Εργασία Για Την Κένωση

ΑΡΗ΢ΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ ΘΔ΢΢ΑΛΟΝΗΚΖ΢
ΘΔΟΛΟΓΗΚΖ ΢ΥΟΛΖ, ΣΜΖΜΑ ΘΔΟΛΟΓΗΑ΢

ΣΟΜΔΑ΢ ΓΟΓΜΑΣΗΚΖ΢ ΘΔΟΛΟΓΗΑ΢
Florin Toader Tomoioagă
ΣΟ ΜΤ΢ΣΗΡΙΟ ΣΗ΢ ΚΔΝΧ΢Η΢ ΢ΣΗΝ

ΟΡΘΟΓΟΞΗ ΘΔΟΛΟΓΙΑ ΣΟΤ 20οσ ΑΙΧΝΑ
Δπιβλέπων καθηγητής: κ. Υρσσόστομος Α. ΢ταμούλης
Γζδαηημνζηή δζαηνζαή πμο οπμαθήεδηε ζημ Σιήια Θεμθμβίαξ ηδξ

Θεμθμβζηήξ ΢πμθήξ ημο Ανζζημηεθείμο Πακεπζζηδιίμο Θεζζαθμκίηδξ
Θεζζαθμκίηδ 2011
ΣΟ ΜΤ΢ΣΗΡΙΟ ΣΗ΢ ΚΔΝΧ΢Η΢ ΢ΣΗΝ
ΟΡΘΟΓΟΞΗ ΘΔΟΛΟΓΙΑ ΣΟΤ 20οσ ΑΙΧΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟ΢.................................................................................................. 6
ΔΙ΢ΑΓΧΓΗ ................................................................................................... 8
ΠΡΧΣΟ ΚΔΦΑΛΑΙΟ
Η ΚΔΝΧ΢Η ΢ΣΟΤ΢ ΠΑΣΔΡΔ΢ ΣΗ΢ ΔΚΚΛΗ΢ΙΑ΢ .......................... 17
1.Οζ Παηένεξ ηδξ Δηηθδζίαξ ηαζ δ Γναθή................................................ 17
2. Ζ ηέκςζδ ζημ πθαίζζμ ηδξ εείαξ μζημκμιίαξ ........................................ 18
3. Ζ ηέκςζδ ςξ δμιζηυ παναηηδνζζηζηυ ηδξ Ονευδμλδξ γςήξ ................ 19
4. Ο «μνζζιυξ» ηδξ ηέκςζδξ ..................................................................... 20
5. Ζ ζπέζδ ηδξ ηέκςζδξ ιε ηδ εεία δυλα .................................................. 21
6. Ζ ηαπείκςζδ ημο Λυβμο: μ απνυζζημξ πμο βίκεηαζ πνμζζηυξ ............... 27
7. Ζ έηθναζδ «ιμνθὴκ δμφθμο» ηαζ δ απμηάθορδ ηδξ ηέκςζδξ ............ 28
8. Ζ εθεοεενία ημο Λυβμο ζηδκ ηέκςζδ................................................... 31
9. Ζ εευηδηα ηαζ δ ακενςπυηδηα ημο Υνζζημφ ζηδκ ηέκςζδ ................ 333
10. Ζ ηέκςζδ ηαζ δ ακαηεθαθαίςζδ υθςκ ζημκ Υνζζηυ ......................... 38
11. Σμ ζςηδνζμθμβζηυ ηέθμξ ηδξ ηέκςζδξ ................................................ 40
12. Ζ ζπέζδ ηδξ ηέκςζδξ ιε ηδκ Ακάθδρδ .............................................. 41
ΓΔΤΣΔΡΟ ΚΔΦΑΛΑΙΟ
ΟΙ ΟΦΔΙ΢ ΣΗ΢ ΚΔΝΧ΢Η΢ ΢ΣΗ ΘΔΟΛΟΓΙΑ ΣΟΤ 20ΟΤ ΑΙΧΝΑ ... 45
1. Ζ ηέκςζδ ςξ πνμαζχκζα απυθαζδ ημο Λυβμο βζα ηδκ Δκακενχπδζδ ηαζ
ηδ εοζία ..................................................................................................... 45
2. Ζ ηέκςζδ ςξ εζζαβςβή ημο Θεμφ ζε ζπέζδ ιε ημ δδιζμονβδιέκμ
ηυζιμ ......................................................................................................... 47
3. Ζ ηέκςζδ ςξ ζδίςια ημο πακημδφκαιμο Πακημηνάημνα ..................... 52
4. Ζ ηέκςζδ ςξ ζοβηαηάααζδ ημο Λυβμο ζημκ άκενςπμ ........................ 57
5. Ζ ηέκςζδ ημο Θεμφ ηαζ δ εεμπμίδζδ ημο ακενχπμο ........................... 64
6. Ζ ηέκςζδ ςξ πνμζηαζία ημο ακενχπμο ζημ μκημθμβζηυ ηαζ
παζδαβςβζηυ επίπεδμ ................................................................................. 69
7. Ζ ηέκςζδ ςξ δζάθμβμξ .......................................................................... 74
8. Ζ ηέκςζδ ςξ πνυζθδρδ ηδξ ιμνθήξ δμφθμο ....................................... 76
9. Ζ ηέκςζδ ςξ δζαημκία .......................................................................... 83
ΣΡΙΣΟ ΚΔΦΑΛΑΙΟ
Η ΚΔΝΧ΢Η ΣΟΤ ΢ΣΑΤΡΙΚΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ Χ΢ ΘΔΙΚΗ ΓΟΞΑ ΚΑΙ
ΓΤΝΑΜΗ .................................................................................................... 89
1. Ζ ηέκςζδ ηαζ δ Δκακενχπδζδ ............................................................. 89
2. Ο εάκαημξ ηαζ ηα υνζα ηδξ ακενχπζκδξ θμβζηήξ ................................... 90
3. Ζ δοκαηυηδηα εακάημο ημο Υνζζημφ .................................................... 91
3
4. Ο ΢ηαονυξ ηδξ κηνμπήξ ηαζ ηδξ δυλδξ .................................................. 92
5. Ζ εθεοεενία ημο Κονίμο απέκακηζ ζημ εάκαημ ..................................... 96
6. Ζ ζοκενβαζία ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ ιε ηδ εεσηή θφζδ ημο Υνζζημφ ......... 99
7. Ζ εεσηή απάεεζα ζημ πάεμξ ημο Υνζζημφ ........................................... 100
8. Ζ Μεηαιυνθςζδ ηαζ ημ Πάεμξ .......................................................... 102
9. Ζ ζοιιεημπή ηδξ Σνζάδαξ ζηδκ ηέκςζδ ............................................. 104
10. Ζ «εβηαηάθεζρδ» ημο Υνζζημφ απυ ημκ Παηένα .............................. 105
11. Ο Θάκαημξ, δ Ακάζηαζδ ηαζ δ Βαζζθεία ημο Θεμφ.......................... 109
12. Ζ ηέκςζδ ηαζ δ ηάεμδμξ ημο Υνζζημφ ζημκ Άδδ ............................. 110
13. Ζ ηέκςζδ ιεηά ηδκ ηέκςζδ .............................................................. 111
ΣΔΣΑΡΣΟ ΚΔΦΑΛΑΙΟ
Η ΥΡΙ΢ΣΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΙΚΗ ΣΗ΢ ΚΔΝΧ΢Η΢ .............. 114
1. Σμ πνυαθδια ηδξ εεσηήξ απάεεζαξ ηαζ αιεηααθδηυηδηαξ .................. 114
α. Τν πξόβιεκα δηαηήξεζεο ηεο απάζεηαο (αηαξαμίαο) θαη ηνπ
αλαιινίσηνπ ηνπ Λόγνπ ζηελ θέλσζε ηεο Σάξθσζεο........................... 114
β. Τν πξόβιεκα ηεο ζετθήο απάζεηαο θαη ηνπ αλαιινίσηνπ ζηελ θέλσζε
ηνπ πάζνπο ηνπ Φξηζηνύ ........................................................................ 118
2. Ζ ηνζηζηή ηςκ ηεκςηζηχκ εεςνζχκ ζηδκ Ονευδμλδ Θεμθμβία ημο 20μο
αζχκα ....................................................................................................... 127
α. Οη ζεσξίεο πεξί θέλσζεο θαηά ην 16ν θαη 17ν αηώλα. ..................... 128
β. Οη ζεσξίεο πεξί θέλσζεο θαηά ην 19ν θαη ηνλ 20ν αηώλα ............... 132
3. Ζ ηέκςζδ ηαζ δ ζμθζμθμβία ζημκ Serge Bulgakov .......................... 142
α΄. Ζ θέλσζε ζην πιαίζην ηεο ξσζηθήο πλεπκαηηθόηεηαο ..................... 142
β΄. Οη πεγέο έκπλεπζεο ηνπ Bulgakov................................................... 145
γ΄. Ζ ζνθηνινγία θαη ε ρξηζηνινγία ηνπ Bulgakov ............................... 147
δ΄. Ζ νξζόδνμε αληηκεηώπηζε ηεο ζνθηνινγίαο .................................... 150
ε΄. Ζ θέλσζε ζην πιαίζην ηεο ζνθηνινγίαο ........................................... 152
ζη΄. Ζ θέλσζε σο εγθαηάιεηςε ηεο ζείαο δόμαο ................................... 155
δ΄. Ζ θέλσζε θαη ε Τξηάδα ................................................................... 156
ε΄. Ζ απηνζπλείδεζε ηνπ Θεαλζξώπνπ ................................................. 157
ζ΄. Ο Ηεζνύο ζηνλ θήπν ηεο Γεζζεκαλή θαη νη δπν Τνπ ζειήζεηο ......... 158
η΄. Ο ζάλαηνο ηνπ Φξηζηνύ θαη ην αξρηεξαηηθό Τνπ αμίσκα ................. 160
ηα΄. Τν κέιινλ ηεο ζνθηνινγίαο θαη ε λενπαηεξηθή ζθέςε .................... 161
΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ ................................................................................. 163
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ...................................................................................... 167
Πδβέξ ....................................................................................................... 167
Α. Αγία Γξαθή: ..................................................................................... 167
Β. Παηεξηθά θείκελα: ............................................................................ 167
4
Γ. Βνεζήκαηα ....................................................................................... 169
1. Βζαθία: .......................................................................................... 169
2. Άνενα: .......................................................................................... 177
3. Λελζηά:.......................................................................................... 179
5
ΠΡΟΛΟΓΟ΢
Σμ εκδζαθένμκ ιμο βζα ηδ ΢οζηδιαηζηή Θεμθμβία ηαζ ηδ ζοκάκηδζδ

ηδξ Ονευδμλδξ πανάδμζδξ ημο 20μο αζ. ιε ηζξ δζάθμνεξ πνζζηζακζηέξ
μιμθμβίεξ, ηονίςξ ζε υ,ηζ αθμνά ζηδ Υνζζημθμβία, απεηέθεζε ημ ηίκδηνμ
αοηήξ ηδξ ενεοκδηζηήξ ιμο ενβαζίαξ.
Θα ήεεθα κα εηθνάζς ηδ ααεεζά ιμο εοβκςιμζφκδ πνμξ
ημκ επζαθέπμκηα Καεδβδηή η. Υνοζυζημιμ ΢ηαιμφθδ βζα ηζξ ηαίνζεξ
ζοιαμοθέξ ημο ηαηά ηδκ εηπυκδζδ ηδξ πανμφζδξ δζαηνζαήξ, υπςξ επίζδξ
ηαζ βζα ηδκ πνυεοιδ ζοιπανάζηαζή ημο ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ παναιμκήξ
ιμο ζηδκ Δθθάδα. Θενιέξ εοπανζζηίεξ επίζδξ ακήημοκ ηυζμ πνμξ ημοξ
Καεδβδηέξ ημο ΢οζηδιαηζημφ Κθάδμο ημο Σιήιαημξ Θεμθμβίαξ ημο ΑΠΘ,
η.η. Γεχνβζμ Μανηγέθμ ηαζ Ηςάκκδ Κμονειπεθέ Ακ. Καε., βζα υζα
δζδάπηδηα απυ ηζξ ιεθέηεξ ημοξ, βζα ηζξ παναηδνήζεζξ ημοξ, αθθά ηαζ βζα
ηδκ πνμεοιία ημοξ κα ζοιιεηάζπμοκ ζηδκ ηνίζδ ηδξ ενβαζίαξ ςξ ιέθδ ηδξ
ηνζιεθμφξ επζηνμπήξ, υζμ ηαζ πνμξ ημοξ Καεδβδηέξ πμο δεκ βκςνίγς ηα
μκυιαηά ημοξ, αθθά εα μνζζημφκ ιέθδ ηδξ επηαιεθμφξ ελεηαζηζηήξ
επζηνμπήξ.
Με εοβκςιμζφκδ ηαζ ζεααζιυ ικδιμκεφς ηαζ ημκ
ιαηανζζηυ Μδηνμπμθίηδ Πμθοακήξ ηαζ Κζθηζζίμο ηονυ Απυζημθμ, βζα
ημ πμθφηζιμ δχνμ ηδξ εθθδκμιάεεζαξ ζημ θζθυλεκμ πχνμ ημο Γζμνεμδυλμο
Δηηθδζζαζηζημφ Λοηείμο Κζθηίξ.
Δζθζηνζκείξ είκαζ ηαζ μζ εοπανζζηίεξ ιμο πνμξ ηδ δαζηάθα ιμο ηδξ
εθθδκζηήξ βθχζζαξ η. Ακαζηαζία Αναιπαηγή, υπςξ επίζδξ ηαζ πνμξ ημκ
Οι. Καεδβδηή η. Βαζίθεζμ Φεοημβηά, ηδκ Καεδβήηνζα η. Γήιδηνα
Κμφημονα, ημκ ηαεδβδηή η. Γ. Σζεθεββίδδ, ημκ Δπίη. Καεδβδηή η. Υνήζημ
Αναιπαηγή ηαζ ημκ Δπίη. Καε. π. Ηςάκκδ ΢ηζαδανέζδ, βζα ηδκ πμθοπμίηζθδ
ζηήνζλδ πμο ιμο πνμζέθενακ ζε υθα ηα ζηάδζα ηδξ ενεοκδηζηήξ ιμο
ενβαζίαξ ηαζ ηδξ δζαιμκήξ ιμο ζηδκ Δθθάδα απυ ηδκ πνχηδ διένα ηδξ
άθζλήξ ιμο.
Πνμξ ημ Σιήια ΢πμοδχκ ημο ΑΠΘ μθείθς πάνδ βζα ηδ δζεηή
οπμηνμθία πμο ιμο πμνήβδζε, υπςξ επίζδξ ηαζ πνμξ ημκ Πακαβζχηαημ
Μδηνμπμθίηδ Θεζζαθμκίηδξ η. Άκεζιμ βζα ηδκ πανμπή ζηέβδξ ζημ
Οζημηνμθείμ ημο Αβίμο Ακηςκίμο Θεζζαθμκίηδξ.
΢ηδκ μζημβέκεζά ιμο ηαζ ηδ ζφγοβυ ιμο Anca ακήηεζ έκα ιεβάθμ
«εοπανζζηχ» βζα ηδκ εκεάννοκζδ ηαζ ηδκ αβυββοζηδ ηαηακυδζή
ημοξ, υζμκ ηαζνυ πνεζάζηδηε κα ιείκς ιαηνζά ημοξ βζα ηδκ εηιάεδζδ ηδξ
εθθδκζηήξ βθχζζαξ, ηδκ ένεοκα ηαζ ηδ ζοββναθή αοηήξ ηδξ δζδαηημνζηήξ
ενβαζίαξ.
Ζ πάνζξ, δ δυλα ηαζ δ εοπανζζηία πνμξ ημκ εκ Σνζάδζ Θευ, μ μπμίμξ
ιε αλίςζε κα ζενμονβχ ζημ ζενυ εοζζαζηήνζμ ηαζ κα ρδθαθχ ιε ηδ αμήεεζα
ηδξ επζζηδιμκζηήξ ιεευδμο ηα εαοιάζζά Σμο ηα μπμία μ Ίδζμξ ιάξ
απμηάθορε.
π. Φθςνίκ Σμιυβζαηα
Θεζζαθμκίηδ.....................................................
7
ΔΙ΢ΑΓΧΓΗ
Ζ πανμφζα ενβαζία ιε ηίηθμ «Σμ ιοζηήνζμ ηδξ ηέκςζδξ ζηδκ

Ονευδμλδ εεμθμβία ημο 20μο αζχκα», απμηεθεί ηανπυ ημο εκδζαθένμκημξ
ημο ζοββναθέα βζα ηδ πνζζημθμβία. Ζ δζδαζηαθία βφνς απυ ημ πνυζςπμ ημο
Θεακενχπμο είκαζ δ ζηαεενή αάζδ ζηδκ μπμία εειεθζχκεηαζ μθυηθδνδ δ
γςή ηδξ Δηηθδζίαξ ιε υθεξ ηζξ θεζημονβζηέξ, πμζιακηζηέξ ηαζ εεζιζηέξ ηδξ
εηδδθχζεζξ. Πάκς ζ‟ αοηήκ μζημδμιείηαζ μθυηθδνδ δ εηηθδζζαζηζηή
ζηέρδ ηαζ πνάλδ. Δίηε ακαθενυιαζηε ζηα ιοζηήνζα, είηε ζημκ ηνυπμ ιε ημκ
μπμίμ ζοθθαιαάκεζ ηδκ απμζημθή ηδξ ζηδκ ημζκςκία, είηε ζημκ δζοπαζιυ,
είηε βεκζηά ζημ ιμκαπζζιυ, δ Δηηθδζία πνμζπαεεί κα πνμζανιυγεζ πακημφ
ημ πνζζημθμβζηυ ηδξ ήεμξ. Υςνίξ ημκ Υνζζηυ ηαζ ηδκ πενί Αοημφ
δζδαζηαθία, δ Δηηθδζία πάκεζ ηδκ ηαοηυηδηά ηδξ. Ζ ΢άνηςζδ
«θακενχκεηαζ ςξ ημ ιέβα ιοζηήνζμ ηδξ Δηηθδζίαξ, απ‟ υπμο υθα ηα
ιοζηήνζα ακηθμφκ ηδκ φπανλή ημοξ»1.
Ο Υνζζηυξ απμηεθεί ηδκ ακαηεθαθαίςζδ μθυηθδνδξ ηδξ εείαξ
Απμηάθορδξ. Ζ μνεή ηαηακυδζδ ηδξ δζδαζηαθίαξ ηαζ ημο πνμζχπμο Σμο
είκαζ δ εββφδζδ ηδξ ζςζηήξ ηαηακυδζδξ ηδξ πνζζηζακζηήξ γςήξ ηαζ ηδξ
απμζημθήξ ηδξ Δηηθδζίαξ. Απυ ημ ζδιείμ αοηυ λεηζκμφκ ηα πάκηα, ηαζ βζα
ημ θυβμ αοηυ εεςνχ, υηζ δ πνζζημθμβζηή ένεοκα πνέπεζ κα απαζπμθεί ηάεε
βεκζά μνεμδυλςκ εεμθυβςκ. Μυκμ δ ζηαεενή ικήιδ ημο Υνζζημφ, ζε
ζοκδοαζιυ ιε ηδ θεζημονβζηή ακάικδζδ, ιπμνεί κα πνμθοθάζζεζ ηδ
ζοκείδδζδ ηδξ Δηηθδζίαξ απυ ηα ιμθοζιαηζηά ζημζπεία πμο ηδκ
πνμζαάθθμοκ ζηδκ ζζημνζηή ηδξ δζαδνμιή.
Γζαηί υιςξ επζθέλαιε ςξ εέια ηδκ ηέκςζδ; Σμ εέια αοηυ ιάξ
πνμζθένεζ πμθθέξ δοκαηυηδηεξ. Πνχηα απ‟ υθα, ζοκδέεηαζ ιε υθμ ημ ένβμ
ηδξ μζημκμιίαξ ημο Υνζζημφ˙ είκαζ αέααζα έκα πενζμνζζιέκμ γήηδια,
επζηνέπεζ υιςξ ηδ θεπημιενεζαηή ακάθοζδ ηαζ ζοκάια ηδκ επαθή ιε ηα
ζδιακηζηυηενα πνζζημθμβζηά ζημζπεία. Γεφηενμκ, ακαθένεηαζ ζε έκα απυ ηα
πζμ εοαίζεδηα εεμθμβζηά πνμαθήιαηα, ημ μπμίμ δεκ ακηζιεηςπίζηδηε
ιεεμδζηά ιέπνζ ζήιενα απυ ηδκ μνευδμλδ ένεοκα˙ δ πανμφζα ενβαζία,
θμζπυκ, ένπεηαζ κα ζοιπθδνχζεζ έκακ ηεκυ πχνμ. Σνίημκ, ελεηάγεζ ιζα
πθεονά ημο πνμζχπμο ημο Υνζζημφ δ μπμία ιαξ ζοβηζκεί ηαζ ιαξ
πανμηνφκεζ κα αβαπμφιε έκημκα ημκ Θευ, μ μπμίμξ ιε ηδκ ηαπεζκή γςή ημο
Υνζζημφ ιάξ θακένςζε ηδκ απενζυνζζηδ αβάπδ Σμο βζα ειάξ˙ ηαεέκαξ απυ
1
Υνοζμζηυιμο Α. ΢ηαιμφθδ, Έξσο θαη ζάλαηνο. Γνθηκή γηα έλαλ πνιηηηζκό ηεο ζάξθσζεο, εηδ.
«Αηνίηαξ», Αεήκαζ 2009, ζ. 341.
ειάξ δζαηδνεί ζημ αάεμξ ηδξ ροπήξ ημο απυ ηδκ παζδζηή ημο δθζηία, ηδ
πνζζημοβεκκζάηζηδ εζηυκα ημο ηαπεζκμφ Βνέθμοξ – Θεμφ, ηαεχξ ηαζ ηδκ
παζπαθζκή εζηυκα ηδξ ζηαφνςζδξ ημο Κονίμο ηδξ Γυλδξ. ΢ε ηεθζηή
ακάθοζδ, δ πανμφζα ιεθέηδ είκαζ έκα εηηεκέξ ζπυθζμ αοηχκ ηςκ δφμ
εζηυκςκ.
Σμ εέια ηδξ ηέκςζδξ ζοζπεηίγεηαζ ιε ηδκ Δκακενχπδζδ, ιε ηδκ
ηαπείκςζδ ηδξ γςήξ ημο ΢ςηήνα, ιε ηα Πάεδ, ηδ ΢ηαφνςζδ, ηαεχξ ηαζ ιε
ημ Θάκαημ ημο Υνζζημφ. Πνμζπαεήζαιε υιςξ κα ιδκ επεηηαεμφιε ζε
δζελμδζηή ελέηαζδ ηςκ παναπάκς δμβιαηζηχκ εειάηςκ, αθμφ ημ ηαεέκα απ‟
αοηά ιπμνεί κα απμηεθέζεζ ακηζηείιεκμ λεπςνζζηήξ δζδαηημνζηήξ δζαηνζαήξ.
Ήηακ ακάβηδ υιςξ κα ηα εκηάλμοιε ζημ βεκζηυηενμ πθαίζζμ, έηζζ χζηε κα
ιπμνέζμοιε κα πνμζδζμνίζμοιε ηα πνζζημθμβζηά πθαίζζα ημο εέιαηυξ ιαξ.
Κεκηνζηυξ, θμζπυκ, άλμκαξ βφνς απυ ημκ μπμίμ ζηνέθεηαζ δ ιεθέηδ ιαξ
παναιέκεζ δ ηέκςζδ.
Έκα άθθμ ενχηδια πμο πνμηφπηεζ είκαζ: βζαηί ιζθάιε βζα «ημ
ιοζηήνζμ ηδξ ηέκςζδξ» ηαζ υπζ απθά βζα ηδκ «ηέκςζδ»; ΢ηδ δζδαζηαθία ηδξ
Δηηθδζίαξ ιαξ, δεκ είκαζ δ βκχζδ πμο δζαθςηίγεζ ημ ιοζηήνζμ, αθθά
ακηίεεηα, ημ ιοζηήνζμ δζαθςηίγεζ ηδ βκχζδ2. Ζ αοεάδδξ πενζένβεζα πμο
πνμζπαεεί κα ενεοκήζεζ ηα ιοζηήνζα ημο Θεμφ, μδδβεί ζηδ δοζηοπία, υπςξ
ζδιεζχκεζ μ Γνδβυνζμξ Ναγζακγδκυξ3. ΢ηδκ ελέηαζδ ημο εέιαημξ ηδξ
ηέκςζδξ πνέπεζ πάκηα κα έπμοιε οπ‟ υρζκ ιαξ, υηζ πνυηεζηαζ βζα έκα απυ ηα
ααεφηενα ιοζηήνζα ηδξ πίζηδξ ιαξ. Γζα πμθθά ενςηήιαηα βφνς απυ αοηήκ,
ιυκμ μ Θευξ ιπμνεί κα δχζεζ ζηακμπμζδηζηή απάκηδζδ˙ ειείξ
πνμζεββίγμοιε ημ ιοζηήνζμ, αθθά δεκ ιπμνμφιε κα ημ ηαηακμήζμοιε ιέπνζ
ηέθμοξ.
Ζ μνευδμλδ εεμθμβία ιζθάεζ βεκζηά βζα ημ ιοζηήνζμ ημο ηυζιμο ηαζ
βζα ημ ιοζηήνζμ ημο ακενχπμο. Σμ ιοζηήνζμ ημο ηυζιμο υιςξ, δεκ δδθχκεζ
ημ πανάθμβμ ημο παναηηήνα ημο, υπςξ οπμζηδνίγμοκ ιενζημί οπανλζζηέξ
(π.π. Albert Camus4, Jean-Paul Sartre5), αθθά ημκ απενζυνζζημ πθμφημ ηςκ
κμδιάηςκ πμο πδβάγμοκ απ‟ αοηυ. Δπίζδξ, ιέζα ζημκ ηυζιμ ζοκακημφιε ημ
ιοζηήνζμ ημο πνμζχπμο πμο παναηηδνίγεηαζ απυ αηεθείςημ αάεμξ
κμδιάηςκ. Ζ ζοκείδδζδ ημο ακενχπμο έπεζ ηδκ απενζυνζζηδ δοκαηυηδηα κα
ακαηαθφπηεζ πνμμδεοηζηά ηζξ έκκμζεξ ημο δζημφ ημο ιοζηδνίμο, ηαεχξ ηαζ
2
Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ιεηάθναζδ Νίημο Μαηζμφηα, έηδμζδ β΄, εηδ.
Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 2002, ζ. 9.
3
Λόγνο XXXI, 8, PG 36, 141 B. Βθ. ηαζ Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ. 86.
4
Le Mythe de Sisyphe, dans Essais, introduction par R. Quilliot, textes établis et annotés par R. Quilliot et
L. Faucon, Gallimard, Paris 1965.
5
L’Etre et le néant, Gallimard, Paris 1943.
9
ηζξ έκκμζεξ ημο ηυζιμο, πςνίξ πμηέ κα ιπμνεί κα ημκ ελδβήζεζ ιέπνζ ηέθμοξ6.
΢ηδκ πενίπηςζδ ημο Υνζζημφ, μζ παναπάκς ανπέξ ζζπφμοκ αηυια πζμ
έκημκα.
Ο θυβμξ βζα ημκ μπμίμ επέθελα ημκ εονφηενμ πχνμ ηδξ μνευδμλδξ
εεμθμβίαξ ημο 20μο αζχκα, ήηακ επεζδή δ εεμθμβία ηδξ πενζυδμο αοηήξ
πενζέπεζ ζφκμθδ ηδ δμβιαηζηή ελέθζλδ ηδξ δζδαζηαθίαξ ηςκ Παηένςκ,
ανίζηεηαζ δε ζε επαθή ηαζ ιε ηα πνζζημθμβζηά νεφιαηα ηςκ άθθςκ
μιμθμβζχκ. Ζ ακηζιεηχπζζδ ημο εέιαημξ απυ μνευδμλμοξ εεμθυβμοξ
δζαθυνςκ εεκζημηήηςκ, υπςξ Έθθδκεξ, Ρμοιάκμοξ, Ρχζμοξ, ΢έναμοξ,
μνεμδυλμοξ ηδξ νςζζηήξ δζαζπμνάξ απυ ηδκ Γαθθία ηαζ ηδκ Αιενζηή, ιαξ
πνμζθένεζ ζημ ηέθμξ ηδ βεκζηή εζηυκα ηδξ εκυηδηαξ ηδξ μνευδμλδξ ζηέρδξ,
παν‟ υθεξ ηζξ πνμκζηέξ απμζηάζεζξ πμο πςνίγμοκ ημοξ εηθναζηέξ ηδξ.
Πνέπεζ υιςξ κα ακαβκςνίζμοιε, υηζ ηαηά ηδκ εηπυκδζδ αοημφ ημο
ένβμο δζαπζζηχζαιε υηζ δ εζηυκα ημο ηαπεζκμφ Υνζζημφ ανίζηεηαζ πζμ ημκηά
ζηδκ ροπή ηςκ Ρχζςκ εεμθυβςκ, πανά ζημοξ οπυθμζπμοξ μνευδμλμοξ
εεμθυβμοξ. ΢ηδ Ρςζζηή πκεοιαηζηυηδηα δ ηέκςζδ ημο Υνζζημφ
πνμαάθθεηαζ ηυζμ πμθφ, χζηε πμθθέξ θμνέξ θαίκεηαζ υηζ ηείκεζ κα
ελαθακίζεζ πθήνςξ ηδ δμλαζιέκδ εζηυκα ημο Ακαζηάκημξ Υνζζημφ. Σεθζηά,
δ ηέκςζδ ημο Υνζζημφ αζχκεηαζ δζαθμνεηζηά απυ θαυ ζε θαυ, ηαζ είκαζ
δφζημθμ κα αβκμδεεί ιζα μνζζιέκδ ζοββέκεζα ιεηαλφ ηδξ ηαπείκςζδξ ημο
Υνζζημφ ηαζ ηδξ ζζημνζηήξ πμνείαξ ηςκ μνεμδυλςκ θαχκ. Μήπςξ είκαζ εκ
ηέθεζ αοηή δ αθήεεζα πμο ελδβεί ηδκ μζηεζυηδηα ηδξ ζφβπνμκδξ εεμθμβίαξ ιε
έκακ Θευ, μ μπμίμξ ζημ πνυζςπμ ημο Υνζζημφ ζοβηαηαααίκεζ ζηζξ πθδβέξ
ημο ηυζιμο βζα κα ηζξ εεναπεφζεζ;
Βέααζα, δεκ ήηακ δοκαηή δ ελέηαζδ ημο εέιαηυξ ιαξ ζηα ένβα υθςκ
ηςκ μνεμδυλςκ εεμθυβςκ πμο έγδζακ ημκ πεναζιέκμ αζχκα. Πμθθμί απ‟
αοημφξ δεκ αζπμθμφκηαζ ηαευθμο ιε ηδκ ηέκςζδ ή αζπμθμφκηαζ αηνμεζβχξ.
Γζ‟ αοηυ, δ ένεοκα εζηζάγεηαζ εζδζηά ζηα ηείιεκα ηςκ εεμθυβςκ αοηχκ, μζ
μπμίμζ ζοβηνμημφκ ηδκ μιάδα πμο παναηηδνίγεηαζ ςξ «κεμπαηενζηή
ζφκεεζδ»7: Γ. Φθςνυθζηζ, V. Lossky, D. Stăniloae, A. Schmemann, Justin
Popovitch, ΢ςθνυκζμ ΢απάνςθ η.η.θ. Αηυια υιςξ ηαζ ζηα ένβα ηςκ
εεμθυβςκ αοηχκ, δ δζδαζηαθία βζα ηδκ ηέκςζδ δεκ πνμζθένεηαζ ηζξ
πενζζζυηενεξ θμνέξ ςξ ιζα εκυηδηα. Σμ πνμσυκ ηδξ πανμφζαξ δζαηνζαήξ
απμηεθεί ιζα ζοζηδιαηζηή εζηυκα ηδξ ηέκςζδξ, ηαζ ζοκηέεδηε απυ ηδ
6
Βθ. Dumitru Stăniloae, Chipul nemuritor al lui Dumnezeu, Δηδ. Mitropoliei Olteniei, Craiova 1987, ζζ.
42-43.
7
Andrew Louth, The patristic revival and its protagonists, ζημ ζοθθμβζηυ ηυιμ The Cambridge
Companion to Orthodox Christian Theology, edited by Mary B. Cunningham and Elizabeth Theokritoff,
Cambridge University Press, 2009, ζζ. 188-200. Βθ. ηαζ Ştefan-Lucian Toma, Ζ παηεξηθή παξάδνζε εηο ην
έξγνλ ηνπ π. Γεκεηξίνπ Σηαληινάε θαη ν ζύγρξνλνο θόζκνο, εηδ. Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 2007, ζ. 19.
10
ιεθέηδ απμζπαζιάηςκ ζπεηζηχκ πμο ανίζημκηακ ζημ πθαίζζμ άθθςκ
πνζζημθμβζηχκ εειάηςκ.
Ζ ιεεμδμθμβία πμο αημθμοεήζαιε ζηδ ζφκηαλδ αοημφ ημο ένβμο ιάξ
επέηνερε κα ακαθφζμοιε ηαζ κα ζοβηνίκμοιε ηζξ δζάθμνεξ ζφβπνμκεξ εέζεζξ
πμο αθμνμφκ ηδκ ηέκςζδ, έπμκηαξ πάκηα οπ‟ υρζκ ιαξ ηδκ ενιδκεοηζηή
πανάδμζδ ηςκ Παηένςκ ηδξ Δηηθδζίαξ. Μμθμκυηζ δ δζδαζηαθία πενί
ηέκςζδξ πανμοζζάγεζ πμζηίθεξ απμπνχζεζξ απυ ζοββναθέα ζε ζοββναθέα,
πνμζπαεήζαιε κα εκημπίγμοιε πάκηα ημοξ ηεκηνζημφξ άλμκεξ πμο είκαζ
ημζκμί ζημοξ πενζζζυηενμοξ μνεμδυλμοξ εεμθυβμοξ ημο 20μο αζχκα. ΢ε
βεκζηέξ βναιιέξ, μζ ηεθεοηαίμζ ακαθένμκηαζ ηακμκζηά ζημοξ Παηένεξ ηδξ
Δηηθδζίαξ ηαζ πνμζπαεμφκ κα είκαζ πζζημί ζημ θνυκδιά ημοξ. Δλαίνεζδ
απυ ημκ ηακυκα αοηυκ απμηεθεί μ Serge Bulgakov, ημο μπμίμο δ δζδαζηαθία
ιεθεηήεδηε ζε έκα λεπςνζζηυ οπμηεθάθαζμ, πςνίξ κα θδζιμκείηαζ δ
ζοιαμθή ημο ζηδκ ηαηακυδζδ ηδξ ηέκςζδξ ηαε‟ υθδ ηδ δζαδνμιή ηδξ
πανμφζαξ δζαηνζαήξ.
Ζ ενβαζία πενζέπεζ ηέζζενα ηεθάθαζα ηαζ ημ ηάεε ηεθάθαζμ
πενζθαιαάκεζ άθθεξ ιζηνέξ εκυηδηεξ.
Σμ πνχημ ηεθάθαζμ μκμιάγεηαζ: «Ζ ηέκςζδ ζημοξ Παηένεξ ηδξ
Δηηθδζίαξ», ηαζ πανμοζζάγεζ ηζξ δζάθμνεξ εηδμπέξ ηδξ ηέκςζδξ ζηα ένβα
ηςκ ιεβάθςκ Παηένςκ, υπςξ ζημκ Αεακάζζμ Αθελακδνείαξ, ημκ Γνδβυνζμ
Ναγζακγδκυ, ημκ Γνδβυνζμ Νφζζδξ, ημκ Hilaire de Poitiers, ημκ Ηςάκκδ ημ
Υνοζυζημιμ, ημκ Κφννζθμ Αθελακδνείαξ, ημκ Μάλζιμ ημκ Οιμθμβδηή, ημκ
Ηςάκκδ ημ Γαιαζηδκυ ηαζ ημκ Νζηυθαμ Κααάζζθα. Θεςνμφιε υηζ είκαζ
ζδιακηζηυ κα ανπίγμοιε ιε ημοξ Παηένεξ, ηυζμ απυ ζεααζιυ ζηδ
πνμκμθμβζηή ελέθζλδ ημο εέιαημξ, υζμ ηαζ βζα πναηηζημφξ ηαζ ζοιαμθζημφξ
θυβμοξ, ηαεχξ δ δζδαζηαθία ηςκ Παηένςκ εα ιαξ ζοκμδεφεζ ηαε‟ υθδ ηδκ
πμνεία ηδξ ιεθέηδξ αοηήξ ςξ ζδιείμ ακαθμνάξ βζα ηδκ μνεμδμλία άθθςκ
ζοββναθέςκ. Πανά ημ βεβμκυξ υηζ ζημοξ Παηένεξ δεκ ζοκακηάιε ιζα
ζοζηδιαηζηή πνμζέββζζδ ηδξ ηέκςζδξ, αοηυ ημ εέια πενζβνάθεηαζ ζε
δζάθμνα παηενζηά ηείιεκα πνζζημθμβζημφ πενζεπμιέκμο, ηαζ βεκζηά ζε
παηενζηά ηείιεκα πμο ζπεηίγμκηαζ ιε ημ ιοζηήνζμ ηδξ εείαξ μζημκμιίαξ.
Δζδζηυηενα, μζ Παηένεξ πανμοζζάγμοκ ημ εέια αοηυ ζημ βεβμκυξ ηδξ
΢άνηςζδξ ηαζ ημο ζηαονζημφ Θακάημο ημο Υνζζημφ, αθθά ηαζ ζε υθδ ηδ
εεακενχπζκδ γςή Αοημφ. Τπάνπεζ έκα ηεκηνζηυ ζδιείμ πμο ζοκζζηά ηδ
ζπέζδ ιεηαλφ ηέκςζδξ ηαζ δυλδξ. Πνυηεζηαζ βζα έκα ζπήια ημ μπμίμ ιαξ
επζηνέπεζ κα ηαηαθάαμοιε ηδκ πναβιαηζηυηδηα ηδξ οπμζηαηζηήξ έκςζδξ ηαζ
ηδξ ηέκςζδξ. Ο εκζανηςιέκμξ Λυβμξ, δεκ πάκεζ ηδ εεία δυλα ζηδκ
Δκακενχπδζδ βζα κα ηδκ επακαηηήζεζ ζηδκ Ακάθδρδ, υπςξ οπμζηδνίγμοκ
μζ εηενυδμλμζ. Ακηίεεηα ι‟ αοημφξ, ηαηά ηδκ παηενζηή ζηέρδ, δ ηέκςζδ ςξ
απυννζρδ ηδξ εείαξ δυλδξ ζοκηεθείηαζ ιυκμ ιέζα απυ ηδκ πνμμπηζηή ηςκ
11
ακηζπάθςκ ημο Υνζζημφ, μζ μπμίμζ δεκ είκαζ ζηακμί κα αθέπμοκ ηδ εαοιαζηή
πανμοζία ημο Θεμφ Λυβμο ζημ πνυζςπμ ημο Υνζζημφ. Σμ ιυκμ πνάβια πμο
αθθάγεζ ιε ηδκ Δκζάνηςζδ είκαζ μ ηνυπμξ ιε ημκ μπμίμ εηθνάγεηαζ δ εεία
δυλα. Πνυηεζηαζ βζα έκακ εεακενχπζκμ ηνυπμ, δζαθμνεηζηυ απυ ηδκ ακμζπηή
εηδήθςζδ ηδξ δυλδξ πμο παναηηδνίγεζ ηδκ επμπή ηδξ Παθαζάξ Γζαεήηδξ. Ζ
εηδήθςζδ ηδξ εεακενςπυηδηαξ ημο Υνζζημφ ηαηά ηδκ επίβεζά Σμο γςή ιάξ
πείεεζ, υηζ δ εευηδηα ηαζ δ ακενςπυηδηα ημο ζανηςιέκμο Λυβμο
παναιέκμοκ αιεηάαθδηεξ ηαζ αηέναζεξ. ΋θεξ μζ πνάλεζξ ηαζ μζ θυβμζ ημο
Υνζζημφ εηθνάγμοκ ιζα αδζάζπαζηδ πνμζςπζηυηδηα, ακ ηαζ ιενζηέξ θμνέξ
έπμοιε ηδκ ηάζδ κα αθέπμοιε ιυκμ ιία απυ ηζξ δφμ θφζεζξ. Οζ Παηένεξ
οπμβναιιίγμοκ υιςξ ημ πανάδμλμ ηδξ οπμζηαηζηήξ έκςζδξ: δ εευηδηα ηαζ
δ εεία εθεοεενία ημο Υνζζημφ εηδδθχκμκηαζ ζηα πζμ ηαπεζκά ηαζ
ηαεδιενζκά πενζζηαηζηά ηδξ απμζημθήξ Σμο, υπςξ ηαζ δ ακενςπυηδηά Σμο
ζηα πζμ δμλαζιέκα βεβμκυηα ηδξ γςήξ Σμο. Σεθζηά, δ ηέκςζδ έπεζ έκα
ζςηδνζμθμβζηυ ζημπυ: κα ηάκεζ ημκ οζυ ημο ακενχπμο, οζυ ημο Θεμφ. Χξ
έηθναζδ ηδξ εείαξ αβάπδξ, δ ηέκςζδ ιάξ θένκεζ ημκ Θευ ημκηά, ιαξ Σμκ
ηάκεζ πνμζζηυ. Σμ «mysterium tremendum» παίνκεζ ηδ ιμνθή ημο δμφθμο,
βζα κα δμλαζημφιε ειείξ. Γζ‟ αοηυκ ημ θυβμ, ημ απμηέθεζια ηδξ ηέκςζδξ
είκαζ δ Ακάθδρδ ημο Υνζζημφ, δδθαδή δ δοκδηζηή εζζαβςβή υθςκ ιαξ ζηδ
ααζζθεία ημο Θεμφ.
Σμ δεφηενμ ηαζ ημ ηνίημ ηεθάθαζμ ζοκζζημφκ ημκ ηφνζμ πονήκα ηδξ
ενβαζίαξ.
Σμ δεφηενμ πμο θένεζ ημκ ηίηθμ: «Οζ υρεζξ ηδξ ηέκςζδξ», ελεηάγεζ ηδ
ζπέζδ ηδξ ηέκςζδξ ιε ηδκ μνευδμλδ ημζιμθμβία, ζςηδνζμθμβία ηαζ
δζαημκία. Οζ μνευδμλμζ εεμθυβμζ ημο 20μο αζχκα οπμβναιιίγμοκ μνζζιέκεξ
υρεζξ ηδξ ηέκςζδξ πμο δεκ ειααεφκεδηακ ανηεηά ζηδκ μνευδμλδ παηενζηή
ζηέρδ. Διθακίγεηαζ πζμ ειθαηζηά μ αζχκζμξ παναηηήναξ ηδξ ηέκςζδξ, δ
μπμία έπεζ ηδκ αθεηδνία ηδξ ζηδ αμοθή ημο Θεμφ βζα κα δδιζμονβήζεζ ημκ
άκενςπμ. Ανπίγμκηαξ ιε ημ εείμ ζπέδζμ δδιζμονβίαξ ηαζ απμθφηνςζδξ ημο
ηυζιμο, δ δζάεεζδ ημο Θεμφ βζα εοζζαζηζηή αβάπδ, ηαπεζκή ημζκςκία ηαζ
επζημζκςκία, θένεζ έκα υκμια: ηέκςζδ. Μπνμζηά ζηδ δδιζμονβδιέκδ ηαζ
ζπεηζηή εθεοεενία ημο ακενχπμο μ Θευξ βίκεηαζ εημφζζα αδφκαιμξ. Ζ ιυκδ
δφκαιδ πμο πνδζζιμπμζεί είκαζ δ άνκδζδ ηδξ δζηήξ Σμο δφκαιδξ βζα κα
επζηνέρεζ ηδκ εθεφεενδ εηδήθςζδ ηδξ ακενχπζκδξ εθεοεενίαξ. Ο Θευξ δεκ
επειααίκεζ ιε αία ζηδ γςή ημο ηυζιμο, αθθά ιε ηδκ ηνοθενή αβάπδ ηδξ
πανμοζίαξ Σμο. Ζ Δκακενχπδζδ αθθάγεζ νζγζηά ημκ ηνυπμ πανμοζίαξ ημο
Θεμφ ακάιεζα ζημοξ ακενχπμοξ. Δπζπθέμκ, Αοηυξ δεκ ημοξ ηαεμδδβεί πζα
δζά ιέζμο ηςκ ζζημνζηχκ βεβμκυηςκ ηαζ ηςκ πνμθδηχκ, αθθά βίκεηαζ μ
Διιακμοήθ, «Μεε᾽ ἟ι῵κ ὁ Θεόξ». Ζ πανμοζία Σμο βίκεηαζ μναηή ηαζ
πνμζζηή, ιέζα απυ ημ ηαπεζκυ ηαζ πνάμ πνυζςπμ ημο Υνζζημφ. Γζα ηδκ
12
μνευδμλδ εεμθμβία ημο πεναζιέκμο αζχκα, δ αθδεζκή ιεβαθεζυηδηα ημο
Θεμφ είκαζ δ ζηακυηδηά Σμο κα επζπεζνεί έκα δζάθμβμ ιε ημκ άκενςπμ, ιε
αοηυκ μ μπμίμξ Σμκ ανκείηαζ πμθθέξ θμνέξ. Αοηυξ μ δζάθμβμξ θαιαάκεζ
πχνα ζημ πθαίζζμ ηδξ ακενχπζκδξ πναβιαηζηυηδηαξ ηδκ μπμία
πνμζθαιαάκεζ μ Λυβμξ ημο Θεμφ. Γεκ πνυηεζηαζ βζα έκα δζάθμβμ ιεηαλφ
εκυξ λέκμο Θεμφ ηαζ εκυξ λέκμο ακενςπίκμο βέκμοξ. Σμοκακηίμκ, μ Υνζζηυξ
είκαζ μ Λυβμξ ημο Θεμφ πνμξ ημοξ ακενχπμοξ ηαζ μ Λυβμξ ημο ακενχπμο
πνμξ ημκ Θευ. Καηαπθδηηζηή είκαζ δ πενζβναθή ηδξ εζηυκαξ ηδξ ηέκςζδξ
ημο Υνζζημφ. Ο Ίδζμξ ένπεηαζ ηαζ γεζ ζημκ ηυζιμ οπυ ηζξ πζμ ηαπεζκέξ
ζοκεήηεξ. Γεκκζέηαζ απυ ιζα Πανεέκα ηαζ απυ ηδκ ανπή αηυια ζοκακηά
ακηζδνάζεζξ. Ο Βαζζθζάξ ηςκ μονακχκ απεζθείηαζ απυ ημ βήζκμ ααζζθζά ηαζ
είκαζ ακαβηαζιέκμξ κα ελμνζζηεί ζακ έκαξ πνυζθοβαξ. ΢ε υθδ ηδκ παζδζηή
Σμο δθζηία επζδεζηκφεζ οπαημή ζηδκ Πανεέκμ Μανία ηαζ ημκ Ηςζήθ. Ζ
απμζημθή Σμο λεηζκάεζ ιε ηδκ ηεκςηζηή οπμηαβή ζηα πένζα ημο Πνμδνυιμο,
απυ ημκ μπμίμκ δέπεηαζ ημ αάπηζζια. Ζ πναυηδηα ηαζ δ θεπηυηδηά Σμο είκαζ
έηδδθδ ζε υθδ ηδ ζοιπενζθμνά Σμο ηαζ ζε υθμοξ ημοξ δζαθυβμοξ πμο
επζπεζνεί. Γζα ημοξ ιαεδηέξ βίκεηαζ πανάδεζβια δζαημκίαξ ηαζ ηαπεζκμζφκδξ.
Ακαηνέπεζ υθεξ ηζξ ζμοδασηέξ πνμηαηαθήρεζξ, ζηακδαθίγεζ, εοιχκεζ,
δζδάζηεζ. Καζ υθα αοηά ηα ηάκεζ εέθμκηαξ κα πνμζηαηεφζεζ ημοξ
ζοκακενχπμοξ Σμο απυ ηδκ δοζαάζηαηηδ ηαζ ακμζπηή εηδήθςζδ ηδξ
εευηδηάξ Σμο. Αοηυ ζδιαίκεζ υηζ δεκ ακαβηάγεζ ηακέκακ κα Σμκ αημθμοεεί,
μφηε ημοξ πζέγεζ ιε ηα εαφιαηα ηαζ ηζξ δοκάιεζξ Σμο. Γζ‟ αοηυκ ημ θυβμ, ηα
εαφιαηα αοηά υηακ πναβιαημπμζμφκηαζ, δεκ απμηεθμφκ ηεθζηέξ ηαζ
απυθοηεξ απμδείλεζξ ηδξ εευηδηάξ Σμο, πανά είκαζ ιυκμ εοηαζνίεξ βζα κα
ακμίβμοκ ηα ιάηζα ηδξ πίζηδξ, ηαζ δζά ηδξ πίζηδξ κα εζζάβμκηαζ μζ άκενςπμζ
πζμ ααεεζά ζημ ιοζηήνζμ ημο πνμζχπμο Σμο.
Σμ ηνίημ ηεθάθαζμ, «Ζ ηέκςζδ ημο ζηαονζημφ εακάημο ςξ εεσηή δυλα
ηαζ δφκαιδ» δζενεοκά ηδ ζςηδνζμθμβζηή ζδιαζία ημο ηαπεζκμφ εακάημο ημο
Υνζζημφ. Σμ ηεθάθαζμ αοηυ οπμβναιιίγεζ ημ πανάδμλμ ηδξ εείαξ
μζημκμιίαξ, δ μπμία ιαξ απμηαθφπηεζ ζημ πνυζςπμ ημο Κονίμο έκακ Θευ
πμο δεκ ηαζνζάγεζ ηαευθμο ζηζξ ακενχπζκεξ πνμζδμηίεξ. Οζ άκενςπμζ
πενίιεκακ (ηαζ πενζιέκμοκ απυ ηυηε) έκακ δοκαηυ Θευ, μ μπμίμξ εα
εβηαείδνοε ημ εείμ κυιμ ιε αία ηαζ εα ελμοζίαγε πνμηαθχκηαξ θυαμ ηαζ
ηνυιμ. Ο Υνζζηυξ ένπεηαζ υιςξ δζαθμνεηζηά, ηαζ αθθάγεζ ημ κυδια ηςκ
πάκηςκ. Ο ΢ηαονυξ ηδξ κηνμπήξ βίκεηαζ ημ λφθμ πάκς ζημ μπμίμ δ εεία δυλα
εηδδθχεδηε οπυ ηδκ ηεθεζυηενδ ιμνθή, οπυ ηδ ιμνθή ηδξ ζηαονςιέκδξ
αβάπδξ, οπυ ηδ ιμνθή ημο ζηαονςιέκμο Ένςηα. Γζά ημο ΢ηαονμφ, μ
Υνζζηυξ ηενδίγεζ ηζξ ηανδζέξ ιαξ ηαζ ιαξ δείπκεζ ηδκ ηαπεζκή εοζία ςξ ημκ
ηαθφηενμ ηνυπμ βζα κα ηενδίζμοιε ηδ Βαζζθεία ημο Παηνυξ. Γζά ημο
εακάημο, μ Κφνζμξ ιάξ εθεοεενχκεζ απυ ηα δεζιά ημο δζααυθμο, ηδξ
13
αιανηίαξ ηαζ ηδξ θεανηυηδηαξ. Ζ αηιή ηδξ ηέκςζδξ ηαοηίγεηαζ ιε ηδκ πζμ
ακαιθζζαήηδηδ κίηδ απέκακηζ ζημ εάκαημ. Γζ‟ αοηυ, δ ηάεμδμξ ημο Υνζζημφ
ζημκ Άδδ ζοιαμθίγεζ βζα ηδκ μνευδμλδ εεμθμβία ημ ηέθμξ ηδξ ηέκςζδξ ηαε‟
εαοηήκ. Παν‟ υθα αοηά, ηάκεζ θυβμ βζα ιζα ηέκςζδ ιεηά ηδκ ηέκςζδ, ςξ
ζοιπανάζηαζδ αοηχκ πμο πζζηεφμοκ, εη ιένμοξ ημο δμλαζιέκμο Υνζζημφ.
Με αοηήκ ηδκ έκκμζα, μ Υνζζηυξ ζοκεπίγεζ κα οπμθένεζ ιε αοημφξ ηαζ ζε
αοημφξ πμο οπμθένμοκ ηαζ έπμοκ απμννζθεεί απυ ημκ ηυζιμ, αηυια ηαζ
ιεηά απυ ηδκ Ακάθδρή Σμο ζημκ μονακυ.
Σμ ηεθεοηαίμ ηεθάθαζμ: «Ζ πνζζημθμβζηή πνμαθδιαηζηή ηδξ
ηέκςζδξ», θένεζ ζημ πνμζηήκζμ ημοξ ζδιακηζηυηενμοξ πνμαθδιαηζζιμφξ
πμο αθμνμφκ ζηδκ ηέκςζδ, ηυζμ ζημκ μνευδμλμ πχνμ, υζμ ηαζ έλς απυ
αοηυκ, ηαζ εζδζηά ζημκ πνμηεζηακηζζιυ. Σμ ηεθάθαζμ πενζέπεζ ηνεζξ
εκυηδηεξ: «Σμ πνυαθδια ηδξ εεσηήξ απαεείαξ ηαζ αιεηααθδηυηδηαξ», «Ζ
ηνζηζηή ηςκ ηεκςηζηχκ εεςνζχκ ζηδκ Ονευδμλδ Θεμθμβία ημο 20μο αζχκα»,
ηαζ «Ζ ηέκςζδ ηαζ δ ζμθζμθμβία ζημκ Serge Bulgakov».
Έκα γήηδια ιε θζθμζμθζηυ οπυααενμ είκαζ δ εεσηή απάεεζα ηαζ δ
αιεηααθδηυηδηα ηδξ εευηδηαξ ημο Υνζζημφ ζημ βεβμκυξ ηδξ Δκζάνηςζδξ,
ημο Πάεμοξ ηαζ ημο Θακάημο. Ζ εκυηδηα ελεηάγεζ ηζξ εηδμπέξ ηδξ
ηζκδηζηυηδηαξ ζηδκ Δθθδκζηή θζθμζμθία ηαζ ζηδ «θζθμζμθία» ηςκ
Παηένςκ, υπςξ πανμοζζάγεηαζ απυ ημοξ μνευδμλμοξ εεμθυβμοξ ημο 20μο
αζχκα. Δπίζδξ, πνμαάθθεζ ηδκ πνμζπάεεζα ηδξ μνευδμλδξ εεμθμβίαξ κα
ενιδκεφζεζ έζης ηαζ ζε βεκζηέξ βναιιέξ ημ ιοζηήνζμ ηδξ Γέκκδζδξ ηαζ ημο
Πάεμοξ ημο Υνζζημφ. Με άθθα θυβζα, πνμζπαεεί κα ζηζαβναθήζεζ ιζα
απάκηδζδ ζηα ηθαζζηά πνζζημθμβζηά ενςηήιαηα: ζε πμζμ ααειυ ζοιιεηέπεζ
δ εεσηή θφζδ ζηδκ ηέκςζδ ημο Υνζζημφ ηαζ πχξ; Δίκαζ δοκαηή αοηή δ
ζοιιεημπή; Πνμζπμνίζηδηε ιε ηάπμζμκ ηνυπμ ηδκ αιεηααθδηυηδηα (ημ
ακαθθμίςημ) ηδξ εευηδηαξ ημο εκζανηςιέκμο Λυβμο; Υνδζζιμπμζχκηαξ ηδκ
αζζζυδμλδ πνμμπηζηή ημο Αβίμο Μαλίιμο ημο Οιμθμβδηή βζα ηδ
δοκαιζηυηδηα ημο Θεμφ, δ μνευδμλδ εεμθμβία δείπκεζ υηζ δ δοκαιζηυηδηα
ηάκεζ δοκαηή ηδκ Δκακενχπδζδ ηαζ ηδκ έηθναζδ ηδξ αβάπδξ ημο Θεμφ πνμξ
ειάξ, πςνίξ ηδκ αθθμίςζδ ηδξ μοζίαξ Σμο. Ο Θευξ είκαζ ζοκάια ηζκδηζηυξ
ηαζ αηίκδημξ. Ζ εεία μοζία παναιέκεζ ακεπδνέαζηδ απυ ηζξ ακενχπζκεξ
ειπεζνίεξ ημο εκζανηςιέκμο Λυβμο, αθθά ςζηυζμ, θυβς ηδξ οπμζηαηζηήξ
έκςζδξ, ιπμνμφιε πςνίξ ηακέκα θυαμ κα ιζθάιε βζα ηδκ Γέκκδζδ ημο
Λυβμο ηαζ βζα ημ εάκαημ ημο αεάκαημο εκζανηςιέκμο Λυβμο.
΢ηδ ζοκέπεζα, πανμοζζάγμοιε ηδκ ηνζηζηή πνμζπέθαζδ ηςκ
βκςζηυηενςκ ηεκςηζηχκ εεςνζχκ, υπςξ αοηή ακηακαηθάηαζ ζηα μνευδμλα
εεμθμβζηά ένβα ημο 20μο αζχκα. Οζ νζγζηέξ ηεκςηζηέξ εεςνίεξ ημο 19μο ηαζ
20μο αζχκα έπμοκ ηδκ αθεηδνία ημοξ ζηζξ πνμηεζηακηζηέξ πνζζημθμβζηέξ
ζοβηνμφζεζξ ημο 16μο ηαζ 17μο αζχκα. Ζ αθεηδνία υθςκ ηςκ πνμηεζηακηζηχκ
14
ζογδηήζεςκ βζα ηδκ ηέκςζδ ανίζηεηαζ ζηζξ εεςνήζεζξ ημο Λμφεδνμο ηαζ
ημο Zwingli ζπεηζηά ιε ηδ θφζδ ηδξ πανμοζίαξ ημο Υνζζημφ ζημ ιοζηήνζμ
ηδξ Δοπανζζηίαξ. Καηά ημ 16μ ηαζ 17μ αζχκα, μζ πζμ ζδιακηζημί εηπνυζςπμζ
ηδξ ηεκςηζηήξ ηάζδξ είκαζ μ Martin Chemnitz (1552-1586), μ μπμίμξ εα
επδνεάζεζ ηδ ζπμθή ημο Giessen ηαζ μ John Brentz (1499-1570), δ εεμθμβία
ημο μπμίμο εα αημθμοεδεεί απυ ηδ ζπμθή ηδξ Tübingen. Απυ ημοξ
ιμκηένκμοξ ηεκςηζημφξ εεμθυβμοξ, μζ ζπμοδαζυηενμζ είκαζ μ G. Thomasius
(1802-1875), μ W. F. Gess (1819-1891) ηαζ μ Josef Oscar Bensow (1870-
1936). ΢ημκ μνευδμλμ πχνμ, μζ εεςνίεξ αοηέξ ελεηάζηδηακ εζδζηά απυ ημκ
Υνήζημ Ακδνμφηζμ ηαζ ημκ παηένα Γδιήηνζμ ΢ηακζθμάε, μζ μπμίμζ
επζζήιακακ υηζ αοηέξ ζοββεκεφμοκ ιε ηζξ αζνέζεζξ ημο Νεζημνζακζζιμφ, ημο
Γμηδηζζιμφ ηαζ ημο ιμκμθοζζηζζιμφ θυβς ηδξ πανελήβδζδξ ηδξ
οπμζηαηζηήξ έκςζδξ.
Σέθμξ, αζπμθμφιαζηε ιε ηδ ζπέζδ ηδξ ηέκςζδξ ιε ηδ ζμθζμθμβία ζηα
αζαθία ημο ιεβάθμο εεμθυβμο ηδξ νςζζηήξ δζαζπμνάξ, ημο Serge Bulgakov.
Σμ εέια ηδξ ηέκςζδξ είκαζ μζηείμ ζηδ Ρςζζηή πκεοιαηζηυηδηα ηαζ
κμμηνμπία, πμθφ πνζκ λεηζκήζεζ μπμζαδήπμηε δζακμδηζηή ή δμβιαηζηή
δζενεφκδζδ. Ο S. Bulgakov ακέπηολε ηδ εεμθμβία ηδξ ηέκςζδξ ζηα ένβα
πμο απμηεθμφκ ηδκ ηνζθμβία ημο πάκς ζηδ Θεακενςπυηδηα, ηαηά ηδκ
πενίμδμ πμο έγδζε ζημ Πανίζζ (1925-1944). Ζ εονφηενδ ακάθοζδ ημο
εέιαημξ ανίζηεηαζ ζημκ πνχημ ηυιμ ηδξ ηνζθμβίαξ, πμο έπεζ ημκ ηίηθμ L’
Agneau de Dieu (Agnus Dei) (1933), ηαζ ζοκεπίγεηαζ ζηα επυιεκα δομ: Le
Paraclet (1936) ηαζ La Fiancée de l’ Agneau (1939). Απυ ηδκ άθθδ ιενζά, δ
ζμθζμθμβία ημο Bulgakov δεκ είκαζ ιζα πμθφ ζαθήξ δζδαζηαθία. Αοηή
απμηεθεί ιζα πνμζπάεεζα ελήβδζδξ ηδξ ζφκδεζδξ ιεηαλφ Θεμφ ηαζ ηυζιμο,
θαιαάκμκηαξ οπ‟ υρζκ ηδκ μκημθμβζηή άαοζζμ πμο ημοξ πςνίγεζ. Ζ Αβία
΢μθία θαίκεηαζ κα είκαζ ιζα ανπή πμο εκχκεζ ημκ μονακυ ιε ηδ βδ, ηδκ
εζςηνζαδζηή γςή ημο Θεμφ ιε ηδκ ελςηνζαδζηή Σμο γςή. Αοηή δ ιμκαδζηή
ανπή εηθνάγεηαζ ιε δομ ιμνθέξ: ςξ άηηζζηδ ηαζ ςξ ηηζζηή ΢μθία. Ο
Υνζζηυξ, ςξ Λυβμξ ημο Θεμφ πμο εκακενςπίγεηαζ ακαθαιαάκεζ ημ νυθμ κα
εκχζεζ ηζξ δομ ιμνθέξ ηδξ ΢μθίαξ. Αοηή δ έκςζδ είκαζ μ ζημπυξ ηδξ
ζζημνίαξ. Πνυηεζηαζ βζα έκακ κηεηενιζκζζιυ ζηδκ ελέθζλδ ηδξ ζζημνίαξ, ιέζς
ημο μπμίμο δ Δκακενχπδζδ ημο Λυβμο είκαζ έκα θοζζηυ βεβμκυξ ηαζ
εκηάζζεηαζ ζημ βεκζηυηενμ πθαίζζμ ηδξ ζμθζμθμβίαξ. Δηηυξ απυ ηδκ
οπμηίιδζδ ηδξ Δκακενχπδζδξ, δ ηαηακυδζδ ηδξ ηέκςζδξ απυ ημκ
Bulgakov ειπθέηεζ πμθθά ηνζαδμθμβζηά ηαζ πνζζημθμβζηά πνμαθήιαηα: μ
Θεάκενςπμξ πάκεζ ηδκ αοημζοκείδδζδ ηδξ εευηδηάξ Σμο, ηυαεηαζ απυ ηδκ
εζςηνζαδζηή γςή ηδξ Σνζάδαξ ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ απμζημθήξ Σμο ιεηαλφ
ηςκ ακενχπςκ, ζοκεπίγεζ κα γεζ ηδκ ηέκςζδ ηαε‟ εαοηήκ ιέπνζ ηδ δεοηένα
Πανμοζία η.η.θ.
15
Σμ ηεθεοηαίμ ηεθάθαζμ ιπμνεί κα ιαξ δχζεζ ηδκ εκηφπςζδ υηζ ημο
θείπεζ δ εζςηενζηή εκυηδηα. ΢ε ιζα πνμζεηηζηυηενδ υιςξ ακάθοζδ εα
πεζζημφιε, υηζ μζ ζογδηήζεζξ ημο πνχημο οπμηεθαθαίμο: «Σμ πνυαθδια ηδξ
εεσηήξ απαεείαξ ηαζ αιεηααθδηυηδηαξ», εα ειθακίγμκηαζ λακά οπυ ιζα άθθδ
ιμνθή ζημ δεφηενμ: «Ζ ηνζηζηή ηςκ ηεκςηζηχκ εεςνζχκ ζηδκ Ονευδμλδ
Θεμθμβία ημο 20μο αζχκα», εκχ ημ δεφηενμ ανίζηεηαζ ζε άιεζδ ζφκδεζδ ιε
ημ ηνίημ: «Ζ ηέκςζδ ηαζ δ ζμθζμθμβία ζημκ Serge Bulgakov», θυβς ηδξ
βμδηείαξ πμο άζηδζακ μζ ηεκςηζηέξ εεςνίεξ ζημκ Bulgakov.
Σα ζοιπενάζιαηα πμο αημθμοεμφκ ζημ ηέθμξ ηδξ ενβαζίαξ
πνμζθένμοκ ιζα πνμζεηηζηή ακάθοζδ ηςκ ζπμοδαζμηένςκ ζδεχκ πμο
ζοκακηήζαιε ζηα ηέζζενα ηεθάθαζα, ηαζ ακμίβμοκ πνμμπηζηέξ κέςκ
ηαηεοεφκζεςκ ένεοκαξ.
16
ΠΡΧΣΟ ΚΔΦΑΛΑΙΟ
Η ΚΔΝΧ΢Η ΢ΣΟΤ΢ ΠΑΣΔΡΔ΢ ΣΗ΢ ΔΚΚΛΗ΢ΙΑ΢
1.Οζ Παηένεξ ηδξ Δηηθδζίαξ ηαζ δ Γναθή
Ζ παηενζηή ζηέρδ είκαζ δ Γναθή ενιδκεομιέκδ ζςζηά. Ζ μνευδμλδ

εεχνδζδ ηδξ παηενζηήξ δζδαζηαθίαξ είκαζ αθδεζκή, ηαεχξ μζ Παηένεξ
ειααεφκμοκ ηαζ ενιδκεφμοκ ηα θυβζα ηδξ Βίαθμο ζφιθςκα ιε ηδ εεμθμβζηή
ζοκείδδζδ πμο δζαπνμκζηά παναηηδνίγεζ ηδκ Δηηθδζία. «Γεκζηά μζ Παηένεξ
ηδξ Δηηθδζίαξ, είηε είκαζ δμβιαηζημί εεμθυβμζ είηε ακηζννδηζημί είηε
ενιδκεοηέξ, πνχηα είκαζ αζαθζημί εεμθυβμζ, βζαηί δ αθεηδνία ημοξ ηαζ μ
μδδβυξ ημοξ είκαζ πάκημηε δ Αβία Γναθή»8, ζδιεζχκεζ μ ηαε. Ηςάκκδξ
Γαθάκδξ. Οζ δζακμδηζηέξ ημοξ ζηακυηδηεξ ελαζημφκηαζ ζηδκ ενιδκεία ηδξ
Παθαζάξ ηαζ ηδξ Καζκήξ Γζαεήηδξ. Σα Δοαββέθζα ηαζ μζ ηαζκμδζαεδηζηέξ
Δπζζημθέξ απμηεθμφκ αοεεκηζηέξ πδβέξ βζα ηδ εεμθμβία ημοξ, ζηένεα
εειέθζα βζα ηδκ πκεοιαηζηή ημοξ γςή, εευπκεοζηεξ αθμνιέξ βζα ημοξ
φικμοξ ημοξ ηαζ θμαενά υπθα ζηδκ πμθειζηή ημοξ έκακηζ ηςκ αζνεηζηχκ.
΢ηα ένβα ηςκ Παηένςκ ζοκακημφιε ηδκ ενιδκεία μθυηθδνδξ ζπεδυκ
ηδξ Καζκήξ Γζαεήηδξ, εκχ ηαεχξ ηακείξ ηα ιεθεηά, παναηδνεί ιζα ααεζά ηαζ
μοζζαζηζηή μιμθςκία ιε ηα αβζμβναθζηά ηείιεκα. Πζζημί ζημ πκεφια ηδξ
Γναθήξ, μζ Παηένεξ ακηζιεηςπίγμοκ ιε ηδκ ίδζα ιεεμδμθμβία ηα ιοζηήνζα
ηδξ πίζηδξ: ηα ζέαμκηαζ ζζςπχκηαξ, αθθά πμθθέξ θμνέξ, υηακ μζ επζεέζεζξ
ηςκ εηενμδυλςκ εέημοκ ζε ηίκδοκμ ημ πμίικζμ, απακημφκ πςνίξ ηακέκακ
εκδμζαζιυ.
Οζ Παηένεξ αηυιδ πανμοζζάγμοκ ιζα εκηοπςζζαηή μζηεζυηδηα ιε ηα
ζενά ηείιεκα ηαζ έηζζ, δ πενζβναθή ηςκ ιοζηδνίςκ ηδξ πίζηδξ απ‟ αοημφξ
είκαζ ιζα ιεθέηδ ηδξ Γναθήξ. Μμθμκυηζ δ πενίμδμξ πμο ιαξ πςνίγεζ απυ ηδκ
επμπή ημοξ είκαζ ιεβάθδ, μζ Παηένεξ παναιέκμοκ ζφβπνμκμζ, ακ λένμοιε κα
ημοξ πνμζεββίζμοιε ζςζηά. Αξ ιδ θδζιμκμφιε υηζ έγδζακ ζε ιζα επμπή
πμο πνμκζηά απέπεζ θζβυηενμ απυ ηδκ επμπή ηδξ Καζκήξ Γζαεήηδξ απ‟ υ,ηζ
απέπεζ δ δζηή ιαξ, ηαζ υηζ δ ηαεδιενζκή ημοξ βθχζζα ήηακ δ βθχζζα ηδξ
8
Ηςάκκδ Λ. Γαθάκδ, Βηβιηθέο εξκελεπηηθέο θαη ζενινγηθέο κειέηεο, εηδ. Π. Πμονκάνα, Θεζζαθμκίηδ 2004,
ζ. 41.
17
Γναθήξ9. Γζ‟ αοηυ, ιπμνμφζακ κα εζζδφζμοκ εοημθυηενα ζηα εοαββεθζηά
κμήιαηα ηαζ κα ηα ενιδκεφζμοκ ιε εοζημπία10.
΢ήιενα, ημ ενιδκεοηζηυ ημοξ πανάδεζβια είκαζ ζδζαίηενα πνήζζιμ
ζηδκ εθανιμβή ημο εοαββεθζημφ ήεμοξ ζηα ηνέπμκηα πμζιακηζηά
πνμαθήιαηα. Δπίζδξ, ιπμνμφκ κα ζοιαάθθμοκ ηα ιέβζζηα ζηδ ζφβπνμκδ
αζαθζηή ένεοκα ηαεχξ ηαζ ζηδκ ελέηαζδ ηςκ δζαθυνςκ εεμθμβζηχκ
εειάηςκ, υπςξ είκαζ ζηδκ πενίπηςζή ιαξ ημ πμθφπθμημ πνυαθδια ηδξ
ηέκςζδξ ελεηαγυιεκμ ηυζμ ζηδ ζφβπνμκδ Ονευδμλδ εεμθμβία, υζμ ηαζ ζημ
πθαίζζμ ηςκ πνμηεζηακηζηχκ ηεκςηζηχκ εεςνζχκ.
Σζξ παναπάκς ααζζηέξ ανπέξ εα έπμοιε οπ‟ υρζκ ιαξ ηαεχξ εα
ακαθφμοιε ημ πενζεπυιεκμ ηδξ ηέκςζδξ, υπςξ αοηή πανμοζζάγεηαζ ζηδ
δζδαζηαθία ηςκ Παηένςκ.
2. Ζ ηέκςζδ ζημ πθαίζζμ ηδξ εείαξ μζημκμιίαξ
«Σὸ ιοζηήνζoκ ηῆξ ηεκχζεςξ»11 απμηεθεί ιένμξ ημο ιεβάθμο

ιοζηδνίμο ημο Υνζζημφ12 ηαζ ζοκδέεηαζ ζηεκά ιε ημ ιοζηήνζμ ηδξ ζςηδνίαξ
ιαξ13. Γζα ημοξ Παηένεξ ηδξ Δηηθδζίαξ, δ ηέκςζδ δεκ απμηεθεί έκα
λεπςνζζηυ ηεθάθαζμ ηδξ πνζζημθμβίαξ, αθθά ανίζηεηαζ ζημ επίηεκηνμ ημο
ένβμο ηδξ εείαξ μζημκμιίαξ, δ μπμία δεκ είκαζ πανά δ πμνεία ηδξ ζςηδνίαξ
ιέζα ζηδκ ζζημνία. Βνίζηεηαζ ημκηά ηαζ ζε άθθεξ αθήεεζεξ ηδξ πίζηδξ ιαξ,
ημκηά ζηδκ Δκακενχπδζδ, ηδκ ηαπείκςζδ ηδξ γςήξ ημο ΢ςηήνα, ημκηά ζηα
Πάεδ, ηδ ΢ηαφνςζδ, ημ Θάκαημ ηαζ ηδκ Ακάθδρή Σμο.
Απυ παηενζηή άπμρδ, μζ ζπέζεζξ ηδξ ηέκςζδξ ιε ηζξ δμβιαηζηέξ αοηέξ
αθήεεζεξ είκαζ θοζζηέξ, είκαζ πναβιαηζηέξ, υπςξ οπάνπμοκ ζημ εεακενχπζκμ
Πνυζςπμ ημο Ηδζμφ, επεζδή δ εεμθμβία ηςκ Παηένςκ είκαζ ιζα ειπεζνζηή
πενζβναθή, ααζζζιέκδ ζηδκ ημζκςκία ημοξ ιε ημ Πκεφια ηδξ Αθδεείαξ.
Αοηυ απμηθείεζ ηάεε είδμξ ζπμθαζηζηζζιμφ ηαζ μπμζαδήπμηε πανααίαζδ ημο
ιοζηδνίμο ιε θζθμζμθζηέξ ακαθφζεζξ πένα απυ ηα υνζα ηδξ Απμηάθορδξ.
Σμ ιοζηήνζμ ηδξ ηέκςζδξ ακήηεζ ζηδκ απμθαηζηή δζάζηαζδ ηδξ
εεμθμβίαξ: ηαηά ημκ Άβζμ Ηςάκκδ ημ Υνοζυζημιμ, δ ηέκςζδ είκαζ
9
W. Telfer, «The Fourth Century Greek Fathers as Exegetes», ζημ The Harvard Theological Review, vol.
50, nr. 2, 1957, ζ. 93.
10
W. Telfer, «The Fourth Century Greek Fathers as Exegetes» ζημ The Harvard Theological Review, vol.
50, nr. 2, 1957, ζ. 98.
11
Αοηή δ ελαζνεηζηή παηενζηή δζαηφπςζδ ανίζηεηαζ ζημκ Άβζμ Ηςάκκδ ημ Γαιαζηδκυ, Δηο πξνο Δβξαίνπο,
Κεθ. Ε’, PG 95, 964 D.
12
Βθ. Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Δξκελεία εηο ηνλ πξνθήηελ Ζζαΐαλ 4, 1, PG 70, 901 D. Βθ. Κονίθθμο
Αθελακδνείαξ, Καηά Ηνπιηαλνύ 8, PG 76, 892 C.
13
Hilaire de Poitiers ιζθάεζ βζα ημ «sacramentum salutis nostrae» (La Trinité, δεφηενμξ ηυιμξ, Sources
Chrétiennes 448, εηδ. Les Editions du Cerf, Paris 2000, ζ. 450).
18
ακέηθναζηδ ηαζ απενίβναπηδ14, υπςξ ηαζ μ ηνυπμξ ηδξ βέκκδζδξ ημο
Υνζζημφ15. Ακέηθναζηδ ιεκ, επεζδή μ ακενχπζκμξ κμοξ δεκ είκαζ ζηακυξ κα
ηαηαθάαεζ ηδ ζοβηαηάααζδ ημο Λυβμο ζηα δζηά ιαξ ιέηνα ιε ηδκ
Δκακενχπδζή Σμο ηαζ κα ηδκ εηθνάζεζ επανηχξ ιε ακενχπζκεξ θέλεζξ.
Απενίβναπηδ δε, βζαηί πνμπςνά πένα απυ ηα υνζα ηςκ ακενςπίκςκ
ειπεζνζχκ ιε ηδκ εζζπχνδζδ ημο Θεμφ ζηδ ζθαίνα ημο δδιζμονβήιαημξ. Σμ
ιοζηήνζμ δεκ ιπμνεί κα ενεοκδεεί ζε αάεμξ, είκαζ υιςξ δοκαηυ κα βίκεζ
απμδεηηυ δζά ηδξ πίζηδξ, ηαζ ηυηε εα ιαξ ειπθμοηίζεζ πκεοιαηζηά.
3. Ζ ηέκςζδ ςξ δμιζηυ παναηηδνζζηζηυ ηδξ Ονευδμλδξ γςήξ
Ζ αθεηδνία ηςκ παηενζηχκ ενιδκεζχκ βζα ηδκ ηέκςζδ εκημπίγεηαζ

ζηδκ Αβία Γναθή ηαζ εζδζηά ζημ ηείιεκμ ημο Απμζηυθμο Παφθμο: μ
Υνζζηυξ Ηδζμφξ, «ὃξ ἐκ ιμνθῇ Θεμῦ ὏πάνπςκ μ὎π ἁνπαβιὸκ ἟βήζαημ ηὸ
εἶκαζ ἴζα Θεῶ, ἀθθ‟ ἑαοηὸκ ἐηέκςζε ιμνθὴκ δμύθμο θααώκ, ἐκ ὁιμζώιαηζ
ἀκενώπςκ βεκόιεκμξ, ηαὶ ζπήιαηζ ε὏νεεεὶξ ὡξ ἄκενςπμξ ἐηαπείκςζεκ
ἑαοηὸκ βεκόιεκμξ ὏πήημμξ ιέπνζ εακάημο, εακάημο δὲ ζηαονμῦ. Γζὸ ηαὶ ὁ
Θεὸξ α὎ηὸκ ὏πενύρςζε ηαὶ ἐπανίζαημ α὎ηῶ ὄκμια ηὸ ὏πὲν πᾶκ ὄκμια, ἵκα
ἐκ ηῶ ὀκόιαηζ ᾿Ηδζμῦ πᾶκ βόκο ηάιρῃ ἐπμονακίςκ ηαὶ ἐπζβείςκ ηαὶ
ηαηαπεμκίςκ, ηαὶ πᾶζα βθ῵ζζα ἐλμιμθμβήζδηαζ ὅηζ Κύνζμξ ᾿Ηδζμῦξ
Υνζζηὸξ εἰξ δόλακ Θεμῦ Παηνόξ»16.
Οζ Παηένεξ ενιδκεφμοκ ακαθοηζηά θέλδ πνμξ θέλδ ημ ηείιεκμ αοηυ,
ηαεχξ απμηεθεί πεδίμ δζαιάπδξ μνεμδυλςκ ηαζ εηενμδυλςκ. ΢πμθζάγμκηαξ
ημοξ ζηίπμοξ αοημφξ, μ Άβζμξ Ηςάκκδξ μ Υνοζυζημιμξ ιεηαθένεηαζ ζημ
πνυαθδια ηδξ ηέκςζδξ θέβμκηαξ: «Μμνθὴκ δμύθμο ἔθααε»17˙ ηαζ ζοκεπίγεζ
αθθάγμκηαξ λαθκζηά ηδκ πνμμπηζηή ηδξ ζηέρδξ ημο: «Σί μὖκ ἐζηζ; ηαὶ βὰν
ιάπδ ἐζηίκ»18.
Αοηή δ ιάπδ ηςκ ζδεχκ είκαζ αβχκαξ βζα ηδκ αθήεεζα ηδξ Γναθήξ. Ζ
ζςζηή ηαηακυδζδ ηδξ Γναθήξ εζδζηά ζημ ζδιείμ αοηυ πνμζηαηεφεζ ηδκ
Απμηάθορδ, εκχ δ πανενιδκεία ηδξ απυ ημοξ αζνεηζημφξ ιαηαζχκεζ ημ ένβμ
ηδξ ζςηδνίαξ πμο έπεζ ζηδ αάζδ ημο ηδ εεακενςπυηδηα ημο Υνζζημφ. ΢ημ
Πνυζςπυ Σμο ζοκακηζέηαζ δ ζοβηαηάααζδ ημο Λυβμο πςνίξ ηδ ιείςζδ ηδξ
εευηδηαξ ηαζ δ πνυζθδρδ ηδξ ζανηυξ πςνίξ ημκ ειπθμοηζζιυ ηδξ εεσηήξ
14
Βθ. Ηςάκκμο ημο Υνοζμζηυιμο, Υπόκλεκα εηο ηελ πξνο Φηιηππεζίνπο Δπηζηνιή 2, 7, PG 62, 231.
15
Βθ. Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Δξκελεία εηο ηνλ πξνθήηελ Ζζαΐαλ 5, 1, PG 70, 1180 C.
16
Φζθ. 2, 5-11.
17
Ηςάκκμο ημο Υνοζυζημιμο, Υπόκλεκα εηο ηελ πξνο Φηιηππεζίνπο Δπηζηνιή 2, 7, PG 62, 230.
18
19
θφζδξ. Αοηή δ εέζδ εηθνάγεζ ηδκ παηενζηή δζδαζηαθία, έλς απυ ηδκ μπμία
μ πνζζηζακζζιυξ ιεηαηνέπεηαζ ζε παβακζζηζηή θζθμζμθία.
4. Ο «μνζζιυξ» ηδξ ηέκςζδξ
΋ηακ μ Άβζμξ Γνδβυνζμξ Νφζζδξ ζπμθζάγεζ ηδκ πνμξ Φζθζππδζίμοξ

επζζημθή (ηεθ. 2, ζηίπ. 5-11), ακαηνέπεζ ζε ιζα εηηεκή πενζβναθή ηδξ
ηέκςζδξ, θέβμκηαξ ζημοξ αηνμαηέξ ημο: «Σί πηςπόηενμκ ἐπὶ Θεμῦ ηῆξ ημῦ
δμύθμο ιμνθῆξ; Σί ηαπεζκόηενμκ ἐπὶ ημῦ ααζζθέςξ η῵κ ὄκηςκ, ἠ ηὸ εἰξ
ημζκςκίακ ηῆξ πηςπῆξ ἟ι῵κ θύζεςξ ἐθεεῖκ; Ὁ Βαζζθεὺξ η῵κ ααζζθεοόκηςκ,
ηαὶ Κύνζμξ η῵κ ηονζεοόκηςκ ἐεεθόκηςξ ηὴκ ηῆξ δμοθείαξ ιμνθὴκ
὏πμδύεηαζ· ὁ Κνζηὴξ ημῦ πακηυξ, ὏πόθμνμξ ημῖξ δοκαζηεύμοζζ βίκεηαζ· ὁ ηῆξ
ηηίζεςξ Κύνζμξ ἐκ ζπδθαίῳ ηαηάβεηαζ· ὁ ημῦ πακηὸξ πενζδεδναβιέκμξ μ὎π
ε὏νίζηεζ ηόπμκ ἐκ ηῶ ηαηαθύιαηζ, ἀθθ᾽ ἐκ ηῇ θάηκῃ η῵κ ἀθόβςκ γώςκ
παναῤῥζπηεῖηαζ· ὁ ηαεανὸξ ηαὶ ἀηήναημξ, ηὸκ ηῆξ ἀκενςπίκδξ θύζεςξ
ηαηαδέπεηαζ ῥύπμκ, ηαὶ δζὰ πάζδξ ηῆξ πηςπείαξ ἟ι῵κ δζελεθεὼκ ιέπνζ ηῆξ
ημῦ εακάημο πνόεζζζ πείναξ. Ὁνᾶηε ηῆξ ἑημοζίμο πηςπείαξ ηὸ ιέηνμκ. ἧ
γςὴ εακάημο βεύεηαζ· ὁ Κνζηὴξ εἰξ ηνζηήνζμκ ἄβεηαζ· ὁ ηῆξ γςῆξ η῵κ ὄκηςκ
Κύνζμξ ἐπὶ ηῇ ρήθῳ ημῦ δζηάγμκημξ βίκεηαζ· ὁ πάζδξ ηῆξ ὏πενημζιίμο
δοκάιεςξ Βαζζθεὺξ ηὰξ η῵κ δδιίςκ μ὎η ἀπςεεῖηαζ πεῖναξ. Πνὸξ ημῦηό ζμζ,
θδζὶ, ηὸ ὏πόδεζβια, ηὸ ηῆξ ηαπεζκμθνμζύκδξ αθεπέης ιέηνμκ»19. Πανυιμζα
ηζκείηαζ ηαζ μ Ηςάκκδξ μ Υνοζυζημιμξ. Πανμοζζάγεζ ηδκ ηέκςζδ ιέζα απυ
ιζα ζζπονή αζαθζηή εζηυκα: «Γμύθμο ιμνθὴκ ὁ ἐκ ημῖξ ηόθπμζξ ημῖξ
παηνζημῖξ ηοβπάκςκ θααεῖκ ηαηεδέλαημ, ηαὶ πάκηα ηὰ ἄθθα ὏πμιεῖκαζ ηὰ
ζςιαηζηὰ, ηαὶ ἐη βοκαζηὸξ βεκκδεῆκαζ, ηαὶ ἐη πανεέκμο ηεπεῆκαζ, ηαὶ
ἐκκεαιδκζαῖμκ ηομθμνδεῆκαζ πνόκμκ, ηαὶ ζπάνβακα δέλαζεαζ, ηαὶ παηένα
α὎ημῦ κμιζζεῆκαζ ηὸκ Ἰςζὴθ ηὸκ ικδζηῆνα ηῆξ Μανίαξ, ηαὶ ηαηὰ ιζηνὸκ
α὎λδεῆκαζ, ηαὶ πενζηιδεῆκαζ, ηαὶ εοζίακ ἀκεκεβηεῖκ, ηαὶ πεζκῆζαζ, ηαὶ
δζρῆζαζ, ηαὶ ημπζάζαζ, ηαὶ ηεθεοηαῖμκ ηαὶ εάκαημκ ὏πμιεῖκαζ, ηαὶ εάκαημκ
μ὎π ἁπθ῵ξ, ἀθθὰ ηὸκ ἐπμκείδζζημκ κμιζγόιεκμκ, ηὸκ ζηαονμῦ θέβς· ηαὶ
ηαῦηα ἅπακηα δζ᾽ ἟ιᾶξ ηαὶ ηὴκ ζςηδνίακ ηὴκ ἟ιεηένακ ηαηεδέλαημ ὁ η῵κ
ἁπάκηςκ δδιζμονβὸξ, ὁ ἀκαθθμίςημξ, ὁ ἐη ημῦ ιὴ ὄκημξ εἰξ ηὸ εἶκαζ ηὰ
πάκηα παναβαβὼκ, ὁ ἐπζαθέπςκ ἐπὶ ηὴκ βῆκ, ηαὶ πμζ῵κ α὎ηὴκ ηνέιεζκ, μὗ ηῆξ
δόλδξ ηὴκ ἀζηναπὴκ μ὎δὲ ηὰ Υενμοαίι, αἱ ἀζώιαημζ δοκάιεζξ ἐηεῖκαζ, ἰδεῖκ
δύκακηαζ, ἀθθ᾽ ἀπμζηνέθμοζαζ ηὰξ ὄρεζξ ηῇ πνμαμθῇ η῵κ πηενύβςκ ηὸ
εαῦια ἟ιῖκ ἐπζδείηκοκηαζ· ὃκ δζὰ πακηὸξ ὏ικμῦζζκ ἄββεθμζ, ἀνπάββεθμζ, ηαὶ
ιονίαζ ιονζάδεξ»20.
19
Γνδβμνίμο ημο Νφζζδξ, Δἰο ηνύο Μαθαξηζκνύο, Λόγνο Η, PG 44, 1201 BC.
20
Ηςάκκμο ημο Υνοζυζημιμο, Δἰο ηὴκ Γέλεζηλ, Ὁκηιία 23, PG 53, 205.
20
΢ηα πνμδβμφιεκα ηείιεκα δεκ οπάνπεζ ιζα αηαδδιασηή πνμζέββζζδ
ημο εέιαημξ. Ζ παηενζηή εεμθμβία, ςξ γςκηακή έηθναζδ ηδξ
εηηθδζζαζηζηήξ ζοκείδδζδξ, δεκ αζπμθείηαζ πάνα πμθφ ιε ημοξ μνζζιμφξ.
Δπζπθέμκ, δ ιεεμδμθμβία ηδξ είκαζ πενζβναθζηή ηαζ απμαθέπεζ ζηδκ
πκεοιαηζηή μζημδμιή ηςκ πζζηχκ, υπςξ αθέπμοιε ζηα παναπάκς
παναδείβιαηα. Δφημθα θμζπυκ ηαηακμμφιε, υηζ απυ ηα ένβα ηςκ Παηένςκ
απμοζζάγεζ μπμζμζδήπμηε μνζζιυξ ηδξ ηέκςζδξ ιε ηδ ζφβπνμκδ έκκμζα ημο
υνμο. ΢οκακηάιε υιςξ ηαζ πάνα πμθθέξ πενζβναθέξ ηδξ ζε δζαθμνεηζηά
εεμθμβζηά πθαίζζα ηάεε θμνά.
Οζ πενζβναθέξ ηδξ ηέκςζδξ έπμοκ ζοπκά ςξ αθεηδνία ημοξ ημοξ
ζηίπμοξ 5-11 απυ ημ δεφηενμ ηεθάθαζμ ηδξ πξνο Φηιηππεζίνπο Δπηζηνιήο
ημο Απμζηυθμο Παφθμο. Πανυθμ πμο ηζξ πενζζζυηενεξ θμνέξ μζ Έθθδκεξ
Παηένεξ δεκ ελδβμφκ ημ μοζζαζηζηυ «ηέκςζζξ» ή ημ νήια «ηεκυς», μζ υνμζ
αοημί ζπεηίγμκηαζ άιεζα ιε ηδκ ηαπείκςζδ ημο Υνζζημφ. Ζ ηέκςζδ ημο
Υνζζημφ πνμαάθθεηαζ ςξ ελήξ ζηζξ ηνεζξ ζδιακηζηέξ πθεονέξ:
- ζηδκ Δκακενχπδζδ, ςξ ζοβηαηάααζδ ημο Θεμφ-Λυβμο μ μπμίμξ
«ηαηεααίκεζ» ζηα ιέηνα ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ βζα κα ηδκ πνμζθάαεζ·
- ζ‟ υθδ ηδ γςή ημο ΢ςηήνα, ςξ ηαπείκςζδ ημο εκζανηςιέκμο Λυβμο
μ μπμίμξ ένπεηαζ ζημοξ ακενχπμοξ οπυ ηδκ «ιμνθὴκ δμύθμο», βζα κα ιδκ
ημοξ ηνμιάλεζ ηαζ ημοξ απμιαηνφκεζ, ηαζ
- ζηα παεήιαηα ηαζ ζημ ζηαονζηυ Σμο εάκαημ, ςξ οπαημή ημο Υνζζημφ
μ μπμίμξ δέπεηαζ εημφζζα ημ εάκαημ βζα ηδ ζςηδνία ιαξ.
5. Ζ ζπέζδ ηδξ ηέκςζδξ ιε ηδ εεία δυλα
Μζα απυ ηζξ πνχηεξ δοζημθίεξ πμο ειθακίγεηαζ ζημκ πνμζδζμνζζιυ

