Murat Cokgezen - Bir İktisatcı Gazete Okuyor

Bir İktisatçı Gazete Okuyor
Murat Çokgezen
Çokgezen, Murat
Bir İktisatçı Gazete Okuyor
Liberte Yayınları: 166

1. Baskı: Mayıs 2010
© Liberte Yayınları 2010
Tüm hakları saklıdır. Tamamı veya herhangi bir parçası hiç bir şekilde fotokopiyle veya
başka yöntemlerle çoğaltılamaz ve dağıtılamaz. Bunu yapanlar veya buna teşebbüs
edenler hakkında yayınevimiz kanunî takibat yaptırma hakkına sahiptir.
Mizampaj: İbrahim N. Ayyıldız Kapak ve İç Baskı: Can tekin Matbaası

Kapak Tasarımı: Muhsin Doğan Montaj ve Kalıp Baskı: Ahsen Repro
Liberte Yayınları
GMK Bulvarı No: 108/16
06570 Maltepe - Ankara
Tel: (0312) 230 87 03
Faks: (0312) 230 80 03
Web: www.liberte.com
E-mail: info@liberte.com.tr
İnternet Satışı:
www.liberte.com.tr
liberteyayıngrubu ISBN: T7 û-c175-bE01-5cl-t,

Murat Çokgezen
1966 ela İstanbul'da doğdu. 1987 yılında İstanbul Üni

versitesi Uluslararası İlişkiler bölümünden mezun oldu.
1996'da Marmara Üniversitesinden doktorasını aldı.
Hâlen Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesinde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır.
Çalışmaları iktisadın girişimcilik; rekabet ve eğitim

gibi alanlarında yoğunlaşan Murat Çokgezen in daha
önce Liberte Yayınlarından yayınlanmış popüler ya
zılarını topladığı Homoekonomikus isimli bir kitabı bu
lunmaktadır. Popüler alandaki çalışmlarına ek olarak;
çeşitli akademik dergilerde ve kitaplarda yayınlanmış
çalışmaları da mevcuttur.
Babama...
İçindekiler
Önsöz..................................................................................................... 15
%
Kasım 2007
400 bin Nüfuslu Malta ile Berabere Kaldık.................................................. 18
Hoşgeldin Ramazan..................................................................................20
Mortgage Baba Türbesi............................................................................ 21
Boğazımızdan Kesip Kira ve Yola Harcadık.................................................. 22
Fenerbahçe: 1 Inter: 0 ...............................................................................25
En zengin 400 Amerikalı...........................................................................26
Olaylı Açılış.............................................................................................. 27
GAPVegas...............................................................................................28
Üst Kurul Bu, Bugün Ahmet'e Çakar, Yarın Başkasına................................... 30
Referandum Kültürüne Alışmak.................................................................32
Bayramda Ücretsiz Otobüs Seferleri...........................................................35
Türkiye'de Sigortacılık Neden Gelişmiyor?.................................................. 36
Hukuk... Nereye Kadar?............................................................................. 37
Aralık 2007
Velâyet Kimde Kalmalı?............................................................................ 42
Dünya Menopoz Günü............................................................................. 44
Kuzey Irak'a Ambargo.............................................................................. 45
Hukukta "Garibanizm".............................................................................. 47
Fırsat Eşitliği............................................................................................ 50
Aylık Mutlu Olma Sınırımız 1200 YTL.......................................................... 52
Alışveriş Çılgını Türkler ABD Yolcusu...........................................................54
Ocak 2008
Bağımsız Futbol Federasyonu................................................................... 56
"First Class"Yanlış Yerde............................................................................ 58
Bedava Otopark Çözüm Değil...................................................................60
TRT'ye İhtiyacımız Var mı?........................................................................ 61
Şubat 2008
Kültür Rekabeti Mal Rekabetinden Daha Zor.............................................. 64
Karadeniz'in Bütün RTÜK'leri Birleşiyor!......................................................66
Kurban....................................................................................................67
Mart 2008
İktisat Politikalarının Yan Etkileri................................................................70
Sevgililer Günü........................................................................................ 72
TRT'nin Misyonu...................................................................................... 73
Estetik Ameliyatları Neden Patladı?........................................................... 74
Öğretmen Maaşları Yüksek....................................................................... 76
Cem Karaca ve Fikrî Mülkiyet Hakları......................................................... 77
Nisan 2008
Hakim ve Manken.................................................................................... 80
Yabancı Yatırım Nasıl Gelmeli?...................................................................82
Kıdem Tazminatı Hakkında Sorular............................................................ 83
Bağırtarak Öğrenme.................................................................................84
Hekim Lobisi Direnişte..............................................................................85
Mayıs 2008
Patron Kim?............................................................................................. 88
EXPO 2015'i Kazandık.............................................................................. 89
Aysu Kayacı'ya Destek...............................................................................91
Beyoğlu Gribi.......................................................................................... 92
Geç Kalmış Bir İtiraz................................................................................. 93
Yeni Dünyanın Eski Kurumlan................................................................... 94
Haziran 2008
Eşcinseller ve Ekonomik Kalkınma.............................................................98
Sulukule Yıkımını Kime Soralım?.............................................................. 100
BİT Yeniği...............................................................................................101
Bakkalda İlâç Satılır mı?...........................................................................102
Milletvekili............................................................................................. 103
Okullar Paralı Olsa.................................................................................. 104
Sabah'ın Karanlığı...................................................................................105
Temmuz 2008
Öğrenmek Neden Suç Olsun?.................................................................. 108
Odoneler ve Kıraçlar............................................................................... 110
Var mısın Yok musun?............................................................................. 112
Ağustos 2008
Kutsal Rantlar.........................................................................................114
İnternete Güvenip Siyasete Girenler.........................................................116
Kıldan Tüyden Mevzular.......................................................................... 118
Eylül 2008
Emeğimin Rambo'suyum.........................................................................120
Kötü Memur İyi Memuru Kovar................................................................121
Reklâmların Anlattıkla^...........................................................................122
Cepte Rekabetin Ayak Sesleri...................................................................124
Çevreci Şehir Efsaneleri........................................................................... 125
Ekim 2008
Kadir Başkan'a Ekonomi Dersi.................................................................. 128
Sinan Çetin'den Naklen...........................................................................130
Sivasspor'u Ruslar Alsa............................................................................131
Kasım 2008
Obama Kazanır.......................................................................................134
Mortgage Krizinin Suçlusu Devlet mi, Piyasa mı?.......................................136
Hukuk....................................................................................................138
Kemer Takmamak Serbest O lsun............................................................. 139
Bir Garip Psikoloji....................................................................................141
Aralık 2008
Mexico City Belediyesi Çalışıyor............................................................... 144
Baba Mesleği..........................................................................................145
Bu Ne Yaman Çelişki................................................................................146
Krizin Göstergesi.................................................................................... 147
Kadın Akademisyenler............................................................................ 148
Bir Millet Uyanıyor.................................................................................. 149
Dine Devlet Müdahalesi ve Alevîler......................................................... 151
Herkesin Hakkını Ben Korurum............................................................... 153
Ocak 2009
Piyasada Zorlama Yoktur.........................................................................156
Geç Kalmış Bir Uyarı............................................................................... 158
Kurban Puan..........................................................................................159
Plâka.....................................................................................................160
Patron Sadece İşinin Bekçisidir................................................................ 162
Şubat 2009
Örnek Kapitalist..................................................................................... 164
TRT-Kürt Yayın Hayatına Başladı.............................................................. 165
Oyum Korsan Partisi'ne.......................................................................... 166
Hacı Yaşar Vakası....................................................................................167
Perişan Oldum.......................................................................................169
Özelleştirmede Son Nokta......................................................................170
Mart 2009
Şimdi Estetik Zamanı..............................................................................172
Çarşaf Açılımına Alternatif Bir Yorum.......................................................174
Stiglitz'i Dinlerken.............................................. ................................... 175
Başbakan Oğlu Olmak Zor İş...................................................................177
Hukukun Yeni Kuralı.............................................................................. 179
Nisan 2009
Rekabet Zorlamadan Daha İyi Çözümler Üretir......................................... 182
Neden Israrla Guiza?.............................................................................. 184
Hukuk ve Mantık................................................................................... 185
Bir Vergi Cezasının Hatırlattıkları............................................................. 186
İnternet: Siyasetçinin Korkulu Rüyası.......................................................188
Mayıs 2009
Darwin Haklıymış..................................................................................192
Organ Satışı Serbest Olsun..................................................................... 193
Devlet ile Kavga Edilmez....................................................................... 195
Rakamları Yorumlarken..........................................................................197
Piyasa Düzensizliğin Düzenidir............................................................... 198
Asrın Buluşu..........................................................................................199
Bir Şarap Yazısı...................................................................................... 200
Haziran 2009
Eurovision "Hadisesi".............................................................................. 204
İlkyardım Sorununa Kökten Çözüm..........................................................206
Bir Grevin Düşündürdükleri.....................................................................208
1 Mayıs Fırsatçıların Bayramı................................................................... 209
Temmuz 2009
Mayın Nereye Yerleştirilir?....................................................................... 212
Oltama Dokunma...................................................................................214
Başkasına Yar Etmem.............................................................................. 216
Globalleşme ve Salgın Hastalıklar............................................................ 217
Yeniden Rating Meselesi......................................................................... 219
Çekirgenin Ölümü.................................................................................. 220
Devlet ve Cinsiyet...................................................................................221
Ağustos 2009
Kahrolsun Popülizm ........................................................................... 224
Sırtını Tüketiciye Dayayan İşadamı Kazanır............................................... 226
Sometime Öğretim Üyeleri Sorunu..........................................................227
Piyasa Nedir?......................................................................................... 229
Eylül 2009
Saflık..................................................................................................... 232
Fikir ve Zikir........................................................................................... 233
Öngörü Hürriyeti................................................................................... 234
Kapitalizm ve Mutluluk........................................................................... 235
Kabotaj mı, Sabotaj m ı?.......................................................................... 236
Siyasî Ahlak........................................................................................... 237
İtibarlı Meslekler.................................................................................... 238
Ekim 2009
Demokratik Açılım I: Paranoya................................................................. 240
Demokratik Açılım II: Kürtçe eğitim..........................................................241
Bakan Kızı Olmak Zor..............................................................................243
Kurumsal Sosyal Reklam Projesi............................................................... 244
Önsöz
Rahmetli dedeme özel sektörün posta hizmeti verebileceğim söy

leseniz katiyetle karşı çıkardı. “Hiç olur mu öyle şey' derdi. "Ne
den?' diye sorsanız, verebileceği çok fazla bir cevabı yoktu. “Açar,
okurlar mektuplarımızı evladım' der, geçerdi. Onun karşı çıkışı
nın asıl nedeni, bilinmeyenden duyduğu korkuydu. Yetmiş küsur
yıllık ömründe böyle bir şeyi ne görmüş, ne de duymuştu.
Bugün de birçok konuda insanların alternatif görüşlere karşı çı
kışının altında bilinmeyenden, tecrübe edilmeyenden duydukları
korkunun yattığına inanıyorum. Çoğu kişi daha önce duymadık
ları görüş ve uygulamalar hakkında “acaba böyle olması mümkün
mü?', “öyle olsa daha iyi olabilir mi?' ya da “mantıklı görünüyor
ama ilk bakışta aklıma gelmeyen aksaklıkları görülebilir mi?' diye
sormaktansa, baştan reddetmeyi tercih ediyorlar.
Okumaya başladığınız bu kitapta da “Böbrek satışı serbest olsa
nasıl olur?', “İçerden Öğrenme (Insider Trading) ya da kumarın yasa
dışı olması anlamlı mı?', “Emniyet kemeri takmak gerçekten emniyet
li mi?', “Kurban Bayramı alternatif bir şekilde kutlanabilir mi?', “Şa
raptan tat alabilmek için şaraptan anlamak gerekiyor mu?' gibi sorular
sorulmaktadır. Metin içinde, okuyucunun dikkatini çekmek amacıy
la, bu sorulara alternatif ve ajitatif cevaplar verilmiş olsa da, kitabın
yazarı bu sorularının doğru cevaplarım bildiği iddiasında değildir.
Sadece “işin bir de bu yönü var' demeyi hedeflemektedir.
Bir İktisatçı Gazete Okuyor 15

Daha önce yine Liberte Yayınları tarafından yayınlanan Homo-
ekorıomikus başlıklı kitabımı okuyup beğenmiş iseniz bu kitabı da
beğeneceğinizi söyleyebilirim. Aralarındaki tek fark bu kitaptaki
yazıların, aylık bir derginin light yazılar bölümü için yazılmaları
nedeniyle, öncekine göre daha kısa olması. Kısa yazıların kolay
okunmak gibi bir avantajı var ancak diğer taraftan, konunun çok
kapsamlı bir tartışmasına olanak vermiyor. O yüzden, derinleme
sine bir analiz bekliyorsanız, aradığınız kitap bu değil.
Bu kitaptaki çalışmalar CNBC-e Business dergisinde 2007-

200 9 yılları arasında kitap ile aynı başlığı taşıyan köşe için hazır
lanmış ve çoğu bu dergide yayınlanan yazılardan derlendi. O yüz
den çoğunlukla o dönemin gündemini ya da satır aralarını yansıt
makta. Okuyucuya yazıları değerlendirecek bir referans noktası
sağlamak amacıyla her bölümün başına takip eden yazıların hangi
yıl ve ayda yazıldığı eklendi. Ancak, esin kaynağı belirli bir dö
nemde gerçekleşen ve medyada yer bulan olaylar olsa da, işlenen
konular her dem tazeliğini korumakta, üzerindeki tartışmalar hâlâ
sürmektedir. Bu yüzden, kitaptaki yazıları, bayiden henüz aldığı
nız bir dergiden okuyormuş gibi güncel bulacaksınız.
Bu vesile ile CNBC-e Business dergisi yönetimi ve çalışanlarına

özellikle Özgür Yici, Hakan Turpçu ve Alper Aköz e teşekkürü bir
borç bilirim. Dergiye her ay yazı yetiştirmenin motivasyonu olma
saydı ben bu kadar yazıyı değil iki senede, yirmi senede çıkartamaz-
dım. Her ay, yazdığım yazıların elenip, yayınlanmaya değer olanların
seçilmesi ve yazıların düzeltilmesindeki katkılarından dolayı eşim
Jale Çokgezen e de şükran borçluyum. Liberte Yayınlarına da bana
farklı bir okur kitlesine ulaşma imkânı verdiği için müteşekkirim.
Murat Çokgezen
16 Murat Çokgezen
Kasım 2007
400 bin Nüfuslu Malta ile
Berabere Kaldık
Türk millî futbol takımının Avrupa'nın en küçük ülkelerinden,

gelen geçenin 5 attığı, averaj takımı Malta'yı yenmeyi başarama
masına ilişkin haber ve yorumlar geçen ay tüm gazetelerde geniş
biçimde yer aldı. Büyük çocuklarına kızınca “Beş yaşındaki kar
deşin kadar olamadın diye çıkışan ebeveynler gibi, yorumcular
da Türk millî futbol takımına olan kızgınlıklarını sık sık “400 bin
nüfuslu Malta yı yenemedik' şeklinde dile getirdiler. Ebeveynler
çocukların yaşı ile davranışları arasında ilişki kurmaktalar. Acaba
nüfusla futbol başarısı arasında ilişki var mı?
Benim cevabım: Evet. Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya, İspan

ya, Rusya Avrupa'mn en büyük nüfuslu ve futbolda en başarılı
ülkeleri. Keza Dünya Kupasının değişmez sahibi Brezilya Latin
Amerika'nın en büyük ülkesi. Hatta futbolla çok geç tanışan ABD
bile kısa zamanda çok büyük başarılar elde etmedi mi? Türkiye
içinde bile en iyi futbol takımları büyük şehirlerin takımları değil
mi? Peki, futbol-nüfus ilişkisi nasıl açıklanabilir?
Birincisi, nüfus ne kadar fazla olursa futbolcu sayınız da o kadar

büyük oluyor. Dolayısıyla bir futbol takımı kurarken daha fazla
oyuncu arasmdan seçme şansına sâhipsiniz. Düşünsenize... 400
18 Murat Çokgezen
bin nüfuslu bir ülkenin yarısı kadın olsa, kaldı 200 bin. 200 binin
100 bini de yaşlı ve çocuklar olsa, kaldı 100 bin. Bu 100 bin içinden
de en fazla 5 bin tane lisanslı futbolcu ya çıkar ya çıkmaz. Bu 5 bin
oyuncu içinden seç beğen al. Hâlbuki 70 milyon nüfiıslu Türkiye'de
herhâlde Maltamn nüfusu kadar lisanslı futbolcu vardır.
İkincisi, para ile ilişkili. Futbolcu topun değil paranın peşinden

koşar. Futbola para girdikçe rekabet artıyor kalite yükseliyor. Son
10-15 yıl içinde Türk futbolunda açıkça görülen gelişmenin arka
sında naklen yayın gelirleri, sponsorluklar, lisanslı ürün satışı gibi
Türk futbol kulüplerinin çok yakın zamana kadar adım dahi duyma
dığı gelirlerin çok büyük payı var. Bir de M altayı düşünün. En bü
yük stadı kaç kişilik olabilir? Bir Malta kulübünün tribün geliri kaç
eurodur? Maltada kaç kişiye maç yayınlarını satabilir, ne kadar gelir
elde edebilirsiniz? Öir Malta takımı kaç tane lisanslı forma satabilir?
Bütün bu sorulara verilecek cevap: "Çok fazla değil”. Yani Maltada
futbolcuları cezbedecek kadar para yok zaten birçok futbolcu bu
yüzden hayatını idame ettirebilmek için başka işler yapıyor.
Özetle, Malta futbolunun ne çok fazla seçeneği var ne de parası.

Türk millî takımı böyle bir takımı yenemeyince insan doğal ola
rak sinirleniyor.

Hoşgeldin Ramazan
Kapitalizmi seviyorum. Öyle bir sistem ki, kapitalistleri (istem e

seler bile) sürekli olarak insanları (tüketicileri) mutlu etmeye, on
ların duygularına düşüncelerine saygılı olmaya zorluyor.
Ramazan geldi. İki gün önce bikinili ya da yarı çıplak kadın res
mi basan, yazarlarının yemek sayfalarında “balığın yanında rakı
mı içmeli, şarap mı?” tartışması yaptığı gazeteler, şimdi okurlarına
İslam İlmihali hediye ediyor, yemek sayfalarında iftar için yemek
tarifleri yayınlıyorlar. Belki bu gazetelerin sâhipleri veya genel ya
yın yönetmenleri oruç bile tutmuyorlar.
Kapitalizmi seviyorum ve son yıllarda çok tartıştığımız laik

düzenin tehdit edici yasaların değil, sağlam bir kapitalist düzenin
omuzları üzerinde yükseleceğine inamyorum.
20 Murat Çokgezen
Mortgage Baba Türbesi
Ramazan boyunca çeşitli türbelerde oruç açanların görüntüleri

hem televizyon ekranlarında hem de gazete sayfalarında sıklıkla
yer aldı. Ziyaretçilerle yapılan görüşmelerde hepsinin türbede ya
tan hazretten bir dileği olduğunu ya da geçmişteki bir dileği yeri
ne geldiği için şükran ziyareti yaptığını gördük.
Beni en çok şaşırtan “ev almak' dileği için gelenlerin çokluğuydu.

Ziyaretçinin ya dileği tutmuş ya da çevresindeki birçok kişinin tür
be ziyaretinden sonra ev aldığını görüp kendisi de bir ev sahibi olma
arzusu ile dua etmeye gelmişti. Özede, nasıl olduğuna bir açıklama
bulamasam da türbe ziyareti ev sahibi olmada işe yarıyordu.
Konuya ilişkin teorik bir açıklamam yok ama bir politika öneri
sinde bulunabilirim: Yıllardır şu Mortgage sistemini fonksiyonel
hâle getiremedik. Ama türbe ziyaretleri sistemini teşvik edebili
riz. Meselâ belediyeler ev alma konusunda halk arasında iyi per
formans sergilediğine inanılan türbelere çeşitli semtlerden ücret
siz otobüs seferleri düzenleyebilirler. Bu tip türbelerin olmadığı
illerdeki vatandaşlarımız için Toplu Konut İdaresi vekâleten tür
be kapısına ev anahtarı asabilir. Bu bana Mortgage'dan daha kolay
uygulanabilir bir proje gibi geliyor.

I Boğazım ızdan Kesip Kira
ve Yola Harcadık
Yukarıdaki başlık 19 Eylül tarihli Star gazetesinden. TÜ İK 'in

açıkladığı 2 0 0 6 yılı Hane Halkı Bütçe Anketi sonuçlarını ekono
mi servisi 2005 yılı anketi ile karşılaştırmış. Buna göre Türkiye'de
tüketicilerin gıda harcamaları bir yıl öncesine göre azalmış, kira
ve ulaşım harcamaları artmış. Buna dayanarak da ekonomi servisi
yukarıdaki olumsuz başlığı atmış.
Aslında bu haberde yapılan karşılaştırmanın pek bir anlamı

yok. İnsanlar tüketim alışkanlıklarım bir yıl içinde değiştirmiyor
lar. Daha uzun yıllar karşılaştırılsa daha anlamlı sonuçlar çıkabilir,
yorumlar daha farklı olabilir.
Ben aşağıda 1994 ve 2006 yıllarına ilişkin bütçe anketlerini kar

şılaştırdım ve yorumladım. İşte benim dikkatimi çeken noktalar:
22 Murat Çokgezerı
1994 2006
H a rc a m a tü rle ri
(%) (%)
T o p la m 100.0 100.0
G ıd a v e A lk o ls ü z İçec ek le r 32.8 24.8
A lk o llü İçe c e k le r-S ig a ra -

2.8 4.1
T ü tü n
G iy im v e a y a k k a b ı 9.0 5.9
K o n u t v e k ira 22.8 27.2
Ev eşyası 9.0 6.2
S a ğ lık 2.6 2.2
U la ş tırm a 8.8 13.1
H a b e rle ş m e ^ 1.8 4.2
K ü ltü r, e ğ le n c e 2.3 2.2
E ğ itim h iz m e tle r i 1.4 2.1
O te l, lo k a n ta , p a s ta n e 2.9 4.2
Ç e ş itli m a l v e h iz m e tle r 3.7 4.0
- Gıda harcamalarının bütçemiz içindeki payı azalmış. Bunun

anlamı daha az yiyip içiyoruz değil. Aksine, gelirimiz arttığı için
yiyecek-içecek harcamalarının bütçe içindeki payı azalmış. Yani
refah artıyor.
- Daha fazla sigara içki içiyoruz. (Bu kötü haber)
- Giyim harcamalarının da bütçemiz içindeki payı azalmış. Bu

nun da anlamı yırtık pırtık elbiseler ile dolaşıyoruz değil. Birincisi,
gelirimiz arttığı için giyim harcamalarının toplam harcamalar için
deki payı azaldı. İkincisi, artan rekabet, özellikle de Çinliler sayesin
de daha ucuza giyiniyoruz (Artık camide ayakkabı bile çalmıyorlar.
Mağazalarda 10 Y T L ’ye ayakkabı var. Eski ayakkabıyı kim alır?)

- Artık hemen herkesin bir cep telefonu var. Milyonlarca kişinin
de internete erişimi. Haberleşemeye ayırdığımız pay 2 kat artmış.
Türkiye iletişim çağında.
- Eğitime artık daha fazla para harcıyoruz. Eğitim sistemi sınav

ları, sınavlar dershaneleri ve özel hocaları zengin ediyor. Okula
100 Y T L bağış yaparken kıyameti koparan, ama milyarları ders
hanelere gözünü kırpmadan sayan bir toplum olduk.
- Veee... Türkler artık daha fazla eğlenceye para harcıyorlar. Eğ

lence harcamalarının payı yaklaşık %50 artmış.
Böyle bakınca görüntü farklı değil mi?
24 Murat Cokaezen
Fenerbahçe: 1 Inter: O
- Baba “Globalleşme' nedir?

i
- İspanyol hakemlerin yönettiği maçta; kadrosunda altı Brezil
yalı, dört Türk, bir UruguaylI, bir Sırp bulunan Fenerbahçe'nin;
kadrosunda iki Brezilyalı, beş Arjantinli, bir KolombiyalI, bir Sırp,
bir Fransız, bir Şilili, bir HonduraslI, bir Portekizli, bir İsveçli bu
lunan Inter'i yenmesi ve bu olaya Türklerin sevinip İtalyanların
üzülmesidir evladım.

En zengin 400 Amerikalı
Forbes klâsik Amerikalı zenginler listesini yayınladı. Bizim gaze

telerimizin hemen tamamında bu listeye ilişkin bir haber yer aldı.
En zengin yine Bili Gates çıkmış, listeye girebilmek için en az 1.3
milyar dolarınızın olması gerekiyormuş vs.
Gazeteden sonra bir de Forbes m web sitesine girip ilk 25 e bak

tım. İşte benim ilk 25 zengin hakkındaki bilgilerden derlediğim
istatistiklerim ve zenginliğe giden yola ilişkin yorumlarım:
- İlk 2 5 ’in % 68'i evli. Demek k i ,"Nikahta keramet var
- Ortalama çocuk sayısı 2,44. Demek ki, "Çocuğu veren Allah

rızkını da veriyor'
- Yaş ortalaması 68,28. Demek ki, “Sabrın sonu selamet’
- %68’i üniversite mezunu. Demek ki, “Eğitim şart'
- % 60’ı servetini kendisi çalışarak yapmış. Demek ki, “N azar

etme ne olur. Çalış senin de olur
26 Murat Çokgezen
Olaylı Açılış
Alman elektromarket (bu kavram da Türkçemize hayırlı olsun)

Media Marktan açıftşına ilişkin haberlerin ardı arkası kesilmedi.
Açılışta birçok ürünü piyasa fiyatının yarısına satacağını ilân eden
market açılış günü büyük bir izdihama yol açmıştı. Yollar tıkan
mış, insanlar birbirini ezmişti.
Daha bu haberler soğumadan Media Markt bir başka haberle

gündeme geldi. Rekabet Kurumu elektromarket hakkında "haksız
rekabetten soruşturma başlatmış. Ne kadar komik değil mi? Piya
salarda rekabeti tesis etmek üzere kurulmuş bir kurum fiyat düşürü
yor diye soruşturma başlatıyor. Zaten rekabet dediğimiz piyasadaki
firmaların karşılıklı fiyat kırma, kalite arttırma süreci değil mi?
Rekabet yasaları böyledir işte. Fiyatları düşürürsün, "Haksız

Rekabetken dava açarlar. Yükseltirsin, "Tekelleşmeden dava açar
lar. Değiştirmezsin, "Uyumlu Eylemden dava açarlar. O yüzden,
rekabetin yasalarla sağlanıp sağlanamayacağı daha kapsamlı şekil
de tartışmamızda fayda olduğunu düşünüyorum.

GAP Vegas
Gecen ay gazetelerde kumar ile ilgili iki tane ilginç haber vardı. Bi
rinci haberde, İstanbul polisi Etiler'de bir eğlence mekanına kumar
oynatıldığı gerekçesiyle baskın yapıyor. Yeşil çuhaların, rulet masa
larının başında yakalanan 77 kişi “biz iftar için toplandık' diyerek
kendilerini savunuyorlar (bu olaydan bir hafta sonra basılan bir
başka kumarhanede yakalananlar ise “sahur yapıyorduk' dediler).
ikinci haberde ise Adıyaman Sanayi ve Ticaret Odası başkam

Türkiye'de kumarın hiç olmazsa yabancılar için serbest bırakılması
durumunda kumar turizminin gelişeceğini, bu sayede bölgenin GAP
Vegas olarak anılacağım söylemiş. (Bence doğru da söylemiş)
Ezelden beri devletin kumarı neden yasakladığını hiç anlaya

madım. Kumarın yasaklanması:
Kocaman insanların çocuk yerine konması, devletin vatanda

şına “Sen tek başına ne yapacağını bilmiyorsun. Bunu ben sana
öğretirim.' demesidir. Bunun, bazı ülkelerdeki içki yasağından
hiçbir farkı yoktur. Bu tip yasakların hepsi bireysel özgürlüklere
vurulmuş birer darbe demektir.
28 Murat Çokgezen
Kurbanı olmayan bir suçtan dolayı insanların hapse atılması,
katiller ortalıkta dolanırken, polisin (siz tasvip etmeseniz de) ken
di aralarında eğlenen insanların peşinde sabahtan akşama kadar
koşturması, suçu ispat etmenin zorluğu nedeniyle tüm bu çabalar
sonunda basılan kumarhanelerin “Biz iftar için toplanmıştık' ya
da “Burada kumar makineleri teşhir ediyoruz. Kumar oynamıyo
ruz' diye ifade vererek bir gün sonra yeniden faaliyete geçmeleri,
özetle büyük bir kaynak israfı demektir.
Devletin, yasal olsa, trilyonlarca lira vergi toplayacağı bir faali

yetten havasını alması demektir.
Umarım devlet, hiç olmazsa Adıyamanlıları, adam yerine koyar

ve dinler. Arzu eden kumar oynayarak eğlenir. Polis bir gün sonra
serbest kalacak olan kumarcıların değil, hırsızın, katilin peşinde
koşar. Devlet de topladığı vergi gelirini arttırır.

Üst Kurul Bu, Bugün Ahmet'e
Çakar, Yarın Başkasına
Son yirmi yıl içinde devletin ekonomiden elini çekmesi gereği

üzerinde önemli ölçüde uzlaşma sağlanmış durumda. Artık çoğu
kişi devletin kumaş, ayakkabı, sigara hatta telefon ve elektrik gibi
hizmetleri üretmesini doğru bulmuyor. Özelleştirmeler ile dev
letin (siyasetçilerin) bu alandaki egemenliği giderek daraltılıyor.
Ancak, diğer taraftan tüm dünyada bir başka eğilim var: Hayatı
mızdaki yeri hızla genişleyen “Düzenleme Kurumlan’. “Bağımsız’,
“Düzenleme’, “Denetleme’ gibi ulvi sıfatlara sâhip bu kurumların
varlık sebebi değerlendirme kabiliyeti sınırlı vatandaşı, kötü ni
yetli işadamlarının suiistimalinden korumak.
Ülkemizde Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜ K ) adında bir

“düzenleme’ kurumu var. RTÜK televizyon ve radyo yayınlarını
düzenlemek için kurulmuş bir “bağımsız’ bir “düzenleyici’ kurum.
Amacı, değerlendirme zaafları olan televizyon seyircisini ve radyo
dinleyicisini kötü niyetli yayıncıların korumak.
Geçen ayın en ilginç vakalarından biri RTÜK başkanı Zahid

Akm anın T V ’de canlı yayında spor yorumcusu Ahmet Çakar’ı
üslûbu nedeniyle “fırçalaması’ idi. Çakar’ı üslûbundan dolayı
30 Murat Çokgezen
eleştiren Akm anın bu pervasız üslûbu “düzenleme kurulularının
varlığına ilişkin şüphelerimin yeniden ortaya çıkmasına neden
oldu ve kendime şu soruları sormadan edemedim:
- Yayıncıların belirli zaafları olduğu doğrudur ama onları denet

lemek üzere görevlendirilmiş RTÜK yöneticilerinin benzer zaaf
lara sâhip olmadığını kim garanti edebilir?
- Acaba hayatımızda RTÜK olmasa bundan daha kötü prog

ramlar mı seyrederiz?
- Bir programı beğenmezsek elimizdeki uzaktan kumanda ile

değiştirmemiz mümkünken neden Akman ve arkadaşlarına para
ödüyoruz?
- Hadi diyelim ki RTÜK bizi adam etti. Peki giderek yaygınlaşan

uydu yayınları içindi e yapmayı düşünüyor RTÜK acaba? (Zahit
Akm anın Jerry Springer Show a bağlanıp Springer'i fırçaladığını
düşünsenize...)
Ya da bu soruları hiç sormayıp bugün Ahmet e çakan Akmanın

yarın bana da çakmasını mı beklesem?

