ΠΕΤΡΟΛΟΓΙΑ 2

ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ - ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΥΡΙΓΕΝΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ

Κατηγορίες πυριγενών πετρωμάτων

• Πλουτωνίτες ή Βαθυγενή: Τα πετρώματα που προκύπτουν όταν το μάγμα
στερεοποιηθεί μέσα στο φλοιό, σε βάθος.
• Ηφαιστίτες ή Εκρηξιγενή: Τα πετρώματα όπου, το μάγμα (λάβα) φθάνει στην
επιφάνεια και στερεοποιείται.
• Υποηφαιστειακά: Τα πετρώματα όπου, η στερεοποίηση του μάγματος γίνεται
σε μικρά βάθη. Οταν το μάγμα εισχωρήσει μέσα σε μεγάλα ρήγματα ή ανοίγματα
δημιουργούνται τα φλεβικά πετρώματα.
Η διάκριση μεταξύ των πλουτωνικών και ηφαιστειακών πετρωμάτων στηρίζεται στον
ιστό και στην υφή του πετρώματος.

Ιστός - Υφή
• Ιστός (texture): Ο βαθμός κρυστάλλωσης ενός πετρώματος, το σχήμα, το
μέγεθος των κρυστάλλων και ο τρόπος με τον οποίο οι κρύσταλλοι συνδέονται μεταξύ
τους.
• Υφή (structure): Η διάταξη των συστατικών του πετρώματος στο χώρο καθώς
και τα μακροσκοπικά γνωρίσματα των πετρωμάτων, π.χ. ο αποχωρισμός.
• Οι ιστοί συχνά φανερώνουν (1) τις ταχύτητες ψύξης και κρυστάλλωσης και
(2) τις σχέσεις της κρυσταλλικής φάσης και του τήγματος κατά το χρόνο
κρυστάλλωσης.
• Αντικείμενα των ιστών είναι τα μικρής-κλίμακας πετρογραφικά
χαρακτηριστικά ορατά σε ένα δείγμα ή κάτω από το πολωτικό μικροσκόπιο όπως:
Ο βαθμός κρυστάλλωσης
Το μέγεθος των κρυστάλλων
Το σχήμα των κρυστάλλων
Ο προσανατολισμός των κρυστάλλων (υφή)
Οι σχέσεις των ορίων των κρυστάλλων
Η εσωτερική ανάπτυξη των κρυστάλλων

Βαθμός ιδιομορφίας κρυστάλλων (σχήμα)

• Οι κρύσταλλοι, ανάλογα με τις συνθήκες κρυστάλλωσής τους και τον
ελεύθερο χώρο που έχουν στη διάθεσή τους, παρουσιάζουν άλλοτε λιγότερο και
άλλοτε περισσότερο τέλεια γεωμετρικά σχήματα.
• Ιδιόμορφοι κρύσταλλοι: Οι πρώτοι κρύσταλλοι, οι οποίοι αποβάλλονται από
το μάγμα, αναπτύσσουν κανονικά όλες τις έδρες τους, καθώς κρυσταλλώνονται
ανεμπόδιστα σ' ένα ελεύθερο περιβάλλον (το τήγμα περιέχει λίγους ή καθόλου
κρυστάλλους).
• Υπιδιόμορφοι κρύσταλλοι: Καθώς προχωρεί η κρυστάλλωση ο ελεύθερος χώρος
συνεχώς περιορίζεται (αυξάνει ο αριθμός των κρυστάλλων), με αποτέλεσμα οι
μετέπειτα κρύσταλλοι να σχηματίζουν μερικές μόνο επίπεδες έδρες.
• Αλλοτριόμορφοι ή ξενόμορφοι κρύσταλλοι: Δεν εμφανίζουν καμιά επίπεδη
έδρα.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κάθε ιδιόμορφο ορυκτό σχηματίστηκε πριν από κάποιο
άλλο υπιδιόμορφο και αυτό με τη σειρά του πριν από κάποιο αλλοτριόμορφο.
1. Με βάση τον βαθμό ιδιομορφίας των κρυστάλλων μπορούμε να εκτιμήσουμε τη
σειρά κρυστάλλωσης των διαφόρων ορυκτών σ' ένα πέτρωμα.
2. Ακόμη, η σειρά κρυστάλλωσης των ορυκτών συμπεραίνεται και από τυχόν
σχέση «εγκλείοντος-εγκλειομένου» μεταξύ δύο ορυκτών. "Ετσι, όταν ένα πρωτογενές
ορυκτό Α εγκλείει κάποιο άλλο πρωτογενές ορυκτό Β, τότε το Β σχηματίστηκε πριν
από το Α.
• Λεπτοκοκκώδης ιστός μέγεθος κόκκων < 1 mm
• Μεσοκοκκώδης ιστός μέγεθος κόκκων 1-5 mm
• Αδροκοκκώδης ιστός μέγεθος κόκκων > 5 mm

