SULAMA SUYU KALİTESİ VE

TUZLULUK

Doç. Dr. K. Ersin TEMİZEL

Yağmurlama sulama
 Yağmurlama sulama daha çok iyi kaliteli sulama suları
kullanıldığında uygun bir sulama yöntemidir. Tuzlu suların
kullanıldığı koşullarda, özellikle yapraklar zarar gördüğü için,
bu yöntem pek uygun değildir. Bu nedenle yağmurlama
sulama yönteminin kullanımı söz konusu olduğunda, sulama
suyunda bulunan tuzların toplam miktarından çok bazı
iyonların bireysel olarak konsantrasyonları önemlidir.
Özellikle Na+, Cl=, HCO-3 gibi iyonların yüksek
konsantrasyonları, bitkide yaprak absorpsiyonu sırasında
zararlanmalara neden olacaktır. Yağmurlama sulamada
kullanılan suyun tuzluluğuna bağlı olarak bitkideki etkilerin
incelenmesi amacıyla çok sayıda araştırma yapılmıştır.

2
Sulama Yöntemi Seçimi
Yüzey sulama yöntemleri
Sulama Yöntemi Seçimi
Basınçlı sulama yöntemleri
 UYGULANACAK SULAMA YÖNTEMİNİN
SEÇİLMESİ
Sulama yöntemi hem toprak özellikleri ve hem de
yöntemin özellikleri göz önüne alınarak seçilmelidir.
Örneğin toprak bünyesinin hafif (kaba) olması
koşulunda sulama aralığı kısalacağından tuzluluğu
yüksek olan sular daha güvenilir olarak
kullanılabilecektir. Ağır bünyeli topraklarda ise,
geçirgenlik düşük olacağından sulama aralığı artacak ve
sulama yönteminin seçiminde bazı kısıtlarla
karşılaşabiliriz.

5
 Yıkama ve Drenaj

Yıkama, bitki kök bölgesinde birikebilecek

tuzların kök bölgesinden uzaklaştırılması
için toprağa verilen sudur. Yıkama
ihtiyacının belirlenmesinde sulama suyunun
elektriksel iletkenliği ve yetiştirilen bitkinin
tuz toleransının bilinmesi gerekir.
Yıkanma sonucu oluşan tuzlu suyu
uzaklaştırmak için mutlaka Drenaj Sistemi
gerekmektedir. 6
 Arazi Tesviyesi

Tuzlu sulama suyu kullanılan tarım alanları, düzgün

yüzeye sahip değillerse ve özellikle yüzey sulama
yöntemleri uygulandığında, tümsek kısımlarda aşırı tuz
birikmesi olacak ve buralarda yetişen bitkiler
tuzluluktan olumsuz etkilenecektir. Bu nedenle tuzlu
sulama sularının kullanıldığı alanlarda homojen bir
sulama yapılmasına ve arazi yüzeyinin tesviye edilmiş
olmasına özen göstermek gerekmektedir.

7
 Sulama Aralığı
Bitkinin su alımını kolaylaştırmak için toprakta
yüksek miktarda su bulundurmak, bitkinin tuzdan
etkilenmesini azaltacaktır. Kök bölgesinde yüksek
miktarda su bulundurmak, kullanılabilir rutubetin
az bir kısmının tüketilmesine izin vermekle
sağlanabilir. Bu da ancak sık aralıklarla yapılan
sulamalar ile sağlanabilir.
Kök bölgesi tuzluluğu

