Δημοτικό Πάτρα.

Από την Αρχαιότητα έως την Απελευθέρωση

θέατρο
Πάτρα, μια πόλη με πολυκύμαντη ιστορία. Μια πόλη με
ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα και αναφορές, που
επιδέχεται στον χρόνο διαφορετικές αναγνώσεις, καθώς

Πατρών η Ιστορία άφησε στο διάβα της πολύτιμα και πολύσημα

αποτυπώματα. Πόλη των συνθέσεων και των αντιθέσεων,

«Απόλλων»
Ιστορία και μνήμη
Πύλη εισόδου για τον Δυτικό πολιτισμό
Του Δημήτρη Παπανικολάου
εγγράφει στο σώμα της τους μετασχηματισμούς από τις δι-
αχρονικές κατακτήσεις και, ως παλίμψηστο, καλύπτει και
φανερώνει με το πέρασμα του χρόνου το χρώμα και το
αδρό σχήμα του πολιτισμικού της προσώπου.
Από τη μυκηναϊκή περίοδο, τη συνένωση των αρχαί-
ων οικισμών της, την ακμή της ως ρωμαϊκή αποικία, τη
Φραγκοκρατία, την Ενετοκρατία και την Τουρκοκρατία, οι
στρώσεις και οι αποκαλύψεις αφηγούνται τις διαδρομές
και τις στάσεις της πόλης στον χωροχρόνο του ιστορικού
γίγνεσθαι.
Ο Άγιος Ανδρέας και οι περιώνυμες ναυμαχίες του Ακτίου,
της Ναυπάκτου –που διεξήχθη ανοικτά του Πατραϊκού–

"Apollo"
Patras
Municipal
Theatre
History and Memory
Patras. From Antiquity to Liberation

Η αυλαία του Θεάτρου

Gateway to Western culture
Dimitris Papanikolaou
The stage of the Τheater
Patras, a city with a turbulent history. A city with distin-
guishing features and references, open to different read-
ings over time, as history has left in the path its noble and
multivariant imprints. A city of compositions and contra-
dictions, imprinting on its body the transformations of
temporal conquests and, as a palimpsest, covering and
revealing the passage of time, the color, and the rough
shape of its cultural facade.
From the Mycenaean period, the combination of ancient

Δημήτρης Παπανικολάου
Δημοτική Πινακοθήκη
(18.12.1988-18.12.2014)
Dimitris Papanikolaou Mu-
nicipal Gallery (18.12.1988-
18.12.2014)

28 29
Δημοτικό The
θέατρο American
Πατρών School
«Απόλλων» of Classical
Studies
at Athens

Patra at the beginning of the 20th century.

View from the Lighthouse
Η Πάτρα αρχές του 20ου αι.
lighthouse, the Kloco-
Andreas Vourloumis,
Κλόκοβα και η Βαράσοβα
Ο μόλος με τον Φάρο, η

The mole with the

Ανδρέας Βουρλούμης.

va and Varasova

από τον Φάρο

και του Ναυαρίνου επηρέασαν καταλυτικά την ιστορική της πορεία.
Η κήρυξη της Επανάστασης, στην πλατεία Αγίου Γεωργίου στις 22 Μαρτίου 1821, καθιστά την Πάτρα και την ευρύτερη περιοχή πεδίο συ-
γκρούσεων κατά τον διεξαχθέντα για την Παλιγγενεσία Απελευθερωτικό Αγώνα. Οι κάτοικοί της, όπως και σε προηγούμενες εξεγέρσεις,
καταφεύγουν στα Επτάνησα, ενώ η πόλη υφίσταται μεγάλες καταστροφές.
Η Απελευθέρωση, στις 7 Οκτωβρίου 1828, βρίσκει την Πάτρα σε σωρούς ερειπίων. Τα επόμενα χρόνια, μαζί με τους επαναπατρισθέντες
Πατρινούς, συρρέει πλήθος κόσμου από τα Επτάνησα, την Ήπειρο, τη Στερεά Ελλάδα, την Πελοποννησιακή ενδοχώρα, την Κρήτη, τη
Χίο, καθώς και Έλληνες από τη Σμύρνη, την Τεργέστη και το Λιβόρνο. Ακολούθως, φτάνουν Άγγλοι και Γερμανοί, ενώ στη συνέχεια οι
Ιταλοί και οι Εβραίοι συμπληρώνουν τις συσσωματώσεις, διαμορφώνοντας έως το τέλος του 19ου αιώνα την ιδιαίτερή της ταυτότητα και
φυσιογνωμία.
Η πόλη-λιμάνι
«Η πόλη αναπτύσσεται με αναγεννητικές τάσεις, ανασυνθέτοντας τα ετερόκλητα στοιχεία της κοινωνικής διαστρωμάτωσης, που υπερεί-
χαν και προσέδιδαν με τον δυναμισμό τους το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της νέας πολιτείας. Το δυτικό πνεύμα και ο αέρας πολιτισμού
που τη διέπνεε, την κατέστησαν πόλη ανοιχτή και ανεκτική στην ετερότητα. Η θάλασσα καθόρισε τον προσανατολισμό της προς τη Δύση
και με το πολεοδομικό σχέδιο, που εκπονήθηκε το 1829 από τον μηχανικό, γεωμέτρη και ζωγράφο Σταμάτιο Βούλγαρη –κατ’ εντολήν του
Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια– μετατρέπεται σε πόλη-λιμάνι, με το ιστορικό της κέντρο να αντικατοπτρίζει στα κτήρια νεοκλασικής,
εκλεκτικισμού, μπαρόκ, αρ νουβό και αρ ντεκό αρχιτεκτονικής, την πολυεθνική σύνθεση της κοινωνίας, την αισθητική και τον κοσμοπο-
λιτισμό της ακμάζουσας αστικής τάξης».1
Ο Kερδώος και ο Λόγιος Ερμής
Η Πάτρα του 19ου αιώνα, ως «Εμπορείον του Μορέως», με τη σταφίδα να αποτελεί το κύριο εξαγωγικό προϊόν –λόγω της διεθνούς
εμπορικής συγκυρίας– έχει την περίοδο αυτή έναν διευρυμένο ρόλο στην οικονομία του νεοελληνικού κράτους, με το λιμάνι να αποτελεί
την κινητήρια δύναμη της πόλης. Συνάμα, με την ίδρυση και λειτουργία οινοβιομηχανιών, από τους Θεόδωρο Άμβουργερ και Γουσταύο
Κλάους, «αποκτά οινική παράδοση, κομίζοντας ένα νέο στοιχείο πολιτισμού»2, δηλωτικό της ακμής, της προόδου και ενός άλλου τρόπου
αντίληψης των πραγμάτων.
settlements, its zenith as a Roman colony, the Franks, the Venetian and Turkish occupation, the layers and the revelations narrate
journeys and city stations in the spacetime of historical development.
St. Andrew and the celebrated battles of Lepanto and Aktion-which took place off the Patraikos Gulf - and the battle of Navarino
catalytically influenced the course of its history.
The declaration of the revolution, in the square of Saint George on March 22, 1821, made Patras and the surrounding area a battlefield
during the revolutionary struggle for national regeneration. Its inhabitants, as in previous struggles, fled to the Ionian Islands, and
the city suffered a major disaster.
The Liberation on October 7, 1828, finds Patras in rubble. In the coming years, along with returning refugees to Patra, crowds flocked
from the Ionian Islands, Epirus, Central Greece, the Peloponnese, Crete, Chios, and Greeks from Smyrna, Trieste and Livorno. After
them, came Englishmen and Germans and then Italians and Jews complemented its composition, forming by the end of the 19th
century its particular identity and character.
The port city
"The city is growing with regenerative trends, reconstructing the disparate elements of social stratification, which excelled and lent
through their dynamics the special features of the new city. The Western spirit and culture that imbued its atmosphere, made the
city open and tolerant of diversity. The sea determined its orientation towards the West and the urban plan, drawn up in 1829 by en-
gineer, geometrician, and painter Stamatis Voulgaris - at the behest of Governor Ioannis Kapodistrias - converted the port city, with
its historic center reflected by neoclassical buildings, eclecticism, baroque, Art Nouveau and Art Deco architecture, the multinational
composition of society, aesthetics and the cosmopolitanism of a thriving bourgeoisie ".1
Hermes, god of profit and scholars
Patras in the 19th century, had an expanded role in the economy of the modern Greek state during this period , as the "Trade hub of
Morea", with currants being the main export product - due to international trade factors- with the port being the city's driving force.
At the same time, the establishment and operation of wineries, by Theodore Hamburger and Gustav Clauss, the city "acquired a
wine tradition, bringing with it a new element of culture" 2, manifesting its vibrancy, progress and another way of perceiving things.

