Nimertis Sassalou (M)

ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ ΠΑΣΡΧΝ
΢ΥΟΛΖ ΘΔΣΗΚΧΝ ΔΠΗ΢ΣΖΜΧΝ

ΣΜΖΜΑ ΒΗΟΛΟΓΗΑ΢ - ΣΟΜΔΑ΢ ΒΗΟΛΟΓΗΑ΢ ΦΤΣΧΝ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΢ΠΟΤΓΧΝ
ΟΗΚΟΛΟΓΗΑ – ΓΗΑΥΔΗΡΗ΢Ζ ΚΑΗ ΠΡΟ΢ΣΑ΢ΗΑ ΦΤ΢ΗΚΟΤ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ΢
΢ΤΜΒΟΛΖ ΢ΣΖΝ ΟΗΚΟΛΟΓΗΑ ΣΧΝ ΠΟΛΔΧΝ ΣΖ΢

ΔΛΛΑΓΑ΢:
ΔΡΔΤΝΑ ΣΖ΢ ΑΓΓΔΗΧΓΟΤ΢ ΥΛΧΡΗΓΑ΢ ΣΧΝ ΣΟΗΥΧΝ
΢ΣΖΝ ΠΟΛΖ ΣΧΝ ΠΑΣΡΧΝ
ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΖ ΔΡΓΑ΢ΗΑ
ΜΑΡΗΑ΢ ΢Α΢΢ΑΛΟΤ
ΓΔΧΠΟΝΟ΢
ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ΢
ΓΖΜΖΣΡΗΟ΢ Κ. ΥΡΗ΢ΣΟΓΟΤΛΑΚΖ΢
ΠΑΣΡΑ 2008
-1-
ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ
Δπραξηζηίεο...................................................................................... 3
Πεξίιεςε......................................................................................... 5
1. Δηζαγσγή……………………………………………………........ 8
1.1. Σνπνζέηεζε ηνπ ζέκαηνο θαη ζθνπφο ηεο έξεπλαο .......................... 8

1.2. Οη πέηξηλνη ηνίρνη σο αζηηθνί βηφηνπνη……………………….......... 10
1.2.1. Οηθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ…………........... 10
1.2.2. Γηαθνξέο ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ απφ ηνπο βξάρνπο………................ 13
1.2.3. Μεραληζκνί πξνζαξκνγήο ησλ θπηψλ ησλ ηνίρσλ………………… 14
1.2.4. Οη κηθξνβηφηνπνη ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ…………………………….. 15
2. Υαξαθηεξηζηηθά ηεο πεξηνρήο κειέηεο ...…………………........ 16
2. 1. Θέζε, νξηνζέηεζε, έθηαζε θαη πιεζπζκφο ………………….......... 16

2. 2. Γεσινγηθά θαη εδαθνινγηθά ζηνηρεία……………………………… 18
2. 3. Γεσκνξθνινγία – ηνπνγξαθία - πδξνγξαθηθφ δίθηπν……………... 20
2. 4. Ηζηνξηθά ζηνηρεία…………………………………………………. 21
2. 5. Πνιενδνκία………………………………………… …………....... 23
2. 6. Οηθνλνκηθή αλάπηπμε……………………………………………… 26
2. 7. Κιίκα 27
2.7.1. Κιηκαηηθά ζηνηρεία…………………………………………............. 27
2.7.1.1. Θεξκνθξαζία αέξα…………………………………………............. 27
2.7.1.2. Βξνρφπησζε…………………………………………………........... 29
2.7.1.3. ΢ρεηηθή πγξαζία αέξα ……………………………………………. 31
2.7.1.4. Νέθσζε…………………………………………………………..... 32
2.7.1.5. Γξφζνο, ρηφλη, ραιάδη, παγεηφο, νκίριε, άλεκνη…………………… 34
2.7.2. Βηνθιηκαηηθά ζηνηρεία……………………………………………. 35
3. Τιηθά θαη κέζνδνη…………………………………………......... 41
3.1. Γηαίξεζε ηνπ αζηηθνχ θαη πξναζηηαθνχ πεξηβάιινληνο ηεο πφιεο

ησλ Παηξψλ……........................................................................... 41
3.2. ΢πιινγή, θαηαγξαθή θαη επεμεξγαζία ηεο ρισξίδαο………......... 42
4. Απνηειέζκαηα………………………………………………….... 45
4.1. Υισξίδα………………………………………………………........ 45
4.1.1. Υισξηδηθφο θαηάινγνο…………………………………………… 45
4.1.2. Υισξηδηθή αλάιπζε………………………………………………. 60
4.1.2.1. Αλάιπζε θαηά πεξηνρή ηεο πφιεο……………………………....... 63
4.1.3. Βηνινγηθή αλάιπζε……………………………………………...... 68
4.1.4. Υσξνινγηθή αλάιπζε…………………………………………..... 71
4.1.5. Πνηθηιφηεηα ……………………………………………………..... 74
-2-
4.1.5.1. Γείθηεο πνηθηιφηεηαο Shannon-Wiener (Ζ’)……………………….. 75

4.1.5.2. Γείθηεο νκνηνγέλεηαο ή νκνηνθαηαλνκήο (J)……………………… 76
4.1.5.3. Γείθηεο θπξηαξρίαο Simpson (D)…………………………………. 76
4.1.6. ΢ρεηηθή ζπρλφηεηα……………………………………………..... 77
4.1.7. Θέζε ησλ taxa πάλσ ζηνλ ηνίρν…………………………………. 80
5. ΢πδήηεζε – ΢πκπεξάζκαηα…………………………………... 84
5.1 Υισξίδα …………………………………………………………... 84

5.2. Πνηθηιφηεηα ……………………………………………………..... 88
5.3. Οηθνινγηθή αμηνιφγεζε ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ - Πξνηάζεηο 91
δηαρείξηζεο …………………………………………...
5.3.1. Αμηνιφγεζε ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ…………………………... 92
5.3.2. Πξνηάζεηο δηαρείξηζεο 93
6. Βηβιηνγξαθία………………………………………………………. 96
Παξάξηεκα Α’
Παξάξηεκα Β’
Παξάξηεκα Γ’
-3-
ΕΤΦΑΡΙ΢ΣΙΕ΢
Σο γενικότερο ενδιαφέρον μου για το περιβάλλον και την οικολογία, με

ώθησαν στην εκπόνηση αυτής της ερευνητικής εργασίας για την απόκτηση του
Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης, που πραγματοποιήθηκε στον Σομέα
Βιολογίας Υυτών του Σμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών.
΢το σημείο αυτό, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους εκείνους που με τη
γνώση, την εμπειρία τους και την υποστήριξή τους με βοήθησαν για την
πραγματοποίησή της.
Πρώτα απ΄ όλα ευχαριστώ θερμά τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ.
Δημήτρη Φριστοδουλάκη του Σομέα Βιολογίας Υυτών του Σμήματος Βιολογίας
του Πανεπιστημίου Πατρών για την ανάθεση του θέματος, για την
υποδειγματική καθοδήγηση και επίβλεψη, καθώς και για τις συμβουλές και
υποδείξεις του τόσο στο ερευνητικό όσο και στο συγγραφικό κομμάτι. Η
βοήθειά του, επιστημονικά και ηθικά, ήταν καθοριστική καθ’ όλη τη διάρκεια
εκπόνησης της έρευνάς μου.
Θέλω, επίσης, να ευχαριστήσω το Δρ. κ. Φρονόπουλο Γεώργιο για τις
χρήσιμες συμβουλές του κατά το ξεκίνημα της έρευνάς μου και την υποψήφια
διδάκτορα Σσιότσιου Βασιλική για τη βοήθειά της.
Ευχαριστώ, ακόμα, το προσωπικό του Δασαρχείου Πατρών, οι οποίοι
πρόθυμα μου παρείχαν στοιχεία και χάρτες για την περιοχή της Πάτρας.
Ευχαριστώ τον επίκ. καθηγητή του Σμήματος Γεωπονικής
Βιοτεχνολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Κωνσταντινίδη
Θεοφάνη για τη συμβολή του στη μέχρι τώρα σταδιοδρομία μου.
Ευχαριστώ τους συναδέλφους και φίλους Λεονταρίδου Μαρία και
Ιωάννου Παναγιώτη για την στήριξη που είχαμε μεταξύ μας κατά τη διάρκεια
της κοινής πορείας προς την ολοκλήρωση των μεταπτυχιακών μας σπουδών και
τη φίλη Μαργώνη Ανέζα για τη βοήθειά της στη μετάφραση γερμανικών
κειμένων.
-4-
Σέλος, ευχαριστώ την οικογένειά μου για τη βοήθειά τους κατά την
υπαίθρια εργασία μου και τη συλλογή δειγμάτων και γενικά για την αγάπη
τους και την στήριξή τους στη μέχρι τώρα πορεία μου.
Πάτρα,
Ιούλιος 2008
-5-
ΠΔΡΗΛΖΦΖ
΢ηελ παξνχζα κειέηε θαηαγξάθεηαη ε αγγεηψδεο ρισξίδα ησλ ηνίρσλ ηεο πφιεο
ηεο Πάηξαο, θαζψο θαη νη ζέζεηο ησλ taxa πάλσ ζηνπο ηνίρνπο. Ζ ρισξίδα αλαιχεηαη
πεξαηηέξσ ζε ζρέζε κε ηελ ηνπηθή εμάπισζε ησλ taxa, θαζψο θαη απφ βηνινγηθή θαη
ρσξνινγηθή άπνςε θαη ζπγθξίλεηαη ε πνηθηιφηεηα θαη ε πνηνηηθή νκνηφηεηα ηεο
ρισξίδαο πνπ εκθαλίδεηαη ζηνπο ηνίρνπο ηνπ θέληξνπ, ηεο παξαζαιάζζηαο θαη ηεο
πξναζηηαθήο πεξηνρήο ηεο πφιεο. Σα απνηειέζκαηα ζπγθξίλνληαη κε ηηο ρισξίδεο ηνίρσλ
άιισλ ειιεληθψλ θαη μέλσλ πφιεσλ. Δπίζεο, ηνλίδεηαη ε ζπνπδαηφηεηα ησλ ηνίρσλ σο
αζηηθψλ βηνηφπσλ θαη δηαηππψλνληαη πξνηάζεηο γηα ηε ζσζηή δηαρείξηζή ηνπο.
Ζ αγγεηψδεο ρισξίδα ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο απνηειείηαη απφ 167 taxa, πνπ
αλήθνπλ ζε 43 νηθνγέλεηεο θαη 124 γέλε.
Οη πινπζηφηεξεο ζε taxa νηθνγέλεηεο είλαη απηέο ησλ Gramineae (15,6%) θαη
Compositae (12,6%), πξάγκα πνπ απνδίδεηαη ζηελ θαιχηεξε πξνζαξκνζηηθφηεηά ηνπο
ζηνπο αζηηθνχο βηνηφπνπο, θπξίσο ιφγσ κεγάιεο παξαγσγήο ειαθξψλ ζπεξκάησλ.
Ο κεγαιχηεξνο αξηζκφο taxa θαηαγξάθεθε ζην θέληξν (119 taxa), φπνπ, άιισζηε,
εληνπίζηεθαλ θαη νη πεξηζζφηεξνη ηνίρνη, ιφγσ ηεο χπαξμεο ηζηνξηθψλ ρψξσλ (Φξνχξην,
Χδείν θ.ιπ.).
΢ην βιαζηεηηθφ θάζκα θπξηαξρνχλ ηα ζεξφθπηα (58,1%), πξάγκα πνπ απνδίδεηαη
ζηηο θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο ηεο πεξηνρήο θαη ζηελ πξνζαξκνγή ηνπο ζην αθφκα πην
έληνλν μεξνζεξκηθφ κηθξνπεξηβάιινλ ησλ αζηηθψλ ηνίρσλ. ΢ην ρσξνινγηθφ θάζκα ηα
κεζνγεηαθά θαη ηα επξέσο εμαπισκέλα taxa εκθαλίδνληαη κε ην ίδην πςειφ πνζνζηφ
(48,5%).
Σν κεγάιν πνζνζηφ ησλ κεζνγεηαθψλ ζηνηρείσλ ζε ζπλδπαζκφ κε ην πςειφ
πνζνζηφ ησλ ζεξνθχησλ αληηθαηνπηξίδνπλ ηνλ έληνλν κεζνγεηαθφ ραξαθηήξα ηεο
ρισξίδαο ηεο Πάηξαο, ελψ εθείλν ησλ επξέσο εμαπισκέλσλ taxa αληηθαηνπηξίδεη ηηο
έληνλεο αλζξσπνγελείο επηδξάζεηο πνπ αζθνχληαη ζηνπο αζηηθνχο απηνχο βηνηφπνπο.
Αμηνζεκείσηε είλαη ε παξνπζία ησλ βαιθαληθψλ ελδεκηθψλ Carlina corymbosa subsp.
graeca (Boiss.) Nyman θαη Umbilicus chloranthus Heldr. & Sart.
Ο κεγαιχηεξνο αξηζκφο «θνηλψλ taxa» βξέζεθε κεηαμχ ηνπ θέληξνπ θαη ηεο
πξναζηηαθήο πεξηνρήο (59 θνηλά taxa). Χο κέηξν γηα ηελ εθηίκεζε ηεο ρισξηδηθήο
νκνηφηεηαο ησλ ηνίρσλ κεηαμχ ησλ 3 επηκέξνπο πεξηνρψλ (θέληξν, παξαζαιάζζηα θαη
πξναζηηαθή πεξηνρή) ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη ζπληειεζηέο Sørensen (SS) θαη Jaccard (SJ )
-6-
θαη βξέζεθε φηη ε κεγαιχηεξε νκνηφηεηα πθίζηαηαη κεηαμχ θέληξνπ θαη πξναζηηαθήο
πεξηνρήο (SS = 37% , SJ = 23%)
Ο πινχηνο ησλ εηδψλ ππνινγίζηεθε ζε 15,2 taxa/ηνίρν κε ην κηθξφηεξν ζην θέληξν
(14 taxa/ηνίρν) θαη ην κεγαιχηεξν ζηελ παξαζαιάζζηα πεξηνρή (17,4 taxa/ηνίρν) ηεο
πφιεο. Σε κεγαιχηεξε ππθλφηεηα βιάζηεζεο (κέζνο αξηζκφο αηφκσλ αλά ηνίρν)
θαηέρνπλ νη ηνίρνη ηεο πξναζηηαθήο πεξηνρήο (227,6 άηνκα/ηνίρν).
Όζνλ αθνξά ζηελ πνηθηιφηεηα ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ εθθξαδφκελε κε ην δείθηε
ηνπ Shannon-Wiener (Ζ΄) πξνθχπηεη φηη είλαη κεγαιχηεξε ζηελ παξαζαιάζζηα πεξηνρή
(Ζ’=2,41) θαη αθνινπζνχλ ε πξναζηηαθή (Ζ’=2,11) θαη ην θέληξν (Ζ’= 1,82),
παξαηεξείηαη δει. κηα αχμεζε απφ ην θέληξν ηεο πφιεο πξνο ηελ πεξηθέξεηά ηεο. Απηφ
απνδίδεηαη:
α) ζηε κεηνχκελε αζηηθνπνίεζε απφ ην θέληξν πξνο ηελ πεξηθέξεηα θαη ζηελ αλάινγε
εμαζζέληζε ησλ δπζκελψλ, γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ρισξίδαο, νηθνινγηθψλ παξακέηξσλ
(π.ρ. μεξνζεξκηθέο ζπλζήθεο, ξχπαλζε),
β) ζηηο αλζξσπνγελείο επηδξάζεηο (π.ρ. θαζαξίζκαηα), νη νπνίεο θαηά θαλφλα είλαη
ιηγφηεξεο ζηελ πεξηθέξεηα,
γ) ζηελ πεξηθέξεηα, γεληθά, ε ρισξίδα είλαη πην πινχζηα, θαηά ζπλέπεηα ππάξρεη
κεγαιχηεξε πεγή ζπεξκάησλ θαη θηλεηηθφηεηα απηψλ, άξα θαη κεγαιχηεξε πηζαλφηεηα
εγθαηάζηαζήο ηνπο ζηνπο βηνηφπνπο ησλ ηνίρσλ.
Σελ ίδηα παξαπάλσ εηθφλα κε ην δείθηε Shannon-Wiener (Ζ΄) δίλεη θαη ν δείθηεο
θπξηαξρίαο Simpson (D). Ζ πνηθηιφηεηα ζην ζχλνιν ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ζηελ
Πάηξα βξέζεθε Ζ΄= 1,97 θαη ε ζπλνιηθή ηηκή ηνπ δείθηε θπξηαξρίαο Simpson είλαη
D=0,23. Οη ηηκέο απηέο ππνδειψλνπλ φηη νη ηνίρνη απνηεινχλ βηνηφπνπο ρακεινχ
ζρεηηθά βαζκνχ ρισξηδηθήο πνηθηιφηεηαο γηα ηελ πφιε. Ο δείθηεο νκνηνγέλεηαο είλαη
ζρεηηθά κέηξηνο (J = 0,75), ιφγσ ηνπ πςεινχ πνζνζηνχ θάιπςεο πνπ παξνπζηάδνπλ
νξηζκέλα taxa (Parietaria judaica L., P. lusitanica L., Sonchus oleraceus L., S. asper
(L.) Hill, Bromus sterilis L., Piptatherum miliaceum (L.) Cosson). To Parietaria judaica
L. είλαη ην πην θνηλφ taxon ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο, κε εκθάληζε ζην
83,78% ησλ δεηγκαηνιεςηψλ.
Ζ βάζε ησλ ηνίρσλ ραξαθηεξίδεηαη απφ κεγαιχηεξε πνηθηιία θαη αθζνλία εηδψλ (ην
35,9% ησλ taxa εληνπίζηεθαλ απνθιεηζηηθά θαη κφλν ζηε βάζε ησλ ηνίρσλ), ιφγσ ησλ
πην επλντθψλ ζπλζεθψλ (πεξηζζφηεξε πγξαζία θαη ζξεπηηθά ζπζηαηηθά).
-7-
Παξά ηε κέηξηα αμία ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο σο αζηηθψλ βηνηφπσλ, ε
πξνζηαζία θαη δηαηήξεζή ηνπο θξίλεηαη απαξαίηεηε, γηαηί ε ζσζηή δηαρείξηζε είλαη
δπλαηφλ λα ζπληειέζεη ζηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο απφ αηζζεηηθή θαη νηθνινγηθή
άπνςε πνπ είλαη αλαγθαία ζηε ζεκεξηλή πφιε.
-8-
1. ΔΗ΢ΑΓΧΓΖ
1.1. Σνπνζέηεζε ηνπ ζέκαηνο θαη ζθνπόο ηεο έξεπλαο
Απφ ηα κέζα ηνπ 18νπ αηψλα, νπφηε θαζηεξψζεθε ε Οηθνινγία σο ε επηζηήκε πνπ
κειεηά ηηο πθηζηάκελεο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ δσληαλψλ νξγαληζκψλ θαη ηνπ θπζηθνχ
πεξηβάιινληνο κέζα ζην νπνίν δνπλ (Haeckel 1866), ην ελδηαθέξνλ ησλ επηζηεκφλσλ
επηθεληξψζεθε ζε φια ηα είδε ησλ νηθνζπζηεκάησλ εθηφο απφ ηα αζηηθά.
Οη πφιεηο, σο δεκηνπξγήκαηα ηνπ αλζξψπνπ, ζεσξήζεθαλ θάηη εληειψο μέλν σο
πξνο ην θπζηθφ πεξηβάιινλ θαη γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα απνηέιεζαλ αζήκαλην
πεδίν έξεπλαο απφ ηνπο επηζηήκνλεο πνπ αζρνινχληαη κε ηε θχζε. Δμ’ άιινπ, αθφκε θαη
ζήκεξα, ε πφιε θαη ε θχζε απνηεινχλ γηα ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο θνηλήο γλψκεο
έλλνηεο αληίζεηεο θαη αληηθαηηθέο.
Παιαηφηεξα ππήξρε ε αληίιεςε φηη ην αζηηθφ πεξηβάιινλ απνηεινχζε αλαζηαιηηθφ
παξάγνληα γηα ηελ αλάπηπμε θπζηθψλ κνξθψλ δσήο θαη φηη ε εκθάληζε βηνθνηλνηήησλ
κέζα ζε απηφ ήηαλ θάηη ηπραίν. Χζηφζν, απφ ρισξηδηθέο κειέηεο πνπ έγηλαλ ζε
νξηζκέλεο επξσπατθέο πφιεηο, φπσο: Βεξνιίλν (Sukopp 1973), Λνλδίλν (Fitter 1946, Gill
& Bonnet 1973), Παξίζη (Jovet 1954), Βηέλλε (Κühnelt 1955), Βξπμέιιεο (Duvigneaud
1974) θαζψο θαη ζηε Νέα Τφξθε (Kieran 1959, Rublowsky 1967), θάλεθε φηη αθφκε θαη
ζην αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ ππάξρεη κηα αμηφινγε πνηθηιία βηνηφπσλ, ζηνπο νπνίνπο ε
παξνπζία δηαθφξσλ θπηηθψλ θαη δστθψλ νξγαληζκψλ επαλαιακβάλεηαη ζε παξφκνηεο
ζπλζήθεο.
Πξνέθπςε, ινηπφλ, φηη κηα πφιε δελ απνηειεί έλα απιφ αζηηθφ νηθνζχζηεκα, αιιά
έλα ζχλνιν επηκέξνπο νηθνζπζηεκάησλ. Γηα ηελ θαιχηεξε θαη ιεπηνκεξέζηεξε κειέηε
ηνπ νηθνζπζηήκαηνο «πφιε», δεκηνπξγήζεθε έλαο λένο επηζηεκνληθφο θιάδνο, απηφο ηεο
αζηηθήο νηθνινγίαο.
Ζ αζηηθή νηθνινγία είλαη ε επηζηήκε πνπ αζρνιείηαη κε ηελ έξεπλα ησλ ζρέζεσλ
θαη αιιειεπηδξάζεσλ ησλ αλζξψπσλ, θπηψλ θαη δψσλ ηεο πφιεο, ηφζν κεηαμχ ηνπο φζν
θαη κε ην πεξηβάιινλ ηνπο (Sukopp & Wittig 1993).
Παξά ην γεγνλφο φηη ε αζηηθή νηθνινγία δεκηνπξγήζεθε θαη εθαξκφζηεθε θπξίσο
απφ ηε Βνηαληθή, απνηειεί, σζηφζν, έλαλ πνιχπιεπξν θαη ζχλζεην εξεπλεηηθφ ηνκέα.
Έηζη, ζηελ νινθιήξσζή ηεο ζπκβάινπλ θαη άιιεο επηζηήκεο, φπσο ε Βηνινγία, ε
Κιηκαηνινγία-Μεηεσξνινγία, ε Πνιενδνκία-Υσξνηαμία, ε Υεκεία, ε Γεσγξαθία,
-9-
Γεσηερληθέο θαη Οηθνλνκηθέο επηζηήκεο, αθφκε θαη αλζξσπηζηηθέο φπσο απηέο ηεο
Κνηλσληνινγίαο, ηεο Φπρνινγίαο θαη ηεο Ηαηξηθήο.
Γηάθνξεο βνηαληθέο κειέηεο έρνπλ δείμεη φηη ζε αζηηθέο πεξηνρέο κπνξεί λα
εκθαλίδεηαη κεγαιχηεξνο αξηζκφο θπηηθψλ εηδψλ απ’ φηη ζε κε αζηηθέο ίζεο έθηαζεο.
Απηφ νθείιεηαη ζηελ χπαξμε κεγάιεο πνηθηιίαο βηνηφπσλ πνπ είλαη ζπλήζσο έληνλα
νξηνζεηεκέλνη κεηαμχ ηνπο θαζψο θαη ζηελ εηζαγσγή μεληθψλ εηδψλ.
Οη βηφηνπνη ελφο αζηηθνχ νηθνζπζηήκαηνο δηαθξίλνληαη ζε εκηθπζηθνχο θαη ζε
αλζξσπνγελείο. Οη εκηθπζηθνί αζηηθνί βηφηνπνη πεξηιακβάλνπλ αδφκεηεο επηθάλεηεο πνπ
επεξεάδνληαη, φκσο, απφ ηηο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο θαη βξίζθνληαη θπξίσο ζηηο
παξπθέο ελφο πνιενδνκηθνχ ζπγθξνηήκαηνο. Σέηνηνη βηφηνπνη είλαη: πεξηαζηηθά δάζε,
πνηακνί, ρείκαξξνη, πγξφηνπνη, ιηβάδηα θ.ά.
Απφ ηνπο αλζξσπνγελείο αζηηθνχο βηνηφπνπο κεγαιχηεξν ρισξηδηθφ ελδηαθέξνλ
παξνπζηάδνπλ νη ρέξζεο εθηάζεηο, ην ζηδεξνδξνκηθφ δίθηπν, νη πιεπξέο ησλ δξφκσλ, ηα
πεδνδξφκηα, ηα ιηζφζηξσηα, νη ιεθάλεο πνηίζκαηνο δέληξσλ, νη ηνίρνη, νη ρψξνη
πξαζίλνπ, νη αξραηνινγηθνί ρψξνη, ηα θνηκεηήξηα θαη νη βηνκεραληθνί ρψξνη.
Οη ρισξηδηθέο κειέηεο ζηα αζηηθά πεξηβάιινληα είλαη πνιιέο. Χζηφζν, ε ρισξίδα
θαη ε βιάζηεζε ησλ ηνίρσλ, εηδηθά, είλαη έλα ζέκα πάλσ ζην νπνίν ηα ηειεπηαία ρξφληα
αξρίδεη λα δίδεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν επηζηεκνληθφ ελδηαθέξνλ. Ζ πην παιηά κειέηε
πνπ βξέζεθε ζρεηηθά, είλαη απηή ηνπ J. Rishbeth (1948) γηα ηε ρισξίδα ησλ ηνίρσλ ηνπ
Cambridge. Έθηνηε, αθνινχζεζαλ πνιιέο άιιεο (π.ρ. Woodell 1959,1979, Segal 1969,
Ahmed & Durrani 1970, Varshney 1971, Holland 1972, Karschon & Weinstein 1985,
Lisci & Pacini 1993a,1993b, D. & E. Brandes 1999, Krigas et al. 1999, Duchoslav 2002,
Pavlona & Tonkov 2005, Reis & Lombardi & Figueiredo 2006). Γηα ηε πφιε ηεο Πάηξαο
έρεη πξνεγεζεί κηα γεληθή κειέηε ηεο ρισξίδαο θαη βιάζηεζεο ηνπ αζηηθνχ θαη
πξναζηηαθνχ πεξηβάιινληφο ηεο (Υξνλφπνπινο 2002). ΢ηελ παξνχζα εξγαζία ζηφρνο
ήηαλ κηα πην ελδειερήο ζπκβνιή ζηε κειέηε ηεο ρισξίδαο θαη πνηθηιφηεηαο, απηνχ ηνπ
εμεηδηθεπκέλνπ βηνηφπνπ, ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ.
΢θνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη ε κειέηε ηεο αγγεηψδνπο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο πφιεο
ηεο Πάηξαο θαη κάιηζηα ζε ζρέζε κε ηηο νηθνινγηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζε απηήλ.
Πεξαηηέξσ, γίλεηαη εθηίκεζε ηεο πνηθηιφηεηαο ηεο ρισξίδαο απηήο θαη δηαηππψλνληαη
πξνηάζεηο γηα ηε ζσζηή δηαρείξηζή ηεο. Δηδηθφηεξα, ηα ζέκαηα κε ηα νπνία αζρνιείηαη
είλαη:
Καζνξηζκφο ησλ νηθνινγηθψλ παξαγφλησλ ηεο πφιεο.
- 10 -
Πξνζδηνξηζκφο ηεο αγγεηψδνπο ρισξίδαο ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ ηεο πφιεο ηεο
Πάηξαο.
Υισξηδηθή αλάιπζε ησλ taxa πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηε ρισξίδα ησλ ηνίρσλ ηεο
πφιεο.
Πνηνηηθή αλάιπζε ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ θαηά πεξηνρέο.
Βηνινγηθή αλάιπζε θαη θαζνξηζκφο ηνπ βιαζηηθνχ θάζκαηνο ησλ taxa ηεο
ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο πφιεο.
Υσξνινγηθή αλάιπζε θαη θαζνξηζκφο ηνπ ρσξνινγηθνχ θάζκαηνο ησλ taxa ηεο
ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο πφιεο.
Δθηίκεζε ηεο πνηθηιφηεηαο ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο πφιεο.
Πξνζδηνξηζκφο ησλ ζέζεσλ φπνπ εγθαζίζηαληαη θαη αλαπηχζζνληαη ηα taxa πάλσ
ζηνπο ηνίρνπο ηεο πφιεο.
Πξνηάζεηο γηα ηε ζσζηή δηαρείξηζε θαη πξνζηαζία ηεο ρισξίδαο ησλ πέηξηλσλ
ηνίρσλ ηεο Πάηξαο.
1.2. Οη πέηξηλνη ηνίρνη σο αζηηθνί βηόηνπνη

1.2.1. Οηθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ
Οη ηνίρνη απνηεινχλ κηα ηδηαίηεξε πεξίπησζε αζηηθνχ βηνηφπνπ, επεξεάδνληαη

άκεζα απφ ηηο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο θαη ζε φηη αθνξά ηελ αλάπηπμε ησλ θπηψλ
πξνζθέξνπλ ηηο πην δπζκελείο ζπλζήθεο απφ πνιιέο απφςεηο, φπσο: ηε δηαζεζηκφηεηα
ρψξνπ γηα ηνλ επνηθηζκφ, ηε ζθιεξφηεηα θαη ηελ αιθαιηθφηεηα ηνπ ππνζηξψκαηνο, ηε
ιηγνζηή δηαζεζηκφηεηα ρσκάηηλνπ ππνζηξψκαηνο θαη ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ, ηελ θιίζε,
ηελ αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε. Δπηπιένλ, ραξαθηεξίδνληαη απφ αθξαίεο ζεξκνθξαζίεο θαη
έιιεηςε πγξαζίαο. Όινη απηνί νη παξάγνληεο, καδί κε άιινπο πνπ αθνξνχλ ηα πιηθά
θαηαζθεπήο (πέηξα, ηνχβιν, ηζηκέλην, αζβέζηεο), ηελ ειηθία, ην είδνο, ηνλ
πξνζαλαηνιηζκφ (έθζεζε ζηνλ ήιην) θαη ηελ ηνπνγξαθία ηνπ ηνίρνπ αιιειεπηδξνχλ
κεηαμχ ηνπο θαη ζπλζέηνπλ ην ζπλνιηθφ κηθξν-πεξηβάιινλ ηνπ ηνίρνπ. Απηφ θάλεη ηνλ
θάζε ηνίρν δηαθνξεηηθφ (Segal 1969).
Σα θπηά γηα λα κπνξέζνπλ λα επνηθίζνπλ έλαλ ηνίρν ζα πξέπεη απηφο, ήδε, λα
βξίζθεηαη ζε πξνρσξεκέλν ζηάδηα απνζάζξσζεο. Ζ απνζάζξσζε είλαη κηα δηαδηθαζία
πνπ μεθηλάεη απφ θιηκαηηθνχο παξάγνληεο ( νμέα πνπ κεηαθέξνληαη κε ηε βξνρή, ρηφλη,
- 11 -
πάγνο, κεγάιεο δηαθπκάλζεηο ζεξκνθξαζίαο), νη νπνίνη βαζκηαία ηνλ πξνεηνηκάδνπλ γηα

ηα θπηά. Χζηφζν, δελ ππάξρεη ακθηβνιία φηη ηα θπηά, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ησλ βξχσλ
θαη ιεηρήλσλ, κπνξνχλ λα επηηαρχλνπλ ηε δηαδηθαζία απηή (Woodell 1979). Απφ ηε
ζηηγκή πνπ ζα γίλεη ν επνηθηζκφο ησλ θπηψλ, νη ηνπηθέο θιηκαηηθέο ζπλζήθεο παίδνπλ
πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν γηα ηελ πεξαηηέξσ εμέιημε θαη αλάπηπμή ηνπο.
Ζ ζεξκνθξαζία είλαη έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο πνπ
θαζνξίδνπλ ηελ αλάπηπμε ησλ θπηψλ. Σνίρνη πνπ είλαη εθηεζεηκέλνη ζηελ άκεζε ειηαθή
αθηηλνβνιία αλαπηχζζνπλ ζηελ επηθάλεηά ηνπο πςειφηεξεο ζεξκνθξαζίεο απ’ φηη ν
αηκνζθαηξηθφο αέξαο πνπ ηνπο πεξηβάιιεη, φπσο πεξίπνπ ζπκβαίλεη θαη ζηελ πεξίπησζε
ησλ βξάρσλ. Έρεη κεηξεζεί ζεξκνθξαζία 62,5 νC ζε επηθάλεηα θνξπθήο ηνίρνπ, ηε
ζηηγκή πνπ ε ζεξκνθξαζία ηνπ αέξα ζε χςνο ελφο κέηξνπ ήηαλ κφλν 32,7 νC θαη ζηελ
επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο ήηαλ 33,8 νC. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο λχρηαο νη κεηξήζεηο
ζεξκνθξαζίαο αληηζηξέθνληαη. Οη ηνίρνη ράλνπλ πεξηζζφηεξε ζεξκνθξαζία θαη ζηελ
επηθάλεηά ηνπο ζεκεηψλνληαη ρακειφηεξεο ζεξκνθξαζίεο απφ φηη ζηνλ πεξηβάιινληα
αηκνζθαηξηθφ αέξα (Varshney 1971).
Οη έληνλεο ζεξκνθξαζηαθέο κεηαβνιέο θαη νη αθξαίεο ζεξκνθξαζίεο επηδξνχλ
αξλεηηθά ζηε βιάζηεζε ησλ ζπεξκάησλ θαη ηελ αλάπηπμε ησλ θπηψλ. Πνιιέο θνξέο,
κάιηζηα, φηαλ ζεκεηψλνληαη αθξαίεο ηηκέο ηεο ζεξκνθξαζίαο, ηα θπηά λεθξψλνληαη απφ
ζεξκφηεηα ή ςχμε. Τςειέο ζεξκνθξαζίεο ζην κηθξνθιίκα ηνπ ηνίρνπ κπνξεί λα
επλνήζνπλ ηελ αλάπηπμε ζεξκφθηισλ εηδψλ.
Έλαο άιινο πνιχ θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο γηα ηελ αλάπηπμε θαη επηβίσζε ησλ
θπηψλ ζηνπο ηνίρνπο είλαη ε πγξαζία, θαζψο φιεο νη δσηηθέο ιεηηνπξγίεο ησλ θπηηθψλ
νξγαληζκψλ εμαξηψληαη απφ ηε δηαζεζηκφηεηα λεξνχ. Οη ηνίρνη, σο νηθνζπζηήκαηα,
ραξαθηεξίδνληαη απφ έιιεηςε πγξαζίαο, θαζψο δελ κπνξνχλ λα ζπγθξαηήζνπλ πνιχ
λεξφ εμ’ αηηίαο ηεο έληνλεο απνξξνήο θαη ηεο κηθξήο πδαηντθαλφηεηαο ησλ δνκηθψλ
πιηθψλ απφ ηα νπνία θαηαζθεπάδνληαη. Ζ δηαζέζηκε πνζφηεηα λεξνχ εμαξηάηαη απφ ην
βαζκφ απνζάζξσζεο ησλ ζπλδεηηθψλ πιηθψλ, ηελ έθζεζε ηεο επηθάλεηαο, ηελ θιίζε θαη
ηε ζπρλφηεηα ησλ βξνρνπηψζεσλ. ΢ρηζκέο, ξσγκέο θαη θνηιφηεηεο ζηελ επηθάλεηα ησλ
ηνίρσλ κπνξνχλ λα ζπγθξαηήζνπλ νξηζκέλεο πνζφηεηεο λεξνχ πνπ, φκσο, κπνξεί λα
εμαηκηζηνχλ γξήγνξα απφ ηελ πνιχσξε έθζεζε ζηελ άκεζε ειηαθή αθηηλνβνιία.
Δπηθάλεηεο ηνίρσλ πνπ βξίζθνληαη ζε πξνθπιαγκέλεο απφ ηνλ ήιην, ζθηεξέο ζέζεηο
παξνπζηάδνπλ θαιχηεξεο ζπλζήθεο πγξαζίαο, αθνχ ε εμάηκηζε δελ είλαη έληνλε. ΢ε
ηνίρνπο πνπ θαηαζθεπάζηεθαλ γηα ηε ζηήξημε εδαθψλ, ην απαξαίηεην γηα ηα θπηά λεξφ
- 12 -
κπνξεί λα πξνέξρεηαη απφ ηα ππεξθείκελα εδάθε, ηα νπνία ζπγθξαηνχλ πνζφηεηεο

