14.hafta_04.01.

2024

OTOMOTİV MEKATRONİĞİ

HİBRİT VE ELEKTRİKLİ
ARAÇLAR

https://www.technofunc.com/index.php/domain-knowledge/automotive-
industry/item/history-of-automotive-industry
HİBRİT VE ELEKTRİKLİ TAŞITLAR
İçerik
• Elektrikli taşıtların çeşitleri
• Elektrikli taşıtların tarihçesi
• Elektrikli taşıtlar nasıl çalışır?
• Bataryalar
• Elektrikli taşıt şarjı
• Motorlar
• DC ve AC motor kontrolörü
• Yardımcı batarya ve DC-DC dönüştürücü
• Elektrikli taşıtların avantaj ve
dezavantajları
• Güvenlik

Bazı elektrikli taşıt çeşitleri

Elektrikifikasyon

Tarihçe
Elektrikli taşıtların 4 evresi:
Başlangıç (1801-1850) – İlk elektrikli taşıtlar
Macaristan, İskoçya, İngiltere, ABD, Fransa ve Almanya’da öncüler görülmeye başladı.
İlk Çağ (1851-1900) – Elektrikli taşıtların piyasaya çıkışı
İkinci Çağ (1901-1950) Vaz geçme
20. yüzyılın başlarında, taşıtların tahrikinde elektriğin tercih edilmesi nedeniyle elektrikli
taşıtlar yaygındı.
1935: İçten yanmalı motor teknolojisindeki, özellikle marş motoru, geniş aralıktaki benzin
motorlu taşıtlar, hızlı yakıt dolumu, yaygın dolum istasyon ağı, büyüyen petrol endüstrisi ve
petrol fiyatlarının ucuzlaması, çok üretime bağlı olarak ucuzlayan (eşdeğer elektriklinin yarı
fiyatından az) taşıt fiyatları gibi gelişmelere bağlı olarak, içten yanmalı motorlu taşıtların
piyasaya egemen olması sonucu elektrikli tahrik kullanımdan çıktı.
Üçüncü Çağ (2001- ) – Elektrikli taşıt yatırımlarının tekrar başlaması
Bazı öncüler:
1828: Anyos Jedlik (Macaristan), elektrik enerjisiyle çalışan ilk taşıt
1832-1839: Robert Anderson (İskoç)
1888: Andreas Flocken (Alman) ilk dört tekerli elektrikli taşıt
1894: Morris & Salom Elektrikli Taşıt ve Vagon Şirketi (ABD)
1897: Walter Charles Bersey, elektrik müh., Londra veya Bersey elektrikli taksiyi yaptı.
1897: New York taksi filosu, Electric Carriage and Wagon Co., Phi. (ABD)

1902-1919: Tribelhorn (İsviçre)

1904: Siemens elektrikli taşıt (Almanya)
1907-1939: Thomas Edison, Detroit elektrikli araba üretimi (ABD)
1959: Henney Kilowatt (birBD), 36-volt sistem, 7-HP elektrik motoru
2008: Petrolün varil fiyatı 145 dolar
2009: Nissan Leaf
2012: Küresel elektrikli taşıt stoku 180 000’in üstüne çıkışı
 Toshiba 60 saniyede
Toyota Prius seri batarayayı %80’e
üretime geçti. çıkarabilen mobil şarj Çin’de ‘10 ülke
Tesla motor Tesla Roadster’ı 1000 Araç
geliştirmeye başladı. üretti.
Programı’

ABD’de ‘Amerikan
2003 Toparlanması ve
1997 2005 2008 Yeniden Yatırım Yasası’

Rusya benzin istasyonlarına elektrikli araç Tesla Roadster 2009

şarj cihazı yerleştirme zorunluluğu getirdi piyasaya sürüldü

2018 2015 2013 2010

BMW, 530e iPerformance Belçika, Almanya,

hibrit için kablosuz şarj Finlandiya ve Fransa
kapsülü satışına başlayacak. elektrikli araç
Gizli alımlarında kredi ve
vergi indirimleri
ELEKTRİKLİ ARAÇTÜRLERİ

HİBRİT ELEKTRİKLİ ARAÇLAR

PLUG-IN HİBRİT ELEKTRİKLİ ARAÇLAR

TAM ELEKTRİKLİ ARAÇLAR

HibritElektrikliAraçlar (HEV)

• Araçta normal içten yanmalı motor, pil ve küçük bir elektrik

motoru bulundurma
• Asıl amacı benzin tasarrufu sağlamak
• Rejeneratif frenleme sistemi
• Idle-off ile yakıt tasarrufu
• Şehir içi kullanım için uygun ancak yüksek hızlarda düşük
performans gösterme
• Yüksek bakım maliyeti
• En yaygın hibrit elektrikli otomobiller Honda ve Toyota
HEVÇalışmaPrensibi

