Calka Nieoznaczona

Calka nieoznaczona
ANMA - INF
Ewa Stróżyna
ANMA - INF Calka nieoznaczona

Niech dana bȩdzie funkcja f : X → R, X ⊂ R, gdzie X jest
przedzialem.

przedzialem.
Definicja
Funkcjȩ F nazywamy funkcja̧ pierwotna̧ funkcji f na przedziale X ,
jeśli
∀ x ∈ X F 0 (x) = f (x)

przedzialem.
Definicja
jeśli
∀ x ∈ X F 0 (x) = f (x)
Jeśli X jest przedzialem jednostronnie lub obustronnie

domkniȩtym, to pochodna̧ F 0 (x) rozumiemy jako odpowiednia̧
pochodna̧ jednostronna̧.

przedzialem.
Definicja
jeśli
∀ x ∈ X F 0 (x) = f (x)

Przyklady:
2x 2x
√
(1) ln 2 , ln 2 + 3 sa̧ funkcjami pierwotnymi funkcji 2x na R

przedzialem.
Definicja
jeśli
∀ x ∈ X F 0 (x) = f (x)

Przyklady:
2x 2x
√
(1) ln 2 , ln 2 + 3 sa̧ funkcjami pierwotnymi funkcji 2x na R
(2)
1
⇒ F (x) = tg x ∨ F (x) = tg x + C , x ∈ − π2 , π2

f (x) = cos2 x

√ √
(2) F (x) = 25 x 5 jest funkcja̧ pierwotna̧ funkcji f (x) = x 3 na
[0, +∞), bo: √
2
x 5 −0
F+0 (0) = limx→0+ 5
x−0 = 0 i F 0 (x) = f (x) dla x > 0.

√ √
[0, +∞), bo: √
2
x 5 −0
F+0 (0) = limx→0+ 5
x−0 = 0 i F 0 (x) = f (x) dla x > 0.
Twierdzenie
f : X → R - cia̧gla na X ⇒ f ma na X funkcjȩ pierwotna̧ F .

√ √
[0, +∞), bo: √
2
x 5 −0
F+0 (0) = limx→0+ 5
x−0 = 0 i F 0 (x) = f (x) dla x > 0.
Twierdzenie
f : X → R - cia̧gla na X ⇒ f ma na X funkcjȩ pierwotna̧ F .
Uwaga:
Implikacja przeciwna nie jest prawdziwa, np. funkcja
2x cos x1 + sin x1 , x 6= 0

f (x) =
0, x =0
nie jest cia̧gla w R, ale ma w R funkcjȩ pierwotna̧
x cos x1 , x 6= 0
2
F (x) =
0, x =0

Dla x 6= 0:
F 0 (x) = 2x · cos x1 + x 2 · − sin x1 · − x12 = 2x cos x1 + sin x1

Dla x = 0:
F (x)−F (0) x 2 cos x1 −0
F 0 (0) = limx→0 x−0 = limx→0 x−0 = limx→0 x ·cos x1 = 0
⇒ ∀x ∈ R F 0 (x) = f (x)

Dla x 6= 0:
F 0 (x) = 2x · cos x1 + x 2 · − sin x1 · − x12 = 2x cos x1 + sin x1

Dla x = 0:
F (x)−F (0) x 2 cos x1 −0
F 0 (0) = limx→0 x−0 = limx→0 x−0 = limx→0 x ·cos x1 = 0
⇒ ∀x ∈ R F 0 (x) = f (x)
Tw. (podstawowe o funkcjach pierwotnych)

Jeśli F jest funkcja̧ pierwotna̧ f na przedziale X , to:
(1) funkcja Φ = F + C , C ∈ R jest też funkcja̧ pierwotna̧ funkcji f
na przedziale X ,
(2) każda̧ funkcjȩ pierwotna̧ Φ funkcji f na przedziale X można
przedstawić w postaci F + C0 , gdzie C0 jest odpowiednia̧ dla F i Φ
stala̧.

Wniosek
Jeśli F jest funkcja̧ pierwotna̧ f na przedziale X , to
{F + C : C ∈ R} jest rodzina̧ wszystkich funkcji pierwotnych
funkcji f na X i zawiera tylko takie funkcje.

Wniosek
Definicja
Calka̧ nieoznczona̧ funkcji f na przedziale X nazywamy zbiór
wszystkich
R funkcji pierwotnych tej funkcji na X i oznaczamy
f (x) dx.

Wniosek
Definicja
Calka̧ nieoznczona̧ funkcji f na przedziale X nazywamy zbiór
wszystkich
R funkcji pierwotnych tej funkcji na X i oznaczamy
f (x) dx.
Uwaga:
Jeśli F jest dowolna̧ funkcja̧ pierwotna̧ funkcji f na przedziale X ,
to:
Z Z
f (x) dx = F (x) + C , F 0 (x) dx = F (x) + C ∀x ∈ X

Podstawowe wzory

Podstawowe wzory
Z Z
0 dx = C , 1 dx = x + C , C ∈R

Podstawowe wzory
Z Z
0 dx = C , 1 dx = x + C , C ∈R
x α+1
Z
x α dx = + C , x > 0, α 6= −1
α+1

Podstawowe wzory
Z Z
0 dx = C , 1 dx = x + C , C ∈R
x α+1
Z
x α dx = + C , x > 0, α 6= −1
α+1
Z Z
1 dx
dx = = ln |x| + C , x > 0 lub x < 0
x x

Podstawowe wzory
Z Z
0 dx = C , 1 dx = x + C , C ∈R
x α+1
Z
x α dx = + C , x > 0, α 6= −1
α+1
Z Z
1 dx
dx = = ln |x| + C , x > 0 lub x < 0
x x
ax
Z
ax dx = + C, a > 0, a 6= 1, x ∈ R
ln a

1 n
Z
x x
e dx = e + C , e = lim 1 + = 2, 718 . . .
n→∞ n

1 n
Z
x x
e dx = e + C , e = lim 1 + = 2, 718 . . .
n→∞ n
Z Z
sin x dx = − cos x + C , cos x dx = sin x + C , x ∈ R

1 n
Z
x x
e dx = e + C , e = lim 1 + = 2, 718 . . .
n→∞ n
Z Z
Z
dx
= −ctg x + C , x ∈ (kπ, (k + 1)π), k ∈ Z
sin2 x

1 n
Z
x x
e dx = e + C , e = lim 1 + = 2, 718 . . .
n→∞ n
Z Z
Z
dx
= −ctg x + C , x ∈ (kπ, (k + 1)π), k ∈ Z
sin2 x
Z
dx π π
2
= tg x + C , x ∈ (− + kπ, + kπ), k ∈ Z
cos x 2 2

Z
dx
√ = arcsin x + C , x ∈ (−1, 1)
1 − x2

Z
dx
√ = arcsin x + C , x ∈ (−1, 1)
1 − x2
Z
dx
= arctg x + C , x ∈ R
1 + x2

Z
dx
√ = arcsin x + C , x ∈ (−1, 1)
1 − x2
Z
dx
1 + x2
Z Z
sinh x dx = cosh x + C , cosh x dx = sinh x + C