βξφρηλνπ λεξνχ θαη ηξνθνδνηνχλ, αξγφηεξα, κε πγξαζία ηελ επηθάλεηα ηνπ ηνίρνπ.
Απφ ηελ πνζφηεηα ηνπ λεξνχ, σζηφζν, εμαξηάηαη θαη ε δηαζεζηκφηεηα ησλ
αλφξγαλσλ ζηνηρείσλ, ηα νπνία πξνζιακβάλνληαη απφ ηα θπηά ππφ κνξθή ηφλησλ κέζσ
πδαηηθψλ δηαιχκαησλ. Σα ζξεπηηθά ζηνηρεία βξίζθνληαη ζην εδαθηθφ ππφζηξσκα πνπ
ζρεκαηίδεηαη ζηηο ζρηζκέο, ζηηο ξσγκέο θαη ζηηο θνηιφηεηεο ησλ ηνίρσλ απφ ηελ
απνζάζξσζε ησλ δνκηθψλ πιηθψλ θαηαζθεπήο. Σν ππφζηξσκα απηφ εκπινπηίδεηαη κε
επηπιένλ ζξεπηηθά ζηνηρεία, αιιά θαη νξγαληθφ πιηθφ απφ ηε ζθφλε ηεο αηκφζθαηξαο,
απφ ηελ απνζχλζεζε λεθξψλ βξπνθχησλ, ιεηρήλσλ θαη κπθήησλ, απφ πεξηηηψκαηα
πηελψλ θαη άιισλ δσηθψλ νξγαληζκψλ, θαζψο θαη απφ δηάθνξεο αλζξψπηλεο
δξαζηεξηφηεηεο. Χζηφζν, ε πνζφηεηα ησλ ζξεπηηθψλ ζηνηρείσλ δελ επαξθεί πάληα γηα
λα θαιχςεη ηηο απαηηήζεηο ησλ θπηψλ, ελψ πνιιέο θνξέο ζεκεηψλεηαη απφπιπζή ηνπο
απφ ηα λεξά ηεο βξνρήο. Οη βάζεηο ησλ ηνίρσλ, ζπλήζσο, πιεξνχλ πην επλντθέο ζπλζήθεο
γηα ηα θπηά, αθνχ φιν ην λεξφ θαη ηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά πνπ εθπιέλνληαη απφ ηελ
επηθάλεηα θαηαιήγνπλ εδψ.
΢πλήζσο, νη αγξνηηθνί ηνίρνη δηαζέηνπλ ιηγφηεξν αθξαίν κηθξνθιίκα απφ φ,ηη νη
ηνίρνη ησλ πφιεσλ. Όζν πεξηζζφηεξνη ηνίρνη θαη θηήξηα ππάξρνπλ, ηφζν κηθξφηεξε είλαη
ε εληζρπηηθή επίδξαζε ηνπ εδάθνπο θαη ηεο ηξηγχξσ βιάζηεζεο. Δπηπιένλ, ε
αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε ζηηο πφιεηο κπνξεί λα έρεη ερζξηθέο επηπηψζεηο ζηα θπηά ιφγσ
πςειψλ ζπγθεληξψζεσλ δηνμεηδίνπ ηνπ ζείνπ θαη αδψηνπ, πδξφζεηνπ, κνλνμείδηνπ ηνπ
άλζξαθα θαη αθφξεζησλ πδξνγνλάλζξαθσλ, ζε αληηζέζε κε πξναζηηθέο πεξηνρέο
(Woodell 1979).
Ο ζπλδπαζκφο απμεκέλεο ζεξκνθξαζίαο θαη κεησκέλεο δηαζεζηκφηεηαο ηνπ
λεξνχ δεκηνπξγεί έλα έληνλα μεξνζεξκηθφ πεξηβάιινλ, ζην νπνίν ε πίεζε γηα
κεγαιχηεξε εμαηκηζνδηαπλνή απφ ηα θπηά είλαη έληνλε θαη ε απνθαηάζηαζε ηνπ
πδαηηθνχ ηζνδπγίνπ ζην εζσηεξηθφ ηνπ θπηνχ κέζσ απνζεκάησλ ηνπ ππνζηξψκαηνο
γίλεηαη κε δπζθνιία (Schulze and Hall 1982). Σν γεγνλφο απηφ, ζε ζπλδπαζκφ κε φινπο
ηνπο ππφινηπνπο παξάγνληεο πνπ αλαθέξζεθαλ, θαζηζηνχλ ηνπο ηνίρνπο δξηκχ
πεξηβάιινλ γηα ηα θπηά. Κάπνηα θπηά είλαη θαιά πξνζαξκνζκέλα ζε ηέηνηεο αθξαίεο
ζπλζήθεο, άιια δελ είλαη, θαη πνιιά δελ κπνξνχλ λα εγθαηαζηαζνχλ ή ηειηθά
ππνθχπηνπλ φηαλ νη ηνπηθέο ζπλζήθεο δπζρεξαίλνπλ αθφκα πην πνιχ ηελ ζθιεξφηεηα
ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ελδηαηηήκαηνο.
- 13 -
1.2.2. Γηαθνξέο ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ από ηνπο βξάρνπο

Οη ηνίρνη θαηά θάπνην ηξφπν πξνζνκνηάδνπλ κε ηα θπζηθά βξαρψδε
ελδηαηηήκαηα (Woodell 1979) θαη γηα ην ιφγν απηφ πνιιά ηππηθά ραζκνθπηηθά είδε
θχνληαη ζε απηνχο. Χζηφζν, ε ηερλεηή ηνπο πξνέιεπζε, ε ζέζε ηνπο ζην αζηηθφ θαη
πξναζηηαθφ ηνπίν, ε ηερλνινγία θαηαζθεπήο ηνπο είλαη ζηνηρεία πνπ επεξεάδνπλ έλα
εχξνο θπηηθψλ εηδψλ, ηα νπνία είλαη ηθαλά λα επνηθίζνπλ έλα ηέηνην ηχπν ελδηαηηήκαηνο.
Σα αθφινπζα ραξαθηεξηζηηθά είλαη απηά πνπ θπξίσο δηαθνξνπνηνχλ ηνπο ηνίρνπο απφ
ηνπο βξάρνπο (Duchoslav 2002):
Γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπο, εθηφο απφ πέηξεο ή ηνχβια, ρξεζηκνπνηνχληαη θαη άιια
ζπλδεηηθά πιηθά ρακειφηεξεο αληνρήο θαη δηαθνξεηηθήο ρεκηθήο ζχλζεζεο. Απηφ ην
πιηθφ φηαλ απνζαζξψλεηαη θαη ιφγσ ησλ δηάθνξσλ ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ πνπ
πεξηιακβάλεη, απνηειεί ππφζηξσκα γηα ηελ εγθαηάζηαζε θαη δηαδνρή θπζηθήο
βιάζηεζεο.
Απνηεινχλ πξνζσξηλφ ηχπν ελδηαηηήκαηνο, αθνχ πνιχ ζπρλά θαζαξίδνληαη θαη γηα
ιφγνπο ζπληήξεζεο, ε βιάζηεζε πνπ κπνξεί λα θέξνπλ απνκαθξχλεηαη είηε κε
ρεκηθά είηε κε κεραληθά κέζα. Οη ζπλερείο δηαηαξάμεηο ζηε ρισξίδα θαη βιάζηεζε
ησλ ηνίρσλ έρεη ζπκβάιιεη ζηε κεγάιε πνηθηιία θπηηθψλ εηδψλ, αιιά θαη ζηνλ
απνθιεηζκφ αξθεηψλ ηππηθψλ ραζκφθπησλ.
Οη ηνίρνη είλαη ζπλήζσο απνκνλσκέλεο θαηαζθεπέο κηθξψλ δηαζηάζεσλ. Έηζη, ην

κηθξνθιίκα ηνπο επεξεάδεηαη πεξηζζφηεξν ζε ζρέζε κε ηνπο βξάρνπο απφ ηηο
κεηαβνιέο ησλ θιηκαηηθψλ παξαγφλησλ (ζεξκνθξαζία, βξνρφπησζε, αθηηλνβνιία).
Γηαζέηνπλ πεξηνξηζκέλν αξηζκφ κηθξνελδηαηηεκάησλ (π.ρ. θνηιφηεηεο, πιεπξέο

ηνίρνπ). Οη ζρηζκέο κνηάδνπλ κεηαμχ ηνπο θαη νη πιεπξέο ηνπο έρνπλ νκνηφκνξθε
θιίζε θαη κηθξν-ηνπνγξαθία, ζε αληίζεζε κε ηνπο θπζηθνχο βξάρνπο πνπ
ραξαθηεξίδνληαη απφ πνηθηιία κηθξνελδηαηηεκάησλ.
Δπεηδή νη ηνίρνη βξίζθνληαη κέζα ζε αζηηθά θαη αγξνηηθά ηνπία, ε ζχλζεζε ηεο
ρισξίδαο ηνπο επεξεάδεηαη πνιχ απφ ηνπο ηξηγχξσ αγξνηηθνχο θαη εκηθπζηθνχο
ηχπνπο βιάζηεζεο.
1.2.3. Μεραληζκνί πξνζαξκνγήο ησλ θπηώλ ησλ ηνίρσλ

- 14 -
Μέρξη ηψξα έγηλε αλαθνξά γηα ην πφζν αθηιφμελν ελδηαίηεκα απνηεινχλ νη

ηνίρνη γηα ηα πεξηζζφηεξα θπηά. Χζηφζν, νξηζκέλα είδε έρνπλ αλαπηχμεη ηδηαίηεξνπο
κνξθνινγηθνχο θαη θπζηνινγηθνχο κεραληζκνχο ψζηε λα κπνξνχλ λα αληεπεμέξρνληαη
ζηηο δπζκελείο απηέο ζπλζήθεο, θπξίσο, ζε φηη αθνξά ζηηο μεξηθέο ζπλζήθεο θαη ζηελ
εμνηθνλφκεζε λεξνχ γηα ηελ απνθπγή αθπδάησζεο.
Μνξθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά, φπσο: 1) ρπκψδε (π.ρ. Sedum sp.) θαη ζαξθψδε
(π.ρ. Umbilicus sp.) βιαζηηθά κέξε, 2) αλαθιαζηηθή ηδηφηεηα ηεο επηθάλεηαο ησλ
θχιισλ, 3) ηξηρίδηα ζηηο άθξεο ή/θαη ζηελ επηθάλεηα ησλ θχιισλ, ψζηε λα κεηψλεηαη ε
ξνή ηνπ αέξα πάλσ απφ ηελ επηθάλεηά ηνπο (π.ρ. ζε πνιιά βξχα), 4) αλαδίπισζε ηνπ
ειάζκαηνο ησλ θχιισλ (π.ρ. Asplenium ceterach L.), 5) θεξψδε επηδεξκίδα (π.ρ. θάπνηα
αγξσζηψδε ησλ ηνίρσλ), 6) κείσζε ηεο επηθάλεηάο ηνπο θαη 7) εθηεηακέλν ξηδηθφ
ζχζηεκα, κεηψλνπλ ηηο αλαζηαιηηθέο επηδξάζεηο ηεο μεξαζίαο (Woodell 1979).
Φπζηνινγηθνί κεραληζκνί πνπ ζπλαληψληαη είλαη: α) ν απνηειεζκαηηθφο
έιεγρνο ηεο δηαπλνήο κέζσ ησλ ζηνκάησλ, β) ε αχμεζε ηνπ πάρνπο ηεο εθπκελίδαο, γ) ε
εθκεηάιιεπζε ηεο δξνζηάο θαη ησλ ινηπψλ πδαηηθψλ αηκνζθαηξηθψλ θαηαθξεκληζκάησλ
κέζσ ηεο απνξξφθεζεο λεξνχ απφ ηελ επηθάλεηα ησλ θχιισλ, γηα ηελ απνθπγή ηεο
μεξαζίαο θαη ηεο αθπδάησζεο (Crawford 1989, Rundell 1982, Grammatikopoulos and
Manetas 1994), δ) ε ζπκπιήξσζε ηνπ βηνινγηθνχ ηνπο θχθινπ πξηλ ηελ έλαξμε ηεο
μεξάο πεξηφδνπ (κνλνεηή θπηά), ψζηε λα δηέξρνληαη ηε δπζκελή γηα απηά πεξίνδν ππφ
κνξθή ζπεξκάησλ (ζεξφθπηα).
Πεηξάκαηα ζε θπηηθά είδε ηνίρσλ (Cymbalaria muralis, Reichardia picroides,
Hyoscyamus albus, Parietaria judaica, Phagnalon graecum) έρνπλ δείμεη φηη ε
απνξξφθεζε λεξνχ απφ ηελ επηθάλεηα ησλ θχιισλ βειηηψλεη ην πδαηηθφ δπλακηθφ ησλ
θχιισλ θαη ησλ βιαζηψλ. Ζ αχμεζε ηεο ηηκήο ηνπ πδαηηθνχ δπλακηθνχ ζηνπο βιαζηνχο
θαίλεηαη λα παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν γηα ηα θπηά ηνίρσλ ζε πεξηφδνπο πδαηηθήο
θαηαπφλεζεο. Με ηνλ ηξφπν απηφ, ηα θπηά δηαηεξνχλ ηελ ζπαξγή ηνπο γηα κεγαιχηεξν
ρξνληθφ δηάζηεκα θαη απηφ είλαη ζεκαληηθφ γηα ηελ επηβίσζε θαη αλάπηπμή ηνπο (Gouvra
& Grammatikopoulos 2007).
- 15 -
1.2.4. Οη κηθξνβηόηνπνη ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ

΢ηα πιαίζηα κηαο θαηαθφξπθεο ππνδηαίξεζεο, νη ηνίρνη ζπλήζσο απνηεινχληαη απφ
3 δψλεο: 1) ηε βάζε, 2) ηελ θαηαθφξπθε επηθάλεηα θαη 3) ηελ θνξπθή (Duchoslav 2002).
Ζ βάζε ηνπ ηνίρνπ απνηειεί, θαηά θάπνην ηξφπν, έλα ελδηάκεζν ελδηαίηεκα κεηαμχ
ηνίρνπ θαη ιηζφζηξσηνπ θαη ε ρισξίδα ηεο δψλεο απηήο απνηειείηαη απφ taxa πνπ
θχνληαη ζηελ θάζεηε επηθάλεηα, θαζψο θαη απφ είδε ηεο ηξηγχξσ βιάζηεζεο. Ζ ζέζε
απηή δηαζέηεη πεξηζζφηεξν ππφζηξσκα θαη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο νη ξίδεο ησλ θπηψλ
εηζρσξνχλ ζην έδαθνο. Δμαζθαιίδεη, επνκέλσο, ηηο πην επλντθέο ζπλζήθεο γηα ηα θπηά,
γη’ απηφ παξνπζηάδεη θαη κεγαιχηεξε πνηθηιία εηδψλ. Δηδηθά ζηηο πφιεηο, ηα ζεκεία απηά
απνηεινχλ ζεκείν απνξξνήο ησλ λεξψλ ηεο βξνρήο, ηα νπνία μεπιέλνπλ ηνλ ηνίρν θαη
παξαζχξνπλ καδί ηνπο ζξεπηηθά ζηνηρεία θαη νπζίεο πνπ βξίζθνληαη επάλσ ηνπ. Δδψ,
ζπλήζσο, εληνπίδνληαη απμεκέλεο ζπγθεληξψζεηο νπξίαο, ιφγσ δηεξρφκελσλ δψσλ
(γάηεο, ζθχινη) θαη γη’ απηφ ε παξνπζία ληηξφθηισλ εηδψλ ζηα ζεκεία απηά είλαη έληνλε.
Χζηφζν, ην ζηνηρείν πνπ ηα δηαθνξνπνηεί πιήξσο απφ ηα ιηζφζηξσηα θαη ηνπο δίλεη
πιενλεθηηθή ζέζε σο ελδηαίηεκα, είλαη φηη ζηηο βάζεηο ησλ ηνίρσλ ηα θπηά δελ
πθίζηαληαη θακία κεραληθή θαηαπφλεζε απφ ηε δηέιεπζε ησλ πεξαζηηθψλ θαη έηζη
αλαπηχζζνληαη αλεκπφδηζηα (Woodell 1979).
H θαηαθφξπθε επηθάλεηα παξνπζηάδεη πην έληνλε βιάζηεζε ζε ηνίρνπο
αξραηνινγηθψλ ρψξσλ, θάζηξσλ, ηνίρνπο παιηψλ, ηζηνξηθψλ θέληξσλ ησλ πφιεσλ,
ζθηεξνχο καληξφηνηρνπο, θ.ά. Χζηφζν, ε αλάπηπμε ησλ θπηνθνηλσληψλ ζηα ζεκεία απηά
εμαξηάηαη, θπξίσο, απφ ην βαζκφ απνζάζξσζεο ησλ δνκηθψλ θαη ζπλδεηηθψλ πιηθψλ πνπ
ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ θαηαζθεπή ηνπο. Πέξα απφ θάπνηα πηεξηδφθπηα θαη πνιιά
απηνθπή, ζπρλά ζηηο ζέζεηο ηεο θαηαθφξπθεο επηθάλεηαο εληνπίδνληαη θαη πνιιά μεληθά
θαη θαιιηεξγνχκελα ή θαιισπηζηηθά είδε, σο απνηέιεζκα απνδξάζεσλ.
Ζ ρισξίδα ζηελ θνξπθή ηνίρσλ εληνπίδεηαη, ζπλήζσο, ζε κεκνλσκέλνπο ηνίρνπο
θαη ηδίσο πξναζηηαθψλ πεξηνρψλ, π.ρ. ζε λεθξνηαθεία, θάζηξα, κάληξεο απιψλ. Καη εδψ,
ε αλάπηπμε βιάζηεζεο εμαξηάηαη απφ ην βαζκφ απνζάζξσζεο ηεο θνξπθήο. ΢ε απηή ηε
δψλε πην ζπρλέο είλαη κεζν-μεξηθέο θπηνθνηλσλίεο (Korneck 1978, Kolbek 1997).
Οη Lisci & Pacini (1993) κειεηψληαο ηνπο ηνίρνπο ηηαιηθψλ πφιεσλ πξνρσξνχλ ζε
αθφκα πεξηζζφηεξεο ππνδηαηξέζεηο κηθξνβηνηφπσλ πάλσ ζε απηνχο θαη δηαθξίλνπλ
θνηιφηεηεο ζε νξηδφληηεο, θεθιεκέλεο, θαηαθφξπθεο θαη ηεκλφκελεο επηθάλεηεο, θαζψο
θαη θαηεγνξίεο αλάινγα κε ην ππφζηξσκα. Ζ παξνχζα κειέηε βαζίζηεθε ζηνλ πξψην,
πην γεληθφ ηξφπν θαηεγνξηνπνίεζεο ησλ κηθξνβηφηνπσλ ησλ ηνίρσλ.
- 16 -
2. ΥΑΡΑΚΣΖΡΗ΢ΣΗΚΑ ΣΖ΢ ΠΔΡΗΟΥΖ΢ ΜΔΛΔΣΖ΢
2.1. Θέζε, νξηνζέηεζε, έθηαζε θαη πιεζπζκόο
Ζ πφιε ηεο Πάηξαο βξίζθεηαη ζηε ΒΓ Πεινπφλλεζν (γεσγξαθηθφ πιάηνο 38ν 14΄
25΄΄ θαη γεσγξαθηθφ κήθνο 21ν 44΄ 20΄΄) θαη απιψλεηαη ζε κηα ισξίδα πεδηλήο
παξάθηηαο δψλεο ζην ΒΓ ηκήκα ηνπ Ννκνχ Αραΐαο (΢ρήκα 1).
Ζ πεξηνρή έξεπλαο, ε νπνία ζρεδφλ ηαπηίδεηαη κε εθείλε ηνπ Υξνλφπνπινπ (2002),
έρεη έθηαζε πεξίπνπ 58 km2 θαη πεξηιακβάλεη ηελ επξχηεξε πεξηνρή ηνπ πνιενδνκηθνχ
ζπγθξνηήκαηνο ηεο Πάηξαο (΢ρήκα 2). Βφξεηα, βνξεηνδπηηθά θαη δπηηθά βξέρεηαη απφ
ηνλ Παηξατθφ θφιπν. Σν λνηηφηεξν (ΝΓ) φξην ηεο πεξηνρήο κειέηεο απνηειεί o νηθηζκφο
Ρνΐηηθα ηνπ Γήκνπ Παξαιίαο, ελψ ην βνξεηφηεξν (ΒΑ) φξην είλαη ην ιηκάλη ηνπ δήκνπ
Ρίνπ. Αθνινπζψληαο ηελ πνξεία απφ ην λνηηφηεξν πξνο ην βνξεηφηεξν φξην, ε πεξηνρή
κειέηεο πεξηιακβάλεη ηελ έθηαζε κεηαμχ ηεο λνεηήο γξακκήο πνπ πεξλάεη απφ ηνπο
νηθηζκνχο - πεξηνρέο: Μηληηιφγιη, Κξήλε, Αράηα Κιάνπο, Άλσ ΢πραηλά, Πξνάζηην,
Ξεξφθακπνο (Πεξηνρή Παλεπηζηεκίνπ), Κάησ Καζηξίηζη απφ ηε κηα κεξηά, θαη απφ ηε
κεξηά ηεο ζάιαζζαο, ηεο γξακκήο απφ ηα Ρνΐηηθα κέρξη ην Ρίν (΢ρήκα 2) .
Ο πιεζπζκφο πνπ αληηζηνηρεί ζηελ πεξηνρή έξεπλαο, ζχκθσλα κε ζηνηρεία ηεο
Δζληθήο ΢ηαηηζηηθήο Τπεξεζίαο ηεο Διιάδνο απφ ηελ απνγξαθή ηνπ 2001 είλαη 171.616
θάηνηθνη.
΢ρήκα 1. Ζ γεσγξαθηθή ζέζε ηεο πόιεο ησλ Παηξώλ.

- 17 -
΢ρήκα 2. Υάξηεο ηεο πεξηνρήο κειέηεο (από Υξνλόπνπιν 2002).

- 18 -
2.2. Γεσινγηθά θαη εδαθνινγηθά ζηνηρεία
Σν γεσινγηθφ ππφβαζξν ηεο πεξηνρήο έξεπλαο θαη ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο

απνηειείηαη απφ ηηο γεσηεθηνληθέο δψλεο Γαβξφβνπ - Σξηπφιεσο θαη Χινλνχ - Πίλδνπ. Ζ
γεσινγηθή ζχζηαζε ηεο πεξηνρήο έξεπλαο πεξηιακβάλεη δχν θχξηεο θαηεγνξίεο
γεσινγηθψλ ζρεκαηηζκψλ: πξνζρσζηγελείο απνζέζεηο θπξίσο νινθαηληθήο ειηθίαο,
θαζψο θαη λενγελή ηδήκαηα ειηθίαο άλσ πιεηνθαίλνπ – πιεηζηνθαίλνπ.
Οη πξνζρσζηγελείο απνζέζεηο απνηεινχλ ηε γεσινγηθή δνκή ηνπ κεγαιχηεξνπ
ηκήκαηνο ηεο πφιεο ησλ Παηξψλ θαη ησλ πξναζηίσλ ηεο (βφξεηα θαη λφηηα πεδηλή δψλε)
θαη ζπλίζηαληαη απφ αξγηινακκψδε θαη πεινακκψδε πιηθά κε δηάζπαξηεο
αζβεζηνιηζηθέο θπξίσο θξνθάιεο (κεγέζνπο 5-20 cm) θαη ιαηχπεο. ΢ηελ ίδηα πεξηνρή,
ζηνπο πξφπνδεο πξαλψλ κε ηζρπξή θιίζε, αλαπηχζζνληαη αζβεζηνιηζηθά πιεπξηθά
θνξήκαηα, θαζψο θαη ιηκλνζαιάζζηεο, παξαιίκληεο απνζέζεηο, απνζέζεηο ηεικάησλ θαη
ακκψδεηο ζρεκαηηζκνί (παξαιηαθή δψλε). ΢ηε βφξεηα πεξηνρή ηεο πφιεο ζηηο εμφδνπο
ησλ ρεηκάξξσλ θαη θπξίσο απφ ηελ πεξηνρή Πξναζηίνπ θαη βνξεηφηεξα εκθαλίδνληαη
εθηεηακέλνη θψλνη θνξεκάησλ.
Σα λενγελή ηδήκαηα θπξηαξρνχλ ζην ινθψδεο αλάγιπθν ηνπ αλαηνιηθνχ ηκήκαηνο
ηεο πεξηνρήο έξεπλαο θαη ζπλίζηαληαη απφ απνζέζεηο ζε ελαιιαγή ιηκλαίσλ, πθάικπξσλ
θαη ζαιάζζησλ ηδεκάησλ απνηεινχκελσλ απφ θξνθαινπαγή, ακκνχρεο κάξγεο,
ακκνχρνπο πεινχο θαη αξγίινπο. Γηα πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο βι. Υξνλφπνπινο
(2002). ΢χκθσλα κε ηελ ηερληθν-γεσινγηθή θαηάηαμε ησλ εδαθψλ ηεο Πάηξαο απφ ηνπο
Κνχθεο et al. (1994) νη ζρεκαηηζκνί απηνί απνηεινχλ ην ζεηζκηθφ ππφβαζξν ηεο
πεξηνρήο, φληαο ζπλεθηηθνί, κε αξθεηά κεγάιν πάρνο θαη ηαρχηεηεο ησλ εγθαξζίσλ
θπκάησλ ηεο ηάμεο ησλ 800 m/sec (΢ψθνο 1998).
Όζνλ αθνξά ζηα εδάθε, ν ζπλδπαζκφο ησλ ηνπηθψλ παξαγφλησλ εδαθνγέλεζεο
(κεηξηθφ πέηξσκα, θιίκα, πδξνινγηθέο ζπλζήθεο) είρε σο απνηέιεζκα ηελ εκθάληζε ζην
κεγαιχηεξν πεδηλφ ηκήκα ηεο πεξηνρήο κειέηεο αιινχβησλ εδαθψλ, ελψ ζην γχξσ
ινθψδεο ηκήκα, εδαθψλ ηξηηνγελψλ απνζέζεσλ. Σα αιινπβηαθά εδάθε (ραξαθηεξίδνπλ
ην κεγαιχηεξν ηκήκα ηνπ αζηηθνχ θαη πεξηαζηηθνχ πεξηβάιινληνο ηεο Πάηξαο)
ζρεκαηίζηεθαλ κέζσ ησλ ζρεηηθά πξφζθαησλ απνζέζεσλ θεξηψλ πιηθψλ απφ ηνπο
ρείκαξξνπο ηεο πεξηνρήο. Ζ ζχζηαζε ησλ εδαθψλ απηψλ ζε ραιίθηα θαη ρνλδξφθνθθα
πιηθά ειαηηψλεηαη κε ηελ απνκάθξπλζε απφ ηνπο ρείκαξξνπο, ελψ απηά γίλνληαη
βαξχηεξα θαη πην αξγηιψδε θαηά ηε κεηάβαζε πξνο ηελ πφιε.
- 19 -
Όινη νη εδαθηθνί ηχπνη αιινχβησλ εδαθψλ απνηεινχλ βαζηά, αιθαιηθά εδάθε

(θπξίσο pH 8). Ζ αιθαιηθφηεηα ησλ εδαθψλ απηψλ νθείιεηαη ζην φηη πξνέξρνληαη ζηελ
πιεηνλφηεηά ηνπο απφ ηελ απνζάζξσζε ησλ γχξσ αζβεζηνιηζηθψλ κεηξηθψλ
πεηξσκάησλ, θαζψο θαη ζηνλ εκπινπηηζκφ ηνπο κε ηα πινχζηα ζε αζβέζηην νηθνδνκηθά
πιηθά ηνπ αζηηθνχ πεξηβάιινληνο.
Οη εδαθηθνί ζρεκαηηζκνί ηεο πφιεο ηεο Πάηξαο κπνξνχλ λα ρσξηζηνχλ ζηηο εμήο
θχξηεο γεσηερληθέο ελφηεηεο (Κνχθεο et al. 1994):
Δλφηεηα Η : Σεθξή καιαθή ηιχο ή ηιπψδεο άξγηινο, παξάθηηαο θχζεο.
Δλφηεηα ΗΗ : Αιινπβηαθέο – Γηινπβηαθέο απνζέζεηο κηθηήο θάζεο,
o Τπνελφηεηα ΗΗα: Καζηαλέο, θαζηαλφηεθξεο, ηεθξνθίηξηλεο,
θαζηαλνθίηξηλεο, θαζηαλέξπζξεο ηιχεο θαη άξγηινη.
o Τπνελφηεηα ΗΗβ: Καζηαλέο, θαζηαλφηεθξεο, ηιπψδεηο – αξγηιψδεηο άκκνη
θαη ακκνράιηθα.
o Τπνελφηεηα ΗΗγ: Ηιπψδεηο απνζέζεηο θαη νξγαληθέο αιινπβηαθέο
απνζέζεηο.
Δλφηεηα ΗΗΗ : Σέθξεο – θαζηαλφηεθξεο ζηηθξέο άξγηινη θαη ηιχεο πιεηζηνθαηληθήο
ειηθίαο.
o Τπνελφηεηα ΗΗΗα: Σέθξεο – θαζηαλφηεθξεο άξγηινη θαη ηιχεο
o Τπνελφηεηα ΗΗΗβ: Σέθξα – θαζηαλφηεθξα ηιπψδε ακκνράιηθα θαη άκκνη.
Δλφηεηα ΗV : Μαξγατθφ ππφβαζξν (πιεην-πιεηζηνθαηληθφ).
Δπίζεο, ζε αξθεηά ζεκεία ηεο πφιεο απαληψληαη πξφζθαηεο επηρσκαηψζεηο, κε πάρνο
πνπ θηάλεη ηα 8m, νη νπνίεο απνηεινχληαη απφ ακκνράιηθα αλακεκεηγκέλα κε ηερλεηά
πιηθά, πιηθά νδνζηξσζίαο, θ.ά. (΢ψθνο 1998).
- 20 -
2.3. Γεσκνξθνινγία – Σνπνγξαθία - Τδξνγξαθηθό δίθηπν
Ζ Πάηξα κε βάζε ην γεσκνξθνινγηθφ ηεο αλάγιπθν δηαθξίλεηαη ζε δχν ελφηεηεο.