30 31
Δημοτικό
θέατρο
Πατρών
«Απόλλων»
Τα ιδεολογικά κοινωνικά ρεύματα επηρεάζουν την πόλη,
με την εμβληματική μορφή του διανοούμενου, ρήτορα
και θεατρικού συγγραφέα Ανδρέα Ρηγόπουλου να πρω-
ταγωνιστεί στη διαμόρφωση νέων πολιτικών προταγμά-
των. Ο σχηματισμός ομίλων από ουτοπικούς σοσιαλιστές,
η έκδοση εφημερίδων και επαναστατικών φυλλαδίων,
εγγράφουν την πόλη στην πρωτοπορία των κοινωνικών
αγώνων.
Παράλληλα, συντελείται ένα «εκδοτικό θαύμα», καθώς
τίθενται σε κυκλοφορία και άλλες εφημερίδες, ενώ εκδί-
δονται φυλλάδια, περιοδικά και βιβλία στα τυπογραφεία
της πόλης.
Η Πάτρα αποκτά πνευματική οντότητα «με τους διανοού-
μενους να γίνονται οι διαμεσολαβητές ανάμεσα στα Επτά-
νησα και την Αθήνα»3 και αναδεικνύεται σε «ένα ιδιότυπο
κύτταρο παιδείας»4.
Πολιτιστικές επιλογές βρίου 1869, συμμετέχει με 33,61% επί του συνολικού κό-
Η Πάτρα, πύλη της Ελλάδας προς τη Δύση –σε διαρκή
εμπορική επικοινωνία με την Ευρώπη, γειτονία με τα
Επτάνησα και με την πολυεθνική αστική της τάξη–, απο-
κτά ταχύτατα δυτικότροπο προσανατολισμό. Καθίσταται,
έτσι, ανοιχτή στις αντίστοιχες πολιτισμικές επιδράσεις,
αναζητώντας αισθητικές αξίες στα εκεί πολιτιστικά και
καλλιτεχνικά ρεύματα των νέων καιρών.
32
Η πλατεία Βασιλέως Γεωργίου Ά
The King George’s A’ square
Η πολυεθνική εμπορική τάξη και το Θέατρο
Στη διαρκώς αναπτυσσόμενη πόλη, το αίτημα της πολυ-
εθνικής κοινωνίας και ιδιαίτερα της εμπορικής αστικής
τάξης για την οικοδόμηση λυρικού Θεάτρου διερμηνεύ-
ει ο Γερμανός οινοβιομήχανος Θεόδωρος Άμβουργερ, ο
οποίος ηγείται της προσπάθειας αντιπροσωπείας Πατρι-
νών και πρωτοστατεί για την ανέγερσή του, υποβάλλοντας
αναφορά στον Δήμαρχο Πατρέων Γεώργιο Ρούφο. Η επι-
τροπή ανέγερσης, με επικεφαλής τον ίδιο και τους στα-
φιδεμπόρους Εδουάρδο Χάνκοκ, Μανώλη Γερούση και
Κυριάκο Ν. Λάππα, τον κτηματία Δημήτριο Π. Πατρινό και
τον δημοτικό σύμβουλο Αριστ. Χρυσάνθη, αναθέτει τον
σχεδιασμό του στον Σάξονα αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλλερ.
Για την οικοδόμηση συγκροτείται μετοχική εταιρεία και
εκδίδονται μετοχές.
Ο Δήμος Πατρέων, με απόφαση του Δημοτικού Συμβου-
λίου των συνεδριάσεων 27ης Οκτωβρίου και 11ης Νοεμ-
στους, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό κατανέμεται μεταξύ των
94 μετόχων, όπου ουσιαστική συμμετοχή έχουν και οι
ξένοι έμποροι, ενώ η σύναψη δανείου από τους Θεόδωρο
Άμβουργερ, Εδουάρδο Χάνκοκ και Θεμιστοκλή Γερούση
καλύπτει μαζί με τις μετοχές τους το 21,53% της συνολικής
δαπάνης, που ανήλθε στο ποσό των 148.542 δραχμών. Η
θεμελίωση του Θεάτρου έγινε με επισημότητα, «παρουσία
Η πλατεία Γεωργίου Α’ και το Θέατρο Απόλλων. (καρτ-ποστάλ, αρχές 20ου αι.)
The King George’s A’ square and the Apollon Theater (Postcard, beginning of the 20th century)
The ideological social movements affected
the city, with the emblematic figure of intellectual, orator
and playwright Andreas Rigopoulos being the protag-
onist in the formation of new political imperatives. The
formation of groups of utopian socialists, the publication
of newspapers and revolutionary pamphlets, brought
the city to the forefront of social struggles.
Meanwhile, a "publishing miracle" was taking place, as
other newspapers, and leaflets, magazines and books
were put into circulation through the city's printers.
Patras acquired spiritual entity "with intellectuals be-
coming mediators between the Ionian Islands and Ath-
ens' 3 and emerged as" a novel cultural nucleus. "4
Cultural options
Patras, Greece's Gateway to the West -in constant com-
mercial communication with Europe, with proximity to
the Ionian Islands and a multiethnic urban class- quickly
acquired a western orientation. It became, thus, open to
the corresponding cultural influences, seeking aesthet-
ic values in western cultural and artistic currents of the
new times.
The multinational commercial class and the Theatre
In the constantly growing city, the demand of the mul-
The
American
School
of Classical
Studies
at Athens
ti-ethnic society and especially the commercial bour-
geoisie to build an opera was fleshed out by German
wine industrialist Theodore Hamburger, who headed
the Patras delegation effort and led to its construction,
by reporting to the Mayor of Patras Georgios Roufos. The
building committee, headed by him and raisin trader
Edward Hancock, Manolis Gerousis, Kyriakos N. Lapas,
and landowner Demetrius P. Patrinos and alderman
Aristotelis Chrysanthis entrusted the design to Saxon
architect Ernst Ziller.
For the construction a joint company was formed that
issued shares.
The Municipality of Patras, by decision of the City Council
meetings of October 27 and November 11, 1869, partic-
ipated undertaking a 33.61% of the total cost, with the
remainder distributed among the 94 shareholders, with
substantial participation by foreign merchants, while a
loan from Theodore Hamburger, Edward Hancock and
Themistocles Gerousis covered along with their shares
21,53% of the total expenditure, which amounted to
148.542 GRD. The foundation of the theater took place
with solemnity, "in the presence of Ziller” 5 on February
11, 1871.
Ziller signed and submitted the draft plans of the Munic-
33
Δημοτικό
θέατρο
Πατρών
«Απόλλων»
του Τσίλλερ»5, στις 11 Φεβρουαρίου 1871.
Ο Τσίλλερ υπογράφει και καταθέτει τα σχέδια του Δημοτικού Θεάτρου «Απόλλων» Πατρών
τον Φεβρουάριο του 1871, ενώ την ίδια χρονιά σχεδιάζει το Δημοτικό Θέατρο «Φώσκολος»
Ζακύνθου και το Δημοτικό Θέατρο Αθηνών.
Στα πρότυπα ευρωπαϊκών λυρικών Θεάτρων
Ο Τσίλλερ, εντασσόμενος στα αισθητικά ρεύματα του νεοκλασικισμού και του εκλεκτι-
κισμού, επιλέγει εδώ να σχεδιάσει ένα κτήριο νεοαναγεννησιακής τεχνοτροπίας. Την
εμπνευσμένη από την πρώιμη ιταλική Αναγέννηση πρόσοψη υποδιαιρεί σε τρεις ζώνες με
δύο γείσα, χρησιμοποιώντας επάλληλες τοξοστοιχίες, οι οποίες προσδίδουν τα ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά γνωρίσματα της αρχιτεκτονικής του γραφής.
Τα τοξωτά ανοίγματα της πρώτης ανυψωμένης ζώνης με στοά, υποστηρίζουν τέσσερις
μαρμάρινοι πεσσοί τοσκανικού ρυθμού, ενώ της δεύτερης ζώνης, με τον στεγασμένο
εξώστη, τέσσερις μαρμάρινοι κίονες ιωνικού ρυθμού. Για τη ζωγραφική διακόσμηση του
εξώστη, επέλεξε θέματα μυθολογικού περιεχομένου με μορφές καθήμενων νέων.
Στην τρίτη ζώνη, οι έξι πεσσίσκοι του στηθαίου της στέγης αποτελούν τη βάση των πήλινων
εκ Βιέννης αγαλμάτων, τα οποία συμπληρώνουν το αισθητικό αποτέλεσμα της πρόσοψης,
υποδηλώνοντας την «απολλώνια» αρμονία του λυρικού Θεάτρου.
Ο εμπλουτισμός της πρόσοψης με ανθέμια, ρόδακες, επίκρανα, ταινίες και δύο ανάγλυφες
μάσκες, τονίζει τον συμβολισμό του θεάτρου και προσδίδει εν συνόλω το ιδιαίτερο ύφος
και τη μεγαλοπρέπεια που αποπνέει το λαμπρό οικοδόμημα. Η σχεδιασθείσα βελούδινη
αυλαία και ο περίτεχνος εσωτερικός διάκοσμος ολοκληρώνουν την αισθητική πρόταση
του Τσίλλερ για τον «Απόλλωνα».
Τσίλλερ και Χάνσεν
Ο νεαρός Τσίλλερ, σεβόμενος την επιλογή των Πατρινών για την ανέγερση λυρικού Θεά-
τρου και έχοντας συνείδηση της αποστολής που του ανετέθη, φροντίζει –όντας την εποχή
εκείνη διευθυντής του εργοταξίου της Σιναίας Ακαδημίας– να αποστείλει, στις 17 Ιουνίου
1871, στον εν Βιέννη διαμένοντα δάσκαλο και μέντορά του Θεόφιλο Χάνσεν επιστολή και τα
The
American
School
of Classical
Studies
at Athens
ipal Theatre "Apollo" Patras in February 1871, the same year he drafted the "Foscolos"
Municipal Theatre of Zakynthos and the Athens Municipal Theatre.
Along the standards of European opera houses
Ziller, ingrained in the aesthetic currents of neoclassicism and eclecticism, here chose
to design a neo-Renaissance style building. Inspired by the early Italian Renaissance, he
divided the facade into three zones with two visors, using successive arches, which give
the distinguishing features of his hand to the architecture.
The arched openings of the first elevated area with an arcade, supported by four marble
pillars in the Tuscan style, while the second zone, with a covered balcony, is supported
by four marble Ionic columns. For the painted decoration of the balcony, he chose myth-
ological content issues with forms of seated youths.
In the third zone, the six small pillars of the roof parapet form the basis for clay statues
of Vienna, which complement the aesthetic of the façade, suggesting the "Apollonian"
harmony of a lyric theater.
The enrichment of the facade with palmettes, rosettes, capitals, garlands and two
sculpted masks, emphasizes the symbolism of the theater and gives the whole a spe-
cial style and magnificence exuded by the brilliant edifice. The planned velvet curtain and
the elaborate interior decoration complete Ziller's aesthetic proposal for the "Apollo."
Ziller and Hansen
The young Ziller, respecting the choice of Patras resident for the construction of an op-
era house theater and conscious of the task entrusted, - being at the time site manager
for the Sinas Academy- sent on June 17, 1871, to Vienna resident, his teacher and men-
tor Theophilus Hansen a letter and drawings of the "Apollo", detailing in a comprehen-
sive section the rationale that led to this result.
"... And I take the liberty of sending two copies of my project for the Theatre of Patras. I
would ask you to hold on to one and give the other – forgive my plea - to Baron Sinas."
"The Theatre plot is enclosed on on three sides by buildings and the pavement to the

