowie, nakrywka nerw uchwowy; pierwszy neuron w j drze mi nie ucia, staw skroniowo-
nerwu trójdzielnego ródmózgowiowym (!) - uchwowy: propriocepcja
J dra przedsionkowe granica mostu i rdzenia przed⌅u o- nerw przedsionkowo- limakowy, cz grzebienie bankowe w przewodach
przy rodkowe, boczne, nego przedsionkowa (n. VIII); pierwszy neuron pó⌅kolistych; plamka ⌅agiewki i woreczka;
górne i dolne w zwoju przedsionkowym równowaga
J dra limakowe przednie granica mostu i rdzenia nerw przedsionkowo- limakowy, cz narz d spiralny Cortiego w przewodzie
i tylne przed⌅u onego przy zachy⌅ku limakowa (n. VIII); pierwszy neuron limakowym, s⌅uch
bocznym komory IV w zwoju spiralnym limaka
J dra trze w n e d o ro d ko we (czuciow e trze w ne); j dro stanowi drugi neuron drogi aferentnej, natomiast pierwszy neuron po⌅o ony jest w zwoju nerwu
czaszkowego
J dro pasma samotnego rdze przed⌅u ony

(j dro samotne)
• cz górna swoiste trzewne do rodkowe: nerwów brodawki smakowe na j zyku; smak
VII, IX i X; pierwszy neuron w zwoju
kolanka, wzgl dnie zwoju dolnym
nerwów IX i X
• cz dolna nieswoiste trzewne do rodkowe: p⌅uca i rozdwojenie t tnicy szyjnej
nerwów IX i X; pierwszy neuron wspólnej: k⌅ bek szyjny, receptory
w zwoju górnym nerwów IX i X wra liwe na rozci ganie w p⌅ucach
534
O U N. S ⌅o w n i k i st reszc z e n i a ------ 2. S treszcz e n i a
B J d r a a u t o n o m icz n e
J dro Pierwszy (o rodkowy) neuron, Drugi (obwodowy) neuron, Narz d ef ektorowy/

po⌅ o enie i przebieg aksonu po⌅ o enie i przebieg aksonu za op a try wany o bszar
w⌅ókien przedzwojowych w⌅ókien zazwojowych
J dra przywsp ó ⌅czuln e
J dro dodatkowe nerwu ródmózgowie, nakrywka; oczodó⌅, zwój rz skowy, od tego mi sie zwieracz renicy;
okoruchowego (Edingera- biegnie z nerwem III miejsca jako nerwy rz skowe mi sie rz skowy
-Westphala) krótkie
J dro linowe górne most, nakrywka; pocz tkowo zwój pod uchwowy; linianka podj zykowa,
biegnie z nerwem po rednim ga⌅ zie gruczo⌅owe do linianek linianka pod uchwowa
(cz ci nerwu VII), a nast pnie
ze strun b benkow
lub jako nerw skalisty wi kszy zwój skrzyd⌅owo-podniebienny; gruczo⌅y ⌅zowe;

ga⌅ zie oczodo⌅owe, nosowe, gruczo⌅y w obr bie ja m y nosowej
nerwy podniebienne i podniebienia
J dro linowe dolne most, nakrywka; pocz tkowo zwój uszny z nerwem linianka przyusznicza
biegnie z nerwem IX, dalej jako uszno-skroniowym
nerw b benkowy i nerw skalisty
mniejszy
J dro grzbietowe nerwu most/rdze przed⌅u ony; biegnie zwoje w pobli u narz dów, narz dy szyi, klatki piersiowej i brzucha,
b⌅ dnego z nerwem X od tego miejsca jako sploty jelito w przybli eniu do zagi cia ledziono
o nazwie narz du lub nienazwane wego okr nicy (do miejsca wyznaczaj ce
go proksymalne 2/ 3 odcinka okr nicy
poprzecznej)
J dra przywspó⌅czulne rdze kr gowy, segmenty S2-S4; zwoje w pobli u narz dów narz dy uk⌅adów moczowego
krzy owe nerwy trzewne miedniczne w splocie podbrzusznym dolnym i p⌅ciowego, w przybli eniu jelito obwodo-
wo od zagi cia ledzionowego okr nicy
(od miejsca wyznaczaj ce go dystaln V 3
odcinka okr nicy poprzecznej)
J dra wspó⌅czulne
J dro po rednio-boczne rdze kr gowy, rogi boczne

segmentów od C8 do L2
jako ga⌅ ⌅ cz ca bia⌅a do wszystkie zwoje: ga⌅ ⌅ cz ca szara tu⌅ów i ko czyny:

zwojów pnia wspó⌅czulnego do nerwu rdzeniowego naczynia krwiono ne, gruczo⌅y potowe
w segmentach od C8 do L2
zwoje piersiowe I-VI jako splot narz dy klatki piersiowej

lub nerwy sercowe
od zwojów pnia wspó⌅czulnego zwoje przedkr gowe: narz dy ja m y brzusznej w przybli eniu
bez prze⌅ czenia zwój trzewny, zwój krezkowy górny; do zagi cia ledzionowego okr nicy
Th5-Th12: nerwy trzewne zwój krezkowy dolny (do miejsca wyznaczaj ce go proksymalne
wi ksze i mniejsze; (czasami okre lane jako sploty) 2/ 3 odcinka okr nicy poprzecznej)
L1-L4: nerwy trzewne
l d wiowe
S1-S4: nerwy trzewne krzy owe splot podbrzuszny dolny narz dy ja my brzusznej w przybli eniu
obwodowo od zagi cia ledzionowego
okr nicy (od miejsca wyznaczaj ceg o
dystaln V 3 odcinka okr nicy poprzecz
nej) oraz narz dy uk⌅adów moczowego
i p⌅ciowego
535
Dodatki
Wykaz literatury ................................................................................... 539
Skorowidz termin ów ⌅aci skich ................................................... 541
Skorowidz terminów polskich ..................................................... 559

W ykaz literatury
A b b oud B. A nato m ie to p o gra p hiq u e et vascularisatio n artereille d e para- In gvar D.H. Functio nal la n dsca p es o f th e d o m inant he m isp here. Brain Res
thyroid es. Presse Med 1996; 25:1156 -61 1976; 107: 181-197
A nschu tz F. Die k órp erlich e U n tersuchun g. 3. Aufl. H eid elb erg: Sprin g er;
1978 Janig W. Visceral afferent neuro n es: N e uro anato m y and fu nctio ns, organ
re g ulatio ns and sensatio ns. In: Vaitl D., Sch a n dry R., eds. From th e heart
Barr M.L., Kiern an J.A . Th e Human N ervous Syste m . 5th ed. Phila d elp hia: to th e brain. Fra nkfurt am M ain: Peter Lan g; 1995: 5 -34
JB Lip p inc o tt; 1988
Bahr M., Fro tscher M. Duus' N e urolo gisch-to pische Dia g n ostik. 8 . Aufl. Kahle W„ Fro tscher M. Tasch enatlas d er A nato m ie. Bd. 3. 9. Aufl. Stuttg art:
Stuttg art: Thie m e; 2003 Thie m e; 2005
Bear M.F., C onnors B.W., Paradiso M.A. N e uroscie nce. Exploring the Brain. Kell Ch.A., von Krie gstein K., Rosier A., Kle insch m id t A., Laufs H .T h e Se n
2. Aufl. Baltim ore: Williams u. W ilkins; 2000 sory C ortical Re presentatio n o f th e Human Penis: Revisitin g Somato-
Becker W., N aum ann H.H., Pfaltz C.R. H als- N asen- O hre n-H eilkund e. 2. Aufl. to py in th e M ale H o m unculus. J N e urosci Jun 2005; 25: 5984-5987
Stuttg art: Thie m e; 1983 Kim et al. C ortic ospin al trac t locatio n in internal ca psule o f hu m an brain:
Berg haus A., Rettin g er G., Bohm e G. H als- N asen- O hre n-H eilkund e. Duale diffusio n te nsor tracto gra p hy and fu nctio n al MRI stu dy. N eurore p ort
Reihe. Stu tt g art:T h ie m e; 1996 2008; Vol 19, No 8
Bossy J.G . F erratier R. Studies o f the spin al cord o f Gala g o sen e g ale nsis, Klinke R., Silb erna g l S.. Lehrb uch d er Physio lo gie. 3. Aufl. Stuttg art:
co m p are d to th a t in m an. J Co m p N eurol 1968 Mar; 132(3): 485 -98. Thie m e; 2001
Pub M ed PMID: 5657526 Klinke R., Pape H.C., Silb erna g l S. Physio lo gie. 5. Aufl. Stuttg art: Thie m e;
Braak H., Braak E. N euro anato m ie. In: Beyre uth er K., Ein hau pl K.M., Forstl 2005
H., Kurz A., Hrsg. D e m enzen. Stuttg art: Thie m e; 2 0 02:118 -129 Kunze K. Lehrb uch d er N e urolo gie. Stuttg art: Thie m e; 1992
Braus D.F. EinBlick ins G e hirn. Stu tt g art:T h ie m e; 2004 K u w e rtT., Grunw ald F., Hab erkorn U., Krause T. N ukle arm e dizin. 4. Aufl.
Stuttg art: Thie m e; 2008
Calabria G., Roland o M. Strutture e fu n zio ni del film lacrim ale. G e nua: Pro
ce e d in gs o f th e 6 th Sym p osium o f th e Italian O p hthalm olo gic al Soci Lang G. A u g e n h eilku n d e. 4. Aufl. Stuttg art: Thie m e; 2008
ety (S.O .I.); 1984: 9-35 Leh m ann K.M., H ellwig E., W enz H.-J. Z ah n arztlich e Pro p a d eutik. 11. Aufl.
Ca m p er P. De H o m inis Varie tate (1792). D e utsche Fassung von S.T h . Sorn- Koln: D e u tsch er Z ah n arzte V erlag; 2008
m ering (nach Ko bes L.W.R. Q u elle nstu d ie zu Petrus Ca m p er und der Lip p ert H., Pa bst R. Arterial Variatio ns in M an. M ijn ch e n: Berg m an; 1985
nach ihm b e nannte n Sch a d ele b e n e). Dtsch Z ah n arztl Z; 1 9 8 3:3 8:2 6 8 - Lork D. Sch m erzrele van te N euro anato m ie. In: Beck H., M artin E., M otsch
270 J., Schult e am Esch J, Hrsg. ains. Bd. 4. Sch m erzth era p ie. Stuttg art:
Carlsson G.E., Haraldson T., M ohl N.D. The d e n titio n. In M ohl N.D., Zarb Thie m e; 2001: 13-28
G.H., Carlsso n G.E., Rugh J.D. A Textb o o k o f O cclusio n. Chica g o: Q uin
tesse nce Bo oks; 1988 M asuhr K.F., N eum ann M. N e urolo gie. 5. Aufl. Stuttg art: Thie m e; 2004
C h a n d rash e k arJ., Hoon M.A., Ryba N.J., Z u k e rC .S.T h e rece p tors and cells M aurer J. N e uro otolo gie. Stuttg art: Thie m e; 1999
for m am m alia n taste. N ature 2006; 444: 288 -294 M eyer W. Die Zahn- M und- und Kiefer- H eilkun d e. Bd. 1. M unch en: Urban
& Sch w arz e n b erg; 1958
Da Costa S., van d er Zwaa g W., M arques J.P., Fr ckowiak R,S„ Clarke S., M uhlreiter F. A n ato m ie d es m e nschlic h e n G e b isses. Leip zig: Felix; 1912
Saenz M. Hum an prim ary a u d it ory cortex follo ws th e sha p e o f Hes M u m e nthaler M., Stohr M., Muller-Vahl H. Lasio n p erip h erer N erven und
chl's gyrus. J N eurosci. 2011 O ct 5; 31(40): 14067-75. Pub M ed PMID: ra dikulare Syn dro m e. 8 . Aufl. Stu tt g art:T h ie m e; 2003
21976491.
D elank H.W., G ehlen W. N e urolo gie. 10. Aufl. Stuttg art: Thie m e; 2003 N ieuw e nhuys R., Voogd J., van Huijzen Chr. Das Z e n traln erve nsyste m des
Duus P. N e uro lo gisch-to pische Dia g n ostik. 7. Aufl. St u tt g art:T h ie m e; 2001 M enschen. 2. Aufl. Berlin: Sprin g er; 1991
Faller A., Schunke M. Der Kórp er des M enschen. 14. Aufl. Stuttg art: Platzer W. A tlas d ert o p o g ra fisc h e n A nato m ie. Stu tt g art:T h ie m e; 1982
Thie m e; 2004 Po eck K., H artje W. Stdrun g e n von A n trie b und A ffektivitat. In: H artje W.,
Feneis H., D au b er W. A nato m isch es Bil d w orterb uch. 9. Aufl. Stuttg art: Po eck K., Hrsg. Klinisch e N e uro psych olo g ie. 5. Aufl. Stutt g art: Thie m e;
Thie m e; 2005 2002:412 -422
Frick H., Le o n hard t H., Starek D. A llg e m ein e und sp e zie lle A nato m ie. Poisel S., G olth D. Z urV aria b ilita t d er groGen Arterie n im Trig o n u m caro ti
Tasch e nle hrb uch d er g esa m ten A nato m ie. Bd. 1 und 2. 4. Aufl. Stutt cum. W ie ner m e d izin isch e W o ch e nschrift 1974; 124: 229-232
gart: Thie m e; 1992 Pro bst R., Grevers G., Iro H. H als- N asen- O hre n-H eilkund e. 2. Aufl. Stutt
Fritsch H., Kuhnel W. Tasch enatlas d er A nato m ie. Bd. 2. 7. Aufl. Stuttg art: g art: Thie m e; 2004
Thie m e; 2001
FueBI H.S., M id d ecke M. A na m n ese und klinisch e U n tersuchun g. 3. Aufl. Rau b er/Ko psch. A nato m ie des M enschen. Bd. 1-4. Stuttg art: Thie m e;
Stuttg art: Thie m e; 2005 Bd. 1 ,2 . A ufl.; 1997, Bd. 2 und 3; 1987, Bd.4; 1988
Ro b bins K.T., M edina J.E., Wolfe C.T., Levin e P.A., Sessio ns R.B., Pruet C.W.
H e g glin J. C hirurg isch e U n tersuchun g. Stuttg art: Thie m e; 1976 Stan d ardizin g neck dissectio n term in o lo g y. O fficial re p ort o f th e A ca d
H e m p elm ann G., Krier C , Sch ult e am Esch J, Hrsg. G esa m treih e ains. emy's C o m m itte e for Head an d N eck Surg ery and O ncolo gy. Arch
4 Ban d e. Stuttg art: Thie m e; 2001 O tolaryn g ol Head N eck Surg 1991 Ju n; 117(6): 601 -5. Pu b M ed PMID:
H errick J.C . Brains o f Rats an d Men. Chica g o: U niv ersity o f Chica g o Press; 2036180
1926 Rohkam m R.Tasch e n a tlas N e urolo gie. 2. Aufl. Stuttg art: Thie m e; 2003
H olo dny et al. Diffusio n te nsor tracto gra p hy o f the m otor w h ite m atter Ro mer A.S., Parson T.S. V erg le ich e n d e A nato m ie d er W irb eltiere. 5. Aufl.
tracts in man - Current co ntroversies an d fu ture directio ns. Ann NY Ham burg und Berlin: Paul Parey; 1983
Acad Sei 2005; 1064: 88-97
539
W y k a z li ter a t ury
Sachse n w e g er M. A u g e n h eilku n d e. 2. Aufl. Stuttg art: Thie m e; 2003 Tillm an n B. Farb atlas d er A nato m ie Z ah n m e d izin - H u m an m e d izin. Stutt
Sa dler T.W. M e dizinisch e Em bryolo gie. 10. Aufl. Stuttg art: Thie m e; 2003 gart: Thie m e; 1997
Sch eib el M.E., Scheib el A.B. A ctivity cycles in neuro ns o f th e re ticular for To n d ury G. A n g e w a n d te und t o p o gra p hisch e A nato m ie. 5. Aufl. Stuttg art:
m atio n. Recent A dv Biol Psychiatry. 1965; 8 : 283-93 Thie m e; 1981
Sch m id t F. Z ur In n ervatio n d er Articula tio t e m p oro m an d ib ularis. Geg en-
baurs m orp h ol Jb 1967; 110: 554-573 Vahle nsie ck M., Reiser M. MRT des Bew e g un gsa p p arates. 3. Aufl. Stutt
Schro e d er H.E. O rale Strukturbio lo gie . 3. Aufl. Stu tt g art:T h ie m e; 1987 gart: Thie m e; 2006
Sch u m ach er G.H. Fu n ktio n elle A nato m ie des oro faziale n Systems. H eid el Van Aken H., W ulf H. (Hrsg.). Lokalanasth esie, Re gio nala nasth esie, Re gio
berg: H uthig; 1985 nale Sch m erzth era p ie. begr. von HCh N iesei. 3. Aufl. Stu tt g art:Th ie m e;
Sch u m ach er G.H., A u m uller G. To p o gra p hisch e A nato m ie des M enschen. 2010
6 . Aufl. Stuttg art: G. Fisch er; 1994 vo n L a n z T , W achsm uth W. Praktisch e A nato m ie . Bd. 1/1B Kopf. Gehirn-
Sch u m ach er G.H., Sch m id t H. A n ato m ie und Bio ch e m ie d er Z ah n e. Stutt und A u g e nsch a d el. Berlin: Sprin g er; 2004
gart: G. Fischer; 1976 von La n zT., W achsm uth W. In: von Lo e w e n eck u Feifei, Hrsg. Praktische
Sie g e n th aler W. Klinisch e Path o p hysiolo gie. 8 . Aufl. Stuttg art: Thie m e; A nato m ie. Bd. 2, 6 . Teil. Berlin: Sprin g er; 1993
2000 von Lanz T , W achsm uth W. Praktische A nato m ie. Bd. 1/2. Hals, Berlin:
Sta m m b erg er H., Hawke M. Esse ntials o f fu nctio n al e n d osco p ic sin us sur Sprin g er; 1955
g ery. 2. Aufl. St. Louis: M osby; 1993 von Sp ee Graf F. Die V erschie b un gsb a hn des Unterkie fers am Scha d el.
Steinig er B., Sch w arz b ach H., Stachniss V. M ikrosko pische A nato m ie der Arch A nat En twicklu n gsg esch. 1890; 285-294
Z ah n e und des Paro d onts. Stuttg art: Thie m e; 2010
Sto p p e G., H e ntschel F., M unz D.L. Bild g e b e n d e Verfahre n in d er Psychiat W arshawsky H .T h e te e th. In Weiss L. Cell and Tissu e Biolo gy - a t ext b o o k
rie. Stutt g art: Thie m e; 2000 o f histolo gy. 6 . Aufl. M unchen: Urban & Sch w arz e n b erg; 1988
Stru p J.R., Tiirp J.C., W itkowski S., H urzeler M.B., Kern M. C urric ulu m Pro- W olp ert L., Be d din g to n R., Brockes J., Jessel T , Lawre nce R, M eyero witz E.
th e tik (Band I). 2. Aufl. Berlin Q uintesse nz 1999 Entwicklu n gsb io lo g ie. W ein heim : Sp ektru m Verlag; 1999
540
Skorowid z term in ó w ⌅aci skich
A 170 - - C7 247 232-233, 246-249,253, 364-