Ζ πξψηε απνηειεί ην πεδηλφ ηκήκα ην νπνίν πεξηιακβάλεη ην κεγαιχηεξν ηκήκα ηεο
πφιεο ηεο Πάηξαο θαη ησλ πξναζηίσλ ηεο. Ζ δεχηεξε ελφηεηα πεξηιακβάλεη κηα
πεξηθεξεηαθή ζεηξά ιφθσλ, πνπ ζπγθξνηείηαη απφ ηηο δπηηθέο ππψξεηεο ηνπ Παλαρατθνχ
φξνπο: Γεξνθνκείν, ιφθνο Αξφεο (Ραληάξ), ιφθνο Κάζηξνπ, Δζραηνβνχλη (Γαζχιιην),
Καβνπθάθη, Ράρε Σζνγθξή θαη πνπ πεξηιακβάλεη εθηφο απφ ην εγγχηεξν θπζηθφ
πεξηβάιινλ θαη έλα ηκήκα ησλ επεθηάζεσλ ηνπ πνιενδνκηθνχ ζπγθξνηήκαηνο. Ζ άκεζε
γεηηλίαζε ηεο ελφηεηαο απηήο κε ηνλ θπξίσο πνιενδνκηθφ ηζηφ ηεο Πάηξαο ηελ θαζηζηά
έλα ηδηαίηεξα ελδηαθέξνλ ηκήκα ηεο πεξηνρήο έξεπλαο ιφγσ ηεο έληνλεο ζπλχπαξμεο θαη
αληηπαξάζεζεο αλάκεζα ζηα ζηνηρεία ηνπ εκη- ή θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ζηνπο
αλζξσπνγελείο παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην αζηηθφ πεξηβάιινλ. Σν αλάγιπθν ηεο
ινθψδνπο απηήο ελφηεηαο είλαη έληνλν κε ηζρπξέο θιίζεηο (ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο
κεγαιχηεξεο ηνπ 50%) κε αθαλφληζηεο κνξθέο θνξπθνγξακκψλ θαη απφηνκεο
ραξαδξψζεηο, ελψ ην χςνο θπκαίλεηαη απφ 60 – 185 κ.
Ζ κνξθή ηνπ πδξνγξαθηθνχ δηθηχνπ κηαο πεξηνρήο είλαη ζπλάξηεζε ηεο
ιηζνινγηθήο ζχζηαζεο, ηνπ κνξθνινγηθνχ αλάγιπθνπ, ηεο ηεθηνληθήο, θαζψο θαη ησλ
θιηκαηηθψλ παξαγφλησλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρήο. Ζ πφιε ηεο Πάηξαο δέρεηαη έλα
κεγάιν κέξνο απφ ηηο ζεκαληηθέο πδάηηλεο απνξξνέο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο
πδξνινγηθέο ιεθάλεο ησλ δπηηθψλ ππσξεηψλ ηνπ φξνπο Παλαρατθνχ. Έηζη, ζηελ πεξηνρή
θαηαιήγνπλ αξθεηνί ρείκαξξνη θαη ξέκαηα πνπ, απφ βνξξά πξνο λφην, είλαη: ην ξέκα
΢έιεκλνο, ν πνηακφο Υάξαδξνο, ην ξέκα ΢πραηλψλ, ν ρείκαξξνο ηεο Βνχληελεο
(Μείιηρνο), ν ρείκαξξνο Γηαθνληάξεο, ν πνηακφο Γιαχθνο θαη λνηηφηεξα ηα ξέκαηα ηνπ
Μαλσιηά, ηνπ Κνχξγηαιε θαη ην ΢ηαπξνιάγθαδν.
΢εκαληηθφ, επίζεο, ζηνηρείν ηνπ πδξνγξαθηθνχ δηθηχνπ ηεο πεξηνρήο έξεπλαο
είλαη θαη ε χπαξμε πγξνηνπηθψλ ζρεκαηηζκψλ ζηελ παξαιηαθή δψλε, φπσο είλαη ην έινο
ηεο Αγπηάο. Σν έινο απηφ νθείιεη ηελ χπαξμή ηνπ ζηηο απνξξνέο ηεο πδξνινγηθήο
ιεθάλεο ηνπ ξέκαηνο ησλ ΢πραηλψλ θαη εθείλεο ηνπ ρεηκάξξνπ ηεο Βνχληελεο θαη
κάιηζηα δηαηεξεί ζεηηθφ πδαηηθφ ηζνδχγην (Tiniakos et al. 1994).
- 21 -
2.4. Ηζηνξηθά ζηνηρεία
Οη πξψηνη θάηνηθνη ηεο πεξηνρήο ηεο Πάηξαο ήηαλ Πειαζγνί, ηνπο νπνίνπο
κεηέπεηηα δηαδέρζεθαλ νη Ίσλεο (ηέιε 15νπ αη. π.Υ.) θαη ηέινο νη Αραηνί (αξρέο ηνπ 11νπ
αη. π.Υ.), απφ ηνπο νπνίνπο πήξε ην φλνκά ηεο ε επξχηεξε πεξηνρή. Ζ επηθξαηέζηεξε θαη
πην αμηφπηζηε ηζηνξηθή πεγή πνπ αλαθέξεηαη ζηελ ίδξπζε ηεο Πάηξαο είλαη απηή ηνπ
Παπζαλία (2νο αη. κ.Υ.). ΢χκθσλα κε ηνλ ηειεπηαίν, ν Παηξέαο ην 1041 π.Υ., σο
αξρεγφο ιαθεδαηκνληθήο απνηθίαο, θπξίεπζε ηε Αξφε (πξντζηνξηθφο νηθηζκφο ζηε ζέζε
ηεο ζεκεξηλήο Πάηξαο ζηελ πεξηνρή ηνπ Κάζηξνπ) θαη ηελ ζπλέλσζε κε ηνπο
γεηηνληθνχο αγξνηηθνχο νηθηζκνχο Άλζεηα θαη Μεζάηηδα, δεκηνπξγψληαο έηζη ηελ πξψηε
εληαία κνξθή ηεο πφιεο. ΢ηελ πφιε απηή έδσζε ην φλνκά ηνπ. Απφ ην 800 π.Υ. πεξίπνπ,
ε Πάηξα αλήθεη ζηελ 1ε Αρατθή ΢πκπνιηηεία, ζηε νπνία αλήθαλ 11 αθφκα πφιεηο (Γχκε,
Ώιελνο, Φαξέο, Σξηηαία, Ρχπεο, Αίγην, Διίθε, Βνχξα, Αηγέο, Αηγείξα θαη Πειιήλε).
Χο ηα κέζα ηνπ 5νπ αη. π.Υ. ε Αρατθή ΢πκπνιηηεία θξαηνχζε νπδεηεξφηεηα θαη
νπζηαζηηθά άξρηζε λα ζπκκεηέρεη ζηα δηάθνξα ειιαδηθά ζέκαηα απφ ηα κέζα ηνπ 5 νπ αη.
π.Υ. θαη έπεηηα, σο ζχκκαρνο ηεο Αζήλαο (454 – 445 π.Υ.). Καηά ηνλ Πεινπνλλεζηαθφ
πφιεκν (431 – 404 π.Υ.) ε Πάηξα θξαηνχζε νπδέηεξε ζηάζε θαη κφλν ζην ηέινο ηνπ
πνιέκνπ πξνζρψξεζε ζηελ πεινπνλλεζηαθή ζπκκαρία. Μεηά ηελ επαλάζηαζε ηεο
Νφηηαο Διιάδαο απέλαληη ζηνπο Μαθεδφλεο (πεξίπνπ 322 π.Υ.) ε Αρατθή ΢πκπνιηηεία
δηαιχζεθε. Μεηά ηελ παξαθκή ηνπ καθεδνληθνχ θξάηνπο ηδξχεηαη λέα Αρατθή
΢πκπνιηηεία (280 π.Υ.) κεηαμχ ησλ πφιεσλ Γχκε, Πάηξα, Σξηηαία θαη Φαξέο.
΢ηα κέζα ηνπ 2νπ π.Υ. αη. ε Αρατθή ΢πκπνιηηεία θαη άιιεο ειιεληθέο πφιεηο δίλνπλ
αγψλα θαηά ησλ Ρσκαίσλ θαηαθηεηψλ. Σν 146 π.Υ., φκσο, ε Αραΐα ππνθχπηεη ζηνπο
Ρσκαίνπο θαη ε Αρατθή ΢πκπνιηηεία θαηαξγείηαη. ΢ηα πξψηα ρξφληα ηεο Ρσκατθήο
ζθιαβηάο ε Πάηξα θαη νη άιιεο αρατθέο πφιεηο ππέθεξαλ αξθεηά. Απφ ηα ρξφληα, φκσο,
ηνπ Οθηαβηαλνχ Απγνχζηνπ (29 π.Υ. – 14 κ.Υ.) μεθηλάεη κηα ρξπζή επνρή γηα ηελ
Πάηξα. Ο Αχγνπζηνο, εθηηκψληαο ηε ζέζε ηεο ζαλ ηδεψδε ζπλδεηηθφ θξίθν Αλαηνιήο-
Γχζεο θαη αλαγλσξίδνληαο ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ ιηκαληνχ ηεο, ηελ κεηαηξέπεη ζε έλα
ζεκαληηθφ ζηξαηησηηθφ, εκπνξηθφ θαη δηαθνκηζηηθφ θέληξν. Απμάλεη ηνλ πιεζπζκφ ηεο
κε αλαγθαζηηθή κεηνίθεζε ηνπ πιεζπζκνχ κηθξψλ νηθηζκψλ ή Ρσκαίσλ παιαηκάρσλ,
ηελ ζηνιίδεη κε κεγαινπξεπή θηήξηα, φκνξθα αξρνληηθά, ε πφιε απνθηά Χδείν,
Τδξαγσγείν θαη γίλεηαη κεγάιν θνζκνπνιίηηθν θέληξν. Σειηθά, απφ φιεο ηηο ειιεληθέο
πφιεηο, κφλν ζηελ Πάηξα παξαρσξεί δηνηθεηηθή απηνηέιεηα θεξχζζνληάο ηελ ειεχζεξε.
- 22 -
΢ε απηήλ ηελ πεξίνδν αθκήο θαη επεκεξίαο πξέπεη λα επηζθέθηεθε ηελ Πάηξα ν
Παπζαλίαο θαη ν Απφζηνινο Αλδξέαο. Ο ηειεπηαίνο δίδαμε ζηελ πφιε απηή, ίδξπζε ηελ
1ε ρξηζηηαληθή εθθιεζία, ζηαπξψζεθε, κάιινλ ην 66 κ.Υ. ζηηο 30 Ννεκβξίνπ θαη ζήκεξα
είλαη ν Πνιηνχρνο ηεο. Ζ δηεξεχλεζε ηνπ πνιενδνκηθνχ ηζηνχ ηεο ξσκατθήο πφιεο
απνθαιχπηεηαη ζηαδηαθά απφ ηελ αξραηνινγηθή ζθαπάλε.
Απφ ην 330 κ.Υ. ε Πάηξα αλήθεη πνιηηηθά ζηε δηνίθεζε ηνπ Βπδαληίνπ. Απφ ηνλ
4ν αη. κ.Υ. κέρξη θαη ηα ηέιε ηνπ 8νπ αη. κ.Υ. ε πφιε γλσξίδεη πνιιέο επηδξνκέο θαη
ιεειαζίεο απφ βαξβάξνπο ιανχο: Γφηζνπο, ΢ιάβνπο θαη ΢αξαθελνχο, Βνχιγαξνπο θαη
Ννξκαλδνχο. Μεηά ηελ επηδξνκή ησλ Γφηζσλ θαη πξηλ μεθηλήζνπλ νη επηδξνκέο ησλ
΢ιάβσλ θαη ινηπψλ ζηα ηέιε ηνπ 6νπ αη. κ.Υ., ε πφιε ππέζηε ζηηο αξρέο Ηνπιίνπ 551κ.Υ.
έλαλ θαηαζηξνθηθφ ζεηζκφ. Ακέζσο κεηά ηνλ ζεηζκφ, σο πξψην δείγκα αλάθακςεο ηεο
πφιεο, ν Ηνπζηηληαλφο έθηηαμε ην θξνύξην, ζην ιφθν ηεο Αθξφπνιεο, εθεί πνπ άιινηε
ππήξρε ν νηθηζκφο ηεο Αξφεο. Αξρηθά ήηαλ πνιχ κηθξφηεξν απφ ην ζεκεξηλφ. Σν 1205,
φκσο, ην θπξίεςαλ νη Φξάγθνη ζηαπξνθφξνη, νη νπνίνη ην κεγάισζαλ θαη ην αλχςσζαλ
ρξεζηκνπνηψληαο πιηθά αξραίσλ λαψλ, αγάικαηα, καξκάξηλεο πιάθεο, θ.ιπ. Άλνημαλ
ηάθξν ζηηο 3 πιεπξέο ηνπ θαη ζην εζσηεξηθφ ηνπ θαη ηνπνζέηεζαλ θηλεηή γέθπξα
κπξνζηά ζηελ αλαηνιηθή πχιε. ΢ε φιε ηελ πεξίνδν ηεο Φξαγθνθξαηίαο κέρξη ην 15ν αη.
κ.Υ. ε Πάηξα έδεζε ελαιιαζζφκελεο πεξηφδνπο αθκήο θαη χθεζεο ιφγσ ησλ
πνιπάξηζκσλ ιεζηξηθψλ επηδξνκψλ πνπ ζπλερίδνληαλ.
Σν 1429 ε πφιε ειεπζεξψλεηαη απφ ηνλ Κσλ/λν Παιαηνιφγν θαη έπεηηα απφ έλα
ρξφλν πνιηνξθίαο ηνπ παξαδφζεθε θαη ην Κάζηξν (ην Μάην ηνπ 1430).
Μεηά ην πέζηκν ηεο πξσηεχνπζαο ηνπ Βπδαληίνπ ζηνλ Μσάκεζ Β’ (29 Μαΐνπ
1453) δελ άξγεζε λα ππνδνπισζεί θαη ε Πάηξα (1458) θαη νιφθιεξε ε Πεινπφλλεζνο.
Ζ ηνπξθνθξαηία, πνπ θξάηεζε απφ ην 1458 κ.Υ. έσο ην 1828 κ.Υ., εμαηξνπκέλεο κηαο
ζχληνκεο πεξηφδνπ Δλεηνθξαηίαο (1687-1715), ήηαλ ζθιεξή γηα ηελ πφιε ηεο Πάηξαο κε
πνιιέο πξνζπάζεηεο πνιηνξθίαο, απνηπρεκέλεο εμεγέξζεηο θαη ζπζίεο, θάςηκν ηεο πφιεο
θαη θαηαζηξνθέο.
Απφ απηήλ ηελ πεξίνδν παξακέλεη κέρξη ηηο κέξεο καο ην Κάζηξν ηνπ Ρίνπ
(Καζηέιη ηνπ Μνξηά), 10 km ΒΑ ηεο Πάηξαο. Σν έρηηζε καδί κε εθείλν ηνπ Αληίξξηνπ, ν
ζνπιηάλνο Βαγηαδίη Β’, ακέζσο κεηά ηελ θαηάιεςε ηεο Ναππάθηνπ απφ ηνπο Δλεηνχο
(Αχγνπζηνο 1499) ζέινληαο λα εμαζθαιίζεη ηνλ Κνξηλζηαθφ Κφιπν. Σν 1687 ην
πνιηφξθεζαλ νη Δλεηνί ηνπ Μνξνδίλε. Οη επηζθεπέο ησλ Δλεηψλ (1688-1690), νη λέεο
νρπξψζεηο θαη βειηηψζεηο (1713) θαη ε νινθιήξσζε ηνπ ηζρπξνχ πεξηηεηρίζκαηνο (1714)
- 23 -
έδσζαλ ζην θξνχξην ηε ζεκεξηλή ηνπ κνξθή, ψζπνπ ην 1715 ην μαλαπαίξλνπλ νη

Σνχξθνη.
Σειηθά, ζηηο 3 Οθησβξίνπ 1828 θηάλεη ζηελ Πάηξα γαιιηθφ εθζηξαηεπηηθφ ζψκα
κε ζηξαηεγφ ηνλ Μαηδψλ θαη ζηηο 7 Οθησβξίνπ 1828 νη Σνχξθνη παξαδίδνπλ ζηηο
γαιιηθέο ζπκκαρηθέο δπλάκεηο ην θξνχξην ηνπ Ρίν, ην θάζηξν θαη ηελ πφιε. ΢ηηο 15
Απγνχζηνπ 1829 νη Γάιινη παξέδσζαλ ην Κάζηξν ηεο Πάηξαο θαη ην Φξνχξην ηνπ Ρίνπ
ζηνλ Έιιελα θξνχξαξρν Ράηθν θαη μεθίλεζε ε επηζθεπή ηνπο. Ζ Πάηξα, ειεχζεξε πηα,
κπήθε ζην δξφκν ηεο αλαζπγθξφηεζήο ηεο.
Καηά ην Β' παγθφζκην πφιεκν, ε Πάηξα βνκβαξδίζηεθε αξθεηέο θνξέο απφ ηνπο
Ηηαινχο θαη Γεξκαλνχο εηζβνιείο. Οη αεξνπνξηθέο επηδξνκέο κπνξεί λα αλέθνςαλ ηε
δεκηνπξγηθή ηεο πνξεία ρσξίο, σζηφζν, λα πξνμελήζνπλ θαηαζηξνθή ηεο πφιεο. Μεηά
ηε ιήμε ηνπ Β' παγθνζκίνπ πνιέκνπ, ε Πάηξα ζηγά-ζηγά παξνπζίαζε νηθνλνκηθή θαη
πνιηηηζηηθή αλάθακςε. Σν ιηκάλη ηεο απφθηεζε ηδηαίηεξε ζεκαζία σο πχιε ηεο Διιάδαο
πξνο ηε δχζε θαη επηηειεί κέρξη ζήκεξα ζεκαληηθή ιεηηνπξγία κε ηε δηαθίλεζε επηβαηψλ
θαη εκπνξεπκάησλ.
2.5. Πνιενδνκία
Γηα ηελ πνιενδνκηθή ζπγθξφηεζε ηνπ νηθηζκνχ απφ ηνπο αξραίνπο ρξφλνπο κέρξη
θαη ην 1829 δελ γλσξίδνπκε πνιιέο ιεπηνκέξεηεο. Απηά πνπ ζπλζέηνπλ ζηγά-ζηγά κηα
εηθφλα ησλ δηαθφξσλ ηζηνξηθψλ επηπέδσλ είλαη ηα επξήκαηα πνπ θέξλεη ζην θσο ε
αξραηνινγηθή ζθαπάλε, γηα ηελ θιαζζηθή, ηελ ειιεληζηηθή, ηε ξσκατθή θαη ηε κεηέπεηηα
βπδαληηλή επνρή.
Μεηά ηελ απειεπζέξσζε ηεο πφιεο ζηηο 7.10.1828, ν ηφηε θπβεξλήηεο ηεο
Διιάδαο Ησάλλεο Καπνδίζηξηαο αλέζεζε, ακέζσο, ζην κεραληθφ ΢ηακάηην Βνχιγαξε ηε
ζχληαμε πνιενδνκηθνχ ζρεδίνπ ηεο Πάηξαο. Ο Βνχιγαξεο ήξζε ζηελ Πάηξα ηελ
5.12.1828 θαη έκεηλε κέρξη ηελ 26.1.1929 νπφηε θαη νινθιήξσζε ην ζρέδηφ ηνπ. Σν
ζρέδην πξνέβιεπε ηελ αλακφξθσζε ηεο, απφ αηψλεο ππάξρνπζαο, πφιεο (ζεκεξηλή Άλσ
πφιε) θαη ηε ζρεδίαζε ελφο εληειψο λένπ ηκήκαηνο ζηελ παξαζαιάζζηα δπηηθή πεξηνρή
ηεο. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ, ηφηε, πνιχ πξσηνπνξηαθνχ ζρεδίνπ ηνπ ΢η. Βνχιγαξε ήηαλ
ε απφιπηε αμνληθή ζπκκεηξία ηνπ πνιενδνκηθνχ ηζηνχ, ην θιεηζηφ νηθνδνκηθφ ζχζηεκα
ησλ νηθνδνκηθψλ ηεηξαγψλσλ, νη ζηνέο, ε αλάδεημε ηεο αξραηνινγηθήο ππφζηαζεο ηεο
- 24 -
πφιεο θαη ε δηαηήξεζε αθάιππησλ ρψξσλ θαη δσλψλ πξαζίλνπ (Παπαδάηνπ-

Γηαλλνπνχινπ 1998).
Σν ζρέδην ηνπ Βνχιγαξε λαη κελ απνηειεί ηε βάζε ηνπ ζεκεξηλνχ πνιενδνκηθνχ
ζπγθξνηήκαηνο, δηαθέξεη, φκσο, πνιχ απφ ην ζεκεξηλφ. Οη επεκβάζεηο θαη νη θαηά
θαηξνχο ηξνπνπνηήζεηο αιινίσζαλ εληειψο ηηο ζεκειηψδεηο αξρέο ηνπ. Οη βαζηθέο
αιινηψζεηο απφ ην αξρηθφ ζρέδην είλαη ηξηψλ εηδψλ:
1) Μεηψζεθαλ νη πιαηείεο θαη νη δψλεο πξάζηλνπ πνπ είρε πξνηείλεη ν Βνχιγαξεο.
΢πγθεθξηκέλα, ζηελ παξαιηαθή δψλε είρε ζρεδηάζεη έλα γξακκηθφ άιζνο, ην νπνίν ζα
έθιεηλε ηελ πφιε απφ ηελ πιεπξά ηεο ζάιαζζαο. Σειηθά, ην θνκκάηη απηφ θαηά έλα
κέξνο νηθνπεδνπνηήζεθε θαη θαηά έλα άιιν κέξνο παξαρσξήζεθε γηα ηε δηέιεπζε ηεο
ζηδεξνδξνκηθήο γξακκήο. Δπίζεο, ε δψλε πξαζίλνπ πνπ πξνέβιεπε γχξσ απφ ην
θξνχξην ζηγά-ζηγά θαηαξγήζεθε θαη ηα ζπίηηα έθηαζαλ κέρξηο ζεκείνπ λα εθάπηνληαη
ησλ πεξηθεξεηαθψλ ηεηρψλ. Τπνβαζκίδεηαη έηζη ε αξραηνινγηθή ζεκαζία ηνπ Φξνχξηνπ.
2) Αιιαγή ηεο πνιενδνκηθήο κνλάδαο. Καηαξγήζεθε ε νξγαλσκέλε δφκεζε ησλ
νηθνδνκηθψλ ηεηξαγψλσλ πνπ ζηφρεπε ζηελ αλέγεξζε ζπγθξνηεκάησλ θαηνηθηψλ.
Μεηαηέζεθε, δειαδή, ε πνιενδνκηθή κνλάδα απφ ην ελνπνηεκέλν νηθνδνκηθφ ζχζηεκα
ζηελ κεκνλσκέλε θαηνηθία. Απνηέιεζκα απηνχ ήηαλ ε δηάζπαζε, ζε πνιιέο
πεξηπηψζεηο, ησλ αξρηθψλ νηθνδνκηθψλ ηεηξαγψλσλ ζε κηθξφηεξα θαη ε θάιπςε θαη
νηθνπεδνπνίεζε ησλ αθάιππησλ ρψξσλ.
3) Καηάξγεζε ησλ ζηνψλ.
Σν ζρέδην, φπσο ηειηθά δηακνξθψζεθε, ην βξίζθνπκε ζηα αξρεία ηνπ Γήκνπ
Παηξέσλ κε ρξνλνινγία 1858. Σν ζρέδην απηφ (ηνπ 1858) παξακέλεη κέρξη ζήκεξα ζηελ
αξρηθή ηνπ κνξθή θαη είλαη ν ππξήλαο ηνπ ζεκεξηλνχ πνιενδνκηθνχ ζπγθξνηήκαηνο ηεο
Πάηξαο. Ζ εμέιημε ηνπ ζρεδίνπ ζηα ρξφληα πνπ αθνινχζεζαλ (΢ρήκα 3) , ζθηαγξαθεί κε
κεγάιε ζαθήλεηα ηελ αλάπηπμε ηεο πφιεο ζην δηάζηεκα απηφ.
Όπσο θαίλεηαη θαη ζην ΢ρήκα 3, ε πξψηε κεγάιε νηθηζηηθή επέθηαζε έγηλε κεηαμχ
1929-1971, φπνπ κέζα ζε 42 ρξφληα ε επηθάλεηα ηνπ πνιενδνκηθνχ ζρεδίνπ
ππεξδηπιαζηάζηεθε. Απηά ηα 42 ρξφληα ήηαλ θαζνξηζηηθά ζηελ εμέιημε ηεο Πάηξαο,
αθνχ ε παξεκβνιή ηνπ πνιέκνπ, ε ζεκαληηθή αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ θαη νη λέεο
ζπλζήθεο δσήο δεκηνχξγεζαλ λέεο πξννπηηθέο εμειίμεσλ. Σν 1929 ε Πάηξα είρε 61.278
θαηνίθνπο, ελψ ζχκθσλα κε ηελ απνγξαθή ηνπ 1971 έρεη 111.607. Ο πιεζπζκφο ηεο,
δειαδή, έρεη ζρεδφλ δηπιαζηαζηεί, επνκέλσο θαη νη νηθηζηηθέο αλάγθεο κεηαβάιινληαη
αηζζεηά.
- 25 -
΢ρήκα 3: Δμέιημε ηεο πόιεο ησλ Παηξώλ κεηαμύ 1858-1989 ( θαηά Παπαδάηνπ-
Γηαλλνπνύινπ 1991).
Ζ ζχγρξνλε Πάηξα έηζη φπσο δηακνξθψζεθε ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο δηαθέξεη

ζεκαληηθά απφ ηελ παιαηά πφιε. Σν παξάδνμν είλαη φηη ζηα ρξφληα πνπ αθνινχζεζαλ, ε
αχμεζε ηνπ νηθηζηηθνχ πιέγκαηνο ζε θακία πεξίπησζε δελ είλαη αλάινγε κε ηελ
πιεζπζκηαθή αχμεζε, ε νπνία είλαη αηζζεηψο θαηψηεξε ηνπ ξπζκνχ ησλ επεθηάζεσλ.
Έηζη, ζήκεξα ε Πάηξα είλαη κηα αξθεηά ππθλνδνκεκέλε πφιε κε πνιχ πεξηνξηζκέλνπο
αδφκεηνπο ρψξνπο θαη ιηγνζηνχο ρψξνπο πξαζίλνπ.
- 26 -
2.6. Οηθνλνκηθή αλάπηπμε
Ζ θαίξηα γεσγξαθηθή ζέζε ηεο Πάηξαο θαη ην ιηκάλη ηεο αλέθαζελ απνηεινχζαλ
ηνπο ζεκέιηνπο ιίζνπο γηα ηελ νηθνλνκία ηεο. Μεηά ηελ απειεπζέξσζε απφ ηνπο
Σνχξθνπο, ην 1828, ην ιηκάλη ηεο Πάηξαο αμηνπνηήζεθε πεξηζζφηεξν θαη άλζεζε ην
εκπφξην κε θχξηα δξαζηεξηφηεηα ηελ εμαγσγή ζηαθίδαο, πνπ έθαλε ηελ πφιε πξψην
εμαγσγηθφ θέληξν απηνχ ηνπ πξντφληνο ζηελ Διιάδα. Απφ ην 1830 θαη έπεηηα, ζην
ιηκάλη ηεο Πάηξαο θαηαπιένπλ πινία απφ ρψξεο ηεο Δπξψπεο, ηεο Μεζνγείνπ αιιά θαη
ηεο Ακεξηθήο, νπφηε άξρηζε θαη ην κεηαλαζηεπηηθφ ξεχκα πξνο ην εμσηεξηθφ. Σν 1881
άξρηζε ε θαηαζθεπή ηνπ λένπ ιηκαληνχ. Σν πξψην εξγνζηάζην θαηαζθεπάζηεθε ην 1831
θαη ήηαλ κηα βηνκεραλία παξαγσγήο γιπθφδεο. Απφ ην 1860 θαη έπεηηα ππήξμε γξήγνξε
εθβηνκεράληζε ηεο πεξηνρήο, ε νπνία αλαθφπεθε θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ Β’ Παγθφζκηνπ
πνιέκνπ, αιιά ζπλερίζηεθε ακέζσο κεηά. Μέζα ζε δπν δεθαεηίεο κεηά ην ηέινο ηνπ Β’
Παγθφζκηνπ ε Πάηξα δηέζεηε κεγάιεο βηνκεραληθέο κνλάδεο: δπζνπνηία, ρπηήξηα
ζηδήξνπ, ραξηνπνηία, κεραλνπξγεία, θισζηήξηα βάκβαθνο, αιεπξνπνηία,
νηλνπλεπκαηνπνηία, μπινπξγηθή, θ.ά. Ζ εγθαηάζηαζε βηνκεραληθήο δψλεο καθξηά απφ ηα
φξηα ηεο πφιεο απνθφξηηζε ην θέληξν, φκσο απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ ’90 άξρηζε
λα παξαηεξείηαη παξαγσγηθή θάκςε.
΢ήκεξα, κε ηελ νινθιήξσζε δσηηθψλ γηα ηελ πεξηνρή έξγσλ, φπσο ε δεχμε Ρίνπ-
Αληηξξίνπ, ε πεξηκεηξηθή εζληθή νδφο, νη λέεο αθηνπιντθέο ζπλδέζεηο, ε πνιχρξνλε
πιένλ ιεηηνπξγία Παλεπηζηεκίνπ δίλνπλ λέα ψζεζε ζηελ εμειηθηηθή πνξεία ηεο Πάηξαο.
- 27 -
2.7. Κιίκα
Γηα ηελ πεξηγξαθή ηνπ θιίκαηνο ηεο πφιεο ηεο Πάηξαο ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηνηρεία
ηεο Δζληθήο Μεηεσξνινγηθήο Τπεξεζίαο (Δ.Μ.Τ.) πνπ θαιχπηνπλ κηα πεξίνδν 46
ρξφλσλ, απφ ην 1955 έσο ην 2001. Σα ζηνηρεία πξνέξρνληαη απφ ην Μεηεσξνινγηθφ
΢ηαζκφ ηεο Πάηξαο πνπ βξίζθεηαη εληφο ησλ νξίσλ ηεο πεξηνρήο πνπ εμεηάδνπκε, ζε
πςφκεηξν 1 κ., γεσγξαθηθφ πιάηνο 380 15’ θαη γεσγξαθηθφ κήθνο 210 44’.
2.7.1. Κιηκαηηθά ζηνηρεία
2.7.1.1.Θεξκνθξαζία αέξα (ζε νC)
Ζ εηήζηα πνξεία ηεο κέζεο κεληαίαο ζεξκνθξαζίαο ηνπ αέξα παξνπζηάδεη απιή
δηαθχκαλζε (΢ρήκα 4) κε ειάρηζηε κέζε ηηκή ηνλ Ηαλνπάξην 10 ºC θαη κέγηζηε ηνλ
Αχγνπζην 26,9 ºC (Πίλαθαο 1). Σν κέζν εηήζην ζεξκνκεηξηθφ εχξνο είλαη 16,9 ºC θαη ε
κέζε εηήζηα ζεξκνθξαζία είλαη 18 ºC.
Ζ εηήζηα πνξεία ηεο κέζεο κέγηζηεο θαη κέζεο ειάρηζηεο ζεξκνθξαζίαο είλαη
αλάινγε κε ηελ πνξεία ηεο κέζεο κεληαίαο ηηκήο ηεο ζεξκνθξαζίαο (΢ρήκα 4). Ζ κέζε
κέγηζηε ζεξκνθξαζία παξαηεξείηαη ηνλ Αχγνπζην θαη είλαη 31,1 oC, ελψ ε κέζε
ειάρηζηε ηνλ Ηαλνπάξην θαη είλαη 6,1 oC (Πίλαθαο 1).
Ζ απνιχησο κέγηζηε ζεξκνθξαζία ζεκεηψζεθε ην κήλα Ηνχιην θαη ήηαλ 41,3 ºC,
ελψ ε απνιχησο ειάρηζηε ζεκεηψζεθε ηνλ Ηαλνπάξην θαη ήηαλ -4,5 ºC. Φαηλφκελν
παγεηνχ παξαηεξείηαη ηελ πεξίνδν Ννεκβξίνπ – Μαξηίνπ (Πίλαθαο 1).
- 28 -
Πίλαθαο 1. Κύξηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ αέξα θαηά ηε

δηάξθεηα ηνπ έηνπο (πεξίνδνο 1955-2001)
Μζςθ Μζςθ Μζςθ Απόλυτα Απόλυτα
Μινασ
κερμοκραςία μζγιςτθ ελάχιςτθ μζγιςτθ ελάχιςτθ
Ιανουάριοσ 10,0 14,6 6,1 24,0 -4,5
Φεβρουάριοσ 10,6 15,0 6,3 25,3 -2,8
Μάρτιοσ 12,5 16,9 7,7 32,4 -2,1
Απρίλιοσ 15,7 19,8 10,2 32,2 0,2
Μάιοσ 20,2 24,3 14,0 35,0 5,8
Ιοφνιοσ 24,3 28,1 17,5 37,6 8,3
Ιοφλιοσ 26,5 30,3 19,5 41,3 11,5
Αφγουςτοσ 26,9 31,1 19,8 41,2 11,8
Σεπτζμβριοσ 23,6 28,3 17,3 38,2 8,4
Οκτϊβριοσ 19,1 24,3 13,9 36,4 3,0
Νοζμβριοσ 14,6 19,6 10,3 30,6 -1,0
Δεκζμβριοσ 11,4 16,0 7,6 25,4 -2,0
ΕΤΟΣ 18,0 22,4 12,5 41,3 - 4,5
32
30
28
26
Θερμοκρασία (0C)
24
22
20
18
16
14
12
10
8
6
4
ς
ς
ς
ος
ος
ος
ος
ος
ος
ος
ς
ιο
ιο
ιο
ιο
στ
ρι
τι
άι
ρι
ρι
άρ
βρ
ύν
ύλ
βρ
άρ
ρί
σά
μβ
μβ
οσ
Ιο
Ιο
σ
έμ
π
Μ
ρο
νο
τέ
οέ
ύγ
κτ
Α
εκ
π
Ν
Ια
εβ
Ο
Α
Γ
Σε
Φ
Μέση μέγιστη Μέση μηνιαία Μέση ελάσιστη

- 29 -
΢ρήκα 4. Μεηαβνιή ησλ ηηκώλ ηεο κέζεο κέγηζηεο, κεληαίαο θαη ειάρηζηεο
ζεξκνθξαζίαο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο γηα ηελ Πάηξα.
2.7.1.2 Βξνρόπησζε
Απφ ηε κειέηε ησλ ζηνηρείσλ πνπ αθνξνχλ ην χςνο ησλ θαηαθξεκληζκάησλ

πξνθχπηεη φηη ε πεξηνρή ηεο Πάηξαο παξνπζηάδεη κέζν εηήζην χςνο βξνρήο 606,6 mm. Ζ
θαηαλνκή ησλ βξνρνπηψζεσλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο παξνπζηάδεη κέγηζην ην κήλα
Ννέκβξην κε κέζε βξνρφπησζε 107,9 mm θαη ειάρηζηε βξνρφπησζε ηνλ Ηνχιην κε
4,2mm (Πίλαθαο 2, ΢ρήκα 5).
Πίλαθαο 2. Κιηκαηηθά δεδνκέλα ηνπ Μ.΢. Πάηξαο, ζρεηηθά κε ηε βξνρόπησζε

Μζςθ μθνιαία
Μζγιςτο φψοσ 24ϊρου Ημζρεσ
Μινασ βροχόπτωςθ
ςε mm βροχισ
(mm)
Ιανουάριοσ 81,7 57,0 11,4
Φεβρουάριοσ 74,6 56,5 10,4
Μάρτιοσ 57,6 48,7 9,7
Απρίλιοσ 44,9 36,6 8,3
Μάιοσ 26,6 47,4 5,3
Ιοφνιοσ 6,8 64,8 2,1
Ιοφλιοσ 4,2 32,6 0,9
Αφγουςτοσ 4,7 17,9 1,0
Σεπτζμβριοσ 25,9 49,6 3,6
Οκτϊβριοσ 65,9 60,4 7,6
Νοζμβριοσ 107,9 69,5 11,2
Δεκζμβριοσ 105,8 86,6 13,3
ΕΤΟΣ sum = 606,6 max = 86,6 sum = 84,8
Ο κέζνο εηήζηνο αξηζκφο εκεξψλ βξνρήο είλαη 84,8. Σν κεγαιχηεξν αξηζκφ

εκεξψλ βξνρήο παξνπζηάδεη ν Γεθέκβξηνο κε 13,3 εκέξεο, ελψ ηνλ ίδην κήλα
εκθαλίδεηαη θαη ην κέγηζην χςνο βξνρήο 24ψξνπ 86,6 mm (Πίλαθαο 2). Οη πην μεξνί
κήλεο ηνπ έηνπο είλαη ν Ηνχιηνο θαη ν Αχγνπζηνο (΢ρήκα 5).
- 30 -
14 110
13 100
12
90
Bροτόπτωση (mm)
11
80
Ημέρες βροτής
10
9 70
8 60
7
6 50
5 40
4 30
3
20
2
1 10
0 0
ος
ος
ος
ρο ος
Ιο ς
ύγ ιος
οέ ιος
ος
Ιο ς
ς
κτ ιος
έμ ς
ιο
ιο
ο
ο
στ
λι
ρι
εβ άρι
τι
άι
ρι
ύν
ύλ
βρ
βρ
ρ
άρ
ρί
σά
μβ
μβ
οσ
σ
ώ
π
Μ
νο
τέ
Α
εκ
π
Ν
Ια
Ο
Α
Γ
Σε
Φ
Ημέπερ Μέση μηνιαία

βποσήρ βποσόπτωση
(mm)
΢ρήκα 5. Δηήζηα δηαθύκαλζε ησλ βξνρνπηώζεσλ θαη ησλ εκεξώλ βξνρήο

ζηελ πόιε ηεο Πάηξαο.
Υαξαθηεξηζηηθφ ηεο πεξηνρήο κειέηεο είλαη φηη νη βξνρνπηψζεηο δελ θαηαλέκνληαη