Sulama Sulama Sulama Sulama

8
Yapılan sulamalar ile kök bölgesi tuzluluğu değişimi
Tohum Yatağı

9
 TÜRKİYE’DE TUZLU VE SODYUMLU
TOPRAKLARIN ISLAHI VE YÖNETİMİ

Ülkesel toprak etüdlerine göre Türkiye’de

1 517 695 hektar olan çorak araziler
toplam işlenen tarım arazilerinin % 5.48’
ine eşdeğer büyüklüktedir.
2 775 115 ha arazide tuzluluk ve drenaj
sorunu vardır.
Türkiye’deki tüm mevcut veriler çoraklığın oluşmasında
iklim, drenaj, tarımsal işlemler ve toprak
karakteristiklerinin etkili olduğunu ortaya koymaktadır.
10
İklim koşullarının etkisiyle beraber,
kuru tarımdan sulu tarıma geçildiği
dönemlerde yüksek ürün artışına
aldanarak, birçok sulama projesi tarla
içi hizmetleri tamamlanmadan,
çiftçilere sulama konusunda gerekli
bilgiler aktarılmadan ve önlemler
alınmadan hayata geçirilmiş, bunun
sonucunda da yeni sorunlar ortaya
çıkmıştır. 11
Değişen iklim koşullarının etkisiyle
yağışların azalması, buharlaşmanın
artması, yeraltı ve yerüstü su
kaynaklarındaki azalmalar ve toplumsal
yaşamdaki gelişmeye bağlı olarak evsel
ve endüstriyel su talebi artışları,
tarımsal amaç ile kullanılan su
kaynaklarında bir azalmaya yol
açmaktadır.
12
Dünyada toplam arazi yüzeyinin
yaklaşık % 10' unu kaplayan
çorak topraklar tarımı etkileyen
temel sorunlardan birisi olduğu
gibi, çevresel yönden de bir
dünya sorunu olarak kabul
edilmektedir.
13
Çölleşmenin derecesi belirli bir tuzluluk seviyesi ile ilişkili
olup çölleşmenin derecesi çoraklığın derecesine bağlı olarak
artmaktadır. Çölleşme tuz birikimini artırmakta, tuzların
yıkanmasını azaltmaktadır. Çölleşme ile toprakta olduğu gibi
yeraltı ve yüzey sularının tuz yoğunluğu artmaktadır. Suda
çözünebilir tuz bileşiklerinin artmasıyla tuzlulukta ikinci bir
artış meydana gelmektedir. Çölleşme oluşumunda kısmen
sulamanın etkisi, kısmen de biyolojik çeşitliliğin azalması ile
topraklarda sık sık ikincil tuz birikimi meydana gelmektedir.
Bahsedilen olumsuz şartların birlikte etkisiyle çoraklık ve
çölleşme oluşmaktadır. Türkiye’nin de dahil olduğu Dünyanın
değişik bölgelerinde sulu tarımın başlamasından sonra
tuzluluk sorunu artmıştır. Bu soruna bağlı olarak çölleşme de
hızlanmıştır. Birçok ülkede "modern" sulama sistemleri,
özellikle yetersiz drenaj nedeniyle tarımsal alanların yaklaşık
%30' unu çoraklaştırmıştır.
14
15
 TÜRKİYE’DE
ÇORAK
TOPRAKLARIN
OLUŞUMUNA
ETKİ EDEN
FAKTÖRLER 16
 TÜRKİYE’DE ÇORAK TOPRAKLARIN OLUŞUMUNA
ETKİ EDEN FAKTÖRLER

Türkiye’deki tüm mevcut veriler

çoraklığın oluşmasında iklim,
drenaj, tarımsal işlemler ve
toprak karakteristiklerinin
etkili olduğunu, bu faktörlerin
etkilerini birbirinden ayrı
olarak değerlendirmenin çok
zor olduğunu ortaya
koymaktadır.
17
Tuz kaynakları geniş bir dağılım gösterir. Bazı
durumlarda ana kaya içerisinde bulunurlar. Kıyı ve
allüviyal ovalar, Orta Anadolu Platosu toprakları
çözünebilir tuz bakımından zengindir. Kıyı ovaları
hidromorfik allüviyal topraklar olup, Orta Anadolu
Platosunda eski Lecustrine depozitlerle kaplı geniş
alanlar mevcuttur. Borlu topraklar genellikle kurak
ve yarı kurak bölgelerde oluşmaktadır. Toprağın
oluşumunda rol oynayan kireçtaşı, şel, kumtaşı ve
buzul molozları bor içerirler. Bunun yanında
volkanik bölgelerin sediment depozitlerinde de bor
kaynaklarından biri olan borik asit toplanabilir.
Türkiye topraklarında türdeş bir bor dağılımı söz
konusu değildir.
18
19
20
 ÇORAKLIĞIN TEŞHİSİ
Arazide tuz ve sodyumluluk tanımlaması yapılırken
topraklar, morfolojik görünümlerine, bitki örtüsü
özelliklerine ve diğer faktörlere göre incelenir.
Tuzluluk tanımlaması arazi yüzeyindeki görüntülere
göre bir ölçüde yapılabilir. Arazinin topoğrafik
durumu, doğal bitki örtüsü, verim durumu, sulama
ve drenaj koşulları, toprağın nemliliği özellikle
üzerinde durulması gerekli özelliklerdir.

21
Üst toprak tuzlu olduğu zaman tuz
konsantrasyonuna bağlı olarak bu
tip topraklarda, halofitik bitki
örtüsü görülmekte, arazi çıplak
yada bitki örtüsü içinde yer yer
çıplaklıklar bulunmaktadır. Beyaz
tuz kabukları tuzlu toprakların en
belirgin özelliklerinden biridir.
22
Tuzlu toprakları iyileştirmenin esası, bitki kök
bölgesinde fazla çözünebilir tuzların yıkanarak
bitkiler için zararlı olmayan düzeylere düşürülmesidir.
Sözü edilen toprakların ıslahında birinci koşul, su tablasını
denetlemek için uygun bir drenaj sisteminin kurulmasıdır.

İkinci koşul ise, tuzların topraktan uzaklaştırılması için

yıkama suyunun uygulanmasıdır.

