ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ ΠΑΣΡΩΝ

ΣΜΖΜΑ ΦΤ΢ΗΚΖ΢

ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΢ΠΟΤΓΩΝ ΢ΣΖΝ

ΔΦΑΡΜΟ΢ΜΔΝΖ ΦΤ΢ΗΚΖ

ΔΗΓΗΚΖ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΖ ΔΡΓΑ΢ΗΑ

ΚΛΗΜΑΣΗΚΟΗ ΓΔΗΚΣΔ΢ ΚΑΗ ΔΠΔΞΔΡΓΑ΢ΗΑ

ΥΡΟΝΟ΢ΔΗΡΩΝ ΒΡΟΥΟΠΣΩ΢ΔΩ΢ ΢ΣΖΝ
ΓΤΣΗΚΖ ΔΛΛΑΓΑ

ΠΔΣΡΟ΢ I. ΢ΠΤΡΟΠΟΤΛΟ΢ (Α.Μ.256)

ΣΡΗΜΔΛΖ΢ ΔΠΗΣΡΟΠΖ ΠΑΡΑΚΟΛΟΤΘΖ΢Ζ΢

ΚΑΘΖΓΖΣΖ΢ ΓΗΑΝΝΟΤΛΖ΢ ΠΑΝAΓΗΩΣΖ΢
ΚΑΘΖΓΖΣΖ΢ ΦΩΣΟΠΟΤΛΟ΢ ΢ΠΤΡΗΓΩΝ
ΔΠΗΚΟΤΡΟ΢ ΚΑΘΖΓΖΣΖ΢ ΑΡΓΤΡΗΟΤ Α. ΑΘΑΝΑ΢ΗΟ΢

ΠΑΣΡΑ

ΗΟΤΝΗΟ΢ 2009

1
ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ

Πεξηερόκελα………………………………………………………………………….2

Καηάινγνο πηλάθσλ………………………………………………………………..6

Καηάινγνο ζρεκάησλ……………………………………………………………...7

Πξόινγνο……………………………………………………………………………..9

Δπραξηζηίεο…………..………………………………………………………………10

1.Δηζαγσγή……………………………………………………………..11
1.1 Γεληθέο ηάζεηο ζηηο βξνρνπηώζεηο………………………………………11
1.2 Γεδνκέλα……………………………………………………………………...13

2. Μία πξνθαηαξθηηθή αλάιπζε………………………………………..….15

2.1 Κιηκαηηθνί ηύπνη………………………………………………………………..15
2.2 Μέζεο εηήζηεο θαη επνρηθέο ηηκέο πεηνύ……………………………………20
2.3 Υξήζε ζεθνγξακκάησλ-boxplots…………………………………………...24

3. Έιεγρνο ππνζέζεσλ-Hypothesis testing……………………..……32

3.1 Γεληθά ζηνηρεία θαη έλλνηεο ζηνλ έιεγρν ππνζέζεσλ……………………32
3.1.1 Γνκή ελόο Διέγρνπ Τπόζεζεο……………………………………………34
3.1.2 Δπίπεδα απόξξηςεο (Rejection Levels) θαη p Values (p Σηκέο)..........35
3.1.3 Μνλόπιεπξνη θαη δίπιεπξνη Έιεγρνη-Οne sided and two-sided
tests…………………………………………………………………………………....36
3.2 Ο Έιεγρνο ησλ Μann-Kendall (Mann-Kendall test)……………………...37
3.2.1 Πεξηγξαθή……………………………………………………………………...37
3.2.2 Eπνρηθόο έιεγρνο Kendall (Seasonal Kendall test)…………………….39
3.2.3 Γηαθνξέο κεηαμύ ησλ επνρηθώλ κνηίβσλ………………………………...41
3.2.4 Δπεμεξγαζία-Απνηειέζκαηα………………………………………………..42

4. Πξνζαξκνγή ηεο θαηάιιειεο θαηαλνκήο ζηα βξνρνκεηξηθά

δεδνκέλα…………………………………………………………………………….47
4.1 Γάκκα θαηαλνκή –Gamma Distribution……………………………………..47
4.2 Μέζνδνο ηεο κέγηζηεο πηζαλνθάλεηαο………………………………………50
4.3 Aπνηειέζκαηα……………………………………………………………………51

2
5.Φαζκαηηθή αλάιπζε (Spectral analysis)…………………………...…54
5.1 Κάπνηα ζηνηρεία ρξνλνζεηξώλ………………………………………………..54
5.1.1 ΢ηάζηκεο ρξνλνζεηξέο (Stationary processes)……………………….…..55
5.1.2 ΢ηαζηκόηεηα δεύηεξεο ηάμεο (second order stationarity)………………57
5.1.3 Γλήζηα ηπραία δηεξγαζία (purely random process)……………………...57
5.2 Φάζκα (Spectrum)………………………………………………………………..58
5.2.1 Αλάγθε πηνζέηεζεο ηνπ θάζκαηνο………………………………………….58
5.2.2 Ζ θιίκαθα ησλ ζπρλνηήησλ (Frequency domain)………………………..60
5.2.3 Σν εκηηνλνεηδέο κνληέιν κίαο ρξνλνζεηξάο………………………………63
5.2.4 Αξκνληθή Αλάιπζε (Harmonic Analysis)………………………………….66
5.3 Φαζκαηηθή Αλάιπζε (Spectral Analysis)…………………………………….67
5.3.1 ΢πλάξηεζε θαζκαηηθήο θαηαλνκήο-Spectal distribution function……67
5.3.2 ΢πλάξηεζε θαζκαηηθήο ππθλόηεηαο-
Spectal density function (Spectrum) ……………………………………………...69
5.3.3 ΢ρέζε κεηαμύ δηαθύκαλζεο θαη θάζκαηνο γηα κία ρξνλνζεηξά………..70
5.3.4 ΢ρέζε κεηαμύ ηεο ζπλάξηεζεο απηνζπλδηαζπνξάο (acvf) θαη θάζκαηνο
(spectrum)……………………………………………………………………………...72
5.3.5 Σν θαλνληθνπνηεκέλν θάζκα (Normalized spectrum)……………….….72
5.4 Τπνινγίδνληαο ην θάζκα από ηα δεδνκέλα………………………………...73
5.4.1 O ππνινγηζκόο ηνπ παξαζύξνπ-ηάμεο (lag-window) ηνπ θάζκαηνο…74
5.4.2 Παξάζπξν Σukey (Σukey window)…………………………………………...75
5.4.3 Δπίπησζε ηνπ Μ ζηελ Μεξνιεςία (Bias)……………………………….…76
5.4.4 Δπίπησζε ηνπ Μ ζηελ δηαζπνξά (variance)………………………………76
5.4.5 Δπίπησζε ηνπ Μ ζην εύξνο ζπρλνηήησλ (bandwidth)……………….…78
5.5 Eπεμεξγαζία…………………………………………………………………….…79
5.6 Απνηειέζκαηα……………………………………………………………………..87
5.6.1 Δηήζηεο ηηκέο…………………………………………………………………..…87
5.6.2 Φζηλόπσξν ………………………………………………………………….…..88
5.6.3 Υεηκώλαο………………………………………………………………………….91
5.6.4 Άλνημε……………………………………………………………………………..93
΢πκπεξάζκαηα………………………………………………………………………96
Δπίινγνο……………………………………………………………………………....98
Βηβιηνγξαθία………………………………………………………………………...99

3
Πέηρος Σπσρόποσλος
Ιούνιος 2009

4
Ζ παξνύζα εξγαζία αθηεξώλεηαη ζηνλ Πνηεηή ησλ όισλ,
Κύξηνλ Ηεζνύλ Υξηζηόλ.

5
 Καηάινγνο Πηλάθσλ

Πίλαθαο 1.1: Γεσγξαθηθέο ζπληεηαγκέλεο θαη πςφκεηξν ησλ 12 ζηαζκψλ ηεο

Γπηηθήο Διιάδαο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ έξεπλα…………………..…Σει 14

Πίλαθαο 2.1: Σπρλφηεηεο εηεζίσλ ηηκψλ βξνρφπησζεο ζηα δηάθνξα

δηαζηήκαηα εηήζηνπ βξνρνκεηξηθνχ χςνπο (ΔΒΥ) γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ ηχπνπ
θιίκαηνο γηα θάζε έλαλ απφ ηνπο 12 ζηαζκνχο ηεο έξεπλαο………………..Σει 17

Πίλαθαο 2.2: Θεθνγξάκκαηα ησλ εηήζησλ ηηκψλ ησλ 12 ζηαζκψλ…..Σει 25

Πίλαθαο 2.3: Θεθνγξάκκαηα ησλ ηηκψλ πεηνχ ησλ 12 ζηαζκψλ γηα ην

θζηλφπσξν………………………………………………………………………..Σει 27

Πίλαθαο 2.4: Θεθνγξάκκαηα ησλ ηηκψλ πεηνχ ησλ 12 ζηαζκψλ

γηα ηνλ ρεηκψλα…………………………………………………………………...Σει 28

Πίλαθαο 2.5: Θεθνγξάκκαηα ησλ ηηκψλ πεηνχ ησλ 12 ζηαζκψλ

γηα ηελ άλνημε……………………………………………………………………..Σει 28

Πίλαθαο 2.6: Θεθνγξάκκαηα ησλ ηηκψλ πεηνχ ησλ 12 ζηαζκψλ

γηα ηελ ζεξηλή πεξίνδν…………………………………………………………..Σει 29

Πίλαθαο 3.1: Eθαξκνγή ησλ ηεζη Mann-Kendall θαη Seasonal Kendall

(ζηαηηζηηθφ τ αλά επνρή θαη ζε εηήζηα βάζε) θαη ηνπ ηεζη van Belle and Hughes
(ζηαηηζηηθφ Het) γηα ην ζχλνιν ησλ 12 ζηαζκψλ θαη γηα ηελ πεξίνδν 1975-
2004………………………………………………………………………………..Σει 44

Πίλαθαο 3.2: Eθαξκνγή ησλ ηεζη Mann-Kendall θαη Seasonal Kendall

(ζηαηηζηηθφ τ αλά επνρή θαη ζε εηήζηα βάζε) θαη ηνπ ηεζη van Belle and Hughes
(ζηαηηζηηθφ Het) γηα ηελ νκάδα ησλ 8 ζηαζκψλ θαη γηα ηελ πεξίνδν 1956-
2005……………………………………………………………………………….Σει 45

Πίλαθαο 4.1: Tηκέο ησλ παξακέηξσλ α θαη β ησλ πξνζαξκνζκέλσλ γάκκα

θαηαλνκψλ (fitted gamma distributions) ππνινγηζκέλσλ κε ηελ κέζνδν κέγηζηεο
πηζαλνθάλεηαο ησλ ηηκψλ βξνρνπηψζεσλ γηα ηελ πεξίνδν 1975-2004...…Σει 53

6
 Καηάινγνο ΢ρεκάησλ

Σρήκα 2.1: Γηαγξάκκαηα ησλ εηήζησλ ηηκψλ πεηνχ (πεξίνδνο 1975-2004) γηα
ηνπο 12 ζηαζκνχο ηεο Γπηηθήο Διιάδαο………………………………………..Σει 19

Σρήκα 2.2 α: Γηαθπκάλζεηο ησλ κέζσλ ηηκψλ πεηνχ απφ ζηαζκφ ζε ζηαζκφ
γηα ην Φζηλφπσξν…………………………………………………………………Σει 20

Σρήκα 2.2 β: Γηαθπκάλζεηο ησλ κέζσλ ηηκψλ πεηνχ απφ ζηαζκφ ζε ζηαζκφ
γηα ηνλ Φεηκψλα……………………………………………………… …………..Σει 21

Σρήκα 2.2 γ: Γηαθπκάλζεηο ησλ κέζσλ ηηκψλ πεηνχ απφ ζηαζκφ ζε ζηαζκφ
γηα ηελ Άλνημε……………………………………………………………………..Σει 21

Σρήκα 2.2 δ: Γηαθπκάλζεηο ησλ κέζσλ ηηκψλ πεηνχ απφ ζηαζκφ ζε ζηαζκφ
γηα ην θαινθαίξη…………………………………………………………………...Σει 22

Σρήκα 2.2 ε: Γηαθπκάλζεηο ησλ κέζσλ ηηκψλ ζπλνιηθνχ πεηνχ απφ ζηαζκφ ζε
ζηαζκφ……………………………………………………………………………..Σει 22

Σρήκα 3.1: Σρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηεο δηαδηθαζίαο ειέγρνπ ππνζέζεσλ

(ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε κνλφπιεπξνο έιεγρνο)………………………..Σει 36

Σρήκα 4.1: Σπλαξηήζεηο ηεο θαηαλνκήο γάκκα γηα 4 ηηκέο ηεο παξακέηξνπ
κνξθήο α…………………………………………………………………………..Σει 49

Σρήκα 5.1: Φάζκα ησλ αλψηεξσλ (ζπκπαγείο) θαη ησλ θαηψηεξσλ

(δηαθεθνκκέλεο γξακκέο) ησλ δαθηπιίσλ ηνπ θνξκνχ δέληξσλ……………...Σει 59

Σρήκα 5.2: Μία απιή πεξίπησζε πεξηνδηθήο ζεηξάο κε ππέξζεζε

Θνξχβνπ…………………………………………………………………………...Σει 61

Σρήκα 5.3: Xξνλνζεηξά ηνπ αξηζκνχ ειηαθψλ θειίδσλ ηνπ Wolf……….Σει 71

Σρήκα 5.4: Γηάγξακκα ηνπ θάζκαηνο ηνπ αξηζκνχ ειηαθψλ θειίδσλ ηνπ Wolf
απφ ην 1700-2007………………………………………………………………….Σει 71

Σρήκα 5.5: Bάξε ζην Tukey Window πιάηνπο Μ=30. Τα βάξε κεηψλνληαη απφ
ηελ κέγηζηε ηηκή 1 γηα lag=0 ζε κία ειάρηζηε ηηκή 0 ζην lag M………………..Σει 75

Σρήκα 5.6: Eηήζηα χςε βξνρήο γηα ηελ Κέξθπξα απφ ην 1954-2004…..Σει 79

Σρήκα 5.7: Δθαξκνγή ηνπ κεηαζρεκαηηζκνχ δηαθνξάο πξψηεο ηάμεο ζηα

εηήζηα χςε πεηνχ ζηελ Κέξθπξα………………………………………………….Σει 81

Σρήκα 5.8: Δθαξκνγή ινγαξίζκεζεο ζηηο ηηκέο ηνπ κεηαζρεκαηηζκέλνπ, κε

δηαθνξά πξψηεο ηάμεο, ζπλνιηθνχ εηήζηνπ χςνπο πεηνχ ηνπ πξνεγνχκελνπ
Σρήκαηνο 5.7…………………………………………………………………….…Σει 82

7
 Σρήκα 5.9: Δθαξκνγή κεηαζρεκαηηζκνχ αξρηθά ινγαξίζκνπ θαη κεηά
δηαθνξψλ πξψηεο ηάμεο ζηηο ηηκέο ζπλνιηθνχ εηήζηνπ χςνπο πεηνχ γηα ηελ
Κέξθπξα……………………………………………………………………………Σει 82

Σρήκα 5.10: Τν θάζκα ηνπ ζπλνιηθνχ εηήζηνπ χςνπο πεηνχ (Σ.Δ.Υ.Υ) γηα ηνλ
ζηαζκφ ηεο Κέξθπξαο γηα δηάθνξεο ηηκέο ηνπ πιάηνπο παξαζχξνπ
(1,3,5,7)……………………………………………………………………………Σει 84

Σρήκα 5.11: Γηαγξάκκαηα ηνπ θάζκαηνο Σ.Δ.Υ.Υ (Σπλνιηθνχ εηήζηνπ χςνπο

πεηνχ) ζπλαξηήζεη ηεο ζπρλφηεηαο γηα 6 ζηαζκνχο (πεξίνδνο 1955-2004) θαη γηα
πιάηνο παξαζχξνπ ίζν κε 3 κε ηελ κέζνδν Blackman-Tukey……………....Σει 86

Σρήκα 5.12: Γηαγξάκκαηα ηνπ θάζκαηνο θζηλνπσξηλνχ εηήζηνπ χςνπο πεηνχ

(ΦΘ.Δ.Υ.Υ) ζπλαξηήζεη ηεο ζπρλφηεηαο γηα 7 ζηαζκνχο (πεξίνδνο 1955-2004) θαη
γηα πιάηνο παξαζχξνπ ίζν κε 3 κε ηελ κέζνδν Blackman-Tukey………….Σει 90

Σρήκα 5.13: Γηαγξάκκαηα ηνπ θάζκαηνο ηνπ ρεηκεξηλνχ εηήζηνπ χςνπο πεηνχ
(Φ.Δ.Υ.Υ) ζπλαξηήζεη ηεο ζπρλφηεηαο γηα 7 ζηαζκνχο (πεξίνδνο 1955-2004) θαη
γηα πιάηνο παξαζχξνπ ίζν κε 3 κε ηελ κέζνδν Blackman-Tukey………….Σει 92

Σρήκα 5.14: Γηαγξάκκαηα ηνπ θάζκαηνο ηνπ εαξηλνχ εηήζηνπ χςνπο πεηνχ
(Δ.Δ.Υ.Υ) ζπλαξηήζεη ηεο ζπρλφηεηαο γηα 7 ζηαζκνχο (πεξίνδνο 1955-2004) θαη γηα
πιάηνο παξαζχξνπ ίζν κε 3 κε ηελ κέζνδν Blackman-Tukey………………Σει 94

8
 Πξόινγνο

Τν δήηεκα ηεο Κιηκαηηθήο αιιαγήο (Climate Change) θαη ε επηζηεκνληθή

ηεθκεξίσζε ηεο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο απνηειεί αληηθείκελν φρη κφλν ηεο
επηζηεκνληθήο θνηλφηεηαο αιιά είλαη κείδνλ ζέκα ζηελ αηδέληα φρη κφλν κεκνλσκέλσλ
θξαηψλ αιιά θαη ηνπ ζπλφινπ ηεο παγθφζκηαο θνηλφηεηαο.
Έηζη ιακβάλνπλ ρψξα πάκπνιιεο ζπδεηήζεηο, αληαιιαγέο απφςεσλ θαη
ζπλδηαζθέςεηο ζε επηζηεκνληθφ, πνιηηηθφ θαη δηαθξαηηθφ επίπεδν (πάληα βέβαηα κε ηελ
ζχκθπηε παξνπζία πνιηηηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ παξαγφλησλ) κε θνηλή ζηφρεπζε ηελ
εχξεζε ιχζεσλ θαζψο ην δηαθχβεπκα αθνξά ην κέιινλ θαζεαπηνχ ηνπ Πιαλήηε θαη
θπζηθά ηνπ αλζξσπίλνπ είδνπο.
Ζ θιηκαηηθή αιιαγή εθδειψλεηαη ζε πνιιά επίπεδα. Πξψηα-πξψηα ε κέζε
παγθφζκηα ζεξκνθξαζία απμάλεηαη ζηαζεξά ηα ηειεπηαία 40 ρξφληα κε ηα 6 ζεξκφηεξα
έηε κεηά ην 1860 λα αλήθνπλ ζηελ ηειεπηαία δεθαεηία. Απφ ρσξηθή άπνςε ε ηάζε
ζέξκαλζεο είλαη κεγαιχηεξε ζηα βνξεηφηεξα πιάηε, πάλσ απφ ηελ μεξά θαη θαηά ηελ
δηάξθεηα ηεο λχρηαο. Ζ κείσζε ηεο πνζφηεηαο πάγνπ ζηελ Αξθηηθή δψλε είλαη πνιχ
ζνβαξή κε ηελ δηαδηθαζία ιηψζηκνπ ησλ πάγσλ ζηηο παξπθέο ηεο Γξνηιαλδίαο θαη
ζηελ Γπηηθή Αληαξθηηθή λα παξνπζηάδεη κία επηηάρπλζε, ζε αληηδηαζηνιή κε ην
εζσηεξηθφ ηεο Γξνηιαλδίαο θαη ην αλαηνιηθφ ηκήκα ηεο Αληαξθηηθήο πνπ
παξνπζηάδνπλ ζπζζψξεπζε φγθνπ πάγσλ (Hurrell 2000).
Ζ άλνδνο ηεο ζεξκνθξαζίαο έρεη πνιχ ζεκαληηθέο πδξνινγηθέο επηδξάζεηο. Τα
επίπεδα παγνπνίεζεο αλεβαίλνπλ κε ην πςφκεηξν, ζε κέζα πςφκεηξα παξαηεξνχληαη
βξνρέο αληί ρηνλνπηψζεσλ θαη ην ιηψζηκν ησλ ρηνληψλ ζπκβαίλεη λσξίηεξα. Δπίζεο
παξαηεξνχληαη κεγαιχηεξεο πεξίνδνη παγεηνχ κε ηελ ζηάζκε ηεο ζάιαζζαο λα
αλεβαίλεη θαη νη πάγνη λα ππνρσξνχλ.
Πέξα απφ εμσγελείο παξάγνληεο φπσο ε κεηαβνιή ηεο ειηαθήο αθηηλνβνιίαο
πνπ θηάλεη ζηελ επηθάλεηα ηεο Γεο ή νη εθπνκπέο αεξίσλ ζεξκνθεπίνπ απφ εθξήμεηο
εθαηζηείσλ, πιήζνο κειεηψλ κε ηελ ρξήζε κνληέισλ έρνπλ θαηαδείμεη φηη ν θχξηνο
παξάγνληαο πξφθιεζεο ηεο πθηζηάκελεο θιηκαηηθήο αιιαγήο είλαη ε αλζξψπηλε
δξαζηεξηφηεηα. (π.ρ. ε εθπνκπή CO2, CFCs απφ ηηο βηνκεραλίεο, αιιαγή ηνπ
αλαγιχθνπ ηεο μεξάο κε ηηο έληνλεο αζηηθνπνηήζεηο, ε αιφγηζηε πινηνκία, ε κφιπλζε
ησλ ζαιαζζψλ θιπ)
Καηά θνηλή επηζηεκνληθή παξαδνρή, κε ηελ αχμεζε ησλ ζεξκνθξαζηψλ ην
πεξηερφκελν ηεο αηκφζθαηξαο ζε λεξφ ζα απμεζεί θαη έηζη ζα πξνθιεζεί κία

9
επηηάρπλζε ζηηο δηεξγαζίεο ηνπ πδξνινγηθνχ θχθινπ. Ωζηφζν νη αιιαγέο ζην κνηίβν
ησλ βξνρνπηψζεσλ ζα είλαη πνηθίιεο θαη ζα δηαθέξνπλ απφ ηφπν ζε ηφπν θαη απφ
επνρή ζε επνρή.
Σθνπφο ηεο παξνχζαο έξεπλαο είλαη ε εμαθξίβσζε ελδερφκελσλ ηάζεσλ θαη κηα
γεληθφηεξε ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία ησλ βξνρνπηψζεσλ απφ έλα ζχλνιν ζηαζκψλ ηεο
Γπηηθήο Διιάδαο πξνθεηκέλνπ λα εληνπηζηεί εάλ θαη πσο απνηππψλεηαη ε γεληθφηεξε
θιηκαηηθή αιιαγή ζηελ παξάκεηξν «χςνο πεηνχ» ηφζν ζε επνρηθή φζν θαη ζε εηήζηα
βάζε.

Δπραξηζηίεο

Σηα πιαίζηα εθπφλεζεο ηεο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ επηβιέπνληα

θαζεγεηή κνπ θχξην Αξγπξίνπ Αζαλάζην ηφζν γηα ηελ πνιχηηκε βνήζεηα ηνπ κε ηελ
παξνρή ηνπ θαηάιιεινπ επηζηεκνληθνχ πιηθνχ θαη ηελ ράξαμε ησλ απαξαίηεησλ
θαηεπζπληεξίσλ γξακκψλ, αιιά θαη ην κεξάθη πνπ κνπ εκθχζεζε γηα κηα εθηελέζηεξε
πξνζσπηθή κνπ ελαζρφιεζε κε ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα ζην άκεζν κέιινλ.
Δπίζεο ζα ήηαλ κεγάιε παξάιεηςε κνπ λα κελ επραξηζηήζσ, ηφζν ηελ Δπηηξνπή
Σπνπδψλ ηνπ Τκήκαηνο Φπζηθήο αιιά θαη ην ζχλνιν ησλ δηδαζθφλησλ θαζεγεηψλ
ζην Μεηαπηπρηαθφ Πξφγξακκα Σπνπδψλ ζηελ Δθαξκνζκέλε Φπζηθή πνπ είρα ηελ
ηχρε λα παξαθνινπζήζσ, γηα ηελ εηιηθξηλή ηνπο θαηαλφεζε θαη ακέξηζηε
ζπκπαξάζηαζε πνπ κνπ επέδεημαλ θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο θνίηεζεο κνπ, ιφγσ ησλ
απμεκέλσλ ππνρξεψζεσλ κνπ σο κνλίκνπ ζηειέρνπο ζηηο ηάμεηο ηεο Πνιεκηθήο
Αεξνπνξίαο.

10
 1.Δηζαγσγή

1.1 Γεληθέο ηάζεηο ζηηο βξνρνπηώζεηο

Σηνλ ηνκέα ησλ Πεξηβαιινληηθψλ επηζηεκψλ θαη βέβαηα ζηελ

Κιηκαηνινγία, πιήζνο εξεπλψλ έρεη δηεμαρζεί φζνλ αθνξά ηηο ηάζεηο ησλ
βξνρνπηψζεσλ, σο θιηκαηηθήο παξακέηξνπ, ζε δηάθνξεο ρξνληθέο θιίκαθεο
(απφ εκεξήζηα κέρξη εηήζηα βάζε), θαη ζε ρσξηθέο πνπ εθηείλνληαη απφ κία
απιψο πεξηνρή κε δίθηπν θάπνησλ ζηαζκψλ σο θαη ζε νιφθιεξεο επείξνπο ή
ζε παγθφζκηα θιίκαθα.
Υπάξρνπζεο κειέηεο δείρλνπλ γηα θάπνηεο πεξηνρέο ζεηηθή ηάζε ζηελ
εκεξήζηα έληαζε βξνρφπησζεο θαη γηα κία ξνπή πξνο πςειέο ζπρλφηεηεο
έληνλσλ θαη ηζρπξψλ θαηαθξεκλίζεσλ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο (Houghton et al.,
1996). Δθηφο απφ ηελ αχμεζε ηεο έληαζεο ησλ βξνρψλ, ππάξρνπλ θάπνηεο
ελδείμεηο φηη ην ζπλνιηθφ πνζνζηφ ηεο επηθάλεηαο ηνπ πιαλήηε πνπ καζηίδεηαη
είηε απφ παξαηεηακέλε αλνκβξία ή απφ εθηεηακέλε πγξαζία έρεη απμεζεί (Dai
and Trenberth, 1998). Πάιη ζε παγθφζκηα θιίκαθα, ζπκπιεξσκαηηθέο
αλαιχζεηο δεδνκέλσλ πεηνχ ζε ζρέζε κε ηελ θιηκαηηθή αιιαγή, δείρλνπλ κία
αχμεζε ζηηο βξνρνπηψζεηο πάλσ απφ μεξά ζηελ κεγαιχηεξε επηθξάηεηα ηνπ
Βνξείνπ Ζκηζθαηξίνπ ζε κέζα θαη κεγάια πιάηε, ζε αληίζεζε κε ηηο ηξνπηθέο
πεξηνρέο φπνπ ε ζπλζήθεο έρνπλ θαηαζηεί μεξφηεξεο (IPCC, 2001).
Όζνλ αθνξά ηελ πεξηνρή ηεο Μεζνγείνπ, πξνεγνχκελεο κειέηεο έρνπλ
δείμεη κία ειάηησζε ησλ βξνρψλ ζε εηήζηα βάζε ζηηο αλαηνιηθέο πεξηνρέο ηεο
(Amanatidis et al., 1993; Kutiel et al., 1996), ζηα θεληξηθά ηκήκαηα (Giuffrida
and Conte, 1989; Piervitali et al., 1999) αιιά θαη ζηα δπηηθά ηκήκαηα ηεο
ιεθάλεο (Esteban-Parra et al., 1998; De Luis et al., 2000). Σηα κεγαιχηεξα
ηκήκαηα ηεο Μεζνγείνπ δηαθαίλεηαη κία ηάζε κείσζεο ζηηο ρεηκεξηλέο ηηκέο
πεηνχ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, πνπ θπξίσο μεθηλνχλ κεηά ην 1970 κε αξθεηά
μεξά έηε ζηελ δεθαεηία ηνπ 80 θαη ηνπ 90 (Schonwiese et al.,1994; Palutikof et
al., 1996; Piervitali et al.,1997; Schonwiese and Rapp, 1997) . Διαηηνχκελεο
ηηκέο βξνρφπησζεο είλαη επίζεο ζαθείο ζε κεγάια ηκήκαηα ηεο Αλαηνιηθήο
Μεζνγείνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα έρεη δηαπηζησζεί κία έληνλε ηάζε γηα μεξφηεξν

11
ρεηκεξηλφ θιίκα ζηελ Αλαηνιηθή Μεζφγεην γηα ηελ πεξίνδν 1961-1990
(Schonwiese et al.1994, 1998).
Τν βξνρνκεηξηθφ θαζεζηψο ζηελ ειιεληθή επηθξάηεηα παξνπζηάδεη
ππεξβνιηθά αλψκαιε ζπκπεξηθνξά ηφζν ζε ρσξηθή φζν θαη ζε ρξνληθή
θιίκαθα αλαθνξηθά κε ηνλ φγθν θαη ηελ θαηαλνκή ησλ βξνρνπηψζεσλ. Πην
ζπγθεθξηκέλα, ην κνηίβν (pattern) πεηίζηκνπ χδαηνο παξνπζηάδεη κία ηζρπξή
βάζκσζε (gradient) κεηαμχ ησλ δπηηθψλ πεξηνρψλ (φπνπ ε ζπλνιηθή
βνξρφπησζε είλαη δχν ή ηξεηο θνξέο κεγαιχηεξε) θαη ησλ ππνινίπσλ
πεξηνρψλ (Xoplaki et al., 2000; Maheras and Anagnostopoulou, 2003). H
εμήγεζε έρεη λα θάλεη κε ην γεγνλφο φηη νη αέξηεο κάδεο πνπ θαηά θαλφλα έρνπλ
κία αλαηνιηθή θίλεζε, εκπινπηίδνληαη κε πδξαηκνχο δηεξρφκελεο πάλσ απφ ηελ
ζάιαζζα θαη αθνινχζσο εμαλαγθάδνληαη ζε αλνιίζζεζε πάλσ απφ ηελ μεξά
θαη ηνπο νξεηλνχο φγθνπο, κε απνηέιεζκα ηα πνζά πγξαζίαο πνπ
πξνεγνπκέλσο έρνπλ ζπγθεληξσζεί λα ζπκππθλψλνληαη, απνδίδνληαο κεγάια
πνζά πεηνχ ζηηο πξνζήλεκεο πιεπξέο ηνπ επεηξσηηθνχ αλαγιχθνπ. Απηφο ν
απινπζηεπκέλνο κεραληζκφο κειεηήζεθε θπξίσο απφ ηνλ Metaxas (1978) πνπ
αλέδεημε ηελ ζπνπδαηφηεηα ηεο ζεξκνθξαζηαθήο δηαθνξάο κεηαμχ μεξάο θαη
ζάιαζζαο. Όηαλ ε ζάιαζζα είλαη ζεξκφηεξε απφ ηνλ ππεξθείκελν αέξα, θαη
απηφ ζπκβαίλεη ηελ πεξίνδν απφ Οθηψβξην κέρξη Μάξηην (θαη πην έληνλα απφ
Γεθέκβξην κέρξη Ηαλνπάξην), ν αέξαο πγξαίλεηαη θαη ζεξκαίλεηαη ζηα θαηψηεξα
ζηξψκαηά ηνπ, θαζηζηάκελνο αζηαζήο ή δπλεηηθά αζηαζήο. Έηζη ε αλνιίζζεζή
ηνπ είλαη πην εχθνιε θαη ε απειεπζέξσζε ηεο αζηάζεηαο απνδίδεη κεγάια
πνζά βξνρφπησζεο. Σηελ πεξίπησζε επζηαζψλ αεξίσλ καδψλ, ν αέξαο δελ
παξνπζηάδεη ηάζεηο αλνιίζζεζεο αιιά παξαθάκπηεη είηε αξηζηεξά είηε δεμηά ηελ
πνξεία ηνπ κπξνζηά απφ ηελ ζχλζεηε νξνγξαθία, πνπ απνηειεί θαη ην ηππηθφ
ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ζεξκήο πεξηφδνπ ηνπ έηνπο. Δδψ αμίδεη λα ζεκεηψζνπκε φηη
ζηελ επηθξάηεηα ηεο Μεζνγείνπ θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ζεξκήο πεξηφδνπ ( δει
ηεο ‘ςπρξήο πεξηφδνπ ηεο ζάιαζζαο’ απφ ηνλ Απξίιην κέρξη Σεπηέκβξην κε
κέγηζην ηνλ Ηνχλην) νη επζηαζείο ζπλζήθεο απνηξέπνπλ ηνλ ζρεκαηηζκφ
πθέζεσλ (cyclogenesis) παξάιιεια κε ηελ επίδξαζε ηεο επέθηαζεο πξνο
Βνξξά ησλ πςειψλ ππνηξνπηθψλ πηέζεσλ. Δμεηάδνληαο ηα δεδνκέλα πεηνχ ζε
εηήζηα βάζε, ρξνλνζεηξέο πνπ πξνέξρνληαη απφ ζηαζκνχο ζηελ ειιεληθή
επηθξάηεηα θαηαιήγνπλ ζην φηη νη ζπλζήθεο είλαη πην μεξέο ηα ηειεπηαία 20
ρξφληα ηεο πεξίνδνπ 1951-1990 (Amanatidis et al., 1993; Kutiel et al., 1996). H

12
κειέηε ησλ Xoplaki et al. (2000) έδεημε κία ειάηησζε ζηηο ρεηκεξηλέο
βξνρνπηψζεηο αλ θαη νη πην ζεκαληηθέο απφ ζηαηηζηηθήο άπνςεο αθνξνχζαλ ηα
βφξεηα θαη αλαηνιηθά ηκήκαηα θπξίσο φπσο θαη ηα δπηηθά νξεηλά.