Η «Ορχήστρα Πατρών» στη σκηνή

του «Απόλλωνα» 1991
The Patras Orchestra
on the stage of Apollon
Theater

Ernst Ziller
Σχέδιο του Θεάτρου (1871)
Ernst Ziller – Drawing of the
Theater (1871)

34 35
Δημοτικό The
θέατρο American
Πατρών School
«Απόλλων» of Classical
σχέδια του «Απόλλωνα», αναπτύσσοντάς του σε μια περιεκτική παράγραφο το σκεπτικό που square is covered, just like the Studies
τον οδήγησε στο συγκεκριμένο αποτέλεσμα. neighboring buildings. This is a lim-
«...και παίρνω το θάρρος να στείλω και δύο αντίγραφα του σχεδίου μου για το Θέατρο της itation that I could not avoid and so I
at Athens
Πάτρας. Θα σας παρακαλούσα το ένα να το κρατούσατε εσείς και το άλλο –συγχωρήστε την tried to make use of it for the theater
παράκλησή μου– να το δίνατε στον βαρόνο Σίνα». as best as possible. I designed the
«Το οικόπεδο του Θεάτρου στις τρεις πλευρές του περικλείεται από κτήρια και το πεζοδρό- foyer between the first and second
μιο προς την πλατεία είναι σκεπασμένο, όπως ακριβώς και τα γειτονικά κτήρια. Αυτός είναι balcony, so that the people on the
ένας περιορισμός τον οποίο δεν μπόρεσα να αποφύγω και γι’ αυτό προσπάθησα να τον αξι- second do not lag behind those of
οποιήσω για το Θέατρο όσο καλύτερα γινόταν. Σχεδίασα το φουαγιέ μεταξύ του πρώτου και the first. I foresaw for natural venti-
του δευτέρου εξώστη, ούτως ώστε τα άτομα του δεύτερου να μην υστερούν από εκείνα του lation to allow air to pass under the
πρώτου. Φρόντισα για φυσικό εξαερισμό αφήνοντας τον αέρα να περνά κάτω από την πλα- square, to dissipate over the doors
τεία, να διαχέεται πάνω από τις πόρτες των θεωρείων και μέσα από την οπή του πολυελαίου. of the galleries and through the hole
Ολόκληρο το κτήριο δεν επιτρέπεται να ξεπεράσει τις 100.000 δρχ. και έχω υπόψη μου να ευ- of the chandelier. The entire build-
χαριστήσω τους Πατρινούς και γι’ αυτό. Θα χαιρόμουν πολύ αν μου υποδεικνύατε τυχόν λάθη ing must not exceed 100.000 drs.
μου, παρόλο που και αυτή τη φορά δεν And I have in mind to thank the citi-
είναι πλέον δυνατή καμία αλλαγή –σε zens of Patras for this as well. I will
δύο μήνες τοποθετείται ο ξύλινος σκε- be delighted if you suggest any mis-
λετός της στέγης–, σε μια μελλοντική takes I made, though, at this time it
περίπτωση όμως θα μπορούσα το δί- is no longer possible for any change
χως άλλο να ωφεληθώ από ενδεχόμε- -in two months we will place the
νες παρατηρήσεις σας».6 wooden frame of the roofs, in a
future event I could undoubtedly
Ο ομφαλός της πόλης benefit from any comments you
Η πλατεία Βασιλέως Γεωργίου Α΄, make."6
σχεδιασμένη να αποτελέσει το διοικη-
τικό και κοινωνικό κέντρο της πόλης, The center of the city
κοσμείται από μεγαλοπρεπή κτήρια King George A Square, designed to
ιδιαίτερης αισθητικής –με επιβλητι- provide the administrative and so-
κές προσόψεις, περίτεχνα υπέρθυρα, cial center of the city, was adorned
μαρμάρινα μπαλκόνια, ακροκέραμα by majestic buildings -with particu-
και αγάλματα–, που της προσδίδουν lar aestheticaly imposing facades,
μια υποβλητική ατμόσφαιρα και συ- ornate doorways, marble balconies,
μπυκνώνουν το σύνθετο αρχιτεκτο- antefixes and statues -, which give
νικό ύφος του πολεοδομικού ιστού. it an evocative atmosphere and
Το αρμονικών αναλογιών Θέατρο condense the complex architectural
«Απόλλων» ανεγείρεται το 1872 και, style of the urban fabric. The har-
ως εμβληματικό κτήριο, δεσπόζει και monious proportions of the "Apollo"
σηματοδοτεί την πλατεία. Τα δύο πε- Theatre erected in 1872 and, domi-
ρίτεχνα με αγάλματα και γρύπες ανα- nates and marks the square as an
βρυτήρια, οι στοές, οι φανοστάτες και iconic building. The two ornate with
οι εναλλασσόμενοι κοινωνικοί ρόλοι statues and griffins fountains, the
μιας σφύζουσας ζωής «κάνουν την πλατεία να μοιάζει με μια μεγάλη θεατρική σκηνή»7. galleries, the lampposts and alter-
Οδυσσέας Ελύτης,
Θάνος Μικρούτσικος,
Μάνος Χατζιδάκις.
Πάτρα 1989
Odysseas Elytis,
Thanos Mikroutsikos,
Manos Hadjidakis,
Patras 1989