• Γρανιτικός ιστός. Πετρώματα τα οποία έχουν ολοκρυσταλλικό ιστό και

αποτελούνται από σχεδόν ισομεγέθεις μεσόκοκκους ως αδρόκοκκους κρυστάλλους.
• Πορφυροειδής ιστός. Πετρώματα με ολοκρυσταλλικό ιστό των οποίων, όμως,
ορισμένα ορυκτά διακρίνονται από τα υπόλοιπα λόγω του μεγαλύτερου μεγέθους των
(φαινοκρύσταλλοι).
• Ποικιλτικός ιστός. Χαρακτηρίζεται από την παρουσία κρυστάλλων ενός ή
περισσοτέρων ορυκτών, με τυχαίο συνήθως προσανατολισμό, μέσα σε μεγαλύτερο
κρύσταλλο άλλου ορυκτού.
• Γρανοφυρικός ιστός. Μοιάζει πολύ με τον γραφικό ιστό. Διαφέρει μόνο στο ότι τα
κομμάτια του χαλαζία μέσα στον κρύσταλλο του καλιούχου αστρίου δεν έχουν όμοιο
προσανατολισμό και έτσι δεν έρχονται όλα μαζί σε θέση κατάσβεσης.
• Μυρμηκιτικός ιστός. Ο ιστός αυτός είναι κάπως ανάλογος με τον γραφικό και
χαρακτηρίζεται από πολύ μικρά σκωληκόμορφα ή δακτυλόμορφα σώματα χαλαζία τα
οποία βρίσκονται μέσα σε πλαγιόκλαστα (συνήθως ολιγόκλαστο).
http://www.geo.auth.gr/courses/gmo/gmo317y/photos micro textures.htm
• Πηγματιτικός ιστός. Χαρακτηριστικός ιστός των πηγματιτών, οι οποίοι
αποτελούνται από χαλαζία, αστρίους και μοσχοβίτη όμως, αντίθετα με τους απλίτες,
οΓκρυαιαλλοιτουςεΐναι έντονα ανισομεγέθεις. Επειδή το μέγεθος των κρυστάλλων,
συνήθως, είναι μέγάλο (μερικά εκατοστά). Η αναγνώριση του πηγματιτικου ιστού
γίνεται μακροσκοπικά.
• Απλιτικός ιστός. Χαρακτηριστικός ιστός των απλιτών, οι οποίοι
αποτελούνται από μικρούς (<1mm), σχεδόν ισομεγέθεις κρυστάλλους κυρίως χαλαζία,
αστρίων και μοσχοβίτηΤοι οποίοι προσδίδουν στο πέτρωμα ζαχαρώδη υφή και ολόλευκο
χρώμα (φεμικά συστατικά <5%).
• Γραφικός ιστός. Σε πηγματίτες, όταν κρύσταλλοι του χαλαζία συμφύονται με
_ κρυστάλλους" καλιούχων αστρίων κατά τέτοιο τρόπο, ώστε ο χαλαζίας να εμφανίζει
υποτριγωνικά και άλλα σχήματα δίνοντας την εντύπωση σφηνοειδούς γραφής. Επειδή
τα διάφορα τμήματα (κομμάτίαΤτουχαΧαζία, μέσα σε κάθε κρύσταλλο καλιούχου
αστρίου έχουν όμοιο προσανατολισμό, έρχονται όλα μαζί σε 'θέση
κατάσβεσηςΤΟγραφικός ιστός είναι το αποτέλεσμα είτε ταυτόχρονης κρυστάλλωσης των
δύο ορυκτών (χαλαζία καΓΚ-ασϊρίουΧαπδ'κάπδΙοευτηκτικό τήγμα είτε αντικατάστασης
του ενός ορυκτού από το άλλο.
• Οφειτικός ιστός. Παρατηρείται σε βασικά πετρώματα, όπως είναι οι δολερίτες
(διαβάσες), όπου επιμήκη πλαγιόκλαστα, των οποίων το μέσο μήκος είναι μικρότερο
από τη διάμετρο υπιδιόμορφων κόκκων πυροξένων, φαίνεται να εγκλείονται κατά ένα
μεγάλο μέρος ή ολοκληρωτικά στους πυροξένους. Θεωρείται ως μια περίπτωση
ποικιλτικού ιστού.
• Υποφειτικός ιστός. Μοιάζει με τον οφειτικό. Διαφέρει μόνο στο ότι το μέσο
μήκος των επιμήκων πλαγιοκλάστων υπερβαίνει εκείνο των κόκκων των πυροξένων,
ώστε εν μέρει μόνο τα πλαγιόκλαστα να εγκλείονται από τους πυροξένους.
• Πορφυριτικός ιστός. Είναι ο τυπικός ιστός των ηφαιστειακών πετρωμάτων.
Χαρακτηρίζεται από την παρουσία ενός ή περισσότερων ορυκτών ειδών με μεγάλο
μεγεθος, τα οποία βρίσκονται μέσα σε μια μάζα (θεμελιώδης μάζα) η οποία
αποτελείται από πάρα πολύ μικρούς κρυστάλλους ή ακόμη και από ύαλο. Οι μεγάλοι
κρύσταλλοι αναγνωρίζονται με γυμνό μάτι και λέγονται φαινοκρύσταλλοι, ενώ οι
μικροί κρύσταλλοι δεν αναγνωρίζονται με γυμνό μάτι, ακόμα και με τη βοήθεια του
μικροσκοπίου και ονομάζονται μικρόλιθοι. ΟΙ φαινοκρύσταλλοι κρυσταλλώθηκαν σε
βάθος (πρώτη γενεά), ενώ οι μικρόλιθοι στην επιφάνεια της γης (δεύτερη γενεά).
Αν η αναγνώριση των κρυστάλλων της πρώτης γίνεται μόνο με τη βοήθεια του
μικροσκοπίου, ο ιστός χαρακτηρίζεται ως μικροπορφυριτικός.