Referandum Kültürüne Alışm ak
Başbakan Erdoğan'ın cumhurbaşkanının halk tarafından seçilme

sine ilişkin referandum tartışmaları esnasında söylediği "Türkiye
referandum kültürüne alışmalıdır’ sözü geçen ay tüm medyada ge
niş yer buldu. Başlıkların altını okuduğumuzda aslında sayın baş
bakanın bu söz ile ne kastettiği çok açık değildi ama ben bundan
sonra referandum uygulamasına daha sık gidileceğini anladım.
Halen uygulanmakta olan temsilî demokraside vatandaşlar görüş

lerini siyasî sisteme seçtikleri temsilciler aracılığıyla yansıtmaktadır
lar. Tabiî bu da beraberinde birçok sorunu getirmektedir. Çünkü,
- Temsilciniz siz değil, görüşlerinize en yakın bulduğunuz kişidir.

Her konuda sizi en iyi şekilde temsil etmesini bekleyemezsiniz.
- Temsilcinizi seçtikten sonra belirli bir süre (4-5 yıl) değiştir

meniz mümkün değildir. Ancak o sürede sizin ya da temsilcinizin
görüşleri değişebilir.
- Temsilcinizin seçilmeden önceki vaatleri ile seçildikten sonra

ki eylemleri birbirinden farklı olabilir.
32 Murat Çokgezen
Dolayısıyla halkın referandumlar ya da benzeri yöntemlerle
doğrudan yönetime katılması halk iradesinin yönetime daha et
kin olarak yansımasını sağlar. Ancak, doğrudan demokrasi çok
maliyetli bir uygulamadır. Hemen her konuda halkın görüşünün
sorulması, bu görüşlerin halka anlatılmasının (propaganda) za
man ve parasal maliyeti çok büyüktür. Ayrıca her biri yaşamak
için çalışmak zorunda olan insanların zırt-pırt sandığa gitmek zo
runda kalması onları siyasete ilgisizleştirir.
Günümüzde doğrudan demokrasinin en fazla siyasete dâhil

olduğu ülke İsviçre'dir. İsviçre doğrudan demokrasisinin federal
düzeydeki araçları halkın hakları denilen anayasal girişim ve refe
randumdur. Meclis tarafından onaylanmış bir yasanın geçerliliği
ni sorgulamak isteyen bir grup yurttaş eğer yasanın çıkmasından
sonraki 100 gün içende yasaya karşı elli bin imza toplayabilirlerse
federal bir referandum isteğinde bulunabilirler. Bu durumda ya
sanın kabulü ya da reddi için ulusal düzeyde ve basit çoğunluk
ile karar verilen bir oylama yapılır. Benzer şekilde yurttaşlar bir
anayasal değişikliği 18 aylık bir süre içinde destekleyen yüz bin
imzaya ulaşabilirlerse federal anayasal girişim ile ulusal oylamaya
gidebilirler. Meclis anayasal değişiklik isteğini tamamlayıcı ola
rak karşı öneri getirebilir ve seçmenler her iki önerinin kabulü
durumunda seçeneklerini oy pusulalarında işaretler. Tabiî İsviçre
7 milyonluk değil de 70 milyonluk bir ülke olsaydı aynı sistemi
devam ettirir miydi bilemiyorum.
Ancak teknolojik gelişmeler doğrudan katılımın maliyetini gi

derek düşürmekte. Bugün bilgisayarlar ve internet teknolojisin
deki gelişmeler ile herkes evinden banka hesaplarına, şirket ka
yıtlarına girebilmekte, birçok malı veya hizmeti satın alabilmekte.
Neden oy verme işlemleri de internet üzerinden yapılmasın? Ay
rıca iletişim teknolojisindeki gelişmeler ile enformasyonu iletme
nin maliyeti neredeyse sıfıra inmiş durumda. Dolayısıyla internet

üzerinden yapılacak bir referandumun maliyeti çok düşük olacak
tır. Şu an için en önemli eksiklik internete erişimi olanların sayı
sının sınırlı olması. Bugün sanırım yaklaşık olarak Türkiye'de 3
milyon internet abonesi var. Hızla artan bu sayı belki 10 milyona
ulaştığında en azından önemli olayları internet üzerinden yapıla
cak oy verme işlemleri ile oylamamız mümkün.
Öyleyse kendimizi gerçekten doğrudan demokrasi ve referan

dum kültürüne alıştırmamızda fayda var.
34 Murat Çokgezen
Bayramda Ücretsiz Otobüs
Seferleri
Siyasîlerin sık sık fiyat mekanizmasına müdahale etme hastalıkları

sürekli olumsuz sontıçlar doğuruyor ama onlar bir türlü bundan ders
almıyorlar. Her bayram olduğu gibi bu bayram da siyasîler çeşitli ge
rekçelerle vatandaşa ücretsiz otobüs, vapur, körü geçişi hizmeti sun
dular. Maksat özellikle düşük gelir seviyeli vatandaşa daha iyi seyahat
imkânı sağlamak. Acaba sonuçlar hedeflerle uyumlu mu?
Öncelikle otobüslerin bedava olması vatandaşın işini kolaylaştırmı

yor, zorlaştırıyor. Çünkü belediye otobüsleri bedava çalışıp zararım büt
çeden finanse edebiliyorlar ama özel otobüslerin böyle bir şansı yok.
O yüzden özel taşımacılık yapanlar o günlerde çoğunlukla servise çık
mıyor. Servise çıkan otobüslerin sayısı azalınca insanlar bu otobüsler
de balık istifi seyahat etmek zorunda kalıyorlar. Otobüslerin bu hâlini
gören otomobil sâhipleri de “Yahu, kırk yılda bir bayram. Çoluk çocuk
otobüslerde rezil olmayalım' deyip toplu taşımacık alternatifini düşün-
meyip arabasıyla yola çıkıyor ve trafiği daha da berbat hâle getiriyor.
İkinicisi, Türkiye'de hâlâ otom obil sahibi olmak nispeten yük

sek gelirli olanlara ait bir ayrıcalık. Bu durumda, köprüyü ya da
otoyolları bedava yaptığınızda düşük gelirliyi değil, yüksek gelirli
ye kaynak aktarmış olmuyor muyuz?
Türkiye'de Sigortacılık Neden
Gelişm iyor?
8 Ekim tarihinde Akşam gazetesinde yer alan habere göre sigorta

cılar aralarında yaptıkları bir toplantıda Türkiye'de sigortacılığın
yeterince gelişememesinin nedenin hep ileri sürüldüğü gibi Türk
halkının kaderciliği değil, sigorta şirketlerinin vatandaşa yeterin
ce güven vermemesi olduğu sonucuna varmışlar.
Ben sigortacılığın Türkiye'de gelişmemesine ilişkin üçüncü bir

açıklama getirmek istiyorum: Devlet. Türkiye'de her beklenmeyen
zarardan sonra "Bölgede devlet yaraları saracaktır' anlayışı yerleş
miş. Durum böyle olunca vatandaş neden sigorta primi ödesin ki?
Allahtan siyasetçiler trafik kazalarına pek fazla karışmıyorlar. O

yüzden trafik sigortası ve kasko sigortasında pek bir sorun yok.
Ancak, yangın, deprem ya da diğer beklenmeyen olaylarda devlet
-vergi verenlerin kesesinden- "yaraları sarıyor'. Bunu bilen vatan
daş, "nasılsa zararım olursa devlet öder' diye düşündüğünden si
gorta yaptırmaktan kaçınıyor. Buna en iyi örnek Zorunlu Deprem
Sigortası. Adı üzerinde "zorunlu'. Buna rağmen 2006 yılı itibariyle
hâlâ Türkiye genelinde Zorunlu Deprem Sigortası yaptırma oranı
% 19,88. Sigortanın zorunlusu böyle ise varın ihtiyari sigortanın
hâlini siz düşünün.
Hukuk... Nereye Kadar?
Geçtiğimiz ay hukuk tartışmaları ile geçti. Kuşkusuz en önemli tar

tışma anayasa ile ilgili olanı ama 1 4 .1 0 .2 0 0 7 tarihli Hürriyet gazete
sinin İnsan Kaynakları ekindeki bir haber daha çok ilgimi çekti.
Haberde 485 7 sayılı iş kanunun 18-21. maddelerine ilişkin bir

değerlendirme vardı. Bu maddeler işten çıkarmaların belirli bir ge
rekçeye dayandırılmasını ve'işten çıkarmada uygulanacak prose
dürleri belirliyorlarmış. Özellikle, 18. madde “otuz veya daha fazla
işçi çalıştıran işyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan işçinin belirsiz
süreli iş sözleşmesini fesheden işveren, işçinin yeterliliğinden veya dav
ranışlarından ya da işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kay
naklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır diyormuş. Eğer
mahkemeler işçinin çıkartılma gerekçesini uygun bulmazsa işve
ren ya işçiyi işe geri almak ya da tazminat ödemek zorunda imiş.
Yazıdan anlaşılana göre bu sınıflamaya giren işletmelerde çalı

şanlar işten çıkartıldıklarında "işten çıkartılma gerekçenin uygun
olmadığı” ya da "uygun tebligat yapılmadığı” gerekçesiyle dava açı
yorlar. Mahkemeler genellikle işçi lehine karar veriyor ama işveren
çıkarttığı işçiyi tekrar işe almak istemediği için tazminat ödemek

zorunda kalıyormuş. Sonuçta bu maddeler işten çıkartılanların
patrondan tazminat kopartmasının bir aracı hâline dönüşmüş.
Çalışanların haklarını koruyan yasalara genel olarak kamuoyu

olumlu yaklaşıyor. îş güvencesi, yüksek ücret, sosyal güvenlik gibi
kavramlar kulağa hoş geliyor. Ancak bunlar hukuk zorlamasıyla
sağlanınca olumsuz sonuçlar doğuruyor. Zaten patron akıllı ise,
kendisine olumlu katkı yapan işçisini hiçbir zaman işten çıkart
maz. Hatta işten çıkacak diye korkar ve kaçmasın diye ona en iyi
şartları sunmaya çalışır. Eğer akıllı değil ise işçisini kaçırır ya da
işten kovar ama sonuçta bundan işçi değil patron zararlı çıkar.
Hal böyle iken işçinin haklarını yasa ile korunmaya çalışması

mantığı benim aklıma yatmıyor. Öncelikle, işyerimde kimi çalıştı
racağıma, kimi işten atacağıma başkasının karar vermesinin birey
sel özgürlüklere ciddî bir müdahale anlamına geldiğini düşünü
yorum. Sonuçlarına kendimin katlanacağı olaylarda benim karar
vermem daha doğru olmaz mı?
İkincisi, bu müdahaleler bir kere başladı mı nerede duracağı belli

olmaz. Yarın, mahalle bakkallarım korumak için “süpermarketten
alışveriş yapmadan önce, alışveriş için neden süpermarketi tercih
ettiğimi önceden mahalledeki bakkala bildirmemi” gerektiren bir
yasa çıkarsa ve bakkal benim gerekçemi beğenmeyip süpermarket
ten alışveriş ettiğim için beni mahkemeye verirse ne olacak? Peki,
hâkimler “Yahu bunlar gariptir” deyip bakkallar lehine karar verme
yi alışkanlık hâline getirirlerse (nitekim işe iade davaları çoğunlukla
çalışanlar lehine sonuçlanıyormuş), bakkalla market arasındaki fi
yat farkım ben mi üstleneceğim yoksa hâkim mi üstlenecek?
Üçüncüsü, bu tip davalarda karar vermek çok zordur. Örneğin,

bir satış elemanınızın sizin tarafınızdan “laubali” olarak değerlen
dirilen davranışı başkası tarafından “samimî” olarak değerlendi
rilebilir. Bu durumda davranıştan doğrudan etkilenen sizin ka
38 Murat Çokgezen
rarınız mı yoksa hiç alâkası olmayan bir hâkimin kararı mı daha
önemli? Ayrıca, iş hayatına ilişkin bir kararın, hayatındaki tek para
kazanma aktivitesi memuriyet olmuş bir hâkim tarafından veril
mesi ne kadar doğru?
Hukuk yoluyla ekonomik kararlara müdahalenin bireyler ve fir

malar üzerinde olduğu gibi ekonominin tamamı üzerinde olum
suz etkileri var. İşçiyi koruduğu söylenen bu tip yasalar sonuçta
patronları bezdirip ya yatırım yapmamaya ya da bu tip düzenle
melerin daha esnek olduğu ülkelere yatırım yapmaya zorluyor.
Sonuçta kaybeden yine işçiler oluyor. Örneğin, bizi 4857 sayılı
yasayı çıkartmaya zorlayan AB ülkeleri kendi piyasalarındaki iş
çilere ilişkin bu tip düzenlemeleri kaldırmaya çalışıyorlar ama bu
tip hakları verdikten sonra almak zor oluyor (Fransa'da birkaç yıl
önce genç işçileri işiten çıkarılmalarını kolaylaştıran bir yasa tasa
rısının gündeme gelmesi üzerine çıkan olayları düşünün)
Bir ülkede yaşayanların haklarını koruyan etkin bir hukuk sis

teminin o ülkedeki yaşam kalitesini yükselttiği herkesin uzlaştığı
bir konu ama hukukun hayatımıza ne kadar müdahale edeceğinin
sınırlarını da iyi belirlemememiz gerekiyor. Yoksa haklarımızı hu
kuk sistemine karşı da korumamız gerekebilir.

Aralık 2007
Velâyet Kimde Kalm alı?
Müzayedelerde birçok kişi tek bir sanat eserini almak için yarışır.
Arttırmaya giren herkesin aklında kişinin gelirine ve müzayede
ye giren malı alma isteğine bağlı olarak oluşmuş bir fiyat vardır.
Diğer koşullar aynı iken sanat eserini en çok isteyen en yüksek
fiyatı öder. Bir mala ödediğiniz bedelin yüksekliği o mala verdi
ğiniz değeri gösterir.
18 Ekim tarihli Sabah gazetesinin Günaydın ekinde boşanmış

Hollywood ünlülerinin velayet davalarına ilişkin bir haber vardı.
Habere göre ünlüler boşandıktan sonra çocuklarının velayetini
alabilmek için birbirlerine yapmadık kötülük bırakmıyorlarmış.
En “çirkin” hareketi de çocukların velayetini alabilmek için eski
kocasına para teklif eden Britney Spears yapmış vs.
Şu velâyet davalarını bir türlü aklım almıyor. Bazı davalarda

babalar, çocuklarına anneleri kadar iyi bakamayacaklarını düşün
dükleri için, velayeti doğrudan anneye bırakıyorlar ve çocukların
bakımı için anneye belirli bir miktar para ödüyorlar. Bunda bir so
run yok. Gönüllü bir alışveriş: Bakım karşılığı para.
Bazı davalarda ise her iki taraf da çocuğun velayetini almak is
tiyor. Böyle durumlarda iş mahkemeye gidiyor. Hâkimler çoğu
zaman velayeti anneye veriyor ve babayı yine çocukların masraf
ları için belirli bir miktar ödemeye mahkûm ediyor. Yani, baba iki
defa kaybediyor. Hâlbuki olması gereken bunun tam tersi. Çocu
ğu alan taraf bunun karşılığında bir parasal bedel ödemeli. Hatta
bana kalırsa çocuk karşı tarafa en yüksek tazminat ödemeye razı
olana verilmeli. Çünkü ödenen yüksek bedel, ödeyenin çocuğu
için ne kadar fedakârlık yapabileceğinin de bir göstergesi.
Bu yüzden bence çocuğunun velayetini alabilmek için kocasına

bir servet ödemeyi göze alan Spears’m mı yoksa hem çocuğu hem
de parayı isteyen bir annenin mi yaptıklarının "çirkin" olarak nite
lenmesi gerektiğini yeniden düşünmemiz gerekir.

Dünya M enopoz Günü
18 Ekim Dünya Menopoz Günü imiş. O gün, gazetelerde yer alan

kocaman ilânlardan öğrendim.
Herhalde Dünya Menopoz Günü de birkaç yıl içinde ticarileşir.

Sonra, "Yarın Menopoz Günü, acaba karıma ne alsam?” diye dü
şünmeye başlarız. Ya da annemizin elini öper ona Dünya Menopoz
Günü için özel üretilmiş "Hormon İlâçları Seti” hediye ederiz.
44 Murat Çokgezen
Kuzey Irak'a Ambargo
Hepimizin yüreğini yakan terör olaylarının ertesinde "teröristleri

destekleyen Kuze^ Irak yönetimine karşı ne yapabiliriz?” konusu
nu tartışmaya başladık. En çok askerî çözüm üzerinde duruluyor
ama bazıları bunun maliyetinin taşıyabileceğimizden fazla ola
cağını düşünüyor. Bu yüzden son günlerde ekonomik ambargo
çözümü daha fazla dillendirilir oldu. Bu görüşü savununlar Irak a
sattığımız mal miktarını sınırlandırarak ya da tamamen durdura
rak Kuzey Irak yönetimini cezalandırmayı hedefliyor.
Bu bana pek akılcı bir çözüm gibi gelmiyor. Çünkü,
- Türkiye, Irak'ın en fazla ticaret yaptığı ülke. Türkiye bildiğim

kadarıyla Irak a yılda 2,5-3 milyar dolar civarında mal satıyor. Bu
mal satışının durdurması Irak’ın değil, Türk işadamlarının ceza
landırılması anlamına gelir. (Bu yüzden ABD ya da AB ülkeleri,
ıvır zıvır ülkelere insan haklarına saygı gösterilmediğini gerekçe
göstererek “şak” diye ambargo koyarken, insan hakkının “İ” sinin
bulunmadığı Çin için böyle bir yöntemi aklından bile geçirmi
yor). İraklılar parayı verdikten sonra Türkiye'den ithâl ettikleri
malları başka bir ülkelerden de temin edebilirler.

- Ticaret insanları birbirine yaklaştıran, anlamaya çalışmaya
zorlayan bir faaliyettir. Ticaretin önlenmesi ise diyalog yolları
nı kapatır. Türkiye'nin Ermenistan'a, A BD nin Küba'ya, Batının
Kıbrıs'a uyguladığı kısıtlamalar sorunları çözmediği gibi kronik
hâle getirmedi mi?
46 Murat Çokgezen
Hukukta "Garibanizm "
Hukuk ve Adâlet çoğu zaman farklı ve çelişkili kavramlar. Hukuk

objektif kuralları Adâlet ise değer yargılarını ifade ediyor. Hukuka
uygun olan bir davranış adâletli olmayabileceği gibi size âdil gelen
bir olay hukuka aykırı olabiliyor.
26 Ekim tarihli Sabah gazetesindeki haberde “Ekmek çalan

la cüzdan boşaltan aynı değil” başlıklı haberde mahkeme ile
Yargıtay’ın suçun büyüklüğüne ilişkin farklı yorumlarını değer
lendiren bir haber vardı. Haberden anladığıma göre;
- Sanıklar A.S. ve A.K., silâh zoruyla S .f nın üzerinde bulunan

10 Y T L ’yi ve cep telefonunu alıp kaçıyorlar.
- Haklarında İstanbul 2. Ağır Ceza M ahkem esinde “yağma” su

çunu işledikleri gerekçesiyle dava açılan sanıkların gasp ettikleri
eşyanın değeri ile paranın az olması cezalarında indirim yapılma
sına neden oluyor.
- Dosyanın temyiz incelemesini yapan Yargıtay 6. Ceza Dairesi;

mahkemenin kararını bozuyor ve emsâl kararında şu görüşleri dile
getiriyor: “Yasaya göre çoğunu alabilme olanağı varken; yalnızca
gereksinmesi kadar(örneğin birkaç meyve veya ekmek; yiyecek;

bir iki defter; kalem veya sigara, bira ve benzeri) değer olarak az
olan şeyi alma durumunda, olayın özelliği ve sanığın kişiliği de
değerlendirilerek, yasal ve yeterli gerekçeleri de açıklanarak, uy
gulanabileceği gözetilmeden yakınandan alman para ve cep tele
fonunun değeri az olmamasına karşın, suç konusu para ve eşyanın
değeri az kabul edilerek indirim yapılması yasaya aykırıdır”
- Yargıtay 6. Ceza Dairesi verdiği emsâl kararda, “malın değeri

nin azlığı” hâlinde uygulanacak kriterleri de sıralıyor. Yargıtay'ın
kriterlerine göre sanıklar, mağdurların üzerinde değeri az dahi olsa
tüm para ve eşyayı alırsa ceza indiriminden yararlanamayacak.
Benim bu haberden çıkardıklarım:
- Ne bu haberi yazan gazeteci ne de gazetenin editörü yazılan ha

beri okumamış. Başlık, ilk paragraf ve içerik birbirleriyle çelişkili
- Eğer Yargıtay kararı gazetede doğru olarak alıntılanmışsa, vay

o hükme göre yargılanacak adamın hâline. Karardan hiçbir şey an
laşılmıyor. O karara dayanıp nasıl hüküm verilir? Bilmiyorum....
- Demek ki Türk hukukunun adâlet anlayışına göre ihtiyacı ol

duğu için çalan, çok çalana göre daha az suçlu. O yüzden daha az
ceza almalı. (O zaman aynı mantıkla, ihtiyaç maksadıyla tecavüz
edene, zevk için tecavüz edene göre daha az ceza vermemiz ge
rekir. Suçlu: "Hâkim Bey, çok abazaydım. Affedin...”. Hâkim: uYaz
kızım... Gereği düşünüldü. Sanığın çok ihtiyacı olması nedeniyle suçu
işlediğine... Altı ay yatıp çıkmasına...”)
- Mahkeme ve Yargıtay neyin “az” olduğu konusunda anlaşamı
yorlar. Mahkemede “az” mutlak, Yargıtay “nispî” olarak değerlen
diriyor. Yani birisinin cebindeki 10 YTL'yi çalarsanız mahkeme
sizin küçük bir suç işlediğinizi, ama 10 Y TL adamın cebindeki
son para ise Yargıtay büyük bir suç işlediğinizi düşünüyor. (Bence
Yargıtay'daki hâkim “iktisat” kökenli. Nispî değerlerin önemini
kavramış ve marjinal analizi özümsemiş)
48 Murat Çokgezen
- Yargıtay'ın bu kararını dikkate alan rasyonel gaspçıların bun
dan böyle günde 1 kişiyi çevirip tüm parasını almaktansa, 10 ki
şiyi çevirip üzerlerindeki paranın onda birini alacaklarını düşüne
biliriz. Böylece gaspın mağdur üzerindeki yıkıcı etkisi azalacaktır.
Dolayısıyla bu kararın sadece yargıda adâletin değil, gaspta da
adâletin sağlanacağını düşünmek yanlış olmaz.

Fırsat Eşitliği
27 Ekim tarihli Aksam gazetesinde Millî Eğitim Bakam Hüseyin

Çelik'in yeni Ortaöğretim Kurumlan Sınavına ilişkin değerlen
dirmesi vardı. Ayrıca, Bakan Hüseyin Çelik eğitimde fırsat eşitliği
nin sağlanmasına yönelik yeni sistem öneriyor. Gazeteden aynen
alıyorum: “Hakkari'nin Çukurca İlçesinde eğitim alan öğrenciyle
Ankara'nın Çankaya, İstanbul'un Nişantaşı'nda okuyan çocukların
aynı tartıya konulduğunu belirterek, "Gündeme pek fazla getirilme-
yen önemli birfırsat eşitsizliği konusu da budur. ABD'de dezavantajlı
bölgelerle ilgili çeşitli uygulamalar var. Dezavantajlı bölgelere ek puan
verilmesi konusu kamuoyunca tartışılmalı. Biz bakanlık olarak, böyle
bir çalışma yürütmüyoruz. Ama bu konu yazarlar, çizerler, eğitimciler
tarafından tartışılarak bir kamuoyu oluşturulmalı" diye konuştu.”
Madem Bakan istemiş tartışalım:
- Bazı insanlar hayat yarışına daha avantajlı bir noktadan başlar.

Bu insanlar diğerlerine göre daha zengin, daha güzel, daha akıl
lı, daha sağlıklı olarak dünyaya gelir. Bu farklılıkları ortadan kal
dırmak mümkün değildir. Hadi fakirlere sınavda ilâve puan verip
zenginlerle eşitledik diyelim. Peki, fırsat eşitliği adına çirkinlere
estetik mi yaptıracağız? Aptalları dışardan müdahale ile akıllı yap
50 Murat Çokgezen
mak mümkün olmadığına göre fırsat eşitliği adına zeki çocukların
kafasına sopayla vurup aptal mı edelim?
- Yarışa önde başlamak avantaj sağlasa da önde bitirmeyi garanti

etmez. Farkı yaratan fırsatlar değil fırsatları kullanabilme becerisi
dir. Dünya, hayat yarışına çok geride başlamış olmasına rağmen
milyonlarca rakibine "tur bindirmiş” örneklerle doludur.
- H edef dışarıdan müdahalelerle farklılıkları ortadan kaldırmak
değil dışardan müdahalelerle sunî farklılıklar yaratmamaktır. Çu

kurcalı öğrenciler için yapılması gereken tek şey, onların sadece
Çukurcalı olmasından dolayı iyi okullara gitmesini engelleyecek
uygulamaların oluşmasını önlemek, varsa ortadan kaldırmaktır.
- Fırsat eşitliği tembelliği teşvik eder. Ben bugün çocuklarıma iyi bir
eğitim sağlayabilmek için üç işte birden çakşıyorum. Hedefim ço
cuklarıma benim kadar çalışmayan babaların sunamadığı fırsatları
sunmak ve onların önüne geçirmek. Devlet sürekli benim yaratmaya
çakştığım farkları kapatacaksa ben neden daha fazla çakşayım ki?

Aylık Mutlu Olma Sınırım ız
1200 YTL
Yukarıdaki başlık 26 Ekim tarihli Hürriyet gazetesinden. Habere

göre, Doç. Dr. Hakan Yılmaz tarafından yapılan “Türkiye’de Orta
Sınıfı Tanımlamak” adlı çalışma Türk insanının aslında çok da büyük
maddî hayâllerinin olmadığım ortaya çıkartmış. Çünkü “Kaç para
kazanmak isterdiniz” sorusuna %34.9’luk bir kesim, “1.200 ile 2.400
Y TL arası” yanıtını vermiş. Yine aynı habere göre Türk insanının bü
yük çoğunluğun 750 Y TL ve altı, aylık hane gelirine sâhipmiş.
Gerçekten insanoğlu garip bir varlık. Sürekli gözü komşusunda.

Komşusu 750 YTL kazandığı için kendisi onun biraz üzerinde kazan
dığı anda mutlu oluyor. Ayrıca bu Türklere özgü bir davranış değil.
Richard Layard Mutluluk isimli kitabında, Harvarda yürütü

len bir araştırmaya atıfta bulunur. Araştırmada öğrencilerden iki
hayâli dünyadan birini seçmeleri istenir. Birincisinde diğerleri
ortalama yılda 25.000 $ kazanırken kendileri 50.000 $ kazanacak
tır. İkincisinde kendileri 100.000 $ kazanacaktır ancak diğerleri
nin kazancı ortalama 250.000 $ ’dır. Rasyonel bir birey İkincisini
tercih eder, çünkü bu seçenekte durumu iki kat daha iyi hâle gel
mektedir. Araştırmada ise çoğunluk birinciyi seçmiştir, yani eğer
diğerlerinden daha üstün durumda olacaklarsa, daha fakir olma
larına rağmen mutlu olacaklardır.
İnsanoğlunu anlamak çok zor. Çooook...

Alışveriş Çılgını Türkler ABD
Yolcusu
Akşam’ın haberine göre Kasım ayımn üçüncü haftası başlayan ve

Amerikalıların "Black Friday” olarak adlandırdığı New York’taki
indirim haftası için özel turlar organize edilmiş. Bu haber globalleş
menin günümüzde ulaştığı seviyeyi göstermek için güzel bir örnek.
Bir uçak dolusu Türk alışveriş yapmak için New York’a gidiyor.
İleride kimbilir neler olacak? Bugün haber değeri taşıyan bu

durum belki gelecekte sıradanlaşacak, yolda karşılaşan iki kadın
arasında şöyle diyaloglara şahit olacağız:
- Kız gelsene bana kısır yaptım. Yanına da çay demleriz.

- Yalla çok isterdim ama malûm bugün Cuma. Manhattan pazarı
var. Buzdolabı tam takır. Gidip yiyecek bişeyler almam lâzım. Başka
zaman inşallah.
54 Murat Çokgezen
Ocak 2008
Bağım sız Futbol Federasyonu
Geçen ayın gazetelerinden okuduğuma göre Türkiye Futbol

Federasyonunun yapısını değiştirecek yasa TBM M 'ye sunulmuş.
Bundan sonra Futbol Federasyonu bağımsız olacakmış.
Çok güzel bir gelişme. Geçmişte bakan M ehmet Ali Şahin in

T F F başındaki Haluk Ulusoy yönetimini devirme çabalarını
üzüntüyle izlemiştim. Hükümetin büyük ölçüde “Profesyo
nel” olan bir organizasyonun yönetimine müdahalesi bana, Koç
H oldingin yönetimine hükümetin müdahale etmesi kadar saçma
ve kabul edilemez uygulama olarak gelmişti (hâlâ öyle geliyor).
Peki nasıl oluyor da hükümetler bu kadar pervâsızca Federasyon
yönetimine müdahale edebiliyor?
Bence iki açıklama var: Birincisi, en büyük kulüplerimiz bile “Pro

fesyonel” değil. Hala para kazanmak için seyircisine değil, devletin
kapışma gidiyor. Devletten arsa, teşvik, borç erteletme taleplerinde
bulunuyor. İkincisi, bütün liglerde Belediye Takımları'nın önemli
bir ağırlığı var. Yollarının çamurdan geçilmediği, suların doğru düz
gün akmadığı, çocukların oyun oynayacak park bulamadığı şehirle
rin belediyeleri futbola trilyonlarca lira harcıyorlar.
56 Murat Çokgezen
Hal böyle olunca, parayı verenin düdüğü de çalmak istemesin
den daha doğal ne olabilir? Kanunları değiştirmekle bu iş ne ka
dar çözülebilir?