Z
dx
√ = arcsin x + C , x ∈ (−1, 1)
1 − x2
Z
dx
1 + x2
Z Z
e x − e −x
Z
dx
= tgh x + C , x ∈ R, sinh x =
cosh2 x 2

Z
dx
√ = arcsin x + C , x ∈ (−1, 1)
1 − x2
Z
dx
1 + x2
Z Z
e x − e −x
Z
dx
cosh2 x 2
e x + e −x
Z
dx
= −ctgh x +C , x > 0 lub x < 0, cosh x =
sinh2 x 2

Z
dx
√ = arcsin x + C , x ∈ (−1, 1)
1 − x2
Z
dx
1 + x2
Z Z
e x − e −x
Z
dx
cosh2 x 2
e x + e −x
Z
dx
= −ctgh x +C , x > 0 lub x < 0, cosh x =
sinh2 x 2
sinh x cosh x
tgh x = cosh x , ctgh x = sinh x
Uwaga
(1) Liniowość:
Z Z Z
[f (x) + g (x)] dx = f (x) dx + g (x) dx
Z Z
a · f (x) dx = a f (x) dx, a∈R
(2) Jeśli f : (a, b) → R ma pochodna̧ w (a, b) i

∀ x ∈ (a, b) f (x) 6= 0, to
Z 0
f (x)
dx = ln |f (x)| + C
f (x)

Uwaga
(1) Liniowość:
Z Z Z
[f (x) + g (x)] dx = f (x) dx + g (x) dx
Z Z
a · f (x) dx = a f (x) dx, a∈R
(2) Jeśli f : (a, b) → R ma pochodna̧ w (a, b) i

∀ x ∈ (a, b) f (x) 6= 0, to
Z 0
f (x)
dx = ln |f (x)| + C
f (x)
Przyklady:
√ R 5 R 1
(1) (2x 2 − 3) x dx = 2 x 2 dx − 3 x 2 dx =
R
7/2 3/2 √ √
2 · x7/2 − 3 · x3/2 + C = 74 x 3 x − 2x x + C
− sin x
R R
(2) tg xdx = − cos x dx = − ln | cos x| + C
R
(3) ctg xdx = ln | sin x| + C

− sin x
R R
R
dx 1
R R 5 1
(4) 5x+4 = 5 5x+4 dx = 5 ln |5x + 4| + C

− sin x
R R
R
dx 1
R R 5 1
(4) 5x+4 = 5 5x+4 dx = 5 ln |5x + 4| + C
Tw. (o calkowaniu przez czȩści)

Jeśli funkcje f , g ∈ C 1 (X ), to
Z Z
f (x) · g (x) dx = f (x) · g (x) − f 0 (x) · g (x) dx
0

− sin x
R R
R
dx 1
R R 5 1
(4) 5x+4 = 5 5x+4 dx = 5 ln |5x + 4| + C
Tw. (o calkowaniu przez czȩści)

Jeśli funkcje f , g ∈ C 1 (X ), to
Z Z
f (x) · g (x) dx = f (x) · g (x) − f 0 (x) · g (x) dx
0
Uwaga:
(1) f ∈ C 1 (X ) oznacza, że funkcja f ma cia̧gla̧ pochodna̧
pierwszego rzȩdu.
(2) Wzór na calkowanie przez czȩści wynika z wzoru na pochodna̧
iloczynu.

Przyklady:
R f = ln x g0 = 1 R 1
(1) ln x dx = = x ln x − · x dx =
f 0 = x1 g =x x
x ln x − x + C

Przyklady:
R f = ln x g0 = 1 R 1
(1) ln x dx = = x ln x − · x dx =
f 0 = x1 g =x x
x ln x − x + C
R f =x g 0 = sin x
(2) x sin x dx = =
R f 0 = 1 g = − cos x
= −x cos x + cos x dx = −x cos x + sin x + C

Przyklady:
R f = ln x g0 = 1 R 1
(1) ln x dx = = x ln x − · x dx =
f 0 = x1 g =x x
x ln x − x + C
R f =x g 0 = sin x
(2) x sin x dx = =
R f 0 = 1 g = − cos x
= −x cos x + cos x dx = −x cos x + sin x + C
R ln x f = ln x g 0 = x13 ln x 1
R dx
(3) dx = = − 2x 2 + =
x3 f 0 = x1 g = − 2x1 2 2 x3
ln x 1
= − 2x 2 − 4x 2
+C

R f = arctg x g0 = x
(4) xarctg x dx = 2 =
f 0 = 1+x
1
2 g = x2
x2
R x2
1 x2 1
R 1+x 2 −1
= 2 arctg x − 21+x 2 dx = 2 arctg x − 2 1+x 2
dx =
hR R dx i x 2
x2 1
= 2 arctg x − 2 dx − 1+x 2 = 2 arctg x − 12 x + 21 arctg x + C

f 0 = 1+x
1
2 g = x2
x2
R x2
1 x2 1
R 1+x 2 −1
dx =
hR R dx i x 2
x2 1
Uwaga:
Calkowanie przezR czȩści można
R nstosować kilka
R n razy, np. przy
n x
obliczaniu calek x e dx, x sin x dx, x cos x dx, n ∈ N,
calkujemy n razy.

f 0 = 1+x
1
2 g = x2
x2
R x2
1 x2 1
R 1+x 2 −1
dx =
hR R dx i x 2
x2 1
Uwaga:
Calkowanie przezR czȩści można
R nstosować kilka
R n razy, np. przy
n x
obliczaniu calek x e dx, x sin x dx, x cos x dx, n ∈ N,
calkujemy n razy.
f = e −x
g 0 = cos x
e −x cos x dx =
R
(5) =
f 0 = −e −x
g = sin x
f = e −x g 0 = sin x
= e −x sin x + e −x sin x dx =
R
0 −x =
−x −x
R −x f = −e g = − cos x
= e sin x − e cos x − e cos x dx

Sta̧d
2 e −x cos x dx = e −x sin x − e −x cos x + C ⇒
R
−x
⇒ e −x cos x dx = e 2 (sin x − cos x) + C
R

Sta̧d
2 e −x cos x dx = e −x sin x − e −x cos x + C ⇒
R
−x
⇒ e −x cos x dx = e 2 (sin x − cos x) + C
R
Tw. (o calkowaniu przez podstawienie t = h(x))

Jeśli:
(1) funkcja h ma pochodna̧ w przedziale X i h(X ) = T ,
(2) funkcja g ma na przedziale T funkcjȩ pierwotna̧ G ,
(3) f = (g ◦ h) · h0 na X , to
Z Z
t = h(x)
f (x) dx = g (h(x)) · h0 (x) dx = =
dt = h0 (x)dx
Z
= g (t) dt = G (t) + C = G (h(x)) + C

Dowód:
[G (h(x))]0 = G 0 (h(x)) · h0 (x) = g (h(x)) · h0 (x) = f (x)

Dowód:
Przyklady:
t = x2
√x dx 1 √ dt 1
R R
(1) 1−x 4
= dt = 2x dx = 2 1−t 2
= 2 arcsin t + C =
x dx = 12 dt
= 21 arcsin(x 2 ) + C