νκνηφκνξθα θαζ’ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ βξνρνπηψζεσλ
παξαηεξείηαη θαηά ηε θζηλνπσξηλή θαη ρεηκεξηλή πεξίνδν, ελψ ε ζεξηλή πεξίνδνο
ραξαθηεξίδεηαη απφ κεγάιε έιιεηςε (Πίλαθαο 3., ΢ρήκα 6).
Πίλαθαο 3. Μέζε επνρηαθή βξνρόπησζε Φθινόπ ωπο

199,7mm Χειμώνα
Βξνρόπησζε 262,1mm
32,92%
Δπνρέο (ζε mm) % 43,21%
Υεηκψλα 262,1 43,21
Άλνημε 129,1 21,28
Καινθαίξη 15,7 2,59
Φζηλφπσξν 199,7 32,92
Καλοκαίπι
15,7mm
Έηνο 606,6 100 2,59%
Άνοιξη
129,1mm
21,28%
΢ρήκα 6. Δπνρηαθή θαηαλνκή ησλ
βξνρνπηώζεσλ.
- 31 -
2.7.1.3. ΢ρεηηθή πγξαζία αέξα
Ζ ζρεηηθή πγξαζία ηνπ αέξα ζηελ Πάηξα παξνπζηάδεη απιή δηαθχκαλζε θαηά ηε
δηάξθεηα ηνπ έηνπο κε πνξεία αληίζεηε απ’ απηή ηεο ζεξκνθξαζίαο (΢ρήκα 7). Ζ κέγηζηε
ηηκή ηεο ζεκεηψλεηαη ην Γεθέκβξην κε 71,2% (Πίλαθαο 4) θαη ζηε ζπλέρεηα ειαηηψλεηαη
θαζψο πξνρσξάκε απφ ην ρεηκψλα ζην θαινθαίξη ψζπνπ λα θηάζεη ηελ ειάρηζηε ηηκή
ηεο ηνλ Αχγνπζην κε 59,1%. Ζ κέζε εηήζηα ηηκή ηεο είλαη 65,6%.
Πίλαθαο 4. Μεληαίεο ηηκέο ηεο κέζεο ζρεηηθήο πγξαζίαο ηνπ αέξα (%) ζηελ πόιε
ηεο Πάηξαο
Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ Ζτοσ
69,2 67,5 67,1 66,5 64,5 61,8 59,7 59,1 63,0 66,8 70,9 71,2 65,6
73
72
Μέση Στετική Υγρασία (%)
71
70
69
68
67
66
65
64
63
62
61
60
59
ος
ος
ος
ος
ος
ς
ος
ος
ος
ς
ς
ιο
ιο
ιο
ιο
ρι
ρι
άι
στ
λι
τι
ρι
ρι
ύν
ύλ
βρ
βρ
άρ
ρί
σά
σά
μβ
μβ
οσ
Ιο
Ιο
έμ
ώ
π
Μ
νο
ρο
οέ
τέ
ύγ
κτ
Α
εκ
π
Ν
Ια
εβ
Ο
Α
Γ
Σε
Φ
΢ρήκα 7. Δηήζηα δηαθύκαλζε ηεο κέζεο ζρεηηθήο πγξαζίαο ζηελ πόιε ηεο Πάηξαο.
- 32 -
2.7.1.4. Νέθσζε
Καηά ηνπο κήλεο Ηνχλην έσο θαη ΢επηέκβξην ε κεληαία λέθσζε βξίζθεηαη ζηα πην
ρακειά ηεο επίπεδα, κε ειάρηζηε ηηκή 0,9/8 ηνλ κήλα Ηνχιην. Απφ ηνλ Οθηψβξην ε
λέθσζε απμάλεη, ψζπνπ θνξπθψλεηαη ην Γεθέκβξην κε ηηκή 4,4/8. Απφ ην Γεθέκβξε θαη
έπεηηα αξρίδεη ζηαδηαθά λα κεηψλεηαη. Ζ κεγαιχηεξε πηψζε ζεκεηψλεηαη θαζψο πεξλάκε
απφ ηνλ Μάην ζηνλ Ηνχλην, νπφηε θαη ε κέζε κεληαία ηηκή λέθσζεο κεηψλεηαη θαηά 1,2/8
(Πίλαθαο 5).
Πίλαθαο 5. Μέζε κεληαία λέθσζε ζηελ πόιε ηεο Πάηξαο θαη θαηαλνκή ησλ
εκεξώλ θάζε κήλα αλάινγα κε ηελ ηηκή λέθσζεο
Ημζρεσ νζφωςθσ με τιμι
Μζςθ μθνιαία (ςε όγδοα)
ΜΗΝΑΣ νζφωςθ 0-1,5/8 1,6-6,4/8 6,5-8,0/8
(ςε όγδοα) Αίκριεσ Νεφοςκεπείσ
θμζρεσ θμζρεσ
Ιανουάριοσ 4,2 8,0 14,4 8,6
Φεβρουάριοσ 4,3 6,0 14,9 7,4
Μάρτιοσ 4,0 7,1 16,8 7,1
Απρίλιοσ 3,8 8,0 17,0 5,0
Μάιοσ 3,0 10,6 18,0 2,4
Ιοφνιοσ 1,8 17,4 12,1 0,5
Ιοφλιοσ 0,9 25,2 5,7 0,2
Αφγουςτοσ 1,0 24,5 6,4 0,1
Σεπτζμβριοσ 1,9 17,6 11,3 1,1
Οκτϊβριοσ 3,0 11,6 15,4 4,0
Νοζμβριοσ 4,0 7,6 15,4 7,0
Δεκζμβριοσ 4,4 6,4 15,4 9,2
ΕΤΟΣ 3,03 150 162,8 52,6
% 41,05 % 44,55 % 14,40 %
- 33 -
΢ηελ πεξηνρή κειέηεο ην εηήζην πνζνζηφ ησλ αίζξησλ εκεξψλ είλαη 41,05 % (150
εκέξεο), ελψ ησλ λεθνζθεπψλ είλαη 14,40 % (52,6 εκέξεο) (Πίλαθαο 5). Ο κεγαιχηεξνο
αξηζκφο αίζξησλ εκεξψλ εκθαλίδεηαη ηνλ Ηνχιην ( 25,2 εκέξεο) θαη λεθνζθεπψλ ην
Γεθέκβξην (9,2 εκέξεο) (΢ρήκα 8).
28
26
24
22
20
18
Μέσος αριθμός ημερών
16
14
12
10
0
μβ ς
Μ ος
ος
Ιο ς
οσ ς
ος
Ιο ς
οέ ιος
ος
ρο ος
ς
κτ ιος
ο
ιο
ο
ο
ιο
στ
λι
ρι
Α ύλι
άι
Γ βρι
εβ άρι
τι
ύν
βρ
βρ
ρ
άρ
ρί
σά
μ
ώ
σ
έμ
π
νο
τέ
ύγ
Α
εκ
π
Ν
Ια
Ο
Σε
Φ
Αίθπιερ ημέπερ Νευοσκεπείρ ημέπερ
΢ρήκα 8. Δηήζηα θαηαλνκή αίζξησλ θαη λεθνζθεπώλ εκεξώλ ζηελ πόιε

ηεο Πάηξαο.
- 34 -
2.7.1.5. Γξόζνο, ρηόλη, ραιάδη, παγεηόο, νκίριε, άλεκνη
Φαηλφκελα ρηνληνχ θαη νκίριεο είλαη ζπάληα ζηελ πφιε ηεο Πάηξαο. Υαιάδη
ζεκεηψλεηαη φιν ην ρξφλν, εθηφο ησλ θαινθαηξηλψλ κελψλ, θαη πεξηζζφηεξν ηνλ
Ηαλνπάξην (0,5 εκέξεο ραιαδηνχ). Παγεηφο παξαηεξείηαη απφ ην Ννέκβξην έσο θαη ην
Μάξηην κε κέζν αξηζκφ εκεξψλ 3,8 εηεζίσο. Οη εκέξεο δξφζνπ είλαη αξθεηέο θαζ’ φιε
ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο, κε κέζν αξηζκφ εκεξψλ 95,9 εηεζίσο (Πίλαθαο 6).
Πίλαθαο 6. Μέζνο αξηζκόο εκεξώλ αλά κήλα πνπ ζεκεηώζεθε δξόζνο, ρηόλη, ραιάδη,
παγεηόο, νκίριε θαη επηθξαηνύζα δηεύζπλζε θαη ηαρύηεηα αλέκνπ θαηά ηε
δηάξθεηα ηνπ έηνπο
Ημζρεσ Άνεμοι
ταχφτθτα
Δ/ΝΣΗ
Μινασ δρόςου χιονιοφ χαλαηιοφ παγετοφ ομίχλθσ >6BF >8BF
θμζρεσ
Ι 5,4 0,1 0,5 1,6 0,0 ΒΑ 1,0 0,0
Φ 6,4 0,0 0,3 0,9 0,0 ΒΑ 0,8 0,1
Μ 8,7 0,0 0,2 0,3 0,1 ΒΑ 0,7 0,0
Α 8,0 0,0 0,2 0,0 0,1 ΝΔ 0,7 0,0
Μ 9,1 0,0 0,1 0,0 0,0 ΝΔ 0,3 0,0
Ι 9,0 0,0 0,0 0,0 0,0 ΝΔ 0,4 0,0
Ι 7,8 0,0 0,0 0,0 0,0 ΝΔ 0,4 0,0
Α 8,8 0,0 0,0 0,0 0,0 ΝΔ 0,5 0,0
Σ 9,5 0,0 0,1 0,0 0,0 ΝΔ 0,5 0,0
Ο 9,7 0,0 0,1 0,0 0,0 ΒΑ 0,3 0,0
Ν 7,1 0,0 0,1 0,2 0,0 ΒΑ 0,6 0,1
Δ 6,4 0,1 0,2 0,8 0,0 ΒΑ 0,7 0,0
ΕΤΟΣ 95,9 0,2 1,8 3,8 0,2 6,9 0,2
Απφ Απξίιην κέρξη ΢επηέκβξην ζηελ Πάηξα επηθξαηνχλ λνηηνδπηηθνί άλεκνη, ελψ
απφ Οθηψβξην κέρξη Μάξηην επηθξαηέζηεξνη είλαη νη βνξεηναλαηνιηθνί. Ζ έληαζε ησλ
αλέκσλ ζπαλίσο μεπεξλάεη ηα 8 BF (Πίλαθαο 6).
- 35 -
2.7.2. Βηνθιηκαηηθά ζηνηρεία
Γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ βηνθιίκαηνο ηεο Πάηξαο εθαξκφζηεθαλ νη αθφινπζεο

δχν κέζνδνη:
1. Ζ κέζνδνο δηάθξηζεο ησλ βηνθιηκαηηθψλ νξφθσλ ηνπ κεζνγεηαθνχ βηνθιίκαηνο κε
βάζε ην βξνρνζεξκηθφ δείθηε (Q2) ηνπ Emberger (Emberger 1945) θαη ην θιηκαηηθφ
δηάγξακκα Emberger-Sauvage (Sauvage 1961).
Απνηειεί κέζνδν θαζνξηζκνχ ησλ βηνθιηκαηηθψλ νξφθσλ (ή δσλψλ) ηνπ
κεζνγεηαθνχ θιίκαηνο ζχκθσλα κε ηε κεηαβνιή ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ηεο
βξνρφπησζεο. Απηφ γίλεηαη κε βάζε: α) ην βξνρνζεξκηθφ δείθηε (Q2) ηνπ Emberger θαη
β) ην θιηκαηηθφ δηάγξακκα ηνπ Emberger – Sauvage. ΢ηεξίδεηαη ζηελ αξρή φηη ε θαζ’
χςνο δηαδνρή ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ηεο βξνρφπησζεο εθθξάδεηαη κε ηελ θαζ’ χςνο
δηαδνρή ηεο βιάζηεζεο.
Γηα ηελ πεξηνρή ηεο Μεζνγείνπ, ν Emberger δηαθξίλεη 7 βηνθιηκαηηθνχο νξφθνπο
(βηνθιίκαηα) πνπ είλαη νη εμήο:
1. Μεζνγεηαθφ πνιχ μεξφ (εξεκηθφ) θιίκα – ζαραξηλφ,
2. Μεζνγεηαθφ μεξφ θιίκα,
3. Μεζνγεηαθφ εκίμεξν θιίκα,
4. Μεζνγεηαθφ χθπγξν θιίκα,
5. Μεζνγεηαθφ πγξφ θιίκα,
6. Μεζνγεηαθφ ππέξπγξν θιίκα,
7. Μεζνγεηαθφ θιίκα πςειψλ νξέσλ,
Σα επηκέξνπο απηά βηνθιίκαηα ππνδηαηξνχληαη ζε 4 ππσξφθνπο κε βάζε ηε κέζε
ηηκή ησλ ειαρίζησλ ζεξκνθξαζηψλ ηνπ ςπρξφηεξνπ κήλα (m oC), σο εμήο:
1. m > 7 oC ρεηκψλαο ζεξκφο, ρσξίο παγεηνχο
2. 3 oC < m < 7 oC ρεηκψλαο ήπηνο, παγεηνί ζπάληνη
3. 0 oC < m < 3 oC ρεηκψλαο ςπρξφο, παγεηνί ζπρλνί
o
4. m < 0 C ρεηκψλαο δξηκχο, παγεηνί ζπρλνί, δηαξθείαο
Ο βξνρνζεξκηθφο ή νκβξνζεξκηθφο δείθηεο (Q2) ηνπ Emberger (1945), δίδεηαη απφ

ηε ζρέζε:
1000* P
Q2
M m
( ) * (M m)
2
- 36 -
φπνπ:
P: εηήζην χςνο βξνρήο ζε mm,
M: κέζνο φξνο ησλ κέγηζησλ ζεξκνθξαζηψλ ηνπ ζεξκφηεξνπ κήλα ζε απφιπηνπο
βαζκνχο Kelvin (T = t oC +273,2),
m: κέζνο φξνο ησλ ειάρηζησλ ζεξκνθξαζηψλ ηνπ ςπρξφηεξνπ κήλα ζε απφιπηνπο
βαζκνχο Kelvin.
Σημείωση:
 ην (M – m) δείρλεη ην εχξνο ηεο επεηξσηηθφηεηαο ηνπ θιίκαηνο θαη
M m
 ην απνηειεί ηε βηνινγηθή κέζε ζεξκνθξαζία, γηαηί νη αθξαίεο
2
ζεξκνθξαζίεο επεξεάδνπλ ηε βιάζηεζε.
Όζν κηθξφηεξνο είλαη ν βξνρνζεξκηθφο δείθηεο (Q2), ηφζν μεξφηεξν είλαη ην θιίκα κηαο
πεξηνρήο.
Γηα ην Μεηεσξνινγηθφ ΢ηαζκφ ηεο Πάηξαο (βι. Πίλαθαο 1 & 2) ηα αληίζηνηρα
ζηνηρεία είλαη:
Ετιςιο φψοσ βροχισ
M m
(P) ςε mm
304,3 279,3
606,6 ( = 31,1oC + 273,2) ( = 6,1oC + 273,2)
Οπφηε,
1000 P 1000* 606,6
Q2 Q2 Q2 = 83,15
M m 291,8 * 25
( ) (M m)
2
Απφ ηελ ηηκή ηνπ βξνρνζεξκηθνχ δείθηε θαη ηνπνζεηψληαο ηηο ζπληεηαγκέλεο
Q2=83,15 θαη m = 6,1 0C ζην θιηκαηηθφ δηάγξακκα Emberger-Sauvage (Sauvage 1961),
πξνθχπηεη φηη η πεπιοσή ηηρ Πάηπαρ ανήκει ζηον ύθςγπο βιοκλιμαηικό όποθο με ήπιο
σειμώνα (΢ρήκα 9).
- 37 -
΢ρήκα 9. Κιηκαηηθό δηάγξακκα Emberger-Sauvage.
2. Μέζνδνο δηάθξηζεο ησλ ραξαθηήξσλ ηνπ κεζνγεηαθνχ βηνθιίκαηνο κε βάζε ην

νκβξνζεξκηθφ δηάγξακκα θαη ηνλ μεξνζεξκηθφ δείθηε (Υ).
Ζ κέζνδνο απηή ιακβάλεη ππ’ φςηλ ηε δηάξθεηα θαη ηελ έληαζε ηεο μεξνζεξκηθήο
πεξηφδνπ, ε νπνία επεξεάδεη ηε βιάζηεζε κηαο πεξηνρήο θαη καο ιέεη ζε πνηφλ ηχπν
βηνθιίκαηνο αλήθεη ε πεξηνρή απηή. Απηφ γίλεηαη κε βάζε: α) ην νκβξνζεξκηθφ
δηάγξακκα (Walter 1970) θαη β) ηνλ μεξνζεξκηθφ δείθηε (Υ).
Με βάζε ηα ζηνηρεία ηεο κέζεο ζεξκνθξαζίαο θαη ηεο κέζεο βξνρφπησζεο ηνπ
Μεηεσξνινγηθνχ ΢ηαζκνχ Πάηξαο ( Πίλαθαο 1 & 2), έγηλε ην νκβξνζεξκηθφ δηάγξακκα
(΢ρήκα 10). ΢ην δηάγξακκα απηφ, ε επηθάλεηα πνπ πεξηθιείεηαη κεηαμχ ησλ ζεκείσλ
- 38 -
ηνκήο ησλ δπν θακππιψλ κέζεο ζεξκνθξαζίαο θαη κέζεο βξνρφπησζεο, φηαλ πξνβιεζεί
ζηνλ άμνλα ησλ κελψλ (άμνλαο ρρ’) καο δείρλεη ηε δηάξθεηα ηεο μεξνζεξκηθήο πεξηφδνπ.
΢ρήκα 10. Οκβξνζεξκηθό δηάγξακκα (θαηά Walter 1970).
Έηζη, πξνθχπηεη φηη ε μεξνζεξκηθή πεξίνδνο γηα ηελ πεξηνρή ηεο Πάηξαο δηαξθεί
πεξίπνπ από 1 Μαΐνπ έσο 28 ΢επηεκβξίνπ, δειαδή ζρεδόλ 5 κήλεο. Κάζε έλαο απφ
απηνχο ηνπο κήλεο ραξαθηεξίδεηαη μεξόο. Έρνπκε, ινηπφλ, κηα κεγάιε ζρεηηθά μεξή
πεξίνδν πέληε κελψλ θαη ειάρηζηεο, άληζα θαηαλεκεκέλεο, βξνρνπηψζεηο.
Γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ βηνθιίκαηνο ηεο πεξηνρήο καο, ππνινγίζηεθε ν
μεξνζεξκηθόο δείθηε (Υ), ν νπνίνο ηζνχηαη κε ην άζξνηζκα ησλ μεξνζεξκηθψλ δεηθηψλ
( Xm ) ησλ μεξψλ κελψλ θαη δίλεη ηνλ αξηζκφ ησλ «βηνινγηθά» μεξψλ εκεξψλ θαηά ηε
δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ απηήο. Ο ππνινγηζκφο ηνπ μεξνζεξκηθνχ δείθηε θάζε κήλα
γίλεηαη κε ηνλ ηχπν:
- 39 -
jr, b
Υm = [ jm – (jp + ) ] ∙ fh
2
φπνπ:
jm : ν ζπλνιηθφο αξηζκφο εκεξψλ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ μεξνζεξκηθνχ κήλα (30 ή 31),
jp : εκέξεο βξνρήο ηνπ κήλα,
jr,b : εκέξεο δξφζνπ ή νκίριεο ηνπ κήλα. Μηα εκέξα δξφζνπ ή νκίριεο ζεσξείηαη σο κηζή
εκέξα βξνρήο,
fh : ζπληειεζηήο ζρεηηθήο πγξαζίαο (Ζ%) πνπ νξίδεηαη αλάινγα κε ηε ζρεηηθή πγξαζία
(Ζ). Όηαλ: 40% < Ζ < 60% ηφηε fh = 0,9
60% < Ζ < 80% ηφηε fh = 0,8
80% < Ζ < 90% ηφηε fh = 0,7
90% < Ζ < 100% ηφηε fh = 0,6
Γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ μεξνζεξκηθνχ δείθηε ηεο Πάηξαο απαηηνχληαη ηα

παξαθάησ θιηκαηηθά δεδνκέλα, πνπ αθνξνχλ ηελ μεξνζεξκηθή πεξίνδν 1/5 εσο 28/9:
Ημζρεσ
Μινασ Ημζρεσ fh
βροχισ δρόςου
Μάιοσ 31 5,3 9,1 0,8
Ιοφνιοσ 30 2,1 9,0 0,8
Ιοφλιοσ 31 0,9 7,8 0,8
Αφγουςτοσ 31 1,0 8,8 0,8
Σεπτέμβριοσ 28 3,36 8,87 0,8
Με βάζε ηα παξαπάλσ ππνινγίζηεθε ν μεξνζεξκηθφο δείθηεο θάζε κήλα σο εμήο:

9,1
ΥΜΑΨΟΤ = [31 – (5,3 + )]∙0,8 = 16,92
2
9
ΥΗΟΤΝΗΟΤ = [30 – (2,1 + )]∙0,8 = 18,72
2
7,8
ΥΗΟΤΛΗΟΤ = [31 – (0,9 + )]∙0,8 = 20,96
2
8,8
ΥΑΤΓΟΤ΢ΣΟΤ = [31 – (1 + )]∙0,8 = 20,48
2
8,87
Υ΢ΔΠΣΔΜΒΡΗΟΤ = [28– (3,36 + )]∙0,8 = 16,16
2
Οπφηε, ν μεξνζεξκηθόο δείθηεο ηζνύηαη κε: Υ = Xm Υ = 93,24
- 40 -
Αλάινγα κε ηελ ηηκή πνπ παίξλεη ν μεξνζεξκηθφο δείθηεο (Υ), ην κεζνγεηαθφ

θιίκα δηαθξίλεηαη ζηνπο εμήο ραξαθηήξεο (ραξαθηεξηζκνί κεζνγεηαθνχ θιίκαηνο απφ
UNESCO-FAO):
α) μεξν-ζεξκν-κεζνγεηαθφ, φηαλ 150<Υ<200
β) ζεξκν-κεζνγεηαθφ
- έληνλν κε κεγάιε μεξή πεξίνδν, φηαλ 125<Υ<150
- αζζελέο κε κηθξή μεξή πεξίνδν, φηαλ 100<Υ<125
γ) κέζν-κεζνγεηαθφ
- έληνλν κε κεγάιε μεξή πεξίνδν, φηαλ 75<Υ<100
- αζζελέο κε κηθξή μεξή πεξίνδν, φηαλ 40<Υ<75
δ) ππν-κεζνγεηαθφ, φηαλ 0<Υ<40.
Όηαλ Υ=0, ην θιίκα δελ αλήθεη ζηα κεζνγεηαθά βηνθιίκαηα θαη ραξαθηεξίδεηαη σο
αμεξηθφ.
Δπνκέλσο, αλ δερηνχκε φηη ε μεξή πεξίνδνο γηα ηελ πεξηνρή ηνπ Μ.΢. ηεο
Πάηξαο δηαξθεί απφ 1/5 έσο 28/9, ν ηχπνο βηνθιίκαηνο ραξαθηεξίδεηαη σο ένηονορ μεζο-
μεζογειακόρ με μεγάλη ξηπή πεπίοδο .
- 41 -
3. ΤΛΗΚΑ ΚΑΗ ΜΔΘΟΓΟΗ
3.1. Γηαίξεζε ηνπ αζηηθνύ θαη πξναζηηαθνύ πεξηβάιινληνο ηεο

πόιεο ησλ Παηξώλ
Ζ πεξηνρή κειέηεο παξνπζηάδεη ζρεηηθή αλνκνηνκνξθία σο πξνο ηελ θαηαλνκή

ηνπ βηνηφπνπ (ηνίρνη) πνπ κειεηάηαη, θπξίσο, ιφγσ δηαθνξψλ ζηελ ππθλφηεηα δφκεζεο
θαη ην βαζκφ θάιπςεο ηνπ εδάθνπο, ζην αλάγιπθν θαη ζηηο αβηνηηθέο θαη βηνηηθέο
ζπλζήθεο. Γηα ηε ζπζηεκαηνπνίεζε ηεο έξεπλαο ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο, ε
πφιε ρσξίζηεθε ζε 3 πεξηνρέο: α) ηελ παξαζαιάζζηα (Π1), β) ην θέληξν (Π2) θαη γ) ηελ
πξναζηηαθή (Π3) (΢ρήκα 11).
Ζ παξαζαιάζζηα πεξηνρή πεξηιακβάλεη παξαζαιάζζηνπο νηθηζκνχο ηνπ Γήκνπ
Ρίνπ θαη Παξαιίαο. Ζ πεξηνρή απηή ραξαθηεξίδεηαη απφ αξαηνθαηνίθεζε, ρακεινχο
ζπληειεζηέο δφκεζεο, λέα ζε ειηθία θηήξηα θαηνηθίαο ή ςπραγσγίαο θαη δηαζθέδαζεο,
ελψ ζηελ πεξηνρή απηή αλήθεη θαη ν αξραηνινγηθφο ρψξνο ηνπ Κάζηξνπ ηνπ Ρίνπ, 10 km
βνξεηναλαηνιηθά ηνπ Κέληξνπ. Πέηξηλνη ηνίρνη ζηελ πεξηνρή ήηαλ δπζεχξεηνη κε
εμαίξεζε, βέβαηα, ηνπο ηνίρνπο ηνπ Κάζηξνπ απφ φπνπ έγηλε θαη ην κεγαιχηεξν κέξνο
ηεο δεηγκαηνιεςίαο.
Σν θέληξν πεξηιακβάλεη ηελ άλσ (παιηά) θαη θάησ (λέα) πφιε, θαζψο θαη ηηο πην
πξφζθαηεο πξνεθηάζεηο ηεο πφιεο απφ ην 1971 κέρξη ζήκεξα (βι. ΢ρήκα 3, Κεθ. 2.5.) .
Ζ Άλσ (Παιηά) Πάηξα είλαη θηηζκέλε γχξσ απφ ην ιφθν ηνπ Κάζηξνπ ηεο Πάηξαο θαη
έρεη κέζν χςνο 53m. Έρεη θηήξηα, σο επί ην πιείζηνλ, δηαηεξεηέα, δηαζέηεη θάπνηνπο
παιηνχο πέηξηλνπο καληξφηνηρνπο ζπηηηψλ ή εθθιεζηψλ, κεγάιε πνηθηιία ρισξίδαο
ηνίρσλ ζηα ηείρε ηνπ Κάζηξνπ θαη ιηγφηεξε (ιφγσ εξγαζηψλ ζπληήξεζεο) ζηνπο ηνίρνπο
ηνπ Αξραίνπ Χδείνπ πνπ βξίζθεηαη θαη απηφ εδψ. Ζ θάησ (λέα) πφιε απνηειεί ηνλ
εκπνξηθφ θαη δηνηθεηηθφ ππξήλα ηεο Πάηξαο θαη είλαη ρηηζκέλε ζε πεδηάδα, πνπ ζηελεχεη
ζην βφξεην κέξνο, ελψ πξνο ην λφην απιψλεηαη θαη θιείλεη ειαθξά ζηε ζάιαζζα.
Υαξαθηεξίδεηαη απφ πνιχ πςειφ βαζκφ θάιπςεο εδάθνπο, πνιπψξνθα θηήξηα, ππθλή
δφκεζε θαη ηζηκεληνπνίεζε, ειάρηζηνπο ρψξνπο πξαζίλνπ θαη πέηξηλνπο ηνίρνπο, θπξίσο
απφ επξήκαηα ηεο παιηάο ξσκατθήο πφιεο (π.ρ. ηκήκα ηνπ Ρσκατθνχ ΢ηαδίνπ ζηελ νδφ
Ζθαίζηνπ), ή ζε κάληξεο ζπηηηψλ, ζρνιείσλ, γεπέδσλ (΢ηάδην Παλαρατθήο), εξεηπίσλ,
εθθιεζηψλ, λεθξνηαθείσλ, θ.ιπ. ΢ην ηκήκα ησλ λεφηεξσλ επεθηάζεσλ, απφ ην 1971 θαη
κεηά, επηθξαηεί πην αξαηή δφκεζε θαη θηήξηα, θπξίσο, θαηνηθηψλ κε ιηγφηεξνπο νξφθνπο.
- 42 -
Ζ πεξηνρή ηνπ θέληξνπ, σο ε πην ππθλνδνκεκέλε απφ ηηο ηξεηο, δηαζέηεη θαη ηνλ
κεγαιχηεξν αξηζκφ ηνίρσλ.
Σέινο, ε πξναζηηαθή πεξηνρή πεξηιακβάλεη νηθηζκνχο πάλσ απφ ην χςνο ηεο
εζληθήο νδνχ, ζηνπο βφξεηνπο-βνξεηνδπηηθνχο ιφθνπο πνπ εθηείλνληαη ζηνπο πξφπνδεο
ηνπ φξνπο Παλαρατθνχ. Οη νηθηζκνί απηνί είλαη νη εμήο: Μηληηιφγιη, Κξήλε, πεξηνρή
Αράηα Κιάνπο, Άλσ ΢πραηλά, Πξνάζηην, Ξεξφθακπνο (πεξηνρή Παλεπηζηεκίνπ), Κάησ
Καζηξίηζη. ΢ηελ πεξηνρή απηή ην αλάγιπθν είλαη έληνλν κε κεγάιεο θιίζεηο εδάθνπο.
Υαξαθηεξίδεηαη απφ πξφζθαηε θαη γεληθά αξαηή νηθνδνκηθή δξαζηεξηφηεηα ζε αλνδηθή,
φκσο, πνξεία γηα πξψηε ή δεχηεξε θαηνηθία, ζε ζπλδπαζκφ κε ππξήλεο παιηψλ
νηθηζκψλ. Παξνπζηάδεη θπζηθή βιάζηεζε θαη θάπνηεο γεσξγηθέο θαιιηέξγεηεο, νη νπνίεο
αξρίδνπλ λα θζίλνπλ. Δληνπίζηεθαλ πέηξηλα γεθχξηα θαη κάληξεο παιηψλ ζπηηηψλ θαη
δξφκσλ.
3.2. ΢πιινγή, θαηαγξαθή θαη επεμεξγαζία ηεο ρισξίδαο
Ζ ζπιινγή ησλ θπηηθψλ δεηγκάησλ ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο
πξαγκαηνπνηήζεθε θαηά ηνπο κήλεο Απξίιην-Μάην 2007 θαη ΢επηέκβξην-Οθηψβξην ηνπ
ίδηνπ έηνπο. Έγηλαλ δεηγκαηνιεςίεο απφ 37 πέηξηλνπο ηνίρνπο ηεο πφιεο θαη απφ ηηο ηξεηο
πεξηνρέο πνπ πξναλαθέξζεθαλ. Όπσο θαίλεηαη θαη ζηελ πεξηγξαθή ησλ 3 πεξηνρψλ (§
3.1.), ην θέληξν δηαζέηεη ην κεγαιχηεξν αξηζκφ ηνίρσλ, θαζψο είλαη ε πην
ππθλνδνκεκέλε πεξηνρή απφ ηηο ηξεηο, ελψ ε πξναζηηαθή πεξηνρή είλαη πην
αξαηνθαηνηθεκέλε θαη είλαη ινγηθφ λα δηαζέηεη ιηγφηεξνπο ηνίρνπο. Σέινο, ε
παξαζαιάζζηα πεξηνρή έρεη ηνπο ιηγφηεξνπο ηνίρνπο απφ φιεο, νη νπνίνη ζην κεγαιχηεξν
κέξνο ηνπο είλαη ηνίρνη ηνπ αξραηνινγηθνχ ρψξνπ ηνπ Φξνχξηνπ ηνπ Ρίνπ. ΢πλεπψο, ν
ηχπνο βηνηφπνπ πνπ κειεηήζεθε (νη ηνίρνη) είλαη κεγαιχηεξνο ζην θέληξν, κηθξφηεξνο
ζηελ πξναζηηαθή, θαη αθφκα πην κηθξφο ζηελ παξαζαιάζζηα πεξηνρή.
Σα πξναλαθεξζέληα επεξέαζαλ ηε δεηγκαηνιεςία, θαηά ηελ παξνχζα κειέηε,
φζνλ αθνξά ζηνλ αξηζκφ ησλ δεηγκαηνιεπηηθψλ επηθαλεηψλ αλά πεξηνρή. Έηζη, ην
θέληξν (Π2) πεξηιακβάλεη ην 62,2% ησλ δεηγκαηνιεπηηθψλ επηθαλεηψλ (23 ηνίρνπο), ε
πξναζηηαθή πεξηνρή (Π3) ην 24,3% ησλ δεηγκαηνιεπηηθψλ επηθαλεηψλ (9 ηνίρνπο) θαη ε
παξαζαιάζζηα πεξηνρή (Π1) ην 13,5 % (5 ηνίρνπο).
Οη δεηγκαηνιεςίεο έγηλαλ απφ ηε βάζε ηνπ θάζε ηνίρνπ κέρξη 1,70κ χςνο ην
αλψηεξν. Χο δεηγκαηνιεπηηθή κνλάδα θαζνξίζηεθε επηθάλεηα ηνίρνπ πεξίπνπ 4m2,
- 43 -
θαζψο κηα ηέηνηα απνηειεί ηελ ειάρηζηε δπλαηή επηθάλεηα, ε νπνία κπνξεί λα ζεσξεζεί
αληηπξνζσπεπηηθή ηεο θάζε θπηνθνηλφηεηαο πνπ κειεηάηαη, έηζη ψζηε λα πεξηέρεη φια ηα
είδε απηήο, θαη κάιηζηα ζε πνζνζηφ θάιπςεο αλάινγν κε απηφ ηεο ζπλνιηθήο
επηθάλεηαο ηνπ ηνίρνπ. Τπφ απηήλ ηελ παξαδνρή είλαη δπλαηφλ ε έλλνηα ηεο
δεηγκαηνιεπηηθήο κνλάδαο λα ηαπηίδεηαη κε θάζε ηνίρν θαη κε ηελ άπνςε απηή ζα
ρξεζηκνπνηείηαη πιένλ ζηελ παξνχζα εξγαζία. ΢ε θάζε δεηγκαηνιεπηηθή επηθάλεηα
θαηαγξάθεθαλ φια ηα είδε θαη ππνείδε (taxa) πνπ βξέζεθαλ, έγηλε θαηακέηξεζε ησλ
αηφκσλ ηνπ θάζε taxon θαη ζεκεηψζεθε ε ζέζε ζηελ νπνία εληνπηζηεθε ην θάζε taxon
πάλσ ζηνλ ηνίρν. ΢εκεηψζεθε, επίζεο, ε έθζεζε ηνπ θάζε ηνίρνπ (ζηήιε 1, Παξάξηεκα
Γ’) θαη ε αθξηβήο δηεχζπλζε ηεο ζέζεο θάζε δεηγκαηνιεςίαο, ψζηε λα είλαη δπλαηφο ν
γεσγξαθηθφο θαζνξηζκφο ηεο εμάπισζεο ησλ εηδψλ κέζα ζηελ πεξηνρή έξεπλαο, αιιά
θαη ε επεμεξγαζία ησλ ζηνηρείσλ κε βάζε ηε δηαίξεζε ηεο πεξηνρήο κειέηεο.
Σα θπηηθά δείγκαηα πνπ ζπιιέρζεθαλ έρνπλ θαηαηεζεί ζην Βνηαληθφ Μνπζείν ηνπ
Σκήκαηνο Βηνινγίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ (UPA). Οη πξνζδηνξηζκνί ησλ θπηηθψλ
δεηγκάησλ κέρξη ην επίπεδν ηνπ ππνείδνπο έγηλαλ ζην Δξγαζηήξην Βνηαληθήο θαη ζην
Βνηαληθφ Μνπζείν ηνπ Σκήκαηνο Βηνινγίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ. Γηα ην ζθνπφ
απηφ ρξεζηκνπνηήζεθαλ θπξίσο ηα ζπγγξάκκαηα ησλ Tutin et al. (1964 - 1980, 1993),
Davis (1965 - 1985), Pignatti (1982) θαη Strid & Tan (1997, 2002).
Ζ νλνκαηνινγία ησλ θπηηθψλ taxa έγηλε ζχκθσλα κε ηε Flora Hellenica (Strid &
Tan 1997, 2002) θαη Med-Checklist (Greuter et al. 1984 - 1989) θαη γηα ηα taxa πνπ δελ
θαιχπηνληαη απφ ηα ζπγγξάκκαηα απηά, ζχκθσλα κε ηε Flora Europaea ( Tutin et al.
1964 -1980, 1993).
Ύζηεξα απφ ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ taxa ηεο πεξηνρήο έξεπλαο, θαηαξηίζηεθε ν
ρισξηδηθφο θαηάινγνο (θεθ 4.1.1) πνπ απνηέιεζε ηε βάζε γηα ηε ρισξηδηθή αλάιπζε
πνπ αθνινχζεζε.
Γηα ηε δηάθξηζε ησλ βιαζηεηηθψλ κνξθψλ (βηνινγηθή αλάιπζε) αθνινπζήζεθε ην
ζχζηεκα ηνπ Raunkiaer (1934) θαη ησλ Ellenberg & Müller-Dombois (1967), ελψ γηα
ηνπο ρσξνινγηθνχο ηχπνπο (ρσξνινγηθή αλάιπζε) ρξεζηκνπνηήζεθε ε θαηάηαμε ηνπ
Pignatti (1982) ζε ζπλδπαζκφ κε εθείλε ηνπ Davis (1965-1985).
Σέινο, γηα ηε ζχγθξηζε ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ κεηαμχ ηνπ θέληξνπ, ηεο
παξαζαιάζζηαο θαη ηεο πξναζηηαθήο πεξηνρήο ηεο πφιεο ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη εμεο
παξάκεηξνη: νη ζπληειεζηέο πνηνηηθήο νκνηφηεηαο ηνπ Sørensen θαη ηνπ Jaccard, ν
πινχηνο ησλ εηδψλ, ν αξηζκφο αηφκσλ, ε ππθλφηεηα βιάζηεζεο, ε νκνηνγέλεηα
- 44 -
(νκνηνθαηαλνκή), ν δείθηεο πνηθηιφηεηαο ηνπ Shannon-Wiener, ν δείθηεο θπξηαξρίαο

Simpson θαη ε ζρεηηθή ζπρλφηεηα ησλ εηδψλ.
΢ρήκα 11: Πεξηνρή κειέηεο θαη πεξηνρέο πνπ δηαθξίζεθαλ (από Υξνλόπνπιν 2002
ηξνπνπνηεκέλνο).
- 45 -
4. ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΑ
4.1. Υισξίδα
4.1.1. Υισξηδηθόο θαηάινγνο
΢ύκβνια θαη ζπληνκνγξαθίεο πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη θαηά ζεηξά :

♃=πνιπεηέο
①,② = κνλνεηέο, δηεηέο
♤ = ζάκλνο
♣ = δέληξν
Βηνινγηθέο κνξθέο = βι. Πίλαθα 13
Υσξνινγηθά ζηνηρεία = βι. Πίλαθα 14
Πηεξηδόθπηα
Aspleniaceae
1. Asplenium ceterach L. (= Ceterach officinarum Willd.)

