Δρ.

Γεώργιος Ζαΐμης

 Μικρότερα ποσοστά στην Ευρώπη

 1928 – 32%, 1985 – 19%, 2006 – 17%

 Συνέπεια εκτεταμένη διάβρωση εδάφους (86

εκατ. κυβ. μ.)

 10 στρ. δάσους, έδαφος 1 μ., συγκρατούν 2 εκατ.

λιτ. νερό
 Εκμετάλλευση του εδάφους πρέπει να γίνετε
συμφώνα με τις φυσικές του δυνατότητες και με
τρόπο που να μην μειώνεται η παραγωγικότητα
του

 Εδαφολογία είναι η επιστήμη που ασχολείται με

την σπουδή του εδάφους γενικά, με έμφαση στις
σχέσεις του με τα καλλιεργούμενα ειδή

 Εδαφολογία είναι η επιστήμη που ασχολείται με

τον σχηματισμό, την ταξινόμηση και
χαρτογράφηση των εδαφών, τις φυσικές,
χημικές, και βιολογικές τους ιδιότητες, με τη
γονιμότητα τους, καθώς και τη σχέση εδάφους-
παραγωγής προϊόντων.
 Πορείας σχηματισμού των εδαφών των δασών
 Σχέση μεταξύ είδους και ανάπτυξης δασικής
βλάστησης και των ιδιοτήτων των εδαφών
 Προστασία, συντήρηση και βελτίωση εδαφικών
συνθηκών
 Αύξηση της παραγωγικότητας του εδάφους
 Χαρακτηριστικά δασικών εδαφών
 Έρευνα δασικών εδαφών

 Το έδαφος μέσον που επηρεάζει την ανάπτυξη

των φυτών
 Έδαφος είναι το ανώτερο στρώμα από χαλαρά
ανόργανα ή οργανικά υλικά που καλύπτει την
επιφάνεια της γης, και προήλθε από οργανικά
ιζήματα ή από την αποσάθρωση των
πετρωμάτων λόγο ατμοσφαιρικών και
βιολογικών επιδράσεων και περιέχει οργανική
ουσία, ρίζες ανώτερων φυτών και
μικροοργανισμούς
 Επιφανειακό στρώμα της γης, το οποίο περιέχει
ορυκτά, οργανική ουσία, νερό και αέρα,
κατοικείται από ζωντανούς οργανισμούς,
ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που οφείλονται σε
εδαφογεννετικούς παράγοντες
 Παράγοντες εξαρτώνται από δασική βλάστηση:
 Δασική φυλλάδα
 Ρίζες δένδρων
 Ειδικοί οργανισμοί

 Έδαφος εξασφαλίζει στα δένδρα

 Ισχυρή θεμελίωση
 Απαραίτητα θρεπτικά συστατικά στοιχεία
 Απαραίτητο νερό
 Ελλάδα - 70-80 % εδάφους μπορεί να
χαρακτηριστεί δασικό
 Μείωση παραγωγικότητας ορεινών εδαφών
 Εκχερσώσεις για γεωργία
 Ανεξέλεγκτες πυρκαγιές
 Υλοτομίες
 Εμφάνιση διάβρωσης στα δασικά εδάφη

 8 εκατ. Εκτάρια

 3.5-4 εκατ. –
Παραγωγικά δάση

 4- 4.5 –
Τουρισμό, Αναψυχή,
Παροχή νερού,
Ανάπτυξη άγριας πανίδας,
Βοσκοτόπια
 Δρ. Γεώργιος Ζαΐμης

 Έδαφος – Αποσάθρωση - τρεις φάσεις

 Στερεά (ανόργανα συστατικά – οργανική ουσία)
 Υγρή (εδαφικό διάλυμα)
 Αέρια ( εδαφικός αέρας)

 Στερεά
 αποσάθρωση πετρωμάτων
 αποσύνθεση φυτικών και ζωικών υπολειμμάτων

 Φυσικές και χημικές ιδιότητες εδάφους επηρεάζονται

από ορυκτολογική σύσταση – θρεπτικά συστατικά
 Ομογενή φυσικά χαρακτηριστικά του στερεού
φλοιού σε συγκεκριμένες φυσικές, χημικές και
κρυσταλλικές ιδιότητες, αποτελούν συστατικά των
πετρωμάτων

 Κυριότερες
 Σκληρότητα
 Χρώμα
 Κρυσταλλική μορφή
 Διαλυτότητα και αντίδραση με οξέα
 Μορφή θραύσης
  Πρωτογενή σχηματιστήκαν με κρυστάλλωση
κατά την πήξη του μείγματος

 Πρωτογενή αρχική πηγή χημικών συστατικών

του εδάφους σχηματίστηκαν κατά τη
στερεοποίηση της ρευστής μάζας ύστερα από
ψύξη

 Δευτερογενή δημιουργήθηκαν από συστατικά που

ελευθερωθήκαν από τα πρωτογενή ορυκτά και μπορεί
να είναι άλατα, όπως τα πυριτικα (ορθόκλαστο), είτε
οξείδια (οξείδιο του πυριτίου-χαλαζίας)

 Δευτερογενή προέρχονται από πρωτογενή με

μεταμόρφωση ή αποσάθρωση, αποτελούν κύριες
πήγες θρεπτικών συστατικών. Ιδιαίτερη σημασία για
την ανάπτυξη των εδαφών, διαμορφώνουν φυσικές,
χημικές και βιολογικές ιδιότητες. Τελικά προϊόντα
αποσάθρωσης, ιονικά και κολλοειδή διαλύματα
 Χαλαζίας (SiO2)
 Ομάδα αστρίων
 Ορθόκλαστο (KAlSi3O8)
 Πλαγιόκλαστο – αλβίτης (ΝαAlSi3O8), ανορθιτης
(CαAl2Si3O8)

 Ομάδα μαρμαρυγιών
 Μοσχοβίτης [(KAlSi3)O10(OH)2]
 Βιοτίτης [K(FeMg)3AlSi3O10(OH)2]
 Ομάδα αμφιβόλων - πυρόξενων
 Ομάδα ολιβίνη [(Mg, Fe)2 SiO4]
 Ομάδα απατίτη [Ca5(PO4)3(F,Cl,OH)]
 Ασβεστίτης (CaCo3)
 Δολομίτης (CaCo3 . MgCo3)
 Ομάδα σιδήρου
 Αιματίτης (Fe2O3)
 Λιμονίτης (Fe2O3 . 2H2O)
 Ομάδα γύψου (CaSO4 . 3H2O)

 Ορυκτά της αργίλου

 Δευτερογενή φυλλόμορφα αργιλοπυριτικά
 Κολλοειδών διαστάσεων - μεγάλη ειδική επιφάνεια
 Συγκρατούν & απελευθερώνουν νερό – διογκώνονται
& συρρικνώνονται
 Μεγάλη πλαστικότητα – συγκρατούν και ανταλλάσουν
κατιόντα εδαφικό διάλυμα
 Μαζί με την οργανική ουσία – ενεργητικότερα
συστατικά
 Ορυκτά της αργίλου
 Ενεργητικότητα – κρυσταλλική δομή και ηλεκτρικό
φορτίο των κρυστάλλων
 Άργιλος – φυσικό, λεπτόκοκκο υλικό με γαιώδη όψη,
πλαστικότητα μικρές ποσότητες νερού, 0,002 mm.
 Κυρίως οξείδια πυριτίου, αργιλίου και νερό, περιέχουν
σίδηρο, αλκάλια (Na, K) και αλκαλικές γαίες (Ca,
Mg).
 Σημαντικά για τη θρέψη των φυτών
 Αποσάθρωση κυρίως αστρίων, μαρμαρυγιών

 Κρυσταλλική δομή

 Οκτάεδρου αργίλιου
 Κρυσταλλική δομή

 Τετράεδρα πυριτίου

 Οκτάεδρου αργίλιου

 Μορφή φυλλιδίων – 2 ή 3 στρωματα

 2 στρώματα

Si Si
Al Al

 3 στρώματα
Si Si
Al Al
Si Si
 Τύπος 1:1
 Μη διογκούμενα πυριτικά ορυκτά – ομάδα καολονίτη
[(ΟΗ)8Si4Al4O10]
 Τύπος 2:1
 Διογκούμενα πυριτικά ορυκτά – ομάδα μοντμοριλλονίτη
[(ΟΗ)8Si3(Αl3,44Mg0,66)Ο20]
 Τύπος 2:1
 Μη διογκούμενα πυριτικά ορυκτά – ομάδα ιλλίτη
[(ΟΗ)4Κ2(Si6Al2)Al6O20]
 Τύπος 2:2
 ομάδα χλωρίτη και βερμικουλίτη

 Ανταλλαγή ιόντων
 Συγκρατούν και να ανταλλάσουν ανιόντα ή κατιόντα
 Ca++, Mg++, H+, K+, Na++, NH4+
 Λεπτός διαμερισμός – πολύ μεγάλη ειδική
επιφάνεια
 Ικανότητα να απορροφούν και να συγκρατούν
μεγάλες ποσότητες νερού
 Είναι στερεά σώματα, τα όποια αποτελούνται
είτε από συσσωρεύσεις ενός ορυκτού (π.χ.
μάρμαρο) είτε από περισσότερα (π.χ. γρανίτης)
και σχηματίζουν το στερεό φλοιό της γης.
 Οι κατηγορίες ανάλογα με τις συνθήκες γένεσης
και προέλευσης είναι:
 Πυριγενή ή εκρηξιγενή
 Ιζηματογενή
 Μεταμορφωσιγενή ή κρυσταλλοσχιστώδη

 Σχηματιστήκαν από την πήξη του μάγματος μέσα

στη λιθόσφαιρα ή από την πήξη της λάβας που
χύθηκε στην επιφάνεια της γης

 Συχνότερα εμφανιζόμενα πετρώματα στην

επιφάνεια της γης

 ΜΟΡΦΕΣ: σύσταση του μάγματος, μορφολογία του

εδάφους, σύσταση γειτονικών πετρωμάτων
  Πλουτώνια – Το μάγμα έχει σταθεροποιηθεί αργά
μέσα σε υπόγειους χώρους της γης
 Γρανίτης
 Συηνίτης
 Διορίτης
 Γάββρος
 Περιδοτιτης

 Έκχυτα ή ηφαιστίτες – σχηματίστηκαν στην επίγεια

της γης με ελάχιστη πίεση και θερμοκρασία
περιβάλλοντος
 Λιπαρίτης ή Ρυόλιθος
 Βασσάλτης
 Διαβάσης
 Ανδεσίτης
 Τραχείτης
 Κίσσηρη ή ελαφρόπετρα
 Οψιδιανός ή Οψιανός
 Πλουτώνια – Το μάγμα έχει σταθεροποιηθεί αργά
μέσα σε υπόγειους χώρους της γης
 Γρανίτης
 Συηνίτης
 Διορίτης
 Γάββρος
 Περιδοτιτης

 Σχηματιστήκαν από την καθίζηση υλικών ή

στοιχείων που βρίσκονταν αιωρούμενα ή διαλυμένα
στο νερό ή στην ατμόσφαιρα
 Αλληλεπίδραση ατμόσφαιρας, βιόσφαιρας και
υδρόσφαιρας επάνω και κοντά στην επιφάνεια της
γης
 Αποσαθρώνονται μηχανικά, αποσυντίθενται χημικά
 Μεταφέρονται στην επιφάνεια με την επίδραση της
βαρύτητας του ανέμου, πάγου, νερού και της
βιόσφαιρας
 Καταλαμβάνουν 75% της επιφάνειας της ξηράς
 Ξερές και υψηλές περιοχές αποσάθρωση (μηχανική)
 Χαμηλές, θερμές και υγρές αποσύνθεση (χημική)

 Τοποθετούνται σε στοιβάδες ή στρώματα

 Διακρίνονται: σύσταση, σκληρότητα, συνοχή και
χρωματισμό.

 Συμπαγή με συμπίεση ή συγκόλληση

 Χημικά ιζήματα: Αποτέλεσμα χημικής αντίδρασης

– αποτίθενται κατά την εξάτμιση του διαλυτή τους
 Σταλακτίτες-Σταλαγμίτες
 Terra-Rossa
 Ασβεστόλιθος
 Δολομίτης
 Μάργα
 Οργανικά ή βιογενή ιζήματα: οργανικής
προέλευσης (φυτικές & ζωικές ύλες)
 Λιγνίτες
 Τύρφη

 Μηχανικά, κλαστικά η πυροκλαστικά ιζήματα: τα

αιωρούμενα υλικά ήταν τεμαχίδια πετρωμάτων
 Λατυποπαγή και κροκαλοπαγή
 Άμμος
 Ψαμμίτης
 Άργιλος
 Φλύσχης
 Θηραϊκή γη
 Σχηματιστήκαν από τη μεταμόρφωση
ανακρυστάλλωση πιο παλιών πυριγενών ή
ιζηματογενών πετρωμάτων

 Λόγω υψηλής θερμοκρασίας και μεγάλης πίεσης

και επίδρασης ορυκτοποιών ατμών

 Παρουσιάζουν παράλληλη σχιστότητα

 Γνεύσιος

 Μαρμαρυγιακός
σχιστόλιθος

 Αργιλικός
σχιστόλιθος

 Μάρμαρα
 Σχηματισμό εδάφους επίδραση
 Πρωταρχική – μητρικό πέτρωμα
 Μεγάλη – κλίμα και βλάστηση
 Έδαφος εξαρτάται
 Ορυκτολογική σύσταση
 Ύφη
 Δομή πετρώματος

 Πέτρωμα επηρεάζει περισσότερο φυσικές

ιδιότητες
 Γρανίτης ελαφριά εδάφη (αμμώδη μέχρι αμμοπηλώδη)
 Γάββρος μέτρια μέχρι βαθιά (πηλώδη μεχρι αργιλώδη)
 Ασβεστόλιθος βαθιά

 Φυτά αρχική πηγή θρεπτικών συστατικών

ορυκτά – ορυκτολογική σύσταση χημικές
ιδιότητες
 Χούμος επηρεάζεται από το μητρικό πέτρωμα