"First Class" Yanlış Yerde
Geçen ayın en fazla dikkat çeken ve en acı olayı kuşkusuz 57 ki

şinin ölümüne neden olan uçak kazasıydı. Olay medyada o kadar
çok yer aldı ki yolcular -e n azından bir süre- uçağa binmeden
önce iki defa düşünecekler.
Bu vesile ile ben de uçak kazalarına ilişkin kısa bir araştırma

yaptım. İstatistikler uçak seyahatinin alternatiflerine göre çok
daha güvenli olduğunu ama felâket haberlerinin okuyucunun ilgi
sini çekmesi nedeniyle basının uçak kazalarından ölümlere diğer
ölümlerden daha fazla yer verdiğini söylüyor. Ayrıca, 1930’larda
kaza yapan bir uçaktan sağ kurtulma oranı %18 iken bu oran gü
nümüzde % 30’ların üzerine çıkmış.
Bunlar aslında bilinen, en azından tahmin edilen şeyler. Bana

asıl ilginç gelen Popular Mechanics dergisinde yer alan bir yazı oldu.
Dergi ABD’de 1971 yılından beri meydana gelen, kurtulanların
da olduğu 20 ölümlü uçak kazasını incelemiş. 20 kazamn 1 Tinde
kanatların arkasında, 5 ’inde ise kanatların önünde oturanlar daha
şanslıymış. Koltuklara göre ortalama yaşama oranlarına bakıldığın
da kanatların arkasındaki bölümde yaşama oram %69, kanat üze
rinde %56, “First Class” kısmında ise %49 muş.
58 Murat Çokgezen
Eğer bu istatistik güvenilir ise, uçaklardaki "First Class” bölü
münün yeri yanlış demektir. İnsanlar ilâve bedeli riski düşürmek
için öderler (sigortayı düşünün) yükseltmek için değil. Bence, bu
istatistikleri dikkate alarak havayolu şirketlerinin "First Class” b ö
lümün yerini yeniden düşünmeleri gerekiyor.

Bedava O topark Çözüm Değil
Vatan gazetesinin haberine göre, İstanbul'daki alışveriş merkezleri

belediyenin abşveriş merkezlerindeki otoparkların üç saat ücret
siz olmasına ilişkin yönetmeliğini takmıyorlarmış. Bu yüzden bir
çok alışveriş merkezine ceza kesilmişmiş.
Takmamaları çok normal. Ekonomik değeri olan bir şeyi kim

seye bedava verdirmek mümkün değildir. Bunu yasa ile yapmaya
kalkarsanız, insanları zorla kanunları çiğnemeye zorlarsınız.
Bildiğim kadarıyla bu uygulamanın gerekçesi alışveriş merkez

lerinin etrafındaki parkları ve bunun yarattığı sorunları önlemek.
Çünkü alışveriş merkezinin otoparkı paralı olunca vatandaş ara
basını bedava olan arka sokağa park ediyor.
Teşhis doğru ama tedavi yanhş. Bu sorunu çözmenin yolu alışve-

riş merkezi otoparkım bedava yapmak değil, arka sokağı parah hâle
getirmek. Park parası vermek kaçınılmaz olunca alışveriş merkezi
ne özel otomobil ile gelmenin maliyeti yükselir, bu maliyeti yüksek
bulan vatandaş toplu taşımaya yönelir. Böylece hem trafik hem de
otopark sorunu kendiliğinden çözülür. Ama otoparkı bedava yap
mak maliyeti düşüreceğinden daha önceden otobüsle gelen vatan
daş otomobili ile gelmeye başlar ve tam tersi sonuçlar oluşur.
60 Murat Çokgezen
TRT'ye İhtiyacım ız Var m ı?
T R T nin yeni Genel Müdürü kurumda aşırı personel olduğun

dan yakınmış ve “buikadar personelle 4 0 kanal yönetilir” demiş.
TR T nin özel kanallarla rekabet etmeyi hedeflediğini, bunun için
kaliteli yayınlara önem vereceğini, her türlü alt yapıyı kuracağını,
paradan da kaçınmayacağını ifade etmiş (Star, 7 Aralık 2007).
Bir yandan "devlet ekonomiden elini çeksin” naraları atılırken

hâlâ TR T nin özelleştirilmesinin ya da kapatılmasının neden hiç
tartışılmadığını merak ediyorum.
Bazıları, özel kanalların magazin ağırlıklı olduğunu, T R T nin ise

sosyal ve kültürel ağırlıklı programlar yayınlayarak ülkedeki yayın
kalitesinin gelişimine katkıda bulunacağını iddia ediyor. Hâlbuki
T R T Genel Müdürü de hedeflerinin özel kanallarla rekabet etmek
olduğunu söylüyor. Nitekim yılbaşı programı için Tarkan ve Sibel
Can ile anlaşılmış. Bence, bugün pijamalık kumaş almak için ne
kadar Sümerbanka ihtiyacımız varsa Sibel C anı seyretmek için o
kadar T R T y e ihtiyacımız var.
Ayrıca TRT vatandaşın vergileriyle finanse edilen bir kuruluş. Dü

şünsenize, bizden zorla vergi alıp, zorla Sibel Çan'ı seyrettiriyorlar. Ya,

ben Sibel Çan'ı sevmiyorsam? Bunun yerine, devlet bizden TRT içi
hiç vergi almasa, parası cebinde kalan vatandaş isterse Sibel Canın ()
da kendi beğendiği bir sanatçının) konserine gitse daha iyi olmaz mı
Not: Bu yazı yayınlandıktan sonra Sibel Can ve Tarkan'a rağme

yılbaşı reytinglerinde TRT'nin ancak beşinci sırada olabildiği açıl
landı. Bu yılbaşı TR T için büyük bir fiyasko olarak tarihe geçti.
62 Murat Çokgezı
Şubat 2008
Kültür Rekabeti Mal
Rekabetinden Daha Zor
Türkiye’de misyonerlik faaliyetlerine karşı genellikle olumsuz b:

bakış var. Bazıları bunu daha önce Trabzon, Malatya’da olduğ
gibi insanlık dışı seviyelere kadar götürebiliyorlar. Son zamanlard
İzmir’de de aym gerekçeyle bir rahibe bıçaklı saldırıda bulunuldı
Gazetelerde ve televizyonda yer alan haberlere göre M İT, TSK\
Emniyet Müdürlüğü gibi kurumlar da misyonerlik faaliyetleriı
bir tehdit olarak görüyorlarmış.
Misyonerlik nihayetinde bir "kültürel pazarlama” faaliyeti. P

yasalardaki firmalar nasıl sürekli yeni müşteriler peşinde koşı
yorlarsa misyonerler de kendi dinlerine yeni müminler katmay
çalışırlar. Mal piyasasında olduğu gibi, kültür piyasasında da rek<
bet piyasadaki diğer firmaları (diğer kültürleri) ürkütür. Rekabe
karşısında kendine güvenen firmalar rekabete aynı silâhla karş
lık verirken, zorlu rekabet mücadelesini göze alamayanlar belde
aşağı davranışlarda bulunmayı tercih ederler.
Geçtiğimiz ay bir hafta arayla Kurban Bayramı ve Yılbaşı’ı

kutladık. Kurban Bayramı Müslümanlık ile ilgili bir kutlama ikeı
Yılbaşı sadece bir takvim değişimi olsa da Hıristiyanlık ile ilgi
64 Murat Çokgez<
sembollerin yoğun bir biçimde kullanıldığı bir kutlama. Şimdi o
günlere ilişkin gazete ve televizyonda gördüklerimizi hatırlayalım.
Kurban Bayramında gördüklerimiz otoyola fırlayan, bacağından
asılarak kesilen, bağırsakları yol kenarına bırakılan hayvanlar ve
kendini kesen kasaplar. Yılbaşında ise sevimli Noel Baba figürleri,
süslenen yollar, ağaçlar, eğlenen insanlar. Siz başka bir gezegen
den gelseniz ve bu iki kutlama arasında bir tercih yapmak zorunda
kalsanız, hangisini seçerdiniz?
Bana kalırsa, Hıristiyanlık diğerlerine göre çok iyi pazarlanan bir

kültür. Bu rekabet karşısında kendi kültürünü korumak isteyenle
rin asmak, kesmek, yasaklamak gibi faaliyetleri kendi kültürlerine
güvensizliklerinin veya rekabete girme korkularının göstergesi.
Bu tip endişeleri olanların bilmesi gereken, kültür alanında re

kabetten kaçmanın mal piyasasındakinden daha zor olduğu. Bir
yasa çıkartarak Türk mallarını tehdit eden Çin mallarının ülkeye
girişini engelleyebilirsiniz ama iletişim teknolojisinin bu kadar
geliştiği bir dönemde kültürel rekabeti engellemek neredeyse
imkânsız. İran, Kuzey Kore, Küba gibi rejimler bile bunu başara
mıyorlar. O zaman, korkunun ecele faydası yok. Misyoner reka
betine karşı en iyi cevap, onlarla aynı şekilde rekabete çalışmak,
savunmak ya da yaymak istediğin kültürü daha iyi pazarlamaktır.
Belden aşağı vurmak savunmaya çalışılan kültürü korumayacağı
gibi olumsuz sonuçlar bile doğurabilir.

Karadeniz'in Bütün R TÜ Kİeri
Birleşiyor!
22 Aralık tarihli Radikal gazetesinin haberine göre RTÜK'ün

yaptığı, "Karadeniz Ekonomik İşbirliğine (K E İ) üye ülke
lerin yayıncılık düzenleyici kurullarını uluslararası bir plat
form altında toplayalım” önerisi, KEİ Enformasyon ve K o
münikasyon Teknolojileri Çalışma Grubunda kabul edilmiş.
Demek ki bundan sonra Zahid Akm anın meselâ Ukrayna'daki bir
televizyon kanalını canlı yayında arayıp "Nedir kardeşim bu reza
let! Böyle seviyesiz konuşmalar yapmayın!” diye fırça atması an
meselesi. Tek sorun şu, bu uyarının dikkate alınması isteniyorsa
önce Ukrayna basının da Türk hükümetine borçlu hâle getirilmesi
gerekiyor. Aksi takdirde biri çıkıp "Bu adam ne diyor?” diyebilir.
66 Murat Çokgezen
Kurban
Kurban Bayramlarında Türk basını malzeme bulmakta hiç zorlan

mıyor. Kendini kes£n kasaplar, otoyola fırlayan danalar, sokak or
tasında kanlı et, dışkılı işkembe yığınları. Son yıllarda özellikle bü
yük şehirde belediyelerin kararlı tutumları sayesinde bu görüntü
lerde ciddî bir azalma var. Bu yönde olumlu katkı sağlayan bir diğer
gelişme de bazı yardım kuruluşları aracılığı ile kurban kesiminin
yaygınlaşması. Bu kuruluşlar kesim ve dağıtım faaliyetlerini daha
organize biçimde ve gözden uzak yerlerde yaptıkları için görüntü
kirliliğine yol açmıyorlar. Yardım kuruluşlarının kurban organizas
yonlarında sağladığı ciddî maddî avantajlar da var. Bu kuruluşlar
-büyük ölçekte alım yaptıklarından olsa gerek- hem kurbanı daha
ucuza satıyorlar hem de kendileri dağıttıkları için sizi dağıtma ma
liyetinden de kurtarıyorlar. Peki, tüm bu avantajlarına rağmen ne
den insanlar daha çok bu kuruluşları tercih etmiyorlar?
Bana kalırsa bunun cevabı bu kuruluşların maliyetler konusunda

avantajlı olmasına rağmen kurban kesmenin getirileri konusunda
hayırseverlere yeterince istediklerini verememelerinde yatıyor.

Öncelikle insanlar harcadıkları paranın hedefledikleri yere git
mesini bekliyorlar. Yardımınızı bu kuruluşlar aracılığı ile yaptığı
nızda, yaptığınız yardımın yerine gitmediğini doğrudan gözlem
leme imkânınız yok. Dolayısıyla hayır kuruluşlarının hayırsever
leri yaptıkları yardımın yerine gittiğine ikna etmeleri gerekiyor.
Maalesef bu tip organizasyonlara karşı ciddî bir güvensizlik var.
İkincisi, insanlar sadece başkaları için değil, kendileri için de

kurban kesiyorlar. Yaptıkları yardımın bir karşılığını görmek isti
yorlar. Bazıları için Allah’ın bu konudaki takdiri yeterli iken, diğer
leri karşılığı somut olarak görmek istiyorlar. Kurban yardım ku
ruluşu aracıhğı ile dağıtıldığında yardımdan faydalanan, yardımı
yapanı tanımıyor. Dolayısıyla birinci gruptakiler sadece Allah’ın
takdiri ile yetiniyorlar. İkinci gruptakiler bununla yetinmiyorlar.
Allahın takdiri yanında, kendi elleriyle verdikleri bir parça etin
karşılığında, alanın minnettarlığını veya mahalleye ardına taktık
ları bir dana ile girdiklerinde kazandıkları itibarı (bazı çevrelerde
kurban kesip kesmemek ya da kestiğiniz kurbanın büyüklüğü o
çevredeki itibarınıza olumlu katkı yapıyor) da istiyorlar.
Maalesef yardım kuruluşları bu ikinci gruba hitap etmekte zor

lanıyorlar. Yardım kuruluşları güven ve bireysel takdir konusunda
daha fazla çaba sarfederlerse ileride basında farklı kurban görün
tüleri görebiliriz.
68 Murat Çokgezen
Mart 2008
İktisat Politikalarının Yan
Etkileri
İktisat politikaları ilâçlar gibidir. Bir yandan hastalığı tedavi eder

ken, diğer yandan yan etkileri nedeniyle başka sorunlar yaratırlar.
Bu yüzden her politikanın beklenen getirileri ve maliyetleri karşı
laştırılmalı, buna göre hangi dozda ve ne kadar süre ile uygulana
cağı dikkatle tespit edilmelidir.
Geçen ay yalan aralıklarla iki haber basmda yer aldı. Bunlardan ilki
eski Sağlık Bakam Bülent Akarcalının bir açıklamasına dayanıyor
du. Haber PKK’nın Amerikan sigara şirkederi ile birlikte Türkiye'ye
kaçak sigara soktuklarına ilişkindi. Haber gazetelerde "aldığınız her
sigara size PKK kurşunu olarak geri dönüyor" iması ile verilmişti.
İkinci haberde ise, kamuoyunda kaçak içkiye karşı mücadele

siyle gündeme gelen, Alkollü İçkiler İthalatçıları ve Dağıtıcıları
Derneği Başkanı Osman Ünlü nün kaçak içki imâl etmekten tu
tuklandığı yazmaktaydı.
Aslında yukarıdaki haberlere, kanıksanmış olması nedeniyle

haber değeri bile taşımayan, bu yüzden de gazete haberleri arasın
da yer almayan mazot kaçakçılığı da eklenebilir.
70 Murat Çokgezen
Sigara, içki ve mazot. Bunlar Mâliye nin vergi toplamanın en
kolay yolu olarak gördüğü üç mal. Tüketicilerinin bu malları al
maktan vazgeçmeyeceğini düşünen ve ağır borç yükü altında
ezilen mâliye sürekli bu üç mal üzerindeki vergi yükünü arttırıp
durumu düzeltmeye çalışıyor. Tabiî vergiler yükseldikçe kaçakçı
lığın câzibesi PKK, Amerikan şirketleri dâhil herkes için artıyor.
Yani Mâliye ortamı hazırladıktan sonra yerlisi, Amerikalısı, terö
risti fırsatı kaçırmıyor.
Bir İktisatçı Gazete Okuvor 71

Sevgililer Günü
Sevgililer Gününde yapılan kredi kartı harcaması Anneler

Günü nden fazlaymış.
Doğrusu şaşırmadım. Anne sevgisi için rekabet yok. Anneniz

her ne kadar sizi küçükken "Artık başkasının annesi olacağım”
diye çok tehdit etmiş olsa da, böyle bir şey pratikte pek mümkün
değil. Yani "anne sevgisi” çantada keklik. Ama sevgili öyle mi?
Çok rekabetçi bir alan. Her an başkasına kaptırma ihtimâli var. O
yüzden kusur etmemek gerekiyor.
72 Murat Cokaezen
TRT'nin Misyonu
Seda Sayan kendisinden 20 yaş küçük, şarkıcı sevgilisi Onur Şan

ile evlendi. Olayın h İm âni oluşu, hem de çift arasındaki yaş farkı
bu evliliği geçen ayın en çok konuşulan konularından biri hâline
getirdi. Bence bu ilişkiye ait en ilginç yorum damadın Türk Halk
Müziği sanatçısı olan babası Ahmet Turan Şandan geldi. Baba
Şan evlilik dedikoduları üzerine bir gazeteye şu yorumu yapmış:
"Ben oğlumu aklı başında yetiştirdiğimi düşünüyorum. Eğer böyle bir
şey yaptıysa Türkiye Cumhuriyeti’nin hatasıdır} suçudur. Çünkü 3
sene aksatmaksızın TRTye sanatçı olarak gitti benim oğlum. Kadro
vermediler akitli diye oğlumu attılar. Ondan sonra 3 tane albüm yaptı
gereken reklâmı yapmadı patronu. Bu çocuk ne yapacak? Benimle mi
çıkacak! Herkes bu ilişkiye saygı duysun.”
Ben TRT bir an önce özelleştirilsin dediğimde bazı okuyucular

“TR T sadece ekonomik bir kurum değildir. Toplumsal bir misyonu
var.” diye karşı çıkmıştı. Yukarıdaki yorumu gördükten sonra gerçek
ten TRT nin benim farkında olmadığım toplumsal misyonları oldu
ğunu ve bunu yerine getirmediği durumda insanların nasıl mutsuz
olduğunu gördüm. Artık fikrim değişti: “TRT özelleşmesin. Her şar
kı, türkü söyleyene maaş versin. Yeter ki analar, babalar ağlamasın!”

Estetik Am eliyatları Neden
Patladı?
“Dr. Yusuf Can, Türkiye'de magazin programlarının estetik ameliyat

ların çığ gibi büyümesinde çok etkili olduğunu, gençlerin güzelleşmek
kaygısıyla bıçak altına yattığını belirtti. Dr. Can, ‘Estetik ameliyat
yaşı 16ya düştü. Bu çok tehlikeli bir durum dedi.”
14 Şubat tarihli Bugün gazetesinde okudum bu haberi. Estetik

ameliyatlarında bir patlama olduğu konusunda Dr. Can ile hem-
fikirim. Eskiden estetik ameliyat deyince aklımıza Ajda Pekkan
gelirdi. Çünkü estetik ameliyatlar sadece çok zenginlerin yaptıra
bileceği kadar pahalıydı. Bugün ise, düzenli geliri olan herhangi
bir kişi, hatta harçlıklarını biriktiren 16 yaşındaki öğrenciler bile
estetik ameliyat yaptırabiliyor.
Bana kalırsa estetik ameliyatlardaki patlamanın en önemli se

bebi magazin programları değil, estetik ameliyatların tüm yüksek
maliyetli teknik gelişmelere rağmen, sürekli olarak ucuzlaması.
Burada belki bir soru daha sorulabilir: Neden diğer ameliyatlar

da maliyetler yükselirken, estetik ameliyatlarda yükselmiyor? Bu
sorunun cevabı bence estetik ameliyatların sağlık sigortalarının
kapsamında olmaması ile ilişkili.
74 Murat Çokgezen
Vatandaşların önemli kısmının bir özel ya da kamu şirketinden
sağlık sigortası var. Olmayanlar da Yeşil Kart vs. ile masrafları ka
munun üzerine yıkabiliyor. Bu durumda cebinden para çıkmadığı
için, ameliyat olacak hasta, ameliyatın kaça mal olacağını umursa
mıyor. Bunu bilen doktor ve hastane yönetimi de hastane fatura
sını düzenlerken daha rahat davranabiliyorlar.
Ancak hiçbir sigorta estetik ameliyatlarının masraflarını kar

şılamıyor. Bu yüzden hastalar fiyatlar konusunda çok hassaslar.
Bunu bilen doktorlar da ameliyat fiyatını söylemeden önce iki
defa düşünüyor, hatta rakiplerinden hasta kapabilmek için fiyat
rekabetine giriyorlar. Tabiî sonuçta kazanan güzelleşmek isteyen
hastalar oluyor.

Öğretm en Maaşları Yüksek
Dünya Bankası Türkiye Direktörü Ulrich Zachau “Öğretmenleri]

maaşları Türkiye'nin Gayri Sâfî Yurtiçi Hasılası göz önünde bu
lundurulursa OECD standartlarına göre yüksek kalıyor" demü
Özetle “öğretmenlere verdiğiniz para çok” diyor. Zachau'nun akı
yürütmesine katılmıyorum ama doğru söylediğini düşünüyorum
Akıl yürütmeye katılmıyorum. Çünkü Türkiye'deki öğretmen

lerin maaşlarının diğer OECD ülkelerine göre yüksek olması bı
maaşı hakketmedikleri anlamına gelmez. Bunu söylemek içir
ödediğiniz paralarla bu para karşılığında aldığınız hizmeti karşı
laştırmamz gerekir.
Ancak, çok yakın zamanda gazetelerde uzun süre yer alan, Tür"
öğrencilerin uluslararası öğrenci başarı değerlendirmelerinde e]
düşük puanları aldığı, İngilizce öğretmenlerinin İngilizlerle teı
cüman aracılığıyla konuştuğuna ilişkin haberleri düşündüğümde
ortalamada Zachau'ya hak vermeden yapamıyorum.
76 Murat Çokgeze
Cem Karaca ve Fikrî Mülkiyet
Hakları
Bir gün Cem Karaca koltuğunun altında birkaç tane plak, mahal
le bakkalından içeri girer. Karaca ile arası iyi olan bakkal elindeki
plakları kastederek sorar: "Cem Abi, yeni mi?”. "Evet” der Karaca.
Bakkal "Bir tane imzalayıp verir misin?” diye sorunca Cem Karaca
cevabı yapıştırır: "Sen bana imzalayıp bir paket Sana yağ versene”.
8 Şubattaki ölüm yıldönümünde birçok yayın organında Cem

Karaca ile ilgili anma programları yapıldı. Ben de bu köşede onu
nasıl anarım diye düşündüm ve aklıma Karaca ile ilgili bir kitapta
okuduğum bu anekdot geldi. Sanatçı duyarlılığı ve mizah duygu
su birleşince insanımızın fikrî mülkiyet haklarına bakışı ile ilgili
çok hoş bir diyalog ortaya çıkmış.

Nisan 2008
Hakim ve Manken
22 Şubat tarihli Vatan gazetesinde yer alan habere göre, evinden

para ve mücevherleri çalman manken Nigar Talibovaya dava du
ruşmasında hakim Ahmet Korkusuz "Bu parayı nasıl kazandın?
Ben 25 yıllık hakimim. Hayatımda görmedim” demiş.
Nerden bakarsamz bakın sinir bozucu bir durum. Davacı olarak

bulunduğunuz mahkemede hakim hırsızı değil, sizi sorguluyor.
Bununla da yetinmeyip kendisinin sizden daha fazla para kazan
ması gerektiğini ima ediyor. Aslında, Talibovanın Hakimden faz
la para kazanması için bir sürü sebep var.
Öncelikle, Talibova hakimden daha güzel. Bilimsel çalışmalar

güzellerin daha fazla kazandığım gösteriyor.
İkincisi, mankenlik çok kısa süre yapılabilen bir meslek. Hal

buki hakim 25 seneyi devirmiş olmasına rağmen hala hakimlik
yapabiliyor.
Üçüncüsü, hakim devletin güvenli kanatları altında. Ömür

boyu iş garantisi var. Talibova ise risk alıyor. Yarın işsiz kalmaması
için hiçbir sebep yok.
80 Murat Çokgezen
Dördüncüsü, Talibova’nın hizmetlerine tüm dünyadan talep
var. Hakimin hükmü ise Kapıkule’ye kadar.
Listeyi uzatmak mümkün ama devam etmek istemiyorum. A s

lında bu konuyu yazmak da istemiyordum ama Türkiye’de bazı in
sanlar, nedendir bilinmez, kendilerini her konuda ‘diğerlerinden’
daha fazla hakları olduğuna ikna etmiş dürümdalar. Birinin onlara
bunun sadece kendi kuruntuları olduğunu anlatması gerekiyor.

Yabancı Yatırım Nasıl Gelm eli?
Rahmi Koç, Türkiye'ye sıfırdan yatırım yapacak ve istihdam sağ

layacak yabancı sermayenin teşvik edilmesi gerektiğini söylemiş.
Bu sözleri Sinan Aygün'den duysaydım şaşırmazdım ama Rahmi
K oç'tan duymak doğrusu sürpriz oldu.
Yabancı sermaye tartışmalarında her dönemin bir modası var.

Önce “yabancı sermaye hiç gelmesin" diyenler vardı. Sonra “kısa
vadelisi gelmesin, uzun vadelisi gelsin" demek moda oldu. Son
günlerde Türk şirketleri yabancı yatırımcılar tarafından satın alın
maya başlayınca da “kurulu şirketi almasın, kendisi yatırım yap
sın" diyenler piyasaya çıktı.
Ben bu işin mantığını anlayamıyorum. Amaç ülkedeki serma

ye stoğunu arttırmak değil mi? O zaman, yabancının doğrudan
yatırım yapması ile kurulmuş bir şirketi alması arasında ne fark
var? Örneğin, yabancılar Migros'u satın alınca, para onların ce
binden Rahm i K oç'un cebine girdi. Şubat ayma kadar Türkiye'de
sadece Migros vardı. Şimdi Migros yerinde duruyor ilâve olarak
cebimizde 1,5 milyar dolar var. Bu parayla Rahmi Bey istediği
yatırımı yapıp istihdam sağlayabilir.
82 Murat Çokgezen
Kıdem Tazminatı Hakkında
Sorular
Belediye-İş sendikası hazırladığı raporda "Kıdem tazminat kalka:

sa keyfî işten çıkarftnalar artar” demiş.
Kıdem tazminatı, işçisini işten çıkartan işvereni cezalandıran \

son günlerde çok tartışılan bir uygulama. Benim de bu konud
kafama takılan bazı sorular var:
- İşveren işçiyi işe alırken ödüllendiriyor muyuz ki, çıkartırke

cezalandıralım?
- Sendikanın bahsettiğinin aksine, hiçbir şirket keyfî olarak i§

adam almayacağı gibi keyfî olarak işten adam da çıkartmaz. İşle
kötüye gidince, maliyetleri kısmak için adam çıkartmak kaçını
maz olur. İşvereni işler kötüye giderken cezalandırdığımızda, di
şene bir tekme de biz atmış olmuyor muyuz?
- İşveren işler kötüye gittiğinde işçisini çıkartmakta zorlan;

cağını bildiği için işe adam alırken iki defa düşünüyor. Bu dı
rumda kıdem tazminatı işvereni cezalandırayım derken, çalı:
mak isteyen işçiyi de cezalandırmıyor mu?

Bağırtarak Öğrenm e
Son günlerde en çok tartışılan konuların başında hükümetin yap

mayı planladığı Sosyal Güvenlik Reformu geliyor. Bu reform ta
sarısı yasalaşırsa bundan böyle sigorta sisteminin çalışanlara ma
liyeti daha yüksek olacak. O yüzden tüm muhalefet; sendikalar;
çalışanlar reforma karşı. Ancak; muhalefet ne kadar bağırsa da hü
kümet iflâs etmiş Sosyal Güvenlik sistemini bataktan çıkartabil
mek için, kendisi de istemese bile, bu reformu yapmak zorunda.
Olayların bu noktaya gelmesinde ciddî bir "zihniyet problemi”

yatıyor. İnsanımız; Sosyal Güvenlik Sistemini bir İktisadî oluşum
olarak değil; bir hayır kurumu gibi görüyor. Bu yüzden bir kişilik
prim ödeyip beş kişiyi tedavi ettirebileceğini; 20 sene prim öde
yip, 40 sene emekli maaşı alabileceğini, hatta bütün bunların hiç
prim ödemeden mümkün olabileceğini düşünüyor.
Maalesef ki politikacılar da yıllar boyunca vatandaşı bunun müm

kün olmadığına ikna etmektense, oy uğruna, onların dümen suyuna
gitmeyi tercih etmiş. Şimdi bıçak kemiğe dayandı. Vatandaş zama
nında ikna ile öğrenemediğini bağra bağıra öğrenmek zorunda.
84 Murat Çokgezen
Hekim Lobisi Direnişte
Gün geçmiyor ki gazetelerde Sağlık Bakanlığının uygulamaya k

yacağı yeni yasa tasarısına ilişkin haberler görmeyelim. Bu tasc
yasalaşırsa doktorlar eskisi gibi hem kamuda hem özel sektörde ç
lışamayacak, ikisinden birini tercih etmek zorunda kalacaklarını
Gazetelerdeki haberlerde hep doktorların görüşü alınıyor. Do

torlar bu yasa uygulamaya geçerse sağlık siteminin çökeceğini idd
ediyorlar. Kimse hastaların görüşünü sormamış. Hâlbuki sağlık si
temi çökecekse altında kalacak olanlar onlar.
Ben onların bir itirazı olduğunu sanmıyorum. Malûm, doktc

ların önemli kısmı yıllardır part-time adı altında some-time çalı
maktalar. Hastaneye gittiğinizde arayın ki bir doktor bulasın]
Muayenehaneler ise, uzun kuyrukların oluştuğu devlet hastan
lerinde, diğer hastaların önüne geçebilmenin en kolay yolu. An
yane tabirle, "rejisörün yatak odası” gibi çalışıyorlar. Bu durumu
hastalar yeni yasadan neden şikâyet etsin ki?
Bir İktisatçı Gazete Okuyor J

Mayıs 2008
Patron Kim?
Amerikan finans sektörünün en büyük aracı kurumlarmdan biri

olan Smith Barney’de komisyonculuk yapan üç kadın 3 yıl önce,
şirketin erkek çalışanları kayırdığı ve kadınlara mesleki gelişim
konusunda eşit hak verilmediği gerekçesiyle tazminat davası aç
mışlar. Mahkeme de Smith Barney’i 33 milyon dolar tazminat
ödemeye mahkum etmiş. Daha önce de Barney nin kardeş kuru
luşu Citigroup da buna benzer bir dava sonucunda 100 milyon
dolardan fazla tazminat ödemek zorunda kalmış.
Bu tip davalar kadın hakları savunucularının çok hoşuna gidi

yor olabilir. Ben, hukukun ekonominin bu kadar içine girmesini
çok tehlikeli buluyorum. Bir şirket içinde uygulanan politikalar
sadece hissedarları bağlar.
Şirkette kime ne kadar maaş verileceğine, hangi işleri kimin

yürüteceğine de mahkemeler karar verecekse, yöneticileri işten
atalım. Onların yerine hâkimleri alalım. Şirketleri hâkimler yö
netsinler. Böylece en azından şirket yüksek mahkeme masrafla
rından ve CEO maliyetlerinden kurtulur.
88 Murat Çokgezen
EXPO 2015'i Kazandık
Daha düne kadar çoğumuzun adını dahi duymadığı EXPO, bir

anda Türkiye ekonomisini uçuracak, memleketi refaha kavuştura
cak bir organizasyon olarak ülke gündemine düşüverdi. Bir anda
Cumhurbaşkanından ana muhalefet liderine kadar herkes canhı
raş bir şekilde 2015'teki fuarın İzmir'de düzenlenmesi için el ele
verdi. Karar vericileri ikna etmek için milyonlarca dolar harcandı.
Ancak, EXPO fuarının 2015 yılında İzmir'de yapılması için baş
latılan kampanya başarılı olmadı ve Milano 2015 yılında EXPO
fuarını düzenlemeye hak kazandı. Fuara bağlanan ümitler söndü.
Harcanan paralar boşa gitti.
Bu duruma üzülmeli miyiz bilmiyorum. EXPO kampanyası

bana Formula 1 kampanyasını hatırlattı. Zamanında Formula 1
yarışları için de benzer bir pazarlama yapılmıştı. Formula Tin hem
yatırımcısının yüzünü güldüreceği hem de turizmi patlatacağı söy
leniyordu. Formula yarışlarnı Türkiye'ye getirmeyi başardık ama
ne yatırımcı kar etti, ne de turizm patladı.
Sonra 2015'e daha yedi sene var. Dünya hızla değişiyor. Bugün
EXPO çok önemli bir organizasyon olabilir ama yedi sene sonra
önemini koruyacağını kimse garanti edemez. Belki 2 0 1 5 ’te EXPO
basit bir panayırdan öte bir anlam ifade etmeyecek. Yani, EXPO
2 1 0 5 ’i kaybettik derken kazanmış olabiliriz.
90 Murat Çokgezen
Aysu Kayacı'ya Destek
N TVcle ilgiyle izlenen Haydi Gel Bizimle Ol programına “Ben

vergi veriyorum niê vergisini vermeyen, "dağdaki çobanla be
nim oyum eşit meselâ. Niye?” diyen Aysu Kayacı damgasını vur
du. Daha önce aynı programda kırdığı potlarla gündeme gelmişti
Kayacı. Bu sefer de olay “Aysu Kayacı programda yine pot kırdı”
şeklinde basına yansıdı. Hâlbuki Kayacı bilerek ya da bilmeyerek
çok önemli bir konuya değinmişti.
Her seçimde oylarımızla meclise vekillerimizi gönderiyoruz.

