Rozwój handlu.

Przemiany kapitalistyczne

Wprowadzenie
Przeczytaj
Audiobook
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Wiek XVI–XVIII w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa

1999, s. 73.
Źródło: Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów źródłowych, oprac. S. Cynarski,
Kraków 1981, s. 20.
Źródło: Uwagi Filipa Sasse o handlu lewantyńskim (1577), [w:] Historia powszechna 1500–
1648. Wybór tekstów źródłowych, oprac. S. Cynarski, Kraków 1981, s. 26.
Źródło: List agenta Fuggerów z Amsterdamu z 24 lipca 1599 roku o handlu holenderskim z
Indiami, [w:] Stanisław Cynarski, Historia powszechna 1500-1648. Wybór źródeł, Kraków
1981, s. 26.
Źródło: Afryka w gospodarce światowej XVI–XVII wieku, [w:] Bronisław Nowak, Europa i
świat w początkach epoki nowożytnej, t. 1, red. A. Mączak, Warszawa 1991, s. 321.
Źródło: Lodovico Guicciardini, Opis Niderlandów, Antwerpia 1568 , [w:] Teksty źródłowe do
nauki historii w szkole. Odrodzenie, t. 14, oprac. L. Szczucki, J. Tazbir, Warszawa 1960, s. 3.
 Rozwój handlu. Przemiany kapitalistyczne

Pierwszy budynek Royal Exchange, rycina z XVII wieku.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Jednym z celów wypraw morskich końca XV w. było poszukiwanie nowej drogi do Indii,
pozwalającej na ominięcie licznych pośredników w handlu ze Wschodem. Cel ten osiągnęli
Portugalczycy, którzy wytyczyli inny szlak – wokół kontynentu afrykańskiego. Jednocześnie
odkrycie Ameryki otworzyło przed Europejczykami całkiem odmienny obszar eksploatacji
gospodarczej i nowe trasy handlowe. Odkrycia te były zasługą podróżników i zdobywców
w służbie królów Hiszpanii i Portugalii – państw, które do tej pory odgrywały marginalną
rolę w gospodarce europejskiej.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele
Opiszesz funkcjonowanie takich form organizacji handlu jak giełda, hurtownie oraz
kompanie handlowe.
Wyjaśnisz, na czym polegały różnice między rzemiosłem cechowym, nakładem oraz
manufakturą rozproszoną i manufakturą scentralizowaną.
Ocenisz, jakie znaczenie dla gospodarki, ale i mieszkańców Europy miało wytyczenie
nowych szlaków handlowych.
Przeczytaj

Nowe centra i szlaki handlowe

Wielkie odkrycia geograficzne przyczyniły
się do radykalnych zmian w handlu –
prawdziwej rewolucji handlowej. Dotyczyły
geografii handlu europejskiego, asortymentu
towarów oraz organizacji wymiany
towarowej. Odkrycie i skolonizowanie
Ameryki oraz odkrycie nowej drogi do Indii,
wiodącej dookoła Afryki, osłabiło handel
lewantyński, w handlu bałtyckim zmalało
znaczenie Hanzy oraz niektórych portów
hanzeatyckich. W efekcie podupadły miasta Port w Antwerpii narysowany w 1520 r. przez
włoskie i zmniejszyło się znaczenie miast Albrechta Dürera. W jaki sposób położenie miasta
hanzeatyckich, takich jak np. Lubeka, Kolonia sprzyjało jego rozwojowi handlowemu?
czy Sztokholm. Rozwijały się natomiast Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

ośrodki handlowe i porty nad Atlantykiem:

Lizbona w Portugalii, Kadyks i Sewilla w Hiszpanii oraz Antwerpia w Niderlandach.

Rozwój gospodarki światowej.

Źródło: Contentplus sp. z o. o. na podstawie xxxxx, Nowa Era, s. xx, licencja: CC BY-SA 3.0.

Handel trójkątny to określenie na przepływ towarów
i ludzi na Atlantyku, który rozpoczął się w połowie XVI
wieku. Polegał on na wywozie wyrobów
produkowanych w Europie (m.in. broni, tkanin) do
Afryki. Tam wymieniano je na niewolników, którzy
wiezieni byli do Ameryki, do pracy na plantacjach.
Towary z plantacji (m.in. cukier, bawełna czy tytoń) były
z kolei sprowadzane do Europy i sprzedawane.
Źródło: Al MacDonald, Jon C, Wikimedia Commons, licencja:
CC BY-SA 3.0.
W XVI w. bardzo mocno rozszerzył się
asortyment towarów. Do Europy
sprowadzano przede wszystkim korzenie,
czyli przyprawy: pieprz, cynamon,
goździki, gałkę muszkatołową, ryż, a także
kawę, herbatę, opium czy indygo. Ilość
importowanych towarów szybko się
zwiększała, dzięki czemu ich cena obniżała
się. Było to możliwe z jednej strony dzięki
rosnącej liczbie okrętów i powiększaniu się
ich ładowności, z drugiej zaś dzięki
zakładaniu nowych plantacji w koloniach
i masowej produkcji. Niższe ceny
powodowały, że w Europie poszerzał się
krąg nabywających je konsumentów. Z kolei
z Europy do Ameryki eksportowano wiele
artykułów rzemieślniczych: tkaniny,
wyroby metalowe, broń i narzędzia. Do
krajów azjatyckich, w których europejska
produkcja rzemieślnicza nie zdobyła
uznania, systematycznie wywożono przede
wszystkim złoto oraz niewielkie ilości
sukna.

