Πορτολάνοι χάρτες και Πυξίδα

Η εποχή των ανακαλύψεων

 Πορτολάνοι Χάρτες
Οι πρώτοι φτιάχτηκαν στην Ιταλία (13 αιώνας) και αργότερα
ος
Οι πορτολάνοι ήταν αρχικά ναυτικοί χάρτες, που
στην Ισπανία και Πορτογαλία . Οι χάρτες του 15ου και 16ου
βασίζονταν σε ήδη υπάρχουσες εμπειρικές γνώσεις και
αιώνα φημίζονται για την ακρίβεια της χαρτογράφησης τους.
προηγούμενες
Την παρατηρήσεις
εποχή των Ανακαλύψεων με οι
αυτοί τηχάρτες
βοήθεια πυξίδας.
αποτελούσαν
κρατικά
Η παραγωγή τους
μυστικά αρχίζει
ειδικά στηνκατά το και
Ισπανία τέλος του
στην 13ου αιώνα
Πορτογαλία
και ήθελαν
που σβήνει να
σταδιακά κατάτοτον
συντρίψουν 18ο αιώνα.από άλλες χώρες
ανταγωνισμό
όπως η Αγγλία που μόλις άρχιζε να συμμετέχει στις
υπερπόντιες επιχειρήσεις.