Seçtiğimiz vekiller, ödediğimiz vergilerin nasıl harcanacağına ka
rar veriyorlar. Bu kararlar bizim hayatımızı doğrudan etkiliyor. Hâl
böyle olunca, gelir havuzuna hiçbir katkı yapmayanların havuzda
ki paramn nasıl harcanacağı konusunda söz sahibi olup olmadığını
tartışmaktan daha doğal ne olabilir? Bence Kayacının açtığı tartış
ma çok olumlu. Hatta üzerinde daha da tartışılması gerekir.
Ancak asıl düşündürücü olan bu konuyu tartışmaya açması gere

ken kişiler saçma sapan şeylerle uğraşırken, konunun talk-şovlarda
tartışılıyor olması. Daha da kötüsü, böylesine ciddî bir konuyu
gündeme getiren kişinin “pot kırdı” şeklinde değerlendirilmesi.

Beyoğlu Gribi
Beyoğlu’nda eğlence mekânlarının cirosu 3 ayda % 50 azalmış.

"Toplam vergi borcumuz 4,5 milyon Y T L ” diyen Beyoğlu Eğlence
Yerleri Derneği (BEDAK) Başkanı “Bir zamanlar kuş gribi olunca
tavukçular nasıl yardım istediyse biz de eğlence gribi olduk” de
yip devletten yardım istemiş.
BEDAK Başkanı haklı. Zamanında onun vergileriyle tavukçular

desteklenmişti. Şimdi de “tavukçunun vergisiyle beni destekleyin”
diyor. Aslında bu, devlet müdahalesi politikasımn kendi sıkıntısı.
Bir kere başlayınca nerede duracağı belli olmuyor.
92 Murat Çokgezen
Geç Kalmış Bir İtiraz
Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası, Konut Edindirme Yardımına

ilişkin değerlendirmişinde, yasaya rağmen, nemalandırmanm hiç
yapılmayarak, fonda biriken paranın çarçur edildiği savunmuş.
Haklıdır. Benzer suçlamalar Tasarrufu Teşvik Yardımları için de

söylenmişti. Gerek Konut Edindirme gerekse Tasarrufu Teşvik
Fonları özünde vatandaşı “aptal” yerine koyan uygulamalar. Devlet,
vatandaşına “Sen parayı nasıl biriktireceğini bilmezsin. Bana ver.
Ben senin yerine biriktireyim” diyor. Kimse sesini çıkartmıyor.
Metal Sanayicileri keşke bu fonlar ilk tesis edildiğinde çıkıp

“Yahu kardeşim vatandaşı rahat bırakın. İsteyen kendisi tasarruf
etsin, istemeyen etmesin” deseydi. Bu saatten sonra geçmiş ola.
Şimdi artık paramızı kurtarmaya bakalım ve kurtarabildiğimiz
kadarını afiyetle yiyelim. Bundan sonra da bu tip tekliflere daha
dikkatle yaklaşalım.

Yeni Dünyanın Eski Kurum lan
Telekomünikasyon Kurumu Başkam Tayfun Acarer, Atatürk'e ha

karet içeren görüntüler nedeniyle 10 günü aşkın süredir kapalı olan
video-paylaşım sitesi YouTube'u sert biçimde eleştirmiş. YouTube'un
Türkiye'nin duyarlı olduğu konuları anlamamakta ısrar ettiğini
belirten Acarer; “YouTube temsilcileriyle defalarca konuşuldu.
Türkiye'nin hassasiyederini anlamamakta ısrar ediyorlar. Görüntü
lerden kamuoyunun rahatsız olduğunu iletiyoruz. Bize akıl vermeye
kalkıyorlar. 'Siz de tersini yapın diyorlar. Bu olmuyor" demiş.
Özellikle enformasyon teknolojisindeki gelişmeler ülkeler ara

sındaki mesafeleri ve sınırları ortadan kaldırıyor. Sadece mallar de
ğil; fikirler de bir ülkeden diğerine rahatlıkla geçebiliyorlar. Tabiî
bu gelişme rekabeti arttırıyor. Eskiden beğenmediğiniz fikrin ifade
edilmesini kolaylıkla engelleyebilirdiniz. Artık sadece kendi malı
nızı değil; kendi fikrinizi de başkalarına kolaylıkla satamıyorsunuz.
“Müşteriyi" sizin daha iyi olduğunuza ikna etmeniz gerekiyor.
Bu yüzden YouTube yetkilisinin “Siz de yapın" önerisini dikkate

almalıyız. Ama yazıdan anlaşılıyor ki Telekomünikasyon Kurulu
nun böyle bir niyeti yok. “Biz kimseden akıl almayız” havasındalar.
94 Murat Çokgezen
Sorunu yasaklarla çözebileceğini zannediyorlar. Hâlbuki; tekno
lojideki gelişmeler Telekomünikasyon Kurumu'nun da "havasın
almış” durumda. Kurum her ne kadar YouTubea ulaşımı engelle
meye çahşsa da siteye girmek isteyenler dolaylı yollarla siteye ula
şabiliyorlar. Dolayısıyla Acarer'in sözleri Çetin Altan'ın deyimiyle
"Türk'ün Türk'e propagandası" olmaktan öte bir anlam taşımıyor.
Bir iktisatçı Gazete Okuyor 9!

Haziran 2008
Eşcinseller ve Ekonom ik
Kalkınm a
17 Mayıs tarihinde bir grup eşcinsel meclise doğru bir gösteri yü
rüyüşü gerçekleştirmiş ve kendilerinin de toplum içinde var ol
duklarını ve bu şekilde kabul edilmeyi, kendilerine karşı yapılan
ayrımcılığın sona ermesini beklediklerini dile getirmişler.
Eşcinsellik birçok toplumda hoş görülmeyen bir yaşam biçimi.

Eşcinseller bu yüzden cinsel kimliklerini açıklamaktan kaçmıyor
lar. Açıklayanlar da genellikle toplumdan dışlanıyor, hatta kötü
muamelelere mâruz kalıyorlar.
Çoğu zaman, din, dil, ırk ayrımcılığı karşısında gösterdiğimiz has

sasiyeti eşcinsellere karşı göstermiyoruz. Hâlbuki eşcinseller içinde
yaşadıkları topluma önemli katkılar yapan insanlar. Bilim, sanat, iş
dünyasındaki başarılarıyla tarihe mâllolmuş yüzlerce eşcinsel var.
Hatta, Richard Florida ve Gary Gates adlı iki araştırmacı bir

bölgedeki eşcinsellerin sayısı ile o bölgedeki teknolojik gelişme ve
ekonomik kalkınma arasında doğru yönlü bir ilişki olduğunu id
dia ediyorlar. Yaptıkları araştırma, Amerika'da gay/lezibyen top
luluğunun en yoğun yaşadığı San Fransisco, Washington, Austin,
Atlanta ve San Diego şehirlerin ülkenin ileri teknoloji endüstrile
rinin de yoğunlaştığı şehirler olduğunu gösteriyor.
98 Murat Çokgezen
“Ne ilgisi var?” demeyin. Florida ve Gates'in mantığı basit: Bir
bölgede eşcinsellerin çok sayıda olması o bölgenin açık fikirli ve
yaratıcı bir sosyal atmosfere sâhip olduğunu gösteriyor. Böyle bir
ortam, ileri teknoloji endüstrilerinde çalışan yaratıcı beyinlerin
de yaşamak için tercih ettikleri yerler. Yaratıcı beyinler neredeyse
teknoloji firmaları da oraya gidiyor. Özetle, hoşgörü, farklılıkları
ve yaratıcılığı; yaratıcılık da teknolojik gelişme ve ekonomik kal
kınmayı teşvik ediyor.

Sulukule Yıkımını Kime
Soralım?
Sezen Aksu Sulukule’yi ziyaret etmiş ve “Sulukulemizi yıktırma

yacağız” demiş.
Dikkat ediyorum. Sulukule mahallesinin yıkımına karşı çıkan

lar ya Romanların kapısından bile geçmesine izin dahi verilmedi
ği sitelerde ya da Romanların vize almayı hayâl bile edemeyeceği
Avrupa ülkelerinde oturuyor. Bu kişilerin görüşleri gazetelerde
yer alırken, hiçbir gazete Sulukule nin arka sokakta oturanların
fikrini sormuyor.
Ben, arka sokakta oturanların fikrinin farklı olacağım düşünüyo

rum. Ayrıca, yıkıma karşı çıkanlar Sulukule nin arka sokağında otur-
salardı aynı fikirde olurlar mıydı? Bunu da çok merak ediyorum.
100 Murat Çokgezen

BİT Yeniği
Ankara halkına taze portakal suyu içirmek için kurulan Belso

AŞ nin Genel Müdüfti Çetin Cin ve yardımcısı Taner Özeş hak
kında dolandırıcılık davası açılmış. İddianamede, iki yöneticinin
şirketi 2 milyon Y T L zarara uğratmaktan 2-7 hapsi istenmiş.
AKP hükümetini anlayamıyorum. Bir yandan, merkezî hükümet

te “bu işler devletin işi değildir, kamuya yük getiriyor” gerekçesiyle
kamu işletmelerini özelleştiriyorlar. Diğer taraftan, yerel yönetimle
re B İT (Belediye İktisadî Teşekkülü) adı altında şirketler kurdurup
portakal suyu sattırıyorlar, çay bahçesi restoran, fırm işlettiriyorlar.
Anladık, ayakkabı, basma, çimento üretmek ve satmak devletin

vazifesi değil. Peki, belediyenin görevi portakal suyu satmak mı?
Vatandaş portakal suyunu Kızılay'da her köşe başındaki büfeler
den birinde içse, belediye de Ankaralılara daha iyi içme suyu, ka
nalizasyon vs hizmeti verse daha iyi olmaz mı?

Bakkalda İlâç Satılır mı?
Eczacılar bazı ilâçların marketlerde satılmasına olanak veren yasal

düzenlemeye karşı eylem başlattılar. Eczane vitrinleri simsiyah.
Eczacılar böyle bir uygulamanın halkın sağlığı ile oynamak oldu
ğunu iddia ediyorlar.
Birileri çıkıp da ne zaman halkı korumak adına bir şeyler yaptı

ğını söylese ben bunun arkasında bir bit yeniği ararım. Ben bu işin
ne mahsuru olduğunu bir türlü anlayamadım.
Zaten bugün birçok eczacının yaptığı işin bakkallıktan farkı

yok. İlacı depodan al, müşteriye sat. Bunu kim olsa yapabilir. Bu
yüzden, eczanelerin çoğunda eczacılar yerine çıraklar çalışıyor.
Hatta bazı eczacılar diplomalarını kiraya vermiş, eczaneleri baş
kaları çalıştırıyor. Birçok kişi eşine, dostuna, hatta eczacıya sorup
reçetesiz ilâç alıyor.
Bu durumda ilâç bakkalda satılmış, ya da eczanede satılmış ne

fark eder? Ayrıca, eczanelerde marketlerin de sattığı şampuan
terlik, el kremi gibi ürünleri satıyorlar. Neden marketler eczane
lerin sattığı ürünleri satmasın?
102 Murat Çokgezen

M illetvekili
Geçen ay CNBC-e^ Business dergisinde milletvekili maaşlarına

ilişkin ilginç bir araştırma yayınlandı. Ay içinde birçok günlük
gazete tarafından da atıfta bulunan çalışmada Cumhuriyet tarihi
boyunca milletvekili maaşları incelenmişti. Yazıda, yıllar arasında
karşılaştırmayı mümkün kılabilmek için 87 yıl boyunca ödenen
toplam maaşlar Reşat altını cinsinden verilmişti.
Milletvekillerinin maaşları yıllardır tartışma konusu. Kimileri

yüksek kimileri düşük buluyor milletvekili maaşlarını. Bu yüzden,
ben olsam, çalışmanın ilk sayfasında yer alan tabloda milletvekili
maaşlarının yer aldığı sütunun yanma bir sütun daha ekler, o sütu
na, ilgili dönemdeki ortalama büyüme hızlarını koyardım. Böyle-
ce, sadece aldıkları maaşları değil, gösterdikleri performansları da
karşılaştırıp hangilerinin maaşlarını hakkedip hangilerinin hak
ketmediğine ilişkin kabaca bir fikir sahibi olabilirdik.
d » i l # » : * r t L r . 1H 3
Okullar Paralı Olsa
YÖK Başkanı Yusuf Ziya Özcan devlet üniversitelerinin paralı ol

masında ısrarlıymış. Bu konuda YURTKUR ile görüşmelerini sür-
dürüyormuş.
Eğer YÖK Başkanı söylediğini yapabilirse çok ilginç sonuç

lar ortaya çıkacaktır. Bugün üniversite kapılarına yığılmanın en
önemli gerekçesi okulların bedava olması. Okullar bedava olduğu
için öğrenciler işlerine yarayıp yaramadıklarını düşünmeden bir
üniversiteye "kapağı atmaya” çalışıyorlar. Okullara para vermeye
başlayınca öncelikle herkes "Yahu ben bu okula bir sürü para ve
receğim. Acaba, verdiğim paranın karşılığını alabilecekmiyim?”
diye düşünecek.
İkincisi, bugünkü sistemde devlet üniversiteleri özel üniversi

telerle haksız bir rekabet içindeler. Özel üniversitelerin parayla
sattığı hizmeti bedava satma lüksüne sâhip. Devlet üniversiteleri
nin puanlarının özel üniversitelerden yüksek olmasının en önemli
gerekçesi devlet üniversitelerinin bedava olması. Paralı olursa kaç
tane devlet üniversitesinin kontenjanlarını doldurmayı başaraca
ğını da çok merak ediyorum.
IHA ' M u r a t r n lr n e 7 o n
Sabah ın Karanlığı
Çalık Grubu nun TM SF'den satın aldığı Sabah gazetesinin parası

nı ödemek için iki k^tnu bankasından borç alması bu satışa gölge
düşürdü. Borç verenlerden; hiç olmazsa; bir tanesi özel bir banka
olsaydı sorun olmayacaktı ama bu hâliyle satış çok tartışılacak.
Muhalifler haklı olarak bu işin peşini bırakmıyor. Her gün ga

zetelerde bu konuyla ilgili bir yorum çıkıyor. Buraya kadar her
şey güzel. Ancak bence bir sorun var. Bu satışı sorgulayanların
önemli bir kısmı konuyu AKP-Çalık grubu ilişkisine indirgemiş
durumda. Hâlbuki sorun hâlâ kamu bankalarının ekonomide var
lığını; hatta ağırlığını sürdürüyor olması. Kamu bankaları varlığı
nı sürdürdüğü müddetçe bugün AKP yarın başka partiler bu tip
eleştirilere mâruz kalacaklar. Ancak gördüğüm kadarıyla bu satışa
muhalefet edenlerin büyük kısmı kamu bankalarının özelleştiril
mesine de muhalefet ediyor. O zaman satışa muhalefet edenlerin
niyetleri de sorgulanmaya açık hâle geliyor ve içimden şu geçiyor:
“acaba bunlar 'kamu bankaları benim değirmenime su taşırsa iyi;
başkalarınkine taşırsa kötü’ diye mi düşüyorlar?”

Temmuz 2008
Öğrenm ek Neden Suç Olsun?
Sermaye Piyasası Kurulu (SPK ), Petrol O fisinin (P O ) OMV

şirketi ile yaptığı anlaşmanın kamuoyuna açıklanmadan önce
“içerden öğrenenlerin ticareti” suçunun tüm unsurlarını içeren
işlemleri nedeniyle Ahmet Önder Fırat ve Fatih Akol hakkında
Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusunda bulunacakmış. Özetle,
bu iki şahıs bir şekilde PO ’nun OMV’ye satılacağını öğrenmişler
ve PO hissesi alıp büyük kazanç elde etmişler. Bu yüzden SPK da
bu şahıslar hakkında suç duyurusunda bulunmuş.
Bu “İçerden Öğrenme” (İÖ ) davalarına benim pek aklıma

yatmıyor. Öncelikle, İÖ suçunun bir kurbanı yok. İÖ Karşıtları
yukarıdaki olayda hisseyi satanların zarar ettiğini düşünüyorlar.
Hâlbuki, her gönüllü alışveriş iki tarafın da kazananadır. Söz ko
nusu olayda da, PO hisselerini satanlar Akol ve Fırat istediği için
değil, işlerine öyle geldiği için hisselerini satmışlardır.
Varsayalım ki Fırat ve Akol “içeriden” bir bilgi edindiler ama yasa

lara çok saygılı oldukları için ya da korktukları için bu bilgiyi kendi
menfaatlerine kullanmadılar. O zaman ne değişecekti? Hiçbir şey.
Hisse yine aynı fiyattan, ancak bu defa başkaları tarafından alına-
108 Murat Çokgezen

çaktı. Hatta; bu Fırat ve Akol piyasada olmadığı için satıcılar hissele
rini sattıklarının altında bir fiyattan satmak zorunda kalacaktı.
İkincisi; içerden öğrenme borsanın hareketini saptırmaz; aksi

ne olması gereken yöne doğru yönlendirir. Nitekim yukarıdaki
olayda da PO hisselerini yukarı doğru itmiştir. Bu yüzden SPK’yı
rahatsız eden bir durum söz konusu değildir.
Üçüncüsü; varsayalım bu iki şahıs 1 Y T L ’den aldıkları PO his

selerini 2 Y TL'ye satıp kar elde ettiler. Bunu tesadüfen yapmışlar
sa bu suç değil. Bu enformasyonu geveze bir PO yöneticisinden
kazayla aynı asansörde oldukları için edinmişlerse de suç değil.
Ama PO yöneticisi arkadaşları ise ve bu şahıslara haber uçurmuş
sa suç. Peki; bu üçünü nasıl ayırt edeceğiz?
Daha başka gerelêler de ileri sürülebilir ama yerim sınırlı. Bana

kalırsa mahkemelerimizi ve SPK yı bu işlerle meşgul etmeyelim.
Bırakalım; isteyen "içerden” isteyen dışarıdan öğrensin. Edindiği
bilgi avantajının da tadını çıkarsın.

Odoneler ve Kıraçlar
Yıllar önce sinemada Lorenzonun Yağı filmini izlerken birçok seyir

ci gibi ben de gözyaşlarımı tutamamıştım. Gerçek bir olaya daya
nan film, o zamana kadar bilinen bir tedavisi olmayan ALD hasta
lığına yakalanan ve doktorların iki yıl ömür biçtiği, Lorenzo isimli
beş yaşındaki oğullarını kurtarmak için Odone Ailesi nin verdiği
insanüstü mücadeleyi anlatıyordu. Tıp ile hiçbir ilişkisi olmayan
anne-baba, oğullarının hastalanması üzerine başlattıkları araştırma
sonucunda elde ettikleri yağ ile hastalığın ilerlemesini durduru
yorlardı. İşte bu filme konu olan ve teşhis konduğunda doktorların
“iki yıl yaşar” dediği küçük Lorenzo 30 yaşında ölmüş.
Duygusal yönü bir tarafa, Lorenzonun Yağı filminde sağlık sek

törünün ekonomik mantığına ilişkin de önemli ipuçları yer almak
taydı. Ödene Ailesi oğullarının hastalığı ile ilgili çok fazla araştır
ma olmadığını gördüklerinde çok şaşırıyorlardı. Çünkü ALD has
talarının sayısı çok azdı. Yeterli talep olmadığı için ilâç firmaları
bu hastalığın tedavisi için araştırma yapmayı karlı bulmuyorlardı.
Bu yüzden bu tip nâdir görülen hastalıklara yakalanan hastaların
ümitleri biraz şansa biraz da Lorenzonun durumunda olduğu gibi
bireysel çabalara bağlıydı.
110 Murat Çokgezen

Lorenzo nun ölüm haberinden birkaç gün sonra bir gazetede
Koç Ailesi nin torunu İpek Kıraç ile ilgili bir haber gözüme çarp
tı. İpek Kıraç, annesi, nâdir görülen ve bugün için modern tıbbın
bir çare bulamadığı, ALS hastalığına yakalanınca radikal bir karar
verip biyoloji okumaya karar vermiş. Eğitimi sırasında Suna-İnan
Kıraç Vakfı aracılığıyla Boğaziçi Üniversitesinde ALS ve benzeri
hastalıkların araştırılacağı bir laboratuar kurulmasına önayak ol
muş. Şimdi de yine aynı vakıf aracılığıyla Türk öğrencilerin Brown
Üniversitesinde “moleküler biyoloji” alanında doktora yapması
için 1,5 milyon dolarlık bir fon oluşturmuş.
İpek Kıraç’m çabaları bana Lorenzo nun Yağı filmini hatırlattı.

Umarım bu fedakarlıklar karşılığını bulur. Biz de Odone Ailesi
gibi Kıraç Ailesi nin çabalarını göğsümüzü gererek hikâye etme
fırsatı buluruz. *

Var mısın Yok m usun?
İstanbul kokain piyasasının lideri olduğu öne sürülen Ubeydullah

Çelik, Acun Ilıcalının "Var mısın yok musun” programına katıl
mak isteyince yakayı ele vermiş.
Kredi kartı borçlularının yarışmalara katılıp durumlarım düzelt

meye çalışmalarına alışmıştık ama bir uyuşturucu baronunun bu yolu
seçtiğine ilk defa şahit oluyorum. Ya uyuşturucu işinde eskisi kadar
para yok ya da yarışmalardaki paralar gerçekten baştan çıkarıcı.
112 Murat Çokgezen

Ağustos 2008
Kutsal Rantlar
ilâç şirketlerinin kendi ilâçlarını yazmaları karşılığında doktor

lara "hediye” verdiğine ilişkin haberler geçen ayın gazetelerinde
“Doktor a Rüşvet” başlığıyla yer aldı. İlâç karşılığında “avanta” alan
doktorlar kendilerini savunmak için çeşitli bahaneler uydurdular,
inkar ettiler. Sağlık dünyasına kıyısından köşesinden bulaşmış
herkesçe bilinen bu olaya nedense çok büyük tepki gösterildi.
Bu konuyu değerlendirirken bence önce şu soru sorulmalı: Bu

işte bir kötülük var mı? Olmayabilir. Diyelim ki, A ilâcı da B ilâcı
da aynı hastalığın tedavisinde kullanılabiliyor. A yı üreten şirket
kendi ilâcını yazan doktora hediye veriyorsa, B yi üreten şirket de
verecektir. Sonuçta işin ucunda hediye olsa da olmasa da Doktor
A ya da B ilâcından birini yazacaktı yine bu iki ilâçtan biri yazılı
yor. Hastanın kaybettiği bir şey yok. Sadece ilâç şirketlerinin mali
yeti yükseliyor. Bu tip kampanyaların benzincilerin müşterilerine
deterjan, tabak çanak, cep telefonu vermesinden bir farkı yok.
Peki tepki neden bu kadar büyük? Bana kalırsa sorun doktorla

rın toplumdaki imajları ile gerçekler arasındaki farktan kaynaklanı
yor. Doktorluk, toplumdaki en itibarlı hatta “kutsal” mesleklerden
114 Murat Çokgezen

biri. Doğal olarak. Doktorlar bu itibarın rantını yemekte bir mah
sur görmüyorlar. (O yüzden çoğu doktor hastane dışında bile ken
disini "Ben doktor.....” olarak tanıştırır. Hâlbuki hiçbir kaynakçının
kendisini "Ben kaynakçı...” olarak tanıştırdığını göremezsiniz)
Ancak "kutsal” makamlarda olmak, bazı maliyetleri de berabe

rinde getiriyor. İnsanlar onlardan kutsal mevkideki kişilere yakışır
şekilde para işlerini ikinci plana atmalarını, daha ulvî konularla
ilgilenmelerini bekliyorlar. O yüzden ilâç şirketinden "avanta” al
dıklarında, hastadan para koparmak için gereksiz tetkik ve ame
liyat yaptıklarında vatandaşın tepkisi diğer mesleklere göre daha
fazla oluyor. Bu yüzden, doktorluk mesleğini ulvî makamlardan
yere indirmek, doktorluğu diğer mesleklerden farklı düşünme
mek belki her iki taraf için de daha iyi olacak.

İnternete Güvenip Siyasete
Girenler
Yeni bir siyasî oluşum için çalışmalar yürüten eski Başbakan Yar
dımcısı Abdüllatif Şener AKP'den istifa etmiş. Hareketin resmî
web sitesi www.yeniolusumhareketi.com da yer alan anketlere katı-
lanların %82'si Şener'in aktif siyasete başlamasını istiyormuş ve
%97 si parti kurarsa Şener'e oy vereceğini ifade etmişler.
İnşallah sayın Şener internet anketlerinin gazına gelip siyasete

girme kararı almamıştır. Çünkü internet anketlerinin güvenilirliği
tartışmaya çok açık. Öncelikle, bir anket yapılırken örnek kitle
sinin tesadüfi olarak seçilmesi gerekiyor. Hâlbuki internet anket
lerine katılanların önemli bir kısmı anketin yapıldığı site ile bağı
olan kişiler. Yani, Şener'in etrafındakilerin %97'si yeni oluşuma oy
verecek olabilir ama bu % 97'lik kitle toplam oy verenlerin %1'i
bile olmayabilir.
İkincisi, ankete katılanlar ülke ortalamasını değil, internete eri

şimi olan kitlenin ortalamasını gösteriyor. Bu kitle de ülke ortala
masına göre daha genç, eğitim ve gelir düzeyi ülke ortalamasının
üzerinde ve çoğunlukla erkeklerden oluşuyor.
116 Murat Çokgezen

Eğer sayın Şener bu açıklamaları çok bilimsel buluyorsa ona
Tuncay Özkan ın www.bizkackisiyiz.com fiyaskosunu hatırlatmak
isterim. Özkan da internet sitesine bakıp arkasmda bir milyon kişi
olduğunu düşünmüştü. Ama T V kanalım satmak zorunda kaldı
ğında ya da yakın dönemde düzenlediği mitinglerde arkasmda
kimseyi bulamadı.

Kıldan Tüyden M evzular
Rahmi Koç kendisiyle yapılan bir söyleşide "Ben şirketimde sa

kallı, bıyıklı adam çalıştırmam.” deyince, olay oldu. Başbakan
dâhil birçok kişi Koç'u ayrımcılık yapmakla suçladı.
Şirketlerin personel politikası sadece bizde değil, tüm dünya

da çok tartışılıyor. Özellikle ABD'de çalışanınızı sakallı, bıyıklı,
şişman, çirkin vs gibi gerekçelerle işten çıkarttığınızda ya da bu
gerekçelerle birisini işe almadığınızda başınız çok ağrıyabiliyor.
Ben bu tartışmaları çok saçma buluyorum. Herkesin kendi şir

ketinde istediği "işe alma ya da işten atma” kriterlerini uygulayabi
leceğini düşünüyorum. Buna kıldan tüyden kriterler de dâhil. Ben
bunun tartışılmasını dahi abes buluyorum.
Bence asıl tartışılması gereken kamu kuruluşlarındaki kriterler.