Indygo – ciemnoniebieski barwnik – aż do końca XIX w. pozyskiwano tylko naturalnie. Zdjęcie przedstawia
próbkę przechowywaną na Uniwersytecie Technicznym w Dreźnie. Jak myślisz, z jaką odzieżą indygo kojarzy się
dzisiaj najczęściej?
Źródło: Shisha-Tom, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Wyjątkowego znaczenia gospodarczego nabrał handel niewolnikami sprowadzanymi

z Afryki. Najwcześniej z pracy niewolników korzystali Portugalczycy, którzy prowadzili
gospodarkę plantatorską na wyspach atlantyckich – Maderze i Wyspach Zielonego
Przylądka. Nieco później Hiszpanie zaczęli dostarczać afrykańskich niewolników do pracy
w swoich koloniach w Ameryce (patrz tabela).

Napis pod ilustracją: „Grupa jeńców prowadzona do niewoli”. Niewolnik traktowany był jak przedmiot –
właściciel mógł go zmusić do pracy ponad siły, sprzedać, ukarać, a nawet zabić, nie ponosząc konsekwencji
swoich czynów. Nie oszczędzano nawet dzieci, które również musiały pracować fizycznie. Zwróć uwagę na
uzbrojenie łowców czarnej siły roboczej.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 4.0.

Wywóz niewolników z Afryki w latach 1451–1700 w tys.

Wyspy Ameryka
Lata Europa Brazylia Antyle Razem
atlantyckie hiszpańska

1450‐1500 25,0 8,5 - - - 33,5

1501‐1550 20,0 53,8 - 12,5 - 86,3

1551‐1600 3,8 38,8 50,0 62,5 - 155,1

1601‐1650 0,6 18,8 200,0 127,5 23,2 370,1

1651‐1700 0,6 5,1 360,0 165,0 440,3 971,0

Ogółem 50,0 125,0 610,0 367,5 463,5 1 616,0

Porównaj tendencje w wywozie niewolników do Europy oraz Brazylii i Ameryki

hiszpańskiej.

Źródło: Afryka w gospodarce światowej XVI–XVII wieku , [w:] Bronisław Nowak, Europa i
świat w początkach epoki nowożytnej, t. 1, red. A. Mączak, Warszawa 1991, s. 321.
Rewolucja w organizacji handlu
Poważne zmiany zaszły w organizacji handlu, ale dotyczyły głównie handlu
międzynarodowego. Cechą charakterystyczną XVI‐wiecznej gospodarki było przenikanie
się działalności handlowej z finansową. Zjawiskiem dość powszechnym byli kupcy, którzy
udzielali kredytu, oraz bankierzy inwestujący w handel, zwłaszcza hurtowy. W XVI w.
ogromną rolę gospodarczą odgrywały powszechne już w średniowieczu doroczne
jarmarki towarowe. Największe z nich ściągały kupców z różnych stref gospodarczych. Na
przykład we Frankfurcie nad Menem interesy robili kupcy z Kolonii, Norymbergi
i Augsburga z kupcami z Holandii i Włoch. Handlowano tam m.in. angielską i niderlandzką
wełną, włoskim jedwabiem, sprowadzanymi przez porty holenderskie towarami
kolonialnymi oraz miedzią i skórami wołowymi przywożonymi z Węgier. Rosło również
znaczenie jarmarków lipskich, a to ze względu na lokalizację miasta na przecięciu szlaków
handlowych z północy na południe i ze wschodu na zachód. Wkrótce jednak znaczenie
jarmarków zaczęło maleć na korzyść nowej formy organizacyjnej, jaką był handel hurtowy,
który polegał na skupowaniu dużych ilości określonego produktu i odsprzedawaniu go do
punktów handlu detalicznego. Opierał się on na istnieniu stałych, wyspecjalizowanych
składów towarowych. W Kadyksie i Lizbonie powstały największe składy bawełny,
a w Moguncji – wina francuskiego. Jednak najważniejszym skupiskiem tego rodzaju składów
stał się Amsterdam, który swoją pozycję zawdzięczał znakomicie prosperującemu handlowi
holenderskiemu. Amsterdam był najważniejszym portem w handlu zbożem - najbardziej
masowym towarem ówczesnego obrotu towarowego.

Bankier z żoną – obraz olejny na desce autorstwa Quen na Massysa namalowany w 1514 r. Zwróć uwagę na
przedmioty trzymane przez mężczyznę i kobietę.
Źródło: Wikimedia Commons; DIRECTMEDIA Publishing GmbH, domena publiczna.