 Επίδραση στη σύνθεση και στην ποσότητα της

βλάστησης

 Χημική σύνθεση της φυλλάδας

 Μικροοργανισμούς του εδάφους

 Νέα μη εξελιγμένα εδάφη – μεγαλύτερη

επίδραση μητρικού πετρώματος

 Δασικά εδάφη Ελλάδος – ορεινές περιοχές – νέα

νη εξελιγμένα εδάφη

 Μεγάλη επίδραση μητρικού πετρώματος

 Δρ. Γεώργιος Ζαΐμης

 Για να σχηματιστεί το έδαφος

 Επιδρούν μακροχρόνιες διεργασίες εδαφογένεσης
 Διαδικασία μετατροπής μητρικού πετρώματος σε
έδαφος
 Κύριες διαδικασίες:
1) Αποσάθρωση

1) Μετακίνηση –
Έκπλυση – Διάβρωση

3) Προσθήκη υλικών

 Μεταβολές στο μέγεθος, σχήμα, εσωτερική δομή

και χημική σύσταση τις οποίες δέχεται η στερεά
φάση του εδάφους, με την επίδραση των
παραγόντων εδαφογένεσης
 Πρωταρχικός παράγοντας γένεσης του εδάφους
 Εξασφαλίζουν σημαντικές ποσότητες θρεπτικών
συστατικών
 80-100% Κ, Ca, P, Mg και Fe
 Κατηγορίες
1. Φυσική
2. Χημική
3. Βιολογική

 Θρυμματισμός πετρώματος από μηχανικές αίτιες

χωρίς τη μεταβολή της χημικής σύστασης
1. Κατά στρώσεις
2. Επίδραση θερμότητας
3. Διάβροχη
4. Διάβροχη / Ξήρανση
5. Τριβής
6. Ρίζες φυτών
7. Διαστολή πετρωμάτων
 Διαδικασία μεταβολής της χημικής σύστασης με
αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων ενώσεων και
ορυκτών
 Διάλυση
 Υδρόλυση
 Όξινη υδρόλυση
 Οξείδωση

 Σπουδαιότεροι παράγοντες H2O, CO2 και O2

 Γενική Αρχή: Σύστημα σε ισορροπία – δέχεται

δράση – αντιδρά – επανέλθει κατάσταση
ισορροπίας
 Χημική ισορροπία καθορίζει το ποσό του ορυκτού
που θα διαλυθεί
 Σημασία ο ρυθμός ή
η ταχύτητα των
αντιδράσεων
 Αποσύνθεση πετρωμάτων που προκαλείται από
ζωικούς ή φυτικούς οργανισμούς
 Δράση οργανισμών – μηχανική ή χημική – άμεση
ή έμμεση
 Χημική – χώμα διέρχεται από πεπτικό σύστημα
(2,5 τόνοι ανά στρέμμα)
 Συστατικά από τα κατώτερα στρώματα σε
ανωτέρα

 Βακτήρια μύκητες αποσύνθεση έμμεσα με

προϊόντα αποσύνθεσης
 Φυτά σημαντικότεροι παράγοντες
 Ρίζες μεγάλη πίεση (Ρίζα 1 μ 10 εκ. 20-50 τόνους)
 Υλικά μετακινούνται αφαιρούνται προσθέτονται
– δημιουργία οριζόντων

 Μετακίνηση από μια θέση

στην άλλη
 Διαλύματα,
 Κολλοειδή αιωρήματα

 Έκπλυση απομακρύνονται
τελείως από σύστημα
 ενδοεδαφική

 Διάβρωση απομάκρυνση επιφανειακού εδαφικού

υλικού
 Κυρίως νερό
 Αέρα
 Κεκλιμένα εδάφη
 Απουσία βλάστησης
δασικού τάπητα
 Βασικό υλικό πρόσθεσης – οργανική ουσία
 Παράγεται από φυτικούς και ζωικούς
οργανισμούς
 Επίσης ουσίες διαλυμένες ή αιωρούμενες
 Νερό βροχής
 Νερό πόταμων, επιφανειακής απορροής
 Αιολικές αποθέσεις

 Είδος διεργασιών, ένταση και τα προϊόντα

εξαρτώνται
 Μητρικό υλικό
 Κλίμα
 Οργανισμοί
 Τοπογραφικό
ανάγλυφο
 Χρόνος
 Συνδυασμός των
παραπάνω δίνει
συγκεκριμένο τύπο εδάφους
 Το χαλαρό υλικό που προέρχεται από την
αποσάθρωση των πετρωμάτων – δεν έχει
μεταβληθεί αισθητά από τις διεργασίες της
εδαφογένεσης
 Σύσταση μητρικού υλικού – καθοριστικό ρολό
εδαφογένεση
 Ιδιότητες: υφή, ορυκτολογική σύσταση,
στρωμάτωση και διαπερατότητα
 Επηρεάζει: σχηματισμό εξέλιξη εδαφών,
ταχύτητα σχηματισμού, φυσικές και χημικές
ιδιότητες, βλάστηση

Κατηγορίες ανάλογα με τον σχηματισμό:

1. Αυτόχθονο μητρικό υλικό

2. Αλλουβιακές και λιμναίες αποθέσεις
3. Θαλάσσιες αποθέσεις
4. Αιολικές αποθέσεις
5. Κολλουβιακές αποθέσεις
1. Αυτόχθονο μητρικό υλικό
 Προϊόντα μένουν στο ίδιο μέρος
 Ορεινές περιοχές
 Μεγάλη περιεκτικότητα λίθους,
χαλίκια
 Βλάστηση - προστασία
2. Αλλουβιακές και λιμναίες αποθέσεις
 Γεωργικές περιοχές
 Λεπτόκοκκο και χαλαρό
 Μεταφορά από νερό
 Γρήγορος ρυθμός

3. Θαλάσσιες αποθέσεις
 Απόθεση υλικών στο βυθό της θάλασσας
 Λεπτή υφή, αλατότητα,
 κακή αποστράγγιση
4. Αιολικές αποθέσεις
 Άνεμος διαβρώνει και μεταφέρει
5. Κολλουβιακές αποθέσεις
 Κατώτερα μέρη πλαγιάς
 Βαρύτητα – ολισθήσεις, διαβρώσεις
 Μικρή μετακίνηση
 Χαλίκια, λίθους, καλή υγρασία
 Καλύτερα δασικά εδάφη
 Επιδρά ταχύτητα και κατεύθυνση αποσάθρωσης
 Ίδιο μητρικό υλικό – άλλες θερμοκρασίες και
υγρασίες – άλλο τύπο εδάφους
 Επηρεάζουν έκπλυση
 Χαμηλές θερμοκρασίες απομάκρυνση διαλυτών
και δυσδιάλυτων αλάτων, ανταλλαξίμων βάσεων,
λεπτής αργίλου
 Έκπλυση πιο δραστική με χούμο

 Όξινος χούμος, υγρό ψυχρό κλίμα, κωνοφόρα –

Podzolozation, Podzol
 Λίγες βροχές, υψηλές θερμοκρασίες εδαφικό νερό
ανεβαίνει αποθέτει άλατα – Salinization
 Υψηλές βροχές και θερμοκρασίες, τροπικά δάση –
ισχυρή έκπλυση, γρήγορη αποσύνθεση –
Latosolization, Latosols
 Επίδραση και το μικροκλίμα – τοπογραφία
 Έμμεσα – σύνθεση και ανάπτυξη βλάστησης
  Εξαρτημένες μεταβλητές – Κλίμα και έδαφος
 Σπουδαιότερη – Βλάστηση
 Συσσώρευση οργανικής ουσίας
 Ανακύκλωση στοιχείων
 Σταθερότητα δομής
 Αλλαγή βλάστησης – αλλαγή
μορφολογικών
χαρακτηριστικών εδάφους
 Μεταβολές βλάστησης –
αλλάζει τύπος εδάφους

 Λειχήνες, βρύα μικροοργανισμοί

 Επιταχύνουν αποσάθρωση
 Αντλούν θρεπτικά συστατικά
 Σχηματισμό δευτερογενών ορυκτών
 Ζωικοί οργανισμοί
 Αποσύνθεση οργανικής ουσίας
 Ανάμιξη υλικών
 Δημιουργία οπών και δομής
 Έντομα, σκουλήκια, τρωκτικά
 Άνθρωπος
 Γεωργία, κτηνοτροφία, δασοπονία
 Υποβάθμιση εδαφών
 Ανεξάρτητα αλλά κα σε συνδυασμό
 Υψόμετρο διαφορετικό κλίμα – έμμεσα
 Άφθονο νερό, μεγάλη έκπλυση, ταχύτερος ρυθμός
εξέλιξης
 Ξηρές και ημίξηρες ρόλο στο σχηματισμό
αλατούχων και αλκαλιωμένων εδαφών
 Μεγάλη κλίση, μεγάλη απορροή, λίγη διήθηση,
μη ικανοποιητική ανάπτυξη βλάστησης, χούμου
και οριζόντων, μεγαλύτερη διάβρωση

 Πλαγιές – έδαφος μικρό βάθος, πετρώδη, καλή

αποστράγγιση, περισσότερα πρωτογενή ορυκτά

 Πεδινά – βαθύτερα , περιέχουν άργιλο και δεν

αποστραγγίζουν πολύ καλά
 Ηλικία του εδάφους είναι ο χρόνος που πέρασε
από τη στιγμή κατά την οποία το μητρικό με την
επίδραση του κλίματος, των οργανισμών και του
τοπικού ανάγλυφου άρχισε να μετατρέπεται σε
έδαφος
 Μεγαλύτερη ηλικία – περισσότερο εξελιγμένο,
περισσότερο διαφέρει η μορφολογία και σύσταση
του εδάφους από το μητρικό υλικό
 Πτωχότερο σε διαλύτες, αποσαθρωμένες ουσίες,
ορυκτά, εντονότερο διαφοροποιημένοι ορίζοντες,
λιγότερο γόνιμο

Κατηγορίες χρόνο σχηματισμού

 Ανώριμο έδαφος – συσσωρεύματα οργανικής
ουσίας στην επιφάνεια, ελάχιστη αποσάθρωση,
έκπλυση και μετακίνηση. A – C

 Ώριμο έδαφος – έχει σχηματίσει και Β

 Παλιό έδαφος – έντονες διαφορές Α και Β,

προχωρημένη αποσάθρωση
 Διαφοροποίηση του εδάφους σε σχέση με το
βάθος οφείλεται στην επίδραση των παραγόντων
εδαφογένεσης
 Σχηματισμό συγκεκριμένων στρώσεων στο
εσωτερικό του εδάφους
 Στρώσεις διαφέρουν: πάχος, χρώμα, δομή,
περιεκτικότητα σε χαλίκια, περιεκτικότητα σε
υγρασία, εμφάνιση ριζών και σύσταση.
 Στρώσεις – Γενετικοί ορίζοντες
 Συνολική εικόνα – Εδαφικό προφίλ (Εδαφοτομή)

 Ορίζοντες βασικές ομοιότητες κατατάσσονται σε

γενικούς ορίζοντες

 Έδαφος δεν διακρίνονται ορίζοντες – εξ

ολοκλήρου μητρικό υλικό – χρόνος εξέλιξης μηδέν

 Ορίζοντες αντικατοπτρίζουν γενετική ιστορία

τους

 Τεσσερις τυπους: O, A, B και C

 Ο – Επιφανειακός ορίζοντας – Οργανικό
ορίζοντα – 20-30% οργανική ουσία – επιφάνεια
 Α – ανόργανοι ορίζοντες – επιφάνεια κάτω από Ο
– μεγάλη ποσότητα οργανική ουσία – ελουβιακοί
(εκπλυνόμενοι) – απολέσει προς Β οργανική
ουσία, σίδηρο, άργιλος
 Β – κάτω από τον Α – συσσώρευση υλικών –
ιλλουβιακοί (συσσώρευσης) – ξηρες περιοχες
κάτω Β CaCO3 CaSO4
 Εδαφικό σώμα (SOLUM) – A και B

 C – ανόργανος ορίζοντας – έξω από την ζώνη

βιολογικής δραστηριότητας – επηρεάζεται λίγο
από τις διεργασίες εδαφογένεσης – μπορεί να
μοιάζει αλλά και ΌΧΙ το μητρικό πέτρωμα
 R – συμπαγές πέτρωμα – προκύπτει μητρικό
πέτρωμα και υπερκείμενο έδαφος
 Προφίλ σπάνια όλους τους ορίζοντες – κάποιοι
μπορεί να λείπουν – A και Β διαιρούνται σε
υποορίζοντες
 Δρ. Γεώργιος Ζαΐμης

 Υφή
 Βάθος προφίλ
 Χαρακτηριστικά οριζόντων
 Δομή
 Συγκράτηση νερού
 Ρυθμός απορρόφησης υγρασίας
 Ελεύθερη κίνηση του αέρα
 Βαθμός συνεκτικότητας του εδάφους
 Μέγεθος εδαφικών τεμαχιδίων
 Μεγάλα τεμαχιδία
 Καλή αποστράγγιση
 Θερμαίνονται, ψύχονται εύκολα
 Πτωχά σε θρεπτικά συστατικά
 Μικρά τεμαχιδία
 Αντίθετες ιδιότητες

 Ανόργανα συστατικά – πετρώματα

 Οργανική ουσία – φυτά, ζώα
 Νερό
 Αέρα
 Μεγάλοι χάλικες, λίθοι > 20 mm
 Χάλικες
 Λεπτή γη < 2 mm
 Χοντρή άμμος 2 - 0,2 mm
 Λεπτή άμμος 0,2 - 0,02 mm
 Ιλύς 0,02 - 0,002 mm
 Άργιλος < 0,002 mm

 Η εκατοστιαία περιεκτικότητα ενός εδάφους σε

άμμο, ιλύ και άργιλο
 Άμμος – αποστρογγυλωμένη ή γωνιώδη κόκκοι, αδρανή
 Ιλύς – ακανόνιστα, αδρανή, σκελετικά
 Άργιλος – πλακοειδή, μεγάλη ειδική επιφάνεια,
πλαστικότητα και συνοχή
 Η διαδικασία προσδιορισμού της εκατοστιαίας
αναλογίας - μηχανική ανάλυση
 Ταχύτητα πτώσης μεμονωμένων τεμαχιδίων
 Νόμος του Stoke
  Νόμος του Stoke
 V = 2 gr2 (ds-dl)/9n
 Τεμαχίδια σφαιρικά
 Ταχύτητα σταθερή
 Υγρό απεριόριστο
 Άκαμπτα και λείο