Bildiğim kadarıyla kamu kuruluşlarında da sakal, bıyık gibi şekil
kriterleri var. Bunları kimse tartışmıyor. Düşünsenize vatandaştan
vergi alırken hiçbir şekli kritere bakılmıyor. Fakat bu vergilerle fi
nanse edilen kamu kuruluşlarına işe almalarda bazı şeklî kriterlere
uymayanlar dışlanıyor. Asıl ayrımcılık burada değil mi?
118 . Murat Çokgezen

Eylül 2008
Em eğim in Rambo'suyum
Take a Break dergisinin Tango With Your Rambo ( Rambonuz -

la Tango) başlıklı haberinde fotoğrafı yayımlanan bar müdürü
M .S.nin seks turizminin sektör hâline geldiği ilçede, gecede 40
kadınla yattığı iddia edilmiş.
15 yıldır turizm sektöründe çalışan M.S., hakkında yazılanlara

tepki gösterip, dava açacağını belirterek, “Dergi, iznim olmadan fo
toğrafı internet sitesinden alarak, benimle röportaj yapmış gibi ya
yımlayıp, 'Seks Rambo su gibi göstermiş. Böyle bir şey yok. Sadece,
emeğimin Rambo suyum. Bodrum’daki eğlence merkezlerine yöne
lik böyle bir karalama kampanyası ile ilk kez karşılaşıyorum” demiş.
M .S.nin neden bu kadar kızdığını anlayamadım. Ben olsam,

"bir gecede 40 kadınla yatma” haberini karalama değil, reklâm
kampanyası olarak değerlendirirdim.
120 Murat Çokgezen

Kötü Memur İyi Memuru Kovar
5793 sayılı kanun ilç kamu personeli arasındaki ücret farklılığı gi
derilerek, “Eşit işe, eşit ücret” uygulamasına geçilecekmiş.
Kamuoyu ve siyasetçiler “eşideme” konusunda gösterdikleri du

yarlılığı keşke “farklılaştırma” konusunda da gösterseler. Bu kanun
la eşitlik sorunu hâlloldu. Peki, farklı nitelik ve performansa sâhip
memurlar arasındaki ücret sorunu ne olacak? Devlet, iyi derecede
yabancı dil bilen memur ile bilmeyen, öğrencisini iyi yetiştiren
öğretmen ile iyi yetiştirmeyen, mesaisine vaktine gelen doktor ile
gelmeyen, daha genel olarak iyi çalışan memur ile çalışmayan ara
sındaki farkı ortaya çıkartan kanunu ne zaman yürürlüğe koyacak?
Çoğumuz farkında olmayabiliriz ama “farklılaştırma devlet

memuriyetinde eşitlikten daha büyük sorun. Devlet, farklı nitelik
ve performansa sâhip memurları arasındaki farkı ücretlere yansıt
mayı başaramadığı için nitelikli ve iyi çalışan memurlar memu
riyeti terk ediyor. Memuriyet giderek beceriksiz, tembel ve kötü
niyetlilerin sığındığı bir limana dönüşüyor.
Reklâm ların Anlattıkları
Gazetelerde yer alan reklâmları okurmusunuz? Ben hiç kaçır

mam. Bu reklâmların çok değerli bir enformasyon kaynağı oldu
ğuna inanırım. Bu enformasyon sadece ürün ile değil, ekonomi ve
ekonomi dışı birçok alanla ilgilidir.
Örneğin, geçen ayın gazetelerini düşünün. Herhâlde en fazla

rastgeldiğiniz ilânlar üniversitelerle ilgiliydi. Üniversite sınav so
nuçları belli olacaktı ve her üniversite daha fazla ve daha iyi öğren
ciyi çekebilmek için bir yarış içindeydi. Peki, hiçbir kamu üniver
sitesinin reklâmını gördünüz mü? Ben görmedim.
Özel üniversitelerin çoğu verdikleri eğitim hizmetini öğrenciler

den topladıkları paralarla finanse ediyorlar. Bu yüzden, bu okulla
rın yöneticileri ve hocaları yaşayabilmek için yeterli sayıda öğren
ciyi okula çekebilmek amacıyla ellerinden geleni yapıyorlar.
Devlet üniversiteleri ise vergilerle finanse ediliyor. O yüzden,

özel üniversitelerin para ile vermek zorunda olduğu hizmeti b e
davaya yakın bir fiyata verme lüksüne sâhipler. Böyle bir rekabet
avantajına sâhip olunca öğrenci bulma sorunu yaşamıyorlar. Za
ten kayıtlı öğrenci sayısını arttırmak gibi bir kaygıları da yok. 1
1 "in
öğrenci de kayıt etseler, 100 öğrenci de kayıt etseler kimsenin ge
lirinde bir değişiklik olmuyor. Hatta gelir değişmediği için ne ka
dar az öğrenci, o kadar az baş ağrısı demek. Hâl böyle iken kamu
üniversitesi neden reklâm versin ki?

Cepte Rekabetin Ayak Sesleri
Medya Takip Merkezi nin raporuna göre, ilk 6 ayda en fazla reklâm
veren şirket Turkcell olmuş.
Turkcell yetkilileri numara taşınabilirliğinden korkmadıklarını

söylüyorlardı ama sanırım tedbir almaya başlamışlar bile. Şimdi
ye kadar cep telefonu piyasasında rekabetin önündeki en önemli
engel numara taşınabilirliği idi. Özellikle, "iyi” müşteriler numa
ralarını kaybetmemek için, pahalı da olsa, kullandıkları operatörü
değiştiremiyorlardı. Turkcell de yarışa önceden başlamanın avan
tajıyla talebin bu özelliğinden en fazla faydalanan operatördü.
Numara taşınabilirliğinin hayata geçmesiyle bundan en fazla

etkilenen de doğal olarak Turkcell olacak. Yeni dönemde rakip
leri Turkceirden mümkün olduğunca müşteri kapmaya, Turkcell
de kaptırmamaya çalışacak. TurkcelFin bu reklâm ham lesi“cep”te
yaklaşan kıran kırana rekabetin ayak sesleri olsa gerek.
124 Murat Çokgezen

Çevreci Şehir Efsaneleri
N TV televizyonu bir süredir “yeşil ekran a ağırlık veriyor... Küre

sel felâketin her gürf artarak hissedildiği düşünülürse çok da iyi
yapıyor. Bu kuşakta anlatılanların büyük bölümü hem ilgiyle takip
edilecek cinsten hem de eğitici... Ama N TV de dâhil olmak üzere
bu tarzda haber yapan hemen herkesin kullandığı “kurtulmanın
mümkün olmadığı” birtakım “çevreci mitler” var. İnsan kendini
yıllardır tekrarlanıp duran mitlere karşı alternatif geliştirmekten
alıkoyamıyor
Mit 1 - Aşırı avlanma bazı hayvanların nesillerinin tükenmesine

neden oluyor.
Palavra. İnsanların öldürmesiyle hayvan nesli tükenseydi inek

lerin, tavukların neslinin tükenmesi gerekirdi. Hâlbuki onları sa
yısı sürekli olarak artıyor.
Asıl sorun mülkiyet ile ilgilidir. İnekler, tavuklar özel mülkiyete

tâbi iken, timsahlar, filler gibi nesli tükenen hayvanlar “hiç kimse
nin” malıdır. Tavuğu kesen en az kestiği kadar tavuğu -hatta daha
fazlasını- yerine koymak ister ama timsahı kesinin böyle bir kay
gısı yoktur.

Mit 2 - Kâğıt bardak yerine fincan kullanarak ormanları koruya
biliriz.
Bir malın talebini düşürerek üretim miktarını arttırmak müm
kün olabilir mi? Bugün insanlar bir gömleği iki yıl giyiyor ise bu
süreyi dört yıla çıkarttığımızda gömlek üretimin artmasını nasıl
bekleyebiliriz?
Ayrıca, madem kâğıt bardak yerine fincan kullanmak ormanları

kurtaracak, o zaman kâğıt mendil yerine kumaş mendil, tuvalet
kağıdı yerine taharet bezi, kullanıp atılan çocuk bezi yerine yıka
nıp yeniden kullanılan bezler, kâğıt havlu yerine pamuktan yapıl
ma havlu kullanımını da teşvik etmemiz gerekmez mi?
Mit 3 - 30 yıl içinde petrol rezervleri tükenecek.

Çocukluğumdan beri dinlediğim bir hikâye. Petrol rezervleri
hiçbir zaman tükenmeyecek. Petrol arzı azaldıkça petrolün fiya
tı yükselecek. Yükselen petrol fiyatı hem daha önce varolduğu
hâlde, maliyeti petrole göre daha yüksek olduğu için, kullanıl
mayan enerji kaynakların kullanımını hem de petrole alternatif
kaynakların bulunmasına ilişkin araştırmaları kârlı hâle getirecek
(Cumhuriyetçi başkan adayı M cCain otomobil pili teknolojisin
de bir gelişme sağlayacak olan kişiye 300 milyon dolar verilmesini
teklif etmiş). Tüketiciler alternatife enerji kaynaklarına yönele
cekler ve petrol hiç bitmeyecek.
126 Murat Çokgezen

Ekim 2008
Kadir Başkan'a Ekonomi Dersi
Fiyat mekanizması bir piyasa ekonomisinin temelidir. Fiyat m e

kanizması aracılığıyla tüketiciler ve üreticiler birbirlerine mesaj
gönderirler. Tüketicilerin; üreticiler tarafından belirlenen fiyatı
ödemesi; onların üretilen mala gösterdikleri takdirin işaretidir
ve üreticilere “Bu malı üretmeye devam et” sinyali gönderir. Yok
eğer; tüketiciler belirlenen fiyatı ödemiyorlarsa; sinyal tam tersi is
tikameti işaret eder. Piyasa bu sinyallere göre işler ve çoğu zaman
alternatiflerine göre daha iyi sonuçlar doğurur.
Ancak, bazen politikacılar fiyat mekanizmasına müdahale edip;

fiyatları olması gerekenin üzerinde ya da altında belirlerler. Çoğu
zaman bunu iyi niyetle yaparlar ama sonuçta piyasaların dengesi
bozulur, kaynakların israf olur. Yani; iyi niyet iyi sonuç vermez.
Sonunda kaybeden vatandaş olur. Yine de; politikacılar aynı hata
yı tekrar takrar yapmaktan hiç usanmazlar.
Bunun son örneğini geçen ay yaşadık. İstanbul Belediye Baş

kam Kadir Topbaş Eyüp'te bir yüzme havuzunun açılışını yaptı.
Bu haber hemen bütün gazete ve televizyonlarda yer aldı. Başkan
açılış töreninde bu tesisten herkesin BEDAVA yararlanacağını ilân

etmişti. Yani Başkan ekonomik değeri olan bir hizmeti bedelsiz
vererek belki iyi niyetle, belki de popülizm amacıyla fiyat meka
nizmasını yok etmekteydi.
Bedelini ödediğinde havuza sadece yüzmeyi sevenler, yüzme

öğrenmek isteyenler gider. Bedava olunca ise bakın neler olur:
- Haşan Abi ben havuza gidiyorum. Sen de gel.
- Ben yüzme bilmiyorum ki.
- Olsun abi gel sen. Ayaklarını sokarsın. Nasılsa bedava.
- Geliyim o zaman. Dur, yengene söyliyim, çay da demlesin.

Hulki A b iy i de alırız. Sen yüzerken biz kenarda çay içip seni sey
reder, muhabbet ederiz.
Sonra gelsin aşır^ kalabalık havuzlar, leş gibi tuvaletler, havuz

dan mikrop kapan çocuklar. Ardından kapanan ve belediye gara
jına dönüşen havuz.
Bazıları eleştirse de ben Topbaş'ı başarılı bulanlardanım.

İstanbul'a birçok eser kazandırdığını düşünüyorum. Ama sadece
yapmakla iş bitmiyor. İşletmek de, yapmak kadar önemli. Eser
lerin kalıcı olabilmesi ise Başkanın ekonominin kurallarına biraz
itibar etmesine bağh.

Sinan Çetin'den Naklen
Aşağıdaki paragraf Sabah gazetesinin ekinde Sinan Çetin ile yapı

lan röportajdan alındı, ilâve yapmaya hiç gerek görmedim.
“...İyi filmin tanımı belli. Bu pazarda sadece iyiler kazanır. Çok

adâletlidir. Yani pazarı dışarıdan sunî müdahaleler batırır. Bakınız
devlet ya da çeşitli kuruluşların yardımları, Avrupa Sinemasının
batmasına neden oldu. Adına 'sanat film i denen bahçe, işte ora
dan ortaya çıktı. Seyircinin sevmediği filmleri yapıyor olan bir kos
koca Avrupa Sineması vardı. Tabiî ki iyi film ler de yapılıyordu. Şu
anda Türkiye'de de öyle bir sistem var. Türkiye'de de seyirciden de
ğil de devletten para alarak yılda en az 2S-30film çekiliyor. ‘Recep
hedik', 'Vizontele, 'Propaganda' gibi filmlerin elde ettiği gelirle bir
havuz kuruluyor. O havuzda, o filmlere küfreden yönetmenler yine
bu filmlerin parasıyla, kendi kritersiz filmlerini yapıyor, adına da
'sanat filmi' diyorlar. Bunlar dilencilik yapıyorlar. Ve bu dilenciler
için bir nevi bizim başarımız cezalandırılıyor. Ortada korkunç bir
adaletsizlik var. 'Recep İvedik'in parasıyla film yapıp, 'Recep İvedik'i
beğenmiyorlar, üstelik de küfrediyorlar. İşte işin kahredici yanı da bu!'
130 Murat Çokgezen

Sivasspor'ıı Ruslar Alsa
Abu Dabili Şeyh Süleyman el-Fahim İngiliz Manchester City ta

kımını Taylandlı eski sahibi Thaksin Shinawatradan 320 milyon
sterline satın almış.
Yabancı yatırımcıların İngiliz ligine ilgisinin başlangıcı

Chealseanin 2003 yılında Rus milyarder Roman Abramovich
tarafından satın alınması oldu. Abromovich’ten sonra Amerika
lıların dönemi başladı Manchester United; Malcolm Glazer; Li-
verpool; George Gillett ve Tom Hicks; Aston Villa; Randy Ler-
ner tarafından satın alındı. 2006 yılında Rusya doğumlu Fransız
vatandaşı Alexandre Gaydamak Portsmoutlı u, İzlandalı Eggert
Magnusson West H anıı satın aldılar.
Süper Lig giderek daha zevksiz hâle geliyor. Üç büyükler olarak

adlandırılan Galatasaray Fenerbahçe ve Beşiktaş ile diğer takımlar
arasında mâlî açıdan büyük farklar var. Bu fark oynanan futbola ve
skorlara da yansıyor. 1983-1984 sezonundaki Trabzonspor un başarı
sından beri Süper Lig’de üç büyükler dışında bir şampiyon çıkmamış.
Düşünüyorum da, meselâ; Sivassporu Ruslar, Antalyasporu Alman
lar, Hacettepe’yi Fransızlar alsa, bu takımlar da daha iyi futbolcuları
transfer edebilse SüperLig daha renkli, daha çekişmeli olmaz mı?
Kasım 2008
Obama Kazanır
ABD ele Kasım ayında yapılacak başkanlık seçimlerini biz de dün

ya ile birlikte yakından izliyoruz. Dünyanın diğer yerlerinde ol
duğu gibi biz de çeşitli kişi ve kuruluşlar seçimi kimin kazanacağı
üzerine tahminler yapıyor. Eh, hâl böyle olunca, sorumluluk sahi
bi bir köşe yazarı olarak benim de bir tahmin yapmam kaçınılmaz.
İşte benim tahminim: Obama kazanır.
Doğal olarak, şimdi neden diye soracaksınız. Çok basit: Boyu di
ğer aday M c Caine göre daha uzun. ABD’de, adaylarm boylarının
bilindiği 46 seçimden 27 sini (% 59) uzun boylu adaylar kazanmış.
Kamuoyu önünde tartışmaların başlamasmdan sonra boy daha da
önem kazanmaya başlamış. 1928 yılından beri yapılan 20 seçimden
sadece 4 unü (% 20) kısa boylu aday kazanmış.
Psikoloji ile ilgili çalışmalar insanların daha uzun boylu kişile

ri daha akıllı, kendine güvenli, korkusuz ve azimli olarak değer
lendirdiklerini gösteriyor. Bu yüzden hayat uzun boylu olanlara
daha iyi davranıyor. Örneğin, kısa boylu insanlar daha fazla fi
ziksel saldırıya mâruz kalıyorlar, Fortune 500 listesindeki şirket
lerin CEO ’larınm boy ortalaması Amerika ortalamasının üzerin
134 Murat Çokgezen

de, uzun boylu olması kadınların bir erkeği tercih etmesindeki
en önemli faktörlerden biri. Hatta Belçika'nın eski sömürgesi
Ruanda'dan çekilirken yönetimi kısa boylu olduğu için çoğunlu
ğu oluşturan Hutulara değil azınlıktaki Tutsilere bıraktığı düşü
nülüyor. Boya ilişkin algı filmlere de yansımış. "İkili” filmlerinde
kısa boylu karakterler genelde komik, aşkta ve işte başarısız iken,
uzun boylu karakterler tam tersi özelliklere sâhiptir (Eski Türk
filmlerinin ünlü Tarık Akan-Halit Akçatepe İkilisini düşünün.)
Belki hâlâ ikna olmadınız. "Sadece boyu uzun olduğu için in
san seçim kazanır mı?” diye düşünüyorsunuz. O zaman ben size
daha ilginç bir şey söyliyeyim. Rusya'nın başkanlık kriteri daha
da ilginç: Saç. Rusya'nın başına sürekli olarak bir kel, bir saçlı bir
erkek geliyor. İnanmıyorsanız, internetten Rusya'nın SSCB döne
minden beri sırasıyla başına geçmiş Lenin, Stalin, Kruşçev, Brej-
nev, Andropov, Çarnenko, Andropov, Gorbaçov, Yeltsin, Putin ve
Medvedev'in resimlerine bir bakın.

M ortgage Krizinin Suçlusu
Devlet mi, Piyasa mı?
ABD'de başlayan ve diğer ülkelere sıçrayan Mortgage krizi geçen

ayın kuşkusuz en önemli ekonomi haberiydi. Krizin derinleşme
sini engellemek; piyasalarda güveni yeniden tesis etmek amacıyla
ABD hükümeti 700 milyar dolarhk ekonomiyi kurtarma planım
kabul etti. Avrupa'da bazı finans kuruluşları kısmen ya da tama
men devletleştirildi.
Büyük çoğunluk; yaşanan olayları "Kapitalizmin Krizi” olarak

yorumlayıp devleti finansal piyasalarda daha etkin olarak yer al
maya dâvet ederken, sesi daha az çıkan bir azınlık için ise; krizin se
bebi devletin kendisi. İkinci grup krize; ABD Merkez Bankası nın
çok fazla likidite yaratması ve fâiz oranlarını sunî olarak düşük
tutmasının; devlet destekli Mortgage kuruluşları Fannie Mae ve
Freddie Mac'in tüketicileri kaldıramayacakları borç yükünün al
tına sokmalarının; Community Reinvestment Act gibi bankaları
kredibilitesi düşük kesimlere kredi vermeye zorlayan; Mortgage
fâizlerin vergiden düşülmesine olanak sağlayan yasal düzenleme
lerin sebep olduğunu düşünüyor.
Türk basım "Kapitalizmin Krizi” görüşüne daha fazla itibar etti;

ikinci grubun görüşlerine yeterince değerlendirilmedi. Hâlbuki; biz
136 Murat Çokgezen
de de Merkez Bankasının fâiz oranlan çok tartışılıyor. Fannie Mae
ve Freddie Mac e tamamıyla benzemese de, bizde de TOKİ gibi
bir kuruluş düşük gelirlileri ev sahibi yapmaya çalışıyor. Mortgage
fâizlerine ilişkin vergi avantajları bizde de geçmişte gündeme gelmiş
ti. Dolayısıyla, ikinci grubun fikirlerini de tartışmalım finansal siste
mimizin sağlıklı bir yapıya kavuşmasına önemli katkılar yapabilir.

Hukuk
Kaçak elektrik kullanmaktan yargılanan sanığı hâkim “21.

Yüzyıkda kimse elektriksiz bırakılamaz.” deyip beraat ettirmiş.
Hukukçular; artık vatandaşın haklarını mı koruyacakları yok

sa kendi vicdanlarını mı rahatlatacakları konusunda bir ilke kararı
vermek durumundalar. Yoksa, yakında “21. Yüzyıl’da kimse parasız
yaşayamaz” diye hırsızların; “21. Yüzyılcla kimse seks yapmadan ya
şayamaz” diye tecavüz sanıklarının serbest bırakıldığını görebiliriz.
138 - Murat Çokgezen

Kemer Takm am ak Serbest
Olsun
Yeni hazırlanan trafik yasasında trafikte kemer takmamanın cezası

55 YTL'den 125 Y lV y e çıkartılıyormuş.
Yasaların görevi vatandaşın haklarının başkaları tarafından ihlâl

edilmesini önlemektir. Kemer takma konusunda ise başkalarına
karşı bir zarar söz konusu değil. “Devlet Baba” resmen bizi aptal
yerine koyup “sen kendini canını nasıl koruyacağını bilmiyorsun,
benim bu işi yapmam gerekir” diyor. Böylece asıl görevi olan beni
başkalarına karşı korumak için harcaması gereken kaynağı, işi ola
mayan şeylere harcıyor.
Ayrıca, beklenenin aksine, birçok çalışma kemer takma zorunlu

luğun ölümlü kazaların sayısını arttırdığını gösteriyor. Çünkü em
niyet kemeri sürücüye ilâve bir güvenlik hissi veriyor. Bu da onların
daha dikkatsiz davranmasına ve daha fazla risk almasına yol açıyor.
Bu konuyu ilk defa gündeme getiren ünlü ekonomist Sam

Peltzman emniyet kemerinin sürücü ölümlerini azalttığını ama
yaya ölümlerini ve kaza sayısını arttırdığını gösterdi. Christop-
her Garbacz da Amerika'da emniyet kemeri yasağının ön kol
tukta oturanların ölüm oranlarını düşürdüğünü, ancak arka kol

tukta oturanların; bisikletlilerin ve yayaların ölüm oranlarında
artışa yol açtığını buldu.
Özetle; emniyet kemeri yasaları hem bireyin kendisi üzerin

deki haklarına bir kısıtlama hem de başkalarının yaşama hakla
rına karşı ciddî bir tehdit. Öyleyse neden bu yasayı korumakta
ısrar ediyoruz?
140 M u ra t C o k a p ıp n
Bir Garip Psikoloji
MasterCard tarafından altı ayda bir düzenlenen Masterlndex araş

tırmasının sonuçları açıklandı. Araştırmaya göre, Türk halkı, yeni
bir kredi kartı tercih ederken güven duyduğu bir bankamn kartı
olmasına (% 59), kart fâiz oranlarının düşük olmasına (% 55) ve
yıllık kart aidatlarının düşük olmasına (% 47) dikkat ediyormuş.
Düşük fâiz ve düşük aidatı anladım da, tüketicilerin kredi kartı

tercihinde bankaya duyulan güvenin bir belirleyici olmasına ak
lım yatmadı. Kredi kartında asıl güven sorunu yaşaması gereken
bankanın kendisi. Tüketiciye borç vermiştir ve onun geri ödeyip
ödemeyeceğinden endişe eder. Borç almak için gerekli tek gü
ven: Kendine güven.

Aralık 2008
Mexico City Belediyesi Çalışıyor
Mexico City belediyesi, 70 yaş üstündeki vatandaşlarına bedava

Viagra dağıtacakmış.
Benim bu haberden anladığım, ya Meksika bizden daha müref

feh bir ülke, seçmeni artık bulgura, makarnaya tav olmuyor ya da
Viagra, seçmeni ikna etmede bulgura makarnaya göre daha etkili.
144 .Murat Çokgezen

Baba Mesleği
Bütanda, Oxford diplomalı 28 yaşındaki Wangchuck, babasından

devraldığı tahta çıkarak dünyanın en genç kralı ûnvanını kazanmış.
Hayırlı olsun. Çocuk okumuş, diploma sahibi olmuş ama so

nunda baba mesleğini tercih etmiş. Eh, babasının ki de “kral” mes
lek. "El kapısında çalışmaktan daha iyi” diye düşündü herhalde.
Bîr İktisatçı Gazete Okuvor 145

Bu Ne Yaman Çelişki...
Başbakan“mevduatta tam garantiye karşıyım” demiş.
Çok da doğru söylemiş. Ama kendisine şu soruyu sormadan

da yapamıyorum: 2003 yılında İmar Bankası batarken 50 milyar
olan mevduat garantisini sınırsıza çıkartıp. Cem Uzan m riskini al
mış mevduat sahibinin maliyetini de vergi verenlerin sırtına yıkıp,
batağın faturasını kabartırken; sonra da “İmar bankasının faturası
çok yüksek deyip”, vatandaşın parasının geri ödenmesini gecikti
rerek, devletine güvenen vatandaşını mağdur ederken, farklı bir
görüşte miydi? Yoksa, o günden bu güne bankacılık sisteminin ya
da ekonominin mantığı mı değişti?
146 Murat Çokgezen

Krizin Göstergesi
Son birkaç aydır ekonomik kriz ile yatıp, onunla kalıyoruz. Kimi
döviz kurlarına, kimi işsizlik oranlarına, kimi ekonomik büyüme
değerlerine bakıp yaklaşan krize ilişkin kehanetlerde bulunuyor.
Benim kriz göstergem daha basit: Gazetelerin hafta sonların

da yayınlanan İnsan Kaynakları (İK ) ekleri. Geçen sene aynı
dönemde İK eklerinin kalınlığı bazen gazete kadar olurdu. Bu
günlerde ise yarısını bile bulmuyor. Hatta bazı gazeteler içinde
yayınlayacak iş ilânı bulamadıkları için İK ekini ıvır zıvır röpor
tajlarla dolduruyorlar.

Kadın Akadem isyenler
Türkiye kadın akademisyen sayısının en yüksek olduğu ülkeler

den biriymiş.
Gazetede bu haber "Türkiye’de kadınlar da erkeklerle yan yana

eşit koşullarda hayatın içindeler” imasıyla yerilmiş. Ben olsam,
kadın akademisyenlerin yoğun olduğu ülkelerin araştırma perfor
mansına ya da ülkemizdeki kadın akademisyenlerin kaçımn ba
basının da akademisyen olduğuna bakardım. Sonuçta daha ilginç
bir haber ortaya çıkabilirdi.
148 Murat Cokaezen

Bir Millet Uyanıyor
Türkiye Bankalar Iîrliği (T B B ) Başkanı ve İş Bankası Genel Mü

dürü Ersin Özince, belediyelerin bayram ve diğer dönemlerde
vatandaşa yardım adı altında paket dağıtmasını eleştirerek, "Biz,
herkes, kendi sadakamızı kendimiz veriyoruz. Belediyeler bizden
çöp vergisi, çevre vergisi olarak topladığı paraları sadaka olarak
dağıtmasınlar” demiş.
Kaçımz bir pantolona ihtiyacı olduğunda bir başkasına gidip "Al

şu parayı, git bana bir pantolon al” diyor? Sanırım hiç kimse. Çünkü
bir başkasının bizim paramızı bizim kadar dikkatle harcayacağına
inanmıyoruz. Ayrıca zevklerimizin de örtüşeceğinden emin değiliz.
Hal böyle iken, çocuğumuzun nasıl eğitim alacağı, kime sadaka

vereceğimiz, hangi camiye para aktarılacağı, hangi hastaneye gi
deceğimiz gibi pantolondan çok daha önemli konularda paramızı
harcama yetkisini hiç sorgulamadan bir başkasına (siyasetçilere)
devrediyoruz.
Siyasetçiler, bu işten çok memnun. Nasıl olmasınlar, bu dün

yada başkasının parasını harcamaktan daha güzel ne olabilir ki?
Hatta parasını harcadıkları insanlar, hizmet devletten geldiğinde,

bunun “havadan” geldiğini düşünüp, “Allah devlete zeval verme
sin” diyorlar. Yani, başkasının parasıyla hayır dua alıyorsunuz.
Ama görüyorum ki artık bir millet uyanıyor. Özince’nin açıkla

ması bu yönde atılmış güzel bir adım. Umarım diğerleri de takip
eder. Başka alanlarda da vatandaşlar siyasetçilere verdikleri yetki
leri ve sorumlulukları üzerlerine almak isterler.
150 ' Murat Çokgezen

Dine Devlet M üdahalesi
ve Alevîler
Alevî Bektaşî Federasyonu öncülüğünde Türkiye'nin çeşitli ille

rinden Ankara'ya yürüyen Alevî vatandaşlar, Ankara'da bir miting
gerçekleştirdiler. Mitingde, “Cemevleri'nin ibadet merkezi olarak
tanınması, zorunlu din derslerinin ve Diyanet İşleri Başkanlığının
kaldırılması, Madımak O telinin müzeye dönüştürülmesi gibi te
mel talepler bir kez daha dile getirildi.
Türkiye'de devlet önce vatandaşlardan hangi dine mensup

olduğuna bakmaksızın vergi toplayıp, sonra Diyanet İşleri Baş
kanlığı ya da ilgili bakanlıklar aracılığıyla bunları dinî kurumlara
aktarıyor. Kaynakların hangi dinin mensuplarına, hangi kriterlere
göre dağıtılacağı, ilgili kurumların başında bulunan kişiler ve bas
kı gruplarının güçleri tarafından belirleniyor.
Türkiye'de bu dağılımın sonuçları birçok kişiyi memnun etmiyor.

Zaten etmesi de beklenemez. Düşünsenize, Türkiye'de yaşayan bin
lerce dinsizden vergi toplamp imamlara maaş veriyorsunuz. Bu uy
gulamadan ateisderin nasıl memnun olmasını bekleyebilirsiniz ki?
Pratikte ise, özellikle Alevî Müslümanların bu uygulamaya ciddî

itirazları var. Onlar, Diyanet tarafından Alevî köylerine imam atan

dığını, Cemevlerine "ibadethane değildir” diyerek ödenek ayrılma
dığını, liselerdeki zorunlu din derslerinde fiiliyatta sadece Sünni
inancının öğretildiğini iddia edip, bu uygulamaya karşı çıkıyorlar.
Hâlbuki devlet dinden elini çekse, bizden dinî hizmetler için

vergi almasa, herkes elinde kalan parayı beğendiği ibadethaneye
bağışlasa bu sorunlar ortadan kalkar. Ayrıca, her ibadethane daha
çok bağış toplamak için birbirleriyle hizmet yarışına girer, dînî
hizmetlerin kalitesi de yükselir.
152 Murat Çokgezen

Herkesin Hakkını Ben Korurum
RTÜ K Başkanı Zahid Akman “Reyting ölçümlerinin doğruluğu

konusunda tereddütlere sahibiz” demiş.
Sayın Akman uzun zamandır bu konuya takmış durumda. Eline

geçen her fırsatta hâlihazırda yapılan reyting ölçümlerinin yanlış
olduğunu, değiştirilmesi gerektiğini söylüyor.
Eğer reyting ölçümleri yanlış yapılıyorsa, bundan ilk şikâyet

edecek olan, kendi ürünlerinin reklâmı için ödedikleri çuvalla
paranın boşa gittiğini düşünen reklâmverenler olacaktır. Diğer ta
raftan, çok seyredildiği hâlde yeterli reklâm alamayan kanallar da
isyan edeceklerdir.
Herhâlde sayın Akman hem reklâm verenlerin hem de televiz

yon kanallarının haklarım onlardan daha iyi koruyacağım düşünü
yor olmalı ki, onların sesi çıkmazken, kendisi sürekli şikâyet ediyor.