W silnych ośrodkach handlowych zaczęły powstawać giełdy. Były to wyraźnie

wyodrębnione miejsca spotkań kupców, bankierów i maklerów. We Włoszech takie giełdy
tworzono już w XIV w., a z czasem zaczęto wznosić przeznaczone dla nich murowane
siedziby. W reprezentacyjnym gmachu Nowej Giełdy w Amsterdamie każdego dnia interesy
robiło ok. 4,5 tys. osób, obsługiwanych przez ok. 1000 maklerów. Rozwijał się rynek
pieniężny, rynek kredytowy i rynek papierów wartościowych. W obrocie towarowym
i pieniężnym coraz większą rolę odgrywał znany już w średniowieczu weksel.

Renesansowy ratusz w Antwerpii. To właśnie w Antwerpii w 1531 r. powstała giełda, którą uważa się za
pierwszą tego typu instytucję na świecie.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Odkrycia geograficzne, wytyczenie

nowych szlaków żeglugowych oraz szybki
rozkwit handlu międzykontynentalnego
przyczyniły się także do powstania
kompanii handlowych. Ich celem było
zmonopolizowanie handlu dalekosiężnego,
czyli wykluczenie konkurencji
i zapewnienie sobie wyłączności,
z określonymi regionami gospodarczymi.
Pierwsze kompanie handlowe założyli
Anglicy, wkrótce w ich ślady poszli
Holendrzy. Największe znaczenie odegrały
założona w 1600 r. Angielska Kompania
Wschodnioindyjska, która kontrolowała
cały angielski handel z Indiami, a ponadto
Monety wydawane przez Holenderską Kompanię
miała swoje faktorie w Hongkongu
Wschodnioindyjską.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.5.
i Singapurze, oraz utworzona dwa lata
później Holenderska Kompania
Wschodnioindyjska. Ta ostatnia jako pierwsza w historii zgromadziła kapitał, sprzedając
akcje. Szybko stała się potężną siłą gospodarczą i polityczną. W drugiej połowie XVII w.
posiadała 150 statków handlowych i 40 okrętów wojennych, zatrudniała 50 tys. urzędników
i utrzymywała 10 tys. żołnierzy.

Początki kapitalistycznej organizacji pracy

Pod koniec średniowiecza rzemiosło cechowe, którego podstawową formą organizacyjną
był niewielki rodzinny zakład rzemieślniczy, zyskało konkurencję. Zaczął rozpowszechniać
się bowiem system nakładczy. Polegał on na tym, że inwestor – nazywany nakładcą –
finansował i organizował całą produkcję, a następnie zajmował się jej sprzedażą. Pracę
nakładczą wykonywali w mieście biedniejsi rzemieślnicy, którym brakowało kapitału na
zakup surowca. Podejmowali się jej również we własnych domach biedniejsi mieszkańcy
wsi, najczęściej zimą, gdy nie było prac polowych. Taka produkcja, organizowana
w systemie chałupniczym, pozwalała nakładcom na obejście ograniczeń cechowych.

Rzemieślnik podczas pracy, anonimowa ilustracja z 1451 r. Jaki zawód wykonuje postać przedstawiona na
ilustracji? Uzasadnij odpowiedź, uwzględniając narzędzia i surowiec, których używa.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Chałupnicy swoją pracę wykonywali za z góry ustalone, niezbyt wysokie wynagrodzenie,

a zysk z produkcji zatrzymywał dla siebie nakładca. Bardziej zaawansowaną formą produkcji
była manufaktura, która występowała w dwóch postaciach: manufaktury rozproszonej
i manufaktury scentralizowanej. W pierwszym przypadku początkowe etapy produkcji
wykonywano w domach chałupników, a w pomieszczeniu wspólnym tylko końcowe.
Surowiec, a często również narzędzia dostarczał chałupnikom inwestor. Manufaktura
scentralizowana była już formą bardzo zaawansowaną. Cały proces produkcji przebiegał
w jednym pomieszczeniu, co sprzyjało zwiększeniu wydajności pracy. Pozwalał bowiem na
podział całej produkcji na etapy, w wykonywaniu których poszczególni pracownicy mogli
się wyspecjalizować i osiągnąć wyższy poziom biegłości.

Szewcy przy pracy na drzeworycie autorstwa Josta Ammana, pochodzącym z Das Ständebuch (Księgi ustaw)
z 1568 r. W jaki sposób podzielono tu pracę?
Źródło: Jost Amman, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Zebranie wszystkich pracowników w jednym pomieszczeniu zwiększało nadzór zarówno

nad tempem pracy, jak i jej jakością. Jednocześnie podział produkcji na etapy pozwalał na
zmniejszenie liczby kompletów narzędzi i bardziej efektywne ich wykorzystanie, a to
przyniosło inwestorom znaczne oszczędności. Wreszcie skupienie całego procesu
produkcyjnego w jednym miejscu spowodowało, że właściciele manufaktur częściej
instalowali koła wodne i wiatraki jako źródła energii.
Nakład i manufaktura doprowadziły do wzrostu wydajności pracy, przyczyniły się do
obniżenia kosztów produkcji, a tym samym do obniżenia cen produktów. Dzięki temu
wyroby stały się dostępne dla większej grupy członków ówczesnego społeczeństwa.
Pompa górnicza wg drzeworytów z dzieła Georgiusa Agricoli De re metallica z 1556 r. Do czego służyło
przedstawione na ilustracji urządzenie?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Słownik
giełda