ημο εέιαηυξ ιαξ απυ ημοξ Παηένεξ, πνμένπεηαζ απυ ηδκ εηοιμθμβία ημο
νήιαημξ «ηεκυς» ηαζ ημο μοζζαζηζημφ «ηέκςζζξ». ΢ηδκ ανπαία Δθθδκζηή
βθχζζα, «ηεκυς» ζδιαίκεζ ηεκχκς, αδεζάγς, εηηεκχκς, ενδιχκς21.
Πνέπεζ ηυηε κα εκκμμφιε ηδκ ηέκςζδ, εζδζηά ζηδκ ΢άνηςζδ, ζακ έκα
βεβμκυξ ζημ μπμίμ μ εείμξ Λυβμξ πάκεζ ηάηζ; Κεκχκεηαζ απυ ηάηζ
ζοβηεηνζιέκμ, ημ μπμίμ είπε πνζκ κα ζανηςεεί; ΢ημκ πεζναζιυ κα
απακηήζμοκ εεηζηά ζηα ενςηήιαηα αοηά, εα πέζμοκ, υπςξ εα δμφιε ζε
21
Βθ. Λεμηθόλ ηεο Αξραίαο Διιεληθήο Γιώζζεο, Ηςάκκδξ ΢ηαιαηάημξ, Δηδμηζηυξ Οίημξ Πέηνμο
Γδιδηνάημο, Αεήκα 1949, ζ. 520. Βθ. ηαζ G. W. H. Lampe (Editor), A Patristic Greek Lexicon, εηδ.
Oxford University Press, Oxford 1961, ζζ. 744-746. Βθ. ηαζ Henry George Liddell and Robert Scott, A
Greek-English Lexicon, ζ. 938. Βθ. Jean-Yves Lacoste, Dictionnaire critique de théologie, εηδ. Quadrige,
Paris 1998, ζ. 632.
21
άθθα ηεθάθαζα, μζ πνμηεζηάκηεξ εεμθυβμζ ηαζ μνζζιέκμζ αηυια απυ ημοξ
μνεμδυλμοξ.
Γζα ημοξ Έθθδκεξ Παηένεξ, δ ηέκςζδ παναιέκεζ πνχηα απ‟ υθα έκα
ιοζηήνζμ ζημ μπμίμ δεκ ιπμνεί κα δζεζζδφζεζ μ ακενχπζκμξ κμοξ. Γζ‟ αοηυ
πνδζζιμπμζμφκ δζπθή ιεεμδμθμβία: απυ ηδ ιζα ιενζά δδθχκμοκ ιε έιθαζδ
ηδκ πναβιαηζηυηδηα ηδξ ηέκςζδξ, απυ ηδκ άθθδ δε ιενζά ανκμφκηαζ κα
παναζονεμφκ ζε αθδνδιέκμοξ δζαθμβζζιμφξ. Σδκ πενζβνάθμοκ
θεπημιενεζαηά πςνίξ κα λεπενκμφκ ηα υνζα ηδξ Γναθήξ, ηαζ δίκμοκ ιυκζια
ηδκ εκηφπςζδ υηζ αδοκαημφκ κα πνμζεββίζμοκ ανηεηά ημ ιοζηζηυ πονήκα
ηδξ ηέκςζδξ. Πάκηςξ, ζε ηαιία πενίπηςζδ δεκ ηδ εεςνμφκ απχθεζα ή
εβηαηάθεζρδ ιζαξ ζδζυηδηαξ εη ιένμοξ ημο Λυβμο.
Πνμηεζιέκμο κα πεζζημφιε υηζ δ ηέκςζδ ηαηά ημοξ Παηένεξ δεκ έπεζ
ηδκ έκκμζα ηδξ απχθεζαξ ή ηδξ εβηαηάθεζρδξ, είκαζ πμθφ πνήζζιμ κα
εζηζάζμοιε ηδκ πνμζμπή ιαξ ζηζξ παναθνάζεζξ ιέζς ηςκ μπμίςκ
εηθνάγεηαζ δ ηέκςζδ. Οζ παναθνάζεζξ αοηέξ επζπεζνμφκ ιζα ενιδκεία ηδξ,
αθθά μοζζαζηζηά δεκ πνμζθένμοκ πενζζζυηενεξ πθδνμθμνίεξ. Δπεζδή δεκ
οπάνπμοκ ζοβηεηνζιέκμζ μνζζιμί, ιπμνμφιε κα εεςνμφιε ηζξ παναθνάζεζξ
αοηέξ ςξ ημοξ πζμ ζφκημιμοξ έιιεζμοξ μνζζιμφξ ηδξ ηέκςζδξ. Ο ζφκημιυξ
ημοξ παναηηήναξ έπεζ υιςξ έκα ζδιακηζηυ πθεμκέηηδια: ιαξ θακενχκεζ ό,ηη
δελ είλαη δ ηέκςζδ˙ βζα πανάδεζβια, ζηδκ Δκζάνηςζδ μ Λυβμξ δελ
οθίζηαηαζ ηαιία απχθεζα ηςκ εεσηχκ ημο ζδζςιάηςκ.
Αοηέξ μζ ζφκημιεξ παναθνάζεζξ ζοκεπίγμοκ ιζα πανάδμζδ δ μπμία
ανπίγεζ ιε ημοξ Αθελακδνζκμφξ Παηένεξ ηαζ θηάκεζ ιέπνζ ημκ Ηςάκκδ ημ
Γαιαζηδκυ. Κακμκζηά, δ ηέκςζδ εηθνάγεηαζ ςξ «ηαηάααζδ ζηδκ ηέκςζδ».
Ο Λυβμξ «ηαεῆηαξ …. εἰξ ἑημφζζμκ ηέκςζζκ»22, ζδιεζχκεζ μ Αεακάζζμξ
Αθελακδνείαξ. Καζ ζηα ένβα ημο Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, δ ζδέα ημο Λυβμο
πμο ηαηεααίκεζ ζηδκ ηέκςζδ εηθνάγεηαζ ιε πμζηίθεξ ιμνθέξ: «ηαεῆηεκ
ἐαοηὸκ εἰξ ηέκςζζκ»23, «ηαείηεημ ιὲκ εἰξ ηέκςζζκ»24, «ηαεζβιέκμξ εἰξ
ηέκςζζκ»25, «ηαεζηέζεαζ ιὲκ μ὎η ἀαμοθήηςξ εἰξ δμφθμο ιμνθὴκ»26 η.η.θ. Ο
Ηςάκκδξ μ Γαιαζηδκυξ αημθμοεεί ηδκ ίδζα βναιιή ζηέρδξ θέβμκηαξ βζα ημ
Λυβμ, υηζ «ἐιαοηὸκ ηαεῆηα πνὸξ ηέκςζζκ»27.
΋θα ηα παηενζηά απμζπάζιαηα πμο ιζθμφκ βζα ηδκ ηέκςζδ, ηδ
ζπεηίγμοκ πενζζζυηενμ ιε ηδκ Δκακενχπδζδ ηαζ ηα παεήιαηα ημο Υνζζημφ
ηαζ ηδκ ηαοηίγμοκ ιε ηδ ζοβηαηάααζδ ημο Λυβμο, υπςξ είδαιε ζηα
22
Αεακαζίμο Αθελακδνείαξ, Δμεγήζεηο εηο ηνπο Χαικνύο 56, PG 27, 260 C.
23
Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Δξκελεία εηο ηνλ πξνθήηελ Ζζαΐαλ 4, 4, PG 70, 1036 C. Βθ. ηαζ Κονίθθμο
Αθελακδνείαξ, Πεξὶ Ἁγίαο ηὲ θαὶ ὁκννύζηνπ Τξηάδνο, Λόγνο Η, PG 75, 693 A.
24
Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Δξκελεία εηο ηνλ πξνθήηελ Ζζαΐαλ 4, 1, PG 70, 904 A.
25
Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Δξκελεία εηο ηνλ πξνθήηελ Ζζαΐαλ 4, 4, PG 70, 1049 B.
26
Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Δξκελεία εηο ηνλ πξνθήηελ Ζζαΐαλ 4, 4, PG 70, 1045 B.
27
Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Οκηιία εηο ην Άγηνλ Σαββάηνλ, PG 96, 621 B.
22
παναπάκς, υπμο ζπεηίγεζ μ ζοββναθέαξ ηδκ ηέκςζδ ιε ηδκ ηαπείκςζδ ηαζ
ηδκ οπαημή Σμο. ΢ηδκ πενίπηςζδ ηδξ ΢άνηςζδξ, δ ζοβηαηάααζδ ημο
Λυβμο ζοκηεθείηαζ πςνίξ μ Ίδζμξ κα ιεζχκεηαζ, πςνίξ κα εβηαηαθείπεζ
μκημθμβζηά ημοξ μονακμφξ ή ηάπμζμ απυ ηα εεία ημο ζδζχιαηα. Δίκαζ
ζοβηαηάααζδ πςνίξ ηαηάααζδ, ή, υπςξ θέεζ μ Άβζμξ μ Ηςάκκδξ μ
Γαιαζηδκυξ, «ὁ ἐκ ιμνθῇ εεμῦ ὏πάνπςκ ηθίκαξ μ὎νακμὺξ ηαηένπεηαζ,
ημοη‟ έζηζκ ηὸ ἀηαπείκςημκ α὎ημῦ ὕρμξ ἀηαπεζκώηςξ ηαπεζκώζαξ
ζοβηαηαααίκεζ ημῖξ ἑαοημῦ δμύθμζξ ζοβηαηάααζζκ ἄθναζηόκ ηε ηαὶ
ἀηαηάθδπημκ (ημῦημ βὰν δδθμῖ ἟ ηαηάααζζξ)»28. Σα θυβζα ημο αβίμο ζζπφμοκ
βζα υθεξ ηζξ θάζεζξ ηδξ ηέκςζδξ.
΢ηδκ μιμθςκία ηςκ Παηένςκ υζμκ αθμνά ημ εέια ιαξ, ζοκακηάιε
υιςξ ηαζ ζδιακηζηέξ ελαζνέζεζξ, ζε βθςζζμθμβζηυ επίπεδμ ημοθάπζζημκ.
Έκα ηέημζμ πανάδεζβια είκαζ δ πενίπηςζδ ημο Αβίμο Γνδβμνίμο ημο
Ναγζακγδκμφ, ηαηά ημκ μπμίμ, μ εείμξ Λυβμξ ηεκχκεηαζ απυ ηδ εεία δυλα
ζηδ ΢άνηςζδ. Σδκ άπμρδ αοηή δζαηοπχκεζ ιε ζαθήκεζα ζε μνζζιέκα
ηείιεκά ημο. Έκα απ‟ αοηά ηα ηείιεκα ανίζηεηαζ ζημ Λόγν ΦΦΦVIII (Δἰο ηὰ
Θενθάληα, εἴηνπλ Γελέζιηα ηνῦ Σσηῆξνο), ηαζ επακαθαιαάκεηαζ ζημ Λόγν
XLV (Δἰο ηὸ Ἅγηνλ Πάζρα): «Καὶ ὁ πθήνδξ, ηεκμῦηαζ· ηεκμῦηαζ βὰν ηῆξ
ἑαοημῦ δόλδξ ἐπὶ ιζηνυκ, ἵκ᾽ ἐβὼ ηῆξ ἐηείκμο ιεηαθάας πθδνώζεςξ»29. Καζ
αηυια ζαθέζηενα θέεζ: «Ἀθθ᾽ ἐπεζδὴ ηεκμῦηαζ δζ᾽ ἟ιᾶξ, ἐπεζδὴ ηαηένπεηαζ
(ηέκςζζκ δὲ θέβς ηὴκ ηῆξ δόλδξ μἷμκ ὕθεζίκ ηε ηαὶ ἐθάηηςζζκ), δζὰ ημῦημ
πςνδηὸξ βίκεηαζ»30.
Γεκ εα πνέπεζ υιςξ επδνεαζιέκμζ απυ υζα πνμακαθένεδηακ κα
πνμαμφιε ζε επζθακεζαηά ζοιπενάζιαηα, θέβμκηαξ υηζ μ Γνδβυνζμξ
Ναγζακγδκυξ δζδάζηεζ ιζα εηηέκςζδ ή εβηαηάθεζρδ ηδξ εείαξ δυλδξ απυ ημ
Λυβμ, ιε ηδκ απυθοηδ έκκμζα ηδξ θέλδξ. Ακ θάαμοιε οπ‟ υρζκ ιαξ ημ βεκζηυ
πνζζημθμβζηυ πθαίζζμ ζημ μπμίμ δζαηοπχκεηαζ δ δζδαζηαθία ημο βζα ηδκ
ηέκςζδ, εα πεζζημφιε υηζ μ Λυβμξ δεκ πάκεζ πναβιαηζηά ηίπμηα ζηδ
΢άνηςζδ, αθθά δ δυλα Σμο «ιεζχκεηαζ» βζα ηδκ αίζεδζή ιαξ ηαζ οπυ ηδκ
πνμμπηζηή ιαξ.
΢ε ιζα ηθαζζηή θυνιμοθα, μ Άβζμξ Γνδβυνζμξ θέεζ βζα ημκ Υνζζηυ: «ὃ
ιὲκ ἤκ, δζέιεζκεκ· ὃ δὲ μ὎η ἤκ, πνμζέθααεκ»31. Αοηυ ζδιαίκεζ υηζ δ εεία
θφζδ ημο Λυβμο παναιέκεζ αιεηάαθδηδ ηαζ πνζκ, ηαζ ηαηά ηδκ Δκζάνηςζδ,
28
Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Έθδνζηο αθξηβήο ηεο νξζνδόμνπ πίζηεσο, 3, 1, PG 94, 984 B.
29
Γνδβμνίμο Ναγζακγδκμφ, Λόγνο ΦΦΦVIII (Δἰο ηὰ Θενθάληα, εἴηνπλ Γελέζιηα ηνῦ Σσηῆξνο), ΥΗΗΗ, PG 36,
325 C. Λόγνο XLV (Δἰο ηὸ Ἅγηνλ Πάζρα), ΗΥ, PG 36, 636 A. Βθ. ηαζ Donald F. Winslow, The Dynamics of
Salvation. A Study in Gregory of Nazianzus, εηδ. The Philadelphia Patristic Foundation Ltd., Chambridge
1979, ζ. 96. Βθ. ηαζ Thomas Spidlik, Grégoire de Nazianze. Introduction à l'étude de sa doctrine
spirituelle (Orientalia Christiana Analecta nr. 189), Rome 1971, ζ. 93.
30
Γνδβμνίμο Ναγζακγδκμφ, Λόγνο ΦΦΦVII, III, PG 36, 285 B.
31
Γνδβμνίμο Ναγζακγδκμφ, Λόγνο ΦΦΗΦ, ΥΗΥ, PG 36, 100 Α.
23
ηαεχξ ηαζ φζηενα απυ αοηήκ, έπεζ δε ςξ θοζζηυ ζδίςια ηδ δυλα. Ζ
ακενχπζκδ θφζδ ημο Υνζζημφ ιάξ πνμζηαηεφεζ υιςξ απυ ηδκ απεοεείαξ
υναζδ ηδξ δυλαξ, υπςξ δ πέηνα πνμζηάηερε ημκ Μςοζή ζημ πέναζια ημο
Θεμφ ηαζ ημκ θφθαλε απυ ηδκ ηφθθςζδ. Μέζς ηδξ Δκζάνηςζδξ
λεπςνίγμοιε ιυκμ ιζα ακάηθαζδ ημο Θεμφ, υπςξ ιζα ζηζά πνμααθθυιεκδ
ζημ κενυ, ηαζ υπζ ηδ «ιεβαθεζόηδηα» ή ηδ «ιεβαθμπνέπεζα» ημο Θεμφ32.
Ο Γνδβυνζμξ ζοκεζδδημπμζεί ημκ πεζναζιυ κα θδθεμφκ ηαηά βνάιια
ηαζ ιε ιζα απυθοηδ έκκμζα μζ υνμζ πμο εηθνάγμοκ ηδ ζοβηαηάααζδ ηαζ ηδκ
ηέκςζδ, υηζ δδθαδή, αθμφ έβζκε μ Τζυξ άκενςπμξ, ηεκχεδηε ηαηά βνάιια
απυ ηδ εεία Σμο μοζία, ιε απμηέθεζια ιεηά ηδκ Δκζάνηςζδ κα ιδκ είκαζ
πζα εεσηυξ ή ημοθάπζζημκ πθήνςξ εεσηυξ. ΋ηακ θέεζ υηζ μ Τζυξ εθάηηςζε ηδ
δυλα Σμο33, ακαθένεηαζ ζημ βεβμκυξ υηζ πνμζθαιαάκμκηαξ μ Υνζζηυξ ηδ
θφζδ ιαξ, θένεζ ηαζ οπμθένεζ μ Ίδζμξ ηα πάκηα βζα ηδ ζςηδνία ιαξ˙ δ
ζοβηαηάααζδ επμιέκςξ ημο Υνζζημφ είκαζ δ πνυζθδρδ ηδξ ηαηάζηαζήξ
ιαξ34, βζα κα απμηαθφπηεηαζ ζ‟ ειάξ ιε έκακ ηαηακμδηυ ηνυπμ, ιέζς ηδξ
πνμζθαιαακμιέκδξ ακενςπυηδηαξ35. Ζ εθάηηςζδ ηδξ δυλαξ είκαζ δ
ακζηακυηδηά ιαξ κα ηδκ ακηζθαιαακυιαζηε ζηδκ ακηζηεζιεκζηή θαιπνυηδηά
ηδξ ζημ πνυζςπμ ημο Υνζζημφ.
Δπμιέκςξ, ζοβηαηάααζδ ηαζ ηέκςζδ δεκ είκαζ υνμζ απυθοημζ, αθθά
ζπεηζημί. Δίκαζ μζ υνμζ πμο πενζβνάθμοκ ηδκ πνυζθδρδ ηδξ θφζδξ ιαξ απυ
ημκ Υνζζηυ ηαζ ημ ααειυ ζημκ μπμίμ δ δυλα Σμο είκαζ μναηή ιέζα απυ ηδ
δζηή ιαξ πνμμπηζηή, ζηα πθαίζζα ηδξ εείαξ μζημκμιίαξ. Γζα ημκ Γνδβυνζμ
θμζπυκ, μ Υνζζηυξ είκαζ μ αζχκζμξ Τζυξ ημο Θεμφ πμο πήνε ακενχπζκδ
ιμνθή ηαζ ηαημίηδζε ακάιεζά ιαξ36. Ακ δεκ ηαηακμδεεί δ ηέκςζδ ιέζα
απυ αοηυ ημ πνίζια, εζζάβεηαζ ακαπυθεοηηα ιζα αθθαβή ζηδ εεία θφζδ. Ζ
δυλα ζημ θοζζηυ ηδξ ιεβαθείμ δεκ ιπμνεί μφηε κα εβηαηαθεζθηεί απυ ημκ
Λυβμ, μφηε κα εθαηηςεεί.
32
Γνδβμνίμο Ναγζακγδκμφ, Λόγνο ΦΦVIII, ΗΗΗ, PG 36, 29 Α: «ἐπεὶ δὲ πνμζέαθερα, ιόθζξ εἶδμκ εεμῦ ηὰ
ὀπίζεζα· ηαὶ ημῦημ ηῇ πέηνᾳ ζηεπαζεείξ, ηῶ ζανηςεέκηζ δζ᾽ ἟ιᾶξ εεῶ Λόβῳ· ηαὶ ιζηνὸκ δζαηύραξ, μ὎ ηὴκ
πνώηδκ ηε ηαὶ ἀηήναημκ θύζζκ, ηαὶ ἑαοηῇ, θέβς δὴ ηῇ ηνζάδζ, βζκςζημιέκδκ, ηαὶ ὅζδ ημῦ πνώημο
ηαηαπεηάζιαημξ εἴζς ιέκεζ ηαὶ ὏πὸ η῵κ πενμοαὶι ζοβηαθύπηεηαζ, ἀθθ᾽ ὅζδ ηεθεοηαία ηαὶ εἰξ ἟ιᾶξ
θεάκμοζα. ἟ δέ ἐζηζκ, ὅζα ἐιὲ βζκώζηεζκ, ἟ ἐκ ημῖξ ηηίζιαζζ ηαὶ ημῖξ ὏π᾽ α὎ημῦ πνμαεαθδιέκμζξ ηαὶ
δζμζημοιέκμζξ ιεβαθεζόηδξ, ἢ, ὡξ ὁ εεῖμξ Γααὶδ ὀκμιάγεζ, ιεβαθμπνέπεζα». Πναθ. Thomas Spidlik,
Grégoire de Nazianze. Introduction à l'étude de sa doctrine spirituelle, ζ. 97.
33
Γνδβμνίμο Ναγζακγδκμφ, Λόγνο ΦΦΦVII, III, PG 36, 285 B. Πναθ. Christopher A. Beeley, Gregory of
Nazianzus on the Trinity and the Knowledge of God. In Your Light We Shall See Light, εηδ. Oxford
University Press, Oxford 2008, ζ. 126.
34
Βθ. Γνδβμνίμο Ναγζακγδκμφ, Λόγνο ΦΦΦVII, Η, PG 36, 284 ΑΒ. Πναθ. Christopher A. Beeley, Gregory
of Nazianzus on the Trinity and the Knowledge of God. In Your Light We Shall See Light, ζ. 126.
35
Βθ. Γνδβμνίμο Ναγζακγδκμφ, Λόγνο ΦLV, ΥVI, PG 36, 657 CD, 660 A. Πναθ. Christopher A. Beeley,
Gregory of Nazianzus on the Trinity and the Knowledge of God. In Your Light We Shall See Light, ζ. 127.
36
Christopher A. Beeley, Gregory of Nazianzus on the Trinity and the Knowledge of God. In Your Light
We Shall See Light, ζ. 127.
24
Σδ ζπέζδ αοηή ακάιεζα ζηδκ ηέκςζδ ηαζ ηδ δυλα ηδκ πανμοζζάγμοκ
αηυιδ πζμ λεηάεανα μζ Αθελακδνζκμί Παηένεξ. Σμ εεμθμβζηυ ηθεζδί βζα ηδκ
ηαηακυδζδ αοηήξ ηδξ ζπέζδξ ανίζηεηαζ ζηδκ ενιδκεία ημο Ης. 17, 5, πμο
ζπεηίγεηαζ ζοπκά ζημοξ Παηένεξ ιε ημ πςνίμ: Φζθ. 2, 5-11. Ο Δοαββεθζζηήξ
Ηςάκκδξ απμδίδεζ ζημκ πέιπημ ζηίπμ ημο 17μο ηεθαθαίμο ηδκ πνμζεοπή ημο
Ηδζμφ Υνζζημφ ζημ Θευ Παηένα, πνζκ απυ ηα πάεδ: «ηαὶ κῦκ δόλαζόκ ιε ζύ,
Πάηεν, πανὰ ζεαοηῶ ηῇ δόλῃ ᾗ εἶπμκ πνὸ ημῦ ηὸκ ηόζιμκ εἶκαζ πανὰ ζμί».
Ακ δ ηέκςζδ ζδιαίκεζ πναβιαηζηά ζιίηνοκζδ ή απχθεζα ηδξ εείαξ δυλαξ,
ηυηε εα πνέπεζ κα απμδχζμοιε ζηα θυβζα αοηά ηδκ έκκμζα υηζ μ Υνζζηυξ
γδηάεζ απυ ημκ Παηένα ηδκ επζζηνμθή ηδξ δυλαξ ηδκ μπμία είπε πνζκ κα
ζανηςεεί, ηαζ ηδκ μπμία είπε πάζεζ ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ επίβεζαξ γςήξ Σμο.
Ακαθενυιεκμξ ζημ Ης. 17, 5, μ Μέβαξ Αεακάζζμξ απμννίπηεζ ηδκ
ενιδκεία αοηή ηςκ ανεζακχκ ηαζ ημοξ απακηάεζ ςξ ελήξ: «ηαὶ δόλακ ιὲκ
αἰη῵κ, Κύνζμξ ηῆξ δόλδξ ἤκ ηαὶ ἔζηζκ, ὡξ Παῦθόξ θδζζκ· Δἰ βὰν ἔβκςζακ,
μ὎η ἂκ ηὸκ Κύνζμκ ηῆξ δόλδξ ἐζηαύνςζακ37. Δἶπε βὰν ἡκ ᾐηεῖημ θέβςκ· Σῇ
δόλῃ ᾗ εἶπμκ πνὸ ημῦ ηὸκ ηόζιμκ εἶκαζ πανὰ ζμί38»39.
Ζ πνμζεοπδηζηή πανάηθδζδ ημο Ηδζμφ κα δμλαζηεί απυ ημκ Παηένα
θακενχκεζ βζα ημοξ αζνεηζημφξ ηδκ επζεοιία ημο Υνζζημφ κα θάαεζ ηδκ
μκμιαζία «Τζυξ» ηαζ «Θευξ» ςξ αιμζαή βζα ηζξ ανεηέξ ημο. Ο Αεακάζζμξ
οπμζηδνίγεζ, υηζ μζ μκμιαζίεξ αοηέξ ηαεχξ ηαζ δ δυλα ημο είκαζ
παναηηδνζζηζηά πμο Σμο ακήημοκ θοζζηά. Ζ Δκζάνηςζδ ηαζ δ γςή ημο ζηδ
βδ δεκ ειπθμφηζζακ ημκ Κφνζμ ηδξ δυλδξ, αθθά ακηίεεηα, ειείξ
ειπθμοηζζεήηαιε ηαζ εεμπμζδεήηαιε: «Ο὎ημῦκ εἰ ηαὶ πνὸ ημῦ ηὸκ ηόζιμκ
βεκέζεαζ ηὴκ δόλακ εἶπεκ ὁ Τἱυξ, ηαὶ Κύνζμξ ηῆξ δόλδξ ὕρζζηόξ ηε ἤκ, ηαὶ ἐλ
μ὎νακμῦ ηαηέαδ, ηαὶ ἀεὶ πνμζηοκδηόξ ἐζηζκ, μ὎η ἄνα ηαηααὰξ ἐαεθηζώεδ,
ἀθθὰ ιᾶθθμκ ἐαεθηίςζεκ α὎ηὸξ ηὰ δεόιεκα αεθηζώζεςξ. Καὶ εἰ ημῦ
αεθηζ῵ζαζ πάνζκ ηαηααέαδηεκ, μ὎η ἄνα ιζζεὸκ ἔζπε ηὸ θέβεζεαζ Τἱὸξ ηαὶ
Θεὸξ, ἀθθὰ ιᾶθθμκ α὎ηὸξ οἱμπμίδζεκ ἟ιᾶξ ηῶ Παηνὶ, ηαὶ ἐεεμπμίδζε ημὺξ
ἀκενώπμοξ βεκόιεκμξ α὎ηὸξ ἄκενςπμξ»40·
Ο Μέβαξ Αεακάζζμξ ακαθφεζ ζπεηζηά ι‟ αοηυκ ημκ πνμαθδιαηζζιυ
ηαζ ημ αζαθζηυ πςνίμ ημο Φζθ. 2, 9, πμο είκαζ πανάθθδθμ ιε ηα πνμδβμφιεκα
ηαζ ζημ μπμίμ μ Απυζημθμξ Παφθμξ πανμοζζάγεζ ημ ηέθμξ ηδξ ηέκςζδξ.
Δπεζδή μ Υνζζηυξ ηέκςζε ημκ εαοηυ ημο οπμιέκμκηαξ ημ ζηαονζηυ εάκαημ41,
«δζὸ ηαὶ ὁ Θεὸξ α὎ηὸκ ὏πενύρςζε ηαὶ ἐπανίζαημ α὎ηῶ ὄκμια ηὸ ὏πὲν πᾶκ
ὄκμια». ΢φιθςκα ιε ηδκ ανεζακζηή ενιδκεία, δ οπενφρςζδ ημο Υνζζημφ
37
Η Κμν. 2, 8.
38
Ης. 17, 5.
39
Μέβα Αεακαζίμο, Καηὰ ἀξεηαλῶλ Λόγνο ηξίηνο, 39, PG 26, 408 Β.
40
Μέβα Αεακαζίμο, Καηὰ ἀξεηαλῶλ Λόγνο πξῶηνο, 38, PG 26, 92 B.
41
Φζθ. 2, 8.
25
είκαζ έκδεζλδ ηδξ άνκδζδξ ηδξ εευηδηαξ ημο Υνζζημφ εη ιένμοξ ηδξ Γναθήξ
ηαζ αιμζαή βζα ηδκ οπαημή ημο. Ο Αθελακδνζκυξ επίζημπμξ ζοθθαιαάκεζ ημ
πανάδμλμ (μ Κφνζμξ ηδξ δυλδξ γδηεί ηδ δυλα ηαζ ορχκεηαζ), αθθά ημο δίκεζ
έκα δζαθμνεηζηυ κυδια απ‟ υ,ηζ μζ ανεζακμί. Ζ οπενφρςζδ ημο Υνζζημφ
είκαζ οπενφρςζδ ηδξ ακενχπζκήξ Σμο θφζδξ, είκαζ δδθαδή δ δζηή ιαξ
οπενφρςζδ. Διείξ οπενορςεήηαιε απυ ημοξ κεηνμφξ ζημκ μονακυ, ειείξ
αβζαζηήηαιε, ειείξ ηενδίζαιε απυ ηδ δζηαζμζφκδ ημο. ΋θα αοηά
ακαθένμκηαζ υιςξ ζημκ Υνζζηυ ηαζ ςξ Θευ, ηαηά ηδκ ακηίδμζδ ηςκ
ζδζςιάηςκ42.
Ζ απάκηδζδ ημο αθελακδνζκμφ Παηνυξ εα αλζμθμβδεεί ηαζ απυ ημοξ
επυιεκμοξ ιεβάθμοξ δζδαζηάθμοξ ηδξ Δηηθδζίαξ. Βέααζα, ζημκ Κφνζθθμ
Αθελακδνείαξ ζοκακημφιε ηδκ πζμ πζζηή ακηακάηθαζδ ηδξ δζδαζηαθίαξ ημο.
΢πμθζάγμκηαξ ημ Ης. 17, 4-5, μ Κφνζθθμξ επακαθαιαάκεζ ηζξ ζδέεξ ημο
Μεβάθμο Αεακαζίμο ηαζ ηαοηυπνμκα ειααεφκεζ ζ‟ αοηέξ: «ηεηεθεζιέκςκ δὲ
ἢδδ η῵κ ἔνβςκ, ηαὶ εἰξ πέναξ ἣημκημξ ηὸ πνέπμκ α὎ηῶ ημῦ ηαε᾽ ἟ιᾶξ
μἰημκμιδεέκημξ ηαθ῵ξ, εἰξ ηὴκ μἰηείακ ἐπάκεζζζ δόλακ ηαὶ ηῆξ ἀνπαίαξ
ε὎ηθείαξ ἐπζθαιαάκεηαζ. Πθὴκ ὡξ ἔηζ ηὴκ ἀκενώπμο ιμνθὴκ πενζηείιεκμξ,
ηὸ ηῆξ αἰηήζεςξ πθάηηεηαζ ζπῆια, ηαὶ ὡξ μ὎η ἔπςκ αἰηεῖ· πάκηα βὰν
ἀκενώπῳ πανὰ Θεμῦ. Δἰ βὰν ηαὶ ὅηζ ιάθζζηα, ηαεὸ Θεὸξ ἐη Θεμῦ
βεβέκκδηαζ Παηνυξ, δόλδξ ηῆξ εεμπνεπμῦξ μ὎η ἔνδιμξ ἤκ, ἀθθ᾽ ἐπείπεν ἐκ
ηαζνῶ ηῆξ ηαε᾽ ἟ιᾶξ μἰημκμιίαξ ζοκέζηεζθέ πςξ α὎ηήκ, ηὸ ἀδμλόηαημκ
ημοηὶ ζ῵ια θααχκ, ὡξ ἀπμῦζακ ἀθδε῵ξ ε὎θόβςξ ἐπζγδηεῖ, ηαὶ ημῦημ θέβςκ
ὡξ ἄκενςπμξ»43.
΢ημ ίδζμ πθαίζζμ ζηέρδξ ηζκείηαζ ηαζ βζα ηδκ ενιδκεία ημο Φζθ. 2, 5-
11 πνμζεέημκηαξ υηζ, ιμθμκυηζ μ Υνζζηυξ έπεζ ηδ δυλα ςξ Θευξ, ηδ γδηεί ηαζ
βζα ηδκ ακενςπυηδηά Σμο. Ζ θφζδ ιαξ ήηακ αοηή πμο είπε ακάβηδ κα
ορςεεί. Γνάθεζ ζπεηζηά μ ιεβάθμξ Παηέναξ: «὏ρδθὸκ βὰν ὄκηα ηὸκ Τἱὸκ,
ηαεὸ πέθδκεκ ἐλ α὎ημῦ Θεὸξ δδθμκόηζ ηαὶ Κύνζμξ, μ὎δὲκ ἥηημκ ὡξ
ἄκενςπμκ ὏ρ῵κ ἀκαβέβναπηαζ, ᾧ ηὸ ηῆξ ἰδίαξ θύζεςξ ηαπεζκὸκ ηὸ δεῖζεαζ
πάκηςξ ὏ρμῦζεαζ πενζπμζεῖηαζ. Γόλδξ μὖκ ἄνα ηῆξ ἰδίαξ ηὴκ ἐπακάθδρζκ ηαὶ
ιεηὰ ζανηὸξ ἀπαζηεῖ· ηαὶ μ὎πὶ πάκηςξ ηῆξ ἑαοημῦ δόλδξ ἔνδιμξ ὢκ, εἰ ηαὶ
ιὴ θάαμζ ηοπὸκ ηὰ ημζαῦηά θδζζκ· μ὎ βὰν ἔλς η῵κ ἰδίςκ ἀλζςιάηςκ ὁ Λόβμξ
ἤκ πώπμηε Θεὸξ ὏πάνπςκ ἀθδεζκόξ· ἀθθ᾽ ὡξ εἰξ δόλακ ηὴκ α὎ηῶ πνμζμῦζακ
ἀεὶ ηαὶ α὎ηὸκ ηὸκ ἴδζμκ ἀκαθένςκ καυκ, ιᾶθθμκ δὲ ιεηὰ ηῆξ ἰδίαξ ἑαοηὸκ
ἀκαημιίγςκ ζανηυξ, δζ᾽ ἡκ ἟ ιεηαλὺ πανδημθμύεδζεκ ἀδμλία. ἵκα βὰν ιὴ
δμημίδ ηζζὶ ηὴκ ἀηνζαῆ ηε ηαὶ λέκδκ ηαὶ μ὎ πάθαζ ηαηεζεζζιέκδκ α὎ηῶ δόλακ
42
Βθ. Μέβα Αεακαζίμο, Καηὰ ἀξεηαλῶλ Λόγνο πξῶηνο, 41, PG 26, 96 B-D, 97 A-C.
43
Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Commentarii in Joannem, PG 74, 496 AB.
26
αἰηεῖκ, πνμηόζιζμκ μὖζακ α὎ηὴκ ἀπμθαίκεζ ηαὶ παν᾽ α὎ηῶ ηῶ Παηνί. μ὎ βὰν
ἔλς πμηὲ ηῆξ ημῦ Παηνὸξ ε὎ηθείαξ βέβμκεκ ὁ Τἱὸξ…»44.
΋πςξ ιπμνμφιε κα παναηδνήζμοιε, ζηδκ πενζβναθή ηδξ ζπέζδξ
ιεηαλφ ηέκςζδξ ηαζ δυλδξ, μζ Παηένεξ ηάκμοκ αηυιδ θυβμ ηαζ βζα ηδκ
Ακάθδρδ ημο Υνζζημφ. Με ημκ ηνυπμ αοηυκ, ημ βεκζηυ πθαίζζμ ζογδηήζεςξ
επεηηείκεηαζ, αθθά μ πονήκαξ ημο πνμαθδιαηζζιμφ παναιέκεζ μ ίδζμξ. Γζα
κα πεζζημφιε πθήνςξ βζα ηδκ μιμθςκία ηςκ Παηένςκ πάκς ζημ εέια πμο
ιαξ απαπμθεί, εα ακαηνέλμοιε ζε έκα ζοιπεναζιαηζηυ ηείιεκμ, πμο ακήηεζ
ζημκ Άβζμ Ηςάκκδ ημ Γαιαζηδκυ: «Γελζὰκ δὲ ημῦ Παηνὸξ θέβμιεκ ηὴκ
δόλακ ηαὶ ηζιὴκ ηῆξ εεόηδημξ, ἐκ ᾗ ὁ ημῦ Θεμῦ οἱὸξ πνὸ αἰώκςκ ὏πάνπςκ,
ὡξ Θεὸξ ηαὶ ηῶ Παηνὶ ὁιμμύζζμξ, ἐπ᾽ ἐζπάηςκ ζανηςεεὶξ ηαὶ ζςιαηζη῵ξ
ηάεδηαζ ζοκδμλαζεείζδξ ηῆξ ζανηὸξ α὎ημῦ»45.
6. Ζ ηαπείκςζδ ημο Λυβμο: μ απνυζζημξ πμο βίκεηαζ πνμζζηυξ
Απυ υζα ακαθένεηακ ζηζξ πνμδβμφιεκεξ παναβνάθμοξ βίκεηαζ

θακενυ, υηζ μ Θευξ ζηδ ζπέζδ Σμο ιε ημοξ ακενχπμοξ δεκ εηδδθχκεζ
ακμζπηά ηδ δυλα Σμο, επεζδή εέθεζ κα ημοξ πνμζηαηεφεζ. Αοηυ ζζπφεζ ηυζμ
ζηδκ Παθαζά υζμ ηαζ ζηδκ Καζκή Γζαεήηδ, υπμο μ πνμζηαηεοηζηυξ νυθμξ
ηδξ ηέκςζδξ είκαζ ζαθήξ. ΢ηδκ υιμνθδ ακαθμβία ημο Αβίμο Γνδβμνίμο
Ναγζακγδκμφ, υπςξ δ πέηνα θφθαζζε ημκ Μςοζή, έηζζ ηαζ δ Δκακενχπδζδ
πνμζηάηεοε ημοξ ζοβπνυκμοξ ημο Υνζζημφ.
Ζ ηαηακυδζδ ηδξ ηέκςζδξ ςξ ζοβηαηάααζδξ ημο Πθαζημονβμφ ζηα
ιέηνα ιαξ, ελαζθαθίγεζ ζοβπνυκςξ ηδκ εκυηδηα ηςκ δφμ Γζαεδηχκ. Γεκ
πνυηεζηαζ βζα πάζια ακάιεζα ζηδκ Παθαζά ηαζ ζηδκ Καζκή Γζαεήηδ, αθθά
βζα ιζα θοζζηή ζοκέπεζα ηδξ Παθαζάξ απυ ηδκ Καζκή, μζμδήπμηε πανάλεκμ
ηζ ακ εα θαζκυηακ αοηυ ζηα βκςζηζηά δοαδζηά ζοζηήιαηα. Ζ ζοκέπεζα ηαζ δ
ζοκάθεζά ημοξ πνμζθένμοκ ζημοξ Παηένεξ ηδ δοκαηυηδηα κα ενιδκεφμοκ
ηα αζαθζηά ηείιεκα ςξ ιία θαθζά ημο ίδζμο Λυβμο, ηυζμ ζηδκ Παθαζά υζμ
ηαζ ζηδκ Καζκή Γζαεήηδ. ΢φιθςκα ιε ιζα πμθφ βκςζηή εέζδ, μ ίδζμξ μ
εκζανηςιέκμξ Λυβμξ παναζηεφαζε ηδ βέκκδζή Σμο ζηδ βδ δζά ηςκ
πνμθδηχκ46. Μέζα απυ αοηήκ ηδκ πνμμπηζηή, δ ηέκςζδ είκαζ έκα
ηνμιαηηζηυ βεβμκυξ πμο πνμηαθεί έηπθδλδ, επεζδή μ ηαπεζκυξ Ηδζμφξ είκαζ
44
Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Commentarii in Joannem, PG 74, 496 CD.
45
Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Έθδνζηο αθξηβήο ηεο νξζνδόμνπ πίζηεσο, 4, 2, PG 94, 1104 ΒC.
46
George Holley Gilbert, «Interpretation of the Bible by the Fathers», ζημ The Biblical World, vol. 38, nr.
3, The University of Chicago Press, 1911, ζ. 152.
27
μ Διιακμοήθ, ηαζ δζ‟ Αοημφ μ «Μεε᾽ ἟ι῵κ ὁ Θεόξ»47, ιε ηδκ πθήνδ
ζδιαζία ηςκ θέλεςκ.
΢ηδκ Παθαζά Γζαεήηδ, μ Θευξ πανμοζζάγεηαζ ςξ έκα «mysterium
tremendum et fascinosum». Ζ δυλα ημο πανέιεκε απνυζζηδ ζημκ άκενςπμ.
΋ηακ ηαηέαδηε ζακ θςηζά ζημ υνμξ ΢ζκά, μ ήπμξ ηδξ ζάθπζββαξ ήηακ
θμαενυξ ηαζ ημ εέαια αθυνδημ48. Ακηίεεηα, δ ηέκςζδ Σμκ ηάκεζ πνμζζηυ
ηαζ θεζημονβεί ζακ ιζα πνμζηαηεοηζηή μευκδ βζα ημοξ ακενχπμοξ.
Καηεααίκεζ ζηζξ δζηέξ ιαξ δοκαηυηδηεξ ηαηακυδζδξ ηαζ επζημζκςκίαξ,
πνδζζιμπμζεί ηδ βθχζζα ιαξ ηαζ έπεζ ηδ ιμνθή ακενχπμο. Οκμιάγεηαζ
Πνμθήηδξ πανυθμ πμο είκαζ μ Πνμθήηδξ ηςκ πνμθδηχκ49, ηαζ δμφθμξ ακ
ηαζ είκαζ μ Γεζπυηδξ ηςκ υθςκ. Ο Απυζημθμξ Παφθμξ ημκ μκμιάγεζ επίζδξ
«Ανπζενέα»50, αθθά ζπεηζηά ιε ηδ ιεβαθμπνέπεζα ηδξ εευηδηαξ ημο Λυβμο,
ηαζ δ μκμιαζία αοηή δεκ είκαζ ηίπμηα άθθμ πανά έκα βκχνζζια ηδξ ηέκςζδξ
ηαζ ηδξ ζοβηαηάααζδξ51. Ζ ανπζεναηζηή δζάζηαζδ ηδξ γςήξ ημο δεκ
ηαοηίγεηαζ ιε ηδκ ακενχπζκδ ζοιπενζθμνά εκυξ Γεζπυηδ πμο ένπεηαζ ζημοξ
δμφθμοξ ημο, αθθά ιε ηδ εοζία εκυξ Γζαηυκμο πμο εοζζάγεζ ηδ γςή ημο βζα
ειάξ. Πζμ ημκηά ηαζ πζμ ηαπεζκά δεκ ιπμνμφζε κα ένεεζ.
7. Ζ έηθναζδ «ιμνθὴκ δμφθμο» ηαζ δ απμηάθορδ ηδξ ηέκςζδξ
«Κεπνδιάηζηε δμῦθμξ ὁ ηαὶ α὎ηαῖξ ἀκςηάης δοκάιεζζκ ἐπμπμύιεκμξ,

ηαὶ δζὰ θςκῆξ η῵κ ἁβίςκ ΢εναθὶι Κύνζμξ ΢αααὼε ὏ικμύιεκμξ52»53, βνάθεζ
μ Άβζμξ Κφνζθθμξ Αθελακδνείαξ. Καζ μ Γνδβυνζμξ Νφζζδξ παναπέιπμκηαξ
ζημ Φζθ. 2, 5-11, παναηδνεί: «ὁ δζὰ ζανηὸξ ηαὶ αἵιαημξ ἐπζδδιήζαξ ηῶ αίῳ
ηαὶ ἀκηὶ ηῆξ πνμηεζιέκδξ α὎ηῶ πανᾶξ ἐκ ιεημοζίᾳ ηῆξ ηαπεζκόηδημξ ἟ι῵κ
ἑημοζίςξ βεκόιεκμξ ηαὶ ιέπνζ ηῆξ ημῦ εακάημο ηαηεθεὼκ πείναξ»54.
Γζα ημοξ Παηένεξ, δ ηέκςζδ είκαζ μοζζαζηζηά ιζα πνάλδ άηναξ
ηαπείκςζδξ ηαζ ζοβηαηάααζδξ ημο Λυβμο ζηδ δζηή ιαξ πναβιαηζηυηδηα. Ζ
ζοβηαηάααζδ Αοημφ δεκ οπμηάζζεηαζ ζε ηαιία ακαβηαζυηδηα αθθά πδβάγεζ
απυ ηδ εεσηή «άαοζζμ ηδξ αβάπδξ»55. Δίκαζ ένβμ αβάπδξ, ηαζ ιυκμ δ
47
Μαηε. 1, 23. Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Δξκελεία εηο ηνλ πξνθήηελ Ζζαΐαλ 4, 4, PG 70, 1036 D.
48
Έλ. 19, 18.
49
Βθ. Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Καηά Ηνπιηαλνύ 8, PG 76, 893 A.
50
Δαν. 4,15.
51
Βθ. Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Δηο πξνο Δβξαίνπο, Κεθ. Γ’, PG 95, 949 D.
52
Βθ. Ζζαζα, 6, 3.
53
Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Οκηιίαη ενξηαζηηθαί 13, PG 77, 704 D.
54
Γνδβμνίμο ημο Νφζζδξ, Δηο ην Άζια Αζιάηςκ, PG 44, 849 D.
55
Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Οκηιία Β’ εηο ηελ θνίκεζηλ ηεο Θενηόθνπ, PG 96, 733 A.
28
αβαευηδηα, δ ηαθμζφκδ ηαζ δ θζθακενςπία Σμο56 ελδβμφκ πθήνςξ ηδκ
πνςημαμοθία ημο κα εηηεθέζεζ ημ «αανφ ένβμ» ηδξ μζημκμιίαξ57.
Ο Θευξ Λυβμξ δεκ ηαηαθνυκδζε ηα υνζα ηδξ θφζδξ ιαξ ηαζ δεκ
κηνάπδηε βζα ηδ θηχπζα ηδξ58. ΋κηαξ ζοβπνυκςξ μ αβαευξ Πμζδηήξ ιαξ, πμο
απυ ηδ ζηυκδ ιάξ έηακε έιροπδ εζηυκα ηδξ δφκαιήξ ημο, επεζδή
επζζηνέραιε ζηδ ζηυκδ ιε ηδκ ακοπαημή, ήνεε μ ίδζμξ ζηδκ αιαονςιέκδ
εζηυκα ημο βζα κα ηδ εεναπεφζεζ. Έβζκε δ δζηή ημο εζηυκα ηαζ ηαηάνα ηαζ
αιανηία59. Γέπεδηε ηα παεήιαηα ηδξ αιανηίαξ ιαξ ηαζ έδςζε ακηάθθαβια
βζα ημ εάκαηυ ιαξ ημκ Δαοηυ Σμο60. Γζα κα ακακεχζεζ ηδ θαιπνυηδηα ηδξ
ζθναβίδαξ ημο ζ‟ ειάξ, επηχπεοζε ηαζ εζζήθεε ζηδ δμοθζηή ακενχπζκδ
ηαηάζηαζδ.
Ζ Βίαθμξ, πνμηεζιέκμο κα πενζβνάρεζ αοηήκ ηδκ ηαηάζηαζδ
πνδζζιμπμζεί ηδ δζαηφπςζδ «ιμνθὴκ δμφθμο», δ μπμία είκαζ ημ «εεηζηυ»
ζημζπείμ ηδξ Δκζάνηςζδξ (μ Λυβμξ πνμζθαιαάκεζ αοηυ πμο δεκ ήηακ61) ηαζ
ακηαπμηνίκεηαζ ζημ «ανκδηζηυ» ζημζπείμ ηδξ ΢άνηςζδξ, δδθαδή ζηδκ
ηέκςζδ (πμο εηθνάγεζ ηδκ έκκμζα ημο αδεζάζιαημξ).
Ζ «ιμνθὴ δμφθμο» πμο πνμζέθααε βζα πάνδ ιαξ62 ζοκζζηά ιζα
ζδιακηζηή υρδ ηδξ ηέκςζδξ. Μέζς αοηήξ ηδξ ιμνθήξ, μ Υνζζηυξ έβζκε
«δζάημκμξ ηδξ ζςηδνίαξ ιαξ»63, ηαηά ηδκ ηαηαπθδηηζηή έηθναζδ ημο
Γαιαζηδκμφ. Λμβίζεδηε ιαγί ι‟ αοημφξ πμο ήηακ οπμηαβιέκμζ ζημ κυιμ,
ηυζμ ιε ημοξ δμφθμοξ, υζμ ηαζ ιε ημοξ ακυιμοξ. Καζ εηείκμκ πμο είκαζ ηαηά
θφζδ μ Παηέναξ ημο, θυβς ηδξ αθθδθεββφδξ Σμο ζ‟ ειάξ, ημκ ακαβκςνίγεζ
ζακ ημκ Θευ ημο64.
Παναημθμοεχκηαξ ηδ Γναθή, μζ Παηένεξ ιζθμφκ βζα ηδκ πζμ
ζοβηζκδηζηή ηίκδζδ ημο Θεμφ πνμξ ημκ άκενςπμ: ηδ ζοβηαηάααζδ ημο
Γδιζμονβμφ ζηα ιέηνα ημο δδιζμονβήιαημξ, ηδκ ηάεμδμ ημο Τρίζημο ζηδκ
ακενςπυηδηα65. Πνυηεζηαζ βζα ιζα εκηοπςζζαηή αθθαβή παναδείβιαημξ ζε
ζπέζδ ιε ηδκ Παθαζά Γζαεήηδ66, υπμο μ άκενςπμξ εεςνείηαζ δμφθμξ ηαζ
οπδνέηδξ ημο Θεμφ. Δδχ, μ Λυβμξ ςξ ιακζαηυξ εναζηήξ ημο πεπηςηυημξ
ακενχπμο λεηζκάεζ ημ ιαηνφ ηαλίδζ ηδξ ακαγήηδζδξ ημο Αδάι, ημ μπμίμ
56
Βθ. Νζημθάμο ημο Κααάζζθα, Δξκελεία ηεο Θείαο Λεηηνπξγίαο 17, PG 150, 405 C.
57
Βθ. Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Δξκελεία εηο ηνλ πξνθήηελ Ζζαΐαλ 4, 4, PG 70, 1049 A.
58
Βθ. Cyrille d‟Alexandrie, Lettre festales, δεφηενμξ ηυιμξ, Sources Chrétiennes 392, εηδ. Les Editions du
Cerf, Paris 1993, ζ. 194.
59
Β΄ Κμν. 5, 21.
60
Βθ. Γνδβμνίμο ημο Νφζζδξ, Πξόο Δὐλόκηνλ ἀληηξξεηηθόο ιόγνο, 11, PG 45, 860 B.
61
«Ὃ ἤκ ἐηέκςζε, ηαὶ ὃ ιὴ ἤκ πνμζέθααεκ.» (Γνδβμνίμο ημο Θεμθυβμο, Λόγνο 37, PG 36, 284 D).
62
Βθ. Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Έθδνζηο αθξηβήο ηεο νξζνδόμνπ πίζηεσο,21 (65), PG 94, 1085 Β.
63
Βθ. Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Έθδνζηο αθξηβήο ηεο νξζνδόμνπ πίζηεσο,21 (65), PG 94, 1085 C.
64
Βθ. Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Πεξὶ Ἁγίαο ηὲ θαὶ ὁκννύζηνπ Τξηάδνο, Λόγνο 5, PG 75, 976 BC.
65
Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Οκηιία εηο ην Άγηνλ Σαββάηνλ, PG 96, 621 B.
66
Βθ. Γνδβμνίμο ημο Θεμθυβμο, Λόγνο 31, ΥΥV, PG 36, 160 D-161 C.
29
μθμηθδνχκεηαζ πάκς ζημ ζηαονυ, ζημ Γμθβμεά πμο είκαζ δ πφθδ πνμξ ηδκ
Ακάζηαζδ.
Ο Λυβμξ εηηέκςζε ημκ εαοηυ Σμο δζά ηδξ οπαημήξ, βζα κα πάνεζ
«ιμνθὴκ δμφθμο»67. Ζ ηέκςζδ ανπίγεζ ιε ηδκ «ιμνθὴκ δμφθμο», ηαεχξ μ
Θεάκενςπμξ δζαπθάζηδηε ηαη‟ μζημκμιία ζε δμφθμ ηαοηυπνμκα ιε ηδ
βέκκδζή Σμο απυ ηδκ ηαηά ζάνηα ιδηένα Σμο68. Χξ άκενςπμξ, μ Λυβμξ είπε
ηα θοζζηά αδζάαθδηα παεήιαηα69 (ηδκ ημφναζδ, ηδ δίρα, ηδκ πείκα, ημ
θυαμ, ημκ πυκμ η.η.θ.), ηα μπμία εζζήθεακ ζηδκ ακενχπζκδ θφζδ αιέζςξ
ιεηά ηδκ πηχζδ ημο Αδάι. Ο ηεθείςξ κέμξ Αδάι πμο δέπεδηε ημ ηαη‟
εζηυκα, θυνεζε ηδκ «ηῆξ θεμνᾶξ ὁιμίςζζκ» ημο ακενχπμο, ηδκ παεδηυηδηα
δδθαδή ηδξ θφζδξ, πςνίξ υιςξ ηδκ ηάζδ πνμξ ηδκ αιανηία 70.
Ζ έηθναζδ «μιμίςζδ ηδξ θεμνάξ» ζδιαίκεζ, υηζ μ Υνζζηυξ
δζαηήνδζε ηδκ ακαιανηδζία Σμο ηαηά ημκ ηαζνυ ηδξ πανμοζίαξ Σμο ζηδ βδ,
ηαζ επμιέκςξ δ θεμνά ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ ημο δεκ πναβιαημπμζήεδηε
ζημ Πνυζςπυ Σμο. Αηυια ηαζ ζημκ ηάθμ, ημ ζχια ημο δεκ ιπήηε ζηδ
δζαδζηαζία ηδξ θεμνάξ ηαζ ηδξ ζήρδξ, επεζδή δ Τπμζηαηζηή έκςζδ
δζαηδνήεδηε αδζάζπαζηδ ηαζ ζημ εάκαηυ Σμο71. Κζ αοηυ είκαζ θοζζηυ, αθμφ
δ δζαθεμνά δεκ ακήηεζ ζημ Πνυζςπμ ημο Υνζζημφ πμο μ ίδζμξ είκαζ
πνμζςπζηά ακαιάνηδημξ, αθθά ζηδ θφζδ ηδκ μπμία έθααε ιε ηδκ
Δκακενχπδζδ.
Ήηακ ακαιάνηδημξ (δδθαδή άθεανημξ) ηαζ ζοκάια έθενε πάκς Σμο
υθα ηα ζδιεία ηδξ θεμνάξ. Αοηά ηα ζδιεία έηακακ ημκ ακαιάνηδημ κα
θαίκεηαζ ζακ κα ήηακ έκμπμξ72. Ζ ηεθεοηαία θνάζδ ημο αβίμο Μαλίιμο ημο
Οιμθμβδημφ πνέπεζ κα ηαηακμδεεί ιέζα απυ ηδκ πνμμπηζηή ηςκ παεδιάηςκ
ημο Ηδζμφ: βεκζηά, δ μδφκδ είκαζ ζοκέπεζα ηδξ αιανηίαξ ηαζ ηδκ
πνμτπμεέηεζ. Γζα ημοξ ηαηδβυνμοξ ημο Ηδζμφ, αθμφ ήηακ ζηακυξ βζα ηδκ
μδφκδ, ήηακ έκαξ απθυξ άκενςπμξ, δδθαδή έκαξ αιανηςθυξ, έκαξ έκμπμξ.
΢ηδκ πενίπηςζδ υιςξ ημο Υνζζημφ, μ πυκμξ ηαζ δ μδφκδ δεκ απμηεθμφζακ
ζοκέπεζεξ ιίαξ πνμζςπζηήξ αιανηίαξ, αθθά ζοκδέμκηακ ιε ηδκ εημφζζα
πνυζθδρδ ηδξ θφζδξ ιαξ πμο πανέιεκε ηναοιαηζζιέκδ απυ ηζξ πθδβέξ ηδξ
πνμπαημνζηήξ αιανηίαξ.
Ο Άβζμξ Ηςάκκδξ μ Γαιαζηδκυξ ηναηά ιζα επζθφθαλδ υζμκ αθμνά ηδ
πνήζδ ηδξ έηθναζδξ «ιμνθὴκ δμφθμο». Λέεζ παναηηδνζζηζηά: «μ὎δὲ
67
Βθ. Hilaire de Poitiers, La Trinité, δεφηενμξ ηυιμξ, Sources Chrétiennes 448, εηδ. Les Editions du Cerf,
Paris 2000, ζ. 452.
68
69
Βθ. Μαλίιμο ημο Οιμθμβδημφ, Πεξί δηαθόξσλ απνξηώλ, PG 91, 1316 D.
70
Βθ. Μαλίιμο ημο Οιμθμβδημφ, Πεξί δηαθόξσλ απνξηώλ, PG 91, 1316 D-1317 A.
71
Βθ. Γνδβμνίμο ημο Νφζζδξ, Καηά Απνιηλαξίνπ 17, PG 45, 1153, 1156.
72
Βθ. Μαλίιμο ημο Οιμθμβδημφ, Πεξί δηάθόξσλ απνξηώλ, PG 91, 1316 D.
30
δμῦθμκ α὎ηὸκ θέβεζκ δοκάιεεα»73. «Σίκμξ μὖκ ἔζηαζ δμῦθμξ;» ακανςηζέηαζ.
«Σμῦ Παηνόξ; Ο὎ημῦκ μ὎ πάκηα, ὅζα ἔπεζ ὁ Παηήν, ηαὶ ημῦ οἱμῦ εἰζζκ, εἴπεν
ημῦ Παηνόξ ἐζηζ δμῦθμξ, ἑαοημῦ δὲ μ὎δαι῵ξ»74. Ζ ζηάζδ ημο ηαεμνίγεηαζ
απυ ηδ εέθδζή ημο κα δζμνεχζεζ ηδ κεζημνζακή πνήζδ ηδξ έηθναζδξ αοηήξ.
Οζ κεζημνζακμί, πςνίγμκηαξ ημκ έκα Υνζζηυ ζε δφμ75, πνδζζιμπμζμφκ
ηδ θέλδ «δμφθμξ» βζα κα απμδείλμοκ υηζ μ Υνζζηυξ ηαζ μ Λυβμξ δεκ είκαζ
έκα ηαζ ημ αοηυ πνυζςπμ, αθμφ μ Γεζπυηδξ δεκ ιπμνεί κα είκαζ ζοκάια ηαζ
δμφθμξ. Ακηίεεηα ι‟ αοημφξ, «἟ιεῖξ δὲ Γεζπόηδκ α὎ηόκ θαιεκ ηαὶ Κύνζμκ
πάζδξ ηῆξ ηηίζεςξ, ηὸκ ἕκα Υνζζηόκ, ηὸκ α὎ηὸκ εεόκ ηε ὁιμῦ ηαὶ ἄκενςπμκ,
ηαὶ πάκηα εἰδέκαζ· ἐκ α὎ηῶ βάν εἰζζ πάκηεξ μἱ εδζαονμὶ ηῆξ ζμθίαξ ηαὶ ηῆξ
βκώζεςξ ἀπόηνοθμζ76»77.
΢φιθςκα ιε ηδκ μνευδμλδ πίζηδ, μ Υνζζηυξ είκαζ Γεζπυηδξ πανυθμ
πμο έπεζ ηδ ιμνθή δμφθμο. Καηά ημκ Γαιαζηδκυ, μ Τζυξ ιπμνεί κα
μκμιαζεεί δμφθμξ ιυκμ πνμζδβμνζηά78, θυβς ηδξ Τπμζηαηζηήξ έκςζδξ, ηαζ
ιυκμ ηαηά ζάνηα. Ζ ζάνηα έπεζ ηα βκςνίζιαηα ηδξ αβκμίαξ ηαζ ηδξ
εκδηυηδηαξ. Δίκαζ δμφθδ ημο Θεμφ, ηδ δδιζμφνβδζε μ Θευξ ηαζ ηδξ θείπεζ δ
βκχζδ βζα ηα ιέθθμκηα79. Αθθά ζηδκ πενίπηςζδ ημο Θεακενχπμο, δ
ακενχπζκδ θφζδ λεπέναζε ηα βκςνίζιαηα ηδξ θεμνάξ: δ ροπή Σμο
ειπθμοηίζεδηε ιε ηδ βκχζδ βζα ηα ιέθθμκηα ηαζ δ ζάνηα Σμο έβζκε
γςμπμζυξ80.
8. Ζ εθεοεενία ημο Λυβμο ζηδκ ηέκςζδ
Γμφθμξ είκαζ ηαη‟ ελμπήκ έκα άημιμ πμο έπαζε ηδκ εθεοεενία ημο. Θα
έπνεπε θμζπυκ κα εεςνήζμοιε ηδκ ηέκςζδ ημο Υνζζημφ ζακ ιζα ηαηάζηαζδ
ζηδκ μπμία Αοηυξ οπμηάζζεηαζ ακαβηαζηζηά; Ζ εέζδ ηςκ Παηένςκ ζημ
εέια αοηυ είκαζ ζαθήξ: δ ηέκςζδ απμηεθεί εημφζζα οπαημή ζημκ Παηένα
Σμο ιέπνζ εακάημο, ηαζ ιάθζζηα εακάημο ζηαονζημφ81.
Σα παηενζηά ηείιεκα είκαζ βειάηα απυ εηθνάζεζξ πμο δείπκμοκ ηδκ
απυθοηδ εθεοεενία ημο Λυβμο ηαηά ηδκ ηέκςζή Σμο. Έηζζ, βίκεηαζ ζοπκά
73
Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Έθδνζηο αθξηβήο ηεο νξζνδόμνπ πίζηεσο,21 (65), PG 94, 1085 A.
74
Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Έθδνζηο αθξηβήο ηεο νξζνδόμνπ πίζηεσο,21 (65), PG 94, 1085 Β. .
75
76
Κμθμζ. 2, 3.
77
Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Έθδνζηο αθξηβήο ηεο νξζνδόμνπ πίζηεσο,21 (65), PG 94, 1085 C.
78
79
80
Βθ. Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Έθδνζηο αθξηβήο ηεο νξζνδόμνπ πίζηεσο,21 (65), PG 94, 1084 B-1085 A.
81
Βθ. Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Δξκελεία εηο ηνλ πξνθήηελ Ζζαΐαλ 4, 4, PG 70, 1065 D.
31
θυβμξ βζα «ἑημφζζμκ ηέκςζζκ»82, βζα «ηέκςζζκ εεεθμφζζμκ»83 ζηδκ μπμία μ
Λυβμξ οπυηεζηαζ εεθδιαηζηά84. Σα νήιαηα πμο δδθχκμοκ ηδκ ηίκδζή Σμο
πνμξ ηα ηαπεζκά ακενχπζκα ιέηνα ανίζημκηαζ πμθθέξ θμνέξ ζηδκ
εκενβδηζηή ή ιέζδ θςκή, ηαζ αοηυξ είκαζ έκαξ άθθμξ ηνυπμξ θακένςζδξ ηδξ
εθεοεενίαξ ημο Τζμφ ημο Θεμφ, πμο εκενβεί μ Ίδζμξ ζηδκ Δκακενχπδζδ ηαζ
δεκ ηδκ οθίζηαηαζ παεδηζηά.
«Καίημζ βὰν ἐλὸκ ἐκ ιμνθῇ ηαὶ ἰζόηδηζ ημῦ Παηνὸξ ὏πάνπεζκ α὎ηὸκ,
μ὎π ἁνπαβιὸκ ἐπμζήζαημ ημῦημ, ηαείηεημ δὲ ιᾶθθμκ εἰξ ηέκςζζκ. Ἔθααε
δμύθμο ιμνθὴκ, ηαὶ βέβμκεκ ὏πήημμξ ηῶ Παηνὶ ιέπνζ εακάημο, εακάημο δὲ
ζηαονμῦ»85, θέεζ μ Άβζμξ Κφνζθθμξ Αθελακδνείαξ. Έκα άθθμ ηαθυ
πανάδεζβια πμο ιαξ πνμζθένεζ είκαζ ακηζπνμζςπεοηζηυ ηδξ παηενζηήξ
ζηέρδξ: «Ὅηζ βὰν ἐθεύεενμξ ὢκ ὁ οἱὸξ ηαεῆηεκ ἑαοηὸκ εἰξ ημῦημ ἑηχκ, π῵ξ
ἂκ ἐκδμζάζεζέ ηζξ Παύθμο θέβμκημξ, ἐκ ιμνθῇ ιὲκ εἶκαζ α὎ηὸκ ημῦ Θεμῦ,
἟βεῖζεαζ δὲ μ὎π ἁνπαβιὸκ ηὸ ἴζα εἶκαζ Θεῶ, ἀθθ᾽ ἐη ηῆξ ηαηὰ πᾶκ ὁηζμῦκ
ἰζόηδηόξ ηε ηαὶ ὁιμζόηδημξ, ηαεζηέζεαζ ιὲκ μ὎η ἀαμοθήηςξ εἰξ δμύθμο
ιμνθὴκ, ἐκ ὁιμζώιαηζ δὲ ἀκενώπςκ βεκέζεαζ. Θεὸξ βὰν ἤκ ιεηὰ ημύημο,
δζέδεζλε δὲ μ὎δὲκ ἥηημκ ἟ιῖκ ηὸ θύζεζ ηε ηαὶ ἀθδε῵ξ ἐθεύεενμκ, ηαὶ μ὎η
ἀκεεεθήηςξ ηὸ δμῦθμκ…»86.
΋κηαξ εθεφεενμξ ηαηά θφζδ μ Λυβμξ, παίνκεζ ηαη‟ μζημκμιία ιμνθή
δμφθμο, ηαοηυπνμκα ιε ηδ βέκκδζή Σμο87. Ζ εθεοεενία Σμο ζοκδέεηαζ υιςξ
ιε ιζα πανάδμλδ οπαημή ζημκ Παηένα, ηαεχξ ζηδκ οπαημή Σμο δεκ πάκεζ
πμηέ ηδκ εθεοεενία. Υνδζζιμπμζχκηαξ ημ πνμθδηζηυ φθμξ ημο Ζζαΐα, μ
Γαιαζηδκυξ αάγεζ ημκ Υνζζηυ ζε δζάθμβμ ιαγί ιαξ. Γζα ημ πχξ είκαζ δοκαηυ
αοηυ ημ πανάδμλμ, ιαξ ελδβεί μ Ίδζμξ μ ημνοθαίμξ ηςκ Πνμθδηχκ: «Ἃ εέθεζ
βὰν, αμύθμιαζ, ζοκεεθδηὴξ α὎ηῶ πεθοηχξ, ηαὶ ημζκςκὸξ ηῆξ εεόηδημξ»88. Ζ
εέθδζή Σμο είκαζ εέθδζδ ημο Παηνυξ.
Ο Υνζζηυξ γεζ ηδκ ηέκςζδ ζηδ βέκκδζή Σμο, ζηα αδζάαθδηα θοζζηά
παεήιαηά Σμο ηαζ ζημ εάκαηυ Σμο. Δπεζδή ζημοξ ακενχπμοξ ηα αδζάαθδηα
πάεδ (δ πείκα, δ δίρα, μ ηυπμξ, δ δεζθία, δ αβςκία) δεκ ελανηχκηαζ απυ ηδ
εέθδζή ημοξ89, εα ιπμνμφζαιε κα πζζηέρμοιε υηζ ηαζ ζημκ Υνζζηυ
θεζημονβμφκ ηαη‟ ακάβηδ. Ο Άβζμξ Ηςάκκδξ μ Γαιαζηδκυξ ιζθάεζ βζα ηδκ
πθήνδ εθεοεενία ημο Θεακενχπμο, ηυζμ ζηδ βέκκδζδ υζμ ηαζ ζηδ
82
Μαλίιμο ημο Οιμθμβδημφ, Πεξί δηαθόξσλ απνξηώλ, PG 91, 1316 D. Βθ. ηαζ Origène, Homélies sur
Jérémie, Sources Chrétiennes 232, εηδ. Les Editions du Cerf, Paris 1976, ζ. 210.
83
Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Οκηιίαη ενξηαζηηθαί 17, PG 77, 773 C.
84
Βθ. Μαλίιμο ημο Οιμθμβδημφ, Πεξί δηαθόξσλ απνξηώλ, PG 91, 1316 D.
85
Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Δξκελεία εηο ηνλ πξνθήηελ Ζζαΐαλ 4, 4, PG 70, 1065 D.
86
Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Δξκελεία εηο ηνλ πξνθήηελ Ζζαΐαλ 4, 4, PG 70, 1045 AB.
87
88
Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Οκηιία εηο ην Άγηνλ Σαββάηνλ, PG 96, 621 C.
89
32
ιεηέπεζηα γςή Σμο: «μ὎δὲκ βὰν ἞καβηαζιέκμκ ἐπ᾽ α὎ημῦ εεςνεῖηαζ, ἀθθὰ
πάκηα ἑημύζζα· εέθςκ βὰν ἐπείκαζε, εέθςκ ἐδίρδζε, εέθςκ ἐδεζθίαζε,
εέθςκ ἀπέεακεκ»90.
9. Ζ εευηδηα ηαζ δ ακενςπυηδηα ημο Υνζζημφ ζηδκ ηέκςζδ
Ο εκακενςπζζιέκμξ Λυβμξ δεκ έπαζε ηδκ εθεοεενία Σμο ςξ Θευξ,

μφηε ηα οπυθμζπα δζηαζχιαηα πμο απέννεακ απυ ηδ εευηδηά Σμο: ηδκ
πακημδοκαιία, ηδκ πακηαπμφ πανμοζία, ηδκ πακημβκςζία, ηδκ απάεεζα
η.η.θ. Ο Άβζμξ Κφνζθθμξ Αθελακδνείαξ δδθχκεζ: «Ο὎ βὰν δζὰ ημῦημ βέβμκεκ
ἄκενςπμξ ὁ ιμκμβεκὴξ ημῦ Θεμῦ Λόβμξ, ἵκα ημῦ εἶκαζ Θεὸξ ἀπμθζζεήζεζεκ·
ἀθθ᾽ ἵκα δὴ ιᾶθθμκ, ηαὶ ἐκ πνμζθήρεζ ζανηὸξ ηῆξ ἰδίαξ ὏πενμπῆξ ἀκαζώγμζ
ηὴκ δόλακ»91.
Ζ Eκακενχπδζδ ζοκηεθείηαζ πςνίξ ηαιία αθθαβή ηδξ εείαξ θφζδξ
ημο Λυβμο: «Α὎ηὸξ βὰν ὏πάνπςκ ημῦ Θεμῦ ηαὶ Παηνὸξ ηὸ ἀηήναημκ ηάθθμξ
ηαὶ ἟ ιμνθὴ ηαὶ ηὸ εἶδμξ, ὁ ἐλ α὎ημῦ ηε ηαὶ ἐκ α὎ηῶ Θεὸξ Λόβμξ, ηαεῆηεκ
ἑαοηὸκ εἰξ ηέκςζζκ, μ὎π ὏πό ημο πνὸξ ημῦημ αεαζαζιέκμξ, ἀθθ᾽ ε὎δμηίᾳ
Παηνὸξ ηαη᾽ ἰδίακ αμύθδζζκ, ηαὶ βέβμκεκ ἄκενςπμξ, ἀθώαδημκ ιὲκ
πακηεθ῵ξ ηαὶ ἀπαναπμίδημκ ἐκ ἑαοηῶ ηὸ ηῆξ ἰδίαξ θύζεςξ ἀκαζῴγςκ
ἀλίςια, πνμζθααὼκ δὲ ηὸ ἀκενώπζκμκ μἰημκμιζη῵ξ, ηαὶ εἷξ ἐλ ἀιθμῖκ
κμμύιεκμξ Τἱόξ»92.
Ζ ηέκςζδ δεκ ζδιαίκεζ ιεηααμθή ημο Θεμφ ζηδ ζάνηα αθθά ημ
ακέηθναζημ ιοζηήνζμ ηδξ πνυζθδρδξ ζανηυξ απυ ημκ οπμζηαηζηυ Λυβμ:
«Ἵκα βὰν ιὴ ἀημύζαξ, ὅηζ ἖ηέκςζεκ ἑαοηὸκ, ιεηααμθὴκ κμιίζῃξ ηαὶ
ιεηάπηςζζκ ηαὶ ἀθακζζιόκ ηζκα, Μέκςκ, θδζὶκ, ὃ ἤκ, ἔθααεκ ὃ μ὎η ἤκ, ηαὶ
ζὰνλ βεκόιεκμξ ἔιεκε Θεὸξ Λόβμξ ὤκ»93. ΢ηα ηείιεκα ημο Υνοζμζηυιμο, μ
Υνζζηυξ είκαζ «Θεὸξ, ηαὶ ροπὴ, ηαὶ ζ῵ια»94. Αηυια ηαζ υηακ ανζζηυηακ
ζηδκ αβηαθζά ηδξ Θεμηυημο ςξ ανέθμξ κηοιέκμ ζηα ζπάνβακα, πθδνμφζε
υθδ ηδκ ηηίζδ ςξ Θευξ ηαζ ζφκεδνμξ ιε ημκ Παηένα, επεζδή δ εευηδηα είκαζ
άπεζνδ95.
Ο Άβζμξ Ηςάκκδξ μ Υνοζυζημιμξ ακαπηφζζεζ ιζα μθυηθδνδ
επζπεζνδιαημθμβία ιε αάζδ ημ αζαθζηυ ηείιεκμ ημο Φζθ. 2, 5-11, βζα κα
δείλεζ ζημοξ αηνμαηέξ ημο υηζ μ Λυβμξ είκαζ αθδεζκυξ Θευξ ηαζ φζηενα απυ
ηδκ Eκακενχπδζδ παναιέκεζ αοηυ πμο ήηακ. Ζ έηθναζδ «ὃξ ἐκ ιμνθῇ
90
Βθ. Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Έθδνζηο αθξηβήο ηεο νξζνδόμνπ πίζηεσο,20 (64), PG 94, 1084 A.
91
92
Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Πεξὶ Ἁγίαο ηὲ θαὶ ὁκννύζηνπ Τξηάδνο, Λόγνο Η, PG 75, 692 D - 693 A.
93
Ηςάκκμο ημο Υνοζμζηυιμο, Υπόκλεκα εηο ηελ πξνο Φηιηππεζίνπο Δπηζηνιή 2, 7, PG 62, 231.
94
95
Cyril of Alexandria, Select letter to Nestorius 3, ζ. 17.
33
Θεμῦ ὏πάνπςκ» δδθχκεζ ηδκ πνμαζχκζα φπανλδ ημο Μμκμβεκμφξ Τζμφ
ζημοξ ηυθπμοξ ημο Παηένα. ΢ε ακηίεεζδ ιε ημοξ ανεζακμφξ μζ μπμίμζ
οπμζηήνζγακ υηζ δ θέλδ «ιμνθῇ» ζδιαίκεζ ιζα εκένβεζα ημο Θεμφ, μ
ακηζμπεζακυξ Παηέναξ απμδεζηκφεζ υηζ δ θέλδ αοηή πνέπεζ κα ηαηακμδεεί ςξ
θφζδ ημο Θεμφ. Καζ αθμφ δ έηθναζδ «ιμνθὴκ δμύθμο» θακενχκεζ ηδ θφζδ
ημο ακενχπμο ηαζ υπζ ιζα απθή εκένβεζα, ηαηά πανυιμζμ ηνυπμ πνέπεζ κα
ενιδκεφζμοιε ηαζ ηδκ έηθναζδ «ιμνθῇ Θεμῦ». Ο Υνζζηυξ δεκ είκαζ
ηαευθμο οπμδεέζηενμξ ημο Παηνυξ αθθά ίζμξ πνμξ Αοηυκ96, ακ ηαζ
πναβιαημπμζεί ημ εέθδια Αοημφ. Σμ ίδζμ ζοιααίκεζ ηαζ ζ‟ ειάξ: αημφιε
ημοξ θίθμοξ ιαξ, αθθά αοηυ δεκ ιαξ οπμαζαάγεζ ηαευθμο97. Υςνίξ αοηήκ ηδ
ζςζηή ηαηακυδζδ ηςκ ζπέζεςκ ιεηαλφ ημο Τζμφ ηαζ ημο Παηνυξ πμο
θακενχκμκηαζ ζημ πθαίζζμ ηδξ ηέκςζδξ, αοηή πάκεζ ημ κυδιά ηδξ.
Κέκςζδ ζδιαίκεζ ηαη‟ ανπάξ ηάεμδμξ ηαζ δ ηάεμδμξ πνμτπμεέηεζ ιζα
ορδθυηενδ μκημθμβζηά εέζδ. ΋ζμ ορδθυηενδ είκαζ δ εέζδ αοηή, ηυζμ
ααεφηενδ είκαζ δ ηαπείκςζδ αοημφ πμο ηαηεααίκεζ. Ακ υιςξ μ Υνζζηυξ δεκ
ήηακ Θευξ αθδεζκυξ πνζκ απυ ηδκ Eκακενχπδζδ, πχξ ιπμνμφζε κα
ηαπεζκςεεί; Πχξ ιπμνμφζε κα ιαξ πεζ: «ιάεεηε ἀπ᾿ ἐιμῦ, ὅηζ πνᾷόξ εἰιζ ηαὶ
ηαπεζκὸξ ηῇ ηανδίᾳ98»;99 Κζκμφιεκμξ ζημ ίδζμ πθαίζζμ ζηέρδξ, μ
Γαιαζηδκυξ νςηάεζ ημοξ αζνεηζημφξ: Πμφ είκαζ δ ηέκςζδ, πμφ είκαζ δ
΢άνηςζδ, πμφ είκαζ δ Δκακενχπδζδ, ζηδκ πενίπηςζδ πμο εεςνμφιε ημκ
Υνζζηυ απθυ άκενςπμ;100 Ακ δεκ δεπεμφιε ηδκ πναβιαηζηή ηαπείκςζδ ημο
Λυβμο, θαίκεηαζ κα ιαξ θέκε μζ Παηένεξ, δεκ δεπυιαζηε ηα θυβζα ηδξ
Γναθήξ ηαζ απμνμφιε βζα ημ ζζημνζηυ βεβμκυξ ηδξ ηέκςζδξ ηαζ ηδξ
Δκακενχπδζδξ.
Μζα άθθδ ηαηεφεοκζδ πνμξ ηδκ μπμία απεοεφκμκηαζ ηα θυβζα ημο
Υνοζμζηυιμο είκαζ δ αίνεζδ ημο δμηδηζζιμφ, δ μπμία ενιήκεοε ηδκ
έηθναζδ «ιμνθὴκ δμύθμο» ζακ ιζα θαζκμιεκζηή ειθάκζζδ, ανκμφιεκδ ι‟
αοηυκ ημκ ηνυπμ ηδκ ηέκςζδ ηαζ ηδκ πναβιαηζηή Δκζάνηςζδ ημο Λυβμο.
΢ε έκα ηείιεκμ πμο πενζβνάθεζ υθδ ηδκ μζημκμιία, μ ακηζμπεζακυξ Παηέναξ
οπμζηδνίγεζ, υηζ δ δμηδηζηή ενιδκεία ηςκ ζςηδνζςδχκ βεβμκυηςκ είκαζ
αοηή πμο ηα ακαηνέπεζ, βηνειίγμκηαξ ζοκάια ηα εειέθζα ηδξ πίζηδξ: «ὅηε δὲ
ηαηδλίςζε ηὴκ ημῦ δμύθμο ιμνθὴκ ἀκαθααεῖκ, ηαὶ ηὴκ ἀπανπὴκ ηὴκ
἟ιεηένακ ἀκαδέλαζεαζ, μ὎ θακηαζίᾳ, μ὎δὲ δμηήζεζ ηὴκ ζάνηα ὏πέδο, ἀθθ᾽
ἀθδεείᾳ. Καὶ δζὰ ημῦημ δζὰ πάκηςκ η῵κ ἟ιεηένςκ ἐθεεῖκ ηαηεδέλαημ, ηαὶ ἐη
βοκαζηὸξ ηεπεῆκαζ, ηαὶ ανέθμξ βεκέζεαζ, ηαὶ ζπανβακςεῆκαζ, ηαὶ
96
Βθ. Ηςάκκμο ημο Υνοζμζηυιμο, Υπόκλεκα εηο ηελ πξνο Φηιηππεζίνπο Δπηζηνιή 2, 6, PG 62, 219-220.
97
Βθ. Ηςάκκμο ημο Υνοζμζηυιμο, Υπόκλεκα εηο ηελ πξνο Φηιηππεζίνπο Δπηζηνιή 2, 7, PG 62, 232.
98
Μαηε. 11, 29.
99
Βθ. Ηςάκκμο ημο Υνοζμζηυιμο, Υπόκλεκα εηο ηελ πξνο Φηιηππεζίνπο Δπηζηνιή 2, 6, PG 62, 221-222.
100
Βθ. Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Καηά ηεο αηξέζεσο ησλ Νεζηνξηαλώλ, PG 95, 196 A.
34
βαθαηημηνμθδεῆκαζ, ηαὶ πάκηα ηὰ ἄθθα ὏πμζηῆκαζ, ἵκα πζζηώζδηαζ ηῆξ
μἰημκμιίαξ ηὴκ ἀθήεεζακ, ηαὶ ἀπμῤῥάρῃ η῵κ αἱνεηζη῵κ ηὰ ζηόιαηα. Γζὰ
ημῦημ ηαὶ ηαεεύδεζ ἐπὶ ημῦ πθμίμο, ηαὶ ὁδμζπμνεῖ, ηαὶ ημπζᾷ, ηαὶ πάκηα ηὰ
ἀκενώπζκα ὏πμιέκεζ ἵκα δζὰ η῵κ πναβιάηςκ πάκηαξ πθδνμθμνῆζαζ δοκδεῇ.
Γζὰ ημῦημ ηαὶ δζηαζηδνίῳ πανίζηαηαζ, ηαὶ ζηαονμῦηαζ, ηαὶ εάκαημκ
὏πμιέκεζ ηὸκ ἐπμκείδζζημκ, ηαὶ ἐκ ικδιείῳ ηίεεηαζ, ἵκα ηὰ ηῆξ μἰημκμιίαξ
δζὰ πάκηςκ ηαηάδδθα βέκδηαζ. Δἰ βὰν ιὴ ηαηὰ ἀθήεεζακ ηὴκ ζάνηα ηὴκ
἟ιεηένακ ἀκέθααεκ, μ὎δὲ ἐζηαονώεδ, μ὎δὲ ἀπέεακεκ, μ὎δὲ ἐηάθδ, μ὎δὲ
ἀκέζηδ. Δἰ δὲ ιὴ ἀκέζηδ, πᾶξ ὁ ηῆξ μἰημκμιίαξ θόβμξ ἀκαηέηναπηαζ»101.
Παναπέιπμκηαξ ζημ αζαθζηυ επεζζυδζμ ηδξ «κίρεςξ ηςκ πμδχκ», μ
ίδζμξ Παηέναξ θέεζ: «Δἰ βὰν θακηαζία ηὸ πνᾶβια ἤκ, μ὎η ἤκ ἀθήεεζα· εἰ ιὴ
πεῖναξ εἶπε, π῵ξ ἔκζρεκ; εἰ ιὴ ὀζθὺκ εἶπε, π῵ξ θέκηζμκ πενζεγώζαημ; πμῖα δὲ
ηαὶ ἱιάηζα ἔθααεκ; Ἔθααε βὰν ηὰ ἱιάηζα α὏ημῦ, θδζίκ102. Ὥζπεν μὖκ μ὎δὲ
ηὸ ἔνβμκ ἐκηαῦεα ε὏νίζηεηαζ βεβμκὸξ, ἀθθὰ ἀπάηδ ἐζηὶ ιόκμκ, μὕηςξ μ὎δὲ
ἔκζρε ημὺξ πόδαξ η῵κ ιαεδη῵κ. Δἰ βὰν ἟ ἀζώιαημξ θύζζξ μ὎η ἐθάκδ, ἐκ
ζώιαηζ μ὎η ἤκ. Σίξ μὖκ ημὺξ ιαεδηὰξ ἔκζρε;»103. Βέααζα, μζ Απυζημθμζ
είπακ ιπνμζηά ημοξ ημκ Πακημηνάημνα πμο ηναημφζε υθμ ημ ζφιπακ ιε ηδ
εεσηή Σμο δφκαιδ, αθθά ζοκάια έζηοαε ηαζ έπθεκε ιε ηα ακενχπζκα πένζα
Σμο ηα πυδζα ημοξ βζα κα ημοξ δζδάλεζ ηδκ ηαπείκςζδ.
Ζ ηέκςζδ υιςξ ημο Ηδζμφ ημνοθχκεηαζ ζημ ζηαονζηυ ημο εάκαημ.
«Βαααί! ιέβα ηαὶ ηὸ δμῦθμκ βεκέζεαζ, ηαὶ ζθόδνα ἄῤῥδημκ· ηὸ δὲ ηαὶ
εάκαημκ ὏πμζηῆκαζ, πάθζκ πμθθῶ πθέμκ»104, ιαξ θέεζ μ Υνοζυζημιμξ, μ
μπμίμξ παναηδνεί δζάθμνεξ ααειίδεξ ηέκςζδξ. Έηζζ, ημ ακέηθναζημ
ιοζηήνζμ ημο εακάημο ημο Κονίμο οπενααίκεζ ηδκ ακέηθναζηδ ηαπείκςζδ
πμο επέδεζλε ηαηά ηδ βέκκδζή Σμο. «Ἀθθ᾽ ἔζηζ ηαὶ ἕηενόκ ηζ ημύημο ιεῖγμκ
ηαὶ παναδμλόηενμκ», πνμζεέηεζ μ Άβζμξ. «Πμῖμκ δὲ ημῦημ; ὅηζ μ὎π ἅπαξ
εάκαημξ ὅιμζμξ. Οὗημξ βὰν πάκηςκ ἐπμκεζδζζηζηώηενμξ εἶκαζ ἐδόηεζ, μὗημξ
ὁ αἰζπύκδξ βέιςκ μὗημξ ὁ ἐπάναημξ· ἖πζηαηάναημξ βάν, θδζί, πᾶξ ὁ
ηνειάιεκμξ ἐπὶ λύθμο105»106.
Καηά ηδ δζάνηεζα ηςκ παεδιάηςκ ηαζ ημο εακάημο ημο Υνζζημφ, δ
εεσηή Σμο θφζδ έιεζκε απαεήξ. Δκχ μ Λυβμξ ημο Θεμφ οπέθενε πηοπήιαηα,
ημ ηνφπδια ηςκ ηανθζχκ ηαζ άθθεξ πθδβέξ ζηδκ ακενχπζκδ θφζδ Σμο, δ
εευηδηά Σμο δεκ ιπυνεζε κα οπμθένεζ επεζδή είκαζ αζχιαηδ107. «Α὎ηὸξ μὖκ
101
Ηςάκκμο ημο Υνοζμζηυιμο, Οκηιίαη εηο ηελ Γέλεζηλ, Οκηιία 58, PG 54, 510.
102
Ίς. 13, 4.
103
104
105
Γαθ. 3, 13.
106
107
Cyril of Alexandria, Select letter to Nestorius 2, ιεηάθναζδ Lionel R. Wickham, εηδ. Clarendon Press,
Oxford 1983, ζ. 7.
35
ὁ ημῦ εεμῦ Λόβμξ πάκηα ὏πέιεζκε ζανηὶ ηῆξ εείαξ ηαὶ ιόκδξ ἀπαεμῦξ α὎ημῦ
θύζεςξ ἀπαεμῦξ ιεκμύζδξ. Σμῦ βὰν ἑκὸξ Υνζζημῦ ημῦ ἐη εεόηδηόξ ηε ηαὶ
ἀκενςπόηδημξ ζοκηεεεζιέκμο, ἐκ εεόηδηί ηε ηαὶ ἀκενςπόηδηζ ὄκημξ,
πάζπμκημξ ηὸ ιὲκ παεδηὸκ ὡξ πεθοηὸξ πάζπεζκ ἔπαζπεκ, μ὎ ζοκέπαζπε δὲ
ηὸ ἀπαεέξ. ἧ ιὲκ βὰν ροπὴ παεδηὴ μὖζα, ημῦ ζώιαημξ ηεικμιέκμο, α὎ηὴ
ιὴ ηεικμιέκδ, ζοκαθβεῖ ηαὶ ζοιπάζπεζ ηῶ ζώιαηζ· ἟ δὲ εεόηδξ ἀπαεὴξ
μὖζα, μ὎ ζοκέπαζπε ηῶ ζώιαηζ»108. Ο Γαιαζηδκυξ ζοιπεναίκεζ υηζ
ιπμνμφιε κα ζζπονζζημφιε υηζ μ Θευξ έπαεε ηαηά ηδ ζάνηα, ιε ηακέκα
ηνυπμ υιςξ υηζ δ εευηδηα έπαεε ή υηζ μ Θευξ έπαεε δζά ιέζμο ηδξ
ζανηυξ109. Ζ δζαηφπςζδ ημο Γαιαζηδκμφ: «Ἰζηέμκ δέ, ὅηζ Θεὸκ ιὲκ ζανηὶ
παεόκηα θαιέκ»110 ακηαπμηνίκεηαζ ζηδκ έηθναζδ ημο Αβίμο Κονίθθμο
Αθελακδνείαξ, μ oπμίμξ ημκίγεζ υηζ ζημ παεδηυ ζχια ανίζημκηακ μ
Απαεήξ111.
Γζα ηδκ εοημθυηενδ ηαηακυδζδ αοημφ ημο παναδυλμο ηαζ ηςκ
ζπέζεςκ ακάιεζα ζημ απαεέξ ηαζ ημ παεδηυ ζημκ Υνζζηυ, μ Γαιαζηδκυξ
πνμζηνέπεζ ζε δφμ ακαθμβίεξ: «Δἰ βὰν ἟θίμο δέκδνῳ ἐπζθάιπμκημξ εἰ ἀλίκδ
ηέικμζ ηὸ δέκδνμκ, ἄηιδημξ ηαὶ ἀπαεὴξ δζαιέκεζ ὁ ἣθζμξ, πμθθῶ ιᾶθθμκ ἟
ἀπαεὴξ ημῦ Λόβμο εεόηδξ ηαε᾽ ὏πόζηαζζκ ἟κςιέκδ ζανηὶ, ηῆξ ζανηὸξ
παζπμύζδξ ἀπαεήξ δζαιέκεζ. Καὶ ὥζπεν, εἴ ηζξ πεποναηηςιέκῳ ζζδήνῳ
ἐπζπέμζ ὕδςν, ηὸ ιὲκ πέθοηε πάζπεζκ ὏πὸ ημῦ ὕδαημξ, ηὸ πῦν θέβς,
ζαέκκοηαζ, ἀαθααὴξ δὲ δζαιέκεζ ὁ ζίδδνμξ˙ μ὎ πέθοηε βὰν ὏πὸ ημῦ ὕδαημξ
δζαθεείνεζεαζ˙ πμθθῶ πθέμκ ηῆξ ζανηὸξ παζπμύζδξ, ἟ ιόκδ ἀπαεὴξ εεόηδξ
ηὸ πάεμξ μ὎ πνμζήηαημ, ηαὶ ἀπώνζζημξ α὎ηῆξ δζαιέκμοζα»112.
Οζ Παηένεξ οπμζηδνίγμοκ, υηζ μ Ηδζμφξ Υνζζηυξ είκαζ έκα πνυζςπμ,
Θευξ αθδεζκυξ ηαζ άκενςπμξ αθδεζκυξ μ μπμίμξ έπεζ υθα ηα παναηηδνζζηζηά
μκημθμβζηά πνμζυκηα ηυζμ ημο Θεμφ, υζμ ηαζ ημο ακενχπμο. ΢πμθζάγμκηαξ
ηδκ πνμθδηεία ημο Ζζ. 42, 6-7, μ Άβζμξ Κφνζθθμξ Αθελακδνείαξ πςνίγεζ ζε
δφμ ιένδ ημ ηείιεκμ. ΢ημ ιεκ πνχημ ιένμξ, μ μονάκζμξ Παηέναξ
απεοεφκεηαζ ζημ Λυβμ ςξ ζε άκενςπμ ημκ μπμίμ εκδοκαιχκεζ: «Δβὼ
Κύνζμξ ὁ Θεὸξ … ηναηήζς ηῆξ πεζνόξ ζμο ηαὶ ἐκζζπύζς ζε», εκχ ημ
δεφηενμ ιένμξ ηδξ πνμθδηείαξ ιζθάεζ βζα ηα εεσηά πνμζυκηα ημο
Μμκμβεκμφξ Τζμφ: «ἔδςηά ζε εἰξ δζαεήηδκ βέκμοξ, εἰξ θ῵ξ ἐεκ῵κ, ἀκμῖλαζ
ὀθεαθιμὺξ ηοθθ῵κ…». Ο Υνζζηυξ έδςζε ηδκ Καζκή Γζαεήηδ, έβζκε θςξ βζα
ηα έεκδ, θχηζζε αοημφξ πμο ανίζημκηακ ζημ ζημηάδζ, άκμζλε ηα ιάηζα ηςκ
ηοθθχκ. Ο Υνζζηυξ αηυιδ ηήνολε ζηζξ ροπέξ πμο ανίζημκηακ ζημκ άδδ ηαζ
108
109
Βθ. Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Έθδνζηο αθξηβήο ηεο νξζνδόμνπ πίζηεσο,26 (70), PG 94, 1093 C-1096
A.
110
111
Cyril of Alexandria, Select letter to Nestorius 2, ζ. 7.
112
36
ειθακίζηδηε ζημοξ ηθεζζιέκμοξ ζηδ θοθαηή. ΋θεξ μζ πνάλεζξ ημο Υνζζημφ
είκαζ «Θεμπνεπείξ»113 ηαζ απμηεθμφκ ζαθείξ απμδείλεζξ υηζ Αοηυξ είκαζ ηαζ
Θευξ ηαζ πνμένπεηαζ ηαηά θφζδ απυ ημκ Θευ114.
Ο Ηθάνζμξ ηδξ Πμοαηζέ πνμζεέηεζ άθθα επζπεζνήιαηα ζπεηζηά ιε ηα
πνμζυκηα ηαζ ηα δζηαζχιαηα ηδξ Θευηδηαξ ημο Υνζζημφ, ενιδκεφμκηαξ ημ
δζάθμβμ ημο Φζθίππμο ιε ημκ Ηδζμφ: «Λέβεζ α὎ηῶ Φίθζππμξ· Κύνζε, δεῖλμκ
἟ιῖκ ηὸκ παηένα ηαὶ ἀνηεῖ ἟ιῖκ. θέβεζ α὎ηῶ ὁ ᾿Ηδζμῦξ· ημζμῦημκ πνόκμκ ιεε'
὏ι῵κ εἰιζ, ηαὶ μ὎η ἔβκςηάξ ιε, Φίθζππε; ὁ ἑςναηὼξ ἐιὲ ἑώναηε ηὸκ παηένα·
ηαὶ π῵ξ ζὺ θέβεζξ, δεῖλμκ ἟ιῖκ ηὸκ παηένα;» (Ηςάκ. 14, 8-9).
Ζ υναζδ ημο ιαεδηή πνεζάγεηαζ ηα ιάηζα ηδξ πίζηδξ πνμηεζιέκμο κα
ιπμνέζεζ κα δζεζζδφζεζ πένα απυ ημ αέθμ ηδξ ηαπείκςζδξ ηαζ κα ακηζθδθεεί
ημ ιοζηήνζμ ηδξ εεσηήξ ηαοηυηδηαξ ημο Υνζζημφ. Ο Φίθζππμξ δεκ βκχνζγε
ηδκ πναβιαηζηή ημο ηαοηυηδηα, αθμφ δεκ είπε ηαηαθάαεζ απυ ηζξ πνάλεζξ
ημο Γζδαζηάθμο υηζ δ θφζδ ημο Παηένα ήηακ πανμφζα ζημ πνυζςπυ Σμο,
υηζ ήηακ Θευξ αθδεζκυξ εη Θεμφ αθδεζκμφ. Γζα κα αεααζςεεί γδηά ηδ
ιέβζζηδ απυδεζλδ εη ιένμοξ ημο Υνζζημφ: ηδ θακένςζδ ημο Παηνυξ. ΋ιςξ
μ ίδζμξ μ Ηδζμφξ απμηεθμφζε ηδκ ζζπονυηενδ απυδεζλδ. Καηά ημκ Ηθάνζμ, μζ
πνάλεζξ Σμο πνμζανιυγμκηακ ζημκ Θευ ηαζ Αοηυκ επζηαθμφκηακ:
πενπαημφζε πάκς ζηα ηφιαηα, δζέηαγε ημοξ ακέιμοξ, ιεηέηνεπε ημ κενυ ζε
μίκμ, πμθθαπθαζίαγε ηα ρςιζά, έδζςπκε ηα δαζιυκζα, εενάπεοε ηζξ
αννχζηζεξ, ακέζηαζκε ημοξ κεηνμφξ, ζοβπςνμφζε ηζξ αιανηίεξ115. Σα
εαφιαηα απμηεθμφκ απμηαθοπηζηά ζδιεία, αθθά ημ αθέιια ηςκ Παηένςκ
δεκ ζηαιαηάεζ ζ‟ αοηά, αθθά ζηδ εευηδηα βζα ηδκ μπμία ιανηονμφκ.
Ζ εευηδηα ημο Ηδζμφ έπνεπε κα παναιείκεζ αιεηάαθδηδ ηαηά ηδκ
Δκακενχπδζή Σμο ηαζ ηαηά ηα παεήιαηα πμο οπέζηδ, έζηζ χζηε κα
ηαηαζηεί πδβή αβζαζιμφ ηδξ ακενχπζκήξ Σμο θφζδξ. Μυκμ ζ‟ αοηήκ ηδκ
πενίπηςζδ, δ Δκζάνηςζδ απμηεθεί έκα πναβιαηζηυ ζζημνζηυ βεβμκυξ ηαζ μ
Θευξ ανίζηεηαζ ζε άιεζδ επαθή ιε ημκ άκενςπμ ηαζ ιε υθα ηα πνμαθήιαηα
πμο ημκ αθμνμφκ. Μυκμ ιέζα απυ αοηήκ ηδκ πνμμπηζηή, δ ζπέζδ ημο Θεμφ
ιε ημκ άκενςπμ δεκ είκαζ ιζα ελςηενζηή δεζηή ζπέζδ, αθθά ιζα πναβιαηζηή
πνυζθδρδ ημο παθαζμφ Αδάι απυ ημ Λυβμ ημο Θεμφ, ιε ζημπυ κα ημκ
ακακεχζεζ ηαζ κα ημκ αβζάζεζ.
Ζ ζςηδνία ημο ακενχπμο δεκ πνμεημζιάγεηαζ απυ ιαηνζά απυ έκακ
«Deus absconditus», αθθά ζοκηεθείηαζ ςξ ιεημπή ημο Λυβμο ζηδκ
ακενχπζκδ θηχπζα, πνμηεζιέκμο κα ηδκ ηάκεζ ζοιιέημπδ ζηδ γςή, ζημ θςξ
ηαζ ζηδκ αθήεεζα Σμο: «ὃξ Λόβμξ ὢκ ηαὶ γςὴ ηαὶ θ῵ξ ηαὶ ἀθήεεζα ηαὶ Θεὸξ
113
Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Δξκελεία εηο ηνλ πξνθήηελ Ζζαΐαλ 3, 5, PG 70, 856 A .
114
Βθ. Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Δξκελεία εηο ηνλ πξνθήηελ Ζζαΐαλ 3, 5, PG 70, 856 A.
115
Βθ. Hilaire de Poitiers, La Trinité, δεφηενμξ ηυιμξ, Sources Chrétiennes 448, εηδ. Les Editions du Cerf,
Paris 2000, ζζ. 356-358.
37
ηαὶ ζμθία ηαὶ πάκηα, ὅζα ηαηὰ θύζζκ ἐζηί, δζὰ ημῦημ ιάθζζηα ἐκ ὁιμζώιαηζ
ἀκενώπμο βεκόιεκμξ ηαὶ ιεηαζπὼκ ηῆξ θύζεςξ ἟ι῵κ ηαηὰ πάκηα ηαε᾽
ὁιμζόηδηα πςνὶξ ἁιανηίαξ116, ηαε᾽ ὁιμζόηδηα δὲ ηῶ ιεηὰ ροπῆξ ηαὶ
ζώιαημξ ἀκαθααεῖκ ὅθμκ ηὸκ ἄκενςπμκ, ὥζηε δζ᾽ ἀιθμηένςκ ἟ιῖκ βεκέζεαζ
ηὴκ ζςηδνίακ. Οὗημξ “἖πὶ ηῆξ βῆξ ὤθεδ ηαὶ ημῖξ ἀκενώπμζξ
ζοκακεζηνάθδ”117…»118. Έηζζ, δ θακένςζδ ημο Παηνυξ ζημ πνυζςπμ ημο
Υνζζημφ ηαοηίγεηαζ ιε ηδ θακένςζδ ημο αθδεζκμφ ακενχπμο, υπςξ πνέπεζ
κα είκαζ πναβιαηζηά μ άκενςπμξ ζφιθςκα ιε ημ αζχκζμ ζπέδζμ ημο
Παηνυξ119.
10. Ζ ηέκςζδ ηαζ δ ακαηεθαθαίςζδ υθςκ ζημκ Υνζζηυ
Ο Άβζμξ Ηςάκκδξ μ Γαιαζηδκυξ ζοκμρίγεζ ζε ιζα πνυηαζδ ηδκ

πνμδβμφιεκδ άπμρδ: «Πάκηα ημίκοκ ἀκέθααεκ, ἵκα πάκηα ἁβζάζῃ»120. Μέζς
ηδξ ηέκςζδξ, μ Λυβμξ «πςνδηὸξ βίκεηαζ»121, «ακμίβεηαζ» δδθαδή
οπμζηαηζηά πνμξ ηδκ ακενχπζκδ θφζδ βζα κα ηδκ πνμζθάαεζ ηαζ κα ηδκ
αβζάζεζ. ΢ημ άκμζβια αοηυ ακαθένεηαζ δ θέλδ «πάκηα», ζηδκ πνυζθδρδ
δδθαδή μθυηθδνδξ ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ, ημο πθδνχιαηυξ ηδξ, εηηυξ απυ
ηδκ αιανηία. Με άθθα θυβζα, μ Υνζζηυξ είκαζ «Θεὸξ, ηαὶ ροπή, ηαὶ
ζ῵ια»122.
Ζ πνυζθδρδ αηέναζδξ ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ ζδιαημδμηεί ηαζ ηδκ
μθμηθδνςηζηή εεναπεία ημο ακενχπμο, ηδ εεναπεία ζχιαημξ ηαζ ροπήξ. Ακ
ζημκ ζμοδασηυ πχνμ είκαζ ανηεηυ κα πεζ ηακείξ υηζ μ Λυβμξ πνμζέθααε
ζάνηα, ηαζ ιε ηδ θέλδ «ζάνηα» κα δδθχζεζ ημκ υθμ άκενςπμ, ζημκ
εθθδκζηυ πχνμ δεκ ανηεί αοηυ, θυβς ιζαξ δζαθμνεηζηήξ πνμζέββζζδξ ηδξ
ακενχπζκδξ θφζδξ, ηαεχξ ηαζ θυβς ημο ηζκδφκμο πμζηίθςκ αζνέζεςκ, υπςξ
ημο απμθθζκανζζιμφ123. Δπμιέκςξ, μζ Παηένεξ πνδζζιμπμζμφκ λεηάεανεξ
εηθνάζεζξ βζα κα ημκίζμοκ ηδκ αηεναζυηδηα αοηή ηδξ θφζδξ.
Δλαζηίαξ ηδξ πμθειζηήξ ηαηά ηςκ αζνεηζηχκ, πμο ακαβηαζηζηά
δζελάβεηαζ ζε μκημθμβζηυ επίπεδμ, πμθθέξ θμνέξ ηείκμοιε κα θδζιμκήζμοιε
116
Έαν. 4, 15.
117
Βαν. 3, 38.
118
Γνδβμνίμο ημο Νφζζδξ, Πξόο Δὐλόκηνλ ἀληηξξεηηθόο ιόγνο, 2, PG 45, 465 A-468 A.
119
Ανπζιακδνίημο ΢ςθνμκίμο ΢απάνςθ, Άζθεζηο θαη ζεσξία, ιεηάθναζδ Ηενμιμκάπμο Εαπανίμο, Έζζελ
1996, ζ. 157.
120
Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Έθδνζηο αθξηβήο ηεο νξζνδόμνπ πίζηεσο,20 (64), PG 94, 1081 C.
121
«Αθθ᾽ ἐπεζδὴ ηεκμῦηαζ δζ᾽ ἟ιᾶξ, ἐπεζδὴ ηαηένπεηαζ (ηέκςζζκ δὲ θέβς ηὴκ ηῆξ δόλδξ μἷμκ ὕθεζίκ ηε ηαὶ
ἐθάηηςζζκ), δζὰ ημῦημ πςνδηὸξ βίκεηαζ». (Γνδβμνίμο ημο Θεμθυβμο, Λόγνο 37, PG 36, 285 Β).
122
123
Νίημο Α. Μαηζμφηα, Οξζνδνμία θαη αίξεζε ζηνπο εθθιεζηαζηηθνύο ζπγγξαθείο ηνπ Γ’, Δ’, ΣΤ’ αηώλα,
εηδ. δεφηενδ, Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 1992, ζζ. 283-284.
38
υηζ μ Λυβμξ δεκ αβίαζε ιζα αθδνδιέκδ θφζδ, αθθά ηδκ ακενχπζκδ θφζδ
ζηδκ μθυηδηά ηδξ. Ακ ιεθεηήζμοιε πνμζεηηζηά ηα παηενζηά ηείιεκα εα
αεααζςεμφιε, υηζ ημ μκημθμβζηυ επίπεδμ ηςκ ζογδηήζεςκ δεκ έπεζ ηακέκακ
άθθμ νυθμ πανά ιυκμ κα πνμαάθθεζ ηαθφηενα ηδ ζοβηεηνζιέκδ
εεακενχπζκδ φπανλδ ημο Υνζζημφ. Γεκ πνυηεζηαζ θμζπυκ ιυκμ βζα
«ηεπκζηέξ» ζογδηήζεζξ βζα ηζξ θφζεζξ, αθθά βζα ηα ζοβηεηνζιέκα ακενχπζκα
αζχιαηα ημο Υνζζημφ.
Σμ ηείιεκμ ημο Γαιαζηδκμφ πμο ακαθέναιε παναπάκς ημπμεεηείηαζ
ζημ εονφηενμ πθαίζζμ ηςκ παεδιάηςκ ημο Ηδζμφ. Ο Υνζζηυξ πεζκάεζ,
δζράεζ, ημονάγεηαζ, πμκάεζ, δαηνφγεζ, αβςκίγεηαζ, πεεαίκεζ124. ΋θα αοηά δεκ
είκαζ αιανηία, αθθά εφημθα ιεηαηνέπμκηαζ ζε αιανηία ακ ζοκδέμκηαζ ιε ημκ
εβςζζιυ. Ο Κφνζυξ ιαξ ηα κίηδζε επεζδή κίηδζε ημοξ πεζναζιμφξ ημο
δζααυθμο, μ μπμίμξ ημκ πνμηάθεζε κα απμθεφβεζ εβςζζηζηά ηδκ ημφναζδ ηαζ
ημκ πυκμ, παίγμκηαξ έηζζ ημ παζπκίδζ ηςκ δμηδηζζηχκ ηαζ ηςκ ιμκμθοζζηχκ.
Αθθά ημοξ κίηδζε βζα πάνδ ιαξ, ηαζ ιε ηδ κίηδ ημο αβίαζε υθεξ ηζξ ααειίδεξ
ηδξ ακενχπζκδξ γςήξ. Γζ‟ αοηυκ ημ θυβμ, δ ενιδκεία ηςκ Παηένςκ δεκ είκαζ
αθδνδιέκδ θζθμζμθία, αθθά δ απμηφπςζδ ηδξ ειπεζνίαξ ημοξ πμο ιαξ
αθμνά πνμζςπζηά.
Ζ έηθναζδ «πάκηα ακέθααεκ» παναπέιπεζ επίζδξ ζηδκ
ακαηεθαθαζςηζηή δζάζηαζδ ηδξ Δκακενχπδζδξ ηαζ ζοκδέεηαζ ζηεκά ιε ηδκ
ηέκςζδ. Καηά ηδκ μνευδμλδ ενιδκεία, μ Λυβμξ δεκ ακέθααε ιζα ακενχπζκδ
οπυζηαζδ, υπςξ πίζηεοε μ Νεζηυνζμξ, αθθά ημ πθήνςια ηδξ θφζδξ ιαξ,
ηαεχξ μ Λυβμξ εκχεδηε ιε ηδ δζηή Σμο ζάνηα, ηδκ «ἰδίακ ζάνηα»125. Μέζς
αοηήξ ακαηεθαθαίςζε ιέζα Σμο υθμοξ ημοξ ακενχπμοξ απυ ηδκ ανπή
ιέπνζξ εζπάηςκ ηαζ, επεζδή μ άκενςπμξ είκαζ μ ίδζμξ έκαξ ιζηνυημζιμξ,
ζοιπενζέθααε ζοβπνυκςξ ηαζ υθμ ημ ζφιπακ («ηὰ ηὲ ἐκ ηῶ μ὎νακῶ ηαὶ ἐπὶ
ηῆξ βῆξ»126).
Ο Κφνζθθμξ Αθελακδνείαξ θαιαάκεζ πζεακυκ οπ‟ υρζκ ημο ηδκ ίδζα
εέζδ υηακ δδθχκεζ: «Καείηεημ βὰν ἐκ ημῖξ ηαε‟ ἟ιᾶξ Θεὸξ ὤκ ὁ Λυβμξ, μὐπ
ἑηένμο ημῦ πανίκ, πθὴκ ὅηζ ημῦ δζαζ῵ζαζ ηὸκ Ἰζναήθ, ηαὶ ζοκαβαβεῖκ ηὸκ
Ἰαηχα»127. ΢ηδ «ζοβηέκηνςζδ ημο Ηαηχα» ζοκακημφιε έκα ιεηαθμνζηυ
ζπήια θυβμο, πμο οπμδδθχκεζ ηδκ απεθεοεένςζδ υθςκ απυ ηδ δμοθεία ημο
δζααυθμο, μ μπμίμξ οπέηαλε ημκ αοπέκα ημοξ ζημ γοβυ ηδξ αιανηίαξ. Πνζκ
απυ ημκ ενπμιυ ημο ΢ςηήνα, μζ άκενςπμζ ανίζημκηακ δζαζημνπζζιέκμζ ζ‟
υθδ ηδ βδ θυβς ηςκ αιανηζχκ πμο ημοξ λεπχνζγακ ιεηαλφ ημοξ128. Ζ
124
125
Βθ. Υνοζμζηυιμο ΢ηαιμφθδ, Φύζε θαη Αγάπε θαη άιια κειεηήκαηα, εηδ. «Σμ Παθίιρδζημκ»,
Θεζζαθμκίηδ 1999, ζ. 51.
126
Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Δξκελεία εηο ηνλ πξνθήηελ Ζζαΐαλ 4, 5, PG 70, 1092 D.
127
Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Δξκελεία εηο ηνλ πξνθήηελ Ζζαΐαλ 4, 4, PG 70, 1045 C.
128
39
ηέκςζδ ημφξ ζοβηεκηνχκεζ πάθζ ηαζ δείπκεζ ημ ζημπυ βζα ημκ μπμίμ
δδιζμονβήεδηε μ άκενςπμξ: ηδκ ημζκςκία ιε ημκ Πμζδηή ημο129. Όζηενα
απυ ηδ δοκαιζηή ακαηεθαθαίςζδ υθςκ ιε ηδκ Δκζάνηςζδ, δ Ακάθδρδ ιάξ
εζζάβεζ ζηδ θάζδ ηδξ εκενβήξ ηαζ πνμζςπζηήξ ιαξ ακαηεθαθαίςζδξ ζημ
πνυζςπμ ημο Υνζζημφ.
΢ε ιζα υιμνθδ ακαθμβία ιεηαλφ ημο Νχε ηαζ ημο Υνζζημφ130, μ
Ηςάκκδξ μ Γαιαζηδκυξ πανμοζζάγεζ ηδ ζηεκή ζπέζδ ιεηαλφ
ακαηεθαθαίςζδξ ηαζ ζςηδνίαξ. Ο Νχε μ μπμίμξ ιπήηε ζηδκ λφθζκδ ηζαςηυ
πνμηοπχκεζ ημκ Υνζζηυ πμο εκηαθζάζηδηε εημφζζα. Καζ μ παηνζάνπδξ ιεκ,
έζςζε ημ ζπένια ημο δεοηένμο ηυζιμο ιε ημ λφθμ (ηδκ ηζαςηυ), ηζ έηζζ
έβζκε πάθζ ανπή ημο ακενςπίκμο βέκμοξ, μ Ηδζμφξ δε, έζςζε ιε ημ λφθμ ημο
ζηαονμφ υθμ ημ βέκμξ ιαξ, ηαζ έβζκε έηζζ ανπδβυξ ηαζ μδδβυξ ημζκμφ αίμο
ηαζ κέαξ πμθζηείαξ. ΢ηδκ πνχηδ πενίπηςζδ ημ κενυ ηαεάνζζε ηδ βδ, ζηδ
δεφηενδ, ημ αίια ηαζ ημ κενυ πμο ακάαθοζακ απυ ηδκ πθεονά Σμο,
ηαεάνζζακ ηδκ αιανηία.
11. Σμ ζςηδνζμθμβζηυ ηέθμξ ηδξ ηέκςζδξ
Ζ ηέκςζδ έπεζ ιζα ζςηδνζμθμβζηή απμηεθεζιαηζηυηδηα πμο