1.2 Γεδνκέλα
Τα ζηνηρεία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ παξνχζα έξεπλα πξνέξρνληαη
απφ ηηο κεληαίεο ηηκέο βξνρνπηψζεσλ δψδεθα (12) ζηαζκψλ ηεο Γπηηθήο
Διιάδαο (Πίλαθαο 1.1). Ζ πεξίνδνο ζηελ νπνία αλαθέξνληαη είλαη απφ ην 1975
έσο ην 2004 θαη είλαη θνηλή γηα φινπο ελψ ζην ηειεπηαίν κέξνο ηεο έξεπλαο πνπ
έρεη λα θάλεη κε ηελ θαζκαηηθή αλάιπζε, ιήθζεθαλ ππφςε επηά (7) κφλν
ζηαζκνί απφ ηνπο ζπλνιηθά δψδεθα θαη γηα κία ρξνληθή θιίκαθα 51 εηψλ απφ ην
1954 έσο θαη ην 2004. Γελ ππήξρε δπλαηφηεηα λα δηεμαρζεί ε ζπγθεθξηκέλε
αλάιπζε ζε παξαπάλσ ζηαζκνχο θαζφηη ηα δηαζέζηκα βξνρνκεηξηθά δεδνκέλα
ησλ ππνινίπσλ πέληε (5) ζηαζκψλ δελ αληαπνθξίλνληαλ ζηελ αλάγθε γηα
κεγαιχηεξε ζεηξά δεδνκέλσλ (δει πξηλ ην 1975).
Σηνλ αθφινπζν πίλαθα 1.1 θαίλνληαη νη κεηεσξνινγηθνί ζηαζκνί πνπ
ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ παξνχζα έξεπλα, νη γεσγξαθηθέο ηνπο ζπληεηαγκέλεο
θαζψο θαη ην πςφκεηξν ηεο ζέζεο ηνπο απφ ηελ κέζε ζηάζκε ζάιαζζαο.
Μία πξνθαηαξθηηθή εμέηαζε ησλ κεληαίσλ ηηκψλ έδεημε φηη ηα αξρεία ησλ
ζηαζκψλ πεξηείραλ θάπνηα θελά κεηξήζεσλ ηα νπνία ήηαλ έλα πνιχ κηθξφ
πνζνζηφ ηνπ ζπλνιηθνχ εχξνπο ηηκψλ. Σηελ πεξίπησζε απηή ρξεζηκνπνηήζεθε
ε κέζνδνο ηεο θαλνληθήο αλαινγίαο (normal ratio method) (Singh 1992),
ζχκθσλα κε ηελ νπνία ιακβάλνληαη ππφςε νη αληίζηνηρεο ηηκέο γεηηνληθψλ
ζηαζκψλ πεξηκεηξηθά ηνπ ζηαζκνχ γηα ηνλ νπνίν ελδηαθεξφκαζηε λα βξνχκε
κία θελή κέηξεζε, γηα ην ίδην ρξνληθφ ζεκείν, ζε αλαινγία κε ηηο ζπλνιηθέο ηηκέο
ηνπ έηνπο.
Απφ ηηο ππάξρνπζεο δηαζέζηκεο κεληαίεο ηηκέο, ππνινγίζηεθαλ νη επνρηθέο
ηηκέο γηα θάζε έλαλ απφ ηνπο 12 ζηαζκνχο, θαη γηα ηνλ θαζνξηζκφ ησλ εηήζησλ
ηηκψλ πηνζεηήζεθε ε θαζηεξσκέλε ζχκβαζε λα ζεσξείηαη ζαλ έλαξμε ηνπ έηνπο
ε 1ε Σεπηεκβξίνπ θαη πέξαο ε 31ε Απγνχζηνπ έηζη ψζηε λα εμαζθαιηζηεί φηη ε
φκβξηα πεξίνδνο παξνπζηάδεη κία ζπλέρεηα πνπ ηειεηψλεη κε ηελ μεξή ζεξηλή
επνρή. Ο ρεηκψλαο αθνξά θπζηθά ηνπο κήλεο Γεθέκβξην, Ηαλνπάξην,
Φεβξνπάξην, ε άλνημε ηνπο κήλεο Μάξηην, Απξίιην, Μάην, ην θαινθαίξη ηνπο

13
Ηνχλην, Ηνχιην, Αχγνπζην θαη ην θζηλφπσξν ηνπο Σεπηέκβξην, Οθηψβξην θαη
Ννέκβξην.

Σηαζκφο Γεσγξαθηθφ πιάηνο Γεσγξαθηθφ κήθνο Υςφκεηξν

1.Αγξίλην 38037’Ν 21023’Δ 24m

2.Αλδξαβίδα 37055’Ν 21017’Δ 15m

3.Άξαμνο 38008’Ν 21025’Δ 12m

4.Aξγνζηόιη 38011’Ν 20029’Δ 22m

5.Άξηα 39010’Ν 21000’Δ 10,5m

6.Zάθπλζνο 37045’Ν 20054’Δ 8m

7.Iσάλληλα 39040’Ν 20051’Δ 484m

8.Καιακάηα 37004’Ν 22006’Δ 11m

9.Κέξθπξα 39037’Ν 19055’Δ 4m

10.Μεζώλε 36050’Ν 21042’Δ 52m

11.Πξέβεδα 38058’Ν 20046’Δ 4m

12.Πύξγνο 37040’Ν 21026’Δ 12m

Πίλαθαο 1.1: Γεσγξαθηθέο ζπληεηαγκέλεο θαη πςφκεηξν ησλ 12 ζηαζκψλ

ηεο Γπηηθήο Διιάδαο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ έξεπλα.

14
 2. Μία πξνθαηαξθηηθή αλάιπζε

2.1 Κιηκαηηθνί ηύπνη

Πξηλ πξνρσξήζνπκε ζε κία πξψηε εμέηαζε ησλ βξνρνκεηξηθψλ

δεδνκέλσλ ησλ ζηαζκψλ γηα ηελ πεξίνδν 1975-2004 θαιφ είλαη λα
αλαθεξζνχκε ζηνπο δηαθφξνπο θιηκαηηθνχο ηχπνπο νη νπνίνη θαηαηάζζνληαη
ιακβάλνληαο ππφςε ζαλ θιηκαηηθφ ζηνηρείν ην εηήζην βξνρνκεηξηθφ χςνο
(Φιφθαο Α. 1997).
Έηζη έρνπκε ηνπο παξαθάησ ηέζζεξηο θιηκαηηθνχο ηχπνπο:
1.Hκίμεξνο ηύπνο (εηήζην βξνρνκεηξηθφ χςνο 200-500 mm). Σηνλ ηχπν
απηφλ ππάγνληαη ζηαζκνί φπσο ηεο Αζήλαο, Θεζζαινλίθεο, Κνξίλζνπ θιπ.
2.Ζκίπγξνο ηύπνο (εηήζην βξνρνκεηξηθφ χςνο 500-1000 mm). Σηελ
θαηεγνξία απηή ππάγεηαη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ κεηεσξνινγηθψλ
ζηαζκψλ ηεο Διιάδαο.
3. Τγξόο ηύπνο (εηήζην βξνρνκεηξηθφ χςνο 1000-2000 mm). Σηνλ ηχπν
απηφλ αλήθνπλ νη πεξηζζφηεξνη ζηαζκνί ησλ λεζηψλ ηνπ Ηνλίνπ Πειάγνπο,
θαζψο θαη ην ζχλνιν ησλ νξεηλψλ κεηεσξνινγηθψλ ζηαζκψλ ηεο ειιεληθήο
επηθξάηεηαο.
4.Πνιύ πγξόο ηύπνο (εηήζην βξνρνκεηξηθφ χςνο >2000 mm). Δίλαη
δηαπηζησκέλν φηη ζηνλ ηχπν απηφ ππάγεηαη ν κεηεσξνινγηθφο ζηαζκφο ηνπ
Αζθήθνπ ηεο νξεηλήο Κξήηεο. Πηζαλφηαηα φκσο ζηνλ θχξην νξεηλφ φγθν ηεο
Πίλδνπ (Μπηδνχια, Μαιαθάζη, Γαξδίθη) ππάξρνπλ πνιιέο ηνπνζεζίεο κε εηήζην
βξνρνκεηξηθφ χςνο κεγαιχηεξν ησλ 2000 mm.
Σηηο γξαθηθέο παξαζηάζεηο ηνπ πίλαθα 2.1 θαίλνληαη θαηαλεκεκέλεο νη
εηήζηεο βξνρνπηψζεηο ησλ ζηαζκψλ κε βάζε ην εηήζην βξνρνκεηξηθφ χςνο θαη
γηα ην δηάζηεκα ηηκψλ πνπ αλαθέξακε ζχκθσλα κε ην νπνίν δηαθξίλνληαη νη
δηάθνξνη ηχπνη θιίκαηνο.
Σχκθσλα κε ηηο ζπρλφηεηεο (ηηκέο αλά θαζνξηζκέλν δηάζηεκα ηνπ εηήζηνπ
βξνρνκεηξηθνχ χςνπο-ΔΒΥ) πξνθχπηνπλ ηα αθφινπζα ζπκπεξάζκαηα:
Kαλέλαο απφ ηνπο δψδεθα (12) ζηαζκνχο δελ δηαζέηεη πνιχ πγξφ ηχπν
θιίκαηνο (κε ΔΒΥ>2000 mm) θαζψο γηα θαλέλα έηνο ηεο πεξηφδνπ 1975-2004
δελ παξαηεξήζεθε ηηκή ηέηνηνπ κεγέζνπο.

15
 Γεληθά θαη νη 12 ζηαζκνί παξνπζηάδνπλ θαηά θχξην ιφγν ζπλδπαζκφ
εκίπγξνπ θαη πγξνχ θιηκαηηθνχ ηχπνπ θαη ιίγεο θνξέο εκίμεξν, εθηφο απφ 3
ζηαζκνχο ηεο ΒΓ Διιάδαο ( Άξηα, Ησάλληλα, Κέξθπξα) πνπ εκθαλίδνπλ
απνθιεηζηηθά εκίπγξν έσο πγξφ ηχπν θαη θαζφινπ εκίμεξν δειαδή θαλέλα έηνο
ε εηήζηα βξνρφπησζε δελ βξέζεθε κηθξφηεξε απφ ην θαηψθιη ησλ 500mm.
Aπηφ ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη είλαη θαη θαηά θάπνην ηξφπν αλακελφκελν
κηαο θαη θαζψο θηλνχκαζηε βνξεηφηεξα νινέλα θαη κεγαιχηεξν φγθν
βξνρνπηψζεσλ ζα πεξηκέλνπκε. Έηζη πην ζπγθεθξηκέλα:
Τν Αγξίλην έρεη θαηά 63,3% εκίπγξν θιίκα, 33,3%πγξό θαη
3,3%εκίμεξν.
Ζ Αλδξαβίδα έρεη 83,3% εκίπγξν θιίκα, 6,6% εκίμεξν θαη 10%πγξό.
Ο Άξαμνο εκθαλίδεη 93,3% εκίπγξν θιίκα, θαη 6,6% εκίμεξν ηχπν
δειαδή δελ παξνπζηάδεη θαζφινπ πγξφ ηχπν.
Τν Αξγνζηόιη έρεη 80% εκίπγξν ηύπν, 13,3% πγξό θαη 6,6% εκίμεξν.
Ζ Άξηα έρεη ζεκαληηθά πγξό ηύπν θαηά 70% θαη 30% εκίπγξν ηύπν.
Ζ Εάθπλζνο παξνπζηάδεη θαηά 76,6% εκίπγξν ηύπν, 16,6% πγξό θαη
κφιηο 6,6% εκίμεξν ηύπν.
Τα Ησάλληλα εκθαλίδνπλ ζρεδφλ ηζνθαηαλεκεκέλν εκίπγξν ηύπν θαηά
53,3% θαη πγξό θαηά 46,7%.
Ζ Καιακάηα παξνπζηάδεη 80% εκίπγξν ηχπν, 13,3% πγξό θαη 6,6%
εκίμεξν ηχπν.
Ζ Κέξθπξα φπσο θαη ηα Ησάλληλα εκθαλίδεη ραξαθηεξηζηηθά ηζνθαηαλνκήο
κεηαμχ εκίπγξνπ θαη πγξνχ ηχπνπ κε αληίζηξνθα πνζνζηά δειαδή 46,7%
εκίπγξν θαη 53,3% πγξό ηύπν.
Ζ Μεζώλε εκθαλίδεη ζρεδόλ απνθιεηζηηθά εκίπγξν ηύπν θαηά 93,3%
θαη ειάρηζηα εκίμεξν θαηά 6,6%.
Ζ Πξέβεδα έρεη 76,6% εκίπγξν ηχπν, 20% πγξό ηχπν θαη κφιηο 3,3%
εκίμεξν (κία κφλν δειαδή θνξά ζεκεηψζεθε εηήζηνο πεηφο θάησ απφ 500mm).
Tέινο ν Πύξγνο έρεη 60% εκίπγξν ηχπν, 33,3% πγξό ηχπν θαη ειάρηζηα
εκίμεξν θαηά 6,6%.

16
΢ηαζκόο 200mm<ΔΒΤ<500mm 500mm<EBY<1000mm 1000mm<EBY<2000m
m
Αγξίλην 1 (1989-316,5mm) 19 (1975-1977,1984, 10 (1978-1983,1985,
1986,1987,1988,1990- 1994,1998,2002)
1993,1995-1997,
1999-2004)
Αλδξαβίδα 2 (1989-292.9,1992- 25 (1975-1978, 3 (1979,1983,1990)
474.1) 1980-1982,1984-
1988,1991,1993-2004)
Άξαμνο 2 (1989-374.6,1991- 28 (1975-1988,1990,1992- 0
387.7) 2004)
Αξγνζηόιη 2 (1989-331.7,1991- 24 (1975-1978,1980- 4 (1979,1983,1990,
490.8) 1982,1984-1988,1992- 2002)
2001,2003,2004)
Άξηα 0 9 (1975- 21 (1978-1983,1985-
1977,1984,1988,1989, 1987,1990,1992-
1991,2000,2001) 1999,2002-2004)
Εάθπλζνο 2 (1989-486.4,1991- 23 (1975- 5
391.3) 1978,1980,1982,1984- (1979,1981,1983,1998,
1988,1990,1992-1997, 2003)
1999-2002,2004)
Ησάλληλα 0 16 (1975,1976,1980,1983, 14 (1977-
1984,1986- 1979,1981,1982,1985,
1989,1991,1992,1995, 1990,1993,1994,1996,
1997,1999-2001) 1998,2002-2004)
Καιακάηα 2 (1989-386.9,1992- 24 (1975-1980,1982, 4
473.2) 1984-1988,1991,1993- (1981,1983,1990,2003)
2002,2004)
Κέξθπξα 0 14 (1975,1977,1980,1984, 16 (1976,1978-
1987- 79,1981-
1989,1991,1992,1996,1997, 1983,1985,1986,1990,
1999,2001,2004) 1993-
1995,1998,2000,2002-
03)
Μεζώλε 2 (1989-426.6,1992- 28 (1975-1988,1990,1991, 0
465.4) 1993-2004)
Πξέβεδα 1 (1989-483.2) 23 (1975,1976,1978- 6
1985,1987,1988,1991- (1977,1986,1990,1994.
1993,1995-2001,2003) 2002,2004)
Πύξγνο 2 (1989-374.2,1991- 18 (1976,1980-1982,1984- 10 (1975,1977-
499.0) 1986,1988,1992- 1979,1983,1987,1990,
1997,1999-2001,2003) 1998,
2002,2004)

Πίλαθαο 2.1: Σπρλφηεηεο εηεζίσλ ηηκψλ βξνρφπησζεο ζηα δηάθνξα δηαζηήκαηα

εηήζηνπ βξνρνκεηξηθνχ χςνπο (ΔΒΥ) γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ ηχπνπ θιίκαηνο γηα θάζε
έλαλ απφ ηνπο 12 ζηαζκνχο ηεο έξεπλαο.

17
18
Σρήκα 2.1: Γηαγξάκκαηα ησλ εηήζησλ ηηκψλ πεηνχ (πεξίνδνο 1975-2004) γηα
ηνπο 12 ζηαζκνχο ηεο Γπηηθήο Διιάδαο.

19
 Δδψ πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ην 1989 ήηαλ κηα ηδηαίηεξα άλπδξε ρξνληά
γηα νιφθιεξν ην ζχλνιν ησλ ζηαζκψλ θαη θαη’επέθηαζε γηα νιφθιεξε ηελ
ρψξα. Άλπδξεο γεληθά θαηά δεχηεξν ιφγν, ήηαλ νη ρξνληέο ηνπ 1991 θαη ηνπ
1992 θαη νη νπνίεο είλαη ππεχζπλεο γηα ηελ απφδνζε θάπνηνπ πνζνζηνχ
εκίμεξνπ ηχπνπ ζηα εκίπγξα-πγξά θιίκαηα ησλ ελ ιφγσ ζηαζκψλ. Αξθεηά
πγξέο κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ νη ρξνληέο 1978,1981,1983,1998,2003 αιιά
θαη ην 1990 πνπ παξεκβάιιεηαη κεηαμχ ησλ αλχδξσλ εηψλ 1989 θαη 1991.

2.2 Μέζεο εηήζηεο θαη επνρηθέο ηηκέο πεηνύ

Σην ακέζσο παξαπάλσ ζρήκα 2.1 αλαπαξηζηάλνληαη νη εηήζηεο ηηκέο
βξνρφπησζεο ησλ 12 ζηαζκψλ ζηα νπνία είλαη πξνθαλήο ε χπαξμε κεγάισλ
δηαθπκάλζεσλ πεηνχ απφ έηνο ζε έηνο, γεγνλφο πνπ απφ κφλν ηνπ θαζηζηά σο
κε παξαγσγηθή απφ πιεπξάο νπζησδψλ επξεκάησλ, ηελ πξνζαξκνγή θάπνηαο
επζείαο κέζσ ηεο μεθόδοσ γραμμικής παλινδρόμηζης ( linear regression-least
squares method) .

΢ρήκα 2.2 α: Γηαθπκάλζεηο ησλ κέζσλ ηηκώλ πεηνύ από ζηαζκό ζε ζηαζκό γηα ην
Φζηλόπσξν.

20
΢ρήκα 2.2 β: Γηαθπκάλζεηο ησλ κέζσλ ηηκώλ πεηνύ από ζηαζκό ζε ζηαζκό γηα ηνλ
Υεηκώλα.

΢ρήκα 2.2 γ: Γηαθπκάλζεηο ησλ κέζσλ ηηκώλ πεηνύ από ζηαζκό ζε ζηαζκό γηα ηελ
Άλνημε.

21
΢ρήκα 2.2 δ: Γηαθπκάλζεηο ησλ κέζσλ ηηκώλ πεηνύ από ζηαζκό ζε ζηαζκό γηα ην
θαινθαίξη.

΢ρήκα 2.2 ε: Γηαθπκάλζεηο ησλ κέζσλ ηηκώλ ζπλνιηθνύ πεηνύ από ζηαζκό ζε ζηαζκό (Ζ
θόθθηλε δηαρσξηζηηθή γξακκή είλαη ην κέζν εηήζην βξνρνκεηξηθό ύςνο γηα νιόθιεξε
ηελ ειιεληθή επηθξάηεηα θαη αληηζηνηρεί ζε 823 mm πεξίπνπ).

22
 Σηα ζρήκαηα 2.2 α,β,γ,δ,ε απεηθνλίδνληαη ηα ζρεηηθά κεγέζε ησλ κέζσλ
ηηκψλ πεηνχ απφ ζηαζκφ ζε ζηαζκφ θαη αλά επνρή, φπσο βέβαηα θαη νη κέζεο
ηηκέο ησλ ζπλνιηθψλ πςψλ βξνρήο κεηαμχ ησλ ζηαζκψλ. Γηα ηηο επνρέο
θζηλνπψξνπ θαη ρεηκψλα βιέπνπκε φηη νη ζρεηηθέο θαηαλνκέο ησλ κέζσλ ηηκψλ
κεηαμχ ησλ ζηαζκψλ είλαη παξφκνηεο. Τα κέγηζηα ζηελ Άξηα θαη ηελ Κέξθπξα
πνπ αθνξνχλ ηελ θζηλνπσξηλή πεξίνδν εμαθνινπζνχλ λα εκθαλίδνληαη θαη
θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ ρεηκψλα. Ο ΄Αξαμνο, ε Μεζψλε θαη ε Καιακάηα έρνπλ ηηο
ρακειφηεξεο κέζεο ηηκέο γηα ην θζηλφπσξν, κε ηνλ Άξαμν λα εκθαλίδεη ηελ
ρακειφηεξε κέζε ηηκή πεηνχ θαη γηα ηνλ ρεηκψλα θαη ζε θάπσο πςειφηεξν
ζεκείν ε Μεζψλε. Οη κεηαβνιέο ησλ κέζσλ ηηκψλ απφ ζηαζκφ ζε ζηαζκφ είλαη
κηθξφηεξεο ηνλ ρεηκψλα θαη απηφ είλαη αλακελφκελν κηαο θαη ηελ δεδνκέλε
επνρή ην ζχλνιν ησλ ζηαζκψλ ζηελ Γπηηθή Διιάδα εκθαλίδεη θαηά ην κάιινλ ή
ήηηνλ απμεκέλεο βξνρνπηψζεηο. Απφ ηελ πεξίνδν ηεο άλνημεο θαη κεηά
(ζρήκαηα 2.2 γ,δ) ηα ζρεηηθά κεγέζε ησλ κέζσλ ηηκψλ παξνπζηάδνπλ
αμηνπξφζεθηε νκνηφηεηα κε ηα πξσηεία λα θαηέρνπλ ε Άξηα θαη ηα Ησάλληλα θαη
ζε κηθξή απφζηαζε ε Κέξθπξα. Μάιηζηα ν ζηαζκφο ησλ Ησαλλίλσλ
παξνπζηάδεη ην απφιπην κέγηζην κέζεο ηηκήο ηφζν ηελ άλνημε φζν θαη ην
θαινθαίξη ελψ θαηά ηελ δηάξθεηα ησλ άιισλ επνρψλ δελ δείρλεη λα εκθαλίδεη
πςειέο κέζεο ηηκέο. Απηφ ζπκβαίλεη ιφγσ ηεο νξνγξαθίαο ηνπ ζηαζκνχ πνπ
θαζφηη επεηξσηηθφο, επεξεάδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ θαηλφκελα
θαινθαηξηλήο αζηάζεηαο. Αληίζεηα ζηαζκνί πνπ γεηηληάδνπλ κε ηελ ζάιαζζα ή
είλαη λεζησηηθνί φπσο π.ρ είλαη ε Αλδξαβίδα, ε Εάθπλζνο ή ην Αξγνζηφιη
δίλνπλ κέζεο ηηκέο πνπ είλαη θαη νη ειάρηζηεο γηα ηελ Γπηηθή Διιάδα. Αμίδεη λα
ππνγξακκίζνπκε φηη ηελ ζεξηλή πεξίνδν 8 απφ ηνπο 12 ζηαζκνχο έρνπλ
ζηαζεξά παξφκνηεο κέζεο ηηκέο πνπ απνηεινχλ θαη ην θαηψηεξν θαηψθιη απφ
πιεπξάο κεγέζνπο (ζρήκα 2.2 δ).
Απφ άπνςεο κέζσλ εηήζησλ ηηκψλ, γηα ηελ πεξίνδν 1975-2004, νη
ζηαζκνί ηεο Άξηαο, Ησαλλίλσλ θαη Κέξθπξαο δηαθξίλνληαη γηα ηνπο πςειφηεξνπο
κέζνπο φξνπο ηνπο ζε ζρέζε κε ηνπο ππφινηπνπο 9 ζηαζκνχο (Σρήκα 2.2 ε). Οη
ζπγθεθξηκέλνη ζηαζκνί εκθαλίδνπλ απηήλ ηελ ππεξνρή ζηα κεγέζε κέζσλ ηηκψλ
κηαο θαη βξίζθνληαη ζηα ΒΓ ηεο ρψξαο θαη πεξηζζφηεξν απφ φινπο
επεξεάδνληαη δηαξθψο απφ ηηο πθέζεηο νη νπνίεο αλαπηχζζνληαη ζηελ ιεθάλε
ηεο Μεζνγείνπ θαη ζπλνδεχνληαη απφ κεγάιν φγθν πεηνχ. Σηνλ αληίπνδα
βξίζθνληαη ν ζηαζκνί ηνπ Αξάμνπ θαη ηεο Μεζψλεο νη νπνίνη ζεκεηψλνπλ ηα

23
ειάρηζηα κέζσλ εηεζίσλ ηηκψλ, εληνπηδφκελνη γεσγξαθηθά ζηα θεληξηθά θαη
λφηηα ηεο Γπηηθήο Διιάδαο. Παξαηεξνχκε ινηπφλ κε έλαλ αξθεηά απιφ θαη
εχιεπην ηξφπν ηελ παξνπζία κηαο ρσξηθήο θαηαλνκήο ησλ βξνρνπηψζεσλ
(spatial distribution) κε ηελ βάζκσζε (gradient) λα θαηεπζχλεηαη απφ ηα ΒΓ
(κεγάιεο ηηκέο) πξνο ηα ΝΓ (κηθξά χςε) ηεο ρψξαο.

2.3 Υξήζε ζεθνγξακκάησλ-boxplots

Σηελ δηαδηθαζία επεμεξγαζίαο αηκνζθαηξηθψλ-θιηκαηηθψλ δεδνκέλσλ

ζπλεζίδεηαη λα ρξεζηκνπνηνχκε ηα επνλνκαδφκελα ηεηαπηημόπια (quartiles) ή
εκαηοζηημόπια (percentiles).
Έλα ηεηαξηεκφξην qp απφ έλα δείγκα, είλαη έλαο αξηζκφο κε ηελ ίδηα
κνλάδα κέηξεζεο κε ηα δεδνκέλα (ζηελ πεξίπησζή καο mm πεηνχ) ν νπνίνο
ππεξβαίλεη θαηά έλα p πνζνζηφ ηνλ ζπλνιηθφ αξηζκφ ησλ δεδνκέλσλ ηνπ
δείγκαηνο (Wilks 1995). Δίλαη ινηπφλ πξνθαλέο φηη 0 p 1. Iζνδχλακε είλαη
θαη ε δηαηχπσζε φηη ην ηεηαξηεκφξην qp είλαη εθείλε ε ηηκή πνπ ππεξβαίλεη κε
πηζαλφηεηα p έλα ηπραία επηιεγκέλν αξηζκφ απφ έλα ζχλνιν κεηξήζεσλ. Π.ρ ην
q0,25 είλαη εθείλε ε ηηκή πνπ ππεξβαίλεη ζε κέγεζνο ην 25% ησλ ηηκψλ ελφο
δείγκαηνο (θαη ζπλεπψο ην ππφινηπν 75% ησλ ηηκψλ είλαη κεγαιχηεξν απφ ην
ην q0,25 ). Ηζνδχλακα εάλ θάζε θνξά επηιέγνπκε κηα ηπραία ηηκή απφ έλα ζχλνιν
ηηκψλ, απηή ζα είλαη κε 25% πηζαλφηεηα κηθξφηεξε απφ ην q0,25 ή κε κία
πηζαλφηεηα 75% κεγαιχηεξε απφ απηφ. Ζ δηαθνξά IQR= q0,75 - ην q0,25
oλνκάδεηαη ενδοηεηαπηημοπιακό πλάηορ (interquartile range) θαη απνηειεί
έλαλ θαιφ δείθηε ηνπ ‘απιψκαηνο’ ζην θεληξηθφ ηκήκα ελφο δείγκαηνο ηηκψλ
κηαο θαη πξνζδηνξίδεη ην εχξνο ηνπ θεληξηθνχ 50% ησλ ηηκψλ ηνπ δείγκαηνο.
Τν ηεηαξηεκφξην q0,5 πνπ έρεη ηελ ηδηφηεηα λα ‘αθήλεη’ απφ θάησ ηνπ θαη
απφ πάλσ ηνπ ην 50% ησλ ηηκψλ ελφο ζπλφινπ νλνκάδεηαη διάμεζορ
(median). Παξφκνηα νξίδνληαη θαη ηα δεκαηημόπια (deciles) θαη
ζπκβνιίδνληαη κε q0,1 ,q0,2 , q0,3 ,q0,4 θ.ν.θ.
Έλα απιφ δηάγξακκα ην νπνίν καο επηηξέπεη κηα γξήγνξε καηηά ζηα δεδνκέλα
καο είλαη θαη ην επνλνκαδφκελν θηκόγπαμμα (boxplot) πνπ επηλνήζεθε απφ
ηνλ Tukey (1977). Δίλαη έλα δηάγξακκα πνπ πεξηιακβάλεη 5 ηεηαξηεκφξηα ηνπ
δείγκαηνο: ηελ ειάρηζηε ηηκή x(1) , ην πξψην ηεηαξηεκφξην q0,25 , ηελ δηάκεζν
q0,5 , ην ηξίην ηεηαξηεκφξην q0,75 θαη ηελ κέγηζηε ηηκή ηνπ δείγκαηνο x(n) . Σηνλ

24
Πίλαθα 2.2 έρνπλ ζρεδηαζηεί ηα ζεθνγξάκκαηα ησλ εηήζησλ ηηκψλ πεηνχ γηα ην
ζχλνιν ησλ 12 ζηαζκψλ ηεο έξεπλαο.

Πίλαθαο 2.2: Θεθνγξάκκαηα ησλ εηήζησλ ηηκψλ ησλ 12 ζηαζκψλ.

Έηζη απφ ηνλ Πίλαθα 2.2 θαίλεηαη φηη φλησο νη ζηαζκνί ηεο Κέξθπξαο,
Ησαλλίλσλ θαη Άξηαο έρνπλ κεγαιχηεξα χςε πεηνχ (βξίζθνληαη πην ςειά) ζε
ζρέζε κε ηνπο ππφινηπνπο. Τα θπθιηθά ζεκεία είλαη ηα ιεγφκελα εμσηεξηθά
(outside) ζεκεία.
Απηά είλαη φζα βξίζθνληαη παξαπάλσ ή παξαθάησ απφ ηνπο ιεγφκελνπο
εζσηεξηθνχο θξάθηεο (inner fences). Απηνί νξίδνληαη απφ ηηο αθφινπζεο
ζρέζεηο:

Aλψηεξνο εζσηεξηθφο θξάθηεο: q0,75 + 3IQR/2

Kαηψηεξνο εζσηεξηθφο θξάθηεο: q0,25 - 3IQR/2

25
 Έηζη επαλεξρφκελνη πάιη ζηνλ πίλαθα 2.2 βιέπνπκε φηη γηα ηελ Αλδξαβίδα
ππάξρνπλ 2 ηηκέο πνπ είλαη 5ε ρξνληθά δει ην 1979 κε 1137,6 mm θαη ε 15ε
πνπ αληηζηνηρεί ζην έηνο 1989 κε 292,9 mm. Γειαδή πξφθεηηαη γηα εηήζηεο ηηκέο
πεηνχ πνπ ζεσξνχληαη αθξαίεο θαη δελ ζπλάδνπλ κε ηα ζπλνιηθά κεγέζε πεηνχ
κε ηελ πάξνδν ησλ εηψλ.

Οκνίσο γηα ηελ Εάθπλζν εληνπίδνπκε 4 ηέηνηα εμσηεξηθά ζεκεία πνπ

αλαθέξνληαη ζην 5ν έηνο θαηά ζεηξά (δει. ην 1979 κε 1210,6 mm), 9ν έηνο
(1983 κε 1301,0 mm),24ν έηνο (1998 κε 1217,4 mm) θαη ην θαηψηεξν πνπ είλαη
ην 17ν έηνο (δει. ην 1991 κε 391,3 mm).
Δπίζεο γηα ηελ Καιακάηα εληνπίδνπκε ην 15ν θαηά ζεηξά έηνο θαη αθνξά
κία θαηψηαηε ηηκή πνπ είλαη ην 1989 κε 386,9 mm βξνρφπησζεο.
Δπηπιένλ είκαζηε ζε ζέζε λα δηαπηζηψζνπκε φηη ε θεληξηθή γξακκή ζηνλ
θνξκφ ησλ ζεθνγξακκάησλ (πνπ είλαη ε δηάκεζνο q0,5) άιινηε ηνπνζεηείηαη είηε
ζην θέληξν είηε ιίγν πην πάλσ (δει θνληά ζην q0,75) είηε ιίγν πην θάησ (δει.
θνληά ζην q0,25). Τν ρψξηζκα ηνπ θεληξηθνχ θνξκνχ (πνπ είλαη ην
ελδνηεηαξηεκνξηαθφ εχξνο-ΗQR) ηνπ ζεθνγξάκκαηνο άιινηε είλαη ζπκκεηξηθφ
θαη άιινηε παξνπζηάδεη απηφ πνπ νξίδνπκε σο ινμφηεηα (skewness) ε νπνία
νξίδεηαη απφ ηελ ζρέζε:
n
1/(n 1) ( xi x)3
i 1
3
(2.1)
S

γ είλαη ν επνλνκαδφκελνο δειγμαηικόρ ζςνηελεζηήρ λοξόηηηαρ (sample

skewness coefficient) θαη s είλαη ε ηππηθή απφθιηζε s= Var . Όηαλ ππάξρνπλ
γεληθά πεξηζζφηεξεο ηηκέο κεγαιχηεξεο απφ ηελ κέζε ηηκή κηιάκε γηα ζεηηθή
ινμφηεηα (positive skewness) θαη ηφηε ηα δεδνκέλα εκθαλίδνπλ καθξηέο νπξέο
ζηα δεμηά ηνπ δηαζηήκαηνο ηηκψλ. Δλψ φηαλ πεξηζζφηεξεο ηηκέο είλαη πην θάησ
απφ ηελ κέζε ηηκή ηφηε ν ζπληειεζηήο ζα είλαη αξλεηηθφο θαη κηιάκε γηα
αξλεηηθή ινμφηεηα (negative skewness) θαη ηα δεδνκέλα εκθαλίδνπλ καθξηέο
νπξέο πξνο ηα αξηζηεξά ηνπ δηαζηήκαηνο.
Όηαλ ε δηάκεζνο βξίζθεηαη πio πάλσ απφ ην θέληξν ηνπ ζεθνγξάκκαηνο
ηφηε ππάξρεη ηάζε γηα αξλεηηθή ινμφηεηα. Ζ αξλεηηθή ή ζεηηθή ινμφηεηα
(δειαδή ε φπνηα αζπκκεηξία) γίλεηαη θαη εκθαλήο απφ ην άληζν κήθνο ησλ
γξακκψλ (whiskers) πνπ ελψλνπλ ην ζεκείν κέγηζηεο ηηκήο κέρξη ην άλσ
ηεηαξηεκφξην q0,75 θαη ην θαηψηαην ζεκείν απφ ην θάησ ηεηαξηεκφξην q0,25.

26
Έηζη γηα παξάδεηγκα φηαλ ην πάλσ whisker είλαη κεγαιχηεξν ζε κήθνο απφ ην
θαηψηεξν ηφηε έρνπκε ζεηηθή ινμφηεηα δει. καθξφζπξηεο νπξέο πξνο ηα δεμηά
ηνπ δηαζηήκαηνο ησλ ηηκψλ.
Ωο πξνο απηήλ ηελ παξάκεηξν παξαηεξνχκε φηη επηθξαηνχλ δηαθνξεηηθέο
ινμφηεηεο (είηε ζεηηθέο είηε αξλεηηθέο) ελψ κφλν ε Μεζψλε θαίλεηαη λα εκθαλίδεη
κηα ζπκκεηξία ηηκψλ πεηνχ ( δηάκεζνο ζρεδφλ ζην θέληξν θαη πεξίπνπ ίζα κήθε
ησλ whiskers).
Σηνπο αθφινπζνπο Πίλαθεο 2.3, 2.4, 2.5 θαη 2.6 αλαπαξηζηψληαη ηα
ζεθνγξάκκαηα ησλ 12 ζηαζκψλ αλά επνρή.
Παξά ηελ ρξεζηκφηεηα ηεο γεληθήο θαη γξήγνξεο επνπηείαο πνπ καο
παξέρνπλ ηα ζεθνγξάκκαηα ην βαζηθφ ηνπο κεηνλέθηεκα είλαη φηη oη
πιεξνθνξίεο γηα ηηο νπξέο ησλ δεδνκέλσλ είλαη αξθεηά γεληθέο θαη
αθαζφξηζηεο.

Πίλαθαο 2.3: Θεθνγξάκκαηα ησλ ηηκψλ πεηνχ ησλ 12 ζηαζκψλ γηα ην

θζηλφπσξν.

27
Πίλαθαο 2.4: Θεθνγξάκκαηα ησλ ηηκψλ πεηνχ ησλ 12 ζηαζκψλ γηα ηνλ ρεηκψλα.

Πίλαθαο 2.5: Θεθνγξάκκαηα ησλ ηηκψλ πεηνχ ησλ 12 ζηαζκψλ γηα ηελ άλνημε.

28
Πίλαθαο 2.6: Θεθνγξάκκαηα ησλ ηηκψλ πεηνχ ησλ 12 ζηαζκψλ γηα ηελ ζεξηλή
πεξίνδν.