(z niem. Gilde – cech) organizacja mająca na celu ułatwienie transakcji kupna‐sprzedaży

oraz ustalanie właściwej w danej chwili ceny określonego towaru
jarmark

(z niem. Jahrmarkt – targ doroczny) jedna z podstawowych form wolnego handlu

w średniowiecznej i nowożytnej Europie; jarmarki organizowano co roku w celu
prowadzenia międzystrefowej wymiany towarowej z udziałem kupców zajmujących się
handlem hurtowym
kompania handlowa

(z franc. compagnie) w epoce nowożytnej spółka założona w celu prowadzenia handlu

zamorskiego; najsłynniejszą kompanią handlową była Angielska Kompania
Wschodnioindyjska, powstała w 1600 r.; w XIX w. zarządzała Indiami w imieniu Korony
Brytyjskiej
makler

(z niem. Makler – pośrednik) osoba zawodowo zajmująca się pośrednictwem

w transakcjach kupna i sprzedaży papierów wartościowych
manufaktura
(z łac. manus – ręka, facere – robić, działać) wczesnokapitalistyczne przedsiębiorstwo
przemysłowe stosujące podział pracy przy ręcznej produkcji; manufaktury dzieliły się na
rozproszone i scentralizowane; manufaktury rozproszone składały się z kilku drobnych
warsztatów podlegających jednemu kierownictwu, a manufaktury scentralizowane
skupiały robotników w jednym miejscu
nakład

produkcja gotowych wyrobów lub półfabrykatów, wykonywana we własnym

pomieszczeniu i własnymi narzędziami chałupnika dla nakładcy, będącego
organizatorem, dostawcą surowców i pośrednikiem między wytwórcą a rynkiem zbytu
plantacja

wielka własność ziemska, na której uprawia się jedną roślinę; funkcjonowanie plantacji
zakładanych w czasach kolonialnych najczęściej opierało się na pracy niewolniczej
weksel

(z niem. Wechsel – zamiana, wymiana) dokument wystawiony na specjalnym blankiecie,

stanowiący pisemne zobowiązanie do zapłacenia określonej osobie podanej w nim sumy
pieniędzy
indygo

(hiszp. indigo, z łac. indicum – granatowa farba, od gr. indikos – indyjski) ciemnobłękitny
barwnik, otrzymywany np. z liści indygowca barwierskiego, tropikalnej rośliny rosnącej
m.in. w Indiach
handel lewantyński

prowadzony w średniowieczu oraz czasach nowożytnych handel między Europą

a Lewantem, czyli terenami leżącymi na azjatyckim wybrzeżu Morza Śródziemnego,
a pośrednio także z Dalekim Wschodem
rynek pieniężny

segment rynku finansowego, na którym dokonuje się obrotu krótkoterminowymi

instrumentami finansowymi o pierwotnym terminie wykupu poniżej 1 roku.
Przedmiotem obrotu są krótkoterminowe kredyty i lokaty międzybankowe oraz papiery
dłużne o terminie zapadalności krótszym niż rok.
Rynek kredytowy

rynek, którego instrumentem finansowym jest kredyt bankowy. Dla pożyczkobiorców,

którzy nie mają dostępu do rynku pieniężnego i kapitałowego, rynek kredytowy jest
miejscem, gdzie pozyskują fundusze potrzebne na cele inwestycyjne i obrotowe.
Giełda papierów wartościowych

rynek regulowany, na którym dokonuje się transakcji kupna‐sprzedaży instrumentów

finansowych dopuszczonych do obrotu; przede wszystkim zbywalnych papierów
 wartościowych (np. akcji, obligacji) oraz instrumentów pochodnych (np. kontraktów
terminowych i opcji).

Słowa kluczowe
Lizbona, Kadyks, Sewilla, Antwerpia, plantacja, niewolnicy, jarmarki, Amsterdam, giełda,
Holenderska Kompania Wschodnioindyjska, akcje, Angielska Kompania Wschodnioindyjska,
rzemiosło cechowe, system nakładczy, nakładca, system chałupniczy, manufaktura,
manufaktura rozproszona, manufaktura scentralizowana

Bibliografia
Wielka historia świata. Tomy 1‐12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności);
Świat Książki 2004‐2006.

Wielka historia Polski, tomy 1‐10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‐2019.

E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po

metodach aktywizujących, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011.
Audiobook

Polecenie 1

Zapoznaj się z audiobookiem i określ, w jaki sposób odkrycia geograficzne z przełomu XV i XVI
w. wpłynęły na rozwój Antwerpii.

Twoja odpowiedź

Audiobook można wysłuchać pod adresem: h ps://zpe.gov.pl/b/PlRpFMrgN

Lodovico Guicciardini o gospodarczej roli Antwerpii w XVI w.