• Υαλοφυρικός ή βιτροφυρικός ιστός. Πρόκειται για ενα είδος πορφυριτικού ιστού,

στον οποίο οι φαινοκρύσταλλοι βρίσκονται σε υαλώδη μάζα.
• Αφυρικός ιστός. Αναφερεται σε ηφαιστειακά πετρώματα τα οποία αποτελούνται μόνο
από μικρολίθους (θεμελιώδης μάζα). Δεν υπάρχουν φαινοκρύσταλλοι. Η θεμελιώδης
μάζα μπορεί να περιεχει και ύαλο.
• Φελσιτικός ιστός. Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται:
o είτε για συμπαγή ανοιχτόχρωμα πετρώματα, των οποίων οι κρύσταλλοι είναι πάρα
πολύ μικροί για να διακριθούν με γυμνό μάτι, οπότε είναι συνώνυμος με τον όρο
μικροκρυσταλλικός
Υφές πυριγενών πετρωμάτων
Υπαίθρια μακροσκοπική και μικροσκοπική παρατήρηση
• Πρισματική ή στηλοειδής κατάτμηση: Σε πολλά ηφαιστειακά πετρώματα, κυρίως
βασικής σύστασης, δημιουργούνται επιφάνειες αποχωρισμού, λόγω ψύξης, οι οποίες
τεμνόμενες οδηγούν στο σχηματισμό εντυπωσιακών πολυγωνικών (πρισματικών) στηλών
(π.χ. με εξάγωνη βάση). Φωτό: Βασάλτης (Ισλανδία).
• Κισσηρώδης και σκωριώδης υφή: Η εμφάνιση κοιλοτήτων (οπών) με διάφορα
σχήματα, π.χ. σφαιρικά, ελλειπτικά, ή ακανόνιστα, σε ηφαιστειακά και
υποηφαιστειακά πετρώματα. Φαίνεται μακροσκοπικά και στο μικροσκόπιο.
Χαρακτηρίζεται ως κισσηρώδης υφή, όταν ο αριθμός των κοιλοτήτων είναι μεγάλος
και τα τοιχώματά τους πολύ λεπτά και ως σκωριώδης υφή, όταν ο αριθμός των
κοιλοτήτων είναι μικρός και τα τοιχώματά τους παχιά.
• Αμυγδαλώδης υφή: Αν οι κοιλότητες γεμίσουν με δευτερογενή ορυκτά,
χαμηλής θερμοκρασίας όπως ασβεστίτης, ζεόλιθοι, κλπ, αυτά τα γεμίσματα
ονομάζονται αμύγδαλα.
• Ρευστική ή τραχειτική υφή: Σε ηφαιστειακά πετρώματα με ολοκρυσταλλική
θεμελιώδη μάζα (τραχείτες) οι μικρόλιθοι, κυρίως των αστρίων, βρίσκονται σε
παράλληλη ως υποπαράλληλη θέση μεταξύ τους δίνοντας έντονα την εντύπωση της
ροής.
• Περλιτική υφή: Στην υαλώδη θεμελιώδη μάζα όξινων ηφαιστειακών πετρωμάτων
(π.χ., ρυόλιθοι) εμφανίζονται πολλές φορές καμπυλωτές και συγκεντρωτικές ρωγμές,
οι οποίες οφείλονται στην άνιση διαστολή της υάλου λόγω προσλήψεως νερού.

Υφές πυριγενών πετρωμάτων

• Πυροκλαστική υφή (Pyroclastic flow): Οφείλεται στο θρυμματισμό των κρυστάλλων
και του στερεοποιημένου μάγματος κατά τη διάρκεια των βίαιων εκρήξεων των
ηφαιστείων. Κάμψεις και θρυμματισμοίτων ορυκτών και του στερεοποιημένου μάγματος
συμβαίνουν και κατά τη συνέχιση της κίνησης της λάβας.

Κυριότερα πυριγενή πετρώματα

ΟΞΙΝΑ: χαλαζίας (>10%)
> Γρανίτης: πέτρωμα πλουτωνικό, λευκοκρατικό, όξινο.
• Ιστός: ολοκρυσταλλικός, γρανιτικός ή πορφυροειδής.
• Θεμελιώδη ορυκτά: χαλαζίας (>10%) και αλκαλιούχοι άστριοι (ορθόκλαστο,
μικροκλινής, περθίτες). Συνολικά ισχύει: (χαλαζίας + αλκαλιούχοι άστριοι >40%).
• Ουσιώδη ορυκτά: φεμικά: βιοτίτης ή κεροστίλβη, πιο σπάνια πυρόξενος.
Ακόμη όξινο πλαγιόκλαστο σε μικρή αναλογία.
• Επουσιώδη ορυκτά: μοσχοβίτης, τιτανίτης, απατίτης, ζιρκόνιο, μαγνητίτης,
ιλμενίτης, γρανάτης, κ.λ.π.
• Ονομασίες ανάλογα με το είδος του φεμικού ορυκτού το οποίο συμμετέχει
στη σύστασή του: βιοτιτικός γρανίτης, κεροστιλβικός γρανίτης, διμαρμαργιακός
(βιοτίτης + μοσχοβίτης) γρανίτης κ.λ.π.
• Στην Ελλάδα υπάρχουν άφθονοι γρανίτες στο χώρο της Μακεδονίας και της
Θράκης. Επίσης υπάρχουν στο Λαύριο και σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου (Μύκονος,
Σαμοθράκη, Νάξος).