Ocak 2009
Piyasada Zorlam a Yoktur
Finansbank, Tüketici Hakem Heyeti ne başvurarak kredi kartı yıl

lık kullanım ücretini iptal ettiren avukat Cem Demirhan ın kredi
kartını iptal etmiş. Bunun üzerine Demirhan, bu defa da kartını
iptal ettikleri için, Finansbank a dava açmış.
Akıl alır gibi değil. Piyasa ekonomisi gönüllü alışverişlere da

yanır. Alıcılar ve satıcılar kendi tekliflerini ortaya koyar. Taraflar
birbirlerinin tekliflerini inceledikten sonra, istedikleri takdirde,
alışveriş gerçekleşir. Kimse kimseyi alışverişe zorlayamaz.
Son yıllarda âdet hâline geldi. Kafası bozulan ticarî ilişkide ol
duğu kurumu dava ediyor. Hâlbuki tüketicinin tepkisini göster
mesinin çok kolay bir yolu var. Ticarî ilişkiye hiç girmemek ya da
mevcut ilişkiyi kesmek. Bu kadar basit.
Mahallenin köftecisine gittiniz. Köfte pahalı geldi. Köfteciyi

dava mı ediyorsunuz? Hayır. Yandaki köfteciye gitmeye başlıyor
sunuz. Dem irhanın da yapması gereken Finansbank kredi kartını
iptal ettirmek ve daha düşük aidat isteyen ya da hiç istemeyen bir
kredi kartı almaktı. Buna karşılık Finansbank ise müşterisine doğ
ru bir karşılık vermiş ve ticarî ilişkisini kesmiş.
156 Murat Çokgezen

Bundan sonrası daha da akıl almaz bir durum. Demirhan zorla
ticarî ilişkiyi devam ettirmeye çalışıyor. Bunun için mahkemeleri
kullanıyor. Bir an için, olayın ticarî değil de, bir kadın erkek ilişkisi
olduğunu düşünün. Kız ilişkiye razı değil. Adam ise ilişkiyi devam
ettirmek için mahkeme kararı çıkarttırmaya çalışıyor. Kulağa ga
rip gelmiyor mu?

Geç Kalmış Bir Uyarı
Yılbaşlarında aile efradına, arkadaşlara hediye alma geleneği gide

rek yaygınlaşıyor. Size bu konuda bir uyarıda bulunmak istiyordum
ama siz bu satırları okurken yeni yıla girmiş olacağız. Yani biraz geç
kaldım. Olsun, siz yine okuyun. Seneye yine ihtiyacınız olacak.
Yale Üniversitesinden Joel Waldfogel tarafından 1993 yılında bir

çalışma yapılıyor. Bu çalışmada bir grup denekten önce Noel'de
aldıkları hediyelerin değerini tahmin etmeleri isteniyor. Sonra,
kendilerine verilen hediyeleri ceplerinden para alsalardı kaç para
verecekleri soruluyor. Sonuçlar çok çarpıcı: hediyeyi alanlar, hedi
yeye, verenin ödediği paramn ortalama %10 altında bir değer biçi
yorlar. Yani, sevgilinize 100 T L 'lik bir hediye alıyorsunuz ama onu
90 T L ’lik memnun ediyorsunuz. Ya da sevgilinize hediye almak
yerine 100 TL nakit verseniz, cebinizden ekstra para harcamadan
onu daha fazla memnun etmeniz mümkün.
Tabiî burada bir sorun var: Parayı nasıl vereceksiniz? Tabiî ki yıl
başı gecesi bir zarfa 100 TL koyup sevgilinize verseniz, sevgiliniz bu
durumu pek hoş karşılamayabilir ama bir hediye çeki neden olma
sın? Yoksa parfüm,eşarp gibi hediyelere devam mı etmek istersiniz?
158 Murat Çokgezen

Kurban Puan
Ekonomi alanındaki gelişmeler sadece maddî dünyamızı değil,

manevî dünyamızı da etkiliyor. Bunun en son örneğini geçen ay
kutladığımız Kurban Bayramında yaşadık. İlâhiyatçılar bir müd
det kredi kartı ile kurban kesilip kesilemeyeceğini tartıştılar. Bir
kısmı kredi kartı ile kurban kesmenin caiz olmadığını iddia eder
ken, diğerleri aksi görüşteydi.
Teknolojik gelişmelere paralel olarak yaşam tarzımız da hızla de

ğişiyor. Önce farkına varmadan hayatımıza soktuğumuz yenilikle
rin zamanla doğruluğunu ya da yanlışlığını tartışmaya başlıyoruz.
Yenilikler sürdükçe bu böyle sürüp gidecek gibi gözüküyor. Bu

sene "kredi kartıyla kurban alınır mı?” konusunu tartıştık. Belki
önümüzdeki yıl “birikmiş kredi kartı puanlarıyla kurban kesilir
mi?” sorusunu tartışacağız. Hatta belki, ilâhiyatçılar uygun görür
se, kredi kartı şirketleri “KurbanPuan” uygulaması dahi başlata
bilirler. Bugün puan biriktirip bedava uçak bileti aldığımız gibi,
ileride puan biriktirip kurban alabiliriz. Hatta bugün çok puanı
olan nasıl daha uzağa uçuş hakkı elde ediyorsa, o zaman da az pu
anı olana banka koç, çok puanı olana dana hediye edebilir.
Bakalım. Yaşayıp göreceğiz.

Plâka
Yeni hazırlanan Karayolları Trafik Kanun Tasarı Taslağı yasalaşırsa

bugün altın olan taksi plâkaları, değersiz bir teneke parçası hâline
gelecekmiş. Tasarısı bu hâliyle Meclisken çıkarsa, taksi, minibüs
ve halk otobüsü plâkalarının yerini belediyelerin vereceği “Yetki
Belgesi” alacak. 5 yıl geçerliliği olan Yetki Belgesi başka şahıslara
devredilemeyecekmiş. Şoförler tasarıya isyan etmişler.
Bu kanun bence yetersiz. Kanunun getirdiği plâka sınırlaması

nın getirdiği kıtlık rantım özel şahısların elinden alıp belediyelere
aktarmaktan başka bir şey değil. Bence yapılması gereken, taksi sa
yısı üzerindeki sınırlamanın kaldırılıp, piyasanın rekabete açılması.
Böylece ortada bir rant da kalmayacağı için kavga da sona erer.
Zaten bu taksi plâkası sınırlamasını hiçbir zaman anlayamadım.

Yarın, bir gazete patronu çıkıp “Devlet, piyasadaki gazetelerin sayı
şım sınırlasın. Piyasaya yeni gazete giremesin” dese, herhalde kamu
oyu onu topa tutar. Böyle bir uygulamanın piyasadaki potansiyel
rekabeti engelleyeceğini, bunun da gazetelerin kalitesini düşürüp,
fiyatlarım yükselteceğini iddia eder. Gazete patronunu rant peşinde
koşmakla suçlarlar. Aym şeyleri taksiciler yapınca neden kimse sesi
160 Murat Çokgezen

ni çıkartmaz, anlamam. Rekabetin gazetecilikte iyi, taksicilikte kötü
olduğuna dair bir ekonomi kuralı mı vardır, bilmem.
Bazı okuyucular bu tip uygulamaların dünyanın başka ülkelerinde

de olduğunu söyleyecektirler, ki haklılar. Onlara iki cevabım olacak.
Birincisi, bu düzenlemelerin olmadığı ülkeler de var ve bu ülkelerde
ki taksi piyasaları diğerlerinden kötü işlemiyor. İkincisi, iktisatçıların
yaptığı çalışmalar düzenlemelerin kaldırıldığı ya da gevşetildiği ülke
lerde taksilerin ucuzladığım, hizmet kalitesinin arttığım gösteriyor.
Benim söylediklerim sizi yeterince ikna etmemiş olabilir. Hala

taksi piyasasında düzenlemelerin sürmesinden yana olabilirsiniz.
Ama ne olur söyleyin, B atının 1970’lerda sorgulamaya başladığı
taksi düzenlemelerini, biz sorgulamakta çok geç kalmadık mı?

Patron Sadece İşinin Bekçisidir
İşverenler, Türk Borçlar Kanunu Tasarısının mevcut hâliyle yasa

laşması hâlinde, işçilerin cinsel tacize uğramamaları için gerekli
önlemleri almakla yükümlü olacakmış.
Patron, işçisinin vazifesini yapıp yapmadığını takip edemezken,

kimin kimi taciz ettiğini nasıl izleyecek? Bu maddenin Borçlar Ka
nunu içinde ne işi var? gibi soruları bir yana koysak bile, bence bu
kanunun çok önemli bir sorunu var: Suiistimale çok açık. Tasarı
yasalaşırsa paraya ihtiyacı olan, “Beni işyerinde taciz ettiler. Pat
ron da gerekli önlemleri almadı” diyerek dava açıp, patronu sö-
ğüşlemeye çalışacak.
Patronun sorumluluğu işyerinde işin sürmesini sağlamaktır.

Bekçilik yapmak değil. İşyerinde huzuru bozuyorsa patron zaten
tacize müdahale eder. Bunun ötesi adâlet mekanizmasının göre
vidir. Patrona işyerindeki tacizi önleme görevini vermek işçinin
patronu tacizi ile sonuçlanabilir.
162 Murat Çokgezen

Şubat 2009
Ö rnek Kapitalist
"Herkes devletten para istiyor. O da doğru değil. Peki sen para

kazandığında devlete para veriyor muydun? Devlet milyonlarca
insamn verdiği vergiden veriyor bu parayı. Peki sen bu parayı ka
zandığında insanlarla paylaşıyor muydun ki şimdi para istiyorsun.
Ben karşıyım. Veren devletlerin de taraftarı değilim. İşadamı bat
mışsa dükkânı kapatsın ve gitsin.”
Yukarıdaki ifadeleri Azeri işadamı Mübariz M ansim ovun Sa

bah Gazetesinden Şelale Kadak ile yaptığı röportajdan aldım.
Kapitalizmi sonradan öğrenmiş bir işadamının kapitalizmin ku
rallarını yıllardır kapitalist sistem içinde yetişmiş olanlardan daha
iyi hazmetmiş olması beni etkiledi. Dansı bizimkilerin başına...
164 Murat Çokgezen

TRT-Kürt Yayın Hayatına
Başladı
Geçmişte “Bu memlekete komünizm gelecekse onu da biz ge

tiririz” diyen zihniyet, bugün de “Kürtçe yayın yapılacaksa onu
da biz yaparız” dedi ve Türkiye Cumhuriyeti devleti, televizyonu
aracılığıyla, Kürtçe yayınlara başladı.
Hayırlı olsun. Mevcut Türkçe yayın kamburuna bir de Kürtçesi

eklensin. Daha önceden vergilerimizle “seyretmediğimiz” prog
ramları finanse ediyorduk. Bundan sonra “anlamadığımız” prog
ramları da finanse edelim. Geçen sene yılbaşında T R T ekranına
çıkan Tarkana ödenen para sorun olmuştu. Önümüzdeki yıl da
“Ciwan Haco’ya bu kadar para ödenir mi?” sorusunu tartışalım.
TRT-Arnavut, TRT-Laz, TRT-Çerkez açıldığında da diğerleri

ni tartışırız.

Oyum Korsan P artisin e
İsveç’te üç yıl önce kurulduğunda herkesin dalga geçtiği Korsan

Partisi nin oy oranı kamuoyu yoklamalarına göre % 21e ulaşmış.
Korsan Partisi tüm dünyada hızla yayılan bir hareket. Diğer par
tiler gibi her derde deva olma iddiasında değil. Sadece, telif hakla
rında kapsamlı bir reform yapılmasını, mevcut patent sisteminin
kaldırılmasını ve özel hayatın korunması konusunda daha hassas
davranılmasım istiyor. Telif haklarının beş yıl ile sınırlandırılması,
ticarî olmayan kopyalamanın ve internette dosya paylaşımının ya
sal olması, ilâçta patent haklarının kaldırılması gibi, dünya üzerin
de yaşayan herkesin hayatını değiştirecek, somut önerileri de var.
Korsan Partisi hiçbir zaman iktidar olamayabilir. Ancak ka

muoyunun ilgisi sürerse, geçmişte Yeşiller hareketinde olduğu
gibi, diğer partilerin bu konulara daha fazla ağırlık vermelerine
neden olabilir.
166 Murat Çokgezen

Hacı Yaşar Vakası
Eski manken Yaşar Alptekin in Hacca gidişi; dönüşü ve dönüş

sonrası yaptığı açıklamalar Türk basınında geniş yer buldu. Ünlü
lerin yaptığı her eylemden basın bir haber malzemesi çıkartabili
yor ama Alptekin in basın üzerindeki etkisi uzun sürdü. Bu yoğun
ilgi bence; Alptekin'in hacı olmak için; diğer hacıların çoğundan
daha yüksek bir bedel ödemesinden kaynaklanıyor.
Hayır. Aklınıza hemen Alptekin'in birinci sınıf uçak bileti alıp lüks
otellerde kaldığı gelmesin. Ben başka bir maliyetten bahsediyorum.
Hacca gitmenin parasal bir maliyeti var. Bu bedel; Alptekin ile

benzer koşullarda Hacca giden herkes için aynı. Bunun yanmda;
Hac görevi bazılarına manevî maliyetler de yüklüyor. Bu kişiler
Hac sonrası yaşam tarzlarını da değiştirmek zorundalar. Geçmiş
te; karşı cinsle ilişkiler; alkol; gece hayatı gibi konularda çok faz
la hassas davranmayanların. Hacca gittikten sonra bu konularda
ciddî sınırlamalara gitmesi kaçınılmaz oluyor. Yani Hacca giden
lerin parasal olmayan bir bedel de ödemesi gerekiyor.
Eğer, tek eğlence ortamının kışın, mahallenin erkek erkeğe

kahvesi, yazın, komşunun düğünü olduğu ortamda yaşıyorsanız

ve yaşınız da günah işlemenizi mümkün kılmayacak kadar ilerle
mişse Hacca gitmek kolay. Sıkıysa, Yaşar Alptekin gibi yaşınız ve
sağlığınız her şeye elveriyor iken ve her gece İstanbul'un en şık or
tamlarında, güzel kızlarla eğlenme şansınız varken Hacca gidin.
168 , Murat Çokgezen

Perişan Oldum
Eski istihbaratçı Mahir Kaynak kendisi ile Sabah gazetesinde ya

pılan mülakatta, devletin kendisini deşifre ettiğini ve bunu da ga
zeteden öğrendiğini ifade etmiş. O anda neler hissettiğini soran
gazeteciye de, "perişan oldum” demiş.
Bunlar Kaynak’ın belki o anki duyguları olabilir. Ancak, geç

mişteki istihbarat tecrübesi ona çok şey de kazandırdı. Bu saye
dedir ki, devlet içi gizli ilişkilere dair her T V programının, gazete
haberinin bilirkişisi oldu. Özellikle Ergenekon davasıyla birlikte
televizyonlarda, gazetelerde birçok popstardan daha fazla görü
nen bir figür hâline geldi. Deşifre edilmeseydi bu derece popüler
olması mümkün değildi.
Mahir Kaynak deşifre edildiğini öğrendiğinde "perişan oldum”

diye düşünmüş olabilir ama bugünden bakınca "ihya oldum” ya
da "şöhret oldum” diye düşünüyor olması kuvvetle muhtemel.

Ö zelleştirm ede Son Nokta
Yazılarımı takip edenler benim, piyasaya, İdarî kararlardan daha fazla

güvendiğimi, piyasaların kendi kendine işleyişini, devletin müdaha
lesine tercih ettiğimi bilirler. Son birkaç haftadır televizyonda izledi
ğim bir program sayesinde, Türk polisinin bu konuda benden daha
uç görüşlere sâhip olduğunu fark ettim. Neden ıiıi? Anlatayım....
Sabah kuşağında ATV'de Müge Anlı ile Tatlı Sert adında bir
program var. Programda bir sunucu, bir psikolog ve bir avukat bir
adlî olayın tanıklarını, mağdurlarım hatta sanıklarını sorguluyor
lar. Program kayıtlarına dayanarak Emniyet gerekli işlemleri baş
latıyor. Eşimin söylediği kadarıyla, bu sorgulamaların sonucunda
çoğunlukla suçlular bulunuyor.
Özetle, polis cinayet soruşturmalarını, en azından kısmen, özel

sektöre devretmiş. Gördüğüm kadarıyla başarılı sonuçlar da alını
yor. Ümidimiz, bu tip programların sayısının artması. Böyle bir-
iki program daha olsa Türk polisinin yükü bayağı hafifleyecek gibi
gözüküyor.
170 Murat Çokgezen

Mart 2009
Şimdi Estetik Zamanı
Hürriyet İnsan Kaynakları ekinde yer alan habere göre çalışanlar iş

dünyasında daha çok kabul görmek; kariyer basamaklarım daha hızlı
tırmanmak için estetik operasyonlara başvuruyorlarmış. Çalışmalar
iş bulma ve terfide güzellerin daha avantajlı olduğunu söylüyormuş.
Bu yazıyı okuduktan sonra; bu kriz ortamında işinin kaybetmek

istemeyen ya da iyi bir zam kopartmak isteyen bir çalışanın soluğu
estetik cerrahında alması işten değil. Böyle düşünenlerin birkaç
dakika daha sabredip bu yazıyı okumalarını tavsiye ederim.
Haberde yazanlar doğru. Gerçekten akademik çalışmalar; gü

zellikle ilgisi olmayan işlerde bile; güzellerin daha başarılı olduğu-
nu; daha çok para kazandığını gösteriyor. Ancaaaak; bunun neden
olduğu konusu tartışmalı.
Bazılari; güzelliğin kendisinin önemli olduğunu düşünüyor. Bu

görüşe göre; insanlar iş ilişkilerinde güzel insanlarla beraber ol
mak istiyor. Müşteriler; patronlar güzellerle çalışmayı tercih edi
yorlar. Bu yüzden de güzeller daha fazla kazanıyorlar.
Diğer görüş ise; güzelliğin aklın bir göstergesi olduğunu; güzel

lerin üretime daha fazla katkı yaptığını iddia ediyor. Bu görüşü sa-
172 Murat Çokgezen

yunanlara göre, vücut simetrisi, pürüzsüz bir cilt, güzel saçlar gibi
güzellik kriterlerine ancak iyi genleri taşıyanlar sâhip olabilirler.
Size bol parayı getiren asılda sâhip olduğunuz iyi genler. Güzellik
ise iyi genlerin bir başka yansıması. Yani, güzeller iyi genlere sâhip
oldukları için iyi para kazanıyorlar.
Bu duruma göre, eğer birinci teoriye kendinizi daha yakın his

sediyorsanız, estetik operasyon gerçekten işe yarayabilir. İkinci
açıklamanın daha doğru olduğunu düşünüyorsanız, estetik ame
liyatı size para getirecek iyi genlere sâhip olmanıza yardım et
meyecektir. O yüzden, estetik ameliyatına harcayacağınız parayı
İngilizce kursuna verseniz size daha yüksek bir getiri sağlayabilir.
Karar sizin....

Çarşaf Açılımına Alternatif Bir
Yorum
Yaklaşan yerel seçimler öncesinde adaylar arasında vaat yarışı hız

landı. CHP Kocaeli Büyükşehir Belediye Başkam Adayı Sefa Sirmen
de seçilirse "her mahalleye bir Kuran Kursu” açacağını söyledi.
Sirm enin bu vaadine kamuoyundan tepkilerin ortaya çıkması

gecikmedi. Çoğu olumsuz olan bu tepkilerde Sirmen, dini siyase
te âlet etmekle suçlandı.
Arkasındaki gerekçeleri bilemem ama ben Sirmen in vaadini du

yunca kendi kendime "Nereden nereye” dedim. "Bundan 50 yıl önce
seçilmek için politikacılar "her mahalleye bir milyoner” vaat ediyor
lardı. Şimdi, "her mahalleye bir Kuran Kursu” vaat ediyorlar. Demek
ki, Türkiye artık dünya işlerini bitirmiş, ahret işleri ile uğraşıyor.
174 ' Murat Cokgezen

Stiglitz'i Dinlerken
Nobel ödüllü iktisatçı Joseph Stiglitz Türkiye ekonomisini değer

lendirmiş, kendi şartları ile uyuşmuyorsa Türkiye'nin IMF ile an
laşmasına gerek yok demiş.
Stiglitz özellikle globalleşme, IMF, Dünya Bankası gibi ulusla

rarası kuruluşlar ve piyasa ekonomisi hakkındaki eleştirel bakış
açısı ile popülaritesi artan ve tüm dünyada son on yılda görüş
lerine sık sık başvurulan bir iktisatçı. Başlangıçta akademik yönü
daha ağır basan işlerle uğraşırken 2001 yılında Nobel ödülü aldık
tan sonra Irak Savaşı ve Globalizasyon gibi daha geniş kitlelere
ulaşan kitaplar yayınlamaya başlaması Stiglitz'in popülaritesine
önemli katkıda bulundu.
Tabiî ki, kitaplarının geniş kitlelere ulaşmasında ve her konu

da "sözü dinlenen adam" olmasında aldığı Nobel ödülünün payı
büyük. Bu yüzden ona ilişkin her cümle "Nobel ödüllü iktisatçı
Stiglitz dedi ki” diye başlıyor.
Nobel ödülünün bir bilim adamım değerlendirmek için iyi bir refe
rans olduğu şüphe götürmez bir gerçek. Ancak, Nobel’in iktisat disip
lininin spesifik bir alanına yapılan katkılar için verildiğini unutmamak

gerekiyor. Stiglitz e de ödül, piyasalardaki enformasyon asimetrisine
ilişkin analizlere yaptığı katkı nedeniyle verilmiş. Yani, Stiglitz e No-
bel verilme gerekçesi ile bugün kendisini popüler yapan görüşleri dile
getirdiği alanlar arasında ilişki ya yok ya da çok sınırlı.
Buradan sakın Stiglitz’in görüşlerinin değersiz olduğu anlamı

nı çıkartmayın. Sadece, Sitglitz’in görüşlerini değerlendirirken ya
mümkünse onun Nobel ödülü aldığını unutun ya da bir kulak-
burun-boğaz mütehassısının kalp hastalıkları hakkındaki görüş
leri olarak değerlendirin.

Başbakan Oğlu Olm ak Zor İş
Geçen ay gündemin en çok tartışılan konularmdan biri düello-

cu belediye başkanı adayımız Kemal Kılıçdaroğlunun ortaya çı
karttığı yeni dosya idi. Anladığım kadarıyla, başbakanın oğlu ve
gelini, başbakana yakınlığı ile bilinen bir işadamı ile bir kuyumcu
dükkânı açmışlar. Muhalifler, bu ortaklığın neden kamuoyundan
gizlendiğini, başbakanın oğlü ile ortaklığının hem işadamına hem
de başbakanın oğluna ne gibi avantajlar sağladığını tartıştılar.
Bu olayda kim haklı, kim haksız konusunu tartışmak beni aşar. Ta
raftarlar zaten bu konuda birbirlerini yiyorlar. Onların araşma girmek
hiç işime gelmez. Ama bir an için kendimi başbakanın oğlunun yeri
ne koydum. Okulumu bitirmiş evli barklı bir adam olarak önümde
dört tane seçenek var: Devlet memuru olmak, özel sektörde birinin
yanında çalışmak, kendi işimi kurmak, babamın parasım yemek.
Devlet memuru olsam, “babasının torpiliyle memur oldu” söy

lentisi bitmez. Birisinin yanında çalışmaya başlasam, “işveren,
kendisine menfaat sağlamak için yanında iş verdi” derler. Kendi
işimi kursam ve para kazansam “bu parayı kendi yetenekleri sa
yesinde mi, yoksa başbakana yakınlığı sayesinde mi kazandı” diye

sorarlar. Evde oturup babamın parasını yesem “bu başbakan eşek
kadar adama yedirecek parayı nereden buluyor?” deyip, babama
yüklenirler. Özetle, tipik bir “Yukarı tükürsen bıyık, aşağı tükür-
sen sakal” durumu. İnsanın, yatıp kalkıp bir başbakanın oğlu ol
madığına şükredesi geliyor.

Hukukun Yeni Kuralı
BEDAŞ uzun süre elektrik kullanmayan abonelere, kaçak elektrik

kullandıkları varsayımıyla yüklü elektrik faturası gönderiyormuş.
Eğer abone söz konusu dönemde gerçekten elektrik harcamamış
sa bunu su faturasını göstererek ispatlaması gerekiyormuş. Aynı
dönemde su da harcamamış ise BEDAŞ abonenin gerçekten elekt
rik harcamadığına ikna olup gönderdiği faturayı iptal ediyormuş.
"Aksi ispat edilinceye kadar herkes suçsuzdur” prensibi

Türkiye'de tam tersine dönmüş durumda. Devlet vatandaşını suç
luyor sonra da vatandaştan suçsuzluğunu ispat etmesi bekleniyor.
İspatlayıncaya kadar zaten vatandaş ciddî bir bedel ödemiş oluyor.
Önce banka sâhiplerinden başlattılar bu kuralı. Büyük çoğunluk
"nasılsa onlar zengin” deyip göz yumdu. Şimdi sıradan vatandaşa
kadar dokunmaya başladı. O zaman sesini çıkartmayanlar buyur
sun çıksın şimdi işin içinden.
Bir İktisatçı Gazete Okuvor 179

Nisan 2009
Rekabet Zorlam adan Daha İyi
Çözüm ler Üretir
YÖK; öğretim üyesi sıkıntısı çeken Anadolu'daki tıp fakültelerine

büyük şehirlerdeki tıp fakültelerinden öğretim üyesi gönderecek
miş. Tabiî öğretim üyeleri bu uygulamaya itiraz etmişler.
Batılı öğretim üyeleri ile bizimkiler arasındaki en büyük farklar

dan biri de mobilitedir. Batılı akademisyenler sürekli olarak daha
iyi fırsatlar buldukları okullara doğru hareket ederler. Bizimkiler
ise, yerlerinden asla kıpırdamaz. Asistan, hatta öğrenci olarak gir
dikleri okuldan profesör olarak çıkarlar.
Batı'da da herkes iyi okullarda çalışmak ister. Talep fazla olunca

iyi okullarda çalışmanın bedeli de yükselir. Bu okullarda kadrolar
herkese açıktır ve başvuranlar içinde en iyileri alırlar. Bizde ise bir
fakültedeki kadrolar dışarıdan gelenlere açık değildir. Gösterme
lik ilânlar verilir. Başvuranlar arasında daha iyisi olsa bile, başka
okuldan gelenin açık kadroyu alma ihtimâli sıfıra yakındır.
Batı'da hocalar mesleklerine yatırım yapar ve kendini sürekli

geliştirmeye çalışır. Çünkü, yükselmesi, daha iyi bir iş bulabilmesi
mesleki performansına bağlıdır. Biz de ise hoca mesleğine değil,
ilişkilere yatırım yapar. Çünkü okulunda kendisine kadro verile
182 . Murat Çokgezen

bilmesi okulundaki diğer hocalarla, özellikle üstleriyle iyi ilişkiler
kurabilmesine bağlıdır.
Ben de Y Ö K un davranışını yanlış bulanlardanım. Emirle

Anadolu’ya gönderilen hocadan hayır gelmez. Adam belki gönde
rildiği yere gider, iki gün okulda "takılır” üçüncü gün kaçmanın
yolunu arar. Yapılması gereken öğretim üyeliği sistemini rekabete
açmaktır. Rekabet artınca talep gören üniversitelerde öğretim üye
si olmanın çıtası yükselecektir. Çıtayı aşamayanlar ya meslekten
çekilecek ya da daha az talep edilen ve çıtası daha düşük yerleri
tercih etmek zorunda kalırlar. Böylelikle hem boş kadrolu okul
kalmaz hem de öğretim üyelerinin kalitesi yükselir.

Neden Israrla Guiza?
Fenerbahçe teknik direktörü Luis Aragones gösterdiği kötü perfor

mansa rağmen forvette Semih yerine, Guizada ısrar etmesi nedeniyle
eleştiriliyor. Hatta vatandaşına "kıyak” yaptığım düşünenler bile var.
Aragones’in kararının arkasındaki gerçek nedeni bilmek zor

ama bir iktisatçı gözüyle bakıldığında bir açıklama bulmak müm
kün. Malûmunuz Guiza 14 milyon Euro değerinde bir futbolcu.
Semih’in piyasa değeri ise onun yaklaşık yarısı. Sonuçta illaki bi
risini yedek kulübesinde bekletecekseniz, ucuz olam tercih etmek
psikolojik olarak insanı daha fazla rahatlatıyor.
Psikolojik olarak diyorum, çünkü rasyonel olarak bakarsanız

para ödendikten sonra işinize yarayanı tercih etmeniz gerekiyor.
Ancak insanlar para ödeyip kullanmadıkları şeyleri "batık ma
liyeti” olarak görüyorlar. O yüzden ayaklarını sıksa da çok para
verdikleri ayakkabılarını atamıyor, hoşlanmasalar bile parasını
ödedikleri yemeği bitirmek, parasını ödedikleri filmi sonuna ka
dar seyretmek için kendilerini zorluyorlar. Böyle davranarak "ba
tıklarım” azaltacaklarını düşünüyorlar. Sonuçta maliyetleri daha
da yükseliyor ama psikolojik olarak rahatlıyorlar.

Hukuk ve Mantık
Yargıtay 4. Hukuk Dairesi; resmî nikahlı eşi olduğu hâlde başka bir
kadınla evlilik dışı birliktelik yaşayan kişi ile birlikte yaşadığı kadı
nın; resmî nikahk eşe manevî tazminat ödemesine hükmetmiş.
Nedense mazlumun lehine olan her kararın âdil olduğunu dü

şünüyor ve alkışlıyoruz. Meselâ; yukarıdaki karar bakın. Aldattığı
için adam tazminat ödüyor. Gayet doğal. Çünkü karısıyla yaptığı
resmî sözleşmeyi bozmuş. Ama; sevgili evlilik sözleşmesinin ta
rafı değil; onun aldatılan kadına karşı bir sorumluluğu yok. Peki;
adamın sevgilisi neden tazminat ödüyor?