Δίλαη άκεζα αληηιεπηφ φηη ζηα ζεθνγξάκκαηα πνπ αθνξνχλ επνρηθέο ηηκέο
θάπνηα ζεκεία δελ αλαπαξηζηάλνληαη απφ κηθξνχο θχθινπο αιιά απφ κηθξά x.
Απηά είλαη ζεκεία αξθεηά καθξηά (far out) απφ ηνλ θεληξηθφ θνξκφ ηηκψλ
θαη κάιηζηα βξίζθνληαη έμσ απφ ηνπο ιεγφκελνο εμσηεξηθνχο θξάθηεο (outer
fences) θαηά αληηζηνηρία κε ηνπο εζσηεξηθνχο θξάθηεο πνπ νξίζηεθαλ
παξαπάλσ θαη ηα εμσηεξηθά ζεκεία (outside) πνπ απηνί νξηνζεηνχλ. Απηνί
νξίδνληαη απφ ηηο ζρέζεηο:
Aλψηεξνο εμσηεξηθφο θξάθηεο: q0,75 + 3IQR
Kαηψηεξνο εμσηεξηθφο θξάθηεο: q0,25 - 3IQR
Αξθεηέο θνξέο ηα καθξπλά (far out) ζεκεία κπνξεί λα αθνξνχλ ηηο
ιεγφκελεο παξάηππεο ηηκέο (outliers) δειαδή ηηκέο ππεξβνιηθά κεγάιεο ή
κηθξέο ζε ζρέζε κε ηα ππφινηπα δεδνκέλα ηνπ ζπλφινπ ηηκψλ θαη κπνξεί λα
νθείινληαη ζε εζθαικέλεο κεηξήζεηο ή ιαλζαζκέλεο εηζαγσγέο ηηκψλ ζην
ζχλνιν ησλ δεδνκέλσλ.
Γηα ην θζηλφπσξν παξαηεξνχκε φηη ηα ζεθνγξάκκαηα δηαζέηνπλ κηθξφ
ΗQR (κηθξφ θαηαθφξπθν πιάηνο) πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη πνιιέο ηηκέο εληφο

29
ηνπ ελδνηεηαξηεκνξηαθνχ εχξνπο εληνπίδνληαη ζπγθεληξσκέλεο ζε έλα ζρεηηθά
κηθξφ δηάζηεκα. Ζ Μεζψλε δηαζέηεη ην πην κηθξφ boxplot ζε ζρέζε κε ηνπο
ππφινηπνπο ζηαζκνχο ελψ ε Κέξθπξα θαη ε Άξηα ηνπνζεηνχληαη πην ςειά
(κεγαιχηεξεο ηηκέο βξνρφπησζεο) ζε ζχγθξηζε κε ηα ζεθνγξάκκαηα ησλ
άιισλ ζηαζκψλ.
Γηα ηελ πεξίνδν ηνπ ρεηκψλα ηα ζεθνγξάκκαηα είλαη πην εθηεηακέλα ζε
ζρέζε κε ην θζηλφπσξν κηαο θαη ηνλ ρεηκψλα ιφγσ ησλ κεγαιχηεξσλ πνζψλ
πεηνχ θαη ηεο απμεκέλεο ζπρλφηεηαο εκεξψλ βξνρήο είλαη ινγηθφ επαθφινπζν
λα παξαηεξείηαη κία κεγαιχηεξε δηαζπνξά-δηαθχκαλζε ησλ ηηκψλ.
Αμηνζεκείσηε είλαη ην ζηαζεξά κηθξφηεξν ζεθφγξακκα γηα ηελ Μεζψλε αιιά
θαη έθπιεμε πξνθαινχλ θαη ηα κε αλακελφκελα κεγάια πνζά πεηνχ γηα ηνλ
Πχξγν, παξά ην φηη γεσγξαθηθά ν Πχξγνο βξίζθεηαη λνηηφηεξα απφ ζηαζκνχο
παξαδνζηαθά πςειήο βξνρφπησζεο φπσο π.ρ. ηα Ησάλληλα ή ε Κέξθπξα.
Όζνλ αθνξά ηελ εαξηλή πεξίνδν άμηα πξνζνρήο είλαη ηα επηκεθπλκέλα
ζεθνγξάκκαηα ησλ Ησαλλίλσλ, ηεο Άξηαο θαη ηεο Κέξθπξαο γεγνλφο πνπ
ζπλάδεη κε ηα φζα πξναλαθέξακε ζρεηηθά κε ηνπο θιηκαηηθνχο ηχπνπο κηαο θαη
απηνί νη 3 ζηαζκνί παξνπζηάδνπλ ραξαθηεξηζηηθά απνθιεηζηηθά εκίπγξνπ θαη
πγξνχ ηχπνπ θαη θαζφινπ εκίμεξνπ. Θα κπνξνχζακε ινηπφλ λα ηζρπξηζηνχκε
φηη αξθεηέο βξνρέο ηελ άλνημε είλαη εθείλεο πνπ γέξλνπλ ηελ πιάζηηγγα γηα ηνλ
ραξαθηεξηζκφ ελφο θιίκαηνο σο πγξνχ κε πιήξε απνπζία εκίμεξνπ ηχπνπ. Ο
Πχξγνο παξά ηα πξσηεία ηνπ ηελ πεξίνδν ηνπ ρεηκψλα παξνπζηάδεη κία
αλακελφκελε ζέζε ζεθνγξάκκαηνο ηελ άλνημε θαη θνληά ζηνλ κέζν φξν ησλ
ππφινηπσλ ζηαζκψλ. Ζ Μεζψλε εμαθνινπζεί λα εκθαλίδεη ην πην κηθξφ
ζεθφγξακκα γηα κία αθφκε θνξά, πξάγκα πνπ απνδεηθλχεη φηη νη
βξνρνπηψζεηο ζηελ Μεζψλε παξνπζηάδνπλ κηα ηδηαίηεξε ζηαζεξφηεηα απφ έηνο
ζε έηνο θαη κάιηζηα ζε κηα εθηεηακέλε πεξίνδν 30 εηψλ.
Τα ζεθνγξάκκαηα ησλ ζηαζκψλ ηελ ζεξηλή πεξίνδν παξνπζηάδνπλ φπσο
αλακελφηαλ κηα κεγάιε κεηαβιεηφηεηα απφ ζηαζκφ ζε ζηαζκφ κε ηελ 3άδα ηεο
Κέξθπξαο, ησλ Ησαλλίλσλ θαη ηεο Άξηαο λα θαηέρνπλ ηηο πςειφηεξεο ζέζεηο
ζηνλ θαηαθφξπθν άμνλα (κεγαιχηεξα πνζά πεηνχ). Μάιηζηα νη 3 απηνί ζηαζκνί
δελ εκθαλίδνπλ ζεκεία far out ή outside γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη φηη νη βξνρέο ζε
απηνχο ηνπο ζηαζκνχο παξνπζηάδνπλ κία νκνηνγέλεηα ηηκψλ κέζα ζηελ
εμεηαδφκελε πεξίνδν. Όζνη ζηαζκνί γεηηληάδνπλ ζηελ ζάιαζζα ή είλαη
λεζησηηθνί (δει. Αλδξαβίδα, Άξαμνο, Αξγνζηφιη, Εάθπλζνο, Καιακάηα,

30
Μεζψλε, Πξέβεδα, Πχξγνο) ηα ζεθνγξάκκκαηα ηνπο θαηαιακβάλνπλ ηηο
ρακειφηεξεο ζέζεηο ζηνλ θαηαθφξπθν άμνλα κε αξθεηά κηθξά χςε πεηνχ, θαη
απηφ νθείιεηαη ζην φηη θαηλφκελα ζεξηλήο αζηάζεηαο πνπ ζπλνδεχνληαη απφ
φκβξνπο, λεξνπνληέο ή θαηαηγίδεο δελ είλαη ζπρλά ζηνπο ελ ιφγσ ζηαζκνχο.
Βέβαηα απηνί νη ζηαζκνί εκθαλίδνπλ ζε αληηδηαζηνιή κε ηελ 3άδα Κέξθπξα,
Ησάλληλα θαη Άξηα θαη ζεκεία far out θαη outside, ζηνηρείν πνπ δείρλεη φηη
επηθξαηεί κία αλνκνηνγέλεηα ζηα χςε βξνρψλ θαη θάπνηεο ηηκέο μεθεχγνπλ απφ
ην ζπλεζηζκέλν δηάζηεκα ηηκψλ. Καηά ηελ ίδηα πεξίνδν βιέπνπκε φηη ην
Αγξίλην παξνπζηάδεη απμεκέλεο βξνρνπηψζεηο θαη κάιηζηα παξφκνηεο κε απηέο
ηεο Κέξθπξαο, πξάγκα πνπ νθείιεηαη ζηελ απμεκέλε ζπρλφηεηα εκθαλίζεσο
θαινθαηξηλήο αζηάζεηαο ζηνλ ζηαζκφ απηφ πνπ είλαη νξεηλφο, ζε ζρέζε κε ηνπο
παξαζαιάζζηνπο ή λεζησηηθνχο ζηαζκνχο πνπ κφιηο αλαθέξακε.

31
 3. Έιεγρνο Τπνζέζεσλ-Hypothesis testing

3.1 Γεληθά ζηνηρεία θαη έλλνηεο ζηνλ έιεγρν ππνζέζεσλ

Σηνλ ρψξν ησλ επηζηεκψλ ζπιιέγνπκε δεδνκέλα κε ζηφρν λα

θαηαλνήζνπκε ηνπο θπζηθνχο κεραληζκνχο θαη ηα ζπζηήκαηα πνπ απηά
αληηπξνζσπεχνπλ. Σπρλά έρνπκε εθ ησλ πξνηέξσλ θάπνηεο ηδέεο πνπ
νλνκάδνληαη ςποθέζειρ (hypothesis) γηα ην πψο απηά ηα ζπζηήκαηα
ζπκπεξηθέξνληαη. Έλαο απφ ηνπο πξσηαξρηθνχο ζθνπνχο ζπιινγήο
δεδνκέλσλ είλαη λα ειέγμνπκε εάλ απηέο νη ππνζέζεηο κπνξνχλ λα
ηεθκεξησζνχλ κε ελδείμεηο πνπ παξέρνπλ ηα δεδνκέλα. Οη ζηαηιζηικοί έλεγσοι-
ζηαηηζηηθά ηεζη (statistical tests) απνηεινχλ ηνπο πην θαηάιιεινπο πνζνηηθνχο
ηξφπνπο γηα λα απνθαλζνχκε εάλ νη ππνζέζεηο κπνξνχλ λα αηηηνινγεζνχλ ή
εάλ πξέπεη λα ηξνπνπνηεζνχλ είηε αθφκα θαη λα απνξξηθζνχλ.
Οη ζηαηηζηηθνί έιεγρνη έρνπλ δχν βαζηθά πιενλεθηήκαηα:
Α. Δμαζθαιίδνπλ φηη ν νπνηνζδήπνηε αλαιπηήο ελφο παθέηνπ δεδνκέλσλ
πνπ ζα ρξεζηκνπνηήζεη ηα ίδηα είδε ειέγρσλ ζα θαηαιήμεη ζην ίδην απνηέιεζκα
θαη έηζη νη ππνινγηζκνί κπνξνχλ λα ειεγρζνχλ θαη λα επηβεβαησζνχλ απφ
άιινπο.
Β. Παξέρνπλ έλα κέηξν ηεο ηζρχνο ηεο έλδεημεο-evidence (p-value). Ζ
απφθαζε λα απνξξηθζεί κία ππφζεζε επαπμάλεηαη απφ ην ξίζθν φηη απηή ε
απφθαζε κπνξεί λα είλαη εζθαικέλε.
Οη ζηαηηζηηθνί έιεγρνη δηαθξίλνληαη ζε δχν κεγάιεο θαηεγνξίεο:
Οη παπαμεηπικοί έλεγσοι (parametric tests) είλαη εθείλνη πνπ ζεσξνχλ
φηη ηα δεδνκέλα ηνπ δείγκαηνο αθνινπζνχλ ζπγθεθξηκέλε ζεσξεηηθή θαηαλνκή
(π.ρ Καλνληθή-Gauss θαηαλνκή). Ολνκάδνληαη έηζη επεηδή ε πιεξνθνξία πνπ
πεξηέρεηαη ζηα δεδνκέλα ζπλνςίδεηαη ζε παξακέηξνπο, ζπλήζσο ε κέζε ηηκή ή
ε ηππηθή απφθιηζε θαη ην ζηαηιζηικό ηος ηεζη (test statistic) ππνινγίδεηαη
ρξεζηκνπνηψληαο απηέο ηηο παξακέηξνπο. Απνηεινχλ κία απνηειεζκαηηθή
κέζνδν εθφζνλ ηα δεδνκέλα ηνπ δείγκαηνο αθνινπζνχλ πξάγκαηη ηελ
ππνηηζέκελε ζεσξεηηθή θαηαλνκή. Όηαλ φκσο απηφ δελ ζπκβαίλεη νη
παξάκεηξνη δίλνπλ κηα εζθαικέλε εηθφλα ηνπ ηη αθξηβψο ζπκβαίλεη ζηα
δεδνκέλα. Σηελ πεξίπησζε απηή ν έιεγρνο πνπ πξνθχπηεη κπνξεί λα θαηαιήμεη

32
ζε έλα ιαλζαζκέλν ζπκπέξαζκα επεηδή ζηεξείηαη επαηζζεζίαο (power-ηζρχο)
λα αληρλεχζεη αιεζηλά θαηλφκελα.
Οη ππνζεηηθνί έιεγρνη πνπ δελ ζέηνπλ σο πξναπαηηνχκελν φηη ηα
δεδνκέλα αθνινπζνχλ κία ζπγθεθξηκέλε θαηαλνκή νλνκάδνληαη μη
παπαμεηπικοί έλεγσοι-nonparametric tests . Ζ πιεξνθνξία ιακβάλεηαη απφ
ηα δεδνκέλα κέζα απφ ηελ ζχγθξηζε θάζε ηηκήο κε φιεο ηηο ππφινηπεο (αθνχ
πξνεγεζεί θαηάηαμε ησλ δεδνκέλσλ κε βάζε ην κέγεζνο ηνπο) παξά κε ηνλ
ππνινγηζκφ παξακέηξσλ. Μία ζπλεζηζκέλε παξαλφεζε είλαη φηη ηα κε
παξακεηξηθά ηεζη ράλνπλ πιεξνθνξίεο ζε ζρέζε κε ηα παξακεηξηθά επεηδή
δελ ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο ηηο πξαγκαηηθέο ηηκέο δεδνκέλσλ. Σχκθσλα φκσο
κε ηνλ Bradley (1968), ζηελ νπζία ε αμηνπνίεζε πξφζζεησλ πιεξνθνξηψλ ηνπ
δείγκαηνο (κέζσ ησλ παξακέηξσλ) είλαη εθηθηή απφ ηελ επηπιένλ
πιεξνθνξία γηα ηνλ πιεζπζκφ (population) πνπ ελζσκαηψλεηαη ζηηο ππνζέζεηο
ηνπ ηεζη. Έηζη ν κε παξακεηξηθφο έιεγρνο απνξξίπηεη πιεξνθνξίεο κφλν
εθφζνλ νη ππνζέζεηο ηνπ παξακεηξηθνχ ηεζη είλαη αιεζείο. Παξάιιεια ηα κε
παξακεηξηθά ηεζη εθκαηεχνπλ πιεξνθνξίεο απφ ηα ζρεηηθά κεγέζε (ηάμεηο-
ranks) ησλ δεδνκέλσλ ρσξίο λα ππνβαζκίδνπλ ηελ πιεξνθνξία κφλν ζε ιίγνπο
απινχο ζηαηηζηηθνχο ππνινγηζκνχο.
Πξηλ πξνρσξήζνπκε ζηελ πεξηγξαθή ηεο δνκήο ησλ ειέγρσλ ππνζέζεσλ
θαιφ είλαη λα παξαζέζνπκε ηελ έλλνηα ηεο δειγμαηοληπηικήρ καηανομήρ-
sampling distribution. Όπσο είπακε ην ζηαηηζηηθφ είλαη κία ζπλάξηεζε-
πνζφηεηα πνπ ππνινγίδεηαη απφ έλα παθέην-ζεη δεδνκέλσλ. Ζ
δεηγκαηνιεπηηθή ηνπ θαηαλνκή είλαη ε θαηαλνκή πηζαλφηεηαο πνπ πεξηγξάθεη
απνθιίζεηο ηνπ ζηαηηζηηθνχ απφ ην έλα παθέην δεδνκέλσλ ζην άιιν. Απφ ηελ
ζηηγκή πνπ κηα νκάδα δεδνκέλσλ απφ ην νπνίν έρεη ππνινγηζηεί έλα ζηαηηζηηθφ
(φπσο θαη ην ζηαηηζηηθφ ηνπ ειέγρνπ ππνζέζεσο) ππφθεηηαη ζε
δεηγκαηνιεπηηθέο απνθιίζεηο, ην ίδην ζα ζπκβαίλεη θαη ζην ζηαηηζηηθφ ηνπ
δείγκαηνο. Ζ ηηκή ηνπ ζηαηηζηηθνχ πνπ ππνινγίδεηαη απφ έλα ζπγθεθξηκέλν ζεη
δεδνκέλσλ ζα είλαη ελ γέλεη δηαθνξεηηθή απφ εθείλε πνπ ππνινγίδεηαη απφ
άιιν παθέην δεδνκέλσλ (ηεο ίδηαο βέβαηα θπζηθήο πνζφηεηαο π.ρ mm βξνρήο).
Οη ηπραίεο κεηαβνιέο ησλ ζηαηηζηηθψλ δείγκαηνο πεξηγξάθνληαη
ρξεζηκνπνηψληαο θαηαλνκέο πηζαλφηεηαο φπσο ηα ππφ εμέηαζε δεδνκέλα
(χςε πεηνχ) πεξηγξάθνληαη θάλνληαο ρξήζε ησλ θαηαλνκψλ πηζαλφηεηαο.
Έηζη, ηα ζηαηηζηηθά δείγκαηνο κπνξεί λα ζεσξεζνχλ φηη έρνπλ πξνέιζεη απφ

33
θαηαλνκέο πηζαλφηεηαο. Σηελ νπζία δει. ε δειγμαηοληπηική καηανομή-sampling
distribution είλαη έλα κνληέιν πηζαλφηεηαο πνπ πεξηγξάθεη ηηο ζρεηηθέο
ζπρλφηεηεο ησλ πηζαλψλ ηηκψλ ηνπ ζηαηηζηηθνχ.

3.1.1 Γνκή ελόο Διέγρνπ Τπόζεζεο

Κάζε έιεγρνο ππφζεζεο πεξηιακβάλεη ηα αθφινπζα πέληε (5) βήκαηα:

1. Eπηινγή ηνπ θαηάιιεινπ ζηαηηζηηθνχ γηα ηα δεδνκέλα πνπ δηαζέηνπκε.
Δίλαη ε πνζφηεηα πνπ ππνινγίδνπκε απφ ηηο ηηκέο δεδνκέλσλ θαη ε
νπνία ζα απνηειέζεη ην αληηθείκελν ηνπ ειέγρνπ.
2. Καζνξηζκφο ηεο Μηδενικήρ Υπόθεζηρ-Null Hypothesis, πνπ
δειψλεηαη σο Ho.Ζ κεδεληθή ππφζεζε ζπληζηά έλα ινγηθφ πιαίζην
αλαθνξάο ην νπνίν ζα αληηπαξαβάιινπκε γηα λα αμηνινγήζνπκε ην
παξαηεξνχκελν ζηαηηζηηθφ.
3. Καζνξηζκφο ηεο Εναλλακηικήρ ςπόθεζηρ-Αlternative Hypothesis
πνπ ζπλήζσο ζπκβνιίδεηαη κε HΑ. Πνιιέο θνξέο ε ελαιιαθηηθή
ππφζεζε έρεη ηελ απιή δηαηχπσζε πσο ε Μεδεληθή ππφζεζε Ho δελ
είλαη αιεζηλή.
4. Καζνξηζκφο ηεο κεδεληθήο θαηαλνκήο-Null distribution πνπ είλαη
απιψο ε δεηγκαηνιεπηηθή θαηαλνκή ηνπ ζηαηηζηηθνχ φηαλ ε κεδεληθή
ππφζεζε είλαη αιεζήο. Ζ κεδεληθή θαηαλνκή κπνξεί λα είλαη κία
γλσζηή παξακεηξηθή θαηαλνκή ή θάπνηα εκπεηξηθή θαηαλνκή πνπ
πξνθχπηεη απφ ηα δεδνκέλα.
5. Σχγθξηζε ηνπ παξαηεξνχκελνπ ζηαηηζηηθνχ κε ηελ κεδεληθή θαηαλνκή.
Δάλ ε ηηκή ηνπ ζηαηηζηηθνχ πέθηεη ζε κία αξθεηά απίζαλε πεξηνρή ηεο
κεδεληθήο θαηαλνκήο, ηφηε ε Μεδεληθή Υπφζεζε Ho απνξξίπηεηαη ζαλ
αξθεηά απίζαλν λα είλαη αιεζηλή κε βάζε ηελ παξαηεξνχκελε έλδεημε.
Δάλ ε ηηκή ηνπ ζηαηηζηηθνχ πέθηεη κέζα ζε αθηίλα ‘θπζηνινγηθψλ’ ηηκψλ
πνπ πεξηγξάθνληαη απφ ηελ κεδεληθή θαηαλνκή, ηφηε ε ηηκή ηνπ
ζηαηηζηηθνχ ζπλάδεη-είλαη ζπλεπήο κε ηελ Ho ε νπνία ηφηε δελ
απνξξίπηεηαη. Απηφ βέβαηα δελ ζεκαίλεη φηη ε κεδεληθή ππφζεζε είλαη
αιεζηλή, αιιά κφλν φηη δελ ππάξρνπλ αξθεηέο ελδείμεηο γηα ηελ
απφξξηςή ηεο.

34
 3.1.2 Δπίπεδα απόξξηςεο (Rejection Levels) θαη p Values
(p Σηκέο)

Ζ αξθεηά απίζαλε πεξηνρή ηεο κεδεληθήο θαηαλνκήο πνπ πξναλαθέξακε

θαζνξίδεηαη απφ ην επίπεδν απφξξηςεο (Rejection level) ή απιά επίπεδν ηνπ
ηεζη. Ζ κεδεληθή ππφζεζε απνξξίπηεηαη εάλ ε πηζαλφηεηα ηνπ ππνινγηδφκελνπ
ζηαηηζηηθνχ (φπσο αληηπξνζσπεχεηαη ζηελ κεδεληθή θαηαλνκή) θαη φιεο νη
ηηκέο ηνπ πνπ είλαη αθφκα πην απίζαλεο κε ζεσξνχκελε σο αιεζή ηελ κεδεληθή
ππφζεζε, είλαη κηθξφηεξεο ή ίζεο απφ ην επίπεδν απφξξηςεο (πνπ
ζπκβνιίδεηαη κε α). Τν επίπεδν απφξξηςεο επηιέγεηαη εθ ησλ πξνηέξσλ πξηλ
ηελ δηεμαγσγή ησλ ππνινγηζκψλ θαη έγθεηηαη ζηελ θξίζε ηνπ εξεπλεηή νπφηε
ππάξρεη έλαο βαζκφο απζαηξεζίαο ζηελ επηινγή ηεο ηηκήο ηνπ. Σπλήζσο
επηιέγεηαη έλα επίπεδν 5% αλ θαη αξθεηέο θνξέο δηεμάγνληαη έιεγρνη κε
επίπεδα απφξξηςεο 10% ή θαη 1%.
Τν επίπεδν απφξξηςεο α αληηζηνηρεί ζηελ πηζαλφηεηα λα έρνπκε ζθάικα
ηχπνπ Η (Type I error). Απηφ είλαη ην ζθάικα πνπ θάλνπκε φηαλ απνξξίπηνπκε
ηελ Μεδεληθή Υπφζεζε φηαλ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα απηή είλαη αιεζήο θαη
θαλνληθά δελ ζα έπξεπε λα απνξξηθζεί. Σε αληηδηαζηνιή ην ζθάικα ηχπνπ ΗΗ
(Type II error) πξνθχπηεη ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ ε κεδεληθή ππφζεζε δελ
απνξξίπηεηαη πνπ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα είλαη ςεπδήο θαη θαλνληθά ζα έπξεπε
λα απνξξηθζεί. Ζ πηζαλφηεηα γηα λα έρνπκε ζθάικα ηχπνπ ΗΗ ζπκβνιίδεηαη κε
β. Ζ πνζφηεηα 1-β νλνκάδεηαη ηζρχο (power) ηνπ ειέγρνπ θαη ηζνχηαη κε ηελ
πηζαλφηεηα απφξξηςεο ηεο κεδεληθήο ππφζεζεο φηαλ φλησο απηή είλαη ςεπδήο.
Τν κέγεζνο 1-α νλνκάδεηαη επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο (Significance Level) ηνπ
ηεζη θαη φπσο αλαθέξακε παξαπάλσ ην εθιέγνπκε θάζε θνξά πξηλ ηελ
πξαγκαηνπνίεζε ηνπ ειέγρνπ.
Ζ p-value είλαη ε ζπγθεθξηκέλε πηζαλφηεηα φηη ε παξαηεξνχκελε ηηκή ηνπ
ζηαηηζηηθνχ καδί κε φιεο ηηο πεξηζζφηεξεο απίζαλεο (αθξαίεο) ηηκέο ηνπ κε βάζε
ηελ κεδεληθή ππφζεζε, ζα πξνθχςνπλ ζχκθσλα κε ηελ κεδεληθή θαηαλνκή.
Έηζη ε κεδεληθή ππφζεζε απνξξίπηεηαη εάλ ε p-value είλαη κηθξφηεξε ή ίζε κε
ην επίπεδν απφξξηςεο ηνπ ηεζη θαη δελ απνξξίπηεηαη γηα ηηο ππφινηπεο ηηκέο
(ζρήκα 3.1) .

35
 Μνλφπιεπξνο έιεγρνο- One sided test

Καηαλνκή ηνπ ζηαηηζηηθνχ κε ηζρχνπζα

ηελ Μεδεληθή Υπφζεζε-Null Distribution

Πεξηνρή απνδνρήο-
Acceptance region=1-α

Critical value of Rejection

Statistic-Κξίζηκε ηηκή region-Πεξηνρή
Τνπ ζηαηηζηηθνχ Απφξξηςεο=α

΢ρήκα 3.1: ΢ρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηεο δηαδηθαζίαο ειέγρνπ ππνζέζεσλ (ζηελ

πξνθεηκέλε πεξίπησζε κνλόπιεπξνο έιεγρνο)

3.1.3 Μνλόπιεπξνη θαη δίπιεπξνη Έιεγρνη-Οne sided and

two-sided tests

Έλαο έιεγρνο-ηεζη κπνξεί λα είλαη κνλφπιεπξνο ή δίπιεπξνο θαη απηφ

είλαη θάηη πνπ εμαξηάηαη απφ ηελ θχζε ηεο ππφζεζεο πνπ βξίζθεηαη ππφ
εμέηαζε. Έλαο μονόπλεςπορ έλεγσορ (one sided test) είλαη πην θαηάιιεινο
φηαλ ε κεδεληθή ππφζεζε ζα νδεγήζεη ζε ηηκέο ηνπ ζηαηηζηηθνχ πξνο κία
απνθιεηζηηθά νπξά ηεο κεδεληθήο θαηαλνκήο. Πνιιέο θνξέο ν ηξφπνο κε ηνλ
νπνίν έρεη θαηαζθεπαζηεί ην ζηαηηζηηθφ νδεγεί ζε κε επλντθέο ηηκέο γηα ηελ
κεδεληθή ππφζεζε κφλν πξνο ηελ κία πιεπξά ηεο κεδεληθήο θαηαλνκήο. Π.ρ
έλα ζηαηηζηηθφ πνπ πεξηιακβάλεη κία ηεηξαγσληζκέλε δηαθνξά, ζα παίξλεη ηηκέο
θνληά ζην 0 εάλ ε δηαθνξά είλαη κηθξή, αιιά ζα παίξλεη θαη κεγάιεο ηηκέο
εθφζνλ ε δηαθνξά είλαη κεγάιε. Έηζη απνηειέζκαηα ζηελ αξηζηεξή νπξά ηεο
κεδεληθήο θαηαλνκήο ζα ζπλεγνξνχζαλ ππέξ ηεο κεδεληθήο ππφζεζεο ελψ
κφλν πηζαλφηεηεο ζηελ δεμηά νπξά ηεο ζα απνηεινχζαλ αληηθείκελν
ελδηαθέξνληνο.

36
 Οη δίπλεςποι έλεγσοι (two-sided tests) είλαη πξνηηκεηένη φηαλ είηε πνιχ
κεγάιεο είηε πνιχ κηθξέο ηηκέο ηνπ ζηαηηζηηθνχ είλαη δπζκελείο γηα ηελ κεδεληθή
ππφζεζε. Σπλήζσο απηνί νη έιεγρνη αλαθέξνληαη ζηελ πνιχ γεληθή δηαηχπσζε
ηεο ελαιιαθηηθήο ππφζεζεο φηη ε κεδεληθή ππφζεζε δελ είλαη αιεζήο. Ζ
πεξηνρή απφξξηςεο ηεο κεδεληθήο θαηαλνκήο γηα δίπιεπξα ηεζη πεξηιακβάλεη
ηφζν ην δεμί φζν θαη ην αξηζηεξφ ηειείσκα ησλ νπξψλ ηεο κεδεληθήο
θαηαλνκήο. Απηέο νη δχν πεξηνρέο ηεο πεξηνρήο απφξξηςεο ηζνχληαη
αζξνηδφκελεο κε α. Έηζη ε κεδεληθή ππφζεζε απνξξίπηεηαη ζην επίπεδν α%
φηαλ ε ηηκή ηνπ ζηαηηζηηθνχ είλαη κεγαιχηεξε απφ 100(1-α)/2% ηεο κεδεληθήο
θαηαλνκήο ζηελ δεμηά πιεπξά ή είλαη κηθξφηεξε απφ 100α/2% απηήο ηεο
θαηαλνκήο ζηελ αξηζηεξή ηεο νπξά. Έηζη κία ηηκή ηνπ ζηαηηζηηθνχ πξέπεη λα
βξίζθεηαη αθφκα πην καθξηά ζηελ νπξά (πην αζχλεζεο δειαδή γηα ηελ κεδεληθή
ππφζεζε) γηα λα ραξαθηεξηζηεί ζεκαληηθφ ζε έλαλ δίπιεπξν έιεγρν ζε ζρέζε
κε έλαλ κνλφπιεπξν γηα ην ίδην πάληα επίπεδν α.

3.2 Ο Έιεγρνο ησλ Μann-Kendall (Mann-Kendall test)

3.2.1 Πεξηγξαθή

Ζ παξνπζία ή φρη ζπζηεκαηηθψλ ηάζεσλ (systematic trends) είλαη έλα απφ

ηα πξσηαξρηθά ζέκαηα πνπ καο απαζρνινχλ φηαλ εξεπλνχκε πδξνινγηθέο ή
γεληθφηεξα θιηκαηνινγηθέο ζεηξέο δεδνκέλσλ. Γηα ηνλ ζθνπφ απηφλ έρνπλ
επηλνεζεί αξθεηνί είδε ειέγρσλ ηάζεσλ (trend tests) νη νπνίνη καο
απνθαιχπηνπλ εάλ νη ηηκέο κηαο ρξνλνζεηξάο γεληθά απμάλνπλ ή κεηψλνληαη. Οη
κε-παξακεηξηθέο κέζνδνη αλίρλεπζεο είλαη ιηγφηεξν επαίζζεηεο ζηελ χπαξμε
παξάηππσλ ηηκψλ απφ φηη νη παξακεηξηθέο φπσο ν ζπληειεζηήο ζπζρέηηζεο
ηνπ Pearson. Δπηπιένλ έλαο κε παξακεηξηθφο έιεγρνο κπνξεί λα αληρλεχζεη
κία ηάζε ζε κία ρξνλνζεηξά ρσξίο λα απαηηείηαη ε ηάζε λα είλαη γξακκηθή ή κε
γξακκηθή. Έηζη κία βαζηδφκελε ζε ηάμεηο (rank-based) κε παξακεηξηθή κέζνδνο
είλαη ν έλεγσορ ηων Mann-Kendall πνπ εθαξκφδεηαη ζηελ παξνχζα έξεπλα
ηφζν ζε επνρηθή φζν θαη ζε εηήζηα βάζε.
Ο Kendall (1938) εηζήγαγε ην κέηξν ηασ-(tau) γηα λα πξνζδηνξίζεη ην
κέγεζνο ηεο κνλνηνληθήο ζρέζεο κεηαμχ ηνπ x θαη y. Ο Mann (1945) πξφηεηλε
ηελ ρξεζηκνπνίεζε ηνπ ειέγρνπ ζεκαληηθφηεηαο (significance test) ηνπ ηαπ-η

37
ηνπ Kendall, κε ηνλ ρξφλν λα απνηειεί ηελ κία απφ ηηο δχν κεηαβιεηέο. Ο
έιεγρνο απηφο είλαη ν επνλνκαδφκελνο έιεγρνο Mann-Kendall ( ελ ζπληνκία MK
test) πνπ είλαη πνιχ απνηειεζκαηηθφο ζηελ εμαθξίβσζε ληεηεξκηληζηηθψλ
ηάζεσλ. Δπί ηελ βάζε ηεο κεδεληθήο ππφζεζεο Η0 φηη ε ζεηξά
x1 , x2 ...xN πξνέξρεηαη απφ έλαλ πιεζπζκφ φπνπ νη κεηαβιεηέο είλαη

αλεμάξηεηεο θαη παλνκνηφηππα θαηαλεκεκέλεο (independent and identically

distributed –i.i.d), ην ζηαηηζηηθφ ηνπ Mann-Kendall δίλεηαη απφ ηελ ζρέζε:

N 1 N
S sgn( x j xi ) (3.1)
i 1 j i 1

Όπνπ
1, x 0
sgn( x) 0, x 0 (3.2)
1, x 0
Καη ν ζπληειεζηήο ηαπ-η ππνινγίδεηαη απφ ηνλ ηχπν:

2S
(3.3)
N ( N 1)
O Κendall (1975) έδεημε φηη ε δηαζπνξά ηνπ S, Var(S), ζηελ πεξίπησζε
πνπ ππάξρνπλ ties ( δει ίζεο ηηκέο) ζηα x δεδνκέλα δίδεηαη απφ ηελ ζρέζε:

m
2 1
s N ( N 1)(2 N 5) ti (ti 1)(2ti 5) ΄ (3.4)
18 i 1

Όπνπ m:o αξηζκφο ησλ νκάδσλ ties κέζα ζην ζχλνιν ηηκψλ
ti :o αξηζκφο ησλ ηηκψλ ζην i-νζηφ γθξνππ ησλ ties.
Κάησ απφ ηελ ζπγθεθξηκέλε κεδεληθή ππφζεζε, ε πνζφηεηα z πνπ
νξίδεηαη ζηελ ακέζσο επφκελε εμίζσζε είλαη θαηά πξνζέγγηζε θαλνληθά
θαηαλεκεκέλε αθφκα θαη γηα δείγκα κφιηο 10 ηηκψλ:

(S-1)/ζS εάλ S>0

Z= 0 εάλ S=0 (3.5)

(S+1)/ζs εάλ S<0

38
 Έρεη δηαπηζησζεί φηη ε χπαξμε ζεηηθήο ζεηξηαθήο ζπζρέηηζεο δηνγθψλεη ηελ
ηηκή ηεο δηαζπνξάο-variance ηνπ ζηαηηζηηθνχ ΜΚ θαη έηζη κεηψλεη ηελ
πηζαλφηεηα απφξξηςεο ηεο κεδεληθήο ππφζεζεο γηα ηελ απνπζία φπνηαο
ηάζεο. Γηα λα ειαηησζεί ε επίπησζε ηεο ζεηξηαθήο ζπζρέηηζεο, ζπλεζίδεηαη λα
πξνεπεμεξγφκαζηε (prewhitening) ηελ ρξνλνζεηξά κέζσ ηεο δηαδηθαζίαο
yt=xt –θ xt-1 φπνπ yt είλαη ε ηηκή ηεο πξνεπεμεξγαζκέλεο ζεηξάο, xt είλαη
ε ηηκή απφ ηελ αξρηθή ρξνλνζεηξά θαη θ είλαη ν ππνινγηζκέλνο ζπληειεζηήο
ζεηξηαθήο ζπζρέηηζεο πξψηεο ηάμεο (lag-1).