Dowód:
Przyklady:
t = x2
√x dx 1 √ dt 1
R R
(1) = dt = 2x dx
1−x 4
= 2 1−t 2
= 2 arcsin t + C =
x dx = 12 dt
= 21 arcsin(x 2 ) + C
t = 1 + 2 cos x √
√ sin x dx = − 21 dt
R R
(2) = √ = − t +C =
dt = −2 sin x dx
1+2 cos x t
√
= − 1 + 2 cos x + C

(3)
t = x2 + 1
x 1 dt 1
+C = − 2(x 21+1) +C
R R
(x 2 +1)2
dx = dt = 2xdx = 2 t2
= − 2t
xdx = 12 dt

(3)
t = x2 + 1
x 1 dt 1
+C = − 2(x 21+1) +C
R R
(x 2 +1)2
dx = dt = 2xdx = 2 t2
= − 2t
xdx = 12 dt
√ R√
R 1+ln xt = 1 + ln x 3
t2
(4) dx =
x dx = t dt = 3 +C =
dt = x 2
√ p
= 32 t 3 + C = 32 (1 + ln x)3 + C

(3)
t = x2 + 1
x 1 dt 1
+C = − 2(x 21+1) +C
R R
(x 2 +1)2
dx = dt = 2xdx = 2 t2
= − 2t
xdx = 12 dt
√ R√
R 1+ln xt = 1 + ln x 3
t2
(4) dx =
x dx = t dt = 3 +C =
dt = x 2
√ p
= 32 t 3 + C = 32 (1 + ln x)3 + C
√
t = ex + 1
ex + 1 = t2
(5) √edx = t(t2t
R R
x +1 = x 2 −1) dt =
e dx = 2t dt
dx = t 22t−1 dt
h R R dt i
dt
= 2 12 t−1 dt
− 12 t+1 = ln t−1
R
= 2 (t−1)(t+1) t+1 +C =
√ x
= ln √e x +1−1 +C
e +1+1

Tw. (o calkowaniu przez podstawienie x = ϕ(t))
Jeśli:
(1) funkcja ϕ ma pochodna̧ w przedziale T , jest różnowartościowa
i ϕ(T ) = X ,
(2) funkcja f ma na przedziale X funkcjȩ pierwotna̧ F , to
Z Z
x = ϕ(t)
f (x) dx = = f (ϕ(t)) · ϕ0 (t) dt =
dx = ϕ0 (t)dt
= F (ϕ(t)) + C = F (x) + C

Tw. (o calkowaniu przez podstawienie x = ϕ(t))
Jeśli:
(1) funkcja ϕ ma pochodna̧ w przedziale T , jest różnowartościowa
i ϕ(T ) = X ,
(2) funkcja f ma na przedziale X funkcjȩ pierwotna̧ F , to
Z Z
x = ϕ(t)
f (x) dx = = f (ϕ(t)) · ϕ0 (t) dt =
dx = ϕ0 (t)dt
= F (ϕ(t)) + C = F (x) + C
Dowód:
R
f (x) dx = F (x) + C
[F (ϕ(t))]0 = F 0 (ϕ(t)) · ϕ0 (t) = f (ϕ(t)) · ϕ0 (t)
Sta̧d
f (ϕ(t)) · ϕ0 (t) dt = F (ϕ(t)) + C
R

i po podstawieniu t = ϕ−1 (x) dostajemy:
f (ϕ(t)) · ϕ0 (t) dt = F (x) + C
R

f (ϕ(t)) · ϕ0 (t) dt = F (x) + C
R
Przyklady:
R x = cos t, t ∈ [0, π] R
(1) arccos x dx = t = arccos x = − t · sin t dt =
dx = − sin t dt
= t cos t − sin t√+ C = x arccos x − sin(arccos x) + C =
= x arccos x − 1 − x 2 + C
√
bo: sin2 (arccos x) + cos2 (arccos x) = 1 ⇒ sin(arccos x) = 1 − x 2
bo: t ∈ [0, π] ⇒ sin t > 0

f (ϕ(t)) · ϕ0 (t) dt = F (x) + C
R
Przyklady:
R x = cos t, t ∈ [0, π] R
(1) arccos x dx = t = arccos x = − t · sin t dt =
dx = − sin t dt
= t cos t − sin t√+ C = x arccos x − sin(arccos x) + C =
= x arccos x − 1 − x 2 + C
√
bo: sin2 (arccos x) + cos2 (arccos x) = 1 ⇒ sin(arccos x) = 1 − x 2
bo: t ∈ [0, π] ⇒ sin t > 0
x = 3 sin t
R√ t ∈ − π2 , π2
(2) 9 − x 2 dx = =
t = arcsin x3
dx = 3 cos t dt
Rp 2
9 − 9 sin t · 3 cos t dt = 9 | cos t| · cos t dt = 9 cos2 t dt =
R R

1+cos 2t
dt = 92 9
cos 2t dt = 92 t + 94 sin 2t + C =
R R R
=9 2 dt + 2 q
2
= 29 t + 92 sin t cos t + C = 92 arcsin x3 + 92 · x3 · 1 − x9 + C

1+cos 2t
dt = 92 9
cos 2t dt = 92 t + 94 sin 2t + C =
R R R
=9 2 dt + 2 q
2
Standardowe podstawienia
R√
• r 2 − x 2 dx = x = r sin t

1+cos 2t
dt = 92 9
cos 2t dt = 92 t + 94 sin 2t + C =
R R R
=9 2 dt + 2 q
2
Standardowe podstawienia
R√
• r 2 − x 2 dx = x = r sin t
Podstawienie Eulera: √
t = x + x 2 + k
dt = 1 + 2√2x 2
dx
√ x +k
R dx R dt
• √x 2 +k = 2 = t = ln |t| + C =
dt = x+√ x +k dx
x 2 +k
dt √ dx
t = x 2 +k
√
= ln |x + x 2 + k| + C

R dx
R
dx 2 =
t = xa 1
R dt
• = = =
x 2 +a2 a2 1+( xa ) dt = 1a dx a 1+t 2
= 1a arctg t + C = 1a arctg xa + C

dx dx 2 =
t = xa
= 1a dt
R R R
• x 2 +a2
= 1 1+t 2
=
a2 1+( xa ) dt = a dx
• √adx r dx = 1a r dx 2 =
R R R
2 −x 2
= 2

a2 1−( xa ) 1−( xa )
t = xa , a > 0
√ dt = arcsin t + C = arcsin xa + C
R
= =
dt = 1a dx 1−t 2

dx dx 2 =
t = xa
= 1a dt
R R R
• x 2 +a2
= 1 1+t 2
=
a2 1+( xa ) dt = a dx
R R R
2 −x 2
= 2

a2 1−( xa ) 1−( xa )
t = xa , a > 0
R
= =
dt = 1a dx 1−t 2
R(e x ) dx = t = ex
R
• , gdzie R - funkcja wymierna

dx dx 2 =
t = xa
= 1a dt
R R R
• x 2 +a2
= 1 1+t 2
=
a2 1+( xa ) dt = a dx
R R R
2 −x 2
= 2

a2 1−( xa ) 1−( xa )
t = xa , a > 0
R
= =
dt = 1a dx 1−t 2
R(e x ) dx = t = ex
R
• , gdzie R - funkcja wymierna
• Jeśli funkcja podcalkowa jest iloczynem funkcji

trygonometrycznych sin x, cos x to stosujemy wzory
trygonometryczne:
sin αx sin βx = 12 [cos(α − β)x − cos(α + β)x]
cos αx cos βx = 12 [cos(α − β)x + cos(α + β)x]
sin αx cos βx = 21 [sin(α − β)x − sin(α + β)x]