Miasto utrzymuje się głównie z handlu i swój dobrobyt oraz sławę w znacznej mierze
zawdzięcza cudzoziemskim kupcom. Zaznaczę po pierwsze, że niezależnie od
tutejszych mieszkańców i ludzi przyjeżdżających z innych miejscowości, a także
licznych kupców z Francji, których tutaj w czasie pokoju bywa bardzo dużo, w
Antwerpii zamieszkuje stale ponad 1000 kupców, należących do sześciu różnych
narodowości i przebywających w tym mieście tak w czasie wojny, jak i pokoju. Wśród
kupców tych są także główni agenci zagranicznych kupców: Niemcy, Duńczycy z
Hanzeatami, Włosi, Hiszpanie, Anglicy i Portugalczycy […].

Miejscowi i przyjezdni kupcy dokonują tu ogromnych transakcji finansowych, tak z

wekslami i zastawami, jak i z towarem […]. Istota transakcji wekslowych polega na tym,
że w Antwerpii biorą lub pożyczają pewną sumę pieniędzy, którą następnie muszą
zwrócić albo też otrzymają we Włoszech lub gdzie indziej […]. Transakcję tę wymyślono
wyłącznie w celu usprawnienia handlu, ale przewrotność wielu kupców, szczególnie
najbogatszych, nie poprzestając na tym ze skąpstwa, chciwości i ciągłego dążenia do
wielkich zysków spaczyła tę uczciwą transakcję. Oni bowiem, to dając pieniądze, to
znów zabierając poważne sumy z giełdy, powodują brak stabilizacji na rynku
pieniężnym, podczas gdy inni ponoszą straty.

Na podstawie: Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów źródłowych, oprac. S. Cynarski, Kraków
1981, s. 20.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Audiobook można wysłuchać pod adresem: h ps://zpe.gov.pl/b/PlRpFMrgN
 Fragment relacji nuncjusza Juliusza Ruggieriego z 1568 roku

Polska prowadzi handel nie tylko z sąsiadami, lecz i odleglejszymi krajami. Całe atoli
prawie handlu skupienie jest w Gdańsku, porcie nad Morzem Bałtyckim, należącym do
króla polskiego. W miesiącu sierpniu odbywa się tu wielki jarmark od św. Dominika
czternaście dni i dłużej trwający, na który zbierają się Niemcy, Francuzi, Flamandy,
Anglicy, Hiszpanie, Portugalczycy i wtedy zawija do portu przeszło 400 okrętów
naładowanych winem francuskim i hiszpańskim, jedwabiem, oliwą, cytrynami,
konfiturami i innymi płodami hiszpańskimi, korzeniami portugalskimi, cyną i suknem
angielskim. Zastają w Gdańsku magazyny pełne pszenicy, żyta i innego zboża, lnu,
konopi, wosku, miodu, potażu, drzewa do budowy, solonej wołowiny i innych
drobniejszych rzeczy, którymi kupcy rozładowane swoje okręty na powrót ładują, co się
odbywa w pierwszych ośmiu dniach jarmarku, a w ostatnich ośmiu i przez cały rok
przybywają do tego miasta nie tylko kupcy krajowi, ale wiele innych osób dla opatrzenia
swych sklepów lub domów w wino, sukna, korzenie i inne potrzebne rzeczy. Zboże zaś
i inne płody zbywające od potrzeb krajowych spławiają do Gdańska na wiosnę i
przedają hurtem kupcom gdańskim, którzy składają je w swych magazynach na
następny jarmark, a że oni tylko sami mogą prowadzić ten handel, są niezmiernie
bogaci i nie masz miasta, z którego by król polski mógł mieć więcej pieniędzy.

Na podstawie: Wiek XVI–XVIII w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1999, s. 73.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 2

Wskaż najważniejsze różnice między handlem antwerpskim a handlem gdańskim.

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Wymień towary, którymi handlowano w Gdańsku.

Twoja odpowiedź
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 醙

Rozwiąż krzyżówkę.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

1. Średniowieczna korporacja zrzeszająca kupców.

2. Zamorski ośrodek handlowy.
3. Papier wartościowy, który zobowiązuje wystawcę do opłacenia oznaczonej w nim sumy
na rzecz wierzyciela.
4. Forma organizacji produkcji, często utożsamiana z chałupnictwem.
5. Miasto i ważny port hiszpański.
6. Zakład produkcyjny, w którym produkcja masowa produktu końcowego odbywa się
ręcznie i w jednym pomieszczeniu.
Ćwiczenie 2 輸

Wskaż dwie cechy charakterystyczne manufaktury scentralizowanej.

 Wprowadzenie technologicznego podziału pracy.

 Wszystkie etapy produkcji wykonywane są w jednym miejscu.

 Zasadnicza część produkcji odbywa się w domach pracowników.

 Zastosowanie maszyn zastępujących pracę robotników.

Ćwiczenie 3 輸

Uzupełnij zdania.

Holenderska Kompania Wschodnioindyjska zgromadziła kapitał, sprzedając .

Rywalizowała ona o wpływy z Kompanią Wschodnioindyjską, która powstała w 1600 r. w
.