♃, Hros, Euras.
Equisetaceae
2. Equisetum ramosissimum Desf.

♃, Grhiz, Circumbor.
3. E. telmateia Ehrh.
♃, Grhiz, Circumbor.
Polypodiaceae
4. Adiantum capillus-veneris L.
♃, Grhiz, Pantrop.
5. Anogramma leptophylla (L.) Link

①, Thcaesp, Cosmop.
6. Cheilanthes pteridioides (Reichard) C. Chr.

♃, Hros, Med. – Turan.
- 46 -
Αγγεηόζπεξκα
Γηθνηπιήδνλα
Apocynaceae
7. Vinca major L. ssp. major

♃, Chrept, Eu. Med.
Araliaceae
8. Hedera helix L.
♤, Phlian, Med. – Atl.
Aristolochiaceae
9. Aristolochia sempervirens L.
♤, Phlian, St. Med.
Boraginaceae
10. Anchusa officinalis L.

♃ (②), Hscap (Hbienn), Pontica.
11. Echium arenarium Guss.

②(①), Hbienn (Thscap), St. Med.
12. E. plantagineum L.
①, Thscap, Eu.Med.
Campanulaceae
13. Campanula erinus L.

Capparaceae
14. Capparis spinosa L.

♤, Nph, Euras.
- 47 -
Caprifoliaceae
15. Sambucus ebulus L.

♃, Grhiz, Eu.Med.
Caryophyllaceae
16. Arenaria serpyllifolia L.

①, Thscap, Subcosmop.
17. Silene colorata Poiret

①, Thscap, St.Med.
18. S. vulgaris (Moench) Garcke

♃, Hscap, Subcosmop.
19. Stellaria cupaniana (Jordan & Fourr.) Béguinot

①, Thrept, St.Med.
20. S. media (L.) Vill.

①, Thrept, Cosmop.
21. S. pallida (Dumort.) Piré

①, Thscap, Paleotemp.
Compositae
22. Anthemis tomentosa L. ssp. tomentosa

①, Thscap, E.Med.
23. Calendula arvensis L.

24. Carduus acicularis Bertol.

25. C. pycnocephalus L.
②, Hbienn, Med. – Turan.
- 48 -
26. Carlina corymbosa L. ssp. graeca (Boiss.) Nyman

♃, Hscap, Balkan
27. Chamomilla recutita (L.) Rauschert (= Matricaria chamomilla L.)

28. Chrysanthemum coronarium L.
29. Cichorium intybus L.

♃, Hscap, Cosmop.
30. Crepis foetida L. ssp. foetida

①, Thscap, Eu. Med.
31. Dittrichia graveolens (L.)W.Greuter

①,Thscap, Med.-Turan.
32. D. viscosa (L.) W.Greuter

♃, Hscap, Eu. Med.
33. Hypochoeris achyrophorus L.

34. Inula crithmoides L.

♤, Chsuffr, Europ.
35. Lactuca serriola L.

②, Hbienn, Eurosiber.
36. Pallenis spinosa (L.) Cass. ssp. spinosa

37. Phagnalon graecum Boiss. & Heldr.

♤, Chsuffr, E. Med.
38. Reichardia picroides (L.) Roth

♃, Hscap, St. Med.
39. Rhagadiolus stellatus (L.) Gaertner

40. Sonchus asper (L.) Hill

① (ή ②), Thscap (ή Hbienn), Subcosmop.
- 49 -
41. S. oleraceus L.
① (ή ②), Thscap (ή Hbienn), Subcosmop.
42. Urospermum picroides (L.) Scop.

Convolvulaceae
43. Convolvulus arvensis L.

♃, Grhiz, Cosmop.
44. C. elegantissimus Miller

♃, Hscand, E. Med.
45. Cuscuta epithymum (L.) L.

①, Thpar, Euras.
46. Dichondra micrantha Urban

♃, Grhiz, E.Asiat.
47. Ipomoea indica (Burm.) Merr. (= I. acuminata (Vahl) Roemer & Schultes))
♃,Grhiz, Neotrop.
48. I. purpurea (L.) Roth.

①, Thscap, Neotrop.
Crassulaceae
49. Sedum litoreum Guss.

①, Thscap, St. Med.
50. Umbilicus chloranthus Heldr.& Sart.

♃,Gbulb, Balkan
Cruciferae
51. Calepina irregularis (Asso) Thell.

①, Thscap, Med.-Turan.
52. Capsella bursa-pastoris (L.) Medicus

- 50 -
②, Hbienn, Cosmop.
53. Lepidium graminifolium L.
♃,Hscap, Eu. Med.
54. Matthiola tricuspidata (L.) R.Br.

55. Sinapis alba L. ssp. alba

①, Thscap, E.Med.
Dipsacaceae
56. Knautia integrifolia (L.) Bertol.

Euphorbiaceae
57. Euphorbia helioscopia L.

①, Thscap, Cosmop.
58. E. peplus L.
①, Thscap, Cosmop.
59. E. prostrata Aiton

①, Thrept, Nordamer.
60. Mercurialis annua L.

Frankeniaceae
61. Frankenia hirsuta L.

♤, Chsuffr, Med.-Turan.
Geraniaceae
62. Erodium malacoides (L.) L’Hér.

63. Geranium molle L.

- 51 -
64. G. robertianum L. ssp. purpureum (Vill.) Nyman

65. G. rotundifolium L.
Guttiferae (= Hypericaceae)
66. Hypericum triquetrifolium Turra

♃, Hscap, E. Med.
Labiatae
67. Lamium amplexicaule L.

68. Marrubium vulgare L.

69. Mentha aquatica L.

70. M. pulegium L.
71. Phlomis fruticosa L.

♤, Nph, E. Med.
72. Prasium majus L.

♤, Chfrut, St. Med.
73. Satureja graeca L.

♤, Chsuffr, St. Med.
74. S. juliana L.
♤, Chsuffr, St. Med.
Leguminosae
75. Glycyrrhiza glabra L.

♃, Grhiz, Med.-Turan.
- 52 -
76. Lotus angustissimus L.

77. L. ornithopodioides L.
78. L. peregrinus L.
①, Thscap, E. Med.
79. Medicago murex Willd.

80. M. orbicularis (L.) Bartal.

81. Melilotus indicus (L.) All.
82. M. sulcatus Desf.

83. Trifolium campestre Schreber

84. T. nigrescens Viv.

85. T. patens Schreber

①, Thrept, Eu. Med.
86. T. pratense L.
87. Trigonella balansae Boiss. & Reuter (= T. corniculata (L.) L.)

88. Vicia cracca L.
89. V. sativa L.
- 53 -
90. V. vilossa Roth ssp. eriocarpa (Hausskn.)P.W. Ball

①(②), Thscap (Hbienn), Eu. Med.
Malvaceae
91. Lavatera cretica L.

92. Malva nicaeensis All.

93. M. parviflora L.
Moraceae
94. Broussonetia papyrifera (L.)Vent.

♤(♣), Phcaesp (Phscap), E.Asiat.
95. Ficus carica L.

♣, Phscap, Med.-Turan.
Oleaceae
96. Jasminum mesnyi Hance (= J. primulinum Hemsl.)

♤, Phcaesp, E.Asiat.
97. Olea europaea ssp. oleaster (Hoffmanns & Link) Negodi

♤ , Phcaesp, St. Med.
Orobanchaceae
98. Orobanche minor Sm.

①, Thpar, Subcosmop.
99. O. pubescens Dum.-Urville
①, Thpar, E. Med.
Oxalidaceae
100. Oxalis corniculata L.

♃, Hrept, Cosmop.
- 54 -
101. O. pes-caprae L.
♃, Gbulb, S.Afr.
Papaveraceae
102. Fumaria capreolata L.

103. F. petteri Reichenb.

104. Glaucium flavum Crantz

105. Papaver dubium L.

Plantaginaceae
106. Plantago afra L. (= P. psyllium L.)

107. P. coronopus L.
②, Hbienn, Eu. Med.
108. P. lagopus L.
Polygonaceae
109. Rumex obtusifolius L. ssp. obtusifolius

110. R. pulcher L.
Primulaceae
111. Anagallis arvensis L.

- 55 -
①, Thrept, Subcosmop.
Ranunculaceae
112. Clematis vitalba L.

♤, Phlian, Europ.-Caucas.
113. Consolida ajacis (L.) Schur

114. Ranunculus sardous Crantz (=R. marginatus Dum.-Urville)

Rosaceae
115. Potentilla reptans L.

♃, Hros, Subcosmop.
116. Rubus ulmifolius Schott

♤, Nph, Eu.Med.
117. Sanguisorba minor Scop. ssp. magnolii (Spach) Briq.

Rubiaceae
118. Galium aparine L.

119. G. murale (L.)All.

Scrophulariaceae
120. Cymbalaria muralis P.Gaertner ssp. muralis

♃, Chrept, Subcosmop.
121. Misopates orontium (L.) Rafin.

122. Scrophularia peregrina L.

- 56 -
123. Veronica arvensis L.

124. V. cymbalaria Bodard

125. V. polita Fries

Simaroubaceae
126. Ailanthus altissima (Miller) Swingle

♣, Phscap, E. Asiat.
Solanaceae
127. Hyoscyamus albus L.

②, Hbienn, Eu. Med.
128. Solanum elaeagnifolium Cav.

♃, Hscap, S. Amer.
Theligonaceae
129. Theligonum cynocrambe L.

Umbelliferae
130. Daucus carota L.

② (①), Hbienn (Thscap), Subcosmop.
131. D. guttatus Sibth. & Sm.

132. Foeniculum vulgare Miller

- 57 -
133. Tordylium apulum L.

134. Torilis nodosa (L.) Gaertner

Urticaceae
135. Parietaria judaica L. (= P. diffusa Mert. & W.D.J. Koch)

136. P. lusitanica L.
①, Thrept, St. Med.
137. Urtica membranacea Poiret

138. U. urens L.
- 58 -
Μνλνθνηπιήδνλα
Araceae
139. Arisarum vulgare Targ.-Tozz.

♃, Grhiz, St. Med.
140. Arum italicum Miller

Gramineae
141. Aegilops neglecta Req.

142. Aeluropus littorialis (Gouan) Parl.

♃, Grhiz, Med.-Turan.
143. Arundo plinii Turra

144. Avena barbata Potter

145. A. sterilis L.
146. Brachypodium distachyon (L.) Beauv.

♃, Thscap, Med.-Turan.
147. Bromus madritensis L.

148. B. sterilis L.
149. Calamogrostis epigejos (L.) Roth

♃, Hcaesp, Eurosiber.
150. Catapodium marinum (L.) C. E. Hubbard

①, Thscap, Med.-Atl.
- 59 -
151. C. rigidum (L.) C. E. Hubbard (Prof. H. Scholz pers. com.)

(= Desmazeria rigida (L.) Tutin)
152. Dactylis glomerata L.
♃, Hcaesp, Paleotemp.
153. Dasypyrum villosum (L.) P.Candargy

154. Hordeum murinum L. ssp. glaucum (Steudel) Tzvelev

①, Thscap, Circumbor.
155. H. murinum L. ssp. leporinum (Link) Arcangeli

156. Lagurus ovatus L.

157. Lolium multiflorum Lam.

158. L. rigidum Gaudin

①, Thscap, Paleosubtrop.
159. Lophochloa cristata (L.) Hyl.

(=Rostraria cristata (L.) Tzvelev (Prof. H. Scholz, pers. com.))
①, Thcaesp, Subcosmop.
160. Parapholis incurva (L.) C.E. Hubbard

①, Thscap, Med.-Atl.
161. Phalaris minor Retz.

①, Thscap, Paleosubtrop.
162. Phragmites australis (Cav.) Trin.

♃, Grhiz, Subcosmop.
163. Piptatherum miliaceum (L.) Cosson

♃, Hcaesp, Med.-Turan.
164. Poa annua L.
①, Tcaesp, Cosmop.
- 60 -
165. Stipa capensis Thunb.

166. Vulpia myuros (L.) C.C.Gmelin

①, Thcaesp, Subcosmop.
Liliaceae
167. Allium ampeloprasum L.

♃, Gbulb, Eu.Med.
- 61 -
4.1.2. Υισξηδηθή αλάιπζε
Ο ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ αγγεηνθχησλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηε ρισξίδα ησλ

ηνίρσλ ηεο αζηηθήο θαη πξναζηηαθήο πεξηνρήο ηεο πφιεο ηεο Πάηξαο αλέξρεηαη ζε 167
taxa (είδε θαη ππνείδε), ηα νπνία θαηαλέκνληαη ζε 43 νηθνγέλεηεο θαη 124 γέλε. Απφ
απηά, 6 taxa είλαη Πηεξηδφθπηα θαη 161 Αγγεηφζπεξκα (΢πεξκαηφθπηα). Απφ ηα
Αγγεηφζπεξκα, ηα 132 είλαη δηθνηπιήδνλα θαη ηα 29 κνλνθνηπιήδνλα taxa (Πίλαθαο 7,
΢ρήκα 12).
Πίλαθαο 7. Αξηζκόο αγγεηνθύησλ ζηε ρισξίδα ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο
Δίδε &
Σαμηλνκηθή %
Οηθνγέλεηεο Γέλε Δίδε Τπνείδε ππνείδε
κνλάδα
(taxa)
Πηεξηδφθπηα 3 5 6 - 6 3,6
Γηθνηπιήδνλα 37 95 120 12 132 79
Μνλνθνηπιήδνλα 3 24 27 2 29 17,4
΢χλνιν 43 124 153 14 167 100
Πτεριδόφστα 3,6%
Μονοκοτσλήδονα
1 7 , 4 %
Δικοτσλήδονα
7 9 %
΢ρήκα 12. Καηαλνκή ησλ ζπζηεκαηηθώλ κνλάδσλ ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο
Πάηξαο.
- 62 -
Οη πινπζηφηεξεο ζε taxa νηθνγέλεηεο είλαη απηέο ησλ: Gramineae (26 taxa,

15,6%), Compositae (21 taxa, 12,6%) θαη Leguminosae (16 taxa, 9,6%). Απηέο νη 3
νηθνγέλεηεο καδί (63 taxa, 37,7%) πεξηιακβάλνπλ πάλσ απφ ην 1/3 ηνπ ζπλφινπ ηεο
ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο. Αθνινπζνχλ θαηά θζίλνπζα ζεηξά, νη νηθνγέλεηεο:
Labiatae (8 taxa, 4,8%), Caryophyllaceae (6 taxa, 3,6%), Convolvulaceae (6 taxa, 3,6%),
Scrophulariaceae (6 taxa, 3,6%), Cruciferae (5 taxa, 3%) θαη Umbelliferae (5 taxa, 3%).
Οη ππφινηπεο 34 νηθνγέλεηεο πεξηιακβάλνπλ 68 taxa (40,7%) θαη αληηπξνζσπεχνληαη κε
1 έσο 4 taxa ε θαζεκία (΢ρήκα 13).
Umbelliferae 5 (3%)
Cruciferae 5 (3%)
Scrophulariaceae 6 (3,6%)
Convolvulaceae 6 (3,6%)
Oικογένεια
Caryophyllaceae 6 (3,6%)
Labiatae 8 (4,8%)
Leguminosae 16 (9,6%)
Compositae 21 (12,6%)
Gramineae 26 (15,6%)
68 (40,7%)
Λοιπέρ οικογένειερ
0 10 20 30 40 50 60 70 80
Aριθμός taxa
΢ρήκα 13. Καηαλνκή ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο ζε νηθνγέλεηεο.
Όζνλ αθνξά ζηα γέλε, ηα: Trifolium, Vicia, Lotus, Euphorbia, Geranium,
Plantago, Stellaria θαη Veronica πεξηιακβάλνπλ 3 taxa ην θαζέλα θαη αθνινπζνχλ φια
ηα ππφινηπα κε 2 ή 1 taxa.
΢ηνπο ηνίρνπο ηεο αζηηθήο θαη πξναζηηαθήο πεξηνρήο ηεο Πάηξαο, ηελ
πιεηνλφηεηα έρνπλ ηα κνλνεηή θπηά (96 taxa, 57,5 %) θαη αθνινπζνχλ κε δηαθνξά ηα
πνιπεηή (47 taxa, 28,1 %). Οη ζάκλνη απνηεινχλ ηελ ηξίηε θαηά ζεηξά νηθνινγηθή κνξθή
αλάπηπμεο (15 taxa, 9 %) θαη έπνληαη ηα δηεηή θπηά (7 taxa, 4,2%) θαη ηα δέληξα, κε ην
ρακειφηεξν πνζνζηφ (2 taxa, 1,2 %) (Πίλαθαο 8, ΢ρήκα 14).
- 63 -
Πίλαθαο 8. Οηθνινγηθέο κνξθέο αλάπηπμεο ηεο ρισξίδαο

ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο
Μνξθή αλάπηπμεο taxa %
Μνλνεηή (①)
96 57,5
Γηεηή (②)
7 4,2
Πνιπεηή (♃) 47 28,1
Θάκλνο (♤) 15 9
Γέληξν (♣) 2 1,2
΢ΤΝΟΛΟ 167 100
Θάμνοι
Δέντπα
9.0%
1.2%
Πολςετή
28.1%
Μονοετή
57.5%
Διετή
4.2%
΢ρήκα 14. Καηαλνκή ησλ νηθνινγηθώλ κνξθώλ αλάπηπμεο.

- 64 -
4.1.2.1. Αλάιπζε θαηά πεξηνρή ηεο πόιεο
Απφ ηα 167 taxa πνπ θαηαγξάθεθαλ ζε 37 ηνίρνπο ζην θέληξν, ζηελ

παξαζαιάζζηα θαη πξναζηηαθή πεξηνρή ηεο πφιεο ηεο Πάηξαο, ηα πεξηζζφηεξα (119
taxa), δειαδή ην 71,3% ηνπ ζπλφινπ ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ βξέζεθαλ ζην θέληξν,
φπνπ άιισζηε εληνπίζηεθαλ θαη νη πην πνιχ ηνίρνη (23 ηνίρνη). ΢ηελ πξναζηηαθή πεξηνρή
βξέζεθαλ ζε 9 ηνίρνπο 83 taxa (49,7% ηνπ ζπλφινπ ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ), ελψ ζηελ
παξαζαιάζζηα πεξηνρή, φπνπ εληνπίζηεθαλ θαη νη ιηγφηεξνη ηνίρνη (5 ηνίρνη),
εκθαλίδνληαη 57 taxa, πνπ απνηεινχλ ην κηθξφηεξν πνζνζηφ (34,1%) ηνπ ζπλφινπ ηεο
ρισξίδαο (Πίλαθαο 9).
Πίλαθαο 9. Αξηζκόο δεηγκαηνιεςηώλ θαη αξηζκόο taxa ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ
ηεο Πάηξαο αλά πεξηνρή
Γεηγκαηνιεςία taxa
Πεξηνρή %
Αξηζκόο % Αξηζκόο
(ηεο ζπλνιηθήο ρισξίδαο)
Παξαζαιάζζηα (Π1) 5 13,5 57 34,1
Κέληξν (Π2) 23 62,2 119 71,3
Πξναζηηαθή (Π3) 9 24,3 83 49,7
΢ύλνιν 37 100 167

- 65 -
Σα 167 θπηηθά taxa πνπ θαηαγξάθεθαλ ζηνπο ηνίρνπο ηνπ θέληξνπ (Π2), ζηελ
πξναζηηαθή (Π3) θαη παξαζαιάζζηα (Π1) πεξηνρή ηεο Πάηξαο κε βάζε ηελ παξνπζία ή
απνπζία ηνπο ζε θάζε πεξηνρή, δηαθξίζεθαλ ζε 7 θαηεγνξίεο (Πίλαθαο 10, βι. επίζεο
Παξάξηεκα A’ ). Ζ θαηαλνκή ησλ taxa ζηελ θάζε θαηεγνξία γηα ην ζχλνιν ησλ ηνίρσλ,
αιιά θαη γηα θάζε πεξηνρή μερσξηζηά, θαίλεηαη ζην ΢ρήκα 15.
Πίλαθαο 10. Αξηζκόο taxa αλά θαηεγνξία απνθιεηζηηθόηεηαο ή ζπλύπαξμεο ζην

θέληξν (Π2), ζηελ παξαζαιάζζηα (Π1) θαη πξναζηηαθή (Π3) πεξηνρή ηεο Πάηξαο
Αξηζκόο
Καηεγνξίεο εληνπηζκνύ
taxa %
Απνθιεηζηηθά Π1 24 14,4
Π1 & Π2 8 4,8
Π2 & Π3 37 22,2
Π1 & Π3 3 1,8
Π1 & Π2 & Π3 22 13,2
΢ύλνιν 167 100

- 66 -
Ο κεγαιχηεξνο αξηζκφο «απνθιεηζηηθψλ taxa» (52 taxa, 31,1%) εκθαλίδεηαη ζηνπο

ηνίρνπο ηνπ θέληξνπ θαη αθνινπζνχλ νη ηνίρνη πνπ βξίζθνληαη ζηελ παξαζαιάζζηα θαη
πξναζηηαθή πεξηνρή κε 24 θαη 21 taxa (14,4 % θαη 12,6%) αληίζηνηρα (Πίλαθαο 10). Σν
κεγαιχηεξν αξηζκφ «θνηλψλ taxa» έρεη ην θέληξν κε ηελ πξναζηηαθή πεξηνρή, κε 37 taxa
λα θχνληαη κφλν ζε απηέο ηηο δπν πεξηνρέο. Ζ παξαζαιάζζηα κε ηελ πξναζηηαθή πεξηνρή
έρνπλ ην κηθξφηεξν αξηζκφ θνηλψλ εηδψλ (3 κφλν είδε). Σέινο, 22 taxa είλαη επξέσο
δηαδεδνκέλα ζε ηνίρνπο θαη ησλ ηξηψλ πεξηνρψλ (Πίλαθαο 10, ΢ρήκα 15).
΢ρήκα 15. Καηαλνκή ησλ taxa ζε θαηεγνξίεο ζπλύπαξμεο ή απνθιεηζηηθόηεηαο ζην

θέληξν (Π2), ζηελ παξαζαιάζζηα (Π1) θαη πξναζηηαθή (Π3) πεξηνρή ηεο Πάηξαο.
- 67 -
Χο κέηξν γηα ηελ απνηίκεζε ηεο ζπγγέλεηαο αλάκεζα ζηε ρισξίδα ησλ ηνίρσλ ησλ
ηξηψλ κειεηεζέλησλ πεξηνρψλ ρξεζηκνπνηήζεθε ν ζπληειεζηήο «Πνηνηηθήο
Οκνηόηεηαο» ηνπ Sørensen (SS), ν νπνίνο βαζίδεηαη ζε πνηνηηθά δεδνκέλα παξνπζίαο
/απνπζίαο εηδψλ :
2
S S
2 , φπνπ : α = αξηζκφο ησλ θνηλψλ taxa ησλ δεηγκάησλ β θαη γ
β = αξηζκφο taxa πνπ εκθαλίδνληαη ζην δείγκα β
γ = αξηζκφο taxa πνπ εκθαλίδνληαη ζην δείγκα γ
θαη ν ζπληειεζηήο «Πνηνηηθήο Οκνηόηεηαο» ηνπ Jaccard (SJ) :
S J
, ρξεζηκνπνηψληαο ηνπο ίδηνπο ζπκβνιηζκνχο.
Ο αξηζκφο θνηλψλ taxa κεηαμχ παξαζαιάζζηαο πεξηνρήο (Π1) θαη θέληξνπ (Π2)
είλαη 30, κεηαμχ θέληξνπ (Π2) θαη πξναζηηαθήο πεξηνρήο (Π3) είλαη 59 θαη κεηαμχ
παξαζαιάζζηαο θαη πξναζηηαθήο 25 taxa (Πίλαθαο 11).
΢χκθσλα κε ηηο ηηκέο ησλ παξαπάλσ δπν ζπληειεζηψλ (Πίλαθαο 12αβ), νη
κεγαιχηεξεο ρισξηδηθέο νκνηφηεηεο πθίζηαληαη κεηαμχ ηνπ θέληξνπ (Π2) θαη ηεο
πξναζηηαθήο (Π3) πεξηνρήο(SS = 37% , SJ = 23%), ελψ ε ρισξίδα ησλ ηνίρσλ ηεο
παξαζαιάζζηαο πεξηνρήο (Π1) θαίλεηαη λα έρεη ηα ίδηα ή ζρεδφλ ηα ίδηα πνζνζηά
ρισξηδηθήο νκνηφηεηαο ηφζν κε ην θέληξν (Π2) (SS = 25% , SJ = 15%), φζν θαη κε ηελ
πξναζηηαθή (Π3) πεξηνρή (SS = 26% , SJ = 15%).
- 68 -
Πίλαθαο 11. Αξηζκόο θνηλώλ εηδώλ κεηαμύ ησλ ηνίρσλ ηνπ θέληξνπ (Π2), ηεο
παξαζαιάζζηαο (Π1) θαη ηεο πξναζηηαθήο (Π3) πεξηνρήο ηεο Πάηξαο
Αξηζκφο θνηλψλ taxa

Π3 -
Π2 - 59
Π1 - 30 25
- Π1 Π2 Π3
Πίλαθαο 12. Υισξηδηθέο ζπγγέλεηεο κεηαμύ ησλ ηνίρσλ ηνπ θέληξνπ (Π2), ηεο
παξαζαιάζζηαο (Π1) θαη ηεο πξναζηηαθήο (Π3) πεξηνρήο ηεο Πάηξαο κε βάζε ηνπο
ζπληειεζηέο πνηνηηθήο νκνηόηεηαο ηνπ Sørensen (α) θαη Jaccard (β)
(α) (β)
΢πληειεζηήο Sørensen ΢πληειεζηήο Jaccard
(SS) (SJ)
Π3 - Π3 -
Π2 - 0,37 Π2 - 0,23
Π1 - 0,25 0,26 Π1 - 0,15 0,15
- Π1 Π2 Π3 - Π1 Π2 Π3
- 69 -
4.1.3. Βηνινγηθή αλάιπζε
Βιαζηεηηθή κνξθή θαινχληαη νη θπηηθέο νκάδεο ησλ νπνίσλ ηα άηνκα

παξνπζηάδνπλ ηα ίδηα γλσξίζκαηα πξνζαξκνγήο πξνο ηηο πεξηβαιινληηθέο ζπλζήθεο,
αλεμάξηεηα απφ ηηο θπινγελεηηθέο ηνπο ζρέζεηο. Οη νηθνινγηθέο ζπλζήθεο πνπ
επηθξαηνχλ ζε κηα πεξηνρή, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ην θιίκα απνηειεί πξσηαξρηθφ
παξάγνληα, θαζνξίδνπλ θαη ηηο δηάθνξεο βιαζηεηηθέο κνξθέο ηεο πεξηνρήο. Οη κνξθέο
απηέο αληαλαθινχλ ηηο βηνηηθέο αμηψζεηο ησλ θπηψλ θαη ηνπο γεληθνχο ραξαθηήξεο ησλ
πεξηβαιινληηθψλ ζπλζεθψλ, νη νπνίεο επεξεάδνπλ ηελ αλάπηπμή ηνπο. Σν επί ηνηο εθαηφ
πνζνζηφ ησλ βιαζηεηηθψλ κνξθψλ πνπ απνηεινχλ ηε ρισξίδα κηαο πεξηνρήο, απνηειεί
ην βιαζηεηηθφ θάζκα ή βηνθάζκα ηεο πεξηνρήο απηήο.
΢ην βιαζηεηηθφ θάζκα ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο ην κεγαιχηεξν
πνζνζηφ θαηέρνπλ ηα ζεξφθπηα (58,1%) θαη πην ζπγθεθξηκέλα ηα ζεξφθπηα βιαζηνεηδή
κε 84 taxa (50,3%) (Πίλαθαο 13, ΢ρήκα 16). Σα θπηά απηά είλαη κνλνεηή θαη
πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζνπλ ηε καθξά δηάξθεηα ηεο ζεξηλήο μεξαζίαο θιείλνπλ λσξίο
ηνλ θχθιν ηεο εμέιημήο ηνπο θαη δηέξρνληαη ηε δπζκελή γη’ απηά πεξίνδν ππφ κνξθή
ζπεξκάησλ.
Αθνινπζνχλ ηα εκηθξππηφθπηα (21%) κε θπξίαξρα ηα εκηθξππηφθπηα βιαζηνεηδή
(20 taxa, 12%). Πξφθεηηαη γηα πνψδε θπηά δηεηή ή πνιπεηή, ησλ νπνίσλ νη νθζαικνί
αλαλέσζεο ζηε δηάξθεηα ηεο δπζκελνχο πεξηφδνπ (νθζαικνί, θχιια) βξίζθνληαη ζηελ
επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο.
Σα γεψθπηα εκθαλίδνληαη κε πνζνζηφ 9,6%, θπξίσο ζηε ξηδσκαηψδε κνξθή ηνπο
(13 taxa, 7,8%). Ζ θαηεγνξία απηή πεξηιακβάλεη απνθιεηζηηθά πνιπεηή πνψδε θπηά,
ησλ νπνίσλ νη νθζαικνί αλαλέσζεο θαηά ηε δπζκελή πεξίνδν ηνπ ρξφλνπ βξίζθνληαη
θάησ απφ ηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο.
Σα ρακαίθπηα είλαη θπηά πνπ έρνπλ ηνπο νθζαικνχο αλαλέσζήο ηνπο πάλσ απφ
ηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο, ζπάληα φκσο πάλσ απφ ηα 25-30 cm. Σα θπηά απηά ηα
ζπλαληάκε ζηε ρισξίδα ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο ζε πνιχ ρακειφ πνζνζηφ, ίδην κε απηφ
ησλ θαλεξφθπησλ (4,8%). Σα θαλεξφθπηα θαη λαλνθαλεξφθπηα (1,8%) είλαη ζακλψδε
θαη δελδξψδε θπηά κε νθζαικνχο αλαλέσζεο ζε χςνο πάλσ απφ 25-30 cm απφ ηελ
επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο (Πίλαθαο 13).
- 70 -
Πίλαθαο 13. Βιαζηεηηθό θάζκα ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο
Βιαζηεηηθέο κνξθέο Αξηζκόο taxa Πνζνζηό %
Θεξόθπηα (Th) 97 58,1

Θ. βιαζηνεηδή (Thscap) 84 50,3
Θ. ζπζαλνεηδή (Thcaesp) 4 2,4
Θ. έξπνληα (Thrept) 6 3,6
Θ. παξαζηηηθά (Thpar) 3 1,8
Ζκηθξππηόθπηα (Ζ) 35 21
H. βιαζηνεηδή (Hscap) 20 12
H. ζπζαλνεηδή (Hcaesp) 3 1,8
H. έξπνληα (Hrept) 1 0,6
H. ξνδαθνεηδή (Hros) 3 1,8
H. δηεηή (Hbienn) 7 4,2
H. αλαξξηρψκελα (Hscand) 1 0,6
Γεώθπηα (G) 16 9,6
Γ. βνιβψδε (Gbulb) 3 1,8
Γ. ξηδσκαηψδε (Grhiz) 13 7,8
Υακαίθπηα (Ch) 8 4,8
Υ. εκηζακλψδε (Chsuffr) 5 3
Υ. ζακλψδε (Chfrut) 1 0,6
Υ. έξπνληα (Chrept) 2 1,2
Ναλν-θαλεξόθπηα (Nph) 3 1,8
Φαλεξόθπηα (Ph) 8 4,8
Φ. δελδξψδε (Phscap) 2 1,2
Φ. ζακλψδε (Phcaesp) 3 1,8
Φ. αλαξξηρψκελα (Phlian) 3 1,8
΢ΤΝΟΛΟ 167 167 100 100