Przyklady:
(1) √3x 2dx √1 q dx √1 q dx
R R R
−2x−1
= 3
= 3
=
x 2 − 23 x− 31 (x− 13 )2 − 49
t = x − 13 q
= √13 q dt 4 = u = t + t 2 − 49 =
R
=
dt = dx t2− 9
q q
= √13 ln |t + t 2 − 49 | + C = √13 ln |x − 13 + x 2 − 23 x − 13 | + C

Przyklady:
(1) √3x 2dx √1 q dx √1 q dx
R R R
−2x−1
= 3
= 3
=
x 2 − 23 x− 31 (x− 13 )2 − 49
t = x − 13 q
= √13 q dt 4 = u = t + t 2 − 49 =
R
=
dt = dx t2− 9
q q
= √13 ln |t + t 2 − 49 | + C = √13 ln |x − 13 + x 2 − 23 x − 13 | + C
R dx
R dx t = x + 21 R dt
(2) x 2 +x+1
= (x+ 12 )2 + 43
= = t 2 + 34
=
dt = dx
u= √2 t √
4 dt 4 3 du
R 3
R
= 3
2 = √2 dt
= 3 · 2 1+u 2
=
du =

1+ √2 t 3
3
= √2 arctg u +C = √2 arctg √2 (x + 12 ) + C
3 3 3

R sin 2x
R 2 sin x cos x t = sin2 x
(3) 1+sin4 x
dx = 1+(sin2 x)2
dx = =
dt = 2 sin x cos x dx
dt 2
R
= 1+t 2
= arctg t + C = arctg (sin x) + C

R sin 2x
(3) 1+sin4 x
dx = 1+(sin2 x)2
dx = =
dt 2
R
= 1+t 2
= 21 [sin(8x) + sin(−2x)] dx =
R R
(4) R sin 3x · cos 5x dx
= 12 sin 8x dx − 12 sin 2x dx = − 16 1
cos 8x + 41 cos 2x + C
R

R sin 2x
(3) 1+sin4 x
dx = 1+(sin2 x)2
dx = =
dt 2
R
= 1+t 2
= 21 [sin(8x) + sin(−2x)] dx =
R R
(4) R sin 3x · cos 5x dx
= 12 sin 8x dx − 12 sin 2x dx = − 16 1
cos 8x + 41 cos 2x + C
R
dx √1 q dx √1 dx
R R R
(5) √
2+3x−2x 2
= 2
= 2
q
2
=
1+ 32 x−x 2 25
16 (x− 34 )
−
t = x − 34 √1
R
q dt √1 4
R
q dt
= = = · 5 =
dt = dx 2 5 2
( )
4
−t 2 2 1−( 45 t )
2
u = 45 t
= √12 √1−u
R du
= 4 = √1 arcsin u + C =
2
du = 5 dt 2
= √12 arcsin 45 x − 43 + C


3x−2
R 3x−2 t =x +3
= 3t−11
R R
(6) x 2 +6x+9
dx = (x+3) 2 dx = t2
dt =
dt = dx
dt
− 11 t 2 = 3 ln |t| + 11
R R dt 11
=3 t t + C = 3 ln |x + 3| + x+3 + C

3x−2
R 3x−2 t =x +3
= 3t−11
R R
(6) x 2 +6x+9
dx = (x+3) 2 dx = t2
dt =
dt = dx
dt
− 11 t 2 = 3 ln |t| + 11
R R dt 11
=3 t t + C = 3 ln |x + 3| + x+3 + C
√ 3x−5 3x−5 t =x −1
√
R R
(7) 9+6x−3x 2
dx = dx = =
3[4−(x−1)2 ] dt = dx
√1 √3t−2 √3 t 2
R R R dt
= 3 4−t 2
dt = 3
√
4−t 2
dt − √3 √4−t 2 =
u = 4 − t2
= √33 · − 12
R du
√ − √2 q dt
R
= =
du = −2t dt u 3 2 1−( 2t )
2
w = 2t 3 √
√2
R dw
= 1 = − 2√ · 2 u − √
1−w 2
=
dw = 2 dt 3 3
p
= − √33 4 − (x − 1)2 − √23 arcsin x−1
2 +C

Uwaga:
Funkcje elementarne sa̧ to funkcje potȩgowe, wykladnicze,
trygonometryczne, odwrotne do nich, ich sumy, różnice, iloczyny,
ilorazy i superpozycje.
Nie każda calka wyraża siȩ przez funkcje elementarne, tzn. nie
każda̧ calkȩ można obliczyć stosuja̧c powyższe twierdzenia.
Przyklady calek, które nie wyrażaja̧ siȩ przez funkcje elementarne:
R sin x R cos x R e ±x R ±x 2
dx , √xdx3 +1 , √ dx2 2 ,
R R
x dx , x dx , x dx , e
1−k sin x
Rp
1 − k 2 sin2 x dx , −1 < k < 1 ,
R dx R 2
R 1
, cos(xR2 ) dx , e x dx ,
R
R lnαx ,±x sin(xR ) dx
x e dx , x α sin x dx , x α cos x dx , α 6∈ N ∪ {0}

Calkowanie funkcji wymiernych

L(x)
Funkcja wymierna: M(x) , gdzie L, M - wielomiany,
Funkcja wymierna wlaściwa: deg L(x) < deg M(x).

L(x)
Funkcja wymierna: M(x) , gdzie L, M - wielomiany,
Funkcja wymierna wlaściwa: deg L(x) < deg M(x).
Ulamki proste:
A
(x−a)k
– I-go rodzaju, A, a ∈ R, k ∈ N
Ax+B
(x 2 +px+q)k
– II-go rodzaju, A, B, p, q, r ∈ R, k ∈ N, p 2 − 4q < 0

Twierdzenie
(1) Każdy wielomian o wspólczynnikach rzeczywistych można
rozlożyć na czynniki postaci (x − a)k , (x 2 + px + q)k , gdzie
a, p, q ∈ R, k ∈ N, p 2 − 4q < 0.

Twierdzenie
a, p, q ∈ R, k ∈ N, p 2 − 4q < 0.
(2) Każda̧ funkcjȩ wymierna̧ można przedstawić w postaci sumy

wielomianu i funkcji wymiernej wlaściwej.

Twierdzenie
a, p, q ∈ R, k ∈ N, p 2 − 4q < 0.
(2) Każda̧ funkcjȩ wymierna̧ można przedstawić w postaci sumy

wielomianu i funkcji wymiernej wlaściwej.
L(x)
(3) Każda̧ funkcjȩ wymierna̧ wlaściwa̧ M(x) , gdzie
M(x) = (x −a1 )k1 . . . (x −am )km ·(x 2 +p1 x +q1 )l1 . . . (x 2 +ps x +qs )ls
gdzie a1 , . . . , am , p1 , q1 , . . . , ps , qs ∈ R , pi2 − 4qi < 0 ,

i = 1, . . . , s , k1 , . . . km , l1 , . . . ls ∈ N
można przedstawić w postaci sumy ulamków prostych:

Twierdzenie c.d.
   
m kj s lj
L(x) X X Aij  X X Bij x + Cij
=  +  
M(x) (x − aj )i (x 2 + pj x + qj )i
j=1 i=1 j=1 i=1
gdzie Aij , Bij , Cij ∈ R sa̧ wyznaczone jednoznacznie.