3.2.2 Eπνρηθόο έιεγρνο Kendall (Seasonal Kendall test)

Yπάξρνπλ πνιιέο πεξηπηψζεηο ζηηο νπνίεο αιιαγέο κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ

επνρψλ ηνπ έηνπο απνηεινχλ κία θχξηα αηηία απφθιηζεο ζηελ κεηαβιεηή y.
Γειαδή ην απνηέιεζκα ηεο παξνπζίαο κίαο ηάζεο ζηηο εηήζηεο ηηκέο
πξνέξρεηαη απφ δηαθνξεηηθνχ κεγέζνπο ηάζεηο αλά επνρή θαη είλαη θπζηθφ
επαθφινπζν ηεο επνρηθφηεηαο πνπ ραξαθηεξίδεη ηα πνζά βξνρφπησζεο.
Ο επνρηθφο έιεγρνο Kendall (Hirsch et al, 1982) δηαπξαγκαηεχεηαη ηελ
παξνπζία επνρηθφηεηαο κέζα απφ ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ Mann-Kendall ηεζη γηα
θάζε κία απφ ηηο m επνρέο μερσξηζηά θαη ζπλδπάδνληαο θαηφπηλ ηα
απνηειέζκαηα. Έηζη γηα παξάδεηγκα ρεηκεξηλά βξνρνκεηξηθά χςε
αληηκεησπίδνληαη μερσξηζηά απφ ηα δεδνκέλα ηεο εαξηλήο πεξηφδνπ. Τα
επηκέξνπο ζηαηηζηηθά ηνπ Kendall Si γηα θάζε επνρή αζξνίδνληαη γηα λα
ζρεκαηίζνπλ ην ζπλνιηθφ ζηαηηζηηθφ Sk,δει:

m
Sk Si (3.6)
i 1

Όηαλ ην γηλφκελν ηνπ αξηζκνχ ησλ επνρψλ θαη ηνπ αξηζκνχ ησλ εηψλ είλαη
κεγαιχηεξν απφ 25 (ζηελ πεξίπησζή καο έρνπκε 4 επνρέο επί 30 ή 50 ηηκέο), ε
θαηαλνκή ηνπ SK κπνξεί λα πξνζεγγηζηεί ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ απφ κία
θαλνληθή θαηαλνκή κε εθηηκψκελε κέζε ηηκή ην άζξνηζκα ησλ εθηηκψκελσλ
ηηκψλ (κεδέλ) ησλ μερσξηζηψλ Si θάησ απφ ηελ κεδεληθή ππφζεζε, θαη

39
δηαζπνξά-variance ίζε κε ην άζξνηζκα ησλ δηαζπνξψλ. Ζ SK θαλνληθνπνηείηαη
αθαηξψληαο ηελ εθηηκψκελε κέζε ηηκή κSk =0 θαη δηαηξψληαο κε ηελ ηππηθή ηεο
απφθιηζε ζsk . Τν εμαγφκελν απνηέιεζκα ζπγθξίλεηαη κε ηνπο θαηάιιεινπο
πίλαθεο ηεο ζηάληαξλη θαλνληθήο θαηαλνκήο

Sk – 1 εάλ Sk > 0
ζsk

ΕSK= 0 εάλ Sk = 0 (3.7)

Sk + 1 εάλ Sk < 0
ζsk

φπνπ ηηκή κSk =0,

m

ζSk= (ni /18) (ni 1)(2ni 5) (3.8)

i 1

ni : ν αξηζκφο ηηκψλ ζηελ i-νζηή επνρή.

Ζ κεδεληθή ππφζεζε απνξξίπηεηαη ζην επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο α% εάλ

Z Sk Z cr φπνπ Εcr είλαη ε ηηκή ηεο ζηάληαξλη θαλνληθήο θαηαλνκήο κε

πηζαλφηεηα ππέξβαζεο (exceedance) κε α/2. Σηελ πεξίπησζε ίζσλ ηηκψλ ε

θφξκνπια (3.8) πξέπεη λα ηξνπνπνηείηαη φπσο ζεκεηψζεθε παξαπάλσ ζηελ
εμίζσζε (3.4). Ο έιεγρνο ζεκαληηθφηεηαο πξέπεη επίζεο λα δηακνξθσζεί
θαηάιιεια ζην ελδερφκελν παξνπζίαο ζεηξηαθήο ζπζρέηηζεο κεηαμχ ησλ
ζηαηηζηηθψλ ησλ επνρηθψλ ηεζη.

40
 3.2.3 Γηαθνξέο κεηαμύ ησλ επνρηθώλ κνηίβσλ

Οη πξνζεγγίζεηο πνπ πεξηγξάθνληαη παξαπάλσ πξνυπνζέηνπλ έλα

νκνηνγελέο κνηίβν ηάζεο γηα ην ζχλνιν ησλ επνρψλ. Απηφ κπνξεί λα ζπληζηά
κία ππεξ-απινχζηεπζε θαη κπνξεί λα αδπλαηεί λα απνθαιχςεη δηαθνξέο ζηελ
ζπκπεξηθνξά κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ επνρψλ. Δίλαη πνιχ πηζαλφ ε Υ κεηαβιεηή
λα εκθαλίδεη κία ηζρπξή ηάζε ζηηο ζεξηλέο ηηκέο ηεο θαη θαζφινπ ηάζε ζηηο
ππφινηπεο επνρέο. Αθφκε, είλαη δπλαηφλ ε άλνημε θαη ην θαινθαίξη λα
ραξαθηεξίδνληαη απφ έληνλεο αλνδηθέο ηάζεηο ελψ θαηά ην θζηλφπσξν θαη ηνλ
ρεηκψλα λα ζεκεηψλνληαη ηζρπξέο πησηηθέο ηάζεηο αθπξψλνληαο έηζη ηελ
παξνπζία φπνηαο ηάζεο θαηά ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ ζπλνιηθνχ ζηαηηζηηθνχ ηνπ
Kendall ζε εηήζηα βάζε. Δπίζεο άιιε κηα πηζαλή πεξίπησζε ζπκβαίλεη φηαλ ην
κέγεζνο ηεο φπνηαο νκφξξνπεο (αλνδηθήο ή πησηηθήο) ηάζεο έρεη δηαθνξεηηθφ
κέγεζνο (θιίζε) κεηαμχ ησλ επνρψλ.
Σε θάζε πεξίπησζε πάλησο είκαζηε ππνρξεσκέλνη πξηλ ηελ εθαξκνγή
ηνπ επνρηθνχ ειέγρνπ Kendall λα εμεηάζνπκε ηελ αλνκνηνγέλεηα κεηαμχ ησλ
δηαθνξεηηθψλ επνρηθψλ ζηαηηζηηθψλ. Απηφ γίλεηαη κε ηελ βνήζεηα ελφο
ζηαηηζηηθνχ θαη ην νπνίν παξέρεη ηελ πιεξνθνξία εάλ νη επνρέο
ζπκπεξηθέξνληαη κε παξφκνην ηξφπν (oκνγελείο) ή θαηά δηαθνξεηηθνχο
ηξφπνπο (εηεξνγελείο). Ο ζπγθεθξηκέλνο έιεγρνο θαη ε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ
αλάινγνπ ζηαηηζηηθνχ νθείιεηαη ζηνπο van Belle and Hughes (1984):

Γηα θάζε επνρή i (i=1,2…m) ππνινγίδνπκε ην Zi Si / Var (Si ) .

Kαηφπηλ ηα αζξνίδνπκε ψζηε λα ππνινγίζνπκε ην ζπλνιηθφ ζηαηηζηηθφ (total), ην
ζηαηηζηηθφ ηάζεο (trend) θαη ηέινο ην νκνγελέο ζηαηηζηηθφ (homogeneous) θάζε
έλα απφ ηα νπνία αθνινπζνχλ ηελ ρ2 (chi-square) θαηαλνκή κε m-1 βαζκνχο
ειεπζεξίαο (degrees of freedom) πνπ ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε ιφγσ ησλ 4
επνρψλ,νη βαζκνί ηζνχληαη κε ηξεηο (3):

m
2
( total ) Z i2 (3.9)
i 1

41
 m

2 Zi
2
( trend ) m Z φπνπ Z i 1
(3.10)
m

2 2 2
(hom ogeneous ) ( total ) ( trend ) (3.11)

Ζ κεδεληθή ππφζεζε φηη νη επνρέο είλαη νκνγελείο ζε ζρέζε κε ηηο ηάζεηο

πνπ απηέο εκθαλίδνπλ ( 1 2 ..... m ), ειέγρεηαη κε ηελ ζχγθξηζε ηνπ

ζηαηηζηηθνχ 2
(hom ogeneous ) κε πίλαθεο ηεο ρ2 (chi-square) θαηαλνκήο κε m-1

(δειαδή ζηελ πεξίπησζή καο 3) βαζκνχο ειεπζεξίαο. Δάλ ππεξβαίλεη ηελ

θξίζηκε ηηκή γηα ην πξνεπηιεγκέλν επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο (ελ πξνθεηκέλσ
95%) ηφηε απνξξίπηνπκε ηελ κεδεληθή ππφζεζε θαη βγάδνπκε ην ζπκπέξαζκα
φηη νη δηάθνξεο επνρέο ραξαθηεξίδνληαη απφ δηαθνξεηηθέο ηάζεηο.

3.2.4 Δπεμεξγαζία-Απνηειέζκαηα

Ζ εθαξκνγή ηνπ ειέγρνπ Mann-Kendall αιιά θαη ηνπ επνρηθνχ ειέγρνπ

Seasonal Kendall έγηλε γηα δχν νκάδεο ρξνλνζεηξψλ. Σηελ πξψηε
ρξεζηκνπνηήζεθαλ ηφζν νη επνρηθέο φζν θαη νη εηήζηεο βξνρνπηψζεηο γηα ην
ζχλνιν ησλ 12 ζηαζκψλ ηεο έξεπλαο θαη κε εμεηαδφκελε πεξίνδν απηήλ απφ ην
1975-2004 (30 έηε) γηα ηελ εμαθξίβσζε ηπρφλ ηάζεσλ. Σε δεχηεξε θάζε
ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη ηηκέο πεηνχ γηα κία πεξίνδν 50 εηψλ απφ ην 1956-2005
(κεγαιχηεξν κήθνο ρξνλνζεηξψλ) αιιά γηα ηνπο νθηψ (8) απφ ηνπο ζπλνιηθά
δψδεθα ζηαζκνχο. Ζ έιιεηςε δπλαηφηεηαο λα πξαγκαηνπνηεζνχλ νη έιεγρνη
Mann-Kendall γηα ηελ πεληεθνληαεηία γηα θάπνηνπο απφ ηνπο ζηαζκνχο
νθείιεηαη θαζαξά ζηελ κε πιήξε επάξθεηα δηαζεζίκσλ ηηκψλ πεηνχ. Τα
απνηειέζκαηα απηήο ηεο πξψηεο εθαξκνγήο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ κεζφδσλ
παξηζηάλνληαη ζηνλ Πίλαθα 3.1
Απφ ηνλ Πίλαθα 3.1 ινηπφλ θαη γηα επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο (significance level)
95% γηα κανέναν ζηαζκφ δελ πξνθχπηεη θάπνηα ζεκαληηθή ηάζε (significant trend)
θαζφηη νη αληίζηνηρεο p-values είλαη πάληνηε κεγαιχηεξεο απφ 0,05 (5%) πνπ είλαη θαη
ην πξνεπηιεγκέλν επίπεδν απφξξηςεο (rejection level) ηεο έξεπλαο καο. Μνλαδηθή
εμαίξεζε απνηεινχλ νη εηήζηεο ηηκέο ηνπ Πχξγνπ (ρξσκαηηζκέλν θειιί ζηνλ πίλαθα

42
3.1) πνπ νη έιεγρνη Mann-Kendall δίλνπλ κία αξλεηηθή ηάζε ζεκαληηθή ζην επίπεδν
95%. Σε φινπο ηνπο ζηαζκνχο εκθαλίδνληαη άιινηε ζεηηθέο θαη άιινηε αξλεηηθέο κε
ζεκαληηθέο (non-significant) ηάζεηο πνπ δηαθέξνπλ απφ επνρή ζε επνρή θαη απφ
ζηαζκφ ζε ζηαζκφ. Σηελ ζηήιε ησλ εηήζησλ ηηκψλ έρεη ζπκπεξηιεθζεί θαη ην
ζηαηηζηηθφ Het πνπ είλαη ε ηηκή ηνπ 2
(hom ogeneous ) γηα ηνλ έιεγρν νκνηνγέλεηαο κεηαμχ

ησλ ηάζεσλ ησλ δηαθφξσλ επνρψλ. Ζ ηηκή Hetcr =7,81 πνπ παξαηίζεηαη ζην ηέινο
ηνπ πίλαθα έρεη λα θάλεη κε ηελ θξίζηκε ηηκή ηνπ ζηαηηζηηθνχ Het γηα ηνλ έιεγρν
νκνηνγέλεηαο ησλ van Belle and Hughes θαη πξνέξρεηαη απφ ηνλ αλάινγν πίλαθα κηαο
ηεο ρ2 (chi-square) θαηαλνκήο γηα επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 95% θαη 3 βαζκνχο
ειεπζεξίαο . Βιέπνπκε φηη γηα θαλέλα ζηαζκφ γηα ηελ πεξίνδν 1975-2004 δελ
πξνθχπηεη ηηκή ηνπ ζηαηηζηηθνχ Het κεγαιχηεξε απφ ηελ ηηκή Hetcr =7,81 γεγνλφο πνπ
δείρλεη φηη δελ εκθαλίδεηαη θάπνην είδνο εηεξνγέλεηαο κεηαμχ ησλ επνρψλ γηα θάπνηνλ
ζηαζκφ. Δμάιινπ θαη νη φπνηεο επνρηθέο ηάζεηο είλαη πνιχ κηθξέο γηα λα
ραξαθηεξηζηνχλ σο ζεκαληηθέο άξα δελ έρεη νπζηαζηηθφ λφεκα λα κηιήζνπκε γηα
εηεξνγέλεηα κεηαμχ ειαρίζησλ βαζκψλ ηάζεσλ.
Οη ζηαζκνί νη νπνίνη ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα κηα δεχηεξε εθαξκνγή ησλ
ειέγρσλ Mann-Kendall θαη γηα ηελ πεξίνδν 1956-2005 απεηθνλίδνληαη ζηνλ
Πίλαθα 3.2. Σηνλ ζπγθεθξηκέλν πίλαθα απνθαιχπηνληαη αξθεηέο ζεκαληηθέο
ηάζεηο φπσο απηή ηνπ Αγξηλίνπ (Άλνημε-πησηηθή), Αξγνζηνιίνπ (Άλνημε-
πησηηθή) αιιά θαη Εαθχλζνπ (Άλνημε-πησηηθή). Πησηηθέο θαη ζεκαληηθέο ηάζεηο
εκθαλίδνληαη ην Φζηλφπσξν ζηελ Κέξθπξα θαη ην θαινθαίξη ζην Αξγνζηφιη.
Δμαίξεζε ζε απηφ ην θάζκα πησηηθψλ ηάζεσλ απνηειεί ν Πχξγνο, γηα ηνλ
νπνίν θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ ρεηκψλα είρακε αχμεζε ησλ βξνρνπηψζεσλ. Σε
εηήζηα θιίκαθα νη κηζνί (Αξγνζηφιη, Ησάλληλα, Εάθπλζνο θαη Κέξθπξα) απφ ηνπο
ζηαζκνχο ηελ πεξίνδν απηή παξνπζηάδνπλ έληνλεο (θαη βέβαηα ζεκαληηθέο)
πησηηθέο ηάζεηο θαη κάιηζηα γηα δχν απφ απηνχο (Αξγνζηφιη θαη Εάθπλζνο) νη
πησηηθέο ηάζεηο είλαη ζεκαληηθέο αθφκα θαη ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 99%
(δειαδή επίπεδν απφξξηςεο 1%) . Ζ πησηηθή ηάζε ζην Αξγνζηφιη γηα ηελ
Άλνημε είλαη θαη απηή ζεκαληηθή ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 99%.

43
 Αutumn Winter Spring Summer Annual
Αγξίλην η=-0,133 η=-0,113 η=-0,108 η=0,090 Het=1,97
p=0,301 p=0,382 p=0,402 p=0,487 η=-0,066
p=0,310
Αλδξαβίδα η=-0,122 η=-0,016 η=-0,218 η=-0,087 Het=1,27
p=0,344 p=0,901 p=0,090 p=0,498 η=-0,110
p=0,080
Άξαμνο η=-0,044 η=0,039 η=0,016 η=0,115 Het=0,77
p=0,734 p=0,762 p=0,900 p=0,372 η=-0,031
p=0,621
Αξγνζηφιη η=-0,030 η=0,126 η=-0,239 η=-0,065 Het=4,07
p=0,817 p=0,326 p=0,063 p=0,617 η=-0,020
p=0,420
Άξηα η=0,186 η=0,103 η=-0,007 η=0,025 Het=1,341
p=0,148 p=0,422 p=0,957 p=0,844 η=0,076
p=0,234

Εάθπλζνο η=-0,053 η=0,048 η=-0,226 η=-0,128 Het=2,435

p=0,682 p=0,708 p=0,080 p=0,325 η=-0,089
p=0,166
Ησάλληλα η=0,103 η=-0,034 η=-0,159 η=-0,009 Het=0,521
p=0,422 p=0,789 p=0,218 p=0,943 η=-0,024
p=0,710
Καιακάηα η=-0,182 η=0,030 η=-0,071 η=0,103 Het=2,669
p=0,159 p=0,817 p=0,580 p=0,422 η=-0,030
p=0,644
Κέξθπξα η=-0,048 η=0,159 η=-0,126 η=0,057 Het=2,989
p=0,708 p=0,218 p=0,326 p=0,656 η=0,010
p=0,872
Μεζψλε η=-0,076 η=0,034 η=-0,136 η=0,161 Het=3,077
p=0,556 p=0,789 p=0,293 p=0,212 η=-0,016
p=0,960
Πξέβεδα η=-0,094 η=0,108 η=-0,117 η=-0,035 Het=1,848
p=0,464 p=0,402 p=0,363 p=0,789 η=-0,034
p=0,602
Πχξγνο η=-0,200 η=-0,154 η=-0,223 η=-0,188 Het=0,145
p=0,121 p=0,232 p=0,084 p=0,148 η=-0,765
p=0,003

Hetcr =7,81

Πίλαθαο 3.1: Eθαξκνγή ησλ ηεζη Mann-Kendall θαη Seasonal Kendall

(ζηαηηζηηθφ τ αλά επνρή θαη ζε εηήζηα βάζε) θαη ηνπ ηεζη van Belle and
Hughes (ζηαηηζηηθφ Het) γηα ην ζχλνιν ησλ 12 ζηαζκψλ θαη γηα ηελ πεξίνδν
1975-2004.

44
 Αutumn Winter Spring Summer Total
Aγξίλην η=-0,065 η=-0,185 η=-0,192 η=0,064 Het=4,57
p=0,503 p=0,058 p=0,049* p=0,514 η=-0,378
p=0,053
Άξαμνο η=-0,013 η=-0,009 η=-0,016 η=-0,091 Het=0,47
p=0,894 p=0,927 p=0,874 p=0,353 η=-0,129
p=0,514
Αξγνζηφιη η=-0,154 η=-0,185 η=-0,335 η=-0,213 Het=1,96
p=0,116 p=0,058 p=0,001** p=0,029* η=-0,887
p=0,001**
Ησάλληλα η=-0,045 η=-0,118 η=-0,167 η=-0,073 Het=0,929
p=0,645 p=0,225 p=0,086 p=0,452 η=-0,403
p=0,038*
Εάθπλζνο η=-0,164 η=-0,091 η=-0,212 η=-0,130 Het=0,84
p=0,093 p=0,353 p=0,030* p=0,186 η=-0,597
p=0,002**
Κέξθπξα η=-0,228 η=-0,162 η=-0,184 η=0,161 Het=9,95>7,81
p=0,020* p=0,096 p=0,060 p=0,099 η=-0,251
p=0,010*
Μεζψλε η=-0,016 η=-0,082 η=-0,133 η=-0,009 Het=1,082
p=0,867 p=0,398 p=0,173 p=0,927 η=-0,240
p=0,222
Πχξγνο η=0,089 η=0,236 η=0,043 η=-0,168 Het=8,78>7,81
p=0,362 p=0,016* p=0,658 p=0,086 η=0,179
p=0,067

Πίλαθαο 3.2: Eθαξκνγή ησλ ηεζη Mann-Kendall θαη Seasonal Kendall

(ζηαηηζηηθφ τ αλά επνρή θαη ζε εηήζηα βάζε) θαη ηνπ ηεζη van Belle and
Hughes (ζηαηηζηηθφ Het) γηα ηελ νκάδα ησλ 8 ζηαζκψλ θαη γηα ηελ πεξίνδν
1956-2005.

Γηα ηηο κε ζεκαληηθέο ηάζεηο πνπ πξνθχπηνπλ γηα ηελ εμεηαδφκελε

πεληεθνληαεηία, ε πιεηνςεθία απηψλ εκθαλίδνπλ ειάηησζε ησλ
βξνρνπηψζεσλ κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ κε εμαίξεζε ην Αγξίλην θαη ηελ
Κέξθπξα ην θαινθαίξη, αιιά θαη ηνλ Πχξγν ζε φιεο ηηο επνρέο ηνπ έηνπο εθηφο
απφ ην θαινθαίξη.
Πέξα απφ ηελ παξνπζία αξθεηνχ αξηζκνχ ζεκαληηθψλ (significant)
απνηειεζκάησλ ηελ πεξίνδν 1956-2005 ζε αληηδηαζηνιή κε ηελ ‘θησρή’ (απφ
πιεπξάο ζεκαληηθφηεηαο ηάζεσλ) πεξίνδν 1975-2004 εληνπίδνπκε θαη
πεξηπηψζεηο εηεξνγέλεηαο κεηαμχ επνρηθψλ ηάζεσλ θάηη πνπ δελ πξνέθπςε γηα

45
ηελ 30εηία. Έηζη ε εηεξνγέλεηα αθνξά ηελ Κέξθπξα θαη ηνλ Πχξγν κε
ππνινγηδφκελεο ηηκέο ηνπ ζηαηηζηηθνχ Het πνπ ππεξβαίλεη ηελ θξίζηκε ηηκή Hetcr
=7,81. Δίλαη έλα απνηέιεζκα αλακελφκελν θαζψο εμεηάδνληαο ηηο ηηκέο ηαπ ηνπ
Kendall γηα ηελ Κέξθπξα θαίλεηαη φηη ελψ επηθξαηνχλ πησηηθέο ηάζεηο γηα ην
Φζηλφπσξν (ζεκαληηθή), Φεηκψλα θαη Άλνημε, ην θαινθαίξη πξνθχπηεη ζεηηθή
ηηκή ηνπ ηαπ ηνπ Κendall (ζπλεπψο ζεηηθή ηάζε). Σηελ πεξίπησζε ηνπ Πχξγνπ
ζπκβαίλεη ην αθξηβψο αληίζηξνθν, δει έρνπκε ζεηηθέο γεληθά ηάζεηο γηα ην
Φζηλφπσξν, Φεηκψλα (ζεκαληηθή) θαη Άλνημε θαη αληηζηξνθή ηεο ηάζεο γηα ην
θαινθαίξη (αξλεηηθή ηηκή ζην ηαπ ηνπ Kendall). Έηζη αλαγθαδφκαζηε λα
απνξξίςνπκε ηελ κεδεληθή ππφζεζε γηα νκνηνγέλεηα ηάζεσλ κεηαμχ ησλ
επνρψλ θαη ζπλεπψο δελ κπνξνχκε λα εθαξκφζνπκε ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ
ζπλνιηθνχ ηαπ ηνπ Kendall (γηα εηήζηα βάζε δειαδή) ζαλ άζξνηζκα ησλ
αληίζηνηρσλ επνρηθψλ. Ο εηήζηνο ηαπ ηνπ Kendall ζηελ πεξίπησζε απηή
ππνινγίδεηαη απεπζείαο απφ ηελ ρξνλνζεηξά ησλ εηεζίσλ ηηκψλ πεηνχ, ρσξίο
λα εμεηάδνπκε ηη ζπκβαίλεη ζε θάζε επνρή ησλ εηψλ αθνχ βέβαηα εθαξκφζνπκε
θάπνηα πξνεπεμεξγαζία (prewhitening) εθφζνλ είλαη απαξαίηεηε (Δθφζνλ
πθίζηαηαη παξνπζία ζεκαληηθήο απηνζπζρέηηζεο κεηαμχ ησλ εηήζησλ ηηκψλ θαη
ηεο κεηαηνπίζεσο ηνπο ζε πξψηε ηάμε-lag1).
Αμίδεη ηέινο λα ηνλίζνπκε ηνλ κεγάιν ξφιν ηεο χπαξμεο κεγάινπ κήθνπο
ρξνλνζεηξψλ θαη απηφ αλαθχπηεη αλάγιπθα κε ηελ πεξίπησζε ηνπ ζηαζκνχ ηνπ
Πχξγνπ. Δλψ ινηπφλ γηα ηνλ δεδνκέλν ζηαζκφ ε ηάζε 30εηίαο ηνλ ρεηκψλα είλαη
πησηηθή θαη κε ζεκαληηθή, ζηελ πεξίπησζε ηεο 50εηίαο ε ζπλνιηθή ηάζε είλαη
απμεηηθή κε ηνλ ρξφλν θαη κάιηζηα ζεκαληηθή. Απηφ δηθαηνινγείηαη θπζηθά απφ
ην γεγνλφο φηη ε πεξίνδνο 30 εηψλ απνηειεί έλα ηκήκα ηεο 50εηνχο ζεηξάο γηα
ην νπνίν κπνξεί λα ζπλαληάκε κία ειαθξηά θάκςε ησλ ηηκψλ πνπ κπνξεί
πνιιέο θνξέο λα είλαη θαη παξαπιαλεηηθή εάλ ηελ δνχκε απνζπαζκαηηθά θαη
φρη ζε εθηελέο βάζνο ρξφλνπ γηα ην νπνίν είλαη πην αζθαιήο ε εμαγσγή
ζπκπεξαζκάησλ.

46
 4. Πξνζαξκνγή ηεο θαηάιιειεο θαηαλνκήο ζηα
βξνρνκεηξηθά δεδνκέλα

4.1 Γάκκα θαηαλνκή –Gamma Distribution

Πνιιέο αηκνζθαηξηθέο κεηαβιεηέο είλαη μεθάζαξα κε ζπκκεηξηθέο (δελ

αθνινπζνχλ δει .ηελ ζπκκεηξηθή θαλνληθή θαηαλνκή Gauss) αιιά
παξνπζηάδνπλ κία ινμφηεηα πξνο ηα δεμηά. Σπρλά ε θχξησζε απηή ζπκβαίλεη
φηαλ ππάξρεη έλα θπζηθφ φξην ζην εχξνο ησλ δεδνκέλσλ. Έλα ραξαθηεξηζηηθφ
παξάδεηγκα είλαη θαη ηα πνζά ησλ βξνρνπηψζεσλ, θαζφηη είλαη ζαλ θπζηθέο
πνζφηεηεο πάληα ζεηηθέο.
Υπάξρεη κία επξεία θιίκαθα ζπλερψλ θαηαλνκψλ πνπ έρνπλ ζαλ θάησ
φξην ηνπο ην 0 θαη παξνπζηάδνπλ ζεηηθή ινμφηεηα (positive skewness). Mία απφ
απηέο, πνπ ζεσξείηαη ζαλ ε πην θαηάιιειε γηα ηελ αλαπαξάζηαζε ησλ ηηκψλ
βξνρφπησζεο είλαη ε Γάμμα Καηανομή (Gamma distribution) (Thom, 1958;
Ding, 1992; Wilks, 1995; Groisman et al., 1999).
Πξηλ πξνρσξήζνπκε ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζπγθεθξηκέλεο θαηαλνκήο,
είλαη απαξαίηεην λα αλαθέξνπκε φηη ζηηο ζπλερείο θαηαλνκέο (δει απηέο γηα ηηο
νπνίεο ε ηπραία κεηαβιεηή παίξλεη νπνηαδήπνηε ηηκή ζε έλα δηάζηεκα ηηκψλ)
εηζαγάγνπκε ηελ έλλνηα ηεο ζςνάπηηζηρ πςκνόηηηαρ πιθανόηηηαρ
(probability density function-PDF): Καηφπηλ ζπκβάζεσο ε pdf γηα κία ηπραία
κεηαβιεηή Φ δειψλεηαη σο f(x). Όπσο ζηελ πεξίπησζε δηαθξηηψλ κεηαβιεηψλ
φιεο νη πηζαλφηεηεο ησλ ηηκψλ ηνπο αζξνηδφκελεο πξέπεη λα ηζνχληαη κε 1 ην
νινθιήξσκα νπνηαζδήπνηε pdf θαη γηα φιεο ηηο επηηξεπφκελεο ηηκέο ηεο ρ λα
ηζνχηαη κε 1:

f ( x ) dx 1 (4.1)
x

Mία ζπλάξηεζε δελ κπνξεί λα είλαη pdf εθηφο εάλ ηθαλνπνηεί ηελ
ζπγθεθξηκέλε εμίζσζε. Δπηπιένλ ε f(x) πξέπεη λα είλαη κε αξλεηηθή γηα φιεο ηηο
ηηκέο ηνπ x. Σην παξαπάλσ νινθιήξσκα δελ έρνπκε ζπκπεξηιάβεη φξηα

47
νινθιήξσζεο γηαηί δηαθνξεηηθέο pdf θαζνξίδνληαη γηα δηαθνξεηηθέο ηηκέο ηεο
ηπραίαο κεηαβιεηήο.
Μία άιιε έλλνηα πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ pdf είλαη απηή ηεο ζςνάπηηζηρ
αθποιζηικήρ καηανομήρ (cumulative distribution function-CDF). H cdf είλαη
κία ζπλάξηεζε ηεο ηπραίαο κεηαβιεηήο Φ πνπ δίδεηαη απφ ην νινθιήξσκα ηεο
pdf έσο κηα ζπγθεθξηκέλε ηηκή x ηεο κεηαβιεηήο Φ. Έηζη ε cdf πξνζδηνξίδεη
πηζαλφηεηεο πνπ ε κεηαβιεηή Φ δελ ζα ππεξβεί ζπγθεθξηκέλεο ηηκέο. Καηφπηλ
ζπκβάζεσο ζπκβνιίδνληαη κε F(x):

F ( x) Pr X x f ( x )dx (4.2)
X x

Aπφ ηελ ζηηγκή πνπ νη ηηκέο ηεο F(x) είλαη πηζαλφηεηεο απηφ ζπλεπάγεηαη
φηη 0 F(x) 1.

H γάκκα θαηαλνκή έρεη pdf πνπ θαζνξίδεηαη απφ ηελ ζρέζε:

1
(x / ) exp( x / )
f ( x) , x,α,β>0 (4.3)
( )

Οη δχν παξάκεηξνη ηεο θαηαλνκήο είλαη ε α: παράμεηρος μορθής-shape

parameter θαη β: παράμεηρος κλίμακας-scale parameter. H πνζφηεηα Γ(α)
είλαη κία ηηκή ηεο θαζνξηζκέλεο καζεκαηηθήο ζπλάξηεζεο γλσζηήο σο Γάκκα
Σπλάξηεζεο (gamma function) πνπ νξίδεηαη απφ ην νινθιήξσκα:

( ) t a 1e t dt (4.4)
0

Γεληθά, ε Γάκκα ζπλάξηεζε πξέπεη λα ππνινγηζηεί αξηζκεηηθά ή λα

πξνζεγγηζηεί ρξεζηκνπνηψληαο ηηκέο ζε πίλαθεο (Abramowitz and Stegun,
1984; Press et al., 1986). Ζ γάκκα ζπλάξηεζε ηθαλνπνηεί ηελ παξαγνληηθή
ζρέζε:

Γ(α+1)=αΓ(α) (4.5)

48
 Ζ pdf ηεο γάκκα θαηαλνκήο παίξλεη κηα κεγάιε πνηθηιία κνξθψλ πνπ
εμαξηψληαη απφ ηελ ηηκή ηεο παξακέηξνπ κνξθήο (shape parameter) α.

΢ρήκα 4.1: ΢πλαξηήζεηο ηεο θαηαλνκήο γάκκα γηα 4 ηηκέο ηεο παξακέηξνπ κνξθήο
α.

Όπσο θαίλεηαη ζην ακέζσο παξαπάλσ ζρήκα 4.1 γηα α<1 ε θαηαλνκή
είλαη πνιχ έληνλα θπξησκέλε πξνο ηα δεμηά κε f ( x) θαζψο x 0 . Γηα α=1
ε ζπλάξηεζε θφβεη ηνλ θάζεην άμνλα ζην 1/β γηα x=0, θαη απηή ε εηδηθή
πεξίπησζε ηεο θαηαλνκήο γάκκα νλνκάδεηαη εκθεηική καηανομή (exponential
distribution). Γηα α>1 ε ζπλάξηεζε ηεο θαηαλνκήο γάκκα πεξλάεη απφ ηελ αξρή,
f(0)=0. Πξννδεπηηθά κεγαιχηεξεο ηηκέο ηνπ α έρνπλ ζαλ απνηέιεζκα κηθξφηεξε
ινμφηεηα θαη κία κεηαηφπηζε ηεο θακπχιεο ζηα δεμηά. Γηα κεγάιεο ηηκέο ηεο
παξακέηξνπ α ε γάκκα θαηαλνκή πιεζηάδεη ηελ Γθανπζηαλή (normal)
θαηαλνκή. Ζ παξάκεηξνο α είλαη αδηάζηαηε.
Τψξα φζνλ αθνξά ηνλ ξφιν ηεο παξακέηξνπ β, απηφο είλαη φηη ζπκπηέδεη ή
απιψλεη ηελ θακπχιε πξνο ηα αξηζηεξά ή πξνο ηα δεμηά, εμαξηψκελε απφ ην
ζπλνιηθά κεγέζε ησλ ηηκψλ ηεο κεηαβιεηήο x. Ζ παξάκεηξνο θιίκαθαο β έρεη ηηο
ίδηεο θπζηθέο δηαζηάζεηο κε ηηο ηηκέο x. Καζψο ε θαηαλνκή απιψλεηαη πξνο ηα
δεμηά απφ νινέλα κεγαιχηεξεο ηηκέο ηεο β, ην χςνο ηεο πξέπεη λα κεησζεί ψζηε
λα ηθαλνπνηήζεη ηελ εμίζσζε (4.1). Αληίζηξνθα ζε πεξίπησζε πνπ ε θαηαλνκή

49
πηέδεηαη πξνο ηα αξηζηεξά ην χςνο ηεο πξέπεη λα κεγαιψζεη. Δπίζεο ε
παξάκεηξνο β καο δίλεη θαη κία εηθφλα ηεο έληαζεο ησλ βξνρνπηψζεσλ
ζχκθσλα κε ηελ νπνία φζν πην κεγάιε είλαη ε ηηκή ηνπ β ηφζν πην εληζρπκέλε
είλαη ε έληαζε ησλ βξνρνπηψζεσλ.
Πξνθεηκέλνπ λα πξνζδηνξίζνπκε ηηο παξακέηξνπο α θαη β ησλ γάκκα
θαηαλνκψλ απφ ηα δηαζέζηκα βξνρνκεηξηθά δεδνκέλα ησλ 12 ζηαζκψλ ηεο
Γπηηθήο Διιάδαο πνπ δηαζέηνπκε, κε ηηο νπνίεο απηά πεξηγξάθνληαη, ζα
ρξεζηκνπνηήζνπκε ηελ κέζνδν κέγηζηεο πηζαλνθάλεηαο.