Bir Vergi Cezasının
Hatırlattıkları
Mâliye nin Doğan Grubuna kestiği 826 milyon T L ’lik vergi ce
zası geçen ayın en tartışılan konularından biriydi. Doğan Grubu
ve AKP muhalifleri bu cezanın hükümet aleyhine yayın yapan
Grubun sesini kesmeye yönelik bir eylem olarak yorumladılar.
Hükümet ise yapılanın her mükellefe yapılan standart bir uygu
lama olduğunu, gürültünün ‘"dokunulmazlara dokunmalarından”
kaynaklandığını savundu.
Benzeri olaylar geçmişte hem bizde hem de diğer ülkelerde ya

şandı. Taraflar, bugün olduğu gibi, dün de birbirlerini suçladılar.
Sonuçta, haklı ya da haksız, çoğunlukla işadamlarının canı yandı
ama tartışmalar hiç bitmedi.
Yakın geçmişteki benim hatırladığım en bilinen olay Yukos

Davası. Yukos, Rusya3h m en büyük özel petrol şirketiydi. Şirke
tin CEO su Mihail Hodorkovski 2003 yılında vergi kaçakçılığı id
diasıyla tutuklandı. Tutuklandığında Hodorkovski Rusya'nın en
zengin adamıydı. Tutuklamanın ardından Yukos hisseleri önemli
ölçüde değer kaybetti. Daha sonra Hodorkovski ve ortağının his
selerine devlet el koydu. Hodorkovski 8 yıl hapse mahkum oldu.
186 Murat Çokgezen

Hodorkovski Putine yönelik muhalefeti ile tanınan bir işa
damıydı. Bu yüzden; birçok kişi, vergi kaçırma ve dolandırıcılık
suçlamalarının düzmece olduğuna, Putinin bu operasyonla hem
kendisine yönelik en güçlü muhalefeti susturmayı başardığına
hem de yükselen petrol gelirlerini kontrolüne aldığına inanıyor.
Ancak, Hodorkovski nin de sütten çıkmış ak kaşık olmaması, ser
vetini elde ediş biçiminin oldukça şaibeli olması kendisine karşı
yapılan iddiaların düzmece olduğunu düşünenlerin bile onun ar
kasında durmasını engelliyor.
Hodorkovski hâlen Sibirya'da bir hapishanede cezasımn dolma

sını bekliyor. Son yaptığı erken tahliye başvurusu “Cezaevindeki di
kiş kurslarına katılmadığı” gerekçesiyle reddedildi. Zaten hakkında
yeni suçlamalarla yeniden dava açılacağı, bu nedenle o hapishaneyi
cardı olarak terk edebilmesinin düşük bir ihtimâl olduğuna inanılı
yor. Hodorkovski mi haklı, Putin mi? tartışması ise hâlâ sürüyor.

İnternet: Siyasetçinin Korkulu
Rüyası
Keçiören'in AKP'li Belediye Başkanı Turgut Altmok aday olma

yacağını açıkladı. Bu gelişmeye Altınok'un internete düşen özel
seks görüntülerinin neden olduğu iddia edildi. İnternete düşen
ses, görüntü kaydı mağdurlarına bir yenisi daha eklendi.
Altınok'un adını ilk defa bu olay ile duydum. Merak edip bak
tım. Üç dönemdir Keçiören'de belediye başkanlığı yapıyormuş.
Demek ki adam başarılı. Partisine on yıllardır iktidar yüzü göster
meyen siyasî liderler görevde kalmaya devam ederken, Altınok'un
başka bir kadınla berber olması nedeniyle adaylıktan çekilmeye
zorlanmasını aklım almıyor.
Politikacıların evlilik dışı ilişkileri siyasî yaşamlarını yolsuzluk

lardan, ya da siyasî başarısızlıklardan daha fazla etkiliyor. Hâlbuki
bir belediye başkanı, seçildiği yöredeki seçmenin hakkını koru
mak üzere göreve gelmiş. Ben karımı aldatmayacağım, evlilik dışı
cinsel ilişkide bulunmayacağım, herkese ahlâk dersi vereceğim
gibi bir taahhüdü yok ki.

Görevini başarıyla yerine getirememesi ya da konumunu
suiistimal etmesi durumunda siyasetten çekilmesi normal. Karı
sını aldatan neden gitsin?

Mayıs 2009
Darwin Haklıym ış
PLoS One dergisinde yayınlanan ve Fildişi Sahilindeki Tai Millî

Parkında 2 yıl süren araştırmaya göre, erkek şempanzeler yiyecek
vererek eşlerinin hatırlarını“satın alırken” dişiler de eğer kendile
rine et verilirse çiftleşmeye daha hevesli görünüyormuş.
Bence, bu araştırma ile insanın maymundan gelip gelmediğine

ilişkin tartışma bitmiştir. Bu araştırmayı gördükten sonra Diyanet
işleri Başkanlığı bile insamn maymundan geldiğini kabul eder.
192 Murat Çokgezen

Organ Satışı Serbest Olsun
4 Nisan tarihli Hürriyet gazetesindeki habere göre, daha önce

CNN’deki “Larry King Show” programına çıkarak böbrek hastası
olduğunu ve gereken böbreği bulmanın çok uzun süreceğini ha
tırlatarak “Bana yardım edin” diye yalvaran Natalie Cole, bu iste
ğini konser vermek için geldiği Milano'da tekrarlamış.
Tüm dünyada böbrek nakli için bekleyen onbinlerce insan var.

M aalesef bu talebi karşılayacak düzeyde organ bulunamadığın
dan, birçok hasta sıra kendisine gelmeden ölüyor.
Bu durum bir iktisatçı bakış açısıyla değerlendirildiğinde basit bir

talep fazlası sorunu. Çözümü de basit: fiyatlarm yükselmesi. Ancak
mevcut sistemde bu mümkün değil. Çünkü dünyamn hemen her
yerinde organ ticareti yasak. Organ arzı sadece bağışlara dayanıyor.
Yani organı veren karşılığında sadece bir başkasına yardım etmenin
manevî hazzını elde ediyor. Tabu bu durumda organ arzım talebi
karşılayacak kadar arttırmak mümkün olmuyor. Hâlbuki bir de or
ganlarını bir bedel karşılığında başkalarına vermeye razı olanlar var.
Organ ticareti yasal olmadığı için bundan yararlanamıyoruz. Organ
ticareti yasal hâle getirilse, bedelini ödeyen herkesin ihtiyacım kar
şılayacak kadar organ bulmak mümkün olabilir.

Bu önerinin kulağa hoş gelmediğini biliyorum ama bu yönte
min birçok avantajı var. Tabiî ki en büyük avantajı birçok insanın
hayatının kurtulması. Bunun yanında sigorta şirketlerini diyaliz
gibi uzun süreli ve yüksek maliyetli tedavilerden de kurtarıyor.
Bu nedenle sigorta şirketleri bu nakillerin bedelini memnuniyetle
karşılayacaktır.
Günümüzde birçok hasta, yasadışı olmasına rağmen, denetimle

rin zayıf olduğu ülkelerde, sağlıklı olmayan koşullarda organ nakli
yaptırmaktalar. Organ satışının yasallaşması hâlinde hem nakiller
daha sağlıklı koşullarda gerçekleştirilecek hem de organını satanla
rın eline organ simsarlarından daha fazla para geçecektir.
Organ satışına karşı yapılan en önemli eleştiri bu işin satan tara

fında sadece fakirlerin olacağıdır. Doğrudur. Organ pazarı birçok
tek böbrekli ama cebinde yaklaşık 15-20 bin dolar para olan fa
kirler yaratacaktır. Bu durum çift böbrekle ama cebinde beş para
olmadan dolaşmaktan daha mı kötüdür?
Bana kalırsa organ nakli hemen yasallaştırılmalıdır. Hatta bu işi

ilk yapan ülke olmak Türkiye’ye diğer ülkeler karşısında ciddî bir
avantaj sağlayacak, ilk olmanın bütün meyvelerini toplayacaktır.
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası var. Neden bir İstanbul Böb
rek Borsası da olmasın?
194 Murat Çokgezen

Devlet ile Kavga Edilm ez
GNBC-e Business dergisinde geçen ay Turgay Ciner ile yapılan

söyleşide Ciner, CNBC-e muhabirinin “Sabah gazetesi sizde kala
bilirdi. Niye istemediniz?” sorusuna “Ben devletle kavga etmeme
yi öğrenmiş bir iş adamıyım” diye cevap vermiş.
Bu cevap Türkiye'de devlet ile iş adamları arasındaki ilişkiyi çok

güzel anlatıyor. Türkiye gibi ülkelerde devlet gerçekten “Baba”.
Hata da yapsa “evlâdı” ondan hesap sormaktan korkuyor. Çün
kü devletin kaynakları sınırsız. Bürokratlar yıllar süren davları ve
mahkeme masraflarını umursamıyor. Hâlbuki karşısındaki iş ada
mı devletini dava etse, mahkemenin ne kadar süreceğini, avukat
lara kaç para harcayacağını dikkate almak zorunda. Hepsine katla
nıp davayı kazansa bile iş adamı “devlet baba” ile birlikte yaşamaya
devam etmek zorunda. Hepsinin, bir şekilde, devlet ile işi var. İş
adamı devletten hesap sormanın bedelini başka türlü ödeyebilir.
Bunları bilen iş adamı, devletinin yanlış davrandığına inansa

bile, yine Ciner'in söyleşide ifade ettiği gibi, devletine küsmez, bu
durumu olgunlukla karşılar.

Meraklısına not: Bu yazıyı tamamladıktan sonra bir gazete
mizde kocaman bir ilân gördüm. İlânda, geçmişte bankasını
TM SF nin batırdığını ve hortumladığını iddia eden Halis Toprak
TM SF ve Ahmet Ertürk’ten özür dilemekteydi. Anlaşılan, sayın
Toprak da devlete küsülmeyeceğini sonunda anlamış.
196 Murat Çokgezen

Rakam ları Yorumlarken
Türkiye İstatistik Kurumu dış ticaret rakamlarını açıkladı.

Buna göre şubatta diŞ ticaret açığı ithalattaki gerileme nedeniyle
geçen yıla göre % 98,4 oranında azalarak, 4 milyar 951 milyon do
lardan 81 milyon dolara geriledi.
Çoğumuz, nedense, ithalatın kötü bir şey olduğunu ve kısılması

gerektiğini savunuyor. Bu grup geçen sene "dış ticaret açığı veri
yoruz” diye şikâyet ediyordu. İşte, ithalat kısıldı, dış ticaret açığı
kapandı. Daha iyi mi durumdayız?

Piyasa Düzensizliğin Düzenidir
ı •■
Tüketici Kanunu nda yapılacak değişiklik hakkında bilgi veren

Zafer Çağlayan, indirimli satışların da düzene sokulacağını söyle
miş. Bundan böyle, isteyen istediği zaman indirim yapamayacak
mış. Yılda sadece 2 kez indirim yapılacak ve indirim 45 günden
uzun sürmeyecekmiş.
Ülkemizde siyasetçilerin herkesi, her şeyi "düzene sokma” has

talığı var. Hâlbuki piyasa, ancak piyasadaki firmalar birbirlerinden
bağımsız olarak hareket ediyorlar ise “çalışıyor” demektir. Ve sade
ce bu durumda toplumsal olarak iyi sonuçlar elde edilebilir. Eğer
üreticileri düzene sokup birlikte hareket etmeye zorlarsanız bun
dan sadece üreticiler kazanır, tüketiciler kaybeder. Zaten mevcut
"düzensiz indirim” ortamı arzu edilmiyor olsaydı, tüketiciler bun
dan şikâyet ederlerdi. Tüketiciler düzensizlikten şikâyet etmezken,
indirimleri düzene sokma çabasını anlamak mümkün değil.
198 Murat Çokgezen

Asrın Buluşu
Oxford Üniversitesinde görevli Prof. Jam es Murray ile ekibi bir

ilişkinin devam edip etmeyeceğini gösteren matematiksel bir m o
del geliştirmiş. Çiftlerin aralarında yapacakları 15 dakikalık bir
sohbet ile ilişkinin sürüp sürmeyeceği anlaşılabiliyormuş.
Eğer doğruysa, bence bu asrın buluşu olur. Günümüzde insan

lar sonu belli olmayan ilişkileri sürdürebilmek için bir çok maliye
te katlanıyorlar. İlişki yürümediğinde de ilişkiyi sürdürmek için
katlandıkları maddi, manevî maliyetlere hayıflanıyorlar. Ya da iliş
kinin sürmesi konusundaki belirsizlik insanları ilişkilerine yatırım
yapmaktan alıkoyuyor.
Bu buluş sayesinde ilişkinin başlangıcında yapacağınız 15 da

kikalık bir sohbet ile sevgilinizin yatırım yapmaya değip değme
yeceğinizi anlamanız mümkün olacak. Böylece ilişkilerde “batık
maliyetler” ortaya çıkmayacak. Örneğin, sevgilinize pahalı bir he
diye almayı düşünüyorsunuz ama onun iki gün sonra o pahalı he
diyeyi de alıp sizi terk etmeyeceğinden emin olamıyorsunuz. Ar
tık çözüm basit. Hediyeyi almadan önce ona Profesör Murray'in
testini uygulayın. Testi geçerse hediyeyi almanızda bir mahsur
yok. Geçemez ise parayı kurtardınız demektir.

Bir Şarap Yazısı
Bazı köşe yazarları belirli aralıklarla "şarap yazısı” yazmayı alışkanlık

hâline getirdiler. Köşelerinde admı daha önce duymadığım, okudu
ğumda adım telâffuz dahi edemediğim marka şaraplar konusunda
görüş ifade ediyorlar. Hatta bazen başka konular hakkında yazarken
bile bu işten anladıklarım ima eden ifadeler kullanıyorlar.
Bu durum üzerimde baskı yaratmaya başladı. Arkadaşlar bile

"Koskoca köşe yazarısın. Bir şarap yazısı bile yazamadın” demeye
başladılar. Bu baskılar karşısında daha fazla dayanamayıp bir "şa
rap yazısı” yazmaya karar verdim.
Nöroiktisat, iktisat disiplinin yeni gelişen bir altdalı. Nöroeko-

nomistler, nöroloji, psikoloji ve ekonomiyi kullanıp bireylerin ka
rarlarını nasıl verdiklerini inceliyor, M R gibi görüntüleme teknik
leri ile bireylerin kararlarını verirken beyinlerinin ne gibi tepkiler
verdiğini gözlemliyorlar.
Geçenlerde bu alanın ünlü isimlerinden Baba Shiv ve arkadaşla

rı tarafından yapılmış bir çalışma dikkatimi çekti. Shiv duyguların
bireylerin kararları üzerindeki etkileri konusunda uzman bir pa
zarlama profesörü. Shiv ve ekibi fiyatların bireylerin kararlarım na-
200 Murat Çokgezen

sil etkilediğini incelemek üzere bir deney tasarlıyorlar. Deneklere,
aym şişeden doldurulmuş iki kadeh şarap, fiyatları farklı iki şarap
mış gibi tattırılıyor ve hangisini daha fazla beğendikleri soruluyor.
Denekler pahalı şarabın daha güzel olduğunu ifade ediyorlar.
Şimdi “Yahu bunda ne var? Tüketicilerin, pahalı olan malların

iyi olduğunu düşündüğünü herkes biliyor. Bunun neresi orijinal?”
diyebilirsiniz. O zaman şunu dinleyin. Deney sonuçları bunun
ötesini söylüyor. Deney esnasında deneklerin beyin M R’ları çe
kiliyor ve denekler pahalı şarapları tadarken beyinlerinin zevk al
gılama bölümlerinin ucuz olduğunu düşündükleri şarabı içerken
olduğu duruma göre daha aktif olduğu tespit ediliyor. Yani fiyat
sadece kalitenin bir göstergesi değil, tüketicilerin beğenisini ger
çekten etkileyebilen bir faktör.
i
“E, iyi güzel de sen şarap hakkında ne diyeceksin?” diye soracak
olursanız, benim diyeceğim şu: “Hiç bilmiyorsanız, en pahalı şa
rabı alın. Kesinlikle memnun kalırsınız.”

Haziran 2009
Eurovision "Hadisesi"
Çok şükür, Eurovision "Hadisesi” bitti. Aylardır Hadisenin kıyafeti,

Hadisenin klibi, Hadiseninyüzündeki kızarıklıklarla yatıp kalktık.
Bir dahaki Eurovision adayımız belli oluncaya kadar rahatız.
1990’lı yıllara kadar Eurovision Türkiye'deki en önemli olay

lardan biriydi. Alınan başarısız sonuçların ardından Türk insanı
yarışmaya ilgisini kaybetti. Hatta 1997 yılında Şebnem Paker'in
aldığı üçüncülüğü bile kimse umursamadı. 1997'den itibaren
Türkiye'nin yarışmadaki başarı grafiği giderek yükseldi. 2003'te
Sertap Erener'in birinciliği ile Eurovision Türk insanının hayatına
geri döndü. İyi mi oldu bilmiyorum. Çünkü yıllardır Eurovision
yarışmasına ne kadar önem vermemiz gerektiğine bir türlü karar
veremedim. Eurovision nasıl bir yarışmadır anlayamadım.
Meselâ, bu yarışma amatörlere mi, profesyonellere mi yönelik

belli değil. Eğer profesyonellere yönelik ise, neden İngiltere gibi
dünyaca ünlü birçok stara sâhip ülke sıradan şarkıcılar ile yarış
maya katılıyor? Eğer amatörlere yönelik ise Ajda Pekkan, Kenan
Doğulu gibi starlarımızın o yarışmada ne işi var?
204 Murat Çokgezen

Yarışmanın dünya üzerinde yaşayan milyonlarca kişi tarafından
seyredildiği ve bu nedenle müzik dünyasına yeni starlar yeni şarkı
lar kazandıracağı söyleniyor. Acaba yaklaşık 50 yıllık tarihinde ya
rışmanın ABBA dışında müzik dünyasına kazandırdığı star var mı?
35 sene önce, ilk katıldığımız yarışmada sonuncu olan "Seninle bir
dakika” hâlâ en fazla hatırlanan Eurovision şarkısı iken, 1997 de
üçüncü olan "Dinle” şarkısını neden kimse hatırlamıyor?
Yarışmanın Avrupa ülkeleri arasında dostluğu ve kültürlerarası

yakınlaşmayı arttıracağı söyleniyor. Öyle ise neden sürekli Yuna
nistan Güney Kıbrıs'a; Balkan, İskandinav, Benelüx, eski Doğu
Bloku ülkeleri birbirlerine oy veriyorlar? Neden, siyaseten düş
man olan ülkeler yarışmada birbirine oy vermiyor?
Bu sorular yıllardır kafamı kurcalıyor. O yüzden Eurovision

Şarkı Yarışmasını nereye koyacağıma, ne kadar önem vermem ge
rektiğine bir türlü karar veremiyorum.

İlkyardım Sorununa Kökten
Çözüm
Geçen hafta, çoğu Türk vatandaşı gibi ihtiyacım olacağını düşün

düğüm için değil, araç muayenesinde zorunlu olduğu için bir ilk
yardım seti aldım. O kadar para verdikten sonra, ilkyardım çan
tasının içi dolu mu boş mu diye çantayı açıp, içine bir göz attım.
İçinde sargı bezi, oksijenli su gibi standart ilk yardım malzemesi
dışında bir de boyunluk vardı. Satıcıya “Bunu yanlışlıkla koydu
nuz herhalde” dedim. O da “Yok abi, bundan sonra araçlarda bo
yunluk da bulundurmak zorunlu” dedi. Ben de “Bir bildiği var
dır” diyerek ilkyardım çantamı alıp evime yollandım. Tesadüfe
bakın ki, eve dönerken yol kenarındaki billboardlarda Omurilik
Felçlileri Vakfının “boyunluk bulundurun, boynunuzu koruyun”
ilânlarını gördüm. Anlaşıldığı kadarıyla, yakın gelecekte araçlarda
boyunluk bulundurmak zorunlu hâle gelecek. Sürücüleri çeşitli
kanallardan bu yeni düzenlemeye hazırlamaya çalışıyorlar.
Yirmi yıldır otomobil kullanıyorum. İrili ufaklı birçok kaza ge

çirdim. Bir kere bile aracımdaki ilkyardım çantasını kullanmadım.
Kullananı da görmedim. İlkyardım çantalarının kazalar sonrasın
da ne kadar etkili olduğuna dair bir araştırmaya da rastlamadım.
206 Murat Çokgezen

Ayrıca, Türkiye'de (hatta dünyada) kaç kişinin çantanın içindeki
ekipmanı nasıl kullanacaklarını bildiğini merak ediyorum.
Yazdıklarımdan sakın ilkyardım çantalarının gereksiz olduğu

sonucu çıkmasın. Söylemek istediğim, sadece arabada bulundu
rulması zorunlu malzeme sayısı arttırılarak ilkyardım sorunun çö
zülemeyeceği. Eğer yetkililer “Kardeşim, sen kendi işine bak. Biz
bu işi bildiğimiz gibi yapalım” derlerse onlara naçizane bir önerim
olacak: Bundan sonra araçlar yola çıkarken sürücülere yanlarında
doktor ve hemşire hatta ameliyat malzemesi bulundurma zorunlu
luğu getirilsin. Böylece ilkyardım sorunu kökten çözülmüş olur.

Bir Grevin Düşündürdükleri
1 Mayıs tarihli Hürriyet gazetesinde “First Lady Seks Grevinde”

başlıklı bir haber yayınlandı. Habere göre Kenya’da kadın hakla
rı örgütleri erkek siyasetçileri demokratik reformlara zorlamak
için, reformlar gerçekleşene kadar kadınlara kocalarıyla cinsel
ilişkiye girmeyi reddetmeleri çağrısı yapmış. Başbakanın eşi de
bu çağrıya uymuş.
Tam 1 Mayıs Em ek ile Dayanışma Bayramına uygun bir haber

olmuş. Kadınlar üretimden gelen güçlerini kullanıp “Greve gidi
yorlar”. Amaçları erkekleri bazı kararları almaya zorlamak.
Haberi okuduktan sonra, bu grevin başka eylemleri de tetik-

leyebileceğini düşündüm. Örneğin, Kenya’lı erkekler bu eyleme
karşı “Grev Kırıcıları” devreye sokup eylemin gücünü zayıf
latmaya çalışabilirler. Ya da diğer ülkelerdeki kadınlar Kenyalı
kadınlar ile “Dayanışma Grevlerine” gidebilirler. Umarım bu is
tenmeyen olaylar gerçekleşmez, Kenya lı kadınlar başarılı olur
lar. Kenya’da siyasal istikrar sağlanır. Başka ülkelerde yaşayan
erkeklerin de bu eylemden olumsuz etkilenmelerinin önüne ge
çilmiş olur. Herkes rahatlar.
208 Murat Çokgezen

1 Mayıs Fırsatçıların Bayramı
Bir 1 Mayıs daha “İşçiler Taksime gitsin mi, gitmesin mi?” tar
tışmaları ile geçti gitti. \îex zaman olduğu gibi, birçok gösterici 1
Mayıs’ı fırsat bilip içindeki vandalist duyguları tatmin etti. Polise
taş attı, kaldırımları söktü, camları kırdı. İşçiler ne kazandı bilin
mez ama bazı göstericiler kurtlarını döktü.
Dünyanın her yerinde sokak gösterilerinde bu tip olaylar görü

lür. Günlük hayatta, tek başlarına iken “tavşan” gibi olanlar bu tip
gösterilere katılınca “aslan” kesilirler. Psikologlar, sosyologlar bu
tip davranışları “grup psikolojisi” gibi kavramlarla açıklamaya ça
kşır iken iktisatçılar bu durumu maliyetlerin düşmesi ile ilişkilen-
dirirler. İktisatçılara göre, gösteriler esnasında yapılan taşkınlıkla
rın cezalandırılma olasılığı azaldığı için göstericiler içlerindeki her
türlü yasadışı duyguyu daha kolay tatmin etme imkânı bulurlar.
Gösterilerde cezalandırılma olasılığının azalmasının iki temel

sebebi var. Birincisi, bu eylemler demokratik ülkelerde halkın gözü
önünde gerçekleşir. Basın bu eylemleri yakından izler ve tüm dün
yaya olan biteni âmnda aktarır. Bu nedenle polis göstericilere sert
davranmaktan çekinir. Çünkü polisin uyması gereken kurallar var
dır ama göstericeler kendilerini hiçbir kurala tâbi hissetmez.

İkincisi, tek başınıza iken, bir bankanın camına ya da bir polis
memuruna taş fırlatırsanız kolaylıkla yakalanır ve cezalandırılırsı
nız. Ama birkaç bin kişi içinden kimin polise taş fırlattığını ya da
kaldırım taşlarını söktüğünü tespit etmek kolay değildir. Bu yüz
den yakalanma ve cezalandırılma olasılığı çok düşüktür.
Bu nedenlerle, gösteriler içlerinde vandalist duygular barındıran ki

şilerin bu duygularım tatmin etmeleri için fırsat yaratmakta, 1 Mayıs
İşçi Bayramı bu gibi kişiler için “Fırsat Bayramı”na dönüşmektedir.

Temmuz 2009
Mayın Nereye Yerleştirilir?
Suriye sınırındaki 2 47 bin hektarlık alan mayından temizlenip ta

rıma açılacakmış.
Yıllarca Güneydoğuda teröristlerin döşedikleri mayına basıp

hayatmı kaybedenleri ya da sakat kalanları gözlerimiz yaşararak
izledik. Bu mayınları yerleştiren teröristleri lanetledik. Ancak
devletin kendi çay şeker tekelini ve gümrük vergisi gelirlerini
garantilemek amacıyla 57 yıldır kendi vatandaşına verdiği zararı
görmezden geldik.
Devlet kendi egemenliğini korumaya çalışırken 247 bin hektar

alan 57 sene işlenemedi, bölge insanı komşu ülke ile ticaret yapa
madığı için ya göç etti ya da yasadışı hayata sürüklendi. Yüzlerce
insan tüm engellere rağmen Suriye ile ticaret yapmak isterken ha
yatını kaybetti ya da sakat kaldı.
Herkes mayının toprağın altına yerleştirildiğini düşünür.

Hâlbuki mayınlar yerleştirildiği bölgede yaşayanların kalbine ve
cebine yerleştirilmiştir. Özellikle, Afganistan, Kamboçya, Angola
gibi uzun yıllar iç savaş içinde yaşamış ülkeler mayınlardan hem
maddi hem de manevî olarak çok zarar gördüler ve hâlâ görmekte

ler. Çok şükür, Türkiye’de devlet kendini korumak için yerleştirdiği
mayınların vatandaşına maddi manevî zarar verdiğini, geç de olsa
fark etti. Bu yanlışından dönüyor. Dansı diğerlerinin de başına.

Oltam a Dokunma
Haberturk gazetesi İstanbul ekinde yer alan habere göre amatör

balıkçılık artık belgeye tâbi olacakmış. Bundan sonra eline oltası
nı alan Galata Köprüsü nde balık avlayamayacakmış. Vatandaşlar
Avrupa ülkelerinde olduğu gibi bir dizi eğitimden geçtikten sonra
balık tutabileceklermiş.
Bireylerin kararlarını özgürce verebiliyor olmaları bir toplumun

gelişmişlik düzeyinin en önemli göstergelerinden biridir. Yaşamın
hedefi daha fazla özgürleşmektir. Hâlbuki biz gün geçtikçe ken
dimizi daha çok yasalar ile sınırlıyoruz ve ne yazık ki bunu geliş
mişliğin göstergesi olarak değerlendiriyoruz. Bu haber de bunun
güzel bir örneği.
Balık tutmak, hayatta insanı en fazla rahatlatan, günlük hayatın

sıkıntılarından kurtaran uğraşılardan biri. Hatta bazıları için para
kazanma yolu. Bu tasarı eğer yasalaşır ise birçok kişi ya parasızlık
tan ya da zamansızlıktan bu belgeye sâhip olamayacak. Geçmişte
karısına kızdığında oltası ile deniz kıyısına gidip rahatlayan adam
artık bu şansa sâhip olamayacak. Belki de hırsını evde karısından
ya da başkalarından çıkartacak. Parasız kaldığı günlerde kıyıdan
214 Murat Çokgezen

tuttuğu bir kilo istavriti satıp nafakasını çıkartan adam bundan
mahrum kalacak. Belki gidip yankesicilik yapacak. Örnekleri ço
ğaltmak mümkün.
Kıyıdan balık tutmayı lisansa bağladığımızda toplum ne kaza

nacak çok merak ediyorum? Ama kaybının daha büyük olacağın
dan eminim.

Başkasına Yar Etmem
Mısır'da 25 yaşındaki bir genç, sevdiği kızla evlenmesine izin ver

meyen ailesini protesto etmek için cinsel organını kesmiş.
Demek ki Mısır'da âdet böyle. Bizde olsa adam "başkasına yar

etmem'' diyerek kızı keserdi.
216 Murat Çokgezen

Globalleşm e ve Salgın
Hastalıklar
İlk defa Meksika’da görülen Domuz Gribi vakaları Asya kıtasına

da sıçradı. Türkiye’deki vaka sayısı 9 ’a yükseldi. Vakaların tama
mını ABD’de ve Kanada’dan gelenler oluşturuyor.
Enformasyonun; malların ve insanların mobilitesi önündeki

engellerin kalkması ile karakterize edilen globalleşme; insanlık
için hâlâ yeni bir olgu. Zaman geçtikçe daha önce fark etmediği
miz etkileri olduğunu görüyoruz. Salgın hastalıkların yayılmasına
yaptığı etki de bunlardan biri. Giderek kalitesi artan ve ucuzlayan
yeni ulaşım teknikleri ile daha fazla insan ve daha fazla mal; dün
ya üzerinde daha hızlı hareket ediyor. İnsanlar gittikleri yerlerde;
temas ettikleri yerel insanlardan aldıkları hastalıkları geri dönüş
lerinde kendi ülkelerine taşıyorlar. Hatta uçakların içine giren siv
risinekler Afrika ya da Asya’ya özgü bazı hastalıkların diğer bölge
lere yayılmasına neden olabiliyor.
Domuz gribi de Meksika’dan çıkmasına rağmen aynı nedenler

le hızla dünyaya yayılıyor. Bugün Meksika ile en fazla ilişkili ülke
olan ABD’deki vaka sayısı Meksika’yı geçmiş durumda. Oradan
da Türkiye dâhil diğer ülkelere ihraç ediliyor.

Globalleşme, son 20 yılda en fazla tartışılan kavramlardan biri.
Günümüzde globalleşmeyi en çok ekonomi, siyaset ve kültür
yönleriyle tartışıyoruz. Ancak, gelecekte farklı yönlerinin öne çı
kacağını beklemek yanlış olmaz.

Yeniden Rating Meselesi
Radyo ve Televizyon Yayıncıları Federasyonunun 1. Olağan G e

nel Kurulu nda konûşan Devlet Bakanı Bülent Arınç reyting ölçü
mü konusunda T R T nin haklı bazı itirazları olduğunu, bu konuda
bir yasal düzenleme gerektiğini dile getirmiş.
Daha önce de yazdım. Eğer reyting ölçümlerinde bir sorun varsa

buna itirazın reklâma harcadıkları milyonlarca liramn ziyan oldu
ğunu düşünen reklâm verenlerden gelmesi gerekir. Hâlbuki itiraz
sürekli hükümet kanadından ve TR T d en geliyor. Bu da beni sürek
li beni "Bu işin altında ne var?” diye düşünmeye sevk ediyor.