Κατηγορία Ακρωνύμιο Γενικές

Αμμώδη S Χονδρόκοκκα
Πηλοαμμώδη LS
Αμμοπηλώδη SL Μερικώς Χονδρόκοκκα
Πηλώδη L
Ιλυοπηλώδη SiL Μεσα
Ιλυώδη Si
Αμμοαργιλοπηλώδη SCL
Αργιλοπηλώδη CL Μετρίως λεπτόκοκκα
Ιλυοαργιλοπηλώδη SiCL
Αμμοαργιλώδη SC Λεπτόκοκκα
Ιλυοαργιλώδη SiC
Αργιλώδη C
 Αμμος – υδατοικανότητα μικρή, διάκενα, μεγάλη
κίνηση νερού
 Ιλυς – όχι πολύ άμμος, άργιλος και οργανική ουσία
– δυσμενείς συνθήκες – συμπαγή ασθενή δομή
 Άργιλος – διαστέλλεται, κολλώδης, προσρόφηση
αέριων, νερού, ιόντων – αυξάνεται η
συνεκτικότητα και υδατοικανότητα – δυσκολίες
καλλιέργεια και αποστράγγιση
 Αμμώδη – Πεύκα

 Πηλώδη, Αργιλοπηλώδη – Ερυθρελάτη, ελάτη,

οξιά, δρυ, πτελιά

 Αργιλώδη - Πόες

 Παραγωγικότητα με αύξηση αργίλου και ιλύς –

Θρεπτικά συστατικά
 Αμμώδη εδάφη – έλλειψη υπόγειων νερών
 Προσθήκη οργανικής ουσίας
 Προσοχή σε γυμνά εδάφη – αναδάσωση
 Πηλώδη, αργιλώδη – πιο απαιτητικά είδη
 Υλοτομίες – αργιλώδη εδάφη συντηρητικές
 Αργιλώδη εδάφη –
διαπερατά νερό, αέρα
και ρίζες. Ραβδώσεις

 Αμμώδη – δυσμενή

 Επιφάνεια – Περιορισμό εξάτμισης, μεγαλύτερη

υγρασία

 Εκατοστά κατά όγκο, μέγεθος και σχήμα

 Διάταξη αρχικών τεμαχιδίων σε μεγαλύτερα

συσσωματώματα, χαρακτηρίζεται από το σχετικό
μέγεθος, σχετική θέση τεμαχιδίων μεταξύ τους
 Συνοχή συνάφεια πρωτογενών κόκκων
 Εξουδετέρωση αρνητικών φορτίων
 Μεγάλη επιφάνεια επαφής (άργιλος)
 Αντίθετα φορτία – άργιλος, οξείδια σιδήρου
 Ύγρανση και ξήρανση
 Οργανική ουσία – δημιουργία δεσμών
 Διάβροχη και ξήρανση
 Πήξη και τήξη
 Οργανική ουσία
 Είδος κατιόντων
(Ca – Na, K)
 Μικροοργανισμοί
 Μηχανική σύσταση
 Αύξηση, αποσύνθεση ριζών

 Τύπος -Σχήμα των

μονάδων δομής

 Κατηγορία –
Διαστάσεις μονάδων
δομής

 Βαθμός – Βαθμό
διάκρισης και
σταθερότητας
 Τύπος Κατηγορίες Βαθμός
Χωρίς δομή Με δομή
Μονόκοκκος Πλακοειδής Πολύ λεπτή Ασθενής
Συμπαγής Πρισματική Λεπτή Μέτρια
Στυλοειδής Μέτρια Ισχυρή
Κυβοειδής Αδρομερής
Κοκκώδης Πολύ αδρομερής
Ψιχαλωτή

 Εξαρτάται από την χρήση

 Άριστη δομή – μεγαλύτερη παράγωγη
 Συγκρατεί ισχυρά τα φυτά
 Κανονική ανάπτυξη φυτών
 Συγκρατεί νερό
 Καλή αποστράγγιση
 Κίνηση διάχυση αέρα
 Προστασία από
διάβρωση
 Ευνοϊκότερες συνθήκες
 Επιφανειακούς ορίζοντες
 Ισχυρή, λεπτή ή μέτρια κοκκώδη ή ψιχαλωτή δομή
 Βαθύτερους ορίζοντες
 λεπτή ή μέτρια κοκκώδη ή κυβοειδή δομή
 Δασοσκεπείς εκτάσεις – συμπαγείς
 Υπερβόσκηση
 Χρήση βαρέων μηχανημάτων

 Πορώδες του εδάφους είναι το εκατοστιαίο

ποσοστό του όγκου του εδάφους σε φυσική
κατάσταση που καταλαμβάνεται από την υγρή και
αέρια φάση αυτού
 Φαινομενική πυκνότητα
Ξηρό βάρος της μονάδας
όγκου (1 cm3)
αδιατάρακτου εδάφους
 Δασικά εδάφη: 0,7 – 2,0 gr/cm3
 Μέτρηση – κυλινδρικούς δειγματολήπτες, μέθοδο
εκσκαφής και τη ραδιενεργό μέθοδο

 Εξαρτάται: ορυκτολογία, κοκκομετρία, δομη,

οργανική ουσία
 Αμμώδη μεγαλύτερη Φ.Π. από αργιλώδη
 Ανωτέρα τμήματα εδάφους μεγαλύτερη Φ.Π. από
κατώτερα – Καλύτερη δομή
 Υπερβόσκηση, χρήση μεγάλων μηχανημάτων
διατάραξη εδάφους – μειώσει πορώδες
 Καλυτέρα εδάφη – μεγάλο πορώδες – μεγαλύτερη
υγρασία, καλύτερος αερισμός
 Αεροϊκανότητα – ποσό αέρα που παραμένει στους
πόρους του εδάφους όταν βρίσκεται στην
κατάσταση αγροϊκανότητας – αμμώδη μεγάλη,
αργιλώδη μικρή
 Δασικά εδάφη 15-35%. Προβλημα < 10%
 Ολική ποσότητα μεταβάλλεται ανάλογα με την
υγρασία του εδάφους
 Αερισμός - ανταλλαγή εδαφικού αέρα με
ατμοσφαιρικό για την απομάκρυνση CO2, και τον
εμπλουτισμό με O2

Κακός Αερισμός
 Επιδράσεις
 Μείωση αύξησης και δραστηριότητας ριζών
 Μείωση πρόσληψης θρεπτικών στοιχείων
 Δημιουργία τοξικών ουσιών
 Προκαλείται
 Πατήματα ανθρώπων, ζώων – ειδικά υγρά
 Υπερβολική κατεργασία
 Συμπίεση από βαριά μηχανήματα
 Φανερώνει γονιμότητα – όλα τα χρώματα
 Μείγμα πολλών χρωμάτων – κυρίως τεφρού,
κίτρινου, καστανού και κόκκινου
 Λεπτόκοκκα επηρεάζουν περισσότερο
 Χούμος – μαύρο, καστανιά
 Ορυκτά αργίλου – λευκά, τεφρό, κόκκινο, κίτρινο
 Υγρό έδαφος, κοιλώματα σκοτεινότερο
 Καστανά ή μαύρα – οργανική ουσία, γόνιμα και
πιθανώς δεν αποστραγγίζονται καλά

 Κόκκινα – αποστραγγίζονται καλά, εξελιγμένα,

προχωρημένη αποσάθρωση, υγρά θερμά κλίματα
 Πινάκα χρωμάτων Munsel
 Χροιά – μήκος κύματος χρωμάτων που κυριαρχεί
 Ένταση – φωτεινότητα σε σχέση με το λευκό
 Καθαρότητα – βαθμό ευκρίνειας
 Πρώτα αγγλικό γράμμα
 Μετά 2 αριθμοί
 Επηρεάζει: ταχύτητα χημικών και βιοχημικών
αντιδράσεων, υγρασία, δομή, αερισμό, φυσική
αποσάθρωση, ανάπτυξη φυτών
 Διακυμάνσεις: κατάσταση καλύψεις, χρώμα,
ειδική θερμότητα, περιεκτικότητα σε νερό
 Εύκρατα κλίματα – 5-25οC – θανάτωση 54οC
 Βλάστηση – θερμαντικός μανδύας – περιορίζει
μεγάλες μεταβολές – αντανάκλαση ακτινοβολίας

 Εξωτερικοί παράγοντες
 Υψόμετρο
 Έκθεση
 Κλίση
 Γεωγραφικό πλάτος
 Κάλυψη του εδάφους
 Ρύθμιση υγρασίας
 Κάλυψη δασικής βλάστησης
 Κάλυψη φυτικά υπολείμματα
 Αποστράγγιση
 Μεγαλύτερο βάθος στο όποιο μπορούν να
διεισδύσουν οι ρίζες των φυτών και από το όποιο η
δασική βλάστηση παίρνει και θρεπτικά στοιχειά
 Ξηροθερμικές περιοχές – 30 - 80 cm – ανάλογα με
το έδαφος, μητρικό πέτρωμα και κλίμα
 Μικρό βάθος: α) ικανότητα εφοδιασμού με νερό
και θρεπτικά στοιχεία, β) αντίσταση διάβρωση,
μειώσει γονιμότητας, γ) μείωση αντίστασης
δένδρων από εκρίζωση
 Ελληνικά δασικά εδάφη 50 cm


Κατηγορία Βάθος
Πολύ άβαθες < 15 cm
Αβαθές 15 – 30 cm
Μετρίως βαθύ 30 – 60 cm
Βαθύ 60 – 100 cm
Πολύ βαθύ > 100 cm
 Δρ. Γεώργιος Ζαΐμης

 Πιο ενεργά συστατικά – κολλοειδή κλασματα

 Διάμετρο μικρότερη από 0,001 mm ή 1μ ανήκουν
στα κολλοειδή.
 Ανόργανα ορυκτά (άργιλος)
 οργανική ουσία (χούμος)
 Η άργιλος (< 2μ) των εδαφών, διαμέτρου
μικρότερης από 1μ, αποτελεί το κυριότερο
κολλοειδές συστατικό.
 Στα ανόργανα κολλοειδή ανήκουν τα ορυκτά της
αργίλου και τα κρυσταλλικά ή άμορφα οξείδια ή
υδροξείδια του Fe, Al και Si.
 Τα οργανικά κολλοειδή ανήκουν στο χούμο.
Συγκεντρώνονται στους επιφανειακούς ορίζοντες
και η ποσότητά τους ελαττώνεται με το βάθος.
 Τα κολλοειδή έχουν την τάση να μετακινούνται
από τον Α στον Β ορίζοντα.

 Το αιώρημα των τεμαχιδίων ενός κολλοειδούς

μέσα σ’ ένα μέσο διασποράς λέγεται λύμα.

 Η μάζα που αποβάλλεται μετά τη θρόμβωση

λέγεται πήγμα.
 Τα ανόργανα κολλοειδή τεμαχίδια του εδάφους
έχουν ελεύθερα αρνητικά φορτία

 Οφείλονται, είτε στις ισόμορφες

αντικαταστάσεις μέσα στα φύλλα του
κρυσταλλικού πλέγματος των τετράεδρων και
οκτάεδρων, είτε στις θραυσιγενείς επιφάνειες
των ορυκτών.

 Στις ισόμορφες αντικαταστάσεις, ένας αριθμός

ιόντων ΑΙ αντικαθίσταται από ισάριθμα ιόντα
Mg και επομένως εμφανίζονται ελεύθερα
αρνητικά φορτία (οκτάεδρα)

ΙΣΟΜΟΡΦΗ
Ο- - Αl +++ ΟΗ- Ο- - Mg +++ ΟΗ-
ΑΝΤΙΚΑΤΣΤΑΣΗ

 Τετράεδρα φύλλα Si ++++ από Αl +++

  Φορτισμένα κολλοειδή συγκεντρώνουν στην
επιφάνεια τα αντίθετα φορτισμένα ιόντα

 Τεμαχίδια – συμπυκνωτής αρνητική επιφάνεια

έλκει συγκρατεί ισχυρά θετικά ιόντα

 Η ιδιότητα των κολλοειδών του εδάφους να

προσροφούν και να συγκρατούν κατιόντα
ονομάζεται ικανότητα προσρόφηση κατιόντων.
 Το ποσό των κατιόντων, που μπορούν
προσροφήσουν και να συγκρατήσουν σε
ανταλλάξιμη μορφή τα κολλοειδή του εδάφους,
λέγεται εναλλακτική ικανότητα κατιόντων
(C.E.C.=Cation exchange capacity) ή και ικανότητα
ανταλλαγής κατιόντων (ΙΑΚ)
 Μετράται σε χιλιοστοϊσοδύναμα (milliequivalents)
κατιόντων ανά 100 g ξηρού εδάφους (me/100 g).
 ΙΑΚ εξαρτάται: ορυκτολογική σύσταση, μηχανική
σύσταση, οργανική ουσία, οξύτητα εδάφους

 Η ΙΑΚ κυμαίνεται στα ορυκτά από λίγα μέχρι 60

me/100 g εδάφους, ενώ στα οργανικά εδάφη
υπερβαίνει τα 200 me/100 g εδάφους.

 Αργιλικά ορυκτά: μοντμοριλλονίτης, > ιλλίτης >

καολονίτης

 Κατιόντα: Η+, Ca++, Mg++, K+, NH4+

 Ανιόντα: SO4--, Cl-, PO4-, Co3--, NO3-
 Επί % ποσοστό των ανταλλάξιμων κατιόντων
της ολικής εναλλακτικής ικανότητας

 Δίνεται από τον τύπο: V = S/ C.E.C. X 100

 V = βαθμός κορεσμού με βάσεις

 S = Ca+Mg+Κ+Na
 C.E.C. = Ca+Mg+Κ+Na+Η

 Όταν ο βαθμός κορεσμού με βάσεις

 είναι <80%, το έδαφος έχει όξινη αντίδραση

 είναι >80% το έδαφος εμφανίζει αλκαλική

αντίδραση.
 Πρόσληψη κατιόντων από τις ρίζες (ένα μέρος)
ανταλλαγή κατιόντων

 Διαπνοή ριζών και φυτών CO2 αντιδρά Η20 δίνει

Η2CO3
 Εδαφικό διάλυμα: Η- HCO3+

 Ιόντα υδρογόνου, που δημιουργούνται από τη

δράση των ριζών ή τη δράση μικροοργανισμών,
αντικαθιστούν κατιόντα που υπάρχουν στα
κολλοειδή.