4.2 Μέζνδνο ηεο κέγηζηεο πηζαλνθάλεηαο (method of

maximum likelihood)

Με ηελ ζπγθεθξηκέλε κέζνδν πνπ αθνινπζνχκε είλαη λα πξνζαξκφζνπκε

φζνλ ην δπλαηφλ θαιχηεξα (best fitting) ηηο θαηάιιειεο γάκκα θαηαλνκέο (κε ηηο
εθάζηνηε ηηκέο γηα ηηο παξακέηξνπο) ζηηο ππάξρνπζεο ηηκέο βξνρφπησζεο.
Ολνκάδεηαη πηζαλνθάλεηα θαη ζπκβνιίδεηαη κε L(ζ), ε θαηαλνκή ηνπ
δείγκαηνο, φηαλ ζεσξείηαη ζπλάξηεζε ηεο άγλσζηεο παξακέηξνπ ζ.
Αλ fx(x) είλαη ε θαηαλνκή απφ φπνπ πξνέξρεηαη ην δείγκα ηφηε

n
L( ) f X i ( xi ) (4.6)
i 1

O εκηιμηηής μέγιζηης πιθανοθανείας (maximum likelihood estimator) ηεο

άγλσζηεο παξακέηξνπ ζ βξίζθεηαη κεγηζηνπνηψληαο ηε ζπλάξηεζε L(ζ) σο
πξνο ζ. Καη ην κέγηζην ηεο ζπλάξηεζεο L(ζ) βξίζθεηαη παξαγσγίδνληαο ηελ
ζπλάξηεζε σο πξνο ηελ άγλσζηε παξάκεηξν ζ.
Υπάξρνπλ δχν πξνζεγγίζεηο φζνλ αθνξά ηνπο εθηηκεηέο κέγηζηεο
πηζαλνθάλεηαο γηα ηελ θαηαλνκή γάκκα θαη είλαη αξθεηά απινί θαη επηδέρνληαη
εχθνινπο ππνινγηζκνχο . Καη νη δχν ρξεζηκνπνηνχλ ην ζηαηηζηηθφ

n
1
D ln( x) ln( xi ) (4.7)
n i 1

ην νπνίν είλαη ε δηαθνξά κεηαμχ ηνπ θπζηθνχ ινγαξίζκνπ ηεο κέζεο ηηκήο
ηνπ δείγκαηνο (π.ρ ν ινγάξηζκνο ηεο κέζεο ηηκήο ησλ βξνρνπηψζεσλ ηνπ

50
ρεηκψλα γηα κηα πεξίνδν 30 εηψλ γηα ηνλ ζηαζκφ ηνπ Αξάμνπ θιπ) θαη ηεο
κέζεο ηηκήο ησλ ινγαξίζκσλ ησλ δεδνκέλσλ.
Ζ πξψηε απφ ηηο δχν πξνζεγγίζεηο κέγηζηεο πηζαλνθάλεηαο (θαη είλαη απηή
πνπ ρξεζηκνπνηήζακε) γηα ηελ γάκκα θαηαλνκή νθείιεηαη ζηνλ Thom (1958).
Έηζη ν εθηηκεηήο γηα ηελ παξάκεηξν κνξθήο α είλαη:

1 1 4D / 3
a (4.8)
4D
Mεηά απφ ηνλ νπνίν ε παξάκεηξνο θιίκαθαο β ππνινγίδεηαη απφ ηνλ
ηχπν:

x/a (4.9)
Σηνλ πίλαθα 4.1 πνπ αθνινπζεί θαίλνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ
ππνινγηζκψλ ησλ ηηκψλ ησλ παξακέηξσλ α θαη β γηα ηηο γάκκα θαηαλνκέο ησλ
12 ζηαζκψλ γηα κηα πεξίνδν 30 εηψλ (1975-2004) θαηαλεκεκέλεο ζε επνρηθή
θαη εηήζηα βάζε.

4.3 Aπνηειέζκαηα

Με ηελ κέζνδν ηεο κέγηζηεο πηζαλνθάλεηαο εμάγεηαη ην ζπκπέξαζκα φηη

ηελ πεξίνδν ηνπ θαινθαηξηνχ νη βξνρνπηψζεηο γηα ην ζχλνιν ησλ ζηαζκψλ,
παξνπζηάδνπλ πνιχ κηθξέο ηηκέο ηεο παξακέηξνπ α (shape parameter) δειαδή
έληνλε ινμφηεηα (3<α<1 πεξίπνπ), φπσο κάιηζηα ζεκεηψζακε θαη ακέζσο
παξαπάλσ ζηελ γεληθή αλάιπζε ησλ ηδηνηήησλ ηεο θαηαλνκήο γάκκα. Καηά ηελ
δηάξθεηα ησλ ππνινίπσλ επνρψλ πξνθχπηεη κία νκνηνγέλεηα ζηηο ηηκέο ηεο α
ρσξίο κεγάιεο απνθιίζεηο απφ επνρή ζε επνρή θαη απφ ζηαζκφ ζε ζηαζκφ. Τν
κέγηζην ζεκεηψλεηαη γηα ηελ Μεζψλε (α=14,17) δειαδή έρνπκε έλα άπισκα ηεο
γάκκα θαηαλνκήο (κηθξή ινμφηεηα) θαη ηα ειάρηζηα εληνπίδνληαη ζηελ Πξέβεδα
(α=4,83 ηνλ ρεηκψλα θαη α=4,54 γηα ηελ άλνημε) θαη Κέξθπξα (α=4,13) δει
ζηαζκνχο κε έληνλε ινμφηεηα ησλ γάκκα θαηαλνκψλ ηνπο. Γηα ηελ πεξίνδν ηνπ
ζέξνπο παξφηη βιέπνπκε παξαπιήζηεο ηηκέο ηεο παξακέηξνπ α κεηαμχ ησλ
ζηαζκψλ, ε παξάκεηξνο θιίκαθαο (scale parameter) β παξνπζηάδεη
δηαθπκάλζεηο κε κηθξφηεξε ηηκή απηψλ ηνπ Αξάμνπ (β=9,64), Εαθχλζνπ

51
(β=10,87) θαη Καιακάηαο (β=12,58) ελψ νη κεγαιχηεξεο ηηκέο αθνξνχλ ηελ
Κέξθπξα (β=46,34), ηα Ησάλληλα (β=34,05) θαη ην Αγξίλην (β=37,94). Φαίλεηαη
ινηπφλ κηα εμάξηεζε ηεο παξακέηξνπ β κε ην γεσγξαθηθφ πιάηνο αιιά θαη ηελ
νξνγξαθηθή ζέζε ησλ ζηαζκψλ, θαζψο είλαη αλακελφκελν φηη πεγαίλνληαο ζε
κεγαιχηεξα γεσγξαθηθά πιάηε λα ζπλαληνχκε κεγαιχηεξεο εληάζεηο
βξνρνπηψζεσλ άξα θαη κεγαιχηεξεο ηηκέο γηα ηελ παξάκεηξν β ε νπνία
παξέρεη έλα κέηξν ηεο έληαζεο ησλ ηηκψλ πεηνχ. Ζ ρσξηθή εμάξηεζε ηεο
παξακέηξνπ β κε ην γεσγξαθηθφ πιάηνο αθνξά θαη ηηο ππφινηπεο επνρέο ηνπ
έηνπο κε ηηο κεγαιχηεξεο ηηκέο ηεο παξακέηξνπ λα εκθαλίδνληαη ηελ πεξίνδν
ηνπ ρεηκψλα κε εμαηξεηηθά κεγάιεο ηηκέο γηα ην Αγξίλην (β=65,36), Αξγνζηφιη
(β=65,01), Ησάλληλα (β=76,56) θαη Πξέβεδα (β=71,26). Ηδηάδνπζα είλαη ε
πεξίπησζε ηνπ Σηαζκνχ ηνπ Πχξγνπ κε ηελ εμαηξεηηθά πςειή ηηκή β=69,25,
ελψ ε Αλδξαβίδα παξφηη βξίζθεηαη γεσγξαθηθά πνιχ θνληά ζηνλ Πχξγν έρεη
ηηκή β=45,50. Φαίλεηαη δειαδή φηη ν παξάγνληαο γεσγξαθηθφ πιάηνο πηζαλφλ
λα έρεη ιηγφηεξε βαξχηεηα ζηνλ θαζνξηζκφ ηνπ β ηελ δεδνκέλε επνρή ζε
ζχγθξηζε κε ηηο άιιεο επνρέο, κηαο θαη ηελ πεξίνδν ηνπ ρεηκψλα εμαηηίαο ηεο
δηέιεπζεο κεγάινπ αξηζκνχ αιιεπάιιεισλ πθέζεσλ απφ ηα δπηηθά ην ζχλνιν
ηεο δπηηθήο επηθξάηεηαο ηεο ρψξαο παξνπζηάδεη απμεκέλεο βξνρνπηψζεηο. Τν
ειάρηζην αθνξά ηνλ ζηαζκφ ηεο Μεζψλεο (β=22,84) πνπ βξίζθεηαη αξθεηά
λφηηα ζε ζρέζε κε ηνπο ππφινηπνπο ζηαζκνχο.
Τέινο ζε εηήζηα βάζε εκθαλίδνληαη νη κεγαιχηεξεο ηηκέο γηα ηελ
παξάκεηξν α (κηθξφηεξε ινμφηεηα) ζην ζχλνιν ησλ ζηαζκψλ ζε ζρέζε κε ηηο
επνρηθέο ηνπο ηηκέο κηαο θαη είλαη αλακελφκελν έλα άπισκα ησλ ηηκψλ ζε
ζρέζε κε ηηο επνρηθέο ηνπο ηηκέο. Γελ ζπκβαίλεη φκσο ην ίδην γηα ηελ παξάκεηξν
β πνπ πξνθχπηνπλ κηθξφηεξεο ηηκέο ζε ζχγθξηζε κε ηηο ρεηκεξηλέο ηηκέο ηνπο,
θαη απηφ εξκελεχεηαη φηη νη εηήζηεο ηηκέο εκπεξηέρνπλ ηελ εθάζηνηε βαξχηεηα
ησλ αληηζηνίρσλ επνρηθψλ ηηκψλ (θάηη αλάινγν κε ηνλ κέζν φξν) κε
απνηέιεζκα λα αζξνίδνληαη θαη νη ζεξηλέο ηηκέο (κε κηθξέο ηηκέο β) αιιά θαη ν
ρεηκεξηλέο ηηκέο (κε κεγάιεο ηηκέο ηεο παξακέηξνπ β) γηα λα πάξνπκε ηελ
αληίζηνηρε εηήζηα ηηκή.

52
 Αutumn Winter Spring Summer Total
Aγξίλην α=6,71 α=5,16 α=8,78 α=1,46 α=14,78
β=44,06 β=65,36 β=19,77 β=37,94 β=58,32
Αλδξαβίδα α=9,42 α=7,01 α=6,57 α=0,79 α=17,40
β=29,26 β=45,50 β=20,09 β=22,68 β=42,79
Άξαμνο α=7,89 α=5,61 α=7,35 α=2,05 α=21,17
β=31,69 β=50,63 β=17,22 β=9,64 β=32,05
Αξγνζηφιη α=7,01 α=5,48 α=6,33 α=0,71 α=15,31
β=39,22 β=65,01 β=21,05 β=25,69 β=51,12
Άξηα α=10,16 α=6,85 α=5,42 α=2,24 α=34,41
β=36,34 β=63,14 β=40,05 β=35,11 β=31,98
Εάθπλζνο α=6,18 α=8,09 α=5,65 α=1,60 α=16,29
β=48,85 β=44,23 β=25,79 β=10,87 β=50,51
Ησάλληλα α=9,42 α=4,70 α=6,65 α=2,92 α=29,23
β=34,19 β=76,56 β=33,6 β=34,05 β=34,37
Καιακάηα α=7,83 α=8,07 α=6,57 α=1,96 α=19,54
β=32,49 β=43,73 β=21,27 β=12,58 β=39,49
Κέξθπξα α=9,07 α=6,26 α=4,13 α=1,07 α=25,16
β=41,58 β=62,24 β=43,12 β=46,34 β=39,52
Μεζψλε α=8,36 α=14,17 α=5,94 α=1,26 α=20,16
β=27,69 β=22,84 β=19,50 β=17,41 β=34,37
Πξέβεδα α=9,47 α=4,83 α=4,54 α=1,19 α=25,17
β=32,44 β=71,26 β=34,52 β=25,86 β=33,33
Πχξγνο α=7,66 α=5,94 α=7,35 α=1,07 α=10,71
β=41,91 β=69,25 β=20,88 β=21,89 β=84,91

Πίλαθαο 4.1: Tηκέο ησλ παξακέηξσλ α θαη β ησλ πξνζαξκνζκέλσλ γάκκα

θαηαλνκψλ (fitted gamma distributions) ππνινγηζκέλσλ κε ηελ κέζνδν κέγηζηεο
πηζαλνθάλεηαο ησλ ηηκψλ βξνρνπηψζεσλ γηα ηελ πεξίνδν 1975-2004.

53
 5.Φαζκαηηθή αλάιπζε (Spectral analysis)

5.1 Κάπνηα ζηνηρεία ρξνλνζεηξώλ

Φξνλνζεηξά ζεσξείηαη κηα πεπεξαζκέλε ή άπεηξε ζεηξά-αιιεινπρία

παξαηεξήζεσλ ζε κία πνζνηηθή κεηαβιεηή (Φt ) πνπ έρεη κεηξεζεί ζε
δηαδνρηθέο ρξνληθέο ζηηγκέο (t Τ). Oη ρξνλνζεηξέο δηαθξίλνληαη ζε ζπλερείο
φηαλ νη κεηαβιεηέο Φt παίξλνπλ ηηκέο ζε έλα νιφθιεξν ρξνληθφ δηάζηεκα, ελψ
δηαθξηηέο φηαλ ε ζεηξά ηνπ ρξφλνπ είλαη δηαθξηηή (δει ην ρξνληθφ δηάζηεκα Τ
είλαη έλα ππνζχλνιν ησλ αθεξαίσλ)
Μηα ηςσαία διεπγαζία ( stochastic process) κπνξεί λα πεξηγξαθεί ζαλ
έλα ζηαηηζηηθφ θαηλφκελν πνπ εμειίζζεηαη ρξνληθά ζχκθσλα κε λφκνπο ησλ
πηζαλνηήησλ (Chatfield 2004). Μαζεκαηηθά, κία ηπραία δηεξγαζία κπνξεί λα
νξηζηεί ζαλ κηα ζπιινγή ηπραίσλ κεηαβιεηψλ πνπ είλαη ηαμηλνκεκέλεο ρξνληθά
θαη κε θαζνξηζκέλεο ηηκέο ζηηο δηάθνξεο ρξνληθέο ζηηγκέο.
Σπλεζίδνπκε ζηελ ζεσξία ησλ ζεηξψλ λα ζεσξνχκε κία παξαηεξνχκελε
ρξνλνζεηξά σο κία κεκνλσκέλε πεξίπησζε ηνπ άπεηξνπ ζεη ρξνλνζεηξψλ νη
νπνίεο πηζαλφλ λα έρνπλ παξαηεξεζεί. Απηφ ην άπεηξν ζεη πνιιέο θνξέο
νλνκάδεηαη ensemble. Kάζε κέινο ηνπ ensemble είλαη κία πηζαλή πξαγκάησζε
(realization) ηεο ηπραίαο δηεξγαζίαο. Ζ αλάιπζε ησλ ρξνλνζεηξψλ έρεη σο
αληηθείκελν ηελ εθηίκεζε ησλ ηδηνηήησλ ηνπ κνληέινπ πηζαλφηεηαο πνπ
δεκηνχξγεζε ηελ παξαηεξεκέλε ρξνλνζεηξά.
Έλαο ηξφπνο πεξηγξαθήο ηεο ηπραίαο δηεξγαζίαο (stochastic process) ζα
ήηαλ ν πξνζδηνξηζκφο ηεο εληαίαο θαηαλνκήο πηζαλφηεηαο (joint probability
distribution) ησλ X(t1),…X(tn) γηα νπνηνδήπνηε ζεη ηηκψλ θαη νπνηαδήπνηε ηηκή
n. Αιιά απηφ είλαη αξθεηά πεξίπινθν θαη δελ επηρεηξείηαη ζηελ πξάμε. Έλαο
απιφο θαη ζπγρξφλσο πην ρξήζηκνο ηξφπνο είλαη λα ππνινγίζνπκε ηηο
ιεγφκελεο ποπέρ (moments) ηεο δηεξγαζίαο, θπξίσο απηέο ηεο πξψηεο θαη
δεπηέξαο ηάμεσο.
Καηαξρήλ λα αλαθέξνπκε θπζηθά, ηελ μέζη ηιμή (mean) πνπ νξίδεηαη σο:
κ(t)=E[X(t)] (5.1)

Tελ διαζποπά ή διακύμανζη (variance) κε ηελ ζπλάξηεζε ηεο ζ2(t)

54
 λα νξίδεηαη απφ ηελ ζρέζε:
ζ2(t)=Var[X(t)] (5.2)

Πξηλ πξνρσξήζνπκε θαιφ είλαη λα νξίζνπκε ηελ έλλνηα ηεο

ζςνδιαζποπάρ (covariance). Αλ έρνπκε δχν ηπραίεο κεηαβιεηέο Φ θαη Y πνπ
έρνπλ κέζεο ηηκέο Δ(Φ)=κρ θαη Δ(Υ)= κy ηφηε ε ζπλδηαζπνξά ηνπο-covariance
ηνπο δίλεηαη απφ ηελ ζρέζε:
Cov (X,Y)=E[(X- κρ)(Y- κy)] (5.3)

Eάλ νη Φ θαη Υ είλαη αλαμάξηεηεο ηφηε

E[(X- κρ)(Y- κy)] = E(X- κρ)Δ(Y- κy)=0

Δάλ νη Φ θαη Υ δελ είλαη αλεμάξηεηεο ηφηε ε covariance ηνπο ζα είλαη ζεηηθή
ή αξλεηηθή, αλάινγα κε ην αλ κεγάιεο ηηκέο ηνπ Φ ζπκβαδίδνπλ κε κεγάιεο ή
κηθξέο ηηκέο ηνπ Υ αληίζηνηρα.
Μεηά απφ απηά, θαη επεηδή ε variance απφ κφλε ηεο δελ επαξθεί γηα ηνλ
πξνζδηνξηζκφ ησλ ξνπψλ δεπηέξαο ηάμεσο, εηζάγνπκε ηελ έλλνηα ηεο
ζςνάπηηζηρ αςηοζςνδιαζποπάρ (autocovariance function) ε νπνία είλαη ε
covariance ηεο X(t1) κε ηελ X(t2) δειαδή:

γ(t1, t2)=Δ{[ X(t1)-κ(t1)][ X(t2)-κ(t2)]} (5.4)

5.1.1 ΢ηάζηκεο ρξνλνζεηξέο (Stationary processes)

Mία ρξνλνζεηξά νλνκάδεηαη αςζηηπά ζηάζιμη (strictly stationary) εάλ ε

εληαία θαηαλνκή (joint distribution) ησλ X(t1),.. X(tn) είλαη ε ίδηα κε ηελ θαηαλνκή
ησλ X(t1+η),.. X(tn+η) γηα φια ηα t1,…. tn,η. Με άιια ιφγηα, κεηαηνπίδνληαο ηελ
αξρή ησλ ρξφλσλ θαηά έλα πνζφ η δελ ππάξρεη επίπησζε ζηηο θνηλέο
θαηαλνκέο, νη νπνίεο ζπλεπψο ζα εμαξηψληαη κφλν απφ ηα δηαζηήκαηα κεηαμχ
ησλ t1,…. tn. Ο νξηζκφο απηφο ηζρχεη γηα θάζε ηηκή ηνπ n. Έηζη εάλ n=1,
απζηεξή ζηαζηκφηεηα (strict stationarity) ζεκαίλεη φηη ε θαηαλνκή ηεο Φ(t) είλαη ε

55
ίδηα γηα φια ηα t, έηζη ψζηε ππφ ηνλ φξν φηη νη δχν πξψηεο ξνπέο είλαη
πεπεξαζκέλεο ζα έρνπκε:

κ(t)=κ θαη ζ2(t)= ζ2 δει

ζηαζεξέο ηηκέο θαη γηα ηηο δχν θαη αλεμάξηεηεο ηνπ ρξφλνπ.
Δπηπιένλ εάλ n=2 ε θνηλή θαηαλνκή ησλ X(t1),X(t2) ζα εμαξηάηαη κφλν απφ
ηελ δηαθνξά ρξφλσλ (t1-t2) πνπ νλνκάδεηαη lag. Έηζη ε ζςνάπηηζη
αςηοζςνδιαζποπάρ (autocovariance function-‘acvf ’) γ(t1, t2) επίζεο ζα
εμαξηάηαη κφλν απφ ην (t1-t2) θαη κπνξεί λα γξαθεί σο γ(η) φπνπ

γ(t)=Δ{[Φ(t)-κ][Φ(t+η)-κ]}

=Cov[X(t),X(t+η)] (5.5)
θαη νλνκάδεηαη Autocovariance coefficient ζην lag η.
Γηα πξαθηηθνχο ζθνπνχο θαλνληθνπνηνχκε ηελ ‘acvf ‘ γηα λα πάξνπκε κία
ζπλάξηεζε πνπ ιέγεηαη ζςνάπηηζη αςηοζςζσέηιζηρ (autocorellation
function) θαη δίλεηαη απφ ηελ ζρέζε:

ξ(η)=γ(η)/γ(0) (5.6)

θαη ππνινγίδεη ηελ ζρέζε κεηαμχ ηνπ X(t) θαη ηνπ Φ(t+η).

Τν εκπεηξηθφ αλάινγν (δει φηαλ αλαθεξφκαζηε ζε κία ζπγθεθξηκέλε

ρξνλνζεηξά-δείγκα ηνπ άπεηξνπ ensemble) ηεο ‘acf ‘ δίλεηαη απφ ηελ ζρέζε:

N k
( xt x )( xt k x)
t 1
rk N (5.7)
2
( xt x)
t 1

Καη ην αλάινγν ηεο ‘acvf ‘ πνπ επηηπγράλεηαη ππνινγίδνληαο ηελ ζεηξά ησλ
ζπληειεζηψλ {Ck} ζχκθσλα κε ηελ ζρέζε:

56
 N k
1
Ck ( xt x)( xt k x) (5.8)
N t 1

Kαη βέβαηα γηα ηα εκπεηξηθά αλάινγα ησλ ‘acf ‘ θαη ‘acvf ‘ ηζρχεη ε ζρέζε:

rk ck / c0 (5.9)

5.1.2 ΢ηαζηκόηεηα δεύηεξεο ηάμεο (second order

stationarity)

Σηελ πξάμε είλαη ζπρλά ρξήζηκν λα νξίζνπκε ηελ ζηαζηκφηεηα ππφ κηα
ιηγφηεξν πεξηνξηζκέλε έλλνηα απφ φζα εθηέζεθαλ ακέζσο παξαπάλσ.
Μηα δηεξγαζία ινηπφλ ζα ιέγεηαη ζηάζιμη δεύηεπηρ ηάξηρ (ή weakly
stationary) εάλ ε κέζε ηηκή ηεο θαη ε acvf ηεο εμαξηάηαη κφλν απφ ην lag, έηζη
ψζηε:
E[X(t)]=κ
θαη

Cov[X(t),X(t+η)]=γ(η)

Δάλ η=0 ηφηε ν παξαπάλσ νξηζκφο ζπλεπάγεηαη φηη ε δηαζπνξά (variance)

φπσο θαη ε κέζε ηηκή είλαη ζηαζεξέο.

5.1.3 Γλήζηα ηπραία δηεξγαζία (purely random process)

Mία δηαθξηηή ρξνληθά δηεξγαζία νλνκάδεηαη purely random process-γλήζηα

ηπραία δηεξγαζία εάλ πεξηιακβάλεη κηα αιιεινπρία ηπραίσλ κεηαβιεηψλ {Εt} oη
νπνίεο είλαη ακνηβαία αλεμάξηεηεο θαη αθξηβψο παλνκνηφηππα θαηαλεκεκέλεο
(mutually independent and identically distributed). Aπφ ηνλ νξηζκφ πξνθχπηεη
φηη ε δηεξγαζία δηαζέηεη ζηαζεξή κέζε ηηκή θαη δηαζπνξά θαη φηη:

γ(θ)= Cov(Εt , Zt+θ)=0 γηα θ= 1,2 (5.10)

57
 Απφ ηελ ζηηγκή πνπ ε κέζε ηηκή θαη ε acvf είλαη αλεμάξηεηεο ηνπ ρξφλνπ,
ε δηεξγαζία είλαη δεχηεξεο ηάμεο ζηάζηκε. Σηελ πξαγκαηηθφηεηα είλαη πξνθαλέο
φηη ε δηεξγαζία είλαη επίζεο απζηεξά ζηάζηκε. Ζ acf δίλεηαη απφ ηελ ζρέζε:

ξ(θ)=1 γηα θ=0

ξ(θ)=0 γηα θ= 1,2

Μεξηθέο θνξέο ε γλήζηα ηπραία δηεξγαζία νλνκάδεηαη θαη λεςκόρ

θόπςβορ-white noise.

5.2 Φάζκα (Spectrum)

Τν θάζκα κίαο ρξνλνζεηξάο είλαη κία θαηαλνκή ηεο δηαζπνξάο-

δηαθχκαλζεο (variance) ζαλ ζπλάξηεζε ηεο ζπρλφηεηαο. Ο αληηθεηκεληθφο
ζθνπφο ηεο θαζκαηηθήο αλάιπζεο είλαη ε εθηίκεζε θαη ε κειέηε ηνπ θάζκαηνο.
Βέβαηα ην θάζκα δελ παξέρεη επηπξφζζεηε πιεξνθνξία πέξα απφ απηήλ πνπ
εκπεξηέρεηαη ζηελ ζπλάξηεζε απηνζπλδηαθχκαλζεο (autocovariance function-
acvf) θαη ζηελ νπζία ην θάζκα κπνξεί λα ππνινγηζηεί καζεκαηηθά
κεηαζρεκαηίδνληαο ηελ acvf. Γειαδή ηφζν ην θάζκα (spectrum) φζν θαη ε
ζπλάξηεζε απηνδηαθχκαλζεο (acvf) παξέρνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηελ δηαζπνξά
(variance) ηεο ρξνλνζεηξάο απφ αιιεινζπκπιεξνχκελεο νπηηθέο γσλίεο. Ζ
acvf ζπλνςίδεη ηελ πιεξνθνξία ζηελ θιίκαθα ηνπ ρξφλνπ (time domain) ελψ ην
θάζκα ζηελ θιίκαθα ησλ ζπρλνηήησλ (frequency domain).

5.2.1 Αλάγθε πηνζέηεζεο ηνπ θάζκαηνο

Τν θάζκα παξνπζηάδεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ επεηδή πνιιά θπζηθά

θαηλφκελα παξνπζηάδνπλ κεηαβιεηφηεηα πνπ είλαη εμαξηψκελε απφ ηελ
ζπρλφηεηα (frequency dependent) θαη ε θαηαλφεζε απηήο ηεο εμάξηεζεο
κπνξεί λα αλαδείμεη ηνπο θπζηθνχο κεραληζκνχο πνπ θαζνξίδνπλ ηα θαηλφκελα
απηά.

58
΢ρήκα 5.1: Φάζκα ησλ αλώηεξσλ (ζπκπαγείο) θαη ησλ θαηώηεξσλ (δηαθεθνκκέλεο
γξακκέο) ησλ δαθηπιίσλ ηνπ θνξκνύ δέληξσλ (LaMarche, V.C., 1974) .

Έλα θιαζηθφ παξάδεηγκα απφ ηνλ ρψξν ηεο δελδξνθιηκαηνινγίαο είλαη ε

εθαξκνγή ηεο θαζκαηηθήο αλάιπζεο απφ ηνλ Val LaMarche’s (1974)
πξνθεηκέλνπ λα εληνπίζεη δηαθνξέο ζηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζπρλνηήησλ
αχμεζεο ηνπ θνξκνχ ησλ δέλδξσλ ηφζν ζηα αλψηεξα φζν θαη ζηα θαηψηεξα
ηκήκαηα ηνπ χςνπο ηνπο ζηελ αλαηνιηθή Νεβάδα. Ο LaMarche βξήθε φηη νη
ρακειέο ζπρλφηεηεο ήηαλ νη επηθξαηέζηεξεο ζηελ δηαζπνξά γηα ηα αλψηεξα
ηκήκαηα ησλ δέληξσλ θαη φηη νη πςειέο ζπρλφηεηεο έπαηδαλ πξσηεχνληα ξφιν
ζηελ δηαθχκαλζε ηνπ θνξκνχ ζηα θαηψηεξα ηκήκαηα. (Σρήκα 5.1)
Απφ ηελ αλάιπζε ζπζρέηηζεο (correlation analysis) ησλ νκαδνπνηεκέλσλ-
κε βάζε ηελ ζπρλφηεηα-ηκεκάησλ ηεο ζπλνιηθήο δηαθχκαλζεο, ζπκπέξαλε φηη
νη κεηαβνιέο ζηηο ρακειέο ζπρλφηεηεο αληηπξνζψπεπαλ δηαθπκάλζεηο ηεο
ζεξκνθξαζίαο ελψ νη κεηαπηψζεηο ζηηο πςειέο ζπρλφηεηεο ζπλδένληαλ κε
κεηαβνιέο βξνρνπηψζεσλ. Γχν ρξφληα λσξίηεξα, νη LaMarche θαη Fritts
(1972) είραλ πξψηνη εθαξκφζεη κεζφδνπο ζχγρξνλεο θαζκαηηθήο αλάιπζεο γηα
λα κειεηήζνπλ πηζαλή απνηχπσζε ηεο ειηαθήο κεηαβιεηφηεηαο ζηνπο
δαθηπιίνπο ησλ θνξκψλ ησλ δέληξσλ.

59
 5.2.2 Ζ θιίκαθα ησλ ζπρλνηήησλ (Frequency domain)

Σηελ θιίκαθα ησλ ρξφλσλ νη κεηαβνιέο εμεηάδνληαη ζε ζπλάξηεζε κε ηνλ

ρξφλν. Γηα παξάδεηγκα ε γξαθηθή παξάζηαζε ηεο ρξνλνζεηξάο ηνπ εηήζηνπ
δείθηε δαθηπιίσλ ηνπ θνξκνχ ησλ δέληξσλ απεηθνλίδεη ηηο κεηαβνιέο
αλάπηπμεο ησλ δέληξσλ απφ έηνο ζε έηνο. Σηηο πεξηπηψζεηο απηέο ε
ζπλάξηεζε απηνζπζρέηηζεο-acf πεξηγξάθεη ηελ παξνπζία εκκνλήο
(persistence) ζηελ ρξνλνζεηξά κε φξνπο ζπζρέηηζεο κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ
ηηκψλ ηεο ζεηξάο γηα δηάθνξεο ηηκέο ηάμεο (lag). Σηελ θιίκαθα ησλ ζπρλνηήησλ,
ε δηαζπνξά κηαο ρξνλνζεηξάο κειεηείηαη ζαλ ζπλάξηεζε ηεο ζπρλφηεηαο ή ηνπ
κήθνπο θχκαηνο ηεο κεηαβνιήο. Τα θχξηα κπινθ θαηαζθεπήο ησλ κεηαβνιψλ
ζηελ θιίκαθα ζπρλνηήησλ είλαη εκηηνλνεηδή ή εκίηνλα θαη ζπλεκίηνλα. Πξηλ
επεθηαζνχκε πεξαηηέξσ ζηα ηεο θιίκαθαο ησλ ζπρλνηήησλ είλαη ρξήζηκν λα
αλαθεξζνχκε ζε βαζηθνχο φξνπο πνπ αθνξνχλ ηα θχκαηα. Γηα ιφγνπο
απιφηεηαο ζα ρξεζηκνπνηήζνπκε ρξνληθά δηαζηήκαηα ελφο έηνπο. Αο
ζεσξήζνπκε ηελ απιή πεξίπησζε κηαο ρξνλνζεηξάο ζε εηήζηα βάζε yt πνπ
δεκηνπξγείηαη απφ ηελ ππέξζεζε (superimposing) ελφο ηπραίνπ θαλνληθνχ
ζήκαηνο ζε έλα ζπλεκηηνλνεηδέο θχκα:

yt =Rcos(ωt+θ) + zt =wt + zt (5.11)

φπνπ t είλαη ν ρξφλνο (ζε έηε γηα ηελ πεξίπησζή καο), zt είλαη ην ζηνηρείν

(component) ηπραίαο θαλνληθήο θαηαλνκήο ηελ ρξνληθή ζηηγκή t, wt είλαη ε

εκηηνλνεηδήο ζπληζηψζα, R, ω θαη θ είλαη ην πιάηνο, ε γσληαθή ζπρλφηεηα θαη

ε θάζε ηνπ εκηηνλνεηδνχο ζηνηρείνπ.
Τν ζρεδηάγξακκα ζην Σρήκα (5.2) αλαπαξηζηά κία ρξνλνζεηξά πνπ
αλαπαξάγεηαη απφ ην κνληέιν (5.11) κε ηηο αθφινπζεο παξακέηξνπο:
- Μήθνο ρξνλνζεηξάο (time series length) 201 έηε
- Ζκηηνλνεηδέο ζπζηαηηθφ κε κήθνο θχκαηνο 100 έηε, πιάηνο 1.0 θαη
θάζε 0 κνίξεο.

60
 - Σηνηρείν ζνξχβνπ απφ θαλνληθή θαηαλνκή κε κέζε ηηκή 0 θαη δηαζπνξά
0.01.
Οη θνξπθέο είλαη ηα πςειφηεξα ζεκεία ζην θχκα θαη νη απιαθψζεηο
(troughs) είλαη ηα ρακειφηεξα. Τν θχκα κεηαβάιιεηαη γχξσ απφ κία κέζε ηηκή
0. Ζ θάζεηε απφζηαζε απφ ην 0 κέρξη ηελ θνξπθή νλνκάδεηαη πιάηνο. Ζ
δηαζπνξά ηνπ εκηηνλνεηδνχο είλαη αλάινγε κε ην ηεηξάγσλν ηνπ πιάηνπο:
var(wt)= R2/2. H θάζε θ πεξηγξάθεη ην offset ζηνλ ρξφλν ησλ θνξπθψλ ή ησλ
απιαθψζεσλ απφ θάπνην θαζνξηζκέλν ζεκείν ηνπ ρξφλνπ. Απφ ηελ ζρέζε
κεηαμχ δηαζπνξάο θαη πιάηνπο, ην εκηηνλνεηδέο ζπζηαηηθφ ζε απηήλ ηελ
πεξίπησζε έρεη δηαζπνξά 50 θνξέο κεγαιχηεξε (0.5) ζε ζρέζε κε ηνλ ζφξπβν.