Ρυόλιθος: το αντίστοιχο ηΦαιστιακό του γρανίτη. Περλιτική υφή (Π)

• Ιστός: Πορφυριτικός. Μερικές φορές σφαιρολιθική υφή.
• Θεμελιώδη ορυκτά: φαινοκρύσταλλοι χαλαζία και σανιδίνου.
• Φεμικά: επικρατεί ο βιοτίτης και σπάνια εμφανίζεται η κεροστίλβη.
• Περλίτης: Ρυολιθική λάβα με νερό 3-10% με περλιτική υφή και με σφαιρική
μορφή.
• Κίσσηρης: Ρυολιθική λάβα με κισσηρώδη υφή, λόγω διαφυγής πολλών αερίων.
• Οψιδιανός: είναι σκούρη μαύρη ύαλος, ρυολιθικής σύστασης με κογχώδη
θραυσμό.
• Στην Ελλάδα ρυόλιθοι υπάρχουν στη Ροδόπη, Αλμωπία, Κιλκίς, Μήλο, Χίο.

Πηγματίτης (γρανιτικός): φλεβικό, όξινο, ολολευκοκρατικό πέτρωμα, το πάχος

κυμαίνεται από λίγα
Eκατοστά ως εκατοντάδες μέτρα.
• Ιστός: έντονα αδρόκοκκος, πηγματιτικός.
• Θεμελιώδη ορυκτά: χαλαζίας, αστρίοι (κυρίως περθιτιωμένος μικροκλινής)
και μοσχοβίτης.
• Επουσιώδη ορυκτά: τα συνηθισμένα επουσιώδη ορυκτά των γρανιτών, αλλά και
πολλά πνευματολυτικά ορυκτά, όπωςτουρμαλίνης, λιθιούχοι μαρμαρυγίες, τοπάζιο,
φθορίτης, βολφραμίτης, κασσιτερίτης, βήρυλλος κ.ά.

Απλίτης (γρανιτικός): φλεβικό, όξινο, ολολευκοκρατικό πέτρωμα, με μικρότερο

πάχος, το οποίο συχνά κυμαίνεται από λίγα εκατοστά ως ένα μέτρο.
• Ιστός: λεπτόκοκκος, απλιτικός.
• Θεμελιώδη ορυκτά: χαλαζίας, αστρίοι (κυρίως περθιτιωμένος μικροκλινής)
και μοσχοβίτης.
• Ο χαλαζίας σε μερικές περιπτώσεις συμμετέχει με μεγάλα ποσά, οπότε οι
απλίτες μεταπίπτουν σε χαλαζιακές φλέβες.
• Επουσιώδη ορυκτά: αλμανδινικός και σπεσσαρτινικός γρανάτης, ζιρκόνιο,
τουρμαλίνης, τοπάζιο, λεπιδόλιθος, σποδουμένης, επίδοτο και αλλανίτης.
> Γρανοδιορίτης: βαθυγενές, ολοκρυσταλλικό, μέσο προς όξινο.
• Ιστός: γρανιτοειδής.
• Θεμελιώδη ορυκτά: πλαγιόκλαστα, καλιούχοι άστριοι, χαλαζίας (>10%).
• Φεμικά: κεροστίλβη και βιοτίτης.
• Επουσιώδη ορυκτά: τιτανίτης, απατίτης, ζιρκόνιο, μαγνητίτης, πυρόξενοι
κ.λ.π.
• Είναι ο πιο διαδεδομένος πλουτωνίτης. Υπάρχει στην περιοχή
Σερρών-Δράμας, Ξάνθης, Καβάλας, Σιθωνίας, Στρατωνίου κ.α.
> Δακίτης: Είναι ο αντίστοιχος ηφαιστίτης του γρανοδιορίτη.
• Ιστός: πορφυριτικός.
• Θεμελιώδη ορυκτά: φαινοκρύσταλλοι πλαγιοκλάστων και χαλαζία ή πιο σπάνια
και σανιδίνου.
• Φεμικά: λίγοι πυροξένοι, κεροστίλβη και βιοτίτης.
• Η σύσταση των πλαγιοκλάστων κυμαίνεται σημαντικά, δηλαδή από ολιγόκλαστο
μέχριλαβραδόριο ή ακόμη και βυτωβνίτη. Οι φαινοκρύσταλλοι παρουσιάζουν έντονη
ζωνώδη δομή και τη χαρακτηριστική αλβιτική διδυμία. Επίσης, συχνά εμφανίζουν
βαθιές εγκολπώσεις λόγω μαγματικής διάβρωσης.
• Η ουσιαστική διαφορά μεταξύ ρυόλιθου και δακίτη είναι η έλλειψη ή η πολύ
μικρή αναλογία του σανιδίνου ως προς τα πλαγιόκλαστα, στους δακίτες.
ΕΝΔΙΑΜΕΣΑ: χαλαζίας (< 10%)
> Συηνίτης: πλουτωνικό, λευκοκρατικό. Λιγότερο διαδεδομένος σε σχέση με
τον γρανίτη.
• Ιστός: ολοκρυσταλλικός, γρανιτικός.
• Θεμελιώδη ορυκτά: αλκαλιούχοι άστριοι και Φεμικά: βιοτίτης ή κεροστίλβη.
Συνήθως υπάρχουν και πλαγιόκλαστα, πάντοτε όμως, σε μικρότερα ποσά απ' ό,τι οι
αλκαλιούχοι άστριοι.
• Ο χαλαζίας και τα αστριοειδή είτε απουσιάζουν εντελώς, είτε υπάρχουν ως
επουσιώδη συστατικά (ποτέ όμως δεν συνυπάρχουν). Ο χρωματικός δείκτης συνήθως
δεν υπερβαίνει το 30.
• Ανάλογα με την περιεκτικότητά τους σε αστρίους, οι συηνίτες διαιρούνται
σε δύο μεγάλες ομάδες:
• Αλκαλι-συηνίτες: περιέχουν μόνο αλκαλιούχους αστρίους ή και πολύ λίγα
πλαγιόκλαστα.
• Αλκαλι-ασβεστιτικοί συηνίτες: περιέχουν αλκαλιούχους αστρίους και αρκετά
πλαγιόκλαστα.
> Τραχείτης: ο αντίστοιχος ηφαιστίτηςτου συηνίτη.
• Ιστός: Πορφυριτικός, με μεγάλους φαινοκρυστάλλους σανιδίνου (διδυμία
Carlsbad) και μικροκρυσταλλική θεμελιώδη μάζα, με τραχειτική ή ρευστική υφή
(μικρόλιθοι σανίδινου).
• Θεμελιώδη ορυκτά: αλκαλιούχοι άστριοι (νατριούχο σανίδινο ή
ανορθόκλαστο) και λίγο πλαγιόκλαστο Φεμικά: βιοτίτης ή κεροστίλβη ή πυρόξενος.
• Στην Ελλάδα υπάρχει στην Αλμωπία, Λήμνο και Σαμοθράκη.
Τραχείτης (σανίδινα)
Πορφυριτικός ιστός (Μακροσκοπικά)