23
EC: Elektriksel iletkenlik (tuz)
DSY: Değişebilir Sodyum Yüzdesi
Dys: Yıkama suyu miktarı.
Dt: Toprak derinliği
Aralıklı göllendirme yıkama yöntemi
Yağış mm/yıl olarak uzun yıllar ortalaması

24
Toprak profilindeki
tuzların yıkanması

25
 Toprak profilindeki tuzların yıkanması çeşitli
faktörlere bağlıdır. İyileştirme için verilmesi
gerekli su miktarı aşağıdaki etmenlerle yakından
ilişkilidir.
6.Yıkama
4.2.Drenaj şekli; Toprak
sisteminin profilindeki
etkinliği;tuzu
5. 1.
3. Yıkama
İyileştirilecek
Toprakta
Toprağın
uzaklaştırmak
suyu
toprak
subulunan
içinda
niteliği;
derinliği;
iletkenliği;
gerekli
derinlik
tuzların suyun
arttıkça
geçirimsiz
yıkamaderinliği
suyunun
miktarı
gerekli yıkama suyu artar. Yıkama bitki kök
yıkama
tuz
toprağa içeriği
derinliğine ilebelirlenir.
ve çözünürlükleri
topraklarda
tatbik
göre toprağa
arttıkça
su
şeklinearazi fazla
yıkama
verilecek
Buyüzeyinde
göre miktarda
uygulanacak
tarla yıkama
daha
bitkileri fazla
yıkama
için 0.8-1.0
su
m;
suyu verilir.
suyu
beklediği
bahçe
etkinliği Eğer
miktarını
için
bitkileri
miktarı azalır.
değişir. uygun
etkiler.
içinbuharlaşma
1.2-1.5
Suda
Birim bir drenaj
Toprakta
kaybı
msudolaylarındadır.
bulunan
ile tuz
artar,
Ancak
bazı
uzaklaştırılacak
bazen bu derinlikteki bir toprak katmanını iyileştirme
böylece
olan tuz
arttıkça hem
miktarı, daha
uygulanacak fazla yıkama
yıkama suyu
suyu
tuzlar,
sistemi
için
(1)gerekir,
diğer
çokfazlaolmazsa bazı
suya ve zamana
aralıklı göllendirme,
tuzların
taban
gerek suyu
olabilir. Bu
miktarı hem
da de toprağa
fazlalaşır. daha
Tuzların fazla tuz
yükselir
durumda
(2)
bir
çözünürlüğünü
devamlı
eklenmiş
bitkilerin
ve
kısım etkin
tuza
göllendirme bir
dayanıklı yıkama
azaltır.ve yüzlek
olur. kadar bir derinlik tuzlardan
yetişebileceği
köklü
Kalsiyum
çözünürlüğü
sağlanamaz. azaldıkça daha fazla su
sülfatın
arındırılır. sodyum
Böylece sülfatlı hem
sonraki dönemlerde ortamda
bitki
(3) yağmurlama
vermek
yetiştirilir yöntemleri
iyileştirmeile
gerekir.
ve hem de farklı
devam olmaktadır
ettirilir.
çözünürlüğü azalır. 26
Fiziksel İşlemler:
• arazi tesviyesi

• arazi hazırlığı, derin sürüm

• ekim işlemleri, tohum yatağının hazırlanması

• kumlama

27
Kimyasal İşlemler:

• ıslah maddeleri

• toprak düzenleyicileri

• gübreleme

28
Biyolojik İşlemler:

• organik ve yeşil gübreler

• ekim nöbeti, bitki deseni

• malçlama
29
 SONUÇ
Çölleşmenin etkisi çoraklığın derecesine bağlı olarak artmaktadır. Çölleşme
toprakta tuz birikimine yol açmakta, tuzların yıkanmasını azaltmakta, yeraltı
ve yüzey sularının tuz yoğunluğunu arttırmaktadır. Suların tuz içeriği
arttıkça da sulama suyu olarak etkinliği azalmakta, suda bulunan bazı
tuzlar, diğer tuzların çözünürlüğünü ve yarayışlılığını azaltmaktadır. Değişen
iklim koşulları ve buna bağlı olarak yağışların azalması, buharlaşmanın
artması, yeraltı ve yerüstü su kaynaklarında görülen azalmalar ve toplumsal
yaşamdaki gelişmeye bağlı olarak evsel ve endüstriyel su talebi artışları,
tarımsal amaç ile kullanılan su kaynaklarında bir azalmaya yol açmaktadır.
Sürdürülebilir tarımsal üretim için, sulama suyunun yarayışlılığı önemlilik arz
etmektedir. Bu durumda tarımsal açıdan iyi ve kötü kaliteli sulama sularının
ve diğer atık su kaynaklarının doğru yöntemlerle ve yeniden kullanılması
yoluyla, sulama için kullanılan kaynakların kullanım etkinliğini artırarak
sulanan alanlardaki fazla su talebi riskinin azaltması ve tuzluluğun
önlenmesi gerekmektedir.

30
Final Sınavında herkese başarılar dilerim.
Doç. Dr. K. Ersin TEMİZEL

Yeni Yılınız Kutlu Olsun.

31.12.2009
31.12.2010
27.12.2011 Salı
26.12.2012 Çarşamba
21.12.2016 Çarşamba
20.12.2017 Çrş.
25.12.2019 Çrş.
31