Η πλατεία με τα σιντριβάνια
και το Θέατρο,
αρχές δεκαετία του '60
The square with the
fountains and the Theater,
beginning of the 60’s
nating social roles of a vibrant life
Η αίθουσα του Θεάτρου "make the square look like a big
Το εσωτερικό του Θεάτρου, έργο απαράμιλλης αισθητικής, μας αποκαλύπτεται ως μικρογρα- theater stage." 7
φία των μεγάλων λυρικών σκηνών της Ευρώπης.
Διαμορφώθηκε σύμφωνα με την αρχιτεκτονική διαβάθμιση των θέσεων της ιταλικής σκη- The theater hall
νής, με πλατεία 156 θέσεων, 53 θεωρεία σε τρεις σειρές και υπερώο, ορίζοντας και την κοι- The interior of the theater, with its
νωνική ιεράρχηση των θεατών. incomparable aesthetics, is re-
Τα εντυπωσιακά θεωρεία, στηριζόμενα σε περιμετρικές ξύλινες κιονοστοιχίες –«τοσκανικού vealed to us as a miniature of Eu-
ρυθμού στο ισόγειο, ιωνικού ρυθμού στην πρώτη σειρά, κορινθιακού ρυθμού στη δεύτερη rope's major opera scenes.
σειρά και το υπερώο»8–, αγκαλιάζουν την πεταλόσχημη πλατεία, στρεφόμενα προς τη σκηνή. Modeled on the architecture gra-
dation of seating of Italian theaters,
Η υποδοχή του μελοδράματος with a main hall with 156 seats, 53
Έτσι, η Πάτρα αποκτά το λυρικό της Θέατρο μετά το Βερολίνο, τη Βενετία, την Πετρούπολη, galleries in three rows and a higher
τη Δρέσδη, το Παρίσι, το Μιλάνο, τη Ρώμη, τη Φλωρεντία, τη Βαρκελώνη, το Λονδίνο και τη gallery, that define the social hierar-
Βιέννη, εναρμονιζόμενη με το πολιτιστικό πνεύμα της Δύσης. Η υποδοχή του μελοδράματος chy of viewers.
υπήρξε απόρροια της οικονομικής ευρωστίας, του εκσυγχρονιστικού πνεύματος, της παιδεί- The impressive gallery, supported
ας και της δημιουργικής ζωτικότητας των αστών της, ενώ ο κοσμοπολιτισμός της προσιδίαζε on perimetrically placed wood-
με τη νεοτερικότητα των δυτικών μητροπόλεων. en colonnades - "Tuscan style on
36 37
Δημοτικό
θέατρο
Πατρών
«Απόλλων»
Η Πάτρα, ως μελοδραματικός θύλα-
κας της κυρίως Ελλάδας, λειτουργεί
ως χώρος πρόσληψης, ενώ «ο χώ-
ρος της Επτανήσου, με τις γνωστές
κοινωνικές συνθήκες, που δια-
μορφώθηκαν στη διάρκεια πολλών
αιώνων, έχει μια διπλή λειτουργία
ως προς το μελόδραμα: είναι χώ-
ρος πρόσληψης, αλλά και χώρος
δημιουργίας»9. Η πρεμιέρα του
Θεάτρου «Απόλλων» δόθηκε στις
10 Οκτωβρίου 1872, με την όπερα
του Τζουζέππε Βέρντι «Χορός των
Μεταμφιεσμένων». Με την επιλογή
της η «Επιτροπή Θεάτρου» έδωσε το
στίγμα των καλλιτεχνικών της προ-
θέσεων, εγκρίνοντας στη συνέχεια
το λυρικό ρεπερτόριο. Η υποβολή
του προγράμματος και η συγκρότη-
ση μελοδραματικών θιάσων ανατί-
θεται σε εργολάβους και, βάσει του
κανονισμού λειτουργίας, καθορίζο-
νται με συμβολαιογραφική πράξη
οι όροι παραχώρησης του Θεάτρου,
οι αρμοδιότητες και οι υποχρεώ-
38
σεις τους. Το 1876, η «Επιτροπή
Θεάτρου» αποτελείται από τους
εμπόρους Θεόδωρο Άμβουργερ,
Αλφρέδο Κρωββ, Μανώλη Γερού-
ση, Βασίλη Κρεμμύδη, Κωνσταντίνο
Στρούμπο και τον κτηματία Περικλή
Καλαμογδάρτη. «Η επιτροπή αυτή
θα στείλει στη Νάπολη της Ιταλίας
τον Πατρινό ζωγράφο Π. Σταματάκη
για σκηνογραφικές σπουδές, ενώ
το 1879 θα προσλάβει, ως μόνιμο
σκηνογράφο του Θεάτρου τον Ιταλό
ζωγράφο Σαλβατόρε Τσερόνε».10
Το ρεπερτόριο
Στο Θέατρο, έως και το 1900, ανε-
βαίνουν παραστάσεις μελοδράμα-
τος από περιοδεύοντες ιταλικούς
θιάσους –«με έργα Βέρντι, Ρίτσι,
Φερράρι, Ντονιτσέττι, Απολλόνι,
Μαρκέτι, Πατσίνι, Πετρέλα, Ουζίλιο,
Σουπέ, Βαλλέντε, Μπιζέ, Γκουνό,
Μασκάνι»11–, θεατρικές παραστά-
σεις με έργα των Πατρινών συγ-
The
American
School
of Classical
Studies
at Athens
Διδώ και Αινείας του Henry Purcell, από το «Opera Studio Patras», σε σκηνοθεσία Michael
Seibel. Θέατρο Απόλλων, 2016
Henry Purcell’s Dido and Aeneas from the «Opera Studio Patras», directed
by Michael Seibel. Apollon Theater, 2016
S.Santiago. Ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες ατενίζοντας τον Πατραϊκό κόλπο, όπου διεξήχθη η
Ναυμαχία της Ναυπάκτου
S.Santiago. Miguel de Cervantes gazing at the Gulf of Patras where the naval
battle of Lepanto took place
γραφέων Ανδρέα Ρηγόπουλου και the ground floor, Ionic on the first dual function towards melodrama: Salvatore Tserone as the theater's
Σπυρίδωνος Βασιλειάδη, ενώ στη row, Corinthian in the second row a place of assimilation and crea- permanent set designer."10
συνέχεια παρουσιάζεται και ελληνι- and the gallery”8 -, embracing the tion."9 The theater premiere of the
κό μελόδραμα, κυρίως με έργα του horseshoe-shaped main hall, fac- "Apollo" took place on October 10, The repertoire
Ζακύνθιου Παύλου Καρρέρ από ελ- ing the stage. 1872, with Giuseppe Verdi's opera The Theatre, until 1900, staged
ληνικούς θιάσους. Αργότερα, εμφα- "Masked Ball." Through its choice melodrama performances by itin-
νίστηκαν και θίασοι γαλλικής οπερέ- The reception of melodrama the "Theater Committee" gave the erant Italian troupes – of works
τας, με έργα Λεκόκ, Πλανκέτ, Ερβέ, Thus, Patras acquiresd its own Op- tone of artistic intentions, going by Verdi, Richie, Ferrari, Donizetti,
συμπληρώνοντας το ρεπερτόριο που era after Berlin, Venice, St. Peters- on to approve the lyric repertoire. Apolloni, Marchetti, Pacino, Pet-
παρουσιάστηκε αυτή την περίοδο. burg, Dresden, Paris, Milan, Rome, The program was established as relis, Uzilio, Suppes, Vallente, Bizet,
Το τέλος του μελοδράματος έρχε- Florence, Barcelona, London and were operatic troupes entrusted to Gounod, Mascagni”11-, theatrical
ται με τη σταφιδική κρίση στις αρ- Vienna, in line with the cultural contractors and, under the rules of works by Patras playwrights An-
χές του 20ού αιώνα. «Ο διεθνικός spirit of the West . The reception of procedure, the theater concession dreas Rigopoulos, Spyridon Vassi-
προσανατολισμός δίνει τη θέση του melodrama was the result of finan- terms, responsibilities and obliga- liadis, and then presented and
στην εσωστρέφεια και οι ιταλικοί cial soundness, the modernization tions were established by notarial Greek melodrama, mainly with
μελοδραματικοί θίασοι όλο και πιο of culture, education, and the cre- act. In 1876, the 'Theatre' Commit- works of Zakynthos Pavlos Karrer
σπάνια εμφανίζονται στη σκηνή ative vitality of the bourgeois and tee consisted of the merchants The- performed by Greek troupes. Later,
του “Απόλλωνα”».12 Από το 1910 κι cosmopolitanism akin to the mo- odore Hamburger, Alfred Krovv, French troupes performed oper-
εντεύθεν, το πρόγραμμα στηρίζεται dernity of Western metropolises. Manolis Gerousis, Vassilis Krem- etta, with works by Lecoq, Planket,
σε ελληνικούς δραματικούς θιά- Patras, as the melodramatic en- mydis, Konstantinos Stroumbos, Herve, filling the repertoire pre-
σους. Στη δεκαετία αυτή εμφανίζεται clave of mainland Greece, operat- and landowner Pericles Kalamog- sented in that period.
και η ελληνική οπερέτα, ενώ η δια- ed as an assimilation space, while dartis. "This committee will send to The end of melodrama comes with
χειριστική ευθύνη του θεάτρου πε- "the place of the Ionian islands, Naples, Italy Patras painter P. Sta- the currant crisis in the early 20th
ριήλθε έκτοτε στον Δήμο Πατρέων. with the known social conditions, matakis for scenographic studies, century. "The transnational orienta-
formed over many centuries, has a while in 1879 it hired Italian painter tion giving way to introspection and
39
Δημοτικό The
θέατρο American
Πατρών School
«Απόλλων» of Classical
Studies
at Athens
Το απαράμιλλης αισθητικής Θέατρο και Καρναβάλι - Θέατρο και Πολιτική
εσωτερικό του Θεάτρου Με την πάροδο του χρόνου, το Δημοτικό Θέατρο «Απόλλων» συνδέθηκε και
αποτελεί μικρογραφία των με τις εκδηλώσεις του Πατρινού Καρναβαλιού. Από τις αρχές του 20ού αι-
μεγάλων λυρικών σκηνών ώνα, με εξαίρεση την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων, της Μικρασιατι-
της Ευρώπης. κής Καταστροφής, της Κατοχής και του Εμφυλίου, διεξάγονταν έως το 2008
οι ετήσιοι χοροί μεταμφιεσμένων, που επέφεραν, ωστόσο, με τις τεχνικές
επεμβάσεις και την αλλαγή χρήσης, μεγάλες καταπονήσεις στο μνημείο.
Η Ορχήστρα Πατρών στη σκηνή του Απόλλωνα Η περίτεχνη πρόσοψη έλκει με την αισθητική της και χρησιμοποιείται συχνά Παναγιώτης Μουλίνος (Πάτρα 1968). Η πλατεία και τα θεωρεία από το υπερώο
The auditorium of the Theater σαν σκηνικό στις παρελάσεις των σατιρικών αρμάτων και των καρναβα- The auditorium and the boxes of the Theater. View from gallery
λικών πληρωμάτων, αρχικά από τους φωτογράφους, μετέπειτα από τους
σκηνοθέτες κινηματογραφικών
ταινιών, ενώ, λόγω των τηλεοπτι-
κών μεταδόσεων, έχει εντυπω-
θεί στη συλλογική μνήμη η σχέ-
ση του Θεάτρου με το θέαμα του
Πατρινού Καρναβαλιού. Έτσι, το
διονυσιακό στοιχείο συνομιλεί με
το απολλώνιο, σε μια διαλεκτική
προσέγγιση των αντιθέτων.
Από τον εξώστη του «Απόλλωνα»
εκφωνούνταν, κατά την προεκλο-
γική περίοδο των βουλευτικών
και δημοτικών εκλογών, οι ομι-
λίες των πολιτικών αρχηγών έως
και τα μέσα της δεκαετίας του
1980. Έτσι, το θέατρο σχετίστη-
κε και με τα κοινωνικοπολιτικά
δρώμενα.