- 71 -
Λοιπέρ βιομοπυέρ 28 (16,8%)
Thcaesp 4 (2,4%)
Βλαστητική μορυή
Chsuffr 5 (3%)
Thrept 6 (3,6%)
Hbienn 7 (4,2%)
Grhiz 13 (7,8%)
Hscap 20 (12%)
84 (50,3%)
Thscap
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
Αριθμός taxa
΢ρήκα 16. Καηαλνκή ησλ θπξηόηεξσλ βηνκνξθώλ ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο
Πάηξαο.
- 72 -
4.1.4. Υσξνινγηθή αλάιπζε
Με βάζε ηα ζηνηρεία ηνπ ρισξηδηθνχ θαηαιφγνπ (Κεθ. 4.1.1.), ηα είδε θαη

ππνείδε ηεο αγγεηψδνπο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο πφιεο ηεο Πάηξαο δηαθξίλνληαη ζηηο
αθφινπζεο 18 ρσξνινγηθέο νκάδεο:
Τπν - θαη θνζκνπνιηηηθά (Subcosmop., Cosmop.): είδε κε εμάπισζε ζε φιεο ηηο
δψλεο ηνπ θφζκνπ ρσξίο ζεκαληηθά θελά (Cosmop.) ή κε ζεκαληηθά θελά, π.ρ. λα ιείπεη
ζε κηα ήπεηξν ή θιηκαηηθή δψλε (Subcosmop.).
Δπξαζηαηηθά (Euras.): είδε ηεο Δπξαζηαηηθήο επείξνπ.
Αλαηνιηθν-αζηαηηθά (E.Asiat.): είδε ηεο Α. Αζίαο.
Παιαηνεχθξαηα (Paleotemp.): Δπξαζηαηηθά ππφ ηελ επξεία έλλνηα, πνπ
εκθαλίδνληαη, φκσο, θαη ζηε Β. Αθξηθή.
Μεζνγεηαθά-Σνπξαληθά (Med.-Turan.): είδε κε εκθάληζε ζηηο εξεκηθέο ή
εκηεξεκηθέο δψλεο απφ ηε ιεθάλε ηεο Μεζνγείνπ κέρξη ηελ Κεληξηθή Αζία.
Μεζνγεηαθά-Αηιαληηθά (Med.-Atl.): είδε πνπ εκθαλίδνληαη ζηηο κεζνγεηαθέο θαη
αηιαληηθέο αθηέο.
Δπξσπατθά-Καπθαζηαθά (Europ.-Caucas.): είδε πνπ εκθαλίδνληαη ζηελ Δπξψπε θαη
ζηνλ Κάπθαζν.
Παλ-ηξνπηθά (Pantrop.): είδε επξείαο εμάπισζεο ζε φιε ηελ ηξνπηθή δψλε ηεο
Δπξαζίαο, Αθξηθήο θαη Ακεξηθήο.
Παιαην-ππνηξνπηθά (Paleosubtrop.): είδε κε εμάπισζε ζηελ ππνηξνπηθή δψλε ηεο
Αθξηθήο θαη ηεο Αζίαο.
Δπξσζηβεξηθά (Eurosiber.): είδε πνπ εκθαλίδνληαη ζηηο ςπρξέο θαη επθξαην-ςπρξέο
δψλεο ηεο Δπξαζίαο.
Βφξεηα (Circumbor.): Δίδε πνπ εκθαλίδνληαη ζηηο ςπρξέο θαη επθξαην-ςπρξέο δψλεο
ηεο Δπξψπεο, Αζίαο θαη Β. Ακεξηθήο.
Πνληηαθά (Pontico): πξφθεηηαη γηα είδε πνπ εκθαλίδνληαη γχξσ απφ ηε Μαχξε
ζάιαζζα.
΢ηελνκεζνγεηαθά (St. Med.): είδε κε εμάπισζε πεξηνξηζκέλε ζηηο κεζνγεηαθέο
αθηέο (πεξηνρέο κε μεξή ζεξηλή πεξίνδν, πεξηνρή ειηάο).
Δπξπκεζνγεηαθά (Eu. Med.): είδε κε θχξηα εμάπισζε πάλσ απφ ηηο κεζνγεηαθέο
αθηέο, αιιά επεθηείλνληαη, επίζεο, πξνο ηα βφξεηα θαη ηα αλαηνιηθά (πεξηνρή ηνπ
ακπειηνχ).
- 73 -
Αλαηνιηθνκεζνγεηαθά (E. Med.): είδε κε εμάπισζε ζηελ αλαηνιηθή ιεθάλε ηεο

Μεζνγείνπ.
Ννηηναθξηθάληθα (S. Afr.): είδε ηεο λφηηαο Αθξηθήο.
Ακεξηθάληθα (Ν. & S. Amer.): είδε κε εμάπισζε ζηε βφξεηα θαη λφηηα Ακεξηθή.
Βαιθαληθά (Balkan): είδε ησλ νπνίσλ ε γεσγξαθηθή εμάπισζε πεξηνξίδεηαη
απνθιεηζηηθά ζηηο βαιθαληθέο ρψξεο.
Πίλαθαο 14. Υσξνινγηθό θάζκα ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο
Υσξνινγηθή νκάδα Αξηζκόο Πνζνζηό

taxa %
Δπξέσο εμαπισκέλα taxa 81 48,5
Τπν- & θνζκνπνιηηηθά (Subcosmop., Cosmop.) 33 19,8
Δπξαζηαηηθά (Euras.) 3 1,8
Αλαηνιηθν-αζηαηηθά (E.Asiat) 4 2,4
Παιαηνεχθξαηα (Paleotemp.) 8 4,8
Μεζνγεηαθά-Σνπξαληθά (Med.-Turan.) 17 10,2
Μεζνγεηαθά-Αηιαληηθά (Med.-Atl.) 3 1,8
Δπξσπατθά (Europ.) 1 0,6
Δπξσπατθά-Καπθαζηαθά (Europ.-Caucas.) 1 0,6
Παλ-, Νεν-, Παιαηνυπν-ηξνπηθά
(Pantrop., Neotrop., Paleosubtrop.) 5 3,0
Δπξσζηβεξηθά (Eurosiber.) 2 1,2
Βφξεηα (Circumbor.) 3 1,8
Πνληηαθά (Pontica) 1 0,6
Μεζνγεηαθά taxa 81 48,5
΢ηελνκεζνγεηαθά (St. Med.) 33 19,8
Δπξπκεζνγεηαθά (Eu. Med.) 38 22,8
Αλαηνιηθνκεζνγεηαθά (E. Med.) 10 6,0
Ννηηναθξηθάληθα (S. Afr.) 1 0,6
Ακεξηθάληθα (Ν. & S. Amer.) 2 1,2
Βαιθαληθά (Balkan) 2 1,2
΢χλνιν 167 100
- 74 -
΢ηε ρισξίδα ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο ππεξηεξνχλ ηα επξπκεζνγεηαθά (Eu.Med.)

κε πνζνζηφ 22,8% (38 taxa) θαη έπνληαη ηα ζηελνκεζνγεηαθά (St.Med.) θαη ππν- &
θνζκνπνιίηηθα taxa κε ίδην πνζνζηφ αληηπξνζψπεπζεο 19,8% (33 taxa). Σα ππφινηπα
ρσξνινγηθά ζηνηρεία ζπλαληψληαη ζε αξθεηά ρακειφηεξα πνζνζηά (Πίλαθαο 14, ΢ρήκα
17).
40 38
35 33 33
30
Αριθμός taxa
25
20 17
15
10
10 8 7
5
5 3 3 2 2 2 1 1 1 1
0
E n.
um .
u an
au .
co d .
S er .
fr.
s.
M o r.
a
B l.
.-T .
.
S p.
-., Eur ot .
.
su t.
.- C p
ed e d
an s. mp
al ed
er
t
t ic
a
C tro
e o ia
ca
.-A
o
u b Me
.A
k
. & ib
b
ur
o p ur
M M
sm
.M
on
a l As
al
e
S
b
N ro s
ed
.A
E
.,S u.
t.
P
-,P ,E.
ir c
e
op E
E
P
ur
E
m
P
os
C
eo
N
Χωρολογική ομάδα
΢ρήκα 17. Καηαλνκή ησλ ρσξνινγηθώλ νκάδσλ ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο
Πάηξαο.
Οη δπν αληηπξφζσπνη ηεο ελδεκηθήο βαιθαληθήο ρισξίδαο πνπ εληνπίζηεθαλ

είλαη ην Carlina corymbosa ssp. graeca (Boiss.)Nyman θαη ην Umbilicus chloranthus
Heldr.& Sart. (Δηθφλα 1).
Δηθόλα 1: Umbilicus chloranthus Heldr. & Sart.

4.1.5. Πνηθηιόηεηα
- 75 -
Ζ πνηθηιόηεηα απνηειεί κέηξν ηεο εηεξνγέλεηαο ησλ taxa πνπ απαξηίδνπλ κηα
θπηνθνηλφηεηα θαη σο έλλνηα εκπεξηέρεη δπν ζηνηρεία:
ηνλ πινχην ησλ εηδψλ, δει. ηνλ αξηζκφ ησλ θπηηθψλ εηδψλ κηαο θπηνθνηλφηεηαο
ή δεηγκαηνιεπηηθήο επηθάλεηαο
ηε ζρεηηθή αθζνλία ησλ εηδψλ εληφο ηεο θπηνθνηλφηεηαο ή ηεο δεηγκαηνιεπηηθήο
επηθάλεηαο, δει. ην πνζνζηφ ζπκκεηνρήο θάζε είδνπο ζηελ θνηλφηεηα (βαζκφο
πιεζνθάιπςεο) πνπ αλαθέξεηαη ζηελ νκνηνγέλεηα ή ζηελ αλνκνηνγέλεηα ηεο
θαηαλνκήο ηνπο.
Ζ εθηίκεζε ηεο πνηθηιφηεηαο ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο έγηλε κε ηε
ρξεζηκνπνίεζε ησλ εμήο δεηθηψλ: αξηζκφο taxa, πινχηνο ησλ εηδψλ, αξηζκφο αηφκσλ,
κέζνο αξηζκφο αηφκσλ αλά ηνίρν (ή ππθλφηεηα βιάζηεζεο), δείθηεο πνηθηιφηεηαο
Shannon-Wiener (Ζ’), δείθηεο νκνηνγέλεηαο ( ή νκνηνθαηαλνκήο, J ) θαη δείθηεο
θπξηαξρίαο Simpson (D) (Πίλαθαο 15, βι. επίζεο Παξάξηεκα Γ’).
Πίλαθαο 15. Γείθηεο πνηθηιόηεηαο ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο
Παξαζαιάζζ Πξναζηηαθ
Γείθηεο ηα Κέληξν ή
πνηθηιόηεηαο πεξηνρή (Π2) πεξηνρή ΢ύλνιν
(Π1) (Π3)
Αξηζκφο taxa 57 119 83 167
Πινχηνο εηδψλ 17,4 14 16,9 15,2
Αξηζκφο αηφκσλ 598 3508 2048 6154
Μέζνο αξηζκφο αηφκσλ αλά

ηνίρν 119,6 152,5 227,6 166,3
Γείθηεο Shannon-Wiener (Ζ') 2,41 1,82 2,11 1,97
Γείθηεο νκνηνγέλεηαο (J) 0,85 0,71 0,78 0,75
Κπξηαξρία Simpson (D) 0,12 0,27 0,18 0,23
Ο πινύηνο ησλ εηδώλ ππνινγίζηεθε σο ν κέζνο αξηζκφο taxa πνπ αληηζηνηρεί ζε

θάζε ηνίρν ηεο πεξηνρήο έξεπλαο. Γηα ην ζχλνιν ηεο πφιεο ηζνχηαη κε 15,2 taxa αλά
ηνίρν. Ζ πςειφηεξε ηηκή ηνπ εκθαλίδεηαη ζηελ παξαζαιάζζηα πεξηνρή (Π1) κε 17,4 taxa
αλά ηνίρν θαη ε ρακειφηεξε ζην θέληξν ηεο πφιεο (Π2) κε 14 taxa αλά ηνίρν. Σέινο, ν
- 76 -
αξηζκφο taxa πνπ αληηζηνηρεί ζε θάζε ηνίρν ηεο πξναζηηαθήο πεξηνρήο (Π3) είλαη θαηά
κέζν φξν 16,9 (Πίλαθαο 15, ζηήιε 14 Παξαξηήκαηνο Γ’). Ο κέγηζηνο πινχηνο εηδψλ πνπ
παξαηεξήζεθε είλαη 32 taxa ζε ηνίρν γεθπξηνχ ηεο πξναζηηαθήο πεξηνρήο ( βι. ζηήιε 13,
Παξαξηήκαηνο Γ’).
Ο κεγαιχηεξνο αξηζκόο αηόκσλ θαηακεηξήζεθε ζηνπο 23 ηνίρνπο ηνπ θέληξνπ θαη
αλέξρεηαη ζηα 3508 άηνκα, κε 3508 ÷23 = 152,5 άηνκα λα αλαινγνχλ θαηά κέζν φξν ζε
θάζε ηνίρν. Αθνινπζνχλ νη 9 ηνίρνη ηεο πξναζηηαθήο πεξηνρήο (Π3) κε ζπλνιηθφ αξηζκφ
αηφκσλ 2048 θαη 227,6 κέζν αξηζκφ αηφκσλ αλά ηνίρν. Σέινο, θαηακεηξήζεθαλ 598
άηνκα ζε 5 ηνίρνπο ηεο παξαζαιάζζηαο πεξηνρήο (Π1), δειαδή αλαινγνχλ 119,6
άηνκα/ηνίρν. Ζ ζπλνιηθή ππθλφηεηα βιάζηεζεο ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο αλέξρεηαη ζηα
166,3 άηνκα/ηνίρν (Πίλαθαο 15, ζηήιε 16 Παξαξηήκαηνο Γ’). Ο κεγαιχηεξνο αξηζκφο
αηφκσλ πνπ θαηακεηξήζεθε ζε ηνίρν είλαη 695 άηνκα, ζηελ πξναζηηαθή πεξηνρή (βι.
ζηήιε 15 Παξαξηήκαηνο Γ’).
4.1.5.1. Γείθηεο πνηθηιόηεηαο Shannon-Wiener (Ζ’)
Ο δείθηεο πνηθηιφηεηαο Shannon-Wiener ππνινγίζηεθε μερσξηζηά ηφζν γηα θάζε

δεηγκαηνιεπηηθή επηθάλεηα (ηνίρν) (βι. ζηήιε 6 Παξαξηήκαηνο Γ’) φζν θαη γηα θάζε
πεξηνρή (Π1, Π2, Π3), αιιά θαη γηα ην ζχλνιν ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο (Πίλαθαο 15). Ο
ππνινγηζκφο ηνπ δείθηε απηνχ έγηλε ζχκθσλα κε ηνλ ηχπν:
s
H' - pi ln p i
i 1
Όπνπ :
s = ν αξηζκφο ησλ taxa,
pi = ε αλαινγία ησλ αηφκσλ ή ε αθζνλία ηνπ i taxon εθθξαδφκελε σο % πνζνζηφ ηεο
ζπλνιηθήο θάιπςεο
ln = ινγαξηζκηθή βάζε
Πξνθχπηεη, ινηπφλ, φηη ν δείθηεο πνηθηιφηεηαο Shannon-Wiener ησλ θπηψλ πνπ
θπηξψλνπλ ζε πέηξηλνπο ηνίρνπο ηεο Πάηξαο είλαη Ζ’ = 1,97. Ζ πεξηνρή κε ηνλ
πςειφηεξν δείθηε πνηθηιφηεηαο είλαη ε παξαζαιάζζηα (Π1) κε Ζ’ = 2,41 θαη
αθνινπζνχλ ε πξναζηηαθή πεξηνρή θαη ην θέληξν, κε ηηκέο 2,11 θαη 1,82 αληίζηνηρα
(Πίλαθαο 15). Ο κεγαιχηεξνο δείθηεο πνηθηιφηεηαο Shannon-Wiener βξέζεθε ζε ηνίρν
- 77 -
ηεο πξναζηηαθήο πεξηνρήο κε ηηκή 2,93 θαη ν κηθξφηεξνο ζε ηνίρν ηνπ θέληξνπ κε ηηκή
0,66 ( βι. ζηήιε 6 Παξαξηήκαηνο Γ’).
4.1.5.2. Γείθηεο νκνηνγέλεηαο ή νκνηνθαηαλνκήο (J)
Γείθηεο νκνηνγέλεηαο ή νκνηνθαηαλνκήο (J) νξίδεηαη ν ιφγνο ηνπ δείθηε

πνηθηιφηεηαο Shannon-Wiener (Ζ΄) πξνο ηε κέγηζηε πηζαλή πνηθηιφηεηα (Ζ΄max),
δειαδή:
s
pi ln pi
H' i 1
J
H ' max ln S
Όπνπ :
Όζν πην θνληά ζην 1 είλαη ε ηηκή ηνπ J, ηφζν πην θνληά ζην ηδαληθφ ζχζηεκα
νκνηνθαηαλνκήο βξίζθεηαη ε δεηγκαηνιεςία καο.
Ζ κεγαιχηεξε ηηκή νκνηνγέλεηαο παξαηεξείηαη ζηνπο ηνίρνπο ηεο παξαζαιάζζηαο
πεξηνρήο ηεο πφιεο (Π1) θαη είλαη 0,85. Αθνινπζεί ε πξναζηηαθή πεξηνρή κε
νκνηνγέλεηα 0,78 θαη ηειεπηαίν ην θέληξν κε 0,71. Ζ ηηκή ηνπ δείθηε νκνηνγέλεηαο ζην
ζχλνιν ηεο πφιεο είλαη 0,75 (Πίλαθαο 15). Ο κεγαιχηεξνο δείθηεο νκνηνγέλεηαο πνπ
ππνινγίζηεθε ζε ηνίρν ηεο Πάηξαο είλαη 0,92 θαη αθνξά ηνίρν ηεο παξαζαιάζζηαο
πεξηνρήο (βι. ζηήιε 10 Παξαξηήκαηνο Γ’).
4.1.5.3. Γείθηεο θπξηαξρίαο Simpson ( D )
Ο δείθηεο θπξηαξρίαο Simpson ( D ) ππνινγίδεηαη απφ ηνλ ηχπν:

s
2
D pi
i 1
Όπνπ :
- 78 -
Σν D εθθξάδεη ηελ πηζαλφηεηα δπν άηνκα πνπ ζα ηξαβήμνπκε ηπραία απφ ηελ
επηθάλεηα πνπ κειεηάηαη, λα αλήθνπλ ζην ίδην είδνο. Απνηειεί δείθηε θπξηαξρίαο θαη
όρη δείθηε πνηθηιόηεηαο, γηαηί φζν κεγαιχηεξν είλαη ην D κηαο επηθάλεηαο, ηφζν
κεγαιχηεξε θπξηαξρία έρεη έλα είδνο ζε απηήλ θαη επνκέλσο ηφζν κηθξφηεξε είλαη ε
πνηθηιφηεηά ηεο. Άξα, ε ηηκή ηνπ D κεηψλεηαη φζν απμάλεη ε πνηθηιφηεηα.
Έηζη, ζηνπο ηνίρνπο ηεο Πάηξαο ε κεγαιχηεξε θπξηαξρία παξαηεξείηαη ζηνπο
ηνίρνπο ηνπ θέληξνπ (Π2) κε ηηκή 0,27. Αθνινπζεί ε πξναζηηαθή πεξηνρή (Π3) κε ηηκή
0,18 θαη ηειεπηαία ε παξαζαιάζζηα (Π1) κε 0,12 δείθηε θπξηαξρίαο. Ο δείθηεο
θπξηαξρίαο Simpson γηα ην ζχλνιν ηεο Πάηξαο είλαη 0,23 (Πίλαθαο 15).
4.1.6. ΢ρεηηθή ζπρλόηεηα
Με ηνλ φξν ζρεηηθή ζπρλόηεηα (relative frequency, RF) ελφο είδνπο ελλνείηαη
ζε πφζνπο ηνίρνπο απφ ην ζχλνιν ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο εληνπίζηεθε ην ζπγθεθξηκέλν
είδνο, εθθξαζκέλν ζε πνζνζηφ επί ηνηο εθαηφ. Ζ ζρεηηθή ζπρλφηεηα ησλ εηδψλ ηεο
ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο ζην ζχλνιν ηεο πφιεο εκθαλίδεηαη ζην Παξάξηεκα Β’.
Αλάινγνη ππνινγηζκνί κπνξνχλ λα γίλνπλ θαη γηα ηα είδε θάζε δψλεο μερσξηζηά.
Σν πην ζπρλφ taxon ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο είλαη ην Parietaria
judaica (Δηθφλα 2), ην νπνίν εληνπίζηεθε ζε 31 απφ ηνπο 37 ηνίρνπο, δειαδή κε ζρεηηθή
ζπρλφηεηα 83,78 % . ΢ην θέληξν ην πνζνζηφ απηφ γίλεηαη 86,96%, ζηελ παξαζαιάζζηα
πεξηνρή 80% θαη ζηελ πξναζηηαθή 77,78%.
Δηθόλα 2: ΢πζηάδεο κε Parietaria judaica L.

Σν P. lusitanica (Δηθφλα 3α) εκθαλίδεηαη κε κεγάιε ζρεηηθή ζπρλφηεηα ζην θέληξν θαη
ζηελ πξναζηηαθή πεξηνρή ( 60,87% θαη 77,78% αληίζηνηρα), ελψ ιείπεη εληειψο απφ
ηνπο παξαζαιάζζηνπο ηνίρνπο. Δπίζεο, κέζα ζηα 5 πην ζπρλά taxa ησλ ηξηψλ πεξηνρψλ,
- 79 -
αιιά θαη ζπλνιηθά είλαη ην Bromus sterilis. To Veronica cymbalaria (Δηθφλα 3β) είλαη
ζηα 5 ζπρλφηεξα ηνπ ζπλφινπ ησλ ηνίρσλ κε ζρεηηθή ζπρλφηεηα 35,14 % θαη ζηα 5
ζπρλφηεξα ηεο πξναζηηαθήο πεξηνρήο κε 77,78%. Με κεγάιε ζρεηηθή ζπρλφηεηα (60%)
εκθαλίδνληαη ζηελ παξαζαιάζζηα πεξηνρή ηα Sedum litoreum θαη Catapodium marinum
θαη ζηελ πξναζηηαθή ην Mercurialis annua κε 66,67% (Πίλαθαο 16).
Δηθόλα 3: α) Parietaria lusitanica L., β) Veronica cymbalaria Bodard.

- 80 -
Πίλαθαο 16. Σα πέληε ζπρλόηεξα taxa ησλ ηνίρσλ ηεο παξαζαιάζζηαο πεξηνρήο
(Π1), ηνπ θέληξνπ (Π2), ηεο πξναζηηαθήο πεξηνρήο (Π3) θαη ηνπ ζπλόινπ ηεο
Πάηξαο
΢πλνιηθή πεξηνρή Παξαζαιάζζηα πεξηνρή (Π1)
εληνπηζκνύ
Αξηζκόο
Αξηζκόο
ζέζεσλ
ζέζεσλ
taxon % taxon %
Parietaria judaica 31 83,78 Parietaria judaica 4 80,00

Hordeum murinum ssp.
Parietaria lusitanica 21 56,76 glaucum 4 80,00
Bromus sterilis 17 45,95 Bromus sterilis 3 60,00
Piptatherum miliaceum 17 45,95 Sedum litoreum 3 60,00
Veronica cymbalaria 13 35,14 Catapodium marinum 3 60,00
΢πλνιηθόο αξηζκόο ηνίρσλ 37 ΢πλνιηθόο αξηζκόο ηνίρσλ 5
Κέληξν (Π2) Πξναζηηαθή πεξηνρή (Π3)

Αξηζκόο
Αξηζκόο
ζέζεσλ
ζέζεσλ
taxon % taxon %
Parietaria judaica 20 86,96 Parietaria judaica 7 77,78

Parietaria lusitanica 14 60,87 Parietaria lusitanica 7 77,78
Piptatherum miliaceum 12 52,17 Veronica cymbalaria 7 77,78
Sonchus oleraceus 11 47,83 Mercurialis annua 6 66,67
Bromus sterilis 9 39,13 Bromus sterilis 5 55,56
΢πλνιηθόο αξηζκόο ηνίρσλ 23 ΢πλνιηθόο αξηζκόο ηνίρσλ 9

- 81 -
4.1.7. Θέζε ησλ taxa πάλσ ζηνλ ηνίρν

Καηά ηελ εξγαζία πεδίνπ θαηαγξάθεθαλ ζηνηρεία γηα ηηο ζέζεηο πνπ εληνπίζζεθε
ην θάζε είδνο πάλσ ζηνπο ηνίρνπο. ΢ε θάζε ηνίρν δηαθξίζεθαλ, ζχκθσλα κε ηνπο Lisci &
Pacini (1993a) 5 ζέζεηο: A, B, C, U θαη D, φπσο θαίλεηαη ζηελ Δηθφλα 4.
Θέζε Α: απνηειεί ην θάησ κέξνο ηεο
θάζεηεο επηθάλεηαο ηνπ ηνίρνπ,
Θέζε Β: πεξηιακβάλεη ην κεζαίν
ηκήκα ηεο θάζεηεο επηθάλεηαο ηνπ
ηνίρνπ,
Θέζε C: πεξηιακβάλεη ην αλψηεξν
ηκήκα ηεο θάζεηεο επηθάλεηαο ηνπ
ηνίρνπ,
Θέζε U: πεξηιακβάλεη ηελ νξηδφληηα
επηθάλεηα ζηελ θνξπθή ηνπ ηνίρνπ.
Απηφ ην ηκήκα ηνπ ηνίρνπ ζε θάπνηεο
πεξηπηψζεηο ήηαλ ηζηκεληνπνηεκέλν,
νπφηε δελ ππήξρε ε παξακηθξή ζρηζκή
ζηελ επηθάλεηα γηα λα ξηδψζεη
νπνηαδήπνηε άηνκν, ελψ άιισηε, π.ρ.
ζε ζηεξηθηηθνχο καληξφηνηρνπο,
απνηεινχζε πξνέθηαζε ηεο εδαθηθήο
κάδαο ηελ νπνία ζηήξηδε θαη είρε πνιχ
Δηθόλα 4: Οη 5 θύξηεο ζέζεηο ηεο ρισξίδαο κεγάιε ππθλφηεηα βιάζηεζεο.
ησλ ηνίρσλ (θαηά Lisci & Pacini 1993a, Σέινο, ζε άιιεο πεξηπηψζεηο,
ηξνπνπνηεκέλν). ε απνζάζξσζε ηνπ πιηθνχ θαηαζθεπήο
ηνπ ηνίρνπ, αλάινγε πξνο ηελ ειηθία θαη ηελ πνηφηεηα θαηαζθεπήο ηνπ, κπνξνχζε λα
πξνζθέξεη έζησ θαη ην ειάρηζην ππφζηξσκα ψζηε λα κπνξέζεη λα εγθαηαζηαζεί εθεί
θάπνηνο πιεζπζκφο αηφκσλ.
Θέζε D: πξφθεηηαη γηα ηε βάζε ηνπ ηνίρνπ, φπνπ ε θάζεηε επηθάλεηά ηνπ δηαζηαπξψλεη
ηελ νξηδφληηα επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο. Σα θπηά πνπ θχνληαη ζηε ζέζε απηή, φπσο έρεη
ήδε αλαθεξζεί (βι. Κεθ. 1.2.4.), πθίζηαληαη ιηγφηεξν πεξηβαιινληηθφ stress ζε ζρέζε κε
ηηο ππφινηπεο. Πξέπεη, σζηφζν, λα ηνληζηεί φηη ε ππθλφηεηα βιάζηεζεο, θαζψο θαη ην
πνηά taxa εληνπίζηεθαλ ζε απηή ηε ζέζε ησλ ηνίρσλ, ζρεηίδνληαλ κε ηελ θαηάζηαζε πνπ
επηθξαηνχζε ηξηγχξσ ηνπ ηνίρνπ. Αλ ζην έδαθνο ηξηγχξσ ηνπ ηνίρνπ ππήξρε πνηθηιία
- 82 -
εηδψλ απηφ επεξέαδε ζεηηθά θαη ηε ρισξίδα ζηε βάζε ηνπ ηνίρνπ. Αλ ην έδαθνο ηξηγχξσ
ηνπ ηνίρνπ ήηαλ ιηζφζηξσην ή δξφκνο, ηφηε θαη ε βάζε ηνπ ηνίρνπ ζα ήηαλ πνιχ θησρή
ζε βιάζηεζε.
΢ην Παξάξηεκα Β’ αλαγξάθεηαη ζε πνηεο ζέζεηο εληνπίζηεθε θάζε taxon.
Τπάξρνπλ 17 taxa ηα νπνία εληνπίζηεθαλ θαη ζηηο 5 ζέζεηο πνπ εκθαλίδνληαη ζηελ
Δηθφλα 4 (Πίλαθαο 17). Πξφθεηηαη γηα ηα πην δηαδεδνκέλα taxa ζε απηφλ ηνλ
εμεηδηθεπκέλν ηχπν ελδηαηηήκαηνο.
Πίλαθαο 17. Taxa πνπ εληνπίζηεθαλ ζε όιεο ηηο ζέζεηο (A, B, C, D, U) πάλσ ζηνπο
ηνίρνπο (γηα ηηο ζέζεηο βι. Δηθόλα 4)
ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ taxon
CAMPANULACEAE Campanula erinus L.
COMPOSITAE Phagnalon graecum Boiss. & Heldr.
COMPOSITAE Sonchus asper (L.) Hill
COMPOSITAE Sonchus oleraceus L.
CRUCIFERAE Sinapis alba L. ssp. αlba
EUPHORBIACEAE Euphorbia peplus L.
EUPHORBIACEAE Mercurialis annua L.
GRAMINEAE Bromus sterilis L.
GRAMINEAE Lophochloa cristata (L.) Hyl.
GRAMINEAE Piptatherum miliaceum (L.) Cosson
LABIATAE Satureja juliana L.
PAPAVERACEAE Fumaria capreolata L.
SCROPHULARIACEAE Cymbalaria muralis P.Gaertner ssp. muralis
SCROPHULARIACEAE Veronica cymbalaria Bodard
THELIGONACEAE Theligonum cynocrambe L.
URTICACEAE Parietaria judaica L.
URTICACEAE Parietaria lusitanica L.
Απφ ηα 167 taxa πνπ αλαγξάθνληαη ζην ρισξηδηθφ θαηάινγν, ηα 60 taxa ( δει. ην
35,9% ) εληνπίζηεθαλ απνθιεηζηηθά θαη κφλν ζηε βάζε ησλ ηνίρσλ (ζέζε D). Απηφ είλαη
αλακελφκελν ιφγσ ηεο κεγαιχηεξεο εγγχηεηαο ζην έδαθνο θαη ησλ επλντθφηεξσλ
ζπλζεθψλ αλάπηπμεο θαη δηαζπνξάο πνπ δηαζθαιίδεη ν ζπγθεθξηκέλνο κηθξνβηφηνπνο.
- 83 -
Μεξηθά απφ ηα πην ζπλεζηζκέλα είδε ηεο ζέζεο απηήο είλαη: Parietaria judaica L.,
Urtica sp., Glycyrhizza glabra L. θαη άιια Leguminosae, Stellaria media (L.) Vill., ηα
αγξσζηψδε Hordeum murinum L., Piptatherum miliaceum (L.) Cosson, Bromus
madritensis L., Avena sterilis L. θαη ηα Compositae Dittrichia viscosa (L.) W.Greuter θαη
D. graveolens (L.) W.Greuter.
Απφ ηελ άιιε κεξηά, ππάξρνπλ 16 taxa ηα νπνία εληνπίζηεθαλ κφλν ζε θάζεηεο
επηθάλεηεο ηνίρσλ (ζέζεηο Α, B, C). Σα 4 πην ραξαθηεξηζηηθά είδε απηήο ηεο θαηεγνξίαο
είλαη: Umbilicus chloranthus Heldr.& Sart. (Δηθφλα 1), Asplenium ceterach L. (Δηθφλα
5α) θαη Cheilanthes pteridioides (Reichard) C. Chr. (Δηθφλα 5β) θαη Sedum litoreum
Guss. (Δηθφλα 6). Σν ηειεπηαίν εληνπίζηεθε ζε πιεπξέο πέηξηλσλ ηνίρσλ, θπξίσο
παξαζαιάζζηνπο, θαη κφλν ζε κηα πεξίπησζε ζηε βάζε ηνίρνπ.
Δηθόλα 5: α) Asplenium ceterach L., β) Cheilanthes pteridioides (Reichard) C. Chr.
Δηθόλα 6: Sedum litoreum Guss.