Çekirgenin Ölümü
David Carradine Tayland'ın başkenti Bangkonk'ta bir otel oda

sında ölü bulundu.Tayland polis şefi olayla ilgili yaptığı açıklama
da, ünlü oyuncunun cesedini otel odasında bulduklarında plastik
seks âletinin bir ucunun boynuna diğerinin ise penisine bağlı ol
duğunu gördüklerini söylemiş. Mastürbasyon sırasında lastik âlet
iki taraftan da kör düğüm olup bir dolaba takılınca, nefes alama
yan Carradine can vermiş.
Bu haber beni çok etkiledi. Öncelikle, dünyadan elini eteğini

çekmiş "Çekirge” karakteriyle aklımda ve kalbimde yer etmiş olan
ünlü aktörün böylesine bir dünyevî zevk peşinde ölmesi beni bi
raz hayâl kırıklığına uğrattı.
Diğer taraftan, haberi çeşitli gazetelerden defalarca okumama

rağmen aktörün ölüm esnasında kullandığı "aletin” nasıl bir şey
olduğunu hiç aklım almadı. Böyle karmaşık bir "aleti” tasarlama
ve pazarlama becerisini gösteren girişimci ruha hayran kaldım.
220 Murat Çokgezen

Devlet ve Cinsiyet
7 Haziran tarihli Hürriyet gazetesinde ekonomik kriz döneminde

Çin de birçok gelinin başlık parasını aldıktan sonra evden kaçtık
larına ilişkin bir haber yer aldı.
Bugünlerde herseyi yaşanan ekonomik kriz ile ilişkilendirmek

moda olduğu için bu haberde de kriz ile erkeklerin evlendirilme vaa
diyle kandırılması arasında bir ilişki kurulmuş. Hâlbuki, sorun Çin hü
kümetinin 1979’dan beri uyguladığı “tek çocuk politikası” ile ilişkili.
1979 yılında Çin hükümeti özellikle ekonomik sorunlarla başa

çıkmak için doğumları kontrol altına almaya karar verdi. İstisna
lar olmakla beraber, evli çiftlerin sâhip olabilecekleri çocuk sayısı
bir ile sınırlandı. Bir çok geleneksel toplumda olduğu gibi, erkek
çocukları Çinde de kız çocuklarına tercih edildiği için Çinlilerin
çoğu mevcut tek çocuk haklarını erkek çocuklardan yana kullan
dılar. Özellikle, ultrason teknolojisinin gelişmesi ve yaygınlaşması
Çinlilerin tercihlerini yapmalarına yardım etti. Ultrason ile doğ
madan önce çocuklarının cinsiyetini öğrenme imkânı elde eden
Çinliler kız çocuklarının doğumlarını engellediler. Yasadışı olma
sına rağmen kürtajların sayısı arttı.

Bu gelişmeler sonucunda nüfus içinde kadın erkek oram bozul
du. Temel ekonomi kanunlarının öngördüğü gibi arzı azalan kadın
ların değeri arttı. Kadınlar ve aileleri evlilik karşılığında para talep
etmeye başladılar. Tabiî bunu suiistimal edenlerin sayısı da arttı.
Özetle, sorun kriz ile değil devletin insanların hayatına müda

halesi ile ilişkili.
222 Murat Çokgezen

Ağustos 2009
Kahrolsun Popülizm
Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, taziye ziyareti için geldiği İzmir'de

işsiz gencin tepkisiyle karşılaşmış. Cumhurbaşkanı GüTün alkışlarla
karşılanmasına tepki gösteren Sinem Örsçek, "iki üniversite bitirdim.
İşsizim. Bu insanlar neden sizi alkışlıyor anlamıyorum. Bu ülkede ne
ler oluyor bilmek istiyorum. Biri söylesin.” demiş. Cumhurbaşkanı
Gül de Örsçek e iş bulma konusunda yardım talebinde bulunmuş.
Yıllardır bu ülkede birçok genç parası cebinden çıkmadığı için,

işine yarayıp yaramadığına bakmaksızın üniversite talebinde bu
lundu. Oy peşinde koşan politikacılar da sürekli yeni üniversite
ler açarak bu talebi karşılamaya çalıştılar. Sonuçta hemen herke
si üniversite mezunu yapmayı başardık. Şimdi, doğal olarak, bu
mezunlara iş bulma sorunu yaşanıyor. Geçmişte, başkasının pa
rasıyla okuyanlar, şimdi yine başkalarımn kendisine iş bulmasını
bekliyor. Geçmişte üniversite taleplerini karşılayan politikacılar,
maalesef, şimdi de iş taleplerini karşılamaya çalışıyorlar.
Bu gidişat bana Sovyetler Birliğini hatırlatıyor. Onlar da yıllar

ca bir şekilde herkesi üniversite mezunu yaptılar. Onlara kamu
kuruluşlarında işler ayarladılar. Mezunlar çalışıyormuş gibi, dev
let de onlara maaş ödüyormuş gibi yaptı. Sonra, duvar yıkıldı, kel
224 Murat Çokgezen

göründü. Eski doktorlar, mühendisler, fizikçiler Laleli ele farklı
işler yapmak zorunda kaldılar.
Bizim de bu deneyimden çıkartmamız gereken çok ders var. Artık

devlet olur olmaz her hizmeti ücretsiz verme ve bireylerin tercihleri
ni çarpıtma huyundan vazgeçmeli. Bireyler de yaptıkları tercihlerin
bedelini başkalarına yıkma alışkanlıklarım terk etmeli, bunları ken
dileri yüklenmeye alışmalılar. Aksi takdirde, ileride, milletçe Sovyet-
ler Birliği gibi çok ağır bedeller ödemek zorunda kalabiliriz.

Sırtını Tüketiciye Dayayan
İşadamı Kazanır
Yunanistan'ın en köklü gazetelerinden Elefteros Tipos yayın ha

yatına son vermiş. Gazetenin kapanmasında gazetenin patronu
Angelopulos Ailesinin iktidar yanlısı tutumu ve iktidar partisinin
skandallarını görmezden gelmesi etkili olmuş. Okur gazetenin
yandaş tutumunu cezalandırmış.
Tüm dünyada ve Türkiye'de birçok işadamı iktidar partisine

sırtını dayayıp zengin olmanın peşinden koşuyor. Hâlbuki ta
rih gösteriyor ki bu şekilde zengin olanların ticarî hayatları kısa
ömürlü oluyor. Siyaseten kazanılan paralar aynı şeklide kaybedi
liyor. Piyasada uzun ömürlü olmanın tek yolu sırtım siyasetçiye
değil; tüketiciye dayamak.

Sometim e Öğretim Üyeleri
Sorunu
Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi nin mezuniyet töreninde fa

külteden birincilikle mfczun olan Dr. Tuğba Akın, kürsüden yap
tığı konuşmada “Bu fakültenin öncelikli amacı hekim yetiştirmek
değil midir? O zaman neden bazı polikliniklerde hiç hoca gör
meden, sabahtan akşama kadar sadece asistan hekimlerle hasta
bakıyoruz? Neden bazı bölümlerde öğrenci pratiklerini öğretim
üyeleri yerine asistanlar yaptırıyor?” diye yakınmış.
Bu sadece tıp fakültelerine özgü bir durum değil. Devlet üni

versitelerinin neredeyse tamamında hocalar derslerine doğru
düzgün girmiyor, dersler ya boş geçiyor ya da asistanlar tara
fından sürdürülüyor. Hatta bazı öğrenciler asistanı dersin h o
cası zannediyor. Hocaların önemli bir kısmı full-time maaş alıp,
some-time çalışıyorlar.
Hocalara sorsanız kendilerince bir sürü mazeretleri var. Bana

kalırsa asıl neden kamudaki motivasyon eksikliği. Çünkü kamu
üniversitelerinde hocaları çalışmaya zorlayacak hiçbir mekaniz
ma yok. Okullar bedava olduğu için “öğrenci gelmezse ne yapa
rız?” korkusu yok. Velev ki öğrenci gelmedi, hoca maaşını almaya

devam ediyor. Çok çabalayıp en iyi öğrenciyi yetiştirse, en iyi öğ
rencileri okula gelmeye ikna etse bu defa da herhangi bir ödülü
yok. Aynı maaş devam ediyor. O zaman hoca neden çalışsın ki?
Ama aynı hocalar özel okullardaki derslerini, özel muayenehane
ya da hastanelerdeki hastalarını hiç ihmâl etmiyorlar. Neden mi?
Onu da kendilerine sorun.
228 Murat Çokgezen

Piyasa Nedir?
Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (EPD K ) 30 Haziran tarihin

den itibaren akaryakıt satış fiyatlarına müdahale etmeye başladı.
Müdahalenin gerekçesi akaryakıt piyasasında rekabet koşulları
nın oluşmamasıydı. Bunun üzerine Türkiye Akaryakıt Bayileri
Petrol ve Gaz Şirketleri İşveren Sendikası (TABGİS) gazetelere
dev ilânlar verdi. Bu ilânlarda EPD K nın uygulaması piyasa eko
nomisine aykırı bir uygulama olarak değerlendirilmekteydi. Bura
ya kadar TA BG İSe katılmamak mümkün değil. Ancak, ilân şöyle
devam etmekteydi: "EPDK tarafından mutlaka bir fiyat açıklan
mak isteniyorsa oluşabilecek vahşi rekabeti önlemek açısından
açıklanan bu fiyat 'tavan değil 'taban olarak belirlenmelidir”.
Bu ülkede rekabet hakkında herkesin kafası karışık. Bir taraf

ta EPDK, akaryakıt fiyatlarının serbest piyasa koşullarına aykırı
olduğuna dayanarak fiyatlara müdahale ediyor. Diğer taratan,
TABGİS de aşırı rekabet olduğu gerekçesi ile fiyatlara aksi yönde
müdahale edilmesini istiyor. Yani bir taraf rekabet yok, müdaha
le etm ek gerekir, diğeri de rekabet çok müdahale etmek gerekir
diyor. Anlaşılır gibi değil.

*
Eylül 2009
Saflık
Kayseri elen gelerek kendilerini Hızır ve İlyas Peygamber olarak

tanıtıp, cennetten yer ayarladıklarım ileri süren 2 kişi, Çorunıda
5 kişiden 20 bin lira değerinde ziynet eşyası ve nakit para alarak
kayıplara karışmış.
Daha önce kendilerini önemli bir bürokrat, politikacının ya

kını, ya da uzun zamandır ortalıklarda gözükmeyen bir akraba
olarak tanıtıp başkalarım dolandıran insanların hikâyelerini oku
muştum. Ama kendisini peygamber olarak tanıtıp başkalarını do
landırana ilk defa rastlıyorum.
Kayserililerin uyanık oldukları zaten herkesçe bilinir. Bu olayla

bir kere daha teyit edildi. Çorumlular için ise durum o kadar par
lak değil. Bu olaydan sonra Çorumlular da saflıkları ile anılmaya
başlayabilirler.
232 Murat Çokgezen

Fikir ve Zikir
Fındık üreticileri hükümetin yeni fındık strateji planını görüşmek

üzere Ankara'da toplanmış. Toplantıda söz alan Giresun Ziraat
Odası Başkanı Özer Akbaşlı, "serbest piyasa şartları oluşmadan
fındığın serbest piyasaya bırakılmaması gerektir” demiş.
Hükümetin yeni fındık strateji planına göre, TM O artık fındık

alımı yapmayacak, desteklenen ekim alanı sınırlanacak ve fındık
fiyatı piyasada belirlenecek. Tabiî bu kararlar yıllardır bir şekilde
ürettiği malı devlete satmaya alışmış fındık üreticilerini rahatsız
etmiş gözüküyor.
Akbaşlı nm sözleri de bunun bir yansıması. Piyasa koşullarının

oluşması için zaten devletin alım garantisinin kalkması gerekiyor.
Fındık fiyatı arz ve talep edenlerin doğrudan karşı karşıya gelme
si ile belirlenmeli. Yapılan da bu zaten. Benim anladığım Akbaşlı
"mevcut düzen değişmesin” diyecek ama dili varmıyor.

Öngörü Hürriyeti
Sakarya Üniversitesinde düzenlenen "Deprem Gerçeği ve Top

lumsal Bilinçlenme" konulu panelde söz alan Türkiye Jeofi
zik Kurumu Derneği Onursal Başkanı Prof. Dr. Ahmet Ercan
“İstanbul”da depremin eşik yılı 2 0 3 3 ’tür. 204 0 ile 2050 arası en
olası yıldır. En geç de 2 0 7 5 ’te deprem olacak" demiş.
Eğer bana "deprem uzmanları ile ekonomi uzmanlarının ortak

noktası nedir?" diye sorsalar, "öngörü yapma özgürlüğü” derdim.
Ekonomi uzmanına, örneğin, "Dolar ne kadar olacak?" diye sorar
lar. Zaten bu sorunun üç tane olası cevabı vardır: İner, çıkar ya da
aynı kalır. Ekonomi uzmanı bunlardan birini söyler. Eğer tahmin
tutmazsa bahanesi hazırdır: "Ben bu tahmini yaparken dikkate
aldıklarım dışındaki değişkenlerin sabit olacağını varsaymıştım.
Onlar değişti"
Deprem uzmanlarının işi ise daha kolay gözüküyor. Öngörü yap

manın hiçbir maliyeti yok. 2 0 7 5 ’te Profesör Ercan’ı ara ki bulasın.
234 Murat Çokgezen

Kapitalizm ve M utluluk
Slovenyacla Krka adlı bir ilâç firması, gelecek ay Viagra türü bir
ilacı piyasaya çıkaracağînı ve bu ilâcın orijinal üründen %30 daha
ucuz olacağını açıklamış.
Her ne kadar birçok kişi kapitalizm ve piyasa ekonomisinin sa

dece zenginlerin yararına olduğunu iddia etse de olgular bunun
tam tersini işaret ediyor. Başlangıçta sadece zenginlerin ulaşabi
leceği mallar çok kısa bir süre içinde sıradan insanların hayatının
vazgeçilmez bir parçası oluveriyor.
Daha önce radyo, televizyon, bilgisayar, cep telefonu gibi önce

sadece zenginlerin tüketebildiği, zamanla çok geniş kitlelerin ula
şabildiği mallara bir yenisi eklenmiş. Artık cinsel mutluluk da zen
ginlerin tekelinde değil.

Kabotaj mı, Sabotaj mı?
İstanbul Deniz Otobüsleri (İD O ) işletmesine Avrupa ve Kör

fez Ülkelerinden birçok talip varmış. Ancak Kabotaj Kanunu
İD O n u n yabancılara satılmasına cevaz vermiyormuş.
Kurulduğu tarihten bugüne, Anayasasını bile üç defa değiştiren

Türkiye Cumhuriyetinin deniz taşımacılığına hâlâ 1926 yılında
çıkmış bir yasa ile yön veriyor olması ne derece doğru bilmiyo
rum. Birçok siyasî tabuyu kıyasıya sorguladığımız bu dönemde
“İD O ’yu yabancılara satsak ne kaybederiz?” “Satın alan şirketin
bizi kendi vapurlarına bindirmeyip, bizi İstanbul Boğazını yüze
rek geçmeye zorlama ihtimâli var mı?” “Deniz taşımacılığında
benzer, kısıtlamalara sâhip olmayan ülkelerde denizcilik sektörü
Türkiye’den daha mı geri kalmış?” gibi soruları neden tartışılma
dığını çok merak ediyorum.
236 Murat Çokgezen

Siyasî Ahlak
Italyan telekız Patrizia DAddarionun elindeki ses kayıtları doğ

ruysa İtalya Başbakanı^Silvio Berlisconi, D Addario'ya. "Sana inşa
at imar izni veremem. Ama istersen seni Avrupa Parlementosu na
milletvekili adayı yapabilirim” demiş.
Buradan da bir kez daha anlaşılıyor ki, bizim siyasetçilerin Av

rupalIlardan öğreneceği çok şey var. Avrupalı siyasetçi telekıza
bile yerine getiremeyeceği vaadi vermiyor.
Bir iktisatçı Gazete Okuyor 237

fa •
İtibarlı M eslekler
26 Temmuz tarihli Habertürk gazetesinde yer alan habere göre gaze

teci Mehmet Faraç İstanbul'daki bir alışveriş merkezinde kendisinden
otopark parası isteyen ÎSPARK görevlileri ile kavga edip karakolluk
olmuş. Gazeteci Faraç San Basm Kartı sahibi olduğu için otoparktan
ücretsiz yararlanma hakkı olduğunu söylemesine rağmen otopark
görevlileri ücret almakta ısrar edince tartışma çıktığım söylemiş.
Sarı Basm kartı sahibi olanların otopark parası ödemekten muaf

olduklarını bilmiyordum. Bu haber vesilesi ile öğrendim ve hiçbir
anlam veremedim.
Benim fikrime göre, eğer bir gazeteci eğlence için bir alışve
riş merkezine gittiyse bunun parasını cebinden ödemesi gerekir.
Eğer bir haber yapmak için gitmişse, bu durumda da doğru olan,
park parasının diğer masraflar gibi çalıştığı basın kuruluşu tarafın
dan ödenmesidir.
Yıllarca bu memlekette herkesi, özellikle de politikacıları, bu

lundukları konumu kendi menfaatleri için kullanmakla eleştiren
gazetecilerin meslek itibarını üç kuruşluk otopark parasından yırt
mak için kullanıyor olmalarının beni üzdüğünü itiraf etmeliyim.
238 Murat Çokgezen

Ekim 2009
D e m o k ra tik A çılım I: P a ra n o y a
Son günlerin en önemli gündem maddesi "demokratik açılım” ya

da "Kürt açılımı”. Henüz ne olduğu pek belli olmasa da kamuo
yunda herkes bu açılımın sonuçlarını tartışıyor. En çok tartışılan
sonuçlardan biri de "ayrılık”. Bir grup bu açılım sonucunda belirli
bir bölgede yaşayan vatandaşlarımızın diğerlerinden ayrılmak is
teyeceğinden endişe ediyor. Bu yüzden "açılıma” karşı çıkıyor.
Ben bu görüşü "paranoya” olarak değerlendiriyorum. Paranoya

sözlüklerde "akılcı olmayan korku ve endişe” olarak tanımlanıyor.
Ben de bu "ayrılık teorisini” akılcı bulmuyorum. Çünkü ayrılaca
ğından endişe edilen bölge, ekonomiye yaptığı katkıdan daha fazla
ekonomiden pay alıyor. Ayrılık onların refahında düşüşe diğerlerinin
refahında ise yükselişe neden olacak. Neden ayrılmak istesinler ki?
Bence endişeye kapılması gereken karşı taraf. Asıl onların "Bu

açılım sonunda bölünme olur mu? Diğer bölgeler bizden ayrıl
mak isterler mi? diye endişe etmeleri gerekiyor.
240 Murat Çokgezen

D em okratik Açılım II: Kürtçe eğitim
Demokratik Açılım paketinin en önemli tartışma konularında

biri de Kürtçe eğitini Kendi adıma, ben insanların istedikleri dil
de eğitim yapmasından yanayım. Ancak şunu da düşünmeden
yapamıyorum: Diyarbakır'da biri İngilizce diğeri Kürtçe eğitim
yapan okul açılsa hangisine daha fazla talep olur? Eğer parası cep
lerinden çıksa kaç tane ebeveyn çocuğunu Kürtçe eğitim yapan
bir okula gönderir?

Bakan Kızı O lm ak Zor
22 Ağustos tarihli Habertürk gazetesinin haberine göre, Kültür ve

Turizm Bakanı Ertuğrul Günay'ın Anadolu Ajansı Dış Haberler
Servisinde çalışan kızı Pınar Günay da devletin dil öğrenmeleri
için yurt dışına gönderdiği 30 gazeteci arasına girmeyi başarmış.
Habertürk "başarı” olarak yorumlasa bile ben, birçok okuyu

cunun Pınar Güney'in başarısını aym şekilde yorumlamadığını,
“başarı”yı Bakan Baba ile ilişkilendirdiklerini düşünüyorum.
Daha önce de yazmıştım. Bir siyasetçinin çocuğu olmak çok zor

iş. Her başarınız ister istemez babanızın ya da anneniz ile ilişki-
lendirilir. Nobel ödülü bile alsanız, mutlaka biri çıkıp "Babasının
torpili ile aldı” der. Bunun önünü almak mümkün değildir.
Ancak siyasetçiler biraz daha dikkatli davranarak bu tip olay

ların önüne geçebilirler. Bence, devletle iş yapmaktan kaçınmak,
dikkat edilecek hususlardan biridir. Bir bakanın oğlu C oca-Colaya
genel müdür olsa çok fazla tepki almaz hatta alkışlanır ama hak
etmesine rağmen Sular İdaresine genel müdür olsa mutlaka arka
sında bir bit yeniği aranır.
242 Murat Çokgezen

Haberden okuduğuma göre başarılı gazeteciler bir sınavla b e
lirlenmişler ve üç aylık bir süre ile yurt dışına gönderileceklermiş.
Yani sonuçta çok büyük bir ödül yok. Bence, Pınar Güney yerini
yedekteki bir arkadaşına bırakıp, yurt dışına kendi parasıyla gitse
ve sadece yarışmada başarılı olma duygusuyla yetinse, hem kendi
si hem de babası çok şey kazanır.

Kurumsal Sosyal Reklam
Projesi
Hürriyet İK gazetesinin haberinde, Türkiye'de Kurumsal Sosyal So

rumluluk projesi adı altında yürütülen projelerin çoğunun pazarla
ma kaygısıyla yapıldığından şikayet edilmekte ve bu durumun uzun
dönemde şirketlerin zararına olduğu dile getirilmekteydi.
Kurumsal Sosyal Sorumluluk (K SS) son zamanların moda kavra

mı. Şirket yönetiminin sadece ortaklarına karşı sorumlu olduğunu
savunan geleneksel görüşe karşı ortaya çıkmış bir kavram. Şirket
lerin ortaklarına değil firmanın davranışlarından etkilenen herkese
(stakeholders) karşı sorumlu olduğunu iddia eden bir kavram.
Tabii ki bu çok sorunlu bir sorumluluk. Bir şirketin davranışla

rından etkilenenlerin sayısı o kadar fazla ki hepsine karşı sorum
luluklarını düşünse ona artık şirket değil 'hayır kurumu demek
gerekir. Etkilenenlerden hangisine öncelik verileceği bir başka
önemli sorun.
Hepsinden önemlisi, sosyal sorumluluk projesi maliyetleri art

tıran bir unsur. Bu nedenle şirketin birinci derecede sorumlu ol
duğu hissedarları böyle bir maliyete karları azaltamayacak ya da
arttırabilecek ise katlanmak istiyorlar. Sonuçta, her KSS projesi
244 Murat Çokgezen

şirkete kısa ya da uzun dönemde bir getirisi olan, bedeli tüketici
ler tarafından ödenen bir reklam harcaması gibi çalışıyor.
O yüzden şunun iyice bilinmesi gerekiyor: Şirketler hayır ku

rumu değildir. Tek sorumlulukları ortaklarına karşıdır. Tüketiciler
gönüllü olarak bu şirketlerin ürettikleri malları alıyorlarsa şirket di
ğerlerine karşı sorumluluklarım yerine getirmiş demektir. Şirketler
ortaklarının rızasıyla hayır işleri yapabilirler. Bunun dışında yapıla
cak her turlu KSS projesi ancak şirketin satışını arttıracak bir reklam
gibi etki yaptığı sürece şirket hissedarlarından kabul görecektir.

t
yeni
Ekonomi Türk
Ekonomide Hurafeler ve Gerçekler
İnan Doğan
978-975-251-009-8
% % /
?0/,
-
'
'\ | §f§
«PMr
” S ' r^ (e
k 3/1 h
%

Murat Cokgezen - Bir İktisatcı Gazete Okuyor

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Murat Cokgezen - Bir İktisatcı Gazete Okuyor

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bir İktisatçı Gazete Okuyor

Liberte Yayınları: 166

© Liberte Yayınları 2010

Mizampaj: İbrahim N. Ayyıldız Kapak ve İç Baskı: Can tekin Matbaası

liberteyayıngrubu ISBN: T7 û-c175-bE01-5cl-t,

1966 ela İstanbul'da doğdu. 1987 yılında İstanbul Üni­

Çalışmaları iktisadın girişimcilik; rekabet ve eğitim

Rahmetli dedeme özel sektörün posta hizmeti verebileceğim söy­

Bir İktisatçı Gazete Okuyor 15

Bu kitaptaki çalışmalar CNBC-e Business dergisinde 2007-

Bu vesile ile CNBC-e Business dergisi yönetimi ve çalışanlarına

Türk millî futbol takımının Avrupa'nın en küçük ülkelerinden,

Benim cevabım: Evet. Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya, İspan­

Birincisi, nüfus ne kadar fazla olursa futbolcu sayınız da o kadar

İkincisi, para ile ilişkili. Futbolcu topun değil paranın peşinden

Özetle, Malta futbolunun ne çok fazla seçeneği var ne de parası.

Bir İktisatçı Gazete Okuyor 19

Kapitalizmi seviyorum. Öyle bir sistem ki, kapitalistleri (istem e­

Kapitalizmi seviyorum ve son yıllarda çok tartıştığımız laik

Ramazan boyunca çeşitli türbelerde oruç açanların görüntüleri

Beni en çok şaşırtan “ev almak' dileği için gelenlerin çokluğuydu.

Bir İktisatçı Gazete Okuyor 21

Yukarıdaki başlık 19 Eylül tarihli Star gazetesinden. TÜ İK 'in

Aslında bu haberde yapılan karşılaştırmanın pek bir anlamı

Ben aşağıda 1994 ve 2006 yıllarına ilişkin bütçe anketlerini kar­

G ıd a v e A lk o ls ü z İçec ek le r 32.8 24.8

A lk o llü İçe c e k le r-S ig a ra -

K o n u t v e k ira 22.8 27.2

Ev eşyası 9.0 6.2

S a ğ lık 2.6 2.2

U la ş tırm a 8.8 13.1

H a b e rle ş m e ^ 1.8 4.2

K ü ltü r, e ğ le n c e 2.3 2.2

E ğ itim h iz m e tle r i 1.4 2.1

Ç e ş itli m a l v e h iz m e tle r 3.7 4.0

- Gıda harcamalarının bütçemiz içindeki payı azalmış. Bunun

- Daha fazla sigara içki içiyoruz. (Bu kötü haber)

- Giyim harcamalarının da bütçemiz içindeki payı azalmış. Bu­

Bir İktisatçı Gazete Okuyor 23

- Eğitime artık daha fazla para harcıyoruz. Eğitim sistemi sınav­

- Veee... Türkler artık daha fazla eğlenceye para harcıyorlar. Eğ­

Böyle bakınca görüntü farklı değil mi?

- Baba “Globalleşme' nedir?

Bir İktisatçı Gazete Okuyor 25

Forbes klâsik Amerikalı zenginler listesini yayınladı. Bizim gaze­

Gazeteden sonra bir de Forbes m web sitesine girip ilk 25 e bak­

- İlk 2 5 ’in % 68'i evli. Demek k i ,"Nikahta keramet var

- Ortalama çocuk sayısı 2,44. Demek ki, "Çocuğu veren Allah

- Yaş ortalaması 68,28. Demek ki, “Sabrın sonu selamet’

- %68’i üniversite mezunu. Demek ki, “Eğitim şart'

- % 60’ı servetini kendisi çalışarak yapmış. Demek ki, “N azar

Alman elektromarket (bu kavram da Türkçemize hayırlı olsun)

Daha bu haberler soğumadan Media Markt bir başka haberle

Rekabet yasaları böyledir işte. Fiyatları düşürürsün, "Haksız

Bir İktisatçı Gazete Okuyor 27

ikinci haberde ise Adıyaman Sanayi ve Ticaret Odası başkam

Ezelden beri devletin kumarı neden yasakladığını hiç anlaya­

Kocaman insanların çocuk yerine konması, devletin vatanda­

Devletin, yasal olsa, trilyonlarca lira vergi toplayacağı bir faali­

Umarım devlet, hiç olmazsa Adıyamanlıları, adam yerine koyar

Bir İktisatçı Gazete Okuyor 29

Son yirmi yıl içinde devletin ekonomiden elini çekmesi gereği

Ülkemizde Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜ K ) adında bir

Geçen ayın en ilginç vakalarından biri RTÜK başkanı Zahid

1966 ela İstanbul'da doğdu. 1987 yılında İstanbul Üni

Rahmetli dedeme özel sektörün posta hizmeti verebileceğim söy

Benim cevabım: Evet. Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya, İspan

Kapitalizmi seviyorum. Öyle bir sistem ki, kapitalistleri (istem e

Ben aşağıda 1994 ve 2006 yıllarına ilişkin bütçe anketlerini kar

- Giyim harcamalarının da bütçemiz içindeki payı azalmış. Bu

- Eğitime artık daha fazla para harcıyoruz. Eğitim sistemi sınav

- Veee... Türkler artık daha fazla eğlenceye para harcıyorlar. Eğ

Forbes klâsik Amerikalı zenginler listesini yayınladı. Bizim gaze

Gazeteden sonra bir de Forbes m web sitesine girip ilk 25 e bak

Ezelden beri devletin kumarı neden yasakladığını hiç anlaya

Kocaman insanların çocuk yerine konması, devletin vatanda

Devletin, yasal olsa, trilyonlarca lira vergi toplayacağı bir faali

- Yayıncıların belirli zaafları olduğu doğrudur ama onları denet

- Acaba hayatımızda RTÜK olmasa bundan daha kötü prog

Başbakan Erdoğan'ın cumhurbaşkanının halk tarafından seçilme

Halen uygulanmakta olan temsilî demokraside vatandaşlar görüş

- Temsilcinizi seçtikten sonra belirli bir süre (4-5 yıl) değiştir

- Temsilcinizin seçilmeden önceki vaatleri ile seçildikten sonra

Ancak teknolojik gelişmeler doğrudan katılımın maliyetini gi

Öyleyse kendimizi gerçekten doğrudan demokrasi ve referan

Öncelikle otobüslerin bedava olması vatandaşın işini kolaylaştırmı

İkinicisi, Türkiye'de hâlâ otom obil sahibi olmak nispeten yük

8 Ekim tarihinde Akşam gazetesinde yer alan habere göre sigorta

Geçtiğimiz ay hukuk tartışmaları ile geçti. Kuşkusuz en önemli tar

Yazıdan anlaşılana göre bu sınıflamaya giren işletmelerde çalı

Hukuk yoluyla ekonomik kararlara müdahalenin bireyler ve fir

Bir ülkede yaşayanların haklarını koruyan etkin bir hukuk sis

26 Ekim tarihli Sabah gazetesindeki haberde “Ekmek çalan

- Haklarında İstanbul 2. Ağır Ceza M ahkem esinde “yağma” su

- Yargıtay 6. Ceza Dairesi verdiği emsâl kararda, “malın değeri

- Ne bu haberi yazan gazeteci ne de gazetenin editörü yazılan ha

- Demek ki Türk hukukunun adâlet anlayışına göre ihtiyacı ol

değil dışardan müdahalelerle sunî farklılıklar yaratmamaktır. Çu

Richard Layard Mutluluk isimli kitabında, Harvarda yürütü

Bence iki açıklama var: Birincisi, en büyük kulüplerimiz bile “Pro