Το τέλος μιας εποχής
Το λυρικό Θέατρο «Απόλλων» γνώρισε μέρες ακμής
και παρακμής, ακολουθώντας την ιστορική πορεία της
πόλης.
Στο γύρισμα του αιώνα, το λιμάνι της σταφίδας γίνεται το
λιμάνι της μετανάστευσης, σημείο εξόδου προς την Αμε-
ρική. Η Μπελ Επόκ σβήνει και αποτελεί μια ανάμνηση,
καθώς οι πόλεμοι επιφέρουν αλλαγές στην οικονομία
και την ανθρωπογεωγραφία της πόλης.
Σταδιακά, αναπτύσσεται η βιομηχανία, καθορίζοντας στη
συνέχεια την πληθυσμιακή αύξηση, την πολεοδομική
επέκταση, την οικονομία και τις πολιτιστικές επιλογές
της πόλης. Οι πολιτικοί και κοινωνικοί αγώνες εντεί-
νονται, ως απόρροια των ιδεολογικών διεργασιών του
19ου αιώνα.
40
Ανακαινίσεις
Από το 1899 έως το 1900, πραγ-
ματοποιήθηκαν εργασίες μεταρ-
ρύθμισης του εσωτερικού, σε
σχέδια του μηχανικού Γ. Θάλλη,
με τροποποιήσεις στην πλατεία
και στη δεύτερη σειρά θεωρείων,
ενώ αντί φωταερίου ο φωτισμός
γίνεται πλέον με ηλεκτρικό, επι-
φέροντας αλλαγές στις σχέσεις
σκηνής και αίθουσας. the Italian melodramatic troupes increasingly rarely gles intensified as a result of the ideological processes
Το 1956, πραγματοποιήθηκε μια ακόμα διαρρύθμιση, για τις απαραίτητες appear on the "stage of the Apollo "." 12 From 1910 of the 19th century.
επισκευές και την επέκταση των βοηθητικών χώρων. Κατά τη διάρκεια onwards, the program was based on Greek dramatic
της Δικτατορίας και αφού «απετράπη η κατεδάφισή του»13, αποφασίστηκε troupes. It was during that decade that Greek operetta Theater and Carnival - Theatre and Politics
η ριζική ανακαίνιση, βάσει της μελέτης που εκπονήθηκε το 1969 από τον appeared, while the logistics of the theater had since Over time, the "Apollo" Municipal Theatre became con-
αρχιτέκτονα Μιχάλη Δωρή. been undertaken by the Municipality of Patras. nected with the events of the Patras Carnival. Since the
Από το 1970 έως το 1972, εκτελέστηκαν εκτεταμένες εργασίες όπου, εκτός beginning of the 20th century, except for the period of
των άλλων, απομακρύνθηκε το υαλοστάσιο που είχε τοποθετηθεί στον εξώ- The end of an era the Balkan Wars, the Asia Minor disaster, the occupa-
στη το 1899, αντικαταστάθηκαν με ξύλινες οι εξωτερικές σιδερένιες πόρτες, The "Apollo" lyric theater knew days of prosperity and tion and the civil war, annual masked balls were held
τοποθετήθηκαν νέα καθίσματα με επένδυση βελούδου και πραγματοποιή- decline, mirroring the historical course of the city. until 2008, which, however, brought about, through the
θηκε η εσωτερική σύνδεση με το γειτνιάζον νεόδμητο κτίριο του Μεγάρου At the turn of the century, the currant port becomes technical operations and the change of use, heavily
Λόγου και Τέχνης. the port of emigration, the exit point to America. The burdened the monument.
Belle Epoque died down and became a memory, as The ornate facade attracts with its aesthetics and is
wars led to changes in the economy and human ge- often used as a backdrop to parades of satirical floats
ography of the city. and carnival crews, initially by photographers, later by
Gradually, industry developed, defining thus the popu- the film directors, while, because of television broad-
lation growth, urban expansion, the economy and the casting, the relationship between the theater with the
city's cultural options. The political and social strug- spectacle of Patras Carnival is imprinted in the collec-
41
Δημοτικό Το νέο σχέδιο της πόλεως των Πατρών
του Σταματίου Βούλγαρη, 1829 (Συλλογή:
Ανδρέας Ρηγόπουλος (Πάτρα 1821-Αιγαίον
Πέλαγος 1899) The
θέατρο Αναγνωστική Εταιρία Κέρκυρας)
The new architectonic plan of the
Andreas Rigopoulos (Patras 1821 – American
Πατρών city of Patras by Stamatios Voulgaris,
Aegean Sea 1899)
School
«Απόλλων» 1829 ( Collection: Corfu Reading of Classical
Society)
Studies
at Athens