abasia 363 - tym panicus 139 - - T h l 249 365,382
ab ductio 167 aorta thoracica 405 - zy g o m a tic us 3 ,1 2 ,2 1 ,7 6 - 7 7 , ----- dextra 219-220,272
acervulus 342 -v e n tra lis 1 0 225-226, 237-239, 243,364 -----sinistra 89,20 9 ,2 2 1 ,2 7 2
acoustic neuroma 1 2 2 apertura lateralis 303-305,345 are a 473 - - externa 8 8 -9 5,9 7 ,1 0 1 ,1 3 7 ,
acromion 4 - - ventriculi quarti 302-303 - 1 336 150,152 ,1 6 8 ,1 7 5 ,1 7 7 ,1 8 2 ,
ad ductio 167 - mediana 303-305,345 - 4 336 1 9 6 .1 9 9 .2 0 5 .2 1 3 .2 1 6 - 217,
ad enohyp op hysis 328, 338, 340 - - ventriculi quarti 302-303 - 6 aa 336 219, 222-223, 227, 232-234,
adhesio interthalamica 267,302 - - piriformis 14, 29 - 6a(3 336 364
303, 328, 330 - sinus sphenoidalis 34-35, 39 - 8 473 - - interna 20, 31 - 3 3 , 8 8 , 90-93,
aditus ad antru m mastoideum 140 - thoracis superior 232 - 17 470 9 6 -9 7,1 0 1 ,1 2 1 ,1 3 0 - 1 31 ,1 4 0 -
- laryngis 190, 204, 210 ap ex cartilaginis arytenoid eae - 18470 141, 143,145, 150, 152,166,
ae quator 159 203 -19470 168-172, 175, 177, 194, 196-
- bulbi oculi 157 - cornus posterioris 387,389 - 41 474 1 9 7 .1 9 9 .2 1 3 .2 1 6 - 217,223,
ageusia 478 - cuspidis 45 - c ard ia c a 1 0 229,232 -233,239,241 -242,
ala major 35 - dentis 67 - dorsalis 338 244-245, 252 -253,272,298,
- - f a c i e s cere bralis 35 - linguae 180-182, 236 - entorhinalis 4 82 -483,485,488 364-367, 369,381-383
-----tem p oralis 27 - papillae 180 - giganto pyramidalis 276 ----- pars cavernosa 96, 364
- - ossis sphenoidalis 76,228 - partis petrosae 33 - lateralis 338 -------cerebralis 96, 364
- minor 29,35 - processus mastoidei 4 - me dialis 338 -------cervicalis 96, 364
- - ossis sphenoidalis 2 2 - radicis dentis 43, 51 - olfactoria 343 ------- petrosa 96,150, 364
- nasi 28 apices cuspid um 45 - paraolfactoria 314,482 -----sinistra 272
allocortex 311,320, 322,483, ap oneurosis linguae 180-181 - posterior 338 - centralis retinae 9 7 ,1 5 6 ,1 6 3 -
488 - palatina 179 - postrema 306, 348 165,168-169
alve oli dentales 42, 51 -stylo p h aryn g e a 194 - preoptica 328, 343 - c e re b ri 264,272, 299,301
alveus 483 a q ue ductus cerebri 240, 262, 265, - pre piriformis 110,480, 509 - - anterior 239,305, 364-369,
amaurosis 468 268, 302-306, 328, 331,344, - pretectalis 469 - 471,513,517 382-383
am pulla 148 347, 352-353, 368, 371,416 - - septalis 480,482 ----- pars p ostcom municalis, seg
- mem branacea anterior 149 417, 426 -427,433,473 - striata 278, 319, 337,419,421, mentum A2 366
- - la t e r a lis 149 - cochleae 140,144 426, 466-467,469 -------preco m m unicalis, seg m en
- - posterior 149 - mesence phali 112,262, 265, 268, - subcallosa 314,480,482, 509 tum A1 366
am pullae d uctuum semicircula 302-306, 309,328, 344, 347, - tem p oralis transversa anterior - - media 297,305, 364-369,
rium 476 352-353, 368,371,416 -417, 279 381-383
ana esthesia 460,463 426 -427,433, 473 ----- posterior 279 ----- pars insularis, seg m entum
anasto mosis 91, 374, 377, 383, - vestibuli 144-145 - vestib ularis 345 M2 366-367, 369
404,407 arachnoidea 163,264,297 -299, areflexia 460 -------sphenoidalis, se gm entum
- anterolateralis 379 301,380,408 arteria 294 MI 366,369
- anteromedialis 379 - spinalis 301,409 - A d am kiewicz 404 - - posterior 305,364-371, 383
- meningealis 89 arbor vitae 269, 358 - alve olaris inferior 94, 223, 225- ----- pars p ostcom municalis, seg
aneurysm a 380-381 archicerebellum 357, 362,476 226,236-238, 253 mentum P2 366
- aorta e 209 archicortex 266, 311,320,322, -----r. mentalis 216, 223 ------- preco m municalis, seg m en
ang ulus camerae anterioris zob. 382-383 - - superior anterior 95 tum P1 366
ang ulus iridocornealis archipallium 311,320, 322 ----- posterior 94, 225-226, 228 -----rr. interp en d eculares 371
- irid ocornealis 156,160-161 arcus anterior atlantis 65, 67,69 - angularis 8 8 -8 9,9 2 - 9 3,1 0 1,1 5 2 , - cervicalis asce ndens 89, 214,
- mandibulae 3 ,4 0 - 4 1 ,5 1 , 56, 79, - aorta e 127,135, 205, 364-365, 177,216 -217,223 232,404
184,191 382 - a rc u s pharyn gei 11 - - p r o f u n d a 89,221
- o ris 178 - cartilaginis cricoid eae 203,207, - auricularis posterior 88,91 -93, - - sup erficalis 230-231,233
- pontocerebellaris 122, 269, 357 248 137,150 - choroid ea anterior 96, 305, 364,
- venosus 102,105 - dentalis inferior 46 - - profunda 94,150-151 366, 368-369
- ju g ulofacialis 102,105,183 - - superior 46 - a xillaris 456 - - posterior 371
anhidrosis 458,464 - mandibularis 10 - basilaris 89,151, 235, 241-243, - ciliaris posterior 165,168
ansa cervicalis 129,133-134, - nervi hypo glossi 134 272,305,364 -367,370 -371, ----- brevis 97, 164-165,169,171
232-233 - palato glossus 178,180,186,192, 404 -----longa 97,1 64 -165,169
- -su p e rfic ia lis 119 199 - - rr. circumferentes breves 371 -c o c h le aris co m m unis 151
- -- radix inferior 133-134,185 - palato pharyng eus 173,178,180, - - rr. circumferentes longi 371 - - propria 151
superior 129,133 -134,185 186, 190,199 - - rr. param ediani 371 - co m m unicans anterior 365-366,
- Galeni 208 - palp ebralis inferior 97 - - rr. pontis 371 381
- lenticularis 343 - - s u p e ri o r 97 - buccalis 94,226, 228 - - posterior 96, 305, 364-366,
- tem p oralis Meyeri 466 - pharyn g eus 1 0 - 1 1 - callosomarginalis 367 369,371,381
antih elix 137 - - pars dorsalis 10 - canalis pterygoidei 95 -96,131, - c o njunctivalis anterior 164
antitragus 137 - posterior atlantis 64 -65,68 -69 228-229 - cruralis anterior 150
antru m mastoideum 150-151 -----tub erculum posterius 67 - c a ro tis 194 - - posterior 150
anulus fibrosus 70,453 -v e n o sus ju g ularis 103, 218 - - co m m unis 7, 88 -93,101,134, - d o rsa lis nasi 9 2 ,9 7 ,1 0 1 ,1 5 2 ,
- ten dineus co m m unis 113,166, - verte brae 64-65, 67-68, 70 198-199, 205,212,214, 220, 16 9 .1 7 7 .2 1 6 - 217
541
A arteriae arcus branchialis
- ethm oidalis 174,177 - - m a j o r 94 -95,1 3 1 ,1 7 5 ,1 7 9 , - inferior 93,131,150 -151 basis corp oris vitrei 157
- - anterior 2 4 ,9 7 ,1 3 0 ,16 9 ,1 71 , 228-229,236 - - posterior 92 -93,143,150 -151 - c ra n ii externa 131
174-175,177 ----- n. palatinus major 174 - - s u p e ri o r 130,150-151 - - i n t e r n a 131
- - posterior 2 4 ,9 7 ,1 6 9 ,1 7 1 ,1 7 5 , - - m i n o r 94 -95,1 3 1 ,1 7 9 ,1 9 9 , - verte bralis 70 - 71,88 - 91,131, -sta p e d is 142
177 228-229 1 9 4 ,2 1 4 ,2 2 1 ,2 3 2 ,2 3 5 ,2 4 4 - bifurcatio carotidis 7 ,8 8 ,9 1 ,2 3 3 ,
- facialis 88-89,91 -9 3 ,1 0 1 ,1 5 2 , - palp ebralis lateralis 97,217 249,251 -252,272,300 -301, 364-365, 382
177, 199 -200,216 -217,223, - - m e d ia lis 97,169,217 305, 364 -367,370 -371,404, bouton en passage 283
226, 232-233 - parietalis anterior 367 408 - terminal 283
- fro nto basalis lateralis 367 - pericallosa 367 - - d extra 272,404 brachium colliculi inferioris 330,
- - medialis 367 - petrosa sup erficialis, r. descen - - pars intracranialis 404 337, 345, 352
- hyp o physialis inferior 96 ,3 4 0 - dens 150 - - rr. param e diani 371 - - s u p e ri o ris 345
341 - pharyn gea asce nd ens 88,90 -93, - - s in is t r a 272,404 b ulb us 268
- - superior 96, 340-341 150,196,199 - v estib u li 151 - inferior venae ju g ularis 406
- inferior anterior cerebelli 151, -----rr. tonsillares 195,199 -vestib ulo c o chle aris 151 - - venae ju g ularis d exter 213
305,365-366,370-371 - polaris fro ntalis 367 - zyg o maticoorbitalis 94-95, sinister 213
- - posterior cerebelli 305,365 - - prefrontalis 367 222-223 - o c u li 111,156 -157,168,171,252
366, 370-371 - profunda linguae 93,182 arteria e arcus branchialis 1 0 - olfactorius 110,174 -175,237,
- infraorbitalis 2 4 ,9 4 - 9 5 ,1 5 2 ,1 6 8 , - pteryg om eningea 130-131 - auriculares anteriores 137 250, 263, 278,284,310 -313,
2 16 -217,226,228 -229 - radicularis anterior 272,404-405 - caro tico tym panicae 96,150 320, 334,480 -481,496, 509
- intercostalis posterior 404-405 - - posterior 272,404-405 - centrales anterolaterales 369 - superior venae ju g ularis 374
- - s u p r e m a 89,221 - spheno palatina 9 4 - 9 5 ,9 7 ,1 7 4 - - - posterom e diales 369 internae 140
- la b ia lis 93 175, 177, 226, 228-229 - cerebelli 272, 370 - venae ju g ularis internae 308-
- inferior 88,9 2 ,2 2 3 - spinalis anterior 131,272,365 - - ciliares anteriores 164 309
- - superior 8 8 , 92,223 366,370 -371,404 -405 - lenticulostriatae 369, 381 bulla ethm oidalis 30-31, 37,172
- la b yrin t h i 130,145,150 -151,370 - - posterior 131,272,365 -366, - lu m b a le s 404
- la crim a lis 97,168-169,171 404-405 - nasales posteriores 174 C
- laryng ea inferior 205 ----- dextra 405 laterales 94 -95,175, 228 C1 345
- - superior 9 0 ,9 3 ,1 9 5 ,19 8 , 202, -----sinstra 405 - pontis 365-366, 370 calcar sclerae 158,161
2 0 5,208,214,219 - sternocleid om astoid ea 232 arteritis tem p oralis Horton 95,217 caliculus gustatorius 180,478-479
- lingualis 8 8 , 91 - 9 3 ,1 8 2 ,1 9 9 - -stylo m ast o id e a 93,130 -131, articu la tio atlantoaxialis 6 6 - o p h th alm ic us 263
200, 232 143,150-151 - - lateralis 68-71 calvaria 18,380
- - rr, dorsales linguae 199 - - r. tym p anicus posterior 150 ----- capsula articularis 6 6 cam era anterior bulbi 156,158,
- masseterica 94, 228 -su b cla via 8 8 - 9 1,1 2 7 ,2 1 4 ,2 2 0 - - - me diana 69, 245,250 160-161
- mastoidea 150 221.232, 364 -365,404,456 - atlanto occipitalis 6 6 , 6 8 - posterior bulbi 156,158,160 -
- maxillaris 88,91 - 9 2 ,9 4 - 9 5 ,9 7 , - - d e x t r a 89, 135, 205 - crico arytenoid ea 2 0 2 161
150,168 ,1 7 5 ,1 7 7 ,1 9 9 ,2 2 3 , - - s in is t r a 89,198,272 - cricothyroid ea 2 0 2 canaliculi de ntales 51
226-229, 245,300 -su b lin g u a lis 93,182 - incud omallearis 142-143 ca naliculus lacrim alis co m m u
- m e d ullaris se g m entalis 404 - - sub m entalis 9 2,182,223 - incud ostap edialis 142-143 nis 155
405 - sulci centralis 367 - stern oclavicularis 3 - - i n f e ri o r 154-155
----- anterior 404 - - postcentralis 367 - tem p oro m andib ularis 3 3 ,4 0 ,6 0 - - superior 154-155
----- posterior 404 - - p re c e n tra lis 367 - - capsula articularis 227 - mastoideus 138
- meningea 296 - sulcoco m missuralis 405 - uncoverte bralis 70-71 - ty m p a n ic us 125,131
- - me dia 18, 94-95, 97,117,125, - su p erior cereb elli 305,365-366, - zyg ap o physialis 64,71 ca nalis caroticus 2 0 - 2 1,3 3 ,1 3 0—
130 -131,150,169,19 7,226, 370-371 - - capsula articularis 6 6 , 6 8 131,140,1 8 9 ,1 9 7 ,2 7 2 ,3 6 4
300-301,380 - supraorbitalis 2 4 ,9 5 ,9 7 ,1 5 2 , astasia 363 - centralis 108,262 -264,270,
-----r. anterior 296 168 -169,171,217 astenia 363 302-304, 344, 347, 355, 384,
-----r. frontalis 296 - suprascapularis 89,214, 221, astrocytom a 284 387,433
-----r. parietalis 296 231-232 atlas 64 -66,68, 70 -71,86 -87,192, - co ndylaris 21, 36,1 30 -131,197,
-----r. posterior 296 - supratrochlearis 2 4 ,9 2 ,9 7 ,1 69 , 202 ,2 2 1 ,2 4 5 ,2 5 0 ,2 7 0 ,3 6 4 , 375
- - posterior 9 3 ,1 3 0 - 131,252,300 171,217 386,406 - fa c ia lis 93,244
- naso palatina 131 - tem p oralis profunda 94,225,228 - m a ssa la teralis 6 8 - hyaloideus 157
- occipitalis 88-89,91 -93,196, - - superficialis 8 8 - 8 9,9 1 ,9 4 -9 5 , - proc. transversus 3 - incisivus 29,39
1 98,222 -224,234 -235,245 97, 137, 201,216 -217, 222, atrophia funiculorum posterio - infraorbitalis 24 -26,116, 236
- - lateralis, seg m entum P3 366- 225-226, 243 rum 463 - mandibulae 40,117,226, 236
367 ----- r. fro ntalis 222-223 - musculorum spinalis 462 - m usculotubarius 197
- - m edialis, seg m entum P4 366- -----r. parietalis 222-223 auricula 136-137,140 - nasolacrim alis 2 4 -25,30
367 -th o ra cic a interna 89,221,232 auris 136 - nervi facialis 120,130 -131,141,
- - r. posterior 91 - thyroid ea ima 90,93 - externa 136 227
- o phthalmica 24,89, 91-92, 95- - - inferior 89,1 9 5 ,1 9 8 ,2 0 5 , 208, - interna 144 -----auris interna 130
9 7 ,1 01,130,164 -165,168 - 171, 212 -214,221,232 -233,248 axes orbitarum 157 - - h y p o g lo ssi 21, 23, 3 6 ,6 7 ,1 2 9 -
174-175, 177,217, 364 - - superior 88,90 - 9 3 ,1 9 6 , 205, axis 64-66, 6 8 , 70, 159, 202, 364 131,197
- palatina asce ndens 92 -93,199 212 -214,219 -220,232 -233, - corp us 68-69 - opticus 21,2 3 -26, 34 -35,39,
rr. tonsillares 199 247-249, 364 - d e n tis 45 111,130,166,169 -170,241
- - descend ens 9 4 - 95,175,199, - transversa cervicis 8 9 ,2 1 4 ,2 2 0 - - o p tic us 157 - palatinus major 27,3 9 ,2 2 9
225, 228-229 221.232, 248 axon 258-259,481 - - m i n o r 229
-----n. palatinus major 174 - - f a c i e i 94 - 95,216,223 - pteryg oide us 27,35, 39,120 -
-----nn. palatini minores 174 - tym panica anterior 94,131,143, B 121,129,131
-----r. pharyn g eus 199 150-151 bacilli 163,466 - radicis dentis 50-51
542
cornu A m m onis C
- Schle m mi zob. sinus venosus - sublingualis 182,200 - - la t e r a lis 356,358 clivus 23,166,173, 242-243, 250,
sclerae cataracta nuclearis 159 - - mediana 356, 358 268,365, 372-373
-se m icirc u laris 136,144,146,148 cauda 326,428 cerumen 139 cochlea 123,136,140, 144-146
- - a n t e ri o r 136,140 -141,144,148 - eq uina 270,301,385, 387,408 - - o b t u ra ns 139 collectio filorum olfactoriorum
- - la t e ra lis 136,140 -141,144 409,452 -453 cervix dentis 43, 51 278
- - p o s t e ri o r 136,140 -141,144 - nuclei caud ati 303,3 27,410,414, cheilo gnatho palatoschisis 9 co lliculus 203
- spiralis cochleae 146 437,483 cheilo gnathoschisis 9 - fa c ia lis 345
- verte bralis 264, 270,408 cavit as articularis 61 - bilateralis 9 - inferior 268,330, 345,351, 371,
ca psula articularis 6 0 -6 1,6 3 ,7 7 - dentis 43 cheiloschisis 9 417 -418,426,432 -433
- - art. zygap o physialis 66-67 - - p u l p a ris 50 chiasma opticum 2 6 ,111,170— - superior 268, 330, 343, 345,417 -
- - lig. atlanto occipitale laterale - infraglottica 204,209 171,240, 2 6 7 ,2 7 8 ,3 0 2 ,3 3 1 - 418, 426,432 -433, 469,517
69 - laryngis interm edia 204 333,338, 368, 4 26,431,433, colloid 213
- externa 212,2 52,327,410 -414, - n a si 15,3 0 -31,130 -131,190, 466-468 collum mallei 142
423-425, 433, 494 236,238, 241-244 ch oana 21, 27, 29,3 8 -39,173 -174, - m andibulae 60-61
- extre ma 252,327 ,4 1 0 - 4 14 ,4 2 3 - - - propria 31 176-177, 187, 190,198, 244, - sta pe dis 142
425,433,494 - o r is 29-30, 79,172,178,192, 250 colum na 492
- fib rosa 187, 340 236,251 - dextra 192 - anterior 270, 386, 388
- glandulae thyroid eae 2 1 2 - - p r o p ria 47,178 ch onchae nasales 186 - f o rn icis 321 -322,413,425
- interna 239, 251 -252,266 -267, - supraglottica 204 ch ondrocranium 13 - lateralis 270, 386
323 -325,327,329, 332-333, - ty m p a n i 120,130 -131,136,139 - chorda dorsalis 262 - nucle orum 388
335, 342-343,368 -369, 379, 141,143,146 - ty m p a n i 32 -33,114,117 -118, - posterior 270, 386
381 - 382,393,399,411 -412, cavum septi pellucidi 321,333 120 -121,131,140 -141,143, -v ert e b ra lis 301
415,422 -424, 428-430,433, - tym pani 11,142 146,150-151, 182-183,185, c o m m issura 495,530
4 3 7,441,446,448, 451,494 cellula bip olaris 163,466 197, 227, 290,478, 507 - a l b a 389
- - crus anterius 327, 343, 369, - ganglionaris 163 - v o c a lis 203 - - anterior 392-393,435
410 -411,423 -424,429 - horizontalis 163 choroid ea 156,158,160,162 -163, - anterior 270, 322, 325, 328,332 -
----- posterius 327, 3 6 9 ,412,414 - - m itra lis 481 165 333, 368,412 - 413,431,433,
416, 423 -425,431,499 - o lfac t oria 481 - lamina choroid ocapillaris 164 482, 486,495
- - genu 327,369 ,4 1 2 - 4 13 ,4 2 3 - - pseu do unip olaris 289 cilia 481 - colliculorum inferiorum 474
424, 431 - sensoria 148-149 - cellularum olfactoriarum 481 - e pithalamica 306, 342
- lentis 159 - sup p ortanta 148 - - sensoriarum 148 - f o rn icis 321, 325,482
-Te n o n i 168 cellulae acid o phili 213,341 cin gulum 314, 325 - hab enularum 342
caput 326,428 - amacrinae 163 circulus arteriosus 272, 364-365, - lateralis palp ebrarum 153
- cornus posterioris 389 - basales 481 377, 381 - me dialis palp ebrarum 153
- mallei 142 - basophili 341 - - iridis major 161,164 - posterior 324 -325,342,415 -417
- m andibulae 4 0 ,4 2 ,5 1 ,5 6 ,6 0 - - chro m o ph o bi 341 minor 161,164 co m plexus olivaris inferior 361
63, 7 6 ,8 5 ,1 1 7 ,1 3 9 ,1 8 4 ,2 4 3 - cilia re s externae 146-147 - - nervi optici Zinnii 164-165 concha 174
- - f a c ie s a rt ic u la ris 78 - - internae 146-147 - - o r is 92 - a u ric u la e 137
- nuclei caudati 239,303, 325, 327, - - t y p i I 148 c is t e r n a 3 0 4 - 3 0 5 - nasalis 31
3 3 6 ,4 0 1 ,4 1 0 ,4 3 7 ,4 4 6 ,4 5 0 - - t y p i II 148 - am biens 304-305 - - inferior 13 -15,20, 26,28 -31,
- stapedis 142 - cristarum neuralium 262 - basalis 304 39,154,1 7 2 - 1 7 7,1 9 0 ,1 9 8 ,
carcinoma bronchi (pulm onis) 209 - d e n sa e 481 - carotica 305 236-237, 244, 251
cartila g o alaris major 28 - epitheliales cum kinociliis 176 - c ere b ello m e d ullaris 67, 304, - - m e d i a 14,26, 29,3 1 ,3 7 -3 9 ,
----- crus laterale 28 - e th m o id ales 15,26, 30-31, 37, 307 172 - 177,190,198,236 -237,
------- me diale 28 - 29,244 79, 172, 236-238, 240-241, - - la t e r a lis 305 243,251
- - minor 28 251-252 - chiasm atica 304-305, 364 ----- os ethm oid ale 29-30
- arcus pharyngei 11 - - a n t e ri o re s 30 -31,37,172 - corporis callosi 305 - - s u p e ri o r 26,29, 31,37,110,
- arytenoid ea 202-203, 246, 249 - - posteriores 30 -31,172 - cruralis 305 173 - 174
- - proc. muscularis 206 -fo llicu lares 213 - fossae lateralis cerebri 305 ----- os ethm oid ale 29-30
-----vocalis 206 - ganglionares 163,466 - interhemispherica 304 condylus occipitalis 1 6 ,2 1 ,3 6 ,6 8,
- a u ric u la e 137,244 - lucidae 481 - interp ed uncularis 304-305 375
- corniculata 202-203 - mastoideae 3 2,140 -141,150, - laminae term inalis 304-305 confluens sinuum 1 9,36,101,250,
- cricoidea 3 ,1 0,192 -193, 202- 185 - lumbalis 301,307,408 -409 298,309, 365, 372-375, 378,
204,211,248 - periglo merulares 481 - magna 307 420
- epiglottica 19 3,202 -204,246 - - p rin cip a les 213 - olfactoria 305 - venosus posterior 377-388
247,251 - p yra m id ales 483 - pontis me diana 305 conicotomia 208
- laryngis 250 - Schwanni 259 - pontocere bellaris 243,251, 305 coniocortex 316
- Meckeli 10 - sustentaculares 481 - p onto med ullaris 304 conjunctiva 153,161
- Reicherti 1 0 cem entum 43,50-51 -sp in a lis anterior 305 - b u l b i 153,156,158,160,162
- septi nasi 2 8 -29,172,175,236, - fibrosum noncellulare 51 - - posterior 305 - f o rn icis 153
242-244 cereb ellum 242, 251,253,260, - trig e m in i 305 - - inferior 153
----- proc. lateralis 28 263,268-269, 277,279,299, - v e rm is 304 - - s u p e ri o r 153
- thyroidea 1 0 -1 1,8 5 ,1 9 3 ,2 0 2 - 308,328,330, 336-337, 344, cisternae subarachnoideales 265, co nus elasticus 203-204,206, 209
2 0 4 ,211,214,219 -220,232, 351,357 -358,370,396,401, 305 - me dullaris 270, 387,406,409
246-247, 249,251 410 -412,415,420,428 -429, claustrum 252,311, 327,368,381, cor 286, 293,457
- - lamina sinistra 252 4 45,450,477,522 410 -414,423 -425,428 -429, cornea 153,1 56 -162,164,469
- tra c h e a lis 10,204 - pars anterior 444 433,448, 493 corn u 386,492
caruncula lacrimalis 154 - - interm edia 356, 358 clavicula 3 - 5 ,1 3 ,2 2 0 ,2 3 0 - A m m onis 311,322 -323,483
543
C cornua lateralia medullae spinalis
- anterius 263,270 -271, 302, 384, 3 6 9 ,4 1 3 ,4 1 7 ,4 2 7 ,4 3 3 ,4 8 2 - crus anterius 142,325,327,369, - molaris 42,49
387, 3 9 0 ,4 0 5,414,440,497, 483 423 --356
501 - m a n d ib ula e 4 0 - 4 1 ,1 1 7 ,2 3 8 , - breve 142 - - d e c i d u u s I 52-53
- fro ntale 302, 308, 4 1 4 -415,423 253 - cerebri 112, 240,268,299, 328, -----II 52-53
- - ventriculus lateralis 303 - me dullare 494 330-331, 344 -345,347,352, - - I 48, 236
sinister 302 - - cerebelli 269, 358-359,430 35 7 ,3 7 1 ,4 2 6 ,4 3 0 ,4 3 3 ,4 4 6 , ----- m andibulae 236
- inferius 202-203, 302,323 arb or vitae 269 451,511 ----- maxillae 236
- laterale 263,270, 384,387,497 - pineale 267,302, 305-306,328, - co m m une 145 - II 48
- majus 10,41,202 330-332, 342 -343,345,368, - fornicis 321 -322,413,415,417, - Ill 43,48
- minus 10,41,202 415,417 -418,433 424,431 - -p erm anens 1 53
- occipitale 240, 302,414-415, - sphen oid ale 243 - longum 142 2 53
417,420 -421,423 - striatum 311,335,410 -411,448, - posterius 142, 325, 327,369, - p re m o laris 42,48
- - ventriculus lateralis 303, 323, 494 415,423 - - 143,48
420-421 - trapezoideum 353, 505 cryptae tonsillares 187 - II 43, 48
-------sinister 302-303 - ultim obranchialis 11 culm en 356 - - permanens 1 53
- posterius 240, 263,2 70 -271,302, - verte bra e 6 4 -6 5,6 7 - 6 8,7 0 -71 , cuneus 314,517 ----- 2 53
384, 387, 389-390, 405,420 - 265 cuniculus internus 146 -sero tin us 4 3 ,4 9 ,5 6
4 21,426 ,4 4 0 ,4 9 7 - - lu m b a lis V 4 5 3 - me dius 146 dentes 12,14,16,20 -21
- superius 202-203 - vitreum 156 -157,172,236,240 - cupula 148 - d e cid u i 52-53
- tem p orale 302, 323,411-412, 242,252-253 - pleurae 221,248 - p erm anentes 42,48, 52
4 14 -415,417,483 cortex 259,2 6 6 ,3 1 1 ,3 3 4 ,3 5 1 , cuspis 43 de ntinum 43,50-51
- v e n triculus lateralis 303, 323 393, 4 45,477,492,495 - d e n tis 45 d entoalveolar syndesm osis 50
-------sinister 302-303 - agranularis 316 - distalis 45 depressio 167
cornua lateralia me dullae spina - associationis 444 - d ist o b u cc alis 45 d erm atom us 293
lis 287 - au ditorius primarius 279 - - dentis molaris II mandibulae 46 d esm ocranium 13
cornuco pia Boch daleki 305 - cerebelli 269,358 -359,492 - d ist o lin g u alis 45 desm o d ontiu m 50 -51,55
corona 45 - cerebri 299, 301,311,334, 362, - disto palatalis 45 diabetes insipidus 339
- c ilia ris 158 445,492 - mesio buccalis 45 diaphragm a 293,454 -455,465
- d e n tis 43 - fro n ta lis 347 - mesiolin gualis 45 - o ris 184, 193
- radiata 324, 335 - g ra n u laris 316 - m esio p alatalis45 - sellae 298
corp us 326,428 - in su la e 2 79,412,488 cutis 194 die nce phalicus ventralis 328
- a d ip osu m b uccae 194, 238, 243 - lentis 159 - vera 436 dience phalon 106,111,168,240,
- - o r b i t a e 111,168,170 -171,236, - motorius 399,447 cym ba conchae 137 260,262-263, 266,268,291,
240, 242, 253 - - a c c e ss o riu s 449 cysta 11 302-303, 328-334,338, 340,
- am yg d alo id eu m 110, 252, 303, - - primarius 276,449 - c o lli lateralis 11 342, 344-345, 347, 349, 351,
3 1 1 ,3 2 2 - 3 2 3 ,3 3 3 , 339, 343, - periamyg daloid eus 509 cystis colloides 340 358,361,413,415,426 -427,
4 1 1 - 41 3 ,4 26 - 4 2 9 , 433,443, - praefrontalis 443 4 3 0 ,4 4 8 ,4 6 6 ,4 6 9 ,4 8 2 ,4 9 3 -
480, 482 -483, 485, 488 - - d o rs o la t e ra lis 488 D 494, 530
- callosum 239,250, 266-267, 302, - - ventro m e dialis 488 d ecussa tio 275, 392,495,531 digitationes hip p ocam pi 303
3 10,314,319 -322,324 -325, - prem otorius 444,449 - Foreli 401 dilatatio 295
327 -330,332 -333, 336, 358, - so matosensorius 393,449 - lem niscorum 351,355, 395, diplo e 19,2 96,299,372
3 6 8 ,376,379,381,412 -413, - - p ri m a ri u s 442 498-499 diplo pia 112,166
417,423, 427, 430-433, 482, - visu a lis 421 - - me dialium 499,529 discus articularis 61,63, 76, 78
486,494 - - primarius 278,421 - p ed unculoru m cereb ellarium su - intervertebralis 6 6 - 6 8 , 70-71,
- - g e n u 325,423,432 -433 ----- hem ispherii dextri 278 periorum 361 248,453
- - is t h m u s 486 -------sinistri 278 - pyramidum 299, 345,350,355, - nervi o ptici 157,162 -163,165,
- - r o s tr u m 325,432 corticocereb ellu m 362 398 -399,446 -447, 501 467
- - splenium 325,4 18,424 -425, costa 187,221,248,455 dendriti apicalia 481 diverticulu m Zenkeri 189
432-433 - II 87, 248 d endritu m 258 dorsum linguae 178,180-181
- - truncus 3 25,4 1 0 -4 11 ,4 13 - - III 248 d ens axis 6 4 - 6 5,6 7 ,6 9 - 7 1 ,1 7 3 , - s e ll a e 22, 35,172-173
417,422 -423,432 -433 cranium 12,261 187,1 92,194,245, 250 d uctus cochlearis 144,146,149,
- c ilia re 153,156,158,160 -162 crista am pullaris 144,148-149, - - art. atlantoaxialis mediana 245 474,505
- pars plana 158 476-477 - - facies articularis posterior 6 8 - e n d olym phaticus 144, 148
- pars plicata 158 - frontalis 18,23 - c a n in u s 4 2 - 4 3,4 5 ,4 8 - excretorius glandulae serosae
- fornicis 3 21,423 -424 - g a lli 26, 29-31, 37,172,237, 240, - - d e c i d u u s 52-53 180
- geniculatum 415 298 - - permanens 53 - lym phaticus d exter 105,213
- - l a t e r a l e 111,163, 330-331, - infratem poralis 27, 76 - incisivus 9 ,4 2 ,4 5 ,4 8 - nasolacrim alis 24,3 1 ,1 5 4
334, 3 3 7 ,4 1 5 ,4 1 8 , 426, 428 - - lacrimalis anterior 25, 74 - - d eciduus I 52-53 - parotid eus 194,200,216, 222,
429, 433, 466 -467, 469-471, - - posterior 25, 74 II 52-53 224
483 - marginalis 45 — 148 - p erilym phaticus 144
- - m e d ia l e 111,331,334,337, - nasalis 29,39 - II 48 - reuniens 144,148
4 1 5 ,4 1 8 ,4 2 6 ,4 3 1 ,4 3 3 ,4 7 1 , - neuralis 262 - lateralis 43 -se m icircu lares 123,136,144,148
505, 529 - occipitalis externa 36, 6 8 ----- deciduus 52 - - a n t e r i o r 144-145,148
- incudis 142 - - in t e r n a 6 6 - - me dialis 43 - - la t e r a lis 144-145,148
- linguae 180,192 - sp hen oid alis 29,35 ----- deciduus 52 - - posterior 144-145,148
- Luysi 343 - tra nsv ersa 145 ----- maxillae 46 - su blin g ualis major 2 0 0
- mam millare 263, 267,291,310, - zyg o m aticoalveolaris 14 - - permanens 1 53 - - m in o r 200
320-322, 328-333, 335-339, crura antihelicis 137 ----- 2 53 - sub man dib ularis 182,200
544
fora m en m astoideum F
- th o racic us 10 5,213,221,232 ----- massa lateralis atlantis 69 - - breves 325, 526 fissura 4 3 ,4 5 ,2 6 9 ,35 7
-thyro g lossus 11 - - thyroidea 203, 206 - - longae 325,526 -c e n tra lis 45
dura mater 9 3 ,1 1 6 ,1 4 5 ,1 6 3 ,2 6 4 - - me dialis 203 - - telence phali 325, 526 - horizontalis 356-358,415 -416,
265,2 98 -301,306, 380,452 - orbitalis 35 - cementoalve olares 51 429-431
- - encephali 7 9 ,1 4 4 ,2 6 4 ,2 9 6 - - posterior 203 - cereb elloolivares 361 - lo ngitudinalis 45
29 7,299,301,372 - t e m p o ralis 27, 35 - cin gulo hip p ocam pales 482 - - cerebri 266, 310, 313,410 -424
- - spinalis 264,270,301,407 -409 falx cerebri 18, 79,237 -239, 241 - -circ u lares 51 - me diana anterior 345, 387, 399,
dysostosis 13 244, 250, 264, 273, 298-299, - - tunicae muscularis oesophagi 405
dysplasia cleid ocranialis zob. dy 3 08,372,380,420 191 - musculorum scalenorum poste
sostosis fascia bucco pharyng ea 194 - co m missurales 422,495 rior 87, 89
- cervicalis superficialis 4 - corticales efferentes 449 - orbitalis inferior 21,24 -25, 27,
E - - lamina pretrachealis, pars m u - cortico m esence phalica e 350 39,1 1 6 ,1 6 6 ,1 7 0 , 228-229,237,
ecto d ermis 11 scularis 4 -c ortic o n igrales 347 242
- superficialis 262 ---------visceralis 4 -c ortic o n ucle ares 119,128-129, - - superior 24-26, 34-35, 39,
elevatio 167 ----- preverte bralis 4,252 276, 325,350,352, 398-399, 111 - 114,116,130,166,170
eminentia collateralis 483 -----superficialis 4, 211 446-447, 500 - petrosquamosa 61,197
- cruciformis 36 - dentata 322,483 - - b u l b i 399,446 - p etrotym panica 33,60 -61,118,
- me dialis 345 - parotidea 138,194 - corticoreticulares 398-399,446, 120,131,143,197
enamelum 43,50 - pharyn go basilaris 189,196 500 - posterolateralis 357
encephalitis 307 fasciculi funiculi posterioris 460 - corticospinales 276, 325, 350, - p rim a 356 -358,420 -421,429,
encephalon 260, 264 - occipitales verticales 325, 526 352, 398 -399,446 -447,473, 431-433
end olym pha 144,146 - proprii 271,386, 391,497 500 - pteryg om axillaris 228-229
end oneurium 265,304 fasciculus 259,494 - cuneocere bellares 361,396,434, -sp h e n o p e trosa 130-130,197
e n d orh achis301,408 - arcuatus 487 497-498 - synap tica 258
end othelium 159, 299, 372 - c u n e a t u s275,351,355, 387, - dentoalveolares 51 -tym p a n o m ast o id e a 138
- sinus durae matris 299 394-395,402, 434-435,494, - d ento gin givales 50 - tym pan osquam osa 33,197
- - v e n o s i 372 497-499 - efferentes 445,469 fissurae cereb elli 357
eno phthalm us 457 - Flechsigi 395 - fro nto po ntinae 361 fistula 11
ento dermis 11 - fro ntotem poralis 324 - interd entales decussatae 51 flexura ce phalica 263
ep en dyma 302, 305, 307 - gracilis 275, 351,355, 387, 394- - nigropallidae 343 - cervicalis 263
e pidermis 262,436 395,402,434 -435,497 -499 - noradrenergicae d esc end en flocculus 305, 356 -357,361,415,
epidural hem ato ma 300-301, 380 - interfascicularis 386, 395 tes 443 429
epiglottis 173,1 78,180,18 6,190, - la te ra lis 456 - p allid osu bthalamicae 343 - cereb elli 123
192, 195, 198,204, 207-208, - lenticularis 343 - pallid ote gm entales 343 folia cerebelli 269, 358
210 -211,239,250,478 -479 - lon gitudinalis 67-69 - parasym pathicae 471 folium 356, 378
e pineurium 264-265 - - colum nae posterioris 386 - parieto po ntinae 352 - verm is 356
ep ip harynx 192 - - dorsalis 291,339, 343, 352,386, - po ntocerebellares 351,361 folliculi lym phatici 187
epiphysis 306,328, 330 -332,342 - 480, 483, 507,515 - projectiones 495 -se c u n d arii 187
343, 345, 368,415,417 -418, - - inferior 325 - reticulo olivares 347 fonticulus 17
433 - - me dialis 350, 352 -355,472 - - rubro olivares 347 - a n t e rio r 17
ep ithalam us 267,303, 329, 331 — 473,4 76 -477,513,515 - sensoriae asce ndentes radicis - mastoideus 17
332, 342 - - superior 324-325,487 posterioris 391 - posterior 17
epit heliu m 187 - m am millothalam icus 333,336 - - serotoninergica e d esc end en - sphenoidalis 17
- cuboid eum plexus choroidei 305 337,339 tes 443 fora m e n caecum 11,48,180,
-ju n c tio n a le 50 - medialis 456 - spin orn esencep halicae 498-499 479
- lentis 159 - - prosencephali 483 - spinoreticulares 498-499 - ethm oid ale anterius 24-25, 37,
- olfactorium 480 - - telence phali 339,483 - striatonigrales 347 130
- orale 50 - occipitofro ntalis inferior 325 - strionigrales zob. fibrae striato - - posterius 24-25, 37
- pig mentosum 163 - - superior 325 nigrales - incisivum 9 ,1 6 ,2 1 , 39, 59,131,
- - (bilaminare) iridis 161 - orbitofrontalis 325 - sym p athicae 121 179
- - corp oris ciliaris 156,158 - pallid ote gm entalis 343 - telae connectivae 213 - infraorbitale 3 ,1 2 ,1 4 ,2 5 ,5 3 ,
- pseudostratificatum ciliatum - posterior 456 - tem p oro p ontinae 352, 361 117, 154, 177, 217
176,187,209 - pro prius lateralis 386 - trig eminocere bellares 361 - interve ntriculare (Monroi) 302-
- respiratorium 187 - Schultze 395 - vestibulocere b ellares 477 304, 306, 308-309, 323, 332,
- stratificatum squam osum non - se ptomarginalis 386, 395 - z o n u la e ciliaris 156 378,414,423 -424, 433
cornificatum 159,180,187, 209 - strionigralis 347 - zonulares 158-161 - interverte brale 67 -68,71, 251,
e pitym panon 143 - sulcomarginalis 386 fibrocartilag o 2 0 301,384, 408, 452-453
excavatio disci 165 -th a la m ic us 343 fila olfactoria 110,130,174 -175, - ju g u lare 21, 2 3 ,3 6 ,9 8 ,1 2 4 ,1 2 6 ,
exocrinociti calciform es 155,176 - tria n g u laris 386 278,480 -481,509 128, 130-131, 197, 209,373
- uncinatus 325,476 - - a. ethm oidalis posterior 174 - la c e ru m 2 0 -2 1,2 3 ,1 2 0 ,1 2 5 ,
F fauces 178 - radicularia 384 130 -131,189,197
facies anterolateralis 203 fenestra cochleae 144-145,147 - - a n t e ri o ra 457 - magnum 2 0 - 2 3,3 6 ,6 8 ,1 0 1 ,
- artic u laris 203 - vestibuli 141-142, 144-145, 147 - - posteriora 457 128 -131,250,272,299, 301,
- - anterior 65 fib ra e afferentes 469 - - radicis anterioris 384 3 0 7 ,3 5 7 ,3 6 5 ,3 7 2 ,3 7 5 ,4 0 8
- - a ry t e n o id e a 203 - alve o g in g ivales50 ----- posterioris 384 - mandibulae 1 6 ,4 0 ,5 1 ,5 9 - 6 0 ,
- - inferior 64-65, 70 - arcuatae 526 filum term inale 406,408 85,117
- - posterior 64 - - c e r e b r i 324-325 fim bria hip p ocam pi 303, 322-323, - mastoideum 1 6 ,1 9 ,2 1 ,3 3 ,1 3 0 -
- - superior 64-65,69-71 - associationes 495 414 -415,429, 483 131,375
545
F foramina cribrosa
- m e n ta le 3 ,1 2 ,1 4 ,4 0 - 4 1 ,5 3 , - infratem poralis 27,1 17,226 -228, - co eliacum 286 - - pars orbitalis 152,154
117,217 237, 240-242 - craniospinale sensorium 493 palpebralis 152,154
- occipitale 375 - interp ed uncularis 241,331,345 - g e n ic u li 109,118 - 121,141,145 - - lingualis anterior 182
- o v a l e 21,23, 27,34 -35, 39,114, - ju g u laris 2, 33 146, 185,478 - olfactoria 481
1 1 7 .1 3 0 - 131,189, 227,243 - mandibularis 2 1 ,3 3 ,5 6 ,6 0 - 6 1 , - inferius 109, 124-126,134-135, - parotidea 5, 7,61, 79,108,114,
- palatinum majus 2 1 ,2 7 ,3 9 , 59, 63 193,209,292,478 124 -125,138,194,200, 209,
131,179 - pteryg oidea 3 4 - 3 5,3 9 ,7 6 - - n e r v i vagi 125,135 2 1 6 ,2 1 8 ,2 2 0 ,2 2 2 ,2 2 7 ,2 3 0 -
- - minus 21,27, 39,131,179 - pteryg op alatina 25 -27,95,114, - intra muralis 109 231,244,290
- p arie t a le 18-19, 375 116,131,175,228 -229 - ju g u la re 109,126 - - accessoria 2 0 0
- rotundum 2 3 ,2 5 ,2 7 ,3 4 - 3 5 , 114, - retro man dibularis 2 - m esentericum inferius 286 - - pars profunda 2 01
1 1 6 .1 3 0 - 131,229 - rh om boidea 108,122,126,129, - - s u p e ri u s 286 superficialis 2 01
- sph eno palatinum 27,30,175, 305-306, 344-345, 354,416 - - nervi cranialis 261,279 - parotis 194
229 417 - - s p in a lis 261,2 63,301,384, - pinealis 267,306,328, 330-332,
- spinosum 21,23, 27,3 4 - 3 5 ,9 5 , -s a c c i la crim alis25 408-409,457 342-343, 3 4 5 ,3 6 8 ,4 1 5 ,4 1 7 -
130 -131,197,226,300 - supraclavicularis major 2, 7 - nodosum 109,478 418,426,433
- stylo m astoid eu m 2 1 ,2 3 ,3 3 , - - minor 2-3, 7 - o tic u m 109,121,124 -125,227, - pituitaria 267,308,310,328, 340,
118 -121,131,185,227 -t e m p o ra lis 76,242 290 432-433
- n. facialis 197 -t o nsillaris 186 - parasym pathicum 493 - su blin g ualis 9 3 ,1 0 8 ,1 1 4 ,1 1 8 ,
- supraorbitale 12,14, 24-25,117, -tria n g u laris 137 - petrosum 109,478 121, 181 -182,200 -201,290
217 fossula fenestrae cochle ae 141 - preverte brale 109,287,292 - subm an dibularis 7 ,7 9 ,9 3 ,1 0 8 ,
- tra nsv e rsariu m 64 -66, 68 -71, fovea centralis 45,156 -157,163, - pteryg o p alatinum 25,27,109, 114,1 18,121,182,200 -201,
89 165,467,470, 472 116,118,120 -121,174 -175, 232, 252-253, 290
- verte brale 6 5,69 -70, 270,408 - - r e t i n a e 162 223,229,290 - thyroidea 7 ,1 1 ,1 9 0 ,1 9 2 ,1 9 5 -
- zyg o m aticoorbitale 25 - dentis 65, 245 - - r a d ix sensoria 116 196,208, 211-212, 220,232 -
foramina cribrosa 23 - d ist a lis 45 - sensorium 493 233,247-249
- sacralia anteriora 291 - lingualis 48 - - nervi spinalis 263, 265,452, g lan d ula e buccales 124
force ps fro ntalis 423 - m esialis45 493 -c eru m in osa e 139
- major 325,327 - nasalis 8 - spinale 7 0,261,271, 287, 292- - cilia re s Molli 153
- minor 325 - pterygoidea 40, 51,60 293, 301,3 94,434,439 -440, - labiales 124,201
- occipitalis 423-425 -su b lin g u a lis 40 452 -453,457 - nasales 121
formatio hip p ocam pi 417,482 - sub m andib ularis 40 - spirale 109,122 -123,145 -146, - palatinae 1 2 1 ,2 0 1
- reticularis 336,339, 343-344, foveolae granulares 18, 299, 372 474, 505 - parathyroid eae 2 1 2
348-349, 352-355,359, 398- fractura 380 - - c o c h l e a e 145-146,474 - - in f e ri o re s 1 1 ,2 1 2
399, 441,446 -447, 469,476, fre nulu m labii inferioris 178 -ste lla tu m 135,232,286,457 - - superiores 1 1 ,2 1 2
480, 485,492 - - s u p e ri o ris 178 - sub man dib ulare 109,118,121, - pharyn geales 2 01
- - m esence p hali 472 - linguae 182 182,185, 227, 290 - salivariae 457
- - pontis paramediana 472 fun d us m eatus acustici interni - superius 109,124 -126,134 -135, - - majores 2 0 0
- - s p in a lis 387 145 193,209, 292 - - m in o r e s 201
- - trunci encephali 336 - osseus orbitae 168 - - nervi vagi 125,135 - - seroso mucinosae 479
forn ix 267, 302, 305-306, 310- - v e n tric u li q uarti 108 -sy m p a th ic u m 493 - sebaceae Zeissi 139,153
3 1 1 ,3 1 4 ,3 2 0 - 3 22 ,3 2 4,3 2 8 - funicular myelosis 461 -th o racicu m 135,290 - serosae Ebneri 180
330, 332-333,336, 338-339, fu n icu lus 384,494 - trig e m in a le 10,109,114 -117, -su b m u c osa e 481
3 43,4 1 3 ,4 1 5 ,4 1 7 ,4 2 3 , 427, - anterior 270 -271,386 -387,440, 120 -121,169 -170,175,185, - tarsales Meibomi 153,155
4 32 -433,482 -483,494 497 223 ,2 2 7 ,2 5 2 ,3 5 2 ,4 3 8 ,4 4 2 , glaucoma 161
- c o lu m n a 412-413 - anterolateralis 270,499 503 gliocyti 259
- co nju nctivae inferior 153 - lateralis 270,337, 386-387,440, - trunci sym pathici 286,292-293, - c e n tra les 259
- - s u p e ri o r 153 497 384 - peripherici 259
- c o rp u s 413,432 - p osterior 270,337,351, 386-387, -v estib u lare 109,122 -123,145, glioma 284
- c ru s 415-417 460,494,497 151,279,476 globus pallidus 266,311,325 -327,
- orbitae 153 - posterolateralis 289 - - p a r s inferior 123,145,148 329,332-333, 337, 342-343,
- osseus orbita e 168 -----superior 123,145,148 368,381,401,412 - 413,424,
- pharyn gis 186-187 G gaster 286,293 428, 430,443,446, 448, 450,
fossa 43,45 galea ap oneurotica 19,72-73, gem ma gustatoria 180 493,515
-c ere b e llaris 23 299, 372 ge niculatum zob. ganglion g e - - lateralis 333,336-337, 342-
- c ere b ralis 23 ganglia ab do minalia 290 niculi 343, 412 -414,425,429 -431,
- cranii 22, 309 - parasym pathica craniales 286 g eniculum nervi facialis 1 2 0 448-449
- - anterior 2 2 ,2 6 ,2 9 - 3 1 ,1 3 0 , - sacralia 291 genu 325,327,423 - - m e d ia lis 251,333,336 -337,
170,236,250,300 g an glio n 259,261,493 - capsu lae internae 325,412,511 342 -343,412 -413,425,430 -
- - media 20,22, 2 6 ,2 9 ,6 1 ,1 3 0 , - autono micum 261,493 -c o rp o ris callosi 321 431,448 -449
170, 229, 239, 242, 300 - cervicale inferius 286 - internum nervi facialis 118, 346 glomeruli olfactorii 481
- - posterior 2 2 ,130,242,269, - - m e d iu m 135,198,232,286 - nervi facialis 118 glo mus aorticum 126
300 - - superius 134 -135,168,196, gingiva 43, 50-51 -c aro tic u m 7,1 1 ,88 ,1 2 4 - 1 2 5 ,
- d ig astric a 40 198,232 -233,286,457 glab ella 28 134,196,232 -233
- glandula e lacrimalis 154 -----trunci sym pathici 154 glan dula 204,209 go m phosis 50
- hyaloidea 156,158 -cervic o th oracicu m 135 - Bowmani zob. gl. olfactoria granoneurocyti 359
- hyp o physialis 29 -31,34 -35, - ciliare 1 0 9 ,112 -113,116,168 - -la crim a lis 113 -114,116,118, granulatio nes arachnoid eae (Pac
173,239 169,171,290, 470-471,493 121,154 -155,168 -169,171, chioni) 265,296-297, 299,304 -
- incisiva 39,42,131 - c o c h le a e 122 -123,146,279 241,290,457 305,372
546
leptom eninx L
granulociti neutro phili 50 - - h o m o n y m a 468 414 -417, 424 -426, 428, - limitans anterior 159
gyri breves insulae 315 hemiarth oses laterales 70 478 corn eae 159
- Heschli zob. gyri tem p orales hemidesm oso ma 50 insultus cerebri 382 - - posterior 159
transversi hemiparesis 383,451 - hae m orrhagicus cerebri 382 corneae 159
- insulares 315 hemispherium cerebelli 269,356, - ischae micus cerebri 382 - me dialis, proc. pteryg oide us 13,
- orbitales 313 444 interneuronum 258, 263, 293, 27,189,191
- tem p orales transversi 315,337, - cerebri dextrum 266 398 -399,401,450 - m e dullaris externa 335
474, 505 - - sin is tru m 266 intestinum 286 - - interna 334-335
g yrus 2 66,3 1 2 ,3 1 5 ,3 1 9 ,3 7 6 hepar 286,293 - crassum 293 - - m e d ia lis 333
- am biens 110,480 herniatio 299 - t e n u e 293 - - t h a l a m i 335
- an gularis 312,487 Herpes zoster o phthalm icus 114 intum escentia cervicalis 270, - m em branacea 141,197
- cin gularis 499 hiatus canalis nervi petrosi majoris 387 - molecularis 316,447
- cinguli 310, 314, 322,336-337, 120,130 - lum b osacralis 270, 387 - multiformis 316,447
33 9,410 -414,433,482 -483, -------minoris 125,130 iris 153,156,158,160 - 162,164 - muscularis mucosae 294
485,488 -489 - maxillaris 25,30 ischaemia 382 - neuralis 262
- d entatus 252,314, 321-323,415, -sa cra lis 409 isocortex 311,316-317, 320,483, - o rb ita lis 31, 37,236
42 5,429,483 - semilunaris 37,176 488 - oste o blastica 55
- diag onalis 482 hip p ocam pus 252,266,284, 303, isthm us 2 1 2 - papyracea 2 6 ,3 1 ,2 3 6
-fascio laris 314,322 311,320 -323,333,339,368, - fa u ciu m 178,190 - perio do nto blastica 55
- fro ntalis inferior 312 413 -418,4 26 - 4 2 7 ,4 3 3 ,4 8 2 - - glandulae thyroid ea e 2 1 2 - perp en dicularis 37
----- pars o percularis 312 483,488 - g y ri cinguli 483 - - ossis ethm oid alis 172,175
-------orbitalis 312 - propius 314,322 -323,483 - tu bae auditivae 197 palatini 228
-------triangularis 312 - retroco mmissuralis 483 - pretrachealis 4,194
- - me dius 312 hydrocephalus 17 J - - fasciae cervicalis 212, 218, 230
- - s u p e ri o r 312 - internus ex vacu o 302 ju g a alveolaria 40,42 - - pars muscularis 5
- lim b ic us 482 hyp aesthesia 4 38,461,463 ju g u m sphenoid ale 22, 35 -----visceralis 5
- lingualis 313-314, 517 hyp eracusis 1 2 0 - preverte bralis 4 -5 ,1 9 4
- longus insulae 315 hyperopia 157 K - - fasciae cervica Iis 194,212,
- occipitotem p oralis 313 hyp odermis 436 kinocilium 149,176 230-231
- - la t e r a lis 313-314 hyp o p harynx 192 - propria 187
- - m e d ia lis3 1 3 - 3 1 4 hyp o p hysis 26, 34, 239, 241,250, L - - f i b r o s a 176
- paracentralis anterior 314 267, 308,310, 340, 432-433 labium inferius 178 - pyramidalis externa 316,447
- - p o s t e ri o r 314 - c e re b ri 31 -su p e rius 9 ,1 7 3 ,1 7 8 - - i n t e r n a 316,447, 501,511
- parahip p ocam palis 313-314, - g l . pituitaria 239,302 labyrinthus 477 - quadrig emina 268, 330, 343-
3 2 2 - 323,411,428 - 429,482 - - pars infundibularis 340 - m em branaceus 144 345, 347,3 51,378,417 -418,
483 - - in t e r m e d ia 340 - osseus 144 426,433
- - area entorhinalis 483 - - t u b e r a lis 340 -v estib u laris 279 - rara 50
- paraterminalis 314,482 hyp oreflexia 460 lacuna lateralis 296,299,372 - sinistra 203
- postcentralis 275,279, 310,312, hyp othalam us 267,288, 303, 328- - - foveolae granulares 296 - - cartila ginis thyroid eae 2 0 2
316,336 -337,395,434 -435, 329,331 -332,337 -339, 342, laesio 473 - spiralis 146
437-438, 4 41,444,447,478, 4 0 1 ,4 1 2 ,4 3 3 ,4 4 1 ,4 4 3 ,4 6 9 , - tru n c i cerebri 209 - - ossea 146
499, 503 477,480,489 laesiones retrochiasm aticae 468 - substantiae albae 343
- prece ntralis 119,129, 310, 312, hyp otym panon 143 la m in a 389,417,493 - su p erficialis 4 -5, 99,194
316, 3 3 6 - 3 3 7 ,3 9 9 ,4 1 2 , 438, - affixa 330-332 - - fasciae cervicalis 212,218, 230
444, 446-447, 484, 511 I - alaris 108, 263,384 - tecti 267-268,328, 343-345,
- re c t u s 313 ileus paralyticus 294,464 - a rc u s verte bra e 65 3 4 7 ,351,378,417 -418,426,
-se m ilu n aris 110,480 incisura frontalis 3 ,1 4 ,2 4 - 2 5 - b asa lis 50,108,263, 384 433
- supram arginalis 310, 312 -in teraryte n o id e a 195,207 - - c h o r o id e a e 163 - - colliculus inferior 330,418,426
- tem p oralis inferior 312-313 - intertragica 137 - - externa 50 -----superior 330,417 -418,426
- - m e d iu s 3 1 2 - ju g u laris sterni 4 - Bowmani 159 - t erm in a lis 306,321
- - s u p e ri o r 310,312, 315 - m a n d ib u la e 40,61 - cartila ginis cricoid eae 203,249 - ventralis 108,263, 384
- mastoidea 21, 33 - ce m ento blastica 55 - vitrea 19
H - supraorbitalis 3,117 - cribriformis 42,50-51 laryng o p harynx 178,190,192,
habenula 330-332, 342-343,416, - tentorii 298-299 -crib ro sa 1 3 ,2 3 ,2 9 - 3 1 ,3 7 ,1 10 , 239,246,249,251
509 - thyroid ea inferior 203 1 3 0 ,1 5 6 ,161 - 163,171,174 - larynx 3 ,7 ,1 1 ,1 9 5 ,2 0 2 ,2 1 2 ,2 1 9 ,
hae mato ma epidurale 299-301, - - s u p e ri o r 3,203 175,300,481,509 250
380 - ty m p a n ic a 139 - - ossis ethm oid alis 175 laterotrusio 62
- subd urale 301,380 - verte bralis superior 71 - d e n sa 50 le mniscus 494,529
hae morrhagia 209 incus 10,136,139 -140,142 -143, - D escemeti 159 - lateralis 279, 351 -353,474,529
- intracerebralis 381 147,150-151 - dextra 203 - me dialis 193, 336,351-355, 395,
- subarachnoidalis 301,380 indusium griseum 311,320-322, - d o rsa lis 108,263, 384 431,434 -4 35 ,4 37 -4 3 8 ,4 9 8 -
hamulus 141 482 - e xt e rn a 19,2 96,299,372 499, 505,529
- pteryg oide us 27, 35,179,191 infundibulum 328, 330-331,333, - ganglionaris 316,447 - spinalis 351,393,4 3 5 ,4 3 9 ,4 9 9 ,
helicotrema 144,146 340,433 - g ra n u larise xte rn a 316,447 529
helix 137 - e th m o id a le 37,176 - - i n t e r n a 316,447, 503,507 - trig eminalis 335,3 52,438 -439,
hemiano psia 383 inhibitio 258 - interna 19,296, 299,301,372 529
- bite m p oralis468 insula 263, 266, 279, 310-311, - lateralis, proc. pteryg oide us 27, lens 156 -161,164,172,241,253
- contralateralis 468 3 1 5 ,3 2 0 ,3 6 7 - 3 6 8 ,4 1 1 - 4 1 2 , 38, 76 le pto m eninx 264,297, 299
547
L ligamenta alaria
ligam enta alaria 68-69 lobulus auriculae 137,218 massa lateralis atlantis 6 5 ,6 9 ,1 9 4 m eridianus 157
lig a m e ntu m anulare stapedis - centralis 356, 358 mastoiditis 141 - bulbi oculi 157
142-143, 147 - paracentralis 314 maxilla 3 ,9 ,1 2 - 1 5 ,1 7 ,2 0 , 24,28, mesence phalon 106,111 - 1 1 2 ,
- a p ic is d entis 67-69 - p arie ta lis in ferior312 3 8 - 3 9,4 7 ,6 7 ,1 7 2 - 1 7 3 ,1 7 5 , 168, 240,260,262 -263, 268-
- atlantooccipitale laterale 6 8 - - s u p e ri o r3 1 2 245,251,308 -309 26 9 ,2 9 9 ,3 1 0 ,3 3 1 ,3 3 3 ,3 3 7 ,
-cric o aryte n o id e u m 202-203 lo bus 266,269,319 - f a c ie s orbitalis 25 344-345,352, 361,371,377,
- cricothyroid eum 2 0 2 ,2 1 1 - anterior glandulae pituitariae - proc. fro ntalis 25 4 2 6 - 427,430,433,441,443,
- - m e dianum 2 02 -204,206,208, 340 - - p a l a t in u s 1 6 ,2 1 ,2 9 - 3 0 ,3 9 469,482,493, 530
212 - c e re b e lli 357 - - z y g o m a tic u s 21 - crura cerebri 268
- cricotracheale 2 0 2 - - anterior 356-357, 361 -362, mea tus acusticus externus 11,33, - lamina tecti 268
- cruciform e atlantis 6 8 415 -418,420,429 -433 60 -61,136 -139, 140, 143, 244 mesenchym a 11
- d enticulatum 301,408 - - posterior 243,356-357, 361 - -----cartila gineus 139 mesenterium 294
- flavum 6 6 - 6 8 3 6 2 ,4 16 - 417,420 -421,429 - ----- osseus 139 mesocortex 320
- glossoepiglotticum media- 431 - - in t e r n u s 130,145 -146,253 m eso pharynx 178,192
num207 -d exter 212 - nasi 31 m eso tym pan on 143
- hyaloid eoca psulare 157 - flocculo no dularis 269, 356-357, - - in f e ri o r 2 9 ,31,141,172 -173, m etathalam us 331,334
- hyoe piglotticum 204 362,476 236 m etence phalon 262, 269
- incudis posterius 143 - frontalis 79,266,308, 310,422 - - - m e d iu s 2 5 ,2 9 ,3 1 ,1 4 1 ,1 7 3 , microcephalia 17
- - s u p e ri u s 143 424 236 microvilli 481
-in t ersp in ale 67 - - cerebri 236-238 - - s u p e ri o r 2 9 ,3 1 ,3 7 ,1 4 1 ,1 7 3 miosis 160, 517
- intertransversarium 69 - insularis 266, 310-311 me diastinitis 194 m odiolus 145-146
- laterale 60, 77 - lim bicus 266, 310 me diastinum 194 morbus Erb-Charcot-Strum pelli
- lo ngitudinale anterius 66-67 - occipitalis 243,266, 269,310, me diotrusio 62 zob. paralysis spinalis spastica
- - posterius 6 7 -68,407,453 383,420,422 -424 m e dulla 266 progressiva
- mallei anterius 143 - parietalis 239, 266,310,449 - o b lo n g a ta 106,112,122 -124, a-m otoneuron 390 -391,399,401,
- - laterale 139,143 - posterior cereb elli 429 126,128 -129,209, 244, 260, 434,436,450
- - superius 143 - - glandulae pituitariae 305,331, 262-263,268 -271, 288-289, y-motoneuron 436
- nuchae 5,66 - 69, 250 340 299, 307-308, 331, 344-345, mucocyti zob. exocrin ociti calci-
- palp ebrale laterale 152 - - hyp o physoes 340 347, 349, 354-355,358, 371, formes
- - me diale 152,154 - pyramidalis 1 1 , 2 1 2 , 2 2 0 379, 387, 394, 398-399,406, m usculi diaphra gm ae oris 178
- patellae 281 - q ua dran gularis 356 415,430,432 -433, 441,446, - externi bulbi oculi 166
- p e c tin a tu m 158 - semilunaris superior 356 530 -fib u lares 455
- pteryg ospinale 61 - sim plex 356 -sp in a lis 5,67, 7 0 ,1 3 1 ,2 4 5 ,2 4 7 - - infrahyoidei 133,184
- sphen o man dibulare 61 -sin ist e r 2 1 2 248, 260 -261,265,268,270, - interossei 465
- spirale 146 - tem p oralis 7 9,239,266, 299, 308, 279,286,288, 301,304,344, - levatores pharyngis 191
- stylohyoideum 10 310,474 3 5 5 ,3 9 8 ,4 4 1 ,4 4 5 ,4 4 7 ,4 4 9 - - linguae 180-181
- stylo mandib ulare 60-61 locus coeruleus 348,352,443,485 450,477,530 - masticatorii 76
-su p rasp in a le 67 - Kiesselbachi 97,17 4 -175,177 - - funiculus lateralis 337 - naso pharyngis 245
- thyro e piglotticum 2 0 2 lucidum intervallu m 380 posterior 337 - nuchae 7
- thyrohyoid eum 192,202,204 lues 470 - - pars cervicalis 387,394-395, - peronei zob. mm. fibulares
- - m e d ia n u m 208,219,232 lumen folliculi glandulae thyro- 446,476 - preverte brales colli 194
- tracheale 2 0 2 id ae213 -----lum balis 387,394 m usculus 277
- transversum atlantis 67-69, 245, - ventriculi tertii 413 -----sacralis 387, 395,476 - ab ductor pollicis brevis 465
250 lym phocyti 187 -----thoracica 387, 395 - ad ductor magnus 465
- vestib ulare 202, 204 me mbrana atlanto occipitalis ante - antitra gicus 137
- vocale 202-204, 209 M rior 66-67 - arytenoid eus o bliquus 198,206
limbus 266, 320,482 macro phagi 187 - - posterior 66-69 - - tra n sv e rs u s 191,198,206 -207
- corneae 156 macula lutea 162 -163,165,472 - basalis 159 - auricularis anterior 73, 75
- laminae spiralis 146 - sacculi 144,148 -149,476 -477 - basilaris 146-147 - - posterior 73 ,7 5 ,1 1 9 ,13 7
- p enicillatus 305 - statica 148-149 - glialis superficialis 297 - - s u p e ri o r 73, 75,137
- spiralis 146 - u tric u li 144,148 -149,476 -477 - o lfac t oria 278 - biceps brachii 454,457,465
limen insulae 429 malleus 10,139 -140,142-143, - preformativa 54-55 - brachiora dialis 454,465
- nasi 173 147, 150 - propria 148 - b uccinator 72, 74-75, 80,117 -
linea ae quatorialis 157 - ca put 136 - q u a dra n g ularis 204 118, 188,194,200,222 -223,
- m ediana 45 mandibula 3, 5 ,1 2 - 1 7 ,4 0 - 4 1 ,4 7 , - stap edialis 142-143 225-227,236 -238, 245,253
- m uco gingivalis 50 76, 78 -79,178,181 -182,184, -sta t o c o nioru m 148 - c ilia ris 108,112,156,158 -161,
- mylohyoidea 4 0 ,8 5 ,1 8 4 218, 250-251,253 - tectoria 67-69, 146-147,474 167 -168,171,290,470
- nuchalis inferior 1 6 ,2 1 ,3 6 ,6 6 manubrium mallei 139,142,151 - thyrohyoidea 202,208,213, - constrictor pharyn gis 193
- - s u p e ri o r 1 6 ,2 1 ,3 6 ,6 6 ,6 8 - sterni 3 219-220 inferior 134,188 -189,196,
- - s u p r e m a 1 6,21,36 margo gin givalis 50 - tym panica 32,136,139 -143, 199, 208, 247,252
- o b liq u a 40,203 - in cisa lis 45 147,151,192,475 ------- pars crico pharyngea 188
- tem p oralis inferior 76 - inferior m andibulae 4 -v estib u laris Reissneri 146 ---------thyro p haryng ea 188
lingua 7 9 ,1 2 9 ,1 7 2 ,1 7 8 ,18 0 ,19 5 , - - o r b i t a e 46 me m brum inferius 395,446,451 ----- me dius 81,188 -189,191,
236-238, 251-252,433 - infraorbitalis 14,46 - superius 395,446,451 196.199
- c e re b e lli 356, 358 -su p e rio r 368 m eninges 264 ------- pars cerato pharynge a 188
- m andibulae 51,60 - - haemispheri cerebri 369 - encephali 163 -------- chondro p haryng ea 188
liquor cerebrospinalis 264, 285, - - partis petrosae 2 2 m eningitis 19,110,1 1 3 ,3 0 0 ,30 7 , -----superior 124,188 -189,191,
297,299 -su p ra o rb itale 14 375,409 194.196.199
54 8
nervus abducens N
------- pars b ucco pharyng ea 188 - - colli 87,221,246,248 - 249 - rectus capitis anterior 81,87 172 ,2 2 3 ,2 2 5 -2 26 ,2 2 8,2 3 7 -
-------- glosso pharyngea 188 ----- pars obliqua inferior 87 lateralis 81,87 243,253
---------mylo pharyn ge a 188 ---------superior 87 ----- posterior 251 - - ca p ut accessorium 237
-------- pteryg op haryng ea 188 -------recta 87 ------- m ajor 8 0 - 8 1,2 3 5 , 251 - - tem p oro parietalis 73, 75,137
- corru gator supercilii 72, 74-75, - masseter 72, 76 - 78,80 - 81,92, 252 - tensor fasciae latae 459
80 94, 114,117, 190-191, 194, 200, ------- minor 80 -81,235 - - t y m p a n i 114,117,136,140,
- cricoarytenoid eus lateralis 206- 216,222 -228,230,237 -239, - - inferior 112-113,166 -168,170, 142 -143,150 -151,227
208 243-245 236-238, 242,252 -----tend o 143
----- pars intercartilaginea 207 - - p a rs p r o f u n d a 76 -79,189,237 - - la t e r a lis 112-113,156-157, - - veli palatini 8 1 ,114,117,141,
-------interm em branacea 207 -----superficialis 76-79,189, 237 166 -167,170 -172,237 -238, 1 79,188,191,197,227
- - posterior 126,191,195,198, - mentalis 7 2 -75,80 2 4 1 .2 5 2 - 253,472-473 - thyro arytenoid eus 204, 206-208
206-208,214 - mylohyoid eus 79 -80,85,114, - - m e d ia lis 112-113,156-157, - - pars thyro e piglottica 206
- cricothyroid eus 126-128, 205- 117,1 81,184 -185,188,200, 166 -167,170 -172,236 -238, - thyrohyoideus 8 5,133 -134,188,
2 0 9 ,212,214,219 -220,232 220, 223,236-238, 250-253 241,470,472 -473 193,2 08 -209,220,232,246,
- - pars obliqua 188,206,208 - nasalis 72-75,152 - superior 112-113,153,157, 249
recta 188,206,208 - - p a r s alaris 80 166 -168,170 -171,237 -238, - tibialis anterior 455,465
- deltoideus 454-455,465 -----transversa 80 2 4 0.252 - 253 - tra g ic u s 137
- d e pressor ang uli oris 72-75, - o b liq u us auriculae 137 - rho m boid eus minor 247 - transversostriatus (sceletalis)
80, 83 - - capitis inferior 235,251-253 - risorius 73-75 399,401
- - labii inferioris 72-75, 80 superior 80 -81,235 - salpin g o pharyng eus 141,191, - transversus auriculae 137
- - septi nasi 80 - - inferior 112-113,166 -168,236, 198 - - li n g u a e 181
- - s u p e rc ilii 72, 74-75,152 242, 253 -sart o rius 459 - tra p e zius 3 ,5 ,8 0 - 8 1 ,8 3 ,1 2 8 ,
- d ig astric us 118,184, 191,194, - - superior 112-113,152,157, - scalenus 231 135,214,220,230 -232, 234-
232,236, 251-252 166 -167,170 -171,237 -238, - - a n t e ri o r 87, 133, 220 -221,231 - 235, 246-247, 249, 252, 465
- - ansa ten dinis 184 240 233, 247-249 - - margo anterior 230
- - tendo interm edius 184 -----tend o 166 - - m e d iu s 87,133,220 -221,231, - triceps brachii 454-455,465
- - venter anterior 3,79 -80, 85, - occipitofro ntalis 75,118 233, 247-249 - - s u r a e 455
1 1 4 .1 1 7 .1 8 4 - 185,188,220, - - venter frontalis 73,75,253 - - posterior 87,231,247 -249 - u v u la e 126,179,191,198
223, 237-238 ----- occipitalis 7 3 ,7 5 ,1 1 9 ,8 0 - semispinalis ca pitis 8 0 -8 1,2 3 4 - - v a st u s m e d ialis455
----- posterior 3 ,8 1 ,85 ,1 1 9 - 1 2 0 , - o m o hyo id e us 133-134,219, 235,244 -245,251 -253 -v e n tric u laris 209
184 -185,188 -190,223 230-232, 246,248 -249 - - cervicis 235, 246-247,249 - v e rtic a lis linguae 181
- dilatator pupillae 116,160-161, - - tendo intermedius 85 - serratus anterior 128, 248 -v o c a lis 204, 206-207,209
171,457 - - venter inferior 85, 233 - - posterior superior 247 - zyg o m aticus major 72 -75,80
- epicranius 73, 75 superior 85 - sp hincter pupillae 108,112-113, - - minor 72-75, 80
- extensor hallucis longus 455,465 - orbicularis oculi 72-75,152 -153, 160 -161,167 -168,171,290, mydriasis 112,160,167, 517
- flexor digitorum profundus, pars 155,236,253,469 470-471 myelin 259
ulnaris 454-455 ----- pars lacrimalis 74 -75,80 -s p in a lis cervicis 251 myelosis funicularis 461
- g enioglossus 80 -81,129,134, ------- orbitalis 74-75, 80,152 - - splenius capitis 80 -81,234 -235, myoepithelium 161
181.184.2 0 0 .2 3 6 .2 3 8 .2 5 2 153 245 -246,251-253 myopia 157
- g eniohyoid eus 7 9 - 8 0 ,8 5 ,1 3 3 - ------- palpebralis 74 -75,152 -153 - - cervicis 246-247, 249,253 myotom us 293
1 3 4 .1 7 8 .1 8 1 .1 8 4 - 185,192, - - o r is 72 -75,80,252 - 253 - stap edius 118-120,142-143,
200, 236-238, 250 -----insertio mandibularis 80 150,475 N
- gluteus maximus 455 - o rb ita lis 457 - - t e n d o 140,142-143 naris 9, 28,244
- - m e d iu s 455 - palato glossus 129,181 -182, - sternocleid om astoid eus 3 ,5 , 7, naso pharynx 7 9 ,173,176,178,
- - m in i m u s 459 194-195,199 3 3 ,1 1 ,8 0 - 8 1 ,8 3 ,1 2 8 ,1 3 5 ,1 9 4 , 1 8 7 ,1 9 0 ,1 9 2 ,2 3 9 ,2 4 4 ,2 5 0 -
- helicis major 137 - p alato pharyng eus 191,194-195, 196,198,2 0 0 - 2 01 ,2 1 2,2 1 8 - 251
- - minor 137 198-199,251-252 220, 222,224, 226, 230-235, neocere bellum 357,362
- hyoglossus 8 1 ,129,134,181, - pectineus 459 246, 248-249,253 neocortex 266, 311,316, 318-319,
184, 188,200 - pectoralis major 454,465 - - ca p ut claviculare 82 321,382,384,483
- iliacus 459 ----- pars ab d o minalis 454 sternale 82, 218 neo pallium 311
- intertransversarius posterior ce -------sternocostalis 453 - - margo posterior 230 neo plasma 209
rvicis 235 - p ro c e rus 72, 75,152,252 - sternohyoid eus 3, 5, 85,133 - neorubrum 347
- latissimus dorsi 465 - pronator teres 454 134, 188,219 -220,233, 248- n ervi cervicales, rr. posteriores 234
- levator ang uli oris 72 -75,80,245 - psoas major 459 249 - ciliares breves 116,168 -169,171,
- - labii sup erioris 72 -75,80,253 - pteryg oide us 76, 78,94,117, - sternothyroid eus 85,133 -134, 290,470-471
alaeq ue nasi 72 -75,80,152 228 219, 232-233, 248 - longi 116,169
- - palp ebrae sup erioris 112-113, - - lateralis 40,63, 76-78, 80-81, - styloglossus 8 1 ,129,134,181, -cra n ia les 261
152 -154,166 -168,170 -171, 114,117,223,225 -227,239, 188,194 - erigentes 291
236 -237,240,253 243-245, 252 - stylohyoideus 8 1,8 5,118 -120, - supraclaviculares 132-133, 218,
- - scapulae 246-249, 253 ----- ca p ut inferius 61,63 134,184 -185,188 -191,194, 223, 230,235
- - v e l i palatini 8 1 ,126,141,179, -------superius 63 200, 223,253 - - interm edii 230-231
188.191.197.252 ----- pars inferior 76, 78 -78,253 - stylo pharyng eus 81,124,134, - - laterales 230-231
- longissim us capitis 80 -81,235, -------superior 76,7 8 -79, 253 188 -189,191,193 -196, 253 - - mediales 230
246-247,251 - - m e d ia lis 34, 76, 78-81,114, -su p in a t o r 457 - tem p orales profundi 76,117,
- - cervicis 246 117,189 -191,194, 223,225 - - tarsalis inferior 153,457 225-227
- longitudinalis inferior 181 227,238 -239,245,252 -253 - - M u li e ri 153 - viscerales 261
- - s u p e ri o r 181 - quadriceps fem oris 281,455, - - s u p e ri o r 152-153,457 n ervus 259,261,294
- longus capitis 81,87,221 459,465 - t e m p o ralis 7 6 -8 1,9 4 ,1 1 4 ,1 1 7 , - a b d u c e n s 24, 1 06 - 107,112 -
549
N neurilemmoma
113, 130, 166 - 171,1 98,239, - fro n ta lis 2 4 ,1 1 3 ,1 1 6 ,1 3 0 ,1 6 8 - 179, 223,227, 229,239,252, - - m e d ia lis 76,227
345, 370, 4 10 -413,4 72 -473, 171 290,442 -----r. nervi trig emini 143
477 - genitofem oralis 458 - m e d ia n us 456 - p u d e n d us 458
- accessorius 7 ,80 -81,105 -108, - glosso pharyng eus 1 0 ,8 1 ,1 0 6 - - mentalis 41,5 8 ,1 1 7 ,21 6 -2 1 7 , - radialis 456
124,1 28,130 - 132,135,194, 109,114,121,124 -126, 130- 223-224 -sa cc u laris 123,145,148
197 -198,209,214,220,230, 132,134 -135,138,182 -183, - - r . mentalis 225 - sacculoam pullaris 145
232 -234,245 -246,252, 345- 185,191,193,195 -199, 209, - musculi tensoris tym pani 117, - saphenus 459
355.410 - 414 244 -245,252,279, 286,290, 227 - - r. cutanei cruris mediales 459
- - r. extern us 128,135,196,198, 345 -346,354,360,410 -414, ----- veli palatini 117,227 -----infrapatellaris 459
230-234, 246 478, 507 - musculocutan eus 456 -s p in a lis 7 0 ,1 2 9 ,1 3 2 ,2 6 1 ,26 5 ,
- - r a d ix spinalis 244 - - r . sinus carotici 125 - mylohyoid eus 185,223,227 270 -271,287,292,301,304,
- alve olaris inferior 40 ,5 8 -5 9 ,1 1 7 , - - rr. pharyn gei 125 - nasociliaris 24, 116, 130,1 6 8 - 345, 384, 408, 453
179,185,194,223,225 -227, -----tonsillares 199 171 - - C1, radix ventralis 345
236-238, 245, 253 - gluteus inferior 458 - naso palatinus 5 8 - 5 9,1 3 1 ,1 7 4 - - - C 2 251
- - superior m e dius 116 - - s u p e ri o r 458-459 175,179, 229,290 - C3 251-252
posterior 58 - hyp oglossus 7 ,3 6 ,81 ,1 0 6 - 1 0 8 , - - rr. nasales posteriores inferio - - C 4 246, 249, 251
-------r. alve olaris superior p oste 129 - 134, 181-182, 185, 194, res 229 - - C 5 246-247, 249, 251
rior 226 196 -198,201,219,232 -233, ---------superiores laterales 229 - - C 6 246-249,251
- am p ullaris a n terio r 123,145, 245,252, 345,354 -355, 371, -----------me diales 229 - - C 7 247-249, 251
148 410-414,451 - obturatorius 458 - - C 8 248-249
- - la t e r a lis 123,145,148 - iliohyp og astricus 458 - occipitalis major 132,222-224, - - r . dorsalis 132,235
- - posterior 123,145,148 - ilioinguinalis 458 234-235,252 - - T h l 248
- a rc u s pharyn gei 11 - infraorbitalis 24, 58,116,152— - - minor 132-133,138,222 -224, - splanchnicus 261, 287,292,384,
- auricularis ma gnus 132-133, 153,1 6 8 ,1 7 2 ,2 1 6 -2 1 7,2 2 3 - 230 - 231,234-235 464, 495-496
1 3 8 .2 1 8 .2 2 2 - 223, 230-231, 225.229, 236,238,243 - - tertius 132, 234-235 - - major 286
234-235 - - r. alveolaris superior medius - o cu lo m o t orius 24,106-107, - - pelvici 286,291
- - p o s t e ri o r 119 -120,125,223 116,179 1 0 9 ,1 1 2 -113,130,153,159 - - stap edius 118-120,475
- auriculotem p oralis 114,117,125, - - rr. alveolares superiores ante 160,166 -171,198, 239, 241, - statoacusticus 357
2 1 6 .2 2 2 - 227,244,290 riores 116,179 251,2 8 6 ,2 9 0 ,3 3 1 ,3 4 5 , 352, - subcostalis 458
- a xilla ris 456 ----- alve olares superiores poste 370 -371,410 -413,426,431, - su blin g ualis 518
- buccalis 58,11 7 ,1 7 9 ,2 2 3 , 225- riores 116,179 469-473 - suboccipitalis 132,235
227, 237, 244 ----- labiales superiores 179 - - r . inferior 167-170 - supraorbitalis 2 4 ,1 1 6 ,1 5 2 ,1 6 8—
- canalis pteryg oid ei 121,229, - infratrochlearis 116, 152,169, -----superior 167-170 171,217,223,225
290 171,224 - o lfac t orius 106-107,110-111, - - r . lateralis 2 4,170 -171,216
-caro tic o tym p a n icus 125 -in terc osta lis 453 175,238,261,268, 278,320, -----me dialis 24,170 -171,216
-c o c h le aris 120,122,136,140, - interm edius 118,1 21,130,145, 345,480 -481,509 - suprascapularis 214,456
1 45 -146,151,279,474 -475, 151.198.229, 290, 345, 360 - o p hthalm icus 1 0 ,2 4 ,1 1 1 ,11 4— -su pratro chle aris 116,152,168,
505 - ischiadicus 458-459 116, 120-121,130, 132, 168, 171,216,223
- c u t a n e us 453 -la crim a lis 24,113 -1 14,116,121, 170, 175, 223, 227, 235, 239, - - n. supraorbitalis 224
- - ante brachii medialis 456 130,168 -171,290 442 - tentorius, r. m eninge us recur
- - fem oris lateralis 458 - laryng eus inferior 126-127,135, - o p tic us 24, 79,106 -107,111, rens 116
- dorsalis scapulae 456 198,205 113,130,156 -157,161 -163, - th oracicus longus 456
- ethm oid alis anterior 24,130, - - recurrens 126-128,135,195, 164 -166,168 -172,237 -239, - thoracod orsalis 456
171,175 205 -206,208 -209,213 -214, 241,251-252, 261,267,278, - tib ia lis 459
----- n.o p th ala m icus 175 220-221,232 298,310,330 -331,345,410, -tra nsversus colli 119,133,218,
- - posterior 24,116,171 ----- d exter 127,198,213 466-471,496 223,230-231
- facialis 10, 23, 32 -33, 72, 76, 80, -----sinister 127,198, 205,209, - palatinus 290 ----- anasto mosis 230-231
93, 106-107, 109, 114, 116, 213 - - m a j o r 58 -59,1 3 1 ,1 7 5 ,1 7 9 , - trig e m inus 6 , 24, 58, 72, 76,
118-121, 125, 130-131, 137- - - superior 126 - 127,135,195 - 229 106-109, 114-115, 118, 120-
138, 140-141, 143, 145-146, 196,198, 205-206,208 -209 - - minor 131,175,179,229 121, 124-125, 138, 170, 175,
1 5 0 - 151,153,155, 182-183, ----- r. externus 135,205, 214,219, r. tonsillaris 199 1 7 9 ,1 8 5 ,1 9 7 -1 98 ,2 1 6 -2 1 7 ,
1 85,194,198, 201,216, 222- 232 - pectoralis lateralis 456 222-223, 227, 235-236, 242,
227, 229, 243-245, 253, 279, ------- internus 135,202,205,219, - p eriphericus 388,453 3 0 0 ,3 3 1 ,3 3 5 , 345-346, 351,
286, 290, 345, 350, 353-354, 232 - petrosus 121 353,357, 3 6 0 ,370 - 371,379,
3 6 0 .4 1 0 - 413, 446, 451,469, - lingualis 114-115,117,120 -121, - - major 2 0 ,1 1 8 ,1 2 0 -1 2 1,1 3 0 - 434, 438, 442,469
475, 478, 507 134,1 8 2 - 1 83 ,1 85 ,2 2 3,2 2 5 - 131, 141, 145-146, 150,197, - - n. auriculotem p oralis 138
- n. auricularis posterior 224 2 2 7 ,2 3 7 ,2 4 5 ,2 5 1 ,2 9 0 ,4 7 8 , 229,290 infraorbitalis 2 2 2
-----vestibulocochle aris 144 507 - - m i n o r 121,125,130 -131,140 - ----- mandibularis 223
- - r . colli 119,224,230-231 - m andib ularis 10, 76,8 0 -8 1 , 141,1 46,150,197, 290 ----- maxillaris 223
----- marginalis mandibulae 119, 114-115, 117,120 -121,125, ---- radix parasym pathica ganglii ----- mentalis 2 2 2
216,224 13 0 - 1 3 1 ,1 6 9 ,1 7 5 ,1 7 9 , 182, otici 227 ----- o phthalm icus 223
-----stylohyoideus 119,185 1 8 5 ,2 2 3 ,2 2 6 - 2 27 ,2 3 9, 243, - - profundus 20,121,130 -131, -----supraorbitalis 2 2 2
- - rr. buccales 119,216,224 442 229 -----supratrochlearis 2 2 2
----- digastricus 119,185 - - n. mylohyoid eus 185 - pharyn g eus 229 - - p o r t i o major 114,170
----- tem p orales 119,216, 224 - massetericus 76,117,223, 227, - p h re n ic us 133,214,220 -221, ----- minor 114,170
-----zyg o matici 119,216, 224 244 231 - 233,247-248, 389,456 - - radix motoria 345,410-413
-fe m o ra lis 458-459 - maxillaris 10, 5 8 ,11 4 -116,120 - - pteryg oide us 117 sensoria 345,410-413
- fib ularis co m m unis 459 121,130 -131,168 -170,175, - - la t e r a lis 76,227 - tro chle aris 24, 106-107, 112-
550
nucleus saliva torius inferior nervi glossoph aryngei N
113, 130, 166 -171,239, 345, - - sub m an dib ulares 6 - 7 ,1 0 4 - - - t h a la m i 336 - m esence p halicus nervi trig emini
352,360, 379,410 - 414 105,183, 201 - cochlearis 108-109,122, 346, 108 -109,114 -115,193, 346,
- ty m p a n ic us 124 -125,131,140 - - - sub m entales 6 -7,104 -105, 475 352, 503
141.193.290 183 - - anterior 108,122-123, 346, - motorius 346,493, 511
- u ln a ris 456 - - supraclaviculares 6 354,474, 505 - - nervi facialis 511
- u tric u laris 123,145,148 - - t h yr o i d e a e 105 - - posterior 108,122-123, 346, hypo glossi 511
- utriculo am pullaris 145 nodulus 356,358, 361,433 474,505 -----trig emini 108 -109,114,346,
- vagus 7 ,1 0 ,8 1 ,1 0 6 - 1 0 9 ,1 2 4— n o dus ly m pha ticus 201,253 - colliculi inferioris 474, 505 348,350,353,511
13 2,135,138,181 -183,191, norma frontalis 14 - - superioris 352,515 - nervi ab ducentis 108-109,112,
193 -194,196 -198,205, 209, - lateralis 12 - co m missurae posterioris 476 118,168, 346,348,350,353,
212 -214,219 -221,232 -233, - o ccip italis 16 - corporis geniculati lateralis 334, 451,472 -473,476 -477
24 4 -248,252,279,286 -287, - verticalis 19 337 - - accessorii 355, 389,476
290, 292, 300,345 -346,354, nuclei cerebelli 269,419 ----- me dialis 334, 337,474 - - facialis 108 -109,118 -119,121,
37 1.4 1 0 - 414,478,507 - dience phali 349 - - tra p e z o id e i 474 346, 348, 350, 353,475
- - r . sinus carotici 125 - formatio nis reticularis 447 - corticalis 323 - - hyp oglossi 108 -109,129,346,
- - r r . pharyngei 125 - funiculorum posteriorum 447 - c u n e a t u s336, 344,351,355, 348,350, 354-355
-v estib u laris 120,136,140,145— - in trunco encephali 279 361,394 -395,434 -435, 439, - - o c u lo m o t o rii 108-109,112,
146, 151,279, 476 - intralaminares 334-336 460, 499 168, 346, 348,350,352,470,
- vestibulocochlearis 33,106-109, - - t h a la m i 499 - - accessorius 355, 396,434,499 472 -473,476 -477
120, 122-123, 130,145, 198, - lemnisci lateralis 474,505, 529 - cuneiformis 441 - - p h r e n ic i 389
243,253,279, 345 -346,353 - - mammillares 338 - d entatus 243, 336, 347,353, - - trochlearis 108 -109,112,168,
3 5 4 .3 6 0 .3 6 9 .4 1 0 - 413,469, - mediani 335 358-359, 361-362,418 -419, 346, 348, 350, 352,472-473,
496,505 - motorii nervorum cranialium 430-431 476-477
- - radix cochlearis 354 399 - - c e r e b e lli 336 - olfactorius anterior 480-481,
- zyg omaticus 2 4,114,116, 121, - nervorum cranialium 349, 534 - dorsalis 334 509
229.290 - pontis 344, 351-352, 359, 361, - - lateralis 334, 336-337,423 - olivaris accessorius 351
neurilem m o m a zob. neurinom a 445.447.450 - - nervi vagi 108 -109,126,290 - - - inferior 354, 361,430 -431,447,
neurinom a 12 2 -t erm in a les 469 291,346, 348,354,476,478, 515,528
neurocranium 13,250 - thalami 414 -416,423,431 -432 480 - - su p erior 353,474-475, 528
neurocyti corbiferi 359 - tru n cie n c e p h a li 349 - - t e g m e n t i 343 - o rig in is 108-109, 346,493
- stellati 359 - tu b era les 291,338 - - thalami 337 - o v a lis 478,507
neurocytus 258 - - hyp othalami 291 - dorsolateralis 387 - parabrachialis 507
neurofibrae 259, 265 n ucle us 259, 2 6 6 ,3 1 1,338,445, - dorsome dialis 338, 341,388 - - medialis 478
- afferentes 495 492 - Edingeri-Westphali 290,346, - paraventricularis 333, 338-340
- autonomicae 495 - accessorius nervi oculo m oto 469-471,517 - parvocellularis 469
- efferentes 495 rii 108-109, 112, 290-291,346, - em boliformis 353,358, 361 -362, - Perlia 470
- postgan glionicae 495 469-471,517 419.499 - p o st e rio r 338-339
- preganglionicae 495 - accu m b ens 430 -431,448,483 - - c e r e b e lli 336 - posterolateralis 388-389
- somaticae 495 - am biguus 108-109,124,126, - fastigii 353, 358, 361 -362,419, - posterome dialis 389
neuroglia 259 128,193, 346, 348,350,354, 450,476 - pre opticus 338-339
neurohyp o physis 306, 328, 331, 511 - g eniculatus lateralis 337 - prepositus 513
338-340 - amyg dalae corticalis 411 - - m e d ia lis 337 - - hypo glossi 472
neurole m m ocyti 259 - - la t e r a lis 411 - gigantocellularis 441,446 - pretectalis 441
neuronum 258, 334, 349 - anterior 334, 336-337,423 - glo bosus 353, 358, 361 -362,419, - - a n t e ri o r 441,443
- intra murale 287 - - thalami 334-335, 337, 339, 476.499 - principalis (p ontinus) nervi tri
- motorius a 399,401 482-483,485 - gracilis 336, 344, 351,355, 394- ge mini 108 -109,114 -115,193,
neurothelium 298-299,301 - anterolateralis 388-389 395,4 34 -435,439,460, 499 346,353,439, 503,529
nodi lym p h a tici auriculares 105 -an tero m e d ialis 389 - g usta t o rius 124 - pro prius 389
- - a x illa r e s 105 - basalis 266-267, 277,311, 323, - hab enularis 3 4 2 -343,480,482 - - pulp osus 70,453
- - cervicales anteriores 104 326, 3 3 3 ,3 7 6 ,3 8 2 ,4 0 1 ,4 4 4 - 483 -ra p h e s 348,443,483
laterales 7,138 445,448,492 -493 - infundibularis 338 - - m a g n u s 348,441
-----profundi 6 - 7 ,1 0 4 ,1 3 8 , 183, - - pars lateralis 323 - interm ediolateralis 289, 389 - - me dianus 348
201,233 ----- medialis 323 - interm edio m edialis 389 - - o b s c u r u s 348
-----superficiales 230 - - prosence phali 485 - interp ed uncularis 343,480,482 - - pontis 348
-------anteriores 104 - - t e le n c e p h a li 326 - interpositus anterior 358,419 - - posterior 348
-------laterales 104 - - t h a la m i 326 - - posterior 358,419 - reticularis 348
- - f a c ia l e s 105 - caud atus 2 3 9 ,2 6 6,303,311,323, - interstitialis 476, 513 - - thalami 333, 335
- - infraauriculares 104 326-327, 329-330,333, 342, - - rostralis 472 - retrop osterolateralis 388-389
- - ju g u l a r e s laterales 104 347,368,378,381,410 -412, - lateralis 323 - ruber 112,240, 268,277, 337,
- - laryng otracheales 105 414-415, 423 -424,428,430, - - c e r e b e lli 358,419 343-344, 346-347, 350, 352,
- - mastoidei 104,138 433.448.450 - - p o s t e ri o r 334, 337 359, 36 1,371,401,414, 426-
- - nuchales 105 - - ca put 251,266, 326,410-411, - - t h a la m i 337 427,432 -433,445, 447-448,
- - occipitales 6 ,104 - 105,234 414, 423-425,430-431 - lentiformis 326-327,448 450,476,515
- - parotidei 105,138 - - cauda 266, 326,411,414 -417, - lentis 159 - salivatorius 480, 507
----- profundi 104, 138,201 423 -425,429 - me dialis 334,388 - - in f e ri o r 109,124 -125,200,
-----superficiales 104,138 - - c o r p u s 326,411 -417,422 - - c e r e b e lli 358,419 290 -291,346,478
- - p ra e a u ric u la re s ó - centralis 323,389 - - dorsalis 334, 337 -----nervi glosso pharyngei 108,
- - retroauriculares 6,10 4 ,1 3 8 - centro m edianus 334-336,449 - - t h a la m i 335,337 346
551
N nystagmus
- - s u p e ri o r 109,118,121,200, - superior 475 - sphen oid ale 13,17, 20,22, 24, - dentis 54
290-291,346 o peratio glandulae thyroid eae 209 2 8 ,3 4 ,3 7 - 3 8 ,1 6 6 ,2 4 2 , 308 - filiformis 180,479
-----nervi facialis 108,346,478 o peratio nes arteriarum carotidum - - a l a major 12 -15,23 -26,32, 34, -f o lia ta 180,195,479
- sensorius 346,493 209 96, 242 -fu n g iform is 180,479
- septalis 3 4 3 ,483, 509 o p erculum 311, 315,425 ----- minor 14,22-26, 364 - gingivalis 50
- solitarius 279,289 - fro n t a le 311,315 - - corp us 29-30, 35,39,243 - interd entalis 51
- spinalis nervi accessorii 108-109, - parietale 311,315 - - f a c i e s orbitalis 26 - nervi optici 156
128, 346,350,511 - t e m p o ra le 311,315 - - fossa hyp o physialis 23 -v a lla t a 180,195,478 -479
----- trig emini 108-109,114-115, ora serrata 156-158,162 - - proc. pteryg oide us 16 papillae linguales 180
124,126,193, 346,353-355, orbiculus ciliaris 158 - t e m p o ra le 3 ,1 3 - 1 5 ,1 7 ,2 1 , 26, - telae connectivae 50
438 -439,442,478, 503 orbita 15,24, 2 6 ,3 1 ,3 7 , 56,111 - 3 2 - 3 4,6 3 ,6 8 ,1 4 4 ,3 0 8 ,3 6 4 paraesthesia 460
- Stilling-Clarke zob. nucleus th o 1 1 4 ,1 1 6 ,130,166,168,172, - - facies tem p oralis 33 paralysis 462
racicus d orsalis 177,194,236, 242,308-309, - - fissura p etrotym panica 33 - spinalis spastica pro gressiva 462
- subthalamicus 332-333, 342- 313 tym pan o m astoid ea 33 paresis 462
343,431,448 -449 organa genitalia 286 - - fossa mandibularis 32-33 paries alveoli 51
- suprachiasm aticus 469 organum Corti zob. organum spi - - p a r s petrosa 13,16 -17,20, -c a ro tic us 140-141
- suprao pticus 338-340 rale 2 2 - 2 3 ,3 2 ,1 1 8 ,1 4 4 ,1 4 6 , 242, - inferior (fundus) orbitae 26
- te g m entalis 450,480 - spirale 146,279,474 253, 364 - internus basis cranii 144
- - dorsalis 478,482 - subcom missurale 306 -----squam osa 12 -13,16 -17,20, - ju g u laris 140-141
- - pe dunculo p ontinus 348 - subfornicale 306 2 2 ,2 7 ,3 2 ,6 0 ,1 4 4 - la byrinthicus 140-141
- term in a tio n is 108 -109,346,493 - vasculosum laminae term in a -----tym panica 13,20, 32,138 - - mastoideus 140-141
- th oracicus 361, 397,435 lis 306 129 - m em branaceus 140,204
- - dorsalis 499 -v estib u lare 279 - - proc. mastoideus 12,16, 32-33 - osseus 146
- - posterior 389 -v o m ero n asale 481 -----styloideus 12,16, 32-33 - posterior pharyngis 194
- tra c t u s solitarii 109,118,121, origo arteriae verte bralis 365 ----- zyg o m aticus 20,33 - t e g m e n talis 140-141
124, 126, 193,354,478, 507 oro pharynx 178 -179,187,190, - - tub erculum articulare 33 pars alveolaris 40-41
----- pars inferior 108,124,126, 192,239,250 - tribasilare 34, 36 - - m a n d i b u la e 40
346 os ethm oid ale 12 -13,15,22 -28, - vespiform e zob. os sphenoidale - a n t e rio r 61,180
-------superior 108,118,124,126, 3 1 ,3 7 ,1 1 0 ,29 8 , 309 - zyg o m aticum 12 -15,20,24 - 27, - basilaris ossis occipitalis 173,189
346 - - concha nasalis media 15,28 32, 308-309 - - pontis 344, 347, 501
- ventralis anterior 334-336,430 sup erior 28 - - facies orbitalis 25-26 - c a e c a retinae 162
- - interm edius 334-336 - - c r is t a galli 23 -----tem p oralis 21 - cartilaginea 141
- - lateralis 334 -337,423,430,449 - - lamina cribrosa 481 ossa cranii 264, 296,301 - - t u b a e auditivae 191,197
- - p o s t e ri o r 430 ----- orbitalis 2 5 - 26,31,236 ossicula auditoria 150 - caudalis 442
- - posterolateralis 334-337, ----- perp en dicularis 14,26, 29,31 ostium 176 - cavernosa 364
441-442 - fro ntale 3 ,1 2 - 1 5 ,1 8 - 2 0 ,2 2 - 2 4 , - pharyn g eum tu b ae au ditivae - c e n tra lis 414,422
----- thalami 435,478 26, 28-30, 34, 37, 77, 309 141, 173,177, 187,192,197, - - ventriculus lateralis 302,422
- - postero me dialis 334-337,442, - - facies orbitalis 25-26 2 11 - cerebralis 364
503 - - pars orbitalis 25 -sin u s maxillaris 31 - c e rvic a lis 364
-ve n tro la teralis 334 - - proc. zyg o maticus 27 - tubae auditivae 190-191 - c ilia ris retinae 162
- - t h a la m i 335-336,361 - hyoideum 3 ,1 1 ,1 3 ,4 1 ,8 5 ,1 7 8 , otitis media 141 -c o c h le aris 123
- ventro m e dialis 338, 341, 388 181 -182,184,188,192 -193, otolithica zob. m em brana stato - crico pharyng ea 189
- vestibularis 108-109,122,279, 200,202, 204, 208,211,220, coniorum - dextra 473
3 4 6 ,3 5 3 ,3 5 9 ,3 6 1 ,4 6 9 ,4 7 6 - 232,250-251 oxycep halia 17 - fixa 50
477 - - c o r n u majus 189,252 - fla ccid a 139
- - inferior (Rolled) 108,122-123, ----- minus 252 P -fu n d ifo rm is 189
346, 353,477 - - c o r p u s 3 ,1 0 ,4 1 ,8 5 ,2 0 2 pachym eninx 264 - gustatoria 478
- - lateralis (D eitersi) 108,122 - - intermaxillare 9 palatoschisis 9 - horizontalis 366
123, 346, 353,362,450,477 - lacrim ale 12 -13,24 -25, 28-30, palatum 2 1 0 - insularis 366
- - medialis (Schwalbe) 108,122- 309 - durum 38,173,178 -179,236, - intercartilaginea 207
1 23.346.353.477 - nasale 3,12 - 15, 24 -25,28, 30, 238, 245, 250 - intermedia 357-358, 361
- - superior (Bechterevi) 108,122 - 309 - m o ll e 173,177 -179,186 -187, - interm em branacea 207
1 23.346.353.477 - o ccip ita le 3 ,1 2 - 1 3 ,1 6 - 2 2 ,3 2 , 190,1 92 -193,211,238,250 - interp olaris 442
- visceralis nervi oculo m otorii 290 3 4 ,3 6 ,6 6 ,6 8 ,2 4 5 , 309 - primarium 9 - iridica retinae 162
nystag mus 144, 362,469,473 - - pars basilaris 36,66 -67 - secundarium 9 -la te ra lis 357-358
lateralis 36 paleocereb ellum 357 - libera 50
O - p a la tin u m 13,16-17, 20 -21,24, paleocortex 266,311,313,320, - m a n d ib u laris 94,228
oculus 8 , 2 63,457,477 28, 34, 38-39 323,482 - me diana 357-358
- d e x t e r 473 - - lamina horizontalis 29-30 paleorubrum 347 - neospinothalamica 441
- sinister 473 p erp en dicularis 39 palle op allium 311 - o bliqua 189
oeso phag us 7 ,126,188 - 189,192, - - proc. pyramidalis 24-25, 27, pallidum 347,401,437,445 - o p tic a retinae 162
195, 204, 208,210 -212, 221, 38-39 palliothalam us 334 - o ra lis 442
248, 293 - p arie ta le 3,12 -22, 26,32, 34, pallium 311,334,425 - o sse a 141
olig o d endro gliocyti 259 77,308 palpebra 153 - paleospinothalamica 441
oligo de ndro glio ma 284 - petrosum 364 - in f e rio r 153-154 - parasym pathica 286
oliva 108,118 ,1 2 6 ,1 2 9 ,2 6 8 ,2 7 7 , - processus alve olaris 51 -su p e rio r 153-154 - petrosa 13, 96, 197, 364
3 4 5 ,3 4 7 ,3 5 1 ,3 5 7 ,3 6 0 ,3 7 1 , - sacrum 301,407,458 pancreas 286 - - ossis tem p oralis 136
4 47,450 ,5 1 5 ,5 2 8 - - facies dorsalis 409 p a pilla 180 - p ostcom m unicalis 366
552
radix dorsalis R
- posterior 61,180 - cervicalis 7,81,13 2 -1 3 3 ,1 3 8 , - posterior 157,159 - vocalis 202-203,207