΢ρήκα 5.2: Μία απιή πεξίπησζε πεξηνδηθήο ζεηξάο κε ππέξζεζε ζνξύβνπ

(Βloomfield 1976).

Ζ γσληαθή ζπρλφηεηα ω πεξηγξάθεη ηνλ αξηζκφ ησλ αθηηλίσλ ηνπ θχκαηνο

ζηελ κνλάδα ηνπ ρξφλνπ, φπνπ 2π αθηίληα αληηζηνηρνχλ ζε έλαλ πιήξε θχθιν.
Σηελ πξάμε, ε ζπρλφηεηα πνιχ ζπρλά εθθξάδεηαη κε ηελ f πνπ είλαη ν αξηζκφο

61
ησλ θχθισλ αλά κνλάδα ηνπ ρξφλνπ. Ζ ζρέζε κεηαμχ ησλ δχν εθθξάζεσλ
δίλεηαη απφ ηελ ζρέζε

f=ω/2π (5.12)

Τν κήθνο θχκαηνο ή ε πεξίνδνο ηνπ θχκαηνο είλαη ε απφζηαζε απφ

θνξπθή ζε θνξπθή θαη είλαη ην αληίζηξνθν ηεο ζπρλφηεηαο f δει:

λ=1/f (5.13)

Έηζη κία ζπρλφηεηα ελφο θχθινπ αλά έηνο αληηζηνηρεί ζε γσληαθή

ζπρλφηεηα 2π αθηίληα αλά έηνο θαη κε πεξίνδν (κήθνο θχκαηνο) 1 έηνο.
Απφ ηελ ζρέζε (5.13) ε ζπρλφηεηα ηνπ εκηηνλνεηδνχο θχκαηνο ηνπ
Σρήκαηνο 5.2 είλαη f=1/100=0,01 θχθινη αλά έηνο
Απφ ηελ ζηηγκή πνπ 0,01 ηνπ θχθινπ θαιχπηεηαη ζε έλα έηνο, 100 ρξφληα
απαηηνχληαη γηα έλα πιήξε θχθιν. Σπλεπψο ε γσληαθή ζπρλφηεηα είλαη
φ = 2πf =0,0628 αθηίληα αλά έηνο.
Μία ζπρλφηεηα ελφο θχθινπ αλά δχν ρξφληα αληηζηνηρεί ζε κία γσληαθή
ζπρλφηεηα π radians/έηνο ή ζε έλα κήθνο θχκαηνο 2 εηψλ (πεξίνδνο). Σηελ
αλάιπζε ρξνλνζεηξψλ ζε εηήζηα βάζε απηή ε ζπρλφηεηα f=0,5 θχθινη/έηνο ή
φ=π αθηίληα αλά έηνο νλνκάδεηαη ζςσνόηηηα Νyquist θαη απνηειεί ηελ
πςειφηεξε ζπρλφηεηα γηα ηελ νπνία παξέρεηαη φπνηα πιεξνθνξία ζηα πιαίζηα
ηεο θαζκαηηθήο αλάιπζεο.
Μία άιιε ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ζπρλφηεηα ζηελ θαζκαηηθή αλάιπζε είλαη ε
θεμελιώδηρ ζςσνόηηηα ή αιιηψο ππώηη απμονική. Eάλ ην κήθνο κηαο
ρξνλνζεηξάο είλαη Ν έηε, ε ζεκειηψδεο ζπρλφηεηα είλαη 1/Ν.Ζ αληίζηνηρε
ζεκειηψδεο πεξίνδνο είλαη Ν έηε ή ην κήθνο κηαο ρξνλνζεηξάο. Γηα παξάδεηγκα,
ε ζεκειηψδεο πεξίνδνο κηαο ρξνλνζεηξάο κήθνπο 500 εηψλ είλαη 500 έηε- έλα
θχκα δειαδή πνπ εθηειεί έλαλ πιήξε θχθιν θαιχπηνληαο κία πιήξε ρξνληθή
θιίκαθα 500 εηψλ.

62
 5.2.3 Σν εκηηνλνεηδέο κνληέιν κίαο ρξνλνζεηξάο

Τν κνληέιν πνπ αλαπαξηζηάηαη απφ ηελ παξαπάλσ εμίζσζε (5.11) είλαη

εμαηξεηηθά απιφ θαη πεξηιακβάλεη απιά έλα εκηηνλνεηδέο θνκκάηη-ζηνηρείν κε
κία ππέξζεζε ζνξχβνπ. Αθνινπζψληαο ηελ ζεσξία ησλ Percival θαη Walden
(1993), ην θάζκα κπνξεί λα θαζνξηζηεί απφ έλα πην πεξίπινθν κνληέιν ζην
νπνίν ε ρξνλνζεηξά Χt κήθνπο Ν πεξηιακβάλεη έλαλ γξακκηθφ ζπλδπαζκφ απφ

πνιιά εκηηνλνεηδή ζε θαζνξηζκέλεο ζπρλφηεηεο f j θαη ηπραία πιάηε Aj θαη

Bj :

N /2
Xt Aj cos 2 f j t B j sin 2 f j t (5.14)
j 1

t=1,2…N

φπνπ μ είλαη έλαο ζηαζεξφο φξνο, ε ηηκή Ν/2 αλαθέξεηαη ζηελ κέγηζηε ηηκή
αθεξαίνπ γηα ηελ νπνία ππνινγίδεηαη ην παξαπάλσ άζξνηζκα θαη νη ζπρλφηεηεο
f j ζρεηίδνληαη κε ην δείγκα κεγέζνπο Ν κέζα απφ ηελ ζρέζε

fj j/N 1 j N 2 (5.15)

Οη ζπρλφηεηεο ησλ εκηηνλνεηδψλ είλαη ζε πνιιαπιάζηα ηνπ 1/Ν θαη είλαη

νη ιεγφκελεο ζπρλφηεηεο Fourier ή standard frequencies. H ζπρλφηεηα f j

είλαη ε j-oζηή ζηάνηαρ ζστνόηηηα (jth standard frequency). Eίλαη πξνθαλέο φηη
νη ζηάνηαρ ζστνόηηηες εμαξηψληαη απφ κέγεζνο ηνπ δείγκαηνο. Έηζη π.ρ. γηα κηα
ρξνλνζεηξά κήθνπο 500 εηψλ νη ζηάληαξ ζπρλφηεηεο είλαη 1/500,2/500
θχθινη/έηνο. Ζ πςειφηεξε ζηάληαξ ζπρλφηεηα είλαη f=(N/2)/N=1/2=0,5 πνπ
φπσο πξναλαθέξακε αληηζηνηρεί ζε πεξίνδν (κήθνο θχκαηνο) 2 εηψλ.
Σηα πιαίζηα θαζνξηζκνχ ηνπ θάζκαηνο κε ηελ βνήζεηα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ
κνληέινπ είλαη απαξαίηεην λα γίλνπλ θάπνηεο αθφκα ππνζέζεηο ζρεηηθά κε ηα

63
πιάηε Aj θαη B j φηη δει. είλαη ηπραίεο κεηαβιεηέο κε αλακελφκελεο ηηκέο

(expected values)

E Aj =Ε B j =0 (5.16)

θαη
Ε A2j =Ε B 2j = 2
j (5.17)

Απφ ηελ ζρέζε κεηαμχ δηαζπνξάο θαη πιάηνπο ηνπ εκηηνλνεηδνχο

θχκαηνο, ε εμίζσζε (5.17) ππνδειψλεη φηη ε δηαζπνξά πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ j-
ηνζηή ζηάληαξ ζπρλφηεηα είλαη 2
j . Δπίζεο ζα πξέπεη λα ζεσξεζεί φηη ηα

πιάηε πνπ ζρεηίδνληαη κε δηαθνξεηηθέο ζηάληαξ ζπρλφηεηεο δελ ζπζρεηίδνληαη

(uncorrelated):

E Aj Ak E B j Bk 0 γηα j k (5.18)

θαη
E Aj Bk 0 γηα φια ηα j, k (5.19)

Με ηηο ππνζέζεηο απηέο κπνξεί ζηε ζπλέρεηα λα δεηρζεί φηη ε αλακελφκελε

ηηκή ηεο Χt είλαη:

E Xt (5.20)

ε δηαζπνξά ηεο Χt είλαη:

N /2
2 2 2
t j (5.21)
j 1

θαη ε ζσνάρηηζη ασηοζσζτέηιζης(autocorrelation function):

64
 N /2
2
j cos(2 f j k )
j 1
N /2
(5.22)
2
j
j 1

H εμίζσζε (5.21) καο ιέεη φηη ε δηαζπνξά ηεο ζεηξάο Χt είλαη ην άζξνηζκα
ησλ επηκέξνπο δηαζπνξψλ πνπ ζπλδένληαη κε ηα εκηηνλνεηδή θνκκάηηα ζηηο
δηάθνξεο ζηάληαξ ζπρλφηεηεο. Έηζη ε δηαζπνξά νιφθιεξεο ηεο ρξνλνζεηξάο
κπνξεί λα αλαιπζεί ζε επηκέξνπο ηκήκαηα γηα θάζε κηα απφ ηηο ζηάληαξ
ζπρλφηεηεο, δει ε δηαζπνξά κπνξεί λα εθθξαζηεί ζαλ ζπλάξηεζε ησλ
ζπρλνηήησλ.
Γηα ην δεδνκέλν κνληέιν παξαπάλσ ην θάζκα (spectrum) κπνξεί λα
νξηζηεί σο εμήο:

2
Sj j , 1 j N 2 (5.23)

Ζ γξαθηθή παξάζηαζε ησλ Sj ζπλαξηήζεη ησλ ζπρλνηήησλ fj καο

πιεξνθνξεί γηα ηελ δηαζπνξά πνπ νθείιεηαη ζηνπο εκηηνλνεηδείο φξνπο γηα
θάζε κία απφ ηηο ζηάληαξλη ζπρλφηεηεο. Απφ ηελ εμίζσζε (5.21) πξνθχπηεη φηη
ε δηαζπνξά ηεο Χt κπνξεί λα εθθξαζηεί ζαλ ην άζξνηζκα ησλ θαζκαηηθψλ
ζπληζησζψλ (spectral components):

N 2
2
Sj (5.24)
j 1

H δηαζπνξά πνπ νθείιεηαη ζηελ ζπρλόηεηα fj είλαη απιά ην θάζκα

Sj ζε απηήλ ηελ ζπρλόηεηα. Σν δηάγξακκα ησλ θαζκαηηθώλ ηηκώλ
(spectral values) ζπλαξηήζεη ησλ fj αλαδεηθλύεη πνηεο είλαη νη πην
ζεκαληηθέο ζπρλφηεηεο ζηελ κεηαβιεηφηεηα ηεο ρξνλνζεηξάο.
Θεσξψληαο φηη νη 2
j είλαη θαζκαηηθέο ηηκέο, ε εμίζσζε (5.22) δίλεη κία

πνιχ ζεκαληηθή ζρέζε κεηαμχ ηνπ θάζκαηνο θαη ηεο ζπλάξηεζεο

απηνζπζρέηηζεο (autocorrelation function-acf): Ζ acf εθθξάδεηαη ζαλ έλαο

65
κεηαζρεκαηηζκφο ζπλεκηηφλνπ ηνπ θάζκαηνο. Παξφκνηα κπνξεί λα δεηρζεί φηη
ην θάζκα είλαη ν κεηαζρεκαηηζκφο Fourier ηεο acf. Aπνηεινχλ ινηπφλ θαη νη
δχν πνζφηεηεο, δηαθνξεηηθέο εθθξάζεηο ηεο ίδηαο πιεξνθνξίαο ε νπνία
ραξαθηεξίδεη κία ρξνλνζεηξά. Ζ acf είλαη ν ραξαθηεξηζκφο ζηνλ θπζηθφ ρψξν
ηνπ ρξφλνπ (time domain) θαη ην θάζκα είλαη ν ραξαθηεξηζκφο ζηνλ ρψξν ησλ
ζπρλνηήησλ (frequency domain). Aπφ κία πξαθηηθή ζθνπηά ην θάζκα θαη ε acf
είλαη έλλνηεο αιιεινζπκπιεξνχκελεο. Ζ ζπνπδαηφηεηα θαη ρξεζηκφηεηα ηεο
θάζε κηαο απφ απηέο ζηελ εθάζηνηε πεξίπησζε, εμαξηάηαη απφ ηα δεδνκέλα ηνπ
πξνβιήκαηνο θαη ηνπ ζθνπνχο ηεο αλάιπζεο.

5.2.4 Αξκνληθή Αλάιπζε (Harmonic Analysis)

Γηα κία δεδνκέλε ρξνλνζεηξά, είλαη πηζαλφλ λα εθαξκνζηεί ην παξαπάλσ

κνληέιν πξνθεηκέλνπ λα ππνινγηζηνχλ αιγεβξηθά νη παξάκεηξνη ησλ
εκηηνλνεηδψλ φξσλ γηα θάζε ζπρλφηεηα Fourier. Τέηνηα αλάιπζε νλνκάδεηαη
ανάλςζη Fourier (Fourier Analysis) ή Απμονική Ανάλςζη (Harmonic
Analysis) (Chatfield 2004;Panofsky and Brier 1958).
Ζ αξκνληθή αλάιπζε ζεσξείηαη πην θαηάιιειε ζαλ κέζνδνο γηα θαηλφκελα
κε ήδε γλσζηά ζηνηρεία πεξηνδηθνχ ραξαθηήξα. Π.ρ, κία κνλαδηθή ρξνλνζεηξά
πνπ απαξηίδεηαη απφ 12 ηηκέο ηεο καθξνπξφζεζκεο κέζεο ηηκήο ησλ κεληαίσλ
ζεξκνθξαζηψλ είλαη πνιχ πηζαλφλ λα παξνπζηάδεη έλα ζαθψο εληνπηζκέλν
εηήζην (12 κήλεο) ζηνηρείν ζηελ ζεκειηψδε ζπρλφηεηα. Ζ αξκνληθή αλάιπζε
κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ πνζνηηθνπνίεζε απηνχ ηνπ εηήζηνπ θχκαηνο
ζε ζρέζε κε άιια ζηνηρεία ηεο κεηαβιεηφηεηαο ηεο εηήζηαο θαηαλνκήο ησλ
κέζσλ κεληαίσλ ηηκψλ.
Σηελ αξκνληθή αλάιπζε, νη ζπρλφηεηεο j/N j=1,2…N/2 νλνκάδνληαη
αξκνληθέο: 1/Ν είλαη ε πξψηε αξκνληθή, 2/Ν είλαη ε δεχηεξε αξκνληθή θ.ν.θ.
Οπνηαδήπνηε ρξνλνζεηξά κπνξεί λα αλαιπζεί-απνζπληεζεί καζεκαηηθά ζηηο
Ν/2 αξκνληθέο ηεο. Τα εκηηνλνεηδή ζηνηρεία ζε φιεο ηηο αξκνληθέο ζπρλφηεηεο
πεξηγξάθνπλ απνηειεζκαηηθά φιε ηελ δηαζπνξά ηεο ζεηξάο. Ζ γξαθηθή
παξάζηαζε ηεο δηαζπνξάο πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ θάζε αξκνληθή ζαλ κηα
ζπλάξηεζε ηεο ζπρλφηεηαο, είλαη ην θάζκα (spectrum) πνπ πξναλαθέξακε γηα
ην ππνζεηηθφ κνληέιν πνπ παξνπζηάζηεθε παξαπάλσ. Έλα ηέηνην δηάγξακκα

66
ηεο δηαζπνξάο έλαληη ηεο ζπρλφηεηαο νλνκάδεηαη επίζεο θαη πεπιοδόγπαμμα
(periodogram) ηεο ρξνλνζεηξάο (Chatfield 2004). Ζ θαζκαηηθή αλάιπζε
(spectral analysis) πνπ είλαη θαη απηή πνπ δηαπξαγκαηεπφκαζηε, δηαθέξεη απφ
ην πεξηνδφγξακκα θαηά έλαλ ζεκαληηθφ ηξφπν: Σηελ θαζκαηηθή αλάιπζε, ε
ρξνλνζεηξά ζεσξείηαη απιψο ζαλ κία πηζαλή πραγμάηφζη (realization) απφ κία
ησταία διεργαζία (random process) θαη ζηφρνο ηεο είλαη ν ππνινγηζκφο ηνπ
θάζκαηνο απηήο ηεο δηεξγαζίαο ρξεζηκνπνηψληαο ζαλ κέζν ηελ
παξαηεξνχκελε ρξνλνζεηξά.

5.3 Φαζκαηηθή Αλάιπζε (Spectral Analysis)

Aλαιχνληαο ην θάζκα, ζέινπκε λα αλαγλσξίζνπκε ηελ αβεβαηφηεηα πνπ
πθίζηαηαη ζηελ πξνζπάζεηα θαηαλφεζεο κίαο δηεξγαζίαο απφ έλα κεκνλσκέλν
δείγκα. Ζ θαζκαηηθή αλάιπζε ινηπφλ έρεη ζαλ αληηθείκελφ ηεο ηνλ ππνινγηζκφ
ηνπ άγλσζηνπ θάζκαηνο ηεο δηεξγαζίαο απφ ηα δεδνκέλα θαζψο θαη ηελ
πνζνηηθνπνίεζε ηεο ζρεηηθήο ζεκαζίαο ησλ δηαθνξεηηθψλ δσλψλ ζπρλνηήησλ
(frequency bands) ζηελ δηαθχκαλζε ηεο δηεξγαζίαο. Τν θάζκα πνπ
ππνινγίδεηαη ζχκθσλα κε απηήλ ηελ κέζνδν δελ είλαη επαθξηβψο ην θάζκα ηεο
παξαηεξνχκελεο ρξνλνζεηξάο, αιιά ην θάζκα ηεο άγλσζηεο απεξηφξηζηεο
ρξνλνζεηξάο απφ ηελ νπνία έρεη πξνέιζεη ε παξαηεξνχκελε ρξνλνζεηξά.
Αξθεηέο κέζνδνη έρνπλ αλαπηπρζεί γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ θάζκαηνο απφ
κία παξαηεξνχκελε ρξνλνζεηξά. Σηελ παξνχζα έξεπλα ρξεζηκνπνηνχκε ηελ
κέζνδν Blackman-Tuckey πνπ είλαη κία απφ ηηο επξέσο ρξεζηκνπνηνχκελεο κε
παξακεηξηθέο κεζφδνπο θαη ε νπνία πεξηγξάθεηαη απφ ηνλ Chatfield (2004).

5.3.1 ΢πλάξηεζε θαζκαηηθήο θαηαλνκήο-Spectral

distribution function

Ήδε ζε πξνεγνχκελεο ελφηεηεο δψζακε ηνπο νξηζκνχο ηεο ζπλάξηεζεο

απηνζπζρέηηζεο δείγκαηνο rk (sample autocorellation function) θαη ζπλάξηεζεο
απηνζπλδηαζπνξάο ck (autocovariance function). Θα αλαθεξφκαζηε ζε απηέο
ηηο ζπλαξηήζεηο ζαλ ‘acf’ θαη ‘acvf’. Σχκθσλα κε ηνπο ζπκβνιηζκνχο πνπ
παξαζέηεη ν Chatfield (2004) ηα αληίζηνηρα ζηαηηζηηθά πνπ αθνξνχλ ηνπο
πιεζπζκνχο είλαη γηα ηελ κελ ‘acvf’ ε γ(κ) θαη γηα ηελ δε ‘acf’ ε ρ(κ). Έλα

67
ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ ζεψξεκα ησλ ρξνλνζεηξψλ, πνπ νλνκάδεηαη ζεψξεκα
Wiener-Khintchine, δειψλεη φηη γηα κηα νπνηαδήπνηε ζηάζηκε ηπραία δηεξγαζία
(stationary stochastic process) ππάξρεη κία κνλφηνλα αχμνπζα ζπλάξηεζε,
F(φ) ηέηνηα ψζηε:

( ) cos dF ( ) (5.25)
0

H εμίζσζε (5.25) νλνκάδεηαη ε θαζκαηηθή (spectral) αλαπαξάζηαζε ηεο

ζπλάξηεζεο απηνζπλδηαζπνξάο ‘acvf’ θαη F(φ) είλαη ε επνλνκαδφκελε
ζςνάπηηζη θαζμαηικήρ καηανομήρ (spectral distribution function). Ζ F(φ)
έρεη κία άκεζε θπζηθή εξκελεία:

F(φ)=ζπλεηζθνξά ζηελ δηαζπνξά ηεο ρξνλνζεηξάο πνπ

νθείιεηαη ζε ζπρλφηεηεο ζην δηάζηεκα (0,σ) (5.26)

Αμίδεη λα ζεκεηψζνπκε ηελ νκνηφηεηα ηεο εμίζσζεο (5.26) κε ηελ ζρέζε

κεηαμχ ηεο acvf θαη ηνπ θάζκαηνο γηα ην απιφ εκηηνλνεηδέο κνληέιν πνπ
εμεηάζακε παξαπάλσ (εμίζσζε 5.22). Τν γεγνλφο φηη νη ζπρλφηεηεο
πεξηνξίδνληαη ζην δηάζηεκα (ν,σ) νθείιεηαη ζε δχν ιφγνπο: Πξψηα δελ ππάξρεη
κεηαβνιή γηα αξλεηηθέο ζπρλφηεηεο, νπφηε ην θαηψηεξν φξην είλαη 0.
Γεπηεξεπφλησο, εάλ ε δηεξγαζία κεηξείηαη ζε κνλαδηαία δηαζηήκαηα, ε
πςειφηεξε ζπρλφηεηα πνπ κπνξεί λα κειεηεζεί είλαη εθείλε πνπ αληηζηνηρεί ζε
έλα θχκα πνπ εθηειεί έλαλ πιήξε θχθιν ζε έθηαζε δχν ρξνληθψλ δηαζηεκάησλ
δει κε ζπρλφηεηα φ=π. Έηζη φιε ε κεηαβνιή πξνέξρεηαη απφ ζπρλφηεηεο
κηθξφηεξεο απφ π:

F(π)=Var(Χt)= 2
(5.27)

Ζ ζπλάξηεζε F(φ) απμάλεη κνλφηνλα κεηαμχ σ=0 θαη σ=π, θαη θαηά απηφλ
ηνλ ηξφπν είλαη παξφκνηα κε ζπλάξηεζε αθροιζηικής καηανομής (cumulative
distribution function-cdf). Σηελ πξάμε δηαηξψληαο ηελ F(φ) κε ηελ δηαζπνξά,

68
παίξλνπκε απηφ πνπ νλνκάδεηαη κανονικοπoιημένη ζςνάπηηζη θαζμαηικήρ
καηανομήρ (normalized spectral distribution function)

F*(π)= F(π)/ 2
(5.28)

ε νπνία δίλεη ην πνζνζηφ ηεο δηαζπνξάο πνπ νθείιεηαη ζε ζπρλφηεηεο ζην

δηάζηεκα (0,σ) θαη παξφκνηα κε κία cdf, παίξλεη ηελ κέγηζηε ηηκή ηεο 1.0 κηαο
θαη F*(π)=1.

5.3.2 ΢πλάξηεζε θαζκαηηθήο ππθλόηεηαο-Spectral density

function (Spectrum)

H ζπλάξηεζε θαζκαηηθήο θαηαλνκήο δίλεη ηελ δηαζπνξά ηεο δηεξγαζίαο

ζε ζπρλφηεηεο κηθξφηεξεο θάησ απφ κία δεδνκέλε ηηκή. Παξαγσγίδνληαο ηελ
ζπλάξηεζε θαζκαηηθήο θαηαλνκήο ιακβάλνπκε ηελ ζςνάπηηζη θαζμαηικήρ
πςκνόηηηαρ (spectral density function) ε νπνία δίλεη ηελ δηαθχκαλζε-
δηαζπνξά πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ θάζε ζπρλφηεηα

dF ( )
f( ) ζπλάξηεζε θαζκαηηθήο ππθλφηεηαο (5.29)
d

Ο φξνο ‘ζπλάξηεζε θαζκαηηθήο ππθλφηεηαο’ αξθεηά ζπρλά αληηθαζίζηαηαη

κε ζχληκεζε κε ηνλ φξν θάζκα. Σε εθαξκνγέο κεραληθήο φπνπ ε θαζκαηηθή
αλάιπζε ρξεζηκνπνηείηαη ζε κεγάιν βαζκφ, ν φξνο θάζκα απνδίδεηαη θαη κε
ηνλ φξν ηζρχο (power) ιφγσ ηνπ γεγνλφηνο φηη γηα έλα εκηηνλνεηδέο ξεχκα πνπ
δηέξρεηαη απφ κία αληίζηαζε ε ηζρχο είλαη αλάινγε πξνο ην ηεηξάγσλν ηνπ
πιάηνπο ηεο ειεθηξηθήο ηαιάλησζεο. Καη επεηδή φπσο δηαηππψζεθε
παξαπάλσ ε δηαζπνξά κίαο ρξνλνζεηξάο ελφο εκηηνλνεηδνχο είλαη αλάινγε κε
ην ηεηξάγσλν ηνπ πιάηνπο γηα απηφ ηνλ ιφγν ν φξνο ηζρχο ρξεζηκνπνηείηαη
ηζνδχλακα κε ηνλ φξν δηαζπνξά.

69
 5.3.3 ΢ρέζε κεηαμύ δηαθύκαλζεο θαη θάζκαηνο γηα κία
ρξνλνζεηξά

Ζ γξαθηθή παξάζηαζε ηνπ θάζκαηνο f(φ) ζπλαξηήζεη ηεο ζπρλφηεηαο σ

είλαη βαζηθά έλα δηάγξακκα ηεο δηαζπνξάο κίαο ρξνλνζεηξάο σο ζπλάξηεζεο
ηεο ζπρλφηεηαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, κηα δεδνκέλε ηηκή ηεο f(φ) είλαη κία
‘δηαζπνξά αλά κνλάδα ζπρλφηεηαο’ ηέηνηα ψζηε νινθιεξψλνληαο πάλσ ζε κία
πξνζαχμεζε ηεο f(φ) παίξλνπκε ηελ δηαζπνξά πνπ νθείιεηαη ζε απηφ ην
δηάζηεκα ζπρλνηήησλ. Με άιια ιφγηα, εάλ dφ είλαη κία κηθξή κεηαβνιή ζηελ
ζπρλφηεηα, f(φ)dφ είλαη ην πνζφ ζπλεηζθνξάο ζηελ δηαθχκαλζε (variance) απφ
ζηνηρεία κε ζπρλφηεηεο ζην δηάζηεκα (φ,φ+dφ).
Σε έλα δηάγξακκα ηνπ θάζκαηνο ινηπφλ, ε πεξηνρή θάησ απφ ηελ
θακπχιε πνπ νξηνζεηείηαη απφ δχν ηηκέο ζπρλνηήησλ αληηπξνζσπεχεη ηελ
δηαζπνξά ζε απηήλ ηελ δψλε ζπρλνηήησλ, θαη ε ζπλνιηθή πεξηνρή θάησ απφ
ηελ θακπχιε αλαπαξηζηάλεη ηελ νιηθή δηαθχκαλζε ηεο ρξνλνζεηξάο. Σην
παξαθάησ ζρήκα 5.3 πξνβάιιεηαη ε ρξνλνζεηξά ηνπ αξηζκνχ ησλ ειηαθψλ
θειίδσλ ηνπ Wolf ζηελ θιίκαθα ηνπ ρξφλνπ θαη ζην νπνίν θαίλεηαη φηη έρνπκε
πεξίπνπ 10 θνξπθέο-κέγηζηα αλά αηψλα. Τν θάζκα απηήο ηεο ρξνλνζεηξάο
παξνπζηάδεη κέγηζηα ζε πεξηφδνπο θαηά ηη κεγαιχηεξεο απφ 10 ρξφληα θαη
επίζεο καο δείρλεη φηη έλα κεγάιν πνζνζηφ ηεο δηαζπνξάο παξνπζηάδεηαη ζε
κήθε θχκαηνο-πεξηφδνπο κεηαμχ 10 θαη 12 εηψλ (Σρήκα 5.4)
Σε πεξίπησζε πνπ ε δηαζπνξά είλαη ηζφπνζα θαηαλεκεκέλε ζε φιεο ηηο
ζπρλφηεηεο ηφηε ην δηάγξακκα ηνπ θάζκαηνο ζα πεξηιακβάλεη κία κφλν επζεία
γξακκή. Σε ζεσξεηηθή βάζε απηφ είλαη θαη ην δηάγξακκα θάζκαηνο ηνπ ιεπθνχ
ζνξχβνπ (δηαθεθνκκέλε γξακκή ζην Σρήκα 5.4). Σπλεπψο έλα δείγκα
ρξνλνζεηξάο πνπ έρεη πξνθχςεη απφ κία απείξνπ κήθνπο ρξνλνζεηξά ιεπθνχ
ζνξχβνπ δελ παξνπζηάδεη θάπνηα ηδηαίηεξε ηάζε γηα ππεξηνληζκέλε
δηαθχκαλζε ζε θάπνηεο ηηκέο ζπρλνηήησλ θαη επίζεο δελ εκθαλίδεη ζεκαληηθά
θαζκαηηθά κέγηζηα.

70
 ΢ρήκα 5.3: Xξνλνζεηξά ηνπ αξηζκνύ ειηαθώλ θειίδσλ ηνπ Wolf. (Βloomfield 1976)

΢ρήκα 5.4: Γηάγξακκα ηνπ θάζκαηνο ηνπ αξηζκνύ ειηαθώλ θειίδσλ ηνπ Wolf από
ην 1700-2007. Ζ γξακκνζθηαζκέλε πεξηνρή πεξηιακβάλεη ζπρλόηεηεο (1/12) αλά έηνο
κέρξη (1/10) αλά έηνο θαη αληηζηνηρεί ζε πεξηόδνπο κεηαμύ 10 θαη 12 εηώλ. Ζ αλαινγία ηεο
ζθηαζκέλεο πεξηνρήο κε ηελ ζπλνιηθή επηθάλεηα θάησ από ηελ θακπύιε είλαη έλα
θιάζκα ηεο δηαζπνξάο ηεο ζεηξάο πνπ απνδίδεηαη ζε κηα δώλε κεθώλ θύκαηνο 10-12
εηώλ. Ζ νξηδόληηα δηαθεθνκκέλε γξακκή είλαη ζηελ κέζε ηηκή ηνπ θάζκαηνο. Ζ
ηεηκεκέλε ηεο είλαη ε δηαζπνξά ηεο ρξνλνζεηξάο ( πεξίπνπ 0,1635Δ4). Ζ πεξηνρή θάησ
από ηελ δηαθεθνκκέλε γξακκή ηζνύηαη κε ηελ πεξηνρή θάησ από ηελ ζπκπαγή θαη είλαη
αλάινγε κε ηελ δηαζπνξά ηεο ρξνλνζεηξάο. (Bloomfield 1976)

71
 5.3.4 ΢ρέζε κεηαμύ ηεο ζπλάξηεζεο απηνζπλδηαζπνξάο
(acvf) θαη θάζκαηνο (spectrum)

Σηελ εμίζσζε (5.25) παξαπάλσ είδακε ην πψο εθθξάδεηαη ε

autocovariance function-acvf ζαλ κεηαζρεκαηηζκφο ζπλεκηηφλνπ ησλ
ζηνηρεησδψλ κεηαβνιψλ (increments) ηεο ζπλάξηεζεο θαζκαηηθήο θαηαλνκήο-
spectral distribution function F(φ). Απηή ε ίδηα ζρέζε ηαπηφρξνλα δειψλεη φηη ε
acvf κπνξεί λα εθθξαζηεί ζαλ έλαο κεηαζρεκαηηζκφο ζπλεκηηφλνπ ηεο
ζπλάξηεζεο θαζκαηηθήο ππθλφηεηαο ή θάζκαηνο (spectral density function νr
spectrum) f(φ). Mία αληίζηξνθε ζρέζε είλαη εθηθηφ λα απνδεηρζεί, φηη δειαδή ην
θάζκα είλαη ν κεηαζρεκαηηζκφο Fourier ηεο acvf:

1
f( ) (0) 2 ( ) cos (5.30)
0

H κέζνδνο Blackman-Tukey ζηα πιαίζηα ηεο θαζκαηηθήο αλάιπζεο

εθκεηαιιεχεηαη απηήλ αθξηβψο ηελ ζρέζε γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ θάζκαηνο
απφ ηελ ζπλάξηεζε απηνζπζρέηηζεο (autocorrelation function-acf).

5.3.5 Σν θαλνληθνπνηεκέλν θάζκα (Normalized spectrum)

Δπεηδή φπσο είδακε ε πεξηνρή θάησ απφ ην θάζκα ηζνχηαη κε ηελ

δηαζπνξά, δηαηξψληαο ην θάζκα κε ηελ 2
ην λέν ηξνπνπνηεκέλν δηάγξακκα

(πνπ ζηελ νπζία είλαη κηα αιιαγή θιίκαθαο ηνπ άμνλα ησλ y) πνπ πξνθχπηεη
ζα πεξηθιείεη πεξηνρή πνπ ζα έρεη κέηξν ηελ κνλάδα (1). Τν θαλνληθνπνηεκέλν
θάζκα αληίζηνηρα ζα νξίδεηαη απφ ηελ ζρέζε:

f *( ) f ( )/ 2
(5.31)

72
 Έρνληαο ζαλ δεδνκέλν φηη ε acf είλαη απιψο ε acvf δηαηξεκέλε κε ηελ
δηαζπνξά 2
, ην θαλνληθνπνηεκέλν θάζκα κπνξεί ινηπφλ λα γξαθεί ζαλ ν

κεηαζρεκαηηζκφο Fourier ηεο acf:

1
f *( ) 1 2 ( ) cos (5.32)
1

Ζ πεξηνρή θάησ απφ έλα ηκήκα ηνπ θαλνληθνπνηεκέλνπ θάζκαηνο,

f * ( )d , είλαη ην πνζφ ηεο δηαζπνξάο ζηελ δψλε ζπρλνηήησλ (φ,φ+dφ). Τα
δηαγξάκκαηα ηνπ θαλνληθνπνηεκέλνπ θάζκαηνο ζπλήζσο είλαη πξνηηκφηεξα
απφ απηά ηνπ απινχ θάζκαηνο γηαηί δίλνπλ ηελ δπλαηφηεηα ζπγθξίζεσλ ησλ
θαζκαηηθψλ ηδηνηήησλ ρξνλνζεηξψλ κε αξθεηά δηαθνξεηηθέο δηαζπνξέο ή θάησ
απφ δηαθνξεηηθέο κνλάδεο κεηξήζεσλ.