Ο εσωτερικός διάκοσμος την τεχνική της ωογραφίας, έχοντας βοηθούς τη ζωγράφο Ανθού- tive memory. Thus the Dionysian element conversing with the ing with lyres, while the second row is decorated with a floral
Η διακόσμηση του Θεάτρου με μυθολογικά σύμβολα αισθητοποιεί λα Υφαντή-Στεφοπούλου και τους Πατρινούς ζωγράφους Χαράλα- Apollonian, brings a dialectic approach of opposites. motif composition alternating with trumpeting swans. Simple,
την «Απολλώνια αρμονία», υποβάλλοντας στο κοινό τη φιλοσοφία μπο Βασιλόπουλο και Δημήτρη Βούρτση. From the balcony of the "Apollo" speeches were made by po- of different aesthetics and from a later date, is considered the
της λυρικής πράξης. «Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ζωγραφικού διακόσμου εί- litical leaders, during the campaign for parliamentary and mu- decoration of the parapets on the ground floor gallery and the
Ιδιαίτερα δύσκολη και απαιτητική, ελλείψει τεκμηρίων, υπήρξε η ναι η έντονη και γεωμετρική πλαισίωση των θεμάτων, η αξονική nicipal elections, until the mid 1980s. So, the theater was also upper gallery, having in the center of the composition, the first a
αποκατάστασή της. Ο γλύπτης Χρήστος Διδώνης εργάστηκε για την σχέση των ακραίων μοτίβων με τα κεντρικά και τα αρκετά ζωηρά associated with sociopolitical events. simple radial floral ornament, and the second a small fountain
αποκατάσταση του ανάγλυφου διακόσμου, αποκαλύπτοντας τα πα- χρώματα».15 with drinking birds.
λαιά χρώματα, αφενός μεν Ο Στεφόπουλος, για τη δι- Renovations The aesthetics of the room
της ανοιχτής ώχρας των ακόσμηση των επιφανειών From 1899 to 1900, the in- are completed by the arch
αδιακόσμητων επιφανειών, στις οροφές των θεωρείων, ternal renovation work was of the proscenium, bearing
αφετέρου δε το γαλάζιο φό- επέλεξε μοτίβα αρχαιοελ- carried out, designed by en- a similar decoration with
ντο των ανάγλυφων χρυ- ληνικής έμπνευσης νεο- gineer G. Thallis, with modi- the wooden parapets of the
σών κοσμημάτων. κλασικού χαρακτήρα. Στην fications in the square and in galleries. The motif is re-
Ξεχωριστό ενδιαφέρον εσωτερική πλευρά, πάνω the second row galleries and peated on both visible sides
παρουσιάζει ο ανάγλυφος σε απαλούς τόνους ώχρας, replacing gas lighting with of piers contains an elabo-
διάκοσμος των ξύλινων σχεδιάζει στο κέντρο ένα electric, making changes rate floral arrangement with
ορθογωνίου σχήματος στη- κλασικό γεωμετρικό ακτι- to the relation between the guilloches, leaves, lotus
θαίων, της πρώτης και δεύ- νωτό κόσμημα, πλαισιω- stage and the main hall. shaped flowers and rosettes,
τερης σειράς θεωρείων. Τα μένο με φυτική σύνθεση In 1956, there was a further unfolding vertically, having
στηθαία, διακοσμημένα αποτελούμενη από επανα- arrangement for the neces- bilaterally, at the decorative
ομοιόμορφα, καλύπτονται λαμβανόμενα ανθέμια, ενώ sary repairs and expansion cartouche top, two different
από φυτικά κοσμήματα, το περίγραμμα ορίζεται από of auxiliary rooms. During theatrical masks and with
έχοντας στο κέντρο τα της κλωνάρι φύλλων κισσού. the dictatorship, and after wide embossed garlands
πρώτης σειράς, στεφανω- Στην εξωτερική πλευρά, “its demolition was pre- adorning the stage arch.
μένα θεατρικά προσωπεία κάτω από τα προεξέχοντα vented"13, major renovation The painted decoration, was
εναλλάξ με λύρες, ενώ της στηθαία, χρησιμοποίησε were decided, based on the also dominated, by ocher,
δεύτερης σειράς φυτική κλασικά γεωμετρικά σχή- study conducted in 1969 by blue, brown and brick red,
σύνθεση με άδοντα κύκνο. ματα, με έντονα χρωματική architect Michael Doris. with the clear influences of
Λιτή, διαφορετικής αισθη- απόδοση. From 1970 to 1972, exten- Ernst Ziller from the compo-
τικής και μεταγενέστερη, Επιτομή της αποκατάστα- sive work was carried out in sitions of Gottfried Zemper
θεωρείται η διακόσμηση σης της αίθουσας αποτελεί which, among other things, and "Theophilos Hansen's
των στηθαίων στα ισόγεια η πρωτοποριακή εκτέλεση the pane of glass that was theory on the unity of ar-
θεωρεία και το υπερώο, της οροφογραφίας. «Με placed on the balcony in 1899 chitecture, sculpture and
έχοντας στο κέντρο της γνώση και ευαισθησία, ο was removed, the wooden painting, namely the "To-
σύνθεσης, τα μεν πρώτα ζωγράφος αποκωδικοποί- exterior doors were replaced tal Work of Art" (Gesamt-
ένα απλό ακτινωτό φυτικό ησε το δυσανάγνωστο σχέ- with steel doors, new seats kunstwerk).”14
κόσμημα, τα δε δεύτερα διο της αρχικής κάτοψης with plush lining were in- Painter Thanasis Stefopou-
ένα μικρό αναβρυτήριο με και μια ερασιτεχνική μακέ- stalled and the internal con- los undertook, after a nation-
ξεδιψώντα πουλιά. τα, καμωμένη από μνήμης. nection to the adjacent newly wide competition, to com-
Την αισθητική της αίθουσας συμπληρώνει η αψίδα του προσκη- Κοιτάζοντας έπειτα προσε- built Literature and Art Hall plete the internal decoration
νίου, φέρουσα παρόμοια διακόσμηση με τα ξύλινα στηθαία των κτικά «το σωζόμενο διακοσμητικό έργο του Τσίλλερ»16, μπόρεσε was built. using the egg tempera paint-
θεωρείων. Το επαναλαμβανόμενο και στις δύο εμφανείς πλευρές να δώσει μια οροφογραφία που πλησιάζει το χρωματολόγιο του ing technique, with painter Anthoula Yfantis-Stefopoulos and
των πεσσών μοτίβο περιέχει μία περίτεχνη φυτική σύνθεση με Σάξονα αρχιτέκτονα και τηρεί τα βασικά γνωρίσματα της αρχικής The interior decoration Patra painters Charalambos Vassilopoulos and Dimitris Vourtsis
πλοχμούς, φύλλα, λωτόσχημα άνθη και ρόδακες που αναπτύσ- σύνθεσης· «κεντρική ροζέτα πολυελαίου, υποδιαίρεση της μεγά- The decor of the theater with mythological symbols aesthetisizes as assistants.
σεται κάθετα, έχοντας αμφίπλευρα, στο διακοσμητικό πλαίσιο της λης κυκλικής επιφάνειας σε δωδεκατημόρια κ.ά»17. "Apollonian harmony" by providing the public with the philoso- "The characteristic features of the painted decoration are the in-
κορυφής, δύο διαφορετικά θεατρικά προσωπεία, ενώ με πλατιά Το σχέδιο –πλαισιωμένο και συγκλίνον προς τον πολυέλαιο–, έχο- phy of the lyric act. tense and geometric framing of subjects, the axial relationship
ανάγλυφη γιρλάντα κοσμείται η καμάρα της σκηνής. ντας στη βάση της ζωγραφικής επιφάνειας λύρα πλαισιωμένη από Particularly difficult and demanding, in the absence of evidence, of the end patterns with the central motifs and several vibrant
Στον ζωγραφικό διάκοσμο κυριαρχούσαν, επίσης, η ώχρα, το γα- γρύπες, αναπτύσσεται με γεωμετρικές παραστάσεις, φυτικά κο- was its restoration. The sculptor Christos Didonis worked to re- colors."15
λάζιο, το καφέ και το κεραμιδί, με σαφείς επιρροές του Ερνέστου σμήματα, ανθέμια και ρόδακες, ενώ στο κέντρο της πανομοιότυ- store the relief decoration, revealing the old colors, on the one Stefopoulos chose motifs of ancient inspiration of a neoclassical
Τσίλλερ από τις συνθέσεις του Γκότφριντ Ζέμπερ και «της θεωρίας πης σύνθεσης δεσπόζουν εναλλασσόμενες μορφές, ως οφθαλμοί hand the ocher of undecorated surfaces, on the other hand the character for decorating surfaces on the ceilings of galleries. On
του Θεόφιλου Χάνσεν, περί της ενότητας της Αρχιτεκτονικής, με που ορώνται τη σκηνή του «Απόλλωνα». blue background of embossed gold jewelery. the inner side, on soft tones of ocher, he centrally placed a clas-
την Γλυπτική και την Ζωγραφική, δηλαδή το “Συνολικό Έργο Τέ- Ο Στεφόπουλος, αναλαμβάνοντας κάτω από «αντίξοες συνθήκες το Of special interest is the relief decoration of wooden rectangular sic geometric radial decoration, framed with a floral composition
χνης” (Gesamtkunstwerk)»14. ιδιαίτερα δύσκολο έργο της ζωγραφικής αποκατάστασης, αντιστά- barriers, at the first and second series of galleries. The parapets comprising recurring rosettes, while the contour was defined
Ο ζωγράφος Θανάσης Στεφόπουλος ανέλαβε, κατόπιν διαγωνι- θηκε στην ευκολία, καθώς χωρίς υλικά μέσα και σε πείσμα των are decorated uniformly and covered by floral motifs, having in by sprigs of ivy leaves. On the outer side, below the projecting
σμού, την εκτέλεση της εσωτερικής ζωγραφικής διακόσμησης με ενάντιων φωνών, εργάστηκε υπομονετικά επί δέκα μήνες»18, πα- the center of the first row, crowned theatrical masks alternat- barriers, he used classic geometric shapes, with intense colors.

