ĐIỀU NHIỆT

TS. BS. Lương Linh Ly

Bộ môn Sinh lý học

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI
 MỤC TIÊU

1. Trình bày được định nghĩa, giá trị bình thường

của thân nhiệt, thân nhiệt trung tâm và thân
nhiệt ngoại vi, các nguyên nhân sinh nhiệt và các
phương thức thải nhiệt
2. Trình bày được quá trình sinh nhiệt và thải nhiệt
3. Trình bày được các cơ chế chóng nóng và chống
lạnh
4. Trình bày được các biện pháp điều nhiệt riêng
của loài người.
Thân nhiệt

Thân nhiệt trung tâm: 36 - 37,5ºC

Thân nhiệt ngoại vi (da)

Thân nhiệt

Thân nhiệt trung tâm: 36 - 37,5ºC

Trực tràng 36,3 - 37,1ºC
Miệng thấp hơn TT 0,2- 0,5ºC
Hõm nách thấp hơn TT 0,5- 1ºC

Thân nhiệt ngoại vi (da)

 Tuổi

Nhiệt độ môi trường Thân nhiệt Nhịp ngày đêm

Mức độ co cơ, Phụ nữ ở nửa sau

cường độ vận cơ CKKN, có thai
 Bệnh lý Tuổi

Nhiệt độ môi trường Thân nhiệt Nhịp ngày đêm

Mức độ co cơ, Phụ nữ ở nửa sau

cường độ vận cơ CKKN, có thai
Chuyển hoá
Vận cơ
cơ sở

Tiêu hao
năng lượng

Sinh nhiệt
 Chuyển hoá
Vận cơ
cơ sở

Tiêu hoá Phát triển cơ thể

Tiêu hao
năng lượng

Sinh nhiệt
 Truyền nhiệt

Truyền nhiệt
trực tiếp
HEAT LOSS
 Truyền nhiệt

Truyền nhiệt
trực tiếp

Truyền nhiệt
đối lưu
HEAT LOSS
 Truyền nhiệt

Truyền nhiệt
trực tiếp

Truyền nhiệt
đối lưu

Truyền nhiệt
bức xạ
HEAT LOSS
 Truyền nhiệt Tỏa nhiệt

Bay hơi nước

Truyền nhiệt qua mồ hôi
trực tiếp

Truyền nhiệt
đối lưu

Truyền nhiệt
bức xạ
Bài tiết mồ hôi
THẢI NHIỆT
 Truyền nhiệt Tỏa nhiệt

Bay hơi nước

Truyền nhiệt qua mồ hôi
trực tiếp
Bay hơi nước
Truyền nhiệt qua hô hấp
đối lưu
Thấm qua da
Truyền nhiệt
bức xạ
 Thải nhiệt
Sinh nhiệt

Bilan nhiệt
 Thải nhiệt
Sinh nhiệt

Bilan nhiệt
 Thải nhiệt
Sinh nhiệt

Bilan nhiệt
CUNG PHẢN XẠ ĐIỀU NHIỆT

Nóng Lạnh

Receptor
CUNG PHẢN XẠ ĐIỀU NHIỆT

Nóng << Lạnh

Receptor
CUNG PHẢN XẠ ĐIỀU NHIỆT
Võ não

VDĐ

Receptor
CUNG PHẢN XẠ ĐIỀU NHIỆT
Võ não

VDĐ

Receptor
CUNG PHẢN XẠ ĐIỀU NHIỆT
Võ não

VDĐ

Receptor
 CUNG PHẢN XẠ ĐIỀU NHIỆT
Võ não

VDĐ

K Đườ Receptor
ờngT ng T
Đư D

Hạch giao cảm Yên

Mạch Tuyến Thông

CHTB Cơ mồ khí
máu
hôi phổi
 CUNG PHẢN XẠ ĐIỀU NHIỆT
Võ não

VDĐ

TK Đườ Receptor
ng ng T
Đườ D

Hạch giao cảm Yên

Tuyến Thông Vỏ thượng

Mạch Giáp
CHTB Cơ mồ khí thận
máu
hôi phổi
T3- T4 Cortisol
 “ Voluntary” motor responses
Vỏ não

Nhiệt độ da Nhiệt độ trung tâm

Receptors nhiệt Receptors nhiệt

ngoại vi trung tâm

Via sympathetic nerves

“Involuntary” motor responses
Vùng dưới đồi
Via Motor nerves

Tuỷ thượng thận Tuyến mồ hôi Tiểu ĐM da Hệ cơ xương

Epinephrine
 tỏa nhiệt

Bài tiết
mồ hôi
 tỏa nhiệt

Bài tiết Bay hơi nước

mồ hôi qua hô hấp
 tỏa nhiệt

Bài tiết Bay hơi nước

Giãn mạch
mồ hôi qua hô hấp
 tỏa nhiệt

Bài tiết Thấm nước Bay hơi nước

Giãn mạch
mồ hôi qua da qua hô hấp
Sinh nhiệt tỏa nhiệt

Bài tiết Thấm nước Bay hơi nước

Giãn mạch
mồ hôi qua da qua hô hấp
 Nhiệt độ
trung tâm
>37°C

Receptors nhiệt

VDĐ
Dây TK Cơ trơn
Tuyến thành động
mồ hôi mạch dưới
Cơ tăng tiết da giãn Giãn mạch dưới da
Giảm Tăng máu đến da
hoạt động Tăng truyền nhiệt
trực tiếp và bức xạ
nhiệt