Twierdzenie c.d.
   
m kj s lj
=  +  
M(x) (x − aj )i (x 2 + pj x + qj )i
j=1 i=1 j=1 i=1
Przyklady:
(1)
2x+3 A1 A2 A3 B1 B2 C1 x+D1 C2 x+D2
x 3 (x−1)2 (x 2 +x+1)2
= x + x 2 + x 3 + x−1 + (x−1)2 + x 2 +x+1 + (x 2 +x+1)2

Twierdzenie c.d.
   
m kj s lj
=  +  
M(x) (x − aj )i (x 2 + pj x + qj )i
j=1 i=1 j=1 i=1
Przyklady:
(1)
2x+3 A1 A2 A3 B1 B2 C1 x+D1 C2 x+D2
x 3 (x−1)2 (x 2 +x+1)2
= x + x 2 + x 3 + x−1 + (x−1)2 + x 2 +x+1 + (x 2 +x+1)2
(2)
2x 2 + 2x + 13 A Bx + C Dx + E
2 2
= + 2 + 2 =
(x − 2)(x + 1) x −2 x +1 (x + 1)2
A(x 2 + 1)2 + (Bx + C )(x − 2)(x 2 + 1) + (Dx + E )(x − 2)
= =
(x − 2)(x 2 + 1)2
1 x +2 3x + 4
= − 2 − 2
x − 2 x + 1 (x + 1)2
bo:
2x 2 + 2x + 13 = (A + B)x 4 + (−2B + C )x 3 +
+ (2A + B − 2C + D)x 2 + (−2B + C − 2D + E )x + (A − 2C − 2E )
porównujemy wspólczynniki przy tych samych potȩgach x i
rozwia̧zujemy odpowiedni uklad równań liniowych.

1 x +2 3x + 4
= − 2 − 2
x − 2 x + 1 (x + 1)2
bo:
2x 2 + 2x + 13 = (A + B)x 4 + (−2B + C )x 3 +
+ (2A + B − 2C + D)x 2 + (−2B + C − 2D + E )x + (A − 2C − 2E )
Calkowanie ulamków prostych

1 x +2 3x + 4
= − 2 − 2
x − 2 x + 1 (x + 1)2
bo:
2x 2 + 2x + 13 = (A + B)x 4 + (−2B + C )x 3 +
+ (2A + B − 2C + D)x 2 + (−2B + C − 2D + E )x + (A − 2C − 2E )
Calkowanie ulamków prostych

A · ln |x − a| + C ,
Z
A k=1
dx = A −k+1
(x − a)k 1−k (x − a) + C, k > 2

R Ax+B A
R 2x+p Ap R dx
(x 2 +px+q)k
dx = 2 (x 2 +px+q)k
dx + (B − 2 ) (x 2 +px+q)k
R 2x+p t = x 2 + px + q R dt
(x 2 +px+q)k
dx = = tk
= ...
dt = (2x + p) dx
q
4 p
t= 4q−p 2
x+ 2
dx dx
R R
(x 2 +px+q)k
= h 2 2 k
i = q =
(x+ p2 ) + 4q−p 4q−p 2
4 dx = 4 dt
1 −k R
4q−p 2 2 dt
= 4 (t 2 +1)k
I stosujemy wzór rekurencyjny:

R dx 1
· (1+xx2 )n−1 + 2n−3 dx
R
(1+x 2 )n
= 2(n−1) 2n−2 (1+x 2 )n−1
, n ∈ N, n > 2

Powyższy wzór rekurencyjny otrzymujemy calkuja̧c przez czȩści:
R dx 2 −x 2 R x2
= 1+x dx = (1+xdx2 )n−1 − (1+x
R R
(1+x 2 )n (1+x 2 )n 2 )n dx =
f =x g 0 = (1+x x
2 )n
= =
f 0 = 1 g = 2(1−n) 1
· (1+x12 )n−1
h i
= (1+xdx2 )n−1 − 2(1−n) 1
· (1+xx2 )n−1 − 2(1−n)1 dx
R R
(1+x 2 )n−1
=
1 2n−3
· (1+xx2 )n−1 + 2n−2 dx
R
= 2(n−1) (1+x 2 )n−1

Powyższy wzór rekurencyjny otrzymujemy calkuja̧c przez czȩści:
R dx 2 −x 2 R x2
= 1+x dx = (1+xdx2 )n−1 − (1+x
R R
(1+x 2 )n (1+x 2 )n 2 )n dx =
f =x g 0 = (1+x x
2 )n
= =
f 0 = 1 g = 2(1−n) 1
· (1+x12 )n−1
h i
= (1+xdx2 )n−1 − 2(1−n) 1
· (1+xx2 )n−1 − 2(1−n)1 dx
R R
(1+x 2 )n−1
=
1 2n−3
· (1+xx2 )n−1 + 2n−2 dx
R
= 2(n−1) (1+x 2 )n−1
Przyklady:
R 2x 2 +2x+13 R dx R x+2
dx − (x3x+4
R
(1) (x−2)(x 2 +1)2 dx = x−2 − x 2 +1 2 +1)2 dx =
= ln |x −2|− 2 x 2 +1 dx −2 1+x 2 − 2 (x 2 +1)2 dx −4 (x 2dx

1
R 2x R dx 3
R 2x R
+1)2
=
t = x2 + 1
= =
dt = 2xdx
= ln |x − 2| − 12 ln |x 2 + 1| − 2arctg x − 23 · (− 1t ) − 4 dx
R
(x 2 +1)2
= (?)

Do ostatniej calki stosujemy wzór rekurencyjny lub obliczamy ja̧
bezpośrednio:
R dx 2 −x 2 R x2
= 1+x
R R dx
(x 2 +1)2 (1+x 2 )2
dx = 1+x 2 − (1+x 2 )2
=
f = x g 0 = (1+x x
2 )2
= 0 1 =
f = 1 g = − 2(1+x 2 )
h i
−x 1 dx
= 21 arctg x + x
R
= arctg x − 2(1+x 2) + 2 1+x 2 2(1+x 2 )
+C

Do ostatniej calki stosujemy wzór rekurencyjny lub obliczamy ja̧
bezpośrednio:
R dx 2 −x 2 R x2
= 1+x
R R dx
(x 2 +1)2 (1+x 2 )2
dx = 1+x 2 − (1+x 2 )2
=
f = x g 0 = (1+x x
2 )2
= 0 1 =
f = 1 g = − 2(1+x 2 )
h i
−x 1 dx
= 21 arctg x + x
R
= arctg x − 2(1+x 2) + 2 1+x 2 2(1+x 2 )
+C
(?) =
= ln |x −2|− 12 ln |x 2 +1|−2arctg x + 23 · x 21+1 −2arctg x − 1+x
2x
2 +C =
= ln √x−2 − 4arctg x − 4x+3

+C
x 2 +1 2(x 2 +1)