 Αυτά μεταβιβάζονται στο εδαφικό διάλυμα από

όπου αφομοιώνονται εύκολα
από τα φυτά.

 Η αφομοιωσιμότητα
των κατιόντων, εξαρτάται
 από τη δύναμη προσρόφησης,
 από το ποσοστό τους στο
εδαφοσύμπλοκο και
 από τον τύπο και τις ιδιότητες
των κολλοειδών.
 Η εναλλακτική ικανότητα προσδιορίζει τον
τρόπο και βαθμό λίπανσης.

 Λεπτόκοκκα, πλούσια σε οργανική ουσία

εναλλακτική ικανότητα > 15 me/100g

 Αμμώδη εδάφη εναλλακτική ικανότητα < 4

me/100g

 Θρόμβωση είναι η συνένωση των μεμονωμένων

τεμαχιδίων της αργίλου και ο σχηματισμός
μεγαλύτερων, τα οποία λόγω του βάρους τους δεν
μπορούν να αιωρούνται και καθιζάνουν.
 Η θρόμβωση ευνοείται από την παρουσία
ασβεστίου, υδρογόνου, οργανικής ουσία και
οξειδίων Fe, Al, Mn.
 Νάτριο, λίθιο την διασπορά
 Η θρόμβωση δημιουργεί σταθερή δομή και
αυξάνει την παραγωγικότητα του.
 Η πλαστικότητα η ικανότητα παραμόρφωσης
ενός σώματος με επίδραση εξωτερικής δύναμης.
 Εξαρτάται από την
ενυδάτωση της
στερεάς φάσης.
 Αυξάνεται με αύξηση
του νατρίου και
ελαττώνεται όταν
αυξάνεται το ασβέστιο.
 Η μεγάλη πλαστικότητα είναι αρνητική.

 Η συνοχή των εδαφικών υλικών οφείλεται στην

αμοιβαία έλξη των κολλοειδών τεμαχιδίων.

 Αυξάνεται όσο ελαττώνεται η υγρασία του

εδάφους, ενώ μειώνεται με αύξηση της
οργανικής ουσίας.
 Εδάφη που περιέχουν ορυκτά, τα οποία
διαστέλλονται σε μεγάλη ποσότητα, παθαίνουν
διόγκωση και συστολή όταν αυξομειώνεται η
υγρασία τους.
 Τα εδάφη αυτά κατά την περίοδο της ξηρασίας
συστέλλονται και σχηματίζουν μεγάλες ρωγμές οι
οποίες προκαλούν ζημιές στο ριζικό σύστημα των
φυτών.

 Ο βαθμός οξύτητας και η αλκαλικότητα

μετριέται με τον αρνητικό λογάριθμο της
συγκέντρωσης των ιόντων υδρογόνου στο
διάλυμα και συμβολίζεται ως pH.
 Ανάλογα με το pH, τα εδάφη χαρακτηρίζονται
 όξινα,
 ουδέτερα ή
 αλκαλικά.
 Το pH επηρεάζει τις φυσικοχημικές ιδιότητες
του εδάφους, τη δραστηριότητα φυτών και
μικροοργανισμών.
 Παράγοντες επηρεάζουν οξύτητα/αλκαλικότητα:
 Ο βαθμός κορεσμού με βάσεις <80% όξινο
 Ο τύπος των κολλοειδών
 Το είδος των ιόντων

 Το pH επηρεάζεται από το μητρικό υλικό.

 Γρανίτης, σχιστόλιθος και γνεύσιος pH < 5

 Φλύσχης, περιδοτίτης pH 5-6
 Σκληροί ασβεστόλιθοι pH > 6
 To pH του εδάφους μετριέται είτε με δείκτες,
είτε με ειδικά όργανα, τα πεχάμετρα.

 Στο εδαφικό σύστημα έχουμε ιόντα υδρογόνου

στην υγρή φάση τα οποία αντιπροσωπεύουν την
ενεργό οξύτητα (pH), ενώ στην στερεά φάση
αντιπροσωπεύουν την ανταλλάξιμη οξύτητα.
 ενεργός οξύτητα < ανταλλάξιμη οξύτητα
 Η σχέση τους είναι ανάλογη με τη μηχανική
σύσταση
 Στο εδαφικό σύστημα έχουμε ιόντα υδρογόνου
στην υγρή φάση τα οποία αντιπροσωπεύουν την
ενεργό οξύτητα (pH), ενώ στην στερεά φάση
αντιπροσωπεύουν την ανταλλάξιμη οξύτητα

 ενεργός οξύτητα < ανταλλάξιμη οξύτητα

 Η σχέση τους είναι ανάλογη με τη μηχανική

σύσταση

 Ρυθμιστική ικανότητα διαλύματος ονομάζομε

την ικανότητα του να αντιστέκεται στη μεταβολή
του pH του όταν προστεθεί βάση ή οξύ.

 Τα οργανικά και αργιλώδη εδάφη έχουν μεγάλη

ρυθμιστική ικανότητα, τα αμμώδη έχουν μικρή.
  Ισχυρά όξινα εδάφη περιορίζουν την
αφομοιωσιμότητα των P, K, S, Ca, Mg, M και B.
 Η εξυγίανση των όξινων εδαφών γίνεται με
προσθήκη ασβέστου, με μορφή CaO ή CaCO3 ή
και δολομίτη (CaCO3, MgCO3).
 Σε υψηλό pH τα φυτά δεν μπορούν τις αναγκαίες
ποσότητες Fe, Mn, B.
 Για τη μείωση της αλκαλικότητας
χρησιμοποιείται θειικό οξύ ή θειικός σίδηρος ή
θείο.

1. Τα κωνοφόρα γενικά προτιμούν

περισσότερο όξινες συνθήκες
από τα πλατύφυλλα. Η λιβαδική
βλάστηση προτιμά περισσότερο
ασβεστολιθικά εδάφη με
υψηλότερο ρΗ ή γενικά τα
πλούσια σε βάσεις εδάφη.
2. Η αντίδραση του εδάφους
μεταξύ 5 και 7 πολύ μικρή
σημασία έχει για τα δασοπονικά
είδη.
3. Όταν τα γυμνά εδάφη έχουν pΗ
μικρότερο από 5, μπορεί να είναι
φτωχά, εκπλυμένα με άσχημες
φυσικές ιδιότητες.
4. Όταν το pΗ είναι μεγαλύτερο
από 7,5 υπάρχει μεγάλο ποσοστό
CaCΟ3 και διαλυτών αλάτων.
5. Στα δασικά φυτώρια, για την
παραγωγή κωνοφόρων, το
καλύτερο pH είναι μεταξύ 5 και
6 και για παραγωγή
πλατύφυλλων 5,6 μέχρι 6,6.

6. Εδάφη λιγότερο όξινα ή ελαφρώς αλκαλικά

καλύπτονται ευκολότερα από ποώδη βλάστηση
7. Αραιώσεις, αποψιλωτικές υλοτομίες και πυρκαγιές
προκαλούν σημαντική αύξηση του pΗ
 Δρ. Γεώργιος Ζαΐμης

Αποτελείται από πολύπλοκες ενώσεις οι οποίες

παράγονται από τα υπολείμματα των φυτικών και
ζωικών οργανισμών, με την επίδραση βιολογικών,
χημικών και φυσικών παραγόντων.
Η οργανική ουσία:
 προστατεύει τη δομή του εδάφους,
 βελτιώνει την ισορροπία του νερού στο έδαφος,
 είναι μια συνεχής πηγή θρεπτικών στοιχείων,
 εμποδίζει τη διάβρωση του εδάφους και
 επηρεάζει την ικανότητα ανταλλαγής των κατιόντων.
Η διεργασία της αποσύνθεσης γίνεται με την
βοήθεια των οργανισμών που ζουν στο έδαφος και
σχηματίζεται ουσία με βαθύ φαιό χρώμα
Οργανική ουσία γενικός όρος για το ποσό στην
επιφάνεια και στο έδαφος.

 Χούμος το μέρος της οργανικής ουσίας του

εδάφους που είναι τελείως άμορφο και δεν έχει
κυτταρική δομή χαρακτηριστική του φυτού ή
οργανισμού από τα οποία προήλθε.
 Η σύστασή του ποικίλει ποιοτικά και ποσοτικά
ανάλογα με τη φύση των θρεπτικών στοιχείων
των φυτικών υπολειμμάτων.
 Η οργανική ουσία αποτελείται από πρόσφατα
οργανικά υπολείμματα, από αυτά που έχουν
υποστεί διάσπαση ή αλλοίωση και από τον χούμο.
Τα τελικά προϊόντα της αποσύνθεσης είναι ο
σταθερός χούμος
 Κολλοειδή
 Ελευθερώνουν
K, Ca, P, S
 Συγκολλητικός
 Αργιλοχουμικό
σύμπλοκο

1. Το 10-15% από ενώσεις γνωστής χημικής

σύνθεσης, όπως
 πρωτεΐνες
 προϊόντα αποσύνθεσής τους.
2. Το 85-90% ουσίες του εδαφικού χούμου. δεν
μπορούν να ταξινομηθούν σε οποιαδήποτε
ομάδα της οργανικής χημείας.
 χουμικές ουσίες
 χουμικά οξέα
 φουλβικά οξέα
 υματομελανικά οξέα.
 Κύρια πηγή οργανικής ουσίας στο έδαφος είναι
τα φυτικά υπολείμματα.
 Τα δασικά εδάφη και οι λειμώνες περιέχουν
μεγαλύτερο ποσοστό οργανικής ουσίας από τα
καλλιεργούμενα.
 Η καλλιέργεια του εδάφους μειώνει την
οργανικής ουσίας κατά 30-60%
 Η εκχέρσωση των εδαφών πρέπει να
αποφεύγεται.

 Οι αραιώσεις των πυκνών δασοσυστάδων

βοηθούν την αποσύνθεση της οργανικής ουσίας

 Βαριά εδάφη διατηρούν την οργανική ουσία,

ελαφριά την μειώνουν

 Οι κλιματικές συνθήκες της χώρας μας είναι

ευνοϊκές για την αποσύνθεση της οργανικής
ουσίας
1. Οργανισμοί του εδάφους
 Μύκητες – φτωχά εδάφη, υγρό και ψυχρό κλίμα,
όξινες συνθήκες – αργός ρυθμός - Mor χούμος
ακατέργαστος
 Σκουλήκια, βακτήρια, ακτινομύκητες – ευνοϊκές
συνθήκες – ταχύτερος ρυθμός – Mull κατεργασμένος
αναμιγμένος
 Άνθρωπος – καλλιέργειες –
μεταβολή οργανισμούς –
μεταβολή διαδικασίες
2. Αντίδραση του εδάφους
 Το pH επηρεάζει τη μικροβιολογική δραστηριότητα.

3. Εφοδιασμός του εδάφους με νερό

 Μικρή ποσότητα δημιουργεί αερόβιες συνθήκες,
κατάκλισή του αναερόβιες.

4. Θερμοκρασία
 Η καλύτερη θερμοκρασία για ανάπτυξη τους είναι από
25-35οC.

1. Εφοδιασμός του εδάφους με θρεπτικά στοιχεία

 Όλα τα θρεπτικά στοιχεία απαραίτητα για
μικροοργανισμούς.
 Ευνοϊκές συνθήκες με C:N = 10:1.
 Aν C/N>50/1, είναι απαραίτητη η αζωτούχος λίπανση.

2. Ανθρακικό ασβέστιο
 Η ταχύτητα αποσύνθεσης των φυτικών υπολειμμάτων
σε εδάφη πλούσια σε CaCO3 είναι μεγαλύτερη και
συνήθως σχηματίζεται χούμος τύπου Mull.
 Το επιφανειακό στρώμα που καλύπτει τα δασικά
εδάφη με διαφορετικό βαθμό αποσύνθεσης και
μπορεί να είναι αναμιγμένο με ανόργανο έδαφος
 Αντικατοπτρίζει – εδαφικές συνθήκες
 Επηρεάζει – παραγωγικότητα (θρεπτικά
συστατικά, φυσικές και υδατικές συνθήκες)
 Ορίζοντες μετασχηματισμό υπολειμμάτων
 Χουμοποίηση, πάχος - σχέση ηλικία και
συνθήκες αποσύνθεσης

 Οι περισσότεροι δασικοί χούμοι έχουν ορίζοντες

 L – επιφανειακός, χαλαρό στρώμα φυτικών
υπολειμμάτων, ευδιάκριτες αρχικές δομές

 F – κάτω από L, παλαιοτέρα υπολείμματα, μεγαλύτερο

βαθμό αποσύνθεσης - δομή υπολείμματα διακρίνονται
μερικώς

 H – λεπτά διαμερισμένη οργανική ουσία, αρχικές

δομές δεν αναγνωρίζονται μακροσκοπικά

 Άλλη διάκριση σε Αοο και Αο

 Χούμος τύπου Mull ή ενδοχούμος
 Η καλύτερη μορφή χούμου, γιατί αποτελείται από
καλά αποσυντεθημένη οργανική ουσία, ανακατεμένη
με το ανόργανο έδαφος.
 Επικρατούν, βακτήρια, ακτινομύκητες, σκουλήκια
 Σχηματίζεται σε γόνιμα και βιολογικά ενεργά εδάφη
όπου υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες για γρήγορη
αποσύνθεση και χουμοποίηση.
 Προέρχεται από φυτικά υπολείμματα πλούσια σε
θρεπτικά στοιχεία, πλατύφυλλων ειδών, και η
οργανική ουσία κυμαίνεται από 5-30%.

 Χούμος τύπου Mor ή εκτοχούμος

 Ακατέργαστος ή όξινος ή επικείμενος χούμος.