Rosji weksle akcje Anglii Hiszpanii

Ćwiczenie 4 輸

Spośród wymienionych zaznacz miasta, które zyskały dzięki otwarciu atlantyckich szlaków
handlowych.

Miasta, które zyskały dzięki otwarciu atlantyckich szlaków handlowych: Aleksandria, 

Antwerpia,  Florencja,  Kadyks,  Lizbona,  Sewilla, 

Stambuł,  Wenecja  .
Ćwiczenie 5 醙

Przeczytaj tekst źródłowy i na jego podstawie oraz wiedzy własnej wykonaj zamieszczone pod
nim polecenia.

“ Lodovico Guicciardini, Opis Niderlandów,

Antwerpia 1568

Antwerpia w XVI w.

Miasto utrzymuje się głównie z handlu i swój dobrobyt oraz sławę

w znacznej mierze zawdzięcza cudzoziemskim kupcom. Zaznaczę po
pierwsze, że niezależnie od tutejszych mieszkańców i ludzi
przyjeżdżających z innych miejscowości, a także licznych kupców
z Francji, których tutaj w czasie pokoju bywa bardzo dużo, w Antwerpii
zamieszkuje stale ponad 1000 kupców, należących do sześciu różnych
narodowości i przebywających w tym mieście tak w czasie wojny, jak
i pokoju. Wśród kupców tych są także i główni agenci zagranicznych
kupców: Niemcy, Duńczycy z Hanzeatami, Włosi, Hiszpanie, Anglicy
i Portugalczycy […]. Miejscowi i przyjezdni kupcy dokonują tu
ogromnych transakcji finansowych, tak z wekslami i zastawami, jak
i z towarami […].

Istota transakcji wekslowych polega na tym, że w Antwerpii biorą lub

pożyczają pewną sumę pieniędzy, którą następnie muszą zwrócić, albo
też otrzymają we Włoszech lub gdzie indziej […]. Transakcję tę
wymyślono wyłącznie w celu usprawnienia handlu, ale przewrotność
wielu kupców, szczególnie najbogatszych, nie poprzestając na tym ze
skąpstwa, chciwości i ciągłego dążenia do wielkich zysków, spaczyła tę
uczciwą transakcję. Oni bowiem, to dając pieniądze, to znów zabierając
poważne sumy z giełdy, powodują brak stabilizacji na rynku pieniężnym,
podczas gdy inni ponoszą straty.
 Źródło: Lodovico Guicciardini, Opis Niderlandów, Antwerpia 1568, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole.
Odrodzenie, t. 14, oprac. L. Szczucki, J. Tazbir, Warszawa 1960, s. 3.
Określ, czy poniższe zdanie jest zgodne z prawdą, a następnie uzasadnij swoją odpowiedź.

Autor źródła zarzuca bogatym przedsiębiorcom, że swoimi spekulacjami zaburzają funkcjonowanie giełdy.

Prawda

Uzasadnienie
Ćwiczenie 6 醙

Przeczytaj tekst źródłowy i wykonaj zamieszczone pod nim polecenia.

“ List agenta Fuggerów z Amsterdamu z 24 lipca

1599 roku o handlu holenderskim z Indiami

Z ośmiu holenderskich statków, które czternaście i pół miesiąca temu

wypłynęły stąd do Indii po towary korzenne, przybyły w tym tygodniu
cztery. Są bardzo bogato załadowane. Ich największym ładunkiem jest
pieprz w ilości trzystu łasztów, co powinno dać ponad 4000 beli. Reszta
to inne towary korzenne, jak goździki, kwiat muszkatołowy, muszkat,
cynamon itd. Statki mają ładowność 225, 215, 70 i 40 łasztów.
Pozostałe cztery statki z wojskiem zostawili na wyspie Banka. Popłynęły
one na Molukki i powinny przypłynąć za kilka miesięcy. Uważa się to
tutaj za niebywałą nowinę dziwiąc się, że statki te odbyły tę podróż
w tak krótkim czasie. Siedem miesięcy płynęły do Indii Wschodnich,
a dwa pozostały na wyspie Banka. Tam zostały załadowane i wróciły
w ciągu pięciu i pół miesiąca. W tak krótkim czasie nigdy nie pokonali tej
trasy Portugalczycy.

Indianie z Banki handlowali z nimi w pełnej przyjaźni, a Holendrzy

zapłacili za szkody, jakie im wyrządzili przed trzema laty. W tym czasie
trzy galery portugalskie napadły na miasto Baneam, ale dzięki
holenderskiej pomocy Indianie zabili ośmiuset Portugalczyków,
a pozostałych wraz ze statkami zatrzymali w niewoli. Jako że właśnie
temu ludowi ta podróż morska tak się poszczęściła, będą podejmować
następne, i jeśli król Hiszpanii nie będzie miał się na baczności i nie
przeszkodzi tym podróżom, może to z czasem przynieść znaczne szkody
królestwu Portugalii i Wenecjanom. Statki te oceniane są na trzy razy po
sto tysięcy funtów flamandzkich. Będą one corocznie w handlu
towarami korzennymi wyznaczać nowy porządek i niejednemu
przestawią kompas. Państwa holenderskie chcą znów wysłać te statki
 z powrotem do Indii i wyprawić do króla Banki swego posła. Król
Hiszpanii musiałby przeszkodzić temu siłą, w przeciwnym razie one
nigdy z tego nie zrezygnują.