Şehir içi düşük hızlarda elektrik motoru devrede,

performans ve güç istenen durumlarda ise fosil yakıtlı motor
devrede ve elektrikli motor yardımcı motor olarak
devrededir. Batarya fosil yakıt tarafından şarj edilir.
Piyasada HEV

Toyota Prius Honda CIVIC Toyota Camry

Renault Austral
Corolla 1.8 Hybrid Dream
Mercedes C 200 AMG
Porche Panamera 4S E-Hybrid
Audi A3 Sedan 35 TFSI Advanced
BMW 740e xDrive Long Pure Excellence
Suzuki Swift 1.2 GL TECHNO Hybrit
VW Golf 1.5 eTSI Style
Ford focus 1.0 EcoBoost Hybrid Active X
Kia ceed 1.5 Hibrit Prestige
Cupra Leon 1.5 eTSI
Skoda Octavia 1,5 E-tec
Hyundai Ioniq 1.6 GDI
........
PLUG-IN HİBRİTARAÇLAR(PHEV)
• Hibrit araçlardan tek farkı şarj edilmesi
• Elektrik motoru birincil güç kaynağı
• Yüksek hızlarda veya şarj etmeme durumunda yine içten
yanmalı motor devreye girer
• Range extended tipi
• Rejeneratif frenleme
• Bataryanın sık şarj edilmesinden dolayı dezavantajlı
• Türkiye’ de en yaygın BMW i8, Hundai ioniq

https://www.sciencedirect.com/topics/engineering/plug-in-hybrid-electric-vehicle
PHEV ÇalışmaPrensibi
Piyasada PHEV

Hundai ionic plug-in Kia Optima BMW 330e iPerformance

TAMELEKTRİKLİ ARAÇLAR(EV)

• Sadece elektrik motoru ve batarya kullanılır

• Tamamen elektriklidir
• Sıfır emisyona sahip
• Sessizdir
• Bakımı maliyeti az
• Yüksek satın alma maliyeti
• ÖTV oranı düşük
EVÇalışmaPrensibi
Piyasada EV

Tesla S Renault Zoe BMW i3

YakıtHücreliElektrikli Araçlar(FCEV)

• Hidojen yakıt hücreli otomobil türü elektrikli

otomobillerden farklı olarak enerjiyi lithium-ion
veya bir başka tür pilde değil hidrojen
tanklarında hidrojen şeklinde saklar.
• Yakıt ikmali için sadece üç ila beş dakika
sürüyorlar ve Birleşik Krallık'ta kendi çıkışlarını
desteklemek için ilk 12 adet hidrojen dolum
istasyonu ağı geliştiriliyor.
• Hidrojenli Hundai NEXO, 0 emisyonla 800
kilometre gidiyor.
• Toyota’ nın SORA otobüsü 200 km’ ye kadar yol
kat ediyor.
Hibrit elektrikli taşıtlar (HEV), fişe tak hibrit elektrikli taşıtlar (PHEV) ve saf batarya elektrikli
taşıtlar (BEV) dahil, elektrik taşıtların, yakın gelecekte (2020’den itibaren) temiz taşıt pazarına
egemen olacağı öngörülüyor.

Çalışma prensibi
Taşıt, bir elektrik motoru tarafından güçlendirilir.
Elektrik motoru gücünü bir kontrolörden alır.
Kontrolör gücünü bir şarj edilebilir batarya grubundan alır.
Sistemin elemanları:
Şarjer: Bataryaları dış bir kaynaktan, ör. şarj istasyonundan şarj eder.
Tahrik bataryaları: Motoru çalıştırmak için yüksek volt güç kaynağı.
DC-DC: Yüksek DC voltajını, yardımcı bataryaları şarj edecek düzeye düşürücü
Yardımcı bataryalar: Işıklar, müzik sistemi gibi yardımcı üniteler için kullanılan düşük voltaj
bataryalar
Motor kontrolörü: AC ve DC motorların hız kontrolü
Kontaktörler: Güvenlik için kullanılan röle
Elektrik motoru/jenertör: Taşıt, motor kontrolörü ile kontrol edilen bir elektrik motoru
tarafından güçlendirilir. Motor bir jeneratör gibi çalışır.
Hız pedalı: Kontrolöre hız komutu veren eleman
 Elektrikli taşıt