 Σχηματίζεται σε φτωχά σε άζωτο και βάσεις όξινα

εδάφη και ψυχρά κλίματα (δάση κωνοφόρων).

 Μερική αποσύνθεση της οργανικής ουσίας.

 Οργανική ουσία – θρεπτικά συστατικά
 Αφομοιώσιμα ΜΟΝΟ μετά από διάσπαση

 Μορφές ενώσεων
 ανθρακούχες
 Αζωτούχες
 Θειούχες
 Φωσφορούχες
 Άλλες
Φυσικές
 Δίνει σκοτεινό χρώμα και επηρεάζει τις θερμικές
ιδιότητες του εδάφους
 Ενισχύει τη δημιουργία δομής και τη
σταθερότητα των συσσωματωμάτων.
 Κάνει το έδαφος περισσότερο εύθρυπτο, γιατί
ελαττώνει την πλαστικότητα και συνεκτικότητά
του.
 Αυξάνει την ωφέλιμη υγρασία και την
υδατοχωρητικότητα του εδάφους.

Χημικές
 Συμμετέχει στην ικανότητα ανταλλαγής
κατιόντων του εδάφους.
 Συντελεί στη χημική αποσάθρωση.

 Δίνει τροφή στους μικροοργανισμούς, οι οποίοι

με πολλούς τρόπους επηρεάζουν τις ιδιότητες του
εδάφους (οξείδωση, αναγωγή, αποσάθρωση).
 Δίνει θρεπτικά στοιχεία όπως Ν, Ρ, S κ.ά. στα
φυτά όπως αναφέρεται παραπάνω.
Δασικός τάπητας λέγεται το στρώμα των οργανικών
υπολειμμάτων που βρίσκεται στην επιφάνεια
των δασοσκεπών εκτάσεων, το οποίο
αποτελείται από χουμοποιημένα ή μη οργανικά
υπολείμματα και χαρακτηρίζει τα δασικά εδάφη.

 Η ποσότητα και το είδος του χούμου επηρεάζει

τη γονιμότητα και παραγωγικότητα των δασικων
εδαφών.
 Βελτιώνει τις φυσικές, χημικές και βιολογικές
ιδιότητες του εδάφους.
 Αποτελεί κύρια πηγή αζώτου και άλλων θρεπτικών
στοιχείων για την ανάπτυξη των φυτών.
 Τροποποιεί και μεταβάλει τη θερμοκρασία και
υγρασία του εδάφους και περιορίζει την εξάτμιση.
 Βελτιώνει την μηχανική σύσταση και δομή.
 Έχει θετική επίδραση στο πορώδες, τον αερισμό και
τη διείσδυση του νερού.
 Τα φυτικά υπολείμματα των πλατύφυλλων
αποσυντίθενται ευκολότερα από τα κωνοφόρα.

 Είναι παραδεκτό ότι ο τύπος χούμου Mull είναι

πιο κατάλληλος από το χούμο τύπου Mor για την
ανάπτυξη των δασοπονικών ειδών.

 Ο χούμος τύπου Mor όταν συσσωρεύεται σ’ ένα

έδαφος έχει δυσμενή επίδραση στην αύξηση των
δέντρων καθώς και στις ιδιότητες του εδάφους.

 Η επίδραση αυτή συνίσταται στη μεγαλύτερη

δέσμευση θρεπτικών στοιχείων σε οργανική
μορφή, στην πολύ όξινη αντίδραση και στο
σχηματισμό ευδιάλυτων οργανικών οξέων.
 Οι οργανισμοί του εδάφους έχουν σχέση με τον
σχηματισμό του εδάφους, την αποσύνθεση των
οργανικών υπολειμμάτων, τη διάθεση θρεπτικών
στοιχείων στα φυτά και την ανακύκλωσή τους.
 Το είδος, ο αριθμός και η δραστηριότητα των
οργανισμών στο έδαφος εξαρτάται από:
1. Τους κλιματικούς παράγοντες (θερμοκρασία,
υγρασία)
2. Τους εδαφικούς παράγοντες (αερισμός, ρΗ,
θρεπτικά στοιχεία)
3. Τη σύνθεση και κατάσταση της βλάστησης

Διακρίνονται στις εξής κατηγορίες:

 Μικροχλωρίδα
 βακτήρια, μύκητες, ακτινομύκητες και φύκη.
 Μικροπανίδα
 πρωτόζωα, νηματώδεις, σκουλήκια και έντομα.

 Μεσοπανίδα και μακροπανίδα

 Ποντίκια και άλλα μικρά ζώα.
 Αυτότροφοι – συνθέτουν οργανικές ενώσεις με
CO2 για δόμηση κύτταρων (φύκη, λίγα βακτήρια)
 Ετερότροφοι – ενέργεια οξείδωση οργανικής
ουσίας (βακτήρια, μύκητες, ακτινομύκητες )

 Αερόβιοι – έχουν την ανάγκη αέρια για ανάπτυξη

(βακτήρια, μύκητες, ακτινομύκητες )
 Αναερόβιοι – χωρίς αέρα (λίγα βακτήρια, ζύμες)
Βακτήρια
 Τα βακτήρια του εδάφους είναι πολύ δραστήρια
και πραγματοποιούν βιοχημικές μεταβολές στο
χώμα. Διασπούν τα φυτικά και ζωικά
υπολείμματα.
 Το άζωτο της ατμόσφαιρας δεσμεύεται σε πολλές
περιπτώσεις από τα παρακάτω βακτήρια:
 Συμβιωτικά βακτήρια τα οποία συμβιούν με τα φυτά
της οικογένειας ψυχανθών και δεσμεύουν το
ατμοσφαιρικό άζωτο.
 Μη συμβιωτικά βακτήρια. Όπως π.χ. το Azotobacter
και το Clostridium.
Ακτινομύκητες
 Είναι μονοκύτταροι μικροοργανισμοί που
αποσυνθέτουν την οργανική ουσία.
Αναπτύσσονται σε υγρά, με καλό αερισμό και
αλκαλικά εδάφη.

Μύκητες
 Είναι πολυκύτταροι ετερότροφοι και αερόβιοι
μικροοργανισμοί. Βρίσκονται σε όλες τις τιμές
του pH, προτιμούν όξινα εδάφη.
 Ανάλογα με τον τρόπο διατροφής οι μύκητες
είναι: 1) παρασιτικοί, προκαλούν ασθένειες 2)
σαπροφυτικοί, αποσυνθέτουν την οργανική ύλη
και 3) συμβιούντες, δεσμεύουν άζωτο.
Μύκητες

Μυκόρριζα
 Η συμβίωση μυκήτων με τις ρίζες των δασικών
δέντρων με την ανάπτυξη μυκηλιακών υφών
λέγεται μυκόρριζα.
 Εκτότροφη μυκόρριζα (Hartig). Οι μυκηλιακές υφές
περιβάλλουν τα ριζίδια και εισχωρούν στους
μεσοκυττάριους χώρους των ριζικών κυττάρων.
Συναντάται σε πεύκα, ελάτη, λεύκη, οξιά, κλπ.
 Eνδότροφη μυκόρριζα. Οι μυκηλιακές υφές μπαίνουν
και μέσα στα ριζικά κύτταρα και δεν προκαλούν
διόγκωση των ριζιδίων. Τη βρίσκουμε σε όλα τα είδη
εδαφών, στον κέδρο, καρυδιά, πλατάνι κλπ.
 Εκτοενδότροφη μυκόρριζα με χαρακτηριστικά των
δύο προηγούμενων και μικρή οικολογική σημασία.

 Εκτότροφη μυκόρριζα (Hartig). Οι μυκηλιακές υφές

περιβάλλουν τα ριζίδια και εισχωρούν στους
μεσοκυττάριους χώρους των ριζικών κυττάρων.
Συναντάται σε πεύκα, ελάτη, λεύκη, οξιά, κλπ.
 Eνδότροφη μυκόρριζα. Οι μυκηλιακές υφές μπαίνουν
και μέσα στα ριζικά κύτταρα και δεν προκαλούν
διόγκωση των ριζιδίων. Τη βρίσκουμε σε όλα τα είδη
εδαφών, στον κέδρο, καρυδιά, πλατάνι κλπ.
 Εκτοενδότροφη μυκόρριζα με χαρακτηριστικά των
δύο προηγούμενων και μικρή οικολογική σημασία.
1. Αυξάνεται η δραστική επιφάνεια των ριζών.
2. Αυξάνεται η απορρόφηση, αποθήκευση και ο
εφοδιασμός των φυτών με θρεπτικά στοιχεία.
3. Αυξάνεται διάσπαση βιολογικά σύνθετων οργανικών
και ανόργανων ουσιών, αποτέλεσμα αύξηση
διαθέσιμων θρεπτικών στοιχείων για φυτά.
4. Αυξάνεται η ανθεκτικότητα των φυτών στην
ξηρασία, υψηλές θερμοκρασίες και παθογόνους
μικροοργανισμούς.
5. Παράγουν αυξίνες, που εντατικοποιούν το
μεταβολισμό των δέντρων.

Η ανάπτυξη της μυκόρριζας επηρεάζεται από:

1. Την γονιμότητα του εδάφους

2. Την υγρασία

3. Τη θερμοκρασία

4. Το ρΗ του εδάφους

5. Τα φυτικά υπολείμματα και την οργανική ουσία

του εδάφους
6. Από την προσθήκη λιπασμάτων και την
ασβέστωση των εδαφών
 Δρ. Γεώργιος Ζαΐμης

 Τυπικό έδαφος (πηλώδες) μισοί πόροι αέρα άλλοι

μισοί νερό.
 Νερό επηρεάζει χημική και φυσική συμπεριφορά
 Μέσο διάλυσης και μεταφοράς θρεπτικών
συστατικών
 Απαραίτητο
φωτοσύνθεση και
διαπνοή
Η υγρασία του εδάφους επηρεάζει τους
οικολογικούς παράγοντες:
 Θερμοκρασία

 Αερισμό,

 Δραστηριότητα των μικροοργανισμών,

 Πρόσληψη των θρεπτικών στοιχείων

 Συγκέντρωση των τοξικών ουσιών.

Η έλλειψη υγρασίας περιορίζει την ανάπτυξη των

φυτών περισσότερο από κάθε άλλο οικολογικό
παράγοντα.
 Αποτελεσματικότητα χρήσης του εδαφικού νερού
εκφράζεται με το πηλίκο διαπνοής.
 Πηλίκο διαπνοής λέγεται το ποσό του νερού που
διαπνέεται σε χιλιόγραμμα για τη δημιουργία ενός
χιλιόγραμμου ξηρής φυτικής μάζας.
 Εξαρτάται: α) είδος του φυτού, β) εδαφικές
συνθήκες και γ) κλιματικές συνθήκες.
 Μεγαλύτερο όσο ξηρότερο και φτωχότερο είναι το
έδαφος.
 Οι τιμές του 170‐350 kg/kg ξηρής φυτικής ουσίας

 Δύναμη συγκράτησης του νερού από το έδαφος

είναι αποτέλεσμα: α) δυνάμεων συνοχής, β)
δυνάμεων συνάφειας και γ) επιφανειακής τάσης

 Ασκούνται από τα συστατικά του εδάφους

 Καθορίζουν ευκολία που συγκρατείται και

κινείται το νερό από το έδαφος
 Ανάλογα με τη δύναμη συγκράτησης του νερού
από το έδαφος το νερό διακρίνεται:

1. Διηθητό ή ελεύθερο νερό

2. Τριχοειδές νερό
3. Υγροσκοπικό νερό
4. Προσροφημένο νερό
 Το διηθητό νερό καταλαμβάνει τους μεγάλους
πόρους διαμέτρου > 0,06mm και τους κενούς
χώρους και κινείται προς τα κάτω με την
επίδραση της βαρύτητας.
 Σε εδάφη που δεν στραγγίζονται καλά, το νερό
αυτό είναι βλαβερό για την ανάπτυξη των φυτών,
επειδή όταν παραμένει για μεγάλο χρονικό
διάστημα γεμίζει τους πόρους και διώχνει τον
εδαφικό αέρα.

 Το τριχοειδές νερό αποτελεί την κύρια πηγή

υγρασίας για τα φυτά για την ανάπτυξή τους.
 Αντιπροσωπεύει την υγρασία που αποθηκεύεται
στο έδαφος και την οποία χρησιμοποιούν τα φυτά
μεταξύ των περιόδων βροχής ή άρδευσης.
 Η ταχύτητα της τριχοειδούς κίνησης εξαρτάται
1. Τη διαφορά υγρασίας,
2. την υφή και τη δομή του εδάφους
3. συνθήκες στην επιφάνεια του εδάφους σε
ανοδικότητα.
 Το υγροσκοπικό νερό βρίσκεται προσροφημένο
με μορφή πολύ λεπτών στρωμάτων

 γύρω από τους κόκκους του εδάφους

 μπορεί να κινείται μόνο υπό μορφή υδρατμών.

 Συγκρατείται με μυζητική δύναμη 31‐10.000 ατμ.

 Το προσροφημένο νερό βρίσκεται στους

ενδοκρυσταλλικούς χώρους των ορυκτών της
αργίλου (μοντμοριλλονίτη και βερμικουλίτη)

 Δεν κινείται ούτε προσλαμβάνεται από τα φυτά.

 Η ποσότητα του νερού που συγκρατείται από το
έδαφος με διαφορετική μυζητική δύναμη,
καθορίζει:

 το διαθέσιμο νερό στα φυτά,

 το ποσό του νερού για τις αρδεύσεις
 την τεχνική στράγγισης του εδάφους

 Οι κατηγορίες εδαφικής υγρασίας είναι:

1. Νερό κορεσμού
2. Υδατοϊκανότητα ή αγροϊκανότητα του εδάφους
3. Ισοδυναμική υγρασία
4. Σημείο μόνιμης μάρανσης
5. Διαθέσιμη υγρασία
Νερό κορεσμού
 Είναι το νερό που βρίσκεται στο έδαφος με
μηδενική τάση

 Γεμίζει όλους τους

μεγάλους πόρους
και μικροπόρους

 Έχει διώξει τον

εδαφικό αέρα.