- posterolateralis funiculi latera 218,233 -234 - t e m p o ralis 266,312 - zyg o m aticus 3 3,175,227 -228
lis 443 - - n. auricularis magnus 138 pons 1 0 6 ,1 1 2 ,114,118,123,168, - - o s s is tem p oralis 60
- p ostsulcalis 180 occipitalis minor 138 241-242, 260,263,268 -269, pro minentia canalis facialis 140
- preco m municalis 366 - choroid eus 240, 253, 265,285, 299,308, 331,344-345, 347, - -s e m ic irc u la ris lateralis 140
- prestyloidea 194 302-307,328 -330, 333,354, 349,352 -353,357 -358, 361, - fro n ta lis 8
- p resu lcalis 180 358,371,414,425, 427, 483 3 7 1 ,3 7 6 ,3 7 9 ,4 1 0 - 4 1 1,4 1 3 - - laryng ea 3,202 -203
- pterygoidea 94, 228 - - ventriculi lateralis 304-305, 4 1 4 ,416,426,430 -433,446, - mallearis 139,143
- pteryg op alatina 94,228 329, 379, 414 -419,424 -427, 451,511,529 -530 - mandibularis 8
- retrostyloidea 194 429-431 pontocere bellum 357, 362 - maxillaris 8-9
- sinistra 473 ----- quarti 304,417 porus acusticus externus 33,46, - nasalis lateralis 8
- sphenoidalis 366-367 -----tertii 304, 376, 379 6 0 ,7 7 ,1 4 4 - - m e d ia lis 8
- sym pathica 286 - d e n ta lis superior 116 - - internus 23, 3 3 ,1 18,120,122, pro mo ntorium 140,150
- tensa 139 - hyp o gastricus inferior 286,495 130,144-145 prosencephalon 262,329
- term inalis 367 - intraparotid eus 118-119, 2 0 1 , precuneus 314 protrusio 62
-v estib u laris 123 222-224 presubiculum 483 protuberantia mentalis 3 ,40
partes coli 286 - lu m b a lis 458 primordium hyp o physis 263 - o ccip ita lis externa 3 -4 ,1 6 , 21,
- recti 286 - lum bosacralis 458 processus alve olaris 40 -41,50,172 36,66 -68, 375
pe diculus arcus verte bra e 65 - myentericus (Auerbachi) 294 - anterior 142 - - in t e r n a 6 6
p e d u nculus cereb ellaris 268-269, - nervosus 453 - - mallei 143 psalterium 321
345,357,360 -361,523 - o phthalm icus 169 - artic u laris 64 ptosis 1 1 2
- - inferior 122,345,351,354,356, - parotid eus 201 - - in f e ri o r 64-65,71 pulm ones 286,457
36 0 -361,397,416,431,435, - p haryng eus 124 -126,193,196 - - s u p e ri o r 64,71 pulpa dentis 43
477,499 - pteryg oide us 98-103, 217,374 - cilia re s 158 p ulvinar 331,337,
- - me dius 305, 345, 351,356 - -re c t a lis 495 - clin oid eus anterior 23,34 -35, - thalami 251,330 -331,334, 336,
357, 360 -361,371,415 -417, - sacralis 458-459 39, 364 426,429 -433, 469
430-431 -su b m u c osus 294 - - posterior 23,35 puncta lacrim ale inferius 154
- - superior 335,345, 351 -353, - - externus (Schab adasch) 294 - cochleariformis 141 - - s u p e ri u s 154
356 - 357,360 -361,371,397, - - internus (Meissner) 294 - co ndylaris 40, 56, 76 p unctum nervosum Erba 230
41 5 -416,432,435,499 - sym p athicus caroticus internus - coronoid eus 4 0 ,4 2 ,5 1 , 76-77, pupilla 160
- cerebri 324, 357, 377,414,433 197 85, 184 putam en 239,252, 266,303, 311,
- corp oris mammillaris 339 - th yro id e us impar 102, 205,213 - - - mandibulae 76, 78 323, 326-327, 333,336-337,
-flo c c u li 356 214,220 -fro n ta lis 8 342-343,347, 3 6 8 ,381,410 -
p eriarchicortex 320,483 -ty m p a n ic us 124-125,140-141, - - m a x illa e 28-30 415,4 23 -425,428 -430,433,
pericranium 299,301,408 185 - ju g u laris 36 437,448 -450,493
-c a lv aria e 296,372 -v e n o sus 101,195 - la t e ra lis 142 pyramis 268,271,276 -277,344 -
perikaryon 258, 349 - - canalis nervi hypoglossi 1 0 1 , - lenticularis 142 345, 347, 3 61,401,446,450, 528
perilym pha 142,144,146 130,375 - mandibularis 8 - bulbi 345
p erineurium 265 - - caroticus internus 130-131 - mastoid eus 3,21, 32 -3 3,6 0 ,6 6 , - me dullae o blo ngatae 345,451,
perio do ntiu m 51 - - f o ra m in is ovalis 130-131, 6 8 , 77, 138, 140-141, 144,184 - 501
periorbita 153,168,170-171 373-374 185,364,375 - partis petrosae 33
periosteum 264 - - prostaticus 407 - maxillaris 8-9 - v e rm is 356
p eripaleocortex 320 - - verte bralis 273,304 - - la t e r a lis 9
pes hip p ocam pi 253,413, 417, ----- extern us 19,1 01,374 -375, - muscularis 203 Q
427 407 - nasalis lateralis 8 quadrantan o psia contralateralis
petiolus epiglottidis 203 -------anterior 407 - - m e d ia lis 8 inferior 468
pharynx 141,178,188,192 -----internus 301,374,406 -407 - palatinus maxillae 2 6 ,3 1 ,3 9 ,1 72 - - superior 468
philtrum 8-9 ------- anterior 273,407 -408 - - sulcus palatinus 251
pia mater 163, 264, 297,299, 301, ------- posterior 407-408 - posterior 29 R
407 -visc e ra lis 495 - pteryg oide us 13, 34, 76,228 ra d iatio acustica 505
- - e n c e p h a li 301 plica aryepiglottica 190,195, 204, - - lamina lateralis 21,29, 34-35, - corporis callosi 325
- - s p in a lis 301 206-207,211 3 9 ,6 1 ,7 8 ,1 7 9 ,2 2 8 - optica 111,278, 324,466,469
placoda nasalis 8 - glossoepiglottica me diana 2 1 0 - ----- medialis 21,29 -3 0 ,3 4 -3 5 , - thalami 334-335,499, 503,507
plagiocephalia 17 211 39,6 1 ,1 7 9 - - anterior 325, 335
planum occipitale 16 - mallearis superior 143 - pyramidalis 38 -39,142 -143 - - c e n tr a lis 325, 335
- t e m p o rale 487 -salp in g o p h aryn g e a 173,186- - spinosus 64, 301 - - inferior 335
plasm ocyto ma 19 187,190,192 - - axis 235 - - posterior 325, 335
platysma 7 2 -7 5,7 9 -8 0,8 3 ,1 1 8 , - sublingualis 182,200 - - verte bra e C7 4,64-71 - thala m ocin g ularis 482
21 2,218,236,246 - vestibularis 192,204, 207,209, cervicalis 3 ra d ix 45
plex us 261, 388,453 211 ----- pro minentis 246 - anterior 2 6 1 ,2 6 3 ,2 7 1 ,2 8 7 ,2 9 2 -
-a u t o n o m ic us 495 - v o c a lis 192, 204,211 - styloid eus 1 0 ,1 3 ,2 1 ,3 2 - 3 3 ,6 0 , 293, 384, 388, 390,408,440,
- basilaris 308, 372-374 plicae neurales 262 6 6 , 6 8 , 77,136,181 -182,184, 452,457
- brachialis 7,1 33,214, 220-221, poliomyelitis 462 191,194, 364 - C 8 270, 384
231-233, 248,456 polus 266 - transversus 64 -66,68 - 70 - cochlearis 122-123, 354
- cardiacus 135 - a n t e rio r 157,159 - - a t l a s 235 - cranialis 108,128, 209, 346
- c aro tic us 125 -fro n ta lis 266, 310, 312,428 - - verte bra e Th2 248 - d e n tis 43,51
- - in t e r n u s 121,125,130 -131, - occipitalis 111,266,310, 312, - uncinatus 3 0 - 3 1 ,3 7 ,6 5 ,7 0 - 7 1 , - distalis M2 51
141,160, 169, 197,229 319,322,428 176 - d o rsa lis 70,301,452 -453
553
R rami ad nervum opticum
- lateralis 466 ----- o phthalm icus 300 ----- o phthalm icus 300 - digitorum 436
- linguae 173 ,177,180,190, 207, - t erm in a les 367 -----spinosus 300 - entorhinalis 323,483
210-211 - - (corticales) inferiores 367 -----vagus 300 - fa c ia lis 2
- medialis 466 -----superiores 367 - - recurrens 116 - fro n ta lis 2
- mesialis M2 51 - tra c h e a les 208 - mentalis 94 - infraorbitalis 2
- motoria 114-115,227 - zy g o m a tici 119,223 - musculi stylo pharyng ei 124-125 - infratem poralis 2
- nasociliaris 116,168-169 ram us anastom oticus 97,169 - mylohyoid eus 94 - mastoidea 2
- nervi spinalis C 8 232 - - cum arteria lacrim ali 95 - nasalis externus 175 - mentalis 2
L4 453 - a n t e ri o r81,133, 384,457 - nervoru m 96 - m e ta c arp i 436
-----L5 453 - arteriae centralis retinae 165 - o ccip ita lis 92-93 - nasalis 2
-----T h l 232 - auricularis 92 -9 3,1 2 6 ,1 3 5 ,1 3 8 - parietalis 94 -95,367 - occipitalis 2,234 -235
- - v a g i 209 - - nervi vagi 138 - - a. mening ea media 300 - olfactoria 1 1 0
- p arasym p a thica 168-169,229 - b asa lis tentorii 96 - parieto occipitalis 367 - o ra lis 2
- - nn. erigentes 291 - calcarinus 367 - parotideus 92-93 - o rb ita lis 2,152
-----splanchnici pelvici 291 - c e rvic a lis 119 - pericardiacus 133 - parietalis 2
- p o st e rio r 2 61,263,271,287, - cin gularis 367 - petrosus 95,150 - parotid eom asseterica 2
292-293, 384, 390,408, 440, - collateralis axonis 258 - pharyn g eus 8 9,93,124 -127, - preo ptica 343
452 -453,457 - c o lli 119 135,209 - sternocleid om astoid ea 2 ,7
- sensoria 114,229 - - nervi facialis 218,223, 230 - posterior 8 0 - 81,133,287,384, - tem p oralis 2
-s p in a lis 108,128,346 -c o m m u n ic a ns 116,133,138,301 453,457 -tra nse n t orhin alis 488
- - n e r v i accessorii 131 - - a l b u s 2 87,292,38 4,495 - sinus carotici 124,134 - zyg omatica 2
-sy m p a th ic a 168-169, 229 - - cum nervo zyg o matico 116, - - cavernosi 96 region nucleorum basalium 381
- ventralis 70, 287, 301, 345,452 121 - spinalis 272,404-405 renes 286, 293
- vestibularis 122-123 ----- plexus brachialis 133 -sta p e d ius 150-151 rete vasorum piae matris 164
rami ad nervum o pticum 165 - - griseus 287,384,495 - - n e r v i facialis 143 reticulum trabeculare 156,158,
- alve olares superiores 58 - - nervi cochlearis 145 - stern ocleid om astoid eus 90,93 161
posteriores 116 vagi 138 - suprahyoideus 93 retina 106,153,156 -157,162 -164,
- buccales 119,223 - corp oris callosi d orsalis 367 - tem p oralis 119,223 278,466
- cardiaci cervicales 127 - crico thyroid eus 90,9 3 ,2 0 5 - - anterior 366-367 - pars nasalis 466
- circumferentes breves 370-371 - cutan eus anterior 453,459 - - me dius 367 - - o p t ic a 158,162
- - l o n g i 370-371 - - la t e r a lis 405,453 - - posterior 367 - - t e m p o ra lis 466
- cutanei cruris me diales 459 - - m e d ia lis 405 - tem p oro occipitalis 367 retrusio 62
- d e n ta le s 95 - - posterior 234 -thyro hy o id e us 134,219,232 rhinence phalon 311,320
- - inferiores 117 - d escend ens 92-93 - t o nsillaris 125,92 -93,199 rh o m be nce phalon 262, 269, 302
- dorsales linguae 93,199 - d ig astric us 119 - tubarius 125 rima glottidis 204,210,249
- - nervorum spinalium 223 - d o rsa lis 287,301,405,457 - venae centralis retinae 165 - o ris 178
- globi palladi 369 - e xt e rn us 127 - ventralis 70,185,287, 301,457 - palp ebrarum 153
- intergan glionares 135 - - nervi laryng ei sup erioris 208 -v e n tric u laris 208 - v estib u li 204
- laterales 370 - fro n t a lis 94 -95,97 -zy g o m atic o facia lis 116 rostrum corp oris callosi 321
- linguales 125 - - a. meningea media 300 -zyg o m atic o te m p oralis 116 rotatio externa 167
- nasales interni 175 - - antero m edialis 367 raphe mylohyoidea 85 - interna 167
- - laterales 175 - - interm edio m edialis 367 - pharyn gis 189,196 ruptura an eurysmae arteriae cir
- - me diales 174-175 - - postero me dialis 367 - pteryg om an dib ularis 188,194 culi arteriosi 380
- - posteriores inferiores 175, 229 - g a n g lio n aris 116, 229 recessus 328 - arteria e m eningeae me diae 380
aa. nasales posteriores late - - trig eminalis 96 - e pitym panicus 143
rales 174 - g eniohyoid eus 185 - hyp otym panicus 143 S
-----laterales 290 - g la n d u laris 9 0 ,9 3 ,1 2 1 ,29 0 - infundib uli (infundibularis) 302- sacculus 122 -123,136,144 -145,
-----superiores laterales 175,229 - - a n t e ri o r 93 303,328, 340 148,476
------- me diales 174,229 - - lateralis 93 -la te ra lis 302-303,430 - d e n ta lis 54-55
--------- n. maxillaris 175 - g y ri an gularis 367 - - v e n tric u li quarti 431 - laryngis 204
- nucleorum thala mi 369 - infrahyoid eus 90,93 - m em branae tym p ani superior saccus co njunctivalis 153
- oeso phag eales 89 - internus 127-128 143 - e n d o lym p h a ticus 140,144-145,
- o rb ita les 229,290 - - nervi laryng ei sup erioris 208 - opticus 332,426 148
- paracentrales 367 - mandibulae 40,85, 94, 100,184, - pinealis 302-303, 342 - lacrimalis 152,154-155
- parame diani 370 194,225 -226,238 -239, 245 - p irif o rm is 190,195,204,207, - pharyn ge us 11
- parotidei 227 - marginalis mandibulae 119,223, 211,239,246 -247 sacrum 264
- perforantes 137, 369 232 - preo pticus 332-333 scala tym pani 144,146-147
- pharyn gei 124 -125,127,134 - - tentorii 96 - sphen o ethm oid alis 31,173 - v estib u li 144,146-147
- plexus intraparotid ei nervi facia - mastoideus arteriae occipitalis - suprao pticus 302 -303,328,332 scalp 372
lis 2 2 2 130-131,300 - suprapinealis 302-303 scapha 137
- precuneales 367 - m enin g eus 9 6,116 -117,126, re gio ante brachii 436 scaphocephalia 17
- pteryg oid ei 94, 228 227,300, 384 - auricularis 2 scapula, ang ulus superior 3
- septales anteriores 174-175 - - a. ethm oidalis anterior 300 - buccalis 2 Schwanno m a zob. neurinom a
- - posteriores 94 -95,174 -175, - - nervi ethm oidalis anterior 300 - cervicalis anterior 2 - 3 ,7 sclera 153,156,158,160 -162,164,
179,228 posterior 300 - - la t e r a lis 2-3, 7,230 166,168,172
- striati 369 ----- glosso pharyng eus 300 profunda 232-233 sclerosis lateralis amyotro phica
- tem p orales interm edii 367 ----- m andibularis 130-131,300 - - posterior 2 - 3 ,7 ,2 3 4 462
- tentorii nervi maxillaris 300 ----- maxillaris 300 - colli posterior 7 - m ultiplex 285
554
system a ventriculare S
scotoma 468 - spheno parietalis 2 7 3 ,3 0 8 ,3 7 2 - - - c o n o ru m 163 - - m e d i u s 332