Bataryalar
Bataryanın kısımları:
• Elektrotlar-anot ve katot
• Separatörler
• Kutuplar
• Elektrolit
• Batarya kutusu

Lityum iyon batarya

Bataryanın çalışması
• Batarya kutuplarına motor gibi bir yük bağlandığında, akım motordan geçip tork üretirken,
batarya deşarj olmaya başlar.
• Yük yerine dış bir güç kaynağı bağlandığında, bataryanın akım yönünü tersine çevirir ve
batarya şarj olmaya başlar.
Tahrik bataryasının özellikleri:
• Bir şarjla daha uzun mesafe
• Elektrikli taşıtların hızlanma ve yavaşlama güç yeteneği için fazla deşarj karakteristikleriyle
kararlı güç
• Bataryaya bakım gerektirmeyen uzun çevrim ömrü ve yüksek güvenlik mekanizmaları
sağlanmaktadır.
• Bataryanın çevresel açıdan kabul edilebilir geri dönüştürülebilirliği

Yardımcı batarya
• Taşıtın güç direksiyonu, farlar, ısıtıcı fanları,
bilgisayarlar, hava yastıkları, cam silecekleri, güç
pencereleri, AC, müzik sistemi, korna, vb. gibi
aksesuarları için güç sağlayan 14 voltluk bir bataryadır.
• Motor kontrolör mantığı ve güç elektroniğini çalıştırır.
• Yardımcı bataryayı şarj etmek için, bir DC – DC
konvertörü, bira batarya dizisinin voltajını (ör. 300 volt) 14
volta dönüştürür.

Batarya çeşitleri:
• Kurşun asit bataryalar
• Nikel-MH (metal hidrür) bataryalar
• Sodyum–nikel klorür (Zebra)
• Lityum-iyon bataryalar
• Lityum-polimer bataryalar
• Süper kapasitörler

Performans kriterleri:
• Enerji yoğunluğu (W.h/kg)
• Güç yoğunluğu (W/kg)
• Enerji verimi
Ömür
Özgül maliyet

Karşılaştırma

Batarya tipi Enerji verimi, Enerji yoğunluğu, Güç yoğunluğu, Ömür,

% Wh/kg W/kg çevrim

Pb-asit 70-80 20-35 25 600

Ni-Cd 60 40-60 140 1200
Ni-MH 50-80 60-80 220 1200
Na-NiCl2 60 90-100 140-180 1200
Li-iyon 85-95 100-200 300-2000 1200
 Li-polimer 80-90 100-200 300-2000 500
Süper kapasitör 90+ 25-75 5000-20000 10E6

Batarya paketi dengelemesi

• Bataryanın şarj durumu zamana göre değişir.
İmalat değişiklikleri
Farklı çalışma sıcaklıkları
• Dengeleme
Hücrelerin maksimum ve minimum şarj sınırlarına ulaşmasını önleme
Her hücreyi bağımsız şarj etme
• Batarya paketi düzenleme
Arızalı hücreler batarya paketini zayıflatır, değiştirilmelidir.

Şarj
Bataryalar, izin verdiği ölçüde hızlı şarj edilmelidir.
Şarj sırasında bataryanın hasar görmesini önlemek için işlem yönetilmelidir.

Taşıtın şarjı
• Şarj hızı AC voltajıyla direkt ilişkilidir.
• Şarj süresinin azaltılması, batarya voltajı, birkım geçişi ve batarya sıcaklığı ile ilişkilidir.

Elektrikli taşıtların Avrupa şarj metodu derecelendirmesi

Şarj yöntemi Bağlantı Güç, kW Maks. akım, bir Lokasyon

Normal güç Tek faz, AC 3,7 10-16 Ev

Orta güç Tek veya 3 faz, AC 3,7-22 16-32 Yarı ticari
Yüksek güç Üç faz, AC >22 >32 Genel
Yüksek güç DC >22 >3,225 Genel

Şarj gücü düzeyleri, süreler ve batarya teknolojisi

 Güç düzeyleri Tipik kullanım Güç düzeyi, Şarj süresi, EV batarya enerji
kW h kapasitesi, kWh

Seviye 1- Yavaş şarj Ev ve ofis için

1,4 4-11 5-15
(120 V AC) yavaş şarj
Seviye 2- Primer şarj Özel veya genel
8 2-6 5-15
(240 V AC) primer şarj
Seviye 3- Hızlı şarj Genel kullanım için 50 veya 0,4-1 veya
20-50
(208-600 V AC) hızlı şarj 100 0,2-0,5