Υδατοϊκανότητα ή αγροϊκανότητα του εδάφους

 Είναι η μεγαλύτερη ποσότητα νερού που μπορεί
να συγκρατήσει ένα έδαφος στη φυσική του
κατάσταση,
 δηλαδή είναι η ποσότητα του νερού που
συγκρατεί ένα έδαφος 2 έως 3 ημέρες μετά από
την διαβροχή του και όταν η ελεύθερη στράγγιση
του είναι μηδενική.
 Αμμώδη 12%, μέσα 24%, αργιλώδη 36%
Ισοδύναμη υγρασία
 Είναι η ποσότητα του νερού που συγκρατείται
από δείγμα εδάφους πάχους 1 cm το οποίο
προηγουμένως έχει κορεστεί με νερό

 Στη συνέχεια υποβάλλεται κατάλληλα σε

φυγόκεντρο δύναμη 1000πλάσια της βαρύτητας
για 30 λεπτά της ώρας.

Σημείο μόνιμης μάρανσης

 Είναι το ποσό του νερού το οποίο συγκρατείται
από το έδαφος τόσο ισχυρά,
 Τα φυτά δεν μπορούν να προσλάβουν την
ποσότητα νερού για να εξισορροπήσουν τη
διαπνοή,
 Αποτέλεσμα να μαραίνονται μόνιμα.

 Αμμώδη 2%, αργιλώδη 30%

Διαθέσιμη υγρασία
 Είναι η ποσότητα του νερού που μπορούν να
αξιοποιήσουν τα φυτά για τις ανάγκες τους.
 Αποτελεί τη διαφορά μεταξύ της
υδατοϊκανότητας και του σημείου μόνιμης
μάρανσης.
 Εξαρτάται από τη: - μηχανική σύσταση, -δομή,
πορώδες, -οργανική ουσία
Ποσοτική έκφραση της εδαφικής υγρασίας
 Δειγματοληψία

Υγρασία σε βάρος (%) =

Βάρος νερού / βάρος ξηρού εδάφους Χ 100
Φυσικές συνθήκες
 Η μέθοδος Bouyoucos (πλακίδια αντίστασης)

 Γύψινο πλακίδιο, δυο ανοξείδωτα πλακίδια από

χάλυβα, μετρητή
 Γύψινο πλακίδιο προσέγγιση υγρασίας εδάφους

Φυσικές συνθήκες
 Τα τασίμετρα ή τενσιόμετρα

 Σωλήνας – καταλήγει σε πορώδες κύπελλο –

μανόμετρο βαθμολογημένο CB
Φυσικές συνθήκες
 Η συσκευή νετρονίων (ραδιενεργός μέθοδος)

 Οπή στο έδαφος – μεταλλικό κυλινδρικός

σωλήνας – (εμποδίζει είσοδο νερού)

 Στην άκρη του σωλήνα

πηγή ταχέων νετρονιων

Φυσικές συνθήκες
 Η συσκευή νετρονίων (ραδιενεργός μέθοδος)
 Στο μεσογειακό τύπο κλίματος, η μεγάλη ξηρή
και θερμή περίοδο, συμπίπτει με τη βλαστική
περίοδο, δηλαδή τότε που τα φυτά χρειάζονται
περισσότερη υγρασία.

 Η ποσότητα της υγρασίας που συγκρατεί ένα

δασικό έδαφος εξαρτάται από το κλίμα, τις
εδαφικές ιδιότητες, τη βλάστηση και την
τοπογραφία της περιοχής.
  Οι απαιτήσεις των δέντρων αυξάνονται την
άνοιξη και το καλοκαίρι λόγω μεγαλύτερης
εξατμισοδιαπνοής.
 Τότε, ορισμένα στρώματα του εδάφους είναι
δυνατό να φθάσουν στο σημείο μόνιμης
μάρανσης.

Τα εδάφη με μεγάλη διαθέσιμη υγρασία είναι:

1. Μέση μηχανική σύσταση (πηλώδη, ιλυοπηλώδη,

ελαφρά αργιλοπηλώδη)
2. Εχουν καλή και ισχυρή δομή
3. Περιέχουν ικανοποιητική ποσότητα οργανικής
ουσίας
4. Βόρειες εκθέσεις και μικρές κλίσεις
Παράγοντες αναδασώσεις
1. Το ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων και διακύμανσή

2. Ύψος βροχής αυξητική περίοδο Μαΐου‐ Σεπτεμβρίου

3. Μηχανική σύσταση, δομή, οργανική ουσία,

περιεκτικότητα σε λίθους - καθορίζουν το πορώδες
και διαθέσιμη υγρασία που το έδαφος μπορεί να
συγκρατήσει
4. Βάθος εδάφους και μητρικό υλικό

5. Ύπαρξη στρωμάτων με διαφορετική μηχανική

σύσταση και το βάθος που παρατηρούνται

Μετρά αναδασώσεις ξηρές περιοχές

1. Εκλογή του κατάλληλου δασοπονικού είδους
ανθεκτικού στη ξηρασία.
2. Κατεργασία του εδάφους πριν από την φύτευση

3. Αμμώδη εδάφη, προσθέτουμε σε κάθε λάκκο τύρφη

10 cm σε βάθος 30‐50 cm. Αυξάνεται η
υδατοϊκανότητα.
4. Χρήση καλού φυτευτικού υλικού.
Μετρά αναδασώσεις ξηρές περιοχές
5. Πρέπει να καλλιεργείται το έδαφος τα πρώτα χρόνια
μετά τη φύτευση και να καταστρέφεται η
ανταγωνιστική βλάστηση
6. Κατασκευή αναβαθμίδων ή αυλακώσεων κατά τις
ισουψείς γραμμές σε επικλινή εδάφη, για τη
συγκράτηση του νερού
7. όπου δικαιολογείται, άρδευση.

Εμπειρική εκτίμηση της υγρασίας:

 Κάθυγρο έδαφος όταν σκάψουμε ένα έδαφος και
τρέχει νερό, υγρό όταν πιέσουμε ένα έδαφος και
αφήνει σταγόνες,
 Νωπό όταν αφήνει υγρασία όταν το πιέσουμε στα
δάκτυλα.
 Ξηρό όταν δεν αφήνει υγρασία όταν το πιέσουμε
στα δάκτυλα αλλά δεν γίνεται σκόνη.
 Κατάξηρο όταν το πιέσουμε στα δάκτυλα και
γίνεται σκόνη.
Δασοπονικά είδη ανάλογα με απαιτήσεις τους σε
εδαφική υγρασία διακρίνονται:
1. Υγρόφυτα είναι τα φυτά που αναπτύσσονται σε
υγρά και κάθυγρα εδάφη
2. Μεσουγρόφυτα αναπτύσσονται σε υγρό και
νωπό έδαφος.
3. Μεσόφυτα αναπτύσσονται σε νωπό και μέτρια
νωπό έδαφος
4. Μεσόξηρα αναπτύσσονται σε μέτρια νωπό μέχρι
μέτρια ξηρό έδαφος.
5. Ξηρόφυτα αναπτύσσονται σε ξηρά εδάφη.

Δρ. Γεώργιος Ζαΐμης

 Ανακύκλωση θρεπτικών στοιχείων λέγεται η
κίνηση των θρεπτικών στοιχείων και ο
ανεφοδιασμός δασικών οικοσυστημάτων με
θρεπτικά συστατικά
 Οικοσύστημα –
 Απελευθέρωση ουσιών –
αποσύνθεση
 Απορρόφηση & χρησιμοποίηση
 Επιστροφή με υπολείμματα

 Η ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων στο

οικοσύστημα αναφέρεται στην επαναχρησιμοποίηση
των ίδιων θρεπτικών στοιχείων για περισσότερες
από μια φορά.
 Οικοσύστημα δάσος-έδαφος
παρατηρείται είσοδος & έξοδος
θρεπτικών στοιχείων από το
οικοσύστημα, μετακίνηση
στοιχείων από ορισμένα μέρη
του συστήματος σε άλλα και
κατανομή μέσα δασικό οικοσύστημα.
 Δάσος παραγωγικό οικοσύστημα – λειτουργιά
εξαρτάται από την ανακύκλωση
 Ανάπτυξη φυτών – συνεχή μετακίνηση θρεπτικών
στοιχείων – έναποθέση σε νέες θέσεις
 Μικρό μέρος για φυτά – επιστρέφουν ως φυτικά
υπολείμματα και την βροχή

 Μοναδικό τρόπο συντήρησης και βελτίωσης

παραγωγικότητας δασικών εδαφών
 Γεωχημικός ή
ανοικτός κύκλος
 Βιοχημικός ή
κλειστός κύκλος
 Τρόπος μετακίνησης των θρεπτικών στοιχείων

 Προσθήκες των θρεπτικών στοιχείων

 Αφαίρεση των θρεπτικών

στοιχείων

Προσθήκες των θρεπτικών στοιχείων

1) Από την ατμόσφαιρα

 Η ατμόσφαιρα εφοδιάζει το οικοσύστημα δάσος –

έδαφος με C, N,S και με μικρές ποσότητες με Na,
Ca, Mg.
 Το CO2 της ατμόσφαιρας, ικανοποιεί πλήρως τις
ανάγκες των φυτών σε C.
Προσθήκες των θρεπτικών στοιχείων
1) Από την ατμόσφαιρα

 Το Ν εισέρχεται από την ατμόσφαιρα με την βροχή

και με την δέσμευσή του από συμβιωτικούς κα μη
συμβιωτικούς μικροοργανισμούς

Προσθήκες των θρεπτικών στοιχείων

2) Από την αποσάθρωση των πετρωμάτων και
ορυκτών
 Αποτελεί την κύρια πηγή θρεπτικών στοιχείων για
το σύστημα δάσος-έδαφος, εκτός από το N και το S.
 Επειδή η αποσάθρωση των

πετρωμάτων γίνεται συνέχεια

δίνει σημαντικές ποσότητες
θρεπτικών στοιχείων στο
έδαφος.
Αφαίρεση των θρεπτικών στοιχείων
 Η απώλεια θρεπτικών στοιχείων από το έδαφος
μπορεί να γίνει σε αέρια μορφή, όπως το άζωτο.
 Κάψιμο των φύλλων, των κλαδιών και του δασικού
τάπητα.

Αφαίρεση των θρεπτικών στοιχείων

 Με την απομάκρυνση επιφανειακού εδάφους που
προκαλείται από ισχυρούς ανέμους.
 Επιφανειακή απορροή και αποστράγγιση νερού.
 Η ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων με μορφή
κλειστού κύκλου λέγεται βιοχημικός κύκλος.
 Τα φυτά απορροφούν θρεπτικά στοιχεία για την
ανάπτυξή τους.
 Επιστρέφουν και πάλι στο έδαφος σαν φυτικά μέρη.

Φορείς του βιοχημικού κύκλου είναι:

 φυτικά υπολείμματα,
 διαπερώσα βροχή,
 κορμοαπορροή,
 έκπλυση θρεπτικών στοιχείων
από το δασικό τάπητα
προς το έδαφος
 παρεδαφιαία βλάστηση.
Διαπερώσα βροχή
 Νερό της βροχής διαπερνά
την κομοστέγη και εκπλύνει
θρεπτικά στοιχεία από την
υπέργεια βιομάζα.
 Οι ποσότητες των θρεπτικών
στοιχείων που βρίσκονται
στη διαπερώσα βροχή είναι
μεγαλύτερες από την
ποσότητα στη βροχή.

Διαπερώσα βροχή
Κορμοαπορροή

 Η ποσότητα της βροχής που

φθάνει στο έδαφος ρέοντας
κατά μήκος του κορμού.
 Το νερό της κορμοαπορροής
εμπλουτίζεται με θρεπτικά
στοιχεία που εκπλύνονται από
τα φύλλα, τα κλαδιά, τον κορμό
και τους μικροοργανισμούς που
ζουν σ’ αυτά.

Κορμοαπορροή
Φορείς του βιοχημικού κύκλου είναι:

Φορείς του βιοχημικού κύκλου είναι:

 Ο ορθολογικός χειρισμός των δασικών
οικοσυστημάτων
 για την διατήρηση της παραγωγικής ικανότητάς
τους
 απαιτεί τη γνώση των επιπτώσεων των
διαφόρων δασοκομικών χειρισμών
 πάνω στην ανακύκλωση των θρεπτικών
στοιχείων.

Οι βασικοί δασοκομικοί χειρισμοί είναι:

 Αποψιλωτικές υλοτομίες
 Φωτιά
 Βοσκή
 Μονοκαλλιέργειες
 Γεωργική καλλιέργεια
δασικών εδαφών.
Αποψιλωτικές υλοτομίες
 Η ανακύκλωση θρεπτικών στοιχείων διακόπτεται
και με τη μεταβολή των υδροθερμικών συνθηκών

 Αύξησης θερμοκρασίας και υγρασίας

 Επιταχύνονται οι διεργασίες που έχουν

καταστροφικό χαρακτήρα,

Αποψιλωτικές υλοτομίες επίδραση εξαρτάται

 κλιματικές συνθήκες

 φυσική κατάσταση του εδάφους

 μεταφορά των ξύλων

 χρόνο έκθεσης του γυμνού εδάφους

Επιδράσεις από αποψιλωτικές υλοτομίες
 Διακοπή ανακύκλωσης θρεπτικών στοιχείων

 Έκπλυση θρεπτικών στοιχείων

 Απώλεια θρεπτικών συστατικών με

επιφανειακή απορροή
και αύξηση διάβρωσης
εδάφους
 διάσπαση οργανικής

ουσίας

Φωτιές
 Καύση βλάστησης και δασικού τάπητα

 Ελευθερώνονται στοιχεία στη στάχτη, όπως K, P,

N, Ca, Mg
 Χάνονται με τη διάβρωση νερά της βροχής και τον
αέρα
 ή εμπλουτίζουν το έδαφος με τη διείσδυση του
επιφανειακού νερού.
Οι επιδράσεις των πυρκαγιών εξαρτώνται:
 Ένταση της φωτιάς

 Κλιματικές συνθήκες

 Τοπογραφία

 Είδος και πυκνότητα

βλάστησης
 Είδος και κατάσταση

εδάφους.