5.4 Τπνινγίδνληαο ην θάζκα από ηα δεδνκέλα

Τα φζα αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ νδεγνχλ ‘αβίαζηα’ ζην ζπκπέξαζκα φηη

έλαο πξνθαλήο εθηηκεηήο (estimator) ηνπ θάζκαηνο είλαη ν κεηαζρεκαηηζκφο
Fourier ηεο πιήξνπο acvf ηνπ δείγκαηνο. Κάησ απφ απηφ ην πξίζκα ζα
αληηθαζηζηνχζακε ηελ δεηγκαηηθή acf αληί απηήο ηνπ πιεζπζκνχ ζηελ εμίζσζε
(5.32) θαη ζα έπξεπε λα ππνινγίζνπκε ην άζξνηζκα κέρξη ηελ κέγηζηε δπλαηή
ηάμε (lag) δει ηελ θ=Ν-1. Παξά ην γεγνλφο φηη απηή ε πξνζέγγηζε είλαη απηή
πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ πεξηνδνγξάκκαηνο (Chatfield
2004), ζηελ πεξίπησζε εθηίκεζεο ηνπ θάζκαηνο ην πξφβιεκα πνπ αλαθχπηεη
είλαη φηη ν εθηηκεηήο δελ είλαη ζπλεπήο (consistent), δει. ε δηαζπνξά ηεο
εθηίκεζεο δελ ειαηηψλεηαη θαζψο ην κέγεζνο ηνπ δείγκαηνο απμάλεη. Έλαο
ιφγνο είλαη φηη ε κέζνδνο πξνβιέπεη ηνλ ππνινγηζκφ Ν παξακέηξσλ απφ Ν
παξαηεξήζεηο, άζρεηα κε ην πφζν κεγάιε είλαη ε ρξνλνζεηξά. Έλα επηπιένλ
πξφβιεκα είλαη φηη ε acvf ζε κεγάιεο ηάμεηο (high lags) παξνπζηάδεη
αβεβαηφηεηα θαη ε κέζνδνο δελ πεξηθφπηεη ηηο κεγάιεο ηάμεηο. Όια απηά έρνπλ
ζαλ ζπλέπεηα φηη ν ππνινγηζκφο ηνπ θάζκαηνο (αιιά θαη ηνπ
πεξηνδνγξάκκαηνο) θαηά απηφλ ηνλ ηξφπν απμνκεηψλεηαη έληνλα απφ κία
ζηάληαξ ζπρλφηεηα ζε άιιε θαη έηζη δχζθνια επηδέρνληαη εξκελείαο. Ζ

73
κέζνδνο Blackman-Tukey παξαθάκπηεη ην πξφβιεκα εθαξκφδνληαο ηνλ
κεηαζρεκαηηζκφ Fourier ζε κία acvf πνπ έρεη πεξηθνπεί, παξά ζε νιφθιεξε ηελ
acvf.

5.4.1 O ππνινγηζκόο ηνπ παξαζύξνπ-ηάμεο (lag-window)

ηνπ θάζκαηνο

Ζ κέζνδνο Blackman-Tukey πεξηιακβάλεη ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ

κεηαζρεκαηηζκνχ Fourier ηεο ‘ςαιηδηζκέλεο’ acvf ρξεζηκνπνηψληαο κηα
δηαδηθαζία κε ρξήζε βαξψλ (weighting procedure). Δπεηδή ε αθξίβεηα ηνπ
ππνινγηζκνχ ηεο acvf θζίλεη θαζψο ε ηάμε (lag) θ απμάλεη, θαίλεηαη ινγηθφ λα
πξνζδψζνπκε ιηγφηεξν βάξνο ζε ηηκέο ηεο acvf ζε κεγάια lags. Έλαο ηέηνηνο
εθηηκεηήο δίδεηαη απφ ηελ εμίζσζε:

M
1
f( ) c0 2 ck cos t (5.33)
k 1

φπνπ είλαη έλα ζεη απφ βάξε πνπ νλνκάδεηαη παξάζπξν ηάμεο

(lag-window), θαη Μ(<Ν) είλαη ην επνλνκαδφκελν ζημείο αποκοπής (truncation

point). Aπφ ηελ εμίζσζε (5.33) βιέπνπκε φηη ε acvf γηα ηάμεηο Μ<θ<Ν δελ
ρξεζηκνπνηείηαη πιένλ θαη επίζεο νη ηηκέο ηεο acvf γηα κηθξφηεξα lags δπγίδνληαη
απφ ηελ ζσνάρηηζη βάροσς-weighting function . Πνιιέο ζπλαξηήζεηο βάξνπο

ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ θάζκαηνο ζηελ εμίζσζε (5.33) κε

θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ φηη ηα βάξε πνπ απηέο ρξεζηκνπνηνχλ κεηψλνληαη θαζψο
νη ηάμεηο απμάλνπλ, νχησο ψζηε νη ηηκέο ηεο acvf γηα κεγάια lags λα
απνξξίπηνληαη. Έλα ηδηαίηεξα δηαδεδνκέλν παξάζπξν είλαη θαη ην παξάζπξν
(window) Tukey

74
 5.4.2 Παξάζπξν Σukey (Σukey window)

To παξάζπξν Tukey, πνπ επίζεο νλνκάδεηαη θαη Tukey-Hanning θαη Blackman-

Tukey παξάζπξν, δίλεηαη απφ ηελ ζρέζε:

0.5 1 cos θ=0,1,2…Μ (5.34)

Όπνπ θ είλαη ην lag (ηάμε), Μ είλαη ην πιάηνο ηνπ παξαζχξνπ πνπ

επίζεο νλνκάδεηαη ζημείο αποκοπής-truncation point , θαη είλαη ην βάξνο γηα

ηελ ηάμε (lag) k. Σην ζρήκα 5.5 θαίλεηαη έλα παξάζπξν πιάηνπο 30

΢ρήκα 5.5: Bάξε ζην Tukey Window πιάηνπο Μ=30. Σα βάξε κεηώλνληαη από ηελ
κέγηζηε ηηκή 1 γηα lag=0 ζε κία ειάρηζηε ηηκή 0 ζην lag M.

Eπίζεο πξέπεη λα αλαθέξνπκε φηη ζηνλ ππνινγηζκφ ηνπ θάζκαηνο κε ηελ

εμνκάιπλζε ηεο acvf πξέπεη λα επηιέμνπκε ην θαηάιιειν ζεκείν απνθνπήο Μ.
Απηφ γίλεηαη βαζηθά κε δηαδνρηθέο δνθηκέο (trial and error) θαη κε κία

75
ππνθεηκεληθή εθηίκεζε πνην παξάζπξν αλαπαξηζηάλεη θαιχηεξα ηα ζεκαληηθά
θαζκαηηθά ραξαθηεξηζηηθά. Ζ επηινγή ηνπ Μ επεξεάδεη παξάγνληεο φπσο είλαη
ε κεξνιεςία (bias), ε variance (δηαζπνξά) θαη ην εχξνο ζπρλνηήησλ ησλ
θαζκαηηθψλ εθηηκήζεσλ.

5.4.3 Δπίπησζε ηνπ Μ ζηελ Μεξνιεςία (Bias)

Ο φξνο μεροληυία (bias) αλαθέξεηαη ζηελ ηάζε ησλ εθηηκήζεσλ πνπ

αθνξνχλ ην θάζκα λα είλαη ιηγφηεξν αθξαίεο (ηφζν ζηα κέγηζηα-peaks φζν θαη
ζηα ειάρηζηα-troughs) απφ φηη ην πξαγκαηηθφ θάζκα. Έλα απμεκέλν bias
γίλεηαη αληηιεπηφ απφ κηα νκαινπνίεζε (flattening out) ηνπ εθηηκψκελνπ
θάζκαηνο, έηζη ψζηε ηα κέγηζηα λα κελ είλαη ηφζν πςειά φζν ζα έπξεπε θαη ηα
ειάρηζηα-troughs λα κελ είλαη ηφζν ρακειά φζν ζα αλακελφηαλ. Παξά ην φηη
είλαη απνδεδεηγκέλε ε επίδξαζε ηνπ θαηλνκέλνπ bias εληνχηνηο δελ είλαη
δπλαηή κία εθπεθξαζκέλε ζρέζε ηνπ κε ην Μ.

5.4.4 Δπίπησζε ηνπ Μ ζηελ δηαζπνξά (variance)

Σχκθσλα κε ηηο αλαθνξέο ησλ Jenkins θαη Watts (1968) πθίζηαηαη κία
γεληθή ζρέζε κεηαμχ ηνπ ζεκείνπ απνθνπήο Μ θαη ηεο δηαζπνξάο (variance)

ησλ εθηηκήζεσλ ηνπ θάζκαηνο. Ζ ζρέζε είλαη φηη ε πνζφηεηα f ( ) / f ( ) έρεη

πεξίπνπ θαηαλνκή chi-square- 2

κε λ βαζκνχο ειεπζεξίαο, φπνπ ζηελ

πεξίπησζε ηνπ Tukey παξαζχξνπ νη βαζκνί ειεπζεξίαο θαζνξίδνληαη απφ ηελ

ζρέζε:

V=2,67N/M (5.35)

H παξαπάλσ ζρέζε καο δίλεη θαη ην αθφινπζν 100(1-α)% αζπκπησηηθφ

δηάζηεκα εκπηζηνζχλεο (confidence interval) γηα ην f(φ):

f( ) f( )
2
to (5.36)
, /2 ,1 /2

76
 Αο πάξνπκε έλα ππνζεηηθφ παξάδεηγκα γηα λα θαλεί θαιχηεξα ε επίδξαζε
ηνπ Μ ζην δηάζηεκα εκπηζηνζχλεο. Αο πνχκε φηη ε ρξνλνζεηξά έρεη κήθνο 500
έηε θαη φηη δνθηκάδνπκε δχν ηηκέο γηα ην ζεκείν απνθνπήο: Μ1=Ν/5=100 θαη
Μ2=Ν/10=50. Απφ ηελ εμίζσζε (23), νη αληίζηνηρεο ηηκέο γηα ηνπο βαζκνχο
ειεπζεξίαο είλαη:

λ1=5*2,67=13,35
θαη
λ2=10*2,67=26,7

Γηα λ1 13 πνπ αληηζηνηρεί ζε Μ=100 νη ηηκέο ηεο θαηαλνκήο ρ2 (chi-

square distribution) γηα 95% δηάζηεκα εκπηζηνζχλεο είλαη:

2
13,0.025 5, 01 θαη 2
13,0.975 24, 73 (5.37)

θαη ην δηάζηεκα εκπηζηνζχλεο είλαη:

13 f ( ) 13 f ( )
απφ κέρξη ή απφ 2,59 f ( ) κέρξη 0,52 f ( ) (5.38)
5, 01 24, 73
Γηα λ2 27, πνπ αληηζηνηρεί ζε ζεκείν απνθνπήο Μ=50, oη ηηκέο ηεο
θαηαλνκήο ρ2 (chi-square distribution) γηα 95% δηάζηεκα εκπηζηνζχλεο είλαη:

2
27,0.025 14,57 θαη 2
27,0.975 43,19 (5.39)

Καη ην δηάζηεκα εκπηζηνζχλεο είλαη:

27 f ( ) 27 f ( )
απφ κέρξη ή απφ 1,85 f ( ) κέρξη 0,62 f ( ) (5.40)
14,57 43,19

77
 Φαίλεηαη ινηπφλ φηη πξνθεηκέλνπ λα εθηηκήζνπκε ην θάζκα f ( )
ρακειψλνληαο ην ζεκείν απνθνπήο απφ Μ=100 ζε Μ=50 ην απνηέιεζκα είλαη
έλα ζηέλεκα ηνπ δηαζηήκαηνο εκπηζηνζχλεο γχξσ απφ ην εθηηκψκελν θάζκα.

5.4.5 Δπίπησζε ηνπ Μ ζην εύξνο ζπρλνηήησλ (bandwidth)

To εχξνο ζπρλνηήησλ κηιψληαο γεληθά είλαη ην πιάηνο ηνπ παξαζχξνπ

θάζκαηνο ην νπνίν πεξηνξίδεη ηελ αλάιπζε ζηελ ζπρλφηεηα γηα ηελ νπνία
κπνξνχλ λα εμαθξηβσζνχλ θαζκαηηθά ραξαθηεξηζηηθά. Οη εθηηκήζεηο θάζκαηνο
εθαξκφδνληαη ζε κία δψλε ζπρλνηήησλ θαη ην εχξνο απηήο ηεο δψλεο είλαη ην
εχξνο ζπρλνηήησλ. Δάλ ην εχξνο είλαη πιαηχ, θνληηλά κέγηζηα κε παξφκνηεο
ζπρλφηεηεο είλαη πηζαλφλ λα κελ κπνξνχλ λα απνζαθεληζηνχλ ην έλα απφ ηα
άιιν. To εχξνο ζπρλνηήησλ είλαη κία ζπλάξηεζε ηνπ ζεκείνπ απνθνπήο, ηέηνην
ψζηε παίξλνληαο κηθξφηεξν Μ ην εχξνο ζπρλνηήησλ γίλεηαη πιαηχηεξν. Γηα ην
παξάζπξν Tukey ν Chatfield (2004) δίλεη ηελ αθφινπζε ζρέζε κεηαμχ ηνπο:

Bw=8π/(3Μ) ακηίνια/έηος
ή (5.41)
Βw=4/(3M) θχθινη/έηνο

Αθνινπζψληαο αληίζηξνθε δηαδηθαζία, απμάλνληαο ην Μ γηα λα πάξνπκε

ζηελφηεξν εχξνο ζπρλνηήησλ θαη άξα θαιχηεξε αλάιπζε γηα ην θάζκα,
πξνθχπηεη έλα βαζηθφ κεηνλέθηεκα, θαη απηφ γηαηί φπσο είδακε παξαπάλσ
απμάλεηαη ην δηάζηεκα εκπηζηνζχλεο (ζπλεπψο φρη ηφζν κεγάιε αθξίβεηα) γηα
ηελ εθηίκεζε ηνπ θάζκαηνο.
Aπφ ηα ακέζσο παξαπάλσ θαίλεηαη φηη ε επηινγή ηνπ ζεκείνπ απνθνπήο
Μ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή. Ηζνξξνπψληαο κεηαμχ απηψλ ησλ δχν παξαγφλησλ
δει. αλάιπζε (resolution) έλαληη δηαζπνξάο (variance) ε ηειηθή επηινγή
ππφθεηηαη ζε θαζαξά ππνθεηκεληθή εθηίκεζε. Όζν κηθξφηεξε είλαη ε ηηκή ηνπ Μ,

κηθξφηεξε ζα είλαη θαη ε δηαζπνξά-αβεβαηφηεηα ηνπ f ( ) αιιά κεγαιχηεξν ζα

είλαη θαη ην bias κε νξαηφ ην ελδερφκελν λα εμνκαιπλζνχλ-ραζνχλ ζεκαληηθά

78
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θάζκαηνο (Neave ,1971). Μεγαιψλνληαο ηελ ηηκή ηνπ Μ ε

ζπκπεξηθνξά ηνπ f ( ) πξνζνκνηάδεη απηήλ ηνπ πεξηνδνγξάκκαηνο ην νπνίν

παξνπζηάδεη αξθεηά ζπρλά παξαπιαλεηηθέο δηαθπκάλζεηο. Ο ζπκβηβαζκφο πνπ
ηειηθά πηνζεηείηαη είλαη έλα Μ πνπ πιεξεί ηελ αληζφηεηα 1/20<Μ/Ν<1/3.

5.5 Eπεμεξγαζία

Τν ζεσξεηηθφ ππφβαζξν θαη ε εηζαγσγή κεζφδσλ πνπ παξαζέζακε

παξαπάλσ ζηα πιαίζηα ηεο θαζκαηηθήο αλάιπζεο εθαξκφδνληαη κφλν ζε
ζηάζηκεο (απζηεξά ή ζρεδφλ) ρξνλνζεηξέο ηηκψλ κηαο θπζηθήο πνζφηεηαο.
Αιιά θαη ζηελ πιεηνλφηεηά ηεο ε Θεσξία Πηζαλνηήησλ δηαπξαγκαηεχεηαη κε
ζηάζηκεο ρξνλνζεηξέο θαη ζπρλά απαηηείηαη ε κεηαηξνπή κίαο κε ζηάζηκεο
ζεηξάο, πνπ είλαη ζχλεζεο θαηλφκελν ζηελ πξάμε, ζε ζηάζηκε πξνθεηκέλνπ λα
κειεηεζεί.
Γηα παξάδεηγκα ζην επφκελν ζρήκα 5.6 θαίλεηαη ε ζεηξά εηεζίσλ ηηκψλ
πεηνχ γηα ηνλ ζηαζκφ ηεο Κέξθπξαο απφ ην 1954-2004.

Σρήκα 5.6: Eηήζηα χςε βξνρήο γηα ηελ Κέξθπξα απφ ην 1954-2004.

79
 Φαίλεηαη ινηπφλ απφ ηελ πξνθχπηνπζα ρξνλνζεηξά φηη θαη γεληθή ηάζε
(trend) δείρλεη λα εκθαλίδεηαη (πησηηθή) αιιά θαη ε δηαζπνξά-variance
παξνπζηάδεη απνθιίζεηο. Έηζη θαη κε βάζε ηελ επξχηεξε έλλνηα ηνπ φξνπ
ζηαζηκφηεηα, πνπ πεξηγξάθεη ζεηξέο πνπ δελ παξνπζηάδνπλ ζπζηεκαηηθή ηάζε
ζηελ κέζε ηηκή ηνπο (trend), φρη ζπζηεκαηηθή κεηαβνιή ηεο δηαζπνξάο ηνπο θαη
κε ηελ παληειή απνπζία ηπρφλ επνρηθψλ κεηαβνιψλ, ε παξαπάλσ ζεηξά είλαη
κε ζηάζηκε. Σηελ πεξίπησζε απηή ρξεζηκνπνηνχκε ηερληθέο, φπσο είλαη ην
θηιηξάξηζκα (filtering), κε ηα νπνία αθαηξνχκε ηηο ππάξρνπζεο ηάζεηο
(detrending).
Έλαο εηδηθφο ηχπνπο θίιηξνπ, ηδηαίηεξα ρξήζηκνο γηα ηελ απνκάθξπλζε
απφ κηα ρξνλνζεηξά ελππαξρνπζψλ ηάζεσλ, είλαη απιά ε κέζνδνο ησλ
δηαθνξψλ (Differencing) κέρξη ε ρξνλνζεηξά λα θαηαζηεί ζηάζηκε. Δίλαη κηα
κέζνδνο απφ αξθεηέο πνπ δηαηππψλνληαη απφ ηνπο Box and Jenkins (1970).
Γηα κε επνρηθά (non seasonal) δεδνκέλα (φπσο ζηελ πεξίπησζή καο), ε
δηαθνξά πξψηεο ηάμεο (first-order differencing) είλαη ζπλήζσο αξθεηή γηα λα
επηηεπρζεί ε επηζπκεηή ζηαζηκφηεηα έηζη ψζηε ε λέα ζεηξά

y1 ,....., y N 1 λα πξνέξρεηαη απφ ηελ πξσηαξρηθή x1 ,....., xN κέζα

απφ ηελ ζρέζε:

yt xt 1 xt xt 1 (5.42)

H δηαθνξά πξψηεο ηάμεο είλαη επξχηαηα δηαδεδνκέλε. Σε θάπνηεο

πεξηπηψζεηο απαηηείηαη ν ππνινγηζκφο ηεο δηαθνξάο δεχηεξεο ηάμεο
2
ρξεζηκνπνηψληαο ηνλ ηειεζηή , φπνπ:
2
xt 2 xt 1 xt 2 2 xt 1 xt (5.43)

Όζνλ αθνξά ελδερφκελεο κεηαβνιέο ζηελ δηαζπνξά-variance ζπλήζσο

ρξεζηκνπνηνχκε ηνλ ινγαξηζκηθφ κεηαζρεκαηηζκφ ή ηελ ηεηξαγσληθή ξίδα ησλ
ηηκψλ νη νπνίνη απνηεινχλ κία εηδηθή πεξίπησζε ησλ κεηαζρεκαηηζκψλ Box-
Cox (Box-Cox transformations) oη νπνίνη πεξηγξάθνληαη απφ ηηο ζρέζεηο:

yt {( xt 1) / , 0
(5.44)
yt log xt , 0
Eθαξκφδνληαο έηζη ηελ δηαθνξά πξψηεο ηάμεο ζηηο αξρηθέο ηηκέο εηήζησλ ηηκψλ ηεο
Κέξθπξαο παίξλνπκε ηα αθφινπζν δηάγξακκα ζην ζρήκα 5.7:

80
Σρήκα 5.7: Δθαξκνγή ηνπ κεηαζρεκαηηζκνχ δηαθνξάο πξψηεο ηάμεο ζηα
εηήζηα χςε πεηνχ ζηελ Κέξθπξα (Με ηελ δηαθνξά φηη πιένλ νη ηηκέο μεθηλνχλ
απφ ην 1955)

Παξαηεξνχκε ινηπφλ φηη ε ζπζηεκαηηθή ηάζε εμαιείθζεθε (detrended) θαη

απνκέλνπλ κφλν θάπνηεο κεηαπηψζεηο ζην κέγεζνο ηεο δηαζπνξάο γηα ηελ
νπνία ζηηο λέεο ηηκέο πνπ πξνέθπςαλ ζα ηηο κεηαζρεκαηίζνπκε ινγαξηζκηθά (Σε
πεξηπηψζεηο αξλεηηθψλ ηηκψλ ζα πξνζζέζνπκε θάπνηα ζηαζεξά ψζηε λα
έρνπκε ζηε δηάζεζή καο κφλν ζεηηθέο ηηκέο –Σρήκα 5.8)
Παξφια απηά φκσο δελ παίξλνπκε έλα επηζπκεηφ απφ πιεπξάο
εκθαλίζεσο γξάθεκα επεηδή παξά ην φηη ε ηάζε εμαθνινπζεί λα κελ πθίζηαηαη
(φπσο θαη επηζπκνχκε) εληνχηνηο ε δηαζπνξά-variance ησλ λέσλ ηηκψλ ηεο
transformed ζεηξάο παξνπζηάδεη κία κεγάιε αλσκαιία ζηα έηε 1962-1964 θαη
αξθεηά κηθξφηεξεο κεηαβνιέο ζηα ππφινηπα ρξφληα. Σπλεπψο ν ζπγθεθξηκέλνο
κεηαζρεκαηηζκφο καο νδήγεζε ζε απνθιίλνπζα θαηεχζπλζε απφ απηήλ ηεο
ζηαζεξνπνίεζεο ηεο δηαζπνξάο (stabilizing of variance).

81
Σρήκα 5.8: Δθαξκνγή ινγαξίζκεζεο ζηηο ηηκέο ηνπ κεηαζρεκαηηζκέλνπ, κε δηαθνξά
πξψηεο ηάμεο, ζπλνιηθνχ εηήζηνπ χςνπο πεηνχ ηνπ πξνεγνχκελνπ Σρήκαηνο 5.7.

Σρήκα 5.9: Δθαξκνγή κεηαζρεκαηηζκνχ αξρηθά ινγαξίζκνπ θαη κεηά δηαθνξψλ

πξψηεο ηάμεο ζηηο ηηκέο ζπλνιηθνχ εηήζηνπ χςνπο πεηνχ γηα ηελ Κέξθπξα.

82
 Μάιηζηα ην πξνεγνχκελν βήκα ηεο δηαθνξάο πξψηεο ηάμεο απφ κφλν ηνπ
καο είρε δψζεη θαιχηεξα απνηειέζκαηα. Αλ αληί απηψλ ησλ βεκάησλ πνπ
αθνινπζήζακε (δει δηαθνξά πξψηεο ηάμεο ζηελ αξρηθή ζεηξά θαη έπεηηα
ινγαξίζκεζε ησλ ηηκψλ πνπ πξνθχπηνπλ) αθνινπζήζνπκε ηελ αληίζηξνθε
πνξεία κε ην λα πάξνπκε ηνπο ινγαξίζκνπο ησλ αξρηθψλ ηηκψλ θαη θαηφπηλ
βξνχκε ηηο δηαθνξέο πξψηεο ηάμεο ζα πάξνπκε ην δηάγξακκα ηνπ Σρήκαηνο
5.9.
Τν Σρήκα 5.9 καο δείρλεη ην δηάγξακκα ησλ ηηκψλ ζπλνιηθνχ εηήζηνπ
χςνπο πεηνχ γηα ην νπνίν αθνινπζήζεθε ε αληίζηξνθε πνξεία βεκάησλ
κεηαζρεκαηηζκψλ φπσο παξαζέζακε πξνηχηεξα. Ζ δηαζπνξά θαίλεηαη φηη
παξνπζηάδεη κία θάπνηα νκνηνγέλεηα κε ηελ πάξνδν ησλ εηψλ φπσο βέβαηα θαη
εθιείπεη ε φπνηα ζπζηεκαηηθή ηάζε κεηαμχ ησλ ηηκψλ κε ηελ πάξνδν ησλ εηψλ.
Μάιηζηα θαηφπηλ επνπηείαο θαη ζπγθξίζεσλ κεηαμχ ησλ δηαγξακκάησλ,
θαίλεηαη φηη απνηειεί θαιχηεξε ιχζε απφ ηελ πηνζέηεζε ηεο ρξνλνζεηξάο κε
κεηαζρεκαηηζκφ κφλν ηνπ δηαθνξάο πξψηεο ηάμεο ηνπ Σρήκαηνο 5.7.
H κέζνδνο αλάιπζεο ηεο θαζκαηηθήο ππθλφηεηαο ησλ βξνρνπηψζεσλ
έγηλε γηα επηά (7) ζηαζκνχο (Αγξίλην, Άξαμνο, Αξγνζηφιη, Ησάλληλα, Κέξθπξα,
Μεζψλε θαη Πχξγνο) θαη γηα ηελ πεξίνδν απφ ην 1955-2004 δει. κηα πεξίνδν
50 εηψλ.
Ζ επηινγή θάζε θνξά ηνπ πιάηνπο ηνπ παξαζχξνπ πνπ επηιέγνπκε θαη
πνπ αληηζηνηρεί ζην εχξνο ζπρλνηήησλ, γίλεηαη θαηά ηέηνηνλ ηξφπν ψζηε λα κελ
εμαιείθνληαη νπζηψδε ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θάζκαηνο. Όπσο έρνπκε ήδε
ζεκεηψζεη παξαπάλσ φζν ην εχξνο ζπρλνηήησλ απμάλεη, αθελφο εμνκαιχλεηαη
ην δηάγξακκα ηνπ θάζκαηνο εμαιείθνληαο δεπηεξεχνληα κέγηζηα ή ειάρηζηα
πνπ είλαη ειάζζνλνο ζεκαζίαο, σζηφζν κεηψλεηαη ε ηθαλφηεηα ηνπ
δηαγξάκκαηνο λα καο απνθαιχςεη θνξπθέο πνπ βξίζθνληαη αξθεηά θνληά ε κία
ζηελ άιιε.
Έηζη εξρφκελνη ζηελ πεξίπησζε ηνπ ζηαζκνχ ηεο Κέξθπξαο ην ζρήκα
5.10 δίλεη ην θάζκα ζπλαξηήζεη ηεο ζπρλφηεηαο γηα δηάθνξεο ηηκέο ηεο έθηαζεο
ηνπ παξαζχξνπ.

83
Σρήκα 5.10: Τν θάζκα ηνπ ζπλνιηθνχ εηήζηνπ χςνπο πεηνχ (Σ.Δ.Υ.Υ) γηα ηνλ
ζηαζκφ ηεο Κέξθπξαο γηα δηάθνξεο ηηκέο ηνπ πιάηνπο παξαζχξνπ (1,3,5,7). Ο
x άμνλαο αληηπξνζσπεχεη ηελ θιίκαθα ζπρλνηήησλ κε κέγηζηε ζπρλφηεηα
(Nyquist Frequency) απηή ησλ 0,5 θχθισλ/έηνο δει. πεξίνδν 2 εηψλ. Ο y
άμνλαο παξηζηάλεη ηελ θαζκαηηθή ππθλφηεηα δειαδή ηελ δηαζπνξά (variance)
ηεο ρξνλνζεηξάο αλά κνλάδα ζπρλφηεηαο.

84
 Βιέπνπκε ινηπφλ φηη ελψ γηα πιάηνο παξαζχξνπ ίζν κε 1
απνθαιχπηνληαη έληνλεο θνξπθέο θαη απιαθψζεηο, φζν απμάλεηαη ην πιάηνο
παξαζχξνπ ηφζν θαη θηιηξάξνληαη-εμνκαιχλνληαη πεξηζζφηεξν απηέο νη ‘βίαηεο’
δηαθπκάλζεηο κε ηειηθφ απνηέιεζκα, απφ κηα ηηκή πιάηνπο-παξαζχξνπ θαη
πάλσ (ζηελ πεξίπησζή καο ίζν κε 5), λα έρνπλ εμαθαληζηεί νη φπνηεο
ζεκαληηθέο απνθιίζεηο κε ηειηθή ζπλέπεηα λα αδπλαηνχκε λα εληνπίζνπκε ηελ
χπαξμε θάπνηαο πεξηνδηθφηεηαο ζηελ δηαζπνξά ηεο ρξνλνζεηξάο. Ζ επηινγή
ηνπ θαηάιιεινπ πιάηνπο παξαζχξνπ θάζε θνξά άπηεηαη ζπλ ηνηο άιινηο θαη
ζηελ δηαηζζεηηθή αληίιεςε θαη πείξα ηνπ εξεπλεηή. Σην ζπγθεθξηκέλν
παξάδεηγκα ζεσξνχκε ζαλ θαηάιιειν πιάηνο ηελ ηηκή 3 γηα ηελ κέζνδν
Blackman-Tukey. Γηαθξίλνπκε ηξία κείδνλνο ζεκαζίαο κέγηζηα, έλα γηα ηελ
πεξηνρή ζπρλνηήησλ πεξίπνπ df1=0,08-0,12 θχθινπο αλά έηνο (δειαδή
πεξίνδν πεξίπνπ ΓΤ1=8,5-12,5 εηψλ) ,ην δεχηεξν ζηελ πεξηνρή df2=0,24-0,26
θχθισλ αλά έηνο (κε πεξηνδηθφηεηα ΓΤ2=3,8-4,2 εηψλ πεξίπνπ) θαη ηέινο ζηελ
δψλε df3=0,42-0,44 θχθινπο αλά έηνο (δειαδή πεξίνδν ΓΤ3=2,3 έσο 2,4 εηψλ
πεξίπνπ). Απφ ην δηάγξακκα θαίλεηαη φηη ζπλνιηθά ζρεκαηίδνληαη 3 πςψκαηα
γχξσ απφ ηηο πξναλαθεξζείζεο δψλεο ζπρλνηήησλ θαη κάιηζηα ην πξψην
χςσκα είλαη ζρεηηθά ακειεηέν κε ην δεχηεξν αξθεηά κεγαιχηεξν ζε κέγεζνο θαη
ην ηξίην λα πεξηθιείεη ην κεγαιχηεξν εκβαδφλ κεηαμχ ηεο θακπχιεο ηνπ
θάζκαηνο θαη ηνπ άμνλα ησλ ζπρλνηήησλ. Με δεδνκέλν φηη ην ζπλνιηθφ
εκβαδφλ κεηαμχ ηεο θακπχιεο θαη ηνπ άμνλα ησλ ζπρλνηήησλ είλαη ίζν κε ηελ
ζπλνιηθή δηαζπνξά ηνπ ζπλνιηθνχ εηήζηνπ χςνπο πεηνχ γηα ηνλ ζηαζκφ ηεο
Κέξθπξαο, θαίλεηαη φηη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηεο δηαζπνξάο νθείιεηαη ζηελ
πςειή δψλε ζπρλνηήησλ πνπ αληηζηνηρνχλ ζε πεξηφδνπο ΓΤ3=2,3 έσο 2,4 εηψλ
πεξίπνπ. Σηελ ζπλέρεηα θαη ζην ζρήκα 5.11 παξαηίζεληαη ηα δηαγξάκκαηα
θάζκαηνο εηεζίσλ ηηκψλ πεηνχ κε ηελ κέζνδν Blackman-Tukey γηα ηνπο
ππφινηπνπο 6 ζηαζκνχο γηα ηελ εμεηαδφκελε πεληεθνληαεηία (1955-2004).

85
Σρήκα 5.11: Γηαγξάκκαηα ηνπ θάζκαηνο Σ.Δ.Υ.Υ (Σπλνιηθνχ εηήζηνπ χςνπο πεηνχ)
ζπλαξηήζεη ηεο ζπρλφηεηαο γηα 6 ζηαζκνχο (πεξίνδνο 1955-2004) θαη γηα πιάηνο
παξαζχξνπ ίζν κε 3 κε ηελ κέζνδν Blackman-Tukey.