> Μονζονίτης ή Συηνοδιορίτης: πλουτωνικό. • Ιστός: ολοκρυσταλλικός, γρανιτικός.

• Θεμελιώδη ορυκτά: οι καλιούχοι άστριοι και τα πλαγιόκλαστα συμμετέχουν
με τα ίδια περίπου ποσά. Τα πλαγιόκλαστα εμφανίζουν υπιδιόμορφους ως ιδιόμορφους
μικρούς κρυστάλλους, οι οποίοι μαζί με άλλα ορυκτά εγκλείονται, πολλές φορές,
ποικιλτικά σε μεγάλους αλλοτριόμορφου κρυστάλλους καλιούχων αστρίων,
προσδίδοντας στο πέτρωμα την χαρακτηριστική μονζονιτική υφή.
• Ο χαλαζίας συνήθως συμμετέχει με μικρά ποσά (<5%).
• Φεμικά ορυκτά: επικρατούν ο βιοτίτης και η κεροστίλβη στους περισσότερο
πυριτικούς τύπους, ενώ οι πυρόξενοι στους περισσότερο βασικούς τύπους. Οι
πυρόξενοι είναι συνήθως άχρωμοι διοψιδικοί αυγίτες και πολλές φορές συνοδεύονται
από πράσινη κεροστίλβη. Η τελευταία κατά κανόνα αποτελεί τον πυρήνα των
πυροξένων. Σε αλλοιωμένους μονζονίτες, ο πυρόξενος αντικαθίσταται από ινώδη
κεροστίλβη, γνωστή ως ουραλίτης.
• Χαλαζιακός Μονζονίτης: Με χαλαζία από 5 ως 20 % (στο σύνολο των σαλικών
ορυκτών).
• Στην Ελλάδα μονζονίτες συναντώνται σε όξινα ως ενδιάμεσα πλουτωνικά
συμπλέγματα (Ξάνθη, Βαρνούντας, Σέρρες-Δράμα, κ.α.).
> Λατίτης ή Τραχειανδεσίτης: το αντίστοιχο ηφαιστειακό πέτρωμα.
• Ιστός: πορφυριτικός.
• Θεμελιώδη ορυκτά: πλαγιόκλαστα και λίγα σανίδινα. Τα πλαγιόκλαστα είναι
συστάσεως ανδεσίνη ή ολιγοκλάστου, αλλά οι πυρήνες μερικών φαινοκρυστάλλων
μπορεί να είναι λαβραδόριο ή ακόμα και βυτωβνίτης. Το σανίδινο περιορίζεται
συνήθως στην αφανιτική μάζα.
Φεμικά ορυκτά: πυρόξενος, κεροστίλβη και βιοτίτης. Στους πιο βασικούς τύπους
εμφανίζεται ολιβίνης. Χαλαζιακός Λατίτης: μεταβατικός τύπος προς τον δακίτη, με
τιμές του δυνητικού χαλαζία 5 ως 20 %.
> Διορίτης: βαθυγενές, μεσοκρατικό έως μελανοκρατικό.
• Ιστός: γρανιτοειδης.
• Θεμελιώδη ορυκτά: όξινα πλαγιόκλαστα (An<50%), κεροστίλβη και πιο σπάνια
βιοτίτης η αυγίτης.
• Ο χαλαζίας κατά κανόνα απουσιάζει η είναι πολύ λίγος (<5%).
• Οι καλιούχοι άστριοι (ορθόκλαστο), οι οποίοι σπάνια συμμετέχουν στη
σύσταση των διοριτών είτε πληρούν τους ενδιάμεσους χώρους μεταξύ των διαφόρων
ορυκτών είτε περιβάλλουν τα πλαγιόκλαστα με μορφη κελύφους.
• Στην Ελλάδα διορίτες συνήθως βρίσκονται ως μέλη μεγαλύτερων πυριγενών
συγκροτημάτων.
> Ανδεσίτης: το αντίστοιχο έκχυτο του διορίτη.
• Ιστός: πορφυριτικός.
• Θεμελιώδη ορυκτά: φαινοκρύσταλλοι πλαγιόκλαστα και ένα η δύο φεμικά,
συνήθως κεροστίλβη, λιγότερο πυρόξενος και πιο σπάνια βιοτίτης.
• Μικροκρυσταλλικη η υαλώδη κύρια μάζα.
• Υπάρχει σε αρκετές θέσεις στον ελληνικό χώρο, στη Θράκη, Μακεδονία,
νησιά Αιγαίου.
• Ένας ιδιαίτερος τύπος ανδεσίτη είναι ο Κροκεάτης λίθος, που υπάρχει στις
Κροκεές της Πελοποννησου. Μακροσκοπικά παρουσιάζει πράσινο χρώμα λόγω
σωσσυριτίωσης των πλαγιοκλάστων και της ύπαρξης δευτερογενών ορυκτών χλωρίτη,
αιματίτη και επιδότου.