3x+2 3 2x+1 1 dx
R R R
(2) (x 2 +x+1)2
dx = 2 (x 2 +x+1)2
dx + 2 (x 2 +x+1)2
2x+1 t = x2 + x + 1 dt
= − 1t + C =
R R
(x 2 +x+1)2
dx = = t2
dt = (2x + 1) dx
1
= − x 2 +x+1 +C
R dx
R dx t = x + 21 R dt
(x 2 +x+1)2
= i2 = = 2 =
dt = dx
h 2
( x+ 12 + 43
) (t 2 + 34 )
u= √2 t
dt 16 dt
R R 3
= 2 = 9 2 2 = √2 dt
=
du =

[ 34 (1+ 34 t 2 )] 1+ √2 t 3
3
√ R
16 3 du
= 9 · 2 (1+u 2 )2
= wz. rek. n = 2 =
√ h R du i 4√3 u
8 3 1 u 1
= 9 ·
2 1+u 2 + 2 1+u 2
= 9 1+u 2
+ arctg u + C =
√
1 2x+1 4 3 2x+1
= 3 · x 2 +x+1 + 9 arctg +C
√
3

Sta̧d
√
2 3
R 3x+2
(x 2 +x+1)2
dx = − 32 · 1
x 2 +x+1
+ 1
6 · 2x+1
x 2 +x+1
+ 9 arctg
2x+1
√
3
+C

Sta̧d
√
2 3
R 3x+2
(x 2 +x+1)2
dx = − 32 · 1
x 2 +x+1
+ 1
6 · 2x+1
x 2 +x+1
+ 9 arctg
2x+1
√
3
+C
R (1+x)
(3) (x−1)2 (x 2 +1)
dx
x+1 A B Cx+D
(x−1)2 (x 2 +1)
= x−1 + (x−1)2
+ x 2 +1
Sta̧d:
A(x − 1)(x 2 + 1) + B(x 2 + 1) + (Cx + D)(x − 1)2 = x + 1
Najpierw podstawiamy x = 1 : 2B = 2 ⇒ B = 1 i podstawiamy
B do powyższego równania:
A(x −1)(x 2 +1)+(Cx +D)(x −1)2 = x +1−x 2 −1 = −x(x −1) ⇒
⇒ A(x 2 + 1) + (Cx + D)(x − 1) = −x
Ponownie podstawiamy x = 1 : 2A = −1 ⇒ A = − 12

Sta̧d:
(Cx + D)(x − 1) = −x + 21 (x 2 + 1) = 12 (x − 1)2 ⇒
⇒ Cx + D = 21 (x − 1) ⇒ C = 12 , D = − 21
x+1
dx = − 12 dx dx
+ 12 xx−1
R R R R
(x−1)2 (x 2 +1) x−1 + (x−1)2 2 dx =
R dx +1
= − 12 ln |x − 1| − x−11 1 2x 1
R
+ 4 x 2 +1
dx − 2 1+x 2 =
1 1 1 2 1
= − 2 ln |x − 1| − x−1 + 4 ln |x + 1| − 2 arctg x + C

Calkowanie funkcji trygonometrycznych

Calkuja̧c funkcje trygonometryczne korzystamy z wzorów

trygonometrycznych oraz z podstawień standardowych:


1−cos 2x 1+cos 2x sin 2x
sin2 x = 2 , cos2 x = 2 , sin x cos x = 2


sin2 x = 1−cos
2
2x
, cos2 x = 1+cos 2x
2 , sin x cos x = sin 2x
2
R
R(tg x) dx = t = tg x


sin2 x = 1−cos
2
2x
, cos2 x = 1+cos 2x
2 , sin x cos x = sin 2x
2
R
R(tg x) dx = t = tg x
R t = tg x2 2t
sin x = 1+t 2
R(sin x, cos x) dx = 2 1−t 2 =
dx = 1+t 2 dt cos x = 1+t 2
R
= R1 (t) dt
gdzie R, R1 – funkcje wymierne i x = 2arctg t,
2 sin x2 cos x2 2tg x2 cos2 x2 −sin2 x
1−tg 2 x2
sin x = cos2 x2 +sin2 x2
= 1+tg 2 x2
, cos x = cos2 x2 +sin2
2
x = 1+tg 2 x2
2

Przyklady:
(1)
2
1+t 2
dx
tg x2 dt 2 dt
R R R R
5+4 cos x = = 2 dt = 2 t 2 +9
= 9 1+( 3t )2
=
5+4· 1−t2
1+t
u = 3t 2 du
= 23 arctg u + C = 32 arctg ( 13 tg x2 ) + C
R
= =
du = 31 dt 3 1+u 2

Przyklady:
(1)
2
1+t 2
dx
tg x2 dt 2 dt
R R R R
5+4 cos x = = 2 dt = 2 t 2 +9
= 9 1+( 3t )2
=
5+4· 1−t2
1+t
u = 3t 2 du
= 23 arctg u + C = 32 arctg ( 13 tg x2 ) + C
R
= =
du = 31 dt 3 1+u 2
(2) R cos4 x dx = (cos2 x)2 dx = 14 (1 + cos 2x)2 dx =

R R R
= 41 (1 + 2 cos 2x +Rcos2 2x) dx =

= 41 x + 14 sin 2x + 81 (1 + cos 4x) dx =
= 14 x + 14 sin 2x + 81 x + 32
1
sin 4x + C

(3) sin4 x cos2 x dx = sin2 x(sin x cos x)2 dx =
R R
2x sin2 2x
= 1−cos · 4 dx = 81 sin2 2x dx − 81 sin2 2x cos 2x dx =
R R R
2
y = sin 2x
= 18 1−cos 4x 1
R R 2
= 2 dx − 16 y dy =
dy = 2 cos 2x dx
1 1 1
y 2 dy =
R R R
= 16 dx − 16 cos 4x dx − 16
1 1 1 3
= 16 x − 64 sin 4x − 48 sin 2x + C

(3) sin4 x cos2 x dx = sin2 x(sin x cos x)2 dx =
R R
2x sin2 2x
= 1−cos · 4 dx = 81 sin2 2x dx − 81 sin2 2x cos 2x dx =
R R R
2
y = sin 2x
= 18 1−cos 4x 1
R R 2
= 2 dx − 16 y dy =
dy = 2 cos 2x dx
1 1 1
y 2 dy =
R R R
= 16 dx − 16 cos 4x dx − 16
1 1 1 3
= 16 x − 64 sin 4x − 48 sin 2x + C
sin3 x cos5 x dx = (1 − cos2 x) cos5 x sin x dx =