- centralis hem iano ptica ho m o 373 -Pu rk in je nse 359 - - v e n t r a lis 332
nyma 468 - transversus 19,3 6,101,243 -244, - reticulare 54 - fro n ta lis inferior 312
sectiones arteriae verte bralis 251 252-253,273, 298,308-309, -su p ra b asa le 50 - - s u p e ri o r 312
sella turcica 34 -3 5,6 7 ,3 4 0 ,4 3 2 372-377, 378, 420 stria 494 - g in g iv a lis 50
semicanalis musculi tensoris tym - venosus sclerae 156,158,160 - - d ia g o n alis 480 - hip p ocam palis 322-323
pani 141 161,164 - G e n n ari 319,466 - hyp othalamicus 328, 332,338
se p t u m 31 sinusitis 15, 31,176 -lo n g itu d in alis 480 - infraorbitalis 25
-in teralve o lare 42 siphon caroticus 89, 364-365 - - la t e r a lis 321 - intra parietalis 312
- interradiculare 42, 51 spatia ang uli iridocornealis Fon - - me dialis 321 - lateralis 266, 310,312,318, 367,
- linguae 181 tani 161 - mallearis 139,143 410 -411,413,474,487
- n a si 2 8 ,3 1 ,5 6 ,1 10 ,1 7 2 - 1 7 3 , -z o n u laria 157 - m e d u llaris 339,345,474 - longitudinalis 45
1 7 8 ,187,190,192,236,238, sp atiu m discom an dib ulare 61 - - thalami 328, 342-343,480 - lunatus 312
241,244,250 -d isc o te m p orale61 - - ventriculi quarti 345 - m e dianus 180
- - margo posterior 177 - e pidurale 265, 301,407-408 - m em branae tym p anicae ante - - p o s t e ri o r 387
- - v o m e r 176 - e p iscle rale 168 rior 139 - mylohyoid eus 40,60
- o rb ita le 152-154,168 - infratentorialis 299 ----- posterior 139 -n aso la b ialis 178
- pellucidum 310, 321,328,330, - liquori cerebrospinalis 305 - olfactoria 278 - nasolacrim alis 8
333,368,411 - 4 1 3 ,4 2 3 ,4 3 2 - - parapharyn g eum 194,364 - - la t e r a lis 110,313,333,411, - nervi spinalis 64-66, 70-71
433,489 - periculosum 5,194 480,509 - neuralis 262
- sagittale 194 - p erilym phaticu m 144 - - m e d ia lis 110,278, 313,480, - occipitotem p oralis 313
- sinuum sphenoid alium 39,239 - peripharyn g eum 194 509 - o lfac t o rius 313
- tra nsversu m 133 - retrolentalis 157 - term inalis 331,339,343, 378 - orbitalis 313
sin us 273 - retro pharyng eum 194, 228 -v asc u laris 146 - papillae 180
- caroticus 90,124 -125,134 - subarachnoide um 67,163,19 4, striatum 311,3 2 6 ,3 3 4 ,4 0 1 ,4 2 3 , - paracentralis 314
- cavernosus 2 0 ,2 6 ,3 1 ,9 6 ,1 0 0 - 264 -265,270,297,299, 301, 430,445,447 - parieto occipitalis 310, 312,314,
101,1 03,15 2,166,168 -170, 304-305, 380,408,483 stroma 159 318,433
194,217,239, 241-242,273, -su b d u ra le 301 - iridis 161 - pharyn g eus 1 0 - 1 1
308-309, 364, 372-374,377 - supratentorialis 299 struma 7 - p ontinus superior 344
- cervicalis 11 spina 283 su biculum 322-323,483 - postcentralis 312, 314,437
- durae matris 19,36,101 -102, - mentalis inferior 40 su bsta ntia alba 259, 261,263, 266, - posterolateralis 345
217, 264-265,273, 299,305, - - s u p e ri o r 40 2 7 0 ,3 1 1 ,3 5 9 ,3 8 4 ,4 9 4 - p re c e n tra lis 312,314
308, 372-376,420 - nasalis anterior 14,28, 3 9,46,53 - - c e r e b e lli 430 - sinus sagittalis sup erioris 18,36,
- ethm oid alis 2 6,172,176, 240 - - posterior 39 - com pacta ossis 50-51 101
- frontalis 6 ,1 5 ,1 8 ,2 3 ,2 5 - 2 6 ,2 9 - spinocerebellum 357,362, 397 - gelatinosa 355,387, 389,435 - - si g m o i d e i 23,33
31,37, 110, 172-173, 175-176, splenium 423 - grisea 259, 261, 266,270,384, - - transversi 23, 36
250-252 - corp oris callosi 321 - 322,425 388,390,492 - spiralis internus 146
- - paries posterior 176 split brain 325,486 - - centralis 112,417,424,427, - telo die nce phalicus 263
- intercavernosus anterior 372-374 sp ondylo phytes 71 441.493 - tem p oralis inferior 312
- - posterior 372-373 squama 13 ----- m esencenphali 443 - - s u p e ri o r3 1 2
- marginalis 372-374 - occipitalis 36 - n ig ra 112,2 40,268,277, 331, - t erm in a lis 180,479
- maxillaris 6 ,1 5 ,2 5 - 2 6 ,3 0 - 3 1 , stapes 10,136,139 -140,142 -144, 333, 343 -344,346 -347,352, - tra nsv ersus 45
37-39, 56,166,168 -16 9,172, 147,150 -151,475 3 7 1 ,4 0 1 ,4 1 4 ,4 2 6 - 4 2 7,4 3 0 - supercilium 153
176,236 -238,243,252 -253 statoconia 148 433.448 .4 5 0 .4 9 3 sutura 12,16
- - paries medialis 176 stenosis arteriae carotis internae - - pars com pacta 347,448 -449 - c o ro n a lis 12,17 -18
- occipitalis 298, 309, 372-373, 89 reticularis 347,448 -449 - frontalis 17
376 stereocilia 149,474 - p erforata anterior 110, 343,377, - incisiva 42
- paranasalis 15,30 - cellularu m ciliarium typi 1148 480 - intermaxillaris 53
- petrosquam osus 373 11148 - propria 159 - la m b d o id e a 3 ,1 2 ,1 6 - 1 8 ,3 7 5
- petrosus inferior 101,130-131, sto m od eum 8 - spongiosa ossis 50-51 - palatina mediana 21, 39,42,
217, 243,273 ,3 0 8 - 3 09 ,3 7 2 - stratu m basale 50 subthalam us 267,328 -329,342 179
374, 376, 378 - e xt e rn u m ca psulae lentis 159 sulcus 266, 312, 315,319,378 -379 - - tra n sv e rs a 21 ,3 9 ,4 2
- - superior 1 0 1 ,217,273,308 - -fib raru m nervosarum 163 - anterolateralis 345 - perietomastoid ea 375
309, 372-374, 378 - g a n g lio n are 163,359 - arteriae subclaviae 87 - sagittalis 3 ,1 6 - 1 8 ,3 7 5
- rectus 240 -243,273,298,304, - granulosum 359 - - verte bralis 6 4 -65,69 -sp h e n o fro n talis 12
309, 372 -374,376 -378,420 - - e x t e rn u m 163 - arteriosus 1 8 ,2 3 ,3 3 ,2 96 -sp h e n o p arie talis 12
- sagittalis inferior 273,298-299, - - internum 163 - bulb op ontinus 344-345 - sphenosquam osa 12,17,27
309,372, 374,380,420 - interm edium 54 - calcarinus 314, 318-319, 322, -sq u a m osa 12,17
- - superior 19, 79,101,103,237, - limitans externum 163 383,4 20 -421,427 -430,433, synapsis 258, 334
239-243, 273,296-299, 304, - - internum 163 467 syn desm oses 16
308 -309,365,372 -377, 380, - m oleculare 359 - centralis 45, 266,310,312, 314, syp hilis 470
420 - musculi circulares 294 3 18,437,444,484 syringo myelia 460
- sigm oideus 19, 36,101,103, - - lon gitudinales 294 - - i n s u l a e 315 systema lim bicum 288
140 -141,190,196,217,244, - n erv o su m 156,162-163 - c in g u li 314 - nervosa ce ntrale 257,259 -260
273, 308-309,372 -375, 378 - p ig m e n t osu m 156,162-163 - circ u laris insulae 315 - - p eriphericu m 257,259,261
- sphenoidalis 15,20, 26,29 -31, - plexiform e externum 163 - collateralis 313 - nervosum autono micum, pars
67, 79,141, 172-176, 239, 242, - - internum 163 - corporis callosi 314 sym pathica 457
250-252,380 - processuum bacillorum 163 - die nce phalicus dorsalis 332 - ventriculare 264
555
T taenia choroidea
T trachea 7 ,1 1 ,1 8 8 ,1 9 2 ,1 9 5 ,2 0 7 - - - m e d ia lis 400 - o m otracheale 2, 7

taenia choroid ea 305, 330-331 208,2 10 -212,221,248 - reticulothalamicus 441 - o m otra pezoid eum 2
- cinerea 345 trache oto mia inferior 208 - retinohyp othalamicus 517 - Philip pe -G om bault 386,395
- f o rn icis 305, 321 - superior 208 - retin otectalis 469,517 - sub m andib ulare 2 - 3 ,7
- t h a la m i 305, 331 tractus 259,494 - retroflexus 339 - sub m entale 2 - 3 ,7
tarsus 153 - asc e n d e ns 334 - rubrospinalis 347, 350, 352-355, trochlea 152,166,171
- inferior 152-153 - cereb ellares funiculorum latera 391,400 -401,403, 450-451, truncothala m us 334
- superior 152-153 lium 402 497 tru n cus 9 1,423,446, 451
tectu m 347, 358,418 - cere b ellothalamicus 361 - solitarius 289, 353-355 - brachioce phalicus 89 -90,127,
- m esence phali 268 - corticonuclearis 193, 277,510 - spinalis nervi trig emini 353,438 198, 205,2 20 -221,365
teg m en tym pani 151 - cortico p ontinus 351-352 - spinocerebellaris 275, 396,401 - corp oris callosi 321,423
te g m entum 268,328, 344, 347, - corticorubralis 347 - - anterior 351, 353 -354,360 - - costocervicalis 89, 221
445 - corticospinalis 277,350,401, 361,396 -397,402,434 -435, - encephali 260, 266, 268-269,
- m esence phali 268, 339, 344,347, 412, 414, 430-432,446 -447, 4 6 0 .4 6 3 .4 9 7 - 499 286, 308, 330,334, 344, 358,
352,469 450, 473, 500,521 - - posterior 351,354-355, 361, 39 9 ,4 0 1 ,4 1 3 ,4 1 6 ,4 4 5 ,4 4 9 ,
- p o n tis 347,353,511 - - anterior 350, 355, 391, 398- 396 - 397,402,434 -435,460, 477,493 -494,511,530
tela adiposa 408 4 0 0 ,403,446 -447,450,460, 4 6 3 .4 9 7 - 499 - in f e rio r 456
- choroid ea 305,329 497 - spin ornesencephalicus 441,497 - lingu ofacialis 91,233
- connectiva 481 - - lateralis 350, 355, 391,398 - - spinoreticularis 441,497 - lum b osacralis 458
- - g in g iv a lis 50 400, 403,446 -447, 450,460, -sp in o t e c ta lis 352 - m e d iu s 456
- subcutan ea (hypo dermis) 4 497 - spin othala micus 275,405 -su p e ri o r 456
- sub mucosa 481 - cuneocere b ellaris 361 - - anterior 351,3 92 -393,402, - sym p athicus 132,134 -135,194,
telae molles pharyn gis 194 - d entatorubralis 347 434 -435,438 -439, 461,497 - 196,198,232 -233, 286-287,
tele nce phalo n 106,1 1 0 ,2 6 0 ,2 6 2 - - d e ntatothalamicus 336,361 499 453,457
2 6 3 ,2 7 1 ,2 9 9 ,3 2 9 ,3 3 3 ,3 4 5 , - d esc e n d e ns 334 - - lateralis 336,351 -355,392 - - thyrocervicalis 88-89, 205,213 -
350, 399,4 2 7 ,4 3 3 ,4 4 1 ,4 4 7 , - d ig est o rius 178 393, 4 0 2 ,4 0 5 ,4 3 4 - 4 35 ,4 3 7 - 214,220 -221,232, 248
4 8 2 ,493 -494,511,53 0 - extra pyramid ales 277,446 439, 4 4 1 ,4 6 0 -4 61 ,4 63 ,4 9 7 - - thyrolingualis 91,233
- lobus fro ntalis 308 - fronto p ontinus 325,361,450 499 - thyrolinguofacialis 91,233
- - tem p oralis 172,308 - funiculi posterioris 439,405 - suprao pticohypo physialis 339- tuba auditiva 11, 32,93 ,1 2 4 ,13 6 ,
tentorium cereb elli 241-242,264, - funiculorum anteriorum 402 340 140 -141,143,150 -151,173,
269,273, 298-300, 357, 372- - - lateralium 402 -t e c t o b u lb aris 515 179,190,244,251 -252
373,378,420 - - posteriorum 402 - t e c t o ru b ra lis347 - - lamina m e mbranacea 141
term inolo gia anatomica 41 - hab enulo p e d uncularis 343 - tectospinalis 352 - 355,391,400 - - - p a r s cartilaginea 141,179
testis 293 - hab enulotectalis 343 401,403,450 -451 - - pars ossea 141,197
tetra paresis 451 - hab enuloteg m entalis 343 - teg m entalis centralis 347,352 - -Eusta c h ii 11,190-191
thala m us 2 67,277 -279,303, 305, - hyp othalam ohypo physialis 353,360,515 tub er cinereum 306, 328,331-332
316,3 25 -334,336,33 8, 342, 339-340 - tem p oro p ontinus 325,361 - m axillae 27, 228
3 5 1 ,359,368,378,381 -382, - m am millote g m entalis 339 - thala m ocing ularis 482 tu b erculu m 43, 268
3 9 3 ,3 9 5 ,4 0 1 ,4 1 2 - 4 1 5,4 2 3 - - m am millothalam icus 482 - trig emin o thala micus 336-337, - a n o m a le 43,45
425,428,4 3 0 ,4 3 3 -4 3 4,4 3 7 , - nucleocereb ellaris 361 442,503,529 - anterius 64 -66,69 - 70
439, 441 -443, 445,447-450, - occipito m ese nce p halicus 450 - - d o rs a lis 478 - - a t la n t is 69
477, 480, 493 - olfactorius 110, 278,313, 320, - tubero hyp o physialis 339 - - t h a la m i 331
- dorsalis 3 20,332,430 327, 377, 480 -481,496, 509 - tu b eroinfundibularis 341 - articulare 33,6 0 - 6 1 ,6 3
- motorius 445 - olivocere bellaris 351,361 - vestibulocere b ellaris 361,476 - Carabelli 45
- pilvinar 416—418 - olivocochlearis lateralis 475 - vestibulospinalis 361,391,401, - corniculatum 190,195,198,204,
-v e n tra lis 332,342 - - m e d ia lis 475 403,450 206-207,211
therm oanaesthesia 461,463 - olivospinalis 391,450,497 - - lateralis 400,450,476 -477,497 - c u n e a t u m 345
thro m b o phle bitis sinus sigm o - o pticus 111,240, 267,278, 330- - - medialis 497 -cu n e if o rm e 190,195,198, 204,
idei 141 333,337 - 338,377,411 -413, tragus 137 206-207
thym us 11 426,431 -4 33 ,4 66 -4 6 8 ,4 7 0 - tre p onema pallidum 470 - e p ig lo ttic u m 207
tinnitus 145,370 471,486 trig onocephalia 17 - g ra cile 345
tonsilla cerebelli 299, 356-357, - - nuclei term inales 469 trig o nu m 302 - musculi scaleni 87
416 -419,431 -432 - - radix medialis 469,471 - arteriae verte bralis 7 - o lfac t oriu m 480
- lingualis 173,180,186,192,195, - p aleospinothalamicus 441 - caroticum 2-3, 7,232 - pharyn g eum 21, 36
204 - pallid orubralis 347 - cervicale posterius 2-3, 7,104, - posterius 64-66, 70
- palatina 11 ,9 3 -9 4 ,1 2 5 ,1 3 4 ,1 7 3 , - p araep en dymalis 401 230 - - a t l a s 69
178,180,186,192,194 - 195, - parietotem poro po ntinus 450 - collaterale 302-303 - thyroid eum inferius 203
199,228,239,252 - perforans 483 - c o lli anterius 2, 7,218 - - superius 203
- pharyn g ealis 1 4 1 ,173,177,186 - - pontocere bellaris 361 - - la t e r a l e 2 - 3 ,7 tuberositas masseterica 76
187,190-192 - posterolateralis 387 - - posterius 7 - pteryg oidea 76
- t u b aria 186 - pyramidalis 268,277, 299, 323, - Killiani 189 tubus neuralis 262
to nsillecto mia 92 3 5 0 ,352 -355,371,399,405, - Laim eri 189 tu m or glandulae parotideae 201
tonsillitis 186 412, 432,437, 444, 446,450 - - musculare 2 ,7 tum ores basis cranii 209
torticollis 7,83 451,463,521 - nervi hypo glossi 129, 345 tunica c onjunctiva 153
torus Passavanti 193 - respiratorius 178 - - v a g i 345 -fib ro sa bulbi 156
- tubarius 173 -174,178,187,192 - reticulospinalis 361,391,401, - occipitale 2 - in t e rn a bulbi 156
trab ecula e arachnoid eae 299,301, 403,450, 476,497 - o lfac t oriu m 480 - mucosa 294
372 - - a n t e r i o r 400 - o m o clavicu lare 2 ,7 - - a lv e o la r e 50
556
ventriculus tertius V
- - cavitatis oris 194,200 - - su p erior 103,213,406 - lacrim alis 100,168-169 - tem p oralis su p erficialis 98-99,
- - li n g u a e 180-181 - centralis retinae 164-165 - laryng ea inferior 198,205 101 -10 3 ,2 01 ,2 16 ,2 2 2,2 2 5 -
- serosa peritonei 294 - centri se miovalis 377 - - s u p e ri o r 205,208,213 226, 240
-su b m u c osa 294 - cerebri 264, 301,374 - lateralis ventriculi lateralis 378 - term inalis 377-378
-v asc u lo sa bulbi 156 - - profunda 273,377 -379 - lin g u a lis 102-103,182-183 - thalam ostriata 330,376
- -s u p e rfic ia lis 273 - longitudinalis nuclei caud ati 377 - - s u p e ri o r 378-379
U - cervicalis profunda 103,374 - lum balis asce ndens 407 - t h o ra cic a interna 1 0 2 , 221
um bo 139,143 dextra 406 - magna cere bri 373-374, 376- - thyroid ea inferior 103,195,205,
- m em branae tym p anicae 139 -----sinistra 406 379,420 213
uncus 251, 278, 299, 313-314, 322, - - superficalis 230-231 - maxillaris 9 8,100 -101,103,217 - - m e d i a 103,205,208,213
411,430,480 - c h o ro id e a 377 - media profunda cerebri 374,377 - - superior 98 -99,102 -103, 205,
- corp oris verte brae 70 - - i n f e ri o r 377 - - superficialis cerebri 374,376 - 213,220, 246-249
----- proc. uncinatus 64 - - posterior 379 377 - transversa cervicis 103, 220
utriculus 122-123,136,144 -145, - - s u p e ri o r 378 - medialis ventriculi lateralis 378 -v ert e b ra lis 102-103,248-249,
148,476 - cisternae cere b ellom e dulla - me dullaris 376-377 301,374, 406,408
uvea 160,162 ris 379 - - la t e r a lis 379 - - d extra 406
uvula 9,1 73 -174,177 -178, 361, - co m m unicans anterior 377 - - posterolateralis 379 - - s in s t r a 406
433 - d ip lo ic a 19,299,372,374 - - postero me diana 379 - vorticosa 100,161,164
- palatina 178 -179,186 -187,190, - - fr o n t a lis 19 - - tra n sv e rs a 379 ve n a e cereb elli 378
192,239,250 - - o c c i p it a lis 19 dorsalis 379 -c o rtic a le s 376
- v e rm is 356,361 - - tem p oralis anterior 19 - mening ea media 373 - episclerales 161
----- posterior 19 - m esence phalica lateralis 379 - intercostales 273,406
V - d o rsa lis nasi 152,169 - o ccip italis 36, 98 -99,101 -103, - labyrinthi 130,145,151
vagina bulbi 168 - e m issaria 19 ,3 3 ,3 6 ,1 01 ,2 9 9, 222,234, 374-375 - lenticulares inferiores 377
- carotica 4 - 5 ,9 0 ,9 8 - 9 9 ,2 4 4 - 2 4 5 372, 374-375 - - in t e r n a 376 - - superiores laterales 377
vallecula cereb elli 356 - - co ndylaris 19,1 01,131,197, - o p h th alm ica 169 me diales 377
- epiglottica 195, 207,211 252, 374-375 - - i n f e ri o r 2 4 ,9 8 ,1 0 0 ,1 6 4 ,1 6 8 - - nuclei caudati 378
varicella zoster 114 - - mastoidea 19,101,130 -131, 171,229,374 - portae hyp o physiales 340
vasa capillarea 51,341 245, 374-375 - - superior 24, 98,100 -103,113, - profundae cerebri 376-377
- sanguinea 163, 305 - - o c c i p it a lis 19,101,374 -375 130,1 52,164,168 -171,217, - sup erficiales cerebri 273,297,
- - c a p i t is 286,457 - - parietalis 18 -19,101,374 -375 373-374 376-377
- - c h o r o id e a e 163 - epiduralis lateralis 407 - palatina externa 1 0 0 - superiores dorsales cere bri 383
- - r e t i n a e 163 - - medialis 407 - p e dunculi cereb ellaris caud a - - mediales cere bri 383
vasocorona arterialis 405 - ethm oidalis anterior 24,130 lis 379 - - superficiales cerebri 377
-v e n o sa 407 - - posterior 24 - petrosa 378 - t e m p o rales profundae 1 0 0
velum me dullare 269 - fa c ia lis 98 -103,152,169,200, - - s u p e ri o r 379 - t o nsilla e palatinae 101
- - cereb elli 269 205,216-217, 222, 244,374 - pontis anterolateralis 379 - transversae nuclei caudati 377
- - in f e riu s 358,433 - - c o m m u n is 232 - - anterom ediana 379 - trunci encephali 379
- - superius 345, 353,356-358, - fe n estra e cochleae 151 - - transversa 379 venter frontalis, m. occipito fronta
371,397,433 - fro n ta lis 374 - p onto m esencep halica 379 lis 72-73
- palatinum 17 3,177 -179,186 - - hemiazyg os 406 - posterior corp oris callosi 378 - occipitalis, m. occipito fronta
18 7,190,192 -193,211,238, - - accessoria 406 - precentralis 378 lis 73
250 - iliaca co m m unis 406 - profunda faciei 100,217 v e n tric u lus 311
- - p a l a t u m molle 186 - - externa 407 - - li n g u a e 182 - laryngis 204,207,209
ve na 294 - - interna 407 - radicularis 406-407 - lateralis 239-240, 251,266, 305,
- alveolaris inferior 236-238, 253 - inferior cerebelli 378 - - anterior 273,406 -407 308, 326 -327,329 -330,333,
- anasto motica inferior 374,376 -----lateralis 378 - - posterior 273,406 -407 3 6 8 ,4 1 1 ,4 1 6 ,4 1 9 ,4 2 2 ,4 2 4 ,
- - medullaris 377 ----- medialis 378 - retrom andibularis 98-103,217, 466
- - s u p e ri o r 374,376 - - cerebri 298, 373, 376, 383 374 - - cornu anterius 327,414,423
- a n g u laris 98 - 103,152,168 -169, - - superficial cerebri 377 -s p in a lis 131,407 fro ntale 308 -309,410,412,
216-217, 222,374 - - v e r m is 378 - - anterior 273,406-407 414,422 -424, 430-431
- anterior cerebri 374, 376-377 - infraorbitalis 24 - - posterior 273,406-407 -----occipitale 240-241,309, 321,
- - septi pellucidi 376, 378 - interna cerebri 374,376-379, - stylomastoid ea 130-131 420 -421,423 -430
- a q u e d u c tus cochleae 151 383,416-417 - subclavia 98 -99,102 -103,205, ----- posterius 3 27,423,428,430
- - vestib uli 151 - interp ed uncularis 377, 379 213 -214,221,232 -----tem p orale 309, 321,323,
-a u ric u laris posterior 98,101-103, - intervertebralis 407 - - d e x t r a 231,406 411 -414,427 -429
374 - ju g u laris 194 - - s in is t r a 1 0 2 - - d exter 265-266, 302-303
- azyg os 406 - - a n t e r i o r 98 -99,102 -103,218, -su b c osta lis 407 - - sinister 265, 267,302 -303,412
- basalis 374,376 -379 248 - sub m entalis 98,182 - - pars ce ntralis 309,413-415,
- - accessoria 379 - - externa 98 - 99,102 -103,198, - sulcalis 407 417 - 418,422 -423,430
- basiverte bralis 407 218-219,222, 230 -232,246 - - superior cerebelli 378-379 - M orgagni 209
- brachioce phalica 98,221 249,374 lateralis 378 - q uartus 114,265, 268-269, 302-
- - d e x t r a 102-103,213 - - interna 7, 32 -33,98 -103,105, ----- me dialis 378 303, 305,309, 344, 347, 353,
- - sinistra 98 -99,102 -103, 205, 130-131, 138, 141,182-183, - - cerebri 296-299,372, 376-379 3 5 6 ,358,371,412,432 -433
213,406 194,196-198, 2 0 1 ,205,212 - - - v e r m is 378-379 - tertius 240,265, 267,302-303,
- buccalis 237 214,217,219 -220,222, 232- - supraorbitalis 168 305, 308-309, 328-331,333,
- c a n a lis pteryg oid ei 131 233,244-249, 253,273,372, -su prasca p ularis 98 338, 342,368,412,415 - 416,
- cava inferior 406 374-375 -su pratro chle aris 100,168-169 424, 433
557
V vermis
- - recessus o pticus 426 - lum balis 409 vestibular Schwanno ma 122,145 28 -29,31, 34,3 8 -39,172 -173,
verm is 269, 357 - pro minens 2 - 3 ,6 4 - 6 7 ,2 4 6 vestibulocere b ellum 357, 362 175,179,189,236
- cerebelli 240-241,243, 356- 358, - T h l 248 vestibulum 136,140,144 - pars ossea septi nasi 242
3 78,418 -420,426 -427 vertig o 123 - laryngis 204,239, 246-247
vert e bra 264 vesica fellea 293 - nasi 173 Z
- C 3 250 - urinaria 286,293 - oris 47, 74,178, 200,222, 236, zona bilaminaris 61
- C4 64-64 vesicula dience phali 329 251,253 - incerta 332, 342-343,493
- C5 246 - m esence phali 329 viscera 496 - interm edia 61,384
- C 6 246-247, 249 - rho m b ence p hali 329 viscerocranium 13 -14,40 zonula ciliaris 158
- C7 246, 249 - tele nce phali 329 vo m er 1 3 - 1 4,1 6 -1 7,2 0 - 21 ,2 6 ,
558
Skorowid z term in ó w p olskich
A - o po nowa 269, 296,298-299, - - g a r d ⌅ a 124,126,134,187, - t tnicza 18, 296