απεοεφκεηαζ ζηδκ ακενςπυηδηα ημο Λυβμο. Ακ μ Λυβμξ ηεκχεδηε, δ θφζδ
ηδκ μπμία πνμζέθααε ορχεδηε, θςηίζηδηε, εεχεδηε. Αοηυξ μ ηνυπμξ
πνμζέββζζδξ ημο εέιαημξ απμδεζηκφεζ ημ πνζζημηεκηνζηυ, ζςηδνζμθμβζηυ
ηαζ εηηθδζζαζηζηυ παναηηήνα ηδξ παηενζηήξ ενιδκείαξ131.
Ζ δζάζηαζδ ηδξ ζςηδνίαξ απμηαθφπηεζ ηδκ «αζηία» βζα ηδκ μπμία
«βέβμκεκ ἄκενςπμξ ὁ Μμκμβεκήξ, βέβμκεκ ὏πὸ κόιμο ὁ ὏πὲν κόιμκ ὡξ
Θεόξ»132: «ἵκα ἟ιᾶξ ἁιανηίαξ ἐλέθδηαζ· ηαὶ ηῆξ ἀνπαίαξ ἐηείκδξ ἀνᾶξ
ἀπαθθάλαξ, ὡξ Θευξ, εακάημο ηαὶ θεμνᾶξ ἀπμθήκῃ ηνείηημκαξ»133.
Πνυηεζηαζ εδχ βζα ηδκ επακυνεςζδ ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ ζημ πνυζςπμ
ημο Νέμο Αδάι ιέζς ηδξ κίηδξ ηδξ αιανηίαξ, ημο εακάημο ηαζ ηδξ θεμνάξ.
Σμ ένβμ ηδξ εείαξ μζημκμιίαξ ιάξ ηάκεζ ζηακμφξ κα πθδζζάγμοιε ημκ Θευ,
κα απμηηήζμοιε ημκ Υνζζηυ ςξ αμδευ ηαζ ζηήνζβια134. Σμ ένβμ ηδξ εείαξ
μζημκμιίαξ είκαζ αοηυ πμο ιαξ απεθεοεένςζε απυ ηα δεζιά ημο εακάημο,
129
Μαλίιμο ημο Οιμθμβδημφ, Δξσηαπνθξίζεηο 64, εζζαβςβή-ηείιεκμ-ιεηάθναζδ-ζπυθζα απυ ημκ Ηβκάηζμ
Μ. ΢αηάθδ, Φζθμηαθία ηςκ κδπηζηχκ ηαζ αζηδηζηχκ 14 A, εηδ. «Σμ Βογάκηζμκ » ηαζ «Γνδβυνζμξ μ
Παθαιάξ», Θεζζαθμκίηδ 1992, ζ. 103.
130
Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Οκηιία εηο ην Άγηνλ Σαββάηνλ, PG 96, 624 Β.
131
Βθ. Mircea Basarab, Interpretarea Sfintei Scripturi în Biserica Ortodoxă, έηδ. Alma Mater, Cluj-
Napoca 2005, ζ. 137.
132
133
134
Βθ. Αεακαζίμο Αθελακδνείαξ, Δμεγήζεηο εηο ηνπο Χαικνύο 16, PG 27, 105 Α.
40
ηδξ αιανηίαξ ηαζ ημο δζααυθμο135, είκαζ αοηυ πμο φρςζε ηδκ ακενχπζκδ
θφζδ ζημκ μονακυ136 ηαζ ιαξ έδςζε ηδ δοκαηυηδηα κα ακαιμνθςκυιαζηε
ζφιθςκα ιε ηδ γςή ημο Υνζζημφ δζά ηδξ πίζηδξ ηαζ ημο ααπηίζιαημξ137.
Καηά ημκ Άβζμ Γνδβυνζμ Νφζζδξ, «ὃξ ἗αοηὸκ ἐηέκςζε ιμνθὴκ
δμύθμο θααώκ, ηαὶ ἔδςηεκ ἑαοηὸκ ἀκηάθθαβια ὏πὲν ηῆξ ημῦ ηόζιμο γςῆξ
ηαὶ δζ᾽ ἟ιᾶξ ἐπηώπεοζε πθμύζζμξ ὤκ, ἵκα ἟ιεῖξ ἐκ ηῶ εακάηῳ α὎ημῦ
γήζςιεκ ηαὶ ἐκ ηῇ πηςπείᾳ α὎ημῦ πθμοηήζςιεκ ηαὶ ἐκ ηῇ ηῆξ δμοθείαξ
α὎ημῦ ιμνθῇ ααζζθεύζςιεκ»138. Ζ πηχπεοζδ ημο Τζμφ πνμηαθεί αζζεήιαηα
εοζπθαπκίαξ ηαζ αβάπδξ βζα ηδκ αθήεεζα, δζυηζ εκχ ανζζηυιαζηακ ζε
ηαηάζηαζδ πηχζδξ ηαζ ήιαζηακ επενμί ηαζ πμθέιζμί Σμο, δεκ ιαξ
πενζθνυκδζε, αθθά πάνδ ζηδκ πμθθή ηαθμζφκδ ηαζ θζθακενςπία Σμο
ζοιιενίζεδηε ηα ίδζα ηα δεζκά, ηδ θεμνά ηαζ ημ εάκαημ139. Με ημκ Δαοηυ
Σμο ιαξ άκμζλε ημ δνυιμ βζα ηδκ Ακάζηαζή ιαξ απυ ημοξ κεηνμφξ140, ηαζ
έβζκε έηζζ μ Πνυδνμιυξ ιαξ ζ‟ υθεξ ηζξ θάζεζξ ηδξ πκεοιαηζηήξ γςήξ.
Πνμζθένμκηαξ ημκ εαοηυ Σμο ςξ ημ ηέθεζμ πανάδεζβια, έβζκε μ Γάζηαθμξ
ηδξ ηαπεζκμθνμζφκδξ141, πςνίξ ηδκ μπμία δεκ ιπμνμφιε κα έπμοιε ημκ
Υνζζηυ ςξ Πνυδνμιμ ηαζ Γζδάζηαθμ.
Μάθζζηα, δ πνμμπηζηή ηδξ θφηνςζδξ δεκ πενζμνίγεηαζ ιυκμ ζημ
Ηζναήθ, αθθά απεοεφκεηαζ ζ‟ υθδ ηδκ μζημοιέκδ, εθυζμκ υθμζ ανζζηυιαζηε
ζηδκ ίδζα αιανηςθή ηαηάζηαζδ: «Θεὸξ βὰν ὢκ θύζεζ, ηαὶ ἐη Θεμῦ Παηνὸξ
ἀκαθάιραξ ὁ Μμκμβεκήξ, ηαείηεημ ιὲκ εἰξ ηέκςζζκ, ἔθααε δὲ δμύθμο
ιμνθήκ, ἵκα ηῆξ ημῦ δζααόθμο ηονακκίδμξ ἀπαθθάλαξ ημὺξ ὏π᾽ α὎ηῶ
ηεζιέκμοξ, ημῖξ ἰδίμζξ ὏παβάβῃ ζηήπηνμζξ. Μέικδηαζ δὴ μὖκ ὁ θόβμξ ἐκ
ημύημζξ, ὡξ ἐζμιέκδξ ηαηὰ ηαζνμὺξ θοηνώζεςξ ιενζηῆξ, ἠ ιόκμζξ δέδμηαζ
ημῖξ ἐλ αἵιαημξ Ἰζναὴθ, ηαὶ ηαεόθμο, ηαὶ βεκζηςηάηδξ, δζὰ Υνζζημῦ
δδθμκόηζ, δζ᾽ ἥξ ζέζςηεκ ὁ Θεὸξ ηαὶ Παηὴν ημὺξ ἀκὰ πᾶζακ ηὴκ
μἰημοιέκδκ»142.
12. Ζ ζπέζδ ηδξ ηέκςζδξ ιε ηδκ Ακάθδρδ
135
Βθ. Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Δξκελεία εηο ηνλ πξνθήηελ Ζζαΐαλ 4, 4, PG 70, 1049 B. Βθ. ηαζ
Γνδβμνίμο ημο Νφζζδξ, Πξόο Δὐλόκηνλ ἀληηξξεηηθόο ιόγνο, 2, PG 45, 473 D-476 A.
136
Βθ. Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Οκηιίαη ενξηαζηηθαί 17, PG 77, 773 D.
137
Βθ. Cyrille d‟Alexandrie, Lettre festales, δεφηενμξ ηυιμξ, Sources Chrétiennes 392, εηδ. Les Editions du
Cerf Paris 1993, ζ. 194.
138
Γνδβμνίμο ημο Νφζζδξ, Δηο ην Άζια Αζιάηςκ, PG 44, 1097 BC.
139
Βθ. Νζημθάμο ημο Κααάζζθα, Δξκελεία ηεο Θείαο Λεηηνπξγίαο 17, PG 150, 405 C.
140
Βθ. Γνδβμνίμο ημο Νφζζδξ, Πξόο Δὐλόκηνλ ἀληηξξεηηθόο ιόγνο, 2, PG 45, 476 A.
141
Βθ. Ηςάκκμο ημο Υνοζυζημιμο, Υπόκλεκα εηο ηελ πξνο Φηιηππεζίνπο Δπηζηνιή 2, 7, PG 62, 231.
142
Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Δξκελεία εηο ηνλ πξνθήηελ Ζζαΐαλ 4, 1, PG 70, 901 D-904 A.
41
Ζ μζηεζμπμίδζδ υιςξ ηδξ ζςηδνίαξ απυ ημκ ηαεέκα απυ ειάξ, ανπίγεζ
ιε ηδκ Ακάθδρδ ημο Υνζζημφ ζημκ μονακυ. ΢πμθζάγμκηαξ ημ Φαθι. 56, 6
(«὘ρώεδηζ ἐπὶ ημὺξ μ὎νακμφξ, ὁ Θευξ, ηαὶ ἐπὶ πᾶζακ ηὴκ βῆκ ἟ δόλα ζμο»),
μ Μέβαξ Αεακάζζμξ εεςνεί ηδκ Ακάθδρδ ςξ ιζα ακηζζηνμθή ηδξ ηέκςζδξ
ηαζ ςξ πανμπή ζημκ άκενςπμ ηδξ δοκαηυηδηαξ κα ιεηέπεζ ζημκ Υνζζηυ ηαζ
ηδ δυλα Σμο.
Ο Λυβμξ ηαηήθεε ηεκμφιεκμξ αθθά ακήθεε πάθζ ζημκ μονακυ εκ δυλδ
ηαζ βέιζζε ηδ βδ απυ ηδ δυλα Σμο143. Ζ δυλα πμο πθδιιονίγεζ υθδ ηδ βδ
είκαζ δ πανμοζία ημο Λυβμο, μ Οπμίμξ πανέιεζκε πνμζζηυξ ζημοξ
ακενχπμοξ αηυια ηαζ ζηδ ιεηαιμνθςηζηή Σμο εέζδ.
Οζ Παηένεξ ημκίγμοκ υηζ μ Λυβμξ δεκ ιαξ εβηαηάθεζρε ιε ηδκ
Ακάθδρή Σμο, αθθά ακηίεεηα, ακέαδηε ζημκ μονακυ ςξ Ανπζενέαξ βζα κα
ιαξ πνμζηαηεφεζ απυ εηεί. «Ο὎ βὰν ἔπμιεκ ἀνπζενέα ιὴ δοκάιεκμκ
ζοιπαεῆζαζ ηαῖξ ἀζεεκείαζξ ἟ι῵κ, πεπεζναιέκμκ δὲ ηαηὰ πάκηα ηαε'
ὁιμζόηδηα πςνὶξ ἁιανηίαξ»144 ιαξ θέεζ μ Απυζημθμξ Παφθμξ. Καζ μ
Γαιαζηδκυξ βνάθεζ: «Ο὎ βάν ἐζηζ, θδζίκ, ἀβκμ῵κ ηὰ ἟ιέηενα, ὡξ πμθθμὶ
η῵κ ἀνπζενέςκ, μἳ ημὺξ ἐκ ηαῖξ εθίρεζζκ μ὎η ἴζαζζκ. ἖πὶ βὰν ἀκενώπςκ
ἀδύκαημκ εἰδέκαζ ηὴκ ηάηςζζκ ημῦ ηαημοιέκμο, ηὸκ ιὴ πεῖνακ θααόκηα, ηαὶ
δζὰ η῵κ αἰζεδη῵κ ἐθεόκηα. Πάκηα δὲ ὏πέζηδ, θδζὶκ, ὁ Ἀνπζενεὺξ ὁ
἟ιέηενμξ. Γζὰ βὰν ημῦημ πν῵ημκ ὏πέζηδ, ηαὶ ηόηε ἀκέαδ, ἵκα δύκδηαζ
ζοιπαεεῖκ»145.
Οζ Παηένεξ ελεηάγμοκ επίζδξ ηδκ Ακάθδρδ ζε ζπέζδ ιε ηδκ ηέκςζδ
ηαζ οπυ ηδκ πνμμπηζηή ηδξ εεχνδζδξ ηδξ εευηδηαξ ημο Υνζζημφ. Ζ
εεχνδζδ αοηή παίγεζ έκα ζδιακηζηυ νυθμ ζημ πθαίζζμ πανενιδκεζχκ ηδξ
Ακάθδρδξ απυ ημοξ αζνεηζημφξ, ηαζ εζδζηά απυ ημοξ ανεζακμφξ146. Έκα
ααζζηυ ηείιεκμ πμο πανενιδκεφεηαζ είκαζ ημ πςνίμ: «δζὸ ηαὶ ὁ Θεὸξ α὎ηὸκ
὏πενύρςζε ηαὶ ἐπανίζαημ α὎ηῶ ὄκμια ηὸ ὏πὲν πᾶκ ὄκμια, ἵκα ἐκ ηῶ
ὀκόιαηζ ᾿Ηδζμῦ πᾶκ βόκο ηάιρῃ ἐπμονακίςκ ηαὶ ἐπζβείςκ ηαὶ ηαηαπεμκίςκ,
ηαὶ πᾶζα βθ῵ζζα ἐλμιμθμβήζδηαζ ὅηζ Κύνζμξ ᾿Ηδζμῦξ Υνζζηὸξ εἰξ δόλακ
Θεμῦ παηνόξ» (Φζθ. 2, 9-11). Οζ ανεζακμί οπμζηδνίγμοκ, υηζ ζημ πςνίμ αοηυ
έπμοιε ιζα πνμθακή εηδήθςζδ ηδξ ηαηςηενυηδηαξ ημο Τζμφ ζε ζπέζδ ιε
ημκ Παηένα.
Καηά ηδκ ενιδκεία ηςκ Παηένςκ, αηυια ηαζ υηακ δ Γναθή ακαθένεζ
υηζ μ Υνζζηυξ δέπεδηε έκα υκμια πάκς απυ υθα ηα μκυιαηα, αοηυ δεκ
ζδιαίκεζ υηζ μ Τζυξ ανπάγεζ ηδ εευηδηα έλς απυ ηα υνζα ηδξ εευηδηαξ,
ηαεχξ πνμένπεηαζ απυ ημκ Παηένα Θευ. ΢ε ηεθζηή ακάθοζδ, μ Τζυξ είκαζ
143
Βθ. Αεακαζίμο Αθελακδνείαξ, Δμεγήζεηο εηο ηνπο Χαικνύο 56, PG 27, 260 C.
144
Δαν. 4,15.
145
Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Δηο πξνο Δβξαίνπο, Κεθ. Γ’, PG 95, 949 Β.
146
Βθ. Αεακαζίμο Αθελακδνείαξ, Καηά Αξεηαλώλ 1, PG 26, 96 Α.
42
Θευξ ηαζ πνζκ απυ ημκ ηαζνυ ηδξ ηέκςζήξ Σμο ηαζ ιεηά ηδκ Ακάθδρή Σμο,
ηαηά ηδκ μπμία επζζηνέθεζ ηαζ ιε ηδκ ακενχπζκή Σμο ιμνθή ζηδκ μονάκζα
δυλα, πμο απμηεθμφζε πάκηα ημ δζηυ Σμο ζδίςια147. Γζ‟ αοηυ, μ Μέβαξ
Αεακάζζμξ νςηάεζ νδημνζηά ημοξ ανεζακμφξ: «Σί ημύημο θεοηόηενμκ ηαὶ
ἀπμδεζηηζηώηενμκ βέκμζημ ἄκ; Ο὎ βὰν ἐλ ἐθαηηόκςκ αεθηίςκ βέβμκεκ· ἀθθὰ
ιᾶθθμκ Θεὸξ ὏πάνπςκ ηὴκ δμύθμο ιμνθὴκ ἔθααε, ηαὶ ἐκ ηῶ θααεῖκ, μ὎η
ἐαεθηζώεδ, ἀθθ᾽ ἐηαπείκςζεκ ἑαοηόκ. Πμῦ ημίκοκ ἐκ ημύημζξ ιζζεὸξ ηῆξ
ἀνεηῆξ, ἠ πμία πνμημπὴ ηαὶ αεθηίςζζξ ἐκ ηαπεζκώζεζ; Δἰ βὰν Θεὸξ ὤκ,
βέβμκεκ ἄκενςπμξ, ηαί, ἐλ ὕρμοξ ηαηααάξ, θέβεηαζ ὏ρμῦζεαζ, πμῦ ὏ρμῦηαζ,
Θεὸξ ὤκ; Γήθμο ὄκημξ πάθζκ ημύημο, ὅηζ, ημῦ Θεμῦ ὏ρίζημο ὄκημξ, ἐλ
ἀκάβηδξ εἶκαζ δεῖ ηαὶ ηὸκ ημύημο Λόβμκ ὕρζζημκ. Πμῦ μὖκ πθεῖμκ εἶπεκ
὏ρςεῆκαζ ὁ ἐκ ηῶ Παηνὶ ὤκ, ηαὶ ὅιμζμξ ηαηὰ πάκηα ημῦ Παηνόξ;… Δἰ βὰν
δζὰ ηὸ ὏ρςεῆκαζ ηαηααέαδηεκ ὁ Λόβμξ, ηαὶ ηαῦηα βέβναπηαζ· ηίξ πνεία ἤκ
ὅθςξ ηαὶ ηαπεζκ῵ζαζ ἑαοηυκ, ἵκα ημῦημ γδηήζῃ θααεῖκ ὅπεν εἶπε; Πμίακ δὲ
ηαὶ πάνζκ ἔθααεκ ὁ ηῆξ πάνζημξ δμηήν; ῍Ζ π῵ξ ἔθααε ηὸ ὄκμια εἰξ ηὸ
πνμζηοκεῖζεαζ, ὁ ἀεὶ ἐκ ηῶ ὀκόιαηζ α὎ημῦ πνμζηοκμύιεκμξ;».148 Βέααζα, μ
πακηαπμφ πανχκ ηαηά ηδ εεσηή Σμο θφζδ Λυβμξ, δεκ ιπμνεί κα
«επζζηνέθεζ» ζημκ μονακυ, ηαεχξ πμηέ δεκ ημκ εβηαηέθεζρε, υπςξ δεκ
εβηαηέθεζρε πμηέ ηαζ ηδ εευηδηά Σμο ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ γςήξ Σμο ζηδ
βδ. Με ηδκ εκζάνηςζή Σμο μ Θεάκενςπμξ έβζκε μναηυξ ηαζ ιαξ μδήβδζε
πνμξ ημκ εαοηυ Σμο, πνμξ ηδκ αυναηδ πανμοζία ηδξ Σνζάδμξ. Τρχεδηε
ζημκ μονακυ ςξ άκενςπμξ ηαζ ζοκεπίγεζ κα ιαξ έθηεζ ζημ ιοζηήνζμ ηδξ
εοζεαείαξ, βζα κα ορςεμφιε ηαζ ειείξ.
Ζ απάκηδζδ ηςκ Παηένςκ εζδζηά ζημ ζδιείμ αοηυ πενζέπεζ ιζα
απυννζρδ avvant la lettre ηςκ πνμηεζηακηζηχκ ηεκςηζηχκ εεςνζχκ, υπςξ
ιαξ δζααεααζχκεζ ηαζ ημ επυιεκμ ηείιεκμ: «΢ήιενμκ ἀκῆθεεκ ὅεεκ μ὎η
ἀπεθείθεδ. Μὴ ζηζὰκ ὏πμβνάθῃξ ηὴκ μἰημκμιίακ, ιὴ θάκηαζια ἟βήζῃ ηὴκ
ζςηδνίακ, ιὴ ζηζὰκ εἴπῃξ ηὴκ ἀθήεεζακ· ἢημοζαξ ὅηζ ηαηῆθεεκ. Οὕηςξ
κόδζμκ· ηαηῆθεεκ ἐκηαῦεα ηαὶ ημὺξ μ὎νακμὺξ ἑαοημῦ μ὎η ἐηέκςζεκ, ἐπεζδὴ
βὰν ἀπενίβναπημξ ἤκ ηὴκ θύζζκ, πθδνμῖ δὲ ηὸκ μ὎νακὸκ ηαὶ ηὴκ βῆκ ηαηὰ ηὸ
πνμθδηζηὸκ θόβζμκ. Καὶ πανὰ Μανίᾳ ἤκ ηαὶ πανὰ ηῶ Παηνὶ ηαὶ πανὰ
Πζθάηῳ ηαὶ παν᾽ ἀββέθμζξ ηαὶ ἐκ μ὎νακῶ, ἐκ ᾅδῃ ηαὶ ἐκ βῇ ηαὶ ἐκ ἀένζ· Θεὸξ
βὰν ἤκ ηαὶ ἟κίμπμξ η῵κ ἁπάκηςκ. ῏Ζθεεκ ὅπμο ἤκ, ἀκῆθεεκ ὅεεκ μ὎η
ἀπεθείθεδ. ἖κ ηῶ ηόζιῳ ἤκ· ἄνα μὖκ ἐκ ηῶ ηόζιῳ ὢκ ηῇ εεόηδηζ π῵ξ
ἤθεεκ εἰξ ηὸκ ηόζιμκ; Ἀθθ᾽ ἐπεζδὴ ἐκ ηῶ ηόζιῳ ὢκ ηῇ εεόηδηζ ζςιαηζη῵ξ
147
Βθ. Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Πεξὶ Ἁγίαο ηὲ θαὶ ὁκννύζηνπ Τξηάδνο, Λόγνο 5, PG 75, 976 B.
148
Αεακαζίμο Αθελακδνείαξ, Καηά Αξεηαλώλ 1, PG 26, 93 CD-96 Α.
43
μ὎π ὁνᾶημ, ἀκαθαιαάκεζ ηὸ ζ῵ια ἵκα δζὰ ημῦ ζώιαημξ ὡξ ἐη ηαηόπηνμο
ὁν῵κηεξ ηὸκ Θεὸκ παζδαβςβδε῵ιεκ εἰξ ε὎ζέαεζακ»149.
Ζ ηέκςζδ ηαζ δ πηχπεοζδ ημο Τζμφ, ηα ένβα ηαζ ηα πάεδ πμο
οπέιεζκε ζανηί βίκμκηαζ αθμνιή φικδζήξ Σμο απυ ημοξ ακενχπμοξ150. Έηζζ,
δ πίζηδ απμηοπχκεηαζ ζημ θεζημονβζηυ φικμ ηαζ μ άκενςπμξ αηεκίγεζ βζα
ιζα ζηζβιή ηδκ ηνζαδζηή «άαοζζμ ηδξ αβάπδξ»: «὘ικῆζαζ βὰν ἐπνῆκ, ηἀπὶ
ημφηῳ ηὴκ ὏πενάπεζνμκ ἀβαευηδηα ηαὶ ηὸ ὏πενιέβεεεξ ιέβεεμξ ηαὶ ηὴκ
ἀπεζνμδφκαιμκ δφκαιζκ ηαὶ ηὴκ πακηὸξ ὕρμοξ ηαὶ ιεβέεμοξ ἐπέηεζκα πνὸξ
἟ιᾶξ α὎ημῦ ιεηνζυηδηα, ηὸκ ὏πένπθμοημκ πθμῦημκ ηῆξ ἀηαηαθήπημο
πνδζηυηδημξ, ηὴκ ἄπθδζημκ ηῆξ ἀβάπδξ ἄαοζζμκ˙ ὅπςξ ηῆξ μἰηείαξ μ὎η
ἐηθμζηήζαξ ιεβαθεζυηδημξ, πνὸξ ηὴκ ὏ρμπμζὸκ ηαηααέαδηε ηέκςζζκ,
Παηνὸξ ζοκεοδμημῦκημξ ηαὶ Πκεφιαημξ˙ ὅπςξ ὁ ὏πενμφζζμξ ἐη βοκαζηείαξ
κδδφμξ ὏πενμοζίςξ μ὎ζίςηαζ˙ ὅπςξ Θεὸξ ηὲ ἐζηζκ, ηαὶ ἄκενςπμξ βέβμκε,
ηαὶ ιέκεζ ηαηὰ ηαοηὸκ ὏πάνπςκ ἀιθυηενα˙ ὅπςξ μὔηε ηῆξ μ὎ζίαξ ἐηαέαδηε
ηῆξ εευηδημξ, ηαὶ παναπθδζίςξ ἟ιῖκ ηεημζκχκδηε ζανηυξ ηε ηαὶ αἵιαημξ˙
ὅπςξ ὁ πάκηα πθδν῵κ ηαὶ θένςκ ηὰ ζφιπακηα ηῶ νήιαηζ ημῦ μἰηείμο
ζηυιαημξ, ζηεκὸκ πςνίμκ ηαηχηδζεκ˙ ὅπςξ ηὸ ὏θζηὸκ ηαὶ πμνη῵δεξ ζ῵ια
ηῆξ αμζδίιμο ηαφηδξ, ηὸ ηαηακαθίζημκ πῦν ἐδέλαημ ηῆξ εευηδημξ, ηαὶ
πνοζὸξ ὥζπεν ἀηίαδδθμξ, ἀκάθςημκ ἐπνδιάηζζε»151.
149
Κονίθθμο Αθελακδνείαξ, Oratio in ascensionem Domini, εηδ. Datema C., πεν. Byzantion 44 (1974), ζζ.
126-127.
150
Βθ. Νζημθάμο ημο Κααάζζθα, Δξκελεία ηεο Θείαο Λεηηνπξγίαο 17, PG 150, 405 B.
151
Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Οκηιία Β’ εηο ηελ θνίκεζηλ ηεο Θενηόθνπ, PG 96, 732 D-733 A.
44
ΓΔΤΣΔΡΟ ΚΔΦΑΛΑΙΟ
ΟΙ ΟΦΔΙ΢ ΣΗ΢ ΚΔΝΧ΢Η΢ ΢ΣΗ ΘΔΟΛΟΓΙΑ ΣΟΤ 20ΟΤ ΑΙΧΝΑ
1. Ζ ηέκςζδ ςξ πνμαζχκζα απυθαζδ ημο Λυβμο βζα ηδκ Δκακενχπδζδ ηαζ

ηδ εοζία
Σμ ζςηδνζμθμβζηυ ένβμ ηδξ μζημκμιίαξ ηυζμ ζημ ζφκμθυ ημο υζμ ηαζ
ζηα ζοζηαηζηά ημο ιένδ δεκ απμηεθεί έκα ηοπαίμ βεβμκυξ, δεκ είκαζ έκα
ζοιαεαδηυξ πμο έθααε πχνα ζε έκα ζοβηεηνζιέκμ ζζημνζηυ πθαίζζμ, πςνίξ
ακαθμνά ζηδκ αζχκζα πνμαίνεζδ ημο Θεμφ. ΋πςξ δεκ είκαζ ηοπαία δ εεσηή
αβάπδ ημο ηνζαδζημφ Θεμφ πνμξ ημκ ηυζιμ, δ μπμία είκαζ εειεθζςιέκδ
εκδμηνζαδζηά, ημ ίδζμ ζοιααίκεζ ηαζ ιε ημ ιοζηήνζμ ηδξ μζημκμιίαξ. Ζ
αθεηδνία ημο ανίζηεηαζ ζηδκ πνμαζχκζα αμοθή ημο Θεμφ ηαζ αοηυ είκαζ
αθήεεζα, είηε πνυηεζηαζ βζα ηδκ μζημκμιία ζημ ζφκμθυ ηδξ, είηε ιζθάιε βζα
ηα ζοζηαηζηά ηδξ ιένδ.
Ζ αθήεεζα αοηή ανίζηεηαζ δζαηοπςιέκδ ζηα ένβα ηςκ Παηένςκ ηαζ
ηαηά ζοκέπεζα, μζ ζφβπνμκμζ μνευδμλμζ εεμθυβμζ ιεθεηχκηαξ ηαζ
αημθμοεχκηαξ ηδκ παηενζηή ζηέρδ ηάκμοκ θυβμ βζα ηδκ πνμαζχκζα ηέκςζδ
ημο Λυβμο152, βζα ηδκ πνμαζχκζα Δηηθδζία ηδκ πνμμνζζιέκδ βζα ηδκ
πναβιαημπμίδζή ηδξ «πνὸ ηαηααμθῆξ ηυζιμο»153, βζα ηδκ πνμαζχκζα
εηθμβή ηδξ Πανεέκμο Μανίαξ154 η.η.θ.
Ζ πνμαζχκζα ηέκςζδ ημο Λυβμο πμο ιαξ εκδζαθένεζ εδχ,
πνμζδζμνίγεηαζ ςξ δ απυθαζδ Αοημφ κα βίκεζ άκενςπμξ ηαζ κα δεπεεί υθεξ
ηζξ ζοκέπεζεξ ηδξ Δκακενχπδζδξ, ζδζαίηενα ηα πάεδ, δδθαδή ημ ΢ηαονυ: «Ζ
εεία αμοθή δ ζπεηζηή ιε ηδ ζςηδνία ηαζ ηδ θφηνςζδ είκαζ ιζα αζχκζα ηαζ
πνμ-πνμκζηή απυθαζδ, ιζα “αἰχκζμξ πνυηεζζκ” 155 “ηὸ ιοζηήνζμκ ηὸ
ἀπμηεηνοιιέκμκ ἐκ ηῶ Θεῶ” απυ ηδκ ανπή ημο ηυζιμο.156 Ο Τζυξ ημο Θεμφ
είκαζ “ἀπὸ η῵κ αἰχκςκ” πνμμνζζιέκμξ βζα ηδ ΢άνηςζδ ηαζ ημ ΢ηαονυ, ηαζ
152
Βθ. Serge Bulgakof, Du Verbe Incarné (Agnus Dei), ιεηάθναζδ Constantin Andronikof, εηδ.
Montaigne, Paris 1943, ζ. 141.
153
Δθεξ. 1, 4. Πναθ. Νίημο Μαηζμφηα, Γνγκαηηθή θαη ζπκβνιηθή ζενινγία Β, Έθζεζε ηεο νξζόδνμεο πίζηεο
ζε αληηπαξάζεζε κε ηε δπηηθή ρξηζηηαλνζύλε, εηδ. Π. Πμονκάνα, Θεζζαθμκίηδ 1999, ζ. 368.
154
Βθ. Υνοζμζηυιμο Α. ΢ηαιμφθδ, Θενηόθνο θαη νξζόδνμν δόγκα, Σπνπδή ζηε δηδαζθαιία ηνπ αγίνπ
Κπξίιινπ Αιεμαλδξείαο, εηδ. «Σμ Παθίιρδζημκ», Θεζζαθμκίηδ 2003, ζ. 38.
155
Δθεξ. 3, 11.
156
Δθεξ. 3, 9.
45
επμιέκςξ Αοηυξ είκαζ μ Αικυξ “ὁ πνμεβκςζιέκμξ πνὸ ηαηααμθῆξ
ηυζιμο”157, “ηὸ Ἀνκίμκ ηὸ ἐζθαβιέκμκ ἀπὸ ηαηααμθῆξ ηυζιμο”158»159.
Καηά ημκ παηένα Γδιήηνζμ ΢ηακζθμάε, πνυηεζηαζ βζα ηδκ πνχηδ θάζδ
ηδξ ηέκςζδξ, δ μπμία πνμδβείηαζ ηδξ Eκακενχπδζδξ160. Ζ θάζδ αοηή
μκμιάγεηαζ απυ ημκ ΢. Βμοθβάημθ «μονακζηή ηέκςζδ»161 ηαζ δ
παναηηδνζζηζηή μνμθμβία πμο πνδζζιμπμζείηαζ ζημ νςζζηυ εζδζηά μνευδμλμ
πχνμ δεκ είκαζ πανά ιζα ζφκημιδ ενιδκεία ηδξ Γναθήξ. ΢φιθςκα ιε ημκ
πνμδβμφιεκμ εεμθυβμ, μ ΢ηαονυξ ηδξ επίβεζαξ μδμφ επζηεθεί ημ ΢ηαονυ ηδξ
μονάκζαξ ηέκςζδξ ηαζ επίζδξ δ επίβεζα οπαημή ημο Τζμφ ήηακ εειεθζςιέκδ
ζηδκ μονάκζά Σμο οπαημή162.
Έκαξ άθθμξ νχζμξ εεμθυβμξ, μ Φζθάνεημξ Μυζπαξ, ακαθένεηαζ ζημ
ίδζμ βεβμκυξ υηακ θέεζ υηζ: «μ ΢ηαονυξ ημο Ηδζμφ, ζφκεεημξ απυ ηδκ έπενα
ηςκ Ημοδαίςκ ηαζ απυ ηδκ απείεεζα ηςκ Δεκχκ, δεκ είκαζ ιυκμ δ επίβεζα
εζηυκα, αθθά ηαζ δ ζηζά ημο μονακίμο ΢ηαονμφ ηδξ αβάπδξ»163. ΢ηδκ
ηαπεζκή γςή ημο ΢ςηήνα επζηεθείηαζ ημ πνμαζχκζμ ζπέδζμ ηδξ μζημκμιίαξ,
πμο πνμτπμεέηεζ ηαζ ηδκ ηέκςζδ. ΢οκεπχξ, δ επίβεζα ηέκςζδ είκαζ ημ
θμβζηυ απμηέθεζια ηδξ μονάκζαξ ηέκςζδξ.
Βέααζα, ημ πνυαθδια ηδξ πνμαζχκζαξ ηέκςζδξ ιέζα ζημ εονφηενμ
ζπέδζμ ηδξ ζςηδνίαξ ηίεεηαζ ζε άιεζδ ζπέζδ ιε ημ ζπέδζμ ηδξ δδιζμονβίαξ,
ηαεχξ ηαζ ηα δφμ απμηεθμφκ δζαζηάζεζξ ημο ένβμο ηδξ μζημκμιίαξ ημο
Θεμφ, μ μπμίμξ δδιζμονβεί ημκ ηυζιμ ηαζ ημο πνμζθένεζ ηδκ ημζκςκία ηδξ
αβάπδξ Σμο. Τπυ ηδκ πνμμπηζηή αοηή, δ μονάκζα ηέκςζδ ημο Λυβμο είκαζ δ
εεσηή απάκηδζδ ζε έκακ ηυζιμ πμο εα δδιζμονβδεεί εθεφεενμξ, ηαζ πμο ιε
ηδκ πηχζδ ηςκ πνμπαηυνςκ εα εηπέζεζ απυ ηδκ ημζκςκία ιε ημ Γδιζμονβυ
ημο.
Ο ηαεδβ. Σνειπέθαξ δακείγεηαζ απυ ημκ Άβζμ Αεακάζζμ ιζα
αθθδβμνζηή εζηυκα, βζα κα πανμοζζάζεζ ηδ ζπέζδ ακάιεζα ζημ ζπέδζμ ηδξ
ζςηδνίαξ ηαζ ζημ ζπέδζμ ηδξ δδιζμονβίαξ. Ο Άβζμξ Αεακάζζμξ ζοβηνίκεζ ημ
Γδιζμονβυ ιε έκακ ζμθυ ανπζηέηημκα, μ μπμίμξ εημζιάγεηαζ κα μζημδμιήζεζ
έκα ζπίηζ, επζεοιεί δε ζοβπνυκςξ κα ιπμνεί κα ημ ακμζημδμιήζεζ ζε
157
Α΄ Πέην. 1, 19-20.
158
Απμη. 13, 8.
159
Γεςνβίμο Φθμνυθζηο, Γεκηνπξγία θαη απνιύηξσζε, ιεηαθ. Πακαβζχημο Κ. Πάθθδ, εηδ. Π. Πμονκάνα,
160
Dumitru Stăniloae, Teologia dogmatică ortodoxă, ημι. II, δεφηενδ έηδμζδ, εηδ. Institutul biblic şi de
misiune al Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti 1997, ζ. 45.
161
Serge Bulgakof, Du Verbe Incarné (Agnus Dei), ζ. 141.
162
Βθ. Serge Bulgakof, Du Verbe Incarné (Agnus Dei), ζζ. 141, 143.
163
Λόγνο εἰξ ηὴκ Μεβάθδκ Παναζηεοὴκ ημῦ ἔημοξ 1816, εκ «Σὰ ἅπακηα», Σα ένβα ημο Φζθανέημο,
Μδηνμπμθίημο Μυζπαξ, «Λυβμζ ηαζ Οιζθίεξ», ηυι. Η, (Μυζπα 1873), ζ. 94. Πναθ. Γεςνβίμο Φθςνυθζηζ,
Αλαηνκία πξνβιεκάησλ ηεο πίζηεσο, ιεηαθ. Ανπζι. Μεθεηίμο Καθαιανά, Δηδ. Βαζ. Ρδβυπμοθμο,
46
πενίπηςζδ ηαηαζηνμθήξ. Δημζιάγεηαζ θμζπυκ απυ πνζκ, ηαζ δίκεζ ζημκ
ανπζηεπκίηδ ημ ζπέδζμ ημ μπμίμ πνμαθέπεζ ηδκ πνμπαναζηεοή ηδξ
ακμζημδυιδζδξ, πνζκ αηυιδ κα οπάνλεζ ημ ζπίηζ. Πανμιμίςξ, πνζκ απυ ειάξ,
πνζκ απυ ηδ δδιζμονβία ιαξ, δ ακυνεςζδ ηδξ ζςηδνίαξ ιαξ ήηακ
εειεθζςιέκδ ζημκ Υνζζηυ, χζηε κα ιπμνέζμοιε κα ακαδδιζμονβδεμφιε εκ
Αοηχ. Σμ ζπέδζμ ηδξ ζςηδνίαξ ήηακ πνμαζςκίςξ έημζιμ ηαζ ημ ένβμ
πναβιαημπμζήεδηε υηακ ήνεε ημ πθήνςια ημο πνυκμο ιε ημκ ενπμιυ ημο
΢ςηήνα164.
Σμ αζχκζμ ζπέδζμ ημο Θεμφ πμο πναβιαημπμζήεδηε ζε δεδμιέκδ
πνμκζηή ζηζβιή ιάξ δίκεζ ηδκ εοηαζνία βζα ιζα πνζζηζακζηή εεχνδζδ ημο
πνυκμο. Ο πνυκμξ δεκ είκαζ ακελάνηδημξ απυ ηδκ αζςκζυηδηα, αθθά είκαζ
πενζηοηθςιέκμξ ηαζ ειπμηζζιέκμξ απ‟ αοηήκ. Σα ζςηδνζμθμβζηά βεβμκυηα
ηα μπμία λεηοθίβμκηαζ ζημ πνυκμ έπμοκ ηζξ νίγεξ ημοξ ζηα αεέαηα αάεδ ηδξ
αζςκζυηδηαξ165.
2. Ζ ηέκςζδ ςξ εζζαβςβή ημο Θεμφ ζε ζπέζδ ιε ημ δδιζμονβδιέκμ ηυζιμ
Ζ μνευδμλδ ημζιμθμβία ιζθάεζ βζα έκακ πενζμνζζιυ166 εη ιένμοξ ημο

Θεμφ ζπεηζηά ιε ημκ ηυζιμ. Γζα ημκ Βμοθβάημθ, δ δδιζμονβία ημο ηυζιμο
είκαζ ηζυθαξ ιζα ηεκςηζηή πνάλδ ημο Θεμφ167. Σδκ ίδζα ζδέα εηθνάγεζ ηαζ μ
παηήν ΢ηακζθμάε, υηακ ηάκεζ θυβμ βζα ιζα «ηέκςζδ ηδξ ζπέζδξ», δδθαδή
βζα ιζα ηέκςζδ ημο δεζιμφ ημκ μπμίμ μ Θευξ «ημκ πνάηηεζ ζοκεπχξ»
απέκακηζ ζηδ δδιζμονβία Σμο168.
Οζ μνευδμλμζ εεμθυβμζ ημο πεναζιέκμο αζχκα πνμζδζμνίγμοκ πμθφ
πνμζεηηζηά ημ πενζεπυιεκμ αοημφ ημο πενζμνζζιμφ ηαζ ημ πανμοζζάγμοκ ζε
ζοκέπεζα ιε ηδκ παηενζηή πανάδμζδ. Ζ «ηέκςζδ ηδξ ζπέζδξ»
παναηηδνίγεηαζ απυ ηνία ζδιακηζηά βκςνίζιαηα:
- δεκ ακαθένεηαζ ζοβηεηνζιέκα ζηδ δδιζμονβία ηςκ υκηςκ εη ημο ιδδεκυξ,
164
Αεακαζίμο Αθελακδνείαξ, Καηά αξεηαλώλ, ΗΗ, 77, PG 26, 309. Πναθ. Panagiotes Trembela, Dogmatique
de l’Eglise Orthodoxe Catholique, ιεηαθ. Ανπζι. Pierre Dumont, Editions de Chevetogne, Chevetogne
1967, ζ. 16.
165
Père Justin Popovitch, Philosophie orthodoxe de la vérité Dogmatique de l’Eglise Orthodoxe, tome II,
ιεηάθ. Jean-Louis Palierne, εηδ. L‟Age d‟ Homme, Lausanne 1993, ζ. 26.
166
Ο Serge Bulgakof πνδζζιμπμζεί ημκ υνμ «limitation» («limitation de Soi», «limitation volontaire») ζημ
ένβμ ημο Du Verbe Incarné (Agnus Dei), ζζ. 148-149. Ο ίδζμξ υνμξ ζοκακηάηαζ ηαζ ζημ ένβμ ημο Γεςνβίμο
Φθμνυθζηο, Γεκηνπξγία θαη απνιύηξσζε,ζ. 87. (΢ημ αββθζηυ πνςηυηοπμ: Georges Florovsky, Creation
and Redemption, Nordland Publishing Company, Belmont, Massachusetts 1976, ζ. 77).
167
Serge Bulgakof, Du Verbe Incarné (Agnus Dei), ζ. 150. Βθ. ηαζ Paul Valliere, Modern Russian
Theology: Bukharev, Soloviev, Bulgakov. Orthodox Theology in a New Key, εηδ. Willian B. Eardmans
Publishing Company, Michigan 2000, ζ. 331.
168
Βθ. Dumitru Stăniloae, Chipul nemuritor al lui Dumnezeu, ζ. 326.
47
- υπςξ δδθχκεζ ηαζ δ ζπεηζηή δζαηφπςζή ηδξ, δ ηέκςζδ αοηή εκκμείηαζ ςξ
εζζαβςβή ημο Θεμφ ζε ζπέζδ ιε ημ δδιζμονβδιέκμ ηυζιμ, ηαζ
- απμηθείεζ μπμζαδήπμηε ιεηαηνμπή ηδξ εευηδηαξ ζημ πθαίζζμ αοημφ ημο
δζαθυβμο.
Αοηυ ημ είδμξ ηέκςζδξ ακαθένεηαζ απυ ημοξ μνευδμλμοξ εεμθυβμοξ
ιυκμ ζηδ ζπέζδ ημο Θεμφ ιε ημκ ηυζιμ, φζηενα δδθαδή απυ ηδκ πνχηδ
ζηζβιή ηδξ δδιζμονβίαξ ημο ηυζιμο. Ακηίεεηα, μνζζιέκμζ δοηζημί θζθυζμθμζ
ηαζ εεμθυβμζ (υπςξ μ Hans Urs von Balthasar, μ Jürgen Moltmann, μ Alfred
Whitehead ηαζ μ John Sanders) ζοζπεηίγμοκ ημκ πενζμνζζιυ αοηυκ ιε ηδ
δδιζμονβία ημο ηυζιμο εη ημο ιδδεκυξ. Καηά ηδκ άπμρή ημοξ, μ Θευξ
πνέπεζ κα πενζμνζζεεί βζα κα δδιζμονβήζεζ ημ ιδδέκ απυ ημ μπμίμ εα
πανάβεζ ημκ ηυζιμ169. Αοημί δεκ είκαζ ζηακμί κα δεπεμφκ ηδκ ειθάκζζδ ιζαξ
ηαζκμφνζαξ πναβιαηζηυηδηαξ πένα απυ ημκ Θευ, πςνίξ ηδκ μκημθμβζηή
ιείςζή Σμο. ΢ηδκ πενίπηςζή ημοξ, δ ζπέζδ ηηζζημφ ηαζ αηηίζημο
ηαηακμείηαζ θακεαζιέκα.
Γζα ημοξ Παηένεξ, δ ζδέα ημο πενζμνζζιμφ δεκ ακαθένεηαζ
απαναίηδηα ζημ ένβμ ηδξ δδιζμονβίαξ αθθά ζηδ ζοβηαηάααζδ ημο Πθάζηδ
ζε ιζα αζχκζα ζπέζδ ιε ιζα πενζμνζζιέκδ δδιζμονβία. Πνυηεζηαζ εδχ βζα
ιζα ανπέβμκδ ηέκςζδ ηδξ Αβίαξ Σνζάδαξ ςξ ιυκζιδ δζάεεζδ βζα ημ δζάθμβμ
ηδξ αβάπδξ ιε ηα υκηα Σδξ. Καηά ζοκέπεζα, ζηα ηείιεκα ηςκ μνεμδυλςκ
εεμθυβςκ ζοκακημφιε ιζα αοεεκηζηή ηέκςζδ πμο δεκ αθμνά ημ μκημθμβζηυ
επίπεδμ ηδξ Σνζάδαξ, αθθά ημ επίπεδμ ηδξ πάνζημξ δζα ηδξ μπμίαξ μ Θευξ
εζζένπεηαζ ζηδκ ηανδζά ημο ηυζιμο.
Ο εημφζζμξ πενζμνζζιυξ ηδξ Σνζάδαξ δεκ ηδκ αββίγεζ μκημθμβζηά
αθμφ δεκ είκαζ «πενζμνζζιυξ ηδξ πθδνυηδηαξ ημο Θεμφ»170, αθθά θακένςζδ
ηδξ αβάπδξ Σμο πνμξ ηα «έλς». Λυβς ηδξ απένακηδξ μκημθμβζηήξ
απυζηαζδξ ιεηαλφ Θεμφ ηαζ ακενχπμο, ηηζζημφ ηαζ αηηίζημο, μζ δομ
πναβιαηζηυηδηεξ δεκ ιπμνμφκ κα ανίζημκηαζ ζε ακηαβςκζζιυ171.
΢οκοπάνπμοκ ιάθζζηα ιε ηδκ έκκμζα ημο πακεκεεσζιμφ, ημκ μπμίμ εηθνάγεζ
μ παηήν ΢ηακζθμάε: «Ο Θευξ δεκ πενζμνίγεηαζ απυ ημκ ηυζιμ ςξ ηάηζ
παναεειέκμ, δζυηζ ημ πενζέπεζ ιέζα Σμο ή Αοηυξ ηαημζηεί ζ‟ αοηυ,
λεπενκχκηαξ ημκ απενζυνζζηα ηαζ πενζηοθίβμκηάξ ημκ ζηδκ απενακημζφκδ
169
Βθ. Manuel G. Doncel, «The Kenosis of the Creator and of the Created Co-creator», πεν. «Zygon», vol.
39, nr. 4/2004. Βθ. ηαζ Niels Henrik Gregersen, «Risk and Religion: Toward a Theology of Risk Taking»,
πεν. «Zygon», vol. 38, nr. 2, 2003. Βθ. επίζδξ Dumitru Stăniloae, Chipul nemuritor al lui Dumnezeu, ζ.
240.
170
Γεςνβίμο Φθμνυθζηο, Γεκηνπξγία θαη απνιύηξσζε,ζ. 52.
171
Ο Άβζμξ Ηςάκκδξ μ Γαιαζηδκυξ εηθνάγεζ αηνζαχξ αοηήκ ηδκ αθήεεζα, υηακ δδθχκεζ υηζ δ απυζηαζδ
ακάιεζα ζημ Θευ ηαζ ημκ ηυζιμ είκαζ «μ὎ ηυπς, ἀθθὰ θφζεζ» (Πεξί ηεο νξζνδόμνπ πίζηεσο, Η ,13, PG 96,
583). Πναθ. Γεςνβίμο Φθμνυθζηο, Γεκηνπξγία θαη απνιύηξσζε,ζ. 53; Πναθ. Dumitru Stăniloae, Chipul
nemuritor al lui Dumnezeu, ζ. 239.
48
Σμο, αζχκμκηαξ μθυηθδνα ημκ Δαοηυ Σμο ιέζα ημο ηαζ πένα απ‟ αοηυκ, ζημ
Δαοηυ ημο, ςξ πδβή απυ ηδκ μπμία πνμζθένεζ ηυζμ πμθφ δφκαιδ υζμ (μ
ηυζιμξ) ιπμνεί κα δέπεηαζ, δδθαδή ηα θμβζηά υκηα, ηαζ ιενζηά απ‟ αοηά πζμ
πμθφ, υπςξ μ παηέναξ δζαπφκεζ ζηδκ ηαηακυδζδ ημο αβηαθζαζιέκμο ημο
παζδζμφ, ηυζδ δφκαιδ υζδ ιπμνεί αοηυ κα πενζέπεζ… »172.
Ο Ρμοιάκμξ εεμθυβμξ, μ αβαπδηυξ παηήν Constantin Galeriu, ζημ
ένβμ ημο Jertfă şi răscumpărare (Θπζία θαη απνιύηξσζε) παναηδνεί ιζα
εζδζηή ζηάζδ ηδξ Ρςζζηήξ εεμθμβίαξ απέκακηζ ζ‟ αοηυ ημ εέια. Ζ ζηάζδ
αοηή παναηηδνίγεηαζ απυ ιζα εοαζζεδζία ςξ πνμξ ημ πνυαθδια ηδξ ζπέζδξ
ιεηαλφ ημο Θεμφ ηαζ ηςκ δδιζμονβδιέκςκ υκηςκ Σμο, υπςξ αοηή
δζαιμνθχκεηαζ απυ ηδκ πνχηδ ζηζβιή ηδξ δδιζμονβίαξ ημο ηυζιμο. Δζδζηά
μζ Ρχζμζ εεμθυβμζ αθέπμοκ ζηδ δδιζμονβία «ηδ θακένςζδ ιζαξ ηέκςζδξ
ηδξ Αβίαξ Σνζάδαξ»173.
Ο π. Constantin Galeriu επζπεζνεί ιζα ζφκημιδ πενζβναθή αοηήξ ηδξ
ζδέαξ πμο ζοκακηάηαζ ζηδ Ρςζζηή εεμθμβία. Σμ ζδιακηζηυηενμ υιςξ
ζημζπείμ πμο ιαξ επζηνέπεζ κα ιζθάιε βζα ιζα «ηέκςζδ ηδξ ζπέζδξ» δεκ
είκαζ μ πενζμνζζιυξ ημο Θεμφ. Σμ αάνμξ δεκ πέθηεζ εηεί. Σμ ηαηαπθδηηζηυ
ζημζπείμ ημ μπμίμ ηαεμνίγεζ αηυια ηαζ ημκ πενζμνζζιυ ημο Θεμφ, είκαζ δ
ηνζαδζηή αβάπδ. Ζ αβάπδ, ςξ ζδζαίηενμ βκχνζζια ηδξ Σνζάδαξ, πενζέπεζ
ιέζα ηδξ ηδ εοζζαζηζηή δζάεεζδ, ηδ αμοθή ζοβηαηάααζδξ ζημ επίπεδμ ηςκ
υκηςκ, πνμηεζιέκμο κα ημοξ πανίγεζ ημκ πθμφημ ηδξ εεσηήξ φπανλδξ: «Ο
Θευξ, υκηαξ αβάπδ, ηα ηνία εεσηά Πνυζςπα, ζημ πθμφημ ηδξ αβάπδξ ημοξ,
δεκ έπμοκ ακάβηδ βζα ιζα άθθδ ιμνθή γςήξ. Απυθοηδ πθδνυηδηα ιέζα ηδξ,
δεκ έπεζ ακάβηδ κα επζδζχηεζ ιζα οπένηαηδ φπανλδ, ιζα άθθδ ηεθεζυηδηα.
Αθθά ημ ζδζαίηενμ βκχνζζια ηδξ αβάπδξ είκαζ ημ κα ιμζνάγεηαζ, ημ κα
πανίγεηαζ. Σμ δχνμ ζοκζζηά ηδκ μοζία ημο πθάζιαημξ»174.
Ο Ρμοιάκμξ αοηυξ εεμθυβμξ έπεζ οπ‟ υρζκ ημο εζδζηά ημκ Bulgakov
ηαζ ημκ Δοδμηζιυθ· επεζδή υιςξ ανίζηεζ ηδκ ίδζα ζδέα ηαζ ζηδκ παηενζηή
ζηέρδ (ζημκ άβζμ Γνδβυνζμ ημκ Παθαιά), ηδκ ζδζμπμζείηαζ ηαζ ηδκ
ακαπηφζζεζ. Έηζζ, επεζδή δ ηέκςζδ είκαζ έηθναζδ αβάπδξ, ηάκεζ ημκ Θευ
κα ζοιιεηέπεζ ζηζξ ηαηδβμνίεξ ημο ηυζιμο, δδθαδή ζημ πχνμ ηαζ ημ πνυκμ:
«Ο ηυζιμξ, ζακ ηάηζ πμο ιεηαηνέπεηαζ, ακήηεζ ζημ πνυκμ, μ ίδζμξ μ πνυκμξ
υκηαξ ιζα ελέθζλδ. Οζ έλζ ιένεξ ηδξ δδιζμονβίαξ δείπκμοκ αοηυ ημ πέναζια
απυ ημ αζχκζμ ζημ εθήιενμ. Οζ ηαζκμφνζεξ ηαηδβμνίεξ ημο πχνμο ηαζ ημο
πνυκμο βεκκζμφκηαζ ηχνα. Ββαίκμκηαξ ζηδκ πνάλδ ηδξ δδιζμονβίαξ, δ εεσηή
αβάπδ, ζηδκ ηέκςζδ ηδξ, πνμζδζμνίγεζ ημ πνυκμ βζα ημ Θευ ηαζ ηάκεζ ημ Θευ
172
Dumitru Stăniloae, Chipul nemuritor al lui Dumnezeu, ζ. 240.
173
Constantin Galeriu, Jertfă şi răscumpărare, εηδ. Harisma, Bucureşti 1991, ζ. 50.
174
Constantin Galeriu, Jertfă şi răscumpărare, ζ. 50.
49
κα γεζ ηαζ ιέζα ζημ πνυκμ»175. Ζ ζοιιεημπή Σμο ζηζξ δζαζηάζεζξ αοηέξ ημο
ηυζιμο ζοκζζηά ηδκ «μζημκμιζηή γςή ηδξ Αβίαξ Σνζάδαξ»176, ηδ εεσηή
θνμκηίδα βζα ηδκ πμνεία ημο ηυζιμο.
Ζ ηέκςζδ είκαζ δ ζπέζδ ζηδκ μπμία εζζάβεηαζ μ Θευξ υηακ εέηεζ ζηδκ
φπανλδ ηδκ απυθοηα κέα πναβιαηζηυηδηα ηδξ δδιζμονβίαξ, «πανάθθδθα»
ηαζ «δίπθα» ιε «ηὸκ ἀπένακημ ηαὶ ἄπεζνμ Ὠηεακὸ ηῆξ ὏πάνλεςξ», υπςξ
παναηηδνίγεζ ημκ Θευ μ Γνδβυνζμξ μ Ναγζακγδκυξ177. Αθθά αοηή δ ηέκςζδ
ημο Θεμφ βίκεηαζ δ πζμ ζηαεενή αάζδ ζηδκ μπμία ζηδνίγεηαζ δ φπανλδ ηςκ
δδιζμονβδιάηςκ, ηαζ έηζζ «μ δδιζμονβζηυξ θυβμξ ιμζάγεζ ιε ιζα
αδαιάκηζκδ βέθονα πάκς ζηδκ μπμία ημπμεεηήεδηακ ηα δδιζμονβήιαηα,
ηαζ ζηέημκηαζ ηάης απυ ηδκ άαοζζμ ημο Άπεζνμο Θεμφ, πάκς απυ ηδκ
άαοζζμ ηδξ δζηήξ ημοξ ιδδαιζκυηδηαξ»178.
Ζ «αδαιάκηζκδ βέθονα» πμο ηναηάεζ ηδ δδιζμονβία κα ιδκ
επζζηνέρεζ ζημ ιδ μκ είκαζ δ πάνδ ημο Θεμφ ςξ έηθναζδ ηδξ ηεκςηζηήξ ηαζ
δζαθμβζηήξ Σμο δζάεεζδξ. Καζ επεζδή ζημκ Θευ δεκ οπάνπεζ ηίπμηα πμο κα
ζηαιαηά ηαζ πμο κα πάκεηαζ179, μζ εεσηέξ Σμο εκένβεζεξ δεκ πενζμνίγμκηαζ
ζηδ ζηζβιζαία πνάλδ ηδξ δδιζμονβίαξ, αθθά ζοκεπίγμοκ κα θεζημονβμφκ ζηα
πθαίζζα ηδξ εείαξ Πνυκμζαξ ηνέθμκηάξ ηδκ. Ακαθένεζ ζπεηζηά μ Κάθθζζημξ
Γμοέαν, «Ζ δδιζμονβία δεκ είκαζ έκα βεβμκυξ πανεθεμκηζηυ, αθθά ιζα
ζπέζδ πνμξ ημκ πανυκ. Ακ μ Θευξ δε ζοκέπζγε κ‟ αζηεί ηδ δδιζμονβζηή ημο
εέθδζδ ηδκ ηάεε ζηζβιή, ημ ζφιπακ εα έπεθηε αιέζςξ ζε ακοπανλία ˙
ηίπμηε δεκ εα ιπμνμφζε κα οπάνπεζ μφηε βζα έκα δεοηενυθεπημ ακ μ Θευξ
δεκ ημ ήεεθε κα οπάνπεζ»180.
Σμ ζφιπακ ανίζηεηαζ ζοκεπχξ ζηναιιέκμ πνμξ ημκ Θευ, ελανηάηαζ ελ
μθμηθήνμο απυ Αοηυκ, γεζ «εκ Θεχ» ηαζ ζοιιεηέπεζ ζημ ιέηνμ ηςκ δζηχκ
ημο δοκαημηήηςκ ζηζξ εεσηέξ εκένβεζεξ. Μέζα απυ ηδκ πνμμπηζηή αοηή
ιπμνμφιε κα ηαηαθάαμοιε ηδ ιοζηζηή ζοιιεημπή υθδξ ηδξ ηηίζδξ ζημ
πάεμξ ημο εκζανηςιέκμο Λυβμο ζημ ΢ηαονυ: «πᾶζα ἟ ηηίζζξ ἞θθμζμῦημ
εεςνμῦζά ΢ε ἐκ ΢ηαονῶ ηνειάιεκμκ, Υνζζηέ! ὁ ἣθζμξ ἐζημηίγεημ˙ ηαὶ βῆξ
ηὰ εειέθζα ζοκεηανάηηεημ˙ ηὰ πάκηα ζοκέπαζπμκ ηῶ ηὰ πάκηα ηηίζακηζ». Ζ
175
Constantin Galeriu, Jertfă şi răscumpărare ζ. 50.
176
177
Λόγνο XXXVIII, Δηο ηα Θενθάληα, 7, PG 36, 317. Πναθ. Γεςνβίμο Φθμνυθζηο, Γεκηνπξγία θαη
απνιύηξσζε,ζ. 52.
178
Σα ένβα ημο Φζθανέημο, Μδηνμπμθίημο Μυζπαξ, Λόγνη θαη Οκηιίεο, ηυι. ΗΗΗ, (Μυζπα 1877), ζ. 436,
«Πξνζιαιὶα ἐπὶ ηῇ εὐθαηξίᾳ ηῆο ἀλαθνκηδῆο ηῶλ ιεηςάλσλ ηνῦ Παηξηάξρνπ Ἀιεμίνπ», 1830. Πναθ.
179
Σα ένβα ημο Φζθανέημο, Μδηνμπμθίημο Μυζπαξ, Λόγνη θαη Οκηιίεο, ηυι. ΗΗΗ, (Μυζπα 1877), ζ. 436,
«Πξνζιαιὶα ἐπὶ ηῇ εὐθαηξίᾳ ηῆο ἀλαθνκηδῆο ηῶλ ιεηςάλσλ ηνῦ Παηξηάξρνπ Ἀιεμίνπ», 1830. Πναθ.
180
Καθθίζημο Γμοέαν, Ο νξζόδνμνο δξόκνο, δεοη. εηδ., ιεηάθναζδ Μανίαξ Πάζπμο, εηδ. «Δπηάθμθμξ»,
Αεήκαζ 1984, ζ. 53.
50
ζοιιεημπή ηδξ ηηίζδξ ζημκ πυκμ ημο Θεακενχπμο δεκ είκαζ ζοιιεημπή απυ
ζοιπυκζα, αθθά απυ θυαμ: «ηὰ εειέθζα ηδξ βῆξ δζεδμκεῖημ θυαῳ ημῦ
ηνάημοξ ΢μο» 181.
΢ηα ζοββνάιιαηα ηςκ Παηένςκ, δ Πνυκμζα δεκ έπεζ ζηεκή έκκμζα.
Πένα απυ ηδ βεκζηή ηδξ έκκμζα ςξ θνμκηίδα ημο Θεμφ βεκζηά πνμξ ημκ
ηυζιμ ηαζ εζδζηά πνμξ ημκ ηάεε άκενςπμ, δ Πνυκμζα ειπενζέπεζ ηαζ ηδκ
μζημκμιία ημο Θεμφ, ηδκ πνμπαναζηεοή δδθαδή ηαζ ηδκ ελέθζλδ ημο
ζπεδίμο ηδξ ζςηδνίαξ. ΢ηδκ Πνυκμζα αοηή ζοκακημφιε ηδ «ζοβηαηάααζδ»
ημο Θεμφ πνμξ ειάξ, υπςξ δδθχκμοκ μ Άβζμξ Ηςάκκδξ μ Υνοζυζημιμξ ηαζ μ
Χνζβέκδξ, ή ηαθφηενα δ ίδζα είκαζ ιζα ζοκεπήξ ζοβηαηάααζδ ηδξ Σνζάδμξ
πνμξ ειάξ. Γζα ημ θυβμ αοηυ, δ ζφβπνμκδ μνευδμλδ εεμθμβία ιζθάεζ θοζζηά
βζα ηδκ «ηεκςηζηή δζάζηαζδ»182 ηδξ εεσηήξ Πνυκμζαξ.
΢ηδκ πνχηδ θάζδ ηδξ Πνυκμζαξ, μ Θευξ εημζιάγεζ ηδκ ακενςπυηδηα
βζα ημκ ενπμιυ ημο ΢ςηήνα. ΢‟ αοηήκ ακήηεζ ηαζ δ ακενςπμιμνθζηή
έηθναζδ ηδξ Αβίαξ Γναθήξ ζπεηζηά ιε ημκ Θευ, αθμφ δ πηχζδ ημο Αδάι
ηαευνζζε ηδ ζοβηαηάααζδ ηδξ Απμηάθορδξ ζηα ιέηνα ηδξ δζηήξ ημο
δοκαηυηδηαξ κα ηαηακμήζεζ ηα πνάβιαηα183. ΢ημ ίδζμ πθαίζζμ, μζ Παηένεξ
ηδξ Δηηθδζίαξ μιζθμφκ αηυια ηαζ βζα «επζζηέρεζξ» ημο Λυβμο πνζκ απυ ηδκ
Δκακενχπδζδ, ιέζα ζε ενδζηεοηζημφξ ηυζιμοξ, λέκμοξ πνμξ ηδ
πνζζηζακζηή απμηάθορδ. Ο Λυβμξ εηδδθχκεηαζ ιε έκακ ηνυπμ πενζζζυηενμ
«ηεκςηζηυ», πζμ «ηνοιιέκμ» ζηδκ εζδςθμθαηνζηή «εηηθδζία»184.
΢ημ ζφκμθυ ηδξ, δ Πνυκμζα πνμηδνφηηεζ πνμθδηζηά ηδκ πθήνδ
ηέκςζδ ημο Λυβμο δζά ηδξ εκζάνηςζδξ ηαζ ηδξ εοζίαξ185. Τπάνπεζ ιζα
ζοκέπεζα ηδξ εείαξ Απμηάθορδξ ζηδκ Παθαζά ηαζ ηδκ Καζκή Γζαεήηδ,
ηαοηυπνμκδ ιε ηδ ζοκέπεζα ηδξ Πνυκμζαξ, ηαζ αοηυ είκαζ άηνςξ ζαθέξ ηαζ
θμβζηυ, ακ θάαμοιε οπ‟ υρζκ ιαξ υηζ μ Λυβμξ είκαζ μ Γδιζμονβυξ, μ
Πνμκμδηήξ ηαζ μ ΢ςηήνζμξ Λυβμξ. Ζ εκυηδηα ιεηαλφ Παθαζάξ ηαζ Καζκήξ
181
΢ηζπδνά ἰδζυιεθα εἰξ ηὸκ Ὄνενμκ ηῆξ Μεβάθδξ Παναζηεοῆξ. Πναθ. Γεςνβίμο Φθςνυθζηζ, Αλαηνκία
πξνβιεκάησλ ηεο πίζηεσο, ιεηαθ. Ανπζι. Μεθεηίμο Καθαιανά, Δηδ. Βαζ. Ρδβυπμοθμο, Θεζζαθμκίηδ
1977, ζ. 74.
182
Πνμηςπνεζα. ηαε. δζδ. Ştefan Buchiu, «Dimensiunea apofatică a proniei divine în opera Sf. Ioan Gură
de Aur», ζημ πενζμδζηυ Anuarul Facultăţii de Teologie Ortodoxă «Patriarhul Justinian», εηδ. Universităţii
din Bucureşti, Bucureşti 2007, ζ. 340.
183
Βθ. Πνμηςπνεζα. ηαε. δζδ. Ştefan Buchiu, «Dimensiunea apofatică a proniei divine în opera Sf. Ioan
Gură de Aur», ζημ πενζμδζηυ Anuarul Facultăţii de Teologie Ortodoxă «Patriarhul Justinian», εηδ.
Universităţii din Bucureşti, Bucureşti 2007, ζζ. 342-343.
184
Βθ. Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ. 114.
185
Βθ. Πνμηςπνεζα. ηαε. δζδ. Ştefan Buchiu, «Dimensiunea apofatică a proniei divine în opera Sf. Ioan
Gură de Aur», ζημ πενζμδζηυ Anuarul Facultăţii de Teologie Ortodoxă «Patriarhul Justinian», εηδ.
Universităţii din Bucureşti, Bucureşti 2007, ζ. 340.
51
Γζαεήηδξ ελαζθαθίγεζ ηδκ ηαοηυηδηα ημο άζανημο ιε ημκ εκζανηςιέκμ
Λυβμ186, μ μπμίμξ είκαζ «ανπή ηαζ ηέθμξ»187 ηδξ ζζημνίαξ.
3. Ζ ηέκςζδ ςξ ζδίςια ημο πακημδφκαιμο Πακημηνάημνα
Σμ εέια αοηυ πανμοζζάγεζ ζδζαίηενμ εεμθμβζηυ εκδζαθένμκ ηαζ απυ

ηδκ πθεονά ηδξ εθεοεενίαξ ημο Θεμφ ιπνμζηά ζηδ κεμδδιζμφνβδηδ ηαζ
ζπεηζηή εθεοεενία ημο ακενχπμο. Έηζζ, μ Παφθμξ Δοδμηζιυθ ηάκεζ ηδκ
ελήξ ζςζηή παναηήνδζδ: μζ Παηένεξ ηδξ Δηηθδζίαξ δεκ θμαμφκηακ κα
ιζθήζμοκ βζα ημ πανάδμλμ ιζαξ «αδοκαιίαξ ημο Θεμφ», εκυξ εεθδιαηζημφ
αοημπενζμνζζιμφ. Καζ ημ ελδβεί ςξ ελήξ: ιε ηδ δδιζμονβία ημο ακενχπμο, μ
Θευξ ακαθαιαάκεζ ημ νίζημ ηδξ απυννζρήξ Σμο εη ιένμοξ ηδξ δδιζμονβίαξ
Σμο, αθμφ μ άκενςπμξ, πνμζηζζιέκμξ ιε ημ δχνμ ηδξ εθεοεενίαξ, έπεζ ηδ
δοκαηυηδηα κα ηθεζζηεί ζημκ εαοηυ ημο188.
Σδκ ίδζα εέζδ εηθνάγεζ ηαζ μ Ανπζιακδνίηδξ ΢ςθνυκζμξ: «Σμ κα
δδιζμονβήζεζ ηάπμζμξ ηάηζ κέμ είκαζ ζακ έκα ηοπενυ παζβκίδζ, ηαζ δ
δδιζμονβία ημο ακενχπμο απυ ημ Θευ ηαη‟ εζηυκα ηαζ μιμίςζδ αοημφ
εκείπε ιέπνζξ έκα ααειυ ηίκδοκμ. Αοηυ αέααζα δε ζδιαίκεζ πχξ μ Θευξ
ηζκδφκεοε εζζάβμκηαξ έκα αζηαεέξ ζημζπείμ ή ζοβηνμουιεκμ ιε ηδκ αζχκζα
φπανλή ημο, αθθά ημ βεβμκυξ υηζ έδςζε ζημκ άκενςπμ εεσηή εθεοεενία,
απέηθεζζε ηάεε ιμνθή πνμμνζζιμφ. Ο άκενςπμξ έπεζ πθήνδ εθεοεενία κα
ηαεμνίζεζ ηδ ζηάζδ ημο ανκδηζηά έκακηζ ημο Θεμφ, ηαζ αηυια κα
ζοβηνμοζεεί ιαγί ημο»189. Πμζμξ ιπμνεί κα ακαβηάζεζ ημκ άκενςπμ κα
ακμζπεεί ζε ιζα ζπέζδ, πμο εα απμηεθεί ιζα πασδεοηζηή απάκηδζδ ζηδ εεσηή
αβάπδ; Ο Θευξ είκαζ πακημδφκαιμξ, αθθά «ηακέκα δεκ ιπμνεί κα ακαβηάζεζ
κα αβαπήζεζ»190. Σεθζηά, ημ νίζημ πμο ακαθαιαάκεζ μ Θευξ είκαζ «ημ νίζημ
ημο εακάημο»191 ηαζ ηδξ ζοιιεημπήξ ζηδκ ακενχπζκδ ηναβςδία ιαξ, υπςξ
αοηή ακηακαηθάηαζ ζηδ γςή ημο Υνζζημφ.
Σδ ιυκδ δφκαιδ πμο πνδζζιμπμζεί μ Θευξ βζα κα πζέζεζ ημκ άκενςπμ
είκαζ δ δφκαιδ ημο ζηαονμφ. Γζ‟ αοηυκ ημ θυβμ, ηαηά ημκ Γζμκφζζμ
186
Βθ. Νίημο Μαηζμφηα, Γνγκαηηθή θαη ζπκβνιηθή ζενινγία Β, Έθζεζε ηεο νξζόδνμεο πίζηεο ζε
αληηπαξάζεζε κε ηε δπηηθή ρξηζηηαλνζύλε, ζζ. 58-80.
187
Αεακαζίμο Γζέαηζηξ, Φξηζηόο αξρή θαη ηέινο, Ίδνοια Γμοθάκδνδ – Υυνδ, Αεήκαζ 1983, ζζ. 13-19.
188
Βθ. Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ. 301. Γζα ημ «νίζημ» ημο Θεμφ
ιπνμζηά ζε ιζα άθθδ εθεοεενία – δ εθεοεενία ημο ακενχπμο, ηαζ βζα ημκ ηίκδοκμ ημκ μπμίμ ακαθαιαάκεζ
μ Θευξ ιε ηδ δδιζμονβία ημο ακενχπμο, ιζθάεζ ηαζ μ Βθαδίιδνμξ Λυζηο (Βθ. Οξζόδνμε Θενινγία. Μηα
εηζαγσγή, ιεηάθναζδ Ηςζήθ Ρμδθίδδξ, εηδ. Κέκηνμ Μεθεηχκ Ηενάξ Μμκήξ Κφηημο, Λεοηςζία 2002, ζ.
63).
189
Ανπζιακδνίημο ΢ςθνμκίμο, Ζ δσή Τνπ δσή κνπ, εηδ. Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 1983, ζ. 41.
190
Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ. 301.
191
Υνοζμζηυιμο Α. ΢ηαιμφθδ, Έξσο θαη ζάλαηνο. Γνθηκή γηα έλαλ πνιηηηζκό ηεο ζάξθσζεο, ζ. 263.
52
Ανεμπαβίηδ ηαζ ημκ Άβζμ Μάλζιμ, μ Υνζζηυξ είκαζ μ ζηαονςιέκμξ ένςηαξ:
«ὁ ἐιὸξ ἔνςξ ἐζηαφνςηαζ»192. Έηζζ, δ απυθοηδ δφκαιδ ημο Θεμφ
Πακημηνάημνα ηαοηίγεηαζ ιε ημ απυθοημ ηδξ εοζίαξ ημο εαοημφ Σμο, πμο
πανίγεζ ηδ γςή ζημοξ ακενχπμοξ ηαζ ημπμεεηεί ηζξ αάζεζξ ηδξ εθεοεενίαξ
ημοξ193. ΋πςξ πανμοζζάγεηαζ ηαζ ζηδ κςπμβναθία, «μ Υνζζηυξ (είκαζ)
πακημηνάημναξ, αθθά ιε ηδ δφκαιδ ηδξ ηαπεζκήξ αβάπδξ»194.
Άθθςζηε, δ αβάπδ ζδιαίκεζ εοζία ηαζ πνμτπμεέηεζ ηδκ εθεοεενία. Ζ
εεσηή αβάπδ ανίζηεηαζ ζημ εειέθζμ ηδξ δδιζμονβίαξ. Δίκαζ δ πδβή ηαζ δ
ζφκηνμθυξ ηδξ ζηδκ πμνεία ηδξ πνμξ ηα έζπαηα. Μεηαηνέπμκηαξ ιζα
παναδμζζαηή εεμθμβζηή θυνιμοθα, μ Κάθθζζημξ Γμοέαν βνάθεζ: «Ακηί κα
πμφιε υηζ [μ Θευξ] δδιζμφνβδζε ημ ζφιπακ απυ ημ ιδδέκ, ε‟ άπνεπε κα
πμφιε υηζ ημ δδιζμφνβδζε απυ ημκ ίδζμ ημκ εαοηυ ημο, πμο είκαζ αβάπδ. Γεκ
ε‟ άπνεπε κα ζηεθηυιαζηε ημ Θευ ζακ Καηαζηεοαζηή ή ημ Θευ ζακ
Σεπκίηδ, αθθά ημ Θευ ζακ Δναζηή. Ζ δδιζμονβία δεκ είκαζ ηυζμ ιζα πνάλδ
ηδξ εθεφεενδξ εέθδζήξ ημο, υζμ ηδξ εθεφεενδξ αβάπδξ ημο»195.
Μπνμζηά ζημ ιοζηήνζμ ηδξ ακενχπζκδξ εθεοεενίαξ ηδκ μπμία μ Θευξ
ζέαεηαζ ηαζ πενζηοηθχκεζ ιε ηδκ ηνοθενή πνμζθμνά ηδξ ημζκςκίαξ Σμο, μζ
εεμθυβμζ δοζημθεφμκηαζ κα ανμοκ ηζξ ηαηάθθδθεξ θέλεζξ ηαζ ακαηνέπμοκ
ζηζξ απμθαηζηέξ εηθνάζεζξ. «Καηά ηάπμζμ αηαηάθδπημ ηνυπμ», ιαξ θέεζ μ
Φθμνυθζηο, «δ ακενχπζκδ εθεοεενία βίκεηαζ έκα είδμξ “πενζμνζζιμφ” ηδξ
εείαξ πακημδοκαιίαξ, βζαηί μ Θευξ ήεεθε κα ζχζεζ ηδ δδιζμονβία υπζ ιε ηδ
αία, αθθά ιυκμ ιε ηδκ εθεοεενία»196. Καζ αοηυ ημ πνάβια ζοιααίκεζ επεζδή
δ πακημδοκαιία ημο Θεμφ είκαζ δ «αδοκαιία» Σμο κα πνάλεζ ημ ηαηυ, κα
ιεηαηνέρεζ ημ ρεφδμξ ζε αθήεεζα ηαζ κα πανααζάζεζ ηδκ εθεοεενία ιαξ197.
Ο πενζμνζζιυξ αοηυξ δεκ είκαζ ελςηενζηυξ, αθμφ δ έκκμζα ημο
«ελςηενζημφ» ηίεεηαζ βζα πνχηδ θμνά ιυκμ ιέζα ζηδ δδιζμονβία, αθθά
192
Πεξί Θείσλ Ὀλνκάησλ, 4, 12, PG 3, 709 Β. Πναθ. Υνοζμζηυιμο Α. ΢ηαιμφθδ, Κάιινο ην άγηνλ.
Πξνιεγόκελα ζηε θηιόθαιε αηζζεηηθή ηεο Οξζνδνμίαο, Β΄ έθδνζε, εηδ. «Αηνίηαξ», Αεήκαζ 2005, ζ. 157.
Σμο ζδίμο, Έξσο θαη ζάλαηνο. Γνθηκή γηα έλαλ πνιηηηζκό ηεο ζάξθσζεο, ζζ. 143, 338. Πναθ. ηαζ Παφθμο
Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ. 300.
193
Olivier Clement, Viaţa din inima morţii, έηδ. Pandora, ιεηάθν. Claudiu Soare, Târgovişte 2001, ζ. 78.
194
Ανπζιακδνίημο ΢ςθνμκίμο, Ζ δσή Τνπ δσή κνπ, ζ. 42.
195
Καθθίζημο Γμοέαν, Ο νξζόδνμνο δξόκνο, ζζ. 51-52. Βέααζα, δ παναπάκς πανάβναθμξ δεκ πνέπεζ κα
ηαηακμδεεί ηαηά θέλζκ, αθθά πκεοιαηζηά, ζημ εονφηενμ εεμθμβζηυ πθαίζζμ, ημ μπμίμ ηάκεζ δζάηνζζδ
ακάιεζα ζε μοζία ηαζ εκένβεζεξ ηδξ εευηδημξ. Γνάθεζ ζπεηζηά μ ηαε. Υνοζυζημιμξ ΢ηαιμφθδξ: «΢ηδκ
Ονευδμλδ εεμθμβία, μ Θευξ είκαζ ηαηά θφζζκ θςξ, ηαηά θφζζκ αβάπδ, ηαηά θφζζκ γςή. Δκημφημζξ, δ θφζδ
ημο, δεκ είκαζ αβάπδ, δεκ είκαζ θςξ, δεκ είκαζ γςή. Καζ ημφημ, δζυηζ δ Ονευδμλδ εεμθμβία δζαηνίκεζ ζαθχξ
ακάιεζα ζε μοζία ηαζ εκένβεζεξ ηδξ εευηδηαξ. ΢ε μπμζαδήπμηε άθθδ πενίπηςζδ, εάκ θέβαιε υηζ δ θφζδ
ημο Θεμφ είκαζ αβάπδ, εα πνμζδζμνίγαιε ηδκ άηηζζηδ θφζδ ηαζ ζοκεπχξ ηαοηυπνμκα εα ηδκ οπμαζαάγαιε
ζημ πχνμ ηςκ ηηζζιάηςκ» (Φύζε θαη Αγάπε θαη άιια κειεηήκαηα, ζζ. 46-47. Βθ. επίζδξ ημο ζδίμο, Κάιινο
ην άγηνλ. Πξνιεγόκελα ζηε θηιόθαιε αηζζεηηθή ηεο Οξζνδνμίαο, ζ. 149).
196
197
Υνοζμζηυιμο Α. ΢ηαιμφθδ, Κπξίιινπ Αιεμαλδξείαο. Καηά αλζξσπνκνξθηηώλ, εηδ. «Σμ Παθίιρδζημκ»,
Θεζζαθμκίηδ 1993, ζζ. 154-155.
53
είκαζ έκαξ αοημ-πενζμνζζιυξ εζςηενζηήξ πνμέθεοζδξ. Καηά ημκ
πνμακαθενεέκηα Ρχζμ εεμθυβμ, «ζηδ δδιζμονβία, μ Θευξ πνμζδζμνίγεηαζ
ιυκμ απυ ημκ Δαοηυ Σμο. Αθθά δεκ είκαζ ηυζμ εφημθμ κα απμδείλεζξ ηδκ
απμοζία ηάεε εζςηενζηήξ “ακαβηαζυηδηαξ” ζ‟ αοηυκ ημκ αοηυ-
πνμζδζμνζζιυ, ζηδκ απμηάθορδ ημο Θεμφ ad extra»198.
Ο Βμοθβαηυθ ιε ηδ ζεζνά ημο παναηδνεί, υηζ ιζα ηέημζα δοκαηυηδηα
δεκ ακαηνέπεζ ημ απυθοημ ημο Θεμφ, αθθά ημ επζαεααζχκεζ. Δίκαζ έκαξ
εημφζζμξ αοημ-πενζμνζζιυξ πμο δεκ οπμαάθθεηαζ απυ έλς, ιέζς δε ημο
μπμίμο μ Θευξ εηθνάγεζ ηδκ απυθοηδ εθεοεενία Σμο. Ζ αδοκαιία κα
πναβιαημπμζήζεζ ημκ εημφζζμ αοηυ αοημ-πενζμνζζιυ εα ήηακ ιζα
πναβιαηζηή ιείςζδ ημο Απμθφημο199, πμο ζηδκ πνάλδ ημο αοημ-
πενζμνζζιμφ, εα ημθιμφζαιε κα πμφιε υηζ «οπενααίκεζ» ημκ Δαοηυ Σμο.
Πνυηεζηαζ ζαθχξ βζα έκα υνζμ ημ μπμίμ εέηεζ μ Θευξ ζημκ Δαοηυ Σμο ζηδ
ζπέζδ Σμο ιε ηδ δδιζμονβία, χζηε κα επζηνέπεζ αοηήκ ηδκ εθεφεενδ
εηδήθςζδ ημο αοηελμοζίμο ηδξ ηαζ υπζ ιζα εθάηηςζδ ηδξ εευηδηαξ, αθμφ δ
απυζηαζδ ιεηαλφ ημοξ δεκ είκαζ ημπζηή αθθά μκημθμβζηή.
Ζ Ονευδμλδ εεμθμβία ζπεηίγεζ ηδκ εθεοεενία ημο ακενχπμο ιε ηδ
δοκαηυηδηά ημο κα ηεθεζμπμζδεεί ςξ «εζηυκα ημο Θεμφ». Ακαθένμκηαξ ηα
θυβζα ημο Μεβάθμο Βαζζθείμο ηαζ ημο Αβίμο Γνδβμνίμο ημο Θεμθυβμο,
ηαηά ημοξ μπμίμοξ μ άκενςπμξ είκαζ έκα γχμ ημ μπμίμ μνίζηδηε κα βίκεζ
εευξ, μ Vladimir Lossky βνάθεζ: «Γζα κα εηηεθεζηεί υιςξ αοηή δ εκημθή
πνέπεζ μ άκενςπμξ κα έπεζ ηδ δοκαηυηδηα κα ηδκ ανκδεεί. Ο Θευξ βίκεηαζ
αδύλακνο ιπνμζηά ζηδκ ακενχπζκδ εθεοεενία. Γεκ ιπμνεί κα ηδκ
πανααζάζεζ, αθμφ δ εθεοεενία ημο ακενχπμο απμννέεζ απυ ηδκ
πακημδοκαιία Σμο. Φοζζηά, μ άκενςπμξ δδιζμονβήεδηε ιυκμ απυ ημ
εέθδια ημο Θεμφ αθθά δεκ ιπμνεί κα εεςεεί ιυκμ απ‟ αοηυ. Έκα ιμκαδζηυ
εέθδια βζα ηδ δδιζμονβία, δφμ υιςξ βζα ηδ εέςζδ. Έκα ιυκμ εέθδια βζα κα
παναπεεί δ εζηυκα, αθθά δφμ βζα κα ιεηαηναπεί δ εζηυκα ζε μιμίςζδ. Ζ
αβάπδ ημο Θεμφ βζα ημκ άκενςπμ είκαζ ηυζμ ιεβάθδ χζηε κα ιδκ ιπμνεί κα
πενζμνζζηεί, επεζδή δεκ οπάνπεζ ηαιία αβάπδ δίπςξ ζεααζιυ»200.
Έκα ζδιακηζηυ ζοιπέναζια πμο αβαίκεζ απυ ηα παναπάκς, είκαζ υηζ
δ εθεοεενία ημο ακενχπμο δεκ ηαηακμείηαζ ζε έκα αεεσζηζηυ πθαίζζμ, υπςξ
ζοιααίκεζ ζηδκ εηημζιζηεοιέκδ πνμηεζηακηζηή εεμθμβία, αθθά ζημ πθαίζζμ
ηδξ Πνυκμζαξ, ζημ μπμίμ ζοκακηζμφκηαζ ηαζ ζοκενβάγμκηαζ ημ ένβμ ημο
Θεμφ ηαζ ημ ένβμ ημο ακενχπμο.
Ακαθφμκηαξ ηδκ ζδέα ηδξ πακημδοκαιίαξ ημο Θεμφ, μ παηήν
΢ηακζθμάε δδθχκεζ υηζ αοηή ηαηακμείηαζ ιυκμ ζακ ηάηζ πανάδμλμ: δ
198
199
200
Βθαδίιδνμξ Λυζηο, Οξζόδνμε Θενινγία. Μηα εηζαγσγή, ζ. 91.
54
δδιζμονβία ημο ηυζιμο εηθνάγεζ αοηήκ ηδκ πακημδοκαιία ηαζ ηδκ
πνμζηαηεοηζηή ηαζ πασδεοηζηή αβάπδ Σμο, ηαοηυπνμκα υιςξ θακενχκεζ ηαζ
ηδκ ακζηακυηδηα κα πθδιιονίζεζ ηδ δδιζμονβία ιε υθδ ηδ δφκαιή Σμο,
επεζδή αοηυ εα ηδκ ηαηαζηνέρεζ. Καζ ζοκεπίγεζ παναηηδνζζηζηά: «Δίκαζ ιζα
δφκαιδ ηαζ ζημ κα θνμκηίζεζ ηακείξ έκα ηυηημ δνμζζάξ ζηδ ιζα παθάιδ πμο
ιπμνεί κα ημκ ηαηαζηνέρεζ, ή ζημ κα ηναηήζεζ ςξ παηέναξ ζηδκ αβηαθζά
ημο βειάηδ αβάπδ, αθθά ηαζ ηαηααθδηζηή ςξ δφκαιδ, ημ ηνοθενυ παζδί,
εφημθμ κα είκαζ ζοιπζεζιέκμ. Ο Θευξ δεκ πενζμνίγεηαζ απυ ημκ ηυζιμ ςξ
ηάηζ παναεειέκμ, δζυηζ ημ πενζέπεζ ιέζα Σμο ή Αοηυξ ηαημζηεί ζ‟ αοηυ,
λεπενκχκηαξ ημκ απενζυνζζηα ηαζ πενζηοθίβμκηαξ ημκ ζηδκ απενακημζφκδ
Σμο, αζχκμκηαξ μθυηθδνα Σμκ Δαοηυ Σμο ιέζα ημο ηαζ πένα απ‟
αοηυ…»201.
Ζ ζοβηαηάααζδ ημο Θεμφ εβηανδζχκεζ ηδ δδιζμονβία κα Σμκ
δμλάζεζ: «Δπαζκμφιε ημκ Θευ υπζ ιυκμ επεζδή είκαζ δοκαηυξ, αθθά ηαζ δζυηζ
ηαηεααίκεζ πνμξ ειάξ, ιμθμκυηζ είκαζ πακημδφκαιμξ»202.
Ζ ηαηάααζδ είκαζ ζδιείμ απενζυνζζηδξ δφκαιδξ ηαζ υπζ αδοκαιίαξ:
«΋ζμ ηάπμζμξ είκαζ ιεβαθφηενμξ, ηυζμ δ ηαηάααζδ ημο είκαζ πζμ
πναβιαηζηή. Ζ ηαηάααζδ πνμτπμεέηεζ έκα ιεβάθμ φρμξ, υπςξ ημ πάνζζια
[πνμτπμεέηεζ] έκα ιεβάθμ πθμφημ, αθθά ηαζ ιζα ιεβάθδ αβάπδ. ΢ηδκ
ηαηάααζδ θακενχκεηαζ μ πθμφημξ, αθθά υπζ ηαζ μ παιυξ ημο. Ο δοκαηυξ
παναιέκεζ μοζζαζηζηά δοκαηυξ, βζα κα ιπμνέζεζ κα ηαηέαεζ. Ο
βεκκαζυδςνμξ παναιέκεζ μοζζαζηζηά πθμφζζμξ βζα κα ιπμνεί κα πανίγεζ
ζοκεπχξ. Αοηυξ ιπμνεί κα ηαηεααίκεζ ζημ ηαηχηενμ επίπεδμ ηςκ ιζηνχκ,
αθθά παναιέκεζ ηαοηυπνμκα αηυια βζ‟ αοηυ ημ πνάβια, ζημκ Δαοηυ Σμο,
ζημ φρμξ Σμο (…) ιε ηδκ ηαηάααζή Σμο, ημοξ ορχκεζ ζημ φρμξ Σμο δζά ηδξ
πάνζημξ, αθθά υπζ δζά ηδξ μοζίαξ, υπςξ είκαζ Αοηυξ»203.
Ζ ηαηάααζδ είκαζ ιζα ζπέζδ ημο Θεμφ ιε έκακ ηυζιμ πενζμνζζιέκμ
ζημ πχνμ ηαζ ημ πνυκμ. Αοηή Σμο δίκεζ ηδ δοκαηυηδηα κα αζχζεζ ημ πνυκμ
ιαξ πςνίξ κα οπμθένεζ ηνμπέξ ηαζ ειπθμοηζζιμφξ ζηδκ μοζία Σμο. Ο Θευξ
θένκεζ δζά ηςκ ένβςκ Σμο εκςιέκα ιε ημκ ηαζνυ, ηδκ αζςκζυηδηα ζηδ γςή
ηςκ ακενχπςκ. Ο Ίδζμξ υιςξ αζχκεζ πανάθθδθα ηαζ ηδκ αζςκζυηδηα ημο
υκημξ Σμο. Δίκαζ υπςξ ιζα ιδηένα δ μπμία αζχκεζ ηζξ δζαθμνεηζηέξ ακάβηεξ
ημο παζδζμφ ηδξ ζηζξ πμζηίθεξ θάζεζξ ηαζ πενζζηάζεζξ ηδξ γςήξ ημο,
ηαοηυπνμκα υιςξ αζχκεζ ηαζ ηδκ πκεοιαηζηή ςνζιυηδηα πμο δζαεέηεζ βζα κα
ιπμνέζεζ κα ημ αμδεήζεζ ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ πνμυδμο ημο. Ο Θευξ εθεεί
ημκ άκενςπμ, υπζ βεκζηά, αθθά ημ ζοβηεηνζιέκμ άκενςπμ ηαζ ημκ ηαεέκα
πςνζζηά, ζε ηάεε λεπςνζζηή ηαηάζηαζδ. Βζχκεζ μ Ίδζμξ αοηέξ ηζξ
201
202
203
55
ζοβηεηνζιέκεξ πνμκζηέξ ηαηαζηάζεζξ ημο ηαεεκυξ, αθθά ιέζα ζημ θςξ ηαζ
ιε ηδ δφκαιδ ηδξ αζςκζυηδηάξ Σμο204.
Ο ηυζιμξ θακενχκεζ ηδκ πακημδοκαιία ημο Θεμφ, ημκ πενζμνζζιυ
Σμο (ιε ηδκ μνευδμλδ ζδιαζία ημο υνμο) ηαζ ηδκ εθεοεενία Σμο. Ζ
δδιζμονβία ημο ηυζιμο είκαζ ηανπυξ εθεφεενδξ επζθμβήξ, δζυηζ μ Θευξ
ιπμνμφζε κα ιδκ ημ δδιζμονβήζεζ. Ο Θευξ δεκ είπε ηδκ ακάβηδ βζα ηδ
δδιζμονβία205. Ζ Δηηθδζία απμδμηίιαζε ημκ Χνζβέκδ μ μπμίμξ ζζπονζγυηακ
υηζ μ ηυζιμξ ήηακ ιζα ακαβηαζυηδηα βζα ηδ θακένςζδ ηδξ δφκαιδξ ηαζ ηδξ
αβαευηδηάξ Σμο206.
΢ήιενα, ημ δίθδιια ημο Χνζβέκδ δζαηοπχκεηαζ λακά. ΢ημ ζπυθζμ πμο
επζπεζνεί ζηδ δζδαζηαθία ημο Γζμκοζίμο Ανεμπαβίηδ βζα ηδκ Αβία Σνζάδα, μ
ηαε. ΢ηαιμφθδξ παναηδνεί, υηζ δ ζφβπνμκδ ένεοκα εέηεζ ημ επυιεκμ
ενχηδια πμο ζπεηίγεηαζ ιε ημ πνυαθδια ηδξ εθεοεενίαξ ημο Θεμφ ζε ζπέζδ
ιε ημ βεβμκυξ ηδξ δδιζμονβίαξ ημο ηυζιμο: «Γδθαδή, εάκ δ δδιζμονβία ημο
ηυζιμο απυ ημκ Θευ οπήνλε απμηέθεζια ηδξ αβαευηδηάξ ημο ηαζ δ
αβαευηδηά ημο ζπεηίγεηαζ ιε ημ είκαζ ημο (…), ηυηε, ηαηαθήβμοκ μζ
ζοβηεηνζιέκμζ ενεοκδηέξ, μ Θευξ ειθακίγεηαζ δεζιεοιέκμξ απυ ηάπμζα
ακάβηδ ηδξ μοζίαξ ημο – δεκ ιπμνεί, δδθαδή, πανά κα δδιζμονβεί, εέθεζ δεκ
εέθεζ (…)»207. Καζ μ ίδζμξ ηαεδβδηήξ ιάξ πνμζθένεζ ηδκ απάκηδζδ: «Ο
Θευξ δεκ ιπμνεί πανά κα οπάνπεζ θοζζηά, μοζζαζηζηά, ςξ αβαευηδηα ηαζ
ημφημ ζε ηαιία πενίπηςζδ δεκ εζζάβεζ ηάπμζα ιμνθή ακαβηαζυηδηαξ ζημκ
ηνυπμ οπάνλεςξ ημο (…) Ο ηυζιμξ δεκ είκαζ αεέθδημ δδιζμφνβδια ημο
Θεμφ, ιζα ιμνθή μκηζηήξ απμννμήξ, αθθά απμηέθεζια ηδξ εθεφεενδξ ηαζ
αβαπδηζηήξ ημο εκένβεζαξ, πμο είκαζ μοζζχδδξ, θοζζηή, ημζκή ζηα ηνία
πνυζςπα ηδξ Αβίαξ Σνζάδμξ. ΢αθέξ ζηδκ πνμηεζιέκδ πενίπηςζδ υηζ μ Θευξ
δεκ ζοκζζηά δεζηή πανμοζία, αθθά μκημθμβζηή. Γδθαδή, δεκ ηζκείηαζ
ακάιεζα ζηα υνζα εκυξ καζ ή εκυξ υπζ πμο πνμζδζμνίγμοκ μπμζαδήπμηε
δεζηή ζηάζδ, αθθά θακενχκεζ ηδκ απυθοηδ εθεοεενία ηδξ θφζεςξ ημο
πακημφ ηαζ πάκηα ςξ ιμκυδνμιδ πμνεία, πμο λεπενκά ηδκ δεζηή ζηάζδ ηαζ
θακενχκεζ ηδκ “αδοκαιία” ημο κα ανκείηαζ ηδκ φπανλδ ημο»208.
Ο Θευξ εέθεζ ηδκ εθεφεενδ (δδθαδή αοεεκηζηή) αβάπδ ηςκ
πθαζιάηςκ Σμο, ηαζ ζέαεηαζ ηδκ επζθμβή ημοξ, αηυια ηαζ υηακ αοηή δ
επζθμβή πνμένπεηαζ απυ θακεαζιέκδ πνήζδ ηδξ εθεοεενίαξ ημοξ ηαζ μδδβεί
ζε ιζα επενζηή ζηάζδ απέκακηί Σμο: «Σμ ζείν ζέιεκα εα οπμηάζζεηαζ
204
205
Βθ. Γεςνβίμο Φθμνυθζηο, Γεκηνπξγία θαη απνιύηξσζε,ζ. 64. Βθ. ηαζ Dumitru Stăniloae, Chipul
206
Βθ. Γεςνβίμο Φθμνυθζηο, Γεκηνπξγία θαη απνιύηξσζε,ζζ. 65-69. Βθ. ηαζ Dumitru Stăniloae, Chipul
207
Κάιινο ην άγηνλ. Πξνιεγόκελα ζηε θηιόθαιε αηζζεηηθή ηεο Οξζνδνμίαο, ζ. 140.
208
Κάιινο ην άγηνλ. Πξνιεγόκελα ζηε θηιόθαιε αηζζεηηθή ηεο Οξζνδνμίαο, ζ. 144.
56
πάκημηε ζηζξ ρδθαθίζεζξ, θμλμδνμιήζεζξ, αηυιδ ηαζ ζηζξ επακαζηάζεζξ ημο
αλζξσπίλνπ ζειήκαηνο, βζα κα ημ μδδβεί ζε ιζα εθεφεενδ ζοκαίκεζδ. Σέημζα
είκαζ δ εεία πνυκμζα, ηαζ δ ηθαζζζηή εζηυκα ημο παζδαβςβμφ ςπνζά
ιπνμζηά ζ‟ αοηυ πμο μ ηαεέκαξ έπεζ αζζεακεεί, ημ πυζμ δδθαδή μ Θευξ
γδηζακεφεζ ηδκ αβάπδ, ζηεηυιεκμξ ιπνμζηά ζηδ εφνα ηδξ ροπήξ, δίπςξ κα
ημθιά μφηε κα ηδκ ζπνχλεζ»209.
Γζ‟ αοηυκ ημ θυβμ, δ ρεοδμ-εθεοεενία πμο παναηηδνίγεζ ηδκ πηςηζηή
ηαηάζηαζδ ημο ακενχπμο είκαζ ηαθφηενδ απυ ηδκ ακοπανλία ημο. ΢ημ
ζδιείμ αοηυ, μ π. ΢ηακζθμάε ιάξ εοιίγεζ ηα θυβζα ημο Αβίμο Ηςάκκμο ημο
Γαιαζηδκμφ, μ μπμίμξ ακαθένεζ υηζ αηυια ηαζ δ φπανλδ ηςκ δαζιυκςκ
είκαζ ηαθφηενδ απυ ημ ιδδέκ210.
4. Ζ ηέκςζδ ςξ ζοβηαηάααζδ ημο Λυβμο ζημκ άκενςπμ
Με ηδκ πηχζδ ημο ακενχπμο, δ εεία μζημκμιία ιπαίκεζ ζε ιζα κέα