Źródło: List agenta Fuggerów z Amsterdamu z 24 lipca 1599 roku o handlu holenderskim z Indiami, [w:] Stanisław
Cynarski, Historia powszechna 1500-1648. Wybór źródeł, Kraków 1981, s. 26.

Wymień państwa, dla interesów których, zdaniem autora, działalność handlowa Holendrów

stanowiła zagrożenie.

Stosunki Holendrów z królem Banki były wrogie  / przyjazne  / obojętne  .

Uzasadnienie
Ćwiczenie 7 難

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj zamieszczone pod nim polecenia.

“ Uwagi Filipa Sassetti o handlu lewantyńskim (1577)

Towary, jakie nabywają Turcy i Żydzi w tym kraju, to w większości

sukno, tkaniny jedwabne i karmazyn. W Livorno do wytwarzania
karmazynu stosuje się znacznie lepsze środki niż w jakiejkolwiek innej
części świata; stąd pochodzi większość tego, co idzie do Lewantu,
a także to wszystko, co nie pochodzi z Wenecji, gdzie towar
przywieziony drogą lądową z Antwerpii jest o wiele droższy nawet od
towaru przywożonego z Hiszpanii do Livorno. Nabywając towar we
wspomnianym Livorno chcieliby oni zarobić tę różnicę, jaka powstaje
przy przewozie powyższego towaru z Livorno do Ankony, co stanowi
niemało, gdyż mieści się w tym i cło wywozowe, i koszty towarów,
i przewóz.

Tkaniny, jakie chętnie kupują Lewantyńczycy, to: sukno, atłas florencki

i jedwabie z Lukki, nagromadzone w Ankonie. Jednakże, udając się do
Wenecji, mogą nabyć towar tylko u Wenecjan: teraz zaś, wracając do
Livorno, zaopatrują się z ogromną łatwością we wszystko, czego
potrzebują, a to, co ich tu nie zadowala, mogą nabyć z niewielką stratą,
gdy udadzą się do Florencji, tracąc przy tym niewiele więcej niż jeden
dzień, i za cenę o ponad 1 skuda wyższą i gdzie na targu mogą nabyć
żądaną rzecz, wykorzystując przy tym kunszt kupiecki. Podobnie mogą
postąpić, chcąc się zaopatrzyć w jedwabie z Lukki.

Źródło: Uwagi Filipa Sasse o handlu lewantyńskim (1577), [w:] Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów
źródłowych, oprac. S. Cynarski, Kraków 1981, s. 26.
Wskaż poprawne dokończenie zdania. Lewant, o którym mowa w tekście źródłowym, to…

 określenie państw leżących na Bałkanach

  określenie państw leżących w Ameryce Środkowej

 określenie państw leżących w Azji Wschodniej

 określenie państw leżących na Półwyspie Pirenejskim

 określenie państw leżących na azjatyckim wybrzeżu Morza Śródziemnego

Wymień wspomniane przez autora czynniki wpływające na wzrost cen towarów ponad koszt
ich produkcji.

Odszukaj na mapie Antwerpię, Ankonę i Livorno, a następnie – na podstawie ich położenia

oraz wiedzy o nowożytnym transporcie – wyjaśnij, dlaczego koszty transportu z Hiszpanii do
Livorno zostały ocenione przez autora jako niskie, a koszty transportu z Antwerpii do Wenecji
i z Livorno do Ankony – jako wysokie.
Ćwiczenie 8 難

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i na jego podstawie wykonaj zamieszczone pod nim
polecenie.

“ Uwagi Filipa Sassetti o handlu lewantyńskim (1577)

Sukna najbardziej przez nich [Lewantyńczyków] cenione pochodzą

głównie z Ponente, niektóre z Florencji, a wiele innych z Wenecji. […]
Nie znajdzie się nikt, kto nie zauważyłby, o ile niższy byłby koszt tych
tkanin z Florencji, które nabywają Lewantyńczycy, gdyby kupowali je oni
tam właśnie, a nie w Ankonie, czy gdzie indziej; przez to też stałyby się
one bardziej pożądane. Nie byłoby zaś wygodne zaopatrywanie się od
razu w tkaniny z Wenecji, skoro sukiennicy florenccy posiadają
umiejętność wytwarzania sukna z wełny hiszpańskiej na sposób
wenecki, tak jak już to robiono i co dotąd podobało się bardzo.
Zapewne, nie powinno brakować tam tkanin równych weneckim, bo nie
jest możliwe ani wiarygodne, iż nie potrafiliby oni wytwarzać tak samo
solidnie i kunsztownie jak to czynią w Wenecji; jednakże tkaniny tam
wykonane mają łatwiejszy zbyt, a to dlatego, że wytwarzanie ich
kosztuje sukienników florenckich o wiele mniej, aniżeli weneckich,
skoro wełna, której używają Wenecjanie pochodzi właśnie stamtąd,
a dostarczanie jej do Wenecji zwiększa jej koszt z uwagi na przewóz
i opłaty celne, które wcale nie są małe.