acetyloch olina 287-288,294-295, 301,372,380,408 190-191 - - p o d o bojczykowa 86
348,391,501,511 - papierowata 26, 31,236 - - g ⌅ o w y 135,503,519 - warg owa 54, 178
ag euzja 507,524 - pionowa 37, 228 - - j a m y b benkowej 124,143 - wyspy, okalaj ca 315
akson 106,119,121 -123,156,163, - piramid owa w ewn trzna 501 ----- nosowej 110,114 -115,118, - za ro dkowa 312
209,256,258 -259,263,271, - podstawna 54,263, 384 173 -174,176,187,274, 278, - zatoki strza⌅kowej górnej 18,36
275-279,281 -287, 289, 292, - p okrywy zob. blaszka czw ora 480,496, 509 brzeg
31 7,319,324,329,335 -336, cza ----- ustnej 5 0 ,58,114 -115,200, - dzi s⌅a 50, 59
340, 344-345, 347-348, 350- - p owierzchowna 4 - 5 ,9 9 ,1 0 9 , 274,479 - oczodo⌅u 46, 74,166,236 -237
351,358 - 361,384,386, 388- 218,230 - - j z y k a 58,180 -181,479 - przegro dy o p onowej 299
393, 395, 397-399,435-438, - powi zi szyjnej 5 - - k r t a n i 126,135,208 - uchwy 92
440 -443,446 -447,449,451, - przedkr gowa 4 - 5,194, 230-231 - - ma⌅ owiny nosowej 31,176 - - d o l n y 4 - 5 ,6 0 ,2 1 8
462-463, 466-467,469 -471, - prze dtchawicza 4 - 5 ,2 1 2 , 219, - - mig da⌅ków 124-125
474-481,483, 486, 494,497, 230-231 - - pod nie bienia 59,179,479 C
499 -501,503,505, 507,509, - przytwierdzona 330, 332 - - p o lic z k a 94,117, 228 cewa nerw owa 262-263,265, 284,
511,513,517, 529,531,534 - - Rexeda 440,493,501 - - ucha ro dkoweg o 93 297, 329, 384
535 - rdzenna wzg órza 334 - - w a r g i górnej 179 choroba
- aferentny 263 -----wewn trzna 335 - - w c h o w a 174-175,480-481 - Alzheimera 302, 3 2 2 ,417,488 -
- bezrdzenny (b ezmielin owy) 1 1 0 , -----zewn trzna 335 - ta rczowo-g nykowa 219 489
163,259,284 -285 -sit o w a 1 3 ,2 3 ,3 1 ,3 7 ,1 1 0 ,1 5 6 , - wewn trzna ga⌅ki ocznej 156 - Friedreicha 465
- eferentny 263, 286, 289,360,447 161 -163,174,481,509 - w⌅óknista ga⌅ki ocznej 156 - Gravesa-Basedowa 213
- rdzenny (zmielinizowany) 259, - skrzyd⌅owa 263, 384 bocznica aksonalna 258, 317, 359, - Fleinego-Medina 462
393 -sp ira ln a 146 481 - nad ci nienio wa 165
am elo blasty 54-55 -sz k lista 19 ból od dalony 293 - narz du równowagi 136
aorta 90,126,4 04 - rodkowa 194 bro dawka 180 - nowotworowa 103,238
- brzuszna 10 - wewn trzna 19,153,299,301 - grzybowata 180,479 - Parkinsona 4 45,448 -449
- k⌅ b ek 126 - w ⌅a c iw a 176,187 - j z yk o w a 180 - rdzenia kr goweg o 271
- ⌅ u k 8 8 , 90,126 -127,135, 205, - wyrostka skrzyd⌅owateg o, - li c iast a 180,479 - szyi 7
232, 382 boczna 27,34, 38, 76 - nerwu wzro kowe g o 307 - uk⌅adu nerw owe g o 256
astenia 363 ----- przy rodkowa 13, 34 - nitkowata 180 - wie co wa 232
ataksja 463 - zewn trzna 19,153,299 - o k o lo n a 180,478-479 - zastawek serca 382
- chodu 362-363 - ziarnista w ewn trzna 499 - przysieczna 59 chrz stka 28
- czuciowa 4 38,445,461,463 bloczek 166 - sm akowe 534 - ⌅u ków gard⌅owych 10
- m ó d kowa 362 -363,461,463, b⌅o na 147, 295 - sutkowa 339 - krtani 202-203,206
499 - b benkowa 32,1 17 -118,124, - t k a n k i ⌅ cznej 50 - - nag⌅o niowa 202-203
- stania 362-363,499 136, 138-143, 147, 150-151, - z b o w a 54-55 - - pier cieniowata 188, 202-204,
- sznuró w bocznych 463 192,197,475 bru zd a 11,18, 3 6 ,4 5 ,4 7 - 4 9 ,2 6 3 , 206, 208
- tu⌅owia 362 - - p pek 139 2 6 6 ,3 1 0 ,3 1 5 ,3 1 9 ,3 7 6 ,3 7 8 - - tarczowata 84, 202-203, 206,
atonia je lit 294 - - z a p a le n i e 151 - boczna 310 -312,315,367,428, 208, 248
- czworok tna 204 487, 525 - Meckela 54
B - glejowa p owierzchowna 297 - ciemieniowo-p otyliczna 310 - nalewkowata 202-204, 206,246,
ba ka 148 - kamyczkowa 148 - gard⌅owa 1 0 - 1 1 249
- przewo d ów pó⌅kolistych 519 - komórkowa 282, 288 - hipokam pa 323 - nosa 28-29
bark 128, 135,464 -⌅ czn o tk a n k o w a 298 - ja m y ustnej 50 - prze gro dy nosa 29
blaszka 299,317,389,493 - po dstawna 50,5 4 -5 5 ,1 4 6 ,1 5 9 , - ko cowa 180 - skrzyd⌅owa wi ksza 28
- b⌅oniasta 141,197 163,284,474 - kreso-mi dzym ózg owiowa 329 ----- o dno ga boczna 28
- Bowmana 159 - - j zyka 11 - kresomó zg owia 312-315 ------- przy rodkowa 28
-Bru c h a 158,163 - - ucha wewn trzne g o 147 - mezjalno-p oliczkowa 47 - spr ysta 139
- brzuszna 263, 384 - - z g ru b i e n ie 55 - mi d zym ózg owiowa brzuszna - szklista 60
- chrz stki pier cieniowatej 203 - po d luzowa 294 332 - ró kowata 202-203
- - tarczowatej 208 - po krywaj ca (p okrywowa) 6 8 , - - grzbietowa 332 - tchawicy 11,203
- czworacza 268, 343-345, 347, 146-147,474 - - rodkowa 332 - tr b k i 197
351,3 78,417 -418,426, 433 - postsynaptyczna 282-283, 295 - mostu, górna 344 - uszna 137
- g ra n ic z n a przednia 159 - presynaptyczna 283,295 - nosowo-warg owa 178 - wi zad ⌅a po przeczneg o kr gu
- - t y l n a 159 - przedsionkowa Reissnera 146 - opuszkowo-m ostowa 344 szczytowe go, po wierzchnia 66
- grzbietowa 263,384 - Shrapnella 139 - ostrog owa 314, 319,322,383, - w⌅óknista 20,6 0 ,1 9 7 , 203
- istoty bia⌅ej 343, 358 - strzemi czkowa 142-143 421,427 - 4 28 ,4 67 ,5 1 7,5 2 4 , cia⌅ko Serresa 54
- - szarej 332 - szczytowo-p otyliczna 235 526 cia⌅o Luysa 343
- kostna 37,53 - - ty ln a 68 - pod⌅u na 45 - migda⌅owate 110,252, 311,322 -
- kra cowa 305-306,530 - lu z o w a 3 1 ,5 9 ,1 1 0 ,14 3 ,1 50 , - po doczod o⌅owa 25 3 2 3 ,339,343,411,427 - 428,
- ⌅ czno tkanko wa 301 1 5 3 ,1 7 6 ,178,187,197,204, - p o dwzgórzowa 328, 332, 338 433,443,4 8 0 ,4 8 2 - 4 8 3,4 8 8 ,
- oczo do⌅owa 31, 37 207, 2 0 9 ,2 1 1 ,2 7 5 ,2 8 0 ,2 9 4 - - poprzeczna 45 533
- okostnowa 296, 299, 301, 372, 295,479,496, 503,519,534 - przed ro dkowa 312 - mo dzelowate 250, 310, 314,
408 - - dzi s⌅a 58, 179 - rodkowa 310, 312,503 320-322, 324-325, 327-328,
559
C ciemi czko
3 7 6 ,379,410,413,42 2 -424, - czerwienno-rd zeniowa 347,400, - o d d echowa 14, 39,176,178, 463,497 -499, 529
427, 430,4 32 -433,486,494, 403,450 -451,497, 500-501, 192-193, 204,210,295 -----cz nowa 441
526, 530 521.523.531 - o dp⌅ywu 3 0 ,1 5 5 ,2 7 3 ,3 0 4 ,37 4 ------- dawna 441
- -cie 486 - czo⌅owo -m ostowa 325,361 - o d rodkowa 522 - - przednia 351, 392-393,402,
- - k o l a n o 423 - czucia bólu powierzchniowe g o - oko⌅owy ció⌅kowa 401 435,4 38,460 -461,497 -499,
- - p i e 410,422 503 - oliwkow o-m ó d kowa 351,361, 529
- - p⌅at 425 - czuciowa 257, 266-267, 271, 523, 528 - rdzeniowo-wzgórzowo-korowa
- - trzon 423 316,332,334 -336,354, 361, - oliwkowo-rdzeniowa 450,497, 498
- pr kowane 3 1 1 ,3 2 7 ,3 3 5 ,4 1 0 - 386, 389, 395,434 -435,437 - 500 -501,521,523,528 - ruchowa 193,257,266,271,283,
411,448, 494,521 438,460,493, 497-498 - oliwkowo- lim akowa, boczna 345, 353, 386,389, 399,403,
- pozaskrzelowe 11 - - nerwu trójd zielne g o 502-503 475 432,446,451,497,500 -501
- rdzenne 494 - - prze dnio-boczna 271,275 - - przy rodkowa 475 - siatkowo -rdzeniowa 361,403,
- - mó d ku 358-359 - - sznura boczne go 392 - opuszkowo -siatkowo -rdzeniowa 450,497, 521
-sz k list e 156 - 158,160,162,236 prze dnieg o 392 500-501 - - przednia 400
- t⌅uszczowe policzka 238 - d ⌅u g a rdzenia kr g o w e g o 271, - o rodkowa 279,531 - - przy rodkowa 400
cie mi czko 17 386, 391 - p ira m id o w a 240,268,271,277, - siatkowo -wzgórzowa 441
czaszka ⌅ó dkowata 17 - do prowadzaj ca (aferentna) 335, 299,316, 323,325,345, 350, - siatkowo -wzg órzowo-korowa
- tró jk tn a 17 342-344, 346, 351, 354, 357, 352,354,369, 381,398-401, 516-517
- wie owata 17 359 -361,390,402, 522,534 403, 405,412,432, 437,444 - - siatkówkowo-przed p okrywowa
cze piec ci gnisty 73,93 - d okorowa 495 447, 450-451,461 -463,484, 516-517
czynnik wzrostu fibro blastów 55 - d o st p u 228-229 4 9 5 ,500 - 501,511,515,521, - siatkówkow o-p o dwzg órzowa
- do rodkowa 397,509,522 531 516-517
O -Fle c hsig a 361,435 - - boczna 355,398,4 0 1 ,4 0 5 ,4 4 6 , - siatkówkow o-p okrywowa 469,
dalekowzroczno 157 - G o w e rsa 361,435 462 516-517
dermatom 132,293,385,452 -455, - g a⌅kowo-czerwienna 347 - - prze dnia 355,398,446 - skroniowo-m ostowa 325
457,460,463 - guzowo-przysadkowa 339 - p⌅ynu mózgowo-rdzenioweg o -s⌅u c h o w a 279, 315, 331,337,
do⌅eczki ziarenkowe 18, 299 -j dro w o -m ó d ko wa 361 302-305 345,351 -353,415,418,426,
do⌅ek ro dkowy 156 -157,162 - - klinowo -m ó d kowa 361 - p o dwzg órzowo -przysadkowa 474 -475,504 -505,515, 527,
163,165, 467, 470, 472 - kojarzeniowa 314, 324,526-527 339 528-529, 532
dó⌅ 27,45 - komisuralna 422 - pokarm owa 178,192-193, 204 - - tonoto powa organizacja 474
- cia⌅a szkliste go 158 - korow o-czerwienna 347,521 - p okryw owo-czerwie nna 347 - smakowa 279,478, 506-507,527
- czaszki 22-23, 300, 309 - korowo-j drowa 277, 317 - p okrywowo-o puszkowa 514- - spoid⌅owa 324 -325,422,430,
- - przedni 22 -23,26, 30 -31,34, - korowo-mostowa 351,515, 521 516 486
37, 94, 110, 170, 2 36 - 237,239 - - korowo-mostowo-m ó d kowa - pokrywowo-rd zeniowa 400,403, - suteczko w o-nakrywko wa 339
240, 250,309, 364,509 515 450 -451,500 -501,516 -517 - suteczkowo-wzgórzowa 482,
- - ro dkowy 22-23, 26-27, 34, - korowo-opuszkowa 317 - po rednia 449,521 -522 533
94-95, 98,1 0 0 ,1 1 1 ,1 1 4 , 116- - korowo-pniowa 317 - po zapiramid owa 277,400-401, - rodkowa, g⌅ówna 515
117,125,141,170,226 -229, - korowo-pr kowiowa 521,527 450, 500-501,515, 523 - sznura boczne go 386,402,499
239,241 -242, 364,503 - korowo-rdzeniowa 277,350, - projekcyjna (rzutowa) 324, 336- - - prze dnie go 386,402,435
- - tylny 2 2 - 2 3,9 3 ,1 2 6 ,1 9 8 , 242, 398 -399,412,414,430,432, 337,484, 500, 526-527 - - prze dnio-boczneg o 386,499,
269, 357, 364 446 -447,451,462, 500-501, - prze dsionkowo-m ó d kowa 359, 503.515
- gruczo⌅u ⌅zowe go 154 521,527 361,476,521,523 - - t y l n e g o 271,275,335, 386,
- mig da⌅kowy 186,194 - - boczna 398 -400,403,446 -447, - prze dsionkowo-rdzeniowa 361, 394-395,402, 435,438,499,
- mózgu boczny, zbiornik 305 4 9 7 .5 0 0 - 501 403,450, 500,521 503,515,520
- nad o b ojczykowy m niejszy 2 - - przednia 3 9 8 - 399,403,446 - - - boczna 4 00,476 -477,497, 501 - wia d o m e g o czucia g⌅ bokieg o
- - wi kszy 2 4 4 7 .4 9 7 .5 0 0 - 501 - - przy rodkowa 497, 501 463, 503
- po dskro niowy 2 7 ,114,117,194, - korowo-siatkowa 521 - przeszywaj ca 483 - trójdzielno- ró dm ózg owiowa
226-229, 237 - lim biczna 483 - rdzeniowa 496, 530 502
- przysadki 31, 34,239 - ⌅zowa 155 - - nerwu trójd zielne g o 275,438, - trójdzielno-wzg órzowa 336,503
- ró wnole g⌅o boczny 122-123, - mostowo-m ó d kowa 359,361 503,515,29 - - g rz b i e t o w a 478
126,129, 305-306, 345-346, - m ostowo-siatkowo-rdzeniowa - rdzeniowo-korowa 499 - - prze dnia 529
353-355,417 500-501 - rdzeniowo-mó d kowa 359, - - t y l n a 529
- skro niowy 76,242 - m ó d kowa 351,3 60 -361,438, 396-397, 402,463, 498-499, - uzd eczkowo -mi dzykonarowa
- skrzyd⌅owo-p o d nie bienny 25- 450.523.531 520-521 343
2 7 ,9 5 ,1 1 4 ,11 6 ,1 31 ,2 28 - 2 2 9 - - sznura boczne go 402,434 - - - brzuszna 402,435 - uzd eczko wo-nakrywkowa 343
- skrzyd⌅o wy 34,76 435,499 - - grzbietowa 402,435 - uzd eczko wo-p okrywowa 343
- szyjny 33 - m ó d kowo-czerwienna 523 - - przednia 351, 353, 361,396 - - w pniu mózgu 271,503,514 -515
- woreczka ⌅zowe go 25 - m ó d kowo -przedsionkowa 361 397, 402,435,497 -499, 523, - w ch owa 110,332,480,496,
- uchw o wy 3 3 ,6 0 ,6 3 - mó d kowo-siatkowata 361 531 508-509,527
- - dw u brzu c owy 84 - m ó d kowo -wzg órzowa 361, - - tylna 351,361, 396-397,402, - w ⌅a sn e rdzenia 386, 390-391,
dro ga 259, 268, 352-353,434, 521,523 435, 497-499, 523 497
494,531 - nadwzrokowo-przysad kowa - rdzeniowo-siatkowa 441,497 - wsp ó⌅czulna, o ro dkowa
- autono miczna 400-401 339-340 - rdzeniowo - ró dm ózg owiowa zst puj ca 401
- bezp o re dnia 445,449, 521 - nakrywkowa, rodkowa 347,353, 441,497 - wst gi przy rodkowej 499
- boczna 275 514-515, 521 - rdzeniowo -wzg órzowa 392-393, - wst p uj ca 2 3 ,268,271,327,
- bólowa 281,292,353,441 -443 - nakrywko w o-o puszkowa 531 402,405, 494 -495,499, 533 344, 350-352, 354-355, 386,
- - z okolicy g⌅owy 442 - nakrywko wo-rd zeniowa 531 - - boczna 336, 351-352,392-393, 389,396 -397,402 -403,428,
-cz erwie n n o - oliw k o w a 528 - obca 497 402,43 5 ,4 3 8 ,4 4 1 ,4 6 0 -4 6 1 , 430.443.494.515
56 0
guzowato wa czowa G
- - przewo dz ce wra enia bó - czuciowa 208,214, 227 - skrzyd⌅owa 94,228 - ⌅ z o w y 74,114, 116,118,121,
lowe 441 - d o ln a 167-168,170 - strze mi czkowa 143 154 -155,168,229,290,518,
- - sznura boczneg o 396-397 - d wubrzu c owa 84,119 - sutkowa 8 8 535
----- prze dnie go 392-393 - gard⌅owa 93,124 - 127,135,519 - szyjna 92,119,230 - Molla 153
-----tyln e g o 394-395,515 - g ⌅ b o k a 8 8 , 221 - ro dkowo-boczna 370 - narz du trz ewne g o klatki pier
- w y pro w a d z aj ca (eferentna) - g⌅ówna 93,114,152, 227, 236, - ró dpiersiowa 8 8 siowej 126
339, 342-344, 346, 352, 357, 239,459 - tc h a w ic z a 519 ----- ja m y brzusznej 126
35 9 -361,447,501,522 - g ó rn a 167-168,170 - tr b k o w a 519 - noso wy 121,518
- wzg órzowo-korowa 521,523 - grasicza 8 8 - twarz owa 92,97 - oskrzelowy 295
- wz g órzowo-o br czowa 482 - gruczo⌅owa 8 8 ,9 3 ,1 2 1 ,29 0 ,5 35 - t y ln a 8 8 ,91 - 93,133, 287 - p o dnie bienia tward e g o 118,
- wzrokowa 111,163, 207,267, - grzbietowa 132,234-235, 287, - u sz n a 93, 126,135,138,519 121,518
278,319,330 - 332,337,345, 405 - wewn trzna 128, 208, 219, 519 - - mi kkie go 118,121,518
4 1 5 ,418,426,466 -470,474, -ja rz m o w a 119 - wsp ó⌅czulna 121 - p o t o w y 153, 287, 458,535
516 -517,527,532 - jarzm owo-skroniowa 116 - wst p uj ca 349,392,394 - przytarczyczny 4 ,1 1,212 - 213
- - cz kolankowa 466-467,471 - jarz m owo-twarz owa 116 - zewn trzna 128, 206,208, 219, - rz skowy 153,180
----- po zakolankowa 466,469,471 - je d n oim ienna 40 230, 234, 246 - suro wiczo - luzowy 176
-z b a t o -cz erw ie n n a 347 - j z yk o w a 125, 519 - z b o d o⌅owa górna przednia 116 - suro wiczy 176,180
- zst puj ca 268,271,276 -277, - - g rz b i e t o w a 93 rodkowa 116 - lin owy zob. linianka
327, 334,3 44,350 -352, 354- - ko cowa 24,40,91 -92,94 - 95, -----tylna 116 - lu z o w y 229, 287,295
355,386,391,398 - 403,412, 97, 101, 115-117, 127, 135,164, - z b owa dolna 117 - - ma⌅ owiny nosowej 174
430, 450,501,515 168,1 82,223,226,228 -229, - zst puj ca 93, 349,394 - tarczowy 7 ,1 1 ,1 0 2 ,1 2 7 , 206,
- - o ro dkoweg o uk⌅adu analge- 366-367, 369 - zwojowa 116 212 -215,219 -221,232
tyczne go 443 - kr g owa 8 8 ga⌅ka blada 311, 325-327, 329, - w e wn trzwyd zielniczy szyi 11
drzewo ycia 269,358 - ⌅ cz ca 116,138 332, 336-337, 342-343, 401, - W olfrin g a 154
dysostoza obojczykowo-czasz- - - bia⌅a 287, 292,495,535 412 -414,424, 428,430,433, - w osko win o wy 139
kowa zob. dysplazja - - s z a r a 287,495,535 445, 448 -450,493, 514-515, - Z e isa 153
dysplazja 13 - mig da⌅kowa 92 -93,125, 519 528, 533 grudka 186,358,522
dzio b owe j dro ró dmi szowe - mi dzy ebrowa przednia 8 8 ----- boczna 521 -c h ⌅ o n n a 186-187
p czka pod⌅u ne go przy rod - mostkowo-o bojczykowo-sut- ----- przy rodkowa 521 grze bie
koweg o (riFLM) 472 kowa 8 8 , 93 - o c z n a 14,25, 74,97,111 -112, - ba kowy 148-149,476-477, 534
- naczyniowa 165,370, 383 116,119, 144,153,156 -157, - brze ny 45
E - nosowa 535 160,164 -169,171,236 -237, - czo⌅owy 18
egzocytoza 283, 340 - - tylna 518 241-242, 253,276,335, 349, - jarzm owo-z b o d o⌅o wy 14
emisja otoakustyczna 475 ----- boczna 290 362, 4 4 5 ,4 5 7 ,4 6 9 -4 70 ,4 7 2 - - koguci 37,240, 298
end o derm a 11 ----- dolna 229 473, 4 77,5 12 -513,515,517, - ⌅opatki 82
----- górna boczna 229 523, 533 - ⌅z o w y tylny 74
F ------- przy rodkowa 229 - - biegun tylny 156,163 - nerw owy 8,262, 284
fala w druj ca 146-147,474-475 - oczo do⌅owa 229, 290, 535 - - b⌅ona wewn trzna 156 - po dskro niowy 76
fa⌅d 143 - o po nowa 88,116 -117,126,300, -----w⌅óknista 156 - wyrostka z bo d o⌅owe g o 50
- b⌅ony luzowej 150 519 - - k o m o ra przednia 160-161 guz p o pielaty 291,306,331 -332
ma⌅ owiny nosowej 31 - - w s t e c z n a 116 -----tylna 160-161 guzek 4 3 ,4 5 - 4 6 ,4 8 , 55,8 6,215,
- czo⌅owy 119 - oskrzelowa 519 - - mi sie 108,112 -113,156, 268
- g⌅osowy 204,206 -209,249 - otaczaj ca (okalaj ca) d⌅uga 160, 166 -168,253,472 -473, - b oczno-p oliczkowy 45
- - b⌅ona luzowa 209 370-371 477, 496 - Carabelli 43,45
- j zykow o -nag⌅o nio wy po rod- - - k r ó t k a 370-371 ----- nerw 112 -113,167,170,477 - ciep⌅y 215
kowy 2 1 0 - 2 1 1 - pier cienno-tarczowa 8 8 - - pochewka 168 - d o d atkowy 45
- nalewkowo-nag ⌅o niowy 204, - po dgnykowa 8 8 - - rogówka 158 - gard⌅owy 36
206 - p o lic z k o w a 119 - - ruch 144,349,362,445,469, - j zyk o wy 43,46
- nerw owy 262 - po ro dkowa 370 472 -47 3 ,5 13 ,5 15 ,5 1 7,5 2 3 - kr gu szczytowe go, przedni 8 6
- p o dj zykowy 2 0 0 - potyliczna 93 -----kontrola 4 72,477,512 -513, - ⌅ag o dny 215
- prze dsio nko wy 204 - p owierzchowna 8 8 , 221,223 533 - m ezjalno-p o d nie bienny 43,45
- skrzyd⌅owo- uchw owy 59 - pr kowia 369 -----koordynacja 472 - m ezjalno-policzkowy 47
- sp ojówki 153 - p rz e d n ia 8 8 , 91 -93,133, 233, - - soczewka 158 - no ny 45,47
- tr bkowo-g ard⌅owy 186-187, 271 - - s p o j ó w k a 153 - p o dnie bienny 47
195 - przegrod owa tylna 94,228 gard⌅o, cz krtaniowa 190, 192, - p oliczko wy 46-47
follitropina 341 - prze⌅ykowa 519 239,249 - - d y s t a ln y 46
funkcjo nalny rezonans j drowy - przeszywaj ca 369 gra nulocyty o b oj tnoch⌅onne 50 - staw owy 60,63
(f M RI) 485 - przypo rodkowa 370 gruczo ⌅ 135,155, 256, 262, 290- - w c h o w y 480
- przy rodkowa 24,8 8 ,9 1 - 9 3 291,341,496,534 -535 - wyrostk ów po przecznych kr
G - przyusznicza 92 -93,518 - b⌅ony luzowej nosa 118 gów, przedni 8 6
ga⌅ - przywsp ó⌅czulna 121, 229 - Ebnera 180 zob. gruczo⌅ suro -------tylny 8 6
- b o c z n a 24,165,370 - rdzeniowa 272,404-405 wiczy - z b o w y 45-47
- bródkowa 94 - ruchowa 208,276 - j z y k o w y 518 - z im n y 215
- brze na 119 - rylcowo-gnykowa 119 - Krausego 154 guzowato
- brzuszna 84, 8 6 ,1 1 9 ,1 2 9 ,1 3 2 - - sercowa szyjna 127 - kro ko wy 407 - potyliczna z ewn trzna 4 ,1 4 , 36,
133,185,234 -235,456 -457 - skórna 126 - ⌅o jo wy 139, 153 67,82
- ciemie niowa 94 - skroniowa 119 - - tarczkowy Talga 153 - skrzyd⌅owa 76
- czo⌅owa 94-95, 97, 446 - - przednia 366 ----- Meiboma 153 - waczowa 27, 76, 228
561
H hak
H - - suteczkowateg o 338 - - zewn trznych ga⌅ki ocznej -----cz dolna 108, 346
hak 141,278, 299,314 -315,411, - czerwie nne 240,268, 277, 326, 472.477 ------- górna 108,346
525 337, 344, 346-348, 352, 359, - m ostowe nerw u trójdzielne go - Perlii 470
harfa 321 361,401,414,427,432 -433, 108,114, 346,353,503 - piersiowe 397,435
hemidesm osom 50 445,447,450, 500-501, 513, - mostu 344,348, 351,359,447, - -rdze nia kr g oweg o 361
hemiple gia zob. pora enie po⌅o 515, 520 -523,527-528,531 521,523,527 - p⌅odowe 159
wicze - czo p owate 353,358, 361 -362, - mó d ku 358-359,361, 522, 533 - pnia mózgu 274-275, 350,352,
hip okam p 252, 266-267, 284, 303, 419.499.522 - - boczne 358,419 492,522
311,314,320 -323,32 8, 339, - czuciowe 108 -109,346,438,493 - - przy rodkowe 358,419 - p ocz tkowe 108-109,493
413 -417,427,433,48 2 -483, - - nerwu trójd zielne g o 361 - nadskrzy owaniowe 469,532 - - dróg po zapiramid owych 401
488 -489,493, 508 -509,524 - - d o d atkowe nerw u czaszkoweg o - nad wzrokowe 338-340,532 - po dstawne 266, 277,311,323,
525, 533 514 - nerwu bloczkowe go 108,112, 326 -327,379,400 -401,410,
- bruzda 323 ----- okoruchoweg o 108,112, 168, 3 46,352,477,534 428,444 -445, 448-450,482,
- formacja (zespó⌅) 314, 322,417, 290, 346,469 -470,516,518, - - b ⌅ d n e g o 354 520, 527
482-483 534-535 - - czaszkoweg o 108-109,111, - poduszki 532-533
- spoid⌅o 530 - doros⌅e 159 167, 291,344-350, 352-355, - po dwzgórza 338,340,480
- stopa 253,427 - do ro dkowe so m atyczne 108- 462,472, 492, 534-535 - po prze dzaj ce 512-513
- strz pki 323 109.346.534 ----- przywsp ó⌅czulne 291 - pó⌅le ce 430,483
- szp ony 303 - - trzew n e 108, 346,534 - - d o d a t k o w e g o 128-129,355 - prze dnio-b oczne 388
- w⌅a ciwy 314, 322-323,483 -----nieswoiste 109 - - j zykowo-gard ⌅owe g o 124 - prz e d p okryw owe prze dne 441
- zasp oid ⌅o wy 483 -----swoiste 109 - - o dw o dz ce go 108,112,118, - prze druch owe 472
horm on 256,267, 328,338, 340- - dro b nokom órkowe 469 168,346 ,3 5 0 ,3 5 3 ,4 5 1 ,4 7 3 , - prze dsionkowe 122,279,353,
341.532 - d wuznaczne 108,124,126,128, 477.534 359, 361 -362,476 -477,512,
- adrenokortykotro p owy 341 209, 3 4 6 ,3 5 0 ,5 1 1 ,5 1 5 ,5 3 4 - - okoruchoweg o 108,112,168, 514,516,521 -523
- alpha- /b eta-m elanotro powy 341 - - n e r w u b ⌅ d n e g o 510-511 346.352.473.477 - - boczne Deitersa 122,362,477,
- antydiure tyczny 340, 532 -----czaszkoweg o 514 -----so m atom otoryczne 470 500-501
- folikulotro p owy 341 -----j zykowo-g ard ⌅owe g o 510- - - p o dj zykowe go 108,129, 346, - - d olne Rollera 122,477,501
- gland otro p owy 341 511 350.3 5 4 .4 5 1 .4 7 2 .5 3 4 - - górne Bechterewa 122,477
- laktotro p owy 341 - - pnia mózgu 209 - - prze dsionkowo- lim akowe go - - nerw u prze dsionkowo- lim a
- luteinizuj cy 341 - dzieci ce 159 108, 346 koweg o, boczne 108,122,346,
- m a m m otro p owy 341 - Edingera-Westphala 112,516 - - - prz e po noweg o 389 519
- niegland otro p owe 341 517,535 - - tró jd z ie ln e g o 108,114-115, ------- dolne 108,122,346,519
- p e ptyd owy 340-341 - g⌅ówne nerw u trójdzielne go 346,352,354, 361,438,503, ------- górne 108,122,346,519
- p o budzaj cy komórki ró dmi 108,114, 346, 353,502-503, 451 ------- przy rodkowe 108,122,
szowe 341 519.534 - - twarz ow e g o 108,118-119, 346,519
- - m elanocyty 341 - grzbietowe 499, 533 121.346.3 5 0 .3 5 3 .4 7 5 .5 3 4 - - przy rodkowe Schwalb e go
- prze dnie go p⌅ata przysadki 341 - - n a k ry w k i 343,482 - - zao patruj ce go mi nie ru 122,477, 501
- przysa dkowy 340 - grzbietowe nerwu b⌅ dneg o ch owe ga⌅ki ocznej 472 - prze dwzrokowe 338
- so matotro p owy 341 108,126,290, 346,480,506, - niesw oiste 108 - prze gro dowe 483
- steruj cy 341 514,534-535 - niskowzgórzowe 3 3 2 ,343,448 - - przeka nikowe 336
- stym uluj cy tarczyc 341 - grzbietowo-przy ro dkowe 338, 449,521,532 - przyko m orowe 516,532
- t arc zyc o w y 213 388 - o d ro dkowe so m atyczne 108- - przyramienne przy rodkowe 506
- wzrostu 341 - guza po pielateg o 291 109.346.534 - przy rod kowe 342
- g u z o w e 338 - - trzew ne 108,346,534 - przywsp ó⌅czulne 515,535
I - integracyjne 337 -----niesw oiste 109,534 - - krzy owe 535
istota dziurkowana przednia 343, - je d n o im ie n n e 334 -----swoiste 109,534 - rdzenia kr g oweg o 492
377,480,524 - klinowate 336, 344,351, 355, - o go niaste 239, 303, 311, 323, ----- po rednio-boczne 516, 518,
394-395, 434 -435,441,460, 325-327, 330, 336,347, 378, 535
J 498-499 410 -411 ,4 14 ,4 15 -4 1 6 ,4 2 2 - ----- po re dnio-przy ro dkowe 535
ja g o d ówka 156,160,162 - - d o d atkowe 396,498 -499 4 2 4 ,4 2 8 ,4 3 0 ,4 3 3 ,4 4 8 ,4 5 0 - rdzeniowe nerwu czaszkoweg o
ja m a nosowa 14 -15,23, 27 -28,31, - - rdzenia przed⌅u oneg o 361 - oko⌅oko morowe 338,340 514
3 7 - 3 9 ,9 5 ,1 7 4 ,1 7 8 ,2 2 8 , 236, - komórki Schwanna 284-285 - oko⌅oramieniowe 478,507 ----- d o d atkoweg o 108,126,346,
244,2 5 0 ,4 8 1 ,4 9 6 ,5 0 9 , 535 - ko m órkowe 284 - okoruchowe autono miczn e 350,510 - 511,516,534
- prze gro dy przezroczystej 321 - ko cowe 108-109 nerw u okoruchoweg o 290 -----trójdzielne go 108,114-115,
- ustno-gard⌅owa 178,187,190 - korowe 323 - - trzew n e nerwu okoruchoweg o 124,126, 346,353 -355,442,
ja m isto rdzenia 460-461 - kra co we 493 290 502 -503,519,534
jaskra 160-161 - - pasma wzro kowe g o 516 - olbrzymioko m órk owe 348,441, - ruch owe 109,114, 346,493,
j d ro 259, 311,492-493, 532-533 - kresomó zg owia 418,492 446 276-277,400
- autono miczn e 535 - - pod korowe 448 - oliwkowe d olne 354-355,359, - - nerwu bloczkowe go 512
- boczne 323 - kulkowate 353,358, 361 -362, 361,430,447, 500-501,514, czaszkoweg o 279,446,472,
- brzuszno-przy ro dkowe 338, 388 419.522 520-523, 528-529 514-516,527
- cholinergiczne 321 - lejka 532 - - górne 474-475, 504-505, 520, ----- o dw o dz ce g o 512
- cia⌅a czw oro b oczne g o 474 - mia d yste kr ka mi dzykr go- 528-529 ----- okoruchoweg o 512,534
- - kolankowateg o b oczne go 334, we go 438,452 -453 - o ro dkowe nerwu twarz owe g o ----- p o dj zyko we g o 510-511
337.532 -------wyp a d ni cie 453,460 119 ----- trójd zielne g o 108,114,346,
----- przy rodkoweg o 334, 337, - mi dzyko narowe 343,482 - owalne 506-507 350,353, 502-503,510-511
474, 504, 529, 532 - mi dzym ózg owia 492, 532-533 - pasma samotneg o 118,124,126, -----twarz ow e g o 510-511
- - mig da⌅owateg o 533 - mi ni okoruchowych 513 289, 354,478,506 - sam otne 354, 507, 514,519,534
562
komórka poziom a K
- skrzy owania 469,516 - - prze dnie 334,336 -337,339, - - t tnica 229 - -,,skle p ie nie " 328
- smakowe 515 482-483,532 -533 - - n e r w 121,229, 290,518 - - splot naczynió wkowy 379
- smuk⌅e 336, 344, 3 5 1 ,355,394 - - - przy rodkowe 334, 337, 508- - s⌅uchowy 136 - - strop 267
39 5,434 -435,460,498 -499, 509, 533 - - w ewn trzny 123 - - ciana dzio b owa 306, 530
529,531 - - siatkowate 335, 348, 532-533 - - zew n trzny 139 ----- boczna 267, 303,328
- soczewkowate 326-327,448 - - swoiste 334-335 - so d owy 479 kom órka 258-259
- Stillinga 435 - - ro dkowo-p o ro dkowe 334- - lim a k a , spiralny 146 - am akrynowa 163
- suteczkowate boczne 532-533 336 - rodkowy 262,265,302,306, 344, - ark a d o w a 317
- - przy rodkowe 532-533 - - ró dblaszkowe 334-335,498, 355, 384,401,460 -461,530 - b arwnikowa 156
- swoiste 108 523,533 - t t n ic y szyjnej 2 0 ,3 3 ,1 4 0 ,19 7 , - ce wy n erw owej 284
- sznuró w tylnych 344,395,447 - zaro dkowe 159 272,518 -chro m o fo b o w a 341
- szwu 348,483 - z bate 243,347, 353, 358, 361 - - tw a rz o w y 141 - d ocelowa 282,288, 295, 341
- - w i e lk i e 441 362,418 -419,430,522,531 - wzrokowy 21,24 -25, 34, 111, - d w u b ie g u n o w a 122-123,145,
- lim akowe 122,505 j zyczek 178-179, 207, 209, 250 169-170, 241 163, 2 8 3 ,4 6 6,471,474,505
- - nerwu przedsionkowo- lima- j zyk 11,44, 5 4 ,9 1 ,9 3 ,1 0 6 ,1 2 4 - - uchwy 4 0 ,117,226 - efektorowa 295, 340
kowego, prze dnie 108,122, 125,129,134,178,180 -183, - y l n y 3 6 ,372 - en d okrynna gruczo⌅ów dokrew-
346, 474, 504-505, 519, 528- 186,190 -191,195, 207,210, kamyczek b ⌅ dnikowy 148 nych 341
530 215, 236-237, 274,276,279, k t mi dzysieczny 47 - e p endymy zob. komórka wy-
-------tylne 108,122,346,474, 316,478-479, 487,496, 507, - m ostko wo-m ó d kowy 122,357 ció⌅ki
504 -505,519,528 511,519,534 - t czówkow o-ro g ówkowy 156, - fotorece ptorowa 163
- linowe d olne 125,200,290,480, - b⌅ona luzowa 58,180 160-161 - gleju 106,163,259, 284-285,297
506,514,518,534 -535 - korze (nasada) 93,180,192, kieszonka gard⌅owa 11 - - sk p owypustkowe g o 285
- - g ó r n e 118,121,125, 200,290, 2 10,212,215,519 ki⌅a 470 - g ⌅ ó w n a 213
480, 506,514,518,534 -535 - m i sie 5 4 ,8 1 ,1 0 8 ,1 2 9 ,1 3 2 , kinetocyliu m 149 - Golgieg o 359
- - nerwu j zykowo-g ard⌅owe go, 180 -182,451,510 -511,534 klinek 314, 517, 524,526 - grze bieni nerw owych 262
dolne 108,124, 346 - - pionowy 181 k⌅ b ek szyjny 7,88 ,12 4 - 1 2 5 ,1 3 4 , - gwia dzista 317,359
-----twarz owe g o, górne 108,118, - - pod⌅u ny dolny 181 196,534 - kan delabrowa 317
346 ----- górny 181 k⌅ buszek w ch o wy 481 - kojarzeniowa 389,391
- ro d k o w e 323, 338 - - p o p rz e c z n y 181 k⌅ykie po tyliczny 3 6 ,6 6 ,6 8 ,8 6 - korzeniowa 389
- ró dmi szowe 472, 512-513 - powierzchnia 114-115,117-119, kolano 325, 327,369,412,423 - koszyczkowa 317, 359
- ró dm ózgowiowe nerwu trój 121,124 ,1 4 3 ,1 8 0 ,1 8 2 ,4 7 8 , - cia⌅a m o dzelowate go 423 - kubkowa 143,155,176,478
dzielne go 108, 114, 346, 352, 507 - torebki wewn trznej 325, 511 - kwasoch⌅onna 341
502 -503,519,534 - trzon 180 - w ewn trzne nerw u twarz owe g o -⌅ czn o tk a n k o w a 161
- tworu siatkowate go 361,522 - wierzch o⌅ek 180, 236 118 - m ezenchym alna 55
- t y l n e 338 ko⌅o t tnicze mózgu 272, 364-365, - mi niowa 258,281, 295
-tyln o - b o czn e 388 K 377, 381 - mikro gleju 106, 284-285
- tyln o-grzbietowo-b oczne 388 kalcytonina 11,213 kom ora 6 1,2 6 2 ,2 6 5 ,3 0 2 -3 0 7 ,4 2 0 - mitralna 480 -481,509
- uk⌅adu lim bic zne g o482 k a n a⌅ 518-519 - boczna 240,2 6 2 ,2 6 6 -2 67 ,3 0 2 - - nab⌅onkowa 54,158 -159,176,
- uzdeczki 343,482-483, 532 - cia⌅a szkliste go zob. kana⌅ Clo- 3 0 3 ,305,320 -321,326,329, 187,213, 341,478-479
- we g e tatyw ne 507 queta 378,4 11,414 -416,422 -424, - narz d ów plamkowych 148
- w ch owe prze dnie 480, 508- - Cloqueta 157 430,489 - nerw owa 110,119,163,256,
509.530 - jo n o w y 479 - - róg d olny (skroniowy) 303,323, 258-259, 263, 271,282-284,
- wierzchu 353, 358, 361-362,419, - katio nowy 479 4 1 1 - 41 4 ,417,321,428,468 316-317, 344,359, 387,389 -
522.530 - k⌅ykciowy 36,197 ----- przedni 327,414 390,394,399, 4 37,478,481,
- wsp ó⌅czulne 535 - korze niowy z b ów sta⌅ych 43, -----tylny (p otyliczny) 421,466 488,492 zob. te neuron
- wst gi bocznej 474,504-505 49,55, 57 - - „sk le p ie n ie " 327 - neurogleju 284
- wtr cone prze dnie 358,419 - kostny 58,144-145 - splot naczynió wkowy 379 - neuro przeka nik 348
- - t y l n e 419 - kr g owy 6 8 , 70 -71,264 -265, - czwarta 262,265, 268 -269,302 - - neurosekrecyjna 340
- wzg órka d olne go 474,504 -505, 270, 273, 291,301,304,384, 303, 344-345, 353, 357-358, - nowotworu 2 ,1 9 ,1 8 3 ,4 0 7
529 404, 407-408 419, 430 - oko⌅ok⌅ buszkowa 481
- - g ó rn e g o 352, 501,504,515 - - o k o s t n a 301 - - dno 268, 345, 354-355,417, - oko ⌅o p cherzykowa 11,213
- wzg órza 274, 330, 332, 334-335, - - sploty ylne 372 505, 534 - o po nowa 264,299
532-533 - mi niowo-tr bkowy 197 - - otwór boczny 302-303 - os⌅o n k o w a Schwanna 122,145
- - b o c z n e tyln e 337 - nosowo-⌅zowy 24-25, 30-31 - - s k l e p ie n ie 269,305 - p dzelkowata 480 -481,509
- - brzuszne boczne 334-337, 361, - p o dj zykowy 3 6,129,197 - - splot naczynió wkowy 305 - piramid owa 283, 399,316-317,
523, 533 - p o dnie bie nny mniejszy 229 - - strop 358,432 319,446,483
----- po rednie 335 - - w i k s z y 229 - - zachy⌅ek b oczny 507,534 - - d u a 316-317, 500-501, 511
----- prze dnie 532-533 - p o doczo d o⌅owy 2 4 -25,116,236 - ga⌅ki ocznej, przednia 156,160 - - m a ⌅ a 316-317
-----tylno-boczne 335-337,393, - pó⌅kolisty 122 - 123,136,144 - tylna 160-161 - - trójk tna 483 zob. te pole
4 3 5 ,441,499,529,531 -533 145,148-149, 281,523 - miazgi 57 Brod manna 28
-----tylno-przy ro dkowe 335— - - b oczny 144 - oka prze dnia 158,161 - - wielka Betza 316,446-447
337,4 42,478,502 -503, 506- - przysieczny 39 - - t y l n a 161 - p⌅aszczowa zo b. komórka sate
507, 529, 532-533 - rdzenia kr g oweg o 71 - prawa 103 litarna
- - grzbietowe 334, 337 - Schle m ma 156,158,161 - trzecia 240,262, 267, 302-303, - po dp orowa 146
boczne 337 - skalisty m niejszy 518 306, 327-328,330, 332, 335, - - Mullera 163
- - niesw oiste 334-336 - - w i k s z y 518 338, 3 42,415,424,426 - po dstawna 50,481
- - po rednie 532-533 - skle pienia kostneg o czaszki 19 - - d n o 338,412 - powietrzna 31
- - po ro dkowe 335 - skrzyd⌅o wy 121,229,518 - - róg d olny 303 - pozioma 163
563
K konikotomia
- pozornie je d n o bie g un owa 114, - zw ojo w a 118,162 -163,294,359, - s⌅uchowa 337,474,487,505 - - t r z o n 41,84
346, 352,478 zob. te komórka 466, 471,475, 505 - - pierwszorz d owa (pierwotna) -ja rz m o w a 13 -15,24,116
rzeko m oje dno bie gunowa konikotomia 208,210 2 7 9 ,3 1 9 ,4 7 4 ,5 0 5 ,5 2 4 - klinowa 13, 24,28, 34-39,174,
- prekursorowa 54,284 konwerg encja syg na⌅u 163,258 - smakowa 524 191
- presynaptyczna 283 kora 253, 259,262,266, 277,311, -s t a ra 266,311,320, 322,349, - - skrzyd⌅o mniejsze 22, 364
- projekcyjna 391 3 1 5 ,3 5 1 ,4 1 0 ,4 4 5 ,4 4 7 ,4 8 5 , 482-483 wi ksze 76, 228, 242
- prze⌅ czaj ca 389 492 -493,501,507 - ró dw ch owa 488 - - trzon 39,243
- Purkinie go 283, 358-359, 523 - bezziarnista 316 - w chowa 323,480,524, 533 - - wyroste k skrzyd⌅o wy 34
- receptorowa 136,162,475 -476, - czo⌅owa 533 - - pierwszorz d owa (pierwotna) blaszka boczna 27, 38
478,505, 509 - czuciowa 2 7 1 ,2 7 4 ,2 8 1 ,3 3 6 - 480-481 - kr gos⌅upa 264
- Renshawa 389,391, 399 337, 393,3 95,434,436 -438, - wyspy 266, 279,3 11,327,411, - krz y o w a 26 1,409,458
- rogu prze dnie go 263, 389,446, 447,449,477, 484,487, 520 424,428, 478, 507 - ⌅zowa 13,24,28
451 - - dru g orz d owa 437 - wzro kowa 313,319,337, 369, - m ie d n ic y 458
- - t y l n e g o 389 - - pierwszorz d owa (pierwotna) 383,421,427,466 - 469, 471, - mi dzyszcz kowa 9
- ruchowa so matyczna 389 zob. 316 -317,319, 437,441-444, 486 -487,517,530 - mózgoczaszki 13
te komórka so matomoto- 446, 484, 524 - - drug orz d owa 470,517 - nosowa 13, 28
ryczna - czuciowo-ruch owa 369 - - pierwszorz d owa (pierwotna) - o b ojczykowa 13
- - trzewna 389 zob. te kom órka - dawna 266, 278,31 1,313,320, 278,314,319,470,516 -517,524 - oczodo⌅u 24,2 6 -27
wiscerom otoryczna 323,482,509 - - trzeciorz d owa 517 - o dcinka szyjne g o kr gos⌅upa
- rzeko m oje dno bie gunowa 114, - kojarzeniowa 277,444,484,520, -ziarn ista 316 64-65
121,123,126,283,39 0 -391, 532-533 kortykotro pina 341 - piszczelowa 280
440, 499, 5 03,507,519 - - ciemie niowa 437 korze 270, 384,453 -454 - p o dnie bienna 9 ,1 3 ,2 4 ,2 8 ,
- rz sata 474,476 tylna 444 - boczny 466 38-39
- - wewn trzna 146 - - wzro kowa 469 - czaszko wy 108,128, 346, 534 - - blaszka sitowa 228
- - zewn trzna 146-147 - kreso mó zg owia 274,279, 310— - czuciowy 114,229,384 -386, - potyliczna 13,16,18, 34,3 6 -37,
- satelitarna 285 311,3 16 -317,326,500, 509 453-454 6 6 ,6 8 ,8 2 ,2 6 8
- Schwanna 122, 284-285,494 - lim biczna 520 - - zw oju skrzyd⌅owo -p od niebien- - - cz po dstawna 36,86
- siostrzana 50 - m ózgowa 110,236,266 -267, nego 116 - sitowa 13,15,24, 28, 30-31, 36-
-sit o w a 15, 2 6 ,3 0 - 3 1 ,3 7 ,1 6 3 , 274-278, 283, 293,311,313, - d o ln y 133 37, 509
2 36,240,251 -252, 290 316 -317,319 -320,323 - - g⌅ówny nerwu prze po noweg o - - blaszka sitowa 23,110,481,
- smakowa 478-479 324,332, 334-335,337, 347, 133 509
- somatom otoryczna 389 361-362, 367 -369,376,396, - g ó rn y 129,133 - - grzebie koguci 298
- splotu naczynió wkowe g o 285, 421,425,42 8 ,4 3 5 - 4 3 8,4 4 1 , - j z y k a 129,210,215,519 - - ma⌅ owina nosowa 30
307 445 -446,451,462,466, 480, - nerw u rdzeniowe go 270,385 - - skroniowa 13,17, 32 -34,63, 505,
- sp⌅aszczona 50 482 -484,486 -488, 494-495, 386,405, 408-409 507
- spoid⌅owa 389, 391,530 500 -501,520 -524,526 -527, - n osowo-rz skowy 116,168 - - cz b benkowa 138-139
- sutkowa 32 ,1 4 0 ,1 4 3 ,1 5 0 ,18 5 531, 533 - prze dni (brzuszny) 106,129, 261, ⌅uskowa 60,144
- sznurowa 389 - mó d ku 269,275,283, 350, 2 6 3 .2 7 1 .3 0 1 .3 8 4 - 386, 390, -----skalista 2 2 - 2 3,32 -33,96,
- szyszynki 342 357 -359,361 -362,417,493, 453-454,462 118-120, 123, 125, 136, 140-
- ródb⌅onka 307 499,522 -523,531 - prze dsio nkowy 122-123 141,144 -146,148,150 -151,
- ró dmi szowa Leydiga 341 - nad nerczy 262, 341 - przy rod kowy 466,469,471 185, 242, 364,476
- wiat⌅oczu⌅a 156,163 - niejednoro dna 311,320-323, - przywsp ó⌅czulny 168 - - wyrostek rylcowaty 84
- t a rc z y c y 215 483,488 -489 - sto kowaty 43 sutkowy 32,138
- upo wietrznio na 141 - nowa 266,3 11,317 -319,321, - lim akowy 122-123 - szcz kowa 1 3 ,1 5 ,2 8 ,4 2 , 58
- w ewn trzna 389 349, 437, 480, 482-484,493 - rdzeniowy 108,128, 534 - - lewa 9
- w ch owa, dwu bie g un owa 1 1 0 , - - je d noro dna 311,316, 320,483, - ruch owy 114 -115,133,227, 271, -,,trójp o dstaw na " 34, 36
480-481 488 3 4 6 .3 8 4 .4 5 3 - 454 - twarz oczaszki 14-15
- wiscero m otoryczna 389 - oczo do⌅owo -czo⌅owa 508-509 - t czówki 158 - wyrostka z b o d o⌅owe g o 51
- w⌅a ciwa 111 - oko⌅omigda⌅owa 323, 508-509 - t y l n y (grzbietowy) 106,263-264, - z b o d o⌅owa 42
- w⌅oskowata 122-123, 279,474 - -,,o ko⌅ostara” 483 2 7 1 .3 0 1 .3 8 4 - 385,390,452, kowade⌅ko 140,142,150
476, 505 zob. te kom órka rz - pola ró dw ch owe g o 323 4 9 3 .4 5 3 - 454, 460,499 kraw d sieczna 4 3 ,4 5 - 4 6 ,4 8 ,5 5
sata - pr kowana klinka 517 - w⌅osa 435-436 kr ek 61
- - wewn trzna 146 -147,474 - - prze dmig da⌅owata 509 - wsp ó⌅czulny 168,229 - stawowy 6 1 ,6 3 ,7 6 , 78
475, 505 - prze druch owa 337, 362,444, - z b o wy 31,44 -45, 50 -51,55 -57 - mi dzykr g owy 70-71,248, 385,
- - z e w n trz n a 146-147,475 449, 523 kosteczki s⌅uch owe 142-143, 438,453
- wsp ó⌅czulna 462 - przed czo⌅owa 443 150-151 kresa skroniowa dolna 76
- w tr c o n a 391 - - brzuszno-przy ro dkowa 488 kostniwo 43 kresom ózgowie 260-263,
- wy ció⌅ki 285,302, 306-307 - - grzbietowo -b oczna 488 koszyczki Bochdaleka 305 266-269,274 -277, 279,299,
- z a p a ln a 194 - przej ciowa 320 ko 440 308,310-332, 334,336,339,
-zasa d o ch⌅o n n a 341 - ruchowa 271,277, 2 8 3 ,316,335 - - blaszkowa 51 342-343,347 -350, 366,392,
- ziarnista 316 -317,319,341, 359, 336, 350, 398-399,438, 445- - cie mieniowa 13,16,18 399,410 -411.418, 422, 424,
481,483, 499,523 447,4 49 -451,484,486 -487, - czaszki 1 2 - 2 3 ,4 1 ,9 5 ,2 6 4 ,29 6 , 427-428, 433,441,447 -448,
- z mieliniz owana 285 511,520 -521,523,533 298-299, 372,375,380 480,4 82 -483,486,492 -495,
-z m ys⌅o w a 122,146, 148-149, - - do datkowa 444,447,449 - czo⌅owa 13,18, 24,28, 37,154 498-504, 506, 508,509-512,
279,4 79 -481,505,509 - - pierwszorz d owa (pierwotna) - g bczasta 34-35 514-517, 522-523,526-527,
- - pierw otna 481 1 1 9 ,2 7 6 ,3 1 6 ,3 1 9 ,3 5 0 ,4 4 4 - - gnykowa 1 3 ,4 0 - 4 1 ,8 0 ,8 4 ,1 0 2 , 530,533
- - p rz e d sio n k a 149 447,4 49,500 -501,510 -511, 129,184,202,250 - w⌅ókna kojarzeniowe 317,324 -
- - wtórna 474,476,478 524 - - róg wi kszy 41 325, 506,526
564
mi sie podpotyliczny M
kr cz szyi 7,8 3 ,12 8 - t t n ic z y 1 0 - - k ta ust 73,75 - nad gnykowy 4, 76, 78,82, 84-85,
kr g o bro towy 64 -66,69 - uk⌅adu limbiczne go, w e - - podnie bienia mi kkie go 1 0 , 184,206
- - z b 66 ,6 8 ,1 9 4 ,24 5 wn trzny 482 1 26,141,179,191,197 - nalewkowo-g⌅o niowy 206
- - wyrostek po przeczny 8 6 -----zewn trzny 482 - - powieki górnej 112—113,153— - n alewk o wy p o prz eczny 206-
- szczytowy 64 -66,68 -69, 221 - z b o wy 4 4 ,4 6 - 4 7 ,5 7 , 59,178 154, 167-168, 171,534 207
- - cz boczna 8 6 - - szcz ki (górny) 46 - - wargi górnej 73, 75 - napinacz b⌅ony b b enkowej 1 0 ,
- - do⌅ek z b owy 245 - - uchwy (dolny) 46,185 i skrzyd⌅a nosa 75 114,1 17,142 -143,150,197,
- - g u z e k p rz e d n i 8 6 - y ln ys z y i 102-103,218 - gard⌅a 3 6 ,8 1 ,1 0 8 ,1 2 6 ,1 3 5 ,1 4 1 , 502 -503,510 -511,534
- - ⌅ u k przedni 69 ⌅uska 13,60 188-189, 1 9 5 ,209,252,510 - - - podnie bienia mi kkie go 1 0 ,
tylny 6 8 - potyliczna 36 511.534 114 .1 1 7 .1 4 1 .1 7 9 .1 9 7 .5 3 4
- - wi zadto krzy owe 6 8 - g⌅adki 106,126,153,158,295, - napr acz powi zi szerokiej 459
po przeczne 68 -69,245 M 45 7 .4 9 6 .5 1 7 .5 3 4 - naramienny 454-455
- - wyrostek po przeczny 8 6 makrofagi 187,285 - g⌅osowy 204, 206-207, 249 - nawro tny 457
krótkowzroczno 157 ma⌅og⌅owie 17 - g⌅o wy d⌅ugi 8 2,86 -87 - noso wy 75
krwawie nie p o d p aj czyn ówkowe ma⌅ owina nosowa 28 -31,94, - - najd⌅u szy 82 - o bni acz brwi 75
301 172-174, 228,251,290 - - prosty boczny 82, 8 6 - - k ta ust 75
- ró dm ózgowe 381 - - dolna 13,28-30, 37,154,173, ----- przedni 82, 8 6 - - w a r g i dolnej 75
krwiak nad tward ówkowy 95,296, 176-177,236,251 -----tylny wi kszy 235 - obracaj co -zginaj cy oraz p o d
299 -301,376,380 - - górna 29-30, 37,110,173 -174 - - p⌅atowaty 82, 235 nosz cy g⌅ow 80-81
- p o dtward ówkowy 301,380 - - r o d k o w a 29 -31,3 7 ,1 7 3 ,2 3 6 , - - pó⌅kolcowy 82,235 - o br czy ko czyny górnej i ra
krypta 187 242-243,251 - - s k o n y d olny 235 mienia 388
kwas ga m m aamin o m as⌅owy 359 - u sz n a 93,118, 126,135 -139,244 górny 235 - o bw o d owy 400
- - p⌅atki 218 - g nyko w o-j zyko wy 181 - o cz o d o ⌅o w y 457
L melanotro pina a/b 341 - grzbietu 388 - o d d e c h o w y 213
laktotropina 341 metoda przesiewowa 475 - - g⌅ boki 80-82 - o d w o d z cy 457
lemiesz 13,28 - rCBF (rCBF) 484 - - najszerszy 465 - o dwracacz 457
lib eryny 341 mezenchyma 8 ,54 - 5 5 , 297,340 - Homera 74 - oka (ga⌅ki ocznej) 108,112-113,
limfocyty 153,187,307 m ianownictw o anato miczne 26, - ja rz m o w y mniejszy 75 119,167, 170, 240,253,256,
lulib eryna 306 41, 172,312,332,338 - - wi kszy 75 473,477
luteotropina 341 miazga z ba 4 3 -44,55 - je d n oim ienny 120,125 - - okr ny 74 -75,108,152 -153,
lutropina 341 miejsce sinaw e 349,443 - j z yc z k a 126,179 155,469,510-511
mi d zym ózg owie 106,111, 163, - j z y k a 54 ,1 0 8 ,1 2 9 ,1 3 2 ,13 4 , - - ruch owy (ga⌅koruchowy) 472,
⇤ 168, 240,260-263, 266-268, 180 -182,451,510 -511,534 496,516
tagiewka 122-123,136,144 -145, 271, 275, 277-278, 291, 302- - - pionowy 181 - - t czówki 517
148 -149,361,476 -477,519, 3 0 3 ,314,321,326,328 -345, - - poprzeczny 181 - - w ewn trzny 106,112-113,
523, 534 347 ,3 4 9 ,3 5 1 ,3 5 8 ,3 6 1 ,3 7 6 , - - w ewn trzny 129,181 160,167,171
⌅ k klin owy 2 2 3 7 8 ,3 9 2 ,4 1 3 - 4 17 ,4 2 4,4 2 6 - - - z e w n trz n y 81,129,181 - - zew n trzny 113,156,166 -168,
⌅ ki z bo d o⌅owe 42 4 27,430,433,448, 466, 469, - karku 4, 7 ,8 0 - 8 2 ,9 3 ,2 4 5 , 388, 236-237, 472-473, 477
⌅uk 482-483, 486,492 -494, 499, 464 - okoruch owy 349, 510, 513
- aorty 8 8,90 ,1 2 6 - 1 2 7 ,1 3 5 ,2 0 5 , 502 -504,506,513 -515,517, - - g⌅ boki 132 - o twieraj cy szpar g⌅o ni 126
232, 382 527-530, 532-533 - - krótki 235 - piersiowy wi kszy 454
- g ard⌅owy 10-11,534 m i sie 3 - 5 ,7 ,1 6 ,4 0 ,6 3 , 72,100, - k⌅ bik ma⌅ego palca 454-455 - pier cienno-g ard⌅owy 189
- - czw arty 1 0 - 1 1 128, 137, 1 6 7 ,271,274,276 - - k⌅ bu kciuka 454 - pier cienno-nalewkowy boczny
- - drugi 10 277, 280 -281,348 -349, 388, - krtani 108,126-128, 206-207, 206-207
- - pi ty 11 390,440,459, 520-522 209,213,510 -511,534 - - t y l n y 126,2 06 -207,214
- - pierwszy 10 - aparatu m owy 362,487 - - w ewn trzny (tonacji) 10,127, - pier cienno-tarczowy 10,126,
- - szósty 10 - biodrowo - ebrowy 82 135,206,208 -209 128,135,206 -209,219
- - t r z e c i 10 - bró dkowo-g nykowy 82, 84-85, - - zewn trzny 206,209 - piszczelowy przedni 455
- ja rz m o w y 34, 57, 76 -77,9 4,117, 133-134, 184-185 - ⌅opatkowo-gnyko wy 82,84,133, - - t y l n y 455
225-226,243 - bró dkowo-j zykowy 129,181 230-233 - pochy⌅y 8 6 , 89,135,221,231 -
- kr gu 64,409 - - le wy 129 - ma⌅ owiny usznej 137 232, 248
- - szczytowe go 2 21 - - prawy 129 - marszcz cy brwi 75 - - p r z e d n i 8 2 ,8 6 - 8 7 ,8 9 ,1 3 3 ,2 2 1 ,
----- prze dnie go 69 - bró dko wy 75 - marszczyciel skóry nasady nosa 231,233,247 -248
----- tylne g o 6 8 - brzucha 388,461 -462,464 75 - - ro dkowy 8 2 ,8 6 - 8 7 ,8 9 , 221,
- nerwu p o dj zykowe go 134 - czw oro b oczny 4 ,8 2 - 8 3 ,1 0 8 , - m i dzy e bro wy 388,464 233,248
- o druchowy 281,292 -293,390, 128, 132, 135,230, 235,510 - - mimiczny 10, 72 -76,80, 83,118 - - - t y l n y 8 2 ,8 6 ,8 9
451 511,534 120, 137,216,222 -223, 256, - p o d g nyk owy 4 ,8 2 ,8 4 - 8 5 ,1 3 3 ,
- - autono miczny 294 - czw oro g⌅o wy uda 281,390,455, 510-511,534 206,219
- - m onosynap tyczny 390 465 - m ostko wo-g nykowy 82, 84-85, - pod⌅u ny 75
- - p olisynaptyczny 390 - c z o ⌅a 75,119,350,511 133 - - d o l n y 181
- p o dniebienno-g ard⌅owy 178, - dna ja m y ustnej 114,132,178, - m ostkowo-o bojczykowo-sut- - - g ó r n y 181
186.199 184 -185,193,236 -237,250 k o w y4, 7 ,1 1 ,3 3 ,8 2 - 8 3 ,9 3 , - p o dnie bienia mi kkie go 114,
- p o dnie bie nno-j zykowy 178, - d w u brzu cowy 1 0 ,82,84,114, 105,1 08,128,132 -133,135, 126,1 35,141,179, 191,510-
186.199 117 -119,184 -185,193,232, 218,230,232 -233,246,350, 511.534
- po dnie bienny 186,191-192 534 510-511,534 - p o dniebienno-gard⌅owy 191
- skrzelowy 8 ,1 0 ,1 0 6 ,1 0 8 ,1 1 4 , - d wu g⌅o wy ramienia 390,454 - - - p r a w y 218 - p o d nie bie nno-j zykowy 129,
118, 119,124, 126, 138, 185, 455,457,460 - m ostkowo-tarczowy 82,84,133 181-182
346, 496, 534 - d wig acz gard⌅a 191 - naczaszny 73,7 5,80 -81 - p o d p otyliczny 82
565
M mi sko podj zykowe
- p oliczkowy 74 -75,117 -118, 200, 276,279,281,285 -286, 362, 412,5 02 -503,510 -511,519, - s t a ry 357, 362,476
222,253 389, 444, 447,495, 497 534 - szczelina 269,357
- po przecznie pr kowany 106, - - ko czyn 362, 365, 387-388 - w acz 15, 2 2 ,7 2 ,7 6 - 7 8 ,9 2 ,9 4 , - uszko dzenia 363
1 53.256.496.517 ----- dolnych 400,461 -462 114,117, 200,222, 225,228, m ózgowie 13,8 9,99,102 -103,
- p o ladko wy maty 459 ----- górnych 400 243 106,111 - 112,114,167,163,
- - redni 455,459 - - tu⌅owia 362,388,400 mi sko p o dj zyko we 2 0 0 235,239, 244,2 5 3 ,2 5 7 ,2 6 0 -
- - wielki 455 - szyi 4 ,8 2 - 8 3 ,1 3 3 ,4 9 6 mig da⌅ek 93 ,1 2 4 ,1 3 4 ,1 8 6 ,19 2 269,272-273, 2 7 7 ,284,298 -
- p otyliczno-czo⌅owy 7 3 ,7 5 ,1 1 8 - - - boczny (g⌅ boki) 4 ,8 2 ,8 6 - 8 7 , - gard⌅owy 177,186 -187,190,192 300, 302-304,306 -308, 332,
119 132-133 - j z y k o w y 186,192 341,344, 346,348,352,360,
- p owierzchowny 4 ,7 6 - 7 7 ,8 2 - 8 3 - - d⌅ugi 82,86 - m ó d ku 299, 307, 357 364,366,371,376, 391,410 -
- pr kowany 188 - - p⌅atowaty 82 - p o dnie bie nny 11,93-94, 125, 433, 488, 525
- pronator 457 - - p owierzchowny 82-83 173,186 -187,192,194 -195, - komora boczna lewa 302
- prostownik 388 - - p ó⌅kolcowy 82 199, 228,519 ----- prawa 302
- - d ⌅ u g i palucha 455 - - przedni 132-133 - - y ⌅ y 101 - - c z w a r t a 302
- - kolana 458 - - szeroki 4 -5, 75,82 -83,102, - tr bkowy 186,192 - - trzecia 302
- - p a l c ó w 454 118,218 migotanie prze dsionków 382 - opona 19,99,299 -300
- - prze dramienia 454 - - tylny 89 moczówka prosta 339 - - mi kka 264,297
- - r ki 454,457 - m ie ch owy 75 most 1 0 6 ,1 1 2 ,114,118,121,123, - - paj cza 264,297
- - stawu ⌅okciowe g o 457 - t arc z k o w y 518 160, 241 -242, 260, 263, 268- - - twa rda 19,1 01,103,264 -265,
- - tu⌅owia 476-477 - - d olny (Mullera) 153,457 269,274,279, 308, 344, 346- 297
- prosty 164 - - g ó r n y 153,457 348,350 - 353,357,359 -361,
- - b o c z n y 112,157,166 -167, - tarczow o-g nykowy 8 2 ,8 4 ,1 3 3 - 370 -37 1 ,3 76 ,3 79 ,4 1 0,4 1 3 - N
472 -473,512,534 134,193 414, 416, 426, 430, 445-447, n a b ⌅o n e k 11,1 4 3 ,1 4 6 ,1 4 8 ,15 5—
- - dolny 112,166 -167,252, 512, - tarczowo-na g⌅o niowy 206 4 5 1 ,4 7 2 ,4 9 8 ,5 0 0 - 5 0 1,5 0 3 - 156,158,176,180,186 -187,
534 - ta rczowo-na le wkowy 206-207 504, 506 -50 7 ,5 11 ,5 14 ,5 2 0 - 213,298
- - g ó r n y 112,157,166 -168,171, - tr bki s⌅uch owej 191 523, 527-530,534-535 - b arwnik o wy 161-163,165
252.512.534 - tr bkowo-gard⌅owy 141,191 mostek 214 - - cia⌅a rz skoweg o 156
- - przy ro dkowy 112,157,166 - - trójg ⌅o wy ⌅ydki 390,455 motylina 306 - - ja g o d ó w k i 162
167, 4 7 0 ,472 - 473,512,534 - - ramienia 390,454-455 mózg 236,264 - - siatkówki 162
- - t y l n y wi kszy 235 - t w a rz y 72,108,350,451 - po dzielony 325,486 - ja m y ustnej 50,54 -55
- przed kr g owy 4,8 1 -8 2 , 86-87, - ucha ro dkoweg o 114,143 mózgoczaszka 13,17,250 bruzdy 50
194,221 - ust okr ny 74-75 m ó d ek 122,243, 260, 263,268 - ----- end o d erm alny 8
- prze dramienia 388,462 - uszny 137 269,274-277, 279, 298-299, ----- pierw otnej 55
- prze⌅yku 81 - - g ó r n y 75 309, 330,335-333, 344-345, -------neuro ekto dermalny 340
- przy ro dkowy o bszerny 455 - - p r z e d n i 75 347, 3 4 9 ,3 5 1,353 -354,356 - -je d n o w arstw o w y sze cienny
- przywo dziciel 455 - - t y l n y 75,119 363,366,370 -371,378 -379, 143, 305
- - uda 458 - w d ech o wy 82 396 - 397,400,402,415 -416, - ⌅ cz cy 50
- ramienno-pro mieniowy 454,460 - wielose g m entowy 3 88,390,454 4 1 8 ,4 2 0 ,4 2 7 ,4 3 0 ,4 3 2 ,4 3 4 - - m igawkowy 15,31 ,1 4 3 ,17 6
- r ki dro b ny (ma⌅y) 388,457,462 - wyraz o wy zob. mimiczny 435,444 -445, 4 76 -477,492 - - narz du szkliwotwórcze go, w e
- ro zwieracz re nicy 116,160-161, - zam ykaj cy szpar p owiekow 494,498 -499, 512 -515,520 - wn trzny 54-55
171.457.516.518 75 523,527 -528,531 -532 ----- zew n trzny 54-55
- rylcowo-g ard⌅owy 10,124-125, - zam ykaj cy usta 75 - cia⌅o rdzenne 358-359 - o d d ech owy 187
134,191,510 - z baty przedni 82,128 - dawny 357,362 - - m i g a w k o w y 15,141,172, 209
- rylcow o-g nyk owy 10, 82,84, - z g in a c z 388 - droga nerwowa 360-361 - - wielorz d owy 176
118 -119,184 -185,534 - - grz bietowy stopy i palców 459 - grudka 358 - o d onto genny 54-55
- rylcow o-j zykowy 181 - - nad garstka 457 - istota bia⌅a 358-359 - p⌅aski 50
- rz skowy 1 0 8 ,112,15 6,158 - - - palców 454 - j z yc z e k 358 - - j z y k a 479
159,1 61,167 -168,17 1,290, ----- d⌅ugi 457 - konar 360-361 - - niero g owaciej cy 209
470,516 -518,535 ----- g⌅ boki 455 -„k oro w y " 362 - - wielo warstw owy, niero g owa
- serc owy 295 - - p o d eszw owy stopy 459 -„m ost o w y " 357,362,522 ciej cy 5 0 ,159,178,187, 207
- sklepienia czaszki 73, 75 - - r ki 454 - namiot 264, 269, 298-300,357, ----- po dle g aj cy parakeratyni-
- sko ny dolny 112,166 -167,235, - - stawu biodrowe go 458 372-373, 378,420 zacji 50
512.534 - - u d a 455 - nowy 357,362 -----ro gowaciej cy 139,178
- - górny 112,157,166 -167,235, - znacznik owy 388,454 -455,465 - p tla 277,520-521 - p owierzchniowy tw arzy 9
512.531.534 - zwi zany z ko ci g nykow 80 - p⌅at 269,357 - przedniej p⌅aszczyzny soczewki
- skórny szyi 75 - zwieracz 188 - - k⌅aczkowo-grudkowy 269,476 158
- skro niow o-cie mie niowy 75 - - g a r d ⌅ a 10,188 - - p r z e d n i 357, 361-362 - sklepienia gard⌅a 340
-skro n io w y 7 6 -7 8,9 4 ,1 1 4 ,1 1 7 , ----- d olny 188-189,206 - - t y l n y 357,361-362 - splotu 305, 307
228,242-243 ----- górny 1 24,188,191,199, 510 -----cz boczna 357 - t c z ó w k i 156,161-162
- skrzyd⌅o wy 7 8 ,9 4 ,1 1 7 ,22 8 ----- ro dkowy 188 ------- przy rodkowa 362 - w ch o wy 14,106,274,480 -481,
- - boczny 4 0 ,6 1 ,6 3 ,7 6 - 7 8 ,1 1 4 , - - r e n i c y 108,112 -113,160 -161, - pó⌅kula 269, 298,357-358, 362, 496
226-227, 243 167 -168,171,290,470 -471, 378, 415,444, 530 - wyrostk ów rz skowych 158,161
- - przy ro dkowy 34, 76, 78,114, 516,518,535 -„prze dsio nk o wy " 357, 362, 522 - wy ció ⌅k owy 302
194,227 - uchwow o-g nykowy 10, 8 2 ,8 4 - -„rd z e n io w y " 357, 362, 397,435, - zmys⌅owy 144,148
- strza⌅kowy 455 8 5 ,1 1 4 ,1 1 7 ,1 8 4 - 1 8 5 ,1 9 3 ,5 3 4 522 - - narz du s⌅uchu 144
- strze mi czkowy 10,118-120, - u c ia 10, 72, 7 6 - 8 1 ,9 1 ,1 0 8 ,1 1 4 - - robak 240-241,269, 357-358, nad mierna wra liw o na d wi ki
142 -143,150,475,51 0,534 1 1 5,216,223,227,237, 243, 361,419,435,530 120
- szkieletowy 2 5 6 - 257,271,275 - 252 -253,256,346,352 -353, - sie r p 298 na d m uchiwany m ankiet 210
56 6
nerw przedsionkowy N
nadwzgórze 267,303,331 -332, 175,216 -217,256 -257,259, -----jarz m owo -twarz owa 116 - o c z n y 2 4,111,114 -115,116,
342,517,530,532 261,264 -j zyk o w o - g ard ⌅o wy 10,81,106, 168 -170,175,235,519
nadwzroczno 157 - auto no miczne g o uk⌅adu nerw o 108-109, 114, 121,124-126, - - ga⌅ o po nowa wsteczna 116
nakrywka 268,343-344, 347, 353- we go 132 -133,261,440 132,134,138 ,1 8 3 ,1 9 1 ,1 9 3 , - o dw o dz cy 24, 106,112-113,
3 5 4,445,527,531,535 - ba kowy b oczny 519 197, 209,279, 290,354, 478, 118,141,166 -170,472 -473,
- mostu 511 - - prze dni 519 493, 506 -507,510,518 -519, 534
- pnia mózgu 500 - - tylny 519 534 - - j d r o 1 0 8,112,118,168,346,
- ró dm ózg owia 339,342,347, - b b enkowy 125, 290, 518-519, - - ga⌅ gard⌅owa 124-125 3 5 0 .3 5 3 .4 5 1 .4 7 3 .4 7 7 .5 3 4
352, 368,516,531,534 -535 535 j zyko wa 125 -----ruch owe 512
namiot mó d ku 241,264,269, - bloczko wy 2 4,106,112 -113, ----- mi nia rylcowo-gard⌅oweg o - - pora enie 167
298,298 -300,357,372 -373, 166 -170,345,531,534 125 - okoruchowy 2 4 ,1 0 6 ,1 0 9 ,1 1 2 -
378,420 - - j dro 108,112,168, 346,352, ----- migda⌅kowa 125 113,153,159 -160,166 -170,
nanerwie 264-265 477.534 -----zatoki t tnicy szyjnej 125, 2 4 1 .2 9 0 .4 6 9 .4 7 2 .5 1 8 .5 3 4
napad astmatyczny 295 -----ruch owe 512 134 --g a⌅ dolna 167,170
naskórek 436 - - pora enie 167 - - j d r o 124 ----- górna 167,170
narz d 31,1 04 - 105,133,1 95, 201, - b⌅ dny 4, 7 ,1 0 ,8 1 ,1 0 6 , 108-109, ----- d w uznaczne 124,346,510— - - j d r o 108,112,168, 346, 352,
2 1 3 ,2 5 6 ,2 6 1 ,2 6 4 ,2 7 4 ,2 8 6 - 124 -129,132,134 -135,138, 511,534 4 7 0 - 47 1 ,473,477,510,513
289 ,3 0 6 ,3 8 4 ,4 2 2 ,4 8 1 ,4 9 3 181 -183,191,193,196 -197, ----- lin owe d olne 108,125, 346 ----- d o d atkowe 108,112,290,
- Cortiego 122 -123,144,146 -147, 2 0 5 ,2 0 9 ,2 1 4 ,2 1 9 -2 2 0,2 3 2 - - - uszko dzenie 124 3 4 6 ,4 6 9 - 4 71 ,5 16 ,5 1 8,5 3 4 -
279,475, 504-505,534 233, 244, 247-248, 279, 287, - j z y k o w y 114 -115,117,120— 535
- - komórki w⌅oskowate w e 290, 292, 300, 349, 354, 478, 121,182 -183,194,227, 290, -----ruch owe 512,534
wn trzne 123,474 496, 506 -507,510,519,534 478, 507,518 -519 - - pora enie 167
- d ocelowy 288, 291,295,4 95,518 --g a⌅ gard⌅owa 126-127,135 - kana⌅u skrzyd⌅owe go 117,121, - piszczelowy 459
- efektorowy 501,511,518, 534- ----- o po nowa 126 229, 290,518 - p o dj zykowy 7, 3 6 ,8 1 ,1 0 6 ,1 2 8 -
535 -----sercowa szyjna 127 ----- boczny 76 129,132 -134,181 -182,185,
- Golgieg o 391,434,436 -----uszna 126,135,138 ----- przy ro dkowy 76 197, 232 -233,451,510 -511,
- ko cowy 295 - - j d r o 126,354-355 - krtanio wy d olny 10,126-127, 518.534
- lemieszowo-w⌅osowy 481 ----- dwuznaczne 126,346,510 - 135, 205,209,519 - - j dro 108,129,346, 350,354 -
- ⌅z o w y 154-155 511.534 - - górny 10,126 -127,135, 205- 3 5 5.451.472.534
- naczynio wy blaszki kra cowej ----- grzbietowe 108,126,290, 2 0 6 .2 0 8 - 209,219,519 -----ruch owe 510-511
306 3 4 6 .4 8 0 .5 0 6 .5 1 4 .5 3 4 - 535 - - wsteczny 126 -128,135,205 - - - korze górny 129
- okotokom orowy 302, 306-307 - b ró d k o w y 4 1 ,5 8 ,1 1 7 ,2 1 7 ,2 2 3 2 0 6 .2 0 8 - 209,213 -214,220, - - ⌅uk 134
- plamkowy 148 - czaszkowy 10,5 8,106,108 -112, 232,519 - - t r ó jk t 129
- p⌅ciowy 401 114,122, 125,129,132,134 - - kulszowy 459 - - uszko dzenie 129,181
- - m ski 287 135,138,1 4 5 ,1 6 6 -1 6 7,1 6 9 - - ⌅agiewkow o-ba kowy 519 - p o dnie bie nny m niejszy 229, 290,
- - zew n trzny 339 1 7 0,183,194,209,220, 223, - ⌅a gie wkowy 519 518,535
- p o dskle pieniowy 306 227,229,239,244, 261,268, - ⌅uków skrzelowych 138 - - wi kszy 58 -59,229, 290,518,
- po dsp oid ⌅owy 306 274 -276,278 -279,286 -287, - ⌅z o w y 2 4 ,1 1 4 ,1 1 6 ,1 2 1 ,16 8 ,17 0 , 535
- pó⌅kolisty 149 290-291,305, 316, 330,344 - 290,518 - p o doczo d o⌅owy 2 4 ,5 8 ,1 1 6 ,15 2 ,
-„pra g nie nia " 306 347, 354, 357,440, 466, 473, - - ga⌅ ⌅ cz ca 116 1 6 8,217,223,229,243
- prze dsio nko wy 123,148-149, 478 -478,493,496, 506-507, - mi dzy e bro wy 349 - po d p otyliczny 132
279,361 5 0 9 .5 1 1 .5 1 9 .5 2 9 .5 3 4 - 535 - mi ni ga⌅ki ocznej zob. nerw - p o lic z k o w y 5 8,1 1 7 ,1 7 9 ,2 2 7
- przewo dnictwa d wi ku 136 - - j d r o 108 -109,122,291,339, ga⌅koruchowy - po ladko wy górny 459
- rece ptorowy 145 343-350, 352-355, 398-399, - mi nia napinacza b⌅ony b b en - po redni 118,121,145,229, 290,
- równowagi 3 2 ,106,122,1 36, 446,463, 472,492, 500, 503, kowej 117 518-519,535
144 -145,279,513 5 1 0 .5 1 3 .5 3 4 - 535 ----- pod nie bienia mi kkie go 117 - po tyliczny m niejszy 132-133,
- ruchu cia⌅a 257 -----ruch owe 5 1 0 -511,513,515 - - m ózg owy zob. nerw czaszko wy 138,222 -223,230,234 -235
- s⌅uchu 3 2 ,1 0 6 ,1 2 2 ,1 3 6 ,1 4 4 - 516, 527 - nad bloczkowy 168 - - trzeci 132
147,279,529 - c z o ⌅ o w y 2 4 ,116,168,170 - nad o b ojczykowy 133,218,230 - - wi kszy 132,222 -223,234 -235
-sp ira ln y 505,519 - d o d atkowy 7,80 - 82,105 - 106, - - boczny 230 - prze dsio nko wo- limakowy 33,
- szkliw o tw órczy 54-55 108,1 24,128 - 129,132,135, - - po redni 230 106, 109, 120, 122-123, 145,
- - m ia z g a 54-55 197,2 09,230,232 -233,246, - - przy ro dkowy 230 2 4 3 ,2 5 3 ,2 7 9 ,3 5 7 ,4 6 9 ,4 9 6 ,
- - na b⌅onek w ewn trzny 54-55 346,510 -511,534 - nad oczod o⌅owy 24,152,168, 504 - 505,519,534
zewn trzny 54-55 - - ga⌅ wewn trzna 128 217,223 - - j d r o 108,122 -123,354
- lim akowy 505 -----zewn trzna 128, 230 - - ga⌅ boczna 24 ----- prze dsionkowe 108,122
- trz ewny 287, 292,495 - - j d r o 128,355 przy rodkowa 24 ------- boczne 108,122, 346,534
- - ja m y brzusznej 126, 290, 535 ----- d wuznaczne 128, 346 - noso wo-p o dnie bienny 58-59, ------- d olne 108,122,346,534
- - klatki piersiowej 126,290,535 -----rdzeniowe 108,128,350, 229,290 ------- górne 108,122, 346, 534
- - m i e d n ic y 291 510 -511,516,534 - - ga⌅ nosowa tylna górna ------- przy rodkowe 108,122,
- w ewn trzny 4 ,1 0 6 ,1 2 6 ,2 5 6 , - - korze czaszkowy 128,534 boczna 229 346, 534
274, 280,292 -295,440,464, rd zeniowy 128, 534 ---------- dolna 229 ----- lim akowe 108,122
496 - - uszko dzenie 128,135 -----------przy rodkowa 229 ------- prze dnie 108,122, 346, 534
- - s z y i 4 - 5 ,9 0 ,2 2 0 ,5 3 5 - ga⌅koruchowy 112-113,170 - nosowo-rz skowy 24,116,168, -------tylne 108,122,346,534
- wy ció⌅k owy 306 - - j d ro 472,476 -477,513, 515, 170 - - korze prze dsio nkowy 1 2 2 —
- zmys⌅ów 13-14, 256-257,274, 523 - o bw o d owy 58,106, 263-265, 123
278-279, 349,496, 505, 520 - ja rz m o w y 2 4 ,1 1 4 ,1 1 6 ,1 2 1 ,22 9 , 276,279, 281,4 35 -436,438, ----- lim akowy 122-123
nawleczka szara 3 11,320,3 22,482 290,518 4 4 3 ,4 5 1 ,4 5 9 - 4 63 ,5 0 1,5 1 0 - - prze dsio nko wy 120,122,145,
n erw 4 ,1 0 ,2 3 - 2 4 ,2 7 ,1 6 8 ,1 7 4 - - - ga⌅ jarz m owo-skro niowa 116 511,531 279,476,519
567
N nerwiak nerwu s⌅uchowego
- prz e p o nowy 133,214,220 -221, -----czuciowe 114, 361,503 -----tylny 58 - przy rodkowej cz ci tw oru siat
231 -233,247, 349,464 ----- g⌅ówne 108,114,353,346, - uchwow o-g nykowy 84,185 kowatego 400
- - j d r o 389 502.534 - u c h w o w y 1 0 ,7 6 ,8 0 - 8 1 ,8 4 , - przy rod kowy 475
- rdzeniowy 7 0 -7 1,8 0 - 8 1,8 4 ,1 0 6 , -----rdzeniowe 108,114,124,126, 114 -115,117,179,182,185, - przywsp ó⌅czulny 286,471
128,132 -133,222 -2 23,233 - 346, 353,35 4 - 3 55 ,4 42 ,5 0 2 - 223, 226,239, 243,510,519, - - o d ro dkowy trzewny, prze d
2 3 4 ,2 5 1 ,2 6 1 - 2 62 ,2 6 5,2 7 0 - 503.519.534 534 zw ojo wy 118,121,126
271,274-277, 287, 292, 300, -----ruch owe 108,114, 346,350, - - ga⌅ z b owa dolna 117 - ruch owy 108 -109,119,209,263,
301,304, 344, 384-385,405, 353,5 02 -503,510 -511,534 opo nowa 117 271,276,281,283,398 -399,
408,438, 4 40,452 -458,493, ----- ró dm ózgowiowe 108,114, - w acz o wy 76,117 403,477 ,4 9 7 ,5 0 0
495-496, 501,521,535 346, 352, 502-503, 534 nerwiak nerwu s⌅uch owe go 1 2 2 , - rzeko m oje dno bie gunowy zob.
- - ga⌅ 132 - - korze czuciowy 114 145,357 pozornie je d n o bie g un o wy
----- brzuszna 129,132,223, 234- ruch owy 114-115 - o s⌅o n k o w y 122,145 - sm akowy 121
235,457 - - nerw skrzyd⌅o wy przy ro d neuro n 25,108, 258, 282-283, - trz e c i 163,275,498 -499
----- grzbietowa 132-133, 223, kowy 143 493,498 -513 - - czuciowy 435,437
234-235 - - u sz k o d z e n ie 114 - aferentny zob, do ro dkowy - we g etatyw ny 384
- - korze 452-457 ----- o ro dkowe 115 - autono miczny 263,497 - wielo bie g unowy 109,283
czuciowy 385 - trz ewny 292,464,495 -496, 535 - b⌅ony luzowej 1 1 0 - wiscero m otoryczny zob. przy
----- przedni 405,408 -409 - - krzy owy 535 - boczny 475 wsp ó⌅czulny o d ro dkowy
-----ruch owy 385 - - l d wiowy 535 -ch o lin erg icz ny 288 trz ewny
-----tylny 109,405,408 -409,438, - - m ie dniczny 291,535 - cia⌅a kolankowateg o 469 - wstawkowy 162,283,399,443
460, 493,499 - tw arz owy 10,23, 32-33, 7 2 ,7 4 - - czuciowy 108 -109,271,283,497 - zazw ojowy 288,470 zob. te ru
-----uszko dzenia 454-457,460, 7 6 ,8 0 ,8 3 - 8 4 ,9 3 ,1 0 6 ,1 0 9 ,1 1 4 , - czw arty 498-499 ch owy
464 116,118 -121,125, 137-138, - d ocelowy 283,493,504 nici korzeniowe prze dnie 384
- rz skowy 116 141,1 45,153,155,182 -183, - d o ro dkowy 146,281 zob. te - - t y l n e 384
- - d⌅ugi 116 185,201,216,222 -224, 229- czuciowy ni ko cowa 406,408
- - krótki 116,168,290,470, 518, 230, 243-244,253, 276,279, - drogi bólowej 442 niedoczulica 114-115,280, 383,
535 29 0 ,3 5 0 ,3 5 4 ,4 5 1 ,4 6 9 ,4 7 8 , - - rdzeniowo -siatkowej 441 385,438,442,452,454, 461,463
- sercowy 535 506 -507,510 -51 1,519,534 - - rdzeniowo - ró dm ózg owiowej nie d owid zenie po⌅owicze 383
- sitowy przedni 24 - - ga⌅ brze na uchwy 119 441-501 - - dwuskro niowe 468
- - t y l n y 24 czo⌅owa 446 - - rdzeniowo -wzg órzowej prze d niedow⌅ad czteroko czynowy 451
-sk a listy 2 0 ,1 2 1 ----- dwubrzu c owa 119 niej 438,500-501 - p o⌅owiczy 299, 383,451
- - g ⌅ b o k i 20,12 1 ,2 2 9 ,5 1 8 -----jarzm owa 119 - - s⌅uchowej 474, 504-505 niedro no pora enna je lit 294,
- - m niejszy 121,125,197, 290, ----- policzkowa 119 - - smakowej 478,506 -507 464
518.535 -----rylcowo-gnykowa 119 - - w ch owej 110,480,508 -509 niewyd oln o nerki 213
- - w i k s z y 20,118,120 - 121,197, -----skroniowa 119 - - w z r o k o w e j 163,470,512 -513 niskowzg órze 267,326,328 -329,
229.290.518.535 -----strze mi czkowa 143 - drugi 163,275,434,498 -499 332, 342-343, 532
-sk o n y górny 531 -----szyjna 119, 230 zob. te ruch owy noradrenalina 287-288,294-295,
- skro niowy g⌅ boki 76,117 - - j d r o 108,118 -119,121,346, - - czucio wy 396,435 348
- s⌅uch owy 122,475 3 5 0 .3 5 3 .4 7 5 .5 1 1 .5 3 4 - - ruch owy 399,500 nosogardziel 27, 2 9 ,3 2 ,3 9 ,1 7 3 ,
- statyczno-s⌅uch owy zob. nerw -----ruch owe 510-511 - d w u bie g un o wy 147,283,476, 176,209
prze dsionkowo- limakowy ----- lin owe górne 108,118,121, 479 nozdrze prze dnie 28
- strza⌅kowy wsp ólny 459 346 - eferentny zob. o d ro dkowy
- strze mi czkowy 118-120 - - kolanko 1 2 0 -„filtru j cy " 275 O
- szcz kowy 114 -116,121,168 - ----- w ewn trzn e 118 - gluta minergiczny 443 objaw
170,1 75,179,229, 290,519 - - uszko dzenie 120,153, 350,446 - kra co wy 495 - Argyll-Ro bertsona 470
- - korze czuciowy 229 o bwo d owe 118-119 - noradrenergiczny 288 - B e lla 119
- szyjn o-b b enkowy 125,518 ----- o ro dkowe 118 - o bw o d owy 258,271,275,395, - b ólowy 454-455
- szyjny 195,223 - u d owy 458-459 471 - m ó d kowy 363
- - ga⌅ brzuszna 185 - uszno-skroniowy 114,117,125, - o d ro dkowy 286, 288 zob. te - neurolo giczny 382-383
- - po przeczny 119,133,218,223, 194, 226, 290,518,535 ruch owy - Ro mberga 461
230 - uszny wielki 132-133,138,218, - o g o n owy 209 - Stewarda-H olmesa 362-363
- lim akowy 120,145 -146,279, 223,230 - o ro dkowy 258, 395 -Tre n d ele n b urg a 459
474,505,519 ----- ga⌅ przednia 133 - pierw otnie czuciowy 209,263 - ubytkowy 119,362,393,442,
- ró d cienny 287 -------tylna 133 - p ierwszy 163,2 75,498 -499 zob. 455,464
- trójd zielny 6 ,1 0 ,2 4 ,4 0 , 58,72, - - t y l n y 119 te czuciowy - - autono miczny 464
7 6 ,8 4 ,1 0 6 ,10 9 ,1 14 - 1 1 8 ,1 3 8 , - w ch o wy 2 3 ,37,106,110 -111, - - czuciowy 396,434-435,441 - - czuciowy 453,4 60 -461,464
1 4 1 ,1 5 2 ,170,175,179,183, 175, 261,2 68,278,480 -481, - - ruch owy 399 - - ruch owy 453,4 62 -464
216-217, 222-223, 229, 235- 508-509 - p o budzaj cy eferentny wspó⌅- o b ojczyk 4 ,1 3 ,8 2 , 230, 232,464
236, 239,242, 274-275,300, - w ore czkowy 519 czulny 289 obr czka rz skowa 158
335, 353, 361,434,438,442, - w zro k o w y 2 1 ,24,106,110 -111, - p ocz tkowy 493,501 obr cz 314,526
4 69,478,5 0 2 -5 03 ,5 1 1,5 2 7 , 156 -157,161 -165,168 -171, - po redni 258, 263 obwó dka rz skowa 158
532,534 237,241,252, 261,267-268, - pozornie je d n o bie g un o wy 109, oczna posta pó⌅pa ca 114
- - droga rdzeniowa 438 278, 307,310,330 -331,345, 1 2 4,126,283,287,496 oczopl s 144, 362,4 69,473,513,
- - ga⌅ oczo do⌅owa 229 466 -469 -471,496, 516-517 - presynap tyczny 282 516
o po nowa 300 - - uszko dzenie 468,471 - projekcyjny 283,441,443 od bytnica 464
- - j d r o 108,114 -115,118,124, - z b o d o⌅o wy d olny 40, 58-59, - prze dzw ojo wy 287-288,471 o dcinek p o dklinowy 364
3 4 6 ,3 5 2 ,3 5 5 ,3 6 1 ,4 4 2 ,4 5 1 , 117,194,226 -227 zob. te czuciowy odruch re niczny 160,346,469,
503 - - g ó rn y - prze⌅ czaj cy 283 471
56 8
pie mózgu, j dro dw uzn a czne P
o dw o dzenie 62,112,167 - m i k k a 163, 264,297 -299,301, - po dnie bienny 58 - ⌅ukowaty 487, 526
oftalm oplegia mi dzyj drowa zob. 406-407 - - mniejszy 179 - mi dzyp czkowy 386,395
mi dzyj dro we pora enie mi - mózgowa 110,163,300, 375, - - w i k s z y 59,179 - m ó d kowo-czerwie nny 531
ni ga⌅ki ocznej 466 - po doczo d o⌅owy 14, 25, 58,117, - naczynio w o -nerw owy 4,195,
ogon ko ski 301,385,408 -409, - m ózgowo-rdzeniowa 32,162, 217 212,236, 248
452-453, 465 194, 264-265, 273, 296-301, - p o dstawy czaszki 130-131 - n erw o wy 123
oko 74 -75,106,111 - 113,119, 409, 503 - poszarpany 20,120,125, 197, - pod⌅u ny 68,386
152 -153,155 -167,171,274, - paj cza 163,265, 297-299,301, 518 - - d o l n y 526
278, 280,287, 363,4 66 -467 - 380 - po ro dkowy 303-305 - - g ó r n y 487,495,526
4 7 1 ,496,510 -511,517,519, - twarda 18-19,273, 306, 380, - p otyliczny 18 - - grz bietowy 291,339, 343, 352,
534 452.519 - przysieczny 39, 58-59, 179 483,506 -507,514 -515
- czerwone 30,153 - - blaszka okostnowa 301, 372, - rylcowo-sutkowy 23, 33,118 - - - przy rod kowy 3 5 0 ,352,472 -
- lewe 472 408 120 473, 476 -477,510,512,-515,
- prawe 152 -154,156 -157,166 - ----- o po nowa 269, 299, 301,372, - sito wy 23-24 523
167 408 - - przedni 24-25 ----- lewy 473
-„such e " 155 - - czaszki 23,9 3 -95,116 -117, - - t y l n y 24-25 - po dsp oid ⌅owy 526
okolica 125, 145, 163, 264-265, 296- - s⌅uchowy 23,46 - po tyliczno-cz o⌅owy d olny 526
- barkowa 454,464 301,375,420 - - w ewn trzny 33,118,122, - - g ó r n y 526
- Broca 487 - - mózgu 19, 3 6 ,1 6 3 ,2 6 5 ,2 9 7 - 144-145 - potyliczny pio nowy 526
- bródkowa 2,117 299 - - z ewn trzny 46 - - poziomy 526
- cie mieniowa 2, 245,260 - - rdzenia kr g oweg o, 264-265, - sm akowy 479 - prze gro dowo-brze ny 386,395
- czo⌅owa 2,260, 308,423 273, 301,406-409 -su tk o w y 16,19,33, 375 - przy rod kowy kresomózgowia
- g⌅o wy 2 - 3 ,5 8 , 75,9 8 -99,108, - - zatoka 264,273,309, 372-376, - - w ewn trzny 33 339,480,483
223,290, 335 -337,434,438, 420 - - zewn trzny 33 - - przo do mó zg owia 339,483
440,442 ----- ylna 19,36,101 -103,217, - szyjny 36, 98, 124,126,128,197, -Sc h u ltz e g o 395
- jarz m o w a 2,116 243,304-305, 308,375 209,518 -519 - sm uk⌅y 3 51,3 9 4 -3 95 ,4 0 2 ,4 3 4 -
- k ta uchwy 40,105,117 o pór re nicy 161 - le p y 11,48,180 435, 497-499, 529
- mostkowo-o bojczykowa-sut- opuszka 268,3 52,398 -399, 510- - w b⌅onie szczytowo-potylicz- - soczewkowy 343
kowa 2, 7,23 0,233 513 nej 235 - suteczko w o-wzg órz owy 336-
- nosowa 2, 75, 95, 175, 229, 251 - palca 6 , 280 - - kom orze czwartej pnia m ó 337, 339
- oczo do⌅owa 2,26, 75,152-153, - w chowa 110,237,250,263, zgu 265 - tró jk t n y 386
169,237,372 278, 284,311,313, 320,334, - - namiocie mó d ku 298 - Vicq d'Azyra 336 -337,339,482
-„osta tnie j ⌅ ki" 404 480 -481,496,508 -509 - wielki 36 ,6 8 ,1 2 8 ,27 2 , 299, 301, - w⌅asny 271,386, 391 -392,497,
- po doczod o⌅owa 2 - y⌅y szyjnej w ewn trznej 140 3 0 7 ,3 5 7 ,3 6 5 ,3 7 2 ,3 7 5 ,4 0 8 530
- policzkowa 2 oskle p ek o p⌅ucnej 248 - wyrostka po przeczneg o 64, 70, - - boczny 386
- potyliczna 2 ,4 ,3 6 , 75, 93,98, os⌅abienie o druchu ci gnisteg o 89,221,235 - z b ato-wzg órz owy 531
234-235, 260, 375,442,464 460 - z a t o k i klin owej 34 p tla soczewkowa 521
- prze dwzrokowa 343 os⌅oniak zob. nerwiak os⌅onkowy - zewn trzny 11 -s z y jn a 84,129,134
- przyuszniczo - waczowa 2 ostroga tward ówki 158 - uchw owy 40, 58 -59,117 - - p owierzchowna 119
- skroniowa 2, 91,95,116 -117, o tw ór 1 2 ,1 4 ,1 9 ,2 1 ,3 0 ,3 7 , 51, - - korze d olny 133
464,487 168,190,518 P górny 133
- szyi 2-3, 7 ,4 1 ,5 8 ,7 3 ,8 8 , 98-99, - b oczny 304-305 paraplegia zob. pora enie dwu- - t tnicy szyjnej wewn trznej 199
127-128 - - ko m ory czwartej 302-303 ko czynowe piasek szyszynkowy 342
- - boczna 2 ,4 , 7, 230-231 - bró dkowy 14,40-41, 58-59, pasmo boczne 192 pie 341, 366
g⌅ boka 232-233 117,217 perykarion 145,271,282 -283,287, - c h ⌅ o n n y 105
- - przednia 2,4, 7, 214, 220-221, - ciem ienio wy 18-19, 375 292,326,340, 3 4 9 ,351,390 - - cia⌅a mo dzelowate go 410,422
230 - dla naczy i nerw ów 24 395, 397,435,437, 440, 442, - j zyko w o -twarzo wy 91,233
- - tylna 2 ,4 , 7,234-235 - do⌅u czaszki 23 462, 4 76,478,492,519 - l d wio wo-krzy owy 458
- t w a rz y 2 ,1 4 ,7 2 ,9 1 ,1 1 5 ,1 6 9 , - górny klatki piersiowej 7 ,89,133, p cherz m ocz owy 349,464 - m ó z g u 108 -109,111 -114,118,
217,223,438 198,2 14,220,231 -232,535 p ch erzyk 283 1 2 3 ,1 3 2 ,134,145,166,193,
- - po ro dkowa 28 - g rusz k o w a ty 14,29 - jajn ik o wy (Graafa) 341 209, 221,243,260, 265,267 -
- ustna 2,487 -je d n o im ie n n y 152 - kreso mó zg owia 329 2 6 9 ,271,274 - 277,279,286,
- u sz n a 2, 73,119, 124,126,138 - kana⌅u nosowo-⌅zoweg o 25 - mi dzym ózg owia 329 289-290, 298-299,306 -308,
- W ern ick e g o 487 - klin owo-p o d niebienny 229 - m ózgowy 262 3 1 0 ,3 1 4 ,3 2 8 ,3 3 0 - 3 3 2,3 3 4 -
- w chowa 508 - kolcowy 34,95, 197,226, 300 - - pierw otny 262 335,339, 344-355,357 -358,
- - b⌅ony luzowej 110 - kom unikacyjny 25 - - wtórny 262 360,366-367, 370,379, 393,
- wyrostka sutkowate go 2 - kr g owy 64, 270, 408 - synaptyczny 283 395, 397, 399, 41 0 ,4 1 3 ,4 1 5 -
okostna kana⌅u kr goweg o 301 - krzy owo przedni 291 - t arc z o w y 213 418, 427,430, 4 3 5 ,4 3 8 ,4 4 5 -
oksytocyna 340 - lejkowaty 197 - w t ó rn y 187, 329 446, 469,472 -473,477 -478,
oliwka 118,126,129,268,2 77, - mi dzyko m oro wy 302-303, 306, - wyd zie lnic zy 340 4 8 0 ,483,492 - 494,497,499,
34 5 ,3 4 7 ,3 6 1 ,4 7 5 ,5 2 0 ,5 2 2 , 323,3 3 2 ,3 7 8 ,4 1 4 ,4 2 4 p pek 139 5 0 1 ,503,505,507,510 - 515,
528,531 - mi dzykr g owy 70-71, 251,301, p czek 259,265,4 0 1 ,4 6 0 ,4 9 4 , 518,5 20 -523,527 -530,533
- d o ln a 359, 361,432,447,515, 384, 408,452-453 521,531 - - istota szara rodkowa 517
521-523,528 - nad oczod o⌅owy 14,24,117,21 7 - bruzd owo-brze ny 386 - - j dro 274-275,277, 279,326,
- górna 475,528 - noso wy 9, 75 - haczykowaty m ó d ku 523, 526 343,347, 350, 3 5 2 ,492,499 -
onerwie 265 - okr g⌅y 34,114,116, 229,519 - istoty bia⌅ej 494-495 501,522-523
opona 106, 110, 126, 163, 264- - owalny 34,1 1 4 ,1 1 7 ,2 2 7 , 243, - klin owaty 351,394 -396,402, -----czerwie nne 326
265,270, 2 99,301,408,5 09 374.519 434 -435,494,497 -499, 529 ----- dwuznaczne 209
56 9
P pier cie w⌅óknisto-chrz stny
----- po dstawne 400 378 -379,383,420 -421,423, p okrywa 268, 347,418 - - spastyczne 209,325,391,
----- przywsp ó⌅czuln e 339 466, 468, 524, 526, 530 - czaszki 19 461-463
-----ruch owe 400 - przysadki, przedni 340-341 - g⌅owy 19 -----ko czyn 381
-----sam otne 507 - - t y l n y 306,331,340 - mie dzym ózg owia 514 - - wio tkie 128, 209,4 05,438,451,
----- w e g etatyw ne 507 - skro niowy 141,239,266,268, - ró dm ózg owia 268, 344,501, 457,461-463
- - n akrywka 348,500 279, 299,303, 308 -310,312 - 504.5 1 5 - 517,527,530-531 - nerwu bloczkowe go 167
- O 268,416,418, 426 313,315,323, 3 2 6 ,335,366 - p ole - - krtaniowe g o wsteczn e g o
- - t t n ic e 370-371 368,378,392,410 -411,427, -Bro d m a n n a 1 319,444 205-206
- - tw ór siatkowaty 336, 513 468, 480,487, 489, 524, 526, - - 2 3 1 9 ,4 4 4 - - kulszowego 459
- - y ⌅ y 378-379,406 530 - - 3 319,444, - - o dw o dz ce go 141,167
- n e rw u 117-118,128,201 - wysp o wy 266, 310,366 - - 4 319, 399, 444, 447, 501, 510- - - oko⌅oruchoweg o 112-113,
- -rd z e n io w e g o 271 p⌅uca 3 4 ,178,206,2 09, 211,287 - 511 153,160,167
- - twarz ow e g o 2 01 288, 534 - - 6 3 36,444,450 - - p o dj zyko we g o 129,181
- - z bo d o⌅oweg o dolneg o 227 p⌅yn m ózgowo-rdzeniowy 23,37, - 8 512-513 - - piszczelowe go 459
- ramienno-g ⌅owowy 8 8 , 90 110,1 13,163,243, 264-265, - 17 319,421,466, 470,516 - - po ladkoweg o górne go 459
- szyjny 104 285,297 -299,302 -307, 342, - 19 470 - - strza⌅koweg o wsp ólne g o 459
- tarczow o-j zykow o-twarz owy 344, 355, 366, 372, 380, 384- - 22 4 87,483,509 - - trójd zielne g o 141
91,233 385,409, 509 - - 28 480,483, 509 - - twarz owe g o 74 -75,118 -120,
- tarczowo-j zyko wy 91, 233 p⌅ytka - 41 319,474,505 141, 153, 155,350,446
- tarczowo-szyjny 88-89, 205, - chrz stna 137,203 - - 42 319 - o bwo d owe 119,145,501, 511
213-214, 221 - kostna 38 - - 4 4 487 - o d d e c h u 464
- t t n ic z y 22 1 - ⌅ cznotkankowa 245,301, 329 - cytoarchitektoniczn e 316,318 - - o puszkowe 462
- wsp ó⌅czulny 121,132,134 -135, - mi niowa 184 319,421,437,482 - o ro d k o w e 119, 369,501,511
194,196,232 -233, 286,453, - naz bna 50 - - 6 3 1 6 ,3 1 8 - 3 1 9 - pe⌅ne 454
493 - nerw owa 262 - - 6 aa 337 - p cherza m oczoweg o, wio tkie
- - zw oje 286-287, 292,342,495, - n erwowo-mi niowa 72, 276, - - 6a(3 337 464
516,518,535 281,391 - Flechsiga 395 - po⌅owicze 451
- e browo-szyjny 88-89,221 - pod stawna 108 - k o r o w e 319, 336,444, 533 - - c a ⌅k o w it e 451
- y l n y 99-100 - skrzyd⌅owa 108 - - r u c h o w e 276 - poprzeczne 385, 3 9 1 ,407,464 -
- - s z y i 102 pnio-wzg órze 334 - kojarzeniowe 348 465
pier cie w⌅óknisto-chrz stny 453 pochewka - korzeniowe rdzenia 404 - - ca⌅kowite 464
pi tro nad b b enkowe 143 - ga⌅ki ocznej 168 - najdalsze 306,349 - przeciwnej po⌅owy cia⌅a (prze
- p o d b b e n k o w e 143 - Hertwiga 55 - podsp oid⌅owe 480, 509 ciwstro nne) 112, 369, 524
- ró d b b enkowe 143 -⌅ czn o tk a n k o w a 194 - pr kowane 319, 3 3 7 ,421,466 - - prze po ny 133
piramida 33,120, 268,271,277, - korzeniowa 55,3 0 1 ,4 0 8 ,4 5 2 467,516 - rdzeniowe 462
344-345, 347, 361,446, 451, - naczy szyjnych 4 - 5 ,9 0 ,9 8 - 9 9 , - prze dgruszkowate 110,480, 509 - ruch owe 369
500-501,528,531 194,244-245 - przed p okryw owe 469 -471,512 - - splotu ramienne go 456-457
- skrzy owanie 276, 345,350, 355, - t tnicy szyjnej 233 513.5 1 6 - 517,533 -,,twarz ow o -ram ienn e” 451
2 8 1 ,3 9 9 ,4 4 6 ,4 5 1 ,4 9 5 , 501, podk⌅adka 322-323,483 - prze dspoid⌅owe 482 - wio tkie, ca⌅kowite 464
531 pod⌅o e chrz stne 13 - prze gro dowe 480,482 - - ko czyn dolnych 464
- wierzch o⌅e k 33,141 -⌅ c zn o tk a n k o w e 13 - rece pcyjn e 393,436,438 powieka 7 4 - 7 5,97,112 -114,116,
plamka lepa 157,163,467 po dnie bienie 8 - 9 ,4 4 ,2 2 9 - receptorowe 149,281,393, 397 119,153 - 155,160,167,171,
plegia zob. pora enie pe⌅ne - b⌅ona luzowa 59,179,479 - skórne 115,442 457, 534
p⌅aszcz 264, 311 -312, 334,425 - mi kkie 10,93 -9 4 ,1 1 8 ,1 2 4 ,1 4 1 , - ró dw ch owe 323,483 - g ó rn a 153-154,167-168
- d a w n y 311,320-321 178 -179,191,193, 209,228, - wid zenia 21,278,466 -468,486, p owi kszony mig da⌅ek gard⌅owy
- nowy 311 238, 250,290, 535 512 187
- s t a ry 311,320 -322 - - mi nie 114,117,126,135,141, - - c e n tr a ln e 467 powierzchnia
p⌅aszczo-wzg órze 334 179,191, 197,510-511,534 - - o bwo d owe 467 - b⌅ony b benkowej 118,124,
p⌅aszczyzna skroniowa 487 - pierw otne 9 - - p la m k o w e 467 139,142
- zwarcio wa 44 -46,59 - tward e (k ostne)l 5, 38 -39,94, - - przeciwstro nne 383 - - lu z o w e j 173,187,190,503
p⌅at 266,269, 309-311,319, 325, 118,178 - 179,228,236,238, - - sk r o n i o w e 468 - g⌅o wy 223
351 245,250,290 - wzro kowe 512-513 - ja m y ustnej 274
- cie m ienio wy 239, 310,315,335, - - rozszczep 39 - zmys⌅owe 149 - j z y k a 114-115,117 -119,121,
337, 367,449,468, 524,526, - wtórn e 9 po⌅ czenie w⌅ókniste zob. wi zo- 124,143,18 0,182,279,478,507
530 po dstawa czaszki zrost - ma⌅ owiny usznej 135
- czo⌅owy 26,110, 236, 302, 308- - - powierzchnia z ewn trzna 20, p o⌅owiczy mroczek centralny 468 - migda⌅ka 187
3 1 0 ,312 -313,315,335,337, 131 po⌅udniki 157 - mózgu 36,106, 263, 269,272,
367,410,427, 4 80,512,524, -----wewn trzna 23,131,144 p ora e nie 129,324,451 297 - 298,301,311 -312,314,
526,530 poduszka 331, 334, 337,469 - czteroko czyn owe 464 319 - 320,331,366 -369,376 -
- gru dko wo-k⌅aczkowy 362 - wzg órza 334,433,469,532 -533 - D ejerine'a-Klum pkego 456 377,419, 4 2 1,426,466, 484,
- k⌅aczkowo-grudkowy 269,357, - zastawowa 61 - d w uko czyn ow e 464 487-488
362,476 p o dw ójne widzenie 112,166-167, - j e li t 464 - - brzuszna 268, 528
- lim biczny 266,310, 524 513 - m i n i 128, 206,451 -452,456 - - - grzbietowa 268,345
- - w i e l k i 482 p o dwzgórze 267, 288-289,303, 459, 501 - - po dstawna 110, 369
- mó d ku, przedni 357,361-362 3 2 8 ,332,337 - 342,377,401, - - ga⌅ki ocznej 112-113,166-167, - - przy rodkowa 250, 314-315,
- - t y l n y 357, 361-362 4 1 2 ,4 4 1 ,4 4 3 ,4 6 9 ,4 7 7 ,4 8 0 , 473 320,367 -368,421,482
- p ir a m i d o w y 2 1 2 489, 506-509, 514 -517,532 - - - krtani 127 - - w y p u k ⌅ a 312-313
- po tyliczny 269, 302,310, 335, 533 - - karku 464 - mó d ku 269, 357-358,378
570
skrzy ow a nie kon arów górnych mó d ku Wernekincka S
- nosa 274 - przezroczysta 321, 328,378,413, - lim akowy 144,146,474, 505, rozdwojenie t tnicy szyjnej 7,91,
- o k a 7 4 ,1 5 3 ,1 6 6 ,2 7 4 ,51 9 423,432 -433,489 534 134-135, 364,534
- p o dstawy czaszki 229, 308 - strza⌅kowa 194 - linianki po dj zykowej, m niej rozszerzenie i sztywn o re nicy
wewn trzna 22-23, 32-34, - zatoki klinowej 239 szy 2 0 0 112, 160, 167, 287, 471,516 -
130-131,365 prze⌅yk 4, 7,81,12 6 ,1 88 -1 8 9 , -----wi kszy 2 0 0 517
-----zewn trzna 2 0 - 2 1 ,3 4 ,6 0 ,8 0 , 192 -193,195,198, 204,210, - - po d uchw owej 2 0 0 rozwór kana⌅u nerwu skalistego
130-131,229, 242 221,519 - - przyusznej 2 0 0 ,2 2 2 mniejszego 125
- skle pienia czaszki 308 prze puklina j dra mia d ysteg o - ró d ch ⌅o n ki 144 -------wi ksze g o 1 2 0
wewn trzna 18 453,460 - tarczowo-j zyko wy 11 - krzy owy 409
-----zewn trzna 18,229, 242 przestrze 22, 2 6 ,3 0 ,3 2 , 99,130 - przo do m ózg owie 106,110,262, - p ó⌅ksi yco waty 37
- skóry 11,274, 385,452 -453,497, 131,264,285 329,361,480 - szcz kowy 25
503 - b⌅ dnika kostneg o zob. prze przych⌅onka 142,144,146 -147 róg 270,386,492
- stawowa 4 0 ,4 6 ,6 6 , 203,402 strze przych⌅onkowa przysa dka 26, 31, 34, 238-239, - A m m o n a 311,322 -323,483
- szyi 223 - b⌅oniasta 146 2 4 1 ,2 5 0 ,2 6 3 ,2 6 7 ,3 3 1 ,3 3 8 - - b oczny 270, 286-287,289, 384,
- z ba 47-57 , 6 8 - Fontany 161 341,432,532 387,462, 497,518,535
- - z w a rc i o w a 45,57 - nadnamiotowa 299 - gruczo⌅owa 338, 340-341 - czo⌅owy 3 0 8 ,4 1 4 ,4 2 3 ,4 2 7 ,4 3 0
- ucia 42-43, 45,47 - nad tward ówko wa 144, 168,264, - mózgowa 31, 340 - d olny 203, 302-303,323, 377,
p o wi 4, 212 265, 301,407-409 - nerwowa 306, 331, 338,340 411-414,417, 420,428, 468
- gard⌅owo-p odstawna 189,196 -„nie b e z pie czna " 5 - p⌅at przedni 340 - g ó rn y 203
- nerw owo-naczyniowa 4 - o ko ⌅o g ard ⌅ow a 194-195,197 - - t y l n y 340 - p otyliczny 240, 302,420-421,
- p owierzchowna 72,99 - o p o n o w a, 300-301 przy ro dko wy tw ór siatkowaty 423, 426-428, 430
- przedkr gowa 5 - p⌅ynowa 17, 23, 262,264-265, mostu (PPRF) 472 - przedni 128, 239, 263, 270-271,
- szeroka 459 303,307-309, 353-355,384 przywo dzenie 62,167,467 276-277, 302-303, 327, 350,
- szyjna 4 - 5 ,8 4 , 90,99,194, 233- - - w ewn trzna 262, 264-266, przyz bie 5 0 -51,54 -55, 57,42 378, 384, 388-389, 398,403,
235 268,2 70,303 -304, 306,308, ptoza 112,153,160,167 405, 414, 423,427, 430,446,
- - g⌅ boka 4 ,83 344, 384 punkt Erba 133,218, 230 451,461 -463,497, 500-501,
----- blaszka p owierzchowna 5, - - zewn trzna 264-265,270, 299, p unkty styczne 46, 57 514-515,528,530 -531
102,218,230 302-304,306, 344 puszka sitowa 31 - skro nio wy 302, 321,323,411 —
------- przedkr gowa 5,194, 230 - po dnamiotowa 299 413,420, 428
------- prze dtchawicza 5,2 12,219, - p o d p aj czyn ówko wa 141,144, R - tylny 240, 2 7 0 -271,275,292 -
230-231 163, 194, 264 -265,270,272, r bek 320,482 2 9 3 ,3 0 2 ,3 2 7 ,3 6 1 ,3 8 4 ,3 8 9 ,
- - p owierzchowna 4-5 297-299, 301 -306, 344, 364, - szczoteczkowy 305 396, 4 05,420 -421,423, 426-
prap⌅aszcz zob. p⌅aszcz dawny 366,376, 380-381,409 - z b a ty 156,158,162 428, 430,435, 438,440 -441,
pr ek 3 11,319,480,494 - p o dtward ówko wa 298, 301,376, rd zeniowy zanik mi ni (SMA) 462 460,466,494,497 - 499, 530
- G ennarieg o 319,466 380 rdze kr g owy 6 8 , 70-71,108, - w i k sz y 41
- kra co wy 339, 378 - powi ziowa 194 128, 163, 245,256-257, 260, równik oka 157,164
- m ⌅oteczkowy 139 - przych⌅onkowa 144,146 262-265, 270-276, 281,288, ruch cofania 62
- naczynio wy 146 - przygard⌅owa 4,194,196 -199, 344, 349, 355, 359, 370, 384- rynienka po dn osowa 8 -9
- przek tny Broki 482 364 409, 434-436, 440-441,443,
- rdzenny wzg órza 342-343,480 - Reinkeg o 209 445-447, 451 -454,457 -458, S
- w ch o wy 110, 278, 509 - synap tyczna 283 460, 462 -465,473, 476-477, serce 7 ,1 0 3 ,1 0 6 ,1 3 4 ,1 7 8 ,2 5 7 ,
- - boczny 110,480,508 -509 - szyjna lizgowa 194 492-494, 496 -501,514, 520- 272, 287-288, 365, 382, 496
- - ro dkowy 110,480, 508-509 - ró dch⌅onkowa 144,146 523,527 -528,531,533 -535 siateczka beleczkowata 156,161
pr kowie 311,326, 334,347, 369, - ró dnerwia 304 - - cz krzy owa 387 siatkówka 14,106 ,1 5 6 - 1 5 7,1 6 1 -
401,423,430, 445,447 - zaga⌅kowa 236-237 -----l d wio wa 387, 389,394 166,168,274, 278, 283, 342,
prez bina 55 - zagard⌅owa 194,196,228 ----- piersiowa 387, 389 466-468, 471,496,516 -517
prolaktyna 341 prz ew ó d 31,265 -----szyjna 387, 389, 394, 396 - cz rz skowa 162
prze dm urze 311,3 27,413,424, - ch⌅onny prawy 104-105 - - istota bia⌅a 270,386 - - lepa 162
428, 433, 493 - ⌅ cz cy 144 szara 270, 386, 388-390, - - t czówko wa 162
prze dsionek 144,148 -149,382 - nosowo-⌅zowy 24,3 1 ,1 5 4 492-493 - - wzro kowa 162
- b⌅ dnik 144 - noso wy 29,31 - - róg boczny 270, 384, 387,497 - do⌅ek ro dkowy 162
- ja m y ustnej 44,47, 58, 74,178, - - d o l n y 25,29,31 przedni 2 7 0 -271,384,497 - - rzutowanie 516
200, 222,253 - - g ó r n y 29,31 498,500 skalp 19,375
----- b⌅ona luzowa 58 - - ro dkowy 25, 29, 31 -----tylny 270 -271,384,389,497 sklepienie czaszki 18-19
- krtani 190,204,239, 246-247 - piersiowy 102,104-105, 221,232 - - sznur b oczny 270, 337,497 skorupa 239, 252, 303,311,323,
- o k ie n k o 142,147 - po karm owy 193 tylny 2 70,337,351,494 325 -327,336, 343,347,410,
- sch o dy 146-147 - pó⌅kolisty 144,148, 361,476 - - limaka 145 414-415, 423-424, 428,430,
- szpara 204 477,519,534 refleks wietlny 139 433, 448-450,493
-w o d o ci g 144 - - boczny 144 retino patia cukrzycowa 165 sko no g⌅owie 17
przegroda 34,39, 264, 299,482 - przych⌅o nkowy 144 robak mó d ku 240-241, 269, skóra w⌅a ciwa 436
- mi dzykorzeniowa 42 - s⌅uchowy 60,1 38 -139,148 357-358, 361-362,378, 397, sk rzy o w anie 45, 275,279, 299,
- mi dzyz b o do⌅owa 42 - - w ewn trzny 145-146,253 418-419, 4 35,499 ,5 2 2 ,5 3 0 345,361,392,446, 495, 530-
- n o sa 28 -2 9,3 9 ,9 4 , 97,110, - - zewn trzny 1 1 ,3 2 ,6 0 ,9 4 ,1 1 7 - rogówka 114,153,156 -160,469 531
172-175, 192,228,236,238, 118, 124, 126, 135,138-139, ropie mózgu 141 - ca⌅kowite 1 1 2
250,481 143-144, 201,244,269,475 - o p a d o w y 5,194 - dróg w pniu mózgu 271,275 -
- oczodo⌅owa 152,154,168 -----chrz stka spr ysta 139 - z a g ard ⌅o w y 5 276,495,498, 503
- opony tward ej 298-299 ----- dno 145 rozci gno po dnie bienne 179 - konarów górnych mó d ku Wer
- poprzeczna 133 -----kostny 139 - rylcowo-gard⌅owe 194 nekincka 361, 531
571
S s⌅up
- nakrywki prze dnie 531 - skrzyd⌅o wy 98-102, 374 - hakowo-kr g owy 64, 70-71 - synap tyczna 258,283
- - t y l n e 531 - szyjno-t tniczy - - z w y r o d n ie n ie 71 - szcz kowa 9
- piramid 276,345,350, 355,381, - - w e wn trzny 121,125,160,169, - hakowo-trzonowy 70-71 -tyln o - b o czn a 357
3 99,4 4 6 ,4 5 1 ,4 8 4 ,4 9 5 , 501, 197,229,518 - k o la n o w y 281,458 - warg owa boczna 9
531 - - z e w n trz n y 518 - kowad e⌅kow o-m osteczkowy 142 - wargowo -szcz kowo -p o dnie-
- w rdzeniu kr g owym 275,361, - s z y jn y 7 ,8 1 - 8 2 ,8 4 , 86,132-133, - kowad e⌅kow o-strzemi czkowy bienna 9
397, 529 138,218,220 -221,230, 233- 142 szeroko re nicy 112,160,471,
- w sp oidle bia⌅ym prze dnim 435, 234 - kr g os⌅upa 71 517
499 - ró d mi niowy 294 - ⌅o kcio wy 363,457 szew 12,17,184
- w⌅ókie n nerw u bloczkowe go - tarczowy nie parzysty 214,220 - m ostko wo-o b ojczykowy - c z asz k i 16-17
531 - t tnicy o p onowej rodkowej 125 - - torebka 84 - czo⌅owy 17
- w⌅ókien neuro nów 474-475, - trz ewny 495 - pier cienno-tarczowy 2 0 2 - gard⌅a 189
5 0 1 ,5 0 5 ,5 0 9 ,5 1 1 ,5 2 9 - wewn trz przyuszniczy 118-119, - skro niow o- uchwowy 40,46, 56, - p o dnie bienny p o ro dkowy 39
- wst g przy rodkowych 354-355, 201,222,224 60-63, 78, 94,139, 534 - po ro dkowy 348
395,498,529, 531 - z b o w y górny 116 - - g⌅ówka 40,60 - strza⌅kowy 17-18
- wzro kowe 2 6 ,1 1 1 ,2 4 0 ,2 6 7 ,27 8 , - ylny 3 6 ,9 8 ,1 0 0 ,30 1 , 304,375, - - kr ek staw owy 76 - w g ⌅o wy 16-17-18
331 -332,466 -468, 516-517, 406,408 - - p anewka 32 -33,60 - w ie c o w y 17-18
530 - - g a r d ⌅ o w y 195 - - prawy 60 - uchwow o-g nykowy 84
s⌅up 49, 270, 283,317,492 - - gruczo⌅u krokoweg o 407 - szczytowo-o bro towy 66 ,2 4 4 - szkliwo 43,45, 50,5 4 - 5 5 ,5 7
- b oczny 270,386 - - kr g owy 273,372,407 245 szpara osklepka 146
- cieczy w uchu wewn trznym we wn trzny 273,301,374, - - ap arat wi zad ⌅o wy 69 sznur 494, 531
136,142 406-407 - - boczny 6 6 - istoty bia⌅ej 384, 386
- Clarke'a 435 -----zewn trzny 101,273,374,407 - - po ro dkowy 66,245, 250 - rdzenia kr goweg o 271, 389
- j d e r czaszko wych 344, 346, 386, - - krzy owy 407 - - torebka 69 boczny 270-271,337, 386,
388,391,437,492 - - otworu owalneg o 374 - szczytowo-p otyliczny 6 6 , 8 6 , 2 1 0 388, 392, 396 -397,402,405,
----- do ro dkowych so matycz - - tarczowy 102, 205,213 - zawiasowy 62 434-435, 443,462,497,499,
nych 108,344 spoid⌅o 423,495,530-531 stok 242,268, 365,372-373 501
-------trzewnych 108, 344 - bia⌅e 389 struna b benkowa 32 -33,114, -------ataksja463
----- od ro dkowych so m atycz - - prze dnie 392-393,530 117 -118,120 -121,143,150, ----- przedni 2 7 0 - 271,386,392 -
nych 108, 344 - - t y l n e 392,530 182 -183,1 97 ,2 90 ,4 7 8,5 0 6 - 393,402,40 5,435,497,501
-------trzewnych 108, 344 - kreso mó zg owia 530 5 0 7 .5 1 8 - 519,535 ----- prze dnio-b oczny 270,393,
- przedni 270, 386, 388 - mi dzym ózg owia 530 - g⌅osowa 203, 206, 209 499,503,515
-skle p ie n ia 321,413 - m ó d ku 530 stward nienie boczne zanikowe -----tyln o-boczny 289
- t y l n y 270,386, 397,435 - nad wzg órz owe 306, 342 462 -----tylny 268,270 -271,275, 335,
somatostatyna 306 - nad wzro ko we brzuszne 530 - rozsiane 285, 324,473 344,351 -352,354 -355,386,
so matotro pina 341 - - g rz b i e t o w e 530 syfon t tnicy szyjnej 8 9,199,239, 394 -395,402,405, 434-435,
spastyczne pora enie rdzenia 462 - pnia mózgu 530 364 438, 447,460 -461,463, 494,
splo t 273,2 9 4 ,3 8 8 ,4 5 3 ,4 5 7 , 535 - prze dnie 325, 392,4 12,433,486, synapsa rónoleg⌅a 283 4 9 7 ,4 9 9 ,5 0 3 ,5 1 5 ,5 2 0
- Auerbacha 294 495, 508, 530 szczelina 43, 51,7 0 -7 1 ,1 3 8 ,1 6 8 , szum uszny 145,370
- auto no miczny 495 -skle p ie n ia 321,325,530 187, 204, 249, 269,299, 301, szyszynka 267, 306,328,331 -332,
- b b enkowy 124-125,518 - szare prze dnie 530 3 1 2 ,357,411,420 -421,426 342,417 - 418,433,516 -517,
- g ard⌅owy 124-126,193 - - t y l n e 530 - b benkowo -⌅uskowa 197 532
- je lit o w y 294 - lim akowe mostu 530 - b benkowo -sutkowa 138
- Kiesselbacha 97,175 - t y l n e 325, 3 42,392,415,530 - gard⌅owa 1 0 - 1 1
- koszykowy 51 - uzd eczek 342 - Glasera zob. szczelina skalisto- ciana
- krzy owy 458-459 - wielkie 310, 325,4 82,486,494, -b benkowa - aorty 126
- l d wiow o -krzy owy 458 530 - klinowo-skalista 197 - b⌅ dnikowa 140-141
- l d wiowy 458 - wzg órkó w górnych 530 - mi dzyko m órkowa 307 - b⌅oniasta 140
- M eissnera 294 - - d o l n y c h 530 - mi ni pochy⌅ych 87,221,248 - czaszki 12
- n aczynió wkowy 285,304-307, sp ojówka 152-153,155 przednia 233 - gard⌅a 93 -94,1 7 9 ,1 8 6 ,1 8 8 ,1 9 0 ,
3 29 -33 0 ,3 58 ,4 14 ,4 2 5,4 2 7 - ga⌅ki ocznej 153 -----tylna 89,232-233 193-194, 196-198,228
- - ko m ory b ocznej 379 - komórki kubkowe 155 - mózgu 297 - ja m y b benkowej 140,150
trzeciej 379 - sklepienie d olne 153 - - pod⌅u na 266,313 - - brzusznej 2 93,458,464
- - rogu d olne go 377 - - g ó r n e 153 - mó d ku 357 - - nosowej 28-30, 37, 94,110,
- - t a m a 305 sp ondylofit 71 - oczo do⌅owa dolna 24-25,116, 173-175,228
- narz d owy 286 stadium cza p eczki 54-55 228-229,237, 242 - - nosowo-gard⌅owej 187
- nerw ów ró d ciennych - d z w o n k a 54-55 - - górna 2 4 - 26,34,111 -114,116, - - ustno-gard⌅owej 187
- n erw o wy 261,436,454 statyny 341 166 .1 7 0 .5 1 8 - 519 - j e li t 294
- o d b y t n ic z y 495 sta w 71,108, 280,402,434,440, - pierwsza 357 - klatki piersiowej 464
- oko ⌅o t tniczy 287 477 - pod⌅u na 45 - kom ory 267,302-303, 305-306,
- p o d brzuszny d olny 495, 535 - barkowy 457 - p o dnie bienna 9 3 2 8 - 330,335,338,378,416,
- p o d luzówkowy 294 - bio dro wy 458 - po ro dkowa przednia 399,405 423, 530
- p o dstawny 372-374 - g⌅owy 64,66 -69 - p o w ie k 155,160 - ko ci sitowej 31
- - w e wn trzny 294 - - aparat wi za d ⌅o wy 68-69 - siateczki beleczkowej 161 - k o st n a 28,169,177
- - zew n trzny 294 - - d olny zob. staw szczytowo-ob- - skalisto-b benkowa 33,60 -61, - naczy 165,496
- ram ienny 7 ,8 6 - 8 7 ,2 2 1 ,2 3 1 - rotowy 1 1 8 .1 2 0 .1 9 7 .5 1 8 - 519 - oczo do⌅u 94,166,169 - 170,236,
233, 248, 456-458 - - g órny zob. staw szczytowo-po- - skalisto-⌅uskowa 61,197 250-251
- Schabadascha 294 ty liczny - skrzyd⌅owo -szcz kowa 228-229 - p okrywkowa 140-141
572
tr bka s⌅uchow a T
- przewodu s⌅uch owe go 139 t tniak 113,301, 305,366,380 - nad bloczkowa 24 - - wewn trzna 20 ,3 2 -3 3 ,8 8 -9 3 ,
- sutkowa 140 - a o rt y 127,205,209 - nad ⌅opatkowa 88-89,221 9 5 - 9 7,1 2 1 ,1 3 5 ,1 5 0 ,1 5 2 ,1 6 4 ,
- szyi 1 0 2 - t tnicy ⌅ cz cej przedniej mó- - nad oczodo⌅owa 2 4 ,9 5 ,9 7 ,1 5 2 , 166,168 - 1 70 ,1 75 ,1 9 4,1 9 6 -
- szyjno-t tnicza 140 zgu381 168 197,199,216 -217,232 -233,
- t c h a w ic y 215 - - ⌅ cz cej tylnej mózgu 381 - nosowa 94,175 239, 241,2 44,252 -253,272,
- t czówki 162 - - p o dstawy mózgu 380-381 - - t y l n a 174,228 364-367,369, 382-383
- t t n ic 305,380 - - szyjnej w ewn trzn ej 170,381 - oczna 24, 89,91 -92, 95 -97,101, ----- prawa 96
- tu⌅owia 287 - - ro dkowej mózgu 381 164 -165,168 -170,174,518 - - wsp ólna 4, 7 ,8 8 ,9 0 - 9 1 ,1 3 4 -
- z a t o k i 166, 273,299,372 t tnica 4 ,1 0 0 ,1 5 1 ,1 5 4 ,2 9 5 - o p onowa 18,89,296,300 -301 135,214,221,233, 247-248,
- - ja m is t e j 170,241 - A dam kiewicza 404 - - ro dkowa 18,94 -95,125,150, 364,382, 534
- - szcz kowej 25 - b benkowa dolna 93,150 226, 300 -301,380,518 ----- prawa 90
- z b o d o⌅ów 51 - - górna 150 - - t y l n a 93 - - wst p uj ca 88
- y⌅y szyjnej 140 - - przednia 94,150-151 - osierdziowo-prze po nowa 8 8 - - zewn trzna 88-95, 97,135,
lepota 163,468 - - t y l n a 92 -93,150 - piersiowa wewn trzna 88,232 137,150, 152, 168, 175, 177,
linianka 106,1 18,121,178,180, - b⌅ dnikowa 145,151,370 - p o dbródkowa 93 182, 205,213,216 -217,219,
291.479.535 - bruzdowo-spoid⌅owa 405 - p o dj zyko wa 93,182 222-223, 232-234
- po dj zykowa 9 3 ,108,114,118, - do prowadzaj ca 364 -365,404 - p o dnie bienna 179 - szyjno-b benkowa 150
12 1 .1 8 2 .2 0 0 - 201,290,518, - gard⌅owa - - mniejsza 94,228 -229 - rodkowa prze dnio-boczna 369
535 - - wst p uj ca 8 8 ,9 1 ,9 3 ,1 5 0 ,1 9 4 - - wi ksza 94, 228-229 - - tylno-przy ro dkowa 369
- p o d uchwowa 7 ,9 3 ,10 8 ,1 14 , - g⌅owy 8 8 - - wst p uj ca 92-93 - tarczowa dolna 8 8 - 8 9,2 0 5 ,2 1 3 -
1 1 8 .1 2 1 .1 8 2 .2 0 0 - 201,232, - grzbietowa ⌅opatki 8 8 - - zst puj ca 94, 228-229 214,221,233
252, 290,518,535 - - nosa 92,101 - pod o bojczykowa 86 -89,127, - - górna 8 8 ,9 1 ,9 3 ,2 0 5 , 213,219 -
- policzkowa 121,124 - ja m y b b enkowej 150 135, 205, 214,221, 233,365,404 220,232-233
- przyuszna 7 ,9 3 ,1 0 8 ,1 1 4 ,1 1 9 , -jarz m o w o -o cz o d o ⌅o wa 94 - podoczo do⌅owa 94 -95,152,168, - twarz owa 88-89, 91 -93,101,
121,124 -125,194,200 -201, -j zyk o w a 8 8 ,9 1 ,9 3 ,1 8 2 ,2 3 2 228-229 152,518
21 6 ,2 1 8 ,2 2 2 ,2 2 4 ,2 2 7 ,2 9 0 , - - g⌅ boka 93,182 - p o dstawna 8 8 -89,151,235,242, - - poprzeczna 94
518.535 - kana⌅u skrzyd⌅owe g o 229 364-367, 370-371 - uszna g⌅ b oka 94,150
- w a rg o w a 121,124 - kan delabrowa 367 - p o dstawy m ózgowia 366,380 - - przednia 137
l uzówka 31 ,1 7 6 ,1 8 0 ,1 9 0 ,20 4 , - k towa 8 9,92 -93 - policzkowa 94,228 - - t y l n a 8 8 ,9 1 - 9 3 ,1 3 7 ,1 5 0
207 - klinowo-p o d niebienna 94-95, - potyliczna 88-89,91 - 9 3 ,2 3 4 - warg owa 93
- dolnej cz ci gard⌅a 189 9 7 ,1 7 4,177,228 - 229 - - boczna 366 - - d o l n a 92
- fa⌅du g⌅osoweg o 209 - ko cowe rdzenia 405 - - przy rodkowa 366 - - g ó r n a 92
- o k a 155 - kom órek sutkowych 150 - powiekowa boczna 97 - z bo d o⌅owa dolna 94, 226
- zatoki 177 - korzeniowa 272 - przedczo⌅owa 367 - - górna tylna 94, 228
ródb⌅onek 159,273,299, 307, 372 - - przednia 272,404-405 - przed oczo do⌅owa 24 - waczowa 94, 228
ródch⌅onka 144, 146,148-149 - - t y l n a 272,404-405 - przegrody nosowej 175 tkanka naczynió wkowa 305,329
ródko cie 19 - - w i e lk a 404 - prz eszywaj ce 369 torbiel boczna 11
ró dm ózgowie 106,108,112,160, - kreso mó zg owia 366 - przysa dkowa dolna 341 torebka
168,240, 260, 262 -263,268 - - kr gowa 70 -71,88 -90, 214, 221, - - górna 341 -,,chirurgic zna " 212
2 6 9 ,2 7 6 ,2 7 9 ,2 9 9 ,3 1 0 ,3 2 8 - 235, 244-245, 247,251,272, - rdzeniowa 272,404-405 - gruczo⌅u tarczoweg o 212
329,331,337, 343-345,347, 364 -367,370 -371,404 - - przednia 88,272, 366, 370-371, -⌅ c z n o tk a n k o w a 187
352 - 353,361,370 -371,377, - - prawa 221 404-405 - o sta tn ia 433
37 9,381,414,418,426 - 427, - krtaniowa dolna 205 - - seg m entowa 405 - soczewki 159
4 3 0 ,432 -433,441,443,448, - - g ó r n a 8 8 , 93,205,219 - - tylna 88,272, 366,404-405 - stawowa 6 0 -6 1,6 3 ,6 9 - 7 0 , 274,
4 6 8 - 4 6 9 ,4 7 3 ,4 82 ,4 9 3,4 9 8 - - krwotoków mózgu 381 - rylcowo-sutkowa 93,150 496, 503
50 5,511,513,515 -517,519, - ⌅ c z c a przednia 365-366,381 - rz skowa przednia 164 - - stawu m ostkowo-o bojczyko-
527-531,534-535 - - tylna 365 -366,369,371, 381 - - t y l n a 164-165,168 we g o 84
- blaszka p okrywy 268,344 - ⌅u k u gard⌅oweg o 11 d⌅uga 164 - - stawu szczytowo-o brotowe go
- istota czarna 432,493 - ⌅zowa 168 -----krótka 164-165 po rodkoweg o 69
- - szara ro dkowa 443 - mi dzy ebrowa 272 - seg m entowa 404-405 -Te n o n a 168
- n akrywka 268,339,342, 347- - - najwy sza 88-89,221 -sia tk ó w k i, rodkowa 163-165, - wewn trzna 212,239,266 -267,
3 4 8 ,3 5 2 ,4 6 9 ,5 1 6 ,5 3 1 ,5 3 4 - - - t y l n a 404 168 325-327, 329,332,342 -343,
535 - mi niowo-prze po nowa 8 8 - sitowa 174,177 369,379,381,393, 399,411 -
- po dstawa 1 1 2 , 268 - mostowa 370 - - przednia 24,97 412,415,4 2 3 - 4 24 ,4 2 8,4 3 0 ,
- p okrywa 344, 504,516,527, - mózgu 272, 297,368 -371,381, - - t y l n a 24, 97 433, 437,446, 451,494, 501 -
530-531 383 - skroniowa g⌅ boka 94,228 502,511
ró dnerwie 265,284, 304 - - przednia 305,364 -369,383 - - p owierzchowna 8 8 ,9 1 ,9 4 - 9 5 , - - k o l a n o 423,511
ró dpiersie 194 - - ro dkowa 305, 364-369, 381- 97,137,217 - - o d n o g a prz e d n ia327,410,423
383 - soczewkowo-pr ko wiowe 369, -----tylna 414,423 ,4 3 7 ,4 9 9 , 503,
T - - t y l n a 305,3 65 -371,383 381 507
tarcza nerwu wzro kowe g o 157, - m ó d k u 272,3 70 -371,378 - szcz kowa 8 8 ,9 1 ,9 4 - 9 5 ,1 5 0 , - w ⌅ó k n ista 212, 340
163,165,467 - - d o l n a prze dnia 151,366,370 - 168,177,179,194,226 -229, - zewn trzna 212,252, 327,433,
----- o brz k 165 371 300 494
-----zag ⌅ bienie 165 -----tylna 88,366,370 -371 - szyjna 8 8 - 91,97,132, 209,364, tr bka Eustachiusza zob. tr bka
- zastoin owa 165,307 - - g ó r n a 305,366,370-371 382 s⌅uchowa
tarczka p owiekowa 153 - nabrzuszna górna 8 8 - - g ⌅ b o k a 88-89,221 - s⌅uchowa 11,32,93,124 -125,
tertrape gia zob, pora enie cztero- - naczyniówkowa przednia 368- - - poprzeczna 88-89,221 140 -141,143,150,173,179,
ko czynowe 369 - - p owierzchowna 8 8 190 -192,197,519
573
T trójjodotyronina
- -cie 197 322,337,339, 348-349,413, - w ch o wy 332, 334,480-481 - - trójdzielne go 114-115,183