θάζδ ηαζ δ πνμαζχκζα ηέκςζδ ημο Λυβμο εηδδθχκεηαζ ζημ ηναβζηυ πθαίζζμ
ηδξ θεμνάξ ηαζ ημο ηαημφ πμο παναηηδνίγμοκ ημκ ηυζιμ. ΋πζ ιυκμ μ
άκενςπμξ οπμθένεζ, αθθά μθυηθδνδ δ άθμβδ ηηίζδ ζοιπαναζφνεηαζ ζηδ
θεμνά. Απμιαηνοζιέκμξ απυ ημκ Θευ, μ άκενςπμξ αζζεάκεηαζ λέκμξ πνμξ
ημκ ηυζιμ ηαζ πνμξ ημκ εαοηυ ημο211. ΢ηνέθεηαζ θμζπυκ ζηδκ ελςηενζηή
πθεονά ημο ηυζιμο υπμο ημ πακ ηαείζηαηαζ φθδ πεηνςιέκδ, δζάζηδια
απμιμκςιέκμ, πνυκμξ πμο ιεηνά ημ εάκαημ, θφζδ ηαζ ακαβηαζυηδηα,
πανάθμβμ ηαζ ιδδέκ212. ΢‟ αοηήκ ηδκ ηαηάζηαζδ ηδξ δμοθείαξ ζημκ ηυζιμ
ηαζ ηδξ οπανλζαηήξ απμλέκςζδξ, δζαζζεάκεηαζ υηζ ημ πμθίηεοια βζ‟ αοηυκ
ανίζηεηαζ αθθμφ: είκαζ ημ μονάκζμ πμθίηεοια213.
Αοηή είκαζ δ ηναβζηή εζηυκα ηδξ πηχζδξ ηαηά ηδκ οπμαθδηζηή
πενζβναθή ημο Πακαβζχηδ Υνήζημο ηαζ ημο Παφθμο Δοδμηζιυθ. Μέζα ζε
έκακ ηυζιμ πμο έπαζε ημ πκεοιαηζηυ ημο ηέκηνμ ζηνεθυιεκμξ πνμξ ημ
ιδδέκ ηδξ ακοπανλίαξ, μ ΢ςηήναξ επακαημπμεεηεί ημκ Θευ ζηδ θοζζηή Σμο
εέζδ. Ζ Δκζάνηςζδ είκαζ ημ ηέθμξ ηδξ ελμνίαξ ημο ακενχπμο, ηαεχξ
εκχκεζ ημκ μονακυ ιε ηδ βδ, ημκ Θευ ιε ημ πθάζια, ημοξ αββέθμοξ ιε ημοξ
ακενχπμοξ:
«Σί ζμζ πνμζεκέβηςιεκ, Υνζζηέ,
209
210
Καηά Μαληραίσλ δηάινγνο, PG. 94, 1541. Πναθ. Dumitru Stăniloae, Chipul nemuritor al lui Dumnezeu,
ζ. 25.
211
Βθ. Πακαβζχηδ Κ. Υνήζημο, Τν κπζηήξην ηνπ αλζξώπνπ, δεφηενδ έηδμζδ, εηδ. Δηδμηζηυξ Οίημξ
Κονμιάκμξ, Θεζζαθμκίηδ 1991, ζ. 33.
212
213
Βθ. Πακαβζχηδ Κ. Υνήζημο, Τν κπζηήξην ηνπ αλζξώπνπ, ζ. 33.
57
ὅηζ ὤθεδξ ἐπί βῆξ ὡξ ἄκενςπμξ δζ‟ ἟ιᾶξ;
Ἕηαζημκ βάν η῵κ ὏πυ ζμῦ βεκμιέκςκ ηηζζιάηςκ
ηήκ ε὎πανζζηίακ ζμζ πνμζάβεζ:
Οἱ ἄββεθμζ ηυκ ὕικμκ,
μἱ μ὎νακμί ηυκ ἀζηένα,
μἱ Μάβμζ ηά δ῵να,
μἱ πμζιέκεξ ηυ εαῦια,
἟ βῆ ηυ ζπήθαζμκ,
἟ ἔνδιμξ ηήκ θάηκδκ,
἟ιεῖξ δε ιδηένα Πανεέκμκ»214.
΢πμθζάγμκηαξ αοηυ ημ πμίδια, μ Πακαβζχηδξ Κ. Υνήζημο ακαθένεζ
υηζ ιε ηδκ ηέκςζδ ηαζ ηδκ Δκακενχπδζδ ημο Θεμφ Λυβμο ηαηανβμφκηαζ μζ
δζαζνέζεζξ: μζημοιέκδ ηαζ πανάδεζζμξ ηαοηίγμκηαζ ιπνμζηά ζημκ
βεκκδεέκηα, βδ ηαζ μονακυξ ιεηέπμοκ ζημ βεβμκυξ ανιμκζηά, αζζεδηά ηαζ
κμδηά ζοκενβάγμκηαζ ηαζ μ εκακενςπήζαξ Θευξ πενζηθείεζ ιέζα Σμο ημ
άηηζζημ ηαζ ημ ηηζζηυ215.
Ζ επακαημπμεέηδζδ ημο Θεμφ ζηδκ ηανδζά ημο ηυζιμο δεκ είκαζ
ελςηενζηή αθθά εζςηενζηή, επεζδή ζηδκ Τπυζηαζδ ημο εκζανηςιέκμο
Θεμφ Λυβμο μ Θευξ ανίζηεηαζ ζε άιεζδ επαθή ιε ηδκ ακενχπζκδ
πναβιαηζηυηδηα. Γζ‟ αοηυκ ημ θυβμ μ Ηδζμφξ Υνζζηυξ πανμοζζάγεηαζ απυ
ημοξ κεμπαηενζημφξ εεμθυβμοξ ςξ κέμ ηέκηνμ ηδξ ζζημνίαξ ηαζ ηδξ
ακενςπυηδηαξ. Βέααζα, δ αθήεεζα αοηή δεκ απμηεθεί κευηενδ εεμθμβζηή
απμηάθορδ. ΋πςξ ηαζ ζε άθθεξ πενζπηχζεζξ, μζ ζφβπνμκμζ εεμθυβμζ
επακαθαιαάκμοκ ηαζ ακαπηφζζμοκ ηζξ εέζεζξ ηςκ Παηένςκ, βζα ημοξ
μπμίμοξ μ Υνζζηυξ είκαζ: «Θεὸξ ἐπὶ βῆξ, Θεὸξ ἐκ ἀκενχπμζξ, Θεὸξ ἐκ
ζανηὶ»216.
Ζ έκςζδ Θεμφ ηαζ ακενχπμο δεκ είκαζ ιία ηοπαία δζαδζηαζία αθθά ημ
ηφνζμ ηέθμξ βζα ημ μπμίμ ζοζηήεδηακ ηα πάκηα: «Σμῦημ ἐζηζ ηὸ ιέβα ηαὶ
ἀπυηνοθμκ ιοζηήνζμκ: ημῦημ ἐζηζ ηὸ ιαηάνζμκ δζ‟ ὁ ηὰ πάκηα ζοκέζηδζακ
ηέθμξ: ημῦημ ἐζηζ ηὸ ηῆξ ἀνπῆξ η῵κ ὄκηςκ πνμεπζκμμφιεκμκ ηέθμξ, μ὎ ἕκεηα
ιὲκ πάκηα, α὎ηὸξ δὲ μ὎δεκὸξ ἕκεηα. Πνὸξ ημῦημ ηὸ ηέθμξ ἀθμν῵κ ηὰξ η῵κ
ὄκηςκ ὁ Θεὸξ πανήβαβεκ μ὎ζίαξ»217.
Ζ Δκζάνηςζδ εζζάβεζ ημκ Θεάκενςπμ ζηδκ ζζημνία ηαζ ζηζξ
ζζημνζηέξ δζαδζηαζίεξ ηδξ γςήξ, πνμηεζιέκμο κα πανίζεζ ζημκ άκενςπμ ηαζ
214
Γενιακυξ Α΄ Κςκζηακηζκμοπυθεςξ, εζπενζκυξ ηςκ Υνζζημοβέκκςκ, ηέηανημ ζηζπδνυ. Πναθ. Πακαβζχηδ
Κ. Υνήζημο, Τν κπζηήξην ηνπ αλζξώπνπ, ζ. 47.
215
216
Μεβάθμο Βαζζθείμο, Δηο ηελ Γέλλεζηλ 2, PG 31, 1460 BC. Πναθ. Πακαβζχηδ Κ. Υνήζημο, Τν κπζηήξην
ηνπ αλζξώπνπ, ζ.
217
Μάλζιμξ μ Οιμθμβδηήξ, Πξνο Θαιιάζηνλ 60, PG 90, 621 A. Πναθ. Πακαβζχηδ Κ. Υνήζημο, Τν
κπζηήξην ηνπ αλζξώπνπ, ζ. 42.
58
ζημκ ηυζιμ «ημ άπεζνμ έθεμξ ημο Θεμφ».218 Ο πνμαζχκζμξ Λυβμξ πήνε ηδ
θφζδ ημο παθαζμφ Αδάι ηαζ έβζκε βζα πάνδ ιαξ μ Νέμξ Αδάι,
«πνςηυημημξ» ηαζ «απανπή» ιίαξ κέαξ ακενςπυηδηαξ, πδβή ηαζ θςξ ημο
κέμο ηυζιμο.219
Ζ ακενχπζκδ θφζδ βίκεηαζ δζηή Σμο θφζδ ηαζ μ Λυβμξ βίκεηαζ ημ
δζηυ ηδξ Τπμηείιεκμ. Σμ οπμζηαηζηυ ηδξ Δβχ είκαζ ημ Δβχ ημο
απενζμνίζημο αάεμοξ ημο εεσημφ Λυβμο. Αθθά Αοηυ ημ Δβχ παίνκεζ ηαζ
ακενχπζκα βκςνίζιαηα, οθίζηαηαζ ημοξ δζημφξ Σμο ακενχπζκμοξ
πενζμνζζιμφξ, δζεζζδφμκηαξ ημοξ ιε ηζξ αηηίκεξ πμο πδβάγμοκ απυ ηδ
εευηδηά Σμο ηαζ ακμίβμκηαξ ημοξ ζ‟ Δηείκδ. Γζ‟ αοηυ, μ Λυβμξ έβζκε ημ
ααεφηενμ εειέθζμ ηδξ φπανλήξ ιαξ, ή αθθζχξ ημ οπμζηαηζηυ ηέκηνμ υθςκ
ιαξ220. Σμ παιέκμ ηέκηνμ ηδξ ζζημνίαξ ηαζ ηδξ ακενςπυηδηαξ ανίζηεηαζ
λακά ζημ Πνυζςπμ ημο Μεζζία ηαζ Υνζζημφ, ακ ηαζ μ πνχημξ Αδάι
ζοκεπίγεζ κα ζοκοπάνπεζ ιε ημκ ηαζκμφνζμ Αδάι, κα ημκ πνμηαθεί ηαζ
πμθθέξ θμνέξ κα ημκ κζηάεζ ζε θαζκμιεκζηυ ημοθάπζζημκ επίπεδμ.
Σμ πνυαθδια ηδξ ηαοηυηδηαξ ημο θοηνςηή ηαηαθαιαάκεζ ηεκηνζηή
εέζδ ζηδκ μνευδμλδ εεμθμβία, ηαζ ζδζαίηενα ζηδκ παηενζηή ηδξ δζαηφπςζδ.
Ο θοηνςηήξ πνέπεζ κα είκαζ ηέθεζμξ άκενςπμξ ηαζ ηέθεζμξ Θευξ. Ακ μ
ηεθεζςηήξ ηδξ θφηνςζδξ είκαζ έκαξ απθυξ άκενςπμξ, ηυηε αοηή δεκ είκαζ
πναβιαηζηή, επεζδή αδεθθυξ δεκ ιπμνεί κα ζχζεζ αδεθθυ, αθμφ ηαζ μζ δομ
ανίζημκηαζ ηάης απυ ηζξ ίδζεξ ιεζμκεηηζηέξ ζοκεήηεξ οπάνλεςξ221. Ακ μ
θοηνςηήξ ήηακ πάθζ ιυκμ μονάκζμξ, πχξ εα εενάπεοε ημκ επίβεζμ;222 Έπνεπε
κα είκαζ απυ ηδ ιζα πθεονά μιμβεκήξ ηαζ απ‟ ηδκ άθθδ εηενμβεκήξ.
Ζ Δκζάνηςζδ δεκ είκαζ ηοπαίμ βεβμκυξ επεζδή, ηαηά ηδκ μνευδμλδ
πανάδμζδ, οπάνπεζ ιία ααζζηή ηαζ ακαιθίαμθδ αιμζααζυηδηα ιεηαλφ Θεμφ
Λυβμο ηαζ ακενχπμο. Ο Υνζζηυξ, «εἰηὼκ ημῦ Θεμῦ ημῦ ἀμνάημο» (Κμθ. 1,
15), είκαζ ημ εεακενχπζκμ ανπέηοπμ ημο ακενχπμο223. Ζ εεμθμβία ημο 20μο
αζχκα οπμζηδνίγεζ αοηήκ ηδκ άπμρδ ιε αζαθζηά ηαζ παηενζηά επζπεζνήιαηα.
Έηζζ, μ Δοδμηζιυθ ακαθένεηαζ ζημκ Κθήιδ Αθελακδνείαξ ηαζ δδθχκεζ, υηζ
μ άκενςπμξ είκαζ υιμζμξ ιε ημκ Θευ ηαζ μ Θευξ υιμζμξ ιε ημκ άκενςπμ224.
218
Βθ. Γεςνβίμο Π. Παηνχκμο, Ζ ηζηνξηθή πνξεία ηνπ Ηεζνύ από ηε θάληε σο ηνλ θελό ηάθν, εηδ. Γυιμξ,
Αεήκα 1991, ζ. 107.
219
Βθ. Γεςνβίμο Π. Παηνχκμο, Ζ ηζηνξηθή πνξεία ηνπ Ηεζνύ από ηε θάληε σο ηνλ θελό ηάθν, ζ. 107.
220
221
Μεβάθμο Βαζζθείμο, Δηο 68 Χαικόλ 3, PG 30, 834. Πναθ. Πακαβζχηδ Κ. Υνήζημο, Τν κπζηήξην ηνπ
αλζξώπνπ, ζ.
222
Γνδβυνζμξ Νφζζδξ, Καηερεηηθόο Μέγαο 27, PG 45, 72 B. Πναθ. Πακαβζχηδ Κ. Υνήζημο, Τν κπζηήξην
ηνπ αλζξώπνπ, ζ.
223
Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζζ. 84-85.
224
Stromata, VI, PG 9, 293 B. Πναθ. Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ. 85.
59
Καηά ζοκέπεζα, μ Θευξ εκζανηχκεηαζ ζηδ γχζα εζηυκα Σμο, ηαζ ηαηά
ηάπμζμ ηνυπμ, δεκ έπαζε ηδκ παηνίδα ημο225, αθθά «εἰξ ηὰ ἴδζα ἤθεε»226.
Ζ εζηυκα θακενχκεζ ημκ πυεμ ημο Θεμφ κα είκαζ άκενςπμξ ηαζ
ηαοηυπνμκα ηδκ ηάζδ ημο ακενχπμο πνμξ ημκ Πθαζημονβυ ημο. Ο
άκενςπμξ δζράεζ ηαζ πενζιέκεζ ηδκ απάκηδζδ ημο Θεμφ227, είκαζ ιζα
«πνζζημκμζηαθβζηή φπανλδ» πμο ηείκεζ πνμξ ημ Πνςηυηοπμ, ηδκ
Πνςημεζηυκα ημο228. Αοηυ ζδιαίκεζ – ηαηά ημκ παηένα Γδιήηνζμ
΢ηακζθμάε, υηζ μ Υνζζηυξ, ςξ έκςζδ ημο Τζμφ ημο Θεμφ ιε ηδκ ακενχπζκδ
θφζδ ηαηαβνάθεηαζ ςξ δοκαιζηυηδηα ιέζα ζηδ δζηή ιαξ θφζδ. Οζ
άκενςπμζ έπμοκ πναβιαηζηά ςξ δοκαιζηυηδηα ημκ Υνζζηυ ιέζα ημοξ. Άνα
δεκ είκαζ ιυκμ μ Θευξ πμο εημζιάγεζ ηαζ εζζδέπεηαζ ηδκ Δκακενχπδζδ, αθθά
ηαζ δ ακενςπυηδηα επζεοιεί αοηήκ ηδκ Δκακενχπδζδ, ζημ Πνυζςπμ δε ηδξ
Θεμηυημο, ένπεηαζ ηαζ ακηαπμηνίκεηαζ ζηδ εέθδζδ ημο Θεμφ229. Ζ δίρα ηδξ
ακενςπυηδηαξ βζα ημκ Υνζζηυ δείπκεζ ιζα μνζζιέκδ ζπέζδ ηςκ ακενχπςκ
ιε ημκ Τζυ ημο Θεμφ ηυζμ πνζκ απυ ηδκ Δκζάνηςζδ υζμ ηαζ ιεηά απυ
αοηήκ, αηυια ηαζ ζηδκ πενίπηςζδ αοηχκ πμο έιεζκακ έλς απυ ηδκ πίζηδ ζ‟
Αοηυκ230.
Γζα κα ορχζεζ υιςξ ημ ακενχπζκμ μκ ζε ηαηάζηαζδ εκυξ πθήνςξ
δζαθακμφξ ιέζμο ηδξ εευηδηαξ, έπνεπε κα ηαηέαεζ μ Ίδζμξ έςξ ηέθμοξ ζηζξ
ηαηαζηάζεζξ πμο αοηυ ανζζηυηακ θυβς ηδξ αιανηίαξ, πνμηεζιέκμο κα ηζξ
κζηήζεζ. Έπνεπε δδθαδή κα ηαηέαεζ ζηα πάεδ ηαζ ζημ εάκαημ, πςνίξ υιςξ
ηδκ αιανηία. Ήηακ έκαξ δνυιμξ πμο έπνεπε κα ααδίζεζ βζα ηδκ ηεθεζμπμίδζδ
ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ ηαζ βζα κα δείλεζ ζημοξ ακενχπμοξ ιέπνζ πμο θηάκεζ
δ αβάπδ ημο Θεμφ βζ‟ αοημφξ231.
«Ὁ εεῖμξ ἔνςξ ἔηακε ηὸκ Θεὸ κὰ ηαηέθεδ ζηὴ βῆ», ημκ χεδζε «κὰ
ἀθήζδ ηὴκ ημνοθὴ ηῆξ ζζςπῆξ»232. ΢ημκ ζζημνζηυ Υνζζηυ, μ Θευξ ηαζ μ
άκενςπμξ αθθδθμπαναηδνμφκηαζ ζακ κα ανίζημκηαζ ιπνμζηά ζε ηαενέθηδ
ηαζ κα ακαβκςνίγεζ μ έκαξ ημκ άθθμ233. Ζ εζηυκα δ μπμία ανζζηυηακ ζε
ηαηάζηαζδ μκημθμβζηήξ «ζζςπήξ»234, ιε ηδκ ηαηάααζδ ημο Λυβμο απμηηάεζ
λακά ηδ «θςκή» ηδξ ςξ θςκή ημο Υνζζημφ. Αοηήκ ηδκ εζηυκα ηδξ ζζςπήξ
ένπεηαζ ζζςπδθά μ Υνζζηυξ κα ηδκ επακμνεχζεζ. Έηζζ, ζφιθςκα ιε ημκ
225
226
„Ης. 1, 11
227
Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ. 102-103.
228
Αεακαζίμο Γζέθηζηξ, Φξηζηόο, ε ρώξα ησλ δώλησλ, εηδ. Ίκδζηημξ, Αεήκαζ 2007, ζ. 79.
229
Βθ. Dumitru Stăniloae, Chipul nemuritor al lui Dumnezeu, ζζ. 25-26.
230
231
Βθ. Dumitru Stăniloae, Chipul evanghelic al lui Iisus Hristos, Δηδ. Centrului mitropolitan Sibiu, Sibiu
1991, ζ. 116.
232
Αβίμο Μαηανίμο, Οκηιία 26, 1. Πναθ. Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ. 86.
233
234
60
Νζηυθαμ Κααάζζθα, «ὁ δζδάζηαθμξ ἔηθζκε πνὸξ ηὴ βῆ ηαὶ λακαανῆηε ηὴκ
εἰηυκα ημο»235.
Μέζς θμζπυκ ιζαξ ηαοηυζδιδξ βέκκδζδξ ιε ηδ δζηή ιαξ, πςνίξ υιςξ
ηδκ αιανηία, μ Υνζζηυξ θαιαάκεζ ηδκ ακενχπζκδ θφζδ ιαγί ιε ιενζηά
ιεηαπηςηζηά παναηηδνζζηζηά ηδξ, πνμηεζιέκμο κα ηδ ζχζεζ απυ ηα
απμηεθέζιαηα ηδξ αιανηίαξ, ηαεχξ ηαζ απυ ηδκ ίδζα ηδκ αιανηία. Ο Ίδζμξ
ακαθαιαάκεζ ηδκ εοεφκδ βζα ηδκ αιανηία ιαξ, πάνδ ζηδκ ηνοθενή
αθθδθεββφδ Σμο βζα ειάξ. Αοηή δ αθθδθεββφδ δεκ έπεζ ιυκμ έκα κμιζηυ
παναηηήνα, αθθά απμηεθεί ιζα αοεεκηζηή ακάθδρδ ηςκ μδοκχκ πμο ιαξ
πνμηάθεζε δ αιανηία, πςνίξ κα πάνεζ ηδκ ίδζα ηδκ αιανηία. Γίκεηαζ
άκενςπμξ, παναιέκεζ ζοβπνυκςξ Θευξ, ηαζ ιε ηδκ πθήνδ αβάπδ ηαζ
εθεδιμζφκδ Σμο, απυ ηδ ιζα πθεονά παίνκεζ ηζξ μδφκεξ ηαζ ημ εάκαηυ ιαξ,
απυ ηδκ άθθδ δε ηα κζηάεζ236.
Ζ ηαπείκςζδ ημο ζανηςιέκμο Λυβμο είκαζ πναβιαηζηή ηαζ
ζοκακηζέηαζ ζε υθεξ ηζξ θάζεζξ ηδξ γςήξ Σμο ζηδ βδ, «απυ ηδ θάηκδ ςξ ημκ
ηεκυ ηάθμ». Ακ ηαζ πμθθέξ θμνέξ μζ εεμθυβμζ ζηδκ πνμζπάεεζά ημοξ κα
πενζβνάρμοκ ηδκ Δκζάνηςζδ εηθνάγμκηαζ αθδνδιέκα ηαζ ιζθμφκ ζηα υνζα
ηδξ μκημθμβίαξ βζα ηδ θφζδ, ηδκ μοζία, ηζξ εκένβεζεξ, ηζξ εεθήζεζξ, ημκ
άπεζνμ η.η.θ., δεκ εα πνέπεζ κα θδζιμκμφιε υηζ ημ βεβμκυξ αοηυ
δζαδναιαηίζεδηε ζε έκα ζοβηεηνζιέκμ πχνμ ηαζ ζηζξ ζοβηεηνζιέκεξ
ζζημνζηέξ ζοκεήηεξ. Ακ επζπεζνήζεζ κα ηζξ ακαθφζεζ πνμζεηηζηά ηαζ ζε ιζα
γςκηακή ζπέζδ ιε ηδ αζαθζηή ιεθέηδ, δ ζφβπνμκδ δμβιαηζηή ένεοκα ιπμνεί
κα βίκεζ πζμ αλζυπζζηδ βζα ηδκ μνευδμλδ πκεοιαηζηυηδηα.
Μζα ηέημζα μπηζηή αλζμθμβεί ηδ βεκζηή αβζμβναθζηή εζηυκα ηδξ
ημζκυηδηαξ ζηδκ μπμία ένπεηαζ μ Διιακμοήθ. Δοαίζεδηδ ζηα ζφβπνμκα
πνμαθήιαηα ημο ηυζιμο, υπμο ηονζανπμφκ δ αδζηία, δ πείκα ηαζ δ πεκία, δ
μνευδμλδ εεμθμβία ιάξ πανμοζζάγεζ ηδκ αθθδθεββφδ ημο Θεμφ ζ‟ αοημφξ
πμο οπμθένμοκ ηαζ ηεθζηά ζε υθμ ημ ακενχπζκμ βέκμξ. Γνάθεζ θμζπυκ μ ηαε.
η. Υνοζυζημιμξ ΢ηαιμφθδξ: «Ο Θευξ Λυβμξ ζανημφιεκμξ πνμζέθααε ημ
λέκμ, ημ άθθμ, ημ εκηεθχξ δζαθμνεηζηυ. Ββήηε απυ ημκ εαοηυ ημο,
παναιέκμκηαξ ηαοηυπνμκα μ εαοηυξ ημο, πνμηεζιέκμο δ αβάπδ ημο, πμο
πςνά ημοξ πάκηεξ ηαζ ηα πάκηα, κα ηαημνεχζεζ ημ αηαηυνεςημ, κα ακηθήζεζ
φδςν εη ηδξ πέηναξ. Πνμζέθααε ηδ δζαανςιέκδ απυ ηδκ αιανηία ακενχπζκδ
θφζδ, πνμζέθααε ημκ εηδζςβιέκμ απυ ημκ πανάδεζζμ Αδάι, ημκ πθάκδηα
ηαζ αθήηδ, βζα κα ημκ βζαηνέρεζ απυ ηδκ αζεέκεζά ημο. Καζ αηυιδ
πενζζζυηενμ, έβζκε μ ίδζμξ λέκμξ ηαζ αθήηδξ, έηζζ χζηε δζά ηδξ
235
Ἡ ἐλ Φξηζηῷ Εσὴ, ιεηάθναζδ Broussaleux, ζ. 51, 52. Πναθ. Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε
ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ. 129.
236
Dumitru Stăniloae, Chipul evanghelic al lui Iisus Hristos, ζζ. 30-31.
61
“ζοιπαεείαξ” ηαζ ηδξ μζηεζυηδηαξ κα θακενχζεζ ημ ιοζηήνζμ ηδξ αβάπδξ
πμο θηάκεζ ιέπνζ ημ ΢ηαονυ»237.
Καηά ηδκ μνευδμλδ ενιδκεία, μ Θευξ δεκ δδιζμονβεί ιζα «ζδεαηή
ημζκςκία» πνζκ ζηείθεζ ημκ Τζυ Σμο ζημκ ηυζιμ, αθθά Σμκ ζηέθκεζ ζημ
βκςζηυ ιαξ ηυζιμ ημκ ηονζεοιέκμ απυ ηδ θεμνά ηαζ ημ εάκαημ, ηαζ εηεί
αηνζαχξ εκενβεί δ απμηαθοπηζηή Σμο πανμοζία. Απυ ηδκ πνχηδ ηζυθαξ
ζηζβιή ηδξ ζφθθδρήξ Σμο απυ ηδκ Πανεέκμ Μανία, δ ιδηένα Σμο δζαηνέπεζ
ημκ ηίκδοκμ κα δμθμθμκδεεί απυ ημοξ ζμοδαίμοξ, ζφιθςκα ιε υ, ηζ μνίγεζ μ
εανασηυξ κυιμξ. Γεκκζέηαζ ηάης απυ άεθζεξ ζοκεήηεξ, ιέζα ζε έκα ζηάαθμ,
έλς απυ ηδκ πυθδ ηδξ Βδεθεέι, ηοηθςιέκμξ απυ ιάβμοξ, αμζημφξ ηαζ γχα.
Σα πνχηα πνυκζα ηδξ γςήξ Σμο πενκμφκ ζηδκ ελμνία, ηαηά ηδ δζάνηεζα δε
ηδξ δδιυζζαξ δνάζδξ Σμο, εα ανεεεί πμθθέξ θμνέξ ζε ηίκδοκμ.
΢πμθζάγμκηαξ ημ βεβμκυξ ηδξ πενζημιήξ ημο Ηδζμφ ηαζ ημ ημζκςκζηυ
οπυααενμ ηδξ επμπήξ ημο, μ ηαεδβδηήξ Γεχνβζμξ Παηνχκμξ παναηδνεί, υηζ
μ Βαζζθζάξ ηςκ Οονακχκ βεκκήεδηε οπυ ηζξ πζμ ηαπεζκέξ ζοκεήηεξ ηαζ
εκηάπηδηε ζε ιζα ημζκςκία πμο ανζζηυηακ «οπυ αζπιαθςζίακ» πκεοιαηζηή
ηαζ ζζημνζηή. Ο Ηδζμφξ εκηάπηδηε απθά ηαζ θοζζηά ζημ ενδζηεοηζηυ ηαζ
ημζκςκζηυ πενζαάθθμκ ημο: πήνε έκα ημζκυ υκμια, εθάνιμγε ημοξ κυιμοξ,
ζεαυηακ ηζξ παναδυζεζξ238.
Σα πνυκζα ζηδκ Ναγανέη ήηακ ηα «πνυκζα ηδξ ζζςπήξ», ή αθθζχξ ηα
«ηεηνοιιέκα πνυκζα» ηδξ γςήξ ημο Ηδζμφ Υνζζημφ, υπςξ έπμοκ μκμιαζεεί.
Καηά ηδκ πενίμδμ αοηή, μ Ηδζμφξ έγδζε απθά ηαζ ηαπεζκά, ςξ έκαξ ημζκυξ
ενβάηδξ εκυξ θηςπζημφ λοθμονβείμο, ιέζα ζηδ ζζςπή ηαζ ηδκ αθάκεζα239. Ζ
μνευδμλδ ζηέρδ ιάξ πνμηείκεζ ηδ γςή ημο Ηδζμφ ζηδκ Ναγανέη ςξ
πανάδεζβια ακχκοιδξ αθθά έκηζιδξ ενβαζίαξ, δζά ηδξ μπμίαξ μ άκενςπμξ
ιπμνεί κα είκαζ εοηοπήξ.
Έκα ζδιακηζηυ βεβμκυξ πμο απμηαθφπηεζ ιζα άθθδ έηθναζδ ηδξ
ηέκςζδξ είκαζ ημ αάπηζζια ημο Υνζζημφ. Δνπυιεκμξ απυ ηδκ Γαθζθαία ζημκ
Ημνδάκδ πμηαιυ βζα κα ααθηζζεεί απυ ημκ Ηςάκκδ, μ Ηδζμφξ οπμηάζζεηαζ
ζημ εέθδια ημο Παηνυξ Σμο. Υςνίξ ημ αάνμξ ηςκ πνμζςπζηχκ
αιανηδιάηςκ, μ Υνζζηυξ βίκεηαζ «μ αικυξ ημο Θεμφ» πμο πήνε επάκς Σμο
υθεξ ηζξ αιανηίεξ ηςκ ακενχπςκ (Ηςάκ. 1,29; 1, 36). Σμ αάπηζζιά Σμο ζημκ
Ημνδάκδ «πνμηοπχκεζ» ηαζ πνμακαββέθθεζ ημ άθθμ «αάπηζζια» ημο Ηδζμφ,
πμο πναβιαημπμζείηαζ ιε ηδ εοζία Σμο πάκς ζημ ζηαονυ (Μάνη. 10, 38;
Λμοη. 12, 50), υπμο μ Ηδζμφξ πθέκεζ ζημ αίια Σμο ημ ακεζθδιιέκμ αάνμξ
240
. «Ζ δδιυζζα δνάζδ ηαζ γςή ημο Ηδζμφ, – ζοιπεναίκεζ πμζδηζηά ηαζ
237
Έξσο θαη ζάλαηνο. Γνθηκή γηα έλαλ πνιηηηζκό ηεο ζάξθσζεο, ζ. 338.
238
Βθ. Γεςνβίμο Π. Παηνχκμο, Ζ ηζηνξηθή πνξεία ηνπ Ηεζνύ από ηε θάληε σο ηνλ θελό ηάθν, ζζ. 139-142.
239
Βθ. Γεςνβίμο Π. Παηνχκμο, Ζ ηζηνξηθή πνξεία ηνπ Ηεζνύ από ηε θάληε σο ηνλ θελό ηάθν, ζ. 186.
240
Βθ. Γεςνβίμο Π. Παηνχκμο, Ζ ηζηνξηθή πνξεία ηνπ Ηεζνύ από ηε θάληε σο ηνλ θελό ηάθν, ζζ. 242-244.
62
νεαθζζηζηά μ ηαεδβδηήξ Γεχνβζμξ Παηνχκμξ – αθέπμοιε υηζ πθαζζζχκεηαζ
ιεηαλφ δφμ εζδχκ ααπηίζιαημξ, ημο πνχημο «φδαηζ» ηαζ ημο δεοηένμο
«πονί», δδθαδή ιεηαλφ ηαπείκςζδξ, εοζίαξ ηαζ ιανηονίμο»241.
Λυβς ηςκ πμθθχκ ζδιαζζχκ πμο ζοκακημφιε, μζ πεζναζιμί ημο
Υνζζημφ ζηδκ ένδιμ απμηεθμφκ έκα απυ ηα πζμ ζπμθζαζιέκα επεζζυδζα ηδξ
γςήξ Σμο. Ζ ηέκςζδ εδχ εζηζάγεηαζ πνχηα απ‟ υθα ζηδκ παναπχνδζδ πμο
βίκεηαζ ζημ δζάαμθμ κα ιπμνεί κα πθδζζάζεζ ημκ Υνζζηυ βζα κα ημκ πεζνάλεζ,
ηαζ έπεζηα ζηζξ ηαπεζκέξ απακηήζεζξ ημο ΢ςηήνα ζηζξ ρεφηζηεξ πνμηάζεζξ
ημο επενμφ.
Ο Άβζμξ Μάλζιμξ μ Οιμθμβδηήξ εηεέηεζ ηδ ιάπδ ηςκ δαζιυκςκ ηαηά
ημο εεσημφ θμνέα ηδξ θφζδξ ημο Αδάι ηαζ ηα απμηεθέζιαηά ηδξ ζημ
μκημθμβζηυ επίπεδμ: «Δπεὶ ημίκοκ ἐκ ηῶ παεδηῶ ηαηὰ ηὸκ Ἀδάι͵ ὡξ ἔθδκ͵
δζὰ ηὴκ ἁιανηίακ αἱ πμκδναὶ δοκάιεζξ ἔζπμκ ηὰξ ἐκενβείαξ ἀθακ῵ξ
ἐβηεηνοιιέκαξ ηῶ πενζζηαηζηῶ κόιῳ ηῆξ θύζεςξ͵ εἰηόηςξ ἐκ ηῶ ζςηῆνζ
εεῶ ημῦ Ἀδὰι εεςνμῦζαζ ηαηὰ θύζζκ δζὰ ηὴκ ζάνηα ηὸ παεδηὸκ ηαὶ
δμημῦζαζ πνὸξ ἀκάβηδξ πενζζηαηζη῵ξ ὡξ ρζθὸκ ἄκενςπμκ ηαὶ ηὸκ ηύνζμκ
ηεηηῆζεαζ ηὸκ κόιμκ ηῆξ θύζεςξ͵ ἀθθ΄ μ὎πὶ ηαηὰ εέθδζζκ βκώιῃ
ηζκμύιεκμκ͵ πνμζέααθμκ͵ ἐθπίγμοζαζ ηἀηεῖκμκ δζὰ ημῦ ηαηὰ θύζζκ πάεμοξ
ηὸ πανὰ θύζζκ πείεεζκ θακηάγεζεαζ πάεμξ ηαί ηζ δνᾶκ α὎ηαῖξ ἐμζηόξ· ὅξ͵ δζὰ
ηῆξ πνώηδξ πείναξ η῵κ ηαε΄ ἟δμκὴκ πεζναζι῵κ ζοβπςνήζαξ ημῖξ μἰηείμζξ
α὎ηὰξ ἐιπαίγεζεαζ δόθμζξ͵ ἐλεδύζαημ ηαύηαξ ἐλςεήζαξ ηῆξ θύζεςξ͵
ἀπνόζζημξ ιείκαξ α὎ηαῖξ ηαὶ ἀκέπαθμξ͵ ἟ιῖκ πνμδήθςξ ἀθθ΄ μ὎π ἑαοηῶ ηὴκ
κίηδκ πμζμύιεκμξ· μἷξ ηαὶ βέβμκεκ ἄκενςπμξ πνμζάβςκ ὡξ ἀβαεὸξ ὅθμκ ηὸ
ηαημνεμύιεκμκ. Ο὎ βὰν α὎ηὸξ ἐδεῖημ πείναξ͵ εεὸξ ὢκ ηαὶ δεζπόηδξ ηαὶ
πακηὸξ πάεμοξ ηαηὰ θύζζκ ἐθεύεενμξ͵ ἀθθ΄ ἵκα͵ ημῖξ ἟ιεηένμζξ πεζναζιμῖξ
ηὴκ πμκδνὰκ πνμζηαθμύιεκμξ δύκαιζκ͵ ἕθδηαζ ηῇ πνμζαμθῇ͵ κεηνώζαξ ηὴκ
ἑθεῖκ α὎ηὸκ ὡξ ἐκ ἀνπῇ ηὸκ Ἀδὰι πνμζδμηήζαζακ»242.
΢ηζξ δφζημθεξ ζοκεήηεξ ηςκ ζανάκηα διενχκ κδζηείαξ ηαζ ιμκαλζάξ,
μ δζάαμθμξ πνμηείκεζ ζημκ Ηδζμφ ηδ δζηή ημο ιεζζζακζηή εηδμπή: κα
ααζζθεφεζ ζημκ ηυζιμ ιε υνμοξ ημζιζηήξ δφκαιδξ, ιε έκακ ηνυπμ πμο δεκ
δζέθενε ηαευθμο απυ ημκ ηνυπμ ηςκ αζβοπηίςκ Φαναχ, ημο Μεβάθμο
Αθελάκδνμο ή ηςκ νςιαίςκ αοημηναηυνςκ243. Σμο πνμηείκεζ μοζζαζηζηά
κα ανκδεεί ηδκ ηέκςζδ, ηαζ πενζαεαθδιέκμξ απυ ηδκ ημζιζηή δυλα κα
ηονζανπήζεζ ημζιζηά ηαζ υπζ πκεοιαηζηά. Ο δζάαμθμξ πνμηάθεζε αηυιδ ημκ
Υνζζηυ κα πνμαάθθεζ ηδ εεσηή Σμο δφκαιδ, αθθά δηηήεδηε, επεζδή «δε
ιπμνμφζε κα θακηαζεεί υηζ δ εευηδηα είκαζ λέκδ πνμξ ηδκ επζεοιία κα
241
Γεςνβίμο Π. Παηνχκμο, Ζ ηζηνξηθή πνξεία ηνπ Ηεζνύ από ηε θάληε σο ηνλ θελό ηάθν, ζ. 244.
242
Μάλζιμξ μ Οιμθμβδηήξ, Πξνο Θαιιάζηνλ 21, PG 90, 313 B-D. Πναθ. μ Dumitru Stăniloae, Chipul
evanghelic al lui Iisus Hristos, ζζ. 35-36.
243
Βθ. ΢ηέθζμο Ράιθμο, Τν κπζηηθό ηνπ Ηεζνύ, εηδ. Ανιυξ, Αεήκα, 2006, ζζ. 160-161.
63
εηδδθςεεί ιε πενδθάκζα, ή υηζ δ δφκαιδ ηδξ θακενχκεηαζ ιάθθμκ εκςιέκδ
ιε ηδ ηαπεζκυηδηα πανά ιε ηδκ οπενδθάκεζα»244.
Ζ ηέκςζδ ημο Υνζζημφ ηαηά ηδ ζηζβιή ηςκ πεζναζιχκ Σμο εα
ζοκεπίζεζ κα παναηηδνίγεζ μθυηθδνδ ηδκ επίβεζα γςή ημο Μεζζία. Γφμ
πμθφ ακηζπνμζςπεοηζηά ζδιεία ηδξ γςήξ Σμο υπμο δζαηνίκεηαζ λεηάεανα δ
ηεκςηζηή Σμο δζάεεζδ είκαζ ημ πενζζηαηζηυ ηδξ «κίρεςξ ηςκ πμδχκ» (Ης.
13, 4-15), ηαεχξ ηαζ δ απάκηδζδ πμο δίκεζ ζημοξ ιαεδηέξ Σμο, υηακ αοημί
γδημφκ πνςημηαεεδνίεξ ζηδ Βαζζθεία Σμο (Μη. 10, 35-45 ˙ Μη. 20, 25-28).
΢οκεπχξ, ηα αζαθζηά αοηά πςνία ανίζημκηαζ ζε θμβζηή ζοκέπεζα, ηαζ είκαζ
ηνίια πμο δ ζφβπνμκδ εεμθμβζηή ένεοκα δεκ εζηζάγεζ πενζζζυηενμ ηδκ
πνμζμπή ηδξ ζηδκ ενιδκεία ημοξ ςξ υρεςκ ημο ίδζμο πνμαθδιαηζζιμφ.
Χξ ζοιπέναζια ημο οπμηεθαθαίμο αοημφ, εα παναεέζμοιε ηα θυβζα
ημο π. Γδιδηνίμο ΢ηακζθμάε, βζα ημκ μπμίμ δ ζοβηαηάααζδ ημο Λυβμο ζηδκ
ηαηάζηαζδ ακενχπμο πνμτπμεέηεζ ιζα επαολδιέκδ οπεοεοκυηδηα βζα ημκ
πθδζίμκ ιαξ. «Ο Ίδζμξ μ Θευξ έβζκε μ πθδζίμκ ιαξ», θέεζ μ παηήν, «υπζ
βεκζηά αθθά έκαξ θηςπυξ πθδζίμκ»245. Φακενχεδηε ηαζ δοκαηυξ, αθθά
δοκαηυξ εκ Πκεφιαηζ, ηαζ υπζ ζημ ημζκςκζηυ ηαζ οθζηυ επίπεδμ˙ ηαοηυπνμκα,
ςξ θηςπυξ θμνέαξ ηςκ αδοκαιζχκ ιαξ ήεεθε κα αθοπκίζεζ ιέζα ιαξ ηδκ
οπεοεοκυηδηα βζα ημοξ άθθμοξ. Έηζζ, ζημ πνυζςπμ ημο πθδζίμκ ιαξ
ζοκακημφιε δζάθακμ ημκ Ηδζμφ, ημκ ΢ανηςιέκμ Θευ, ςξ ζηέηδ, εζδζηά ζηζξ
αδοκαιίεξ ηαζ ζηζξ δοζημθίεξ ημο246.
5. Ζ ηέκςζδ ημο Θεμφ ηαζ δ εεμπμίδζδ ημο ακενχπμο
Σμ ακενχπζκμ πνυζςπμ δζαιμνθχκεηαζ ιέζα απυ ιζα πμνεία

ζηθδνμφ αβχκμξ, πμο απμζημπεί ζηδκ ακφρςζδ ηδξ ακενςπίκδξ θφζεςξ.
Μυνθςζδ ηδξ πνμζςπζηυηδηαξ ζδιαίκεζ ιεηαιυνθςζδ ηδξ ηζκήζεςξ ζε
εκένβεζα, ηδξ μκημθμβζηήξ εζηυκαξ ζε μιμίςζδ, ακφρςζδ ημο ακενχπμο ζημ
πχνμ ημο εείμο ηαζ ζοκμιζθία ημο ιε ημκ Θευ πνυζςπμ πνμξ πνυζςπμ. Έηζζ
εηπθδνχκεηαζ ηαζ μ ηεθζηυξ ζημπυξ ηδξ πθάζεχξ ημο, πμο είκαζ κα
δμλμθμβεί ηαζ κα ιεηέπεζ ζηδ δυλα ηαζ ζηδ θαιπνυηδηα ημο Θεμφ247.
Καηά ηδ ζηέρδ ημο Αβίμο Δζνδκαίμο, μ Θευξ δδιζμφνβδζε ημκ ηυζιμ
βζα κα βίκεζ ιέζα ζ‟ αοηυκ άκενςπμξ ηαζ μ άκενςπμξ Θευξ ιε ηδ πάνδ ηαζ
ηδ ιεημπή ζηζξ ζοκεήηεξ ηδξ Θείαξ οπάνλεςξ248. Σδκ ίδζα άπμρδ
244
Dumitru Stăniloae, Chipul evanghelic al lui Iisus Hristos, ζ. 37.
245
246
247
248
Βθ. Démonstration de la prédication apostolique, 11, ιεηάθ. L. M. Froidevaux, Sources Chrétiennes 62,
εηδ. Les Editions du Cerf, Paris 1959, ζζ. 48-50. Βθ. ηαζ Adversus Haereses, IV, 20, 5, Sources
64
οπμζηδνίγεζ ηαζ μ Μέβαξ Αεακάζζμξ, ηαηά ημκ μπμίμκ μ Θευξ απεθάζζζε
ζφιθςκα ιε ηδ αμοθή Σμο κα εκςεεί ιε ημ ακενχπζκμ μκ βζα κα ημ
εεχζεζ249.
Καηά ηδκ μνευδμλδ εεμθμβία, οπάνπεζ ιζα ακαιθζζαήηδηδ ζπέζδ
ακάιεζα ζηδκ ηέκςζδ ηαζ ηδ εέςζδ ημο ακενχπμο. Ζ εέςζδ είκαζ μ ζημπυξ
ηδξ ηεκςηζηήξ ΢άνηςζδξ ημο Λυβμο: «Δ὎δμηίᾳ ημῦ Θεμῦ Παηνυξ, ὁ
ιμκμβεκὴξ Τἱὸξ ηαὶ Λυβμξ ημῦ Θεμῦ ηαὶ Θευξ, ὁ ἐκ ημῖξ ηυθπμζξ ημῦ
Παηνυξ, ὁ ὁιμμφζζμξ ηῶ Παηνὶ ηαὶ ηῶ Ἁβίῳ Πκεφιαηζ, ὁ πνμαζχκζμξ, ὁ
ἄκανπμξ, ὁ ἐκ ἀνπῇ Ὤκ, ηαὶ πνὸξ ηὸκ Θεὸκ ηαὶ Παηένα Ὤκ, ηαὶ Θεὸξ Ὤκ, ὁ
ἐκ ιμνθῇ Θεμῦ ὏πάνπςκ, ηθίκαξ μ὎νακμὺξ ηαηένπεηαζ (ζηὴ βῆ), ημοηέζηζκ
ηὸ ἀηαπείκςημκ α὎ημῦ ὕρμξ ἀηαπεζκχηςξ ηαπεζκχζαξ, ζοβηαηαααίκεζ ημῖξ
ἑαοημῦ δμφθμζξ, ζοβηαηάααζζκ ἀθνάζημκ ηὲ ηαὶ ἀηαηάθδπημκ» ἵκα ηὴκ
«ἀνπαίακ αμοθὴκ ημῦ Θεμῦ (Ἤζ. 9, 6) ηῆξ ημῦ Λυβμο ζανηχζεςξ ηαὶ ηῆξ
἟ι῵κ εεχζεςξ πθδνχζδ» ηαζ έηζζ «ηὴκ ιεβάθδκ πενὶ ημῦ ἀκενχπμο ημῦ
Θεμῦ θζθακενςπίακ ἀπμηαθφπηεζ»250.
Ο Υνζζηυξ είκαζ «ὁιμμφζζμξ ηῶ Παηνὶ» ηαηά ηδ εευηδηα ηαζ
«ὁιμμφζζμξ ημῖξ ἀκενχπμζξ» ηαηά ηδκ ακενςπυηδηα. Δπεζδή είιαζηε
μιμμφζζμζ ιε ηδκ ακενςπυηδηα ημο Υνζζημφ, μθμηθδνςκυιαζηε «ἐκ
Υνζζηῶ», ζηδκ ημζκςκία ιε ημκ Θευ, χζπμο κα βίκμοιε ηέθεζμζ, υηακ μ Θευξ
εα βίκεζ «ηὰ πάκηα ἐκ πᾶζζκ» (Α΄ Κμνζκε. 15, 28)251.
΢ημ Πνυζςπμ ημο Θεακενχπμο δεκ οπάνπεζ δζαπςνζζιυξ ακάιεζα
ζημ εεσηυ ηαζ ημ ακενχπζκμ. ΢ηδκ ηέκςζδ, ημ ακενχπζκμ ζημζπείμ ιεηέπεζ
ζηδ δυλα ηαζ ζηδ θαιπνυηδηα ημο Θεμφ, ηαζ ζ‟ αοηυ ακηαπμηνίκεηαζ ημ
βεβμκυξ υηζ ημ εεσηυ Πνυζςπμ ιπμνεί κα ειθακίγεηαζ ιέζς ηδξ ακενχπζκδξ
θφζδξ ημο. «Ο άκενςπμξ είκαζ ημ ιυκμ ζφκεεημ πθάζια πμο ζηέθηεηαζ ηαζ
ιζθάεζ δζά ηδξ θφζδξ ημο, ηαζ βζ‟ αοηυ ιπμνεί κα ζηέθηεηαζ ηαζ κα ιζθάεζ δζά
ηδξ θφζδξ ημο ηαζ μ Θευξ, πμο ζηέθηεηαζ ηαζ εηδδθχκεζ ηδ ζηέρδ Σμο δζά
ηδξ άηηζζηδξ θφζδξ Σμο… Αοηυ ημ πνάβια ηαεζζηά ζηακή ηδκ ακενχπζκδ
θφζδ βζα ημ ένβμ ημο Θεμφ ιέζς ηδξ», βνάθεζ μ ΢ηακζθμάε 252.
Σμ ζςηδνζχδεξ ένβμ ημο Υνζζημφ έπεζ πθήνδ απμηεθεζιαηζηυηδηα
ηαζ είκαζ γήηδια αοεεκηζηήξ ζπέζδξ ηαζ ημζκςκίαξ αβάπδξ ακάιεζα ζημκ
άκενςπμ ηαζ ζημκ Θευ, επεζδή μ ζανηςιέκμξ Λυβμξ αζχκεζ ηαζ ςξ
Chrétiennes 100, εηδ. Les Editions du Cerf, Paris 1965, ζζ. 637-643. Πναθ. Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα
θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ. 53.
249
Βθ. Αβίμο Αεακαζίμο, Πεξὶ ηῆο ἐλζάξθνπ ἐπηθαλείαο ηνῦ Θενῦ Λόγνπ, 54, PG 25b, 192 B. Βθ. ηαζ Καηὰ
Ἀξεηαλῶλ Η, 39, PG 26, 92 C-93 B˙ Καηὰ Ἀξεηαλῶλ ΗI, 47, 70 PG 26, 248 B, 296 AC. Πναθ. Παφθμο
Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ. 53.
250
Αβίμο Γαιαζηδκμφ, Ἔθδνζηο ἀθξηβήο ηῆο Ὀξζνδόμνπ Πίζηεσο 45, PG 94, 984. Πναθ. Αεακαζίμο
Γζέθηζηξ, Φξηζηόο, ε ρώξα ησλ δώλησλ, ζζ. 67 – 68.
251
252
65
άκενςπμξ ηδκ αβάπδ ημο πνμξ ημκ Παηένα: «Ο Ηδζμφξ μζηεζμπμζήεδηε ςξ
εεσηυξ Τζυξ ηδκ ηαπεζκμζφκδ ημο ακενχπμο πνμξ ημκ Παηένα ηαζ ςξ
άκενςπμξ ηδκ απενζυνζζηδ αβάπδ ημο Μμκμβεκή Τζμφ βζα ημκ Παηένα.
Ήηακ Έκαξ ηαζ μ Ίδζμξ, ηαοηυπνμκα ηαπεζκυξ ζηεηεοηζηυξ πνμξ ημκ Παηένα
ηαζ αίςκε ηδ ζημνβζηή ζηεκή ζπέζδ ι‟ Αοηυκ, ςξ Τζυξ βεκκδιέκμξ απυ ηδκ
μοζία Σμο. Πνμζεοπυηακ ςξ άκενςπμξ εκ μκυιαηζ ηςκ ακενχπςκ, ακ ηαζ
ήηακ ηαζ μ Τζυξ ημο Θεμφ, χζηε δ πνμζεοπή Σμο ήηακ πθήνςξ δεηηή απυ
ημκ Παηένα»253.
Δκημφημζξ, δ ζηεκή ημζκςκία ηςκ δφμ θφζεςκ δεκ μδδβεί ζε ζφβποζδ.
Μζα ηαθή απυδεζλδ ηδξ αθήεεζαξ αοηήξ ιαξ πνμζθένεηαζ απυ ηδκ ακάθοζδ
ημο εαοιαημονβζημφ ένβμο ημο Υνζζημφ. Ο Υνζζηυξ εηηεθμφζε ηα εαφιαηα
δζά ηδξ εκημθήξ, ια ηαζ δζά ηδξ ζςιαηζηήξ επαθήξ. Αοηέξ μζ δομ εκένβεζεξ
εκχκμκηακ ζε έκα ηαζ ημ αοηυ ένβμ, πςνίξ κα ζοβποζεμφκ ιέζα Σμο δ
ακενχπζκδ ηαζ δ εεσηή εκένβεζα. Έζηζ, αοηυξ μ μπμίμξ αίςκε ηδκ επαθή Σμο,
έκζςεε ηυζμ ηδκ ακενχπζκδ πνάλδ υζμ ηαζ ηδ εεσηή δφκαιδ δζά ηδξ πνάλδξ
αοηήξ254.
Σδκ παναπάκς ζηέρδ ιπμνμφιε κα ηδκ ελεηάζμοιε ηαζ ιέζα απυ
ηδκ πνμμπηζηή ηδξ «ακηίδμζδξ ζδζςιάηςκ». Ακ, θμζπυκ, αοηή ζδιαίκεζ
πναβιαηζηή ιεηααίααζδ ηςκ εείςκ εκενβεζχκ ημο Υνζζημφ ζηδκ
ακενςπυηδηά Σμο, ηαζ υπζ ιζα απθή μκμιαηζηή απυδμζδ, ηυηε δ ηαπεζκή
Σμο θφζδ ιεηέπεζ ζηδκ μζηεζυηδηα πμο έπεζ μ Τζυξ πνμξ ημκ Παηένα. Με
άθθα θυβζα, υζμ πζμ πμθφ μ Λυβμξ εηθνάγεζ ηδκ οζζηή ημο ζηάζδ πνμξ ημκ
Παηένα ηαζ ςξ άκενςπμξ, εεμπμζεί ηδκ ακενχπζκή ημο θφζδ.
΢οιπεναζιαηζηά, ιπμνμφιε κα πμφιε υηζ μ εκζανηςιέκμξ Λυβμξ αζχκεζ
πναβιαηζηά ηαζ ςξ άκενςπμξ ημκ Δαοηυ Σμο ςξ Τζυ ημο Θεμφ, ηαζ βίκεηαζ
έηζζ αθδεζκυξ Αδεθθυξ ηςκ ακενχπςκ. Γζ‟ αοηυ, ζημ ααειυ πμο
ακενςπμπμζείηαζ μ Θευξ, εεμπμζμφκηαζ μζ άκενςπμζ, ηαζ ακηίεεηα255.
Ζ εεμπμίδζδ ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ ημο Υνζζημφ βίκεηαζ δοκαηή
ελαζηίαξ ηδξ ηέκςζδξ. Αοηή είκαζ πμο πνμζθένεζ ζηδκ ακενχπζκδ θφζδ ηδ
δοκαηυηδηα κα ιεηέπεζ πναβιαηζηά ζηδ εεία θφζδ, πςνίξ κα ηαηανβείηαζ
θυβς ηδξ ορδθήξ «εενιμηναζίαξ» ηδξ εευηδηαξ. Ο εεεθμκηζηυξ
αοημπενζμνζζιυξ ημο Υνζζημφ απμηεθεί έκδεζλδ ημο ζεααζιμφ πμο ηνέθεζ
253
254
Dumitru Stăniloae, Chipul nemuritor al lui Dumnezeu, ζζ. 84-85. Οζ πνμεηηάζεζξ ηδξ παναπάκς
εεμθμβζηήξ εέζδξ ζηδ ζφβπνμκδ μνευδμλδ ζηέρδ ηάκμοκ δοκαηή ιζα «εεμθμβία ημο ζχιαημξ ηαζ ηςκ
αζζεήζεςκ», αηυια ηαζ ιία εεμθμβία ηδξ αθήξ. Έκα εκδεζηηζηυ πανάδεζβια ιάξ πνμζθένεζ μ ηαε. Υ.
΢ηαιμφθδξ ζημ αζαθίμ ημο Κάιινο ην άγηνλ. Πξνιεγόκελα ζηε θηιόθαιε αηζζεηηθή ηεο Οξζνδνμίαο,
οπμηεθάθαζμ «Πεξί αηζζήζεσλ ή πεξί ηεο ηνπ αλζξώπνπ θύζεσο» (ζζ. 173-209). Βθ. επίζδξ π. Ηςάκκδξ Γ.
΢ηζαδανέζδξ, Παύιεηεο κειέηεο Α΄, εηδ. Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 2005, οπμηεθάθαζμ «Όξαζε θαη αθνή
ζηελ αλζξσπνινγία ηνπ Απνζηόινπ Παύινπ» (ζζ. 151-184).
255
66
πνμξ ημκ άκενςπμ, ημκ μπμίμ ημκ πνμζθαιαάκεζ, αθθά ζοκάια ηαζ ημκ
θοθάβεζ απυ ηδ εεσηή πφνα256.
Πανά ημ βεβμκυξ υηζ μζ εεμθυβμζ ημο 20μο αζχκα ακαηνέπμοκ πμθθέξ
θμνέξ ζε μκημθμβζηέξ ηαηδβμνίεξ βζα κα πενζβνάρμοκ αοηήκ ηδ ζπέζδ, δ
εέςζδ δεκ εα πνέπεζ κα εεςνδεεί ςξ ιζα ιδπακζζηζηή δζαδζηαζία, δ μπμία
θαιαάκεζ πχνα ακελάνηδηα απυ ηδ εέθδζδ ημο Υνζζημφ. Αοηυξ είκαζ πμο
εκδοκαιχκεζ ζηαδζαηά ηαζ ζοκεζδδηά ηδκ ακενχπζκή Σμο θφζδ. Σα
ακενχπζκα αζχιαηα πμο γμφζε μ Λυβμξ, είπακ – ηαηά ημκ παηένα Γδιήηνζμ
΢ηακζθμάε ηάηζ ακχηενμ απυ ηα απθά ακενχπζκα αζχιαηα. Ο Ίδζμξ δζέεεηε
ιζα πναυηδηα ηαζ ιζα ηαπεζκμζφκδ, αίςκε ηδκ ημφναζδ, ηζξ μδφκεξ πμο
αζχκεζ μ άκενςπμξ, αθθά ζοβπνυκςξ οπήνπε ζηδκ πναυηδηα ηαζ ζηδκ
ηαπεζκμζφκδ Σμο ιζα έθλδ, ιζα πκεοιαηζηή βθοηφηδηα ακχηενδ απυ ηδκ
απθή ακενχπζκδ πναυηδηα ηαζ ηαπεζκμζφκδ. Αηυια, οπέιεκε ηζξ δμηζιαζίεξ
ηαζ ηζξ μδφκεξ ιε ιζα οπμιμκή πμο εκεάννοκε ηδκ ακενχπζκδ θφζδ πμο
ακέθααε257.
Ο Απυζημθμξ Παφθμξ θέεζ: «βζκώζηεηε βὰν ηὴκ πάνζκ ημῦ Κονίμο
἟ι῵κ ᾿Ηδζμῦ Υνζζημῦ, ὅηζ δζ᾿ ὏ιᾶξ ἐπηώπεοζε πθμύζζμξ ὤκ, ἵκα ὏ιεῖξ ηῇ
ἐηείκμο πηςπείᾳ πθμοηήζδηε» (Β‟ Κμν. 8, 9). Ζ πηςπεία ημο Λυβμο ιε ηδ
΢άνηςζή Σμο ιάξ πάνζζε ημκ πθμφημ ηδξ εέςζδξ, ηαεχξ πήνε ηδ θηχπζα
ιαξ βζα κα ηδκ εκεαννφκεζ ιε ηζξ εεσηέξ Σμο δοκάιεζξ. Με ηδκ ηαηάααζή
Σμο ζ‟ ειάξ, μ Λυβμξ βίκεηαζ μ ακμζπηυξ πθμφημξ ηδξ αβάπδξ258: αβζάγεζ
ιέζα ημο ηδκ πνμζθαιαακμιέκδ εζηυκα, βζα κα ιαξ αβζάγεζ υθμοξ.
Ζ απμηαηάζηαζδ ηδξ εζηυκαξ ημο Θεμφ ζ‟ ειάξ ανπίγεζ ιε ηδκ
Δκακενχπδζδ, δ μπμία ιαξ εθεοεενχκεζ απυ ηδκ απάηδ ηδξ εζδςθμθαηνίαξ
ηαζ ιαξ εοιίγεζ ημκ αθδεζκυ ιαξ πνμμνζζιυ. Μέζς αοηήξ, δ
πναβιαηζηυηδηα ακμνεχκεηαζ ζηδκ πνςηανπζηή ηδξ πμνεία: «Σα είδςθα
μιζθμφκ βζα ημκ Θευ ηαη‟ εζηυκα ημο ακενχπμο, δ Δκακενχπδζδ μιζθεί βζα
ημκ άκενςπμ ηαη‟ εζηυκα ημο Θεμφ»259.
Ζ Δκακενχπδζδ οπενααίκεζ ημ ιδ ηέθεζμ ηαζ ημ Ανπέηοπμ ηδξ
αβζυηδηαξ απμηαθφπηεζ ηδκ αβία γςή ςξ αθήεεζα ηδξ ακενχπζκδξ θφζεςξ:
«Ἅβζμζ ἔζεζεε, ὅηζ ἅβζμξ εἰιζ ἐβὼ Κφνζμξ ὁ Θεὸξ ὏ι῵κ» (Λεοση. 11, 44).
«Ἔζεζεε μὐκ ὏ιεῖξ ηέθεζμζ ὡξ ὁ Παηὴν ὏ι῵κ ὁ μ὎νάκζμξ ηέθεζμξ ἐζηζκ»
(Μαηε. 5, 48)260.
Παίνκμκηαξ ηδκ εζηυκα ημο δμφθμο, μ Υνζζηυξ απμννίπηεζ ηδκ
ακμζπηή θακένςζδ ηδξ δυλαξ Σμο, αθθά απμηαεζζηά ιε αοηυκ ημκ ηνυπμ ηδκ
256
Pr. prof. dr. Dumitru Popescu, Omul fără rădăcini, εηδ. Nemira, Bucureşti 2001, ζ. 25.
257
258
259
260
Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζζ. 278-279.
67
πνςηανπζηή εζηυκα ημο ακενχπμο: «Απανκμφιεκμξ ηδκ εζηυκα ηδξ δυλαξ
Σμο ηαζ θμνχκηαξ ηδκ ηαπεζκή ιαξ εζηυκα, ηδκ εζηυκα ημο δμφθμο, δ δυλα
ηδξ ζοβηαθοιιέκδξ εζηυκαξ Σμο θακενχεδηε ζε άθθδ ιμνθή, ζηδ εζηυκα
ημο δμφθμο, ημο οπδνέηδ ηςκ υθςκ, δ μπμία είκαζ δ απμηαηεζηδιέκδ εζηυκα
ιαξ. Καζ έηζζ επέζηνερε ζ‟ αοηήκ ηδκ εζηυκα ηδ θοζζηή ηδξ δυλα, ια αηυια
ηαζ ακχηενδ απ‟ αοηή, εεμπμζχκηαξ ηδκ εζηυκα ιαξ ηδκ μπμία εοδυηδζε κα
ηδ δεπεεί βζα πάκηα»261. Οζ παναπάκς ζηέρεζξ απμηεθμφκ ιία ακάθοζδ ημο
απμζημθζημφ ηεζιέκμο: «ὃξ ἐκ ιμνθῇ Θεμῦ ὏πάνπςκ μ὎π ἁνπαβιὸκ ἟βήζαημ
ηὸ εἶκαζ ἴζα Θεῶ, ἀθθ' ἑαοηὸκ ἐηέκςζε ιμνθὴκ δμύθμο θααώκ, ἐκ ὁιμζώιαηζ
ἀκενώπςκ βεκόιεκμξ, ηαὶ ζπήιαηζ ε὏νεεεὶξ ὡξ ἄκενςπμξ ἐηαπείκςζεκ
ἑαοηὸκ βεκόιεκμξ ὏πήημμξ ιέπνζ εακάημο, εακάημο δὲ ζηαονμῦ. δζὸ ηαὶ ὁ
Θεὸξ α὎ηὸκ ὏πενύρςζε ηαὶ ἐπανίζαημ α὎ηῶ ὄκμια ηὸ ὏πὲν πᾶκ ὄκμια, ἵκα
ἐκ ηῶ ὀκόιαηζ ᾿Ηδζμῦ πᾶκ βόκο ηάιρῃ ἐπμονακίςκ ηαὶ ἐπζβείςκ ηαὶ
ηαηαπεμκίςκ» (Φζθ. 2, 6-10).
΢ηδ Βίαθμ εκημφημζξ οπάνπεζ ηαζ έκα επεζζυδζμ πνζκ απυ ηδκ
Ακάζηαζδ, ζημ μπμίμ μ Υνζζηυξ θακενχκεζ ακμζπηά ηδ δυλα Σμο. Πνυηεζηαζ
βζα ηδ Μεηαιυνθςζδ, υπμο θαίκεηαζ ζαθχξ υηζ μ ηεθζηυξ ζημπυξ ηδξ
΢άνηςζδξ είκαζ δ εέςζδ ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ. «Ζ εευηδηα ημο Υνζζημφ
θακενχεδηε ηάκμκηαξ ημ ακενχπζκμ πνυζςπυ ημο θαιπενυ υπςξ μ ήθζμξ
ηαζ ηα ζιάηζα θεοηά υπςξ ημ θςξ. Αοηυ ημ θςξ ήηακ πκεοιαηζηυ, αθθά
επεζδή θακενςκυηακ δζά ημο ζχιαημξ ήηακ ηαζ μναηυ. Ζ αβαευηδηα
ηάπμζμο ακηακαηθάηαζ ζημ πνυζςπυ ημο ςξ θςξ. Αθθά δ αβαευηδηα
ακηακαηθχιεκδ ζημ πνυζςπμ ηάπμζμο ςξ θςξ είκαζ ηαζ ιζα πθδνυηδηα ηδξ
φπανλδξ ηαζ ηδξ πανάξ, ακηζεέηςξ πνμξ ημ ζημηάδζ, πμο είκαζ ιζα ιείςζδ
ηδξ φπανλδξ» 262.
΋,ηζ θαίκεηαζ αιοδνυηενα, αηαευνζζηα δζά ηδξ ηέκςζδξ, θαίκεηαζ
πθήνςξ ζηδ Μεηαιυνθςζδ, υπμο ημ αέθμ ηδξ ηέκςζδξ απμιαηνφκεηαζ ηαζ
μζ απυζημθμζ ζοιιεηέπμοκ ζε ιζα αθδεζκή εεςνία ηδξ δυλαξ ημο Υνζζημφ
ςξ εκζανηςιέκμο Θεμφ. Καζ υιςξ, ηαηά ημκ Γνδβυνζμ Παθαιά, δ
ιεηαιυνθςζδ ήηακ πνμπακηυξ ιεηαιυνθςζδ ηςκ απμζηυθςκ. Γζα ιενζηέξ
ζηζβιέξ ηα ιάηζα ημοξ ιπμνμφζακ κα δμοκ ηδκ ηνοιιέκδ δυλα ημο
Κονίμο263. Ο πνυκμξ «η῵κ οἱ῵κ ηῆξ ἀπείεεζαξ» (Δθεζ. 2, 3), υηακ μ
άκενςπμξ δεκ ιπμνμφζε κα δεζ ημ πνυζςπμ ημο Θεμφ ηαζ κα γήζεζ (Έλ. 33,
20), ακηζηαηαζηάεδηε απυ ηδκ ηέθεζα αβάπδ, δ μπμία «ἔλς αάθθεζ ηὸκ
θυαμκ» (Α΄ Ης. 4, 8)264.
261
262
263
Οκηιία XXXIV, PG 151, 433 B. Πναθ. Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ.
139.
264
68
6. Ζ ηέκςζδ ςξ πνμζηαζία ημο ακενχπμο ζημ μκημθμβζηυ ηαζ παζδαβςβζηυ
επίπεδμ
΢ηα πνμδβμφιεκα οπμηεθάθαζα παναηδνήζαιε, υηζ δ εθεοεενία ημο

ακενχπμο είκαζ δ ααζζηή ανπή πάκς ζηδκ μπμία μζημδμιείηαζ δ ζπέζδ ημο
ιε ημκ Θευ απυ ηζξ πνχηεξ ζηζβιέξ ηδξ δδιζμονβίαξ ημο ηαζ ηδξ γςήξ ημο
ζημκ πανάδεζζμ. Αοηυ πνμτπμεέηεζ ηδκ ακάθδρδ εκυξ νίζημο εη ιένμοξ ημο
Γδιζμονβμφ. Δίκαζ ημ νίζημ ηδξ πηχζδξ ημο ακενχπμο, ηδξ δζαημπήξ ηδξ
ζπέζδξ αβάπδξ ιε ημκ Θευ ηαζ ηδξ απμιάηνοκζδξ απυ ηδκ πδβή ηδξ γςήξ.
Δίκαζ ημ νίζημ ηδξ πανενιδκείαξ ηδξ εθεοεενίαξ ζημ υκμια ηδξ εθεοεενίαξ.
Δίκαζ ημ νίζημ ημο Παηνυξ κα εβηαηαθείπεηαζ απυ ηα παζδζά Σμο, ηα μπμία
ενςηεοιέκα απυ ηα πνάβιαηα ημο ηυζιμο, λέπαζακ ημκ Παηένα.
Ακίηακμξ πζα κα ζοθθάαεζ ηδ θμβζηυηδηα ηδξ δδιζμονβίαξ, μ
άκενςπμξ αθέπεζ ημ δχνμ, υπζ υιςξ ηαζ ημ Γςνδηή. Σμ πνμπαημνζηυ
αιάνηδια, ςξ ακοπαημή ηαζ ακηανζία απέκακηζ ζημκ Θευ, έπεζ
ακενςπμθμβζηέξ ηαζ ημζιζηέξ ζοκέπεζεξ: μ άκενςπμξ πάκεζ ημ πκεοιαηζηυ
ημο ηέκηνμ, εέηεζ ημκ εαοηυ ημο ζηδ δμοθεία ηδξ αιανηίαξ, ημο δζααυθμο ηαζ
ημο εακάημο ηαζ ανίζηεηαζ λέκμξ ζε έκακ λέκμ ηυζιμ, πμο δεκ ημκ
ακαβκςνίγεζ πζα ςξ ζενέα ηδξ ηηίζδξ, αθθά ζηνέθεηαζ πμθθέξ θμνέξ εκακηίμκ
ημο.
Αοηή είκαζ εκ πενζθήρεζ δ εζηυκα ηδξ πηχζδξ ημο Αδάι ηαζ ηδξ Δφαξ,
ηαηά ηδκ Ονευδμλδ εεμθμβία. Δίκαζ πμθφ εκδζαθένμκ κα ζδιεζχζμοιε εδχ,
υηζ δ «θφζδ» πμο δίκεζ μ Θευξ ζ‟ αοηήκ ηδκ ηναβζηή ηαηάζηαζδ, ζημ
πθαίζζμ ηδξ εεσηήξ μζημκμιίαξ, ηδνεί ηζξ ίδζεξ ααζζηέξ ανπέξ πμο
πενζβνάραιε ζηδκ πενίπηςζδ ηδξ δδιζμονβίαξ ημο ηυζιμο ηαζ ημο
ακενχπμο: ημ ζεααζιυ ηδξ εθεοεενίαξ ηςκ πθαζιάηςκ, ηαζ ηδκ απενζυνζζηδ
δζάεεζδ βζα δζάθμβμ, εοζία ηαζ βζα ηέκςζδ εη ιένμοξ ημο Θεμφ.
Οζ μνευδμλεξ εεμθμβζηέξ ζοββναθέξ ημο 20μο αζχκα ακαθφμοκ
εηηεκχξ ημ θοηνςηζηυ ένβμ ημο Θεμφ, ζημ μπμίμ απμηαθφπηεηαζ ιε άπεζνμοξ
ηνυπμοξ δ ηεκςηζηή αβάπδ ημο Θεμφ πνμξ ημκ άκενςπμ. Ζ θοηνςηζηή
πανέιααζδ ημο Θεμφ ζηδκ ακενχπζκδ ζζημνία είκαζ ηνοθενή, ηαζ
ζοβπνυκςξ απμθαζζζηζηή, ηεκςηζηή ηαζ πθήνδξ απυ ηδ ιεηαζπδιαηζζηζηή
πανμοζία ημο εεσημφ Λυβμο. Γζ‟ αοηυ, υηακ ιζθμφκ μζ Παηένεξ βζα ηδ
ζςηδνία ημο ακενχπμο ζημ ζφκμθυ ηδξ, ή βζα ηζξ δζαθμνεηζηέξ ηδξ θάζεζξ,
ιζθμφκ βζα ηδ δεφηενδ δδιζμονβία ημο ακενχπμο ηαζ μθυηθδνμο ημο
ηυζιμο. Ζ δεφηενδ υιςξ δδιζμονβία δεκ θακενχκεηαζ ιε ηδκ ηαηαζηνμθή
ηδξ πνχηδξ. Δπεζδή μ Θευξ ζέαεηαζ ηδκ εθεοεενία ημο ακενχπμο, δεκ
69
απακηάεζ ζημ ηαηυ δζά ηαηακαβηαζιμφ, δζαιέζμο εκυξ πενζμνζζιμφ απυ
έλς, αθθά ιέζς ηδξ Δκακενχπδζδξ.
«Κάεε ηαηαπίεζδ ή ηαηακαβηαζιυξ απυ ηδ εεία Υάνδ
απμηθείεηαζ»265, ιαξ θέεζ μ παηήν Φθμνυθζηο. Ο Θευξ Λυβμξ βίκεηαζ μ
Γμφθμξ ημο Θεμφ, πνμζθαιαάκεζ υθεξ ηζξ αιανηίεξ ηαζ ηζξ ηαηίεξ ημο
ακενχπμο πνμηεζιέκμο κα ημκ ηαεανίζεζ, αθθά δεκ αίνεζ ηδκ εθεοεενία ημο.
«Ο Θευξ έπεζ πναβιαηζηά απακηήζεζ ζημ ηαηυ αοεεκηζηά ιζα βζα πάκηα ιε
ημκ Αβαπδηυ Σμο Τζυ πμο ηαηέαδηε ζηδ βδ βζα κα ζδηχζεζ εδχ ηζξ
αιανηίεξ ημο ηυζιμο ηαζ ηζξ αιανηίεξ υθδξ ηδξ ακενςπυηδηαξ. Ζ απυθοηδ
απάκηδζδ ημο Θεμφ ζημ ηαηυ ήηακ μ ΢ηαονυξ ημο Ηδζμφ, ηα πάεδ ημο
Γμφθμο ημο Θεμφ ηαζ μ εάκαημξ ημο ΢ανηςιέκμο Τζμφ»266.
Μέζα απυ αοηήκ ηδκ πνμμπηζηή, ημ πνμπαημνζηυ αιάνηδια θαίκεηαζ
κα είκαζ ιζα «felix culpa Adami». Ακηίεεηα, δ μνευδμλδ εεμθμβία επζιέκεζ,
υηζ δ πηχζδ ημο Αδάι δεκ άθθαλε ημ εεσηυ ζπέδζμ έκςζδξ ημο Θεμφ ιε ημκ
άκενςπμ, αθθά «ηαευνζζε ηδ ιμνθή ηδξ Δκακενχπδζδξ ςξ ζηαονςιέκδ
Αβάπδ»267. Με άθθα θυβζα, δ Δκακενχπδζδ δεκ είκαζ έκα ηοπαίμ βεβμκυξ
αθθά δ εηπθήνςζδ ηδξ πνςηανπζηήξ ηθίζδξ ημο ακενχπμο ηαζ ηδξ ζζημνίαξ
ημο παίνκεζ ιζα δναιαηζηή ιμνθή.
Ζ παηενζηή ζηέρδ είκαζ «εεμθμβία ηςκ βεβμκυηςκ», δδθαδή ηςκ
δεδμιέκςκ ηδξ αβζμβναθζηήξ ζζημνίαξ ηαζ απμηάθορδξ. Γζ‟ αοηυκ ημ θυβμ,
μζ ακαημθζημί Παηένεξ δεκ εέημοκ πμηέ ηδκ πενίθδιδ ζπμθαζηζηή ενχηδζδ
ζημ πθαίζζμ ημο πνμαθήιαημξ Cur Deus homo: «εάκ, θμζπυκ, μ άκενςπμξ
δεκ έπεθηε, εα είπε βίκεζ δ Δκακενχπδζδ;»268. Ζ ΢άνηςζδ απμηεθεί ημκ
ηεθζηυ ζημπυ υθδξ ηδξ δδιζμονβίαξ269, ηαζ επμιέκςξ, δ ζςηδνία δεκ
πενζμνίγεηαζ ζηδ θφηνςζδ απυ ηα δεζιά ημο εακάημο, αθθά απμαθέπεζ ζηδ
εέςζδ ημο ακενχπμο270. Τπυ ημ πνίζια αοηυ, δ εέςζδ είκαζ ιζα κέα
δδιζμονβία ηδξ θφζδξ, δ μθμηθήνςζδ ημο ένβμο ηδξ δδιζμονβίαξ.
Πνμτπμεέηεζ απαναζηήηςξ ηδ ΢άνηςζδ ηαεχξ μ άκενςπμξ δεκ είκαζ ζηακυξ
265
Γεςνβίμο Φθμνυθζηο, Γεκηνπξγία θαη απνιύηξσζε,ζ. 93. (΢ημ αββθζηυ πνςηυηοπμ: Georges Florovsky,
Creation and Redemption, ζ. 83).
266
Γεςνβίμο Φθμνυθζηο, Γεκηνπξγία θαη απνιύηξσζε,ζ. 93. (΢ημ αββθζηυ πνςηυηοπμ: Georges Florovsky,
Creation and Redemption, ζ. 83).
267
Paul Evdokimov, Ortodoxia, ιεηάθ. Irineu Ioan Popa, εηδ. Institutului biblic şi de misiune al Bisericii
Ortodoxe Române, Bucureşti 1996, ζ. 292.
268
Αεακαζίμο Β. Βθέηζδ, Τν πξνπαηνξηθό ακάξηεκα ζηε ζενινγία ηνπ Μαμίκνπ ηνπ Οκνινγεηνύ. Έξεπλα
ζηηο απαξρέο κίαο νληνινγίαο θηηζηώλ, εηδυζεζξ Σένηζμξ, Θεζζαθμκίηδ 1998, ζ. 349.
269
ζηηο απαξρέο κίαο νληνινγίαο θηηζηώλ, ζ. 347.
270
70
κα θηάζεζ ζηδκ ηεθεζυηδηα ιε ηζξ δζηέξ ημο δοκάιεζξ271. Ζ πηχζδ, θμζπυκ,
δεκ πνμηαθεί αζηζμθμβζηά ηδκ Δκζάνηςζδ.
Παναημθμοεχκηαξ ηδ Γναθή, μ παηήν Φθμνυθζηο δδθχκεζ υηζ «μ
Τζυξ ημο Θεμφ είκαζ “ἀπὸ η῵κ αἰχκςκ” πνμμνζζιέκμξ βζα ηδ ΢άνηςζδ ηαζ
ημ ΢ηαονυ, ηαζ επμιέκςξ Αοηυξ είκαζ μ Αικυξ “ὁ πνμεβκςζιέκμξ πνὸ
ηαηααμθῆξ ηυζιμο”272, “ηὸ Ἀνκίμκ ηὸ ἐζθαβιέκμκ ἀπὸ ηαηααμθῆξ
ηυζιμο”273»274. Ζ πηχζδ ημο Αδάι δίκεζ υιςξ ηναβζηυ παναηηήνα ζηδκ
Δκακενχπδζδ ηαζ ζηδ γςή ημο Υνζζημφ: «Γεκ ιαξ έθενε ημ δχνμ ηδξ
Δκακενχπδζδξ ηαζ ηδξ Ακάζηαζδξ δ αιανηία ημο Αδάι, αθθά ημ ιοζηήνζμ
ηδξ εείαξ μζημκμιίαξ, δ μπμία έπεζ ημ πνζζηζακυ ςξ ακηζηείιεκμ. Ζ αιανηία
άθθαλε ιυκμ ηδ εεσηή ιμνθή ηδξ εοζίαξ˙ ηδκ έηακε κα αθαζθδιείηαζ, κα
ηαηαθνμκείηαζ ηαζ κα είκαζ πμθφ μδοκδνή»275.
Ζ ακαβηαζυηδηα ηδξ ΢άνηςζδξ ανίζηεηαζ ζηδκ ακζηακυηδηα ημο
ακενχπμο κα ακέαεζ ιε ηζξ δζηέξ ημο δοκάιεζξ ζημκ Θευ, κα θηάζεζ ζημκ
ανπζηυ ημο πνμμνζζιυ πμο είκαζ δ έκςζή ημο ιε ημκ Θευ. Γζα κα επακαθένεζ
μ Θευξ ημ πθάζια ζε ζπέζδ ιαγί Σμο, ηαηεααίκεζ, βίκεηαζ έκαξ απυ ειάξ,
εκακενςπίγεηαζ.
΢οκήεςξ, υηακ ιζθμφκ βζα ημ ιοζηήνζμ ηδξ Δκακενχπδζδξ, μζ
Ονευδμλμζ εεμθυβμζ ηάκμοκ θυβμ βζα ηδκ μκημθμβζηή άαοζζμ πμο πςνίγεζ
ημ Γδιζμονβυ απυ ημ δδιζμφνβδια. Δδχ αηνζαχξ πανειααίκεζ δ ηέκςζδ, δ
μπμία είκαζ ηαηάααζδ ημο Λυβμο ζημ επίπεδμ ημο ακενχπμο. Δπεζδή είκαζ
ηαηάααζδ, δ ηέκςζδ έπεζ έκακ πνμζηαηεοηζηυ νυθμ βζα ημκ άκενςπμ. Δίκαζ
αοηή πμο ελδβεί ηδ ΢άνηςζδ ηαζ ηδκ ηάκεζ δοκαηή, χζηε ιπμνμφιε κα
ακαθφζμοιε ημ νυθμ ηδξ ζπεηζηά ιε ημκ άκενςπμ ζημ μκημθμβζηυ ηαζ
παζδαβςβζηυ επίπεδμ:
- ΢ημ νληνινγηθό επίπεδν, δ ηέκςζδ πναβιαημπμζεί υ,ηζ μ Serge
Bulgakov απμηαθεί «ηεκςηζηή πνμζανιμβή ηδξ εείαξ θφζδξ ζηδκ
ακενχπζκδ θφζδ»276. Σζ κυδια έπεζ δ πνμζανιμβή αοηή;
Ζ θνάζδ ημο Bulgakov δδθχκεζ, υηζ δ εεία θφζδ «αοημπενζμνίγεηαζ»
χζηε κα ιπμνέζεζ κα ηδ δεπηεί δ ακενχπζκδ θφζδ ηαζ κα ιδκ ηαηαζηναθεί
ιε ηδ θακένςζδ ηδξ πακημδοκαιίαξ ηδξ. Απυ ηδκ πνχηδ ζηζβιή ηδξ
΢άνηςζδξ, μ Θευξ Λυβμξ πνμζηαηεφεζ δζά ιέζμο ηδξ ηέκςζδξ ηδκ
ακενχπζκδ θφζδ χζηε κα ιδκ αθαθηεί δ ηεθεοηαία απυ ηδ εευηδηά Σμο.
«Ακ δεκ ηαηέααζκε ζηζξ δοκαηυηδηέξ ιαξ κα δεπεμφιε ημκ πθμφημ Σμο, δεκ
271
ζηηο απαξρέο κίαο νληνινγίαο θηηζηώλ, ζζ. 344-345.
272
Α‟ Πέην. 1, 19-20.
273
Απμη. 13, 8.
274
275
276
Serge Boulgakof, Du Verbe Incarné (Agnus Dei) ζ. 165.
71
εα ιαξ πθμφηζγε, ή εα ιαξ άθδκε υπςξ ήιαζηακ, ή εα ιαξ ηαηέθοε δζά
ιέζμο ηδξ θακενςιέκδξ ημο δφκαιδξ. Ζ ηαηάααζή Σμο είκαζ δ πνμτπυεεζδ
ζοκάκηδζήξ ιαξ ζημ επίπεδμ ζημ μπμίμ ιπμνμφιε κα δεπυιαζηε ημκ πθμφημ
Σμο. Ζ ηαηάααζή Σμο είκαζ δ πνμτπυεεζδ ηδξ εέςζήξ ιαξ», θέεζ μ παηήν
΢ηακζθμάε277. Ζ απάκηδζδ θαίκεηαζ κα απδπεί ηαζ ηδ βκχιδ ημο Bulgakov, μ
μπμίμξ βνάθεζ πάκς ζημ εέια ιαξ: «Γζα κα ιπμνέζεζ δ ακενχπζκδ μοζία κα
εκςεεί ιε ηδ εεία μοζία, πςνίξ κα θζχκεηαζ ηαζ πςνίξ κα ηαηανβείηαζ, δ
Θευηδηα πνέπεζ κα ηεκςεεί, κα ηαηέαεζ ιέπνζ ζ‟ αοηήκ»278.
Ζ θφζδ πμο πνμηείκεζ μ Ρχζμξ εεμθυβμξ ακαθφεηαζ αηυια πζμ
δζελμδζηά ζε άθθεξ ζεθίδεξ ημο αζαθίμο Du Verbe incarné (Agnus Dei).
Δηεί ζδιεζχκεζ, υηζ πςνίξ ηδκ ηέκςζδ δ έκςζδ ηςκ δομ θφζεςκ ζηδ
εεακενχπζκδ Εςή ημο Υνζζημφ «πνμαάθθεηαζ βεκζηά ςξ έκαξ μκημθμβζηυξ
παναθμβζζιυξ, πανυιμζμξ ιε ηδ ζφγεολδ ημο απένακημο ιε ημ
πενζμνζζιέκμ»279. Σδκ πενίθδιδ παηενζηή πανμιμίςζδ ημο ημηηζκζζιέκμο
ζηδ θςηζά ζίδενμο, δ μπμία πνδζζιμπμζείηαζ ζηδκ Ονευδμλδ εεμθμβία ζακ
εζηυκα ηδξ Τπμζηαηζηήξ έκςζδξ, ηδκ εεςνεί ακεπανηή ηαζ άπνδζηδ,
«επεζδή αοηή πνμτπμεέηεζ ιζα ακαημζκχζζιδ εενιμηναζία, αηυια ηζ ακ
είκαζ πμθφ ακεααζιέκδ˙ ηαζ ηυηε, ακ ηναηάιε αοηήκ ηδκ πανμιμίςζδ, δ
παναηηδνζζηζηή εενιμηναζία ηδξ εείαξ θφζδξ ζπεηζηά ιε ηδκ ακενχπζκδ
θφζδ είκαζ ηυζμ ακεααζιέκδ, χζηε ημ ίδζμ ημ ζίδενμ εα ελαηιζγυηακ
άιεζα»280. Σμ ζοιπέναζιά ημο είκαζ, υηζ «ακ δεκ δέπεηαζ ιζα πξαγκαηηθή
θέλσζε, ημ Υαθηδδμκζηυ δυβια άβεζ αζθαθχξ ζημ δμηδηζζιυ ή ζημ
ιμκμθοζζηζζιυ»281. Σμ ηζ ζδιαίκεζ υιςξ «πξαγκαηηθή θέλσζε» ζηδ ζηέρδ
ημο, εα ακαθφζμοιε ζε έκα άθθμ ηεθάθαζμ.
Δνιδκεφμκηαξ ηδκ πνμξ Φζθζππδζίμοξ Δπζζημθή (2, 7), μ ΢έναμξ
επίζημπμξ Ημοζηίκμξ Πυπμαζηξ παναηδνεί ημκ ακελήβδημ παναηηήνα ηδξ
ηεκςηζηήξ ΢άνηςζδξ ημο Λυβμο: «Γζκυιεκμξ άκενςπμξ, ακαιθζαυθςξ
ηαπείκςζε ημκ εαοηυ ημο απενζυνζζηα, “ἑαπηὸλ ἐθέλσζε”, χζηε είκαζ απθά
απίζηεοημ ημ πχξ εα ιπυνεζε ζοκεπχξ ηαζ απανάθθαηηα κα παναιέκεζ Θευξ
γχκηαξ ζημ εθάπζζημ ηαζ ιδδαιζκυ ακενχπζκμ μκ, αθμφ ηαηά ηδκ ίδζα ηδκ
θφζδ ημο, μ άκενςπμξ είκαζ αζφβηνζηα ιζηνυηενμ ηαζ παιδθυηενμ μκ απυ ημ
Θευ»282. Δίιαζηε ακαβηαζιέκμζ κα ακαβκςνίζμοιε υηζ δ ηέκςζδ ελδβεί ηδκ
277
Dumitru Stăniloae, Teologia dogmatică ortodoxă, ημι. II, ζ. 45.
278
279
280
281
282
Ημοζηίκμο Πυπμαζηξ, Δξκελεία ηεο Πξνο Φηιηππεζίνπο Δπηζηνιήο ηνπ Αγίνπ Απνζηόινπ Παύινπ,
ιεηάθναζδ απυ ΢αεηθάκα Πέηζζκ ηαζ Ζθία ΢αναβμφδα, εηδ. ἖κ πθῶ, Αεήκα 2007, ζ. 93.
72
Δκακενχπδζδ ιέπνζ έκα ζδιείμ, εκχ απυ εηεί ηαζ πένα, μθείθμοιε κα
ζεαυιαζηε εκ ζζςπή ημ ιοζηήνζμ ημο Υνζζημφ, υπςξ θέκε μζ Παηένεξ283.
- ΢ημ παηδαγσγηθό επίπεδν, δ ηέκςζδ έπεζ επίζδξ έκακ πνμζηαηεοηζηυ
νυθμ. Δπεζδή μ Τζυξ ημο Θεμφ πνμζέθααε «ιμνθὴκ δμύθμο»284, θάκδηε οπυ
ιζα μζηεία ιμνθή ζημοξ ακενχπμοξ, ηαζ αοημί ηυθιδζακ κα Σμκ
πθδζζάζμοκ. ΢ηδκ πνμζπάεεζά ημο κα ελδβήζεζ ημκ παζδαβςβζηυ νυθμ ηδξ
ηέκςζδξ, μ παηήν ΢ηακζθμάε ακαθένεζ: «Έκαξ ααζζθζάξ, ακ ένεεζ ιε υθδ ηδ
ιεβαθεζυηδηά ημο ζημοξ ηαθαζπςνδιέκμοξ ακενχπμοξ, δεκ εα ιπμνέζεζ κα
εέζεζ ιζα επζημζκςκία ιεηαλφ Αοημφ ηαζ αοηχκ. … Ο θυαμξ ημοξ ηναηάεζ
ηδκ ροπή οπυ ηδκ ηθεζδανζά. Μζα ηαηάααζδ ημο Θεμφ ζε υθδ ηδ
θαιπνυηδηά Σμο εα πθδιιφνζγε, εα ηφθθςκε ημοξ ακενχπμοξ, εα ζηέκεοε
ηζξ εθεφεενέξ ημοξ ηζκήζεζξ. Καζ μ Θευξ εέθεζ κα ημοξ ηενδίζεζ ιέζς ηδξ
εθεοεενίαξ ημοξ, ιέζς ηδξ εεθδιαηζηήξ ημοξ απυθαζδξ»285.
΢ε ιζα άθθδ πανάβναθμ πμο ελεηάγεζ ημ ίδζμ εέια, μ Ρμοιάκμξ
εεμθυβμξ πνμζεέηεζ: «Οζ άκενςπμζ δεκ ιπμνμφζακ κα ακηέλμοκ ηδκ ακμζπηή
υναζδ ημο Θεμφ. Γζα ηδκ αδοκαιία ημοξ ηαζ βζα κα ιπμνέζεζ μ Θευξ κα
επζημζκςκήζεζ ιαγί ημοξ, οπμηάπεδηε ζηδκ ηέκςζδ. Ο Τζυξ ημο Θεμφ
οπενηέναζε ηδκ πακημδοκαιία ζηζξ δδθχζεζξ ηδξ πνμξ ημοξ ακενχπμοξ,
ζημοξ οπμθενημφξ ηνυπμοξ ηςκ ακενχπζκςκ ιμνθχκ, υπςξ οπενηενάγεηαζ
έκα πμθφ δοκαηυ θςξ ζε έκα οθζηυ πμο ημο ιεηνζάγεζ ηδκ έκηαζδ, ακ ηαζ
ιέζα ημο είκαζ εκενβμπμζδιέκμ ζηδκ πθδνυηδηά ημο»286.
Ζ πναβιαηζηή ηέκςζδ είκαζ ζοκάια ηαηάααζδ ηαζ αιεηααθδηυηδηα.
Μυκμ ακ μ Υνζζηυξ παναιέκεζ ηαζ Θευξ ζηδκ ηέκςζδ, ιπμνεί κα αμδεήζεζ
ημοξ ακενχπμοξ. Ακ βίκεζ έκαξ απθυξ άκενςπμξ ηαζ πάζεζ ηδ εευηδηά Σμο,
υπςξ οπμζηδνίγεηαζ ζηζξ ηεκςηζηέξ εεςνίεξ, ηυηε έπεζ μ ίδζμξ ακάβηδ βζα
αμήεεζα. Γεκ είκαζ ζηακυξ πζα κα εκεαννφκεζ ημοξ ακενχπμοξ ιε ηδκ
εηδήθςζδ ηδξ εεσηήξ Σμο δφκαιδξ. Ακ ακηίεεηα ηαηέαεζ ζηζξ δοκαηυηδηέξ
ιαξ ζοκεπίγμκηαξ κα εηδδθχκεζ ηδ εεσηή Σμο δφκαιδ ιέζς ηδξ
ακενςπυηδηάξ Σμο, ηυηε ιαξ αμδεάεζ κα ορςκυιαζηε πνμξ ημ επίπεδυ Σμο.
«Ζ εηδήθςζδ ηδξ εεσηήξ δφκαιδξ ιέζς ηδξ πναυηδηαξ, ηδξ
ηαπεζκυηδηαξ ηαζ ηδξ αβάπδξ δείπκεζ, υηζ ακάιεζα ζηδ εευηδηα ηαζ ζηδκ
ακενςπζά δεκ οπάνπεζ δζαθςκία, αθθά δ ακενχπζκδ θφζδ ανίζηεζ ηδκ
ηεθεζυηδηά ηδξ ζηδ εευηδηα. Αοηή δ δοκαηυηδηα ηδξ εεσηήξ δοκάιεςξ κα
εηδδθςεεί ζηζξ ακενχπζκεξ ιμνθέξ, ηάκεζ ηδ εεσηή δφκαιδ πνμζζηή βζα ημ
αίςιά ηδξ απυ ημκ άκενςπμ, ζε ααειυ πμο, μ ίδζμξ, δεπυιεκμξ αοηήκ ηδ
283
Βθ. Γνδβμνίμο Ναγζακγδκμφ, Λόγνο ΦΦΗΦ, VIII, PG 36, 84 C.
284
Φζθ. 2, 7.
285
Dumitru Stăniloae, Iisus Hristos sau restaurarea omului, δεφηενδ έηδμζδ, εηδ. Omniscop, Craiova
1993, ζ. 105.
286
Dumitru Stăniloae, Iisus Hristos sau restaurarea omului, ζ. 145.
73
δφκαιδ οπυ ηδ ιμνθή ηδξ ακενχπζκδξ πναυηδηαξ ηαζ αβάπδξ, ορχκεηαζ μ
ίδζμξ πνμξ ημκ μνίγμκηά ηδξ»287, βνάθεζ μ παηήν ΢ηακζθμάε. Ο Υνζζηυξ δεκ
ηαηεααίκεζ ζ‟ ειάξ βζα κα παναιέκεζ βζα πάκηα ζηδκ ηαηάζηαζδ ηδξ
ηέκςζδξ, αθθά βζα κα ιαξ ακεαάζεζ ζημκ μονακυ.
Μέζς ηδξ Δκζάνηςζδξ μ Θευξ ένπεηαζ ημκηά ιαξ, ημ «mysterium
tremendum et fascinosum» αθήκεζ πχνμ ζηδκ αβάπδ πμο «ἔλς αάθθεζ ηὸκ
θυαμκ»288. Ζ μκημθμβζηή άαοζζμξ πμο λεπςνίγεζ ημκ άκενςπμ απυ ημκ Θευ
λεπενκζέηαζ, μ άννδημξ, μ Άβζμξ, μ «ηεηνοιιέκμξ» (absconditus) παίνκεζ
υκμια ηαζ ζοβηεηνζιέκδ ιμνθή ηαζ βίκεηαζ πνμζζηυξ ζημοξ ακενχπμοξ.
7. Ζ ηέκςζδ ςξ δζάθμβμξ
Ζ πνήζδ ηςκ ακενςπίκςκ θέλεςκ ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ επίζδιδξ