Βόσκηση
 Η ανακύκλωση θρεπτικών στοιχείων διακόπτεται
και με τη μεταβολή των υδροθερμικών συνθηκών

 Αύξησης θερμοκρασίας και υγρασίας

 Επιταχύνονται οι διεργασίες που έχουν

καταστροφικό χαρακτήρα,
Βόσκηση
 Συμβάλει στην υποβάθμιση
και μείωση της παραγωγής
των συστάδων
 Παρεμποδίζει τη φυσική
αναγέννηση ή και την
καθιστά αδύνατη
 Υποβαθμίζει το έδαφος με
την αύξηση της διάβρωσης
εδάφους

Γεωργική καλλιέργεια
 Εκχέρσωση και γεωργική
καλλιέργεια εδαφών της
δασικής βλάστησης
 Μεταβάλλει σημαντικά
ανακύκλωση θρεπτικών
στοιχείων
 Οδηγεί βαθμιαία στην
υποβάθμιση τους
 Δρ. Γεώργιος Ζαΐμης

 Μεταφορά νερού
 Ατμόσφαιρα στην επιφάνεια της γης
 Κίνηση πάνω στην επιφάνεια της γης
 Επιστροφή στην ατμόσφαιρα
 Υδρολογικός κύκλος
 Νερό πέφτει στην επιφάνεια της γης με
ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα

κινείται στην
επιφάνεια και εξατμίζεται
διαμέσου από τα φυτά
ρευμάτων και διηθείται
(διαπνοή) και
ποταμών στο έδαφος
από την
καταλήγει στη επιφάνεια
θάλασσα. του εδάφους.

Νερό εισέρχεται στο έδαφος

Μέρος συγκρατείται από το έδαφος
Χρησιμοποιείται ανάπτυξη φυτών
Υπόλοιπο βαθύτερα στρώματα
Τροφοδοτεί πήγες, υπόγεια νερά

Νερό φυτών
Μεγαλύτερο μέρος διαπνέεται
Μικρό μέρος ενσωματώνεται

Νερό πάλι στην ατμόσφαιρα

Επιστρέφει στην γη - κατακρημνίσματα
 Έδαφος, δασική βλάστηση και ανθρωπινοί
χειρισμοί επηρεάζουν άμεσα

 Διείσδυση και διήθηση νερού

 Επιφανειακή απορροή
 Ικανότητες να συγκρατεί ποσότητες νερού
(έδαφος - φυτά)

 Νερό που αποθηκεύεται στο έδαφος

1. Επίδραση εδαφικών ιδιοτήτων
 Μηχανική σύσταση

 δομή, βάθος του εδάφους

 φύση και την ποσότητα δασικού τάπητα

 επηρεάζουν συγκράτηση και διείσδυση νερού

2. Επίδραση της βλάστησης

 Συγκράτηση μέρους νερού βροχών από κόμη,
 εξατμίζεται απευθείας
 χρησιμοποιείται από
φυτά
 φτάνει στο έδαφος
με κορμοροή
 Πρόσληψη του νερού
του εδάφους
 Διαπνοή του στην
ατμόσφαιρα.
3. Εξατμισοδιαπνοή
 Εξατμισοδιαπνοή είναι το ποσό του νερού
που χάνεται με την εξάτμιση από την
επιφάνεια του εδάφους και τη διαπνοή των
φυτών.
 Υπολογίζεται σε 50‐70% των ετήσιων
βροχοπτώσεων.
 Είναι μεγαλύτερη στα κωνοφόρα από τα
πλατύφυλλα.

4. Επίδραση της διαχείρισης των δασών

Κύρια επιδίωξη δασοκομικών χειρισμών είναι:
 αναγέννηση δασοσυστάδων,

 αύξηση δέντρων,

 παραγωγή ξύλου,

 παραγωγή νερού,

 προστασία εδάφους

από διάβρωση
 αποφυγή πλημμυρών.
4. Επίδραση της διαχείρισης των δασών
Αύξηση ποσότητας του διαθέσιμου νερού στα
φυσικά δάση γίνεται:
 αραίωση των δασοσυστάδων και αφαίρεση
της υποβλάστησης

4. Επίδραση της διαχείρισης των δασών

Αύξηση ποσότητας του διαθέσιμου νερού στα
φυσικά δάση γίνεται:
 περιορισμό επιφανειακής απορροής, ώστε να
διηθείται και να συγκρατείται περισσότερο
νερό.
5. Επιφανειακή απορροή και διάβρωση
 Επιφανειακή απορροή

παρατηρείται όταν
 η ένταση της βροχής είναι

μεγαλύτερη
 από την ταχύτητα

απορρόφησης και
συγκράτησης του νερού
στο έδαφος.

5. Επιφανειακή απορροή και διάβρωση

 Η επιφανειακή απορροή απομακρύνει το
νερό,
 απαραίτητο για την ανάπτυξη

της δασικής βλάστησης

 φόρτιση υπογείων

αποθεμάτων
 προκαλεί διάβρωση

του εδάφους.
5. Επιφανειακή απορροή και διάβρωση
Η διάβρωση του εδάφους διακρίνεται σε

 γεωλογική ή κανονική ή φυσική

 κάτω από φυσικές συνθήκες κλίματος και
βλάστησης

 ακανόνιστη ή επιταχυνόμενη.
 αποτέλεσμα της δραστηριότητας ανθρώπου
(πυρκαγιές, υλοτομίες, εκχερσώσεις, καλλιέργεια).

5. Επιφανειακή απορροή και διάβρωση

 Δρ. Γεώργιος Ζαΐμης

 Για την κανονική ανάπτυξη των φυτών είναι

απαραίτητα ορισμένα θρεπτικά στοιχεία, τα
οποία προσλαμβάνονται είτε από το
έδαφος είτε από την ατμόσφαιρα.
 Φαινόμενο θρέψης πολύπλοκο και εξαρτάται
από φυσικές, χημικές, βιολογικές και
βιοχημικές ιδιότητες.
 Ξηρό βάρος 94% C, O, H
 45% C, 43O2 CO2
 6% H2 H2O

 Τα μακροστοιχεία είναι:
C, H, O,N, P, K, Ca, Mg και S
 Ιχνοστοιχεία ή μικροστοιχεία είναι:

Fe, Mn, Cu, Zn, B, Mo και Cl

 Τα στοιχεία και των δύο κατηγοριών είναι
εξίσου απαραίτητα.
 Η διάκριση γίνεται με βάση την απαραίτητη
ποσότητα για τα φυτά
 Ορισμενες συνθηκες Na, Si, Co και Al
 Έδαφος εφοδιάζεται θρεπτικά συστατικά από:

Αποσύνθεση Συμβιωτική Εμπλουτισμό

Αποσάθρωση
πετρωμάτων
οργανικής Ατμόσφαιρα ή μη με
ουσίας δέσμευση λιπάσματα

Τα φυτά εφοδιάζονται θρεπτικά συστατικά από:

Εδαφικό Προσροφημένα Οργανομεταλλικές

διάλυμα κολλοειδή ενώσεις
 N, P και K φυτών, μεγαλύτερο μέρος
καλύπτονται από το έδαφος (68-84%)
υπόλοιπο από εσωτερικές μετακινήσεις
 Ca και Mg πλήρως από το έδαφος
 44-77 % θρεπτικών στοιχείων που
προσλαμβάνονται επιστρέφει στο έδαφος –
φυτικά υπολείμματα, έκπλυση
 Υπόλοιπο συσσωρεύεται στους ξυλώδεις
ιστούς

 Η κύρια πηγή για το έδαφος είναι η ατμόσφαιρα.

 Στο έδαφος υπάρχει στο επιφανειακό στρώμα από
0,05 έως 0,4%.
 Τα φυτά προσλαμβάνουν σε αμμωνιακή (ΝΗ4+) ή
νιτρική μορφή (ΝΟ3-) μορφή.
 Το άζωτο στο έδαφος σε ανόργανη και οργανική
μορφή.
 Ανόργανο ιόντα νιτρώδη και νιτρικά καθώς και
μοριακό.
 Οργανικό κυρίως επιφανειακά στρώματα (90-95%),
αμινοξέα, πεπτίδια και πρωτεΐνες
Βιοχημικές μεταβολές του οργανικού αζώτου

 Νιτροποίηση του αζώτου λέγεται η διεργασία με την

οποία το αμμωνιακό άζωτο μετατρέπεται σε νιτρικό
(ΝΟ3-).

 Η αμμωνία οξειδώνεται βιολογικά σε δύο στάδια,

από αυτότροφα βακτήρια. Στο πρώτο στάδιο από
το γένος Nitrosomonas και σχηματίζονται νιτρώδη
και στο δεύτερο από το γένος Nitrobacter οξειδώνει
τα νιτρώδη σε νιτρικά.
 Βρίσκεται σε οργανική και ανόργανη μορφή στο
έδαφος.
 Το ολικό ποσοστό του είναι μικρό μέχρι 0,3 – 0,4%.
 Τα δασικά εδάφη εφοδιάζονται με μεγάλες
ποσότητες με την ανακύκλωση.
 Κύρια πηγή φωσφόρου είναι τα πρωτογενή και
δευτερογενή ορυκτά (απατίτης κ.α.).
 Ο οργανικός Ρ αντιπροσωπεύει το 20-60% του
ολικού Ρ.

 Τα φυτά προσλαμβάνουν από το εδαφικό διάλυμα.

 Απαιτήσεις δασοπονικών ειδών 3-11 Κg.
Παράγοντες επηρεάζουν οργανικού P στο έδαφος:
1. Ποσότητα οργανικής ουσίας

2. Ασβέστωση εδάφους

3. Θερμοκρασία εδάφους

4. Ανόργανος Ρ

5. Καλλιέργεια εδάφους

6. Ενεργότητα ιόντων υδρογόνου

7. Μηχανική σύσταση και τύπος εδάφους

8. Αποστράγγιση εδάφους.

Οι ευεργετικές επιδράσεις φυτά είναι:

1. Ευνοεί άνθηση και καρποφορία,

2. Ευνοεί ωρίμανση

3. Αναστέλλει δυσμενείς επιδράσεις

υπερβολικής αζωτούχου λίπανσης
4. Βελτιώνει την ποιότητα των προϊόντων

5. Ευνοεί την ανάπτυξη των ριζών,

6. Αυξάνει ανθεκτικότητα στις ασθένειες.

Έλλειψη Ρ
1. προκαλεί εκφυλισμό των πλάγιων
οφθαλμών,
2. εμφάνιση ορειχάλκινου χρώματος στις
βελόνες των πεύκων και της ερυθρελάτης
3. Ασθενικό ριζικό σύστημα

4. Προχωρημένο στάδιο πρόωρη φυλλόπτωση

5. Στα δασικά φυτώρια είναι σπάνια

 Κάλιο συντελεί:
 ευρωστία των φυτών,
 ανθεκτικότητά στις ασθένειες
 ανάπτυξη πλούσιου ριζικού συστήματος.
 Αρχική πηγή του Κ πρωτογενή ορυκτά
όπως ο μοσχοβίτης και βιοτίτης (1-2%)
 Το Κ βοηθάει στην αφομοίωση του CO2.
Παρουσία αποτελεί προϋπόθεση για
σύνθεση διάφορων οργανικών ενώσεων.
 Ελλειψη Κ συνηθέστερη ελαφριάς
σύστασης εδάφη
 απομάκρυνση υδατοδιαλυτού και
ανταλλάξιμου καλίου εντονότερη
 λόγω έκπλυσης και απουσίας αργίλου.
 Κύρια συμπτώματα έλλειψης
 φυτά κοντόχοντρα λόγω περιορισμού του
μήκους του κορμού
 μεταβολή χρώματος των φύλλων που αρχίζει
από την κορυφή.
 Επηρεάζει την αύξηση μεριστώματος των
φυτών και κυρίως των ακρορριζίων,
 το σχηματισμό των κυτταρικών τοιχωμάτων
 τη ρύθμιση του ρΗ του κυτταροπλάσματος.
 Η παρουσία μεγάλης ποσότητας Ca στο
έδαφος παρεμποδίζει
 την πρόσληψη άλλων θρεπτικών στοιχείων
του εδάφους, όπως του Mg, K, P, Fe, Μn.

 Έλλειψη Ca μπορεί να εμφανισθεί:

 πολύ όξινα εδάφη,
 νατριωμένα εδάφη χωρίς να περιέχουν ελεύθερο
CaCo3
 αμμώδη εδάφη,
 αποσαθρωμένα σερπεντινικά πετρώμάτων.

 Συμπτώματα έλλειψης
 Ορφνές κηλίδες στα φύλλα,
 ξεραίνονται και νεκρώνονται.
 Φυτά καχεκτικά.
 Παίρνει μέρος στο σχηματισμό του μορίου
της Χλωροφύλλης
 Έχει σχέση με το μεταβολισμό του
φωσφόρου
 Ενεργοποίηση ενζύμων φυτών σχετικών με
μεταβολισμό των υδατανθράκων
 Πηγές πρωτογενή ορυκτά, μαρμαρυγίες, και
δευτερογενή ορυκτά αργίλου.