-----chrz stna 141,197, 244, 417,441,443 ,4 8 0 ,4 8 2 -4 8 3 , - w⌅ókien kolag enowych 51 o ro dkowe 115,442
251-252 485, 488-489, 499, 506-507, - w⌅asny rdzenia 271, 386,392, - - twarz owe g o 118,120, 183
-----kostna 141,197 509,532-533 395 -----o bwo d owe 118-119
trójjod otyronina 213 - mi niowo-kr kowo-toreb- - wst p uj cy siatkowaty wz b u d za - - w z r o k o w e g o 21, 241,471
tró jk t kowy 63 j cy (ARAS) 336, 349, 533 - okolicy kory mózgowej 451
- Killiana 189 - mi niowo-szkieletowy 438,459 - wzrokowy 352, 362,444-445, - - poni ej wzg órza 438
- kom ory bocznej 302 - m i niowy 257 461,466 -473,476 -477, 517 - o p o n m ózgowo-rdzeniowych
- Laimera 189 - m o c z o w y 213, 535 - z a t o k 273 273
- ⌅o patkowo-czw oro b oczny 2 - n aczynio wy pio nowy 403 - zmys⌅ów 257,480 - pasma wzro kowe g o 468
- ⌅o patkowo-o b ojczykowy 2 - - po d⌅u ny 406 - y Iny 407 - p czka klin owate go 395
- ⌅o patkowo-tchawiczy 2 - - po przeczny 403 - - na d namiotowy 379 - - po d⌅u neg o przy rodkowego
- m i niowy 2, 7, 235 - - poziomy 406 - - p o dnamiotowy 379 473
- nerwu p o dj zyko we g o 129 - naczy ylnych 299, 304, 341 - y⌅ p o dstawnych mózgu 377 - - s m u k ⌅ e g o 395
- Philip pe -G om baulta 386, 395 - nagrody 430 up o led zone pocenie 458,464 - p tli t tnicy szyjnej 199
- po dbró dkowy 2 ,7 - nerw owy 256-257 usuni cie mig da⌅ków 92 - p⌅ata cie mienioweg o 524
- po d p otyliczny prawy 235 - - autono miczny 4,1 0 6 ,1 3 2 , uszk o d ze nie 280-281, 292,443, - - czo⌅oweg o 524
- p o d uchw owy 2, 7 134-135,256-257, 261-262, 523 - - li m b ic z n e g o 5 2 4
- po tyliczny 2 267, 286-295, 332, 339,400 - - b ariery nab⌅onkowej 294 - - potyliczne go 468,524
- t tnicy kr gowej 7 401,440, 493, 497,518 - cia⌅ suteczkowatych 338 - - skronioweg o 489, 524
- - s z y j n e j 2, 7,232-233 - - czucio wo-ruchowy 281,445, - cia⌅a migda⌅owateg o 323 - pnia mózgu 209
boczny 2, 7, 234 448 - drogi korowo-rdzeniowej 451 - podkorowe 438
----- przedni 2, 7 ,2 1 8 - 2 1 9 ,2 3 2 - - - j e li t o w y 286,294 - - piramid owej 369, 381,405, - pro mienisto ci wzrokowej 468,
233 - - o bw o d owy 4,132,256 -257, 461-463 471
-----tylny 2,104,23 0 - 2 3 1 ,2 3 3 261 -262,284 -285,288,448 - - rdzeniowej nerwu tró jd ziel - przewodu s⌅uchowe go 60
- w ch o wy 480,508 -509 - - o r o d k o w y 110-112,118,122, nego 438 - rdzenia kr goweg o 271, 385,
-„za gro e nia " na tw arzy 217 126,129,149,257,260 -262, - - rdzeniowo -wzg órzowej 393 400, 407, 454 -455,460-465
trzewia 4,106, 108,250, 257,292, 266, 278, 284-285, 297, 306- bocznej 438,461 ----- poprzeczne 464,501
384, 389, 440,496, 534 307,324,389,436,438,481,531 ----- przedniej 438,460-461 - - przed⌅u oneg o na poziomie pi
trzustka 287 - - przywsp ó⌅czulny 25, 27,108, - - ruch owej 399,446,451 ramidy 451
twarz 216,451 132,1 35,175,274,286 -288, - dróg s⌅uch owych 505 - rogu prze dnie go 405,462
twarz oczaszka 7 ,1 3 - 1 4 ,1 7 , 37, 290-292, 294-295, 339, 346, - eferentnych j d er mó d ku 363 - - tylne g o 438
3 9 - 4 0,4 6 ,9 1 , 101,250 349 - hipokam pa 322 - splotu krzy owe g o 459
ty⌅om ózg owie 262,269, 302 - - somato m otoryczny 276-277, - korowe 438,524 - - l d wio we g o 458
tyreotro pina 341 286, 384 - kory wzro kowej 468 - - l d wio wo-krzy oweg o 458-
tyroksyna 213 - - so matyczny 256-257, 396,493 - korzeni nerw ów rdzeniowych 459
- - s z y i 132 452-455 - - ramienne go 248,456-457
U - - wsp ó⌅czulny 153, 274, 286- - kr enia m ózgowego 383 - - wewn trz przyusznicze g o 201
uchy⌅ek Zenkera 189 267, 288-289, 292, 294-295, - kr ka mi dzykr g owe g o zob. - sznuró w tylnych 4 38,461,463
udar m ózgu 89, 334, 344,369, 338-339, 349,495 prze puklina j dra mia d y- - ród mózgowia 160
381 -382,451,513 - o d d ech owy 14,288 stego - t k a n k i 440,443
uk⌅ad - o ptyczny oka 161 - kr gos⌅upa 385 - torebki wewn trznej 325
- analg etyczny o ro dko wy 442- - p okarm owy 178, 286-287,294 - mi nia 457 - ucha wewn trzne g o 281
443 - prze dsio nko wy 360,476-477, - mostu 160 - uk⌅adu czuciowe g o 438-439
- ch⌅o nny 4,104 -105 513,517,520,522 - m ó d ku 362-363,445 - - lim bic zne g o489
- czucia 274, 281,361,403,424, - równowagi 520 - na wysoko ci torebki w e w n trz - - r u c h u 450-451
4 34 -441,444 -445,450, 484 - ruch owy 267,276, 281, 328-329, nej 451 - - wzrokowe go 468-469
- - g⌅ bokiego 476 336, 342, 344-345, 347, 353- ----- mostu 451 - w⌅ókien korowo-rdzeniowych
- - so matyczne g o 275-276, 384, 354 ,3 5 7 ,3 6 1 ,4 0 0 ,4 0 3 ,4 2 4 , -----nerwu o bwo d owe g o 451 501
436 427, 4 32,4 44 - 451,461,463, ----- odnóg mózgu 451 - - somatycznych 113
- drena u okr neg o 377 477, 533 ----- piramid 451 - wst gi przy rodkowej 336,438
- dróg wst p uj cych 350, 352 - - b oczny 403 -----rdzenia kr goweg o 451 - - tr ó jd z ie ln e j 438
- - zst puj cych 350,352 - - piramid owy 444 -447,451, 520 - narz du prze dsionkoweg o 123 - wyspy 524
boczny 362,400 - - p ozapiramid owy 277, 329,347, - nerw ów o bwo d owych 460-463 - wzg órza 334
----- przy ro dkowy 362,400 352,400 -401,444 -446, 450- - nerwu 440 - y⌅ m ostkowych 298
- horm onalny 332,342 451,515,520 - - bloczkowe go 1 1 2 utrata smaku 119,478
- im m unolo giczny 50, 176 - - przy ro dkowy 403 - - b ⌅ d n e g o 126-127,209 uzdeczki 331-332, 342 -343,508 -
- kana⌅ów korzeniowych 57 - serc ow o-naczynio wy 58 - - o bwo d owe 209 509, 532
- kojarz enio wy mi dzyse gmen- - s⌅uchu 345 - - d o d atkoweg o 128, 135
t o wy 389 - t tnicy szyjnej wewn trznej 364 - - j zykowo-gard ⌅owe g o 124 W
- kom orowy 265,3 02 -305,412, zewn trznej 97 - - krtaniowe g o dolneg o 209 w arstw a 4, 50, 446, 493
414, 423,426, 428,430 - - szcz kowej 179 wsteczn e g o 213-214 - b arwnikowa 162
- kr enia 10,134,213, 288,299 -tró jd zie ln y 336 - - o dw o dz ce go 1 1 2 - b⌅ony luzowej 153
- - wrotne g o 341 - trzewn o-ruch owy 276 - - oko⌅oruchoweg o 1 1 2 - - po d luzowej 294
- kr gowo-p o dstawny 364,367, - trz ewny zob. uk⌅ad nerw owy au - - p o dj zykowe go 129,181 - boczna g⌅ bsza 74
370-371 tonom iczny - - prze dsionkowo- lim akowe go - dro binowa 316, 359,447
- krwio no ny 295 - w e g e tatyw ny zob. uk⌅ad ner 122,357 - - kory m ó d ku 361
- lim biczny 288, 313-314, 320- w o wy autono miczny - - prze po noweg o 133 - g bczasta 19, 51
574
w⌅ókno rdzeniowo- ródm ózgowiowe W
- g⌅ boka 77,152,198, 208,219 - - - p o d uchw owe 7 ,1 0 4 - 105, 300,336, 346,383,442,455, - mi niowe 134,158,161,189,
220 183 457 191
- g⌅owy, g⌅ b oka 224-226 - - p rz y u sz n ic z e 138 - -s o m a t y c z n e 125 - m ostow o-m ó d kowe 351,361,
- - po rednia 224 - - ró d p ie rsio w e 105 - do ro dkowe 1 06,109,114,116— 521.523.527
- - p owierzchowna 222-223,226 - - sutkowe 138 1 1 7 ,1 2 4 ,145,147,149,289, - m ó d kowo-oliwko we 361,514,
- grup j d er istoty szarej 389 - - szyjne 7,105 293,3 16 -317,319 -321,323, 521.523.528
- kom órek Purkinie go zob. war boczne 104 335-337,339, 346, 351-352- - mszyste 359,523
stwa zwojowa ----- g⌅ bokie 104,135, 233 353, 358 -359,361 -362,390 - - nerw owe 50, 5 4 ,109,112,174,
- kom órek ró nokszta⌅tnych 316, -------boczne 138 391, 394, 396,440,443, 469, 2 6 5 ,2 8 2 ,2 9 0 ,3 1 9 ,3 3 5 ,3 6 0 ,
447 ----- p owierzchowne 104 475,477 -478,483,495, 507, 384,387-388, 394,493-495
- korowa ko ci uchwy 58 - - szyjne prze dnie 104 515,523, 529,533 - neuronów bocznych 475
- kory ruch owej 447 - - tchawiczo-oskrzelowe 105 - - so m atyczne 114,118,124 -126 - - przy ro dko wych 475
- lipidowa 155 wg⌅o bie nie 299 niesw oiste 106 - nieskrzy owane 278, 350,397,
- ⌅ cznotkankowa 90,156,180, wieczko 311,315,425 -----swoiste 106,122 399.446.529
248 -cie m ie n io w e 315 - - t r z e w n e 114,118,120 -121, - nie zm ieliniz owane 440
- ⌅zowa 155 -c z o ⌅ o w e 315 124,126,286,339 - n ocyaferentne 292
- miazgi narz du szkliwotwór- -skro n io w e 315 ----- niesw oiste 106,126, 346 - n ocyce p tywne 292
czeg o 54 wienie c naczynio wy 405 -----swoiste 106,124,126, 346 - o boczne 497
------- po rednia 54 wi za d ⌅o - d ro b n e 290 - o br cz owo-hip okam p owe 482
-------siatkowata 54 - boczne 60-61 - drogi czerwienno-rd zeniowej - o bwo d owe 126
- m ucynowa 155 - g⌅osowe 204 531 - o d ro dkowe 106,109,112,115,
- nerwowa siatkówki 162-163 - karkowe 67,82 - - korowo-rdzeniowej 414 117,1 19,124,129, 291-292,
graniczna - klin owo- uchwowe 61 bocznej 399 3 1 6 ,3 2 1 -3 22 ,3 32 ,3 3 6 -
-------wewn trzna 163 - krtani 202 ----- przedniej 399 337, 339, 342-343, 346,349,
-------zewn trzna 163 - nad kolcowe 67 - - nakrywkow o-o puszkowej 531 358-360, 362,390,403,445,
- ne uro nów 266 - o dcinka szyjne go kr gos⌅upa 66 - - nakrywkow o-rd zeniowej 531 447,453,469,475 -477, 495,
- nie p ewna 332, 343,493,532 - o z bnowe 50-51 - - piramid owej 323,325,352, 513,515,523,533
- opon 408 - pier cienno-tarczowe 210 451,500,511,531 - - so matyczne 128-129
- - mózg owo-rdzeniowych 264 - - po ro dkowe 208 - - siatkowo-wzgórzowej 441 niesw oiste 106
- - mózgowia 264 - pier cienno-tchawicze 203 - - s ⌅ u c h o w e j 351 - - trz ewne 114,1 18 -121,125 -
- - rdzenia kr g oweg o 264 - po d⌅u ne tylne 68,453 - eferentne zob. od ro dkowe 126,128,286, 290
- o po ny paj czej 301 - prze dsio nko we 204 - - tworu siatkowate go ----- niesw oiste 106,124,126
- piramidowa 319 - rylcowo- uchw owe 60 - elastyczne 61,163 ----- przywsp ó⌅czulne 125
- - wewn trzna 316,447, 501, - rzepki 281 - g le jo w e 406 -----swoiste 106,114,124, 126,
511 - skrzyd⌅owe 68 - Golgieg o 391 128
- - zewn trzna 316,447 - z bkowane 301,408 -j zyk o w a t e 526 - o g onowe 526
- p o d p owi ziowa 230,234 - ó⌅te 68 - kiciaste 359, 361,499 - oliwkow o-m ó d kowe 521
- podskórna 230, 234 wi zozrost 16, 50 - klinowate 526 - o ro dkowe 126
- p owierzchowna 7 7 ,8 3 ,9 1 ,9 9 , wklin owanie 50, 299, 307, 357 - klin owo-m ó d kowe 361,396, - p czków pod⌅u nych 6 8
1 5 2,196,20 8,216,218 w⌅ó kie nka o bwó dko we 158-159, 497-499 - pier cienno-oliwkowe 514, 528
- powi zi szyi 5 ,9 0 ,21 9 470 - kojarzeniowe 317,3 24 -325,444, - piramid owe 500-501
- soczewki 159 w ⌅ó kn o 493-495 495, 506,517, 526 - plamkowe 467
- sp ojówki powieki 153 - aferentne zob. do rodkowe - - d ⌅ u g i e 325, 526 - p n c e 359,361,523
- ródb⌅onka rogówki 159 - - tworu siatkowate go 349 - - k r ó t k i e 325, 526 - p otyliczne pozio me 526
- tk a n k i⌅ c z n e j 257 - autono miczn e 125,495-496, - kolag enowe 50 -51,6 1 ,1 6 3 , 264, - p ozapiramid owe 500-501
- w o d n ist a 155 518-519 284, 295 - p ozapiramid owe g o uk⌅adu ru
- ziarn ista 359 - b ezm ielinowe 259 - korowo-czarne 347 chu 451
- - wewn trzna 316, 319,447,503, - boczne 526 - korowo-czerwienne 527 - pr kowiowo-czarne 347
505,507 - bólowe 287,292, 336,440,442, - korowo-j drowe 119,129,209, - projekcyjne 324 -325,334,495
- - zewn trzna 316,447 455,460 3 2 5 ,3 5 0 ,3 5 2 ,3 9 8 - 3 9 9,4 4 6 - - prze dsionkowe 1 2 2
- z b it a 51,58 - - do ro dkowe 292-293 447,501,510 -513,527 - prz e dzwojowe 112,116,229,
- - ko ci 42 - - o d ro d k o w e - korowo-korowe 317 288,495,535
- z w o jo w a 316, 359 - - przywsp ó⌅czulne 292 - korowo-m ostowe 523, 527 - - autono miczn e 168
wazopresyna zob. hormon anty- - - so matosensoryczne 440 - korowo-o puszkowe 352 - - ch olinerg iczne 294
diuretyczny - - so matyczne 440 - korowo-p okryw owe 527 - - przywsp ó⌅czulne 118,120,
w tro ba 341 - - wisceralne 440 - korowo-rdzeniowe 325,350, 125 -126,169,171,182, 290,
w cho m ózg owie 311, 320, 392 - - wsp ó⌅czulne 292 398-399, 446-447, 500-501, 294-295,478
w ze⌅ szkliwny 54-55 - branchio g enne 126 510-511,528 - - wsp ó⌅czulne 121
w z⌅y ch⌅o nn e 2 ,6 ,1 0 3 - 1 0 4 ,1 2 7— - cementowo-z bo do⌅owe 51 - korowo-siatkowe 398-399,446, - przywsp ó⌅czulne 120-121,125,
128,138, 201,206, 233-234 - czerwie nn o -oliwkowe 347 500,527 148, 200, 227, 229, 286, 290,
- - b oczne 7 - czerwie nno-siatkowe 347 - korowo-wzg órzowe 527 292,295,496
- - brzuszne 105 - czo⌅owo -m ostowe Arnolda 361 - krzy owe bocznie 501 - - d o ro dkowe trz ewne 121
- - karkowe 105 - czucia g⌅ b okieg o 114, 360 - - p o t y lic z n ie 501 - - o d r o d k o w e trz ewne 121
- - mie dniczne 105 - - so matyczne g o 183 - ⌅ cznotkankowe 144 - rdzeniowe 289
- - nad o b ojczykowe 105 - - trz ewne g o 440 - ⌅ukowate 526 - rd zeniowo-oliwkowe 523,528
lewe 105 - - ucisku i dotyku 114 - - krótkie 325 - rdzeniowo -siatkowe 498
- - piersiowe 105 - czuciowe 106,114,116,118,124, - - w e w n tr z n e 531 - rdzeniowo- ró dm ózgowiowe
- - pod bró dkowe 7,104 -105,183 134, 138, 168, 175, 229-320, - mielinowe 259, 397 498
575
IV wodoci g mózgu
- rdzeniowo-wzg órzowe 393 - - uszko dzenie 336,438 - - b o c z n e 336 - nad brze ny 310, 524
- rdzenne 284, 343 - rdzeniowa 351, 393,435,494, - - brzuszne 336,393,435 - o br czy 310,314, 336-337, 339,
- ReiBnera 306 497,499 ,5 1 5 ,5 2 9 tylno-boczne 393,435,441, 4 1 0 ,4 3 3 ,4 8 2 - 4 83 ,4 8 9,4 9 8 -
- równole g⌅e 359 - s⌅uchowa 279 499, 529 499, 526, 533
- ruchowe 106,114,117,126 -127, - trójdzielna 335,494, 502-503, -----tylno-przy ro dkowe 478, 529 - -cie 48 3
132-135,182,193, 223, 227, 515,529,533 - - brzuszno-b oczne 335-336, - ocz o do⌅owy 313, 524
230, 346, 45 2,457,493,496, 511 - - uszko dzenie 438 361 - okalaj cy 480,508 -509, 524
- rzutowe zob. projekcyjne w yroste k 8 ,18 - - drogi projekcyjne 336-337 - po dstawny limaka 140
- Sharpeya 51 - barkowy ⌅opatki 4, 82 - - grzbietowe 336 - p ó⌅ksi ycowaty 480, 508-509,
- sklepienia 338 - czo⌅owy 8 - - in t e r g ra c y jn e 3 3 4 524
- skro niow o-m ostoweTurcka 361 - d zio b iasty 40 - - mi dzyblaszkowe 442 - poprzeczny Heschla 315,474,
- skrzy owane 278,350, 501,529 - - uch wy 76, 78 - - niesw oiste 334-336 505, 524
-sm a k o w e 108,114,117 -118, - g⌅osowy 203 ----- po ro dkowe 335 - p otyliczno-skroniowy 313,315
120-121, 124-126, 134, 143, - haczykowaty 31,37, 70 ----- ró dblaszkowe 335 - prosty 313
183, 346, 354 - ja rz m o w y 228 - - p o d sta w n e 326 - prze d ro dkowy 119,310, 312,
- somatoruch owe 507 - k⌅ykciowy 40,62 - - prze dnie 336, 339,482-483 316, 347, 399, 369,403,438,
- somatosensoryczne 193 - - „ru c h o m y " 62 - - przy rodkowe 336,441 444,446 -447, 484,487, 501,
- so m atyczne 106,112 -113,287, - - „ u st a l o n y " 62 - - ruch owe 277 511,513,521,524,531
495 - - u c h w y 61,74 - - siatkowate 335 - przyhip okam p owy 313-314,
- - c z u c i o w e 119 - kolczysty 4 ,6 4 ,8 2 , 264,307, 385, - - s w o is t e 334-335,337 322 -323,411,428,482 -483,
- sp oid⌅owe 303, 317, 324-325, 409 - - ro dkowo-po ro dkowe 336 533
495 - kostny 28 - - ró dblaszkowe 334,336,441, - przykra cowy 482
- szyjne 392, 501 - ksi ycowaty 37 499 - skro niowy d olny 313,530
- lim a k o w e 1 2 2 - m i niowy 203 - - w⌅asne 331 - - g órny 310, 315
-To m esa 54-55 - noso wy 8-9 - komora boczna 430 - - po przeczny 315, 3 3 7 ,474,504 -
- torebki w ewn trzn ej 342,423 - - boczny 8 - konar zob, promienisto w z g ó 505,524
- trójdzielno-m ó d kowe 361 - - przy rod kowy 8-9 rza - - ro dkowy 312, 530
- trz ewne 106,182 - piramid owy 38 - p o d usz k a 331,433,469 - w y s p y 315,524
- wiscero efere ntne 290, 293 - pochy⌅y prze dni 34,364 - pr ek rdzenny 342-343,480 - za ro dkowy 275,279, 310, 312,
- wiscero m otoryczne 118 - p o dnie bienny 39 - promienisto 334-335,499, 316,336-337, 369, 393,395,
- wiscerosensoryczne 193 - po przeczny kr gów 36,64, 70, 503, 507, 527 434-435, 437-438, 441,444,
- w ⌅a sn e rdzenia 392 86 ,8 9 ,2 2 1 ,23 5 - - d o l n a 527 447, 478,484,498 -499, 502-
- wsp ó⌅czulne 121,154,160,229, - - szcz ki 39 - - p rz e d n ia 325,335, 527 503, 506-507, 524, 533
287, 291 -292, 294,457-458, - powi zi 2 1 2 - - r o d k o w a 325,335,527 - z b a ty 314, 322-323,483
464,496 - ro baczkowy 440 - - t y l n a 325,527 zakrzep owe zap alenie zatoki eso-
- wz g órzow o-cie mie nio we 527 - rylcowaty 13, 32,184,194 - przeciwstro nne 503 watej 141
- wzg órzowo-korowe 495 - - ko ci skroniowej 84 -„ru c h o w e " 449, 520-521 zanik
- zazw ojow e 112,118,121,124, - rz skowy 158,161 - to stro nne 503,527 - cz ci mostkowo- e browej 454
1 26,132,13 5 ,1 6 8 ,1 8 2 ,2 2 9 , - skrzyd⌅owaty 13, 27,34, 76, 228 - uszko dzenie 334 - czucia 209,503
287 -288,290,495,53 5 - - ko ci klin owej 38 - w⌅a ciw e zob. wzg órze grz bie - hipokam pa 489
- - adrenergiczne 294 - stawowy 64 towe - mi ni 457, 203
- - autono miczn e 168 - sutkowaty 2 ,4 , 32 -3 3,8 2 ,8 4 , wzm acniacz lim akowy 475 - - rdzeniowy 462
- - cholinergiczne 294 138,140 -141,184 -185 - sznurów tylnych 463
- - przywsp ó⌅czulne 116, 294 - szcz kowy 8-9 Z z a p ale n ie 443
- - w s p ó ⌅c z u ln e 125,169,171, - szyjny 36 zachy⌅ek 143, 328 - b⌅ony b benkowej 151
287,295 - twarz owy 8 - b oczny 296-297, 302-303, 372, - ko ci i szpiku, gru licze 5
- z bowo-z bo do⌅owe 51 - t y l n y 29 430,505, 507,534 - k rt a n i 519
- z m ielinizowane 440 - z b o d o⌅owy 8 - 9 ,4 0 - 4 2 , 50-51, - gruszko waty 204, 247 - mózgowia 307
- zmys⌅owe 175 55,5 8 ,1 7 8 - klinowo-sitowy 31 - oko⌅owierzcho⌅kowe 31
wo d oci g mózgu 262,265, 268, - uchw owy 8 - nad b b enkowy 143 - opon m ózgowo-rdzeniowych
302-303,306, 3 4 4 ,3 53,416 - wy ció⌅ka 11,143,148, 273,302, - nadwzro kowy 332 17,19,23, 32,113,141,152,
417,426, 4 3 3 ,4 41,47 3,530 305-307 - p o d b b enkowy 143 160,194,21 7,235,300, 307,
- prze dsionka 144 wzg órek 140,150 - prze dwzro kowy 332 375,409 -410
- lim aka 144 w z g órze 267-268, 271,274-275, - szyszynkowy 342, 530 - p⌅uc, zach⌅ystowe 39
- ró dm ózg owia 344,353 278-279, 303, 305,316-317, - wzro kowy 332,426 - ro gów prze dnich rdzenia, wiru
wo d o g⌅owie 17,302 325-332, 334-338,342-343, zaham owanie j dra 472 sowe 462
woskowina uszna 139 347, 349, 351,359, 369,377 - - ruch owe 449 - spojówki 153
wst ga 319, 323,466,494, 515, 378,381,383, 3 9 5 ,412,414 - - wyzwala nia bod ca 148 - lin ia n k i przyusznej 218
528-529 416, 423-424,428, 430, 433- za kr t 263, 266,269, 310, 312, - t tnicy skroniowej Hortona 95
- boczna 279, 351 -352,474,494, 434, 437-438, 441,445, 447- 314 -315,319 -320,357,376, - tkanki ⌅ cznej 198
504 -505,515, 521,528-529 449,477 -478,480, 492-494, 378, 482, 526 - ucha rodkowego 141,143
- neuro nów 483 498-499, 502-509, 514-517, - czo⌅owy d olny 524 - w yro stk a ro baczkoweg o 141,
- przy rodkowa 336, 351-352, 520 -523,527 -528,531 -532 - - g ó r n y 312 440
354-355, 395,435,451,494, - brzuszne 332, 342 - j zyk o w aty 313 -314,517,526 - z a t o k 30,176
497-499, 503, 506-507, 515, -„czucio w e " 520-521 - k towy 487,524 - - p rz e w le k ⌅ e 31
529,533 - grzbietowe 320, 332,430 - kreso mó zg owia 312-315 - zatoki czo⌅owej 30
- - skrzy owanie 355, 395,498, - j d ro 274, 330-331,334 -337, - lim biczny 482 - - esowatej, zakrz e p owe 141
529,531 415,417,529, 532-533 - mó d ku 269,358 -359 - - przynosowej 6
576
y⌅a mózgu wewn trzn a
zatkanie przewodu s⌅uchowe go - prze dnio-b oczne 379 - d olny 109,126, 209,292,478,
139 - przednio-p o ro dkowe 379 493.506 .5 1 9 .5 3 4
zato ka 15,1 86,273,372 - t t n ic z e 8 8 -89,161,164 -165, - górny 109,126, 292,493,519, renica 160-161,457,470-471
- brze na 372, 374-375 217, 404-405 534 - z w e n ie 160,287,469 -471,
- czo⌅owa 15,1 8,26, 30-31, 3 7, - y ln e 101,152,374,376 -379, - g wia dzisty 135,286 516-518
172,176, 250, 252 383,407 - kolanka 109,118 -121,478, 506, o⌅ d ek 211,293
- eso w a ta 36,101,141,308 - 309, zesp ó ⌅ 460 519.534 uchwa 4 - 5 ,1 3 ,4 0 - 4 8 ,5 0 - 6 3 ,7 6 -
372 - astazja-a b azja 362 - krezkowy d olny 535 78, 8 0 ,8 4 ,9 2 ,9 4 ,1 1 7 ,1 7 8 ,1 8 5 ,
- - z a k rz e p o w e zapalenie 141 - Browna-Se quarda 393,463 - - g ó r n y 535 201,218,228,250 -251,253,
- ja m ist a 26, 96,100 -101,152, - ciasnoty ró dczaszkowej 380 - nerwu czaszkoweg o 261,275, 273,464
166, 168-170,217, 239, 241, -„cz o ⌅o w y " 524 287,292,496, 507, 534 - dó⌅ d w u brzu c owy 84
309, 364, 372-373,377 - dróg korowo-rdzeniowych 462 - o bw o d owy 265,292 - ga⌅ 40, 44, 58-59, 94, 100,184,
- - z a k rz e p ic a 152,170 - Grad enigo 141 - piersiowy 535 225-227,238 -239
- k lin o w a 1 5 ,2 6 ,3 0 - 3 1 ,3 4 ,3 9 , 79, - hipokam pa zob. formacja hipo- - - pierwszy 135, 286 - - brze na 119
172-173,239, 242-243, 251- kampa - pnia wsp ó⌅czulne g o 121,286— - - nerw u 76,182,185,226 - 227
252,340 - Homera 160,457,464 287, 292, 342,495, 535 - g⌅owa 4 0 ,6 0 -6 3 ,1 3 9 , 243
- klin owo-ciemieniowa 372 - istoty szarej 461 - p o dstawny 266,277, 311,326, - j z yc z e k 59
- mi d zyjamista 372-373 - „ je t le g " 342 493 -494,520 -521,527,533 - k a n a ⌅ 117,226,236
- nosa, o boczna 14 -15,30,172 - Korsakowa 338 - p o d uchw owy 109,118,121, - k t 40 -41,51, 56, 76, 105
- poprzeczna 36,101,243,298, - korzenia tylne g o 438,460 182, 290,518,535 - kolec bró dkowy 84
309, 372, 377 - kostno-przew o d owy lewej cz ci - prze dkr g os⌅u p owy 493,495 - kresa uchwow o-g nyk owa 84
- p otyliczna 298, 372 nosa 31 - prze dkr g owy 126, 286-287,535 - o t w ó r 40, 58 -59,117
- prosta 241,309, 372, 376-377, - mózgu rozdwojoneg o 486 - prze dsio nko wy 109,122-123, -sz y jk a 60,94
420 - nadsto ka rdzeniowe go 464 145.279.4 7 6 .5 1 9 .5 3 4 - trzon 40,117
- przynosowa 6,15, 28, 30 -31,37, - ogona ko skieg o 385,453 - przykr g os⌅u p owy 109 - wci cie 40
1 4 3 .1 7 2 .1 7 6 - 177,236, 252 - o puszkowy przy ro dkowy Jack - przykr g owy 287 - wyroste k k⌅ykciowy 76
- - stan zap alny 15 sona 451 - przywsp ó⌅czulny 109,168,288, - - dzio biasty 76, 78
-sit o w a 2 6 ,3 0 ,1 7 2 ,1 7 6 ,2 4 0 - pira mid owy 451 290,493 - - z b o d o⌅o wy 40-41
- s p ⌅y w 3 6,1 0 1 ,3 7 2 ,4 2 0 - p⌅ata cz o⌅oweg o 337 - rd zeniowy 109,1 14,118,121, - z b 40,43 -48, 53-54, 57-59, 74,
- strza⌅kowa 36 - p niowy 370 2 6 1 - 263,271,275,281,283, 94,117,178
- - d o l n a 309,372,420 - po dkradania t tnicy podoboj- 285,287,292, 301,306,389, y⌅a 4,16, 19, 91,99, 101,205, 208,
- - g ó r n a 18,3 6 ,1 0 1 ,23 7 ,2 39 , czyko wej 365 390 -397,408,435,440,452, 213,217
296-299, 309, 372, 377 - po⌅owiczeg o uszkodzenia rdze 460,463,496,498 -499 - b⌅ dnika 145
- szcz kowa 15,25-26, 30-31, 37, nia z rdzeniowym pora e - - czuciowy 346,352 - g ⌅ o w y 7 ,9 8 ,1 0 3 ,2 7 3
5 6 .9 4 .1 1 6 .1 6 9 .1 7 2 .1 7 6 - 177, niem p o⌅owiczym zob. zespó⌅ - - krzy owy 292 - - g⌅ boka 1 0 0 - 1 0 1
228,236,243,252 Browna-Sequarda -rz sk o w y 109,112 -113,116, - - p owierzchowna 98-99, 374
-sz y jn a 11,124 -125,134 - rogu prze dnie go 462 168 -169,171,287, 290,470 - - g⌅ówna górna 102,406
- - ga⌅ 125,134 - - t y l n e g o 438,460 471.4 9 3 .5 1 6 .5 1 8 .5 3 5 - j zykowa 102,182
- ustna 8 - sto ka 464 -sk a listy 109,478 - k towa 98,100 -102,152,168,
- z a p a le n ie 176 - szn uró w tylnych 438,461 - skrzyd⌅owo-p o d nie bienny 25, 217,374
- y ln a 18 -19,101,298, 376, 383 - uzale nienia alkoholowe go 338, 2 7 ,1 0 9 ,1 1 6 ,1 1 8 ,12 0 -1 2 1 ,1 7 4 , - korowa 376
- - o p o n y tward ej mózgu 36,101 — 413 229.290.518.535 - korzeniowa 406-407
103,217, 243, 264, 273,299, - z⌅o onych uszkodze powróz -s p ira ln y 109, 122-123,145-146, - kr gowa 102,406
304-305, 308-309,372-376, ków tylnych, dróg rdzeniowo- 474,505 - krtaniowa, dolna 205
420 -mó d kowych i dróg pirami- - szyjny 109 - - g ó r n a 205
- - t w a r d ó w k i 161 d owych 463 - - d o l n y 286 - ⌅zowa 168
- - z a k rz e p ic a 374 -----rogów prze dnich i drogi pira- - - g órny 126, 135,154,168, 342, - mi dzykr g owa 407
- - z e s p o le n ia 383 midowej bocznej 462 516,518 - mi dzy ebrowa 273,406
zawro ty g⌅owy 120,122,123,136, - - zmian choro b owych sznurów - lim akowy 123,146, 279,504, - migda⌅ka p o dnie bienneg o 101
144, 362, 365,477 tylnych i dróg piramid owych 519.534 - mostkowa 297-298, 301,372,
zawzg órze 331,334 461 - ró d cienny 109,126,287 376, 380
zbie no 469-470,473 - zwoju rdzeniowe go 460 - trójd zielny 109,114,170, 252, - mostu 376, 379
zbiornik 265, 304-305 z bina 43, 55, 57 352,438,442, 448, 502-503, - mózgu 374-377, 382-383
- blaszki ko cowej 305 z b od ó⌅ 42, 51,94, 228 519.534 - - d o l n a 298, 383
- do⌅u boczne go mózgu 305 - blaszka sitowa 51 - trz ewny 535 - - g⌅ boka 273, 374,376 -379
- l d wiowy 307,408 -409 zniesie nie czucia tem p eratury - uszny 109,121,124 -125,194, ----- rodkowa 377
- mostowo-m ó d kowy 243 461,463 227.2 9 0 .4 9 3 .5 1 8 .5 3 5 - - g ó r n a 372
- m ó d kowo-rdzeniowy 307 - odruchu ci gniste g o 460 - - korze wsp ó⌅czulny 229 ----- grzbietowa 383
- okalaj cy 305 zr b 74,159,161 - w ewn trzczaszkowy górny 124 ----- przy rodkowa 383
- przestrzeni p o d p aj czyn ówki zrost m i dzywzg órz owy 267,303 - - d o l n y 124 - - p o dstawna 377
305 zw ój 108 -109,112,118,122,124, - wsp ó⌅czulny 135,288,493 - - p owierzchowna 273,297 -298,
- skrzy owania 364 126,132,232 -233,256 -257, - w z⌅o wy 109 372,374,376 -377,416
- w i e lk i 307 259,261,278, 285,290, 294- zwyro d nie nie ----- dolna
zesp olenie 9,91 -92, 97,99,102, 295,448,492 -493, 520,535 - kr gos⌅upa 71.460 ----- górna 377
1 1 9 ,125,137,150,264,2 90, - autono miczny 109,261,492 - - stawów hakowo -kr gowych ----- rodkowa 377
374 4 9 3 .5 1 8 - 519 70-71 - - prze dnia 377
- b ezzastawko we 99 - czuciowy 109, 2 6 1 ,279,492 - - sznuró w tylno-b ocznych rdze - - w ewn trzna 372,377-379,
- po tyliczne 89 4 9 3 .5 1 8 - 519 nia 461 383,416
577
y⌅a mózgu wielka
- - w i e l k a 376 -378,420 - po doczod o⌅owa 24 -sk a lp u 19, 372 - - g ó r n a 102,205,213