42 43
Δημοτικό
θέατρο
Πατρών
«Απόλλων»
ραδίδοντας το 1972 ένα έργο αισθητικής αρτιότητας,
απόλυτα εναρμονισμένο με το πνεύμα της ζωγρα-
φικής και του αναγνωρίσιμου ύφους του Ερνέστου
Τσίλλερ.
Νέα περίοδος
Η νέα περίοδος του Δημοτικού Θεάτρου, συνδέεται
με τα σημαντικότερα γεγονότα που σημάδεψαν την
πολιτιστική ζωή της πόλης. Με την Μεταπολίτευση,
η σκηνή του «Απόλλωνα» φιλοξενεί πλήθος εκδη-
λώσεων, ανανεώνοντας το ενδιαφέρον του κοινού
για το θέατρο και τη μουσική.
Το Θέατρο «Απόλλων», εποπτευόμενο από την Εφο-
ρεία Νεοτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολι-
τισμού, γίνεται από το 1988 η έδρα του Δημοτικού
Περιφερειακού Θεάτρου Πάτρας. Ανά θεατρική
περίοδο ανεβαίνουν από την Κεντρική Σκηνή του
θεσμού έργα κλασικού και σύγχρονου ρεπερτο-
ρίου, παράλληλα με τις παραστάσεις της Παιδικής
Σκηνής. Το «Opera Studio Patras» και η Δραματική
Σχολή, συμπληρώνουν με το έργο τους ό,τι επιτελεί
το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Πάτρας, με κύριο αποδέκτη το Θέατρο
«Απόλλων».
Στο Θέατρο έχουν παρουσιαστεί, με έργα κορυφαί-
ων μουσουργών, όλα τα Μουσικά Σύνολα του Δη-
μοτικού Ωδείου Πατρών: «Ορχήστρα Δωματίου»,
«Patras Contemporary Music Ensemble», τα Σύνο-
λα Μουσικής Δωματίου, «Κουαρτέτο», «Κουϊντέτο»,
«Σεξτέτο», «Σεπτέτο», «Οκτέτο», το «Σύνολο Κο-
ντραμπάσων», η «Χορωδία Δωματίου», καθώς και
τα Μουσικά Σύνολα του Δήμου Πατρέων: «Μπάντα»,
«Ορχήστρα Νυκτών Εγχόρδων - «Θανάσης Τσιπινά-
κης» και «Ορχήστρα Πατρών».
Επίσης, έχουν εμφανιστεί, η «Συμφωνική Ορχή-
στρα» της Φιλαρμονικής Εταιρίας Πατρών, καθώς
44
The
American
School
of Classical
Studies
at Athens
Σχέδιο του Θεάτρου
Theater (1871)
Drawing of the
Ernst Ziller –
Ernst Ziller
(1871)
και οι χορωδιακοί όμιλοι: «Χορωδία Καθολικού
Ιερού Ναού Αγίου Ανδρέα Πατρών», «Ορφεύς Πα-
τρών», «Πατραϊκή Μαντολινάτα & Μικτή Χορωδία»
και «Πολυφωνική Χορωδία Πατρών». Παράλληλα,
οργανώθηκαν συναυλίες από το Πανεπιστήμιο Πα-
τρών, το Ίδρυμα «Ιωάννου και Ευτέρπης Τοπάλη»,
το Ινστιτούτο Γκαίτε, το Γαλλικό Ινστιτούτο και τη
Λέσχη Φίλων Κλασικής Μουσικής. Στη σκηνή του
Θεάτρου φιλοξενήθηκαν επίσης, επιλεγμένες εκ-
δηλώσεις του «Διεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας» και του
θεσμού «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης -
Πάτρα 2006».
Ο «Απόλλων», είναι το παλαιότερο κλειστό λυρικό
Θέατρο στην Ελλάδα, με αδιάλειπτη λειτουργία και
αποτελεί σημείο αναφοράς της πολιτιστικής ταυτό-
τητας και του ιστορικού κέντρου της Πάτρας.
The epitome of the restoration of the hall is the innovative ex- of large circular surface in twelfths etc." 17
ecution of the ceiling paintings. "With knowledge and sensitiv- The plan - framed by and converging towards the chandelier
ity, the painter sequenced the garbled version of the original -, having at the base of the painted surface a lyre flanked by
plan and an amateur model, built from memory. Then looking griffins, develops into geometric representations, floral mo-
carefully at 'the surviving decorative work of Ziller' 16, was tifs, palmettes and rosettes, while in the identical composition
able to give a ceiling paintings approaching the color of the center dominated alternate forms, as eyes looking on the
Saxon architect, keeping as the basic characteristics of the stage of the "Apollo".
original composition "central rosette chandelier, subdivision Stefopoulos, undertaking under "adverse conditions the par-
45
Δημοτικό Σπυρίδων Τζέτζος (Πάτρα 1845 ).
Σχέδιο της πόλεως των Πατρών 1885. Δωρεά υιού The
θέατρο Γεωργίου Κοζάκου το 1966 στον Δήμο Πατρέων
Spyridon Tzetzas (Patras 1845). Architecton-
American
Πατρών ic plan of the city of Patras 1885. Offer of School
«Απόλλων» the son of Georgios Kozakos to the Munici- of Classical
pality of Patras in 1966
Studies
at Athens
ticularly difficult task of painting restoration, resisted the convenience, as he had
no material means and in spite of the opposing voices, patiently worked for ten
months," 18 delivering in 1972 a work of integral beauty in perfect harmony with
the spirit of painting and the recognizable style of Ernst Ziller.