Süper kapasitörler
• Süper kapasitör bir enerji depolama birimidir. Elektrik enerjisi,
kapasitörün plakaları arasında elektrik alanı şarjı olarak
depolanır ve depolanan bu enerji sonuçta potansiyel bir fark,
yani voltajdır.
• Süper kapasitörler çok yüksek kapasitans birimleridir.
• En iyi 0,1 - 10 saniye depolama periyoduna uygundur.
Depolanan enerji: E= 0,5 C V2
Burada; E: enerji, J (joule)
C: kapasitans, F (farad)
V: gerilim, V (volt)
• Kapasitanslar 2,7 kF’a ulaşmıştır.
• Elektrolitler, sülfürik asit veya potasyum hidroksittir.
• Yalıtkan katman olarak ince film polimer kullanımı
• Süper kapasitörlerde karbon nanotüpler ve polimerler de
uygundur.
• Gelecekte karbon nanotüpler seramiklerle kullanılabilir.
• Dalgalanmaların etkisini azaltır.
• Daha uzun ömür, bakım maliyetini azaltır.

Motor
• Taşıt, motor kontrolörü ile kontrol edilen bir elektrik motoru tarafından güçlendirilir.
• Rejeneratif frenleme: Motor bir jeneratör gibi çalışır.
• DC motorlar (96-192 V)
• Kontrolü kolay, daha ucuz
• AC motorlardan daha büyük ve ağır
• Kısa ivme artışları için iyi
 Elektrikli taşıt sistemi

• AC motorlar (300 V batarya paketi ile 3 faz 240V AC)

Daha yüksek verim, daha iyi tork, geniş çalışma aralığı
Karmaşık elektroniği nedeniyle daha pahalı

AC motorlu elektrikli taşıt sistemi

DC elektrik motorların performansı

İçten yanmalı motor ve elektrik motoru karakteristikleri
İçten yanmalı motorlu 4 vitesli ve elektrik motorlu tek vitesli iki taşıtın çekiş karakteristikleri

Bir sabit mıknatıslı senkron motorun (PMSM), normal ve aşırı yük eğrileri
Rejeneratif frenleme
• Elektrik motoru, jeneratör gibi davranır.
• Taşıtın kinetik enerjisi, bataryanın kimyasal enerjisine dönüştürülür.
• Rejeneratif frenleme ile birlikte sürtünme esaslı frenleme taşıtı yavaşlatır.
• Verim artışı sağlanır.
Kontaktör
• Yüksek akım (>15 A) ve güç derecesi ile elektriksel kontrol edilen anahtar
• Kontrolörden motora güç akışının kontrolü
• Elektromıknatıs-hareketli öz düzenlemesi

Güvenlik
• Li-iyon batarya patlayıcıdır.
• Bataryayı kısa devre yapmaktan kaçınılmalıdır.
• Aşırı ısıtmaktan ve aşırı şarj etmekten sakınılmalıdır.
• Soğutucu kullanın, kontaktörler
• Yaya güvenliği
• Daha az gürültü ve titreşim
• Sesli uyarı sistemi

Elektrikli taşıtların geleceği

• Elektrikli taşıtlar ağır: Batarya ağırlık azaltımı
• Fazla şarj süresi: Alt yapının stabilizasyonu
• Düşük batarya ömrü: Modern süperkapasitör teknolojisi
• Sürüş menzili: Kısa menzilli taşıttan uzun menzilli taşıta geçiş
• Yüksek fiyatlar: Batarya maliyetinin düşürülmesi
• Yenilenebilir güç üretim kaynakları

Elektrikli taşıtların avantajları

• Çevresel etkisi Olumsuz olan karayolu ulaşımında azalma
• Fosil yakıt tüketimi yok
• Yakıt maliyetinden tasarruf
• Sıfır egzoz emisyonları
• Daha az gürültü kirliliği
• Enerji verimli (rejeneratif frenleme kullanımı)
• Şarj esnekliği (evde dolum)
• Şarj maliyeti (benzinin yaklaşık 1/6’sı kadar, 1 TL/km den az)
• Performans yararları
• İyi tork eğrisi
• Çok vitesli transmisyon yok
• Düzgün çalışma, güçlü ivmelenme
• Daha az bakım gereği: Değiştirilecek filtre ve duman ekipmanı yok
• Düşük enerji bağımlılığı
• Toplumda olumlu imaj
• BEV’lerin ucuz imalat potansiyeli
Şehir içi sürüş çevrimi enerji balansı 2005 3 L Toyota Camry