Źródło: Uwagi Filipa Sasse o handlu lewantyńskim (1577), [w:] Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów
źródłowych, oprac. S. Cynarski, Kraków 1981, s. 26.

Wyjaśnij, dlaczego sukno produkowane w Wenecji jest droższe niż sukno tej samej jakości
produkowane we Florencji.
Dla nauczyciela

Autor: Martyna Wojtowicz

Przedmiot: Historia 2022, Historia

Temat: Rozwój handlu. Przemiany kapitalistyczne

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
XIV. Odkrycia geograficzne i europejski kolonializm doby nowożytnej. Uczeń:
3) wyjaśnia wpływ wielkich odkryć geograficznych na społeczeństwo, gospodarkę i kulturę
Europy oraz obszarów pozaeuropejskich.
Treści nauczania - wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
XXIV. Europa w dobie oświecenia. Uczeń:
1) charakteryzuje postęp techniczny i przemiany kapitalistyczne w Europie Zachodniej;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje obywatelskie;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne:

Uczeń:

opisuje funkcjonowanie takich form organizacji handlu jak giełda, hurtownie oraz
kompanie handlowe.
wyjaśnia, na czym polegały różnice między rzemiosłem cechowym, nakładem oraz
manufakturą rozproszoną i manufakturą scentralizowaną.
ocenia, jakie znaczenie dla gospodarki, ale i mieszkańców Europy miało wytyczenie
nowych szlaków handlowych.

Strategie nauczania:
 konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”.

Faza wstępna:

1. Wyświetlenie tematu i celów zajęć oraz wspólne z uczniami ustalenie kryteriów

sukcesu.
2. Raport z przygotowań. Zalogowany na platformie nauczyciel, przy użyciu raportu,
kontroluje przygotowanie uczniów do lekcji: weryfikuje, którzy uczniowie zapoznali się
z udostępnionym e‐materiałem.
Nauczyciel poleca, aby uczniowie w parach opracowali mapy myśli związane
z tematem. Wybrana osoba z danej pary przedstawia przygotowane propozycje,
a ochotnik zapisuje je na tablicy. Pozostali uczniowie się do nich odnoszą i uzupełniają
je o swoje propozycje.

Faza realizacyjna:

1. Praca z multimedium („Audiobook”). Nauczyciel poleca wybranemu uczniowi, aby

przeczytał polecenie 1: „Zapoznaj się z audiobookiem i określ, w jaki sposób odkrycia
geograficzne z przełomu XV i XVI w. wpłynęły na rozwój Antwerpii.”. Poleca uczniom,
aby podzielili się na grupy i opracowali w nich odpowiedzi. Po ustalonym wcześniej
czasie przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje
 propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel
w razie potrzeby uzupełnia odpowiedź, udzielając także uczniom informacji zwrotnej.
2. Nauczyciel czyta polecenie 2: „Wskaż najważniejsze różnice między handlem
antwerpskim a handlem gdańskim.” i poleca uczniom, aby wykonali je w parach.
Wybrana osoba prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie
ustosunkowują się do niej. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia ją, udziela też
uczniom informacji zwrotnej.
3. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenie nr 1, a następnie porównują swoje
odpowiedzi z kolegą lub koleżanką.
4. Uczniowie wykonują w parach ćwiczenia nr 2, 3 i 4, które zostały wyświetlone na
tablicy. Nauczyciel śledzi na platformie postępy uczestników zajęć, sprawdza
poprawność wykonanych zadań, omawiając je wraz z uczniami.
5. Kolejne ćwiczenie nr 5 uczniowie wykonują indywidualnie. Nauczyciel kontroluje
wskazywane przez uczniów odpowiedzi. Następnie uczniowie w parach dyskutują,
porównując swoje odpowiedzi na forum klasy.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel ponownie wyświetla na tablicy temat lekcji zawarty w sekcji

„Wprowadzenie” i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego
uczniowie się nauczyli?
2. Uczniowie dobierają się w pary i wymieniają poglądami, dzielą się tym, czego się
nauczyli na temat: „Rozwój handlu. Przemiany kapitalistyczne”.
3. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

1. Zaproponuj inne materiały źródłowe do tematu lekcji „Rozwój handlu. Przemiany

kapitalistyczne”.
2. Wykonaj w domu ćwiczenia niezrealizowane na lekcji.

Materiały pomocnicze:

Wielka historia świata. Tomy 1‐12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii
Umiejętności); Świat Książki 2004‐2006.
Wielka historia Polski, tomy 1‐10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‐2019.
E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie.
Przewodnik po metodach aktywizujących, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011.

Wskazówki metodyczne:

Informacje z sekcji „Audiobook” mogą być wykorzystane w trakcie lekcji do pracy

uczniów w parach lub samodzielnie. Cały materiał może być wykorzystany do realizacji
zajęć metodą odwróconej klasy. W szkole następuje czytanie i ocena koleżeńska
opracowań uczniów.