- 84 -
΢ηηο θνξπθέο ησλ ηνίρσλ (ζέζε U) ηα πην ζπρλά taxa πνπ εκθαλίδνληαη είλαη: ηα
κηθξά Gramineae Lophochloa cristata (L.) Hyl. θαη Catapodium rigidum (L.) C. E.
Hubbard, θαζψο θαη ηα Campanula erinus L. θαη Veronica arvensis L., ηα νπνία,
κάιηζηα, φηαλ ε θνξπθή είλαη αξθεηά απνζαζξσκέλε εκθαλίδνληαη ζε κεγάιε αθζνλία.
Σέινο, δελ πξέπεη λα παξαιεηθζεί θαη κηα αθφκα θαηεγνξία θπηψλ ηα νπνία
πξνζθέξνπλ κεγάιε θπηνθάιπςε ζηελ επηθάλεηα ησλ ηνίρσλ πνπ ηα θηινμελνχλ,
σζηφζν, ην ξηδηθφ ηνπο ζχζηεκα βξίζθεηαη ζην έδαθνο, ζηε βάζε ηνπ ηνίρνπ. Πξφθεηηαη
γηα ηα αλαξξηρώκελα είδε θαη εληνπίζηεθαλ αξθεηά ζηελ Πάηξα. Άιια είλαη απηνθπή
θαη άιια θαιισπηζηηθά, φπσο : Vinca major L. ssp. major, Ipomea indica (Burm.) Merr.,
I. purpurea (L.) Roth., Jasmin mesnyi Hance, Clematis vitalba L., Hedera helix L.
- 85 -
5. ΢ΤΕΖΣΖ΢Ζ – ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ
5.1. Υισξίδα
Ζ απηνθπήο ρισξίδα ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ ηεο πφιεο ηεο Πάηξαο απνηειείηαη απφ
167 taxa, ηα νπνία θαηαλέκνληαη ζε 43 νηθνγέλεηεο. Ζ πφιε ραξαθηεξίδεηαη απφ έληνλε
αλνηθνδφκεζε, ηζηκεληνπνίεζε θαη ζρεηηθά πξφζθαηνπο νηθηζκνχο κε απνηέιεζκα νη
παιηνί πέηξηλνη ηνίρνη λα είλαη ειάρηζηνη. Χζηφζν, δηαζέηεη αξραηνινγηθνχο ρψξνπο
ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο, νη νπνίνη σο ρψξνη ελδηαηηεκάησλ ηεο ρισξίδαο παξνπζηάδνπλ
αξθεηή πνηθηιία.
Απφ ηα 167 ζπλνιηθά taxa πνπ θαηαγξάθεθαλ ζηελ παξνχζα κειέηε, ηα 60
εληνπίζηεθαλ απνθιεηζηηθά θαη κφλν ζηε βάζε ησλ ηνίρσλ, επνκέλσο ν αξηζκφο ησλ
taxa πνπ βξέζεθαλ ζηελ θαηαθφξπθε πιεπξά θαη ζηελ θνξπθή ησλ ηνίρσλ θηάλεη ζηα
107 taxa. Γηα ηε ραζκνθπηηθή ρισξίδα ηεο Πάηξαο (ηνίρνη, ιηζφζηξσηα, πεδνδξφκηα)
αλαθέξνληαη απφ ηνλ Υξνλφπνπιν (2002) 167 taxa, εθ ησλ νπνίσλ ηα 88 taxa έρνπλ
ζεκεησζεί ζηνλ βηφηνπν ησλ ηνίρσλ. ΢ηα βπδαληηλά ηείρε ηεο Θεζζαινλίθεο έρνπλ
θαηαγξαθεί 263 taxa απφ 54 νηθνγέλεηεο. Απφ απηά, ηα 46 εληνπίζηεθαλ κφλν πάλσ
ζηνπο ηνίρνπο (θνξπθή θαη πιεπξέο), ηα 109 ζηνπο ηνίρνπο θαη ζηελ ηξηγχξσ πεξηνρή θαη
108 κφλν ζηελ πεξηνρή γχξσ απφ ηα ηείρε (Krigas et al. 1999). ΢ε αληίζηνηρε κειέηε ηεο
Βξαδηιίαο γηα ηελ πφιε Jundiai έρνπλ θαηαγξαθεί κφιηο 28 taxa, πνπ αλήθνπλ ζε 16
νηθνγέλεηεο (Reis et al. 2006). Απφ άιιεο κειέηεο, ε ρισξίδα ησλ ηνίρσλ δηάθνξσλ
επξσπατθψλ πφιεσλ θπκαίλεηαη απφ 174 έσο 385 taxa, πνπ αλήθνπλ ζε πάλσ απφ 57
νηθνγέλεηεο (Anzalone 1951, Lisci 1997). ΢πγθεθξηκέλα, ζηε Ρψκε ε νπνία είλαη κηα
πφιε κε μεξνζεξκηθή πεξίνδν παξφκνηα κε απηήλ ηεο Πάηξαο, έρνπλ θαηαγξαθεί 385
taxa ζηε ρισξίδα ησλ ηνίρσλ ηεο (Anzalone 1951).
Κπξίαξρεο νηθνγέλεηεο ζηε ρισξίδα ησλ ηνίρσλ ηεο πφιεο ηεο Πάηξαο είλαη απηέο
ησλ Gramineae (15,6%) θαη Compositae (12,6%) (΢ρήκα 12). Σν ίδην ηζρχεη θαη γηα ην
ζχλνιν ηεο ραζκνθπηηθήο ρισξίδαο ηεο πφιεο, φπνπ ππεξηζρχνπλ νη ίδηεο νηθνγέλεηεο κε
17,4% θαη 15%, αληίζηνηρα (Υξνλφπνπινο 2002). Οη νηθνγέλεηεο απηέο θπξηαξρνχλ θαη
ζηε ρισξίδα ησλ βπδαληηλψλ ηεηρψλ ηεο Θεζζαινλίθεο κε πνζνζηά 14,4% Compositae
θαη 12,2% Gramineae (Krigas et al. 1999). Απφ ζπγθεληξσηηθά ζηνηρεία γηα ηε ρισξίδα
ησλ ηνίρσλ ηεζζάξσλ ηηαιηθψλ πφιεσλ (Ρψκε, ΢ηέλα, Παβία θαη Παιέξκν), επίζεο,
πξνθχπηεη φηη πινπζηφηεξεο νηθνγέλεηεο είλαη νη: Compositae (15%) θαη Gramineae
- 86 -
(11,9%) (Lisci & Pacini, 1993b). ΢ηε πφιε ηεο Βξαδηιίαο ην 21,4% ησλ taxa αλήθεη ζηα
Compositae, ελψ δεχηεξα έξρνληαη ηα Euphorbiaceae (14,3%), κηα νηθνγέλεηα πνπ ζηνπο
ηνίρνπο ηεο Πάηξαο θαη ησλ άιισλ επξσπατθψλ πφιεσλ πνπ πξναλαθέξζεθαλ δελ είλαη
θαλ κέζα ζηηο 9 πινπζηφηεξεο, θαη ηα Gramineae αθνινπζνχλ κε 10,7%. Ζ ππεξνρή ησλ
Compositae θαη Gramineae κπνξεί λα εμεγεζεί, πηζαλψο, απφ ηελ θαιχηεξε
πξνζαξκνζηηθφηεηα πνπ παξνπζηάδνπλ ζηνπο αζηηθνχο βηνηφπνπο, θπξίσο ιφγσ κεγάιεο
παξαγσγήο, σο επί ην πιείζηνλ, ειαθξψλ ζπεξκάησλ.
΢ην βιαζηεηηθφ θάζκαηα ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο ππεξέρνπλ θαηά
πνιχ ηα ζεξφθπηα κε πνζνζηφ 58,1% (Πίλαθαο 13). Ζ ππεξνρή απηή νθείιεηαη ζηηο
θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο ηεο πεξηνρήο. Απηνχ ηνπ είδνπο ηα θπηά έρνπλ ην πιενλέθηεκα
λα κπνξνχλ λα δηέξρνληαη ηε δπζκελή θαη καθξάο δηάξθεηαο μεξή πεξηφδν - αξρέο Μαΐνπ
κέρξη ηέιε ΢επηεκβξίνπ (βι. ΢ρήκα 10) – ππφ κνξθή ζπεξκάησλ. Δπηπιένλ, ε
επηθξάηεζε ησλ ζεξφθπησλ ζε ραζκνθπηηθά αζηηθά πεξηβάιινληα, φπσο απηφ ησλ
ηνίρσλ, ζπκβαίλεη γηαηί ηα ζεξνθχηα πξνζαξκφδνληαη πνιχ θαιχηεξα ζε ζρέζε κε άιιεο
βηνκνξθέο ζην αθφκα πην έληνλα μεξνζεξκηθφ κηθξνπεξηβάιινλ ησλ ηνίρσλ (βι. § 1.2.1.
& 1.2.3.).
Σα ζεξνθχηα επηθξαηνχλ θαη ζηε ρισξίδα ησλ ηεηρψλ ηεο Θεζζαινλίθεο κε
πνζνζηφ 52,9% (Krigas et al. 1999). Σν ίδην θαη ζηηο 4 ηηαιηθέο πφιεηο (Ρψκε, ΢ηέλα,
Παβία θαη Παιέξκν), πεξίπνπ ζην 39% ηνπ ζπλφινπ ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ (Lisci &
Pacini, 1993b). ΢εκεηψλεηαη, σζηφζν, φηη νη δπν, ηνπιάρηζηνλ, απφ ηηο πφιεηο απηέο
(Παβία θαη ΢ηέλα), γηα ηηο νπνίεο βξέζεθαλ ζηνηρεία, έρνπλ πνιχ πην ζχληνκε μεξή
πεξίνδν, ηξηψλ πεξίπνπ κελψλ ((Lisci & Pacini, 1993a) απφ απηή ηεο Πάηξαο. Πξνο ηε
Βφξεηα Δπξψπε, αληί γηα ηα ζεξφθπηα, ππεξηζρχνπλ ηα εκηθξππηφθπηα, φπσο π.ρ.
αλαθέξεηαη πνζνζηφ 49% γηα ηα εκηθξππηφθπηα ζηνπο ηνίρνπο ηνπ Cambridge (Rishbeth
1948).
Σα δελδξψδε θαλεξφθπηα πνπ εληνπίζηεθαλ ζηνπο ηνίρνπο ηεο Πάηξαο είλαη ην
Ficus carica θαη ην αζηαηηθήο θαηαγσγήο μελφθπην Ailanthus altissima. Καη ηα δπν απηά,
ιφγσ ηνπ ηζρπξνχ ξηδηθνχ ηνπο ζπζηήκαηνο θαη ηεο έληνλεο αλάπηπμήο ηνπο κπνξνχλ λα
πξνθαιέζνπλ ζνβαξέο δεκηέο ζηε δνκή ησλ ηνίρσλ.
΢ην ρσξνινγηθφ θάζκα ηα κεζνγεηαθά θαη ηα επξέσο εμαπισκέλα taxa
εκθαλίδνληαη κε ην ίδην πςειφ πνζνζηφ (48,5%). Σν κεγάιν πνζνζηφ ησλ κεζνγεηαθψλ
ζηνηρείσλ ζε ζπλδπαζκφ κε ην πςειφ πνζνζηφ ησλ ζεξνθχησλ αληηθαηνπηξίδνπλ ηνλ
έληνλν κεζνγεηαθφ ραξαθηήξα ηεο ρισξίδαο ηεο Πάηξαο, ελψ εθείλν ησλ επξέσο
εμαπισκέλσλ taxa αληηθαηνπηξίδεη ηηο έληνλεο αλζξσπνγελείο επηδξάζεηο πνπ αζθνχληαη
- 87 -
ζηνπο αζηηθνχο απηνχο βηνηφπνπο. Απφ ηα ελδεκηθά βαιθαληθά taxa εληνπίζηεθαλ ηα

Carlina corymbosa ssp. graeca θαη Umbilicus chloranthus.
Απφ ηα 167 taxa ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο, ζην θέληξν (Π2)
εληνπίζηεθαλ 119, ζηελ πξναζηηαθή πεξηνρή (Π3) 83 θαη ζηελ παξαζαιάζζηα (Π1) 57
taxa (Πίλαθαο 9). Ο θαηακεξηζκφο απηφο είλαη αλάινγνο ηνπ θαηακεξηζκνχ ησλ
δεηγκαηνιεπηηθψλ επηθαλεηψλ θαη δελ πξνθχπηεη θάπνην αμηφινγν ζπκπέξαζκα. Έηζη, ν
αξηζκφο taxa είλαη κεγαιχηεξνο ζην θέληξν, γηαηί εθεί εληνπίζηεθε ν κεγαιχηεξνο
αξηζκφο ηνίρσλ (62,2% ησλ δεηγκάησλ). Απηφ νθείιεηαη: 1) ιφγσ ηεο πην ππθλήο
δφκεζεο θαη 2) ιφγσ ηεο χπαξμεο ηζηνξηθψλ ρψξσλ (Φξνχξην, Χδείν, θνκκάηη απφ ην
Αξραίν Ρσκατθφ ΢ηάδην), νη ηνίρνη ησλ νπνίσλ απνηέιεζαλ κεγάιν ηκήκα ηεο έξεπλαο.
Οη ηνίρνη ηνπ θέληξνπ δηαζέηνπλ ην κεγαιχηεξν αξηζκφ «απνθιεηζηηθψλ» εηδψλ (52 taxa
εληνπίζηεθαλ κφλν εδψ) (Πίλαθαο 10). Απηφ είλαη αλακελφκελν, ιφγσ ηνπ κεγαιχηεξνπ
αξηζκνχ ηνίρσλ ζπιινγήο (Κεθ. 4.1.2.1.). Αληηζέησο, ε πξναζηηαθή πεξηνρή (Π3)
παξφιν πνπ έρεη πεξηζζφηεξνπο ηνίρνπο ζπιινγήο απφ ηελ παξαζαιάζζηα (Π1),
κεγαιχηεξν αξηζκφ «απνθιεηζηηθψλ» εηδψλ έρεη ε δεχηεξε. Απηφ ζπκβαίλεη, γηαηί ηα
παξαζαιάζζηα taxa πξνηηκνχλ εμεηδηθεπκέλα ελδηαηηήκαηα θαη δελ εκθαλίδνληαη ζηελ
ελδνρψξα. Οξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα παξαζαιάζζησλ taxa είλαη:
Anthemis tomentosa ssp. tomentosa, Frankenia hirsuta L. (Δηθφλα 7), Matthiola
tricuspidata (L.) R.Br. (Δηθφλα 8α), Glaucium flavum Crantz (Δηθφλα 8β).
Ζ ρξήζε ησλ ζπληειεζηψλ Sørensen (SS) θαη Jaccard (SJ) γηα ηελ εθηίκεζε ηεο
ρισξηδηθήο νκνηφηεηαο ησλ ηνίρσλ κεηαμχ ησλ 3 επηκέξνπο πεξηνρψλ (θέληξν,
παξαζαιάζζηα θαη πξναζηηαθή πεξηνρή) έδεημε φηη ε κεγαιχηεξε νκνηφηεηα πθίζηαηαη
κεηαμχ θέληξνπ (Π2) θαη πξναζηηαθήο (Π3) πεξηνρήο (SS = 37% , SJ = 23%) (Πίλαθαο
12). ΢ηηο πεξηνρέο απηέο θαηαγξάθεθαλ 59 ζπλνιηθά θνηλά taxa ( 37 taxa θνηλά κφλν ζε
απηέο ηηο δπν θαη 22 taxa δηαδεδνκέλα ζηνπο ηνίρνπο θαη ησλ ηξηψλ πεξηνρψλ ) (Πίλαθαο
11).
Κπξίαξρν είδνο ζηνπο ηνίρνπο ηεο Πάηξαο βξέζεθε ην Parietaria judaica (ζην
83,78% ησλ δεηγκάησλ) (Πίλαθαο 16). Πξφθεηηαη γηα έλα πνιχ θνηλφ είδνο ζηηο
κεζνγεηαθέο θαη επξσπατθέο–αηιαληηθέο πεξηνρέο, ληηξφθηιν θαη αλζεθηηθφ ζε πςειέο
ζεξκνθξαζίεο. Άιια taxa ηνίρσλ πνπ εληνπίζηεθαλ είλαη ηα (θαηά θζίλνπζα ζεηξά
ζπρλφηεηαο) ηα εμήο: Parietaria lusitanica, Bromus sterilis, Piptatherum miliaceum,
Veronica cymbalaria, Sonchus oleraceus, S. asper, Fumaria capreolata, θ.ιπ. Σν
Cymbalaria muralis ssp. muralis απνηειεί πεξίπησζε επηγελνχο είδνπο, ην νπνίν
- 88 -
εληνπίζηεθε απνθιεηζηηθά θαη κφλν ζην θέληξν θαη θπξίσο ζηελ πεξηνρή ηεο Άλσ
(Παιηάο) πφιεο.
Απφ ηα πηεξηδφθπηα ραξαθηεξηζηηθά είλαη ηα είδε Asplenium ceterach (Δηθφλα 5α)
θαη Cheilanthes pteridioides (Δηθφλα 5β), ηα νπνία εληνπίζηεθαλ κφλν ζε ηνίρνπο ηεο
πξναζηηαθήο πεξηνρήο θαη ην Anogramma leptophylla, ην νπνίν βξέζεθε κφλν ζε ηνίρνπο
αξραηνινγηθψλ ρψξσλ. Σα πηεξηδφθπηα ζεσξνχληαη κε αλζεθηηθά ζηε ξχπαλζε ησλ
πφιεσλ θαη γεληθά ε παξνπζία ηνπο δελ είλαη ζπρλή ζε απηέο. Πξνηηκνχλ, φζν ην
δπλαηφλ, ιηγφηεξν δηαηαξαγκέλα ελδηαηηήκαηα θαη νη ηνίρνη πξναζηίσλ θαη
αξραηνινγηθψλ ρψξσλ κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο ηέηνηνη.
Σα είδε Sedum litoreum, Umbilicus chloranthus, Capparis spinosa, ράξηο ζηε
ρπκψδε, ζαξθψδε θαη δεξκαηψδε πθή ησλ θχιισλ ηνπο αληίζηνηρα, είλαη πνιχ
αλζεθηηθά ζε ραζκνθπηηθά πεξηβάιινληα θαη πξνζαξκφδνληαη εχθνια ζε ζπλζήθεο
παξαηεηακέλεο μεξαζίαο. Απηφ θάλεθε θαη απφ ηελ ηδηαίηεξε παξνπζία ηνπο ζηελ
παξνχζα έξεπλα. Δηδηθφηεξα, ην πξψην πξνηηκάεη παξαζαιάζζηα ελδηαηηήκαηα, ελψ ην
ηειεπηαίν βξέζεθε δηαδεδνκέλν θαη ζηηο 3 πεξηνρέο θαη ζε φιεο ηηο ζέζεηο πάλσ ζηνπο
ηνίρνπο.
Δηθόλα 7: Frankenia hirsuta L.
Δηθόλα 8: α) Matthiola tricuspidata (L.) R.Br., β) Glaucium flavum Crantz

- 89 -
5.2. Πνηθηιόηεηα
Ο πινύηνο ησλ εηδώλ ζηνπο ηνίρνπο ηεο Πάηξαο ππνινγίζηεθε ζε 15,2 taxa αλά
ηνίρν, κε ειάρηζην ζην θέληξν 14 θαη κέγηζην ζηελ παξαζαιάζζηα πεξηνρή κε 17,4 taxa
αλά ηνίρν (Πίλαθαο 15). ΢ηελ πφιε Jundiai ηεο Βξαδηιίαο (Reis et al. 2006), φπνπ ε
έξεπλα έιαβε ρψξα ζε 5 πξνάζηηα θαη ζην θέληξν ηεο πφιεο, ν πινχηνο ησλ εηδψλ
εθηηκήζεθε ζηα 3,9 taxa αλά ηνίρν, είλαη δειαδή πνιχ κηθξφηεξνο απ’ απηφλ ηεο Πάηξαο.
Χζηφζν, ν πινχηνο ησλ εηδψλ δελ δίλεη θάπνηα εηθφλα, νχηε απνηειεί κέηξν γηα ην
πφζν «πξάζηλνο» είλαη έλαο ηνίρνο. Απηφ κπνξεί λα εθθξαζηεί κε κηα άιιε παξάκεηξν,
ην κέζν αξηζκό αηόκσλ αλά ηνίρν (ή αιιηψο ππθλόηεηα βιάζηεζεο). Σν κεγαιχηεξν
αξηζκφ αηφκσλ/ηνίρν θαη θαη’ επέθηαζηλ ηνίρνπο κε κεγαιχηεξε ππθλφηεηα βιάζηεζεο,
έρεη ε πξναζηηαθή (Π3) πεξηνρή (227,6 άηνκα/ηνίρν) θαη ζα κπνξνχζε λα πεη θαλείο φηη
νη ηνίρνη ηεο δψλεο απηήο είλαη νη πην «πξάζηλνη». Αθνινπζνχλ νη ηνίρνη ηνπ θέληξνπ
(Π2) θαη ηεο παξαζαιάζζηαο (Π1) πεξηνρήο κε 152,5 θαη 119,6 άηνκα/ηνίρν αληίζηνηρα
(Πίλαθαο 15, Παξάξηεκα Γ’).
Όζνλ αθνξά ζηελ πνηθηιφηεηα ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ζηελ πφιε ηεο Πάηξαο
εθθξαδφκελε κε ην δείθηε Shannon-Wiener (Ζ’) πξνθχπηεη φηη είλαη κεγαιχηεξε ζηελ
παξαζαιάζζηα πεξηνρή (Ζ’=2,41). Αθνινπζεί ε πξναζηηαθή κε Ζ’=2,11 θαη ηειεπηαίν ην
θέληξν κε Ζ’= 1,82 (Πίλαθαο 15 θαη Παξάξηεκα Γ’). Πξέπεη, σζηφζν, λα ζεκεησζεί φηη
ην 80 % ησλ ηνίρσλ ζπιινγήο ηεο παξαζαιάζζηαο πεξηνρήο είλαη ηνίρνη αξραηνινγηθνχ
ρψξνπ (Φξνχξην ηνπ Ρίνπ), νη νπνίνη, γεληθά, ραξαθηεξίδνληαη απφ απμεκέλε
πνηθηιφηεηα φηαλ έξγα ζπληήξεζεο δελ έρνπλ πξνθαιέζεη θαηαζηξνθή ηεο ρισξίδαο
ηνπο. Φαίλεηαη, πάλησο, φηη νη δπν απνθεληξσκέλεο πεξηνρέο (παξαζαιάζζηα θαη
πξναζηηαθή) παξνπζηάδνπλ κηθξέο δηαθνξέο ζηελ ηηκή ηνπ δείθηε πνηθηιφηεηαο, ζε
αληίζεζε κε ην δείθηε ηνπ θέληξνπ πνπ είλαη αξθεηά κηθξφηεξνο. Ζ πνηθηιφηεηα
απμάλεηαη απφ ην θέληξν πξνο ηελ πεξηθέξεηα. Απηφ απνδίδεηαη:
α) ζηε κεηνχκελε αζηηθνπνίεζε απφ ην θέληξν πξνο ηελ πεξηθέξεηα θαη ζηελ αλάινγε
εμαζζέληζε ησλ δπζκελψλ, γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ρισξίδαο νηθνινγηθψλ παξακέηξσλ
(π.ρ. μεξνζεξκηθέο ζπλζήθεο, ξχπαλζε),
β) ζηηο αλζξσπνγελείο επηδξάζεηο (π.ρ. θαζαξίζκαηα), νη νπνίεο θαηά θαλφλα είλαη
ιηγφηεξεο ζηελ πεξηθέξεηα,
- 90 -
γ) ζηελ πεξηθέξεηα, γεληθά, ε ρισξίδα είλαη πην πινχζηα. Καηά ζπλέπεηα ππάξρεη
κεγαιχηεξε πεγή ζπεξκάησλ θαη θηλεηηθφηεηα απηψλ, άξα θαη κεγαιχηεξε πηζαλφηεηα
εγθαηάζηαζήο ηνπο ζηνπο βηνηφπνπο ησλ ηνίρσλ.
΢ηα ίδηα απνηειέζκαηα θαηαιήγνπκε θαη κε βάζε ην δείθηε θπξηαξρίαο Simpson
(D), ν νπνίνο, θαηά αληίζηξνθε δηαβάζκηζε ζε ζχγθξηζε κε ην δείθηε πνηθηιφηεηαο
Shannon-Wiener, παίξλεη ηε κεγαιχηεξε ηηκή ηνπ ζηελ πεξηνρή ηνπ θέληξνπ (D = 0,27)
θαη ηε κηθξφηεξε ζηελ παξαζαιάζζηα πεξηνρή (D = 0,12).
Ζ πνηθηιφηεηα ζην ζχλνιν ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο θαηά δείθηε
Shannon-Wiener είλαη Ζ’= 1,97 θαη ε κέγηζηε πηζαλή πνηθηιφηεηα, πνπ κπνξεί λα
ππάξμεη ζηελ ηδαληθή πεξίπησζε ηεο πιήξνπο νκνηνθαηαλνκήο ησλ εηδψλ, είλαη: Ζ’max =
2,62. Δπνκέλσο, ε πεξηνρή κειέηεο καο έρεη δείθηε νκνηνκνξθίαο: J = 0,75. Γεδνκέλνπ
φηη ε ηηκή ηνπ Ζ’ ζπλήζσο θπκαίλεηαη απφ 1,5 έσο 3,5 κπνξνχκε λα πνχκε φηη νη ηνίρνη
απνηεινύλ γηα ηελ πόιε ηεο Πάηξαο βηνηόπνπο ζρεηηθά ρακεινύ βαζκνύ
ρισξηδηθήο πνηθηιόηεηαο. Ζ ζπλνιηθή ηηκή ηνπ δείθηε θπξηαξρίαο Simpson είλαη D =
0,23.
΢χκθσλα κε ηνπο Reis et al. 2006, ζηελ πφιε Jundiai ηεο Βξαδηιίαο ν ζπλνιηθφο
δείθηεο θπξηαξρίαο Simpson είλαη D = 0,07, ε πνηθηιφηεηα ζην ζχλνιν ηεο ρισξίδαο ησλ
ηνίρσλ ηεο είλαη Ζ΄= 2,93, ν δείθηεο νκνηνγέλεηαο J = 0,88 θαη ν αξηζκφο taxa πνπ
θαηαγξάθεθαλ είλαη 28. Παξαηεξείηαη φηη, παξ’ φιν πνπ ζηε βξαδηιηάληθε πφιε
θαηαγξάθεηαη κηθξφηεξνο αξηζκφο taxa, ε ρισξίδα ησλ ηνίρσλ ηεο παξνπζηάδεη
κεγαιχηεξν δείθηε πνηθηιφηεηαο θαη νκνηνγέλεηαο απφ ηε ρισξίδα ησλ ηνίρσλ ηεο πφιεο
ηεο Πάηξαο, πξνθαλψο ιφγσ ηεο πην νκνηφκνξθεο θαηαλνκήο ησλ εηδψλ ηεο.
΢χκθσλα κε ηνλ Koerner (2002), ε πνηθηιφηεηα ζηα θπζηθά νηθνζπζηήκαηα απμάλεη
απφ ηνπο Πφινπο πξνο ηνλ Ηζεκεξηλφ θαη απφ πεξηνρέο κε βηνινγηθψο δπζκελή
(ππεξβνιηθά ςπρξά ή μεξά) ζε πεξηνρέο κε επλντθά (± νκνηφκνξθα ζεξκά θαη πγξά)
θιίκαηα. Ζ ππεξνρή ηνπ δείθηε πνηθηιφηεηαο ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ζηελ πφιε
Jundiai έλαληη εθείλνπ ησλ ηνίρσλ ηεο πφιεο ησλ Παηξψλ επηηξέπεη κηα πξψηε εθηίκεζε
φηη ε παξαπάλσ παξαδνρή ηζρχεη θαη γηα ηα αζηηθά νηθνζπζηήκαηα.
Δπνκέλσο, ε απμεκέλε πνηθηιφηεηα ζηελ πφιε Jundiai ηεο Βξαδηιίαο ζα κπνξνχζε
λα απνδνζεί: α) ζην φηη ε πφιε απηή βξίζθεηαη πην θνληά ζηνλ Ηζεκεξηλφ (23ν 06΄) απ’
φηη ε πφιε ηεο Πάηξαο (38ν 14΄) θαη β) ζηελ πεξηζζφηεξν νκνηφκνξθε θαηαλνκή ηεο
ζεξκνθξαζίαο θαη ηεο βξνρφπησζεο ζηελ πφιε απηή απ’ φηη ζηελ πφιε ηεο Πάηξαο.
- 91 -
Σέινο, ζηελ παξνχζα κειέηε έγηλε θαηαγξαθή ηεο ζέζεο πνπ εληνπίζηεθε ην θάζε
taxon πάλσ ζηνπο ηνίρνπο, έηζη ψζηε λα δηαπηζησζεί πνηα κηθξνπεξηβάιινληα πξνηηκάεη
ην θάζε έλα. Βξέζεθε, ινηπφλ, φηη 17 taxa είλαη δηαδεδνκέλα ζε φια ηα ζεκεία ησλ
ηνίρσλ (Πίλαθαο 17). Αλαθέξνληαη θάπνηα ελδεηθηηθά: Campanula erinus, Phagnalon
graecum, Mercurialis annua, Fumaria capreolata, Veronica cymbalaria, θ.ιπ. Σέζζεξα
taxa εληνπίζηεθαλ κφλν ζε θαηαθφξπθεο πιεπξέο ηνίρσλ, απηά είλαη ηα: Crepis foedita
ssp. foedita, Umbilicus chloranthus, Equisetum ramosissimum, Cheilanthes pteridioides,
ελψ ην 35,9% ησλ taxa (60 taxa) εληνπίζηεθαλ απνθιεηζηηθά θαη κφλν ζηε βάζε ησλ
ηνίρσλ. ΢χκθσλα κε ηε κειέηε ησλ Reis et al. (2006), ην 64,3% ησλ taxa ηεο ζπλνιηθήο
ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο πφιεο Jundiai ηεο Βξαδηιίαο βξέζεθαλ απνθιεηζηηθά θαη κφλν
ζηε βάζε ησλ ηνίρσλ. Καη νη Lisci θαη Pacini (1993a), ζηε κειέηε ηνπο γηα ηε ρισξίδα
ησλ ηνίρσλ ηξηψλ ηηαιηθψλ πφιεσλ, αλαθέξνπλ φηη νη θνηιφηεηεο ζην επίπεδν ηνπ
εδάθνπο (δειαδή, ε βάζε ησλ ηνίρσλ) είλαη νη ζέζεηο (κηθξνπεξηβάιινληα) ηνπ ηνίρνπ
πνπ δηαζθαιίδνπλ ην κηθξφηεξν πεξηβαιινληηθφ ζηξεο.
- 92 -
5.3. Οηθνινγηθή αμηνιόγεζε ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ –

Πξνηάζεηο δηαρείξηζεο
Τπάξρνπλ ιηγνζηά ζηνηρεία πνπ λα απνδεηθλχνπλ φηη ηα θπηά απφ κφλα ηνπο
πξνθαινχλ ζνβαξφηαηεο δεκηέο ζηνπο ηνίρνπο, ίζσο γηαηί ζε θαινδηαηεξεκέλνπο ηνίρνπο
πνηέ δελ ηπραίλεη λα αλαπηπρζεί θπηηθή θάιπςε. Ζ βξνρή, νη πςειέο ζεξκνθξαζίεο, ν
πάγνο, ηα θεξηά πιηθά κε ηνλ άλεκν θαη ε ξχπαλζε είλαη παξάγνληεο πνπ επηηαρχλνπλ
ηελ απνζάζξσζε. Οη θπζηθνί απηνί παξάγνληεο πξέπεη λα πξνεγεζνχλ θαη λα
πξνθαιέζνπλ θάπνηα απνζάζξσζε, ψζηε λα κπνξέζνπλ λα εγθαηαζηαζνχλ ηα θπηά.
Χζηφζν, κφιηο ηα θπηά επνηθίζνπλ έλαλ ηνίρν δελ ππάξρεη ακθηβνιία φηη
επηηαρχλνπλ ηε δηάβξσζή ηνπ. Παξάγνπλ νμέα απφ ηηο ξίδεο ηνπο, ηα νπνία ζπληεινχλ
ζηελ δηάιπζε ηνπ πιηθνχ θαηαζθεπήο. Οη ξίδεο ηνπο εηζρσξνχλ κεηαμχ ηνχβισλ θαη
πεηξψλ, ηηο απνθνιινχλ θαη έηζη είλαη δπλαηή ε πην ζθνδξή δηείζδπζε ηνπ λεξνχ. Γχξσ
απφ ηηο ξίδεο ησλ θπηψλ αλαπηχζζεηαη ιεπηφ ζηξψκα νξγαληθνχ πιηθνχ απνζχλζεζεο
(ρνχκνο), ζην νπνίν αλαπηχζζνληαη θνηλφηεηεο κηθξννξγαληζκψλ θαη απηφ κπνξεί,
επίζεο, λα πξνθαιέζεη ρεκηθέο κεηαβνιέο. Σν ίδην κπνξεί λα ζπκβεί θαη απφ ηελ
παξνπζία εληφκσλ θαη άιισλ κηθξψλ δσηθψλ νξγαληζκψλ πνπ ζπλππάξρνπλ κε ηα θπηά
ησλ ηνίρσλ.
Ζ ζπλερήο αλνηθνδφκεζε ηεο πφιεο ηεο Πάηξαο αιιάδεη ζπλερψο ηε κνξθή ηεο
θαη ηα παιαηά θηήξηα, φιν θαη πεξηζζφηεξν παξαρσξνχλ ηε ζέζε ηνπο ζε ζχγρξνλεο
νηθνδνκέο, κε ηζηκεληέληνπο θαη ζνβαηηζκέλνπο ηνίρνπο. Οη παιηνί πέηξηλνη ηνίρνη
γίλνληαη φιν θαη πην ζπάληνη θαη ηείλνπλ λα εμαθαληζηνχλ. Οη πεξηζζφηεξνη πνπ
δηαηεξνχληαη ζήκεξα είλαη καληξφηνηρνη γεπέδσλ, λεθξνηαθείσλ, εθθιεζηψλ, ζρνιείσλ,
νηθνπέδσλ, κάληξεο ζηδεξνδξνκηθνχ δηθηχνπ ή γεθπξηψλ. Σέινο, πνιχ κεγάιν θνκκάηη
πέηξηλσλ ηνίρσλ αλήθεη ζηνπο αξραηνινγηθνχο ρψξνπο ηεο πφιεο (Κάζηξν ηεο Πάηξαο,
Φξνχξην Ρίνπ, Αξραίν Χδείν, Ρσκατθφ Τδξαγσγείν θ.ά.). ΢πλήζσο, ηφζν νη ηδηψηεο φζν
θαη νη δεκνηηθέο αξρέο πνπ θξνληίδνπλ γηα ηε ζπληήξεζε θαη ηνλ θαζαξηζκφ ηνπο, ηνπο
αληηκεησπίδνπλ σο δνκηθφ ζηνηρείν θαη φρη σο βηνηφπνπο πνπ θηινμελνχλ δσληαλνχο
νξγαληζκνχο.
Θα πξέπεη, ινηπφλ, νη πνιίηεο θαη νη αξκφδηεο αξρέο λα ιακβάλνπλ ππ’ φςηλ ηφζν
ηελ νηθνινγηθή φζν θαη ηελ αηζζεηηθή θαη ηζηνξηθή αμία ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ, έηζη ψζηε
ε δηαρείξηζή ηνπο λα γίλεηαη κε ζεβαζκφ ζην αζηηθφ πεξηβάιινλ θαη λα βαζίδεηαη ζηελ
άπνςε φηη έλαο «πξάζηλνο» ηνίρνο είλαη πξνηηκφηεξνο απφ έλαλ ηειείσο ηζηκεληέλην
ρσξίο δσή. Γηα λα επηηεπρζεί θάηη ηέηνην ζα πξέπεη λα γίλεη ηδηαίηεξε αλαθνξά ζηε
- 93 -
ζεκαζία θαη ην ξφιν ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ κέζα ζε κηα αζηηθή πεξηνρή θαη λα πξνηαζνχλ
κέηξα γηα ηε ζσζηή δηαρείξηζή ηνπο.
5.3.1. Αμηνιόγεζε ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ

Οη ηνίρνη απνηεινχλ έλαλ «αλνηρηφ» ηχπν ελδηαηηήκαηνο, κε ηελ έλλνηα φηη εμαηηίαο
ησλ δπζκελψλ ζπλζεθψλ πνπ εμαζθαιίδνπλ, ε βιάζηεζε ζπαλίσο κπνξεί λα θαιχςεη
πιήξσο ηελ επηθάλεηα. ΢πλεπψο, έλα θπηφ, αλ δηαζέηεη ηνπο κεραληζκνχο ψζηε λα
επηβηψζεη ζε έλα ηέηνην πεξηβάιινλ (φπσο π.ρ. ηα μεξφθπηα), έρεη λα αληηκεησπίζεη
ιηγφηεξν αληαγσληζκφ κε άιια είδε απ’ φηη ζα είρε ζε κηα πην «θιεηζηνχ» ηχπνπ
βιάζηεζε, φπσο π.ρ. ζε κηα ρεξζαία επηθάλεηα. Μνλνεηή, κηθξνζθνπηθά είδε, κε κηθξή
δηάξθεηα δσήο, φπσο: ηα Gramineae Lophochloa cristata θαη Catapodium rigidum, θαζψο
θαη ηα Campanula erinus θαη Veronica arvensis, γεληθά, δελ είλαη αλζεθηηθά ζηνλ
αληαγσληζκφ. Έηζη, ζην δχζθνιν πεξηβάιινλ ησλ ηνίρσλ βξίζθνπλ έλα ρξήζηκν
θαηαθχγην, φπνπ κπνξνχλ λα βιαζηήζνπλ, λα αλαπηπρζνχλ θαη λα πεξάζνπλ ηε δπζκελή
πεξίνδφ ηνπο κε ηε κνξθή ζπεξκάησλ, αθφκα θαη κέζα ζηελ παξακηθξή ζρηζκή ηνπ
ηνίρνπ.
Δθηφο απηνχ, πνιιά απφ ηα θπηά ησλ ηνίρσλ, πξνέξρνληαη απφ ηε ραζκνθπηηθή
ρισξίδα, δειαδή, είλαη είδε πνπ ζε θπζηθφ πεξηβάιινλ θχνληαη ζηηο ζρηζκέο βξάρσλ.
Κάπνηα απφ απηά είλαη μεξφθπηα (π.ρ. Umbilicus sp., Sedum sp.) θαη άιια φρη (π.ρ.
Parietaria sp., Geranium sp., Arenaria serpillifolia L., δηάθνξα Πηεξηδφθπηα θ.ά.).
Πνιιά απφ ηα θπηά απηήο ηεο θαηεγνξίαο δελ ζα ηα ζπλαληνχζακε πνηέ ζε έλα αζηηθφ
πεξηβάιινλ, εάλ δελ ππήξραλ ηα ηερλεηά, αλζξσπνγελνχο πξνέιεπζεο ελδηαηηήκαηα,
φπσο θάζηξα, ηνίρνη, κάληξεο, ιηζφζηξσηα, ηα νπνία πξνζνκνηάδνπλ κε ηα θπζηθά ηνπο
πεξηβάιινληα. Γελ ππάξρεη ακθηβνιία φηη ην θπζηθφ πεξηβάιινλ ηεο ραζκνθπηηθήο
ρισξίδαο είλαη αξθεηά πεξηνξηζκέλν. Σα θπηά απηά, ζηνπο ηνίρνπο ησλ πφιεσλ θαη
ζηνπο αξραηνινγηθνχο ρψξνπο βξίζθνπλ έλαλ ηξφπν ψζηε λα επεθηείλνπλ ηελ, αξρηθά
πεξηνξηζκέλε ζε έθηαζε, εμάπισζή ηνπο (Woodell 1979).
Δπηπιένλ, πνιιέο θνξέο ζηνπο ηνίρνπο ησλ πφιεσλ θαη ηζηνξηθψλ – αξραηνινγηθψλ
ρψξσλ βξίζθνπλ θαηαθχγην θπηά πνπ είλαη αξθεηά ζπάληα, ελδεκηθά, κεγάιεο
ηζηνξηθήο, γεσβνηαληθήο θαη θαξκαθεπηηθήο ζεκαζίαο.
Σα θπηά κπνξνχλ λα βειηηψζνπλ ηελ αηζζεηηθή φςε ησλ γθξίδσλ, κνλφηνλσλ
ηνίρσλ, λα απαιχλνπλ ηε ζθιεξή φςε ηνπ αζηηθνχ πεξηβάιινληνο πξνζθέξνληαο κηα
επράξηζηε ελαιιαγή ρξσκάησλ θαη πεξηζζφηεξν θπζηθφ ζηνηρείν ζηηο πφιεηο.
- 94 -
Απφ ηελ άιιε κεξηά, ε θπηνθάιπςε ησλ ηνίρσλ ελδερνκέλσο λα κπνξεί λα

ιεηηνπξγεί σο ζηξψκα πξνζηαζίαο ηνπ ηνίρνπ απφ αθξαίεο πεξηπηψζεηο ζεξκνθξαζίαο
θαη πγξαζίαο, λα βνεζάεη ζηε κείσζε ηεο αηκνζθαηξηθήο ζθφλεο θαη ξχπαλζεο θαη ζηε
κείσζε ησλ ζνξχβσλ.
5.3.2. Πξνηάζεηο δηαρείξηζεο

1. Ζ μπιψδεο βιάζηεζε, π.ρ. Ailanthus altissima θαη Ficus carica, αδηακθηζβήηεηα
κπνξεί λα πξνθαιέζεη ζνβαξέο κεραληθέο δεκηέο ζηνπο ηνίρνπο, ιφγσ ηνπ ηζρπξνχ
ξηδηθνχ ηεο ζπζηήκαηνο θαη γη’ απηφ δελ πξέπεη λα ελζαξξχλεηαη. Δπίζεο, νη ξίδεο
νξηζκέλσλ θπηψλ εθθξίλνπλ νπζίεο, νη νπνίεο κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ ρεκηθή
θαηαζηξνθή ησλ πιηθψλ θαηαζθεπήο ηνπ ηνίρνπ (Salisbury & Ross 1978).
Αληηζέησο, γηα ηα πνψδε θπηά ζα κπνξνχζε λα ππάξρεη αλεθηηθφηεηα. Αξθεηά
πνιπεηή είδε κπνξεί λα ππάξρνπλ γηα ρξφληα ζε έλαλ ηνίρν ρσξίο λα ηνλ δεκηψλνπλ
θαη θπζηθά ηα κνλνεηή θπηά έρνπλ κηθξφ ξηδηθφ ζχζηεκα θαη ν θχθινο δσήο ηνπο
είλαη πνιχ ζχληνκνο, νπφηε είλαη κάιινλ απίζαλν λα ππνζηεί δεκηέο ε θαηαζθεπή ηνπ
ηνίρνπ απφ ηέηνηα είδε. Αληί λα θαζαξίδεηαη θαη ηελ παξακηθξή ραξακάδα ζε έλαλ
ηνίρν, ίζσο είλαη πξνηηκφηεξν λα αθήλνπκε αλέπαθα θάπνηα θπηά κηθξνχ κήθνπο ηα
νπνία είλαη αβιαβή.
2. Tα πξφηππα ζπληήξεζεο πξέπεη λα εμαξηψληαη απφ ηνλ ηνίρν θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ.
Φπζηθά δελ κπνξεί λα ππάξμεη αλεθηηθφηεηα ζηε ρισξίδα φηαλ πξφθεηηαη γηα ηνίρνπο
θηεξίσλ, κπνξεί φκσο λα ππάξμεη κηα πην ειαζηηθή αληηκεηψπηζε φηαλ πξφθεηηαη γηα
κάληξεο.
3. Οη ρεηξηζκνί ζπληήξεζεο ζα κπνξνχζαλ λα αθήλνπλ απ’ έμσ ηα άηνκα πνπ θχνληαη

ζηηο βάζεηο ησλ ηνίρσλ κηαο θαη απηά δελ ηνλ επεξεάδνπλ.
4. Δπηιεθηηθή θαηαπνιέκεζε ηνπ είδνπο Parietaria judaica L., φπνπ είλαη άθζνλν, κε
εθξίδσζε πξηλ απφ ηελ αλζνθνξία ηνπ (Φεβξνπάξην- Μάξηην). Απηφ πξνηείλεηαη
ιφγσ ησλ αιιεξγηψλ πνπ πξνθαιεί, αιιά θαη ηεο κεγάιεο επεθηαζηκφηεηάο ηνπ ζε
βάξνο άιισλ πην ζεκαληηθψλ taxa.
5. Γηαηήξεζε θαη πξνζηαζία ησλ taxa: Capparis spinosa, Umbilicus chloranthus,

Cymbalaria muralis ssp. muralis γηα αηζζεηηθνχο ιφγνπο. Αξθεηά είδε ηεο ρισξίδαο
ησλ ηνίρσλ, φπσο απηά πνπ κφιηο αλαθέξζεθαλ, ζα κπνξνχζαλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ
- 95 -
ζηελ θεπνηερλία γηα θαιισπηζηηθνχο ζθνπνχο, π.ρ. γηα θαηαζθεπή βξαρφθεπσλ,

αθνχ είλαη φκνξθα αηζζεηηθά θαη επηπιένλ ε αληνρή ηνπο ζε ηέηνηα πεξηβάιινληα
είλαη δνθηκαζκέλε. Μεγάινη αζηηθνί πξναχιηνη ρψξνη, φπσο π.ρ. απιέο ζρνιείσλ ζα
κπνξνχζαλ λα πεξηέρνπλ πέηξηλνπο καληξφηνηρνπο θαη ιηζφζηξσηα αληί γηα
ηζηκεληέληα δάπεδα, έηζη ψζηε λα εληζρπζεί θαηά θάπνην ηξφπν, ζθνπίκσο, ε
εγθαηάζηαζε απηνθπνχο ρισξίδαο ζε απηά. Κάηη ηέηνην ζα κπνξνχζε λα απνηειέζεη
κηθξέο λεζίδεο βιάζηεζεο ζε έλα, θαηά ηα άιια, ηειείσο ηερλεηφ θαη αηζζεηηθά
ςπρξφ πεξηβάιινλ.
6. Πξνζηαζία φισλ ησλ παιαηψλ πέηξηλσλ ηνίρσλ απφ ηελ θαηαζηξνθή, ην ζνβάληηζκα
θαη ην αζβέζησκά ηνπο.
7. Αλαθαηαζθεπή ησλ ηνίρσλ κε ηα ίδηα πιηθά, φηαλ δηαπηζησζνχλ θζνξέο.
8. Καηαζθεπή λέσλ ηνίρσλ απφ πέηξεο, ηδηαίηεξα γηα ηνίρνπο πεξίθξαμεο, ζηήξημεο
πξαλψλ θαη γηα δηαθνζκεηηθνχο ιφγνπο κέζα ζε απιέο.
9. Όπνηε είλαη αλαγθαίν, λα γίλεηαη θαηαπνιέκεζε ηεο βιάζηεζεο, ζε θακία πεξίπησζε

φκσο λα κε ρξεζηκνπνηνχληαη δηδαληνθηφλα ή άιια ρεκηθά κέζα. Δηδηθά γηα ηνπο
αξραηνινγηθνχο ρψξνπο, ε καδηθή θαηαζηξνθή ησλ απηνθπψλ θπηψλ είλαη άζθνπε,
γηαηί έηζη δελ ιχλεηαη ξηδηθά ην πξφβιεκα, αθνχ κεηά κπνξεί λα εηζβάιινπλ είδε
ρεηξφηεξα απφ ηα ππάξρνληα. Δπίζεο, θξίλεηαη ππεξβνιηθή θαη παξάινγε, γηαηί
ππάξρνπλ πεξηπηψζεηο θπηψλ (π.ρ. παιαηνελδεκηθά, αξραηφθπηα) πνπ θηινμελνχληαη
ζε απηνχο ηνπο ρψξνπο, ηα νπνία είλαη ζπάληα θαη κνλαδηθά, κε ηζηνξία πνιιψλ
εθαηνκκπξίσλ εηψλ. Δπηπιένλ, ην ζέακα πνπ παξνπζηάδνπλ ςεθαζκέλνη ηνίρνη ηελ
άλνημε κε ηα θηηξηληζκέλα θπηά είλαη πξαγκαηηθά αληηαηζζεηηθφ. Σν επηιεθηηθφ
μεβνηάληζκα κπνξεί λα είλαη ρξνλνβφξν θαη λα θνζηίδεη, απνηειεί φκσο ηελ πην
νηθνινγηθή ιχζε. Όκσο, απηνί πνπ ζα θάλνπλ ηελ νπνηαδήπνηε επέκβαζε ζα πξέπεη
λα γλσξίδνπλ ηα θπηά ή λα ζπκβνπιεχνληαη πξψηα εηδηθνχο επηζηήκνλεο.
Ο άλζξσπνο κπνξεί κε ηελ παξνπζία ηνπ λα πξνάγεη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ηελ

εμάπισζε δηαθφξσλ θπηψλ, ηελ ίδηα ζηηγκή, φκσο, είλαη ππεχζπλνο γηα ηηο αιιαγέο ησλ
πεξηβαιινληηθψλ ζπλζεθψλ εληφο ησλ πφιεσλ, ζηνπο ηνίρνπο ησλ νπνίσλ επνηθνχλ
θπηηθά taxa. Οη ζχγρξνλεο νηθνδνκηθέο ηερληθέο θαη ηα πιηθά είλαη απφιπηα δπζκελή σο
πξνο ηελ εγθαηάζηαζε απηνθπνχο ρισξίδαο ζηνπο ηνίρνπο.
- 96 -
Ζ ζπλερήο επέθηαζε ησλ πφιεσλ, απμάλεη ηελ απφζηαζε κεηαμχ ησλ ηζηνξηθψλ
θέληξσλ ησλ πφιεσλ θαη ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, απφ ην νπνίν πξνέξρνληαη ηα
πεξηζζφηεξα θπηά ησλ ηνίρσλ. Ζ βηνκεραληθή αλάπηπμε ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ αχμεζε
ηεο θπθινθνξηαθήο θίλεζεο, κε φιεο ηηο ζπλέπεηεο πνπ απηφ θέξεη. Ζ αχμεζε ηεο
αηκνζθαηξηθήο ζθφλεο κπνξεί λα παξέρεη πεξηζζφηεξν ππφζηξσκα γηα ηα θπηά ησλ
ηνίρσλ, σζηφζν, ην εχξνο ησλ παξαγφλησλ δηαζπνξάο (θπξίσο κηθξά ζειαζηηθά θαη
πνπιηά) είλαη πεξηνξηζκέλν θαη ε απμεκέλε ξχπαλζε ηεο αηκφζθαηξαο πξνθαιεί ηελ
επηινγή ζπγθεθξηκέλσλ εηδψλ.
Ζ ηζηκεληνπνίεζε θαη ην γθξη ρξψκα ησλ κεγαινπφιεσλ ηηο θαζηζηά πεξηβάιινλ
κνλφηνλν θαη θνπξαζηηθφ. Έηζη, ε αλάγθε γηα δηαηήξεζε έζησ θαη ησλ παξακηθξψλ
βηνηφησλ, φπσο είλαη νη ηνίρνη, νη νπνίνη κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ σο εζηίεο πξαζίλνπ,
θαζίζηαηαη αθφκα κεγαιχηεξε.
- 97 -
6. ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ
Διιεληθνί ηίηινη
Βξεηηφο, Λ. 1998: Πάηξα – Οδεγφο Πιεξνθφξεζεο. Αρατθέο εθδφζεηο, Πάηξα. ζει.

268.
Γηαλλίηζαξνο, A. 1998: Ζ ρισξίδα ησλ αξραηνινγηθψλ ρψξσλ ηεο Διιάδαο.
Πξαθηηθά δηεκεξίδαο: «Απηνθπήο βιάζηεζε ζηνπο αξραηνινγηθνχο ρψξνπο». Αζήλα,
22-23 Μαΐνπ 1998: 76-80.
Γηαλλίηζαξνο, A. & Εεξβνχ, ΢. 1998: Ζ ρισξίδα ηεο Αθξφπνιεο ησλ Αζελψλ θαη
ησλ γχξσ αξραηνινγηθψλ ρψξσλ. Πξαθηηθά δηεκεξίδαο: «Απηνθπήο βιάζηεζε ζηνπο
αξραηνινγηθνχο ρψξνπο». Αζήλα, 22-23 Μαΐνπ 1998: 81-83.
Δζληθή Μεηεσξνινγηθή Τπεξεζία (Δ.Μ.Τ.): Κιηκαηηθά ζηνηρεία ηνπ
κεηεσξνινγηθνχ ζηαζκνχ ηεο Πάηξαο πεξηφδνπ 1955 - 2001. Κιηκαηνινγηθή βάζε
δεδνκέλσλ. Γηεχζπλζε Κιηκαηνινγίαο, Αζήλα.
Δζληθή ΢ηαηηζηηθή Τπεξεζία ηεο Διιάδνο. Πξαγκαηηθφο πιεζπζκφο ηεο Διιάδνο
θαηά ηελ απνγξαθή ηνπ 2001. Αζήλα.
Κνχθεο, Γ., Σζηακπάνο, Γ. & ΢ακπαηαθάθεο, Ν., 1994: Σερληθνγεσινγηθέο-
Γεσηερληθέο ζπλζήθεο ηεο πφιεο ησλ Παηξψλ. Γειηίν ΚΔΓΔ, 121-124: 3-23.
Παπαδάηνπ – Γηαλλνπνχινπ, Υ. 1991: Δμέιημε ηνπ ζρεδίνπ πφιεσο ησλ Παηξψλ
1829-1989. Αρατθέο εθδφζεηο, Πάηξα.
΢πηηάιαο, Ν. 2000: Πεξηβαιινληηθή αηζζεηηθή – Αξρηηεθηνληθή. Μειέηεο θαη
Καηαζθεπέο. Δθδφζεηο Υξηζηνδνπιίδε, Θεζζαινλίθε.
΢ψθνο, Δ. 1998: ΢χλζεζε πηζαλψλ εδαθηθψλ θηλήζεσλ ζηελ πφιε ηεο Πάηξαο κε
έκθαζε ζηηο ηνπηθέο εδαθηθέο ζπλζήθεο. Γηδαθηνξηθή δηαηξηβή. Σκήκα Γεσινγίαο,
Παλεπηζηήκην Παηξψλ, Πάηξα.
Σζηφηζηνπ, Β. 2001: ΢πκβνιή ζηελ νηθνινγία ησλ πφιεσλ ηεο Διιάδαο:
Υσξνινγηθή, βηνινγηθή θαη νηθνινγηθή αλάιπζε ηεο ρισξίδαο ηνπ Μεζνινγγίνπ.
Μεηαπηπρηαθφ δίπισκα εηδίθεπζεο. Σκήκα Βηνινγίαο, Παλεπηζηήκην Παηξψλ,
Πάηξα.
Υξνλφπνπινο, Γ. 2002: Υισξίδα, βιάζηεζε, νηθνινγηθή αμηνιφγεζε θαη πξνηάζεηο
δηαρείξηζεο ηνπ αζηηθνχ θαη πξναζηηαθνχ πεξηβάιινληνο ηεο Πάηξαο. Γηδαθηνξηθή
δηαηξηβή. Σκήκα Βηνινγίαο, Παλεπηζηήκην Παηξψλ, Πάηξα.
- 98 -
Ξελόγισζζνη ηίηινη
Ahmed, M. & Durrani, P.K. 1970: The flora of walls in Srinigar. Botanische
Jahrbucher, 89: 608-615.
Anzalone, B. 1951: Flora e vegetazione dei muri di Roma. Ann. Bot., 23: 393-497.
Brandes, D. & Brandes, E. 1999: The flora of Maltese walls. 25s. Electron. Veroff.:
http://www.doku.biblio.etc.tu.de/opus/volltexte/1999/55.
Crawford, R.M. 1989: Drought survival. In: Anderson, D., Greig-Smith, P., Pitelka,
F. (eds), Studies in Plant Survival. Blackwell, Oxford. pp. 177-202.
Davis, P.H. (ed.) 1965-1985: Flora of Turkey and the East Aegean Islands, 1-9.
Edinburgh University Press, Edinburgh.
Duchoslav, M. 2002: Flora and vegetation of stony walls in East Bohemia (Czech
Republic). Preslia, 74: 1-25.
Duvigneaud, P. 1974: L’ecosystéme “Urbs”. Mem. Soc. Roy. Bot. Belg. 6: 5-35.
Ellenberg, H. & Müller-Dombois, D. 1967: A key to Raunkiaer plant forms with
revised subdivisions. Ber. geobot. Inst. ETH, Stift. Rübel, 37: 56-73.
Emberger, L. 1945: Une classification biogeographique des climats. Rev. Trav. Fac.
Sci. Montpellier, Bot. 7: 3-43.
Fitter, R.S.R. 1946: London’s natural history. The new naturalist 3. 2nd pr. Collins,
London.
Gill, D., Bonnett, P. 1973: Nature in the urban landscape: A study of city ecosystems.
York Press, Baltimore.
Gouvra, E. & Grammatikopoulos, G. 2007: Diurnal and seasonal trends of water
relations in five co-occurring chasmophytic species. Flora, 202: 237-248.
Grammatikopoulos, G. & Manetas, Y. 1994: Direct absorption of water by hairy
leaves of Phlomis fruticosa and its contribution to drought avoidance. Canadian
Journal of Botany, 72: 1805-1811.
Grau, J., Kremer, B., Möseler, Rambold, G., Triebel 1996: Gräser. Sübgräser,
Sauergräser, Binsengewächse und grasähnliche Familien Europas. Mosaik Verlag,
München, Germany.
- 99 -
Greuter, W., Burdet, H.M., & Long, G. 1984-1989: Med-Checklist. A critical

inventory of vascular plants of the circummediterranean countries, 1,3,4. Editions des
conservatoire et Jardin botaniques de la ville de Genève, Genève.
Haeckel, E. 1866: Generelle Morphologie der Organismen. 2Bd. Berlin.
Häfliger, E. & Scholz, H. 1981: Grass weeds 2. Weeds of the subfamilies:
Chloridoideae, Pooideae, Oryzoideae.CIBA-GEIGY Ltd. Bastle, Switzerland.
Holland, P.G. 1972: The pattern of species density of old stone walls in Western
Ireland. The Journal of Ecology, 60: 799-805.
Jovet, P. 1954: Paris, sa flore spontanée, sa végétation. Notices botaniques et
itinéraires commentés publiés a l’occasion du Ville congrès International de
Botanique Paris-Nice 1954, 21-60.
Karschon, R. & Weinstein, A. 1985: Wall flora and vegetation at Qal’At Nimrud, the
Castle of Banyas. Israel Journal of Botany, 34: 59-64.
Kieran, J. 1959: A Natural History of New York City. Houghton Mifflin, Boston /
Riverside Press, Cambridge.
Kolbek, J. 1997: Plant communities on walls in the Czech Republic-preliminary
notes. Zpr. Čes. Bot. Společ., Praha, 32, Mater. 15: 61-67.
Korneck, D. 1978: Sedo-Scleranthetea. – In: Oberdorfer, E. (ed.), Sφddeutsche
Pflanzengesellschaften. Teil II, Gustav Fischer Verlag, Jena. p. 13–84.
Krigas, N., Lagiou, E., Hanlidou, E., Kokkini, S. 1999: The vascular flora of the
Byzantine walls of Thessaloniki (N. Greece). Willdenowia, 29: 77-94.
Kühnelt, W. 1955: Gesichtspunkte zur Beurteilung von Großstadtfauna (mit
besonderer Berücksichtigung der Wiener Verhältnise). Österr. Zool. Z., 6: 30-54.
Lisci, M. & Pacini, E. 1993: Plants growing on the walls of Italian towns 1. Sites and
distribution. Phyton, 33: 15-26.
Lisci, M. & Pacini, E. 1993: Plants growing on the walls of Italian towns 2.
Reproductive Ecology. Giornale Botanico Italiano, 127: 1053-1078.
Magurran, A.E. 1988: Ecological diversity and its measurements. Croom Helm Ltda,
London, UK.
Okunuki, S. 1984: World Gramineous Plants. Nippon Soda Co., Ltd., Japan.
Pavlova, D. & Tonkov, S. 2005: The wall flora of the Nebet Tepe Architectural
Reserve in the city of Plovdiv (Bulgaria). Acta Bot. Croat., 64 (2): 357-368.
Pignatti, S. (ed.) 1982: Flora d’ Italia, 1-3. Bologna.
- 100 -
Raunkiaer, C. 1934: The Life-forms of Plants and Statistical Plant Geography.

Oxford University Press, Oxford.
Reis, V.A., Lombardi, J.A. and Figueiredo, R.A. 2006: Diversity of vascular plants
growing on walls of a Brazilian city. Urban Ecosyst, 9: 39-43.
Rishbeth, J. 1948: The flora of Cambridge Walls. J. Ecol., 36: 136-148.
Rose, F. 1989: Colour Identification Guide to the grasses, sedges, rushes and ferns of
the British Isles and north-western Europe. Penguin Group, London, England.
Rublowsky, J. 1967: Nature in the city. Basic, New York.
Rundell, P.W. 1982: Water uptake by organs other than roots. In: Lange, O.L, Nobel,
P.S., Osmond, C.B. and Ziegler, H. (eds), Encyclopedia of Plant Physiology, Vol.
12B, Springer-Verlag. p. 111-134.
Salisbury, F.B. & Ross, C.W. 1978: Plant Physiology. Second edition. Wadsworth
Publishing Company, Belmont, California.
Sauvage, Ch. 1961: Recherches geobotaniques sur les suberaies marocaines. Tr. Inst.
Sci. Cher. Ser. Botanique 21, Rabat.
Sculze, E.D. & Hall, A.E. 1982: Stomatal responses, water loss and CO2 assimilation
rates of plants in contrasting environments. In: Lange, O.L., Nobel, P.S., Osmond,
C.B., and Ziegler, H. (eds), Encyclopedia of Plant Physiology, Vol. 12B, Springer-
Verlag. p. 181-230.
Segal, S. 1969: Ecological notes on wall vegetation. Dr. W. Junk Publ., The Hague.
Strid, A. & Kit Tan (eds.) 1997: Flora Hellenica 1. Königstein.
Strid, A. & Kit Tan (eds.) 2002: Flora Hellenica 2. Ruggell.
Sukopp, H. 1973: Die Großstadt als Gegenstand ökologischer Forschung. Schr. Ver.
Verbreitung naturwiss. Kenntnisse in Wien 113: 90-140.
Sukopp, Ζ. & Wittig, R., (Eds.) 1993: Stadtökologie. Gustav Fischer Verlag,
Stuttgart-Jena-New York.
Tiniakos, L.N., Lambrakis, N.J. & Voudouris, K.S. 1994: Hydrogeology-
hydrochemistry of the Agia swamp (Patras area) and its relevance as a water
resource. In: Demetracopoulos, A., Hadjitheodorou, C. & Korfiatis, G. (eds.): Proc. of
an international conference, Patras, Greece. p. 238-246.
Tutin, T.G., Heywood, V.H., Burges, N.A., Moore, D.M., Valentine, D.H., Walters,
S.M., Webb, D.A. (eds.) 1964-1980: Flora Europaea, 1-5. Cambridge University
Press, Cambridge.
- 101 -
Tutin, T.G., Burges, N.A., Chater, A.O., Edmondson, J.R., Heywood, V.H., Moore,
D.M., Valentine, D.H., Walters, S.M., Webb, D.A. (eds.) 1993: Flora Europaea, 1
(second ed.). Cambridge University Press, Cambridge.
Varshney, C.K. 1971: Observations on the Varanasi wall flora. Plant Ecology, 22:
355-372.
Walter, H. 1970: Vegetazionszonen und Klima. UTB, Stuttgart.
Woodell, S. 1979: The flora of walls and pavings. In: Laurie, I.C. (ed.), Nature in
cities. The natural environment in the design and development of urban green space.
John Wiley, Chichester. p. 135-157.
Woodell, S. R. J. & Rossiter, J. 1959: The flora of Durham walls. Proceedings of the
Botanical Society of the British Isles, 3: 257-273.
- 102 -

Nimertis Sassalou (M)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nimertis Sassalou (M)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ ΠΑΣΡΧΝ

΢ΥΟΛΖ ΘΔΣΗΚΧΝ ΔΠΗ΢ΣΖΜΧΝ

΢ΤΜΒΟΛΖ ΢ΣΖΝ ΟΗΚΟΛΟΓΗΑ ΣΧΝ ΠΟΛΔΧΝ ΣΖ΢

1.1. Σνπνζέηεζε ηνπ ζέκαηνο θαη ζθνπφο ηεο έξεπλαο .......................... 8

2. Υαξαθηεξηζηηθά ηεο πεξηνρήο κειέηεο ...…………………........ 16

2. 1. Θέζε, νξηνζέηεζε, έθηαζε θαη πιεζπζκφο ………………….......... 16

3. Τιηθά θαη κέζνδνη…………………………………………......... 41

3.1. Γηαίξεζε ηνπ αζηηθνχ θαη πξναζηηαθνχ πεξηβάιινληνο ηεο πφιεο

4.1.5.1. Γείθηεο πνηθηιφηεηαο Shannon-Wiener (Ζ’)……………………….. 75

5.1 Υισξίδα …………………………………………………………... 84

Σο γενικότερο ενδιαφέρον μου για το περιβάλλον και την οικολογία, με

1.1. Σνπνζέηεζε ηνπ ζέκαηνο θαη ζθνπόο ηεο έξεπλαο

1.2. Οη πέηξηλνη ηνίρνη σο αζηηθνί βηόηνπνη

Οη ηνίρνη απνηεινχλ κηα ηδηαίηεξε πεξίπησζε αζηηθνχ βηνηφπνπ, επεξεάδνληαη

πάγνο, κεγάιεο δηαθπκάλζεηο ζεξκνθξαζίαο), νη νπνίνη βαζκηαία ηνλ πξνεηνηκάδνπλ γηα

κπνξεί λα πξνέξρεηαη απφ ηα ππεξθείκελα εδάθε, ηα νπνία ζπγθξαηνχλ πνζφηεηεο

1.2.2. Γηαθνξέο ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ από ηνπο βξάρνπο

Οη ηνίρνη είλαη ζπλήζσο απνκνλσκέλεο θαηαζθεπέο κηθξψλ δηαζηάζεσλ. Έηζη, ην

Γηαζέηνπλ πεξηνξηζκέλν αξηζκφ κηθξνελδηαηηεκάησλ (π.ρ. θνηιφηεηεο, πιεπξέο

1.2.3. Μεραληζκνί πξνζαξκνγήο ησλ θπηώλ ησλ ηνίρσλ

Μέρξη ηψξα έγηλε αλαθνξά γηα ην πφζν αθηιφμελν ελδηαίηεκα απνηεινχλ νη

1.2.4. Οη κηθξνβηόηνπνη ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ

2. ΥΑΡΑΚΣΖΡΗ΢ΣΗΚΑ ΣΖ΢ ΠΔΡΗΟΥΖ΢ ΜΔΛΔΣΖ΢

2.1. Θέζε, νξηνζέηεζε, έθηαζε θαη πιεζπζκόο

΢ρήκα 1. Ζ γεσγξαθηθή ζέζε ηεο πόιεο ησλ Παηξώλ.

΢ρήκα 2. Υάξηεο ηεο πεξηνρήο κειέηεο (από Υξνλόπνπιν 2002).

2.2. Γεσινγηθά θαη εδαθνινγηθά ζηνηρεία

Σν γεσινγηθφ ππφβαζξν ηεο πεξηνρήο έξεπλαο θαη ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο

Όινη νη εδαθηθνί ηχπνη αιινχβησλ εδαθψλ απνηεινχλ βαζηά, αιθαιηθά εδάθε

2.3. Γεσκνξθνινγία – Σνπνγξαθία - Τδξνγξαθηθό δίθηπν

Ζ Πάηξα κε βάζε ην γεσκνξθνινγηθφ ηεο αλάγιπθν δηαθξίλεηαη ζε δχν ελφηεηεο.

2.4. Ηζηνξηθά ζηνηρεία

έδσζαλ ζην θξνχξην ηε ζεκεξηλή ηνπ κνξθή, ψζπνπ ην 1715 ην μαλαπαίξλνπλ νη

πφιεο θαη ε δηαηήξεζε αθάιππησλ ρψξσλ θαη δσλψλ πξαζίλνπ (Παπαδάηνπ-

Ζ ζχγρξνλε Πάηξα έηζη φπσο δηακνξθψζεθε ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο δηαθέξεη

2.6. Οηθνλνκηθή αλάπηπμε

2.7.1. Κιηκαηηθά ζηνηρεία

2.7.1.1.Θεξκνθξαζία αέξα (ζε νC)

Πίλαθαο 1. Κύξηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ αέξα θαηά ηε

Μέση μέγιστη Μέση μηνιαία Μέση ελάσιστη

Απφ ηε κειέηε ησλ ζηνηρείσλ πνπ αθνξνχλ ην χςνο ησλ θαηαθξεκληζκάησλ

Πίλαθαο 2. Κιηκαηηθά δεδνκέλα ηνπ Μ.΢. Πάηξαο, ζρεηηθά κε ηε βξνρόπησζε

Ο κέζνο εηήζηνο αξηζκφο εκεξψλ βξνρήο είλαη 84,8. Σν κεγαιχηεξν αξηζκφ

Ημέπερ Μέση μηνιαία

΢ρήκα 5. Δηήζηα δηαθύκαλζε ησλ βξνρνπηώζεσλ θαη ησλ εκεξώλ βξνρήο

Υαξαθηεξηζηηθφ ηεο πεξηνρήο κειέηεο είλαη φηη νη βξνρνπηψζεηο δελ θαηαλέκνληαη

Πίλαθαο 3. Μέζε επνρηαθή βξνρόπησζε Φθινόπ ωπο

2.7.1.3. ΢ρεηηθή πγξαζία αέξα

Αίθπιερ ημέπερ Νευοσκεπείρ ημέπερ

΢ρήκα 8. Δηήζηα θαηαλνκή αίζξησλ θαη λεθνζθεπώλ εκεξώλ ζηελ πόιε

2.7.1.5. Γξόζνο, ρηόλη, ραιάδη, παγεηόο, νκίριε, άλεκνη

ΕΤΟΣ 95,9 0,2 1,8 3,8 0,2 6,9 0,2

2.7.2. Βηνθιηκαηηθά ζηνηρεία

Γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ βηνθιίκαηνο ηεο Πάηξαο εθαξκφζηεθαλ νη αθφινπζεο

Ο βξνρνζεξκηθφο ή νκβξνζεξκηθφο δείθηεο (Q2) ηνπ Emberger (1945), δίδεηαη απφ

΢ρήκα 9. Κιηκαηηθό δηάγξακκα Emberger-Sauvage.

2. Μέζνδνο δηάθξηζεο ησλ ραξαθηήξσλ ηνπ κεζνγεηαθνχ βηνθιίκαηνο κε βάζε ην

΢ρήκα 10. Οκβξνζεξκηθό δηάγξακκα (θαηά Walter 1970).

Γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ μεξνζεξκηθνχ δείθηε ηεο Πάηξαο απαηηνχληαη ηα

Με βάζε ηα παξαπάλσ ππνινγίζηεθε ν μεξνζεξκηθφο δείθηεο θάζε κήλα σο εμήο:

Αλάινγα κε ηελ ηηκή πνπ παίξλεη ν μεξνζεξκηθφο δείθηεο (Υ), ην κεζνγεηαθφ

3. ΤΛΗΚΑ ΚΑΗ ΜΔΘΟΓΟΗ

3.1. Γηαίξεζε ηνπ αζηηθνύ θαη πξναζηηαθνύ πεξηβάιινληνο ηεο