86
 5.6 Απνηειέζκαηα

5.6.1 Δηήζηεο ηηκέο

Τν πξψην πξάγκα πνπ παξαηεξνχκε απφ ηελ παξάζεζε ησλ δηαγξακκάησλ ηνπ
Σρήκαηνο 5.11 είλαη φηη ε ζπλνιηθή δηαζπνξά ησλ εηήζησλ ηηκψλ πεηνχ γηα ηνλ ζηαζκφ
ηεο Μεζψλεο, ηνπ Αξάμνπ θαη ησλ Ησαλλίλσλ είλαη ε κηθξφηεξε ζπγθξηλφκελε κε απηή
ησλ ππφινηπσλ 4 (ησλ 3 απφ ην ζπγθεθξηκέλν ζρήκα ζπλ ηεο Κέξθπξαο απφ ην Σρήκα
5.10). Καη απηφ ζπκβαίλεη δηφηη ε ζπλνιηθή πεξηνρή πνπ πεξηθιείεηαη θάησ απφ ηελ
γξακκή πνπ πξνθχπηεη απφ ηα δηαγξάκκαηα ηνπ θάζκαηνο θαη ηνπ άμνλα ησλ
ζπρλνηήησλ, είλαη ε ζπλνιηθή δηαθχκαλζε-variance ησλ ηηκψλ βξνρφπησζεο. Απηφ
έξρεηαη ζε πιήξε ζπκθσλία κε ηα φζα θαηαδείμακε ζηελ παξνχζα έξεπλα κε ηελ ρξήζε
ησλ ζεθνγξακκάησλ σο ελφο επνπηηθνχ κέζνπ ηεο θαηαλνκήο ησλ ηηκψλ πεηνχ ησλ ελ
ιφγσ ζηαζκψλ.
Τν επφκελν ζεκαληηθφ εχξεκα είλαη φηη ην κέγηζην df1=0,08-0,12 θχθινη αλά έηνο
(δει πεξίνδν πεξίπνπ ΓΤ1=8,5-12,5 εηψλ) πνπ εκθαλίδεηαη ζηελ Κέξθπξα, αθνξά θαη
ηνλ ζηαζκφ ηνπ Αγξηλίνπ θαη κάιηζηα ε θαζκαηηθή ππθλφηεηα παξνπζηάδεη κία αχμνπζα
πνξεία ζεκεηψλνληαο κία δεχηεξε πεξηνρή κεγίζησλ ζηελ δψλε df2=0,26-0,32 θχθισλ
αλά έηνο (δει. ΓΤ2=3,8 έσο 3,1 έηε) θαζψο θαη κία ηξίηε df3=0,36-0,44 θχθισλ αλά έηνο
δει. ΓΤ3=2,8 έσο 2,2 έηε.
Τα Ησάλληλα φζν θαη ην Αξγνζηφιη παξνπζηάδνπλ απφ θνηλνχ έλα πξψην κέγηζην
ζηελ πεξηνρή ζπρλνηήησλ df1=0,10-0,14θχθινπο αλά έηνο πνπ αληηζηνηρεί ζε κία
πεξηνδηθφηεηα ΓΤ1=10 έσο 7,1 εηψλ θαη κία δεχηεξε πεξηνρή θνξπθψλ κε παξαπιήζην
εχξνο ζηελ δψλε df2=0,24-0,28 θχθισλ αλά έηνο (κε πεξηφδνπο δειαδή ΓΤ2=4,2έσο 3,6
έηε). Ζ δηαθνξά κεηαμχ απηψλ ησλ 2 ζηαζκψλ είλαη φηη ελψ γηα ην Αξγνζηφιη κεηά απφ
ηελ δεχηεξε πεξηνρή κεγίζησλ θαη ηελ ζπλεπαθφινπζε απιάθσζε, ην θάζκα αθνινπζεί
εθ λένπ κία αχμνπζα πνξεία, ζηνλ ζηαζκφ ησλ Ησαλλίλσλ παξαηεξνχκε φηη κεηά ηελ
δεχηεξε απιάθσζε ε ζπλάξηεζε ηνπ θάζκαηνο αθνινπζεί κία θζίλνπζα πνξεία.
Μάιηζηα ηα θάζκαηα ηνπ Αγξηλίνπ θαη ηνπ Αξγνζηνιίνπ παξνπζηάδνπλ κία αμηνπξφζεθηε
νκνηφηεηα φζνλ αθνξά θαη ηηο πεξηνρέο κεγίζησλ ηνπο αιιά θαη ηελ γεληθφηεξε
δηαθχκαλζε ηεο ζπλάξηεζεο ηνπ θάζκαηνο ηνπο. Σε ζπκθσλία φζνλ αθνξά ηελ δεχηεξε
δψλε κεγίζησλ df2=0,24-0,28 θχθισλ αλά έηνο (δει. ΓΤ2=4,2 έσο 3,6 έηε) κε ηνπο
ζηαζκνχο Αγξηλίνπ, Αξγνζηνιίνπ θαη Ησαλλίλσλ βξίζθεηαη θαη ην θάζκα ηνπ Πχξγνπ. Ζ

87
δηαθνξά ζηα θάζκαηά ηνπο είλαη φηη ε πξψηε δψλε κεγίζησλ (δει df1=0,10-0,14 θχθινη
αλά έηνο) πνπ εληνπίδακε ζηα παξαπάλσ θάζκαηα ηψξα ζηελ πεξίπησζε ηνπ Πχξγνπ
είλαη δηακνηξαζκέλε ζε 2 θνξπθέο (ε κία ζε dfα=0,04-0,06 θχθινη αλά έηνο θαη ε δεχηεξε
dfβ=0,12-0,14 θχθινη αλά έηνο) ελψ γεληθά ην ζπλνιηθφ ηνπ θάζκα είλαη παξφκνην ζα
ιέγακε κε απηφ ηνπ Αξγνζηνιίνπ. Ο ζηαζκφο ηνπ Αξάμνπ παξά ην γεληθφ ραξαθηεξηζηηθφ
ηεο αχμνπζαο ζπλάξηεζεο ηνπ θάζκαηνο ζπλαξηήζεη ησλ ζπρλνηήησλ, παξνπζηάδεη
ηέζζεξηο (4) θαζαξά εληνπηζκέλεο θνξπθέο πνπ αθνξνχλ ηηο εμήο δψλεο ζπρλνηήησλ: H
πξψηε ζηελ δψλε df1=0,04-0,08 θχθισλ αλά έηνο (δει πεξηφδνπο ΓΤ1=25-12,5 εηψλ)
πνπ εκθαλίδεηαη θαη ζηνλ ζηαζκφ ηνπ Αγξηλίνπ, ε δεχηεξε ζηελ δψλε df2=0,18-0,22
θχθισλ αλά έηνο δειαδή πεξηνδηθφηεηα ΓΤ2=5,5 έσο 4,5 έηε, ε ηξίηε ζηελ δψλε
df3=0,28-0,32 θχθισλ αλά έηνο κε ΓΤ3=3,6 έσο 3,1 έηε πνπ είλαη εληνπίζηκε θαη ζηνπο
ζηαζκνχο Αγξηλίνπ, Ησαλλίλσλ, Αξγνζηνιίνπ αιιά θαη Πχξγνπ θαη ηέινο κία ηέηαξηε
δψλε ζηηο πςειέο ζπρλφηεηεο df4=0,44-0,48 θχθισλ αλά έηνο κε πεξίνδν ΓΤ4=2,3 έσο
2,1 έηε. Γηα νιφθιεξν ην ζχλνιν ησλ ζηαζκψλ επεηδή ε ζπλάξηεζε ηεο θαζκαηηθήο
ππθλφηεηαο γεληθά έρεη κία αχμνπζα πνξεία, εκβαδά ίζνπ πιάηνπο ζπρλνηήησλ κεηαμχ
ηεο θακπχιεο θαη ηνπ άμνλα ησλ ζπρλνηήησλ ζα είλαη κεγαιχηεξα πξνο ηα δεμηά ηνπ
άμνλα x (δει γηα νινέλα κεγαιχηεξεο ηηκέο f). Απηφ καο νδεγεί ζηελ δηαπίζησζε, κηαο θαη
ην ζπλνιηθφ εκβαδφ κεηαμχ ηεο θακπχιεο ηνπ θάζκαηνο θαη ηνπ άμνλα ησλ ζπρλνηήησλ
είλαη ε ζπλνιηθή δηαζπνξά ηνπ ζπλνιηθνχ εηήζηνπ χςνπο πεηνχ (Σ.Δ.Υ.Υ), φηη νη κεγάιεο
γεληθά ζπρλφηεηεο ζα παίδνπλ ηνλ πξσηεχνληα ξφιν ζηελ ρξνληθή εμέιημε ηεο ζπλνιηθήο
δηαζπνξάο ησλ βξνρνπηψζεσλ ησλ ππφ εμέηαζε ζηαζκψλ. Με πην απιά ιφγηα ηα
κεγαιχηεξα πνζνζηά ηεο ζπλνιηθήο δηαζπνξάο ησλ εηεζίσλ ηηκψλ πεηνχ γχξσ απφ ηελ
κέζε ηηκή ζα παξαηεξνχληαη κε ζρεηηθά κηθξή πεξηνδηθφηεηα. Καη απηφ γίλεηαη πην
θαηαλνεηφ αλ αλαινγηζηνχκε ηα φζα είπακε ζηελ παξάγξαθν 5.3.3 γηα ην θάζκα ηνπ
ιεπθνχ ζνξχβνπ ηνπ νπνίνπ ε δηαζπνξά δελ παξνπζηάδεη θαηά θάπνηνλ ηξφπν θάπνηα
πξνηίκεζε ζε θάπνηα ζπρλφηεηα αιιά είλαη ζηαζεξή κε ηνλ ρξφλν, νπφηε ην θάζκα ηνπ
παξηζηάλεηαη κε επζεία γξακκή.

5.6.2 Φζηλόπσξν

Γηα ηελ πεξίνδν ηνπ θζηλνπψξνπ πξνθχπηνπλ ηα θάζκαηα ηνπ Σρήκαηνο 5.12 θαη
γηα ην ζχλνιν ησλ 7 ζηαζκψλ ηελ πεξίνδν απφ ην 1955-2004. Απφ κηα πξψηε άπνςε
ηα θάζκαηα ησλ θζηλνπσξηλψλ ηηκψλ πεηνχ παξνπζηάδνπλ κία δηαθνξεηηθφηεηα ζηελ

88
κνξθή ηνπο ζε ζρέζε κε ηα θάζκαηα ησλ ζπλνιηθψλ εηεζίσλ ηηκψλ θαη απηφ γηαηί ζε
αξθεηά απφ απηά δελ εκθαλίδνληαη ζαθείο πεξηνρέο κεγίζησλ. Καη απηφ ηζρχεη γηα ηνπο
ζηαζκνχο ηνπ Αγξηλίνπ, ησλ Ησαλλίλσλ, ηνπ Αξγνζηνιίνπ, ηνπ Πχξγνπ θαη ηνπ Αξάμνπ
πνπ κάιηζηα ηα θάζκαηά ηνπο είλαη παξφκνηα ζηελ κνξθή. Ζ Κέξθπξα ην θζηλφπσξν
εκθαλίδεη θάζκα κε 2 πεξηνρέο κεγίζησλ (ε πξψηε ζηελ δψλε df1=0,22-0,24θχθισλ αλά
έηνο κε πεξίνδν ΓΤ1=4,5-4,2 εηψλ θαη ε δεχηεξε ζηελ δψλε df2=0,36-0,40 θχθισλ αλά
έηνο κε πεξηνδηθφηεηα κε ΓΤ2=2,8-2,6 εηψλ) . Ζ Μεζψλε είλαη ν δεχηεξνο ζηαζκφο πνπ
παξνπζηάδεη έληνλεο δηαθπκάλζεηο

89
Σρήκα 5.12: Γηαγξάκκαηα ηνπ θάζκαηνο θζηλνπσξηλνχ εηήζηνπ χςνπο πεηνχ
(ΦΘ.Δ.Υ.Υ) ζπλαξηήζεη ηεο ζπρλφηεηαο γηα 7 ζηαζκνχο (πεξίνδνο 1955-2004) θαη γηα
πιάηνο παξαζχξνπ ίζν κε 3 κε ηελ κέζνδν Blackman-Tukey.

ζην θάζκα ηεο κε 2 δεπηεξεχνληα κέγηζηα ζηηο δψλεο df1=0,14-0,16 θαη df2=0,24-
0,26 θαη έλα πξσηεχνλ κέγηζην ζηελ δψλε df3=0,38-0,42 δει ε δηαζπνξά ηεο ην
θζηλφπσξν ραξαθηεξίδεηαη απφ κηα ζαθή ζπληζηψζα πεξηνδηθφηεηαο ΓΤ3=2,6-2,4εηψλ.

90
 5.6.3 Υεηκώλαο
Tα απνηειέζκαηα ηεο θαζκαηηθήο αλάιπζεο ησλ 7 ζηαζκψλ γηα ηελ πεξίνδν ηνπ
ρεηκψλα θαίλνληαη ζην αθφινπζν ζρήκα 5.13. Mία πξψηε καηηά ηνπ ζρήκαηνο 5.13
δείρλεη κία νκνηφηεηα ησλ θαζκάησλ ηεο Κέξθπξαο θαη ηνπ Αξάμνπ κε 3 ρνλδξηθέο
πεξηνρέο κεγίζησλ κε ηελ δηαθνξά φηη ηα εχξε ηνπο παξνπζηάδνπλ κία κεηαηφπηζε απφ
ζηαζκφ ζε ζηαζκφ.

91
Σρήκα 5.13: Γηαγξάκκαηα ηνπ θάζκαηνο ηνπ ρεηκεξηλνχ εηήζηνπ χςνπο πεηνχ (Φ.Δ.Υ.Υ)
ζπλαξηήζεη ηεο ζπρλφηεηαο γηα 7 ζηαζκνχο (πεξίνδνο 1955-2004) θαη γηα πιάηνο
παξαζχξνπ ίζν κε 3 κε ηελ κέζνδν Blackman-Tukey.

Τν Αγξίλην απνδίδεη θάζκα ρεηκεξηλψλ ηηκψλ πεηνχ πάιη κε 3 πεξηνρέο αλάινγεο

κε απηψλ ηεο Κέξθπξαο θαη ηνπ Αξάμνπ αιιά κε κεγαιχηεξεο δηαθπκάλζεηο. Αλάινγε
κνξθή παξνπζηάδεη θαη ην θάζκα ηνπ Πχξγνπ κε 3 θνξπθέο. Τα Ησάλληλα θαη ε Μεζψλε

92
ησλ νπνίσλ ηα δηαγξάκκαηα πξνζηδηάδνπλ αξθεηά, εκθαλίδνπλ ζαθή κφλν ηελ πξψηε
δψλε κεγίζησλ, ελψ ζηελ ζπλέρεηα ην θάζκα ησλ ελ ιφγσ ζηαζκψλ εκθαλίδνπλ κία
κάιινλ νκαινπνηεκέλε θαζκαηηθή ππθλφηεηα ζπλαξηήζεη ησλ ζπρλνηήησλ. Ηδηάδνπζα
είλαη ε πεξίπησζε ηνπ Αξγνζηνιίνπ φπνπ θαίλεηαη θαηαξρήλ έλα πνιχ εληνπηζκέλν
κέγηζην ζηελ δψλε df1=0,09-0,13 θχθισλ αλά έηνο δει πεξηφδνπο ΓΤ1=11,1-7,7 εηψλ.
Σηε ζπλέρεηα αθνινπζεί έλα αξθεηά νκαιφ χςσκα (θαηά θάπνηνλ ηξφπν κηα δεχηεξε
πεξηνρή κεγίζησλ df2=0,24-0,34 θχθισλ αλά έηνο δει πεξηνδηθφηεηα ΓΤ2=2,9-4,2 εηψλ)
ηνπ θάζκαηνο θαη θαηαιήγεη ζε κία ηξίηε πεξηνρή df3=0,40-0,42 θχθισλ αλά έηνο δει.
ΓΤ3=2,5-2,4 εηψλ. Έηζη ε ζπλνιηθή δηαζπνξά ησλ ρεηκεξηλψλ ηηκψλ πεηνχ γηα ην
Αξγνζηφιη θαίλεηαη λα ραξαθηεξίδεηαη γεληθά απφ αξθεηά θαζνξηζκέλεο θαη κηθξέο
πεξηφδνπο επαλάιεςεο (πεξίπνπ απφ 2,5 έσο 11 έηε) δει. παξνπζηάδεη θχκαλζε
γεληθά πςειψλ ζπρλνηήησλ.

5.6.4 Άλνημε

Γηα ηελ εαξηλή πεξίνδν ε θαζκαηηθή αλάιπζε ηεο εμεηαδφκελεο πεξηφδνπ 1955-
2004 θαη γηα ηνπο 7 ζηαζκνχο καο δίλεη ηα αθφινπζα θάζκαηα ηνπ ζρήκαηνο 5.14.

93
Σρήκα 5.14: Γηαγξάκκαηα ηνπ θάζκαηνο
ηνπ εαξηλνχ εηήζηνπ χςνπο πεηνχ (Δ.Δ.Υ.Υ)
ζπλαξηήζεη ηεο ζπρλφηεηαο γηα 7 ζηαζκνχο
(πεξίνδνο 1955-2004) θαη γηα πιάηνο
παξαζχξνπ ίζν κε 3 κε ηελ κέζνδν
Blackman-Tukey.

94
Γηα ηελ πεξίνδν ηεο άλνημεο ηα δηαγξάκκαηα θάζκαηνο πνπ πξνθχπηνπλ δείρλνπλ κία
κνξθή αλάινγε κε απηή γηα ηελ πεξίνδν ηνπ θζηλνπψξνπ ρσξίο ηδηαίηεξεο εμάξζεηο
θαη απιαθψζεηο. Τν γεγνλφο απηφ δείρλεη φηη ε δηαζπνξά ησλ εαξηλψλ εηεζίσλ ηηκψλ
δελ παξνπζηάδεη θάπνηεο ζπληζηψζεο πεξηνδηθφηεηαο πάληα βέβαηα γηα ηελ
εμεηαδφκελε πεξίνδν ησλ 50 εηψλ. Μφλε εμαίξεζε απνηειεί ν ζηαζκφο ηεο Μεζψλεο ν
νπνίνο παξνπζηάδεη 3 πεξηνρέο κεγίζησλ (ε πξψηε είλαη ζηελ δψλε df1=0,18-0,22 κε
ΓΤ1=5,6-4,5 έηε, ε δεχηεξε ζηελ df2=0,32-0,34 κε ΓΤ2=3,1-2,9 έηε θαη ηέινο ε ηξίηε κε
df3=0,46-0,48 θχθινπο αλά έηνο θαη αληίζηνηρε πεξίνδν ΓΤ 3=2,2-2,1 έηε) Ζ Κέξθπξα
θαη ηα Ησάλληλα απαξηίδνπλ έλα αθφκε δεχγνο ζηαζκψλ κε παξφκνηα θάζκαηα ρσξίο
ηδηαίηεξεο εμάξζεηο ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε.

95
 ΢πκπεξάζκαηα

Σπλνςίδνληαο ηα απνηειέζκαηα ησλ κεηξήζεσλ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηα

πιαίζηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο γηα ηελ εμαθξίβσζε ηπρφλ ελδείμεσλ πθηζηάκελεο
θιηκαηηθήο αιιαγήο επάλσ ζηηο εηήζηεο φζν θαη ζηηο επνρηθέο βξνρνπηψζεηο ησλ 12
ζηαζκψλ ηεο Γπηηθήο Διιάδαο, έρνπκε λα ζεκεηψζνπκε ηα εμήο:
Μία πξνθαηαξθηηθή αλάιπζε-Κιηκαηηθνί ηύπνη: Με εμεηαδφκελε πεξίνδν ηελ
ηξηαθνληαεηία 1975-2004 πξνθχπηεη φηη ην ζχλνιν ησλ 12 ζηαζκψλ ηεο Γπηηθήο
Διιάδαο ραξαθηεξίδεηαη ελ γέλεη απφ εκίπγξν θαη πγξφ θιηκαηηθφ ηχπν κε κφλε
δηαθνξά κεηαμχ ηνπο ην δηαθνξεηηθφ πνζνζηφ επηθξάηεζεο ηνπ ελφο ή άιινπ ηχπνπ.
Τν ειάρηζην πνζνζηφ εκίμεξνπ ηχπνπ πνπ εκθαλίδνπλ θάπνηνη ζηαζκνί νθείιεηαη
απνθιεηζηηθά ζηελ εκθάληζε 2 αλχδξσλ, γηα νιφθιεξε ηελ επηθξάηεηα, εηψλ (θαηά
θχξην ιφγν ην 1989 θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ ην 1991) θαη απηφ απφ κφλν ηνπ δελ
κπνξεί λα ζηνηρεηνζεηήζεη ζαθή έλδεημε φηη ζεκεηψλεηαη κεηάβαζε ζε νινέλα
μεξφηεξα έηε ζε εηήζηα βάζε. Μάιηζηα κφλν νη 5 ζηαζκνί απφ ηνπο 12 ζπλνιηθά (θαη
ζπγθεθξηκέλα ν Άξαμνο, ε Αλδξαβίδα, ην Αξγνζηφιη, ε Καιακάηα θαη ε Μεζψλε)
εκθαλίδνπλ κέζε ηηκή εηήζηαο βξνρφπησζεο θάησ απφ ηα 823 mm πνπ είλαη θαη ν
κέζνο φξνο γηα ηελ ρψξα.
Έιεγρνο ππνζέζεσλ-Έιεγρνο Mann-Kendall: Ο εμαηξεηηθά θνκςφο θαη
απνηειεζκαηηθφο έιεγρνο ησλ Mann-Kendall δελ παξείρε θακία ζεκαληηθή έλδεημε γηα
παξνπζία ηάζεσλ βξνρφπησζεο ζε εηήζηα θαη ζε επνρηθή βάζε γηα ηελ πεξίνδν
1975-2004 κε κφλε εμαίξεζε ηελ χπαξμε ζαθνχο αξλεηηθήο ηάζεο ζηηο εηήζηεο
βξνρνπηψζεηο ηνπ Πχξγνπ. Δμεηάδνληαο φκσο κηα πην εθηεηακέλε ρξνληθά πεξίνδν
φπσο είλαη απηή ησλ 50 εηψλ (1956-2005) πξνθχπηνπλ γηα θάπνηνπο ζηαζκνχο ζε
επνρηθή βάζε (γηα ηελ άλνημε θπξίσο) πησηηθέο ηάζεηο πνπ είλαη ζεκαληηθέο απφ
ζηαηηζηηθήο άπνςεο αιιά θαη ζε εηήζηα βάζε, θαζψο νη κηζνί απφ ηνπο 8 ζηαζκνχο
(Αξγνζηφιη, Ησάλληλα, Εάθπλζνο θαη Κέξθπξα) παξνπζηάδνπλ ζε εηήζηα βάζε
μεθάζαξεο αξλεηηθέο κεηαβνιέο. Τελ κφλε εμαίξεζε απνηεινχλ νη ρεηκεξηλέο
βξνρνπηψζεηο γηα ηνλ ζηαζκφ ηνπ Πχξγνπ πνπ παξνπζηάδνληαη ζεκαληηθά απμεηηθέο,
ρσξίο βέβαηα απηφ ην απνηέιεζκα λα αθπξψλεη απφ κφλν ηνπ ηελ ζπλνιηθή ηάζε γηα
ειάηησζε ησλ πνζψλ πεηνχ κεηαμχ ησλ ζηαζκψλ. Τελ πεξίνδν ηνπ ρεηκψλα θαη γηα
ηνπο ππφινηπνπο 7 ζηαζκνχο πξνθχπηνπλ, παξφηη φρη ζεκαληηθέο ζην επίπεδν
ζεκαληηθφηεηαο 95%, αξλεηηθέο ηάζεηο, θαη άξα ινηπφλ έξρνληαη ζε ζπκθσλία κε

96
αξθεηέο άιιεο κειέηεο πνπ αλαδεηθλχνπλ ηελ κεηάβαζε ζε νινέλα θαη μεξφηεξνπο
ρεηκψλεο. ( π.ρ Schonwiese et al.1994, 1998, Xoplaki et al. 2000).
Φαζκαηηθή αλάιπζε-Spectral Analysis: Aπφ ηελ εμέηαζε ησλ θαζκάησλ ησλ
7 ζηαζκψλ ησλ ηηκψλ πεηνχ ζε εηήζηα θαη επνρηθή βάζε κε εμεηαδφκελε πεξίνδν ηα
50 έηε απφ ην 1955-2004 θαη κε ηελ κέζνδν Blackman-Tukey, φπσο πξναλαθέξακε
πξνθχπηεη κία ηάζε ησλ δηαζπνξψλ κε ηα κεγαιχηεξα ηκήκαηά ηνπο λα εληνπίδνληαη
ζε κεγάιεο ζπρλφηεηεο. Απηφ βέβαηα θάπνηεο θνξέο κπνξεί λα νθείιεηαη θαη ζην
θαηλφκελν ηνπ aliasing πνπ απνηειεί ζπρλφ πξφβιεκα ζηα πιαίζηα εθαξκνγήο ηεο
θαζκαηηθήο αλάιπζεο. Απηφ ζπκβαίλεη ζηελ εγγελή αδπλακία ηεο αλάιπζεο λα
δηαπηζηψζεη κεηαβνιέο κε ζπρλφηεηεο κεγαιχηεξεο απφ ηελ ζπρλφηεηα Νyquist (1
θχθινο αλά 2 έηε). Δάλ πθίζηαληαη ηφζν πςίζπρλεο κεηαβνιέο ηφηε κέζσ ηνπ
θαηλνκέλνπ aliasing, απνδίδνληαη ςεπδψο ζπρλφηεηεο κεγαιχηεξεο απφ 0,5 θχθινπο
αλά έηνο ζε ζπρλφηεηεο ζην δηάζηεκα (0,π). Έηζη πξνθχπηνπλ κέγηζηα ηνπ θάζκαηνο
ζε ζπρλφηεηεο κηθξφηεξεο απφ ηελ ζπρλφηεηα Nyquist πνπ είλαη ςεπδή κηαο θαη
πξνέξρνληαη απφ κεγαιχηεξεο ζπρλφηεηεο θαη απηφ νδεγεί ζε εζθαικέλα
ζπκπεξάζκαηα. Σχκθσλα κε ηνλ Chatfield (2004) ε παξνπζία κεγάισλ ηηκψλ ηεο
θαζκαηηθήο ππθλφηεηαο ζε πεξηνρέο ζπρλνηήησλ θνληά ζηελ ζπρλφηεηα Nyquist,
φπσο θαη ζπκβαίλεη ζηα θάζκαηα ηεο αλάιπζήο καο, απνηειεί έλδεημε πηζαλήο
παξνπζίαο ηνπ θαηλνκέλνπ aliasing ζηα δεδνκέλα ηηκψλ πνπ δηαζέηνπκε. Δπίζεο
νθείινπκε λα ππνγξακκίζνπκε φηη ηηο επνρέο ηνπ θζηλνπψξνπ θαη άλνημεο ηα
θάζκαηα ησλ ζηαζκψλ δελ απνθαιχπηνπλ ηελ παξνπζία θάπνησλ ζαθψλ
ζπληζησζψλ πεξηνδηθφηεηαο ηεο δηαζπνξάο. Σε αληίζεζε κε ηηο ρεηκεξηλέο θαη εηήζηεο
ηηκέο πεηνχ πνπ ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο εκθαλίδνληαη 3 ραξαθηεξηζηηθέο πεξηνρέο
κεγίζησλ (πςψκαηα) ζηηο δψλεο df1=0,10-0,14 θχθισλ αλά έηνο δει πεξηφδνπο
ΓΤ1=10-7,1 εηψλ, ζηελ πεξηνρή df2=0,24-0,28 θχθισλ αλά έηνο κε πεξηνδηθφηεηα
ΓΤ2=4,2-3,6 εηψλ θαη ηέινο κία ηξίηε πεξηνρή ζηελ δψλε df3=0,42-0,46 θχθισλ αλά
έηνο πεξίπνπ κε πεξίνδν ΓΤ3=2,4-2,2 εηψλ. Ζ θαζκαηηθή αλάιπζε πνπ
πξαγκαηνπνηήζεθε ζηα πιαίζηα ηεο έξεπλαο ζα ιέγακε φηη δελ ήηαλ ηδηαίηεξα
πξνζνδνθφξα απφ πιεπξάο επξεκάησλ. Καη απηφ γηαηί ζχκθσλα κε ηνπο Granger θαη
Hughes (1971) είλαη επηζπκεηή ε χπαξμε πάλσ απφ 100 παξαηεξήζεσλ γηα λα
πξνθχςεη έλα ηθαλνπνηεηηθφ θάζκα, ελψ ζηελ παξνχζα έξεπλα δελ ήηαλ δπλαηφλ λα
δηαζέηνπκε πάλσ απφ 50 παξαηεξήζεηο αλά ζηαζκφ.

97
 Δπίινγνο

Ζ ζχγρξνλε Κιηκαηνινγία κε ηελ βνήζεηα επηζηεκνληθψλ κεζφδσλ αλάιπζεο

καο επηηξέπεη ηελ επεμεξγαζία ησλ αηκνζθαηξηθψλ παξακέηξσλ πνπ βνεζνχλ ζηελ
εμαγσγή εμαηξεηηθά ρξήζηκσλ ζπκπεξαζκάησλ ζρεηηθά κε ηελ εμαθξίβσζε ησλ
θπζηθψλ κεραληζκψλ θαη ηνπ ξπζκνχ κε ηνλ νπνίν απηνί νδεγνχλ ζε κία
καθξνπξφζεζκε αιιαγή ηνπ θιίκαηνο ζε παγθφζκηα θιίκαθα. Οη βξνρνπηψζεηο είλαη
κία θεθαιαηψδνπο ζεκαζίαο παξάκεηξνο, κηαο θαη δηαδξακαηίδεη πξσηαξρηθφ ξφιν
ζηελ δηαηήξεζε ηεο δσήο πάλσ ζηνλ πιαλήηε θαη γηα απηφλ ηνλ ιφγν απνηειεί κεγάιε
αλαγθαηφηεηα ε κειέηε ησλ κεηαβνιψλ ηεο ηφζν ζε ρξνληθή φζν θαη ζε ρσξηθή
θιίκαθα. Ζ παξνχζα εξγαζία πέξα απφ ηα φπνηα απνηειέζκαηα ζηα νπνία θαηέιεμε
κέζα απφ ηελ εθαξκνγή ζχγρξνλσλ κεζφδσλ θιηκαηηθήο αλάιπζεο, θπξίσο αλέδεημε
ηελ αλαγθαηφηεηα γηα ηελ παξνπζία κεγαιπηέξσλ ρξνλνζεηξψλ δεδνκέλσλ, νη νπνίεο
ζα καο δψζνπλ ηελ δπλαηφηεηα λα εμάγνπκε πιεξέζηεξα θαη πεξηζζφηεξν βάζηκα
ζπκπεξάζκαηα.

98
 Βηβιηνγξαθία

Abramowitz, M., and I.A. Stegun, eds., 1984. Pocketbook of Mathematical Functions.
Frankfurt, Verlag Harri Deutsch, 468 pp.

Amanatidis, G.T., Paliatsos, A.G., Repapis, C.C., Bartzis, JG., 1993.

Decreasing precipitation trend in the Marathon area, Greece. International
Journal of Climatology 13, 191–201.

Bloomfield, P., 1976, Fourier analysis of time series: an introduction: John Wiley & Sons, p. 258
pp.

Bradley, J. V., 1968, Distribution-Free Statistical Tests: Prentice-Hall, Englewood Cliffs, NJ,
388 p.

Chatfield, C., 2004, The analysis of time series, an introduction, sixth edition: New York,
Chapman & Hall/CRC.

Dai, A., Trenberth, K.E., 1998. Global variations in droughts and wet
spells: 1900–1995. Geophysical Research Letters 25, 3367–3370.

De Luis M, Raventos J, Gonzalez-Hidalgo JC, Sanchez JR,

Cortina J (2000) Spatial analysis of rainfall trends in the
region of Valencia (East of Spain). Int J Climatol 20:
1451–1469

Ding, Y. G.: Study of the generality of the Gamma precipitation

distribution model, 5th Int. Meeting on Statistical Climatology,
June 22–26, Toronto, 499–503, 1992.

Esteban-Parra, M.J., Rodrigo, F.S., Castro-Diez, Y., 1998. Spatial

and temporal patterns of precipitation in Spain for the period 1880–
1992. International Journal of Climatology 18, 1557–1574.

Granger, C.W.J., and Hatanaka, M., 1964, Spectral analysis of economic time series:
Princeton, New Jersey, Princeton University Press.

Giuffrida, A., Conte, M., 1989. Long term evolution of the Italian climate
outlined by using the standardized anomaly index (SAI). In: Painatuskeskus
V (Ed.), Conference on Climate and Water (I). Helsinki,
Finland, p. 197.

Groisman, P. Ya., Knight, R. W., Easterling, D. R., Karl, T. R.,

and Hegerl, G. C.: Trends in intense precipitation in the climate
record, J. Clim., 18(9), 1326–1350, 2005.

Hannan, E.J., 1970, Multiple time series: New York, Wiley.

Helsel D.R. and R.M. Hirsch. Statistical Methods in Water Resources, Techniques of Water-
Resources Investigations of the United States Geological Survey
Book 4, Hydrologic Analysis and Interpretation Chapter A3, September 2002.

Hirsch R.M., Slack J.R. and Smith R.A. (1982). Techniques of trend analysis for monthly water
quality
data. Water Resources Research, 18(1), 107-121.

Houghton JT, Ding Y, Griggs DJ, Noguer M, van der Linden PJ, Xiaosu D (eds). 2001. Climate
Change 2001: The Scientific Basis.

99
Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergovernmental
Panel on Climate Change (IPCC). Cambridge
University Press: UK.

Ζurell James W. Climate: North Atlantic and Arctic Oscillation (NAO/AO) National Center for
Atmospheric Research, Academic Press (19 May 2000)
IPCC, 1996. In: Houghton, J.T., Meira Filho, L.G., Callander, B.A.,
Harris, N., Kattenberg, A., Maskell, K. (Eds.), Climate Change 1995:
The Science of Climate Change. Cambridge University Press,
Cambridge.

IPCC (2001) Climate change 2001: Impacts, adaptation, and

vulnerability. Contribution of Working Group II to the Third
Assessment Report of the Intergovernmental Panel on
Climate Change. Cambridge: Cambridge University Press

Jenkins, G.M., and Watts, D.G., 1968, Spectral analysis and its applications: Holden-Day,
525p.

Karl TR, Knight RW, Plummer N. 1995. Trends in high-frequency climate variability in the
twentieth century. Nature 377: 217–220.

Kendall M.G. (1938). A new measure of rank correlation. Biometrika, 30, 81-93.

Koιχβα-Μαραίξα Φ. θαη Μπφξα-Σέληα Δ. ‘Σηαηηζηηθή.Θεσξία-Δθαξκνγέο’

Δθδφζεηο Εήηε, Θεζζαινλίθε 1995.

Kutiel H, Maheras P, Guika S (1996) Circulation and

extreme rainfall conditions in the eastern Mediterranean
during the last century. Int J Climatol 16: 73–92

LaMarche, V.C., 1974, Frequency-dependent relationships between tree-ring series along an

ecological gradient and some dendroclimatic implications, Tree-Ring Bulletin 34, 1-20.

LaMarche, V. C., and Fritts, H.C., 1972, Tree-rings and sunspot numbers: Tree-Ring Bulletin, v.
32, p. 19-33.

Maheras P, Anagnostopoulou Chr. 2003. Circulation types and their influence on the
interannual variability and precipitation changes
in Greece. Mediterranean Climate — Variability and Trends, Bolle HJ (ed.). Springer
Verlag: Berlin; 215–239.

Mann H.B. (1945). Nonparametric test against trend. Econometrica, 13, 245-259.

Metaxas AD. 1978. Evidence on the importance of diabatic heating as a divergence factor in
the Mediterranean. Arch Met Geophys
Biokl Ser A 27: 69–80.

Moλνπψιε Γ., 1976, Σηαηηζηηθή αλάιπζηο κεληαίσλ βξνρνπηψζεσλ ζεξηλήο πεξηφδνπ, Δζληθή
Μεηεσξνινγηθή Υπεξεζία. Γηεχζπλζηο Μειεηψλ-Δξεπλψλ. Μειέηε αξηζ. 4

Nastos P.T. and C. S. Zerefos

On extreme daily precipitation totals at Athens, Greece
Laboratory of Climatology and Atmospheric Environment, Faculty of Geology and
Geoenvironment, National and
Kapodistrian University of Athens, Greece
Publication: 26 April 2007

Neave, H.R., 1971, The exact error of spectral estimators: Ann. Math. Statist., v. 42, p. 961-
975.

100
Palutikof JP, Trigo RM, Adcock ST (1996) Scenarios of
future rainfall over the Mediterranean: is the region
drying? Proc. Mediterranean Desertification, Research
Results and Policy Implications, Crete, Greece, 20 October–1 November 1996

Piervitali E, Colacino M, Conte M (1997) Signals of climatic

change in the Central-Western Mediterranean basin.
Theor Appl Climatol 58: 211–219

Press, W.H., B.P. Flannery, S.A. Teukolsky, and W.T. Vetterling, 1986. Numerical
Recipes: The Art of Scientific Computing. Cambridge University Press, 818 pp.

Panofsky, H.A., and Brier, G.W., 1958, Some applications of statistics to meteorology: The
Pennsylvania State University Press, 224 p. [Harmonic analysis; Climatology applications]

Percival, D.B., and Walden, A.T., 1993, Spectral analysis for physical applications: Cambridge
University Press. [Definition of spectrum in context of a sinusoidal model, eqns 1.6-1.16]

Salas, J.D., Delleur, J.W., Yevjevich, V.M., and Lane, W.L., 1980, Applied modeling of
hydrologic
time series: Littleton, Colorado, Water Resources Publications, p. 484 pp. [Focuses on time
domain, but a bit on spectral analysis of hydrologic series]

Schνnwiese CD, Rapp J, Fuchs T, Denhard M (1994)

Observed climate trends in Europe 1891–1990. Meteorol
Z NF 38: 51–63

Schonwiese CD, Rapp J (1997) Climate trend atlas on

Europe – Based on observations 1891–1890. Dordrecht,
The Netherlands: Kluwer Academic Publishers

Thom, H.C.S., 1958. A note on the gamma distribution. Monthly Weather Review, 86,
117–122.
Singh, V P. 1992. Elementav Hydrologv, Prentice-Hall, New Jersey, 973 pp.

Tukey, J.W., 1977. Exploratory Data Analysis. Reading, Mass., Addison-Wesley, 688 pp.

Van Belle G., and Hughes J.P. (1984). Nonparametric tests for trend in water quality. Water
Resources
Research, 20(1), 127-136.

Wilks, D. S.: Statistical Methods in the Atmospheric Sciences, Academic

Press, San Diego, CA, 1995.

Φιφθα Αζ. Απνζηφινπ, ‘Μαζήκαηα Μεηεσξνινγίαο θαη Κιηκαηνινγίαο’ Θεζζαινλίθε 1997.

Xoplaki E, Luterbacher J, Burkard R, Patrikas I, Maheras P. 2000. Connection between the

large-scale 500 hPa geopotential height fields and precipitation over Greece during wintertime.
Climate Research 14: 129–146.

Wang W.,P.H.A.J.M. van Gelder, and J.K.Vrijling. Trend and Stationarity analysis for
th
streamflow processes of rivers in Western Europe in the 20 century. IWA International
Conference on Water Economics, Statistics, and Finance Rethymno, Greece, 8-10 July 2005.

101