Carta Pisana,
1296
Χαρακτηριστικά Πορτολάνων
 Οι πορτολάνοι δίνουν το ιχνογράφημα της ακτής των
περιοχών που περιγράφουν. Στο ιχνογράφημα αυτό
εγγράφονται τα τοπωνύμια των διάφορων θέσεων με
μαύρο ή κόκκινο μελάνι.
 Ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται στα ακρωτήρια και τα
νησιά, ενδεχόμενους σταθμούς αλλά και απαραίτητες
θέσεις προσανατολισμού των θαλασσινών μετακινήσεων, τα
οποία αποδίδονται μεγεθυσμένα με κάποια υπερβολή και
με έντονους χρωματισμούς.
 Από μια εποχή και μετά ιδιαίτερη σημασία δίνεται στις
παράκτιες πόλεις, λιμάνια αλλά και μητροπόλεις της
κοντινής ενδοχώρας.
Μαρτελόγιο
Το σύνολο του νησιωτικού και παράλιου χώρου που
αποδίδει ένας πορτολάνος είναι ενταγμένο σε ένα
δίκτυο νοητών γραμμών, οι οποίες αντιστοιχούν στις
συμβατικές κατευθύνσεις των ανέμων.
Αυτές οι γραμμές ανά 12 έως 32, ανάλογα με την
πυκνότητα του δικτύου, συναντώνται σε αρκετά σημεία
του χάρτη δημιουργώντας αυτό που αποκαλούμε
μαρτελόγιο.
Στα σημεία όπου συναντιούνται οι γραμμές του
μαρτελογίου φιλοτεχνούνται συχνά πυξίδες ή
ανεμολόγια.
Κατασκευή Πορτολάνων
Οι πορτολάνοι είναι σχεδιασμένοι σε ολόκληρο δέρμα
ζώου, το οποίο διατηρεί τη μία πλευρά του στενότερη,
εκεί όπου αντιστοιχεί ο λαιμός.
Όταν οι πορτολάνοι δένονται μαζί σε άτλαντα, τότε το
σχήμα του δέρματος απλουστεύεται σε ορθογώνιο ή, το
συνηθέστερο, φιλοτεχνούνται ευθύς εξαρχής σε
περγαμηνή.
Χαρτογραφημένες περιοχές
Τα πρώτα χρόνια, οι πορτολάνοι παρουσίαζαν το
ιχνογράφημα των ακτογραμμών της Μεσογείου, του
Εύξεινου Πόντου και του ανατολικού Ατλαντικού
Ωκεανού.
Από τα τέλη του 15ου αιώνα και μετά, ακολουθώντας την
πορεία των Ανακαλύψεων, θα καλύψουν και τις ακτές
της αφρικανικής ηπείρου, της νοτιοανατολικής
Ασίας καθώς και εκείνες του λεγόμενου Νέου κόσμου.
Ακμή…
Κατά τους πρώτους αιώνες της κυκλοφορίας τους, οι
χάρτες πορτολάνοι εξέφραζαν την τεχνολογική
πρωτοπορία στο τομέα της υδρογραφίας, υιοθετώντας ή
και προτείνοντας καινοφανείς λύσεις στα προβλήματα
αναπαράστασης του χώρου.
Όπως τη χρήση του γεωγραφικού πλάτους, της κλίμακας
των ναυτικών μιλιών, τις προτεινόμενες πορείες πλεύσης
κ.α.
Όσο τα ταξίδια περιορίζονταν στις οικείες περιοχές της
Μεσογείου και των γειτονικών ατλαντικών ακτών, οι
πορτολάνοι χάρτες κάλυπταν ικανοποιητικά τις ανάγκες
της ναυσιπλοΐας.
… και Παρακμή
Όμως οι νέοι θαλάσσιοι δρόμοι, τα μεγάλα ταξίδια και
οι Ανακαλύψεις θα προκαλέσουν βαθιά κρίση στη
ναυτική χαρτογραφία κατά τον 16ο αιώνα.
Το βασικό σφάλμα των πορτολάνων ήταν κυρίως ότι
απέδιδαν την επίπεδη αναπαράστασή μιας σφαιρικής
πραγματικότητας χωρίς προσφυγή σε κάποιο σύστημα
προβολής.
Οι πορτολάνοι θα προσαρμοστούν εν μέρει στις ανάγκες
των νέων καιρών. Εντούτοις, θα παραμείνουν εμπειρικές
κυρίως αποτυπώσεις, οι οποίες δεν επιλύουν επαρκώς
τα προβλήματα της ναυσιπλοΐας σε ανοιχτή θάλασσας
Έτσι κατά τους τελευταίους αιώνες της ύπαρξης τους οι
πορτολάνοι εκτοπίζονται σταδιακά στο χώρο της
τέχνης, καθώς τους αντικαθιστούν οι έντυποι
υδρογραφικοί χάρτες και άτλαντες, οι οποίοι καθιστούν
προσιτές σε ένα ευρύ πλέον κοινό τις νέες γεωγραφικές
γνώσεις και χαρτογραφικές τεχνικές.
 Πυξίδα
Η πυξίδα (από την αρχαία ελληνική λέξη πυξίς - ίδος,
που αρχικά σημαίνει ξύλινο κουτί) είναι όργανο με το
οποίο επιτυγχάνεται ο προσανατολισμός του χρήστη,
δείχνοντάς του την κατεύθυνση του Βορρά.
Ιδιαίτερα όμως στη ναυσιπλοΐα αποτελεί το
σημαντικότερο "ναυτιλιακό βοήθημα" με το οποίο
μετρούνται και πραγματοποιούνται τόσο οι πορείες των
πλοίων όσο και οι διοπτεύσεις.
Καταγωγή της Πυξίδας
Μια μαγνητική βελόνη επιπλέουσα σε δοχείο ύδατος
συνιστούσε την αρχαιότερη πυξίδα. Λέγεται από
ορισμένους ότι έλκει τη καταγωγή της από την Κίνα, κατ΄
άλλους ότι από εκεί την εισήγαγε ο Μάρκο Πόλο στην
Ιταλία κατά τον 13ο αιώνα.
Η χρήση της πυξίδας διαδίδεται το 13ο αιώνα. Χάρη στην
εφεύρεση ενός μικρού κουτιού στο οποίο τοποθετούνταν η
μαγνητική ακίδα, η πυξίδα έγινε ακριβές όργανο
προσδιορισμού και επαλήθευσης των θέσεων των λιμανιών.
Έτσι η πλοήγηση έγινε πιο εύκολη δίνοντας ώθηση στις
γεωγραφικές Ανακαλύψεις.
ΠΗΓΕΣ
Ηλεκτρονικές
https://tofistiki.wordpress.com/2009/09/22/οι
μεγαλεσ-γεωγραφικεσ-ανακαλυψεισ-τ/
http://el.wikipedia.org/wiki/Πυξίδα
http://en.wikipedia.org/wiki/Portolan_chart
Βιβλία
Οι Ελληνικοί Ναυτικοί Χάρτες Πορτολάνοι, Γιώργος
Τόλιας, σελ. 27-34, εκδόσεις ΟΛΚΟΣ.
 ΤΕΛΟΣ
Αλίκη Στυλιανίδη Β’4