δνάζδξ ημο Υνζζημφ, πνμηεζιέκμο κα απμηαθφρεζ ζημοξ ακενχπμοξ ηδ
δζδαζηαθία πενί ηδξ εευηδηάξ Σμο, είκαζ ιζα ιμνθή ηέκςζδξ. Ο Ηδζμφξ
ηαηεααίκεζ ςξ Θευξ ζημ επίπεδυ ημοξ, επζεοιχκηαξ κα ημοξ βκςνίζεζ ηδ
δοκαηυηδηα θφηνςζδξ απυ ημ εάκαημ πμο είκαζ πςνζζιυξ απ‟ Αοηυκ. Ζ
ηαηάααζδ ημο Λυβμο θακενχκεζ ηδ ιεβάθδ εηηίιδζδ ημο Θεμφ βζα ημκ
άκενςπμ, ζημκ μπμίμκ ένπεηαζ μ Ίδζμξ κα ημο ιζθήζεζ ηαζ ζημκ μπμίμκ δεκ
ζηέθκεζ πζα ιεζίηεξ, υπςξ ζοκέααζκε ζηδκ Παθαζά Γζαεήηδ289.
΢ηδκ Παθαζά Γζαεήηδ, δ θακένςζδ ημο Θεμφ ζοκμδεουηακ απυ
ζδιεία πμο απμηάθοπηακ ηδ δφκαιδ ηαζ ηδ ιεβαθεζχδδ δυλα Σμο. Έηζζ,
Σμκ αθέπμοιε κα ειθακίγεηαζ ιέζς ηδξ αζηναπήξ ηαζ ηδξ ανμκηήξ, ή κα
ηάεεηαζ ζε έκα ιεβάθμ ενυκμ πενζααθθυιεκμξ απυ ημοξ αββέθμοξ Σμο.
Αηυιδ, Σμκ αθέπμοιε κα ηνφαεηαζ ζε ζημηάδζ ή κα πανμοζζάγεηαζ λαθκζηά
ζ‟ έκα ενυκμ ιαηνζά, ή ζε έκα ζπίηζ βειάημ απυ ηαπκυ.
΢ηδκ Καζκή Γζαεήηδ υιςξ, μ Υνζζηυξ ένπεηαζ ιε ηδ δζηή ιαξ
ακενχπζκδ ιμνθή, ιε πνυζςπμ μζηείμ ηαζ πνάμ, αηυια ηαζ ςξ δζηυξ ιαξ
οπδνέηδξ, ηαεχξ κίπηεζ ηα πυδζα ηςκ ιαεδηχκ Σμο, ηαζ απυ ηδκ αβάπδ Σμο
βζα ειάξ θηάκεζ ιέπνζ ηδ εοζία ημο Δαοημφ Σμο. ΋πςξ ζηδκ Παθαζά
Γζαεήηδ, έηζζ ηαζ εδχ Σμκ οπδνεημφκ μζ άββεθμζ, αθθά ςξ οπδνέηεξ εηείκμο
πμο οπμθένεζ βζα ιαξ (Μη. 4, 11; 22, 43). Καζ Αοηυξ θακενχκεηαζ ζημ θςξ,
αθθά ιε ακενχπζκμ πνυζςπμ· φζηενα δε απυ ημ βεβμκυξ αοηυ ιζθά
πνμθδηζηά βζα υζα πνυηεζηαζ κα πάεεζ βζα ιαξ. Θέθεζ κα ιαξ δείλεζ υηζ ημ
ακενχπζκμ πνυζςπμ, θςηζζιέκμ απυ ηαηακυδζδ ηαζ αβάπδ, ιπμνεί κα είκαζ
επίζδξ ηαηάθθδθμ πθαίζζμ ηδξ ιεβαθεζυηδηαξ ημο Θεμφ. Σα ηφιαηα ηδξ
287
288
Α΄ Ης. 4, 18. Πναθ. Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ. 282.
289
Βθ. Dumitru Stăniloae, Chipul evanghelic al lui Iisus Hristos, ζ. 153.
74
πναυηδηαξ πμο αηηζκμαμθεί απ‟ ημ πνυζςπυ Σμο είκαζ ηαηαθθδθυηενμ
πθαίζζμ θακένςζδξ ημο απενζμνίζημο ιεβαθείμο ημο Θεμφ, απ‟ υ,ηζ μ
ζεζζιυξ ηαζ ημ θςξ πμο ιαξ ηνμιάγμοκ290.
Ο εεσηυξ Λυβμξ δεκ έιεζκε ιυκμ εεσηυξ Λυβμξ πμο ιαξ ιζθάεζ ιέζς
ηςκ πναβιάηςκ ημο ηυζιμο ηαζ ηςκ άθθςκ ακενχπςκ, αθθά πήνε ηαζ
ακενχπζκδ «θςκή». Με άθθα θυβζα, έθααε ημ δζηυ ιαξ θυβμ, έβζκε δδθαδή
Έκαξ απυ ειάξ ηαζ ιαξ ιζθάεζ ςξ έκαξ δζηυξ ιαξ πθδζίμκ, αθθά ιε ηδ εεσηή
δφκαιδ Δηείκμο πμο ακαζηαίκεζ υπμζμκ Σμκ αημφεζ291.
΢ημ πνυζςπμ ημο Υνζζημφ, ζοκακημφιε άιεζα ημκ Θευ, αηυια ηαζ
ζηδκ ακενχπζκδ επζημζκςκία. Ο Θευξ ηαηέαδηε ηαζ οζμεέηδζε ημκ
ακενχπζκμ ηνυπμ επζημζκςκίαξ, εκχ δ ακενχπζκδ θφζδ ακορχεδηε ζε
υνβακμ άιεζδξ επζημζκςκίαξ ιε ημκ Θευ292. Γδιζμονβχκηαξ ιαξ υκηα
θμβζηά, μ Λυβμξ ηαηέαδηε ζηδκ ηαηάζηαζδ εηείκμο μ μπμίμξ πενζιέκεζ ιε
πανά κα ζοκακηδεεί ιαγί ιαξ293.
Ο δζάθμβμξ αοηυξ είκαζ δζάθμβμξ οπένηαηδξ αβάπδξ ηαζ οπένηαηδξ
απμηάθορδξ εη ιένμοξ ημο Θεμφ βζα ηζξ δοκαηυηδηεξ πμο είπε μ άκενςπμξ
κα Σμκ ηαηαθάαεζ ηαζ κα Σμο απακηήζεζ. Γζα κα είκαζ απμηεθεζιαηζηυξ μ
δζάθμβμξ, μ Θευξ έπνεπε κα βίκεζ ακενχπζκμξ ζφκηνμθμξ ημο ακενχπμο,
πςνίξ κα παφζεζ κα είκαζ Θευξ294.
Ο Ηδζμφξ, πανμοζζάγμκηαξ ημκ εαοηυ Σμο ςξ ημκ πνμζθένμκηα ηδ
δζδαζηαθία πμο θένκεζ ζημοξ ακενχπμοξ ηδ Βαζζθεία ηςκ μονακχκ, δεκ
ηαοπζέηαζ, επεζδή αοηυξ πνμζθένεζ ηζξ εκημθέξ ςξ Τζυξ ημο Παηνυξ, ηαζ
επεζδή υθεξ αοηέξ μζ εκημθέξ πανμηνφκμοκ ζηδ δζηή Σμο αβάπδ. Ζ αβάπδ,
ςξ εηηίιδζδ ημο άθθμο, πενζθαιαάκεζ ηδκ ηαπεζκμζφκδ απέκακηζ ζημκ
άθθμ295.
Αθθά μ Ηδζμφξ είκαζ ζοκάια δ ηέθεζα εκζάνηςζδ ηδξ δζδαζηαθίαξ
Σμο. Δίκαζ δ ηέθεζα εηπθήνςζδ ηδξ δζδαζηαθίαξ Σμο βζα ηδκ ηαπείκςζδ. Γζ‟
αοηυ, μ π. ΢ηακζθμάε εέηεζ ημ νδημνζηυ ενχηδια: «Πμζμξ άθθμξ
ηαπεζκχεδηε ηυζμ ηέθεζα υζμ μ Τζυξ ημο Θεμφ, μ μπμίμξ ζανηχεδηε,
ημζιήεδηε ζηδ θάηκδ, ηαηαδέπεδηε κα είκαζ ηαηακηνμπζαζιέκμξ,
290
291
292
Βθ. Dumitru Stăniloae, Chipul nemuritor al lui Dumnezeu, ζ. 16. Δδχ πνέπεζ κα ηάκμοιε ιζα ζδιακηζηή
παναηήνδζδ. Σμ πθαίζζμ ηδξ ηέκςζδξ ςξ δζαθυβμο ιάξ πνμζθένεζ ημ ηαθφηενμ εεμθμβζηυ οπυααενμ βζα
ηδκ απυννζρδ μπμζαζδήπμηε «ζενήξ βθχζζαξ» ζημ ζφβπνμκμ θεζημονβζηυ επίπεδμ. Ακ μ Υνζζηυξ έηακε ημκ
ηυπμ κα ηαηεαεί ζημ επίπεδμ ημο απθμφ ακενχπμο, χζηε κα βίκεηαζ ηαηακμδηή δ δζδαζηαθία Σμο απυ
υθμοξ, ηα θεζημονβζηά ηείιεκα ηδξ Δηηθδζίαξ, ςξ εηπμιπέξ ηδξ δζδαζηαθίαξ ημο Υνζζημφ, πνέπεζ επίζδξ
κα βνάθμκηαζ ζηδ ζφβπνμκδ βθχζζα ηάεε μνεμδυλμο θαμφ. Αθθζχξ, πάκεηαζ μ πνμζζηυξ παναηηήναξ ηδξ
Απμηάθορδξ ημο Υνζζημφ ηαζ δ δζδαζηαθία ηδξ Γναθήξ (πμο ενιδκεφεηαζ απυ ηα θεζημονβζηά ηείιεκα)
βίκεηαζ πνμζζηή ιυκμ ζημοξ εζδζημφξ.
293
294
295
75
παναδέπεδηε κα είκαζ παζημοηζζιέκμξ ηαζ ζηαονςιέκμξ απυ ημοξ
ακενχπμοξ; Αοηυξ ιαξ δείπκεζ ιέζς αοηχκ ηςκ πναβιάηςκ υηζ δ αθδεζκή
δφκαιδ ανίζηεηαζ ζηδκ ηαπεζκμζφκδ…»296.
Ζ ααειζαία ακαηάθορδ ηδξ Θευηδηαξ ημο Υνζζημφ πμο ηεκχκεηαζ
ζοιπίπηεζ ιε ηδ ζηαδζαηή Απμηάθορδ ημο Νέμο Νυιμο απυ ημκ Σέθεζμ
Γάζηαθμ. ΋ζμ πζμ πμθφ μζ Απυζημθμζ εζζδφμοκ ζημ ιοζηήνζμ ηδξ
ηεκχζεςξ ηαζ ηαηαθαααίκμοκ ηδ δυλα ημο Αικμφ ημο Θεμφ, ηυζμ πζμ πμθφ
πνμπςνμφκ ζηδκ ηαηακυδζδ ηςκ ένβςκ ημο Θεμφ ζημ δζαθμβζηυ πθαίζζμ ιε
ημκ Υνζζηυ. Δνιδκεφμκηαξ ημ επεζζυδζμ ηδξ ζοκάκηδζδξ ημο Ηδζμφ ιε ηδ
΢αιανείηζδα (Ης. 4, 6-29), μ παηήν ΢ηακζθμάε πνμπςνά ζηδκ αηυθμοεδ
βεκίηεοζδ: «… ημ δζάθμβμ ιε ημκ άκενςπμ ημκ ανπίγεζ μ Υνζζηυξ, μ
εκζανηςιέκμξ Θευξ. Αοηυξ βίκεηαζ ανπζηά βκςζηυξ ζημκ άκενςπμ, έηζζ
χζηε αοηυξ κα Σμο γδηήζεζ ηδ ζςηδνία. Αθθά δ ακαηάθορδ είκαζ ααειζαία.
Ο άκενςπμξ λφπκδζε, άκμζλε ηα ιάηζα, αθθά δεκ αθέπεζ ηαεανά αοηυκ πμο
ημκ λφπκδζε. Ο Θευξ δεκ απμηαθφπηεηαζ λαθκζηά, εκηεθχξ, επεζδή μ
άκενςπμξ δεκ ιπμνεί κα Σμκ βκςνίζεζ άλαθκα, μφηε πθήνςξ. Με ηάπμζμκ
ηνυπμ, μ άκενςπμξ πνμπςνάεζ αζχκζα ζηδ βκχζδ ημο Θεμφ. Καζ Σμκ
βκςνίγεζ υθμ ηαζ πενζζζυηενμ απυ ηα ένβα, απυ ηα δχνα Σμο ηα μπμία
αολάκμκηαζ αηυια ηαζ πζμ πμθφ»297.
Ο δζάθμβμξ δεκ παίγεζ ιυκμ ημ νυθμ ιεηάδμζδξ ιζαξ δζδαζηαθίαξ ή
μνζζιέκςκ κυιςκ ζημκ άκενςπμ, αθθά έπεζ ηδκ έκκμζα ηδξ ζοκεπμφξ
ιεηάδμζδξ ιζαξ ιεηαιμνθςηζηήξ δφκαιδξ, ζοκηεθεί δε ζηδ δζανηή
πκεοιαηζηή ακφρςζή ιαξ ζε επζημζκςκία ιε ημκ Θευ. Αοηυ βίκεηαζ, επεζδή
μ Υνζζηυξ πμο έπεζ ζηδκ ακενχπζκδ Σμο θφζδ ημ Άβζμ Πκεφια, Σμ πενκάεζ
ζ‟ ειάξ, ακ εεθήζμοιε κα Σμκ δεπεμφιε δζά ηδξ πίζηδξ298.
Καηά ηδ δζάνηεζα ηδξ δδιυζζαξ δνάζδξ Σμο, μ Υνζζηυξ έιεζκε ηαζ
ηαθοιιέκμξ πίζς απυ ηδκ ηαπεζκή ακενχπζκδ θφζδ Σμο βζ‟ αοημφξ πμο δεκ
ιπυνεζακ κα Σμκ ηαηακμήζμοκ ςξ Θευ299.
8. Ζ ηέκςζδ ςξ πνυζθδρδ ηδξ ιμνθήξ δμφθμο
Ζ ιμνθή ημο δμφθμο πμο πήνε μ Υνζζηυξ είκαζ ιζα ηαηάζηαζδ

οπμηαβήξ ζηα ακενχπζκα παναηηδνζζηζηά υπςξ είκαζ δ πείκα, δ δίρα, μ
θυαμξ ημο εακάημο, μζ μδφκεξ ημο εακάημο ηαζ μ ίδζμξ μ εάκαημξ. Γεπυιεκμξ
υθα αοηά μ Υνζζηυξ εκεάννοκε ηδκ ακενχπζκδ εέθδζδ ηαζ βεκζηά ηδ θφζδ
296
297
298
299
76
ιαξ, ηαζ ηδ αμήεδζε κα ακμζπηεί πνμξ ημοξ ζοκακενχπμοξ Σμο ηαζ πνμξ ημκ
Θευ.
Σα πάεδ αοηά ηα μπμία οπέθενε βζα ειάξ απμηαηέζηδζακ ηδ
δζαζπαζιέκδ ζπέζδ ιαξ ιε ημοξ άθθμοξ ακενχπμοξ ηαζ ιε ημκ Θευ. Αθθά
ζημοξ πυκμοξ Σμο, μ Υνζζηυξ οπμθένεζ βζα ηζξ αιανηίεξ ιαξ, ηαζ πνάηηεζ
αοηυ ιε υθδ ηδ ιεβαθμθνμζφκδ, επεζδή είκαζ εεσηή Τπυζηαζδ πμο δζαεέηεζ
υιςξ ηαζ ακενχπζκδ αίζεδζδ, αθθδθέββοα ιε ημοξ ζοκακενχπμοξ Σμο ηαηά
ηδκ ακενχπζκδ θφζδ. ΢ημ ένβμ Σμο ειπθέηεηαζ ηαζ δ ζοβπχνδζδ ηςκ
αιανηζχκ ιαξ πμο ιαξ ηάκμοκ κα οπμθένμοιε, ηαζ έηζζ δ ζοκείδδζή ιαξ
δζοπάγεζ πθήνςξ: «μὗημξ ηὰξ ἁιανηίαξ ἟ι῵κ θένεζ ηαὶ πενὶ ἟ι῵κ ὀδοκᾶηαζ,
ηαὶ ἟ιεῖξ ἐθμβζξάιεεα α὎ηὸκ εἶκαζ ἐκ πόκῳ ηαὶ ἐκ πθδβῇ ὏πὸ Θεμῦ ηαὶ ἐκ
ηαηώζεζ. α὎ηὸξ δὲ ἐηναοιαηίζεδ δζὰ ηὰξ ἁιανηίαξ ἟ι῵κ ηαὶ ιειαθάηζζηαζ
δζὰ ηὰξ ἀκμιίαξ ἟ι῵κ· παζδεία εἰνήκδξ ἟ι῵κ ἐπ᾿ α὎ηόκ. ηῶ ιώθςπζ α὎ημῦ
἟ιεῖξ ἰάεδιεκ»300.
Γζα κα ημκίζεζ ημκ ηεκςηζηυ παναηηήνα ηδξ Δκζάνηςζδξ, μ
Απυζημθμξ Παφθμξ δεκ ηδκ πανμοζζάγεζ απθά ςξ Δκακενχπδζδ ημο Θεμφ
Λυβμο, αθθά ςξ ηαηάααζδ ηαζ ηαπείκςζδ πμο δ έκηαζή ηδξ αολάκεηαζ
ζηαδζαηά. Δπμιέκςξ, μ Λυβμξ βίκεηαζ άκενςπμξ, αθθά μ εθάπζζημξ
άκενςπμξ. Δίκαζ αοηυξ πμο οπαημφεζ ζημ εέθδια ημο Παηνυξ, αθθά δ
οπαημή ημο είκαζ οπαημή ιέπνζξ εζπάηςκ, ιέπνζ ημκ επμκείδζζημ ζηαονζηυ
εάκαημ301.
Ζ μνευδμλδ ενιδκεία, απυ ηδκ ανπή ηδξ παηενζηήξ ζηέρδξ ιέπνζ ηαζ
ζήιενα, επζιέκεζ πμθφ ζημ απμζημθζηυ ηείιεκμ ημο Φζθ. 2, 6-9. Σμ ηείιεκμ
αοηυ ημ μπμίμ εεςνείηαζ απυ ημοξ εζδζημφξ ςξ έκαξ απυ ημοξ παθαζυηενμοξ
πνζζηζακζημφξ φικμοξ302, απμηέθεζε ακηζηείιεκμ ζογήηδζδξ ιε ημοξ
εηενμδυλμοξ, επεζδή πνμζθένεζ ημ εεμθμβζηυ ηθεζδί βζα ηδκ ηαηακυδζδ ηδξ
ηέκςζδξ ηαζ ημο πνμζχπμο ημο Ηδζμφ Υνζζημφ. ΢ηδ ζοκέπεζα, εα
πνμζθένμοιε πενζθδπηζηά ηδκ Ονευδμλδ δμβιαηζηή ενιδκεία πμο έπεζ βίκεζ
ζημοξ ζπμοδαζυηαημοξ ζηίπμοξ ηδξ πνμξ Φζθζππδζίμοξ επζζημθήξ (2, 6-9), μζ
μπμίμζ ζοκεέημοκ έκακ πενίθδιμ πνζζημθμβζηυ φικμ.
Ο πνζζημθμβζηυξ αοηυξ φικμξ ανπίγεζ ιε ηδ θνάζδ: «ὃξ ἐκ ιμνθῇ
Θεμῦ ὏πάνπςκ μ὎π ἁνπαβιὸκ ἟βήζαημ ηὸ εἶκαζ ἴζα Θεῶ» (Φζθ. 2, 6).
Δλεηάγμκηαξ ημ ζηίπμ αοηυ, μ Η. Κανααζδυπμοθμξ πανμοζζάγεζ ανπζηά ηδ
βεκζηή ζδιαζία ημο υνμο «ιμνθή», ααζζγυιεκμξ ζηα ένβα ημο Πθάηςκα,
ημο Ανζζημηέθδ, ημο Φίθςκα ηαζ ημο Ηςζήπμο. Σμ ζοιπέναζια είκαζ, υηζ «μ
300
ἦζασα 53, 4-5. Πναθ. Dumitru Stăniloae, Chipul nemuritor al lui Dumnezeu, ζ. 325.
301
Βθ. Φζθ. 2, 6-8.
302
Βθ. E. Lomoyer, Kyrios Jesus. Eine Untersuchung zu Phil. II, 5-11, Heidelberg 1928. Πναθ. Serge
Boulgakof, Du Verbe Incarné (Agnus Dei) ζ. 141. Βθ. ηαζ Ηςάκκμο Γ. Κανααζδυπμοθμο, Απνζηόινπ
Παύινπ Δπηζηνιέο Πξνο Δθεζίνπο, Φηιηππεζίνπο, Κνινζζαείο, Φηιήκνλα, ηέηανηδ έηδμζδ, εηδ. Π.
Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 2006, ζ. 299.
77
υνμξ “ιμνθή” ζε πμθθά ανπαία εθθδκζηά ηείιεκα ηαζ ζδζαίηενα ζε
θζθμζμθζηά ηαζ αηυιδ πενζζζυηενμ ζε ηείιεκα ηςκ εθθδκζζηζηχκ πνυκςκ,
δδθχκεζ ημ ιυκζιμ ηαζ δζανηέξ ζημζπείμ, ηδκ εζχηαηδ ηαζ ααεφηαηδ μοζία
ζε ακηίεεζδ ιε ηδκ ελςηενζηή υρδ, βζαηί ζηδ ιμνθή απμηοπχκεηαζ ηαζ
εηδδθχκεηαζ δ μοζία… ΢ηδ ιμνθή θμζπυκ ηνφπηεηαζ ημ ααεφηενμ ηαζ
απνυζζημ είκαζ, μ ηνυπμξ ηδξ αθδεζκήξ οπάνλεςξ»303. Πνμζανιμζιέκδ ζημ
παφθεζμ ηείιεκμ, δ ζδιαζία αοηή ιάξ επζηνέπεζ κα θέιε υηζ μ Ηδζμφξ
Υνζζηυξ είκαζ Θευξ αθδεζκυξ.
΢ηδ ζοκέπεζα, μ Η. Κανααζδυπμοθμξ παναεέηεζ ιενζηά πεζζηζηά
παηενζηά ηείιεκα. Έηζζ, ακαθένεηαζ ζηδκ επζβναιιαηζηή θνάζδ ημο Αβίμο
Ηςάκκμο ημο Υνοζμζηυιμο: «἟ ιμνθὴ ημῦ Θεμῦ, Θεμῦ θύζζξ»304·
Παναπέιπεζ επίζδξ ζημκ Μ. Βαζίθεζμ μ μπμίμξ θέεζ: «἖βὼ βὰν ηαὶ ηυ, ἐκ
ιμνθῇ Θεμῦ ὏πάνπεζκ, ἴζμκ δύκαζεαζ ηῶ, ἐκ μ὎ζίᾳ Θεμῦ ὏πάνπεζκ, θδιί»305,
ηαεχξ ηαζ ζημκ Γνδβυνζμ Νφζζδξ: «἟ δὲ ιμνθὴ ημῦ Θεμῦ ηα὎ηὸκ ηῇ μ὎ζίᾳ
πάκηςξ ἐζηίκ. ὡξ βὰν ἐκ ηῇ ιμνθῇ ημῦ δμύθμο βεκόιεκμξ ηῇ μ὎ζίᾳ ημῦ
δμύθμο ἐκειμνθώεδ, μ὎ ρζθὴκ ἀκαθααὼκ ἐθ᾽ ἑαοημῦ ηὴκ ιμνθὴκ μ὎δὲ ηῆξ
μ὎ζίαξ δζεγεοβιέκδκ, ἀθθ᾽ ἟ μ὎ζία ηῇ ιμνθῇ ζοζζδιαίκεηαζ, μὕηςξ πάκηςξ
ηαὶ ὁ εἰπὼκ α὎ηὸκ ἐκ ιμνθῇ Θεμῦ εἶκαζ ηὴκ μ὎ζίακ δζὰ ηῆξ ιμνθῆξ
ἐκεδείλαημ»306.
Σμ ζοιπέναζια είκαζ υηζ δ παηενζηή πανάδμζδ ακαβκςνίγεζ μιυθςκα
ζηδ θνάζδ «ὃξ ἐκ ιμνθῇ Θεμῦ ὏πάνπςκ» ηδ εεία θφζδ ημο πνμτπάνπμκημξ
Υνζζημφ, ηαζ εεςνεί ηδ θνάζδ αοηή πανάθθδθδ πνμξ ηδ δζαηφπςζδ ημο Ης.
1, 1 «ηαὶ ὁ Λόβμξ ἤκ πνὸξ ηὸκ Θεόκ, ηαὶ Θεὸξ ἤκ ὁ Λόβμξ»307.
Ο π. Γ. ΢ηακζθμάε ζημ ένβμ ημο Iisus Hristos sau restaurarea omului
θαίκεηαζ κα δζζηάγεζ κα ενιδκεφζεζ ημκ υνμ «ιμνθῇ». Απυ ηδ ιία ιεκ
πθεονά ηνζηζηάνεζ ηδ ζμθζμθμβζηή άπμρδ ημο Boulgakof, ηαηά ημκ μπμίμ μ
Λυβμξ ζηδ ΢άνηςζδ απμννίπηεζ ηδ εεσηή ημο δυλα308, απυ ηδκ δε άθθδ
ιενζά εεςνεί, υηζ δ «ιμνθή Θεμῦ» είκαζ «ιζα υρδ ηδξ εευηδηαξ», είκαζ «δ
ζπέζδ ημο Θεμφ πνμξ ηα ακηζηείιεκα ηαζ πνμξ ημοξ ακενχπμοξ»309, πμο δεκ
303
Ηςάκκμο Γ. Κανααζδυπμοθμο, Απνζηόινπ Παύινπ Δπηζηνιέο Πξνο Δθεζίνπο, Φηιηππεζίνπο, Κνινζζαείο,
Φηιήκνλα, ζζ. 306-307.
304
Υπόκλεκα εηο ηελ πξνο Φηιηππεζίνπο Δπηζηνιή 2, 6, PG 62, 219.
305
Ἀλαηξεπηηθόο ηνπ ἀπνινγεηηθνῦ ηνπ δπζζεβνῦο Δὐλνκίνπ, 1, 18 PG 29 b, 552 C.
306
Πξὸο Δὐλόκηνλ ἀληηξξεηηθνί ιόγνη 4, PG 45, 672 A.
307
Βθ. Ηςάκκμο Γ. Κανααζδυπμοθμο, Απνζηόινπ Παύινπ Δπηζηνιέο Πξνο Δθεζίνπο, Φηιηππεζίνπο,
Κνινζζαείο,Φηιήκνλα, ζ. 307. Βθ. ηαζ Β. Ηςακκίδμο, «Ζ πνζζημθμβία ημο Απ. Παφθμο ηαηά ημ Πνμξ
Φζθζππδζίμοξ 2, 5-11», ζημ Γξεγόξηνο ν Παιακάο, ηεφπμξ 332-333, 1942, ζ. 178.
308
Iisus Hristos sau restaurarea omului, ζζ. 130-131.
309
Iisus Hristos sau restaurarea omului, ζ. 153.
78
ακαθένεηαζ ζηδ εεία μοζία αθθά ζηδ «δυλα» αοηήξ, ζηδκ «εκηοπςζζαηή ηδξ
ειθάκζζδ»310. ΋πςξ παναηδνμφιε, δ άπμρή ημο δεκ έπεζ παηενζηή αάζδ.
Ζ θνάζδ «μ὎π ἁνπαβιὸκ ἟βήζαημ ηὸ εἶκαζ ἴζα Θεῶ» είκαζ απυ ηζξ
δοζημθυηενεξ θνάζεζξ ηδξ Καζκήξ Γζαεήηδξ. Ζ ααζζηή δοζημθία
ζοκίζηαηαζ ζημκ ηαεμνζζιυ ηδξ έκκμζαξ ημο «ἁνπαβιμῦ». Πνέπεζ άναβε κα
ημο απμδχζμοιε εκενβδηζηή έκκμζα (αοηυ πμο εέθεζ κ‟ ανπάζεζ ηακείξ) ή
παεδηζηή έκκμζα (αοηυ πμο ηαηέπεζ ηαηυπζκ ἁνπαβιμῦ, δδθαδή ημ
«ἁνπαβὲκ»);
Οζ Έθθδκεξ Παηένεξ οπμζηήνζγακ υηζ μ πνμτπάνπςκ Υνζζηυξ δεκ
εεχνδζε ημ «εἶκαζ ἴζα Θεῶ» ζακ απμηέθεζια ανπαβήξ, βζαηί ημ είπε
αδζαθζθμκίηδηα. Με άθθα θυβζα, «ηδ εευηδηα δε ζθεηενίζεδηε γδθυηοπα μ
Υνζζηυξ, μφηε ηδκ έθααε ζακ αιμζαή ηδξ οπαημήξ ημο ιεηά ηδκ Ακάζηαζδ
(υπςξ οπμζηδνίγμοκ μνζζιέκμζ πνμηεζηάκηεξ ενιδκεοηέξ), αθθά ηδκ είπε
ηαηά ηδκ πνμΰπανλδ»311.
Ζ ζηάζδ ηςκ ζφβπνμκςκ μνεμθμβζζηχκ έπεζ ηδ νίγα ηδξ ζηζξ
δζδαζηαθίεξ ημο Νμααηζακμφ, ημο Ανείμο ηαζ άθθςκ ανπαίςκ αζνεηζηχκ. Οζ
αζνεηζημί αοημί πανενιήκεοακ ημ πνμηείιεκμ πςνίμ δζαηεζκυιεκμζ υηζ ακ μ
Ηδζμφξ Υνζζηυξ δεκ ηαοπήεδηε βζα ηδκ ζζυηδηά Σμο πνμξ ημκ Θευ, αοηυ
ζοκέααζκε επεζδή ακαβκχνζγε υηζ δεκ είκαζ δζηαζςιέκμξ βζ‟ αοηήκ ηδκ
ζζυηδηα312.
Ζ παηενζηή ακαδζαηφπςζδ αοημφ ημο ζηίπμο ηδκ μπμία πμθθμί απυ
ημοξ ζφβπνμκμοξ μνευδμλμοξ εεμθυβμοξ πνμηζιμφκ, ακήηεζ ζημκ
Θεμδχνδημ Κφνμο: «Θεὸξ βὰν ὤκ, ηαὶ θύζεζ Θευξ, ηαὶ ηὴκ πνὸξ ηὸκ
Παηένα ἰζόηδηα ἔπςκ, μ὎ ιέβα ημῦημ ὏πέθααε. Σμῦημ βὰν ἴδζμκ η῵κ παν᾽
ἀλίακ ηζιῆξ ηζκμξ ηεηοπδηόηςκ. Ἀθθὰ ηὴκ ἀλίακ ηαηαηνύραξ, ηὴκ ἄηνακ
ηαπεζκμθνμξύκδκ εἵθεημ, ηαὶ ηὴκ ἀκενςπείακ ὏πέδο ιμνθήκ»313.
310
Iisus Hristos sau restaurarea omului, ζ. 150. Ο Ρμοιάκμξ εεμθυβμξ πνδζζιμπμζεί ζ‟ αοηυ ημ αζαθίμ
εζδζηά πνμηεζηακηζηέξ βενιακζηέξ πδβέξ βζα ηδκ εηπυκδζδ ηδξ πνζζημθμβίαξ ημο. ΢ηδκ ελέηαζδ ημο υνμο
«ιμνθῇ Θεμῦ» ζοκμρίγεζ ηδ βεκζηή άπμρδ ηςκ ενιδκεοηχκ, αθθά δεκ ακαθένεηαζ ζοβηεηνζιέκα ζε
ηακέκακ. Δπεζδή δεκ ιαξ πνμζθένεζ ηδκ δζηή ημο θφζδ ηαζ ακαπηφζζεζ ηδκ άπμρή ημοξ, είιαζηε
δζηαζμθμβδιέκμζ κα ζοιπενάκμοιε υηζ δέπεηαζ ηδκ πνμηεζηακηζηή εηδμπή ημο υνμο «ιμνθῇ».
Μμθμκημφημ, μ π. ΢ηακζθμάε ηαηαθένεζ κα απμθφβεζ ηζξ ανκδηζηέξ ζοκέπεζεξ πμο εα ιπμνμφζακ κα
ειθακίγμκηαζ ζηδκ πενζβναθή ηδξ ηέκςζδξ. ΢ε άθθα ζπμοδαία ένβα, υπςξ Teologia dogmatică ortodoxă,
απμθεφβεηαζ μ ηίκδοκμξ ιέζς ηδξ ζηεκήξ παναημθμφεδζδξ ηςκ Παηένςκ.
311
Ηςάκκμο Γ. Κανααζδυπμοθμο, Απνζηόινπ Παύινπ Δπηζηνιέο Πξνο Δθεζίνπο, Φηιηππεζίνπο,
Κνινζζαείο,Φηιήκνλα, ζ. 308.
312
Βθ. Β. Ηςακκίδμο, «Ζ πνζζημθμβία ημο Απ. Παφθμο ηαηά ημ Πνμξ Φζθζππδζίμοξ 2, 5-11», ζημ
Γξεγόξηνο ν Παιακάο, ηεφπμξ 332-333, 1942, ζ. 180.
313
Θεμδςνήημο Κφνμο, Ἑξκελεία ηῆο πξὸο Φηιηππεζίνπο Ἐπηζηνιῆο, PG 82, 569 BC. Πναθ. Ηςάκκμο Γ.
Κανααζδυπμοθμο, Απνζηόινπ Παύινπ Δπηζηνιέο Πξνο Δθεζίνπο, Φηιηππεζίνπο, Κνινζζαείο,Φηιήκνλα, ζζ.
308-309. Βθ. ηαζ Constantin Galeriu, Jertfă şi răscumpărare ζ. 126. Βθ. ηαζ Ημοζηίκμο Πυπμαζηξ, Δξκελεία
ηεο Πξνο Φηιηππεζίνπο Δπηζηνιήο ηνπ Αγίνπ Απνζηόινπ Παύινπ,ζ. 93.
79
Ο 7μξ ζηίπμξ : «ἀθθ‟ ἑαοηὸκ ἐηέκςζε ιμνθὴκ δμύθμο θααώκ, ἐκ
ὁιμζώιαηζ ἀκενώπςκ βεκόιεκμξ, ηαὶ ζπήιαηζ ε὏νεεεὶξ ὡξ ἄκενςπμξ»,
ακαθένεηαζ ζηδκ Δκζάνηςζδ ημο «ἐκ ιμνθῇ Θεμῦ» πνμτπάνπμκημξ Λυβμο.
Σμ ιεβαθφηενμ εεμθμβζηυ πνμαθδιαηζζιυ πνμηαθεί αηυια ηαζ βζα
ημοξ μνεμδυλμοξ δ έκκμζα ημο νήιαημξ «ηεκυς» ηαζ ημο μοζζαζηζημφ
«ηέκςζζξ» πμο πνμένπεηαζ απ‟ αοηυ. Γζα ημοξ ζφβπνμκμοξ ενιδκεοηέξ, δ
έκκμζα ημο «ηεκυς» ζημ πθαίζζμ ημο Φζθ. 2, 7 πανμοζζάγεζ ζδζαίηενδ
δοζημθία, ηονίςξ επεζδή ζηα Ανπαία Δθθδκζηά ζδιαίκεζ ηεκχκς, αδεζάγς,
εηηεκχκς, ενδιχκς314. Ηζπφμοκ ηαζ εδχ ηα ίδζα ενςηήιαηα πμο εέζαιε
ζηδκ ελέηαζδ ημο εέιαημξ ζημοξ Παηένεξ: πάκεζ ηάηζ μ εείμξ Λυβμξ ιε ηδ
΢άνηςζδ; Κεκχκεηαζ απυ ηάηζ ζοβηεηνζιέκμ, πμο είπε πνζκ κα ζανηςεεί;
Καζ ακ δεκ πάζεζ ηίπμηα, πχξ «ἐηέκςζε»;
΢ηα παναπάκς ενςηήιαηα, μζ μνευδμλμζ εεμθυβμζ ημο 20μο αζχκα
δζαηφπςζακ δομ ααζζηέξ απακηήζεζξ, πμο εειεθζχκμκηαζ ζηδκ παηενζηή
ζηέρδ.
Έηζζ, ιζα μιάδα αλζυθμβςκ εεμθυβςκ οπμζηδνίγεζ, υηζ δ ηέκςζδ ημο
Υνζζημφ είκαζ δ ηαπείκςζδ ημο Λυβμο πμο δέπεηαζ ηδκ ακενχπζκδ θφζδ315.
Γζ‟ αοημφξ, δ εηοιμθμβία ηδξ θέλδξ «ηέκςζδ» δεκ επδνεάγεζ πμθφ ηδ
εεμθμβζηή ζδιαζία ηδξ Δκακενχπδζδξ. Ζ Δκακενχπδζδ είκαζ αζφιιεηνδ:
μ Λυβμξ πνμζθαιαάκεζ ημκ άκενςπμ πςνίξ κα ηαηέαεζ απυ ηδ εευηδηα ή απυ
ηδ δυλα Σμο ˙ παίνκεζ ηδκ ακενχπζκδ θφζδ πςνίξ κα απμθέζεζ ακαθμβζηά
ιζα εεσηή ζδζυηδηα. Ζ ΢άνηςζδ είκαζ ηαπείκςζδ πμο επεηηείκεηαζ ζ‟ υθμ ημ
βεβμκυξ ηδξ εείαξ μζημκμιίαξ, αθθά ζοκάια είκαζ ηαζ θακένςζδ ηδξ δυλαξ
ημο Θεμφ (Ης. 1, 14)316. Ζ δυλα ηαζ δ πακημδοκαιία Σμο θακενχκμκηαζ,
θακενχκμκηαζ υιςξ ζε ιζα «δζαπθμηή ιε ημκ ακενχπζκμ», θακενχκμκηαζ
«ζημοξ οπμθενημφξ ηνυπμοξ ηςκ ακενχπζκςκ ιμνθχκ»317.
«Ζ ηέκςζδ δεκ ιπμνεί κα αιαονχκεζ ηδ δυλα ημο Θεμφ, αθθά ηδκ
εκανιμκίγεζ ιε ηζξ ηαηαζηάζεζξ ημο δδιζμονβήιαημξ πμο έπεζ ακάβηδ βζα ηδ
ζςηδνία»318, ακαθένεζ μ π. Constantin Galeriu. Πνυηεζηαζ βζα ιζα πθμφζζα
βηάια εηδδθχζεςκ ηδξ εευηδηαξ, πνυηεζηαζ βζα ηδ δζαπθμηή ηδξ εευηδηαξ
ιε ηδκ ακενςπυηδηα, ζημ πθαίζζμ ηδξ μπμίαξ δ δυλα ζοκαθθάγεζ ιε ηδκ
314
Βθ. Λεμηθόλ ηεο Αξραίαο Διιεληθήο Γιώζζεο, ζ. 520. Βθ. ηαζ G. W. H. Lampe (Editor), A Patristic
Greek Lexicon, ζζ. 744-746. Βθ. ηαζ Henry George Liddell and Robert Scott, A Greek-English Lexicon, ζ.
938. Βθ. ηαζ Βθ. Jean-Yves Lacoste, Dictionnaire critique de théologie, ζ. 632.
315
Βθ. Dumitru Stăniloae, Teologia dogmatică ortodoxă, ημι. II, ζ. 45. Βθ. ηαζ Ηςάκκμο Γ.
Κανααζδυπμοθμο, Απνζηόινπ Παύινπ Δπηζηνιέο Πξνο Δθεζίνπο, Φηιηππεζίνπο, Κνινζζαείο,Φηιήκνλα, ζ.
310.
316
Κνινζζαείο,Φηιήκνλα, ζ. 310.
317
318
Constantin Galeriu, «Mitropolitul Filaret al Moscovei ca teolog», πεν. Ortodoxia, 2/1960, ζ. 228.
80
ηαπείκςζδ, υπςξ ζοιααίκεζ ζ‟ έκα παζπκίδζ πμο μζ ζηζέξ εκαθθάζζμκηαζ ιε
ηα θχηα319.
Δπμιέκςξ, ιάηαζα εα ράπκεζ ηακείξ ζηα ηείιεκά ημοξ, ακ ακαγδηά
έκακ μνζζιυ ηδξ ηέκςζδξ ςξ αδεζάζιαημξ ημο Λυβμο απυ ιζα ζδζυηδηα πμο
ημο ακήηεζ θοζζηά ςξ Θεμφ, ή ςξ απχθεζαξ ημο εεσημφ Σμο παναηηήνα. Οζ
εεμθυβμζ αοημί αημθμοεμφκ ημκ ηακυκα ηδξ Δηηθδζζαζηζηήξ Πανάδμζδξ
βζα ηδκ ηέκςζδ, υπςξ αοηή πανμοζζάζηδηε ζημ πνχημ ηεθάθαζμ ηδξ
πανμφζαξ ενβαζίαξ.
Ζ δεφηενδ μιάδα εεμθυβςκ αλζμπμζεί ηδκ εηοιμθμβία ημο υνμο
«ηέκςζδ» βζα ηδκ ηαηακυδζδ ηδξ Δκακενχπδζδξ. ΢ημ πθαίζζμ ηδξ
΢άνηςζδξ, δ ηέκςζδ απμηεθεί ημ άδεζαζια ημο Λυβμο απυ ηδ εεσηή δυλα.
Πζμ ζοβηεηνζιέκα, μζ εεμθυβμζ αοημί ιζθμφκ βζα ηδ ιείςζδ ηαζ ηδκ άθεζδ
ηδξ δυλαξ ηαζ ημο εείμο ιεβαθείμο320, βζα ηδ «πνμκζηή αθαίνεζδ ημο Τζμφ
ηαζ Θεμφ Λυβμο απυ ηδ δυλα ηδκ μπμία είπε απυ ημκ Παηένα»321. Τπάνπεζ
ιζα ζοιιεηνία ζηδκ πανμοζίαζδ ημο βεβμκυημξ ηδξ ΢άνηςζδξ: μ Λυβμξ
παίνκεζ ηδ θφζδ ιαξ, αθθά ζοκάια πάκεζ ηδ δυλα πμο έπεζ ςξ Θευξ ιέπνζ
ηδκ Ακάθδρδ. Ζ πνμμπηζηή ηςκ εεμθυβςκ αοηχκ ααζίγεηαζ εζδζηά ζηα ένβα
ημο Αβίμο Γνδβμνίμο ημο Ναγζακγδκμφ, αθθά ηαζ ζηδ θακεαζιέκδ ενιδκεία
ιενζηχκ πςνίςκ πμο ακήημοκ ζε άθθμοξ Παηένεξ. ΢ηδκ ίδζα ηαηδβμνία
ιπμνεί κα ακαθενεεί ηαζ δ εεςνία απυηνορδξ ηδξ δυλαξ απυ ημ Λυβμ322.
Οζ πνμμπηζηέξ ηςκ δομ μιάδςκ ανίζημκηαζ ζε ζαθή ακηίεεζδ ιεηαλφ
ημοξ. Ακ ηζξ εεςνήζμοιε ιέζα απυ ημ πνίζια ηδξ παηενζηήξ Πανάδμζδξ, εα
παναηδνήζμοιε υηζ δ πνχηδ πνμμπηζηή ανίζηεηαζ πζμ ημκηά ζ‟ αοηήκ απ‟ υ,
ηζ δ δεφηενδ. Δηηυξ απυ ημκ Άβζμ Γνδβυνζμ ημ Ναγζακγδκυ, μζ άθθμζ
Παηένεξ ηδξ Δηηθδζίαξ δεκ ζπεηίγμοκ ηδκ ηέκςζδ ιε ηδκ απχθεζα ηδξ
δυλδξ απυ ημκ Λυβμ, αθθά ιε ηδκ ηαπεζκή πνυζθδρδ ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ
απ‟ Αοηυκ. Οζ Παηένεξ ιζθμφκ βζα ιζα ηαηάααζδ ζηα ιέηνα ηδξ ηαπεζκήξ
ιαξ θφζδξ, πςνίξ ηδκ ηαηάααζδ ημο Λυβμο απυ ηδ εεία δυλα.
Έκαξ άθθμξ θυβμξ βζα ημκ μπμίμ μζ εεμθυβμζ ηδξ πνχηδξ μιάδαξ εα
ιπμνμφζακ κα πνμηζιμφκ ηδκ πνμμπηζηή αοηή, είκαζ ιζα ζηάζδ
επζθοθαηηζηυηδηαξ πνμξ ηα νεφιαηα ηεκςηζηήξ εεμθμβίαξ πμο
ειθακίζηδηακ ζηδ Γφζδ φζηενα απυ ηδ Μεηαννφειζζδ. ΢ηδκ πενζβναθή ηδξ
Τπμζηαηζηήξ έκςζδξ, ηα πνζζημθμβζηά αοηά νεφιαηα ηυκζγακ ηδκ ηέκςζδ
319
Constantin Galeriu, «Mitropolitul Filaret al Moscovei ca teolog» πεν. Ortodoxia, 2/1960, ζ. 228.
320
Βθ. Β. Ηςακκίδμο, «Ζ πνζζημθμβία ημο Απ. Παφθμο ηαηά ημ Πνμξ Φζθζππδζίμοξ 2, 5-11», ζημ
Γξεγόξηνο ν Παιακάο, ηεφπμξ 332-333, 1942, ζ. 182. Βθ. ηαζ Pr. dr. Ioan Mircea, Dicţionar al Noului
Testament A – Z, έηδ. Institutul biblic şi de misiune al Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti 1995, ζ. 127.
321
Vasile M. Neagu, «Kenoza lui Hristos și aspectul kenotic al Bisericii», πεν. Studii teologice, 1-2/1981,
ζ. 26.
322
Βθ. Pr. dr. Ioan Mircea, «Explicare la textul chenotic din Filipeni 2, 5-8», πεν. Studii Teologice, 3-
4/1982, ζζ. 164-165.
81
ημο Υνζζημφ είηε ςξ απχθεζα, είηε ςξ απυηνορδ ιζαξ υρδξ ημο εεσημφ
παναηηήνα, ή ζηδκ έζπαηή ημοξ ιμνθή, ςξ απχθεζα ηδξ εευηδηαξ απυ ημκ
Λυβμ.
Μζα ζπεηζηή ηαζ οπμηεζιεκζηή «ιείςζδ» ηδξ δυλαξ δέπεηαζ θμζπυκ
ηαζ δ πνχηδ μιάδα, ηδκ μπμία ενιδκεφεζ ςξ ακζηακυηδηα ηςκ ακενχπςκ κα
ακηζθδθεμφκ ηδ δυλα ημο Υνζζημφ. ΢ηδκ πναβιαηζηυηδηα, μ Υνζζηυξ δεκ
ιεζχκεζ ηδ δυλα Σμο, μφηε ηδκ απμηνφπηεζ, αθθά μζ άκενςπμζ είκαζ ζηακμί
κα δμοκ θίβμ ιυκμ απυ ηδ εευηδηά Σμο323. Ζ ενιδκεία ημοξ θμζπυκ δεκ
δέπεηαζ ηαιία ακηζηεζιεκζηή αθθαβή ζηδ εευηδηα ημο Υνζζημφ. Ακηίεεηα, δ
ενιδκεία ηδξ δεφηενδξ μιάδαξ μνεμδυλςκ εεμθυβςκ πθδζζάγεζ επζηίκδοκα
ζε ιμνθέξ ηεκςηζηήξ εεςνίαξ. Ζ ελήβδζδ ηδξ ηέκςζδξ ςξ απυηνορδξ ηδξ
δυλαξ ακηζζημζπεί ζηδ εεμθμβία ημο John Brentz (1499-1570)324, ηαζ δ
ηαηακυδζή ηδξ ςξ αδεζάζιαημξ ηδξ δυλαξ ιάξ εοιίγεζ ηδ εεςνία ημο G.
Thomasius (1802-1875)325.
Αθεκυξ, δ ηέκςζδ ςξ απυηνορδ ηδξ δυλαξ είκαζ μθμηθδνςηζηά εηηυξ
ημο πνζζημθμβζημφ μνευδμλμο πθαζζίμο. Αθεηένμο, δ εηδμπή ηδξ ηέκςζδξ
ςξ αδεζάζιαημξ ή ιείςζδξ ηδξ δυλαξ ιπμνεί κα βίκεζ δεηηή ςξ έκα
εεμθμβμφιεκμ, ηαεχξ έπεζ ιζα παηενζηή αάζδ, ιε ηδκ πνμτπυεεζδ υιςξ κα
ιδκ επδνεάγεζ ανκδηζηά ηδ πνζζημθμβία.
Ο 8μξ ζηίπμξ ιζθάεζ βζα ημκ ηαπεζκυ εάκαημ ημο Υνζζημφ:
«ἐηαπείκςζεκ ἑαοηὸκ βεκόιεκμξ ὏πήημμξ ιέπνζ εακάημο, εακάημο δὲ
ζηαονμῦ».
Οζ ενιδκεοηέξ δέπμκηαζ υηζ μ Απυζημθμξ Παφθμξ έπεζ ζημ κμο ημο ηα
άζιαηα ημο «πάζπμκημξ δμφθμο ημο Γζαπαέ» απυ ημ αζαθίμ ημο Ζζαΐα, ζημ
μπμίμ ηεκηνζηή εέζδ έπεζ δ οπαημή. Αθθά ήδδ ηαζ δ «ιμνθῇ δμύθμο» ημο
ζηίπ. 7 μδδβεί ζημ δμφθμ ημο Θεμφ (ημκ Ebed Jahve), υπςξ ηαζ μζ ζηίπμζ 9-
10 έπμοκ ακηζζημζπίεξ ζηα Ζξ. 45, 5, 23˙ 52, 13-15326.
΢ηδκ Παθαζά Γζαεήηδ, μ υνμξ «Ebed» έπεζ πέκηε ηακμκζηέξ ζδιαζίεξ:
1. Γμφθμξ, δδθαδή άκενςπμξ πμο ακήηεζ ζε άθθμκ, άκενςπμξ μ μπμίμξ
είκαζ ημ ηηήια άθθμο. Τπάνπεζ υιςξ ιζα ηενάζηζα δζαθμνά ιεηαλφ
ημο δμφθμο ημο ιδ-ζμοδασημφ ηυζιμο ηαζ ηδξ Παθαζάξ Γζαεήηδξ.
2. Άκενςπμξ πμο ανίζηεηαζ ζηδκ οπδνεζία ημο ααζζθζά, είηε ζηδκ
πνμζςπζηή ημο εθδιενία, είηε ςξ ζοιαμοθάημναξ ή πνεζαεοηήξ.
323
Βθ. Dumitru Stăniloae, Iisus Hristos sau restaurarea omului, ζ. 146.
324
Βθ. De Incarnatione, ζ. 1001. Πναθ. Alexander Balmain Bruce, The Humiliation of Christ in its
Physical, Ethical and Official Aspects, δεφηενδ έηδμζδ, εηδ. A. C. Armstrong & Son, New York 1899, ζ.
95.
325
Person und Werk, ζ. 143. Πναθ. Alexander Balmain Bruce, The Humiliation of Christ in its Physical,
Ethical and Official Aspects, ζ. 142.
326
Κνινζζαείο,Φηιήκνλα, ζζ. 312-313.
82
3. Πμθζηζηυξ οπήημμξ, ακ ηαζ ιενζηέξ θμνέξ αηυια ηαζ έκαξ ααζζθζάξ
πενζβνάθεηαζ ιε ημ υκμια Ebed.
4. Ζ ηαπεζκή αοημ-πενζβναθή ζηδκ εοβεκή ηαεδιενζκή βθχζζα.
5. Τπδνέηδξ ζημ καυ327.
Ο «Ebed» έπεζ άθθεξ πέκηε ενδζηεοηζηέξ ζδιαζίεξ ζηδκ Π. Γ.:

1. Ζ ηαπεζκή αοημ-πενζβναθή ημο μζίμο ιπνμζηά ζημκ Θευ˙ μ δμφθμξ
είκαζ ζοκάια ηαζ οζυξ.
2. Οζ Γμφθμζ ημο Κονίμο ακαθένμκηακ βεκζηά ζημοξ μζίμοξ, ζημοξ
αβίμοξ μζ μπμίμζ ακαγδημφζακ ημκ Θευ ηαζ αβαπμφζακ ημ υκμιά Σμο.
3. Ο Γμφθμξ ημο Θεμφ ζημκ εκζηυ, ακαθένμκηακ ζημ Ηζναήθ.
4. Δζδζηυξ ηίηθμξ βζα λεπςνζζηέξ πνμζςπζηυηδηεξ, υπςξ μ Μςτζήξ, μ
Γαοίδ, μζ πνμθήηεξ, μ Ηχα.
5. Ο πάζπςκ δμφθμξ ημο Ζζαΐα328.
Καηά ηδκ μνευδμλδ εεμθμβία, μ Ηδζμφξ Υνζζηυξ είκαζ δ εηπθήνςζδ
ηδξ πνμθδηείαξ ημο Ζζαΐα βζα ημκ Ebed Jahve. Ο Ebed Jahve έπνεπε κα
οπμηάζζεηαζ ζηδ εέθδζδ ημο Θεμφ, κα οπαημφεζ ζ‟ Αοηυκ υπςξ έκαξ
ιαεδηήξ πμο δεκ ακηζζηέηεηαζ (Ζξ. 50, 4-5), έπνεπε κα ιμζάγεζ ιε έκα ανκί
ημ μπμίμ «ἐπὶ ζθαβὴκ ἢπεδ» (Ζξ. 53, 7). Έπνεπε κα οπμθένεζ ηαζ κα
πεεάκεζ. Ο κζηδηήξ Μεζζίαξ ηαοηίγεηαζ ιε ημκ πάζπμκηα δμφθμ ημο Γζαπαέ.
΢ημκ πνμθήηδ Ζζαΐα, δ κίηδ ημο Μεζζία πναβιαημπμζείηαζ δζά ηδξ
οπαημήξ, ημο πάεμοξ ηαζ ημο εακάημο, πνάβια πμο δεκ ηαίνζαγε ζηζξ
ακηζθήρεζξ ηςκ ζμοδαίςκ βζα ημκ Μεζζία329.
Ο 9μξ ζηίπμξ πανμοζζάγεζ ηδκ έκδμλδ απμηαηάζηαζή Σμο απυ ημκ
Παηένα: «δζὸ ηαὶ ὁ Θεὸξ α὎ηὸκ ὏πενύρςζε ηαὶ ἐπανίζαημ α὎ηῶ ὄκμια ηὸ
὏πὲν πᾶκ ὄκμια». ΋πςξ παναηδνήζαιε ηαζ ζημοξ Παηένεξ ηδξ Δηηθδζίαξ,
δ Ονευδμλδ εεμθμβία ημο 20μο αζχκα ακαβκςνίγεζ μιυθςκα ζηδ θνάζδ
αοηή ηδκ οπενφρςζδ ημο Υνζζημφ ςξ ακενχπμο ζηα δελζά ημο Θεμφ-
Παηνυξ.
9. Ζ ηέκςζδ ςξ δζαημκία
327
Βθ. Ierom. Antonie Plămădeală, «Câteva probleme în legătură cu Ebed-Iahve în Deutero-Isaia –
preliminarii la o teologie a slujirii», πεν. Mitropolia Banatului, αν. 1-3/1970, ζ. 91.
328
preliminarii la o teologie a slujirii», πεν. Mitropolia Banatului, αν. 1-3/1970, ζζ. 91-92. Βθ. ηαζ William
Barclay, Jesus as They Saw Him. New Testament Interpretation of Jesus, εηδ. SCM Press Ltd, London
1977, ζζ. 160-186.
329
preliminarii la o teologie a slujirii», πεν. Mitropolia Banatului, αν. 1-3/1970, ζζ. 93-94.
83
«Κέκςζδ είκαζ δ ηαπείκςζδ ημο δμφθμο πμο δεκ γδηά ηδ δζηή ημο
δυλα αθθά ηδ δυλα ημο Παηνυξ πμο ημκ απέζηεζθε»330, βνάθεζ μ Lossky
ηάκμκηαξ ιζα ζφβηνζζδ ακάιεζα ζημκ «άκενςπμ ηςκ μδοκχκ» ημο πνμθήηδ
Ζζαΐα ηαζ ηδ «ιμνθῇ δμύθμο» πμο πενζβνάθεζ μ Απυζημθμξ Παφθμξ ζημ
Φζθ. 2, 5-11. ΢ε έκα άθθμ άνενμ βζα ημκ Ebed Jahve, δζααάγμοιε υηζ: «Ο
Υνζζηυξ ήνεε ζημ ηυζιμ ιε ιζα πεηζέηα ηαζ έκα ζηαονυ»331.
Ακαιθζαυθςξ, δ ζπέζδ πμο υνζζε δ Ονευδμλδ εεμθμβία ιεηαλφ ηδξ
θνάζδξ «ιμνθῇ δμύθμο» ημο Φζθ. 2, 7 ηαζ ημο δμφθμο ημο Θεμφ (ημο Ebed
Jahve) ημο Ζζαΐα θένεζ ζημ πνμζηήκζμ ηδ ζογήηδζδ πενί δζαημκζηήξ
δζάζηαζδξ ηδξ ηέκςζδξ. Ο Κφνζμξ ηςκ πάκηςκ βίκεηαζ δμφθμξ ημο Θεμφ βζα
πάνδ ιαξ, βίκεηαζ «δζάημκμξ ηδξ ζςηδνίαξ ιαξ»332, ηαηά ηδκ ηαηαπθδηηζηή
δζαηφπςζδ ημο Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ.
Ζ κευηενδ εεμθμβζηή ζηέρδ ακαπηφζζεζ ηζξ αβζμβναθζηέξ ηαζ
παηενζηέξ πηοπέξ πμο ακαθένμκηαζ ζημ εέια ιαξ, ζε ιζα εεμθμβία ηδξ
δζαημκίαξ. ΢ε έκακ ηυζιμ μ μπμίμξ έπαζε ημ κυδια ηδξ δζαημκίαξ ημο
πθδζίμκ, ιενζηέξ θμνέξ αηυια ηαζ ζηδκ εηηθδζζαζηζηή γςή, δ πνμμπηζηή
πμο πνμαάθθεζ απυ ημ πανάδεζβια ημο Ηδζμφ, ιαξ οπεκεοιίγεζ υηζ ημ
ζεναηζηυ αλίςια είκαζ πνχηα απ‟ υθα δζαημκζηυ ηαζ υπζ ελμοζζαζηζηυ. Ζ
ελμοζία πμο ηαηέπεζ ηακείξ ζηδκ ζενανπία ηδξ Δηηθδζίαξ, απυ ημκ επίζημπμ
ιέπνζ ημκ πνεζαφηενμ είκαζ δζαημκζηή ελμοζία ηαζ υπζ δεζπμηεία. Δπεζδή
πάκηα μζ ηακυκεξ ηδξ ημζκμηζηήξ γςήξ ηείκμοκ κα επζαάθθμκηαζ ζηδκ
Δηηθδζία, είκαζ πμθφ ζδιακηζηυ κα έπμοιε πάκημηε ζημ κμο ιαξ ηδ βκήζζα
δζδαζηαθία ηδξ, χζηε κα απμθεφβμοιε ηζξ παναπανάλεζξ ζε υθα ηα επίπεδα
ηδξ εηηθδζζαζηζηήξ γςήξ.
Ο επίζημπμξ Irineu Pop-Bistriţeanul δδθχκεζ: «Ζ Δκζάνηςζδ είκαζ δ
πζμ ααεφξ δμβιαηζηή αάζδ ηδξ δζαημκίαξ. Ζ Δκζάνηςζδ είκαζ δ πζμ
οπμβναιιζζιέκδ εηδήθςζδ ημο εκδζαθένμκημξ ηδξ εευηδηαξ βζα ηδκ
ακενςπυηδηα ηαζ ηδξ εέθδζήξ ηδξ βζα πναβιαηζηή δζαημκία» 333.
Καηά ημοξ Παηένεξ, δ ηέκςζδ δεκ ακαθένεηαζ ιυκμ ζηδ ζφθθδρδ ηαζ
ζηδ βέκκδζδ ημο Υνζζημφ, αθθά ζε υθδ ηδκ επίβεζα γςή Σμο. ΋θδ δ γςή ημο
είκαζ ιζα ζοκεπήξ δζαημκία, ιζα ιυκζιδ εοζία ημο Δαοημφ Σμο: «Ο Ηδζμφξ
Υνζζηυξ γεζ ακάιεζα ζημοξ αννχζημοξ, ημοξ θεπνμφξ, γεζ ακάιεζα ζημοξ
κεηνμφξ ηαζ αιανηςθμφξ, έηζζ χζηε κα ηάκεζ απυ ηδκ ηαεδιενζκή γςή ημο
ηυζιμο, ιζα “θμβζηὴκ θαηνείακ” (Ρςι 12, 1). Αζηεί ηδκ αθήεεζα ημο
Παηνυξ μ μπμίμξ ημκ έζηεζθε (Ης. 5, 35), αμδεχκηαξ ηζ εθεοεενχκμκηαξ ημκ
330
331
Episcop Antonie Plămădeală, «Ebed-Iahve în lumina Noului Testament – preliminarii la o teologie a
slujirii», πεν. Mitropolia Banatului, αν. 4-6/1970, ζ. 300.
332
Βθ. Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Έθδνζηο αθξηβήο ηεο νξζνδόμνπ πίζηεσο, 21 (65), PG 94, 1085 C.
333
Chipul lui Hristos în viaţa morală a creştinului, έηδ. Renaşterea, Cluj-Napoca 2001, ζ. 346.
84
άκενςπμ ηζ αθήκμκηαξ έηζζ πανάδεζβια δζαημκίαξ. Θεναπεφεζ
εαοιαημονβζηά υθεξ ηζξ ζςιαηζηέξ ηαζ πκεοιαηζηέξ αννχζηζεξ ηαζ δζαπέεζ
ηδκ εοθμβία ηδξ πανδβμνζάξ ζε υθεξ ηζξ ηαθαζπςνδιέκεξ ροπέξ. “Tοθθμὶ
ἀκααθέπμοζζ ηαὶ πςθμὶ πενζπαημῦζζ, θεπνμὶ ηαεανίγμκηαζ ηαὶ ηςθμὶ
ἀημύμοζζ, κεηνμὶ ἐβείνμκηαζ ηαὶ πηςπμὶ ε὎αββεθίγμκηαζ” (Μαη. 11, 5). ΢ε
υθδ ηδ δζααίςζή Σμο ιεηαλφ ηςκ ακενχπςκ απμηοπχκεηαζ ημ πκεφια ηδξ
δζαημκίαξ»334. Σμ απμημνφθςια υιςξ ηδξ δζαημκίαξ Σμο είκαζ μ ζηαονζηυξ
Σμο εάκαημξ. Καζ μ επίζημπμξ Irineu Pop-Bistriţeanul ζοιπεναίκεζ: «΋θα ηα
θοηνςηζηά ημο ένβα είκαζ εηδδθχζεζξ ηδξ δζαημκίαξ, εζδζηά υιςξ ημ Πάεμξ,
μ Θάκαημξ ηαζ δ Ακάζηαζή Σμο»335.
Σμ πενζζηαηζηυ ηδξ «κίρεςξ ηςκ πμδχκ» ηςκ ιαεδηχκ απυ ημκ Ηδζμφ
ζηνέθεζ ηδκ πνμζμπή ιαξ ζημ ίδζμ πθαίζζμ ζογήηδζδξ. Ο Δοαββεθζζηήξ
Ηςάκκδξ απμδίδεζ ηα ζοιπεναζιαηζηά θυβζα ημο Ηδζμφ: «εἰ μὖκ ἐβὼ ἔκζρα
὏ι῵κ ημὺξ πόδαξ, ὁ Κύνζμξ ηαὶ ὁ Γζδάζηαθμξ, ηαὶ ὏ιεῖξ ὀθείθεηε ἀθθήθςκ
κίπηεζκ ημὺξ πόδαξ. ὏πόδεζβια βὰν δέδςηα ὏ιῖκ, ἵκα ηαεὼξ ἐβὼ ἐπμίδζα
὏ιῖκ, ηαὶ ὏ιεῖξ πμζῆηε·» (Ης. 13, 14-15). ΢ημ ζδιείμ αοηυ, μ επίζημπμξ
Antonie Plămădeală εφζημπα παναηδνεί έκακ παναθθδθζζιυ ζηδκ ίδνοζδ
ηδξ Δοπανζζηίαξ ηαζ ηδξ δζαημκίαξ. Καζ ζηζξ δφμ πενζπηχζεζξ ζοκακημφιε ηα
ίδζα θυβζα («ἵκα ηαεὼξ ἐβὼ ἐπμίδζα ὏ιῖκ, ηαὶ ὏ιεῖξ πμζῆηε·» (Ης. 13, 15),
ηαζ ηίπμηα δεκ δζηαζμθμβεί ηδκ άθεζδ ηδξ δζαημκίαξ ζηδ δεφηενδ εέζδ, υπςξ
ζοκέαδ πμθθέξ θμνέξ (ηαζ δοζηοπχξ ζοιααίκεζ ηαζ ζήιενα) ζηδκ ζζημνία
ηδξ Δηηθδζίαξ336.
Σμ επεζζυδζμ ηδξ «κίρεςξ ηςκ πμδχκ» απμηεθεί επίζδξ ιζα
μοζζαζηζηή απάκηδζδ ζημ εέια πμο είβμοκ μ Ηςάκκδξ ηαζ μ Ηάηςαμξ, μζ
μπμίμζ εέθμοκ πνςημηαεεδνίεξ ηαζ δζαηνζηζηή ιεηαπείνζζδ ζηδ Βαζζθεία ημο
Υνζζημφ (Μη. 10, 35-45 ˙ Μη. 20, 25-28). Γζα κα ημοξ απακηήζεζ, ημ ανάδο
ημο παζπάθζμο δείπκμο μ ΢ςηήναξ βμκαηίγεζ ιπνμζηά ζε ηάεε ιαεδηή,
πθέκεζ ηαζ ζημοπίγεζ ηα πυδζα ημοξ, υπςξ εα ζοιπενζθενυηακ έκαξ δμφθμξ,
ηαζ υκηαξ ηαοηυπνμκα κμζημηφνδξ ημο Γείπκμο ηδξ Βαζζθείαξ, ημοξ δίκεζ
έκα πανάδεζβια οπένηαηδξ ηαπείκςζδξ337.
Σμ ζοβηζκδηζηυ αοηυ επεζζυδζμ είκαζ ιζα εζζαβςβή πμο μδδβεί ζημ
Μοζηζηυ Γείπκμ ηαζ απμηεθεί ιζα ζοιαμθζηή πνάλδ πμο ηάκεζ
ζοβηεηνζιέκδ ηδκ αβάπδ ημο Θεμφ ζημοξ απμζηυθμοξ. Ζ Δηηθδζία, έπμκηαξ
334
Episcop Irineu Pop-Bistriţeanul, Chipul lui Hristos în viaţa morală a creştinului, ζ. 381. Γζα ηδ γςή ημο
Ηδζμφ ςξ ιζα ζοκεπή δζαημκία, αθ. επίζδξ Vasile M. Neagu, «Kenoza lui Hristos și aspectul kenotic al
Bisericii», πεν. Studii teologice, 1-2/1981, ζζ. 34-36.
335
Episcop Irineu Pop-Bistriţeanul, Chipul lui Hristos în viaţa morală a creştinului, ζ. 381.
336
337
Γεςνβίμο Π. Παηνχκμο, Ζ ζζημνζηή πμνεία ημο Ηδζμφ απυ ηδ θάηκδ ςξ ημκ ηεκυ ηάθμ, εηδ. Γυιμξ,
Αεήκα 1991, ζ. 476.
85
ημκ Υνζζηυ ζημ ηέκηνμ, μζημδμιήεδηε ζηδ ιεζζζακζηή ηνάπεγα.
Ακηζιέηςπδ ζηέηεηαζ δ ακηί – εηηθδζία, μ Ημφδαξ, ζημκ μπμίμ εζζένπεηαζ μ
΢αηακάξ. Ακάιεζα ζ‟ αοημφξ ημοξ δομ πυθμοξ ηίεεηαζ μ ηυζιμξ338.
΢ηδκ αίηδζδ ημο Ηςάκκδ ηαζ ημο Ηαηχαμο, μ Ηδζμφξ απακηάεζ:
«μἴδαηε ὅηζ μἱ δμημῦκηεξ ἄνπεζκ η῵κ ἐεκ῵κ ηαηαηονζεύμοζζκ α὎η῵κ ηαὶ μἱ
ιεβάθμζ α὎η῵κ ηαηελμοζζάγμοζζκ α὎η῵κ· μ὎π μὕης δὲ ἔζηαζ ἐκ ὏ιῖκ, ἀθθ᾿ ὃξ
ἐὰκ εέθῃ βεκέζεαζ ιέβαξ ἐκ ὏ιῖκ, ἔζηαζ ὏ι῵κ δζάημκμξ, ηαὶ ὃξ ἐὰκ εέθῃ
὏ι῵κ βεκέζεαζ πν῵ημξ, ἔζηαζ πάκηςκ δμῦθμξ· ηαὶ βὰν ὁ οἱὸξ ημῦ ἀκενώπμο
μ὎η ἤθεε δζαημκδεῆκαζ, ἀθθὰ δζαημκῆζαζ, ηαὶ δμῦκαζ ηὴκ ροπὴκ α὎ημῦ
θύηνμκ ἀκηὶ πμθθ῵κ» (Μη. 10, 42-45).
΢πμθζάγμκηαξ ημ πςνίμ αοηυ, μ παηήν ΢ηακζθμάε δδθχκεζ υηζ ιπμνεί
κα θαίκεηαζ υηζ οπάνπεζ απυζηαζδ ακάιεζα ζηδ εέθδζδ ηάπμζμο κα είκαζ
πνάμξ ηαζ δζάημκμξ ηαζ ζηδ εέθδζή ημο κα είκαζ ηφνζμξ άθθςκ ακενχπςκ,
υπςξ ιπμνεί κα θαίκεηαζ υηζ μ Κφνζμξ Ηδζμφξ Υνζζηυξ δεκ εα ιπμνμφζε κα
εεθήζεζ κα είκαζ Γεζπυηδξ πάκς ζημοξ ακενχπμοξ, αθμφ ακέθααε ηδκ
ακενχπζκδ πναυηδηα ηαζ ηδ δζαημκία ηςκ ακενχπςκ. Αοηή δ ηονζανπία δζά
ηδξ πναυηδηαξ ηαζ ηδξ δζαημκίαξ είκαζ ηεθζηά ηονζανπία ηδξ «πνάαξ
αβάπδξ» πμο ιαξ απεθεοεενχκεζ απυ μπμζαδήπμηε ημζιζηή ηονζανπία339.
Παίνκμκηαξ ηδ «ιμνθῇ δμύθμο» πνμηεζιέκμο «ηδνῦλαζ αἰπιαθώημζξ
ἄθεζζκ» (Λη. 4, 18), μ Τζυξ ημο Θεμφ ιεηαιμνθχκεζ ημ κυδια ηδξ
δζαημκίαξ340. Έηζζ, ζημ πνζζηζακζζιυ δ δζαημκία δεκ βίκεηαζ πθέμκ ακηζθδπηή
ςξ οπμδμφθςζδ ηαζ ιείςζδ ηδξ αλζμπνέπεζαξ ημο πνμζχπμο, αθθά ςξ
φρςζδ ημο ακενχπμο ζε εεσηυ αλίςια. Ζ δζαημκία ηςκ άθθςκ ζοκζζηά ηδκ
πναβιαηζηή φρςζδ ημο ακενχπμο, ηαεχξ δ δζαημκία ηαε‟ εαοηήκ ημκ
ακαδεζηκφεζ ακχηενμ απυ ημοξ άθθμοξ341.
Ο Γ. Φθςνυθζηζ παναηδνεί, υηζ μ Απυζημθμξ Παφθμξ ζηδκ πνμξ
Δαναίμοξ επζζημθή, πενζβνάθεζ ημ απμθοηνςηζηυ ένβμ ημο Θεακενχπμο ςξ
«ανπζεναηζηή δζαημκία». Ο Υνζζηυξ εζζένπεηαζ ζημκ ηυζιμ βζα κα εηηεθέζεζ
ημ εέθδια ημο Θεμφ. Καζ «ὃξ δζὰ Πκεύιαημξ αἰςκίμο ἑαοηὸκ πνμξήκεβηεκ
ἄιςιμκ ηῶ Θεῶ»342. Πνμζθένεζ ημ αίια Σμο ζθαζιυ βζα ηζξ αιανηίεξ ηςκ
ακενχπςκ. Με ηδ εοζία Σμο εζζένπεηαζ «εἰξ ηὸ ἐζώηενμκ ημῦ
ηαηαπεηάζιαημξ»343, ηαζ «δζ‟ ἑαοημῦ ηαεανζζιὸκ πμζδξάιεκμξ η῵κ
ἁιανηζ῵κ ἟ι῵κ ἐηάεζζεκ ἐκ δελζᾷ ηῆξ ιεβαθςξύκδξ ἐκ ὏ρδθμῖξ»344.
338
Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ βοκαίηα ηαζ δ ζςηδνία ημο ηυζιμο, ζ. 174.
339
340
Βθ. Episcop Irineu Pop-Bistriţeanul, Chipul lui Hristos în viaţa morală a creştinului,ζ. 383.
341
342
Δαν. 9, 14.
343
Δαν. 6, 19.
344
Δαν. 1, 3. Πναθ. Γεςνβίμο Φθςνυθζηζ, Αλαηνκία πξνβιεκάησλ ηεο πίζηεσο, ζ. 71.
86
Ζ ηέκςζδ ημο Κονίμο επεηηείκεηαζ ζηδ γςή ηδξ Δηηθδζίαξ, δ μπμία
πνμζθαιαάκεζ ηδ δζαημκία ςξ ηεκηνζηυ ιένμξ ηδξ απμζημθήξ ηδξ ζηδ βδ.
Δπμιέκςξ, «δ ηέκςζδ δεκ είκαζ ιυκμ ιζα μδυξ ηδκ μπμία επέθελε μ
΢ςηήναξ, βζα κα ένεεζ ηαζ κα δζαημκήζεζ εοζζαζηζηά ημκ ηυζιμ, αθθά είκαζ
ηαοηυπνμκα δ δδιζμονβία ιζαξ δζαημκζηήξ Δηηθδζίαξ βζα ηδκ ακααίααζδ
ημο ηυζιμο απυ ηδκ αιανηία, βζα ηδκ ακφρςζή ημο. Ζ Δηηθδζία, δ Νφθδ
ημο Υνζζημφ, εα πενπαηήζεζ ζημκ ίδζμ δνυιμ ζημκ μπμίμ πενπάηδζε ηαζ μ
Νοιθίμξ ηδξ, δδθαδή δζά ηδξ ηαπείκςζδξ ζηα πθαίζζα ηδξ εοζζαζηζηήξ
δζαημκίαξ βζα ηδ ζςηδνία ημο ηυζιμο απυ ηδκ πηχζδ»345.
Σμ πανάδεζβια ηδξ δζαημκίαξ ημο Υνζζημφ αθμνά άιεζα ηδκ
πκεοιαηζηή ζηάζδ ηδξ εηηθδζζαζηζηήξ ζενανπίαξ απέκακηζ ζημ πμίικζυ ηδξ.
Σα ιέθδ ηδξ ζενανπίαξ μθείθμοκ κα ακηακαηθμφκ ηδκ ηαπεζκή ζοιπενζθμνά
ηαζ ηδ δζαημκζηή αβάπδ ημο Υνζζημφ, μθείθμοκ κα εεςνμφκ ημοξ εαοημφξ
ημοξ δζαηυκμοξ ημο Θεμφ ηαζ ηςκ ακενχπςκ, ηαζ υπζ δβειυκεξ πμο
ηαηέπμοκ ημζιζηή ελμοζία. ΢ημ πθαίζζμ αοηυ, μ ηαε. Η. Κμονειπεθέξ
επζζδιαίκεζ ημκ ηίκδοκμ πνήζδξ ηςκ θέλεςκ «δβειμκία» ηαζ «ελμοζία» ζε
ζπέζδ ιε ημ ανπζεναηζηυ αλίςια ζηδ εέζδ ηςκ θέλεςκ «οπμονβία» ηαζ
«δζαημκία»346. ΢ε ιζα ποηκμβναιιέκδ πανάβναθμ, μ ηαεδβδηήξ
ακαηεθαθαζχκεζ ηδ εέζδ ημο, δ μπμία ζοιπίπηεζ ιε ηδ δζδαζηαθία ηςκ
Παηένςκ : «Ο επίζημπμξ είκαζ εηο ηύπνλ ημο Υνζζημφ ηαζ ςξ εη ημφημο
δζάημκμξ ημο ηαζ οπμονβυξ ημο ζημ ιοζηήνζμ ηδξ ζςηδνίαξ. Απυ αοηή ηδκ
πνμμπηζηή θξνληίδεη βζα ηδκ εκυηδηα ζηδκ εοπανζζηζαηή γςή ηςκ
πνζζηζακχκ δεκ είκαζ εγεκόλαο ή ηζρύσλ απυ δζηή ημο ζζπφ, αθθά επί ζθνπόλ,
βζα πάνδ ημο Υνζζημφ, ιδκ ηφπεζ ηαζ εέηεζ ζε ηίκδοκμ ημ μζημοιεκζηυ αίςια
ηςκ πμζιεκμιέκςκ ηαζ δ εζδςθμπμίδζδ ημο Υνζζημφ!»347.
΢οιπεναζιαηζηά, ιπμνμφιε κα δδθχζμοιε υηζ ζηδκ μνευδμλδ ζηέρδ
«μ Υνζζηυξ είκαζ δ εζηυκα ηδξ δζαημκίαξ ιαξ» ηαζ «πανάδεζβια ηδξ
δζαημκίαξ»348. Γεκ πνεζάγεηαζ ιεβάθδ εεμθμβζηή μλφηδηα βζα κα μνίζμοιε ημ
πενζεπυιεκμ ηδξ δζαημκίαξ˙ ιε άθθα θυβζα ζδιαίκεζ: κα ηνέθμοιε ημκ
πεζκαζιέκμ, κα δίκμοιε κενυ ζημ δζραζιέκμ, κα πνμζθένμοιε ηαηαθφβζμ
ζημκ λέκμ ηαζ νμφπα ζημκ πηςπυ, κα επζζηεπηυιαζηε ημκ άννςζημ ηαζ ημ
θοθαηζζιέκμ. Πνυηεζηαζ βζα ηζξ αζαθζηέξ πνμτπμεέζεζξ πμο πενζβνάθμκηαζ
ζημ Μη. 25, 35349, ηαζ απυ ηδκ εηπθήνςζδ ηςκ μπμίςκ ελανηάηαζ ηεθζηά δ
345
Vasile M. Neagu, «Kenoza lui Hristos și aspectul kenotic al Bisericii», πεν. Studii teologice, 1-2/1981,
ζ. 40.
346
Ηςάκκδξ Γ. Κμονειπεθέξ, Λόγνο Θενινγίαο. Μειέηεο ζενινγηθνύ πξνβιεκαηηζκνύ. Συιμξ Α΄, εηδυζεζξ
Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 2009, ζ. 159.
347
Ηςάκκδξ Γ. Κμονειπεθέξ, Λόγνο Θενινγίαο. Μειέηεο ζενινγηθνύ πξνβιεκαηηζκνύ.ζ. 181.
348
Episcop Irineu Pop-Bistriţeanul, Chipul lui Hristos în viaţa morală a creştinului,ζ. 381.
349
87
ζςηδνία ιαξ. Ακ δεκ απμηηήζμοιε ημ πκεφια ηδξ δζαημκίαξ ημο πθδζίμκ, δ
γςή ιαξ εα είκαζ ακχθεθδ350. Ακηίεεηα, δζαημκχκηαξ «ημ ιοζηήνζμ ημο
πθδζίμκ» ζηδ «θεζημονβία πνζκ ηδ θεζημονβία»351 ηαζ ζηδ «θεζημονβία ιεηά
ηδ θεζημονβία» ηδξ ηαεδιενζκήξ γςήξ352, ακαηαθφπημοιε ηδκ πανμοζία ημο
Υνζζημφ ζηδ γςή αοηχκ πμο οπμθένμοκ, αθθά ηαζ ζηδ δζηή ιαξ γςή, υηακ
αοηή βίκεηαζ «ημζκςκία ακζδζμηεθμφξ αβάπδξ»353.
350
Ανπζιακδνίημο ΢ςθνμκίμο ΢απάνςθ, Πεξί πλεύκαηνο θαη δσήο. Πλεπκαηηθά θεθάιαηα, 171, ιεηάθναζδ
Ηενμιμκάπμο Εαπανίμο, Έζζελ 1995, ζ. 66.
351
352
΢ηοθζακυξ Υ. Σζμιπακίδδξ, Δθθιεζηνινγία θαη Παγθνζκηνπνίεζε. Οη Δθθιεζίεο ζηελ νηθνπκεληθή
πνξεία γηα κηα ελαιιαθηηθή παγθνζκηνπνίεζε ζηελ ππεξεζία ησλ αλζξώπσλ θαη ηεο γεο, εηδ. «Π.
Πμονκανά», Θεζζαθμκίηδ 2008, ζζ. 120-129.
353
Episcop Irineu Pop-Bistriţeanul, Chipul lui Hristos în viaţa morală a creştinului, ζ. 399.
88
ΣΡΙΣΟ ΚΔΦΑΛΑΙΟ
Η ΚΔΝΧ΢Η ΣΟΤ ΢ΣΑΤΡΙΚΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ Χ΢ ΘΔΙΚΗ ΓΟΞΑ ΚΑΙ

ΓΤΝΑΜΗ
1. Ζ ηέκςζδ ηαζ δ Δκακενχπδζδ
Ο εάκαημξ ημο Υνζζημφ απμηεθεί ηδκ ημνφθςζδ ημο ένβμο ηδξ

μζημκμιίαξ, ηαεχξ απμηεθεί ημκ αηναίμ ζηαειυ ηδξ Δκακενχπδζδξ. ΢ηδκ
πμνεία αοηή, μ εάκαημξ ημο Θεακενχπμο, μ ζηαονζηυξ Σμο εάκαημξ, είκαζ
ημ παιδθυηενμ ζδιείμ ηδξ ηέκςζδξ ημο Θεμφ ηαζ ζοκεπχξ ημ ηεθεζυηενμ
ζδιείμ ηδξ Δκακενχπδζδξ. ΢‟ αοηυ αηνζαχξ ημ ζδιείμ «επθδνχεδ δ
μζημκμιία», μθμηθδνχεδηε δδθαδή ημ ένβμ ηδξ ζςηδνζχδμοξ εκενβείαξ βζα
ημκ άκενςπμ354. Ζ Δηηθδζία ηαοπζέηαζ βζα ηάεε ένβμ ημο Υνζζημφ, μ
΢ηαονυξ υιςξ είκαζ ημ «ηαφπδια ηςκ ηαοπδιάηςκ»355.
Καηά ηδκ μνευδμλδ ζηέρδ, μ εάκαημξ δεκ ζδιαίκεζ βζα ημκ Υνζζηυ ηδ
αίαζδ ηαζ ακαβηαζηζηή ηαηάνβδζδ ηδξ ζζημνζηήξ Σμο φπανλδξ. Ακηίεεηα,
πνυηεζηαζ βζα έκα ζδιακηζηυ ζημπυ ηδξ Δκακενχπδζδξ, βειάημ απυ
ζςηδνζμθμβζηέξ πνμεηηάζεζξ. ΢ημ εεσηυ ζπέδζμ, μ εάκαηυξ Σμο είκαζ ημ
απαναίηδημ ζηάδζμ ζηδκ πμνεία ηδξ ακαηαίκζζδξ, ηδξ απμηαηάζηαζδξ ηαζ
ηδξ ακάζηαζδξ ηδξ ακενχπζκήξ Σμο θφζδξ. Ζ ηέκςζδ ηδξ Δκακενχπδζδξ
πνμακαββέθθεζ ηδκ ηαπείκςζδ ημο ζηαονμφ. Με άθθα θυβζα, «μ ΢ηαονυξ
ήηακ μ ζημπυξ ηδξ Δκακενχπδζδξ»356.
Ζ πνμμπηζηή αοηή δεκ είκαζ ηαζκμφνζα, αθθά έπεζ νίγεξ αζαθζηέξ ηαζ
παηενζηέξ. Ζ ζπεηζηή ιανηονία ηδξ Γναθήξ είκαζ ζαθήξ: «Νῦκ ἟ ροπή ιμο
ηεηάναηηαζ, ηαὶ ηί εἴπς; πάηεν, ζ῵ζμκ ιε ἐη ηῆξ ὥναξ ηαύηδξ. ἀθθὰ δζά
ημῦημ ἤθεμκ εἰξ ηὴκ ὥνακ ηαύηδκ»357.
354
«Αθθ᾽ ἐπὶ ιὲκ ημῦ ηαεδβμοιέκμο ηῆξ ζςηδνίαξ ἟ι῵κ ηὸ ηέθεζμκ ἟ ηαηὰ ηὸκ εάκαημκ ἔζπεκ μἰημκμιία,
ηαηὰ ηὸκ ἴδζμκ ζημπὸκ ἐκηεθ῵ξ πθδνςεεῖζα» (Γνδβυνζμξ Νφζζδξ, Καηερεηηθόο Μέγαο 35, PG 45, 89 A).
Πναθ. Πακαβζχηδ Κ. Υνήζημο, Τν κπζηήξην ηνπ αλζξώπνπ, ζ. 51.
355
Αβίμο Κονίθθμο Ηενμοζμθφιςκ, Καηήρεζε 13, I, PG 33, 772 A. Πναθ. Père Justin Popovitch,
Philosophie orthodoxe de la vérité Dogmatique de l’Eglise Orthodoxe, tome III, ιεηάθ. Jean-Louis
Palierne, εηδ. L‟Age d‟ Homme, Lausanne 1995, ζ. 144.
356
John Meyendorff, Byzantine Theology. Historical Trends and Doctrinal Themes, second edition,
Fordham University Press, SUA New York 1976, ζ. 160.
357
Ης. 12, 27. Πναθ. Père Justin Popovitch, Philosophie orthodoxe de la vérité Dogmatique de l’Eglise
Orthodoxe, tome III, ζ. 113.
89
΢οκμρίγμκηαξ μ άβζμξ Ηςάκκδξ μ Γαιαζηδκυξ υθδ ηδκ πνμβεκέζηενδ
παηενζηή πανάδμζδ, δδθχκεζ υηζ μ ζηαονζηυξ εάκαημξ είκαζ δ ημνχκα ηδξ
΢άνηςζδξ ημο Θεμφ Λυβμο358. Γζα ημκ ίδζμ θυβμ, δ εζηυκα ηδξ Γέκκδζδξ
ημο Υνζζημφ παναπέιπεζ ζηδκ διένα ημο Μεβάθμο ΢αααάημο: ηα ζπάνβακα
ημο Θείμο Βνέθμοξ έπμοκ ηδ ιμνθή ηςκ κεηνζηχκ ζααάκςκ, ηα μπμία μ
άββεθμξ εα δείλεζ ζηζξ Μονμθυνεξ ημ πνςί ηδξ Ακάζηαζδξ ˙ ημ Βνέθμξ πμο
θάιπεζ απυ μονάκζμ θςξ είκαζ δ ακηίεεζδ πνμξ ημ ιαφνμ αάεμξ, ηαζ
ζοιαμθίγεζ πνμηαηααμθζηχξ ηδκ ηάεμδμ ημο Κονίμο ζημκ Άδδ359. Σα
θεζημονβζηά ηείιεκα μθμηθδνχκμοκ αοηήκ ηδκ ακηίθδρδ: δ οικμθμβία ηςκ
ηεζζάνςκ διενχκ πνζκ απυ ηα Υνζζημφβεκκα (20-24 Γεηειανίμο) δμιείηαζ
ζφιθςκα ιε αοηήκ ηδξ Μεβάθδξ Δαδμιάδαξ, ηαζ δ ηαπείκςζδ ζημ ζπήθαζμ
ηδξ Βδεθεέι ενιδκεφεηαζ ςξ πνυδνμιμξ ημο Γμθβμεά360.
Δίκαζ πμθφ εκδζαθένμκ κα ζδιεζχζμοιε εδχ, υηζ δ ηαπείκςζδ ημο
Θεμφ Λυβμο ζηδ ΢άνηςζδ ζοκζζηά ηδ εεμθμβζηή εειεθίςζδ ηδξ εζηυκαξ.
΢φιθςκα ιε ηδκ απυθαζδ ηδξ ΢Σ΄ Οζημοιεκζηήξ ΢οκυδμο, δ εζημκζηή
ακαπανάζηαζδ ημο Κονίμο «ηαηὰ ηὸκ ἀκενχπζκμκ παναηηήνα» είκαζ
ζηαεενυ ζημζπείμ ηδξ πνζζημθμβζηήξ μιμθμβίαξ, ηαεχξ δζαηνακχκεζ ηδκ
πίζηδ ζηδκ πναβιαηζηή Δκακενχπδζδ ηαζ ζςηδνία. Ζ εζηυκα πεζναβςβεί
«πνὸξ ικήιδκ ηῆξ ἐκ ζανηί πμθζηείαξ, ημῦ ηε πάεμοξ α὎ημῦ ηαὶ ημῦ
ζςηδνίμο εακάημο, … ηαὶ ηῆξ ἐκηεῦεεκ βεκμιέκδξ ηῶ ηυζιῳ
ἀπμθοηνχζεςξ»361. Ζ εζηυκα είκαζ αοηή πμο ιαξ εκεαννφκεζ κα
ζοθθμβζζημφιε, κα ειααεφκμοιε ηαζ κα ηαηακμήζμοιε ηα βεβμκυηα πμο
απμηεθμφκ ημ ζςηήνζμ ένβμ ημο Υνζζημφ.
2. Ο εάκαημξ ηαζ ηα υνζα ηδξ ακενχπζκδξ θμβζηήξ
Ξεηζκχκηαξ κα ακαθφζεζ ηζξ ζςηδνζμθμβζηέξ ζοκέπεζεξ ημο ζηαονζημφ

εακάημο, δ μνευδμλδ εεμθμβία ζοκακηάεζ ηα υνζά ηδξ, ζοκακηάεζ ηα υνζα
ηδξ ακενχπζκδξ θμβζηήξ. ΢ηδκ πνμζπάεεζά ημο κα ζπμθζάζεζ ημ εέια αοηυ, μ
παηήν ΢ηακζθμάε ηάκεζ ιζα παναηήνδζδ βεκζημφ παναηηήνα. Γζ‟ αοηυκ,
ηακείξ δεκ ιπμνεί κα απακηήζεζ ζηακμπμζδηζηά ζημ πνυαθδια: «Σζ είκαζ μ
εάκαημξ;», ηαεχξ δ δζηή ιαξ ακάθοζδ δεκ είκαζ ημ απμηέθεζια ιζαξ
εζςηενζηήξ ειπεζνίαξ αοημφ ημο θαζκμιέκμο, αθθά ένπεηαζ ιυκμ απυ έλς362.
358
Ηςάκκμο Γαιαζηδκμφ, Δἰο ηὸ ἅγηνλ Σάββαηνλ, 2, PG 96, 604 Α. Πναθ. Νζημθάμο Βαζζθεζάδδ, Τν
κπζηήξηνλ ηνπ ζαλάηνπ, εηδ. εκδεηάηδ, Αδεθθυηδξ Θεμθυβςκ «Ο ΢ςηήν», Αεήκα 1994, ζ. 135.
359
Βθ. Νζημθάμο Βαζζθεζάδδ, Τν κπζηήξηνλ ηνπ ζαλάηνπ,ζζ. 127-128.
360
Βθ. John Meyendorff, Byzantine Theology. Historical Trends and Doctrinal Themes, ζ. 160.
361
Θεμδχνμο ΢η. Νζημθάμο, Ζ ζεκαζία ηεο εηθόλαο ζην κπζηήξην ηεο νηθνλνκίαο, εηδ. Π. Πμονκανά,
Θεζζαθμκίηδ 1992, ζζ. 61-62.
362
90
Ζ παναηήνδζή ημο ζζπφεζ αηυια πζμ πμθφ, υηακ ιζθάιε βζα ημ εάκαημ
ημο Υνζζημφ. «Ζ ακαθοηζηή βκχζδ ηςκ ακενχπςκ – ιαξ θέεζ μ παηήν
Ημοζηίκμξ Πυπμαζηξ, δεκ είκαζ ζηακή κα δζεζζδφεζ ιέπνζ ημ αάεμξ ηδξ
εκδυηενδξ δμιήξ ημο Πάεμοξ ημο Θεακενχπμο»363, ηαζ ιπμνεί κα
ηαηακμήζεζ θίβα ιυκμ απυ «ημ ιοζηήνζμ ημο εακάημο ημο ΢ςηήνα επάκς
ζημ ΢ηαονυ»364. Σμ ιοζηήνζμ αοηυ λεπενκάεζ ηυζμ πμθφ ηδ θμβζηή ιαξ,
χζηε δεκ ανίζηεηαζ ιυκμ ζημκ ακηίπμδά ηδξ, αθθά είκαζ ακηίεεημ πνμξ αοηήκ
ηαζ απμηεθεί ζηάκδαθμ βζ‟ αοηήκ365.
3. Ζ δοκαηυηδηα εακάημο ημο Υνζζημφ
Πχξ υιςξ ελδβείηαζ εεμθμβζηά δ δοκαηυηδηα αοηήξ ηδξ ηναβςδίαξ, δ