 Έλλειψη σε εδάφη:
 αμμώδη, εκπλυμένα, όξινα
 όξινα, που έγιναν ασβεστώσεις.
 φτωχά σε οργανική ουσία, αλλά πλούσια σε
οξείδια και υδροξείδια Fe και Al
 με μεγάλες ποσότητες καλιούχων λιπασμάτων.
 Συμπτώματα
 χλώρωση στις άκρες των βελόνων
 ακανόνιστες στα πλατύφυλλα.
 Το θείο είναι συστατικό
 αμινοξέων,
 βιταμινών
 ορισμένων ελαίων.
 Πηγές του θείου στο έδαφος είναι:
 θειικά ορυκτά,
 ατμοσφαιρικό S
 S οργανικής ουσίας.
 Συμπτώματα έλλειψης θείου
 Κωνοφόρα με χλώρωση

 Πλατύφυλλα φύλλα κιτρινοπράσινο ή ωχρό

χρώμα.
 Γενικά η έλλειψη S δημιουργεί φυτά νάνα με
πολύ λεπτά κλαδιά

Ιχνοστοιχείο Ρόλος Συμπτώματα

έλλειψης
Σίδηρος Ενεργοποίηση Χλώρωση μεταξύ
(Fe) ενζύμων, νεύρων
Σχηματισμός
χλωροφύλλης
Ψευδάργυρος Αυξητικές Σπάνια, κίτρινες
(Zn) ορμόνες, κηλίδες μεταξυ νεύρων,
Αναπαραγωγή, παραμόρφωση φύλλων
Ενζυμα
Μαγγάνιο Ενεργοποίηση Χλώρωση μεταξύ
(Mn) Ενζύμων, νεύρων
αναπνοή
Ιχνοστοιχείο Ρόλος Συμπτώματα
έλλειψης
Χαλκός Φωτοσύνθεση, Κωνοφόρα θανάτωση
(Cu) συστατικό ενζύμων, άκρων συστροφή
χλωροφύλλη βελονών
Bόριο Κίνηση Νέκρωση επάκριου
(Β) υδατανθράκων, βλαστού,
πρόσληψη νερού μη σχηματισμός
και διαπνοή. ανθέων
Μολυβδαίνιο Συστατικό ενζύμων, Διανευρωτική
(Mο) δέσμευση χλώρωση φύλλων
ατμοσφαιρικού
αζώτου

Βάση απαιτήσεις σε θρεπτικά συστατικά

 Πολύ απαιτητικά: υψηλή φράξος, ορεινή
σφένδαμος, ορεινή φτελιά, καρυδιά κ.α.
 Απαιτητικά: οξιά, γαύρος, λεύκη, λάρικα,
ερυθρελάτη, απόδισκος δρύς, καστανιά,
πεδινή φτελιά κ.α.
 Μέτρια απαιτητικά: υβριδογενής ελάτη,
πλατύφυλλος δρυς, οστρυά, γαύρος
ανατολικός, πεδινή σφένδαμος, φράξος.
 Ολιγαρκή: τρέμουσα λεύκη, σημύδα και είδη
πεύκης.
 Λίπασμα είναι οποιαδήποτε ουσία που
προσθέτεται στο έδαφος, δίνει ένα ή
περισσότερα θρεπτικά στοιχεία και έχει σαν
σκοπό την αύξηση των φυτών.

 Οργανικά λιπάσματα

 Ανόργανα λιπάσματα

 Οργανικά λιπάσματα είναι τα υπολείμματα

της φυτικής και ζωικής παραγωγής τα
οποία εμπλουτίζουν το έδαφος σε οργανική
ουσία που επιδρά ευεργετικά στις φυσικές
του ιδιότητες.
 Ανόργανα λιπάσματα δεν είναι υπολείμματα
ζωικής ή φυτικής παραγωγής, αλλά απλές
χημικές ενώσεις που παρασκευάζονται στο
εργοστάσιο ή εξορύσσονται από φυσικά
κοιτάσματα και εφοδιάζουν τα φυτά με
θρεπτικά στοιχεία.
Οργανικά λιπάσματα
 έχουν υψηλό κόστος και χρησιμοποιούνται
στους κήπους και σε αποδοτικές καλλιέργειες.
 Στα οργανικά λιπάσματα ανήκουν η κοπριά
και τα χουμοποιημένα οργανικά υπολείμματα.

Ανόργανα λιπάσματα
 Τα ανόργανα λιπάσματα διακρίνονται σε:

 Απλά, περιέχουν ένα από τρία κύρια

λιπαντικά στοιχεία Ν,P,K
 Σύνθετα, περιέχουν δύο ή περισσότερα από
τρία κύρια λιπαντικά στοιχεία
 Πλήρη, περιέχουν και τα

τρία κύρια λιπαντικά

στοιχεία
Αζωτούχα λιπάσματα, τα οποία χωρίζονται σε:
1. άνυδρη αμμωνία

2. θειική αμμωνία

3. νιτρικό αμμώνιο

4. ασβεστούχος νιτρική αμμωνία

5. φωσφορική αμμωνία

6. νιτρικά άλατα

7. ούρια.

Φωσφορικά λιπάσματα χωρίζονται σε

1. φωσφορικό οξύ

2. υπερφωσφορικά λιπάσματα

3. φωσφοριτές
Καλιούχα λιπάσματα μορφή κοιτασμάτων σε
αποξηραμένες λίμνες & θάλασσες.
 Καθαρά - γεωργία και βιομηχανία.

 Χωρίζονται

1. χλωριούχο κάλιο

2. το θειικό κάλιο

3. το θειικό κάλιο και μαγνήσιο

4. το νιτρικό κάλιο.

 Γονιμότητα του εδάφους ονομάζεται η ικανότητά

του να δίνει στα φυτά τα απαραίτητα ανόργανα
θρεπτικά συστατικά σε ικανοποιητικές ποσότητες

 Παραγωγικότητα του εδάφους

στη δασοπονία εκφράζεται με
την ποσότητα και την αξία των
προϊόντων που παράγονται
σε μία χρονική περίοδο και
εξαρτάται από το κλίμα, το νερό και το έδαφος.
Οι τρόποι εκτίμησης της γονιμότητας είναι:
1. Προσδιορισμός της συγκέντρωσης θρεπτικών
στοιχείων στα φυτά.
2. Προσδιορισμός της

συγκέντρωσης θρεπτικών
στοιχείων στο έδαφος και
εκτίμηση της δυνατότητας
πρόσληψής τους
3. Προσδιορισμός της αύξησης των φυτών ή της
αύξησης ορισμένων τμημάτων τους.

Παράγοντες που επηρεάζουν τη γονιμότητα είναι:

1. Χημική σύσταση του εδάφους

2. Ορυκτολογική σύσταση του εδάφους

3. Ένταση των εδαφογενετικών διεργασιών

4. Δομή του εδάφους

5. Αλλοι παράγοντες, όπως οι επιδράσεις των

φυτών στο έδαφος, οι χημικές και φυσιολογικές
αλληλεπιδράσεις των στοιχείων κ.α.
Παράγοντες που επηρεάζουν τη γονιμότητα είναι:

Τρόποι βελτίωσης γονιμότητας των εδαφών

1. Βελτίωση δομής με προσθήκη οργανικής ουσίας
και χημικά ή μηχανικά μέσα
2. Προσθήκη απαιτούμενου λιπάσματος

3. Αποστράγγιση και

προστασία από
διάβρωση.
4. Διατήρηση ευνοϊκής

υγρασίας.
Τρόποι βελτίωσης γονιμότητας των εδαφών
5. Βελτίωση της μηχανικής σύστασης.

6. Εμβολιασμός των εδαφών με βακτήρια ή άλλους

μικροοργανισμούς που επηρεάζουν γονιμότητα.
7. Χρησιμοποίηση

ποικίλων φυτών που

προσαρμόζονται στις
εδαφικές συνθήκες.

Δρ. Γεώργιος Ζαΐμης

 Μεγάλη ποικιλία εδαφών

 Συντήρηση φυτικού και ζωικού βασιλείου

 Οδήγησε ταξινόμηση εδαφών

 Σύνολα ομοειδών αντικειμένων

παρουσιάζουν κοινές ιδιότητες
 Ταξινόμηση πληροφορίες
 Ιδιότητες
 Παραγωγικές δυνατότητες
 Σωστή χρήση εδαφών
 Δασοπονία
 Εκλογή δασοπονικού είδους
 Φυσική αναγέννηση
 Καλλιέργεια παραγωγικού τεχνητού δάσους
 Σωστή διαχείριση
 Dokucheay
 Κανονικά
 Μεταβατικά
 Μη κανονικά
 Sibirtsey – βασικοί εδαφογενέτικοι
παράγοντες διαμορφώνουν το χαρακτήρα
των εδαφών ανάλογα με το βαθμό
ωριμότητας
 Ζωνικά
 Ενδοζωνικά
 Αζωνικά
 Ζωνικά
 Καθορίζονται από το κλίμα και την βλάστηση
 ώριμα
 Ενδοζωνικά
 Επίδραση τοπικού παράγοντα – τοπικό ανάγλυφο
επιφάνειας, μητρικό πέτρωμα
 Ελάχιστα από το κλίμα και την βλάστηση

 Αζωνικά
 Παράγοντες δεν επέτρεψαν χαρακτηριστικά
ανάλογα με το κλίμα και την βλάστηση
 Τοπογραφία, μητρικό υλικό, νεαρό ηλικίας, έλλειψη
υγρασίας

 Υπόψη μορφολογικοί χαρακτήρες

 Όχι γενετικοί συντελεστές
Τάξη

Υποτάξη
Μεγάλη Εδαφική
Ομάδα
Εδαφική Σειρά

Εδαφικός Τύπος

Εδαφική Φάση
 ΤΑΞΗ – Ζωνικά, Ενδοζωνικά, Αζωνικα
 Ατέλειες
 Υπερβολική σημασία γένεση – λιγότερο ιδιότητες
 Δεν ταξινομούνται με ικανοποιητικό τρόπο όλα τα
εδάφη
 Παρθένο προφίλ για σωστή μελέτη – αλλιώς
υποθέσεις και όχι γεγονότα
 Όχι ποσοτικά κριτήρια – ιδιότητες δεν μπορούν να
μετρηθούν, επαναλήψιμα αποτελέσματα

 Στηρίζεται στον ποσοτικό παρά τον

ποιοτικό προσδιορισμό
 Δεν δίνει έμφαση στο παρθένο προφίλ
 Στηρίζεται στην μελέτη του πραγματικού
προφίλ
 Διάκριση στηρίζεται στους μη
επιφανειακούς ορίζοντες
 Γιατί μεταβάλλονται λιγότερο από την
καλλιέργεια, διάβρωση και πυρκαγιές
 Καινοτομία – η ονοματολογία
 Χρησιμοποιούνται αρχαίες και λατινικές
λέξεις με λατινικούς χαρακτήρες που πιο
εύκολα χρησιμοποιούνται από όλους
 Κατάληξη πάντα sol προέρχεται από το
solum
 Το σύστημα μπορεί να χρησιμοποιηθεί
παγκόσμιος

 Κύρια κριτήρια καινούργιο σύστημα

 Παρουσία
 Απουσία
1. Εδαφικών επιπέδων
Επιφανειακοί ορίζοντες πάνω τμήματα της
εδαφοτομής, πλούσια οργανική ουσία,
ελλουβιακά
2. Διαγνωστικών εδαφικών οριζόντων
Χαρακτηριστικοί ορίζοντες που βρίσκονται σε
κάποιο βάθος – κυρίως Β ορίζοντα
 Κύρια κριτήρια καινούργιο σύστημα
 Παρουσία
 Απουσία
1. Εδαφικών επιπέδων
Επιφανειακοί ορίζοντες πάνω τμήματα της
εδαφοτομής, πλούσια οργανική ουσία,
ελλουβιακά
2. Διαγνωστικών εδαφικών οριζόντων
Χαρακτηριστικοί ορίζοντες που βρίσκονται σε
κάποιο βάθος – κυρίως Β ορίζοντα

 Εδαφικά επίπεδα
 Μολλικό
 Ουμβρικό
 Ανθρωπογενές
 Ιστώδες
 Ωχρό
 Διαγνωστικοί Εδαφικοί Ορίζοντες
 Αργιλικός
 Αγρικός
 Νατρικός
 Σποδικός
 Καμβικός
 Καλσικός
 Αλβικός
 Οξικός

 Κατηγορίες
1. Alfisols 7. Inceptisols
2. Andisols 8. Mollisols
3. Aridisols 9. Oxisols
4. Entisols 10. Spodosols
5. Gelisols 11. Ultisols
6. Histosols 12. Vertisols
 1. ENTISOLS πρόσφατες
αλλουβιακές αποθέσεις νεαρής
ηλικίας – AC καλή αποστράγγιση
2. INCEPTISOLS μέτρια εξελιγμένα
ορίζοντες διαφορετικό χρώμα από
μητρικό πέτρωμα, καμβικο ορ., Α (ελλουβ.),
Β (Ιλλουβ.), C, ορεινές λοφώδεις
3. MOLLISOLS AC ή ABC, ασβεστούχα,
παρελθόν στην Ελλάδα, γόνιμα, έχουν
διαβρωθεί, ΣΗΜΕΡΑ ENTI- INCEPTISOLS

4. ALFISOLS όξινα, δασική βλάστηση, Δρυς

πλαγιές 20-1000 μ., Α (ελλουβ.), Β (ιλλουβ.),
διάβρωση από βροχόπτωση
5. HISTOSOLS αναερόβιες συνθήκες, υδροχαρής
βλάστηση, συσσώρευση οργανικής ουσίας (20-30%),
οργανικά, τυρφώδη, Φίλιπποι,
αποστράγγιση παραγωγικά
6. VERTISOLS μεγάλο ποσοστό
αργίλου, διογκούμενα ορυκτά 2:1,
διαστολές-συστολές, διαβροχή-
ξήρανση, μεγάλες ρωγμές
  Σύνολο φυσικών και χημικών παραγόντων
επιδρούν στην αύξηση του δένδρου
 Παράμετρος παραγωγικότητας οικονομικού
δάσους - παρακολουθείται, απογράφεται και
χαρτογραφείται
 Εκφράζει την δυναμικότητα του δάσους σε
ξυλώδη υλη
 Σημασία – θέση δασικών φυταρίων, κατάλληλων
δασοπονικών ειδών, μέθοδο εγκατάστασης
τεχνικών δασών ή φυσικής αναγέννησης, μέθοδος
υλοτομίας απομάκρυνσης δασικών προϊόντων

Παράγοντες
 Κλιματικοί – εξάπλωση και αύξηση δασικής
βλάστησης – θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, σχετική
υγρασία, άνεμος, ηλιοφάνεια, και νέφωση
 Τοπογραφικοί – έμμεση επίδραση
τροποποίηση κλιματικών και εδαφικών –
υψόμετρο, έκθεση, κλίση, τοπογραφική θέση
 Εδαφικοί – μητρικό υλικό, βάθος, υγρασία, μηχανική
σύσταση, αποστράγγιση, δομή, οργανική ουσία,
φαινόμενο ειδικό βάρος, pH, θρεπτικά συστατικά