- - zewn trzna 372 - p o dstawna 377-379 - skroniowa, p owierzchowna 98, - - r o d k o w a 213
- m ó d ku 378-379 - po dstawno-kr gowa 407 101-102 - twarz owa 98,1 0 0 ,1 0 2 ,2 2 2 , 374
- - dolna 378 - potyliczna 36, 98,101 -102 - splotu yln e g o gruczo⌅u kroko - - g⌅ boka 169
- - górna 378 - przed ro dkowa 378 we g o 407 - - p owierzchowna 169
- naczyniówkowa, górna 378 - prze gro dy przezroczystej, prze d -s z y jn a 7,102 -104,140 - uszna, tylna 101-102
- nad bloczkowa 168 nia 378 -- g ⌅ b o ka 100-101 - wirowata 161,164
- nad oczo d o⌅owa 168 - przysa dki, wrotna 341 - - p owierzchowna 98-99 - w y p ust o w a 19,33, 36,101,372,
- nadtward ówkowa 161,407 - ramienno-gtowowa 98,102 - - p rz e d n ia 98 -99,102 -103,218 374-375
- nie parzysta 406 - - l e w a 102, 205,213 - - zewn trzna 7 ,9 8 - 9 9 ,1 0 2 ,2 2 2 , - - c i e m i e n io w a 101
- - krótka 406 - - prawa 1 0 2 230 - - k⌅ykciowa 101,197
- oczna 1 0 2 - rdzeniowa 273, 379,406 -407 - - wewn trzna 4 ,7 ,3 2 - 3 3 ,8 4 , - - potyliczna 18 -19,101,375
- - dolna 2 4,100 - 101,164,168, - - przednia 273,406-407 98 -99,102 -104,138,182 -183, - - sutkowa 101
170,229 - - t y l n a 273,406 -407 194,197, 205,213 -214,221 - - wzg órzowo-pr kowiowa 330,
- - górna 24,100 -101,1 52,164, - rdzenna 376 222, 232-233,244, 248,253, 379
168,170,374 - robaka, dolna 378 273,372, 374 - - g ó r n a 378
- piersiowa w ewn trzna 1 0 2 - - g ó r n a 378 -----lewa 104 - za uchwowa 102, 374
- pnia mózgu 379,406 - siatkówki, ro dkowa 164-165 ----- o puszka górna 140 - zewn trzczaszkowa 372, 374-
- p o d o b ojczykowa 98,102, 214, - sitowa, przednia 24 -----prawa 196 375
221,232-233 - - tylna 24 - ródko cia 19,101,372,374
- - p r a w a 104 -sk a list a 378 - tarczowa dolna 205,213
578