μπμία είκαζ μοζζαζηζηά ηναβςδία ημο ακενχπμο (επεζδή είκαζ δ απμηοπία
αοημφ κα ακαβκςνίγεζ ημκ Θευ), ηαζ ηδκ μπμία ηδκ πνμζθαιαάκεζ μ Θευξ;
Ζ μνευδμλδ εεμθμβία ιζθάεζ βζα ηδ ζοκάκηδζδ δφμ εζδχκ εθεοεενίαξ:
ηδξ εθεοεενίαξ ημο Θεμφ, πμο εηδδθχκεηαζ πθήνςξ ζηδ θαζκμιεκζηή ηδξ
ακηίεεζδ, ηαζ ηδξ εθεοεενίαξ ημο ακενχπμο, πμο πάκεηαζ ηαζ ηαηαζηνέθεηαζ
μθυηθδνδ ιε ηδ πνήζδ ηδξ εκακηίμκ Σμο. Χξ αάζδ ηδξ εθεοεενίαξ ημο
ακενχπμο, δ εθεοεενία ημο Θεμφ απμηθείεζ ηάεε αζαζηζηή πνάλδ. ΢ηδ αία
ημο ακενχπμο απέκακηζ ζημκ Υνζζηυ, μ Υνζζηυξ δεκ απακηάεζ ιε αία αθθά
ιε αβάπδ. Δπμιέκςξ, μ ΢ηαονυξ ημο Υνζζημφ ειθακίζεδηε απυ ηδ
ζοκάκηδζδ ημο εκζανηςιέκμο Θεμφ ιε ημ ιίζμξ ηςκ ακενχπςκ366, μζ μπμίμζ
έηακακ πανάπνδζδ ηδξ εθεοεενίαξ ημοξ.
΢φιθςκα ιε ηδ δζαηφπςζδ ημο π. Φθςνυθζηζ, αηυια ηαζ ζ‟ αοηέξ ηζξ
ζοκεήηεξ, δ εοδμηία ημο Θεμφ δεκ αίνεζ ημ αοηελμφζζμ ημο ακενχπμο πμο
έπεζ κμιμεεηδεεί απανπήξ, μφηε ηνμπμπμζεί, μφηε ηαζ ηαηανβεί αοηυ πμο μ
Άβζμξ Δζνδκαίμξ μκμιάγεζ «ανπαίμ κυιμ ηδξ ακενχπζκδξ εθεοεενίαξ»367. Με
ηδ ζηάζδ αοηή θακενχκεηαζ έκαξ αοημπενζμνζζιυξ, ιζα «ηέκςζδ» ηδξ
εεθήζεςξ ημο Θεμφ, ιζα «ηέκςζδ» ηδξ αβάπδξ ημο Θεμφ368.
363
Père Justin Popovitch, Philosophie orthodoxe de la vérité Dogmatique de l’Eglise Orthodoxe, tome III,
ζ. 105.
364
Père Justin Popovitch, Philosophie orthodoxe de la vérité Dogmatique de l’Eglise Orthodoxe, tome III,
ζ. 114.
365
Βθ. Père Justin Popovitch, Philosophie orthodoxe de la vérité Dogmatique de l’Eglise Orthodoxe, tome
III, ζζ. 231-233.
366
367
Αβίμο Δζνδκαίμο, Καηὰ αἱξέζεσο, ΗV. 37.1, P.G. 7, 1099 B. Πναθ. Γεςνβίμο Φθμνυθζηο, Γεκηνπξγία
θαη απνιύηξσζε,ζζ. 16, 109. (΢ημ αββθζηυ πνςηυηοπμ: Georges Florovsky, Creation and Redemption, ζζ.
15, 97).
368
Βθ. Γεςνβίμο Φθςνυθζηζ, Αλαηνκία πξνβιεκάησλ ηεο πίζηεσο, ζ. 54. Βθ. ηαζ Γεκηνπξγία θαη
απνιύηξσζε,ζ. 109.
91
Ζ αβάπδ ημο Θεμφ εηδδθχκεηαζ ηαηά «έκακ» ηνυπμ ηαζ
αοημπενζμνίγεηαζ, επεζδή ζέαεηαζ ηδκ εθεοεενία ημο ακενχπμο ηαζ ηςκ
ηηζζιάηςκ. Ζ γςή ημο Θεμφ θακενχκεηαζ ιε ηδκ ηαπείκςζή Σμο, υπζ ιε ηδ
δυλα Σμο. Δίκαζ ιζα Θεμθάκεζα, ζηδκ μπμία δεκ οπάνπεζ ηίπμηε ημ
οπμπνεςηζηά αοημκυδημ. Κάης απυ ηδκ «δμφθμο ιμνθήκ» θίβμζ ιυκμ
ακαβκχνζζακ ημκ Κφνζμ ηδξ Γυλδξ. Καζ υζμζ Σμκ ακαβκχνζζακ, ημκ
ακαβκχνζζακ υπζ δζά ηςκ δοκάιεχκ ημοξ, αθθά επεζδή Σμκ απμηάθορε ζ‟
αοημφξ μ Παηήν369. Οζ άθθμζ, μζ μπμίμζ ανκήεδηακ ηδκ απμηάθορδ ημο
Παηνυξ ζημ πνυζςπμ ημο Τζμφ, δδιζμφνβδζακ ηδ ιεβαθφηενδ ακενχπζκδ
ηναβςδία: ηδ ζηαφνςζδ ημο Τζμφ ζημ υκμια ημο Θεμφ.
4. Ο ΢ηαονυξ ηδξ κηνμπήξ ηαζ ηδξ δυλδξ
Μζα ημζκή εέζδ πμο ζοκακηζέηαζ ζηα ένβα ηςκ ιεβάθςκ μνευδμλςκ
εεμθυβςκ ημο 20μο αζχκα ακαθένεηαζ ζε έκακ πανάδμλμ ζοκδοαζιυ ηδξ
ηαπείκςζδξ ηαζ ηδξ δυλδξ ζημ ΢ηαονυ ημο Υνζζημφ. Αοηυξ μ ζοκδοαζιυξ
πνμαάθθεζ ημ ΢ηαονυ κα ηαοηίγεηαζ ιε «ημ ΢ηαονυ ηδξ κηνμπήξ ηαζ ηδξ
δυλδξ»370.
Δλεηάγμκηαξ ηα θεζημονβζηά ηείιεκα ηα μπμία πανμοζζάγμοκ ημ πάεμξ
ημο Ηδζμφ ζημ ΢ηαονυ, μ π. Φθςνυθζηζ δζαηνίκεζ δομ υρεζξ αοημφ ημο
ιοζηδνίμο. Σμ πάεμξ, ακαθένεζ, «είκαζ ηαοηυπνμκα ιοζηήνζμ θφπδξ ηαζ
ιοζηήνζμ πανάξ, ιοζηήνζμ κηνμπήξ ηαζ ιοζηήνζμ δυλδξ»371. Δίκαζ πνάλδ
ηεκςηζηή, αθθά ζοκάια ακμίβεζ ημ δνυιμ ηδξ δυλδξ, επεζδή «δ Ακάζηαζδ
ζοκηεθείηαζ αηνζαχξ ηδ ζηζβιή πμο ημζιήεδηε μ Θεάκενςπμξ»372.
«Έθαιρεξ ιε ημ ακέζπενμ θςξ ζμο επάκς ζημ ΢ηαονυ»373 – ράθθμοιε ζε
έκα ηνμπάνζμ πμο ιαξ εοιίγεζ, υηζ ζημ εάκαημ ημο Κονίμο θάιπεζ ιε δφκαιδ
ημ «ακέζπενμ θςξ» ηδξ εευηδηαξ, ηαηανβχκηαξ ημ εάκαημ ηαζ ηεκχκμκηαξ
ημοξ ηάθμοξ
΢ηδκ πνμδβμφιεκδ θνάζδ ανίζηεηαζ ηαζ ημ ηθεζδί βζα ηδ ζςζηή
ηαηακυδζδ ημο πανάδμλμο αοημφ ιοζηδνίμο: μ εκζανηςιέκμξ Λυβμξ
οπμθένεζ ηαζ πεεαίκεζ ηαηά ηδκ ακενςπυηδηά Σμο, παναιέκεζ υιςξ
ζοβπνυκςξ ηαζ αθδεζκυξ Θευξ. Ο Υνζζηυξ ήηακ μθυηθδνμξ ζημ ΢ηαονυ ηαζ
369
Μαη. 16, 17. Βθ. Γεςνβίμο Φθςνυθζηζ, Αλαηνκία πξνβιεκάησλ ηεο πίζηεσο, ζ. 54.
370
Γεςνβίμο Φθμνυθζηο, Θέκαηα νξζνδόμνπ ζενινγίαο, ιεηαθ. Ακη. Κμοιάκημξ, εηδ. «Άνημξ γςήξ»,
Αεήκα 1973, ζ. 67.
371
Γεςνβίμο Φθμνυθζηο, Θέκαηα νξζνδόμνπ ζενινγίαο, ζ. 69. Βθ. ηαζ Νζημθάμο Βαζζθεζάδδ, Τν
κπζηήξηνλ ηνπ ζαλάηνπ,ζζ. 146-147.
372
Γεςνβίμο Φθμνυθζηο, Θέκαηα νξζόδνμνπ ζενινγίαο, ιεηαθ. Ακη. Κμοιάκημξ, εηδ. «Άνημξ γςήξ»,
Αεήκα 1973, ζ. 71.
373
Πεκηδημζηάνζμκ Υανιυζοκμκ, ΢άαααημκ Ε΄ Δαδ. Δζξ ημκ ΋νενμκ, Κάεζζια, Θεμημηίμκ. Πναθ.
Νζημθάμο Βαζζθεζάδδ, Τν κπζηήξηνλ ηνπ ζαλάηνπ,ζ. 137.
92
ζοκάια δζέιεζκε μθυηθδνμξ ζε υθα374. Δπεζδή αηνζαχξ ήηακ Θεάκενςπμξ,
ιπμνμφζε κα εκδοκαιχζεζ ηδκ ακενχπζκδ θφζδ Σμο, χζηε κα ακηέπεζ ςξ
αεχμξ ημοξ πεζναζιμφξ ηαζ ημ πάεμξ, ηαζ κα κζηήζεζ ηδ ααζζθεία ημο
εακάημο ηαζ ημο δζααυθμο. Ακ μ Υνζζηυξ κζηήεδηε ειπεζνζηά απυ ημ εάκαημ
(ηαζ εδχ ανίζηεηαζ έκα απυ ηα κμήιαηα ηδξ ηέκςζδξ), μοζζαζηζηά πνυηεζηαζ
βζα ημ ενίαιαυ Σμο ηαηά ημο έζπαημο επενμφ (ηαζ εδχ έπμοιε ηδ δυλα ημο
΢ηαονμφ).
Οζ αιανηίεξ πμο πδβάγμοκ απυ ημ πνμπαημνζηυ αιάνηδια ιάξ
δζπάγμοκ375, ηαζ ςξ εβςζζηζηέξ εηδδθχζεζξ ημο εαοημφ ιαξ εημζιάγμοκ ημκ
άδδ ηδξ ιμκαλζάξ. Ζ πνυζθδρδ ηςκ ζοκεπεζχκ ημο πνμπαημνζημφ
αιανηήιαημξ απυ ημκ Υνζζηυ (ηα πάεδ ηαζ ημ εάκαημ), ιάξ πανίγεζ ηδ
ζοβπχνδζδ ηαζ ακμνεχκεζ ηδκ ημζκςκία ιαξ ιε ημκ Παηένα ηαζ ιε ημοξ
ζοκακενχπμοξ ιαξ376. Ζ οπμιμκή ημο Υνζζημφ ζημοξ πυκμοξ ημοξ μπμίμοξ
οθίζηαηαζ βζα πάνδ ιαξ, απυ ζοιπυκζα ηαζ αθθδθεββφδ βζα ειάξ,
εκδοκαιχκεζ ηδκ ακενχπζκδ θφζδ ζημ κα αημθμοεεί ημ εείμ εέθδια.
Τπμιέκμκηαξ ηαπεζκά ηδ θηχπεζα, ηδ αθαζθδιία ηαζ ημ πάεμξ, μ Τζυξ
ημο Θεμφ θακενχκεζ ςξ άκενςπμξ ιζα δζαθμνεηζηή δφκαιδ απυ εηείκδ ηδξ
ακενχπζκδξ δυλδξ ηαζ εοδιενίαξ. ΢δηχκμκηαξ ζημοξ χιμοξ Σμο ηδκ
ακενχπζκδ αδοκαιία ιε ηδ πανά υηζ ιπμνεί κα οπμθένεζ βζα πάνδ ιαξ, ηαζ
εεναπεφμκηαξ εαοιαημονβζηά ημοξ αζεεκείξ, θακενχκεζ ελςηενζηά ιζα
δφκαιδ πμο λεπενκμφζε μπμζαδήπμηε άθθδ δφκαιδ. Φακενχκεηαζ ζοκάια
ςξ Θευξ ηαζ ςξ άκενςπμξ, ή αθθζχξ, πανμοζζάγεηαζ ςξ «Θευξ κηοιέκμξ ζηδ
ιμνθή ημο δμφθμο, ή δμφθμξ βειάημξ απυ εεσηή ηονίανπδ δφκαιδ»377.
Πνυηεζηαζ βζα ιζα δφκαιδ δ μπμία «ἐκ ἀζεεκείᾳ ηεθεζμῦηαζ»378, ηαζ βζα ηδκ
μπμία μ Υνζζηυξ δςνίγεηαζ ςξ «ιζα αθήεεζα πνμζςπζηή, ιζα πχνα απχνδηδ,
πμο κζηά ιε ηδκ αζεέκεζα, πνμζηοκείηαζ βζα ηδκ αδμλία ηδξ, δμλάγεηαζ βζα
ηδκ αζζπφκδ ηδξ, ηαζ ιε ημκ εάκαημ ηδξ εζζάβεζ ηαζ πνμζθένεζ ζημοξ αζχκεξ
ηδκ αεάκαηδ γςή. Μζα πχνα πμο πνμηαθεί ημκ πυεμ ηαζ ημκ ένςηα ιε ηδκ
απυθοηδ ηέκςζή ηδξ, ιε ημ μθμηθδνςηζηυ ηδξ άδεζαζια, ιε ηδκ έςξ ηέθμοξ
ηαηάθαζδ ζημκ πυκμ»379. «Ζ αθδεζκή δυλα ημο Θεμφ θακενχκεηαζ ζημοξ
ακενχπμοξ δζά ηδξ αβάπδξ ημο, ηαζ δ αβάπδ είκαζ δ ηαηάααζδ ζ‟ αοημφξ
374
Βθ. Père Justin Popovitch, Philosophie orthodoxe de la vérité Dogmatique de l’Eglise Orthodoxe, tome
III, ζ. 219.
375
Βθ. Υνοζμζηυιμο ΢ηαιμφθδ, Φύζε θαη Αγάπε θαη άιια κειεηήκαηα, ζζ. 50-51.
376
377
378
Β΄ Κμν. 12, 9. Βθ. ΢. Ράιθμο, Τν κπζηηθό ηνπ Ηεζνύ, εηδ. Ανιυξ, Αεήκα 2006, ζ. 173. Πναθ.
379
93
ιέπνζ ηδ εοζία. Ο Ηςάκκδξ ακαθένεζ, υηζ μ Ίδζμξ μ Τζυξ ημο Θεμφ ηαηέζηδ
Αικυξ εοζίαξ βζα ημοξ ακενχπμοξ»380, ζδιεζχκεζ μ π. ΢ηακζθμάε.
Ο ηνυπμξ ιε ημκ μπμίμ μ Τζυξ ημο Θεμφ ακηζιεηχπζζε ημ βεβμκυξ ημο
εακάημο, άθθαλε εκηεθχξ ημ κυδια ημο εακάημο. ΢πμθζάγμκηαξ ημ ηείιεκμ
ημο Ης. 8, 28 («εἶπεκ μὖκ α὎ημῖξ ὁ ᾿Ηδζμῦξ· ὅηακ ὏ρώζδηε ηὸκ οἱὸκ ημῦ
ἀκενώπμο, ηόηε βκώζεζεε ὅηζ ἐβώ εἰιζ, ηαὶ ἀπ' ἐιαοημῦ πμζ῵ μ὎δέκ, ἀθθὰ
ηαεὼξ ἐδίδαλέ ιε ὁ Παηήν ιμο, ηαῦηα θαθ῵»), μ ίδζμξ εεμθυβμξ βνάθεζ: «Ο
ζηαονυξ πάκς ζημκ μπμίμ εα ημκ ζηαονχζμοκ εα είκαζ δ ανπή ηδξ φρςζήξ
Σμο, επεζδή μ Υνζζηυξ άθθαλε ημ κυδια ημο εακάημο, δεπυιεκμξ αοηυκ ςξ
εοζία πνμζθενυιεκδ ζημ Θευ βζα ημοξ ακενχπμοξ˙ έηζζ, μ εάκαημξ δεκ
ζδιαίκεζ πζα αηναίμ πςνζζιυ απυ ημ Θευ, αθθά ιζα πνμζθμνά ζ‟ Αοηυκ. Ζ
ζηαφνςζδ ιέζς ηδξ μπμίαξ μ Υνζζηυξ εα πενάζεζ ζηδκ ακάζηαζδ ηαζ ζηδκ
ακάθδρή Σμο ςξ άκενςπμξ ζηα δελζά ημο Παηνυξ, εα ακαδείλεζ ηάπμηε ηαζ
ζημοξ θανζζαίμοξ υηζ Αοηυξ είκαζ μ Τζυξ ημο Παηνυξ, επεζδή ιυκμ Αοηυξ
ιπμνεί κα κζηήζεζ ημ εάκαημ»381.
Μυκμ δ αβάπδ, ςξ οπένηαηδ εηδήθςζδ ηδξ γςήξ ιπμνεί κα κζηήζεζ ημ
εάκαημ, κα αθθάλεζ ημ κυδιά ημο382. «Ζ αβάπδ είκαζ ζζπονυηενδ απυ ημ
εάκαημ, ηαεχξ ακμίβεζ εηείκμκ πμο ηδκ έπεζ ζημοξ αβαπδημφξ ηαζ αοημφξ ζ‟
εηείκμκ πμο ημοξ αβαπάεζ ιέπνζ εακάημο. Ζ αβάπδ πμο θηάκεζ ιέπνζ ημ
εάκαημ, εκχκεζ αοηυκ πμο παναζηείηαζ ελμθμηθήνμο απυ ημκ Δαοηυ Σμο, ιε
ηδκ πδβή ηδξ γςήξ, ιε ημκ Θευ. Ζ αβάπδ ιέπνζ εακάημο θένκεζ ζ‟ Δηείκμκ
πμο αβαπάεζ ηαζ ζημοξ ζοβπςνδιέκμοξ δζά ηδξ αβάπδξ Αοημφ, ηδκ
ακάζηαζδ ηαζ ηδκ αζχκζα γςή»383. Αηνζαχξ βζ‟ αοηυκ ημ θυβμ, «έκαξ
Υνζζηυξ πςνίξ ημ ΢ηαονυ δεκ ιαξ θένεζ ηίπμηα εζδζηυ»384.
Ο π. ΢ηακζθμάε επζζδιαίκεζ, υηζ δεκ εα πνέπεζ κα αθέπμοιε ζημ
εάκαημ ημο Υνζζημφ ιυκμ ηδκ φρςζή Σμο ςξ ακενχπμο, αθθά ηαζ ηδκ
φρςζδ υθςκ ηςκ ακενχπςκ ζημ θςξ ηδξ γςήξ πμο έπεζ εθεοεενςεεί απυ
ημκ παναθμβζζιυ ή απυ ημ ζημηάδζ ημο ηεθζημφ εακάημο. Γζα ηδκ
οπμζηήνζλδ αοηήξ ηδξ εέζδξ, παναπέιπεζ ζημκ Απυζημθμ Παφθμ, μ μπμίμξ
θέεζ: «ηὸκ δὲ αναπύ ηζ παν' ἀββέθμοξ ἞θαηηςιέκμκ αθέπμιεκ ᾿Ηδζμῦκ δζὰ ηὸ
πάεδια ημῦ εακάημο δόλῃ ηαὶ ηζιῇ ἐζηεθακςιέκμκ, ὅπςξ πάνζηζ Θεμῦ ὏πὲν
πακηὸξ βεύζδηαζ εακάημο. ἔπνεπε βὰν α὎ηῶ, δζ' ὃκ ηὰ πάκηα ηαὶ δζ' μὗ ηὰ
πάκηα, πμθθμὺξ οἱμὺξ εἰξ δόλακ ἀβαβόκηα, ηὸκ ἀνπδβὸκ ηῆξ ζςηδνίαξ α὎η῵κ
δζὰ παεδιάηςκ ηεθεζ῵ζαζ»385.
380
381
382
383
384
385
Δαν. 2, 9-10. Πναθ. Dumitru Stăniloae, Chipul nemuritor al lui Dumnezeu, ζ. 188.
94
Έηζζ, ημ θοζζηυ ζοιπέναζια πμο πνμηφπηεζ απυ εδχ βζα ηδ
εεμθμβζηή ηαζ θεζημονβζηή ζηέρδ ηδξ Δηηθδζίαξ, είκαζ δ εεηζηή
ακηζιεηχπζζδ ημο ΢ηαονμφ: «Έηζζ, δ Ακαημθή πνμζηοκεί ζημκ ζηαονυ υπζ
ημ λφθμ ηδξ μδφκδξ, αθθά ημ δέκδνμ ηδξ γςήξ, πμο άκεζζε πάθζ ζημ ιέζμ
αοημφ ημο ηυζιμο. Ο ζηαονυξ ζδιαίκεζ ηδ κίηδ, ηθείκμκηαξ ζηα πένζα ημο
υθμ ημκ ηυζιμ ηαζ ζοκηνίαμκηαξ ηζξ πφθεξ ηδξ ημθάζεςξ»386.
Καηά πανάδμλμ ηνυπμ, ζημ πνυζςπμ ημο Ηδζμφ μ μπμίμξ ζηέηεηαζ
«ηαεδθςιέκμξ – εκενμκζζιέκμξ πάκς ζημ ΢ηαονυ», θακενχκεηαζ δ
δοκαιζηή πανμοζία ηδξ Βαζζθείαξ387. Οζ θυβμζ αοημί εηθνάγμοκ ιζα πμθφ
παθζά ζηέρδ πμο ανίζηεηαζ δζαηοπςιέκδ ζημοξ ζοββναθείξ ηδξ
ιεηαπμζημθζηήξ αηυια επμπήξ.
Έηζζ, ζηδκ «Δπζζημθή Βανκάαα», ζημ ένβμ «Πμζιήκ ημο Δνιά»,
ηαεχξ ηαζ ζημκ Ηβκάηζμ Ακηζμπείαξ, δ ηέκςζδ (δδθαδή δ δμοθεία, ημ πάεμξ)
είκαζ δ άθθδ υρδ ηδξ ηονζυηδηαξ ημο Τζμφ ημο Θεμφ388. Μυκμ ιέζα ζ‟ αοηυ
ημ πθαίζζμ ιπμνεί κα ηαηακμδεεί δ ηίκδζδ ημο μνεμδυλμο αβζμβνάθμο, μ
μπμίμξ εηεί υπμο μζ αζεαείξ έβναρακ πάκς ζημ ΢ηαονυ I.N.B.I., εηείκμξ
εέηεζ άθθδ επζβναθή: ΟΒCΛΣΓΞC (μ Βαζζθεφξ ηδξ Γυλδξ)389. «Ο Υνζζηυξ
δεκ ήηακ έκα παεδηζηυ εφια, αθθά μ Νζηδηήξ, αηυια ηαζ ιέζα ζηδκ έζπαηδ
ηαπείκςζή Σμο. Γκχνζγε υηζ αοηή δ ηαπείκςζδ δεκ ήηακ απθή ηανηενία ή
οπαημή, αθθά αοηυξ μ δνυιμξ ηδξ Γυλαξ ηαζ ηδξ ηεθζηήξ κίηδξ»390.
Γζα ηδκ μνευδμλδ εεμθμβία, μ Υνζζηυξ παναιέκεζ «μ Κφνζμξ ηδξ
δυλδξ» αηυια ηαζ ζηδκ ηαηάζηαζδ ηδξ έζπαηδξ ηέκςζδξ, επεζδή δ δφκαιδ
ημο Θεμφ εηδδθχκεηαζ δζά ημο πάεμοξ, δζά ημο εακάημο, δζά ηδξ ηέκςζδξ.
΋πςξ οπάνπεζ «ημ ζηάκδαθμ ημο ζηαονμφ», οπάνπεζ ηαζ ημ «ζηάκδαθμ ηδξ
ηέκςζδξ», πνμθακχξ υιςξ υπζ βζα ηδκ Δηηθδζία391, βνάθεζ μ π.
Φθςνυθζηζ. Έηζζ, δ ιένα ημο μκεζδζζιμφ ημο ΢ηαονμφ είκαζ ιένα πανάξ ηαζ
δυλδξ. «΢ήιενμκ ὁ Κύνζμξ ἟ι῵κ Ἰδζμῦξ ὁ Υνζζηὸξ ἐκ ζηαονῶ, ηαὶ ἟ιεῖξ
ἑμνηὴκ ἄβμιεκ»392, ακαθςκεί μ Υνοζυζημιμξ.
Ο ΢ηαονυξ είκαζ «ζθναβίξ ζςηδνίαξ», ζδιαία κίηδξ ηαζ δφκαιδξ,
είκαζ ζδιείμ ααζζθείαξ: «Γζὰ ημῦημ δὲ α὎ηὸκ ααζζθέα ηαθ῵, ἐπεζδὴ αθέπς
α὎ηὸκ ζηαονμύιεκμκ· ααζζθέςξ βάν ἐζηζ ηὸ ὏πὲν η῵κ ἀνπμιέκςκ
386
Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ. 143. Βθ. ηαζ Γδιδηνίμο Γ. Σζάιδ,
Δηζαγσγή ζηελ παηεξηθή ζθέςε, εηδ. «Π. Πμονκανά», Θεζζαθμκίηδ 1990, ζ. 474.
387
Βθ. ΢ςηδνίμο ΢. Γεζπυηδ, Ζ Μεηακόξθσζε ζην Καηά Μάξθν Δπαγγέιην θαη ζηηο Δπηζηνιέο ηνπ Παύινπ,
εηδ. Δκμνία Αβ. Γεςνβίμο, Wiesbaden 2000, ζ. 77.
388
Βθ. Μέβα Λ. Φανάκημο, Ζ πεξί Θενύ νξζόδνμνο δηδαζθαιία, Αεήκαζ 1985, ζζ. 190-191.
389
Βθ. Νζημθάμο Βαζζθεζάδδ, Τν κπζηήξηνλ ηνπ ζαλάηνπ,ζ. 148.
390
Γεςνβίμο Φθμνυθζηο, Γεκηνπξγία θαη απνιύηξσζε,ζ. 114. (΢ημ αββθζηυ πνςηυηοπμ: Georges
Florovsky, Creation and Redemption, ζ. 101).
391
Βθ. Γεςνβίμο Φθςνυθζηζ, Αλαηνκία πξνβιεκάησλ ηεο πίζηεσο, ζ. 78.
392
Δἰο ηὸλ Σηαπξὸλ θαὶ ηὸλ ιεζηὴλ ιόγνο Α`, PG 49, 399 ελ. Πναθ. Γεςνβίμο Φθςνυθζηζ, Αλαηνκία
πξνβιεκάησλ ηεο πίζηεσο, ζ. 78.
95
ἀπμεκήζηεζκ»393. Ζ εεμθμβζηή βθχζζα ηςκ Παηένςκ ηδξ Δηηθδζίαξ
εηθνάγεζ ιζα εεσηή «θμβζηή», ηαηά ηδκ μπμία μ Πακημδφκαιμξ
απμηαθφπηεηαζ ακηζκμιζηά, ηεκςηζηά, «θμνχκηαξ» ημ ηαπεζκυ έκδοια ηδξ
ακενςπυηδηαξ, πνμηεζιέκμο κα ηδ εεναπεφζεζ απυ υθεξ ηζξ πθδβέξ394.
Γζα ηδκ μνευδμλδ Δηηθδζία ηδξ Ακαημθήξ, μ ΢ηαονυξ είκαζ δ
αηνυηαηδ απυδεζλδ ηδξ θζθακενςπίαξ ημο Θεμφ, μ ακηίπμδαξ ημο εβςζζιμφ
ηαζ δ μδυξ ημζκςκίαξ ηςκ πνμζχπςκ395. Ο ζηαονυξ, ςξ ζφιαμθμ εβηνάηεζαξ
ηαζ εοζίαξ ιάξ ακμίβεζ πνμξ ημοξ άθθμοξ ηαζ αβζάγεζ ηζξ ζπέζεζξ ιαξ, ηαεχξ
υπμο οπάνπεζ εοζζαζηζηή αβάπδ, απμοζζάγεζ μ εβςζζιυξ. Ο ΢ηαονυξ
ηαεζζηά ημκ ηυζιμ δζαθακή, ηαεχξ μ ηυζιμξ δεκ εηθαιαάκεηαζ πζα ςξ δ
ηεθεοηαία πναβιαηζηυηδηα396, αθθά ςξ ιέζμ επζημζκςκίαξ ιε ημκ πθδζίμκ
ηαζ ιε ημκ Θευ, ζημ πθαίζζμ εκυξ εοπανζζηζαημφ δζαθυβμο ιαγί Σμο.
«Σμ αθέιια δεκ ζηαιαηά πμηέ ζηδκ πάζπμοζα ακενςπυηδηα ημο
Υνζζημφ, αθθά δζεζζδφεζ πίζς απυ ημ ηεκςηζηυ παναπέηαζια. ΢ημκ
ιοζηζηζζιυ ημο ζηαονμφ ηαζ ηδξ άβζαξ ηανδίαξ ηδξ Γφζεςξ, ακηζζημζπεί μ
ιοζηζηζζιυξ ημο ηεκμφ ηάθμο ζηδκ Ακαημθή απ‟ υπμο ακααθφγεζ δ αζχκζα
γςή. Γζ‟ αοηυ αηνζαχξ δ ηναβζηή υρδ ηδξ ιοζηζηήξ κφπηαξ, ηδξ κφπηαξ ηςκ
αζζεήζεςκ, πμθφ θίβμ ηαθθζενβήεδηε ζηδκ Ακαημθή»397, ακαθένεζ μ
Δοδμηζιυθ ζοκμρίγμκηαξ ηδκ μνευδμλδ ζηάζδ απέκακηζ ζημ ΢ηαονυ ημο
Υνζζημφ.
Βέααζα, δ ακαημθζηή ακηίθδρδ ημο ζηαονζημφ εακάημο ημο Κονίμο
ςξ κίηδξ, δυλαξ, φρςζδξ δεκ εθαπζζημπμζεί ηδκ αοεεκηζηυηδηα ημο πάεμοξ
ηαζ ημο εακάημο αοημφ. Ζ κίηδ δεκ μθείθεηαζ ζε ιζα οπένααζδ ημο εακάημο
δζά ηδξ απμθοβήξ αοημφ ή δζά ηδξ θαζκμιεκζηήξ ζηαφνςζδξ. ΋θα αοηά ηα
βεβμκυηα πμο αζχκμκηαζ απυ ημκ Υνζζηυ είκαζ αοεεκηζηά, πναβιαηζηά ηαζ
απμηθείμοκ ηδκ αίνεζδ ημο δμηδηζζιμφ. Ο Θεάκενςπμξ οπμθένεζ ηαζ
πεεαίκεζ πναβιαηζηά ηαηά ηδκ ακενςπυηδηά Σμο.
5. Ζ εθεοεενία ημο Κονίμο απέκακηζ ζημ εάκαημ
΢διακηζηυ νυθμ ζηδκ ηαηακυδζδ ημο εακάημο ημο Υνζζημφ ςξ κίηδξ

ηαζ ηδξ ηέκςζδξ ςξ δυλαξ παίγεζ δ απυθοηδ εθεοεενία ημο Λυβμο απέκακηζ
393
Δἰο ηὸλ Σηαπξὸλ θαὶ ηὸλ ιεζηὴλ ιόγνο Α`, PG 49, 403. Πναθ. Γεςνβίμο Φθςνυθζηζ, Αλαηνκία
πξνβιεκάησλ ηεο πίζηεσο, ζ. 78.
394
Βθ. Πνμηςπνεζα. ηαε. δζδ. Ştefan Buchiu, οπμζδι. 46, «Dimensiunea apofatică a proniei divine în
opera Sf. Ioan Gură de Aur», ζημ πενζμδζηυ Anuarul Facultăţii de Teologie Ortodoxă «Patriarhul
Justinian», εηδ. Universităţii din Bucureşti, Bucureşti 2007, ζ. 352.
395
396
397
96
ζημ εάκαημ. Ζ εθεοεενία αοηή έπεζ δζπθυ παναηηήνα, ηαεχξ αθμνά ηδκ
απαθθαβή ημο εκζανηςιέκμο Λυβμο αθ‟ εκυξ απυ ημ εάκαημ, ηαζ αθ‟
εηένμο απυ ηζξ ζοκέπεζέξ ημο. ΢ηδ ζοκέπεζα, εα εζηζάζμοιε ηδκ πνμζμπή
ιαξ ζηδκ πνχηδ υρδ ημο πνμαθδιαηζζιμφ αοημφ.
Οιμθχκςξ, μζ ιεβάθμζ μνευδμλμζ εεμθυβμζ ημο 20μο αζχκα ημκίγμοκ
ημ ζδιακηζηυ νυθμ πμο παίγεζ δ εθεοεενία ημο Ηδζμφ ζηδκ μζημκμιία ηδξ
ζςηδνίαξ. Έηζζ, μ εάκαημξ ημο Ηδζμφ ιπμνεί κα έπεζ απμηέθεζια ιυκμ ακ
είκαζ απμδεηηυξ εκ πθήνεζ εθεοεενία. Γζαθμνεηζηά, δ ζςηδνία δεκ εα ήηακ μ
ηανπυξ ηδξ έζπαηδξ ηέκςζδξ ημο Υνζζημφ, αθθά ηανπυξ ηφπδξ ή ημο ιίζμοξ
ηςκ ακενχπςκ.
Γίπθα ζημ θμβζηυ αοηυ επζπείνδια πνμζηίεεηαζ άθθμ έκα αζαθζηήξ
θφζδξ, πμο πνμζεββίγεζ ημ ιοζηήνζμ ηδξ εθεφεενδξ εοζίαξ ημο ΢ςηήνα. ΢ημ
Μοζηζηυ Γείπκμ, μ Υνζζηυξ πνμζθένεζ ζημοξ ιαεδηέξ Σμο ημ ζχια ηαζ ημ
αίια Σμο ςξ ανχζδ ηαζ πυζδ. Ζ πνάλδ Σμο αοηή είκαζ δ οπένηαηδ απυδεζλδ
ημο βεβμκυημξ υηζ δ πνμζθμνά ηδξ εοζίαξ ημο Αικμφ ημο Θεμφ είπε ήδδ
ζοκηεθεζεεί, ηαζ επμιέκςξ, Αοηυξ είπε επζθέλεζ «ἀπὸ ηαηααμθῆξ ηυζιμο»
κα είκαζ «ηὸ Ἀνκίμκ ηὸ ἐζθαβιέκμκ»398. Αοηυ είκαζ ημ κυδια ημο επυιεκμο
ηεζιέκμο ημο αβίμο Γνδβμνίμο Νφζζδξ, πμο μ π. Φθμνυθζηζ ακαθένεζ: μ
Υνζζηυξ «μ὎η ἀκαιέκεζ ηὴκ ἐη ηῆξ πνμδμζίαξ ἀκάβηδκ ηαὶ ηὴκ θῃζηνζηὴκ
ἔθμδμκ η῵κ Ἰμοδαίςκ ηαὶ ηὴκ ημῦ Πζθάημο πανάκμιμκ ηνίζζκ ὥζηε ηὴκ
ἐηείκςκ ηαηίακ ἀνπδβὸκ ηαὶ αἰηίακ ηῆξ ημζκῆξ η῵κ ἀκενώπςκ ζςηδνίαξ
βεκέζεαζ, ἀθθὰ πνμθαιαάκεζ ηῇ μἰημκμιίᾳ ηὴκ ἔθμδμκ ηαηὰ ηὸκ ἄννδημκ ηῆξ
ἱενμονβίαξ ηνόπμκ ηαὶ ημῖξ ἀκενώπμζξ ἀόναημκ, ἑαοηὸκ πνμζήκεβηε
πνμζθμνὰκ ηαὶ εοζίακ ὏πὲν ἟ι῵κ ὁ ἱενεὺξ ἅια ηαὶ Ἀικὸξ ημῦ εεμῦ ὁ αἴνςκ
ηὴκ ἁιανηίακ ημῦ ηόζιμο. Πόηε ημῦημ; ὅηε ανςηὸκ ἑαοημῦ ηὸ ζ῵ια εἰξ
αν῵ζζκ ζαθ῵ξ ἐκδείηκοηαζ ηῶ ἢδδ βεβεκῆζεαζ ἐκηεθῆ ημῦ ἀικμῦ ηὴκ
εοζίακ· μ὎ βὰν ἂκ ἤκ ηὸ ζ῵ια ημῦ ἱενείμο πνὸξ ἐδςδὴκ ἐπζηήδεζμκ εἴπεν
ἔιροπμκ ἤκ. Ο὎ημῦκ ὅηε πανέζπε ημῖξ ιαεδηαῖξ ἐιθαβεῖκ ημῦ ζώιαημξ ηαὶ
ημῦ αἵιαημξ ἐιπζεῖκ, ἢδδ ηαηὰ ηὸ εεθδηὸκ ηῇ ἐλμοζίᾳ ημῦ ηὸ ιοζηήνζμκ
μἰημκμιμῦκημξ ἀννήηςξ ηε ηαὶ ἀμνάηςξ ηὸ ζ῵ια ἐηέεοημ. Καὶ ἟ ροπὴ ἐκ
ἐηείκμζξ ἤκ, ἐκ μἷξ α὎ηὴκ ἟ ἐλμοζία ημῦ μἰημκμιμῦκημξ ἐκαπέεεημ, ιεηὰ ηῆξ
ἐβηεηναιέκδξ α὎ηῇ εείαξ δοκάιεςξ ηὸκ ἐκ ηανδίᾳ ἐηεῖκμκ π῵νμκ
πενζπμθμῦζα»399.
Πχξ ελδβείηαζ υιςξ δ απυθοηδ εθεοεενία ημο Υνζζημφ απέκακηζ ζημ
εάκαημ; Αθμφ μ Κφνζμξ εκακενχπδζε, βζαηί λεθεφβεζ απυ ημ βεκζηυ κυιμ
ημο εακάημο πμο ελμοζζάγεζ πάκς ζ‟ υθμοξ ημοξ ακενχπμοξ;
398
Απμη. 13, 8.
399
Γνδβμνίμο Νφζζδξ, Λόγνο εἰο ηὴλ Ἀλάζηαζηλ Α’,PG 46, 612 CD. Πναθ. Γεςνβίμο Φθμνυθζηο, Θέκαηα
νξζνδόμνπ ζενινγίαο, ζζ. 67-68.
97
Ζ απάκηδζδ ζημ ενχηδια αοηυ θένκεζ ιπνμζηά ιαξ ημκ οπενθοζζηυ
ηνυπμ ζφθθδρδξ ημο Υνζζημφ, μ μπμίμξ δεκ ηθδνμκυιδζε ημ πνμπαημνζηυ
αιάνηδια. Ζ αιυθοκηδ ακενχπζκδ θφζδ πμο πνμζέθααε μ Λυβμξ ηαηά ηδκ
Δκακενχπδζδ, ήηακ εθεφεενδ απυ ημ πνμπαημνζηυ αιάνηδια ηαζ επμιέκςξ,
ιέζα Σμο, δεκ οπήνπε μ εάκαημξ ςξ ζφιθοηδ ακαβηαζυηδηα400. ΋πςξ μ
Αδάι πνζκ απυ ηδκ πηχζδ, έηζζ ηαζ μ Ηδζμφξ ήηακ ζε εέζδ κα ιδκ πεεάκεζ
ηαευθμο, potens non mori, ακ ηαζ πνμθακχξ αηυια ιπμνμφζε κα πεεαίκεζ
potens autem mori. Βέααζα, εα ιπμνμφζε ηακείξ κα οπμζηδνίλεζ υηζ ήηακ
ακάβηδ κα πεεάκεζ μ Υνζζηυξ, επεζδή αοηυξ έθενε πάκς Σμο ηζξ αιανηίεξ
ημο ηυζιμο (Ης. 1, 29). Αθθά μ ΢ςηήναξ – ηαηά ημκ Φθμνυθζηο, θένεζ ηζξ
αιανηίεξ ημο ηυζιμο δζά ηδξ εθεφεενδξ επζθμβήξ ηδξ αβάπδξ Σμο. Καζ
αοηήκ ηδκ πνάλδ δεκ ηδκ θδζιμκεί ηαευθμο πνμζςπζηά401.
Ο Ρμοιάκμξ εεμθυβμξ π. Γ. ΢ηακζθμάε, πανά ηδ δζαθμνεηζηή ηαζ
ααεφηενδ πνμζέββζζδ ημο εέιαημξ πμο επζπεζνεί, ηαηαθήβεζ ζε υιμζα
ζοιπενάζιαηα. Λέεζ, θμζπυκ, υηζ μ Υνζζηυξ ιπμνμφζε κα ιδκ πεεάκεζ,
επεζδή δ μοζία Σμο δεκ πνμτπέεεηε ακαβηαζηζηά ημ εάκαημ. Σμκ
πνμτπέεεηε υιςξ δ απμζημθή Σμο, δ ακάβηδ δδθαδή βζα ηαεμθζηή ζςηδνία.
«Ο Ηδζμφξ έπνεπε κα πεεάκεζ υπζ δζά ηδξ μοζίαξ, αθθά δζά ηδξ
απμζημθήξ»402, ακαθένεζ ζοβηεηνζιέκα μ ζοββναθέαξ.
Αλίγεζ ζημ ζδιείμ αοηυ κα επζζδιάκεζ ηακείξ δφμ ημζκά ζημζπεία
ζημοξ δομ αοημφξ ιεβάθμοξ εεμθυβμοξ: ηδκ εθεοεενία ημο Κονίμο απέκακηζ
ζημ εάκαημ ηαζ ηδκ ακάβηδ οπμηαβήξ Αοημφ ζε ιζα «ακαβηαζυηδηα»
οπενθοζζηή, ιζα «ακαβηαζυηδηα» δζαθμνεηζηήξ ηάλδξ απ‟ αοηήξ ημο
ηυζιμο. Ο π. Φθμνυθζηο εέηεζ οπυ ζογήηδζδ ημ αηυθμοεμ ηείιεκμ ηδξ
Γναθήξ: «Καὶ ἢνλαημ δζδάζηεζκ α὎ημὺξ ὅηζ δεῖ ηὸκ οἱὸκ ημῦ ἀκενώπμο
πμθθὰ παεεῖκ, ηαὶ ἀπμδμηζιαζεῆκαζ ἀπὸ η῵κ πνεζαοηένςκ ηαὶ η῵κ
ἀνπζενέςκ ηαὶ η῵κ βναιιαηέςκ, ηαὶ ἀπμηηακεῆκαζ, ηαὶ ιεηὰ ηνεῖξ ἟ιέναξ
ἀκαζηῆκαζ» (Μη. 8, 31) αθθά ηαζ ημ πςνίμ Με. 16, 21, ηαεχξ ηαζ ημ Λη. 9,
22; 24, 26. «Πνέπεζ» (δεῖ) κα πάεεζ μ Τζυξ ημο ακενχπμο – ελδβεί μ ίδζμξ,
«υπζ ιυκμ ζφιθςκα ιε ημ κυιμ αοημφ ημο ηυζιμο, ιέζα ζημκ μπμίμ ημ ηαθυ
ηαζ δ αθήεεζα ηαηαδζχηεηαζ ηαζ πενζθνμκείηαζ, υπζ ιυκμ ζφιθςκα ιε ημ
κυιμ ημο ιίζμοξ ηαζ ηδξ ηαηίαξ»403, αθθά ηαζ ζφιθςκα ιε «ηδκ
400
Βθ. Γεςνβίμο Φθμνυθζηο, Θέκαηα νξζνδόμνπ ζενινγίαο, ζ. 68.
401
Βθ. Γεςνβίμο Φθμνυθζηο, Γεκηνπξγία θαη απνιύηξσζε,ζζ. 110-114. (΢ημ αββθζηυ πνςηυηοπμ: Βθ.
Georges Florovsky, Creation and Redemption, ζζ. 98-101).
402
403
98
ακαβηαζυηδηα ηδξ (εεσηήξ) Αβάπδξ»404, δ μπμία ζοκζζηά ηδ αάζδ ηδξ
απμζημθήξ ημο Κονίμο.
Ο Υνζζηυξ δεκ πεεαίκεζ βζα ημ δζηυ ημο εάκαημ, αθθά βζα ημ εάκαημ
ηςκ άθθςκ. Έηζζ, υπςξ έθενε ηδκ αιανηία ηςκ άθθςκ, ιε ημκ ίδζμ ηνυπμ
πνμζθαιαάκεζ ηαζ ημκ ακενχπζκμ εάκαημ. Ακαθαιαάκμκηαξ ηδκ ηαεμθζηή
ακενχπζκδ αιανηία, πναβιαημπμζήεδηε ζοβπνυκςξ ηαζ δ «απμιάηνοκζδ»
απυ ημκ Θευ ηαζ αημθμφεδζε δ ημθιδνή απυπεζνα ημο ζαηακά κα ημκ
πθδζζάζεζ. «Πμζμξ ιπμνεί κα απμηνοπημβναθήζεζ ημ ιοζηήνζμ ηδξ
πνυζθδρδξ ηδξ ηαεμθζηήξ ακενχπζκδξ αιανηίαξ, ιε ηα απμηεθέζιαηα πμο
βέκκδζε ζηδ ζοκείδδζδ ηαζ ζηδκ ακενχπζκδ δμιή ημο Ηδζμφ;» ακανςηζέηαζ
μ π. ΢ηακζθμάε. Καζ υιςξ, ζοκεπίγεζ, αοηά ηα απμηεθέζιαηα άκμζλακ ζηδκ
ακενχπζκδ θφζδ Σμο ηδκ πφθδ ημο εακάημο405.
Ο Ηδζμφξ πεεαίκεζ βζα κα εακαηχζεζ ηδκ αιανηία ηδκ μπμία
πνμζέθααε. Με ημ εάκαηυ Σμο εακαηχκεζ ζοβπνυκςξ ηδκ αιανηία, ημκ
εβςζζιυ, ηαζ ι‟ αοηυκ ημκ ηνυπμ βίκεηαζ δ ηέθεζα θαηνεία ημο Θεμφ:
«Δπεζδή [μ εάκαημξ] είκαζ ιζα πνμζςπζηή πνάλδ, ηαζ αοηυξ δεκ ήηακ έκμπμξ
βζα ηίπμηα, [μ εάκαηυξ Σμο] είκαζ ιζα εεθδιαηζηή πνάλδ αβκήξ ηζιήξ ημο
Θεμφ βζα ηδκ ζζμζηάειζζδ ημο αιανηςθμφ εβςζζιμφ υθςκ ηςκ ακενχπςκ.
Ο Ηδζμφξ δίκεζ ηα πάκηα ζημκ Θευ, αηυια ηαζ ηδ γςή Σμο, επεζδή μζ
άκενςπμζ ανκμφκηακ κα Σμο πνμζθένμοκ ημ παναιζηνυ. Αοηυξ [μ εάκαημξ]
είκαζ ιζα πθήνδξ εοζία, είκαζ ιζα ηέθεζα θαηνεία ημο Θεμφ»406.
Δδχ υιςξ πνέπεζ κα ηάκμοιε δομ παναηδνήζεζξ ζπεηζηά ιε ηζξ δομ
θφζεζξ ημο Υνζζημφ.
6. Ζ ζοκενβαζία ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ ιε ηδ εεσηή θφζδ ημο Υνζζημφ
Ζ πνχηδ παναηήνδζδ αθμνά ηδκ ακενχπζκδ θφζδ ημο ΢ςηήνα, δ

μπμία δεκ είκαζ έκα απθυ ενβαθείμ πμο δ εευηδηα πεζνίγεηαζ. Ζ εευηδηα
επεκενβεί ζηδκ ακενχπζκδ εέθδζδ, αθθά δεκ ηδκ ακαβηάγεζ ζε ηίπμηα.
Δημοζίςξ μ Υνζζηυξ πμνεφεηαζ πνμξ ημ πάεμξ ηαζ εημοζίςξ πεεαίκεζ ηαζ ςξ
άκενςπμξ: «Νῦκ ἟ ροπή ιμο ηεηάναηηαζ, ηαὶ ηί εἴπς; πάηεν, ζ῵ζμκ ιε ἐη
ηῆξ ὥναξ ηαύηδξ. ἀθθὰ δζά ημῦημ ἤθεμκ εἰξ ηὴκ ὥνακ ηαύηδκ» (Ης. 12, 27).
΢πμθζάγμκηαξ ημ πςνίμ αοηυ, μ π. ΢ηακζθμάε επζζδιαίκεζ ημκ ακενχπζκμ
θυαμ ημο Ηδζμφ ιπνμζηά ζημ εάκαημ, αθθά ηαζ ηδ ζηαεενή απυθαζή Σμο κα
πενπαηήζεζ ημ δνυιμ ημο Γμθβμεά βζα ηδ ζςηδνία ημο ακενχπμο ηαζ βζα ηδ
404
405
Βθ. Dumitru Stăniloae, Iisus Hristos sau restaurarea omului, ζζ. 312-315.
406
Dumitru Stăniloae, Iisus Hristos sau restaurarea omului, οπμζφι. 1, ζ. 314.
99
δυλα ημο Παηνυξ407. Σμκ θυαμ αοηυκ ημκ αζχκεζ ζ‟ υθδ ημο ηδκ έκηαζδ 408,
ηαζ δεκ ημκ αηονχκεζ δζά ιζαξ αίαζδξ πανέιααζδξ ηδξ εευηδηάξ Σμο.
Ακηί κα απμθφβεζ ημ πάεμξ, ακηί κα ηαθέζεζ ζε αμήεεζα ηζξ θεβεχκεξ
ημο Παηνυξ Σμο (Μαηε. 26, 53), μ Υνζζηυξ δέπεηαζ ηαπεζκά ηδκ εκίζποζδ
εκυξ αββέθμο ηαζ ακαγδηά πανδβμνζά ζημοξ ιαεδηέξ Σμο. Καηά ημ
Δοαββέθζμ ημο Λμοηά, «ὤθεδ δὲ α὎ηῶ ἄββεθμξ ἀπ᾿ μ὎νακμῦ ἐκζζπύςκ
α὎ηόκ. ηαὶ βεκόιεκμξ ἐκ ἀβςκίᾳ ἐηηεκέζηενμκ πνμζδύπεημ. ἐβέκεημ δὲ ὁ
ἱδνὼξ α὎ημῦ ὡζεὶ ενόιαμζ αἵιαημξ ηαηαααίκμκηεξ ἐπὶ ηὴκ βῆκ. ηαὶ ἀκαζηὰξ
ἀπὸ ηῆξ πνμζεοπῆξ, ἐθεὼκ πνὸξ ημὺξ ιαεδηὰξ εὗνεκ α὎ημὺξ ημζιςιέκμοξ
ἀπὸ ηῆξ θύπδξ». (Λη. 22, 43-45). ΢ημ ηνοθενυ αοηυ επεζζυδζμ, μ παηήν
΢ηακζθμάε ακαβκςνίγεζ ιία λεπςνζζηή υρδ ηδξ ηέκςζδξ ημο Υνζζημφ, μ
μπμίμξ ενπυηακ ζοκέπεζα ζημοξ ιαεδηέξ, ακαγδηχκηαξ πανδβμνζά409. ΢ημ
πενζζηαηζηυ αοηυ, δεκ είκαζ μ Θευξ πμο εκζζπφεζ ημκ άκενςπμ, αθθά ημ
ακηίεεημ ζοιααίκεζ: μ ίδζμξ ένπεηαζ ηαζ επακένπεηαζ ζημοξ ιαεδηέξ,
πνμζπαεχκηαξ κα ιμζναζηεί ιαγί ημοξ ηδκ αβςκία πμο Σμκ έπκζβε.
Σμ βεκζηυηενμ πνζζημθμβζηυ πθαίζζμ ημο επεζζμδίμο πμο θαιαάκεζ
πχνα ζημκ ηήπμ ηδξ Γεεζδιακή, είκαζ δ ακάβηδ ημο Ηδζμφ βζα ηδκ αβάπδ
ηςκ ακενχπςκ, ςξ εζδζηή έηθναζδ ηδξ ηέκςζδξ. ΢ημ ζπυθζμ πμο ηάκεζ ζημ
Λη. 7, 36-50 (῾Ζ ιύνςζζξ η῵κ πμδζ῵κ ημῦ ᾿Ηδζμῦ
ηαὶ ἟ πανααμθὴ η῵κ δύμ πνεμθεζθεη῵κ), μ παηήν ΢ηακζθμάε ζδιεζχκεζ, υηζ
μ Ηδζμφξ ιέζς ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ Σμο ηαηέαδηε ηαζ ανέεδηε ηαπεζκά
ζηδκ ακάβηδ κα δεπεεί ηδκ αβάπδ ηςκ ακενχπςκ: «Γζ‟ αοηυ βίκεηαζ
άκενςπμξ, βζα κα αζχκεζ ςξ άκενςπμξ ηδ πανά ηδξ αβάπδξ Σμο απυ ημκ
άκενςπμ»410, ηδ πανά ζοιιεημπήξ ημο άθθμο ζηδ δζηή Σμο γςή.
Δπμιέκςξ, δ κίηδ δεκ μθείθεηαζ ιυκμ ζηδ δφκαιδ ηδξ εευηδηαξ, αθθά
ειπθέηεζ ηαζ ηδ ζοιαμθή ηδξ ακενςπυηδηαξ. Πζμ ζοβηεηνζιέκα, ηδκ
πνμτπμεέηεζ, αθμφ ειείξ πάζαιε ημκ πανάδεζζμ, ειείξ αιανηήζαιε, ειείξ
θέναιε ζημκ ηυζιμ ημ εάκαημ. Καηά ζοκέπεζα, δ ζςηδνία ιαξ είκαζ ημ
απμηέθεζια ηδξ ζοκενβαζίαξ ηςκ δομ θφζεςκ, ηζξ μπμίεξ ζοκακημφιε
εκςιέκεξ ζημ ιμκαδζηυ πνυζςπμ ημο Θεακενχπμο.
7. Ζ εεσηή απάεεζα ζημ πάεμξ ημο Υνζζημφ

Ζ δεφηενδ παναηήνδζδ αθμνά πενζζζυηενμ ηδ εευηδηα ημο Υνζζημφ
ηαηά ηδ δζάνηεζα ημο πάεμοξ ηαζ ημο εακάημο. Πνυηεζηαζ βζα ημ πενίθδιμ
πνυαθδια ηδξ εείαξ απαεείαξ, εθανιμζιέκδξ ζημ πνζζημθμβζηυ πθαίζζμ. Σμ
407
408
409
410
100
εέια αοηυ πνυηεζηαζ κα ημ πνμζεββίζμοιε εονφηαηα ζε έκα άθθμ ηεθάθαζμ.
Μζα ζφκημιδ υιςξ μνευδμλδ απάκηδζδ ζημ πνυαθδια αοηυ πενζθαιαάκεζ
πάκηα ηδκ αηυθμοεδ παηενζηή ζηέρδ: «Ο Θεάκενςπμξ οπμθένεζ, πάζπεζ,
πεεαίκεζ ηαηά ηδκ ακενςπυηδηά Σμο». Έηζζ, μ π. Ημοζηίκμξ Πυπμαζηξ
απμδίδεζ ηα θυβζα ημο Μεβάθμο Αεακαζίμο ζπεηζηά ιε ημ εέια ιαξ ςξ ελήξ:
«ἀημύμκηαξ δὲ ηὸ ἔηθαοζε, ηαὶ ηὰ ὅιμζα, ηαῦηα ημῦ ζώιαημξ ἴδζα θέβεζκ,
ιάθζζηα ὅηζ ἐκ ἑηαηένῳ ημύηςκ ἔπμοζζ ηὴκ ἀθμνιὴκ εὔθμβμκ, ὅηζ ηὰ ιὲκ ὡξ
πενὶ Θεμῦ βέβναπηαζ, ηὰ δὲ δζὰ ηὸ ἀκενώπζκμκ α὎ημῦ ζ῵ια θέβεηαζ. Ο὎δὲ
βὰν ἐκ ἀζςιάηῳ ηὰ ημῦ ζώιαημξ ἂκ ἐβεβόκεζ, εἰ ιὴ ζ῵ια θααὼκ ἤκ
θεανηὸκ ηαὶ εκδηόκ· εκδηὴ βὰν ἤκ ἟ ἁβία Μανία, ἐλ ἥξ ἤκ ηαὶ ηὸ ζ῵ια. Γζὸ
ηαὶ ἀκάβηδ ἐκ πάζπμκηζ ζώιαηζ, ηαὶ ηθαίμκηζ, ηαὶ ηάικμκηζ βεκμιέκμο
α὎ημῦ, α὎ημῦ θέβεζεαζ ιεηὰ ημῦ ζώιαημξ ηαὶ ηαῦηα, ἅπεν ἐζηὶκ ἴδζα ηῆξ
ζανηόξ. Δἴ ηε ημί κοκ ἔηθαοζε, ηαὶ ἐηανάπεδ, μ὎η ἤκ ὁ Λόβμξ, ᾗ Λόβμξ
ἐζηὶκ, ὁ ηθαίςκ ηαὶ ηαναζζόιεκμξ, ἀθθὰ ηῆξ ζανηὸξ ἴδζμκ ἤκ ημῦημ· εἰ δὲ
ηαὶ πανεηάθεζε πανεθεεῖκ ηὸ πμηήνζμκ, μ὎η ἤκ ἟ εεόηδξ ἟ δεζθζ῵ζα, ἀθθὰ
ηῆξ ἀκενςπόηδημξ ἤκ ἴδζμκ ηαὶ ημῦημ ηὸ πάεμξ, ηαὶ ηὸ θέβεζκ· Ἵκα ηί ιε
ἐβηαηέθζπεξ; ὡξ α὎ημῦ ιέκημζ πάθζκ, ηαηὰ ηὰ ἐκ ημῖξ ἔιπνμζεεκ εἰνδιέκα,
ηαίημζ ιδδὲκ πάζπμκημξ, ἀπαεὴξ βὰν ἤκ ὁ Λόβμξ, εἰνήηαζζκ ὅιςξ μἱ
ε὎αββεθζζηαὶ ηαῦηα· ἐπεὶ ηαὶ ἄκενςπμξ βέβμκεκ ὁ Κύνζμξ, ηαὶ ὡξ πανὰ
ἀκενώπμο βίκεηαζ ηαὶ θέβεηαζ ηαῦηα, ἵκα ηαὶ, ηαῦηα ηὰ παεήιαηα ηῆξ
ζανηὸξ ημοθίζαξ α὎ηυξ, ἐθεοεένακ α὎η῵κ ηαύηδκ ηαηαζηεοάζῃ»411.
Απαεήξ ηαζ άθεανημξ μ Λυβμξ – θεανηή ηαζ εκδηή δ ακενχπζκή Σμο
θφζδ˙ αοηή θαίκεηαζ κα είκαζ δ ζδιαζία ημο παναπάκς ηεζιέκμο. Ζ
ζφβπνμκδ υιςξ εεμθμβζηή ζηέρδ ημθιάεζ ηάηζ παναπάκς υηακ δδθχκεζ, υηζ
μ ίδζμξ εείμξ Λυβμξ οπμθένεζ ηαζ πεεαίκεζ, χζηε ιπμνμφιε κα ιζθάιε πςνίξ
ηακέκα θυαμ βζα ημ «εάκαημ ημο αεάκαημο Λυβμο»412.
Οζ John Meyendorff, π. Γεχνβζμξ Φθμνυθζηο ηαζ άθθμζ ιεβάθμζ
ζφβπνμκμζ μνευδμλμζ εεμθυβμζ εα ζοιθςκμφζακ πςνίξ ηακέκα πνυαθδια ιε
ηδκ παναπάκς άπμρδ. Απμηεθεί υιςξ δ άπμρδ αοηή ιζα ελέθζλδ ζπεηζηά ιε
ηδκ παηενζηή πανάδμζδ ή ηδκ εηθνάγεζ πζζηχξ;
Δπζπεζνχκηαξ ιζα απθή ακάθοζδ ημο πνμαθδιαηζζιμφ αοημφ ζηα
ένβα ηςκ παναπάκς εεμθυβςκ, πεζευιαζηε υηζ ηα επζπεζνήιαηά ημοξ είκαζ
παηενζηά. Άθθςζηε, μ John Meyendorff ακαηνέπεζ ζημ ηείιεκμ ηδξ πέιπηδξ
μζημοιεκζηήξ ζοκυδμο (Κςκζηακηζκμοπυθεςξ, 553) πνμηεζιέκμο κα
οπμζηδνίλεζ ηδ εέζδ αοηή: «Δἰ ηὶξ μὐπ ὁιμθμβεῖ ηὸκ ἐζηαονςιέκμκ ζανηὶ
Κφνζμκ ἟ι῵κ Ἰδζμῦκ Υνζζηὸκ εἶκαζ Θεὸκ ἀθδεζκὸκ ηαὶ ηφνζμκ ηῆξ δυλδξ
411
Μεβάθμο Αεακαζίμο, Καηά Αξεηαλώλ Λυβμξ Σνίημξ, PG 26, 440 BC, 441 A. Πναθ. Père Justin
Popovitch, Philosophie orthodoxe de la vérité Dogmatique de l’Eglise Orthodoxe, tome III, ζζ. 116-117.
412
Νζημθάμο Βαζζθεζάδδ, Τν κπζηήξηνλ ηνπ ζαλάηνπ, ζ. 139.
101
ηαὶ ἕκα ηῆξ ἁβίαξ Σνζάδμξ, ὁ ημζμῦημξ ἀκάεεια ἔζης»413. Σμ ζοκμδζηυ αοηυ
ηείιεκμ, ημ μπμίμ παναθνάγεζ ημ πςνίμ Α΄ Κμν. 2, 8: «εἰ βὰν ἔβκςζακ, μ὎η
ἂκ ηὸκ Κύνζμκ ηῆξ δόλδξ ἐζηαύνςζακ·», εκέπκεοζε ημκ φικμ «Ο
Μμκμβεκήξ», μ μπμίμξ απμδίδεηαζ ζημ ααζζθέα Ημοζηζκζακυ ηαζ ράθθεηαζ ζε
ηάεε Βογακηζκή εεία Λεζημονβία414.
΢ημκ θεζημονβζηυ αοηυκ φικμ επαζκμφιε ημ Μμκμβεκή Τζυ ηαζ Λυβμ
ημο Θεμφ, μ μπμίμξ υκηαξ αεάκαημξ, ζηαονχεδηε βζα ειάξ. Σμ πχξ υιςξ
είκαζ δοκαηυξ «μ εάκαημξ ημο αεακάημο (ζανηςιέκμο) Λυβμο», ιαξ ελδβεί
μ Meyendorff ιε ηδ αμήεεζα ημο Λεμκηείμο ημο Βογακηζκμφ. Ο ηεθεοηαίμξ
θμζπυκ βνάθεζ, υηζ μ Λυβμξ οπέθενε ηαηά ηδκ οπυζηαζδ, επεζδή ιέζα ζηδ
δζηή Σμο οπυζηαζδ είπε πενζθάαεζ ιζα ακενχπζκδ παεδηζηή μοζία δίπθα ζηδ
δζηή Σμο απαεή μοζία415.
Σμ πάεμξ θμζπυκ «ακήηεζ» ζηδκ οπυζηαζδ ημο ζανηςιέκμο Λυβμο,
εθυζμκ Αοηυξ έπεζ πνμζθάαεζ ιέζα Σμο ηδκ ακενχπζκδ θφζδ ιε υθεξ ηζξ
ειπεζνίεξ ηδξ. Πμηέ έκαξ πυκμξ δεκ αζχκεηαζ απυ ιία θφζδ, αθδνδιέκα,
αθθά αζχκεηαζ απυ ιία οπυζηαζδ, απυ έκα πνυζςπμ ημ μπμίμ αζχκεζ δζά ηδξ
θφζδξ ημο υθεξ ηζξ ειπεζνίεξ ηδξ. ΢ημκ Υνζζηυ δεκ οπάνπεζ λεπςνζζηή
ακενχπζκδ οπυζηαζδ, αθθά δ οπυζηαζδ ημο Λυβμο είκαζ ηαζ οπυζηαζδ ηδξ
ακενχπζκήξ Σμο θφζδξ. Δπμιέκςξ, μ ίδζμξ οπμθένεζ, πάζπεζ ηαζ πεεαίκεζ
ηαηά ηδκ ακενςπυηδηά Σμο416.
8. Ζ Μεηαιυνθςζδ ηαζ ημ Πάεμξ
΢ηδκ μνευδμλδ αοηή δζδαζηαθία είκαζ θακενή δ εκυηδηα ημο

εεακενχπζκμο πνμζχπμο ημο ΢ςηήνα. Ο Υνζζηυξ ηδξ Μεηαιυνθςζδξ ηαζ
ηδξ δυλδξ ηαοηίγεηαζ μθυηθδνμξ ιε ημκ πάζπμκηα Ηδζμφ. Οζ εοαββεθζζηέξ
ζοκδέμοκ ημ βεβμκυξ ηδξ Μεηαιυνθςζδξ ιε ημ Πάεμξ, βζα κα
οπμβναιιίζμοκ υηζ μ Ηδζμφξ μ μπμίμξ πάζπεζ ζημ ΢ηαονυ, είκαζ μ έκδμλμξ
Τζυξ ημο Θεμφ, είκαζ Αοηυξ μ μπμίμξ εημφζζα παναδίδεηαζ ζηα πένζα ηςκ
επενχκ Σμο, βζα κα ζχζεζ ηδκ Οζημοιέκδ417.
Μζα ενιδκεία ηδξ Μεηαιυνθςζδξ ακαθένεηαζ ζημκ παζδαβςβζηυ ηδξ
παναηηήνα. Δπεζδή μ ηαζνυξ ημο πάεμοξ πθδζίαγε, μ Ηδζμφξ πνμεημζιάγεζ
413
Denz. 222, Anathema 10 of Council of 553. Πναθ. John Meyendorff, Byzantine Theology. Historical
Trends and Doctrinal Themes, ζ. 155. Βθ. ηαζ Απμζηυθμο Αε. Γθααίκα, Ηζηνξία ηεο Δθθιεζίαο από ηηο
πεγέο, ηεφπμξ Β΄, εηδ. Τπδνεζία Γδιμζζεοιάηςκ Α.Π.Θ., Θεζζαθμκίηδ 2005, ζ. 73.
414
415
Λεμκηείμο Βογακηζκμφ, Καηά Νεζηνξίνπ 7, 9, PG 86 a, 1768h A. Πναθ. John Meyendorff, Byzantine
Theology. Historical Trends and Doctrinal Themes, ζ. 155.
416
Βθ. Γεςνβίμο Φθμνυθζηο, Θέκαηα νξζνδόμνπ ζενινγίαο, ζ. 65.
417
΢ςηδνίμο ΢. Γεζπυηδ, Ζ Μεηακόξθσζε ζην Καηά Μάξθν Δπαγγέιην θαη ζηηο Δπηζηνιέο ηνπ Παύινπ, ζ.
76.
102
ημοξ ιαεδηέξ Σμο χζηε κα ιδκ ηθμκζζηεί δ πίζηδ ημοξ ηδ ζηζβιή ηαηά ηδκ
μπμία εα δμοκ ημκ Κφνζμ ειπαζγυιεκμ πάκς ζημ ΢ηαονυ. Ήεεθε, υηακ δμοκ
ημ πνυζςπυ Σμο κα ναπίγεηαζ, κα ιδκ ζηακδαθζζεμφκ, υηακ Σμκ δμοκ ιε
ηδκ πμνθφνα, κα εοιδεμφκ βζ‟ Αοηυκ πχξ πενζαθήεδηε ηυηε ημ θςξ ςξ
ζιάηζμ. Ήεεθε, υηακ Σμκ δμοκ ακάιεζα ζε δομ ηαημφνβμοξ, κα ημκ
ηαηακμήζμοκ ςξ ημ Γεζπυηδ, μ μπμίμξ δμνοθμνήεδηε απυ ημκ Ζθία ηαζ ημκ
Μςοζή418.
Γζ‟ αοηυκ ημ θυβμ, ζηα ένβα ηςκ μνεμδυλςκ εεμθυβςκ, ζοκακημφιε
έκακ υιμνθμ παναθθδθζζιυ ιεηαλφ ημο επεζζμδίμο πμο έθααε πχνα ζημ
Θααχν ηαζ ημο πάεμοξ ημο Υνζζημφ ζημ Γμθβμεά. Ο παναθθδθζζιυξ ιεηαλφ
ημο Γμθβμεά ηαζ ηδξ Μεηαιυνθςζδξ παναηδνείηαζ ζηδκ ανπή αηυια ημο
πάεμοξ, ζημκ ηήπμ ηδξ Γεεζδιακή.
Τπυ ημ πνίζια αοηυ, μ ηήπμξ ηδξ Γεεζδιακή θαίκεηαζ ςξ έκα
ιεηαιμνθςιέκμ Θααχν, υπμο έπμοιε ηα ίδζα ζημζπεία, αθθά πενζηοθζβιέκα
ζε άθθμ θςξ: έηζζ, υπςξ ζημ Θααχν, έηζζ ηαζ ζηδκ Γεεζδιακή μ Ηδζμφξ
παναθαιαάκεζ ημοξ ίδζμοξ ηνεζξ ιαεδηέξ απυ ημοξ δχδεηα˙ εηεί, μ Θευξ
ήηακ πανχκ ιέζα ζηδ θςηεζκή κεθέθδ· εδχ, είκαζ πακηεθχξ απχκ˙ εηεί,
πνυηεζηαζ βζα ενίαιαμ, εκχ εδχ βζα ζοκηνζαή˙ εηεί, υθα παναπέιπμοκ ζηδκ
Ακάζηαζδ, εδχ μ μνίγμκηαξ ημο εακάημο ηονζανπεί˙ εηεί, υθα ήηακ θςξ
διέναξ, εδχ, υθα είκαζ ποηκυ ζημηάδζ˙ εηεί, μονακυξ ηαζ βδ, πανεθευκ,
πανυκ ηαζ ιέθθμκ, Τζυξ ηαζ Παηήν ήηακ έκα, εκχ εδχ ηα πάκηα οπάνπμοκ ζε
δζάζπαζδ˙ ζημ Θααχν Σμκ είδακ Θευ˙ ζηδκ Γεεζδιακή Σμκ αθέπμοκ
αδφκαιμ άκενςπμ, ηαηααεαθδιέκμ απυ ηδκ αβςκία419.
Αθθά μ παναπάκς παναθθδθζζιυξ ζοκεπίγεηαζ υηακ μζ εεμθυβμζ
πενζβνάθμοκ ημκ πάζπμκηα Υνζζηυ: «Ο ιεηαιμνθςεείξ Κφνζμξ – ιαξ ελδβεί
μ ΢ςηήνζμξ Γεζπυηδξ, παναιμνθχκεηαζ απυ ημοξ ημθαθζζιμφξ ηαζ ηα
ναπίζιαηα. Ακηί ημο θςηυξ ηαζ ηδξ δυλαξ ημο υνμοξ ηδξ
Μεηαιμνθχζεςξ… επζηναηεί ημ ζημηάδζ ηαζ δ ηαπείκςζδ. Ακηί ηδξ
ακάααζδξ ημο Ηδζμφ ζημ υνμξ ηδξ εεσηήξ δυλαξ, ηαηά ηδ ιεβάθδ εμνηή ημο
Πάζπα ζηα Ηενμζυθοια, αζχκεηαζ δ ακάααζδ ημο Ηδζμφ πάκς ζημ ΢ηαονυ
ηαζ δ ηαηάααζή Σμο ζημ απφειεκμ αάεμξ ηδξ ηαπείκςζδξ ηαζ ημο
ιανηονίμο… Τρςιέκμξ ηαζ ηαεδθςιέκμξ ζημ ΢ηαονυ, ακηί κα
πενζζημζπίγεηαζ απυ ηζξ έκδμλεξ πνμθδηζηέξ ιμνθέξ, πενζζημζπίγεηαζ απυ δομ
θδζηέξ (Μη. 15, 27). Σα ζιάηζα, ηα μπμία έθαιπακ…, ζπίγμκηαζ ηαζ
ιμζνάγμκηαζ…»420.
418
Θεμθάκμοξ Κεναιέςξ, Οκηιία 59, PG 132, 1024. Πνα. ηαζ Γεςνβίμο Β. Μαονμιάηδ, Ζ κεηακόξθσζε
ηνπ Κπξίνπ (Τν γεγνλόο θαη ην λόεκά ηνπ), εηδ. Σένηζμξ, Καηενίκδ 1987, ζ. 23.
419
Βθ. ΢ηέθζμο Ράιθμο, Τν κπζηηθό ηνπ Ηεζνύ, εηδ. Ανιυξ, Αεήκα 2006, ζ. 489.
420
77.
103
9. Ζ ζοιιεημπή ηδξ Σνζάδαξ ζηδκ ηέκςζδ
Ζ μνευδμλδ εεμθμβία ηδξ Ακαημθήξ ελεηάγεζ πνμζεηηζηά ηδ

ζοιιεημπή ηδξ Αβίαξ Σνζάδαξ ζημ ιοζηήνζμ ηδξ ηέκςζδξ ημο Υνζζημφ, ζημ
ιοζηήνζμ ημο πάεμοξ ηαζ ημο εακάημο Αοημφ. Ζ πνμμπηζηή ηδξ δζαθένεζ
υιςξ πμθφ απυ ηδκ πνμμπηζηή ηδξ δοηζηήξ εεμθμβίαξ, δ μπμία πνμηείκεζ ιζα
παηνμπαζπζηζηή ηαηακυδζδ ημο Θεμφ, εζδζηά ζημκ πνμηεζηακηζηυ πχνμ.
Καηά ηονζμθελία, απυ μνευδμλδξ άπμρδξ, ιζα εεμθμβία «ημο εακάημο ημο
Θεμφ» ηαείζηαηαζ αδφκαηδ. Παν‟ υθμ πμο ζημ πνυζςπμ ημο Τζμφ ημο Θεμφ
απμηαθφπηεηαζ μ ηνζαδζηυξ Θευξ, δ ζάνηςζδ ηαζ μ εάκαημξ ανιυγμοκ υπζ
ζημκ Θευ αθθά ζημ ιμκαδζηυ Τζυ ημο Θεμφ421.
Μμθμκημφημ, οπυ ιζα πενζμνζζιέκδ έκκμζα, βζα ημοξ μνεμδυλμοξ δεκ
οπμθένεζ ιυκμ μ Λυβμξ, αθθά ιοζηδνζαηά ζοιιεηέπμοκ ζημ πάεμξ Σμο
ηυζμ μ Παηήν υζμ ηαζ ημ Άβζμ Πκεφια. ΢ημ ζδιείμ αοηυ, μ Δοδμηζιυθ
ζοιθςκεί ιε ημκ ιδηνμπμθίηδ Φζθάνεημ, ηαηά ημκ μπμίμ μ Παηήν είκαζ δ
ζηαονχκμοζα αβάπδ, μ Τζυξ δ ζηαονςιέκδ αβάπδ ηαζ ημ Άβζμ Πκεφια, δ
αηαηακίηδηδ δφκαιδ ημο ζηαονμφ. Τπμβναιίγεηαζ υιςξ υηζ απμηθείεηαζ
μπμζαδήπμηε ιμνθή παηνμπαζπζηζζιμφ πνμηεζηακηζηήξ πνμέθεοζδξ: έηζζ, μ
Παηήν δεκ πάζπεζ ηαε‟ εαοηυκ αθθά «ἐκ ηῶ Τἱῶ»422.
Γεκζηά, δ δοκαηυηδηα εθίρδξ βζα ημκ άθθμ δίκεηαζ ζημ ζοκδοαζιυ ηδξ
αβάπδξ βζα ημκ άθθμ. Ακ ιζθήζμοιε ζε ηνζαδμθμβζηυ επίπεδμ, δ αβάπδ δεκ
είκαζ έκα απθυ ζοκαίζεδια ιεηαλφ λεπςνζζηχκ πνμζχπςκ, αθθά ζοκζζηά ημ
ημζκυ ηφηθςια γςήξ βζα ηα πνυζςπα ηδξ Αβίαξ Σνζάδαξ. Ζ αβάπδ αοηή δ
μπμία θηάκεζ ζε ειάξ δζά ηδξ ηαπείκςζδξ ημο Τζμφ, ειπθέηεζ ηδ ιοζηδνζαηή
ζοιιεημπή ημο Παηνυξ ηαζ ημο Αβίμο Πκεφιαημξ ζηδκ ηέκςζδ ημο Τζμφ423.
«΢ηδ ζοβηαηάααζδ ημο Τζμφ ημο Θεμφ ςξ ακενχπμο ακάιεζα ζημοξ
ακενχπμοξ, ιζα ζοβηαηάααζδ πμο έθηαζε ιέπνζ ηδ εοζία βζ‟ αοημφξ,
θακενχκεηαζ υπζ ιυκμ δ αβάπδ ημο βζα ημοξ ακενχπμοξ, αθθά ηαζ δ αβάπδ
ημο Παηνυξ. Γζυηζ δεκ έζηεζθε μ Θευξ ημκ Τζυ ημο ζημκ ηυζιμ βζα κα ημκ
ηαηαδζηάζεζ, αθθά βζα κα ημκ ζχζεζ»424.
Ζ εοζζαζηζηή υρδ ηδξ ηέκςζδξ απμηεθεί ηδ ιεβαθφηενδ έηθναζδ ηδξ
αβάπδξ: «Μπμνεί κα οπάνλεζ ιζα ιεβαθφηενδ αβάπδ απ‟ αοηήκ δζά ηδξ
421
Βθ. Μέβα Λ. Φανάκημο, Ζ πεξί Θενύ νξζόδνμνο δηδαζθαιία, ζ. 186.
422
Βθ. Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ. 298. Βθ. ηαζ Constantin Galeriu,
«Mitropolitul Filaret al Moscovei ca teolog» πεν. Ortodoxia, 2/1960, ζζ. 233-234.
423
Βθ. Ανπζιακδνίημο ΢ςθνμκίμο ΢απάνςθ, Ὀςόκεζα ηὸλ Θεὸλ θαζὼο ἐζηη, ιεηάθναζδ Ηενμιμκάπμο
Εαπανίμο, ηνίηδ έηδμζδ, Έζζελ 1996, ζ. 220. Βθ. ηαζ Nicholas Saharov, Iubesc, deci exist. Teologia
arhimandritului Sofronie (1896-1993),ιεηάθναζδ δζάη. Ioan I. Ică jr., Deisis, Sibiu 2008, ζζ. 120-121.
424
104
μπμίαξ μ Άηηζζημξ ηαζ Γδιζμονβυξ, απείνςξ ιεβαθφηενμξ ζε ζφβηνζζδ ιε ημ
δδιζμφνβδια εη ημο ιδδεκυξ, παναδίδεζ ζημ εάκαημ ημκ ίδζμ ημκ άηηζζημ
Τζυ Σμο, βεκκδιέκμ απ‟ αοηυκ, ιάθθμκ ημ Μμκμβεκή, ηαεζζηχκηαξ ημκ
δδιζμφνβδια ζηακυ βζα εάκαημ πανυιμζα ιε ημ δδιζμφνβδια, ηαζ ημκ
παναδίδεζ ζημ εάκαημ βζα κα ζχζεζ ημ δδιζμφνβδια απυ ημ εάκαημ ηαζ κα
ημ ορχζεζ ζε αζχκζα γςή ηαζ ημζκςκία ιαγί Σμο;»425. Πνυηεζηαζ εδχ βζ‟
αοηυ πμο μ Δοδμηζιυθ μκμιάγεζ «εεία ηναβςδία»: μ πακημδφκαιμξ,
απυθοημξ, απαεήξ Θευξ, παναδίδεζ ημκ Τζυ Σμο ζηα πένζα ημο ΢αηακά, ηαζ
δέπεηαζ ηδκ «εβηαηάθεζρή» Σμο ηαζ ημ εάκαηυ Σμο426.
10. Ζ «εβηαηάθεζρδ» ημο Υνζζημφ απυ ημκ Παηένα
Αξ δμφιε ζηδ ζοκέπεζα πχξ ενιδκεφεζ δ ζφβπνμκδ μνευδμλδ

εεμθμβία ηδ θεβυιεκδ «εβηαηάθεζρδ» ημο Τζμφ απυ ημκ Παηένα ζημ
΢ηαονυ427. Σμ εέια έπεζ ςξ αθεηδνία ηα θυβζα ημο Ηδζμφ: «Ὁ Θεὸξ ὁ Θευξ
ιμο, πνυζπεξ ιμί: ἴκα ηί ἐβηαηέθζπεξ ιε;» (Φαθι. 22, 1, Μαηε. 27, 46) ηαζ
απαζπυθδζε έκημκα ημοξ Παηένεξ.
Ακάιεζα ζημοξ ηεθεοηαίμοξ, μ Άβζμξ Αεακάζζμξ Αθελακδνείαξ δεκ
δέπεηαζ ζε ηαιία πενίπηςζδ ηδ δοκαηυηδηα απμιάηνοκζδξ ημο Παηνυξ απυ
ημκ Τζυ ζημ βεβμκυξ ηδξ ΢ηαφνςζδξ: «Ὅεεκ μ὎δὲ ἐβηαηαθείπεζεαζ δύκαηαζ
πανὰ ημῦ Παηνὸξ ὁ Κύνζμξ ὁ ἐκ α὎ηῶ ὢκ ἀεί, ηαὶ πνὸ ημῦ εἰπεῖκ, ηαὶ ὅηε
ηαύηδκ ἞θίεζ ηὴκ θςκήκ… Ἵκα ηί ιε ἐβηαηέθζπεξ; ἐδείηκοεκ ὁ Παηήν, ὡξ ἀεὶ
ηαὶ ηόηε ἤκ ἐκ α὎ηῶ»428. Κζκμφιεκμξ ζηδκ ίδζα βναιιή ζηέρδξ, μ Άβζμξ
Γνδβυνζμξ Ναγζακγδκυξ οπμζηδνίγεζ υηζ μ Τζυξ δεκ εβηαηαθείθηδηε μφηε
απυ ημκ Παηένα, μφηε απυ ηδ δζηή Σμο εευηδηα429. Ζ ηναοβή Σμο: «Ὁ Θεὸξ
ὁ Θευξ ιμο, πνυζπεξ ιμί: ἴκα ηί ἐβηαηέθζπεξ ιε;» (Φαθι. 22, 1, Μαηε. 27,
46) ζοιποηκχκεζ ηαζ εηθνάγεζ υθμκ ημκ ακενχπζκμ πυκμ, ηαεχξ «἟ιεῖξ βὰν
ἤιεκ μἱ ἐβηαηαθεθεζιιέκμζ ηαὶ πανεςναιέκμζ»430.
Ζ εέζδ ημο Αβίμο Αεακαζίμο ηαζ ημο Αβίμο Γνδβμνίμο ανίζηεζ
ανηεημφξ μπαδμφξ ακάιεζα ζημοξ μνευδμλμοξ εεμθυβμοξ. Έηζζ, μ π. Leon
Arion ζζπονίγεηαζ, υηζ ηα θυβζα ημο Ηδζμφ ζημ πνμακαθενεέκ πςνίμ (Μαηε.
425
426
Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ. 298. Γζα ιζα εηηεκέζηενδ ακάθοζδ
ζπεηζηά ιε ημκ απμδέηηδ ημο θφηνμο ηαζ ηδξ ροπήξ ημο Υνζζημφ, αθ. Γδιδηνίμο Γ. Σζάιδ, Δηζαγσγή ζηελ
παηεξηθή ζθέςε,ζζ. 447-474.
427
Γζα ηζξ ζςηδνζμθμβζηέξ πνμεηηάζεζξ ηδξ «εβηαηάθεζρδξ» ημο Τζμφ ζηδκ πκεοιαηζηή γςή, αθ.
Ανπζιακδνίημο ΢ςθνμκίμο ΢απάνςθ, Ὀςόκεζα ηὸλ Θεὸλ θαζὼο ἐζηη, εζδζηά ημ ηεθάθαζμ Πεξὶ θελώζεσο
θαὶ Θενεγθαηαιείςεσο (ζζ. 193-220).
428
Μεβάθμο Αεακαζίμο, Καηὰ ἀξεηαλῶλ Λόγνο ηξίηνο, 56, PG 26, 441 Α.
429
Γνδβμνίμο Ναγζακγδκμφ, Λόγνο ΦΦΦ, V, PG 36, 109 Α.
430
Γνδβμνίμο Ναγζακγδκμφ, Λόγνο ΦΦΦ, V, PG 36, 109 B.
105
27, 46) πνέπεζ κα εκκμδεμφκ ςξ «θυβζα ζηεκυηδηαξ ηαζ ηζκδφκμο, ηα μπμία μ
Κφνζμξ ηα πνμθένεζ ζημ υκμια ηδξ δζαηζκδοκεοιέκδξ ακενςπυηδηαξ απ‟
υθα ηα αιανηήιαηα βζα ηα μπμία εβηαηάθεζρε ημ Θευ»431. Καηά ημκ
ανπζιακδνίηδ ΢ςθνυκζμ, ιζα μκημθμβζηή απμιάηνοκζδ ημο Παηνυξ απυ ημκ
Τζυ είκαζ αδφκαηδ, επεζδή ζημκ μιμμφζζυ Σμο Τζυ, μ Παηήν δζέποζε
μθυηθδνδ ηδκ πθδνυηδηα ηδξ μοζίαξ Σμο432.
Τπάνπμοκ εκημφημζξ πμθθμί εεμθυβμζ μζ μπμίμζ δεκ ζηακμπμζμφκηαζ ιε
ηζξ ελδβήζεζξ αοηέξ. Δπζεοιχκηαξ κα εβηφρεζ ζημ ιοζηήνζμ ημο εακάημο
ημο Υνζζημφ, μ π. ΢ηακζθμάε ζδιεζχκεζ: «Μμθμκυηζ ημίηαλε υπςξ ηακείξ
άθθμξ ζηδκ ηνμιαηηζηή άαοζζμ ημο ιδδεκυξ ηαζ ηδξ εβηαηάθεζρδξ απυ ημκ
Θευ, δεκ αιθέααθθε ηαιία ζηζβιή. Βίςζε ημ εάκαημ ζε υθδ ηδκ έηηαζδ ηαζ
ηδ ααεφηδηά ημο, αθθά δεκ ζοκηνίθηδηε ηαιία ζηζβιή απ‟ αοηυκ. Σμκ
ημίηαλε ζηα ιάηζα ηαζ ημκ οπέααθε. Αοηυξ δεκ ιπυνεζε κα ημο αββίλεζ ημ
πκεφια»433. Κζκμφιεκμξ ζημ ίδζμ πκεφια ιε ημκ π. ΢ηακζθμάε, μ Lossky
βνάθεζ: «΢οκεπχξ, δ εβηαηάθεζρδ ημο Υνζζημφ πάκς ζημ ζηαονυ είκαζ
ακαβηαία, επεζδή μ Θευξ θεφβεζ απυ ημοξ ηαηαναιέκμοξ, απυ ημκ λέκμ πμο
ημκ έπμοκ εβηαηαθείρεζ μζ πάκηεξ»434.
Πανά ημ βεβμκυξ υηζ μ π. ΢ηακζθμάε οπμβναιιίγεζ ηδκ πναβιαηζηή
εβηαηάθεζρδ ημο Τζμφ απυ ημκ Παηένα, ανκείηαζ κα δδθχζεζ υηζ μ Τζυξ
οπέθενε ημκ πκεοιαηζηυ εάκαημ: «Ο Ηδζμφξ αίςζε ηζξ ιεβαθφηενεξ μδφκεξ
πμο ιπμνεί ηακείξ κα θακηαζηεί ηαζ δμηίιαζε ημ ζηαδζαηυ ημο ηεθείςια.
Μέπνζ υιςξ ηδ ζηζβιή πμο έζαδζε ζ‟ Αοηυκ δ ζοκείδδζδ, δεκ
αιθζηαθακηεφηδηε ζηδ αεααζυηδηα υηζ μ εάκαημξ Σμο δε εα δζανηέζεζ, αθθά
μ Ίδζμξ εα πενάζεζ ζημκ Παηένα: “Πάηεν, εἰξ πεῖνάξ ζμο παναηίεειαζ ηὸ
πκεῦιά ιμο” (Λη. 23, 46)»435.
΢ημ πνζζημθμβζηυ ημο ένβμ Iisus Hristos sau restaurarea omului (Ο
Ηεζνύο Φξηζηόο ή ε απνθαηάζηαζε ηνπ αλζξώπνπ, πνχηδ έηδμζδ Sibiu,
1942), μ Ρμοιάκμξ εεμθυβμξ δεκ ιαξ ελδβεί αηνζαχξ ζε ηζ ζοκζζηά ηδκ
εβηαηάθεζρδ ημο Υνζζημφ, μφηε ακαθφεζ θεπημιενεζαηά ηδ ζπέζδ ημο Τζμφ
ιε ημκ Παηένα, οπυ ημ πνίζια αοηυ. ΢ημ εβπεζνίδζυ ημο Teologia dogmatică
ortodoxă, ημ μπμίμ έβναρε 35 πενίπμο πνυκζα ανβυηενα (δ πνχηδ έηδμζδ
αβήηε ημ 1978), ζημ οπμηεθάθαζμ: «Ο εάκαημξ ημο Υνζζημφ ςξ αβζαζιέκδ
ηαζ αβζαζηζηή εοζία ηαζ ςξ ηνυπμξ οπενκίηδζδξ ημο εακάημο», θαίκεηαζ κα
εηθνάγεηαζ ιάθθμκ ανκδηζηά πανά εεηζηά απέκακηζ ζηδκ ζδέα ηδξ
εβηαηάθεζρδξ ημο Τζμφ. ΋ηακ ακαθένεηαζ ζηδκ άπμρδ ημο Hans Urs von
431
50 de omilii la Sfânta Evanghelie după Ioan, εηδ. Asa, Bucureşti 2005, ζζ. 651-652.
432
Ανπζιακδνίημο ΢ςθνμκίμο ΢απάνςθ, Ὀςόκεζα ηὸλ Θεὸλ θαζὼο ἐζηη, ζ. 214.
433
Stăniloae, Dumitru, Iisus Hristos sau restaurarea omului, ζ. 320.
434
435
Stăniloae, Dumitru, Iisus Hristos sau restaurarea omului, ζ. 322.
106
Balthasar βζα ημ εάκαημ ημο Ηδζμφ ςξ «ιζα ηαηααφεζζδ ζηδκ άαοζζμ ηδξ
εβηαηάθεζρδξ απυ υθμοξ, αηυια ηαζ απυ ημκ Παηένα», εεςνεί υηζ δ άπμρδ
αοηή έπεζ ηδκ αθεηδνία ηδξ «ζηδκ ηαεμθζηή ηαζ πνμηεζηακηζηή ζφθθδρδ
ημο εακάημο Σμο ςξ πμζκήξ ηδκ μπμία πνέπεζ κα ηδκ οπμθένεζ ή κα ηδκ
ζηακμπμζήζεζ ιέπνζ ημ ηέθμξ, ςξ μ ηάεε αιανηςθυξ άκενςπμξ»436. Ο
ζοββναθέαξ παναπέιπεζ θακενχξ ζηδκ πενίθδιδ «εεςνία ηδξ
ζηακμπμίδζδξ» ημο Άκζεθιμο Κακηεναμονίαξ, ακηίζημζπδ ηδξ μπμίαξ
ζοκακημφιε ζημκ πνμηεζηακηζηυ πχνμ ηδ δζδαζηαθία ημο Καθαίκμο, βζα ημκ
μπμίμ μ Υνζζηυξ οπμθένεζ ζημ υκμια ηςκ ακενχπςκ ηδκ ηνίζδ, ηδκ μνβή
ηαζ ηδκ ηζιςνία ημο Θεμφ437. Συηε, θμζπυκ, ζημ ένβμ ημο: Ο Ηεζνύο Φξηζηόο
ή ε απνθαηάζηαζε ηνπ αλζξώπνπ, μ Ρμοιάκμξ εεμθυβμξ οπμζηδνίγεζ ιζα
δοηζηή εεχνδζδ οπυ ηδκ επίδναζδ ηςκ πνμηεζηακηχκ ηαζ ηςκ ηαεμθζηχκ
εεμθυβςκ; Γοζηοπχξ, δ απάκηδζδ ιπμνεί κα είκαζ ιυκμ εεηζηή, ακ θάαμοιε
οπ‟ υρζκ ιαξ υηζ ζηδκ ενιδκεία πμο ηάκεζ ζημ Μη. 27, 46 ααζίγεηαζ ζημκ
Oskar Bauhofer.
Ο Δπ. Κάθθζζημξ Γμοέαν πνμπςνά ηδκ πνμαθδιαηζηή ημο εέιαημξ
αηυια πζμ ιαηνζά. Θέθμκηαξ κα πνμζθένεζ ιζα ενιδκεία απμδεηηή απυ ημ
ζφβπνμκμ άκενςπμ, μ μπμίμξ κζχεεζ πμθθέξ θμνέξ ηδκ οπανλζαηή ιμκαλζά
ηαζ ηδκ απμιάηνοκζδ απυ ημκ Θευ, οπμζηδνίγεζ υηζ μ Υνζζηυξ δεκ οπέθενε
ιυκμ ημ θοζζηυ εάκαημ, αθθά ηαζ ημκ πκεοιαηζηυ εάκαημ. Χξ πκεοιαηζηυξ
εάκαημξ παναηηδνίγεηαζ μ άηνμξ «πςνζζιυξ ηδξ ροπήξ ημο ακενχπμο απυ
ημκ Θευ» 438.
Ζ εβηαηάθεζρδ ημο Τζμφ απυ ημκ Παηένα Σμφ επζηνέπεζ κα δμηζιάζεζ
ημκ πκεοιαηζηυ Σμο εάκαημ: «Πνέπεζ κα δμεεί πμθφ αάνμξ ζηα θυβζα ημο
Υνζζημφ ζηδ Γεεζδιακή: “πενίθοπόξ ἐζηζκ ἟ ροπή ιμο ἕςξ εακάημο”
(Μαηε. 26, 38). Ο Ηδζμφξ ηαηά ηδ ζηζβιή αοηή απμηηά μθμηθδνςηζηή
ειπεζνία ημο πκεοιαηζημφ εακάημο. Αοηή δ ζηζβιή ηαοηίγεηαζ ι‟ μθυηθδνδ
ηδκ απυβκςζδ ηαζ ηδκ πκεοιαηζηή μδφκδ ηδξ ακενςπυηδηαξ, ηαζ δ ηαφηζζδ
αοηή είκαζ πμθφ πζμ ζδιακηζηή βζα ιαξ απυ ηδ ζοιιεημπή Σμο ζημ θοζζηυ
ιαξ πυκμ… Καζ ακ δ ηναοβή “Θεέ ιμο, Θεέ ιμο… ” εέθεζ ηάηζ κα δείλεζ,
αοηυ πμο ζδιαίκεζ είκαζ υηζ αοηή ηδ ζηζβιή μ Ηδζμφξ αθδεζκά κζχεεζ ηδκ
ειπεζνία ημο πκεοιαηζημφ εακάημο, πμο είκαζ μ πςνζζιυξ απυ ημ Θευ» 439.
΢ηζξ παναπάκς απυρεζξ ημο Δπ. Καθθίζημο Γμοέαν εηθνάζηδηακ
ανκδηζηέξ παναηδνήζεζξ απυ ημκ ηαε. Υνοζυζημιμ ΢ηαιμφθδ, μ μπμίμξ,
ααζζζιέκμξ ζε παηενζηά επζπεζνήιαηα απμδεζηκφεζ υηζ μ Υνζζηυξ δεκ
436
Teologia dogmatică ortodoxă, ημι. II, δεφηενδ έηδμζδ, ζ. 99.
437
Βθ. Ηςάκκμο Κανιίνδ, Ἡ εἰο Ἅδνπ Κάζνδνο ηνῦ Φξηζηνῦ ἐμ ἐπόςεσο ὀξζνδόμνπ, εηδ. Σφπμζξ
«Φμίκζημξ», Αεήκαζ 1939, ζζ. 69-70.
438
Δπ. Καθθίζημο Γμοέαν, Ο νξζόδνμνο δξόκνο, ζ. 93.
439
Δπ. Καθθίζημο Γμοέαν, Ο νξζόδνμνο δξόκνο, ζ. 94.
107
ιπυνεζε κα οπμθένεζ ημκ πκεοιαηζηυ εάκαημ, αθμφ μ εάκαημξ αοηυξ, είκαζ
ημ απμηέθεζια ηδξ πνμζςπζηήξ αιανηίαξ440. ΋κηαξ ακαιάνηδημξ, μ Υνζζηυξ
δεκ ιπυνεζε κα πεεάκεζ πκεοιαηζηά. Πνμζςπζηά, ζοιθςκμφιε πθήνςξ ιε
ηζξ παναηδνήζεζξ ημο ηαε. η. ΢ηαιμφθδ.
Ζ ηνζηζηή ημο ηεθεοηαίμο είκαζ εοπνυζδεηηδ, ηαεχξ ημ επυιεκμ αήια
έλς απυ ημ μνευδμλμ πθαίζζμ ζηέρδξ θένκεζ ημ εέια ιαξ ζημκ μνίγμκηα ηδξ
ζηαπξηθήο ζενινγίαο. Καηά ημκ J. Moltmann, μ Υνζζηυξ εβηαηαθείθηδηε απυ
ημκ Παηένα, παναδυεδηε απ‟ Αοηυκ ζηα πάεδ ηαζ ζημ εάκαημ, αθθά μ ίδζμξ
μ Παηήν οπμθένεζ ηδκ μδφκδ ηδξ εβηαηάθεζρδξ441. Δίκαζ αθήεεζα, υηζ ιέζα
απυ ηδκ μνευδμλδ πνμμπηζηή ιπμνμφιε κα δεπημφιε ηδ ζοιιεημπή ημο
Παηνυξ ζηδκ μδφκδ ημο Τζμφ˙ ζηδκ πενίπηςζδ υιςξ αοηή ιζθάιε βζα ιζα
πκεοιαηζηή ζοιιεημπή ηαζ υπζ βζα ηδκ παηνμπαζπδηζηή ηαφηζζδ ηςκ δομ
πνμζχπςκ, υπςξ ηάκεζ μ J. Moltmann.
Ακ επζπεζνήζμοιε ιζα ζφβηνζζδ ηςκ απυρεςκ ηςκ παναπάκς
ζημπαζηχκ, εα παναηδνήζμοιε ιζα ζηαδζαηή απμιάηνοκζδ απυ ηδκ
παηενζηή ενιδκεία ημο βεβμκυημξ αοημφ: ζημκ π. ΢ηακζθμάε ηαζ ημκ Lossky
ζοκακημφιε ηδκ εβηαηάθεζρδ ημο Τζμφ απυ ημκ Παηένα, ζημκ Κάθθζζημ
Γμοέαν ηδκ εβηαηάθεζρδ ηαζ ημκ πκεοιαηζηυ εάκαημ ημο Υνζζημφ, ηαζ ζημκ
J. Moltmann ζοκακημφιε ηδκ εβηαηάθεζρδ ημο Παηνυξ εκ ης Τζχ ημο,
ηαεχξ μ Παηήν αζχκεζ ηδκ εβηαηάθεζρδ ημο Τζμφ ςξ δζηή ημο.
Απυ ιζα δζαθμνεηζηή μπηζηή βςκία, δ εβηαηάθεζρδ ημο Υνζζημφ βζα
ημοξ μνευδμλμοξ ζημπαζηέξ, ζδιαίκεζ ηδκ οπένααζδ ηδξ δζηήξ Σμο
οπενααηζηυηδηαξ442. Καζ ελδβμφιε: μ Θευξ δμηζιάγεζ μ ίδζμξ αοηά πμο μ
Γζαπαέ έδζκε κα δμηζιάζεζ μ δμφθμξ ημο Ηχα. Ο ίδζμξ παίνκεζ εέζδ ζημ
επχδοκμ ηνεαάηζ ημο Ηχα ηαζ βίκεηαζ μ «πάζπςκ Θευξ» ηαηά ηδκ έηθναζδ
ημο Αβίμο Γνδβμνίμο ημο Ναγζακγδκμφ, πνμηεζιέκμο κα ημο δχζεζ
απάκηδζδ ζηα ενςηήιαηα πμο απδφεοκε πνμξ ημκ Θευ ηαηά ημκ ηαζνυ ηδξ
δμηζιαζίαξ ημο. «Ὁ Τἱὸξ ημῦ ἀκενχπμο μ὎η ἔπεζ πμῦ ηὴκ ηεθαθὴκ
ηθίκδ»443, αθθά εα ηδκ ηθίκεζ ζημ λφθμ ημο ΢ηαονμφ, ζηδ εέζδ ημο Ηχα.
Υςνίξ ηδκ ειπεζνία ηδξ δμηζιαζίαξ, πςνίξ ηδκ ειπεζνία ηδξ
ηναβςδίαξ, ηα ακενχπζκα υκηα δεκ ιπμνμφκ κα αβμοκ απυ ημκ εαοηυ ημοξ.
«Ο Θευξ υιςξ, ήνεε ζ‟ αοηήκ ηδκ ηναβςδία ηαζ ζηαονχεδηε, ηαζ ειείξ, ι‟
αοηυ ημκ ηνυπμ, αβήηαιε μοζζαζηζηά απυ ηδκ ηναβςδία»444. ΢ημ πανάπμκμ
ημο δίηαζμο Ηχα υηζ «ηέθμξ ηςκ πάκηςκ είκαζ μ εάκαημξ», ηαζ υηζ μ
440
Τπμζδιείςζδ 26 ημο Υνοζμζηυιμο Α ΢ηαιμφθδ, Θενηόθνο θαη νξζόδνμν δόγκα, Σπνπδή ζηε
δηδαζθαιία ηνπ αγίνπ Κπξίιινπ Αιεμαλδξείαο, ζζ. 45-46.
441
Le Dieu crucifié. La croix du Christ, fondement et critique de la théologie chrétienne, Δηδ. Cerf-Mame,
Paris 1978, ζ. 220.
442
443
Λμοη. 9, 58. Πναθ. Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ. 301.
444
Αεακαζίμο Γζέθηζηξ, Φξηζηόο, ε ρώξα ησλ δώλησλ, ζ. 31.
108
άκενςπμξ είκαζ «ηνμθή ηςκ ζημοθδηζχκ» ιέζα ζημκ ηάθμ445, μ Υνζζηυξ
απακηάεζ ςξ Νζηδηήξ ημο Θακάημο ηαζ Γςνδηήξ ηδξ γςήξ446.
11. Ο Θάκαημξ, δ Ακάζηαζδ ηαζ δ Βαζζθεία ημο Θεμφ
Ο εάκαημξ ημο Υνζζημφ πάκς ζημ ζηαονυ έβζκε ιζα ηνίζδ εκακηίμκ
ηδξ ίδζαξ ηδξ ηνίζεςξ447, ηαεχξ δείπκεζ υηζ μ άκενςπμξ δεκ είκαζ
πνμμνζζιέκμξ βζα ημ εάκαημ, αθθά βζα ηδ γςή, βζα ηδκ Ακάζηαζδ. Ζ παθζά
ηνίζδ ηαηανβείηαζ ηαζ ηδ εέζδ ηδξ παίνκεζ δ εοθμβία ημο Θεμφ, δ μπμία,
ακμίβεζ λακά ιέζα ζηδκ Δηηθδζία ηδκ πνμμπηζηή ηδξ Βαζζθείαξ ημο Θεμφ.
Γζά ηδξ ηαηάναξ ημο ζηαονμφ, ακμίβμοκ μζ πφθεξ ηδξ Βαζζθείαξ, ηαζ μζ
πζζημί πνμβεφμκηαζ απυ αοηήκ ηδ γςή ηδ γςή ηδξ Δηηθδζίαξ. Έηζζ ελδβείηαζ
δ ζφκδεζδ ακάιεζα ζημ ΢ηαονυ, ηδκ Ακάζηαζδ ηαζ ηδκ ίδνοζδ ηδξ
Δηηθδζίαξ, βζα ηδκ μπμία ηάκεζ θυβμ μ π. ΢ηακζθμάε.
Ο πνμζςπζηυξ ΢ηαονυξ ημο Υνζζημφ – βνάθεζ μ Ρμοιάκμξ εεμθυβμξ,
είκαζ ημ ιέζμ δζά ημο μπμίμο εα πενάζεζ μ Υνζζηυξ ζηδκ πνμζςπζηή Σμο
Ακάζηαζδ, αθθά ηαζ ζηδκ ίδνοζδ ηδξ Δηηθδζίαξ. Ο ΢ηαονυξ ημο Υνζζημφ
εα είκαζ αηυια ηαζ ημ ιέζμ ηδξ πκεοιαηζηήξ ακάζηαζδξ υζςκ εα πζζηεφμοκ
ζ‟ Αοηυκ, ηαεχξ ηαζ ηδξ ζςιαηζηήξ ακάζηαζδξ υζςκ πέεακακ ή εα
πεεάκμοκ ιέπνζ ημ ηέθμξ ηδξ ζζημνίαξ448. Δκζανηςιέκμξ μ Τζυξ ημο Θεμφ,
έβζκε μ εειέθζμξ θίεμξ ηδξ Βαζζθείαξ Σμο, ηαεχξ δέπηδηε ημ εάκαημ ςξ ημ
ορδθυηενμ επίπεδμ ημο ηαημφ, ημκ κίηδζε ηαζ ηένδζζε έηζζ ηαζ άθθα ιέθδ
ηα μπμία πίζηερακ ζ‟ Αοηυκ ηαζ εθάνιμζακ ημ εέθδιά Σμο449.
«Σμ ζςηήνζμ βεβμκυξ ηδξ Θείαξ Οζημκμιίαξ είκαζ υηζ πχνεζε δ
Πακαβία ημκ Υνζζηυ, βζα κα ιπμνέζεζ μ Υνζζηυξ κα πςνέζεζ υθμοξ ιαξ ηαζ
κα βίκεζ βζα υθμοξ ιαξ δ Υχνα ηςκ γχκηςκ»450. Καηά ζοκέπεζα, δ ζςηδνία
ηαζ δ εέςζδ ημο ακενχπμο πναβιαημπμζμφκηαζ εκ ης Υνζζηχ, μ μπμίμξ
είκαζ δ Δηηθδζία, «δ πχνα ηςκ γχκηςκ». Ζ Δηηθδζία βίκεηαζ ιε ημ εάκαημ
ημο Υνζζημφ ιζα γςκηακή ημζκςκία, ηαζ υπζ ιζα αθδνδιέκδ
πναβιαηζηυηδηα451.
445
‟Ηχα 6, 10; 7, 1, 5, 7.
446
Βθ. Αεακαζίμο Γζέθηζηξ, Φξηζηόο, ε ρώξα ησλ δώλησλ, ζ. 81.
447
Άβζμξ Μάλζιμξ, Quaestionem ad Thalassium, Quaestio XLII, PG 90, 408 D. Πναθ. Παφθμο Δοδμηζιυθ,
Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ. 393. Βθ. ηαζ Βθαδίιδνμξ Λυζηο, Οξζόδνμε Θενινγία. Μηα
εηζαγσγή, ζ. 148.
448
Bθ. Dumitru Stăniloae, Chipul evanghelic al lui Iisus Hristos, ζ. 142.
449
450
Αεακαζίμο Γζέθηζηξ, Υνζζηυξ, δ πχνα ηςκ γχκηςκ, ζ. 96.
451
109
12. Ζ ηέκςζδ ηαζ δ ηάεμδμξ ημο Υνζζημφ ζημκ Άδδ
Ο ζηαονζηυξ εάκαημξ ημο Υνζζημφ απμηεθεί ηδκ φρζζηδ εηδήθςζδ

ηδξ ηέκςζήξ Σμο. Ζ ηέκςζδ υιςξ αοηή δεκ ζοκηεθέζηδηε ςξ ζαήζζιμ ηδξ
ζοκείδδζδξ, αθθά δ ζοκείδδζή Σμο ιυκμ βζα ιζα ζηζβιή έπαοζε κα
θεζημονβεί, υζμ ήηακ απαναίηδημ βζα ηδκ μθμηθδνςηζηή πείνα ημο εακάημο
εη ιένμοξ ημο Υνζζημφ ηαζ βζα ηδ θακένςζδ ηδξ δφκαιήξ Σμο ιέπνζ ημ
ηέθμξ. Καζ μ Ηδζμφξ, ιεηά απυ αοηή ηδ ιμκαδζηή ζηζβιή ηαηά ηδκ μπμία
αίςζε ημ εάκαημ, εζζένπεηαζ ζηδ γςή ιε ιζα άθθδ ιμνθή φπανλδξ. Ο
εάκαημξ κζηζέηαζ ηδ ζηζβιή αηνζαχξ πμο έδςζε ηδκ εκηφπςζδ υηζ κίηδζε452.
Αθθά πμζα ήηακ αηνζαχξ αοηή δ ζηζβιή;
΢ηδνζγυιεκμζ ζηα αβζμβναθζηά ηείιεκα, μζ Παηένεξ δδθχκμοκ υηζ δ
ζηζβιή ημο εακάημο ηαοηίγεηαζ ιε ηδκ ανπή ηδξ ηαευδμο ημο Υνζζημφ ζημκ
Άδδ. Μάθζζηα, μ Ηςάκκδξ μ Γαιαζηδκυξ μνίγεζ ςξ πνμκζηή ζηζβιή ηδξ
Καευδμο ζημκ Άδδ ηδκ εηθχκδζδ «ηεηέθεζηαζ» (Ης. 19, 30)453. Απυ ηδ
ζηζβιή αοηή ιπμνμφιε κα ιζθμφιε βζα ημ ααζζθζηυ αλίςια ημο Υνζζημφ.
Ακηζεέηςξ πνμξ ηζξ απυρεζξ ηςκ αζνεηζηχκ, βζα ημοξ μπμίμοξ δ Κάεμδμξ
απμηεθεί ημ ημνφθςια ηςκ παεχκ ημο Κονίμο ηαζ ηδκ φζηαηδ ααειίδα ηδξ
ηέκςζδξ Αοημφ454, βζα ημοξ μνευδμλμοξ εεμθυβμοξ, δ ηάεμδμξ απμηεθεί ηδκ
ανπή ηδξ δυλαξ ηαζ ηδκ πνμααειίδα ηδξ Ακάζηαζδξ ημο Υνζζημφ455.
Ο Άδδξ ςξ ηυπμξ υπμο ηαηεααίκεζ μ Υνζζηυξ δζά ημο Θακάημο Σμο,
βίκεηαζ, ιε ηδκ Ακάζηαζή Σμο, ηυπμξ θακένςζδξ ηδξ δφκαιδξ ημο Θεμφ456.
Πνυηεζηαζ βζα ηδ θακένςζδ ηδξ γςήξ ιέζα ζηδκ απεθπζζία ημο εακάημο,
πνυηεζηαζ βζα ηδ κίηδ ημο εακάημο. Καζ αοηυ δεκ ζδιαίκεζ ηαευθμο υηζ μ
Υνζζηυξ «ακέθααε» «ηαξ ααζάκμοξ ημο Άδμο», δδθ. ηδκ εβηαηάθεζρή Σμο
απυ ημκ Θευ457, υπςξ οπμζηδνίγεζ δ πνμηεζηακηζηή εεμθμβία. Ο Κφνζμξ
ηαηήθεε ζημκ Άδδ ςξ κζηδηήξ, ςξ ανπδβυξ ηδξ γςήξ. Καηήθεε ζηδ δφκαιδ
ηαζ ηδ δυλα, ακ ηαζ αοηυ έβζκε δζά ηδξ ηαπείκςζδξ ηαζ ημο εακάημο.
Ο ζημπυξ ηδξ ηαευδμο ημο Υνζζημφ ζημκ Άδδ εκηάζζεηαζ ζηα
πθαίζζα ηδξ επίδναζδξ ημο ζςηδνζμθμβζημφ Σμο ένβμο πάκς ζ‟ υθεξ ηζξ
ζθαίνεξ ηδξ φπανλδξ, ηαζ επμιέκςξ ηαζ ζημοξ κεηνμφξ δζά ημο ηδνφβιαηυξ
452
453
Βθ. Λόγνο εἰο ηὸ ἅγ. Σάββαηνλ, PG 96, 625, 628. Πναθ. Ηςάκκμο Κανιίνδ, Ἡ εἰο Ἅδνπ Κάζνδνο ηνῦ
Φξηζηνῦ ἐμ ἐπόςεσο ὀξζνδόμνπ, ζζ. 92-93.
454
Βθ. Ηςάκκμο Κανιίνδ, Ἡ εἰο Ἅδνπ Κάζνδνο ηνῦ Φξηζηνῦ ἐμ ἐπόςεσο ὀξζνδόμνπ, ζ. 87.
455
Βθ. Ηςάκκμο Κανιίνδ, Ἡ εἰο Ἅδνπ Κάζνδνο ηνῦ Φξηζηνῦ ἐμ ἐπόςεσο ὀξζνδόμνπ, ζ. 60.
456
457
Γεςνβίμο Φθςνυθζηζ, Αλαηνκία πξνβιεκάησλ ηεο πίζηεσο, ζ. 84. Υςνίξ κα ημ δδθχζεζ θακενά, ζημ
παναπάκς ζδιείμ, μ παηήν Φθςνυθζηζ θαίκεηαζ κα παίνκεζ πμθειζηή ζηάζδ απέκακηζ ζηδκ πνμηεζηακηζηή
εεμθμβία, δ μπμία πμθθέξ θμνέξ ζημ εάκαημ ημο Κονίμο ηαζ ζηδκ ηάεμδυ Σμο ζημκ Άδδ, αθέπεζ ηδκ
εβηαηάθεζρή Σμο απυ ημκ Παηένα. Βθ. εκδεζηηζηά Jürgen Moltmann , Le Dieu crucifié. La croix du Christ,
fondement et critique de la théologie chrétienne.
110
Σμο458, έηζζ χζηε δζά ηδξ ενζαιαεοηζηήξ κίηδξ ημο δζααυθμο ηαζ ημο
εακάημο, «ἐκ ηῶ ὀκόιαηζ ᾿Ηδζμῦ πᾶκ βόκο ηάιρῃ ἐπμονακίςκ ηαὶ ἐπζβείςκ
ηαὶ ηαηαπεμκίςκ, ηαὶ πᾶζα βθ῵ζζα ἐλμιμθμβήζδηαζ ὅηζ Κύνζμξ ᾿Ηδζμῦξ
Υνζζηὸξ εἰξ δόλακ Θεμῦ Παηνόξ»459.
13. Ζ ηέκςζδ ιεηά ηδκ ηέκςζδ
Με ηδκ ηάεμδμ ημο Υνζζημφ ζημκ Άδδ ανπίγεζ ημ ααζζθζηυ Σμο