Ανδεσίτης

> Γάββρος ή Νορίτης: πλουτωνίτης, ολοκρυσταλλικός, μελανοκρατικός

(χρωματικός δείκτης από 40 ως 70). Βασικό ως προς το διοξείδιο του πυριτίου.
Όπου ο χρωματικός δείκτης είναι κάτω του 10, το πέτρωμα μεταπίπτει σε
ανορθοσίτη, στην αντίθετη περίπτωση, όπου ο χρωματικός δείκτης είναι πάνω από
90, το πέτρωμα μεταπίπτει σε περιδοτίτη.
• Ιστός: γρανιτικός ή σπανιότερα οφειτικός.
• Θεμελιώδη σαλικά ορυκτά: βασικά πλαγιόκλαστα (An>50%) μέχρι το 60% του
πετρώματος. Χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτών είναι οι πλατιές ταινίες της αλβιτικής
διδυμίας.
• Θεμελιώδη φεμικά ορυκτά: αυγίτης (κλινοπυρόξενος) στους γάββρους και
υπερσθενής (ορθοπυρόξενος) στους νορίτες. Σε μικρές ποσότητες μπορεί να υπάρχουν
κεροστίλβη και ολιβίνης.
• Επουσιώδη ορυκτά: ο βιοτίτης, ο απατίτης, ο μαγνητίτης και ο χρωμίτης.
• Μεγάλες εμφανίσεις υπάρχουν στη Χαλκιδική και στο Πανόραμα, ως μέλη των
οφειολίθων ενώ μικρότερες στη Ξάνθη, Βροντού και Μαρώνεια ως μέλη πλουτωνικών
συμπλεγμάτων.
> Βασάλτης: το αντίστοιχο έκχυτο πέτρωμα του γάββρου και είναι το πιο
διαδεδομένο έκχυτο πέτρωμα.
• Ιστός: πορφυριτικός έως αφυρικός υαλώδης.
• Οι φαινοκρύσταλλοι αντιπροσωπεύονται από βασικά πλαγιόκλαστα, αυγίτη,
διοψίδιο ή ολιβίνη.
> Δολερίτης: φλεβικό υποηφαιστειακό πέτρωμα αντίστοιχης σύστασης.
• Ιστός: οφειτικός ή υποφειτικός.
• Θεμελιώδη ορυκτά: πλαγιόκλαστα (λαβραδόριο), κλινοπυρόξενος (αυγίτης)
και διάφορα σιδηροξείδια.
• Όταν υπάρχει ολιβίνης (ολιβινικοί δολερίτες), όταν σε σπάνιες
περιπτώσεις εμφανίζεται χαλαζίας (χαλαζιακοί δολερίτες).

Περιδοτίτες: πλουτωνικά, ολομελανοκρατικά πετρώματα που αποτελούνται κυρίως από

ολιβίνη και πυρόξενους.
Δεν υπάρχουν σαλικά ορυκτά.
Η αλλοίωσή τους μας δίνει τους σερπεντινίτες.
Αντίστοιχο ηφαιστειακό πολύ σπάνιο κοματιίτης.
Δουνίτες: περιδοτίτες που αποτελούνται σχεδόν αποκλειστικά από ολιβίνη πλούσιο
σε Mg (Fo>88).
Πυροξενικοί περιδοτίτες: αποτελούνται από ολιβίνη και πυροξένους.
Ανάλογα με το είδος των πυροξένων διακρίνονται σε βερλίτες, χαρτσβουργίτες και
λερζολίθους.
Κεροστιλβικοί περιδοτίτες.
Γρανατούχοι περιδοτίτες.

• Τα ορυκτά συστατικά των πυριγενών πετρωμάτων (πυριτικά ορυκτά) διακρίνονται σε

έγχρωμα ή φεμικά (Fe-Mg-ούχα πυριτικά ορυκτά, όπως π.χ. βιοτίτης, κεροστίλβη,
πυρόξενος, ολιβίνης) και σε λευκά ή σαλικά (Μη Fe-Mg-ούχα πυριτικά ορυκτά, όπως
π.χ. μοσχοβίτης, χαλαζίας, άστριοι).