Tăng lượng nước

thoát ra trên bề mặt da
Tăng bay hơi nước
Giảm sinh nhiệt
 FEEDBACK Nhiệt độ của
ÂM TÍNH máu

Cơ trơn
thành động
Receptors nhiệt mạch dưới
da giãn

Nhiệt độ Tuyến Thải

Dây TK Trở về
trung tâm Receptors nhiệt VDĐ mồ hôi nhiệt 37°C
>37°C tăng tiết

Cơ
Giảm
hoạt động
Sinh nhiệt Tỏa nhiệt
Sinh nhiệt Tỏa nhiệt

Co mạch Co cơ
dưới da dựng lông
 Sinh nhiệt Tỏa nhiệt

Trương lực Run cơ Co mạch Co cơ

Chuyển hóa
cơ dưới da dựng lông
 Nhiệt độ
trung tâm
<37°C

Receptors nhiệt

VDĐ Dây TK
Cơ trơn
Dây TK Tuyến thành động
mồ hôi mạch dưới
Run cơ da co Co mạch dưới da
giảm tiết
Giảm máu đến da
Giảm truyền
nhiệt trực tiếp và
bức xạ nhiệt

Giảm lượng nước thoát

ra trên bề mặt da
Giảm bay hơi nước
Tăng
sinh nhiệt
 FEEDBACK Nhiệt độ của
ÂM TÍNH máu

Cơ trơn
thành động
mạch dưới
Receptors nhiệt da co
Dây TK Giảm
thải
Nhiệt độ Tuyến Trở về
VDĐ
nhiệt
trung tâm Receptors nhiệt mồ hôi 37°C
<37°C giảm tiết

Run cơ Sinh
nhiệt
Dây TK
Động vật di trú từ vùng
lạnh sang vùng ấm
Cuộn tròn người khi lạnh
CÁC BIỆN PHÁP ĐIỀU NHIỆT RIÊNG CỦA
LOÀI NGƯỜI

Tạo vi khí hậu

CÁC BIỆN PHÁP ĐIỀU NHIỆT RIÊNG CỦA
LOÀI NGƯỜI

Tạo vi khí hậu

Chọn quần áo thích hợp
CÁC BIỆN PHÁP ĐIỀU NHIỆT RIÊNG CỦA
LOÀI NGƯỜI

Tạo vi khí hậu

Chọn quần áo thích hợp

Chọn chế độ ăn thích hợp

CÁC BIỆN PHÁP ĐIỀU NHIỆT RIÊNG CỦA
LOÀI NGƯỜI

Tạo vi khí hậu

Chọn quần áo thích hợp

Chọn chế độ ăn thích hợp

Rèn luyện
Nắng nóng trong không khí ẩm
Tăng tiết mồ hôi: mất muối và nước.
Đau đầu, chóng mặt, co , nôn, tăng thân nhiệt .
Da lạnh và ẩm ướt
Truỵ tuần hoàn, mất ý thức.
Điều trị: cung cấp dịch và điện giải
Tình trạng nặng, nhiệt độ môi trường cao
Thân nhiệt tăng cao, không ra được mồ hôi
Đau đầu, bồn chồn và rối loạn tâm thần
Thân nhiệt rất cao (410C or 1060F)
Mê sảng, co giật, hôn mê
Tử vong nếu không điều trị
Hạ nhiệt độ xuống 1020F với túi đá.
Thân nhiệt < 350C
Ở 270C: CHTB giảm rất nhiều
(<280C ko thể tự sửa chữa)
Mạch, HA, nhịp thở giảm
Mất ý thức
Tiếp xúc với nhiệt độ lạnh
Phẫu thuật tim
 Kích thích bởi nhiệt
Hiệu quả mong muốn Cơ chế
Tăng thải nhiệt Giãn mạch dưới da
Ra mồ hôi
Thay đổi hành vi

Giảm sinh nhiệt Giảm co cơ

Giảm tiết mồ hôi (tối thiểu)
Giảm thèm ăn
Sốt: tăng thân nhiệt

> 38o5 C

Nhiễm trùng do vi khuẩn / vi rút, chấn thương, tổn

thương thần kinh trung ương, tiếp xúc với nhiệt độ
cao và thuốc gây ra.
 NHIỄM KHUẨN

GAN
CÁC TẠNG
MACROPHAGES
KHÁC
IL-1, IL-6
MACROPHAGES
Firing of neural
receptors IL-1, IL6
VÙNG DƯỚI ĐỒI
é NGƯỠNG NHIỆT CHUẨN

ĐỘNG MẠCH DA
Đáp ứng cơ
é CO MẠCH
Run cơ Dựng lông

é SINH NHIỆT êTHẢI NHIỆT

SINH NHIỆT >>>>> THẢI NHIỆT

Giữ nhiệt

THÂN NHIỆT
Sốt: tăng thân nhiệt

> 38o5 C

Nhiễm trùng do vi khuẩn / vi rút, chấn thương, tổn

thương thần kinh trung ương, tiếp xúc với nhiệt độ
cao và thuốc gây ra.

Tăng sinh nhiệt do run cơ và tăng trao đổi chất

Giảm bớt sự mất nhiệt do co mạch

Da ấm và ửng hồng

Giảm bằng cách đổ mồ hôi