αλίςια. Καηά έκακ πανάδμλμ υιςξ ηνυπμ, δ εεμθμβία ζοκεπίγεζ κα ιζθά βζα
ιζα ηέκςζδ ημο Υνζζημφ αηυια ηαζ ιεηά ηδκ Ακάζηαζδ ηαζ ηδκ Ακάθδρή
Σμο˙ πνυηεζηαζ υιςξ βζα ιζα ηέκςζδ δζαθμνεηζηήξ ηάλδξ: πνυηεζηαζ βζα ηδκ
αθθδθεββφδ ημο Υνζζημφ ζε υθμοξ υζμοξ οπμθένμοκ. Ο Υνζζηυξ είκαζ
πανχκ ηυζμ ζημκ πυκμ υζμ ηαζ ζημ εάκαημ εηείκςκ πμο πζζηεφμοκ ζ‟
Αοηυκ, πάζπμκηαξ ηαζ πεεαίκμκηαξ ιαγί ημοξ ή αοείγμκηακ ι‟ αοημφξ ζηδ
Θευηδηα Σμο ηαζ ημο Παηνυξ460, βνάθεζ μ ΢ηακζθμάε.
Μεηά υιςξ απυ ηδκ Ακάζηαζδ ηαζ ηδκ Ακάθδρδ ημο Ηδζμφ, έπμοιε
ηαζ ειείξ ηδ δοκαηυηδηα κα ζοιιεηέπμοιε ζ‟ Αοηυκ. Αοηυξ είκαζ άθθςζηε μ
ζημπυξ ηδξ πνζζηζακζηήξ γςήξ: δ μζηεζμπμίδζδ ηδξ ηαπεζκήξ γςήξ ημο
Υνζζημφ. Καζ βζα κα βίκεζ δοκαηή δ ζοιιεημπή ιαξ ζημκ Υνζζηυ, πνχημξ
Αοηυξ ζοιιεηέπεζ ζηδ γςή ιαξ. Ο Ίδζμξ βίκεηαζ βζα ιαξ εζηυκα ηαζ
πανάδεζβια ηεθεζυηαηδξ ηαπεζκμζφκδξ, έηζζ χζηε ειείξ κα Σμκ ιζιμφιαζηε
ιε ηαπεζκμζφκδ461.
Μέζα απυ αοηήκ ηδκ πνμμπηζηή, δ ζςηδνία είκαζ αθθδθεββφδ ημο
Υνζζημφ ζ‟ ειάξ ηαζ αθθδθεββφδ δζηή ιαξ ζ‟ Δηείκμκ· ιέζα απ‟ αοηήκ ηδκ
πνμμπηζηή δ ζςηδνία είκαζ ζοιιεημπή ιαξ ζ‟ Αοηυκ, κμείηαζ ςξ ζοιιεημπή
ημο Υνζζημφ ζηζξ πνάλεζξ ηδξ άζηδζήξ ιαξ. Ο Υνζζηυξ ζοιπμνεφεηαζ ιαγί
ιε υθμοξ υζμοξ θαπηανμφκ ηδκ πμνεία πνμξ ημκ Θευ, εκζζπφμκηάξ ημοξ ζηδκ
ακμπή ηςκ παεδιάηςκ ηαζ ηδ ζοβηνάηδζή ημοξ απυ ηζξ δδμκέξ μζ μπμίεξ
ημοξ απμδοκαιχκμοκ. Γζ‟ αοηυ, εηείκμξ πμο ακηέπεζ ημοξ πυκμοξ ηαζ
ζοβηναηζέηαζ απυ ηζξ δδμκέξ, ιπμνεί κα πεζ: «΋πζ εβχ, αθθά Άθθμξ (μ
Υνζζηυξ) ακηέπεζ ημοξ πυκμοξ ζ‟ ειέκα»462.
Παναηδνήζαιε παναπάκς πςξ μ Θευξ οπενααίκεζ ημκ Δαοηυ Σμο,
ηυζμ ζηδκ Δκακενχπδζδ υζμ ηαζ ζημ Θάκαημ. Καηαπθδηηζηή υιςξ είκαζ
ηαζ δ οπένααζδ πμο επζηοβπάκεζ ενπυιεκμξ ζε ζοκάκηδζδ ιε ημκ ηάεε
458
Βθ. Ηςάκκμο Κανιίνδ, Ἡ εἰο Ἅδνπ Κάζνδνο ηνῦ Φξηζηνῦ ἐμ ἐπόςεσο ὀξζνδόμνπ, ζ. 89-91.
459
Φζθ. 2, 10-11. Πναθ. Ηςάκκμο Κανιίνδ, Ἡ εἰο Ἅδνπ Κάζνδνο ηνῦ Φξηζηνῦ ἐμ ἐπόςεσο ὀξζνδόμνπ, ζ. 20.
460
461
462
Ana Akimatova, Requiem, Editions de minuit, Paris 1968, ζ. 25. Πναθ. ηαζ Dumitru Stăniloae, Chipul
111
άκενςπμ πμο εημζιάγεηαζ κα Σμκ δεπηεί. «Ο Θευξ οπενααίκεζ ηδκ
οπενααηζηυηδηα ημο, θέεζ μ Δοδμηζιυθ: “ἔνπεηαζ λαθκζηὰ ηαὶ πςνὶξ κὰ
ζοβπέεηαζ ὁ ἴδζμξ, ζοβπέεηαζ ιὲ ιέκα. Σὰ πένζα ιμο εἶκαζ ἑκὸξ
δοζηοπζζιέκμο: ηζκ῵ ηὸ πένζ ιμο ηαὶ ηὸ πένζ ιμο εἶκαζ ὅθμ Υνζζηυξ”»463.
Αοηή δ ηάεμδμξ, αοηή δ πανμοζία ημο Υνζζημφ ζηδκ Φοπή, απμηεθμφκ
ιμνθέξ ηδξ εζηυκμξ: «Ἂκ εἶζαζ ηαεανυξ, ὁ μ὎νακὸξ εἶκαζ ιέζα ζμο: ζηὰ
αάεδ ηῆξ ροπῆξ ζμο εὰ δῆξ ηὸ θ῵ξ, ημὺξ ἀββέθμοξ ηαὶ ηὸκ ἴδζμ ηὸκ
Κφνζμ»464. Ο ηαπεζκυξ άκενςπμξ έπεζ ιέζα ημο ηυζμ ημκ Υνζζηυ πμο
ηαπεζκχεδηε βζα πάνδ ημο, υζμ ηαζ ημκ Παηένα ημο Υνζζημφ465. Ο ηαπεζκυξ
άκενςπμξ ακμίβεηαζ ζε ημζκςκία ιε υθδ ηδκ Σνζάδα, ιε ημοξ αββέθμοξ ημο
Θεμφ ηαεχξ ηαζ ιε ημοξ ζοκακενχπμοξ ημο.
Δάκ δ εζηυκα ζηδκ μπμία ιεηαιμνθχκμκηαζ μζ πζζημί είκαζ αοηή ημο
Ηδζμφ, μ μπμίμξ ζημ Β΄ Κμν. 4, 4 παναηηδνίγεηαζ «εἰηχκ ημῦ Θεμῦ», ηυηε δ
εζηυκα αοηή ειπενζέπεζ ηδ δζάζηαζδ ημο ΢ηαονμφ, ηδ δζάζηαζδ ημο Πάεμοξ,
ηδξ ηαπείκςζδξ, ηδξ κέηνςζδξ ημο Ηδζμφ. Ζ εζηυκα αοηή ημο παεδημφ ηαζ
ακαζηάκημξ Υνζζημφ είκαζ, ζφιθςκα ιε ημκ Απυζημθμ Παφθμ, ημζκή βζα
υθμοξ. Γεκ ιπμνεί ηακείξ κα δδιζμονβεί ςξ πνυηοπυ ημο ιζα θακηαζηζηή
εζηυκα εκυξ εκδυλμο Ηδζμφ, δ μπμία δεκ θένεζ ηα ζηίβιαηα ηδξ
παναιυνθςζδξ ηαζ ημο Πάεμοξ466. «Ἀεὶ βὰν ἟ιεῖξ μἱ γ῵κηεξ εἰξ εάκαημκ
παναδζδόιεεα δζὰ ᾿Ηδζμῦκ, ἵκα ηαὶ ἟ γςὴ ημῦ ᾿Ηδζμῦ θακενςεῇ ἐκ ηῇ εκδηῇ
ζανηὶ ἟ι῵κ… δζὸ μ὎η ἐηηαημῦιεκ, ἀθθ᾿ εἰ ηαὶ ὁ ἔλς ἟ι῵κ ἄκενςπμξ
δζαθεείνεηαζ, ἀθθ᾿ ὁ ἔζςεεκ ἀκαηαζκμῦηαζ ἟ιένᾳ ηαὶ ἟ιένᾳ. 17 ηὸ βὰν
παναοηίηα ἐθαθνὸκ ηῆξ εθίρεςξ ἟ι῵κ ηαε᾿ ὏πεναμθὴκ εἰξ ὏πεναμθὴκ
αἰώκζμκ αάνμξ δόλδξ ηαηενβάγεηαζ ἟ιῖκ» (Β΄ Κμν. 4, 11-17). Ακαθενυιεκμξ
ζ‟ αοηήκ ηδκ πενζημπή, μ ΢ςηήνζμξ ΢. Γεζπυηδξ δδθχκεζ υηζ δ δυλα ηδκ
μπμία πανίγεζ δ Καζκή Γζαεήηδ είκαζ αηνζαχξ δ ημζκςκία ηςκ παεδιάηςκ
ημο Υνζζημφ467.
Σα πνυζςπα είκαζ γςκηακέξ ηαζ ηνμπμπμζήζζιεξ μευκεξ, ζηζξ μπμίεξ
εκηοπχεδηακ υθα ηα ένβα ηα δζηά ημοξ ηαζ υθα ηα ένβα ημο Θεμφ. Έηζζ
ηαηαθαααίκμοιε πχξ δ ζηαονζηή εοζία ημο Υνζζημφ παναιέκεζ πδβή
αζχκζαξ πανάξ βζ‟ Αοηυκ ηαζ βζα ημκ Παηένα, ιεηαδίδμκηαξ ζ‟ αοημφξ πμο
463
Αβίμο ΢οιεχκ, Θείσλ ἐξώησλ ὕκλνη, Hymne XV, Sources Chrétiennes 156, ηυιμξ I, ιεηάθ. Joseph
Paramelle, εηδ. Les Editions du Cerf, Paris 1969, ζ. 289. Πναθ. ηαζ Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε
ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ζ. 145.
464
Αβίμο Μαηανίμο, Ὁκηιία πλεπκαηηθὴ, 43, 7. Πναθ. ηαζ Παφθμο Δοδμηζιυθ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία
ηνπ θόζκνπ, ζ. 145.
465
466
142.
467
145.
112
επζθέβμοκ κα ανίζημκηαζ ζε ζηάζδ εοζίαξ, δφκαιδ ηαζ πανά468. Ζ ηέκςζδ
ιεηά ηδκ ηέκςζδ, θμζπυκ, ζοιπίπηεζ ιε ηδ ζοιιεημπή ιαξ ζηδκ ηέκςζδ ημο
Υνζζημφ, πμο είκαζ ηαζ μ ιμκαδζηυξ δνυιμξ πνμξ ηδ Βαζζθεία.
Κθείκμκηαξ ημ ηεθάθαζμ αοηυ, είκαζ ακάβηδ κα εοιυιαζηε υηζ ημ
ζςηδνζχδεξ ένβμ δεκ πενζμνίγεηαζ ζημ εάκαημ ημο Υνζζημφ. Ζ μνευδμλδ
πνμμπηζηή ιε ηδ παναηηδνζζηζηή ηδξ εονφηδηα, ημ επεηηείκεζ ζ‟ μθυηθδνμ
ημ ένβμ ηδξ μζημκμιίαξ. Ζ ζςηδνία δεκ απμηεθεί πνμσυκ ιίαξ ζηζβιζαίαξ
πνμζθμνάξ ημο Υνζζημφ ηαηά ηδκ χνα ημο εακάημο Σμο, υπςξ πνμζπαεμφκ
κα δζδάλμοκ δζάθμνα ζπμθαζηζηά ηαζ δμβιαηζηά εβπεζνίδζα: δ ζςηδνία είκαζ
ιζα ηαηάζηαζδ πμο δδιζμονβείηαζ ηαηά ηδκ πμνεία ημο Θεμφ πνμξ ημκ
άκενςπμ ζ‟ υθεξ ηζξ θάζεζξ ηδξ469.
468
Dumitru Stăniloae, Chipul nemuritor al lui Dumnezeu, ζζ. 356-357.
469
113
ΣΔΣΑΡΣΟ ΚΔΦΑΛΑΙΟ
Η ΥΡΙ΢ΣΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΙΚΗ ΣΗ΢ ΚΔΝΧ΢Η΢
1. Σμ πνυαθδια ηδξ εεσηήξ απάεεζαξ ηαζ αιεηααθδηυηδηαξ
α. Τν πξόβιεκα δηαηήξεζεο ηεο απάζεηαο (αηαξαμίαο) θαη ηνπ

αλαιινίσηνπ ηνπ Λόγνπ ζηελ θέλσζε ηεο Σάξθσζεο
Όζηενα απυ ηδκ ελέηαζδ ηςκ δζαθμνεηζηχκ υρεςκ ηδξ ηέκςζδξ, εα

αζπμθδεμφιε ζηδ ζοκέπεζα ιε ηδ ζπέζδ πμο ζοκδέεζ ηδκ ηέκςζδ ηαζ ηδ
εεσηή απάεεζα απυ ηδ ιζα ιενζά, ηαεχξ ηαζ ιε ηδ ζπέζδ πμο ζοκδέεζ ηδκ
ηέκςζδ ηαζ ημ εεσηυ ακαθθμίςημ απυ ηδκ άθθδ. Πνμηζιήζαιε κα
πνμζεββίζμοιε ιαγί ηα δφμ αοηά πνζζημθμβζηά πνμαθήιαηα πμο εέηεζ δ
ηαπεζκή εκζάνηςζδ ημο Λυβμο, ηαεχξ ακαθένμκηαζ ζημ εέια οπυ ηδκ
πνμμπηζηή ηδξ εεσηήξ θφζδξ ημο Υνζζημφ. Έηζζ, εα ιαξ απαζπμθήζμοκ ηα
ενςηήιαηα: ζε πμζμ ααειυ ζοιιεηέπεζ δ εεσηή θφζδ ζηδκ ηέκςζδ ημο
Υνζζημφ ηαζ πχξ; Δίκαζ δοκαηή αοηή δ ζοιιεημπή; Πνμζπμνίζηδηε ιε
ηάπμζμκ ηνυπμ ηδκ αιεηααθδηυηδηα (ημ ακαθθμίςημ) ηδξ εευηδηαξ ημο
εκζανηςιέκμο Λυβμο; Με άθθα θυβζα: πχξ είκαζ δοκαηυ ημ πάεμξ ημο
Υνζζημφ; Καηά ηδκ Δκζάνηςζδ ηαζ ηδκ ηαπεζκή γςή ημο ΢ςηήνα δεκ
οπάνπμοκ ιεηαεέζεζξ ζηδ εευηδηά Σμο;
Αοηή δ πμθφπθμηδ πνμαθδιαηζηή δεκ ζογδηήεδηε πμθφ απυ ημοξ
Ονευδμλμοξ εεμθυβμοξ ημο 20μο αζχκα. ΢ε βεκζηέξ βναιιέξ, μζ εεςνήζεζξ
ημοξ επακαθαιαάκμοκ ηζξ ηθαζζηέξ εέζεζξ ηςκ Παηένςκ ηδξ Δηηθδζίαξ.
Αοηυ ζοιααίκεζ επεζδή πνυηεζηαζ βζα ημ ζπμοδαζυηενμ ιοζηήνζμ ημο Θεμφ,
πμο ηαοηίγεηαζ ιάθζζηα ιε ημ εεακενχπζκμ πνυζςπμ ημο Τζμφ Σμο. Ζ
ακενχπζκδ βκχζδ θηάκεζ ιέπνζ έκα ζοβηεηνζιέκμ ζδιείμ, ιπνμζηά δε ζηδκ
ακελενεφκδηδ άαοζζμ ημο ιοζηδνίμο ηδξ ηέκςζδξ, δίκεζ ηδ εέζδ ηδξ ζηδκ
πίζηδ δ μπμία είκαζ «ἐθπζγμιέκςκ ὏πόζηαζζξ, πναβιάηςκ ἔθεβπμξ μ὎
αθεπμιέκςκ» (Δαν. 11, 1). ΢‟ αοηυ ημ εκζαίμ πθαίζζμ ζηέρδξ, ηοηθμθμνμφκ
δζάθμνεξ θςκέξ, μζ μπμίεξ ακ ηαζ πνμζεββίγμοκ ημ πνυαθδια δζαθμνεηζηά,
εκημφημζξ ανίζημκηαζ ζε ζοιθςκία ιεηαλφ ημοξ.
Πνμθακχξ, υηακ ιζθάιε βζα ηδκ απάεεζα ηαζ ημ ακαθθμίςημ ημο
Θεμφ, πνέπεζ κα έπμοιε οπ‟ υρζκ ιαξ ηδκ οπενααηζηυηδηά Σμο. Ο Θευξ είκαζ
114
οπενααηζηυξ ςξ πνμξ ημκ ηυζιμ. Αοηή είκαζ ιζα αλζςιαηζηή αθήεεζα ηδξ
πίζηδξ ιαξ ηαζ βεκζηά ηδξ ηάεε ιμκμεεσζηζηήξ ενδζηείαξ. Ζ ζμοδαζμ-
πνζζηζακζηή Απμηάθορδ υιςξ πνμζεέηεζ, υηζ μ Θευξ είκαζ απμθφηςξ
οπενααηζηυξ ηαηά ηδκ μοζία Σμο, αθθά ζοκάια είκαζ εκοπάνπςκ (πακηαπμφ
πανχκ) ζημκ ηυζιμ ηαηά ηδ πάνδ Σμο. Αθμφ είκαζ οπενααηζηυξ ηαηά
θοζζηυ ηνυπμ, δεκ ιπμνεί μφηε κα ζοιιεηέπεζ πναβιαηζηά ζημκ ακενχπζκμ
πυκμ, μφηε κα ημκ κζχεεζ. Ο Θευξ είκαζ επμιέκςξ αηάναπμξ.
Καηά ηδκ Ονευδμλδ δμβιαηζηή, δ απάεεζα ηαζ ημ ακαθθμίςημκ
ζοκζζημφκ παναηηδνζζηζηά ηδξ ηεθεζυηδηαξ ημο Θεμφ ηαζ ακήημοκ θοζζηά
ζηδκ μοζία Αοημφ. Δίκαζ επίζδξ ημζκά βκςνίζιαηα ηςκ οπμζηάζεςκ ηδξ
ίδζαξ μοζίαξ. Ζ απάεεζα ακαθένεηαζ ζημ αδφκαημ ηδξ εεσηήξ θφζδξ κα
δέπεηαζ ιέζα ηδξ ακενχπζκα ζοκαζζεήιαηα ηαζ πάεδ, εκχ, θέβμκηαξ
ακαθθμίςημ, εκκμμφιε υηζ μ Θευξ είκαζ άηνεπημξ, ηαζ ζηδκ μοζία Σμο
απμοζζάγεζ μπμζαδήπμηε εζςηενζηή ιεηααμθή, αθθαβή, πνυμδμξ ή
αεθηίςζδ470. Αοηέξ είκαζ μζ ααζζηέξ πνμτπμεέζεζξ ηζξ μπμίεξ θαιαάκεζ οπ‟
υρζκ ημο μ ηάεε μνευδμλμξ εεμθυβμξ πνμηεζιέκμο κα ιζθήζεζ βζα ηδκ
ηέκςζδ.
΢οβηεηνζιέκα, παναηδνμφιε αοηυ ημ πνάβια ζηδκ πενίπηςζδ εκυξ
δμβιαημθυβμο. ΢οκμρίγμκηαξ ημοξ Παηένεξ ηαζ ηδ Γναθή, μ Μέβαξ Λ.
Φανάκημξ πνμαάθθεζ ιζα πενζβναθζηή εζηυκα ημο ακαθθμίςημο. Ζ εζηυκα
αοηή ηαζνζάγεζ ιε ηδκ παναπάκς μνευδμλδ πανάζηαζδ ημο ακαθθμίςημο ηαζ
ιαξ ελδβεί επζπθέμκ ηδ δζαθμνά πμο οπάνπεζ ιε ηδκ εθθδκζηή θζθμζμθία.
Γζα ημκ Φανάκημ, μ Θευξ είκαζ μ ςκ, μ ιέκςκ, μ ζηαεενυξ, μ πζζηυξ, μ
ακαθθμίςημξ, υπζ ιυκμ ζημ κα είκαζ, αθθά ηαζ ζηζξ ζηέρεζξ, ζηζξ απμθάζεζξ
ηαζ ζηζξ εκένβεζέξ Σμο. Ζ αμφθδζή Σμο ηαοηίγεηαζ ιε ημ αβαευκ. Ο Θευξ
δεκ ιεηακμεί πμηέ, δεκ ιεηαιεθείηαζ πμηέ, δζυηζ δεκ αιανηάκεζ πμηέ. Δηεί
υπμο ζηδ Γναθή πνδζζιμπμζμφκηαζ αοηέξ μζ θέλεζξ ή θνάζεζξ βζα ημκ Θευ,
αοηυ ζοιααίκεζ δζυηζ μ Θευξ εεςνείηαζ ζε ζπέζδ ιε ημκ άκενςπμ471. Ο
ζοββναθέαξ ζδιεζχκεζ υιςξ ιζα αλζςιαηζηή δζαθμνά ιεηαλφ Γναθήξ ηαζ
θζθμζμθίαξ: εκχ δ αβζμβναθζηή ζηέρδ βζα ημ ακαθθμίςημ ημο Θεμφ δεκ
απμηθείεζ ηδκ ηίκδζδ, δ εθθδκζηή ηθαζζηή θζθμζμθία εεςνεί υηζ δ εευηδηα
είκαζ «αηίκδηδ». Δπμιέκςξ, ημ είκαζ ημο Θεμφ, υπςξ απμηαθφπηεηαζ ζηδ
Γναθή, δεκ είκαζ ζηαηζηυ, άθθα έπεζ ηα βκςνίζιαηα ηδξ «γςκηάκζαξ» ηαζ ηδξ
δοκαιζηυηδηαξ472.
Γζα ιζα πθήνδ ηαηακυδζδ ηδξ ζπέζδξ ημο Θεμφ ιε ημκ ηυζιμ ζημ
πθαίζζμ ηδξ εείαξ μζημκμιίαξ, υπμο θαιαάκεζ πχνα δ ηέκςζδ ημο Υνζζημφ,
είκαζ ακάβηδ κα επζιείκμοιε ζηδκ ζδέα, υηζ δ απάεεζα ηαζ ημ ακαθθμίςημ
470
471
472
115
ημο Θεμφ δεκ είκαζ αζφιααηα ιε ηδκ «ηζκδηζηυηδηα» ηαζ ηδ «δοκαιζηυηδηα»
ημο Θεμφ. ΢ε ακηίεεζδ ιε ηδκ ανπαία εθθδκζηή θζθμζμθία, βζα ηδκ μπμία δ
ηίκδζδ απμηεθεί βκχνζζια ημο «βίβκεζεαζ» ηαζ ηαηά ζοκέπεζα ηςκ αηεθχκ
υκηςκ, ζηδκ παηενζηή ζηέρδ, δ έκκμζα ηδξ εευηδηαξ είκαζ πένα βζα πένα
δοκαιζηή. «Ο Θευξ βζα ημοξ Παηένεξ δεκ είκαζ αηίκδημξ ηαζ αημζκχκδημξ
πνμξ ημκ ηυζιμ, γχκηαξ ιαηνζά απ‟ αοηυκ…, αθθά ημζκςκεί ι‟ αοηυκ ιέζς
ηςκ εκενβεζχκ ημο, πμο εηδδθχκμκηαζ ζηδκ ηηίζδ ηαζ ηδκ ζζημνία»473,
ζδιεζχκεζ μ ηαε. Γεχνβζμξ Μανηγέθμξ. Καζ μ π. D. Popescu ελδβεί: «Ο
Θευξ παναιέκεζ αηίκδημξ ηαηά ηδ εεία ημο μοζία, αθθά ηζκείηαζ ςξ
πνυζςπμ… ηζκείηαζ παναιέκμκηαξ αηίκδημξ, βζα κα αβαίκεζ ζηδ ζοκάκηδζδ
ημο ακενχπμο ηαζ κα ημ ζχζεζ»474.
Ο Θευξ είκαζ ηζκδηζηυξ ηυζμ ηαηά ηδκ ελςηνζαδζηή ζπέζδ Σμο ιε ημκ
ηυζιμ, υζμ ηαζ ηαηά ηδκ εκδμηνζαδζηή Σμο γςή ηαζ φπανλδ. Ζ εκδμηνζαδζηή
αοηή ηίκδζδ ημο Θεμφ, πανά ημ υηζ ζοκδέεηαζ ιε ηδκ μοζία Σμο, δεκ
ζοκεπάβεηαζ ηνμπή ή αθθμίςζδ ηδξ εείαξ μοζίαξ, αθθά είκαζ ιζα εθεφεενδ
ηαζ αβαπδηζηή αΐδζα ηίκδζδ πμο πνμζδζμνίγεζ ηδκ οπανηηζηή ζδζαζηενυηδηα
ηςκ ηνζχκ εείςκ πνμζχπςκ. Ο Άβζμξ Μάλζιμξ μ Οιμθμβδηήξ ζδιεζχκεζ
παναηηδνζζηζηά: «Ὁ Θεὸξ ηαὶ Παηὴν ηζκδεεὶξ ἀπνυκςξ ηαὶ ἀβαπδηζη῵ξ
πνμῆθεεκ εἰξ δζάηνζζζκ ὏πμζηάζεςκ»475.
Δλςηνζαδζηά, δ ηζκδηζηυηδηα ημο Θεμφ ζπεηίγεηαζ ιε ημ ζφκμθμ ηδξ
εείαξ μζημκμιίαξ, αθθά θακενχκεηαζ πζμ έκημκα εζδζηά ζηδκ Δκζάνηςζδ ηαζ
ημ πάεμξ ημο Κονίμο. Γζ‟ αοηυ, εα πνμζπαεήζμοιε ζηδ ζοκέπεζα κα
απμδείλμοιε υηζ δ εεμθμβζηή ανπή ηδξ «δοκαιζηυηδηαξ» ημο Θεμφ ζζπφεζ
ζηδκ μνευδμλδ εεμθμβία, ηυζμ υηακ πενζβνάθεζ ηδκ Δκακενχπδζδ, υζμ ηαζ
υηακ ακαθένεηαζ ζημ πάεμξ ηαζ ημ ΢ηαονυ.
Ζ δοκαιζηυηδηα ημο Θεμφ ζηδκ Δκζάνηςζδ απεζημκίγεηαζ ζοπκά ζηδ
ζφβπνμκδ εεμθμβία. Δκδεζηηζηά, απμδίδμοιε ημ ηείιεκμ εκυξ ΢έναμο
εεμθυβμο. ΢ηδνζγυιεκμξ ζημκ Γζμκφζζμ ημκ Ανεμπαβίηδ, θμζπυκ, μ
Αεακάζζμξ Γζέθηζηξ δδθχκεζ: «Με ηδκ Δκακενχπδζδ ημο Υνζζημφ, μ Θευξ
ιε ιζα ηίκδζδ αβάπδξ ελήθεε απυ ημκ εαοηυ Σμο. Δίκαζ έκαξ εη-ζηαηζηυξ
Θευξ, υπςξ θέεζ μ Γζμκφζζμξ μ Ανεμπαβίηδξ. Καζ δ θέλδ “έηζηαζδ”
ζδιαίκεζ “ζηέημιαζ, ηζκμφιαζ έλς απυ ημκ εαοηυ ιμο”. Δίκαζ Θευξ ηαζ
αβαίκεζ απυ ημκ εαοηυ Σμο, ελένπεηαζ απυ ημκ εαοηυ Σμο, βζα κα ιαξ
ζοκακηήζεζ, βζα κα αβμφιε ηαζ ειείξ απυ ημκ εαοηυ ιαξ χζηε κα Σμκ
473
Γεςνβίμο Γ. Μανηγέθμο, Οξζόδνμν δόγκα θαη ζενινγηθόο πξνβιεκαηηζκόο. Μειεηήκαηα δνγκαηηθήο
ζενινγίαο, Β΄, εηδ. Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 2000, ζ. 58.
474
Pr. prof. dr. Dumitru Popescu, Omul fără rădăcini, ζ. 25.
475
Σρόιηα εἰο ηό Πεξί ζείσλ ὀλνκάησλ, PG 4, 221 A, Πναθ. Γεςνβίμο Γ. Μανηγέθμο, Οξζόδνμν δόγκα θαη
ζενινγηθόο πξνβιεκαηηζκόο. Μειεηήκαηα δνγκαηηθήο ζενινγίαο, Β΄, ζ. 62. Βθ. ηαζ οπμζδι. 20,
Υνοζμζηυιμο ΢ηαιμφθδ, Φύζε θαη Αγάπε θαη άιια κειεηήκαηα, ζ. 49.
116
ζοκακηήζμοιε»476. Αθθά δ δοκαιζηυηδηα ημο Θεμφ παναηδνείηαζ αηυια ηαζ
ζε ακαθμνά ιε ημ ζπέδζμ ζςηδνίαξ ημο ακενχπμο: «Ο Θευξ δεκ αθέπεζ
παεδηδηά ημ ένβμ Σμο, έπμκηαξ ζηενευηοπα ημ πνμαζχκζμ ζπέδζμ ηθεζζιέκμ
ζηδκ αζάθεοηδ αμφθδζή Σμο. Παναημθμοεεί ηαζ ζοιπάζπεζ ιε ημ
δδιζμφνβδιά Σμο ηαζ επειααίκεζ ζημκ ηαηάθθδθμ ηαζνυ. Αθθζχξ δ ζζημνία
ηδξ μζημκμιίαξ ημο Θεμφ βίκεηαζ πνμαθδιαηζηή, δ εζπαημθμβζηή δζάζηαζδ
ηδξ ζζημνίαξ πάκεζ ημκ πνμζακαημθζζιυ ηδξ»477.
Σμ ακαθθμίςημ ημο Θεμφ εεςνείηαζ απυ ηδ θζθμζμθία ςξ βκχνζζια
ηδξ πακημδοκαιίαξ Σμο. Ακηίεεηα, ζηδκ παηενζηή εεμθμβία, δ ζηακυηδηά
Σμο κα ηαηεαεί δζά ηδξ Δκζάνηςζδξ ζημοξ ακενχπμοξ, ζημ πχνμ ηαζ ημ
πνυκμ, πςνίξ κα ιεηαηνέπεηαζ, είκαζ ζδιείμ ηδξ απενζυνζζηήξ Σμο αβάπδξ
ηαζ δφκαιδξ. Μυκμ οπυ ημ πνίζια αοηυ ιπμνεί κα αλζμπμζδεεί εεηζηά ζημ
πνζζηζακζζιυ ημ ακαθθμίςημ ημο Θεμφ.
Ζ Δκζάνηςζδ θένεζ ηδκ αζςκζυηδηα ζηδ ζθαίνα ημο πνμκζημφ ηαζ
ηαηανβεί ηα δεζιά ημο πνυκμο ηαζ ημο πχνμο. Σμφημ είκαζ ημ ιεβαθφηενμ
ιοζηήνζμ ζηδκ ζζημνία: μ Θευξ πμο δδιζμφνβδζε ημκ ηυζιμ είκαζ ζηα υνζα
ημο ηαηακμδημφ. Αοηή δ ζοβηαηάααζδ ημο Θεμφ βίκεηαζ πςνίξ ηδ
ιεηαηνμπή Σμο ηαζ είκαζ εηδήθςζδ ηδξ ζζπονυηενδξ δφκαιήξ Σμο478. Με ηδ
΢άνηςζδ, μ Υνζζηυξ «εκεπνμκίζεδ ηαζ εκεπςνήεδ»479. «Έβζκε μ Ίδζμξ μ
πνυκμξ ηαζ μ πχνμξ ιαξ, πχνα γχκηςκ, υπςξ θέεζ μ Φαθιςδυξ…
΢ανηχεδηε, ηαζ ιε ηδ ζάνηα Σμο ήθεε ζε υθεξ ηζξ ηαηαζηάζεζξ ιαξ, ζημ
πχνμ ηαζ ζημ πνυκμ ιαξ, ηαζ δίκεηαζ ζε ιαξ ζηδκ Δηηθδζία, ζηδ Θεία
Λεζημονβία, ζημ πςνυπνμκυ ιαξ ςξ Θεία Κμζκςκία, ςξ πνυβεοζδ, ςξ
αννααχκαξ, ςξ ιεημπή ηαζ ιέεελδ»480.
Αοηή δ ηίκδζδ ηδξ αβάπδξ είκαζ δοκαηή, επεζδή ζημ πνζζηζακζζιυ, δ
οπενααηζηυηδηα είκαζ πνμζςπζηή ηαζ υπζ ιζα απνυζςπδ μοζία ή έκαξ κυιμξ
ημο ηυζιμο. Ζ οπενααηζηυηδηα είκαζ έκα Τπμηείιεκμ, ή ηαθφηενα, ιζα
ζδζυηδηα ημο οπένηαημο Τπμηεζιέκμο. ΢ηδκ πενίπηςζδ ηδξ Δκζάνηςζδξ,
έπμοιε έκα Τπμηείιεκμ πμο ζηέθκεζ ηαζ έκα Τπμηείιεκμ πμο ζηέθκεηαζ. Ζ
οπενααηζηυηδηα είκαζ δ ηέθεζα ημζκςκία ηςκ ηνζχκ Πνμζχπςκ πμο έπμοκ
άθθδ μοζία απυ εηείκδ ημο ηυζιμο. Ο Ηδζμφξ Υνζζηυξ ςξ Τζυξ ημο Θεμφ
ζηαθιέκμξ ζημκ ηυζιμ ςξ άκενςπμξ, αβζάγεηαζ ιέζα ζημκ ηυζιμ ςξ
άκενςπμξ, έηζζ χζηε μζ άκενςπμζ κα αβζάγμκηαζ ζ‟ Αοηυκ, μ μπμίμξ είκαζ μ
Τζυξ ημο Θεμφ, δ Αθήεεζα, ηαζ θυβς αοηήξ ηδξ εέζδξ, ημ κυδια ηδξ γςήξ
476
477
478
479
480
117
ημοξ481. Μζα ιυκδ μοζία δεκ ιπμνεί κα ηαηέαεζ. Μυκμ μ πακημδφκαιμξ
Γδιζμονβυξ επεζδή είκαζ εθεφεενμ Πνυζςπμ, ιπμνεί κα ηαηέαεζ ζηα
δδιζμονβήιαηά Σμο βζα κα ηα ελορχζεζ482.
β. Τν πξόβιεκα ηεο ζετθήο απάζεηαο θαη ηνπ αλαιινίσηνπ ζηελ θέλσζε

ηνπ πάζνπο ηνπ Φξηζηνύ
Οζ εεμθμβζηέξ ανπέξ πμο εηεέζαιε ζημ πνμδβμφιεκμ οπμηεθάθαζμ

είκαζ επίζδξ ζδιακηζηέξ ηαζ βζα ηδ εεχνδζδ ηδξ ηέκςζδξ ημο
εκζανηςιέκμο Λυβμο ηαηά ηδ δζάνηεζα ημο πάεμοξ Σμο. Ζ αηαναλία, δ
απάεεζα, ημ ακαθθμίςημ ημο εείμο Λυβμο δζαηδνμφκηαζ αηυια ηαζ ζημ
πάεμξ, εθυζμκ μ Θευξ δεκ ιπμνεί κα πάζπεζ ηαηά ηδ θφζδ Σμο. Πχξ
ζοκδέεηαζ υιςξ δ παναπάκς ακηίθδρδ πενί Θεμφ ιε ηδ δζδαζηαθία πενί ηςκ
παεδιάηςκ ημο ζανηςιέκμο Θεμφ Λυβμο; Σζ ηαζκμφνζμ ιαξ έθενε δ
Δκζάνηςζδ ζπεηζηά ι‟ αοηυ ημ εέια; Άθθαλε ηάηζ ζηδ εεσηή θφζδ ημο
ζηαονςιέκμο ΢ςηήνα; Μπμνμφζε μ Υνζζηυξ κα πάζπεζ πναβιαηζηά;
Έπαζπε μ Ίδζμξ μ Θευξ ζημ Πνυζςπυ Σμο, ή ιυκμ δ ακενςπυηδηά Σμο; Καζ
πχξ είκαζ δοκαηυκ κα είπε οπμθένεζ μ Θευξ, αθμφ είκαζ αηάναπμξ; ΢ε υθα
αοηά ηα πμθφπθμηα ενςηήιαηα, εα πνμζπαεήζμοιε κα απακηήζμοιε ζηδ
ζοκέπεζα.
΢ημ ηεθεοηαίμ ηεθάθαζμ παναηδνήζαιε, υηζ δεκ ιπμνμφιε κα
πενζμνίγμοιε ηδκ ηέκςζδ ζε ιία ιμκαδζηή ζηζβιή ηδξ γςήξ ημο Υνζζημφ,
μφηε κα ηδ ζοκδοάγμοιε απμηθεζζηζηά ιε έκα απυ ηα ζςηδνζμθμβζηά
βεβμκυηα ηδξ γςήξ Σμο. Ζ ηέκςζδ έπεζ ηδκ ανπή ηδξ ζηδκ αζςκζυηδηα,
απμηεθεί υιςξ ηαζ έκα παναηηδνζζηζηυ μθυηθδνδξ ηδξ επίβεζαξ γςήξ ημο
Υνζζημφ. ΋ιςξ, ακαθμνζηά ιε ηδ πνζζημθμβζηή πνμαθδιαηζηή πμο εέηεζ δ
ηέκςζδ ζπεηζηά ιε ηδκ απαεή ηαζ ακαθθμίςηδ εεσηή θφζδ ημο Ηδζμφ
Υνζζημφ, δ πνμζμπή ηςκ ζφβπνμκςκ μνευδμλςκ εεμθυβςκ εζηζάγεηαζ
πνμκμιζαηά ζημ βεβμκυξ ημο ΢ηαονμφ.
΢‟ αοηήκ ηδκ πνμαθδιαηζηή, μζ απακηήζεζξ ηδξ ζφβπνμκδξ εεμθμβίαξ
ηδξ Δηηθδζίαξ ιαξ ζηδνίγμκηαζ ζηδκ παηενζηή πανάδμζδ. Ζ αηυθμοεδ
βκςζηή παηενζηή θνάζδ ζοιποηκχκεζ υθμ ημ πανάδμλμ ηαζ υθμ ημ
ιοζηήνζμ ηςκ παεδιάηςκ ημο Κονίμο: «Έκα απυ ηδκ Σνζάδα έπαζπε ιε ημ
ζχια». Με άθθα θυβζα, μ εκζανηςιέκμξ Θευξ έπαζπε ζημ ζχια. Αοηυξ
ακηέπεζ ημ αάνμξ ημο ΢ηαονμφ ηαζ μ Ίδζμξ πεεαίκεζ αζχκμκηαξ ημ ιίζμξ ηςκ
ακηζπάθςκ Σμο, ηαζ «εβηαηαθεθεζιιέκμξ» απυ ημκ μονάκζμ Παηένα.
481
482
118
Παναηάης, εα δμφιε ακαθοηζηά πχξ ενιδκεφεηαζ ημ βεβμκυξ αοηυ απυ ημοξ
μνευδμλμοξ εεμθυβμοξ.
Καηά ηδ βεκζηή δήθςζδ ηςκ εεμθυβςκ αοηχκ, ζημ ΢ηαονυ πάζπεζ ηαζ
πεεαίκεζ μ ίδζμξ μ Τζυξ ημο Θεμφ. ΢ε ιία ιδ πνμζεηηζηή ακάθοζδ, δ δήθςζδ
αοηή θαίκεηαζ κα ακηζααίκεζ ζηζξ εεμθμβζηέξ ανπέξ, ζφιθςκα ιε ηζξ μπμίεξ δ
εεσηή θφζδ είκαζ απαεήξ ηαζ ακαθθμίςηδ. ΢ηδκ μοζία, δ δήθςζή ημοξ
εηθνάγεζ ιζα πανάδμλδ αθήεεζα: μ εκζανηςιέκμξ Λυβμξ πάζπεζ πςνίξ κα
πάζπεζ ηαζ πεεαίκεζ πςνίξ κα πεεαίκεζ.
Σμ εεμθμβζηυ ηθεζδί βζα ηδκ ηαηακυδζδ αοηήξ ηδξ αθήεεζαξ ανίζηεηαζ
ζηδκ Δκζάνηςζδ. Μυκμ ακαθμνζηά ιε ηδκ Δκζάνηςζδ θςηίγμκηαζ ηα
ααεφηενα ιοζηήνζα ημο Θεακενχπμο. Ζ δοκαηυηδηα ηςκ παεδιάηςκ ημο
Υνζζημφ ανίζηεηαζ ζηδκ πνυζθδρδ ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ – ροπή ηαζ
ζχια, απυ ηδκ Τπυζηαζδ ημο εεσημφ Λυβμο. Έηζζ, μ Υνζζηυξ πάζπεζ ηαζ
πεεαίκεζ ηαηά ηδκ ακενςπυηδηά Σμο, εκχ ηαηά ηδ εευηδηά Σμο παναιέκεζ
απαεήξ ηαζ ακαθθμίςημξ.
Πνμηεζιέκμο κα οπμζηδνίλεζ ηδ εέζδ αοηή, μ John Meyendorff
παναπέιπεζ ζημ ηείιεκμ ηδξ πέιπηδξ Οζημοιεκζηήξ ΢οκυδμο
(Κςκζηακηζκμοπυθεςξ, 553): «Δἰ ηὶξ μὐπ ὁιμθμβεῖ ηὸκ ἐζηαονςιέκμκ ζανηὶ
Κφνζμκ ἟ι῵κ Ἰδζμῦκ Υνζζηὸκ εἶκαζ Θεὸκ ἀθδεζκὸκ ηαὶ ηφνζμκ ηῆξ δυλδξ
ηαὶ ἕκα ηδξ ἁβίαξ Σνζάδμξ, ὁ ημζμῦημξ ἀκάεεια ἔζης» 483. Δπίζδξ, απμδίδεζ
ηα εκδεζηηζηά θυβζα ημο Λεμκηείμο ημο Βογακηζκμφ: «Φαζὶκ ἔηζ‟ εἰ ηαη‟
μ὎ζίακ μ὎η ἔπαζπεκ ὁ Λυβμξ ηῇ ζανηί, δῆθμκ ὅηζ ἀκμοζίςξ ἔπαζπεκ˙ εἰ δὲ
ἀκμοζίςξ, μ὎δὲ ἔπαεεκ˙ μ὎ζίαξ βὰν ηὰ πάεδ ηονίςξ. Ἀθθ‟ ὏πμζηάζεζ ηαὶ ὁ
Λυβμξ θέβεηαζ παεεῖκ˙ πνμζεθάαεημ βὰν παεδηὴκ μ὎ζίακ εἰξ ηὴκ ἑαοημῦ
὏πυζηαζζκ ζὺκ ηῇ μἰηείᾳ ηῇ ἀπαεεῖ˙ ηαὶ ηὰ ηῆξ μ὎ζίαξ ηαηδβμνήιαηα εἰχεεζ
ηῆξ ὏πμζηάζεςξ ηαηδβμνεῖζεαζ ὀνε῵ξ»484.
Ο John Meyendorff ακαθένεηαζ ηαζ ζε έκα ηείιεκμ ημο Αβίμο
Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ: «Δἷξ ιὲκ βάν ἐζηζκ ὁ Υνζζηὸξ ηαὶ ἓκ α὎ημῦ ηὸ
πνόζςπμκ ἢημζ ἟ ὏πόζηαζζξ, ἀθθ᾽ ὅιςξ ἔπεζ δύμ θύζεζξ, ηῆξ εεόηδημξ ηαὶ
ηῆξ ἀκενςπόηδημξ α὎ημῦ. ἖η ιὲκ μὖκ ηῆξ εεόηδημξ ἟ δόλα θοζζη῵ξ
πνμσμῦζα ἑηαηένμο ημζκὴ δζὰ ηὴκ ηῆξ ὏πμζηάζεςξ ἐβέκεημ ηαοηόηδηα, ἐη δὲ
ηῆξ ζανηὸξ ηὰ ηαπεζκὰ ἑηαηένῳ ημζκά· εἷξ βάν ἐζηζ ηαὶ ὁ α὎ηὸξ ὁ ημῦηό ηε
ηἀηεῖκμ ὢκ ἢημζ εεὸξ ηαὶ ἄκενςπμξ, ηαὶ ημῦ α὎ημῦ, ηά ηε ηῆξ εεόηδημξ ηαὶ
ηὰ ηῆξ ἀκενςπόηδημξ· ηὰξ ιὲκ βὰν εεμζδιίαξ ἟ εεόηδξ εἰνβάγεημ, ἀθθ᾽ μ὎
δίπα ηῆξ ζανηόξ, ηὰ δὲ ηαπεζκὰ ἟ ζάνλ, ἀθθ᾽ μ὎ πςνὶξ ηῆξ εεόηδημξ. Καὶ
483
Denz. 222, Anathema 10 of Council of 553. Πναθ. John Meyendorff, Byzantine Theology. Historical
Trends and Doctrinal Themes, ζ. 155. Βθ. ηαζ Απμζηυθμο Αε. Γθααίκα, Ηζηνξία ηεο Δθθιεζίαο από ηηο
πεγέο, ηεφπμξ Β΄ ζ. 73.
484
Λεμκηείμο Βογακηζκμφ, Καηά Νεζηνξίνπ 7, 9, PG 86 a, 1768h A. Πναθ. John Meyendorff, Byzantine
Theology. Historical Trends and Doctrinal Themes, ζ. 155.
119
παζπμύζῃ βὰν ηῇ ζανηὶ ζοκδιιέκδ ἤκ ἟ εεόηδξ ἀπαεὴξ δζαιέκμοζα ηαὶ ηὰ
πάεδ ἐηηεθμῦζα ζςηήνζα, ηαὶ ἐκενβμύζῃ ηῇ ημῦ θόβμο εεόηδηζ ζοκδιιέκμξ
ἤκ ὁ ἅβζμξ κμῦξ κμ῵κ ηαὶ εἰδὼξ ηὰ ηεθμύιεκα. Σ῵κ ιὲκ μὖκ μἰηείςκ
α὎πδιάηςκ ἟ εεόηδξ ηῶ ζώιαηζ ιεηαδίδςζζκ, α὎ηὴ δὲ η῵κ ηῆξ ζανηὸξ
παε῵κ δζαιέκεζ ἀιέημπμξ»485.
Καηά ηδκ ενιδκεία ημο Meyendorff, δ ακηίδμζδ ζδζςιάηςκ
(communicatio idiomatum) επζηνέπεζ ζηα ακενχπζκα ένβα ημο Υνζζημφ κα
έπμοκ απμηεθέζιαηα ηα μπμία ιυκμ μ Θευξ εα ιπμνμφζε κα ηα ηαεμνίζεζ486.
Ζ επίδναζδ υιςξ αζηείηαζ απυ ηδ εευηδηα πνμξ ηδκ ακενχπζκδ θφζδ, εκχ δ
εευηδηα «η῵κ ηῆξ ζανηὸξ παε῵κ δζαιέκεζ ἀιέημπμξ». Καζ ηαηαθήβεζ μ ίδζμξ
ζημ ζοιπέναζια, υηζ «ημ δεφηενμ πνυζςπμ ηδξ Αβίαξ Σνζάδαξ έβζκε
οπυζηαζδ ή υνβακμ ηςκ αζςιάηςκ ή ηςκ ακενχπζκςκ ένβςκ ημο
Υνζζημφ»487.
Ο π. Γεχνβζμξ Φθμνυθζηο πνδζζιμπμζεί ιε ηδ ζεζνά ημο πανυιμζα
επζπεζνήιαηα βζα κα ηαηαθήλεζ ζημ ζοιπέναζια, υηζ εηείκμξ πμο πέεακε
πάκς ζημ ΢ηαονυ ήηακ μ ζανηςιέκμξ Κφνζμξ, αθθά ηαηά ηδκ ακενςπυηδηά
Σμο. Ο ίδζμξ μ Υνζζηυξ είκαζ ηέθεζμξ Θευξ ηαζ ζοκάια ηέθεζμξ άκενςπμξ.
Δπεζδή ζημκ Υνζζηυ δεκ οπάνπεζ ακενχπζκδ οπυζηαζδ, δεκ πέεακε έκαξ
άκενςπμξ, αθθά Δηείκμξ «πμο είκαζ μ ίδζμξ Αζχκζα Εςή, πμο είκαζ ζη‟
αθήεεζα δ Ακάζηαζδ ηαζ δ Εςή» 488.
Με άθθα θυβζα, ζημκ Υνζζηυ δεκ οπήνπε λεπςνζζηά έκα ακενχπζκμ
«πνυζςπμ» ημ μπμίμ επνυηεζημ κα πεεάκεζ λεπςνζζηά απυ ημκ Λυβμ˙
οπήνπε υθμ ημ πθήνςια ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ, αθθά υπζ ιζα ζδζαίηενδ
ακενχπζκδ οπυζηαζδ. Γζ‟ αοηυ, ζημ ΢ηαονυ δεκ πέεακε έκαξ άκενςπμξ,
υπςξ ζζπφεζ ζημ κεζημνζακυ ζφζηδια, αθθά μ εκακενςπήζαξ Θευξ. ΢ημ
ζδιείμ αοηυ, μ Ρχζμξ εεμθυβμξ ακαηνέπεζ ζε δφμ παηενζηά ηείιεκα, ηα
μπμία ημο επζηνέπμοκ κα ελάβεζ ημ ημθιδνυ ζοιπέναζια, υηζ ζημ ΢ηαονυ
πέεακε μ Θευξ «ηαηά ημ ακενχπζκμκ»489. Σμ πνχημ ηείιεκμ ακήηεζ ζημκ
΄Αβ. Κφνζθθμ Ηενμζμθφιςκ, μ μπμίμξ δδθχκεζ: «μ὎ βὰν ἤκ ἄκενςπμξ
ε὎ηεθὴξ ὁ πάζπςκ, ἀθθὰ Θεὸξ ἐκακενςπήζαξ ηαὶ ηὸκ ηῆξ ὏πμιμκῆξ
ἀβςκζγυιεκμξ ζηέθακμκ»490. Σμ δεφηενμ ηείιεκμ είκαζ θεζημονβζηυ: «ἰδμὺ
485
Ηςάκκμο ημο Γαιαζηδκμφ, Έθδνζηο αθξηβήο ηεο νξζνδόμνπ πίζηεσο, Γ΄, 15, PG 94, 1057 ΒC. Πναθ.
John Meyendorff, Byzantine Theology. Historical Trends and Doctrinal Themes, ζ. 155.
486
487
John Meyendorff, Byzantine Theology. Historical Trends and Doctrinal Themes, ζ. 155.
488
Βθ. Γεςνβίμο Φθμνυθζηο, Θέκαηα νξζόδνμνπ ζενινγίαο, ζ. 65.
489
Γεςνβίμο Φθςνυθζηζ, Αλαηνκία πξνβιεκάησλ ηεο πίζηεσο, ζ. 73.
490
΄Αβ. Κονίθθμο Ηενμζμθφιςκ, Καηήρεζε 13, VI, PG 33, 780 C. Πναθ. ηαζ Γεςνβίμο Φθςνυθζηζ,
Αλαηνκία πξνβιεκάησλ ηεο πίζηεσο, ζ. 73.
120
βὰν ἐκ κεηνμῖξ θμβίγεηαζ ὁ ἐκ ὏ρίζημζξ μἰη῵κ ηαὶ ηάθῳ ζιζηνῶ
λεκμδμπεῖηαζ»491.
Χξ θμνέαξ ηςκ δφμ θφζεςκ, μ Λυβμξ πέεακε ηαζ μ εάκαημξ έθααε
πχνα ζηδκ οπυζηαζή Σμο492. Ζ μνευδμλμξ εεμθμβία δζαηνίκεζ ιε έιθαζδ
ζημκ πάζπμκηα Υνζζηυ ημ παεδηζηυ απυ ημ απαεέξ ζημζπείμ. Ο ΢ηαονυξ ηαζ
μ εάκαημξ ημο Υνζζημφ δεκ ήηακ παεήιαηα ηδξ εείαξ θφζδξ, αθθά ηδξ
ακενχπζκδξ θφζδξ Σμο. Ζ πνχηδ ήηακ αεάκαηδ ηαζ απαεήξ, εκχ δ δεφηενδ
είπε ηδ δοκαηυηδηα βεφζδξ ημο εακάημο ηαζ ημο πάεμοξ493. ΢ηδκ παναηάης
πενζεηηζηή παηενζηή θνάζδ ζοκακημφιε ηδ δζπθή αοηή υρδ ηδξ ηέκςζδξ:
«μὕηςξ ηαὶ ἀπαεὴξ ὁ ιμκμβεκὴξ Θευξ, ηαὶ παεδηὸξ ὁ Υνζζηὸξ εἶκαζ
πζζηεφεηαζ»494. Ζ εεία θφζδ έιεζκε εκηεθχξ απαεήξ, άνα ημ πάεμξ
ακαθένεηαζ ιυκμ ζηδκ ακενχπζκδ θφζδ ημο Υνζζημφ.
Σδκ ίδζα βναιιή ζηέρδξ αημθμοεεί ηαζ μ παηήν ΢ηακζθμάε, δ
επζπεζνδιαημθμβία ημο υιςξ είκαζ πζμ θεπημιενεζαηή. Ο Ρμοιάκμξ
εεμθυβμξ ελδβεί ηδκ πνυζθδρδ ηδξ ακενςπυηδηαξ υπζ ςξ έκα ελςηενζηυ
θαζκυιεκμ πμο αββίγεζ πενζθενεζαηά ημ Λυβμ, αθθά ςξ ιζα πνάλδ πμο
εζζάβεζ ηδκ ακενςπυηδηα ζηδκ πζμ ζηεκή δοκαηή ζπέζδ ι‟ Αοηυκ. Ο Θευξ
Λυβμξ δδιζμφνβδζε βζα ημκ Δαοηυ Σμο δζά ηδξ ροπήξ Σμο («δία ιέζμο
κμὸξ»495, υπςξ θέκε μζ Παηένεξ) έκα ζχια ζημ μπμίμ ιπυνεζε κα οπμζηεί
ημοξ πυκμοξ ζημ ΢ηαονυ, πυκμοξ πμο δεκ ήηακ ιυκμ ημο ζχιαημξ, αθθά
ημοξ έκζςζε ηαηά ηάπμζμ ηνυπμ ηυζμ δζά ηδξ ροπήξ υζμ ηαζ δζά ημο
ζχιαημξ, μ Ίδζμξ μ Θευξ, πμο έβζκε δ Τπυζηαζή ημοξ496.
Με ημκ υνμ Τπμζηαηζηή Έκςζδ εκκμμφιε, υηζ μ Λυβμξ δεκ είκαζ πζα
ιυκμ Τπυζηαζδ ηδξ εευηδηάξ Σμο, αθθά ζοκάια ηαζ ηδξ ακενςπυηδηάξ
Σμο. Ο Υνζζηυξ είκαζ 100% Θευξ ηαζ 100% άκενςπμξ, δεκ έπμοιε υιςξ δφμ
πνυζςπα αθθά έκα. Καηά ζοκέπεζα, υθα ηα ακενχπζκα βκςνίζιαηα έβζκακ
βκςνίζιαηα ημο Θεμφ ζημ Πνυζςπμ ημο Υνζζημφ. Ακ άκηελε ηζξ
ιαζηζβχζεζξ, ημοξ ειπηοζιμφξ, ηζξ μδφκεξ ημο εακάημο ή αηυια ηαζ ημκ ίδζμ
ημ εάκαημ, δεκ οπέθενε ιυκμ δ ακενχπζκδ πθεονά ημο Υνζζημφ ή ιυκμ ημ
ζχια Σμο. Τπέθενε μ Ίδζμξ. Τπέθενε μ Θευξ497.
O παηήν ΢ηακζθμάε παναηδνεί, υηζ μνζζιέκμζ εκημπίγμοκ ιζα
ακηίθαζδ ακάιεζα ζημ εάκαημ ημο Υνζζημφ ηαζ ηδ εευηδηά Σμο. Δάκ Αοηυξ
είκαζ Θευξ δεκ ιπμνεί κα πεεάκεζ, οπμζηδνίγμοκ· εάκ δε πεεάκεζ, δεκ είκαζ
491
Καλὼλ ηνῦ Μεγάινπ Σαββάηνπ, ὁ Δἱνιὸξ ηῆξ ὀβδυδξ ᾠδῆξ.
492
Βθ. Γεςνβίμο Φθςνυθζηζ, Αλαηνκία πξνβιεκάησλ ηεο πίζηεσο, ζ. 76.
493
Βθ. Νζημθάμο Βαζζθεζάδδ, Τν κπζηήξηνλ ηνπ ζαλάηνπ,ζ. 139.
494
Γνδβμνίμο Νφζζδξ, Καηά Δὐλνκίνπ Λόγ. 6, P.G. 45, 709 A. 713 AB, 716 CD-717 A. Πναθ. Πακαβζχηδ
Κ. Υνήζημο, Τν κπζηήξην ηνπ αλζξώπνπ, ζ. 121.
495
Γνδβμνίμο Ναγζακγδκμφ, Λόγνο ΦΦΗΦ, PG 36, 100 A.
496
497
121
εευξ. Δκδεζηηζηά, ακαθένεηαζ ζημκ ηαεμθζηυ εεμθυβμ Herbert Mühlen. Γζα
κα ανεζ μ ηεθεοηαίμξ ιζα θφζδ ζηδ «ιςνία ημο ΢ηαονμφ» (Ά Κμν. 1, 18-22),
πνμηείκεζ υηζ δεκ εα πνέπεζ κα ζηεθηυιαζηε ημκ Θευ ςξ έκα απαεέξ μκ,
υπςξ Σμκ εεςνμφκ μζ Παηένεξ, αθθά κα εεςνμφιε υηζ μ Θευξ είκαζ ζηακυξ
κα θάαεζ ηαζ πείνα ημο Θακάημο. ΢ηδκ απάκηδζδ πμο ημο δίκεζ μ παηήν
΢ηακζθμάε ααζζζιέκμξ ζηα πςνία ημο Αβίμο Μαλίιμο ημο Οιμθμβδηή,
απμδεζηκφεηαζ υηζ μζ Παηένεξ δεκ πνδζζιμπμζμφκ ημκ υνμ «απάεεζα» ιε ηδ
ζδιαζία πμο ημο απμδίδεζ δ εθθδκζηή θζθμζμθία, αθθά ιε ηδκ έκκμζα ηδξ
έθθεζρδξ ημο εβςζζηζημφ εκδζαθένμκημξ εη ιένμοξ ημο Θεμφ ζε ζπέζδ ι‟
ειάξ498.
Ο Θευξ δεκ είκαζ απαεήξ ιε ηδκ έκκμζα ηδξ αδζαθμνίαξ ζημκ
ακενχπζκμ πυκμ, αθθά ακηίεεηα, εκδζαθένεηαζ ηαζ ζοιιεηέπεζ ζ‟ αοηυκ ζε
δομ δζαθμνεηζηά επίπεδα:
- ΢ημ οπμζηαηζηυ επίπεδμ, υπμο «μ Υνζζηυξ ιπυνεζε κα κζχζεζ
ακάθμβα πνμξ ηδ εεσηή Σμο Τπυζηαζδ ηα πάεδ ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ Σμο,
πςνίξ αοηά κα απμηεθμφκ πάεδ ηδξ εευηδηάξ Σμο, υπςξ εβχ ιπμνχ κα
κζχες ζημ κμο ιμο ηα ηζζιπήιαηα ημο ζχιαημξ, πςνίξ αοηά κα είκαζ
ηζζιπήιαηα ημο κμο»499.
΢ημ ένβμ ημο: «Ζ αζάλαηε εηθόλα ηνπ Θενύ», μ Ρμοιάκμξ εεμθυβμξ
βίκεηαζ αηυια πζμ ακαθοηζηυξ: «Μήπςξ δε κζχεεζ δ εεσηή Τπυζηαζδ ημοξ
πυκμοξ ημο ζχιαημξ, δζά ηδξ ακενχπζκδξ ροπήξ Σμο ηαζ ιαγί ιε αοηήκ; Γεκ
έκζςζε ζημ ζηαονυ αοημφξ ημοξ πυκμοξ δ Τπυζηαζδ ημο Υνζζημφ, πμο ήηακ
υπζ ιυκμ ηδξ εευηδηαξ, αθθά ηαζ ημο ζχιαημξ; Ακ δζά ηςκ ιαηζχκ ημο
ζχιαηυξ ιαξ, μ ίδζμξ μ κμοξ δείπκεζ ημοξ πυκμοξ ημο βζα ημοξ άθθμοξ, ιήπςξ
δε θαίκμκηακ μζ πυκμζ ηδξ εεσηήξ Τπυζηαζδξ ημο Υνζζημφ, θμνέα ηδξ
ακενχπζκδξ θφζδξ, δζά ηςκ ιαηζχκ ημο ζχιαημξ, πυκμζ αζςιέκμζ βζα ιαξ
απυ ημκ ακενχπζκυ Σμο κμο; Καζ μζ πυκμζ, ημζηαγυιεκμζ δζά ηςκ ιαηζχκ ημο
Υνζζημφ, δεκ ήηακ μζ πυκμζ ημο Τπμηεζιέκμο Σμο, πμο ήηακ ηαοηυπνμκα
εεσηυ Τπμηείιεκμ; Μπμνμφιε κα πμφιε υηζ ηακείξ δε ζοιπμκμφζε ηαζ δε
ζοιπμκάεζ πενζζζυηενμ απυ ημκ Τζυ ημο Θεμφ, πμο έβζκε άκενςπμξ βζα
πάνδ ιαξ. Γζ‟ αοηυ, ηακείξ δεκ έπαεε πενζζζυηενα βζα ιαξ ζημ ζχια ημο
απυ αοηά πμο οπέζηδ μ Τζυξ ημο Θεμφ πμο έβζκε άκενςπμξ βζα ιαξ. Αοηή
είκαζ δ έκκμζα ηδξ έηθναζδξ “μ Έκαξ απυ ηδ Σνζάδα έπαζπε ιε ημ ζχια”…
΢‟ υθα ηα πνμδβμφιεκα θαίκεηαζ δ αοεεκηζηή ηαζ πναβιαηζηή ζδιαζία ηδξ
“ηαηάααζδξ” ημο Θεμφ ζ‟ ειάξ»500.
- ΢ημ επίπεδμ ηδξ ζπέζδξ ιε ημοξ ακενχπμοξ, δ ζοιιεημπή ημο
Υνζζημφ ζημκ ακενχπζκμ πυκμ εηθνάγεηαζ δζαθμνεηζηά απ‟ υ,ηζ ζημ
498
Βθ. Dumitru Stăniloae, Chipul evanghelic al lui Iisus Hristos, ζζ. 117-118.
499
500
Dumitru Stăniloae, Chipul nemuritor al lui Dumnezeu, ζζ. 181-182.
122
οπμζηαηζηυ επίπεδμ. Ο Υνζζηυξ, ςξ Θευξ, παναηηδνίγεηαζ απυ εθεδιμζφκδ
βζα ημοξ ακενχπμοξ ηαζ ζοιιεηέπεζ αθδεζκά ζημκ πυκμ ημοξ: «Αοηυξ ιπμνεί
κα ζοιιεηέπεζ ζημκ πυκμ ηςκ πθαζιάηςκ αοημφ απυ ηδκ αβάπδ, ηαηά έκακ
ακάθμβμ ηνυπμ ηαηά ημκ μπμίμ, εβχ ιπμνχ κα κζχες ημκ πυκμ εκυξ
άννςζημο, πςνίξ κα είιαζ πναβιαηζηά άννςζημξ. Θα ιπμνμφζε μ Θευξ κα
έπεζ εθεδιμζφκδ βζα ιαξ πςνίξ ηάπμζα αίζεδζδ ημο πυκμο ιαξ;»501 Ζ
ανκδηζηή απάκηδζδ ζημ ενχηδια αοηυ ένπεηαζ θοζζηά.
Δηθνάγμκηαξ ηδκ μνευδμλδ άπμρδ πάκς ζημ εέια αοηυ, μζ μνευδμλμζ
εεμθυβμζ ηαθμφκηαζ κα ακηζιεηςπίζμοκ ηα δφμ ακηίεεηα ιεηαλφ ημοξ
αζνεηζηά ηζκήιαηα, ηα μπμία ενιδκεφμοκ ηδκ ηέκςζδ ιε δζαθμνεηζηυ ηνυπμ
ημ ηαεέκα. Πνυηεζηαζ βζα ημ ηίκδια ημο κεζημνζακζζιμφ ηαζ αοηυ ημο
παηνμπαζπδηζζιμφ.
Κάης απυ ηδ θζθμζμθζηή επίδναζδ πενί απαεείαξ ηδξ εευηδηαξ, δ
κεζημνζακζηή εεχνδζδ απμδίδεζ ημ πάεμξ ιυκμ ζηδ ζάνηα ημο Τζμφ ημο
Θεμφ. Τπμζηδνίγεζ δδθαδή υηζ δεκ πάζπεζ μ Τζυξ, αθθά ιυκμ δ
ακενςπυηδηά Σμο. Έηζζ, μ Τζυξ δζπάγεηαζ ζε Θευ ηαζ ζε άκενςπμ.
Απακηχκηαξ ζηδκ πνυηθδζδ αοηή, μ Μέβαξ Λ. Φανάκημξ
πνδζζιμπμζεί ςξ ηεκηνζηυ επζπείνδια ηδκ Τπμζηαηζηή έκςζδ: επάκς ζημ
΢ηαονυ δεκ πάζπεζ δ απαεήξ εεία θφζδ, μφηε υιςξ ηαζ δ ακενχπζκδ θφζδ
«ηαε‟ εαοηήκ», αθθά πάζπεζ μ Τζυξ ημο Θεμφ, επεζδή δ ακενχπζκδ θφζδ δεκ
είπε ηδ δζηή ηδξ οπυζηαζδ. Αοηή ήηακ «εκοπυζηαημξ», έπμκηαξ ημ ίδζμ
πνυζςπμ ιε ηδ εεία θφζδ, ημ πνυζςπμ ημο Τζμφ ημο Θεμφ. ΢οκεπχξ, ζημ
΢ηαονυ δεκ πάζπεζ έκαξ άκενςπμξ, αθθά μ Τζυξ ημο Θεμφ502. Καζ ζφιθςκα
ιε έκακ άθθμ ζφβπνμκμ εεμθυβμ, δεκ αβαίκεζ μ Λυβμξ απυ ηδ ζάνηα, χζηε
κα πάεεζ αοηή απυ ιυκδ ηδξ503.
Ο Φανάκημξ οπμζηδνίγεζ αηυια, υηζ δ κεζημνζακζηή εεμθμβία
οπμαζαάγεζ ημ πάεμξ ημο Υνζζημφ, ηαεχξ ημ απμδίδεζ απμηθεζζηζηά ζηδκ
ακενχπζκή Σμο θφζδ. Απυ ημοξ Παηένεξ, παναπέιπεζ ζημκ Γνδβυνζμ
Νφζζδξ, μ μπμίμξ απέπεζ απυ ηζξ ζηέρεζξ ιζαξ ηέημζαξ αζνεηζηήξ
εεμθμβίαξ504. Ακ δ ηέκςζδ ακαθένεηαζ ζημ ακενχπζκμ, πμφ είκαζ δ
501
502
Βθ. Μέβα Λ. Φανάκημο, Ζ πεξί Θενύ νξζόδνμνο δηδαζθαιία, ζζ. 191-192.
503
Βθ. Ηςάκκδ Γ. Κμονειπεθέξ, Λόγνο Θενινγίαο. Μειέηεο ζενινγηθνύ πξνβιεκαηηζκνύ.ζ. 290.
504
Ο Φανάκημξ δείπκεζ ημ επυιεκμ ηείιεκμ ημο Αβ. Γνδβμνίμο ημο Νφζζδξ, πςνίξ κα ημ παναεέηεζ:
«἖ηέκςζεκ ἑαοηόκ, θδζί, ιμνθὴκ δμύθμο θααώκ. ηίξ ἟ δμοθζηὴ ιμνθή; πάκηςξ ηὸ ζ῵ια· μ὎ βὰν ἕηενόκ ηζ
πανὰ ημῦημ πανὰ η῵κ παηένςκ ἞ημύζαιεκ. μ὎ημῦκ ὁ εἰπὼκ ὅηζ ιμνθὴκ ἔθααε δμύθμο, ζὰνλ δέ ἐζηζκ ἟
ιμνθή, ἄθθμ ηζ ὄκηα α὎ηὸκ ηαηὰ ηὴκ εείακ ιμνθήκ, ἄθθμ ηζ μὖζακ ηῇ θύζεζ ηὴκ δμοθζηὴκ ιμνθὴκ
εἰθδθέκαζ θέβεζ. ἀθθὰ ηαὶ ἟ ημῦ ἐηέκςζε θέλζξ ζαθ῵ξ πανίζηδζζ ηὸ ιὴ ἀεὶ ημῦημ εἶκαζ, ὅπεν ἟ιῖκ ὤθεδ,
ἀθθ᾽ εἶκαζ ιὲκ ἐκ ηῶ πθδνώιαηζ ηῆξ εεόηδημξ ἴζα εεῶ ἀπνόζζημκ ηαὶ ἀπνμζπέθαζημκ ηαὶ ιά θζζηά βε ηῇ
αναπύηδηζ ηῆξ ἀκενςπίκδξ μ὎δεκείαξ ἀπώνδημκ· πςνδηὸκ δὲ ηῇ ἐπζηήνῳ ηῆξ ζανηὸξ θύζεζ ηόηε βεκόιεκμκ,
ὅηε ἐηέκςζε, ηαεώξ θδζζκ ὁ ἀπόζημθμξ, ηὴκ ἄθναζημκ α὎ημῦ ηῆξ εεόηδημξ δόλακ ηαὶ ηῇ αναπύηδηζ ἟ι῵κ
ζοβηαηεζιίηνοκεκ, ὥζηε ὃ ιὲκ ἤκ, ιέβα ηαὶ ηέθεζμκ ηαὶ ἀπενίθδπημκ ἤκ, ὃ δὲ ἔθααεκ, ἰζμιέβεεεξ ἤκ ηῶ
123
ηαπείκςζδ, αθμφ δ ακενχπζκδ θφζδ έπεζ θοζζηά ημ βκχνζζια ημο ηαπεζκμφ;
΢ηα θυβζα ημο Αβίμο Γνδβμνίμο, «ἧ ζάνλ, θδζί, ηεηαπείκςηαζ, ηαίημζ μ὎δὲκ
ημῦ ηαπεζκςεῆκαζ πνμζδεμιέκδ ἟ ηὸ ηαπεζκὸκ ἐη θύζεςξ ἔπμοζα»505.
΢ημκ ακηίπμδα ηδξ κεζημνζακζηήξ ακηίθδρδξ ηςκ πναβιάηςκ
ανίζηεηαζ δ παηνμπαζπδηζηή εεχνδζδ ηδξ ηέκςζδξ, δ μπμία,
ιμκμθοζζηζηχξ ηζκμφιεκδ παναηδνείηαζ ηαζ ζηδ κευηενδ δοηζηή εεμθμβία.
Θεμθυβμζ μζ μπμίμζ εηπνμζςπμφκ δζαθμνεηζηά ιεηαλφ ημοξ νεφιαηα, υπςξ
ηδ ζηαπξηθή ζενινγία, θελσηηθά, βηβιηθά, θεκηληζηηθά, θηινζνθηθά, ηζηνξηθά,
ζενινγηθά, θηλήκαηα ή ηζκήιαηα ηδξ απειεπζέξσζεο ελέθναζακ ηζξ εεηζηέξ
ημοξ εηηζιήζεζξ απέκακηζ ζηδ εεσηή παεδηζηυηδηα506. Αθεηδνία υθςκ είκαζ δ
ακάβηδ ημοξ κα πνμζθένμοκ ιζα ααεφηενδ ηαηακυδζδ ημο πυκμο ημο Θεμφ
ζημ βεβμκυξ ημο ΢ηαονμφ απυ αοηήκ πμο πνμζθένεζ δ παναδμζζαηή
δζδαζηαθία ηδξ Δηηθδζίαξ. ΢ηδκ πνμζπάεεζά ημοξ αοηή, λεηζκμφκ απυ πέκηε
ααζζηέξ πνμτπμεέζεζξ:
1. Ζ απάεεζα είκαζ έκα βκχνζζια ημο Θεμφ ηυζμ ζηδκ εθθδκζηή υζμ ηαζ
ζηδκ εθθδκζζηζηή θζθμζμθία.
2. Οζ Παηένεξ ηδξ Δηηθδζίαξ οζμεέηδζακ άηνζηα ηδ εεσηή απάεεζα απυ
ημοξ θζθμζυθμοξ.
3. Ζ εεσηή απάεεζα δεκ αθήκεζ πζα ηακέκα πχνμ βζα ιζα οβζή αθήβδζδ
ηςκ εεσηχκ ζοκαζζεδιάηςκ ηαζ ηδξ εεσηήξ πανέιααζδξ ζηδκ ζζημνία, υπςξ
ιανηονείηαζ ζηδ Βίαθμ.
4. Ζ εεσηή απάεεζα είκαζ αζφιααηδ ιε ηδκ απμηάθορδ ημο πάζπμκημξ
Θεμφ ζημ πνυζςπμ ημο Ηδζμφ Υνζζημφ.
5. Σμ ηεθεοηαίμ ζδιείμ ακαβκςνίζηδηε απυ ιζα ιζηνή μιάδα εεμθυβςκ,
μζ μπμίμζ δήθςζακ υηζ μ Θευξ είκαζ παεδηζηυξ ηαζ ζηνάθδηακ απέκακηζ ηδξ
ηονζανπζηήξ βκχιδξ507.
Έκαξ θαιπνυξ εηπνυζςπμξ αοηήξ ηδξ βναιιήξ ζηέρδξ είκαζ μ J.
Moltmann. ΢ημ πθαίζζμ ηδξ ζηαπξηθήο ζενινγίαο508, υπςξ μκμιάγεηαζ ημ
἟ιεηένῳ ιέηνῳ ηῆξ θύζεςξ» (Καηά Απνιιηλαξίνπ 20, PG. 45, 1164 BC). Πναθ. Μέβα Λ. Φανάκημο, Ζ πεξί
Θενύ νξζόδνμνο δηδαζθαιία, ζ. 192.
505
Καηά Απνιιηλαξίνπ 23, PG. 45, 1172 D. Πναθ. Μέβα Λ. Φανάκημο, Ζ πεξί Θενύ νξζόδνμνο δηδαζθαιία,
ζ. 193.
506
Βθ. Paul Gavrilyuk, The Suffering of the Impassible God. The Dialects of Patristic Thought, Δηδ.
Oxford Early Christian Studies, Oxford 2004, ζ. 1.
507
Paul Gavrilyuk, The Suffering of the Impassible God. The Dialects of Patristic Thought, ζ. 5.
508
Καηά ηδκ πανμοζίαζδ ημο Jürgen Moltmann απυ ημκ Rosino Gibellini, θαίκεηαζ κα οπάνπεζ πθήνδξ
ζοιθςκία ιεηαλφ ημο βενιακμφ εεμθυβμο ηαζ ηςκ ζφβπνμκςκ μνευδμλςκ εεμθυβςκ ζημ εέια ηδξ
απαεείαξ. Γνάθεζ ζπεηζηά ιε ηδ εεχνδζδ ημο πάεμοξ ημο Υνζζημφ «… δ οπυεεζδ ημο Moltmann –
ζοκάδμκηαξ ηαζ ιε ηδ πνζζημθμβζηή ηάζδ άθθςκ εεμθυβςκ (H. Mühlen, E. Jüngel) – επζηνέπεζ ηδκ
πζεακυηδηα ημο πάεμοξ ημο ίδζμο ημο Θεμφ, βζα κα ειααεφκεζ ηδ ζοιιεημπή ημο Θεμφ ζημ πάεμξ ημο
ηυζιμο. Απυ ημκ Θευ πνέπεζ κα απμηθεζζηεί ηάεε δοκαηυηδηα πάεμοξ πμο εα ζοκεπαβυηακ μκημθμβζηή
ακεπάνηεζα ηαζ αηέθεζα, αθθά υπζ δ ίδζα δ δοκαηυηδηα ημο πάεμοξ πμο βεκκζέηαζ απυ ηδκ αβάπδ. Δπμιέκςξ,
ημ αιεηάαθδημ ημο Θεμφ δεκ πνέπεζ κα κμδεεί ιε ηνυπμ απυθοημ, αθθά ιε ηδκ έκκμζα ιζαξ ζπεηζηήξ
124
ζφζηδιά ημο, ημ πάεμξ ημο Υνζζημφ αθμνά ακαβηαζηζηά ημκ Θευ ζηδκ
μοζία Σμο509.
Ο παηήν ΢ηακζθμάε πνμηείκεζ ηδ θφζδ εκυξ ιεβάθμο αογακηζκμφ
εεμθυβμο πάκς ζημ εέια ιαξ. Ο Λευκηζμξ, θμζπυκ, δζεοηνζκίγεζ έκακηζ ηςκ
ιμκμθοζζηχκ υηζ μ εκζανηςιέκμξ Λυβμξ δεκ έπαζπε ιε ηδ εευηδηά Σμο,
αθθά ιε ημ ζχια ημ μπμίμ πνμζέθααε εημφζζα, ςξ ιζα άθθδ θφζδ λέπςνδ
απυ ηδ εεσηή θφζδ. Μζα ακηίεεηδ δζδαζηαθία εα ιεηέηνεπε ημ πνζζηζακζζιυ
ζε έκα είδμξ πακεεσζιμφ ηαζ ηδ εευηδηα ζε ιζα μοζία οπμηαβιέκδ ζημοξ
ιεηααθδημφξ κυιμοξ510: «δῆθμκ ὡξ ἐζηζκ, ηαὶ ηῆξ ζανηὸξ Υνζζημῦ
παεμφζδξ, θέβεζκ ηὸκ ἀπαεῆ α὎ηὸκ Λυβμκ παεεῖκ δζὰ ηὴκ ἕκςζζκ˙ μ὎ δζ‟
μἰηείςζζκ ιυκμκ˙ βεκκδεῆκαζ δὲ ηαὶ δζὰ ηυδε, ηαὶ ὡξ ἰδὶακ ηαὶ α὎ηὸκ
὏πμζηάκηα βέκκδζζκ ζὺκ α὎ηῇ˙ μ὎η εἰξ ηὸ εἶκαζ ὥζπεν ἀοηδ, ἄθθ΄ εἰξ ηὸ
ἐκζάνηςξ εἶκαζ˙ ηαὶ ιμνθςεῆκαζ ηὴκ ἰδὶακ ἀυναημκ ὏πυζηαζζκ ὅηε ἟ ζὰνλ
ηὸ εἶκαζ ἐκ α὎ηῇ ἐθάιαακε»511. ΢ημ απυζπαζια αοηυ μ παηήν ΢ηακζθμάε
παναηδνεί ιζα πανάδμλδ δήθςζδ: μ απαεήξ Λυβμξ πάζπεζ.
΢ημ ίδζμ πανάδμλμ ζοιπέναζια ηαηαθήβεζ ηαζ μ Paul Gavrilyuk ζε
έκα ζδιακηζηυ βζα ημ εέια ιαξ ένβμ, θέβμκηαξ: δ απάεεζα ηαζ δ
παεδηζηυηδηα είκαζ ζοζπεηζηέξ έκκμζεξ πμο πνέπεζ κα πςνάκε ιαγί ζε ιζα
ζςζηή αθήβδζδ ημο εεσημφ ένβμο512. Μυκμ οπυ αοηήκ ηδκ έκκμζα ιπμνεί κα
βίκεζ απμδεηηυξ έκαξ «μνευδμλμξ εεμπαζπδηζζιυξ»513.
Αθθά μ ζοζπεηζζιυξ ιεηαλφ απάεεζαξ ηαζ παεδηζηυηδηαξ είκαζ
ζδιακηζηυξ ηαζ βζα ηδκ απμηεθεζιαηζηυηδηα ηδξ ζοιπυκζαξ ημο Θεμφ βζα
αιεηααθδηυηδηαξ, πμο δεκ απμηθείεζ ηδ δοκαηυηδηα ιζαξ εκενβδηζηήξ μδφκδξ, ηδξ μδφκδξ ηδξ αβάπδξ. Ακ δ
έκκμζα ημο Θεμφ απμδεζιεοηεί απυ ημ ιεηαθοζζηυ εθθδκζηυ αλίςια ηδξ απαεείαξ/μοδεηενυηδηαξ ηδξ εείαξ
μοζίαξ, είκαζ δοκαηυ κα βίκεζ θυβμξ βζα “ζζημνία ημο Θεμφ”». (Ζ ζενινγία ηνπ 20νπ αηώλα, ιεηάθναζδ
Πακαβζχηδξ Τθακηήξ, Δηδυζεζξ «Άνημξ Εςήξ», Αεήκα 2002, ζ. 363). Ζ πνμδβμφιεκδ πενζβναθή ηδξ
εεμθμβίαξ ημο ζηαονμφ θδζιμκεί απμζπάζιαηα απυ ηα ένβα ημο Jürgen Moltmann, πμο απμδίδεζ ημ πάεμξ
άιεζα ζηδ εευηδηα ημο Υνζζημφ.
509
Βθ. Ηςάκκδ Γ. Κμονειπεθέξ, Λόγνο Θενινγίαο. Μειέηεο ζενινγηθνύ πξνβιεκαηηζκνύ.ζζ. 255-256. Ο
Κμονειπεθέξ δεκ ιαξ πνμζθένεζ ηακέκα ηείιεκμ ημο Moltmann, βζ‟ αοηυ εα απμδχζμοιε παναηάης δομ
παναζηαηζηά απμζπάζιαηα. Σμ πνχημ είκαζ ηαεανά παηνμπαζπδηζηυ: «Dans la passion du Fils, le Père lui-
même souffre la douleur de l‟abandon. Dans la mort du Fils, la mort atteint Dieu lui-même et le Père subit
la mort de son Fils dans son amour pour les hommes abandonnées. L‟événement de la croix doit en
conséquence être compris comme un événement entre Dieu et le Fils de Dieu. Quand le Père abandonne
son Fils à la passion et à la mort sans Dieu, Dieu agit sur lui-même» (Jürgen Moltmann, Le Dieu crucifié.
La croix du Christ, fondement et critique de la théologie chrétienne, ζ. 220). Σμ δεφηενμ είκαζ
εεμπαζπδηζηυ: «Si la nature divine dans la personne du Fils éternel de Dieu est le centre constitutif de la
personne en Christ, elle souffre et meurt elle aussi» (Jürgen Moltmann, Le Dieu crucifié. La croix du
Christ, fondement et critique de la théologie chrétienne, ζ. 270).
510
511
Λευκηζμο Βογακηζκμφ, Adversus Nestorianos, lib. VII, ηεθ. Υ, PG 86 a, 1768 h CD. Πναθ. Dumitru
Stăniloae, Chipul nemuritor al lui Dumnezeu, ζ. 340.
512
Βθ. Paul Gavrilyuk, The Suffering of the Impassible God. The Dialects of Patristic Thought, ζ. 20.
513
Αοηυκ ημκ υνμ ημκ πνμηείκεζ μ ηαεδβδηήξ Ηςάκκδξ Γ. Κμονειπεθέξ, ζημ ένβμ ημο Λόγνο Θενινγίαο.
Μειέηεο ζενινγηθνύ πξνβιεκαηηζκνύ.ζ. 282.
125
ειάξ. Σμ πνυζςπμ πμο εκενβεί απυ ζοιπυκζα πνέπεζ κα είκαζ ηαοηυπνμκα
απαεέξ ηαζ παεδηζηυ, πνμηεζιέκμο κα είκαζ ζηακυ κα αμδεάεζ ηαζ έημζιμ κα
οπμθένεζ βζα πάνδ αοημφ πμο αβαπάεζ, ακ αέααζα ημ γδηεί δ ηαηάζηαζδ.
Αοηυ εθανιυγεηαζ ακαθμβζηά απυ ημοξ Παηένεξ ζηδ εεχνδζδ ηδξ
Δκζάνηςζδξ ημο Λυβμο. Παναιέκμκηαξ ηέθεζμξ Θευξ, μ Λυβμξ έβζκε
άκενςπμξ, δέπεδηε ημοξ πενζμνζζιμφξ ηδξ ακενχπζκδξ φπανλδξ ηαζ κίηδζε
ενζαιαεοηζηά ηδκ αιανηία, ημ εάκαημ ηαζ ηεθζηά ηδ δζαθεμνά514. «Ο Θευξ
είκαζ απαεήξ ηυζμ χζηε κα είκαζ ζηακυξ κα ηαηαηηήζεζ ημ πάεμξ ηαζ
παεδηζηυξ ζημ ιέηνμ πμο είκαζ ζηακυξ κα οπμθένεζ ζηδκ ηαζ δζά ηδξ
ακενχπζκδξ θφζδξ»515.
Ζ ζοιπυκζα ημο Θεμφ είκαζ απμηεθεζιαηζηή, δδθαδή θοηνςηζηή,
ηαεχξ δεκ ζοκζζηά ιζα έλςεεκ πανέιααζδ ζηδ γςή ηςκ ακενχπςκ. Γζά ηδξ
Δκακενχπδζδξ, δ ζοιπυκζα ημο Θεμφ θακενχκεηαζ ςξ ιζα εζςηενζηή
πνυζθδρδ ηδξ ακενχπζκδξ ηαηάζηαζδξ. Ο εκακενςπήζαξ Θευξ ανκήεδηε
κα επέιαεζ ζημ ζχια ηαζ ζηζξ πθδβέξ ηδξ ακενχπζκήξ Σμο θφζδξ ιε ηδκ
«πθαζηζηή πεζνμονβζηή» ηδξ πακημδφκαιδξ εευηδηάξ Σμο, υπςξ εα ήεεθακ
μζ ιμκμθοζίηεξ. Ακηίεεηα, μ Υνζζηυξ εκενβεί ςξ «μιμζμπαεδηζηυξ ζαηνυξ»,
αζηχκηαξ ιζα «μιμζμπαεδηζηή ζαηνζηή»516, ηαηά ηδκ ςναία έηθναζδ ημο
ηαεδβδηή η. Κμονειπεθέ, πμο βνάθεζ: «Έηζζ εα ήεεθακ ημκ Υνζζηυ μζ ημο
ηυζιμο (παθζμί ηαζ κέμζ) ιμκμθοζίηεξ: πιαζηηθό ρεηξνπξγό. Αοηυξ, υιςξ, μ
Υνζζηυξ, είκαζ ςναίμξ ιε ηα ζδιάδζα ημο πυκμο, πμο ιανηονμφκ ηδ ιδ
αθθμίςζδ ηδξ ακενςπυηδηαξ ημο, ηδξ ακενςπυηδηαξ ιαξ. … Ο Υνζζηυξ-
ζαηνυξ ζοιπάζπεζ ηαζ εεναπεφεζ αθζθμηενδχξ, ημ ζαηνείμ ημο είκαζ ζε υθμοξ
ακμζπηυ ηαζ δεκ είκαζ ζαηνυξ πμο απεφπεηαζ ημκ πυκμ, ημκ εέθεζ ηαζ ημκ
κζχεεζ “ζημ πεηζί ημο” βζα πάνδ υθςκ πμο πάζπμοκ ηδκ ακενχπζκδ
μνζαηυηδηα»517.
΢οιπεναζιαηζηά, ιπμνμφιε κα δδθχζμοιε υηζ δ ζφβπνμκδ μνευδμλδ
εεμθμβία ηαηαθένκεζ κα ηναηά ζε ζζμννμπία ηζξ δομ θαζκμιεκζηά ακηίεεηεξ
έκκμζεξ, ηδ εεσηή απάεεζα ηαζ ηδκ παεδηζηυηδηα. Ζ ζζμννμπία αοηή
επζηνέπεζ ηδκ φπανλδ ιζαξ γςκηακήξ εεμθμβίαξ, πμο ηάκεζ δοκαηή ηυζμ ηδκ
επέιααζδ ημο Θεμφ ζημκ ακενχπζκμ πυκμ, υζμ ηαζ ηδ δζαηήνδζδ ηςκ
ζδζςιάηςκ ημο Θεμφ ζημ δζάθμβυ Σμο ιε ημκ ηυζιμ.
514
Βθ. Paul Gavrilyuk, The Suffering of the Impassible God. The Dialects of Patristic Thought, ζ. 11.
515
Paul Gavrilyuk, The Suffering of the Impassible God. The Dialects of Patristic Thought, ζ. 11.
516
Ηςάκκδ Γ. Κμονειπεθέ, Λόγνο Θενινγίαο. Μειέηεο ζενινγηθνύ πξνβιεκαηηζκνύ.ζζ. 231-232.
517
Ηςάκκδ Γ. Κμονειπεθέ, Λόγνο Θενινγίαο. Μειέηεο ζενινγηθνύ πξνβιεκαηηζκνύ.ζζ. 231-232.
126
2. Ζ ηνζηζηή ηςκ ηεκςηζηχκ εεςνζχκ ζηδκ Ονευδμλδ Θεμθμβία ημο 20μο
αζχκα
«΢ηδκ ηεκςηζηή εεμθμβία αλίγεζ, πςνίξ αιθζαμθία, κα αθζενχκεηαζ

ιζα ιμκμβναθία»518, βνάθεζ μ Serge Bulgakov ημ έημξ 1943 ζημ αζαθίμ ημο
Du Verbe incarné (Agnus Dei). ΢ημκ Ονευδμλμ πχνμ, δ πνυηαζή ημο δεκ
αλζμπμζήεδηε ιέπνζ ηαζ ζήιενα. Γεκ οπάνπεζ αηυια ιζα μθμηθδνςιέκδ
αζαθζμβναθία πμο κα πανμοζζάγεζ ηδκ ελέθζλδ ηςκ ηεκςηζηχκ εεςνζχκ ζηδ
Γφζδ, ηαζ ζοκεπχξ, μζ πθδνμθμνίεξ βζ‟ αοηέξ είκαζ εθάπζζηεξ ζηδ εεμθμβία
ιαξ.
Τπάνπμοκ πμθθμί θυβμζ μζ μπμίμζ ελδβμφκ ηδκ απμοζία ιζαξ ζηαεενήξ
ακαθμνάξ ηδξ Ονευδμλδξ πνζζημθμβίαξ ημο 20μο αζχκα ζηζξ ηεκςηζηέξ
εεςνίεξ, πμο εζδζηά ζηδκ πνμηεζηακηζηή εεμθμβία ακαπηφπεδηακ απυ ηζξ
ανπέξ ημο 16μο αζχκα. Έκαξ ααζζηυξ θυβμξ ιπμνεί κα είκαζ μ ιδ-εεςνδηζηυξ
παναηηήναξ ηδξ μνευδμλδξ ζηέρδξ. Με εθάπζζηεξ ελαζνέζεζξ, μζ μνευδμλμζ
εεμθυβμζ απμθεφβμοκ ημοξ ζοθθμβζζιμφξ πμο δεκ επζηονχκμκηαζ απυ ηδκ
Αβία Γναθή ηαζ απυ ημοξ Παηένεξ ηδξ Δηηθδζίαξ. Καζ ςξ θοζζηυ
απμηεθέζια, ένπεηαζ δ άνκδζή ημοξ κα επζπεζνήζμοκ ημ εεμθμβζηυ δζάθμβμ
ιε ημοξ ιμκηένκμοξ ηεκςηζημφξ εεμθυβμοξ, πμο πνμαάθθμοκ εεςνίεξ
ααζζζιέκεξ ζηζξ πνμζςπζηέξ ημοξ βκχιεξ.
Αοηυ αέααζα δεκ ζδιαίκεζ υηζ δ Ονευδμλδ πνζζημθμβία ημο
πεναζιέκμο αζχκα είκαζ απμθφηςξ αδζάθμνδ βζα ηζξ εεςνίεξ αοηέξ. Ζ ζηάζδ
απέκακηί ημοξ είκαζ ιεκ πμθειζηή, αθθά αοηυ πμο εκδζαθένεζ ημοξ
μνεμδυλμοξ είκαζ μζ πζμ ζδιακηζημί εηπνυζςπμζ ηςκ εεςνζχκ αοηχκ ηαζ μζ
βεκζηέξ ημοξ πνμτπμεέζεζξ, πςνίξ ηζξ εζδζηέξ ημοξ θεπημιένεζεξ. Λυβς ηςκ
παναπάκς δεδμιέκςκ, εα παναημθμοεήζμοιε ζηδ ζοκέπεζα ηδκ αηυθμοεδ
ιεεμδμθμβία:
1. Θα πανμοζζάζμοιε ηζξ ζδιακηζηυηενεξ ηεκςηζηέξ εεςνίεξ ζηζξ μπμίεξ
ακαθένμκηαζ μζ μνευδμλμζ εεμθυβμζ, ηαεχξ ηαζ ημοξ εηπνμζχπμοξ
ημοξ.
1. Πανάθθδθα, εα εηεέζμοιε ηζξ ηνζηζηέξ απυρεζξ ηςκ Ονευδμλςκ
εεμθυβςκ απέκακηζ ζηζξ ηεκςηζηέξ εεςνίεξ, ηαζ ηέθμξ,
2. εα πνμπςνήζμοιε ζε μνζζιέκα ζοιπενάζιαηα ζπεηζηά ιε ημ δζάθμβμ
πμο επζπεζνήεδηε ιεηαλφ μνεμδυλςκ ηαζ ηεκςηζηχκ εεμθυβςκ.
Οζ ζζημνζημί ηςκ δμβιάηςκ δζαηνίκμοκ ζοκήεςξ δφμ θάζεζξ ζηδκ
ηεκςηζηή πνζζημθμβία: ηδκ πνχηδ, δ μπμία θακεαζιέκα απμηαθείηαζ
«ηεκςηζηή», ηαζ ηδ δεφηενδ δ μπμία ηονζμθεηηζηά μκμιάγεηαζ ηεκςηζηή.
΢ηδ ζοκέπεζα, εα εηεέζμοιε ηδκ ελέθζλδ ηςκ ηεκςηζηχκ εεςνζχκ, ηαζ εζδζηά
518
Du Verbe Incarné (Agnus Dei) ζ. 146.
127
ηςκ εεςνζχκ αοηχκ απέκακηζ ζηζξ μπμίεξ μζ μνευδμλμζ εεμθυβμζ ελέθναζακ
ηζξ ακηζννήζεζξ ημοξ.
α. Οη ζεσξίεο πεξί θέλσζεο θαηά ην 16ν θαη 17ν αηώλα
Οζ πνζζημθμβζηέξ ζοβηνμφζεζξ πμο έθααακ πχνα ζημκ