• ΑΣΤΡΙΟΙ. Διακρίνονται δύο είδη: (1) (K, Na) Αλκαλιούχοι άστριοι (Α) και
(2) (Na, Ca) Πλαγιόκλαστα (P)
• Ηφαιστειακά πετρώματα. Αλκαλιούχοι άστριοι: Σανίδινο σπάνια
Ανορθόκλαστο.
• Πλουτωνικά πετρώματα. Αλκαλιούχοι άστριοι: Ορθόκλαστο ή Μικροκλινής
(πολλές φορές περθιτιωμένα).
• Ενδιάμεσα και βασικά πετρώματα. Μόνο Πλαγιόκλαστα, όξινα ή βασικά
(διάκριση με βάση την περιεκτικότητά του σε Ανορθίτη), π.χ. διορίτης (όξινα),
γάββρος (βασικά).
• Πετρώματα με τα δύο είδη αστρίων. Προσδιορισμός αναλογίας Κ-ούχων
αστρίων ως προς Πλαγιόκλαστα (Α/P).

• ΧΑΛΑΖΙΑΣ. Η παρουσία ή η απουσία του χαλαζία αποτελεί βασική παράμετρο

σε πολλά συστήματα ταξινομήσεως των πυριγενών πετρωμάτων.
• Υπερκορεσμένα πετρώματα (>5% χαλαζία): Ταξινομούνται σύμφωνα με τα
σχετικά ποσά του χαλαζία, των αλκαλιούχων αστρίων και των πλαγιοκλάστων.

• Ως οριακή περιεκτικότητα για το χαλαζία θεωρήθηκε από πολλούς το 10%,

επειδή πάνω από το όριο αυτό ο χαλαζίας είναι αντιληπτός σε μακροσκοπικά
δείγματα, ενώ κάτω από αυτό δεν είναι.
• Στο σύστημα ταξινομήσεως IUGS (στο οποίο δε λαμβάνεται υπόψη το ποσοστό
των φεμικών), το όριο του χαλαζία είναι στο 20% του συνόλου των σαλικών
ορυκτών.
• ΑΣΤΡΙΟΕΙΔΗ. Η παρουσία των αστριοειδών σ' ένα πέτρωμα αντανακλά τον
ακόρεστο σε διοξείδιο του πυριτίου χαρακτήρα του.
• Τα αστριοειδή είναι ασυμβίβαστα με το χαλαζία.
• Τα πετρώματα διακρίνονται σε δυο κατηγορίες, σε αυτά που έχουν
αστριοειδή και σ αυτά που δεν έχουν.
ΦΕΜΙΚΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ. Τα φεμικά συστατικά έχουν υποδεέστερο ρόλο στην ταξινόμηση των
πυριγενών πετρωμάτων.
• Όμως, η παρουσία ή η απουσία του μαγνησιουχου ολιβίνη χρησιμοποιείται
συχνά στη διάκριση μεταξυ των ακόρεστων και των κορεσμένων βασικών πετρωμάτων.
• Ένας τυπος πετρώματος διακρίνεται σε διάφορες ποικιλίες με βάση τα
φεμικά ορυκτά, π.χ. πυροξενικός ανδεσίτης, κεροστιλβικός ανδεσίτης, κ.ο.κ.
σημαίνει ότι οι συγκεκριμένοι ανδεσίτες περιέχουν ως φεμικό ορυκτό πυρόξενο και
κεροστίλβη, αντίστοιχα.
• Στη περίπτωση που υπάρχουν περισσότερα από ένα φεμικά ορυκτά (που το
καθένα συμμετέχει με ποσοστά >5%), αυτά γράφονται με τη σειρά αφθονίας τους. Πιο
κοντά στο όνομα του πετρώματος μπαίνει το φεμικό με το μεγαλύτερο ποσοστό
συμμετοχής. Παράδειγμα: «κεροστιλβικός αυγιτικός ανδεσίτης» σημαίνει ότι ο
ανδεσίτης αυτός περιέχει περισσότερο αυγίτη παρά κεροστίλβη.

Χημική ταξινόμηση πυριγενών πετρωμάτων: με βάση το ποσοστό του SiO2, από τη

χημική ανάλυση - όχι το ποσοστό του χαλαζία στο πέτρωμα.

Sί02 71.92
AI2OJ 13.89
CaO 1.63
RK)t 3.08
MgO 1.47
K20 2.87
NaO 3.29
MnO 0.04
P20s 0.09
Τΐθ2 0.61
LOI 0.59
Total 99.82