R R
(4)
y = cos x 6 8
= − (1 − y 2 )y 5 dy = − y6 + y8 + C =
R
=
dy = − sin x dx
= − 16 cos6 x + 18 cos8 x + C

t = tg x R t4
tg 4 x dx =
R
(5) x = arctg t = 1+t 2 dt =
dt
dx = 1+t 2
R 2
t3
= 1
t − 1 + 1+t 2 dt = 3 −t+arctg t+C = 13 tg 3 x −tg x +x +C

t = tg x R t4
tg 4 x dx =
R
(5) x = arctg t = 1+t 2 dt =
dt
dx = 1+t 2
R 2
t3
= 1
2
1+t 2
dx
t = tg x2 dt
R R R
(6) cos x = = 1−t 2
dt = 2 1−t 2
=
1+t 2
x
R dt
R dt 1+tg
= 1−t + 1+t = ln 1−tg
2
x +C
2

t = tg x R t4
tg 4 x dx =
R
(5) x = arctg t = 1+t 2 dt =
dt
dx = 1+t 2
R 2
t3
= 1
2
1+t 2
dx
t = tg x2 dt
R R R
(6) cos x = = 1−t 2
dt = 2 1−t 2
=
1+t 2
x
R dt
R dt 1+tg
= 1−t + 1+t = ln 1−tg
2
x +C
2
lub
R dx R cos x
R cos x t = sin x
cos x = cos2 x
dx = 1−sin2 x
dx = =
dt = cos x dx
dt
R
= 1−t 2
= ...

lub
x = π2 − 2t
= cos −2
R dx R R dt
cos x = π dt = −2 sin 2t =
dx = −2 dt ( 2 −2t )
2 2 R − sin t cos t
= − cossin t+sin t
R
t cos t dt = cos t − sin t dt =
= ln | cos t| − ln | sin t| + C = ln |ctg t| + C = ln |ctg π4 − x2 | + C


lub
x = π2 − 2t
= cos −2
R dx R R dt
dx = −2 dt ( 2 −2t )
R

t = tg x R 3
tg x
ctg x = 1t = t 4t−1 dt =
R
(7) 1−ctg 2 x
dx =
1
dx = 1+t 2 dt
u = t4 − 1
= 14 du 1 4
R
=
du = 4t 3 dt u = 4 ln |tg x − 1| + C

lub
x = π2 − 2t
= cos −2
R dx R R dt
dx = −2 dt ( 2 −2t )
R

t = tg x R 3
tg x
ctg x = 1t = t 4t−1 dt =
R
(7) 1−ctg 2 x
dx =
1
dx = 1+t 2 dt
u = t4 − 1
= 14 du 1 4
R
=
du = 4t 3 dt u = 4 ln |tg x − 1| + C
R 3x t = ex R 2 R 2
(8) e 2xe +1 dx = x = t 2t+1 dt = t t+1−1
2 +1 dt =
dt = e dx
R dt
= dt − 1+t 2 = t − arctg t + C = e x − arctg e x + C
R

dx t =x +2dx √ dt
√
R R R
(9) √
x 2 +4x+6
dx = = = t 2 +2
=
dt = dx
(x+2)2 +2
√ √
2 2
= u = t + t + 2 = ln |t + t + 2| + C =
√
= ln |x + 2 + x 2 + 4x + 6| + C

dx t =x +2 dx √ dt
√
R R R
(9) √
x 2 +4x+6
=
dx = = t 2 +2
=
dt = dx (x+2)2 +2
√ √
2 2
= u = t + t + 2 = ln |t + t + 2| + C =
√
= ln |x + 2 + x 2 + 4x + 6| + C
dx dx
√ √ dt
R R R
(10) √
−x 2 +2x+3
= = t =x −1 = 4−t 2
=
4−(x−1)2
t
1 u=2
q dt
R R du
= 2 = 1 = √1−u 2
= arcsin u +C =
1−( 2t )
2
du = 2 dt
= arcsin x−1
2 + C

Wzór Ostrogradskiego

Wzór Ostrogradskiego
Stosujemy go do obliczania calek postaci:

Z
Wn (x)
√ dx
ax 2 + bx + c
gdzie Wn (x) - wielomian, deg Wn = n:
Z Z
Wn (x) p dx
√ dx = Wn−1 (x)· ax 2 + bx + c+K √
ax 2 + bx + c ax 2 + bx + c
gdzie deg Wn−1 = n − 1 i szukamy wspólczynników wielomianu
Wn−1 (x) oraz stalej K .

Powyższy wzór Ostrogradskiego najpierw różniczkujemy
obustronnie, nastȩpnie mnożymy przez pierwiastek z trójmianu
kwadratowego i przyrównujemy dwa wielomiany otrzymuja̧c uklad
równań liniowych ze wzgȩdu na szukane wspólczynniki.

Powyższy wzór Ostrogradskiego najpierw różniczkujemy
obustronnie, nastȩpnie mnożymy przez pierwiastek z trójmianu
kwadratowego i przyrównujemy dwa wielomiany otrzymuja̧c uklad
równań liniowych ze wzgȩdu na szukane wspólczynniki.
Przyklady:
R√ 2
4x 2 − 4x + 3 dx = √4x4x 2−4x+3
R
(1) −4x+3
dx =
√
= (Ax + B) · 4x − 4x + 3 + K √4x 2dx
R
2
−4x+3
2 √
√4x −4x+3 = A· 4x 2 − 4x + 3+(Ax +B)· √4x4x−2 + √4x 2 K
4x 2 −4x+3 2 −4x+3 −4x+3
4x 2 − 4x + 3 = A(4x 2 − 4x + 3) + (Ax + B)(4x − 2) + K ⇒

⇒ A = 12 , B = − 41 , K = 1

Pozostaje obliczyć calkȩ korzystaja̧c z podstawienia Eulera:
t = 2x − 1
√ dx = √ dx 2 = = 21 √tdt2 +2 =
R R R
4x 2 −4x+3 1
(2x−1) +2 dx = 2 dt
√ √
= u = t + t 2 + 2 = 12 ln |2x − 1 + 4x 2 − 4x + 3| + C
Sta̧d
R√
4x 2 − 4x
√+ 3 dx = √
= 2 x − 14
1
4x 2 − 4x + 3 + 12 ln |2x − 1 + 4x 2 − 4x + 3| + C

Pozostaje obliczyć calkȩ korzystaja̧c z podstawienia Eulera:
t = 2x − 1
√ dx = √ dx 2 = = 21 √tdt2 +2 =
R R R
4x 2 −4x+3 1
(2x−1) +2 dx = 2 dt
√ √
= u = t + t 2 + 2 = 12 ln |2x − 1 + 4x 2 − 4x + 3| + C
Sta̧d
R√
4x 2 − 4x
√+ 3 dx = √
= 2 x − 14
1
4x 2 − 4x + 3 + 12 ln |2x − 1 + 4x 2 − 4x + 3| + C
R√ R 2 √
x 2 + k dx = √xx 2+k √ dx
R
(2) +k
dx = (Ax + B) x 2 + k + C x 2 +k
2 √
√x +k = A x 2 + k + (Ax + B) · √xx2 +k + √xC2 +k
x 2 +k
1 k
x 2 + k = A(x 2 + k) + (Ax + B)x + C ⇒ A = 2 , B = 0, C = 2

Sta̧d:
R√ √ √
• x 2 + k dx = x2 x 2 + k + k
2 ln |x + x 2 + k| + C
lub
R√ 2 2
√x +k dx √ dx √x
R R R
x 2 + k dx = x 2 +k
=k x 2 +k
+ x 2 +k
dx =
f =x g 0 = √xx2 +k
= √ =
f0 =1 g = x2 + k
√ √ R√
= k ·Rln√|x + x 2 + k| + x x 2 + √k − x2 +√k dx ⇒
2
⇒ 2R √ x + k dx = √ 2
k · ln |x + x + k| + x x2 + k + C ⇒
√
⇒ x 2 + k dx = x2 x 2 + k + k2 ln |x + x 2 + k| + C