Prometeusz T III

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Prometeusz T III

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

G⌅owa, szyja

W y d anie II p olskie z n o m e n kla t ur ⌅aci sk

Re dakcja nauko wa:

C o pyrig ht © o f the origin al G erm an la n g ua g e e d itio n 2012

© 2017 C o p yrig h t for the Polish e d itio n by M e dPharm Polska

Przyg o to w anie do druku, o prac o w anie skoro wid z ó w:

O praco w a nie ok⌅adki:

2 K o ci, w i z a d ⌅ a i st a w y 3.7 Mi nie n a d g nyko w e i p o d g n yk o w e.................................................... 84

przyg ard ⌅o w ej (w arstw a g ⌅ b o k a )........................................................... 198 i ro d kow o cz o d o ⌅u........................................................................................... 252

N e uro ana t o mia

7.1 M i d zym ó z g o wie - prz e gl d i ro z w ó j....................................................... 328

10 U n a cz y n ie n ie m ó z g u 12.8 Prz ekro je p o zio m e III i IV .................................................................................. 424

O U N. S⌅ o w nik i streszcz e nia D o da t ki

1 S⌅ o w nik W y k a z li t e ra t u r y ......................................................................................................... 539

1.1 Istota szara (substa ntia g rise a ) .................................................................... 492

2.1 Drogi czucio w e w rdzeniu k r g o w y m .................................................... 498

2 Ko ci, wi za d⌅a i stawy .......................................................... 12

3 Syste matyka mi ni ................................................................ 72

4 Syste matyka naczy i n e r w ó w ........................................... 88

5 N arz dy oraz ich u n a c z y n ie n ie ......................................... 136

6 Topografia ................................................................................... 216

7 Przekroje ..................................................................................... 236

1.1 O k olice g ⌅ o w y i szyi oraz w ycz u w aln e p u n k t y k ost ne

Regio parie talis Re gio fro ntalis Regio orbitalis

Re gio zyg o m atica Re gio nasalis

Re gio auric ularis Re gio oralis

Regio m asto id ea Re gio m entalis

Fossa re tro m an dib ularis Trig o nu m

O kolice g⌅owy Okolice szyi

A O k o lice g ⌅ o w y i sz yi • Okolica czo⌅owa Okolica szyjna przednia (regio cervicalis

O kolice g ⌅o wy i szyi m aj ró wnie zn acz e nie klinic zne, g d y wiele zm ia n skór

Trig o nu m M. dig astricus, M. dig astricus,

Os hyoid eum M. stern o cleid o

Re gio cervicalis Regio cervicalis

Regio c ervicalis lateralis; Fossa M. tra p e zius Fossa Clavicula

D O k o lice sz yi u w i d o cz n i o n e na p r e p a r a ci e m i n i o w y m M i nie prze dstawio n e na rycinie s d o brze wid o czn e i ⌅atw o w yc z u

Os fro ntale Sutura

Foram en infra orb itale Protu b era ntia

M anu briu m Art. stern o Scap ula, V erte bra

E W ycz u w aln e p u n k t y k ost n e g ⌅ o w y i sz yi

1.2 G⌅ o w a i sz yja ja k o ca⌅ o oraz p o w i zie szyi

Szyja to cz cia⌅a po ⌅o ona m i d zy g⌅o w a tu ⌅o wie m . G⌅ó wnym e le

Sp atiu m p eric ulosu m

1.3 A na t o mia kliniczna

Nil. occipitales Nil. su b m e ntales

Nil. c ervicales Nil. su b m a n di

O kolica szyjna przednia (regio cervicalis anterior)

O kolica most kowo-obojczykowo-sutkowa

O kolica szyjna t ylna (regio cervicalis posterior)

1.4 Rozw ój z aro d k o w y t w arz y

Pro min entia

Pro m in entia Sto m o d e u m Pro min entia Sto m o d eu m

Pro m in entia nasalis

Pro m ine ntia nasalis

Pro m in entia Sulcus

Pro m inentia m an dib ularis (pro c. m an dib ularis)

A W yr ost k i (w y n i os⌅ o ci) t w a rz o w e i ich p o ⌅ cz e n i e (wg Sadlera)

B P o ch o d n e w y r ost k ó w ( w y n i os⌅ o ci) t w a rz o w y c h (wg Sadlera)

Wyrostek t warz owy Pochodna

Wyrostek czo⌅owy Czo⌅o, nasada nosa, przy rodkowy

Wyrostek szcz kowy Policzki, boczne cz ci wargi górnej

Wyrostek nosowy przy rodkowy Rynienka podnosowa [philtrum),

Wyrostek nosowy boczny Skrzyde⌅ka nosa

Wyrostek uchwowy Warga dolna