Otoyol sürüşü çevrimi enerji balansı 2005 3 L Toyota Camry

Enerji tasarrufu: şehir içi, hibrit sistemler

Enerji tasarrufu: şehir içi, elektrikli taşıt

Kuyudan tekerleklere verim

Elektrikli taşıtların dezavantajları

• Satın alma maliyeti yüksek
• ArGe/ilk yatırım pahalılığı
• Aşina olunmayan teknoloji
• Tek şarjla sınırlı menzil (<200 km)
• Şarj süresi uzun (6 h)
• Şarj altyapısı yeterli değil
• Bataryalar ağır ve maliyetli
• Batarya tekrar kullanım ve geri dönüşüm seçenekleri gelişme aşamasında
2021 model hibrit ve elektrikli taşıt örnekleri
• Kia e-Niro
• Tesla Model 3
• MINI elektrik
• Peugeot e-2008
• Jaguar I-Pace
• Nissan Leaf
• Audi e-tron
• Hyundai IONIQ
elektrik
• VW ID.3
ELEKTRİKLİ ARAÇ ŞARJ
İSTASYONLARI
SAE J1772Protokolü(Kuzey Amerika,
Japonya)
IEC61851 Protokolü(Avrupa)
CHAdeMO Protokolü (Japonya)
PrizTipleri
TürkiyeveAvrupa’ dakiŞarjİstasyonları
Vehicle-to-Grid Konsepti
• V2G teknolojisi, özel olarak tasarlanmış iki yönlü şarj
istasyonları ile çalışır. Bu şarj istasyonları elektrikli araç
sahiplerinin araçlarını şarj etmelerine ve aynı zamanda
aracın aküsünün deşarj edilmesine olanak sağlar.
Kablosuz Şarj

• İndüktif şarj olarak adlandırılan bir teknolojiyi kullanarak,

elektrik, şarj cihazındaki bir manyetik bobinden araca takılı
ikinci bir manyetik bobinden bir hava boşluğuna
aktarılır. Tek yapmanız gereken, doğru yerde park etmek,
böylece bobinler hizalanmak ve şarj işlemi başlayacaktır.
Batarya Değiştirme
GüneşEnerjiliŞarjİstasyonu

• Bulgaristan’ da ilk güneş enerji panelli şarj isasyonu kuruldu

Solar PanelElektrikli Araçlar

• Hundai ve KIA gelecek yıl solar panel tavanlı elektrikli araç

piyasaya çıkarıyor
PV Yollarda ŞarjEtme

• Çin’ de Qilu firmasının geliştirdiği güneş panelli yol başarıyla

test edildi ve kullanıma açıldı.
E-ŞARJ
Gerçekten Avantajlı Mı?

• Daha verimli motor

• Düşük karbon emisyonu
• Rejeneratif frenleme
• Yüksek ivmelenme
• Sessiz motor
Dezavantajları

• Kısıtlı mesafe
• Uzun şarj etme süresi
• Yüksek maliyetler
• Yetersiz şarj istasyonu altyapısı
Elektrikli AraçPiyasası

CHERVROLET 5.159

HYUNDAİ 5.494

ZOTYE 5.640

VW 6.779

CHERY 8.193

RENAULT 10.482

JAC 11.597

NİSSAN 22.666

BAIC 26.409

TESLA 27.529

0 5.000 10.000 15.000 20.000 25.000 30.000

Ülkelere Göre ElektrikliAraçlar

12.000
DİĞERLERİ
14.000

42.000
ABD
55.000

67.000
AB VE EFTA
93.000

14.000
JAPONYA
18.000

62.000
ÇİN
132.000

0 20.000 40.000 60.000 80.000 100.000 120.000 140.000

2017 Q1 2018 Q1
Türkiye’de Elektrikli AraçSatışları
•

•
 ELEKTRİKLİARAÇLARINGELECEĞİ
• Hız ve menzillerin artması
• Elektrikli araçların maliyeti düşmesi
• Şarj istasyonlarının sayısının artması ve standartlaşması
• Şarj süreleri kısalacak
• Model çeşitliliği artacak
• Yeni batarya teknolojileri
• Yenilenebilir enerji kaynaklarına ihtiyacın daha da artması
• Elektrikli araçlar enerji depolama aracı olacak
• Şarj istasyonlarının dijitalleşmesi (IoT, Akıllı Şebeke)
• Elektrikli araçların arasında bir network oluşması

http://www.selimcetinkaya.com/
https://www.bmw.com.tr/tr/topics/fascination-bmw/bmw-i-ve-e-mobilite/elektrikli-otomobil-turleri.html
https://www.sciencedirect.com/topics/engineering/plug-in-hybrid-electric-vehicle
https://www.worldenergy.org.tr/wp-content/uploads/2018/11/MCivlezZKasimaySunum.pdf