The new period

The new period of the Municipal Theatre, is linked to the major events that
marked the city's cultural life. After the dictatorship, the stage of the "Apollo"
hosted numerous events, renewing the public interest in theater and music.
"Apollo" Theatre , supervised by the Ephorate of Modern Monuments of the Min-
istry of Culture, is since 1988 the seat of the Municipal Regional Theatre of Patras.
Every theater season the Main Stage of the institution hosts works of classic and
contemporary repertory, alongside Children's Stage performances. The «Opera
Studio Patras» and the Drama School, complete with their work what the Munic-
ipal Theatre of Patras does, with the "Apollo" Theatre being the main recipient.
The Theatre has presented works by leading composers performed by all Mu-
sic Ensembles of the Municipal Conservatory of Patras; "Chamber Orchestra»,
«Patras Contemporary Music Ensemble», the Chamber Music Ensemble
"Quartet", "Quintet," "Sextet", "Septet "" Octet ", the " Contrabass Ensemble", the"
Chamber Choir "and the Music Groups of the Municipality of Patras: the "Band
"," Plucked String Orchestra - Thanasis Tsipinakis” and the “Patras Orchestra ".
The following have also appeared:, the "Symphony Orchestra" of the Philhar-
monic Patron Society and the choral groups “Choir of the Catholic Church of St.
Andrew of Patras"," Orpheus of Patras"," Patraiki mandolin & Choir ensemble"
and "Polyphonic Patras Choir ". Furthermore, concerts have been organized by
the University of Patras, the "Ioannis and Efterpi Topali" Foundation , the Goethe
Institute, the French Institute and the Club of Friends of Classical Music.The stage
of the theater has also hosted, selected events of the "International Festival of
Patras" and the institution of the "European Capital of Culture - Patras 2006".
The "Apollo", is the oldest enclosed opera theater in Greece, with a continuous
operation and is a benchmark of cultural identity for the historical center of
Patras.

Σημειώσεις
7,10,11 & 12 Ν. Μπακουνάκης. Το φάντασμα της Νόρμα, Καστανιώτης, Αθήνα 1991, σελ. 31, 41,134-138 & 14
3 Ν.Μπακουνάκης. Πάτρα, 1828-1860. Μια ελληνική πρωτεύουσα στον 19ο αιώνα. Καστανιώτης, Αθήνα. 1988, σελ.103
2 Ν. Μπακουνάκης. Το κρασί του Γουσταύου, Καστανιώτης, Αθήνα 1997, σελ.19
9 Ν. Μπακουνάκης. Ιταλικές νύχτες, Καστανιώτης, Αθήνα 2001, σελ.18
5 & 6 Μ. Ζ. Κασιμάτη. Αλληλογραφία Ερνέστου Τσίλλερ-Θεόφιλου Χάνσεν, 1861-1890. Μετάφραση από τα γερμανικά, σχόλια. ΜΙΕΤ 2016. (υπό έκδοση)
4. Κ.Θ. Δημαράς. Νέα Εστία, ανάτυπο. Αθήνα 1.1.1967, σελ 15-23
8,15,16 & 17 Ε. Φεσσά-Εμμανουήλ. Η αρχιτεκτονική του νεοελληνικού θεάτρου, 1720-1940, σελ. 228
14 Μ. Ζ. Κασιμάτη-Γ. Α. Πανέτσος (επιμ.). H αρχιτεκτονική του Θεοφίλου Χάνσεν (1813-1891) «Hellenische Renaissance», Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη Αθήνα 2014-2015, σελ. 15
1 Δ. Παπανικολάου, Αξιοθέατον. Περιοδική δίγλωσση (ελληνικά, αγγλικά) έκδοση της Εφημερίδας «Σύμβουλος Επιχειρήσεων». Πάτρα 2014, σελ. 4
Μαρτυρίες
13. Συνομιλία της καθηγήτριας Ε. Φεσσά-Εμμανουήλ με τον αρχιτέκτονα Μιχάλη Δωρή. 1983
18. Συνομιλία του συγγραφέα, με τον ζωγράφο Θανάση Στεφόπουλου. 2009
Βιβλιογραφία
Νίκος Μπακουνάκης, Το φάντασμα της Νόρμα.
Η υποδοχή του μελοδράματος στον ελληνικό χώρο το 19ο αιώνα, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1991
Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ, Η Αρχιτεκτονική του Νεοελληνικού Θεάτρου, 1720-1940. Διδακτορική διατριβή, Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών & Ίδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστο-
πούλου, Αθήνα 1994
Ευανθία Ε.Στιβανάκη, Θεατρική ζωή, κίνηση και δραστηριότητα στην Πάτρα, από το 1828 έως το 1900.
Διδακτορική διατριβή, Εκδόσεις Περί-Τεχνών, Πάτρα 2001
Μαριλένα Ζ. Κασιμάτη, Ziller. Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Αθήνα 2010
Κώστας Ν. Τριανταφύλλου, Ιστορικό Λεξικό της πόλεως των Πατρών, Πάτρα 1980
Βασίλης Κ. Λάζαρης, Καποδιστριακή Πάτρα, Ιστορική μονογραφία. Εκδόσεις Περί-Τεχνών. Πάτρα 2002.
Χρήστος Μούλιας, Το λιμάνι της σταφίδας. Πάτρα 1828-1900. Εκδόσεις Περί-Τεχνών. Πάτρα 2000
Notes
7,10,11 & 12 N. Bakounakis. The ghost of Norma, Kastaniotis, Athens 1991, pp. 31 & 14, 41, 134 to 138
3 N. Bakounakis. Patras, 1828-1860. A Greek capital in the 19th century. Kastaniotis, Athens. 1988 sel.103
2 N. Bakounakis. Gustav's wine, Kastaniotis, Athens 1997, p.19
9N. Bakounakis. Italian nights, Kastaniotis, Athens 2001, p.18
5 & 6 M. Z. Kasimatis. Correspondence Ernst Ziller-Theophilus Hansen, 1861-1890. Translated from the German with comments. MIET 2016 (forthcoming)
4. K. Th Dimaras. New Home, reprint. Athens 1.1.1967, p 15-23
8,15,16 & 17 E. Fessas-Emmanuel. The architecture of the modern Greek theater, 1720-1940, p. 228
14 M. G. Kasimatis-C. A. Panetsos (ed.). The architecture of Theophilus Hansen (1813-1891) «Hellenische Renaissance», Foundation B. & M. Theocharakis Athens 2014-2015,
p. 15
1 D. Papanikolaou, Axiotheaton. Periodic bilingual (Greek and English) version of the newspaper "Business Advisor". Patras 2014, p. 4
Testimonials
13. Conversation of Professor E. Fessas-Emmanuel with architect Michael Doris. 1983
18. Conversation of the author with painter Thanasis Stefopoulos. 2009
Bibliography
Nick Bakounakis, The Ghost of Norma.
The reception of melodrama in the Greek area in the 19th century, Kastaniotis, Athens 1991
Helen Fessas-Emmanuel, The Architecture of Modern Greek Theatre, 1720-1940. PhD thesis, European Cultural Centre of Delphi & JF. Costopoulos Foundation, Athens 1994
Evanthia E.Stivanaki, Theatrical life, movement and activity in Patras, from 1828 to 1900.
Doctoral thesis Publications On-Arts, Patras 2001
Marilena G. Kasimati, Ziller. National Gallery and Alexander Soutzos Museum, Athens 2010
Kostas N. Triantafyllou, Historical Dictionary of Patras, Patras 1980
Vasilis K. Lazaris, Kapodistrian Patras, Historical monograph. Publications On-Arts. Patras 2002.
Christos Moulias, The port of raisins. Patras 1828-1900. Publications On-Arts. Patras 2000

Ευχαριστώ θερμά, τον συγγραφέα και αν. Καθηγητή του Παντείου Πανεπστημίου Νίκο Μπακουνάκη και την ιστορικό της αρχιτεκτονικής, ομότιμη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου
Αθηνών Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ, για την ενθάρρυνση και τις υποδείξεις τους στην ολοκλήρωση της παρούσης εργασίας.
Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στην Ιστορικό της Τέχνης και επιμελήτρια στην Εθνική Πινακοθήκη, Μαριλένα Ζ. Κασιμάτη, για την εμπιστοσύνη και την παραχώρηση αδημοσίευτου
υλικού, που διαφωτίζει επίμαχα σημεία.
Επίσης, ευχαριστώ τον αρχαιολόγο Ανδρέα Σπυρούλια, για την επιστημονική τεκμηρίωση των προσεγγίσεών μου στον εσωτερικό διάκοσμο του «Απόλλωνα».
I want to also thank very much, author and professor at Panteion University Nikos Bakounakis and architecture historian and Professor Emeritus, of the University of Athens
Eleni Fessas-Emmanuel, for their encouragement and suggestions in the completion of this work.
I owe special thanks to the art historian and curator at the National Gallery, Marilena G. Kasimati for her trust and availability of unpublished material that shed light on
contentious points.
I also want to thank the archaeologist Andreas Spyroulias for the scientific substantiation of my approaches on interior decoration "Apollo."

46 47