(3)
R√ R 2 2 √
a2 − x 2 dx = √aa2−x √ dx
R
−x 2
dx = (Ax + B) a2 − x 2 + K a2 −x 2
2 2 √
√a −x = A a2 − x 2 + (Ax + B) √a−x + √a2K−x 2
a2 −x 2 2 −x 2
1
a2 − x 2 = A(a2 − x 2 ) − (Ax + B)x + K ⇒ A = 2 , B = 0 , K = 21 a2
Sta̧d:
R√ √ a2
• a2 − x 2 dx = x2 a2 − x 2 + 2 arcsin xa + C

(3)
R√ R 2 2 √
a2 − x 2 dx = √aa2−x √ dx
R
−x 2
dx = (Ax + B) a2 − x 2 + K a2 −x 2
2 2 √
√a −x = A a2 − x 2 + (Ax + B) √a−x + √a2K−x 2
a2 −x 2 2 −x 2
1
a2 − x 2 = A(a2 − x 2 ) − (Ax + B)x + K ⇒ A = 2 , B = 0 , K = 21 a2
Sta̧d:
R√ √ a2
Podstawienia Eulera

(3)
R√ R 2 2 √
a2 − x 2 dx = √aa2−x √ dx
R
−x 2
dx = (Ax + B) a2 − x 2 + K a2 −x 2
2 2 √
√a −x = A a2 − x 2 + (Ax + B) √a−x + √a2K−x 2
a2 −x 2 2 −x 2
1
a2 − x 2 = A(a2 − x 2 ) − (Ax + B)x + K ⇒ A = 2 , B = 0 , K = 21 a2
Sta̧d:
R√ √ a2
Podstawienia Eulera
R √
Stosuje siȩ do calek postaci R(x, ax 2 + bx + c) dx

√ √
• ax 2 + bx + c = t ± x · a , a > 0
√ √
• ax 2 + bx + c = tx ± c , c > 0
√
• ax 2 + bx + c = t(x − x1 ) ,
ax 2 + bx + c = a(x − x1 )(x − x2 ) , x1 , x2 ∈ R

√ √
• ax 2 + bx + c = t ± x · a , a > 0
√ √
• ax 2 + bx + c = tx ± c , c > 0
√
• ax 2 + bx + c = t(x − x1 ) ,
ax 2 + bx + c = a(x − x1 )(x − x2 ) , x1 , x2 ∈ R
Pozostale standardowe podstawienia

√ √
• ax 2 + bx + c = t ± x · a , a > 0
√ √
• ax 2 + bx + c = tx ± c , c > 0
√
• ax 2 + bx + c = t(x − x1 ) ,
ax 2 + bx + c = a(x − x1 )(x − x2 ) , x1 , x2 ∈ R
R √
• R(x, a2 − x 2 ) dx = x = a sin t

√ √
• ax 2 + bx + c = t ± x · a , a > 0
√ √
• ax 2 + bx + c = tx ± c , c > 0
√
• ax 2 + bx + c = t(x − x1 ) ,
ax 2 + bx + c = a(x − x1 )(x − x2 ) , x1 , x2 ∈ R
R √
• R(x, a2 − x 2 ) dx = x = a sin t
R √
• R(x, a2 + x 2 ) dx = x = a · tg t

√ √
• ax 2 + bx + c = t ± x · a , a > 0
√ √
• ax 2 + bx + c = tx ± c , c > 0
√
• ax 2 + bx + c = t(x − x1 ) ,
ax 2 + bx + c = a(x − x1 )(x − x2 ) , x1 , x2 ∈ R
R √
• R(x, a2 − x 2 ) dx = x = a sin t
R √
• R(x, a2 + x 2 ) dx = x = a · tg t
R √ a
• R(x, x 2 − a2 ) dx = x= cos t

R p1 pm x = tk
• R x, x q1 , . . . , x qm dx =
k = NWW (q1 , . . . , qm )
R p1 pm
• R x, (ax + b) q1 , . . . , (ax + b) qm dx =
ax + b = t k
=
k = NWW (q1 , . . . , qm )
p1 pm
ax+b q1 ax+b qm
R
• R x, cx+d , . . . , cx+d dx =
ax+b
= tk
cx+d
=
k = NWW (q1 , . . . , qm )
Ax+B 1
R
• √
(x−α)· ax 2 +bx+c
dx = x −α= t

Przyklady:
(1)
R 1+ √
4x x = t4 R 1+t 3 dt = 4
R t 2 +t
x+ x
√ dx = 3 = t 4 +t 2 · 4t t 2 +1
dt =
dx = 4t dt
R
1 + tt−1 dt = 4 dt + 2 t 22t+1 dt − 4 1+t
R R R dt
=4 2 +1 2 =
= 4t + 2 ln |t 2 + 1| − 4arctg t + C =
√ √ √
= 4 4 x + 2 ln | x + 1| − 4arctg 4 x + C

Przyklady:
(1)
R 1+ √
4x x = t4 R 1+t 3 dt = 4
R t 2 +t
x+ x
√ dx = 3 = t 4 +t 2 · 4t t 2 +1
dt =
dx = 4t dt
R
1 + tt−1 dt = 4 dt + 2 t 22t+1 dt − 4 1+t
R R R dt
=4 2 +1 2 =
= 4t + 2 ln |t 2 + 1| − 4arctg t + C =
√ √ √
= 4 4 x + 2 ln | x + 1| − 4arctg 4 x + C
R q t 2 = 1+x
x ⇒ x = t 2 −1
1
(2) x12 1+x dx = 2t =
x dx = − (t 2 −1)2 dt
= (t 2 − 1)2 · t · (t 2−2t t dt = − 23 t 3 + C =
R R 2
−1)2 dt = −2
q
1+x 3
= − 23

x +C

dx x − 1 = 1t − dt
q t2
R R
(3) √ = = =
(x−1) 1−x 2 dx = − dt
t2
1
t
− 1+2t
2
t
|t| dt u = −2t − 1
= − 12 du
R R R
=− √dt = √−1−2t = √ =
t −1−2t du = −2 dt u
√ q
2
= − u + C = − −1 − x−1 +C

Calka Nieoznaczona

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Calka Nieoznaczona

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

Jeśli X jest przedzialem jednostronnie lub obustronnie

ANMA - INF Calka nieoznaczona

Jeśli X jest przedzialem jednostronnie lub obustronnie

ANMA - INF Calka nieoznaczona

Jeśli X jest przedzialem jednostronnie lub obustronnie

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

nie jest cia̧gla w R, ale ma w R funkcjȩ pierwotna̧

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

Tw. (podstawowe o funkcjach pierwotnych)

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

(2) Jeśli f : (a, b) → R ma pochodna̧ w (a, b) i

ANMA - INF Calka nieoznaczona

(2) Jeśli f : (a, b) → R ma pochodna̧ w (a, b) i

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

Tw. (o calkowaniu przez czȩści)

ANMA - INF Calka nieoznaczona

Tw. (o calkowaniu przez czȩści)

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

Tw. (o calkowaniu przez podstawienie t = h(x))

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona

ANMA - INF Calka nieoznaczona