Ταξινόμηση SHAND: ορυκτά ακόρεστα (undersaturated) ή κορεσμένα (saturated) ως

προς το SiO2.
• Ορυκτά τα οποία ποτέ ή σχεδόν ποτέ δε συνοδεύονται απο χαλαζία, στα
πυριγενή πετρώματα: ακόρεστα (undersaturated) ως προς το SiO2. Τέτοια ορυκτά
είναι ο μαγνησιούχος ολιβίνης, όλα τα αστριοειδή και μερικά επουσιώδη, όπως το
κορούνδιο κ.ά.
• Ορυκτά τα οποία συχνά βρίσκονται με το χαλαζία: κορεσμένα (saturated) ως
προς το SiO2. Τέτοια ορυκτά είναι όλοι οι άστριοι, οι πυρόξενοι, οι αμφίβολοι,
οι μαρμαρυγίες, τα συνηθισμένα σιδηρομαγνησιουχα οξείδια και πολλά από τα
επουσιώδη ορυκτά, όπως είναι ο απατίτης, το ζιρκόνιο κ.ά.
• Τρεις χημικές ομάδες πυριγενών πετρωμάτων με βάση την ορυκτολογική τους
σύσταση:
1. Υπερκορεσμένα πετρώματα: περιέχουν κορεσμένα ορυκτά και χαλαζία. Εδώ
ανήκουν όλα τα όξινα πετρώματα, μερικά ενδιάμεσα και πολύ λίγα βασικά.
2. Κορεσμένα πετρώματα: περιέχουν μόνο κορεσμένα ορυκτά.
. Ακόρεστα πετρώματα: περιέχουν ακόρεστα και σε μερικές περιπτώσεις και
κορεσμένα ορυκτά.
Η ομάδα αυτή υποδιαιρείται σε άλλες δύο υποομάδες. Η μία δεν περιέχει
αστριοειδή, αλλά μαγνησιούχο ολιβίνη. Η άλλη περιέχει αστριοειδή με ή χωρίς άλλα
ακόρεστα ορυκτά.
Ταξινόμηση SHAND με βάση το Al2O3.
Υπεραργιλικά (peraluminous) πετρώματα: Al2O3/(K2O+Na2O+CaO)>1.
Μεταργιλικά (metaluminous) πετρώματα: Al2O3/(K2O+Na2O)>1>Al2O3/(K2O+Na2O+CaO).
Υπαργιλικά (subaluminous) πετρώματα: Al2O3 /(K2O+NaO)=1.
Υπεραλκαλικά (peralkaline) πετρώματα: Al2O3 /(K2O+Na2O)<1.

Η πιο διαδεδομένη χημική ταξινόμηση είναι η δυνητική ή C.I.P.W. norm (από τα

αρχικά των ονομάτων των πετρολόγων Cross, Iddings, Pirsson και Washington).
Στηρίζεται στο σχηματισμό ορισμένων δυνητικών ορυκτών (norm) από την επεξεργασία
των χημικών αναλύσεων λεπτόκοκκων ή υαλωδών πυριγενών πετρωμάτων. Ετσι,
προκύπτουν τα ορυκτά εκείνα τα οποία θα είχαν σχηματισθεί, αν η κρυστάλλωση
γινόταν κάτω από συνθήκες βραδείας ψύξεως.
Κατά την εφαρμογή της μεθόδου ταξινόμησης C.I.P.W. Norm, τα συστατικά της
χημικής ανάλυσης, δοσμένα σε μορφή οξειδίων, κατανέμονται σύμφωνα με μια
προκαθορισμένη σειρά για το σχηματισμό των δυνητικών ορυκτών, ανεξάρτητα από τη
σύσταση του πετρώματος.
Η σειρά σχηματισμού των βασικών (standard) δυνητικών ορυκτών, είναι ανάλογη με
τη σειρά κρυστάλλωσης των ορυκτών από το μάγμα, με τη διαφορά ότι στη norm:
• Όλα τα ορυκτά είναι άνυδρα και έχουν απλούς χημικούς τύπους, όπως είναι
οι πυρόξενοι και ο ολιβίνης, δηλαδή δε σχηματίζονται ένυδρα ορυκτά με πολύπλοκη
χημική σύσταση (π.χ. κεροστίλβη και βιοτίτης).
• Έχουν μικρότερο βαθμό ισόμορφων παραμείξεων, έτσι π.χ. οι πυρόξενοι δεν
περιέχουν TiO2, Al2O3 ή Cr2O3, τα πλαγιόκλαστα δεν περιέχουν K2O κ.ο.κ.
• Οι πυρόξενοι και ο ολιβίνης έχουν την ίδια σχέση Mg/Fe.
• Τα δυνητικά ορυκτά εκφράζονται σε βάρος επί τοις εκατό, σε αντίθεση με
τα πραγματικά ορυκτά (modal), τα οποία εκφράζονται σε όγκο επί τοις εκατό.
Ταξινόμηση κυριότερων πυριγενών πετρωμάτων
Είδος αστρίων Αλκαλιούχοι Αλκαλιούχοι + Πλαγιόκλαστα Πλαγιόκλαστα
Σαλικά πλαγιόκλαστα An<50% An>50% Φεμικά
Χαλαζίας>10% ΓΡΑΝΙΤΗΣ ΓΡΑΝΟΔΙΟΡΙΤΗΣ ΧΑΛΑΖΙΑΚΟΣ ΔΙΟΡΙΤΗΣ
ΧΑΛΑΖΙΑΚΟΣ ΓΑΒΒΡΟΣ ΠΕΡΙΔΟΤΙΤΕΣ
+ Άστριοι Ρυόλιθος Δακίτης Δακίτης Βασάλτης ΔΟΥΝΙΤΗΣ
Άστριοι + ΣΥΗΝΙΤΗΣ ΜΟΝΖΟΝΙΤΗΣ ΔΙΟΡΙΤΗΣ ΓΑΒΒΡΟΣ
ΧΑΡΤΣΒΟΥΡΓΙΤΗΣ
Χαλαζίας<10% Τραχείτης Τραχειανδεσίτης Ανδεσίτης Βασάλτης
Δολερίτης ΒΕΡΛΙΤΗΣ
ΛΕΡΖΟΛΙΘΟΣ
Με κεφαλαία: Πλουτωνίτες Με μικρά: Ηφαιστίτες Αη=ποσότητα ανορθίτη