πνμηεζηακηζζιυ ηαηά ημ 16μ ηαζ ημ 17μ αζχκα είπακ ςξ αθεηδνία ηζξ
ακηίεεηεξ απυρεζξ ημο Λμφεδνμο ηαζ ημο Zwingli, ζπεηζηά ιε ηδ θφζδ ηδξ
πανμοζίαξ ημο Υνζζημφ ζημ ιοζηήνζμ ηδξ Δοπανζζηίαξ.
Ο Zwingli δήθςκε, υηζ μ ΢ςηήναξ ήηακ πανχκ ζημ ιοζηήνζμ αοηυ
ιυκμ πκεοιαηζηά ηαζ ιυκμ βζ‟ αοημφξ πμο πζζηεφμοκ, –εκχ μ άνημξ ηαζ μ
μίκμξ απμηεθμφζακ απθά ειαθήιαηα ημο ηειαπζζιέκμο ζχιαημξ ηαζ ημο
ποιέκμο αίιαημξ, αμδεδηζηά ηδξ πίζηδξ ηαζ δζεβενηζηά ηδξ εοπάνζζηδξ
ακάικδζδξ. Ο Λμφεδνμξ ακηίεεηα, οπμζηήνζγε θθμβενά υηζ ημ ζχια ημο
΢ςηήνα ήηακ πανυκ ζηδκ Δοπανζζηία, ζημκ άνημ, ιε ημκ άνημ, ηαζ ηάης απυ
ημκ άνημ, ηαζ ημ ιεηεθάιαακμοκ ηυζμ μζ πζζημί, υζμ ηαζ μζ άπζζημζ˙ μζ ιεκ
πνχημζ βζα ηδκ ςθέθεζά ημοξ, μζ δε δεφηενμζ βζα ημκ πυκμ ημοξ519. Απυ ηζξ
ακηίεεηεξ αοηέξ απυρεζξ πνμέηορακ πμθθά ενςηήιαηα βφνς απυ ημ
πνυζςπμ ημο Υνζζημφ, μζ απακηήζεζξ δε πμο δυεδηακ ζ‟ αοηά ήηακ πμθφ
δζαθμνεηζηέξ. Με αθμνιή ηδκ ελέηαζδ ημο πνμαθήιαημξ δζαιμνθχεδηακ
δομ ααζζηέξ εεμθμβζηέξ ζπμθέξ: αοηή ημο Giessen ηαζ αοηή ημο Tübingen.
Έκα ηεκηνζηυ εέια ζογήηδζδξ ήηακ δ ηέκςζδ ημο Υνζζημφ.
Ζ «ηεκςηζηή» πνζζημθμβία αοηήξ ηδξ επμπήξ έπεζ ςξ αάζδ ηδ εεςνία
βζα ηδκ «ακηίδμζδ ζδζςιάηςκ», ηδκ μπμία οζμεέηδζε μ Λμφεδνμξ. Καηά ημκ
Λμφεδνμ, ιενζηά ζδζχιαηα ηδξ εεσηήξ θφζδξ ημο Υνζζημφ έβζκακ ηαζ
ζδζχιαηα ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ. ΢οκεπχξ, ιζθάιε βζα ηδ «ιεηνίαζδ» ή βζα
ηδκ ηέκςζδ αοηχκ ηςκ «εεσηχκ» ζδζςιάηςκ ζηδκ ακενχπζκδ θφζδ, χζηε κα
ιδ δζαζηνεαθχκεηαζ μ εεσηυξ ημοξ παναηηήναξ520. Ζ δζαθμνά ειθακίγεηαζ
ζηδκ ενιδκεία ηδξ θμοεδνακζηήξ δζδαζηαθίαξ, πμο επζπεζνεί ηαεειία απυ
ηζξ δφμ ακηίπαθεξ ζπμθέξ.
Ζ ζπμθή ημο Giessen, ειπκεοζιέκδ απυ ημκ Martin Chemnitz (1552-
1586), δίδαζηε υηζ μ Υνζζηυξ ηαηέπεζ ζηδκ ακενχπζκή Σμο θφζδ ηαζ ζηδκ
επίβεζα γςή Σμο ηδ εεσηή Σμο ιεβαθμπνέπεζα, ζοκήεςξ υιςξ παναζηείηαζ
απυ ηδ πνήζδ ηδξ521. ΢ημ αζαθίμ ημο: De duabus naturis in Christo, o Martin
Chemnitz εεςνεί υηζ δ οπμζηαηζηή έκςζδ ηςκ δομ θφζεςκ εκέπθελε ιζα
519
Βθ. Alexander Balmain Bruce, The Humiliation of Christ in its Physical, Ethical and Official Aspects, ζ.
83.
520
Βθ. Jean-Yves Lacoste, Dictionnaire critique de théologie, ζ. 633.
521
128
πναβιαηζηή επζημζκςκία ηςκ ζδζςιάηςκ ηδξ εεσηήξ θφζδξ ιέζα ζηδκ
ακενχπζκδ θφζδ, πενζμνζζιέκδ ιυκμ απυ ηδκ ανπή υηζ δ ηάεε θφζδ πνέπεζ
κα ζοκηδνεί ηα ηφνζά ηδξ ζδζχιαηα. Γζα πανάδεζβια, οπμζηήνζγε υηζ αηυια
ηαζ ιεηά ηδκ Ακάζηαζδ, ημ δμλαζιέκμ ζχια ημο Υνζζημφ ηαηέπεζ ηαζ εα
ηαηέπεζ βζα πάκηα, ιμνθή ηαζ έκακ ηαεμνζζιέκμ ηαζ ζοβηεηνζιέκμ ηνυπμ
φπανλδξ. Ζ Ακάθδρδ πάθζ δεκ ήηακ ιυκμ ιζα μζημκμιζηή πανάζηαζδ, αθθά
δ πναβιαηζηή πνυμδμξ εκυξ πναβιαηζημφ ζχιαημξ δζά ιέζμο ημο
δζαζηήιαημξ, ημ μπμίμ ακεααίκεζ ααειζαία απυ ηδ βδ πνμξ έκακ ημπζηά
μνζζιέκμ μονακυ522.
Ο ίδζμξ ακαβκχνζζε ηδκ ανπή ηαηά ηδκ μπμία finitum non capax
infiniti, ηαζ απμδέπεδηε υηζ ηακέκα εεσηυ ζδίςια δεκ ιπμνεί κα βίκεζ
ζοκήεςξ ή ηοπζηά ζδίςια ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ. Δπμιέκςξ, μ Martin
Chemnitz ζοκέθααε ηδκ «ακηίδμζδ ζδζςιάηςκ» ςξ ιζα δζείζδοζδ ηδξ εείαξ
θφζδξ ζηδκ ακενχπζκδ, πνδζζιμπμζχκηαξ ηδκ ηεθεοηαία ζακ υνβακυ ηδξ ηαζ
ιεηαδίδμκηαξ ζ‟ αοηήκ ηδκ εκένβεζά ηδξ, ιέζς αοηήξ ηαζ ιαγί ιε αοηήκ523. Ζ
ηφνζά ημο έκκμζα είκαζ δ «πενζπχνδζζξ», έκκμζα δακεζζιέκδ απυ ημκ Άβζμ
Ηςάκκδ ημ Γαιαζηδκυ, ηαζ ημ εζημκμβναθζηυ ημο ζπήια είκαζ δ παηενζηή
ιάγα ημο δζάπονμο ζζδήνμο524. Ο Λυβμξ ιεηέδςζε ηδκ εκένβεζά Σμο ζηδκ
ακενχπζκδ θφζδ, υπςξ αηνζαχξ δ γέζηδ ιεηαδίδεζ ηδ δφκαιή ηδξ ζημ
ζίδενμ. Καηά ημκ Chemnitz, μ Υνζζηυξ ζηδκ ηεκςηζηή Σμο ηαηάζηαζδ
κπνξνύζε κα πνδζζιμπμζεί ηδ ιεβαθμπνέπεζα ζηδκ ακενχπζκή ημο θφζδ,
ιέζς αοηήξ ηαζ ιαγί ιε αοηήκ, ηδκ ρξεζηκνπνίεζε υιςξ ιενζηέξ θμνέξ ιυκμ
ηαζ ιυκμ βζα κα απμδείλεζ υηζ ηδκ ηαηέπεζ˙ βεκζηά υιςξ, Αοηυξ δελ ζέιεζε
κα ηδ πνδζζιμπμζήζεζ525.
Απυ ηδκ άθθδ ιενζά, ζηδκ Ακάθδρή Σμο μ Υνζζηυξ πνδζζιμπμίδζε
ηαζ εηδήθςζε πθήνςξ ηαζ μθμθάκενα ηδ εεσηή Σμο ιεβαθμπνέπεζα ζηδκ
ακενχπζκδ θφζδ ηδκ μπμία είπε πνμζθάαεζ ηαζ ηδκ εηδήθςζε ιέζς ηδξ
θφζδξ αοηήξ. Άθθεξ πάθζ θμνέξ, μ Chemnitz θαίκεηαζ κα απμδίδεζ υπζ ιυκμ
ιενζηή πνήζδ ζημ status humilis, αθθά αηυια ηαζ ιενζηή εθαηηςιαηζηή
ηαημπή. Αοηυξ είκαζ πμο οζμεέηδζε απυ ημκ Αιανυζζμ ηδκ ζδέα εκυξ
ζοιιαγέιαημξ εη ιένμοξ ημο Λυβμο, ςξ ελήβδζδ ηδξ ηέκςζδξ. Ζ δφκαιδ
ηαζ δ θεζημονβία ημο Λυβμο δεκ ήηακ απμφζεξ per se ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ
ηέκςζδξ, αθθά μ Λυβμξ δζαηοαενκμφζε ηα πάκηα ηαζ πακημφ, ιαγί ιε ημκ
522
De duabus naturis in Christo, ζ. 185. Πναθ. Alexander Balmain Bruce, The Humiliation of Christ in its
Physical, Ethical and Official Aspects, ζ. 97.
523
De duabus naturis in Christo, ζζ. 186-187. Πναθ. Alexander Balmain Bruce, The Humiliation of Christ
in its Physical, Ethical and Official Aspects, ζ. 98.
524
98.
525
Βθ. Alexander Balmain Bruce, The Humiliation of Christ in its Physical, Ethical and Official Aspects,
ζζ. 102-103.
129
Παηένα ηαζ ημ Άβζμ Πκεφια˙ ζηδκ ακενχπζκδ υιςξ θφζδ, ηαηά ημκ ηαζνυ
ηδξ ηαπείκςζδξ, μ Υνζζηυξ έηνορε ηδ δυλα, ηδ δφκαιδ ηαζ ηδ θεζημονβία
ηάης απυ ηζξ αδοκαιίεξ ηδξ ζάνηαξ, ηαζ, υπςξ θέεζ μ Αιανυζζμξ, ηζξ
απέζονε απυ ηδ δνάζδ526, χζηε ιυκμ ηα θοζζηά παναηηδνζζηζηά ηαζ μζ
αδοκαιίεξ θαίκμκηαζ κα δζαιέκμοκ ηαζ κα επζηναημφκ ζηδκ
πνμζθαιαακυιεκδ θφζδ, υπζ ιυκμ ιπνμζηά ζημοξ ακενχπμοξ, αθθά αηυια
ηαζ ιπνμζηά ζημκ Θευ˙ ζοκάια, ζοιααίκεζ δ πθδνυηδηα ηδξ εευηδηαξ ζημκ
Λυβμ κα εηηεθεί, ηάπμο αθθμφ, νςιαθέα, ηα πάκηα ιαγί ιε ημκ Παηένα ηαζ
ημ Άβζμ Πκεφια527.
Γεκζηά, δ ηέκςζδ ζημκ Chemnitz θαίκεηαζ κα είκαζ δ πθήνδξ ηαημπή
ηδξ εευηδηαξ απυ ημκ Λυβμ ςξ ζοιπέναζια ηδξ οπμζηαηζηήξ έκςζδξ, ιε ηδ
δζεοηνίκζζδ υηζ μ Λυβμξ απέπεζ απυ ηδκ πθήνδ πνήζδ ηδξ, έηζζ χζηε κα
πανμοζζάγεζ ηδκ υρδ ηδξ ιδ-ηαημπήξ. Γζα ηδκ ηαηακυδζδ ηδξ παναπάκς
εέζδξ αμδεά ημ πανάδεζβια ηδξ ιάγαξ ημο ζζδήνμο, μ μπμίμξ εκχ είκαζ
μθυηθδνμξ γεζηυξ, παναιέκεζ ιαφνμξ ζηδκ υναζδ ηαζ ηνφμξ ζηδκ επαθή528.
Ζ ζπμθή ηδξ Tübingen αημθμφεδζε ηδ εεμθμβία ημο John Brentz
(1499-1570), θίθμο ημο Λμοεήνμο ηαζ ιεηαννοειζζηή ημο Würtemberg. Οζ
πνζζημθμβζηέξ ημο απυρεζξ πενζέπμκηαζ ζε ιζα ζεζνά ζοββναιιάηςκ
ζοβηεκηνςιέκςκ υθςκ ιαγί ζημκ υβδμμ ηυιμ ημο ένβμο ημο, πμο
δδιμζζεφηδηε ζηδκ Tübingen ημ 1590.
Ζ ααζζηή ημο ανπή ζπεηζηά ιε ηδκ «ακηίδμζδ ζδζςιάηςκ» είκαζ υηζ
θυβς ηδξ οπμζηαηζηήξ έκςζδξ, ηα ζδζχιαηα ηαεειίαξ θφζδξ ημο Υνζζημφ
ημζκμπμζμφκηαζ αιμζααία ιε ηυζδ μζηεζυηδηα, χζηε ημ ηάεε ζδίςια ηδξ
ηαεειίαξ θφζδξ μζηεζμπμζείηαζ απυ ηδκ άθθδ βζα ημκ εαοηυ ηδξ529. Ο
Υνζζηυξ έβζκε ζηακυξ βζα υθα ακελαζνέηςξ ηα εεσηά ζδζχιαηα˙ ακ δεκ είπε
αοηήκ ηδκ ζηακυηδηα, δεκ εα οπήνπε ηαιία δζαθμνά ιεηαλφ Αοημφ ηαζ ηςκ
άθθςκ ακενχπςκ, μφηε εα ιπμνμφζε μ Λυβμξ κα εκζανηςεεί530. Δπμιέκςξ,
ιπμνεί κα αθέπμοιε ηδκ ακενςπυηδηα ημο Υνζζημφ πακημδφκαιδ, πακηαπμφ
πανμφζα, η.η.θ., αθθά ηα ζδζχιαηα αοηά δζαθένμοκ πμζμηζηά απυ ηδκ
πακημδοκαιία ηαζ ηδκ πακηαπμφ πανμοζία ημο Θεμφ. Ζ ακενχπζκδ θφζδ
526
Ab opere retraxit,ζ. 217. Πναθ. Alexander Balmain Bruce, The Humiliation of Christ in its Physical,
527
Ab opere retraxit,ζ. 217. Πναθ. Alexander Balmain Bruce The Humiliation of Christ in its Physical,
528
104.
529
De Personali unione duarum naturarum in Christo, Opera, vol. VIII, ζ. 841. Πναθ. Alexander Balmain
Bruce, The Humiliation of Christ in its Physical, Ethical and Official Aspects, ζ. 86.
530
ζζ. 86-87.
130
ηαηέπεζ ιυκμ ιζα ημζκμπμζμφιεκδ εευηδηα, ηαζ είκαζ ίζδ ιε ημκ Θευ υπζ
ζηδκ μοζία, αθθά ζηδκ ελμοζία531.
Ο Brentz πενζαάθθεζ ηδκ ακενςπυηδηα ημο Υνζζημφ ιε υθεξ ηζξ εεσηέξ
ζδζυηδηεξ, ή, ηαηά ηδκ αηνζαή ημο έηθναζδ, ιε ηδ «εεσηή ιεβαθμπνέπεζα»,
απυ ηδ ζηζβιή ηδξ Δκζάνηςζδξ532. Αθθά ηαηά ηδκ ηέκςζή Σμο, μ Υνζζηυξ
απέηνορε ηδ ιεβαθμπνέπεζά Σμο533, επεζδή ημ ένβμ ηδξ ζςηδνίαξ απαζημφζε
αοηήκ ηδκ οπυεεζδ. Καζ θέβμκηαξ απυηνορδ ηδξ ιεβαθμπνέπεζαξ εκκμμφιε,
υηζ πανά ημ βεβμκυξ υηζ αοηή οπήνπε εηεί ζηδκ πθδνυηδηά ηδξ, ήηακ υιςξ
ηνοιιέκδ πίζς απυ ηδ δμοθζηή ιμνθή ηδξ ηέκςζδξ˙ αοηυ υιςξ δεκ
ζοκέααζκε μφηε βζα πάκηα, μφηε ήηακ εκηεθχξ ηνοιιέκδ534.
΢ηδκ Ονευδμλδ εεμθμβία, μζ απυρεζξ ηςκ δομ βενιακζηχκ ζπμθχκ
ελεηάγμκηαζ ιαγί ηαζ υπζ πμθφ ακαθοηζηά. Ζ έηεεζδ ηαζ δ ηνζηζηή ηςκ
ηεκςηζηχκ εεςνζχκ πμο δζαηοπχεδηακ απυ ηζξ ζπμθέξ ημο Giessen ηαζ
Tübingen, ανίζημκηαζ εζδζηά ζηα εβπεζνίδζα δμβιαηζηήξ. Γζα πνχηδ θμνά
ζημκ μνευδμλμ πχνμ, Ζ Γνγκαηηθή ηεο Οξζνδόμνπ Αλαηνιηθήο Δθθιεζίαο
ημο Υνήζημο Ακδνμφηζμο ήηακ αοηή πμο ηζξ πανμοζίαζε εκ ζοκημιία. Ζ
δμβιαηζηή αοηή, ιεηαθναζιέκδ ζηα νμοιακζηά απυ ημκ παηένα Γδιήηνζμ
΢ηακζθμάε ημ 1930, εα επδνεάζεζ ηα ιεηέπεζηα νμοιακζηά εβπεζνίδζα
δμβιαηζηήξ.
Γζα ημκ Ακδνμφηζμ, δ αζηία ηςκ ηεκςηζηχκ αοηχκ εεςνζχκ ανίζηεηαζ
ζηδκ ηαηακυδζδ ηδξ οπμζηαηζηήξ έκςζδξ απυ ημοξ πνμηεζηάκηεξ έλς απυ
ημκ υνμ ηδξ ΢οκυδμο ηδξ Υαθηδδυκαξ (451)535. Ζ ααζζηή ημοξ ανπή είκαζ δ
δζδαζηαθία ημο Λμοεήνμο βζα ηδ δοκαηυηδηα ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ κα
δέπεηαζ ηα εεία ζδζχιαηα, ζοκάια ιε ηδ δήθςζδ ηδξ αιεηααθδηυηδηαξ ηδξ
εείαξ θφζδξ536.
Ζ εεςνία ηδξ ζπμθήξ ημο Giessen είκαζ πνμζδζμνζζιέκδ ςξ «θέλσζηλ
ρξήζεσο», παναηηδνίγεηαζ δδθαδή βζα ηδκ πεπμίεδζδ υηζ δ ακενχπζκδ θφζδ
ημο Κονίμο ηαηέπεζ αθθά δεκ δφκαηαζ κα ηάκεζ πθήνδ ηαζ ζοκεπή πνήζδ ηςκ
εείςκ ζδζμηήηςκ. Αοηυ ημ ζφζηδια ηνίκεηαζ ςξ Νεζημνζακζζιυξ537.
531
88.
532
De Personali unione, ζ. 847. Βθ. Alexander Balmain Bruce, The Humiliation of Christ in its Physical,
533
De Incarnatione, ζ. 1001. Βθ. Alexander Balmain Bruce, The Humiliation of Christ in its Physical,
534
96.
535
Ζ Γνγκαηηθή ηεο Οξζνδόμνπ Αλαηνιηθήο Δθθιεζίαο, έηδμζδ δεοηένα, εηδμηζηυξ μίημξ «Αζηήν», Αεήκαζ
1956, ζ. 216.
536
Βθ. Dumitru Stăniloae, οπμζδι. 2 ζημ Iisus Hristos sau restaurarea omului, ζ. 129.
537
Βθ. Υνήζημο Ακδνμφηζμο, Ζ Γνγκαηηθή ηεο Οξζνδόμνπ Αλαηνιηθήο Δθθιεζίαο, ζ. 217. Βθ. ηαζ prof.
N.Chiţescu, pr. prof. Isidor Todoran, pr. prof. I. Petreuţă, Teologia dogmatică şi simbolică. Manual pentru
131
Ζ ηέκςζδ, υπςξ δζδάζηεηαζ απυ ηδ ζπμθή ηδξ Tübingen,
παναηηδνίγεηαζ απυ ημκ Ακδνμφηζμ ςξ «θξύςηλ ρξήζεσο»· μ Θεάκενςπμξ,
δδθαδή, δζαηεθεί ηαζ ζηδ βδ ιοζηζηή πνέςζδ ηςκ εείςκ ζδζμηήηςκ. Έηζζ,
ηαη‟ αοηυκ ημκ ηνυπμ, είηε είκαζ θαζκμιεκζηά ηα παεήιαηα ημο Υνζζημφ,
είηε είιαζηε ακαβηαζιέκμζ κα απμδεπεμφιε δζπθή ακενςπυηδηα ζημκ
Υνζζηυ: ιζα ηνοιιέκδ ηαζ ιζα θακενή. Δπμιέκςξ, δ εεςνία μδδβεί
ακαβηαζηζηά ζημ Γμηδηζζιυ 538.
β. Οη ζεσξίεο πεξί θέλσζεο θαηά ην 19ν θαη ηνλ 20ν αηώλα
Οζ ηεκςηζημί βενιακμί εεμθυβμζ ημο 19μο αζχκα βνάθμοκ οπυ ηδκ

έιπκεοζδ ημο Hegel, βζα ημκ μπμίμ μ απυθοημξ Τπμηείιεκμξ, πνμηεζιέκμο
κα βίκεζ ζοβηεηνζιέκμξ βζα ημκ εαοηυ ημο, αοημπενζμνίγεηαζ ζηδ θφζδ ηαζ
ζηδκ ζζημνία ημο ηυζιμο. Καηά ηδκ εηηίιδζδ ημο Jean-Yves Lacoste, ζηδ
δεφηενδ θάζδ ελέθζλδξ ηςκ ηεκςηζηχκ εεςνζχκ, μ οπμηείιεκμξ ηδξ
ηέκςζδξ δεκ είκαζ μ Υνζζηυξ, υπςξ ζηδ δζαιάπδ ιεηαλφ Giessen ηαζ
Tübingen, αθθά μ εείμξ Λυβμξ, ηαζ δ ηέκςζδ αθμνά ηδ εεσηή θφζδ ηαζ υπζ
ηδκ ακενχπζκδ μοζία ημο Υνζζημφ539.
Ο πνχημξ οπμζηδνζηηήξ ηδξ νζγζηήξ ηέκςζδξ ηαηά ημ 19μ αζχκα είκαζ
μ G. Thomasius (1802-1875). Αοηυξ ζζπονίγεηαζ υηζ δ ζηέρδ ημο είκαζ
ζφιθςκδ ηυζμ ιε ηδκ παηενζηή υζμ ηαζ ιε ηδ θμοεδνακζηή πνζζημθμβία, ηαζ
ακαβκςνίγεζ ημκ υνμ ηδξ Υαθηδδυκαξ ςξ ιζα απαναίηδηδ πνμτπυεεζδ βζα
μπμζαδήπμηε ζςζηή δζδαζηαθία540. Καηά ημκ Thomasius, πνζκ κα βίκεζ
άκενςπμξ, μ Υνζζηυξ πνμτπήνπε ςξ Τζυξ ημο Θεμφ. Σμ Δβχ ημο Τζμφ ημο
Θεμφ πνέπεζ κα εεςνείηαζ ςξ δ ίδζα ανπή πμο ζπδιαηίγεζ ημ πνυζςπμ ζηδκ
Δκζάνηςζδ. Ζ Δκζάνηςζδ δε, πνέπεζ κα ελεηαζεεί ηαζ ιε ηζξ δομ ηδξ
υρεζξ: ηαζ ςξ πξόζιεςε ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ ζηδκ πθδνυηδηά ηδξ απυ ημκ
Τζυ ημο Θεμφ, ηαζ ςξ απηνπεξηνξηζκόο ημο Τζμφ ημο Θεμφ ζηδκ πνάλδ
πνυζθδρδξ ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ.
Γζα ημκ Thomasius, δ Δκζάνηςζδ είκαζ αθδεζκή, ιυκμ ακ μ Θευξ
ζοιιεηέπεζ πναβιαηζηά ζε έκακ ακενχπζκμ ηνυπμ φπανλδξ. Ο Τζυξ ημο
Θεμφ ιπαίκεζ ζηδ ιμνθή ηδξ ακενχπζκδξ μνζαηυηδηαξ, εζζένπεηαζ ζημ πχνμ
facultăţile teologie, δεφηενμ ηυιμ, εηδ. Renaşterea, Cluj-Napoca 2005, ζ. 33. Βθ. ηαζ Dumitru Stăniloae,
οπμζδι. 2 ζημ Iisus Hristos sau restaurarea omului, ζζ. 128-129.
538
Βθ. Υνήζημο Ακδνμφηζμο, Ζ Γνγκαηηθή ηεο Οξζνδόμνπ Αλαηνιηθήο Δθθιεζίαο, ζ. 217. Βθ. ηαζ prof. N.
Chiţescu, pr. prof. Isidor Todoran, pr. prof. I. Petreuţă, Teologia dogmatică şi simbolică. Manual pentru
facultăţile teologie, δεφηενμξ ηυιμ, ζ. 33. Βθ. ηαζ Dumitru Stăniloae, οπμζδι. 2 ζημ Iisus Hristos sau
restaurarea omului, ζζ. 128-129.
539
540
139.
132
ιζαξ φπανλδξ οπμηαβιέκδξ ζηα υνζα ημο πχνμο ηαζ ημο πνυκμο, ηαζ ζηζξ
ζοκεήηεξ ηδξ ακενχπζκδξ ελέθζλδξ541. Αοηυ ζδιαίκεζ, υηζ δ Δκζάνηςζδ
είκαζ βζα ημκ Τζυ ημο Θεμφ ακαβηαζηζηά αοημπενζμνζζιυξ ηαζ αοημ-
άδεζαζια, υπζ απυ ηα ηφνζα παναηηδνζζηζηά ημο Θεμφ, αθθά απυ ημ εεσηυ
ηνυπμ φπανλδξ ηαζ απυ ηδ εεσηή δυλα ηδκ μπμία ηαηείπε ιεκ απυ ηδκ ανπή
ιε ημκ Παηένα, ηδκ εηδήθςζε δε ηαηά ηδ δζαηοαένκδζδ ημο ηυζιμο542.
Δπμιέκςξ, μ αοημπενζμνζζιυξ δεκ ακηζθάζηεζ ζηδκ μοζία ημο απμθφημο. Σμ
απυθοημ εα ήηακ ακίηακμ ακ δε εα ιπμνμφζε κα αοημπνμζδζμνίγεηαζ υπςξ
αοηυ εέθεζ.
Ζ ηέκςζδ βοικχκεζ ημ Λυβμ απυ ηδκ πακημδοκαιία, ηδκ
πακημβκςζία ηαζ ηδκ πακηαπμφ πανμοζία, ηζ έηζζ μ ΢ςηήναξ ηαηά ηδ
δζάνηεζα ηδξ γςήξ ημο ζηδ βδ, δεκ είκαζ μφηε πακημδφκαιμξ, μφηε
πακημβκχζηδξ, μφηε πακηαπμφ πανχκ543. Αοηά υιςξ ηαηά ημκ Γενιακυ
εεμθυβμ, δεκ είκαζ θύξηα ζδζχιαηα ημο Θεμφ, αθθά ζπεηζηά ζδζχιαηα, ηαζ
ακήημοκ ζηδκ μζημκμιζηή Σνζάδα, εηδδθχκμκηαζ δε ζηδ ζπέζδ ηδξ ιε ημκ
ηυζιμ, αθθά δεκ ακήημοκ μκημθμβζηά ζηδκ Σνζάδα. Ο ΢ςηήναξ δζαηδνμφζε
εκημφημζξ υθα ηα ηφνζα εεσηά ζδζχιαηα: ηδκ απυθοηδ δφκαιδ, ηδκ απυθοηδ
αθήεεζα, ηδκ απυθοηδ αβζυηδηα ηαζ αβάπδ544.
Ζ ηέκςζδ υιςξ ημο Υνζζημφ δεκ είκαζ ιυκμ άδεζαζια. ΢‟ αοηήκ
ειπθέημκηαζ απμηάθορδ, εηδήθςζδ ηςκ ααζζηχκ απυθοηςκ ζδζςιάηςκ –
ηδξ απυθοηδξ δδθαδή δφκαιδξ ςξ εθεφεενμο αοημ-πνμζδζμνζζιμφ, ηδξ
απυθοηδξ αθήεεζαξ ςξ βκχζδξ ηδξ δζηήξ Σμο μοζίαξ ηαζ ημο ιοαθμφ ημο
Παηνυξ, ηαεχξ ηαζ ηδξ απυθοηδξ αβζυηδηαξ ηαζ αβάπδξ. Ζ ηέκςζδ είκαζ
εκενβδηζηή ηαζ υπζ παεδηζηή. Αηυια ηαζ υηακ δ παεδηζηυηδηά ηδξ θηάκεζ
ζηα άηνα – δδθαδή ζηδ ζφθθδρδ ηαζ ζημ εάκαημ, αηυια ηαζ ηυηε δ ηέκςζδ
είκαζ εημφζζα ηαζ θεάκεζ ζηδκ αηιή ηδξ δναζηδνζυηδηάξ ηδξ. ΢ηα βεβμκυηα
αοηά, μ Τζυξ ημο Θεμφ εηδδθχκεζ ηδ ιεβαθφηενδ οπαημή ζημκ Θευ˙ μζ
ζηζβιέξ αοηέξ απμηεθμφκ ημ magna opera ηδξ απμθοηνςηζηήξ Σμο
αβάπδξ545.
Με ημκ Thomasius εζζενπυιαζηε ζηδκ επμπή ηςκ νζγζηχκ ηεκςηζηχκ
εεςνζχκ, μζ μπμίεξ είηε ανκμφκηαζ ηδκ οπμζηαηζηή έκςζδ, είηε ηδ δέπμκηαζ,
541
542
543
Christ Person und Werk, ζζ. 47-136. Πναθ. Alexander Balmain Bruce, The Humiliation of Christ in its
Physical, Ethical and Official Aspects, ζ. 144. Βθ. ηαζ Howard Marshall, The Epistle to Philippians, εηδ.
Epworth Press, London 1992, ζ. 52.
544
Christ Person und Werk, ζζ. 47-136. Πναθ. Alexander Balmain Bruce, The Humiliation of Christ in its
Physical, Ethical and Official Aspects, ζζ. 143-144.
545
142.
133
επεηηείκμκηαξ ηδκ ηέκςζδ ηαζ ζηδ εευηδηα ημο Υνζζημφ546. Ζ αζηία ηςκ
νζγζηχκ εεςνζχκ ανίζηεηαζ, ηαηά ημκ παηένα Γδιήηνζμ ΢ηακζθμάε, ζηδκ
«απμιοεμπμίδζδ» ηδξ Βίαθμο απυ ημοξ πνμηεζηάκηεξ: «Οζ πνμηεζηάκηεξ
απέηθεζακ απυ ηα Δοαββέθζα ςξ ιδ-αθδεζκά υθα ηα εαοιαζηά ζημζπεία, υθα
ηα εαοιαζηά ένβα˙ έηζζ, είκαζ θοζζηυ κα είπακ θηάζεζ ζε ιζα εεςνία ηδξ
ηέκςζδξ ιε ηδκ έκκμζα ιζαξ παναίηδζδξ ημο Λυβμο απυ υθα υζα απμηεθμφκ
εηδήθςζδ ηδξ οπενακενχπζκδξ δφκαιδξ ζηδκ επίβεζα γςή Σμο»547. Ο ίδζμξ
βνάθεζ ημ 1943, υηζ ηζξ εεςνίεξ αοηέξ ηζξ εβηαηέθεζρακ ζηδκ Γενιακία548.
Έκαξ άθθμξ αλζυθμβμξ Γενιακυξ εεμθυβμξ μ μπμίμξ οπμζηδνίγεζ ηδ
νζγζηή ηέκςζδ ημο Υνζζημφ είκαζ μ W. F. Gess (1819-1891). Ο Gess ημκίγεζ
ηνεζξ αζαθζηέξ παναζηάζεζξ ηδξ Δκζάνηςζδξ. Έηζζ, ηδ αθέπεζ:
- ςξ έλμδμ απυ ημκ Παηένα,
- ςξ ιζα ηαηάααζδ απυ ημκ μονακυ, ηαζ
- ςξ βεβμκυξ ηαηά ημ μπμίμ μ Λυβμξ βίκεηαζ ζάνηα.
Μέζς ηδξ πνχηδξ πανάζηαζδξ μ ζοββναθέαξ πνμζθαιαάκεζ ηδκ
Δκζάνηςζδ ςξ έλμδμ ημο πνμτπάνπμκημξ Λυβμο απυ ηδ ζηεκή ζπέζδ ηδξ
ημζκςκίαξ Σμο ιε ημκ Παηένα. Σμ απμηέθεζια ηδξ ελυδμο αοηήξ δεκ είκαζ δ
δζάθοζδ ηδξ πενζπχνδζδξ ιε ημκ Παηένα ηαζ ημ Άβζμ Πκεφια, αθθά ιζα
ακαζημθή ηδξ ζοννμήξ ηδξ αζχκζαξ γςήξ πμο ένπεηαζ απυ ημκ Παηένα ζημκ
Τζυ. Καεχξ μ Τζυξ έβζκε άκενςπμξ, έπαζε ηδ εεσηή Σμο ζοκείδδζδ, ηαζ
πάκμκηαξ ηδ ζοκείδδζδ έπαζε ηαζ ηδ δνάζδ, ηαζ πάκμκηαξ ηδ δνάζδ, έπαζε
ηαζ ηδκ ζηακυηδηα κα δέπεηαζ ζημκ εαοηυ Σμο ηδ ζοννμή ηδξ γςήξ ημο
Παηνυξ549.
΢ηδ δεφηενδ πανάζηαζδ ηδξ Δκζάνηςζδξ ςξ ηαηάααζδξ απυ ημκ
μονακυ, μ ζοββναθέαξ ακαθένεηαζ ζηδκ ηαπείκςζδ ή ζηδκ ηέκςζδ βζα ηδκ
μπμία ιζθάεζ μ απυζημθμξ Παφθμξ. ΢ηδκ πενίπηςζδ ημο Gess, μ Λυβμξ δεκ
παναζηείηαζ ιυκμ απυ ηα ζπεηζηά ζδζχιαηα ημο Θεμφ, υπςξ ζημ ζφζηδια ημο
Thomasius, αθθά αθήκεζ ηαζ ηα απυθοηα ζδζχιαηα. Ο Λυβμξ πάκεζ ηδκ
πνμαζχκζά Σμο δυλα, αθθά ηαζ ηδκ πακημδοκαιία ηαζ ηδκ πακημβκςζία.
Καεχξ βίκεηαζ άκενςπμξ, μ Λυβμξ οπμθένεζ απυ ηδκ ελαθάκζζδ ηδξ αζχκζάξ
Σμο αοημζοκείδδζδξ, βζα κα ηδκ ηενδίζεζ λακά φζηενα απυ πμθθμφξ ιήκεξ,
ςξ άκενςπμξ, ακαπηφζζμκηαξ ααειζαία ιζα ιεηααθδηή ζοκείδδζδ, ιενζηέξ
546
facultăţile teologie, δεφηενμ ηυιμ, ζ. 33.
547
548
549
Die Lehre von der Person Christi, ζ. 307. Πναθ. Alexander Balmain Bruce, The Humiliation of Christ
134
δε θμνέξ πςνίξ κα ηαηέπεζ αοημζοκεζδδζία, υπςξ ζηδκ παζδζηή δθζηία, ζημκ
φπκμ ηαζ ζημ εάκαημ550.
Ζ ηνίηδ αβζμβναθζηή πανάζηαζδ ενιδκεφεηαζ ςξ οπμηαβή ημο
εκζανηςιέκμο Λυβμο ζημοξ θοζζημφξ ηαζ ροπμθμβζημφξ κυιμοξ, ηαηά ημοξ
μπμίμοξ ελεθίζζεηαζ δ ροπμ-ζςιαηζηή εκυηδηα ημο ακενχπμο. ΢ηδκ παζδζηή
δθζηία, μ Λυβμξ δεκ βκχνζγε ηίπμηα βζα ηδ εευηδηά Σμο. Σα ζδζχιαηα ηδξ
πακημβκςζίαξ, ηδξ πακημδοκαιίαξ ηαζ ηδξ πακηαπμφ πανμοζίαξ δεκ πάεδηακ
ιεκ απμθφηςξ, ανζζηυηακ υιςξ ζε ιζα ηαηάζηαζδ λεημφναζδξ. Ο Λυβμξ
ηένδζζε λακά ηδκ αοημζοκείδδζή Σμο ςξ εεσηυ πνυζςπμ, υπζ ηαηά
παναηήνδζδ ή εζηαζίεξ, αθθά ηαηά έκα έκζηζηημ πμο είκαζ ημζκυ ηαζ ζημοξ
πνμθήηεξ, ηαεχξ ηαζ θυβς ηδξ ζηεκήξ ζπέζδξ πμο οπάνπεζ ιεηαλφ Τζμφ ηαζ
Παηνυξ. Ζ «αθφπκζζδ» ηδξ αοημζοκεζδδζίαξ Σμο ζοκέαδ ζηδκ δθζηία ηςκ
δχδεηα πνμκχκ, δ πθήνδξ δε βκχζδ ημο εαοημφ Σμο ζοκηεθέζηδηε ημκ
ηαζνυ πμο λεηίκδζε ηδκ απμζημθή Σμο551.
΢ηδ εεςνία ημο Gess ζοκακημφιε ηα αηυθμοεα ηέζζενα πμνίζιαηα
υζμκ αθμνά ηδκ εζςηενζηή γςή ηδξ Σνζάδαξ:
1. Ζ αζχκζα ζοννμή εεσηήξ γςήξ πμο ένπεηαζ απυ ημκ Παηένα
ζημκ Τζυ ζηαιαηάεζ ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ ηέκςζδξ.
2. Αοηυξ είκαζ μ θυβμξ βζα ημκ μπμίμ ζημ δζάζηδια αοηυ, μ Τζυξ
δεκ ιπμνεί κα είκαζ δ πδβή γςήξ απυ ηδκ μπμία εα νέεζ ημ Άβζμ Πκεφια.
3. ΢ημ δζάζηδια αοηυ, δ ηοαένκδζδ ημο ηυζιμο απυ ημκ Τζυ
ακαζηέθθεηαζ.
4. Δπεζδή μ δμλαζιέκμξ Τζυξ έιεζκε άκενςπμξ, έκαξ άκενςπμξ
ακορχκεηαζ ζηδκ ηνζαδζηή γςή ημο Θεμφ552.
΢ημ ζδιείμ αοηυ μ Ακδνμφηζμξ παναηδνεί, υηζ μζ εεςνίεξ ημο
Thomasius ηαζ ημο Gess θοιαίκμκηαζ ημ ιοζηήνζμ ηδξ εείαξ μζημκμιίαξ.
΢ηδκ πενίπηςζδ ιεκ ημο πνχημο, έπμοιε ιζα κεζημνζακή δζάθοζδ ημο
Θεακενχπμο ζε δφμ πνυζςπα. ΢ηδκ πενίπηςζδ δε ημο Gess, δζαηνίκεηαζ ιζα
ιμκμθοζζηζηή ζφβποζδ ηςκ δφμ θφζεςκ ημο Υνζζημφ, εθυζμκ ζημκ επί βδξ
Ηδζμφ Υνζζηυ ελαθακίγεηαζ δ εευηδηα, ζημκ μονακυ δε ελαθακίγεηαζ δ
ακενςπυηδηα. Απυ ηδκ άθθδ πθεονά, ζοκακημφιε ζημκ Gess ιζα οζμεέηδζδ
550
551
552
151.
135
ημο απμθθζκανζζιμφ, ηαεχξ δ ακενςπυηδηά Σμο ζηενείηαζ θμβζηήξ
ροπήξ553.
Ζ απάκηδζδ ηςκ μνεμδυλςκ εεμθυβςκ ζηζξ παναπάκς ηεκςηζηέξ
εεςνίεξ είκαζ δ εηδήθςζδ ηδξ εεακενχπζκδξ εκυηδηαξ ημο πνμζχπμο ημο
Υνζζημφ. Δπί ηδξ βδξ – βνάθεζ μ Πακαβζχηδξ Υνήζημο αημθμοεχκηαξ ημκ
Άβζμ Γνδβυνζμ Νφζζδξ554 – , μ Υνζζηυξ έπναλε υ, ηζ ανιυγεζ ζημκ Θευ. Ζ
ζοκηήνδζδ ηςκ υκηςκ, δ πμνήβδζδ ηνμθήξ ηαζ πυζδξ ζημοξ ακενχπμοξ, δ
εοενβεζία πνμξ υζμοξ έπμοκ ακάβηδ, αοηυ είκαζ ημ ένβμ ημο Θεμφ. Δπίζδξ,
δ ηονζανπία επί ημο εακάημο, δ γςμπμίδζδ ηςκ ακενχπςκ απμηεθμφκ
πνάλεζξ ημο Υνζζημφ επί ηδξ βδξ ηαζ ζδιεία ηδξ εευηδηάξ Σμο555. «Συζμ ζηα
ηαπεζκά ακενχπζκα αζζεήιαηα ηαζ ένβα, υζμ ηαζ ζηα οπενάκενςπα ένβα
δοκάιεςξ, μ Υνζζηυξ έγδζε ηδ εευηδηα εκςιέκδ ιε ηδκ ακενχπζκδ θφζδ ζε
έκα ιμκαδζηυ Πνυζςπμ, ζε έκα ιμκαδζηυ Τπμηείιεκμ, υκηαξ ηαζ μζ δφμ
θφζεζξ, θφζεζξ ημο ζδίμο Πνμζχπμο, ημο ζδίμο Τπμηεζιέκμο. Ο Υνζζηυξ
θακενςκυηακ ακενχπζκα αθθά ζοκάια εεσηά ιέζς ηςκ θφζεςκ αοηχκ,
πςνίξ κα αθαζνείηαζ ηάηζ απυ ημ ακενχπζκμ ή ημ εεσηυ Σμο»556.
Ο παηήν ΢ηακζθμάε παναηδνεί ιζα θοζζηυηδηα ζημκ Υνζζηυ υηακ
ιζθάεζ βζα ηδ εευηδηά Σμο ιπνμζηά ζημοξ ακενχπμοξ, αθθά ζοκάια, δ
θοζζηυηδηα αοηή οπάνπεζ ηαζ ζηδκ ηαπεζκμθνμζφκδ Σμο: «Ζ εευηδηα
αηηζκμαμθμφζε “θοζζηά” απυ Αοηυκ – πςνίξ ηδκ πενήθακδ εηδήθςζδ – ηαζ
ιε ημκ ίδζμ “θοζζηυ” ηνυπμ αηηζκμαμθμφζε ηαζ δ ηαπεζκμζφκδ Σμο πςνίξ κα
ράπκεζ κα ηδ θακενχζεζ ή κα ηδκ οπεναάθθεζ. Καζ ηα δομ αηηζκμαμθμφζακ
επεζδή Αοηυξ ήηακ ηαοηυπνμκα αθδεζκυξ Θευξ ηαζ πθήνδξ, ηεθεζμπμζδιέκμξ
άκενςπμξ»557.
΢ηδκ επί βδξ γςή ημο Υνζζημφ δ εευηδηά Σμο ήηακ δζανηχξ πανμφζα
αηυια ηαζ ζηζξ πζμ ηαπεζκέξ πνάλεζξ ηαζ ηζκήζεζξ Σμο. Ο Υνζζηυξ γμφζε ηδκ
πακηαπμφ πανμφζα εευηδηά Σμο αηυια ηαζ υηακ ημοναζιέκμξ πενπαημφζε
απυ έκα ιένμξ ζε άθθμ· μ Υνζζηυξ γμφζε ηδκ αζςκζυηδηα ηδξ εευηδηαξ
αηυια ηαζ υηακ ζοβηεκηνςκυηακ ιε ηδκ ακενχπζκή Σμο θφζδ ζηδκ
απαζπυθδζδ πμο απαζημφζε δ ακαβηαζυηδηα ιζαξ ζηζβιήξ. ΢οκάια υιςξ
αίςκε ηαζ ηδκ πακημδοκαιία ηδξ εευηδηαξ ζηα βεβμκυηα πμο
πναβιαημπμζμφκηακ ιε ηδ αμήεεζα ηςκ πενζμνζζιέκςκ μνβάκςκ ημο
ζχιαηυξ Σμο. Γεουηακ αηυια ηδ ιαηανζυηδηα ηδξ εευηδηάξ Σμο ηαζ ηαε‟
553
facultăţile teologie, δεφηενμ ηυιμ, ζ. 33.
554
Καηερεηηθόο Μέγαο 18, 2.
555
556
557
136
υθδ ηδ δζάνηεζα ηςκ ζςιαηζηχκ Σμο πυκςκ558. Ο Υνζζηυξ είπε ζοκείδδζδ
ηδξ εευηδηάξ Σμο ηαζ ζηδκ ημζθζά αηυια ηδξ Μδηέναξ Σμο559.
Μζα άθθδ υρδ ημο πνμαθήιαημξ αοημφ είκαζ δ ακενχπζκδ βκχζδ ημο
Ηδζμφ. «Μπμνεί άναβε κα βκςνίζεζ Αοηυξ ηδ εευηδηά Σμο ηαζ υθδ ηδκ
πθδνυηδηά ηδξ δζά ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ Σμο;» ακανςηζέηαζ μ παηήν
΢ηακζθμάε. Καζ μ ίδζμξ ιάξ πνμζθένεζ ηδκ αηυθμοεδ πμθφπθμηδ απάκηδζδ:
«Δπεζδή είκαζ ημ ίδζμ Τπμηείιεκμ ηδξ εευηδηαξ ηαζ ηδξ ακενχπζκδξ Σμο
θφζδξ, δεκ είκαζ δοκαηυ κα θέιε υηζ ημ έκα ιένμξ ημο Δβχ Σμο βκςνίγεζ ηδ
εευηδηά Σμο ηαζ υθα υζα ηδξ ακήημοκ, εκχ ημ άθθμ ιένμξ δεκ ηζξ βκςνίγεζ.
Έηζζ, ιε ηδκ ακενχπζκδ θφζδ Σμο βκςνίγεζ ημ εεσηυ αάεμξ ηαζ υζα Σμο
ακήημοκ, ηαηά ηδκ ακενχπζκδ θφζδ, επεηηεηαιέκδ ηαζ εηααεοιέκδ πθήνςξ,
αθθά υπζ αθακζζιέκδ. Αοηυξ έπεζ ζηδκ ακενχπζκδ Σμο θφζδ ηδ βκχζδ υηζ
είκαζ εκςιέκμξ ζημ Ίδζμ Πνυζςπμ ιε ηδ εευηδηα ηαζ γεζ ηδ εευηδηα ςξ ηδκ
πδβή υθδξ ηδξ βκχζδξ, υθδξ ηδξ δφκαιδξ, υθδξ ηδξ πανάξ ηαζ ηδξ ααεφηδηαξ
ηδξ ακενχπζκδξ Σμο θφζδξ. Αοηυξ δε αθέπεζ ηδκ ακενχπζκή Σμο θφζδ
ζοβποζιέκδ ιε ηδ εευηδηα, αθθά μφηε ηαζ αιέημπδ ζε ηάπμζα απυ ηα αβαεά
ηδξ εευηδηαξ, ηαηά ημ δζηυ ηδξ ηνυπμ. Αοηυξ ζοκεζδδημπμζεί ηδκ ακενχπζκδ
θφζδ Σμο ηαζ ηδ αθέπεζ ακμζπηή πςνίξ ηδ ζηέκςζδ ηδξ αβαευηδηαξ, ηδξ
αβάπδξ ηδξ εεσηήξ ηαηακυδζδξ, αθθά εοζοκείδδηδ υηζ αοηά δεκ είκαζ ηαηά
θφζδ δζηά ηδξ, αθθά εηπεζθίγμκηαζ ιέζα ηδξ απυ ηδ εευηδηα. Ο Υνζζηυξ γεζ
ιε ηδκ ακενχπζκή Σμο θφζδ ζημκ άπεζνμ μνίγμκηα πμο ακήηεζ ζηδκ ηαηά
θφζδ εευηδηά Σμο»560.
Ζ ηέκςζδ ζδιαίκεζ ηάεμδμ ηδξ εευηδηαξ ζημκ άκενςπμ, πςνίξ δ
ηίκδζδ αοηή κα έπεζ παναηηήνα ιεζςηζηυ˙ ακηίεεηα, δ ηάεμδμξ αοηή είκαζ
ηανπυξ ηδξ απενζυνζζηδξ δφκαιδξ ημο Θεμφ, μ μπμίμξ ιπμνεί κα εζζένπεηαζ
ηαζ ζηζξ πζμ ηαπεζκέξ ηαηαζηάζεζξ· ηαοηυπνμκα δε, είκαζ δείβια ηδξ άπεζνδξ
αβάπδξ Σμο πνμξ ηδκ ακενςπυηδηα561.
Οζ εεςνίεξ ηςκ επυιεκςκ εηπνμζχπςκ ηδξ νζγζηήξ ηεκςηζηήξ
πνζζημθμβίαξ εα ελεηαζημφκ ζακ ιζα εκυηδηα, επεζδή έηζζ ειθακίγμκηαζ
ζηδκ ηνζηζηή ηςκ μνεμδυλςκ εεμθυβςκ.
Ο Johannes Heinrich August Ebrard (1818-1888), ήηακ έκαξ
Γενιακυξ ηαεδβδηήξ εεμθμβίαξ, πμο δίδαζηε ζηδκ Zurich ηαζ ζηδκ
Erlangen. Ζ αηαδδιασηή ημο εκαζπυθδζδ ζπεηίγμκηακ ιε ημκ ημιέα ηδξ
Γμβιαηζηήξ ηαζ ηδξ Απμθμβδηζηήξ562. Ο Ebrard δδιμζίεοζε βζα πνχηδ θμνά
ηζξ απυρεζξ ημο ζπεηζηά ιε ημ πνυζςπμ ημο Υνζζημφ, ζε έκα ένβμ βζα ηδκ
558
559
560
561
562
Βθ. Lichtenberger, F., History of German Theology in the Nineteenth Century, transl. by W. Hastie, εηδ.
T. & T. Clark, Edinburgh 1889, ζζ. 405-406.
137
Δοπανζζηία ηαηά ημ 1845-1846, ηαζ φζηενα πζμ ακαθοηζηά ζε έκα ένβμ πενί
πνζζηζακζηήξ δμβιαηζηήξ, πμο εηδυεδηε ημ 1851-1852563.
΢ηα ένβα ημο, μ ιεηαννοειζζηήξ εεμθυβμξ ζοιθςκεί ιε ηδ εεςνία
ημο Gess υηζ μ εκζανηςιέκμξ Λυβμξ πήνε ηδ εέζδ ιίαξ ακενχπζκδξ ροπήξ.
Ο αζχκζμξ Τζυξ ημο Θεμφ, αθμφ εβηαηέθεζρε ηδ ιμνθή ηδξ αζςκζυηδηαξ ηαζ
πενζήθεε ζε πθήνδ αοημπενζμνζζιυ, πνμζέθααε ηδκ οπανηηζηή ιμνθή ιζαξ
ακενχπζκδξ γςήξ ηαζ ιζαξ ακενχπζκδξ ροπήξ. Αοηή δ αθθαβή ηδξ εέζδξ
ζοκζζηά ηδκ ηέκςζδ. ΢ηδκ ηέκςζδ, υιςξ, μ Υνζζηυξ δεκ άθδζε ηδκ
πακημδοκαιία, ηδκ πακηαπμφ πανμοζία ηαζ ηδκ πακημβκςζία Σμο. Ζ
πακημδοκαιία έιεζκε, αθθά ζε ιζα εθαξκνζκέλε κνξθή, ςξ ιζα απενζυνζζηδ
δφκαιδ κα εηηεθεί εαφιαηα˙ ημ ίδζμ ζοκέααζκε ηαζ ιε ηδκ πακημβκςζία, δ
μπμία έιεζκε ζε ιζα εθανιμζιέκδ ιμνθή, ςξ ιζα απενζυνζζηδ δφκαιδ κα
αθέπεζ δζά ιέζμο υθςκ ηςκ πναβιάηςκ υ,ηζ ήζειε κα αθέπεζ˙ επίζδξ ηαζ δ
πακηαπμφ πανμοζία πανέιεζκε, αθθά ζε ιζα εθανιμζιέκδ ιμνθή, ςξ ιζα
απενζυνζζηδ δφκαιδ κα ιεηαθένεηαζ μ Ίδζμξ υπμο ήεεθε564.
Πχξ είκαζ υιςξ δοκαηυ κα ιεζχκεηαζ μ Λυβμξ θαιαάκμκηαξ
ακενχπζκδ ιμνθή, ακενχπζκμ ιέβεεμξ, ηαζ ζοκάια κα δζαηδνεί ηαζ κα ηάκεζ
πνήζδ ηςκ εεσηχκ ζδζςιάηςκ, ςξ ημ δεφηενμ πνυζςπμ ηδξ Σνζάδαξ; ΢ηδκ
ενχηδζδ αοηή, μ Ebrard ζηδνίγεζ ηδκ απάκηδζή ημο ζηδ εεμιμνθζηή
ηαηαζηεοή ημο ακενχπμο: μ άκενςπμξ ήηακ ζπεδζαζιέκμξ κα εηθνάγεζ δζά
ηδξ θφζδξ ημο ηδ εεσηή αβζυηδηα ηαζ βκχζδ. Δπμιέκςξ, δ Δκακενχπδζδ
ημο Τζμφ ημο Θεμφ ηαοηίγεηαζ ιε ηδκ απμημνφθςζδ ηδξ θοζζηήξ ελέθζλδξ
ημο ακενχπμο565.
Ο δακέγμξ επίζημπμξ Hans Lassen Martensen (1808-1884) βεκκήεδηε
ζηδκ Copenhagen, έβζκε ηαεδβδηήξ ημ 1834 ηαζ πεζνμημκήεδηε επίζημπμξ
ζηδκ Zealand ημ 1854. Ο Martensen πανμοζζάγεζ ηδκ απμηάθορδ ημο Θεμφ
ζημκ Ηδζμφ Υνζζηυ ςξ ιζα ορδθή ααειίδα απμηάθορδξ. ΢ημ εεμθμβζηυ ημο
ζφζηδια, ημ μπμίμ δεκ είκαζ πνςηυηοπμ, ακηακαηθά ημ ζοκδοαζιυ ηςκ
πνζζημθμβζηχκ εεςνζχκ ηςκ Dorner ηαζ Thomasius566. Ο δακέγμξ επίζημπμξ
ηάκεζ δζάηνζζδ ιεηαλφ ηδξ απμηάθορδξ ημο Λυβμο ηαζ ηδξ απμηάθορδξ ημο
Υνζζημφ. ΢ηδκ πνχηδ απμηάθορδ, ζδιεζχκεζ, μ Λυβμξ δεκ είκαζ ιυκμ μ
πνμτπάνπςκ Τζυξ ημο Θεμφ, αθθά ηαζ μ Μεζμθααδηήξ ιεηαλφ ημο Παηνυξ
ηαζ ημο ηυζιμο. Ο Λυβμξ είκαζ ημ αζχκζμ ηέκηνμ ημο ηυζιμο, απυ ημ μπμίμ
563
153.
564
154.
565
Charles Hodge, Systematic Theology, δεφηενμξ ηυιμ, WM. B. EErdmans Publishing Co., Grand Rapids,
Michigan 1940, ζ. 434.
566
Βθ. Lichtenberger, F., History of German Theology in the Nineteenth Century, ζζ. 482-483.
138
νέεζ δ εεσηή γςή ζηδ δδιζμονβία. Αοηυξ είκαζ δ ανπή ημο κυιμο ηδξ
Παθαζάξ Γζαεήηδξ, αθθά ζοκάια ηαζ ηδξ ζμθίαξ ηςκ Δθθήκςκ567.
΢ηδκ ηέκςζδ, μ εκζανηςιέκμξ Λυβμξ ηαηέπεζ ηδ εευηδηά Σμο ζηζξ
πενζμνζζιέκεξ ιμνθέξ ηδξ ακενχπζκδξ ζοκείδδζδξ. Ο Υνζζηυξ είκαζ
αθδεζκυξ Θευξ, αθθά δ εευηδηά Σμο δεκ απμηαθφπηεηαζ πμηέ έλς απυ ηδ
ζάνηα. Σα εεσηά ζδζχιαηα δεκ εηθνάγμκηαζ ζηδκ άπεζνή ημοξ ιμνθή, αθθά
ακαιμνθχκμκηαζ ζηα ζδζχιαηα ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ: έηζζ, δ πακηαπμφ
πανμοζία βίκεηαζ δ εοθμβδιέκδ Σμο πανμοζία, δ πακημβκςζία βίκεηαζ
θακενή ςξ δ ακενχπζκδ ζμθία, δ μπμία απμηαθφπηεζ ζημοξ απθμσημφξ ηα
ιοζηήνζα ηδξ Βαζζθείαξ, δ πακημδοκαιία δε, παίνκεζ ηδ ιμνθή ηδξ
ηαηάηηδζδξ ηδξ αβζυηδηαξ ηαζ ηδξ αβάπδξ568.
Παν‟ υθα αοηά ηα ιεηαιμνθςιέκα ζδζχιαηα, μ Υνζζηυξ ζοκεπίγεζ κα
είκαζ μ πακηαπμφ πανχκ Λυβμξ ημο Θεμφ ηαζ κα θάιπεζ ζ‟ υθδ ηδ
δδιζμονβία. Ο Ίδζμξ γεζ ιζα δηπιή δσή: απυ ηδ ιζα ιενζά, γεζ ςξ μ εεσηυξ
Λυβμξ μ μπμίμξ εκενβεί ζηδ ααζζθεία ηδξ θφζδξ παναζηεοάγμκηαξ ηζξ
ζοκεήηεξ βζα ηδκ απμηάθορδ ηδξ αβάπδξ Σμο˙ απυ ηδκ άθθδ, γεζ ηαζ ςξ
Υνζζηυξ μ μπμίμξ εκενβεί ζηδ ααζζθεία ηδξ πάνδξ ηαζ ηδξ θφηνςζδξ. Έηζζ,
οπμδεζηκφεζ ηδ ζοκείδδζδ ηδξ πνμζςπζηήξ ημο ηαοηυηδηαξ ζηζξ δομ
ζθαίνεξ, ακαθενυιεκμξ ζηδκ πνμΰπανλή Σμο, δ μπμία παίνκεζ ζηδκ
ακενχπζκή Σμο ζοκείδδζδ ηδ ιμνθή ηδξ ακάικδζδξ569.
Ο Carl Theodor Albert Liebner (1806-1871) ήηακ ηαεδβδηήξ ζηδκ
Göttingen, ζημ Kiel ηαζ ζημ Leipsic. Έβναρε ένβα δμβιαηζηήξ ηαζ ιοζηζηήξ
εεμθμβίαξ, ηαεχξ ηαζ ιζα ζοθθμβή ηδνοβιάηςκ. ΢ημκ πνχημ δμβιαηζηυ
ηυιμ, Die christliche Dogmatik aus dem christologischen Princip dargestellt
(1849) μ Liebner πενζβνάθεζ ημ δυβια ηδξ Δκακενχπδζδξ.
Γζ‟ αοηυκ, μ Ηδζμφξ Υνζζηυξ είκαζ μ ακηζπνμζςπεοηζηυξ άκενςπμξ, δ
Δκζάνηςζδ ιε άθθα θυβζα ηδξ Ηδέαξ ημο ακενχπζκμο βέκμοξ. Ο Απυθοημξ
ιπμνμφζε κα εηδδθχκεηαζ ιυκμ ζημ ζφκμθμ ηςκ αηυιςκ. Ο Ηδζμφξ Υνζζηυξ
ακαηεθαθαίςζε ηαζ ζοβηέκηνςζε ζημκ Δαοηυ Σμο υθα ηα θοζζηά
πανίζιαηα ηδξ ακενςπυηδηαξ. ΢ημ ζδιείμ αοηυ ηίεεηαζ απυ ημκ Liebner ημ
πνυαθδια ηδξ ηέκςζδξ. Γζα κα εκζανηχκεηαζ δ εευηδηα ζημκ Υνζζηυ,
απμβοικχκεηαζ απ‟ υθα ηα ζδζχιαηά Σδξ πνμηεζιέκμο κα είκαζ, ή ιάθθμκ,
πνμηεζιέκμο κα θαίκεηαζ πθήνδξ άκενςπμξ570.
567
Βθ. Alexander Balmain Bruce The Humiliation of Christ in its Physical, Ethical and Official Aspects,
ζζ. 160-161.
568
ζζ. 162-163.
569
Dogmatik, ζζ. 246. Βθ. Alexander Balmain Bruce, The Humiliation of Christ in its Physical, Ethical
and Official Aspects, ζ. 163.
570
Βθ. Lichtenberger, F., History of German Theology in the Nineteenth Century, ζ. 480.
139
Ο Johann Christian Conrad von Hofmann (1810-1877), ηαεδβδηήξ
ζηδκ Erlangen απυ ημ 1838, ζοκέβναρε εζδζηά ένβα αζαθζηήξ εεμθμβίαξ ζημ
πθαίζζμ ηςκ μπμίςκ πνμζεββίγεζ δμβιαηζηά πνμαθήιαηα. ΢πεηζηά ιε ημ
δυβια ηδξ ελζθέςζδξ, μζ απυρεζξ ημο απμζηαζζμπμζμφκηαζ απυ ηζξ
ακηζθήρεζξ ημο Άκζεθιμο Κακηεναμονίαξ, μζ μπμίεξ οζμεεηήεδηακ απυ ημοξ
θμοεδνζακμφξ.
΢οβηεηνζιέκα, μ Hofmann οπμζηήνζγε υηζ δ ζδέα ηδξ ελζθέςζδξ δεκ
εα πνέπεζ κα δζαπςνζζηεί απυ ηδκ ζδέα ηδξ ζςηδνίαξ. Κζ εκχ ημ
θμοεδνακζηυ δυβια γδημφζε βζα ηδκ πνμζαεαθδιέκδ ηζιή ημο Θεμφ ιζα
ακηίζημζπδ ζηακμπμίδζδ, χζηε μ Θευξ κα είκαζ ζηακυξ βζα κα ζοβπςνήζεζ, δ
Γναθή, ακηίεεηα, ηαηά ημκ Hofmann, ιανηονεί υηζ ημ ένβμ ημο Υνζζημφ
είκαζ ζοκάια ηαζ δ εηδήθςζδ ηδξ αβάπδξ ημο Θεμφ βζα ημοξ ακενχπμοξ,
ηαεχξ ηαζ ημ ιίζμξ Σμο απέκακηζ ζηδκ αιανηία. Μυκμ δ ακενςπυηδηα είπε
ακάβηδ κα ζοιθζθζςεεί ιε ημκ Θευ δζά ημο Υνζζημφ, ηαζ υπζ μ Θευξ ιε ηδκ
ακενςπυηδηα. Ζ κμιζηή ζδέα εκυξ οπμηαεζζηχκημξ εακάημο πνέπεζ κα
ακηζηαηαζηαεεί ιε ηδκ δεζηή ζδέα ημο εακάημο βζα πάνδ ιαξ. Δπμιέκςξ, μ
Ηδζμφξ Υνζζηυξ δεκ οπέθενε αοηά πμο έπνεπε ειείξ κα οπμθένμοιε. Γεκ
βκχνζγε ηδκ επζηνζηζηή δίηδ ημο Θεμφ ηαζ ήηακ άπεζνμξ ηςκ ηφρεςκ ιίαξ
δζαηαναβιέκδξ ζοκείδδζδξ ηαζ ηςκ αζζεδιάηςκ εκυξ ηαημπμζμφ. Ο Υνζζηυξ
οπέθενε ζακ έκαξ ιάνηοναξ υθμ ημ ηαηυ πμο ιπμνμφζε κα Σμο επζαάθεζ ημ
ζοκμθζηυ ιίζμξ πμο μζ αιανηςθμί άκενςπμζ έηνεθακ απέκακηζ ζηδ εεσηή
αμφθδζδ ηαζ ημ ένβμ ηδξ ζςηδνίαξ571.
΢πεηζηά ιε ηζξ παναπάκς εεςνίεξ, μζ παναηδνήζεζξ ημο Ακδνμφηζμο
δεκ δζαθμνμπμζμφκηαζ μοζζαζηζηά απυ εηείκεξ πμο πενζβνάραιε ζηδκ
πενίπηςζδ ημο Thomasius ηαζ ημο Gess. Δίκαζ υιςξ θζβυηενεξ ζε ανζειυ ηαζ
ηζκμφκηαζ ζε έκα ιεβάθμ ααειυ ζε έκα πκεφια βεκίηεοζδξ. ΢οβηεηνζιέκα,
εηθνάγμοκ ηδ δζάθοζδ ηδξ οπμζηαηζηήξ έκςζδξ ηαζ ιζα νζγζηή ηέκςζδ ημο
εεσημφ ζημκ Υνζζηυ: «Ζ εκακενχπζζζξ ημο Λυβμο (…) δεκ είκαζ πνυζθδρζξ
ηδξ ακενςπίκδξ θφζεςξ οπυ Θεμφ Λυβμο, αθθά πναβιαηζηυξ πενζμνζζιυξ
αοημφ, απμηεθχκ εκ ηδ ηςκ ζδζςιάηςκ ακηζδυζεζ ημ θεβυιεκμκ ηαπεζκςηζηυκ
βέκμξ»572. Δηηυξ απυ ημοξ παναπάκς πνμηεζηάκηεξ εεμθυβμοξ, ζηδκ ίδζα
ηαηδβμνία ακήημοκ ηαζ μ Sartorius, μ Luthard, μ Lange, μ Ewald573, μ Hahn
ηαζ μ Delitzsch574.
Ξεπςνζζηή εέζδ ηαηέπεζ μ ζμοδδέγμξ εεμθυβμξ Josef Oscar Bensow
(1870-1936) βζα ημκ μπμίμ εηθνάζηδηακ εεηζηέξ απυρεζξ. Ο παηήν
571
Βθ. Lichtenberger, F., History of German Theology in the Nineteenth Century, ζζ. 446-448.
572
Υνήζημο Ακδνμφηζμο, Ζ Γνγκαηηθή ηεο Οξζνδόμνπ Αλαηνιηθήο Δθθιεζίαο, ζ. 217.
573
Βθ. Υνήζημο Ακδνμφηζμο, Ζ Γνγκαηηθή ηεο Οξζνδόμνπ Αλαηνιηθήο Δθθιεζίαο, ζ. 217.
574
Βθ. prof. N. Chiţescu, pr. prof. Isidor Todoran, pr. prof. I. Petreuţă, Teologia dogmatică şi simbolică.
Manual pentru facultăţile teologie, δεφηενμ ηυιμ, ζ. 33.
140
Γδιήηνζμξ ΢ηακζθμάε ακαηεθαθαζχκεζ ηδκ ηεκςηζηή εεςνία ημο Bensow
απυ ημ αζαθίμ Die lehre von der kenose (1903)575, αθθά δοζηοπχξ δεκ ηδ
ζπμθζάγεζ ηαευθμο. Γεβμκυξ πάκηςξ είκαζ, υηζ πανμοζζάγεζ μθμθάκενεξ
μιμζυηδηεξ ιε ηδκ μνευδμλδ ζηέρδ, ηαεχξ ηαζ ιε ηζξ εέζεζξ ημο π.
΢ηακζθμάε.
Ζ ηέκςζδ ζημκ Bensow ζοκζζηά ηδκ αθθαβή ηδξ αζχκζαξ ιμνθήξ
εκενβμπμίδζδξ ηςκ ζδζςιάηςκ ιε ηδ πνμκζηή ιμνθή, πνάβια πμο ειπθέηεζ
βζα ηδ δοκαηυηδηα ελέθζλδξ, ιζα ηαηάααζδ ζηδκ ηαηάζηαζδ ηδξ
δοκαιζηυηδηαξ. Καηά ημκ ζμοδδέγμ εεμθυβμ, δ μοζία ημο Θεμφ είκαζ δ
αβάπδ576. Ζ αιεηααθδηυηδηα ημο Θεμφ πνέπεζ κα εεςνδεεί ςξ ιζα
αιεηάαθδηδ αβάπδ ηαζ υπζ ζακ ιζα θοζζηή αβηφθςζδ. Ζ πακημδοκαιία ημο
Θεμφ ζδιαίκεζ, υηζ μ Θευξ έπεζ ηδ δφκαιδ κα ηάκεζ υ,ηζ εέθεζ. ΋ηακ δ
αβάπδ εεςνεί υηζ ιπμνεί κα επζηφπεζ ηάπμζμ ζημπυ ηαθφηενα δζά ημο
πενζμνζζιμφ ηδξ δφκαιδξ, ιπμνεί κα ημ ηάκεζ, ηαζ ζηδκ πενίπηςζδ αοηή
έπμοιε ιζα άθθδ εηδήθςζδ ηδξ εείαξ δφκαιδξ. Δπεζδή απαζημφκηακ βζα ηδ
ζςηδνία ημο ακενχπμο κα βίκεζ μ Τζυξ ημο Θεμφ ζακ αοηυκ, δ
οπενπνμκζηυηδηα ηαζ δ οπενπςνζηυηδηα παναπχνδζακ ηδ εέζδ ημοξ ζηδ
πνμκζηή ηαζ ηδ πςνζηή φπανλδ. Δλάθθμο, δ οπενπνμκζηυηδηα ημο Θεμφ
ζδιαίκεζ ηδκ ακελανηδζία Σμο απυ ημ πνυκμ ηαζ υπζ ηδκ αδοκαιία Σμο κα
εζζέθεεζ, ακ εέθεζ, ζημ πνυκμ. Αοηυ εα ήηακ δοσζιυξ. Σμ ίδζμ ζοιααίκεζ ηαζ
ιε ηδκ οπενπςνζηυηδηα, δ μπμία ζοκεπάβεηαζ ιυκμ ηδ δοκαηυηδηα
ακελανηδζίαξ απυ ημ πχνμ, ηαζ υπζ ηδκ ακαβηαζυηδηα. Απυ ηδκ
πακημβκςζία δε, δεκ παναζηήεδηε, αθθά ιυκμ ιπήηε ζε ιζα ηαηάζηαζδ απυ
ηδκ μπμία θηάκεζ ααειζαία ζ‟ αοηήκ577.
Ο παηήν ΢ηακζθμάε, πανμοζζάγμκηαξ ηδ δζηή ημο πνμμπηζηή υζμκ
αθμνά ηδ ζπέζδ ημο Θεμφ ιε ημ πνυκμ ηαζ ημ πχνμ, βνάθεζ: «… Ο Θευξ δεκ
είκαζ οπμηαβιέκμξ ζημ πνυκμ ηαζ ζημ πχνμ (…), μ πνυκμξ ηαζ μ πχνμξ είκαζ
οπμηαβιέκμζ ζ‟ Αοηυκ. Δπμιέκςξ, [δ οπενπνμκζηυηδηα ηαζ δ
οπενπςνζηυηδηα] εηθνάγμοκ ηδ δφκαιδ ημο Θεμφ κα είκαζ ακελάνηδημξ απυ
ημ πνυκμ ηαζ ημ πχνμ, ηαζ υπζ ηδκ ακαβηαζυηδηα κα ιέκεζ έλς απ‟ αοηά. Ο
πνυκμξ ηαζ μ πχνμξ δεκ ιπμνμφκ κα εεςνμφκηαζ έλς απυ ηδκ πανμοζία ημο
Θεμφ. Αοηυ εα ήηακ έκαξ πενζμνζζιυξ ημο Θεμφ. Ο Θευξ ιπμνεί κα
εζζέθεεζ, ακ εέθεζ, ηαζ ζημκ πνυκμ, πςνίξ κα πάζεζ έηζζ ηδκ ακςηενυηδηα
απέκακηζ ζημκ πνυκμ» 578.
575
576
Γεκ πνέπεζ κα θδζιμκμφιε υηζ δ Ονευδμλδ εεμθμβία δζαηνίκεζ ακάιεζα ζε μοζία ημο Θεμφ ηαζ
εκένβεζέξ Σμο: αβάπδ, θςξ, γςή. (Βθ. Υνοζμζηυιμο ΢ηαιμφθδ, Φύζε θαη Αγάπε θαη άιια κειεηήκαηα, ζζ.
46-47).
577
578
Iisus Hristos sau restaurarea omului, ζζ. 142-143.
141
Ζ ζφβηνζζδ ηςκ δομ ηεθεοηαίςκ παναβνάθςκ ιάξ επζηνέπεζ κα
ακηζθδθεμφιε ημ ααειυ ζημκ μπμίμ μ δζάθμβμξ ιε ημοξ ηεκςηζημφξ
εεμθυβμοξ ιπμνεί κα αλζμπμζδεεί απυ ημοξ μνεμδυλμοξ. Σμ ζφζηδια ημο
Serge Bulgakov απμηεθεί ηθαζζηυ πανάδεζβια εκυξ βυκζιμο δζαθυβμο, πανά
ηζξ ανκδηζηέξ ημο υρεζξ. Οζ ημθιδνέξ ζδέεξ ηςκ πνμηεζηακηχκ εεμθυβςκ
θαίκμκηαζ ζοπκά κα ιαβκδηίγμοκ ηδκ μνευδμλδ ζηέρδ ηαζ κα ηδκ
επδνεάγμοκ. Ακ εέθμοιε υιςξ έκακ εζθζηνζκή δζαθυβμ ι‟ αοημφξ, πνέπεζ κα
θάαμοιε ζμαανά οπ‟ υρζκ ιαξ ηδ δζδαζηαθία ηςκ Παηένςκ ηαζ ημ
ενιδκεοηζηυ ημοξ ιμκηέθμ.
΢ημ ηέθμξ ημο πανυκημξ οπμηεθαθαίμο είκαζ ακάβηδ κα ακαθένμοιε
υηζ ζηδκ Αββθία, πανάθθδθα ιε ηδ Γενιακία, ακαπηφπεδηε μ «ηεκςηζηυξ
πείιαννμξ» ιεηαλφ ημο 1890 ηαζ ημο 1910. Οζ ζπμοδαζυηενμζ εηπνυζςπμζ
ηδξ ηεκςηζηήξ εεμθμβίαξ ζηδκ Αββθία είκαζ μ Ch. Core (1853-1932) ηαζ μ F.
Weston (1871-1924)579. Δπεζδή υιςξ μζ εεςνίεξ ημοξ είκαζ πανυιμζεξ ιε ηζξ
Γενιακζηέξ ηεκςηζηέξ εεςνίεξ ηαζ δεκ απαζπμθμφκ ημοξ μνεμδυλμοξ
εεμθυβμοξ ημο πεναζιέκμο αζχκα, δεκ εα ηζξ εηεέζμοιε ζημ πθαίζζμ αοηήξ
ηδξ ενβαζίαξ.
3. Ζ ηέκςζδ ηαζ δ ζμθζμθμβία ζημκ Serge Bulgakov
α΄. Ζ θέλσζε ζην πιαίζην ηεο ξσζηθήο πλεπκαηηθόηεηαο
΢ημκ μνευδμλμ πχνμ, ιζα λεπςνζζηή ηαζ πνμαθδιαηζηή απυ μνευδμλδ

άπμρδ πνζζημθμβία ακήηεζ ζημ ιεβάθμ Ρχζμ εεμθυβμ ηδξ δζαζπμνάξ Serge
Bulgakov (1871-1944). Ο ίδζμξ δεκ πναβιαημπμζεί ιζα δζαημπή ιε ημ
Ρςζζηυ εηηθδζζαζηζηυ πενζαάθθμκ, αθθά απμηεθεί ιζα ακηζπνμζςπεοηζηή
ελέθζλδ εκυξ ζδιακηζημφ ιένμοξ αοημφ ημο πενζαάθθμκημξ, πμο εηθνάγεζ ηδ
εεμθμβζηή ζοκάκηδζδ Ακαημθήξ ηαζ Γφζεςξ. ΋πςξ είκαζ βκςζηυ, μζ
Παηένεξ ηδξ Ακαημθζηήξ Δηηθδζίαξ ηαζ δ δζδαζηαθία ηςκ Οζημοιεκζηχκ
΢οκυδςκ ζοκακηζμφκηαζ ζηα πνζζημθμβζηά ημο ένβα ιε ηζξ πνμηεζηακηζηέξ
ηεκςηζηέξ εεςνήζεζξ ημο 19μο αζχκα. Σμ απμηέθεζια πμο πνμηφπηεζ είκαζ
ιζα πνζζημθμβία δ μπμία λεηζκάεζ ιεκ απυ μνευδμλεξ δμβιαηζηέξ ανπέξ,
ηαηαθήβεζ δε ζηδκ ακηίεεηδ υπεδ οπυ ηδκ επίδναζδ ηςκ ηεκςηζηχκ
εεςνζχκ. Γζ‟ αοηυ ημ θυβμ, ηνίκμοιε απαναίηδηδ ηδκ αθζένςζδ εκυξ
οπμηεθαθαίμο ηδξ πανμφζδξ ενβαζίαξ ζηδκ εζδζηή ελέηαζδ ηδξ πνμζθμνάξ
ημο εεμθυβμο αοημφ ζημ ακηζηείιεκμ ηδξ ένεοκάξ ιαξ.
579
142
Σμ εέια ηδξ ηέκςζδξ είκαζ μζηείμ ζηδ Ρςζζηή πκεοιαηζηυηδηα ηαζ
κμμηνμπία πμθφ πνζκ λεηζκήζεζ μπμζαδήπμηε δζακμδηζηή ή δμβιαηζηή
δζενεφκδζδ. Πνζκ αηυια ςνζιάζεζ δ Ρςζζηή ζηέρδ ηαζ ηαηαζηεί ζηακή κα
εηπμκήζεζ έκα δίδαβια πενί ηέκςζδξ, δ πνμζμπή ημο θαμφ ήηακ
πνμζδθςιέκδ ζηδκ εοαββεθζηή ηθήζδ βζα πναυηδηα, ακμπή, ηαπείκςζδ ηαζ
οπαημή. Πνζκ αηυια βίκεζ δίδαβια, δ ηέκςζδ ήηακ έκα παναηηδνζζηζηυ ηδξ
ηαεδιενζκήξ γςήξ. Ήηακ δ ζηάζδ ιίιδζδξ ηδξ ηαπείκςζδξ ημο Γμφθμο ημο
Θεμφ ηαζ δ πνμζπάεεζα απυηηδζδξ ημο «κμο ημο Υνζζημφ»580.
Άθθςζηε, μ ίδζμξ μ ΢ςηήναξ βζα ημ Ρςζζηυ θαυ δεκ ήηακ έκαξ «Deus
absconditus», αθθά ήηακ Αοηυξ πμο πενπαημφζε ζηδ βδ ηδξ πχναξ ημοξ οπυ
ηδ ιμνθή δμφθμο. Ζ Ρςζζηή θμβμηεπκία, ηυζμ ζηα ιοεζζημνήιαηα υζμ ηαζ
ζηα πμζήιαηά ηδξ, ακηακαηθά ηδκ πναβιαηζηυηδηα αοηή ιε ιεβάθδ
εοζημπία. ΢ε έκα πμθφ βκςζηυ πμίδια, «Αοηά ηα θηςπά πςνζά», ιζα ζηνμθή
ημο μπμίμο παναεέημοιε ζηδ ζοκέπεζα, μ Feodor I. Tyutchev (1803-1873)
εηθνάγεζ αοηήκ αηνζαχξ ηδ ζηέρδ:
«Φμνηςιέκμξ ιε ημ αάνμξ ημο ΢ηαονμφ,
Απυ ηδ ιζα άηνδ ιέπνζ ηδκ άθθδ, βεκέηεζνά ιμο βδ,
Με ιμνθή δμφθμο, μ Βαζζθέαξ ηςκ μονακχκ,
Σνζβφνζγε, ζημνπίγμκηαξ ηδκ εοθμβία ημο»581.
΢ημ «ζπμθείμ ηδξ πνζζηζακμζφκδξ», μζ απθμί άκενςπμζ έγδζακ επμπέξ
ιε αηεθείςηδ εθίρδ, υηακ, εβηαηαθεθεζιιέκμζ απυ υθμοξ, ηαηαπζαζιέκμζ
απυ υθμοξ, δμοθεφμκηαξ βζα θμβανζαζιυ υθςκ, έιεζκακ ιυκμ ιε ημκ Υνζζηυ,
ημκ Πανάηθδημ, ημκ μπμίμ δέπεδηακ ζηδκ ροπή ημοξ ηαζ μ μπμίμξ ημοξ
έζςζε απυ ηδκ απεθπζζία582. Ζ ηαπείκςζδ έβζκε απμδεηηή ςξ έκα εεκζηυ
ζδακζηυ ηαζ ημ υναια ημο ηαπεζκμφ Υνζζημφ επεηηάεδηε ζ‟ μθυηθδνμ ημ
έεκμξ. Αοηυ είκαζ ημ εειέθζμ ηδξ πίζηδξ ζηδκ «Αβία Ρςζία»583. Έηζζ, έκαξ
μπμζμζδήπμηε γδηζάκμξ εφημθα ιπμνμφζε κα εεςνδεεί ςξ έκαξ πζεακυξ
εεσηυξ επζζηέπηδξ οπυ ηδ «ιμνθή δμφθμο»584, εκχ ημ θαζκυιεκμ ηδξ
ζαθυηδηαξ βζα πάνδ ημο Υνζζημφ πμο ζοκακημφζε ηακείξ ζηδκ Ρςζία,
απμηεθμφζε έηθναζδ ηδξ ίδζαξ ηδξ ηέκςζδξ ημο Κονίμο.
Σμ ζδακζηυ ηδξ ηέκςζδξ ήηακ ηυζμ αβαπδηυ ζηδκ Ρςζζηή ροπή, χζηε
υηακ μ ααζζθζάξ Αθέλακδνμξ Η (1801-1825) πέεακε λαθκζηά, ηα πθήεδ
580
Βθ. Nadejda Gorodetzky, The Humiliated Christ in Modern Russian Thought, εζζαβςβή, εηδ. Society
for Promoting Christian Knowledge, London, New-York 1938, ζζ. VII – VIII.
581
Βθ. Nadejda Gorodetzky, The Humiliated Christ in Modern Russian Thought, ζ. 7.
582
Βθ. F. M. Dostoevsky, Works, (SPB. 1905 - 1906), 14 ηυιμζ, Speech on Pushkin, ηυι. XII, ζζ. 438 –
439. Πναθ. Nadejda Gorodetzky, The Humiliated Christ in Modern Russian Thought, ζ. 8. Βθ. ηαζ Nicolas
Zernov, Three Russian Prophets: Khomiakov, Dostoevsky, Soloviev, ηνίηδ έηδμζδ, εηδ. Academical
International Press, London 1973, ζ. 106.
583
584
143
ανκήεδηακ κα πζζηέρμοκ ηδκ είδδζδ ημο εακάημο ημο. Έκαξ ενφθμξ
ηοηθμθυνδζε ηυηε ακάιεζα ζημ θαυ, ζφιθςκα ιε ημκ μπμίμ μ ααζζθζάξ είπε
δζαθφβεζ ζηδκ ΢ζαδνία ιεηαιθζεζιέκμξ ζε ζηναηζχηδ ηαζ γμφζε εηεί ζε ιζα
αβνμηζηή ηαθφαα, «ζχγμκηαξ ηδκ ροπή ημο» οπυ ημ υκμια εκυξ ενδιίηδ,
Feodor Kuzmich585.
Αοηυ ημ ζδακζηυ ηδξ ηαπείκςζδξ ημ εκζάνηςζακ άνζζηα μζ Άβζμζ.
Έκα ακηζπνμζςπεοηζηυ πανάδεζβια είκαζ μ άβζμξ Tykhon Zadonsk (1724 -
1783), Δπίζημπμξ ηδξ Voronezh, ημκ μπμίμ μ Dostoevsky πνμζπάεδζε κα
πανμοζζάζεζ ζηα ιοεζζημνήιαηά ημο ςξ ιμκηέθμ αβζυηδηαξ. Ζ γςή ημο
λεηοθίπεδηε ζηδ ζηζά ημο ΢ηαονμφ. Ονθακυξ απυ ιζηνυξ, έπνεπε κα
δμοθεφεζ ζηα πςνάθζα βζα κα ελαζθαθίζεζ ηδ δζαηνμθή ημο.
Παναημθμφεδζε ημ Ηενμδζδαζηαθείμ ηαζ έβζκε ηαεδβδηήξ, ηζ έπεζηα
ιμκαπυξ ηαζ επίζημπμξ. Όζηενα απυ ηέζζενα πνυκζα επζζημπζηήξ
δζαημκίαξ, γήηδζε κα απμζονεεί, ηαζ βζα ημκ οπυθμζπμ πνυκμ ηδξ γςήξ ημο
έγδζε ζε ιμκαζηήνζα. Αθμφ πμφθδζε υ,ηζ πμθφηζιμ είπε ζακ επίζημπμξ, ηα
ιεηάλζα, ηα αεθμφδζκα, ηα βμφκζκα επζζημπζηά ημο νμφπα, ιμίναζε υθα ηα
πνήιαηα ζημοξ θηςπμφξ. Ζ θζθακενςπία ημο δεκ είπε υνζα. Ο ίδζμξ
αζπμθμφκηακ πνμζςπζηά ιε ηζξ ακάβηεξ υθςκ. Ηηακμπμζδιέκμξ ιε ηα
εοηεθή, ζπεδυκ αβνμηζηά ημο νμφπα, εοπανζζηδιέκμξ ιε ημ απονέκζμ
ζηνχια ηαζ ιαλζθάνζ ημο ηαζ ανημφιεκμξ ζηα απθμφζηενα θαβδηά, έκζςεε
εθίρδ ηδκ χνα ημο θαβδημφ, ζηεπηυιεκμξ υζμοξ ζηενμφκηαζ ηαζ
ιμκμθμβμφζε: «Αθθμίιμκυ ιμο»586. ΢ακ ημκ άβζμ Nil ηδξ Sorsk (1433 -
1508), ήηακ ακηίεεημξ ζηδ δαπάκδ πνδιάηςκ βζα ηδ δζαηυζιδζδ ηςκ καχκ,
ηαζ εφιζγε ζημοξ αηνμαηέξ ημο, υηζ ιζα αημθμοεία ιπμνμφζε κα ηεθεζηεί
μπμοδήπμηε, εκχ μ άκενςπμξ, «μ γςκηακυξ καυξ ημο Θεμφ, δεκ ιπμνεί κα
γήζεζ πςνίξ θαβδηυ, νμφπα ηαζ ηα οπυθμζπα»587.
Ο ΢ηαονυξ, ηα πάεδ ημο Υνζζημφ, δ ζηαονςιέκδ εεσηή αβάπδ
απαζπμθμφζακ ζοκεπχξ ημ κμο ημο αβίμο Tykhon. Δίπε ιζα γςκηακή, ζπεδυκ
πεζνμπζαζηή αίζεδζδ ηδξ ζηαφνςζδξ. Γζέεεηε υιςξ ηαοηυπνμκα ηαζ ιζα
ενζαιαεοηζηή ζζβμονζά βζα ηδ εεσηή κίηδ, πίζηεοε δε υηζ δ απμθφηνςζδ ήηακ
ήδδ ηεηηδιέκδ. Ζ ηέκςζδ ημο Υνζζημφ ηαηείπε επίζδξ έκα ζδιακηζηυ ιένμξ
ζηδ εειαημθμβία ηςκ ένβςκ ημο. Ηδζαίηενα οπμβνάιιζγε ηδκ δεζηή
εθανιμβή ηδξ Πνμξ Φζθζππδζίμοξ Δπζζημθήξ. Ηδζαίηενα ζε υζμοξ ήηακ
585
586
Βθ. Nadejda Gorodetzky, The Humiliated Christ in Modern Russian Thought, ζζ. 99 – 101.
587
Βθ. St. Tykhon, tυι. VIII, ζ. 243. Πναθ. Nadejda Gorodetzky, The Humiliated Christ in Modern
Russian Thought, ζ. 102. Ζ ζοββναθέαξ αθδβείηαζ ημ επυιεκμ επεζζυδζμ, παναηηδνζζηζηυ ηδξ ηαπείκςζδξ
ημο αβίμο: ιζα ιένα, επεζδή μ άβζμξ δεπυηακ πμθθμφξ ακενχπμοξ βζα πκεοιαηζηέξ ζοκμιζθίεξ, ήνεε έκα
αζηαεήξ ηηδιαηίαξ. Μζα ζηζβιή, ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ ζογήηδζδξ, επεζδή έιεζκε πςνίξ επζπεζνήιαηα, αοηυξ
ηηφπδζε ημκ άβζμ ζημ πνυζςπμ. Ο επίζημπμξ έπεζε ζηα βυκαηα ημο, ημο έηακε ιζα οπυηθζζδ ηαζ γήηδζε
ζοβκχιδ, επεζδή ημκ εζζέααθε ζημ πεζναζιυ (The Humiliated Christ in Modern Russian Thought, ζ. 102).
144
πανελδβδιέκμζ απυ ημοξ άθθμοξ ή άδζηα ηαηδβμνμφιεκμζ (υπςξ ήηακ μ ίδζμξ
πμθθέξ θμνέξ), ζοκζζημφζε κα αημθμοεμφκ ημκ Υνζζηυ, μ μπμίμξ
απμννίθεδηε απυ ημκ ηυζιμ αηυια ηαζ απυ ημοξ θίθμοξ Σμο. Μυκμ ιζα
ηέημζα ζηάζδ πίζηεοε υηζ εα απμηεθμφζε εηπθήνςζδ ηςκ ααπηζζηζηχκ ιαξ
οπμζπέζεςκ588.
΢ηα ένβα ημο, μ Υνζζηυξ είκαζ «δ πναβιαηζηή εζηυκα ηδξ
ηαπείκςζδξ», δ μπμία ιαξ έθηεζ πνμξ ηδκ οπαημή, ηδκ πναυηδηα ηαζ ηδκ
οπμιμκή. Γζά ηδξ πηχπεοζδξ ημο Τζμφ ειείξ ειπθμοηζζεήηαιε ηαζ δζά ημο
ζηαονζημφ Σμο εζδζηά εακάημο, οζμεεηδεήηαιε απυ ημκ Θευ. Καζ μ άβζμξ
ζοιπεναίκεζ: «Ο Τζυξ ημο Θεμφ εηηέκςζε ημκ εαοηυ ημο βζα‟ ζέκα – εα
ιπμνμφζεξ κα είζαζ οπενήθακμξ; Ο Τζυξ ημο Θεμφ πήνε ιμνθή δμφθμο – εα
ιπμνμφζεξ κα ράπκεζξ κα ελμοζζάγεζξ; Αοηυξ έβζκε θηςπυξ – εα ιπμνμφζεξ
κα ηνέπεζξ βζα ηα πθμφηδ; Αοηυξ δέπεδηε ηδκ αηζιία – εα ιπμνμφζεξ κα
αβςκίγεζαζ βζα δυλα; Αοηυξ δεκ είπε πμο κα ηθίκεζ ημ ηεθάθζ ημο – εα
ιπμνμφζεξ κα επεηηείκεζξ ιεβαθεζχδδ ηηήνζα; Αοηυξ έπθοκε ηα πυδζα ηςκ
ιαεδηχκ – εζφ κηνμπζάγεζαζ κα δζαημκείξ ημοξ αδεθθμφξ ζμο;»589.
΢ημ ζδιείμ αοηυ είκαζ ηαθυ κα ημκίζμοιε, υηζ ιζα ηέημζα εζηυκα ημο
Υνζζημφ δεκ είκαζ κμζδνή βζα ηδκ Ρςζία. Πμθθέξ εηθνάζεζξ ημο αβίμο
Tykhon Zadonsk δδθχκμοκ ηδκ πακημδοκαιία ηαζ ηδ εευηδηα ημο Υνζζημφ
ηαζ ιαξ εοιίγμοκ ημκ ηυιμ ημο πάπα Λέμκηα, πμο απμηέθεζε ηδ αάζδ βζα ημ
δμβιαηζηυ υνμ ηδξ Υαθηδδυκαξ. Ακ ηαζ μ Τζυξ, θμζπυκ, πήνε ηδ ιμνθή
δμφθμο, ςξ Γεζπυηδξ δζέηαλε ημκ άκειμ ηαζ ηδ εάθαζζα. Ακ ηαζ έγδζε
ιεηαλφ ηςκ ακενχπςκ, μ Υνζζηυξ δεκ πςνίζηδηε πμηέ απυ ημοξ ηυθπμοξ
ημο Παηνυξ590.
β΄. Οη πεγέο έκπλεπζεο ηνπ Bulgakov
Καηά ηδ δζάνηεζα ημο 19μο αζχκα ηαζ ζηζξ ανπέξ ημο 20μο αζχκα, δ
δζδαζηαθία βζα ηδκ ηέκςζδ απέηηδζε αηυια ζπμοδαζυηενδ εέζδ ζηα ένβα
ημο ιδηνμπμθίηδ Μυζπαξ Φζθανέημο (1782 - 1867), ημο Alexis M.
Bukharev (μ ανπζιακδνίηδξ Θευδςνμξ, 1822 - 1871) ηαζ ημο M. M. Tareev
(1866 - 1934). Ο Vladimir Soloviev (1853 – 1900) αζπμθήεδηε επίζδξ ιε ημ
εέια αοηυ, πενζθενεζαηά υιςξ, ηαζ άζηδζε ηενάζηζεξ επζδνάζεζξ ζηδ
εεμθμβζηή ζηέρδ ημο Paul Florensky (1882 - 1937) ηαζ ημο Serge N.
588
589
590
145
Bulgakov, εζδζηά υζμκ αθμνά ηδκ ημζιμθμβζηή ημοξ εεχνδζδ ηαζ ημ
πνυαθδια ηδξ ζμθζμθμβίαξ591.
΋πςξ είκαζ θακενυ, μ S. Bulgakov πανμοζζάγεηαζ ζοκεπζζηήξ ημο
πκεοιαηζημφ ηαζ εεμθμβζημφ Ρςζζημφ ζημπαζιμφ υζμκ αθμνά ηδκ
ηαπείκςζδ ημο Υνζζημφ. Μέζα ζημ ζημπαζιυ ημο εκ θυβς εεμθυβμο
ζοκακημφιε βζα πνχηδ θμνά ζηδκ ζζημνία ηδξ Ρςζζηήξ εεμθμβίαξ ηα εέιαηα
ηδξ πνμαζχκζαξ ηέκςζδξ ημο Λυβμο ηαζ ημο αοημπενζμνζζιμφ ημο Θεμφ ιε
ηδ δδιζμονβία ημο ηυζιμο, ηα μπμία εα ακαπηφλεζ εηηεκέζηενα ζηα αζαθία
ημο. ΢οβπνυκςξ υιςξ, ζηα ένβα ημο Bulgakov ζοκακημφιε ηαζ ηάπμζεξ
απακηήζεζξ ζε πνζζημθμβζηά πνμαθήιαηα πμο ακαηφπημοκ απυ ηδκ ενιδκεία
ηςκ ηεζιέκςκ ηδξ Γναθήξ, μζ μπμίεξ θαίκεηαζ κα απμιαηνφκμκηαζ απυ ηδκ
παηενζηή πανάδμζδ ηδξ Δηηθδζίαξ ηαζ απμηαθφπημοκ επζννμή απυ ημκ
πνμηεζηακηζηυ πχνμ.
Δίκαζ πμθφ πζεακυκ κα έαθεπε μ S. Bulgakov ηζξ ηεκςηζηέξ εεςνίεξ
ςξ ιζα πδβή έιπκεοζδξ βζα ηδκ ακαδζαηφπςζδ ηδξ μνεμδυλμο πνζζημθμβίαξ.
΢ηδκ Γαθθία ήνεε ζε επαθή ιε ηζξ εεςνίεξ αοηέξ ιέζα απυ ηα αζαθία
Γενιακχκ ηαζ Άββθςκ εεμθυβςκ. Μενζημφξ απ‟ αοημφξ ημοξ βκχνζγε άιεζα
(π.π. Gottfried Thomasius, B. F. Hess), εκχ άθθμοξ ημοξ βκχνζγε έιιεζα,
ιέζς ημο Bruce (The Humiliation of Christ – 1905), ημο Bensow (Die Lehre
von der Kenose – 1903) ηαζ εκυξ θελζημφ ηαεμθζηήξ δμβιαηζηήξ.
Ο ζοββναθέαξ δεκ μιμθμβεί ακμζπηά ηζξ επζδνάζεζξ πμο δέπηδηε απυ
ημοξ πνμδβμφιεκμοξ εεμθυβμοξ, ηαζ έηζζ είκαζ δφζημθμ κα εηηζιήζμοιε ηδκ
αηνζαή έηηαζδ ηςκ επζννμχκ. Σμ θαζκυιεκμ υιςξ ηαε‟ εαοηυ δεκ ιπμνεί κα
αιθζζαδηδεεί 592. ΢ημ L’ Agneau de Dieu (Agnus Dei), επαζκεί ηδ ανεηακζηή
ηαζ βενιακζηή ηεκςηζηή εεμθμβία ςξ «ημ πζμ ζπμοδαίμ νεφια πνζζημθμβζηήξ
ζηέρδξ απυ ηζξ μζημοιεκζηέξ ΢οκυδμοξ»593. Γνάθεζ επίζδξ, υηζ ηα
πνμηεζηακηζηά ηεκςηζηά δυβιαηα έδςζακ ιζα ηαζκμφνζα πκμή ζηδ εεμθμβία
ηδξ Γφζεςξ, εκχ δ εεμθμβία ημο Βογακηίμο πανέιεζκε κεηνή ςξ πνμξ αοηυ
ημ εέια, ηαζ υηζ ζημπυξ ημο ήηακ κα πνμζθένεζ ιζα μνευδμλδ απάκηδζδ ζημ
πνυαθδια ηδξ ηέκςζδξ594.
Μζα ζςζηή πνμμπηζηή πάκς ζημ πνυαθδια αοηυ πνέπεζ ηαηά ημκ S.
Bulgakov κα είκαζ ζφιθςκδ ιε ημ ΢φιαμθμ πίζηεςξ ηδξ Νζηαίαξ ηαζ ιε ημκ
υνμ ηδξ Υαθηδδυκαξ, ηα μπμία ηαημπονχκμοκ ηυζμ ηδκ πθδνυηδηα ηδξ
εευηδηαξ ημο Υνζζημφ υζμ ηαζ ηδκ αηεναζυηδηα ηδξ ακενςπυηδηάξ Σμο,
591
Γζα ιζα βεκζηή εεχνδζδ ηδξ ζζημνζηήξ ελέθζλδξ ημο εέιαηυξ ιαξ ζηδκ νςζζηή ιμκηένκα ζηέρδ, αθ.
Nadejda Gorodetzky, The Humiliated Christ in Modern Russian Thought, ζζ. 95 – 174.
592
Βθ. Paul L. Gavrilyuk, «The kenotic theology of Sergius Bulgakov», ζημ Scottish Journal of Theology,
nr. 58/2005, ζ. 254.
593
594
S. N. Bulgakov, Two cities, 2 vol. (Moscow 1911), t. II, p. 155. Πναθ. Nadejda Gorodetzky, The
Humiliated Christ in Modern Russian Thought, ζ. 159.
146
αθθά ηαζ ημ αδζαίνεημ ημο πνμζχπμο Σμο595. Σαοηυπνμκα, μ Bulgakov
αζηεί ηνζηζηή ζημκ υνμ ηδξ Υαθηδδυκαξ, ηαεχξ μ δμβιαηζηυξ υνμξ
πνμζδζμνίγεζ – ηαηά ηδκ άπμρή ημο – ιυκμ ανκδηζηά ημ ιοζηήνζμ ηδξ
οπμζηαηζηήξ έκςζδξ. Σα ηέζζενα επζννήιαηα πμο ελδβμφκ ημκ ηνυπμ
έκςζδξ ηςκ δφμ θφζεςκ ημο Υνζζημφ (αηνέπηςξ, αζοβπφηςξ, απςνίζηςξ,
αδζαζνέηςξ) εεςνμφκηαζ ακεπανηή βζα ιζα ζςζηή ηαηακυδζδ ηδξ
Δκακενχπδζδξ596. ΢ημπυξ ηδξ εεμθμβίαξ ημο είκαζ κα δζαηοπχζεζ
ηαηαθαηζηά ημ ιοζηήνζμ ημο Υνζζημφ597. ΢ημ πθαίζζμ αοηυ, ιυκμ δ
οπμζηήνζλδ ιζαξ πναβιαηζηήξ ηέκςζδξ ιπμνεί κα πανέπεζ εεηζηυ
πενζεπυιεκμ ζηδκ οπμζηαηζηή έκςζδ ηαζ κα ζχζεζ ημ παθηδδμκζηυ δυβια
απυ ημ δμηδηζζιυ ή ημ ιμκμθοζζηζζιυ598, οπμζηδνίγεζ μ Bulgakov.
γ΄. Ζ ζνθηνινγία θαη ε ρξηζηνινγία ηνπ Bulgakov
Σα ζδιακηζηυηενα ηθεζδζά ημο πνζζημθμβζημφ ημο ζοζηήιαημξ είκαζ δ

ηέκςζδ ημο Λυβμο ηαζ δ ζμθζμθμβία. Κακέκα υιςξ απυ ηα εέιαηα αοηά δεκ
ηαηακμείηαζ πςνίξ κα βίκεηαζ ακαθμνά ζοβπνυκςξ ηαζ ζημ άθθμ, ηαεχξ ζημκ
S. Bulgakov, δ ηέκςζδ, ςξ εβηαηάθεζρδ ηδξ εεσηήξ ΢μθίαξ ή δυλαξ απυ ημκ
εκζανηςιέκμ Λυβμ, ανίζηεηαζ ζημ επίηεκηνμ ηδξ πνζζημθμβίαξ ημο, δ μπμία
είκαζ ιένμξ ηδξ ζμθζμθμβίαξ. Με άθθα θυβζα, δ ζμθζμθμβία είκαζ ημ
εονφηενμ πθαίζζμ ζημ μπμίμ εκηάζζεηαζ δ πνζζημθμβία599, ηαζ ζηδ
πνζζημθμβία, δ ηέκςζδ είκαζ δ απάνκδζδ ηδξ εεσηήξ ΢μθίαξ, άζπεηα απυ ηζξ
ενιδκείεξ πμο απμδίδμκηαζ ζ‟ αοηήκ ηαζ ηζξ μπμίεξ εα ελεηάζμοιε ζηδ
ζοκέπεζα.
Ο S. Bulgakov ακέπηολε ηδ εεμθμβία ηδξ ηέκςζδξ ζηα ένβα ημο
εηείκα ηα μπμία ζοκεέημοκ ηδκ ηνζθμβία ημο πάκς ζηδ Θεακενςπυηδηα,
ηαηά ηδκ πενίμδμ πμο έγδζε ζημ Πανίζζ (1925-1944). Ζ πζμ εονεία ακάθοζδ
ημο εέιαημξ ανίζηεηαζ ζημκ πνχημ ηυιμ ηδξ ηνζθμβίαξ, πμο έπεζ ημκ ηίηθμ L’
Agneau de Dieu (Agnus Dei) (1933), ηαζ ζοκεπίγεηαζ ζημοξ επυιεκμοξ δομ:
Le Paraclet (1936) ηαζ La Fiancée de l’ Agneau (1939). Γζα πνχηδ θμνά, δ
ηέκςζδ πανμοζζάγεηαζ ζημ ένβμ ημο La Lumière sans déclin (Μυζπα, 1917),
595
nr. 58/2005, ζ. 255.
596
Βθ. Serge Boulgakof, Du Verbe Incarné (Agnus Dei) ζ. LXI. Πναθ. Alexis van Bunnen, «Actualité de la
christologie du P. Serge Boulgakov», ζημ Le Messager Orthodoxe, nr. 98, I – II, 1985, ζζ. 18-19.
597
Βθ. Παφθμο Δοδμηζιυθ, Hristos în gândirea rusă, ιεηαθ. Ion Buga, εηδ. Symbol, Bucureşti 2001, ζ.
213.
598
Βθ. Serge Boulgakof, Du Verbe Incarné (Agnus Dei) ζ. 162.
599
Ο Παφθμξ Δοδμηζιυθ εεςνεί υηζ ακηίεεηα, «δ ζμθζμθμβία ημο Bulgakov δεκ είκαζ έκα ηεθάθαζμ ηδξ
ημζιμθμβίαξ, μφηε έκα αοηυκμιμ δυβια, αθθά πνμένπεηαζ άιεζα απυ ηδ πνζζημθμβία ηαζ ηίεεηαζ απυ ηδκ
ανπή ζακ ιζα πνμτπυεεζδ ηαζ έκαξ υνμξ αοηήξ» (Hristos în gândirea rusă, ζ. 213).
147
υπζ ζε πνζζημθμβζηυ πθαίζζμ, αθθά ζε ακαθμνά ιε ηδκ ηεκςηζηή δήθςζδ ημο
Θεμφ ζημκ ηυζιμ600.
Οζ ηεκςηζηέξ εεςνίεξ ημο Bulgakov δεκ ιπμνμφκ κα ηαηακμδεμφκ
πςνίξ ακαθμνά ζηζξ απυρεζξ ημο πενί Αβίαξ ΢μθίαξ. Γζα ιζα ζςζηή θμζπυκ
ηαηακυδζδ ηςκ εεςνζχκ αοηχκ, είκαζ πνήζζιμ κα βκςνίγμοιε ηδ θφζδ ηαζ
ηδ εέζδ ηδξ Αβίαξ ΢μθίαξ ζημ ζφζηδιά ημο601, ηαεχξ δ ηέκςζδ ηαζ
εονφηενα υθδ δ πνζζημθμβία ημο είκαζ έκα ηιήια ηδξ ζμθζμθμβίαξ602. Καηά
ηδκ άπμρή ημο, ιζα έβηονδ εεμθμβία ηδξ ηέκςζδξ πνέπεζ κα έπεζ ζηδ αάζδ
ηδξ ηδ ζμθζμθμβία603. Αοηή είκαζ δ βεκζηή πνμτπυεεζδ ιζαξ πνζζημθμβίαξ
πμο επζηνέπεζ ηδ εεηζηή εεχνδζδ ημο δυβιαημξ ηδξ Υαθηδδυκαξ604.
Ζ ζμθζμθμβζηή εεχνδζδ είκαζ ιζα ηενάζηζα πνμζπάεεζα
ακαδζαηφπςζδξ ηδξ εεμθμβίαξ, ηςκ ζπέζεςκ δδθαδή Θεμφ ηαζ ακενχπμο,
υπςξ αοηέξ πανμοζζάγμκηαζ ζηδ Αβία Γναθή οπυ ημ πνίζια ηδξ ΢μθίαξ ημο
Θεμφ605. Πανυιμζεξ πνμζπάεεζεξ ακαδζαηφπςζδξ μθυηθδνδξ ηδξ
πνζζηζακζηήξ δζδαζηαθίαξ απυ ηδκ πνμμπηζηή εκυξ ιμκαδζημφ ζδιείμο
ακαθμνάξ, οπάνπμοκ ηαζ ζηδ δοηζηή εεμθμβία. Έκα βκςζηυ πανάδεζβια
είκαζ ημ αζαθίμ ημο Jürgen Moltmann , Le Dieu crucifié. La croix du Christ,
fondement et critique de la théologie chrétienne (Paris 1978), υπμο υθδ δ
εεμθμβία εεςνείηαζ οπυ ημ πνίζια ημο ΢ηαονμφ ηαζ ηςκ ζοκεπεζχκ ηδξ
΢ηαφνςζδξ βζα ηζξ ζπέζεζξ Θεμφ ηαζ ακενχπμο.
Ζ ζμθζμθμβία ημο Bulgakov δεκ είκαζ ιζα πμθφ ζαθήξ δζδαζηαθία.
Απμηεθεί ιζα πνμζπάεεζα ελήβδζδξ ηδξ ζφκδεζδξ Θεμφ ηαζ ηυζιμο,
θαιαάκμκηαξ οπ‟ υρζκ ηδκ μκημθμβζηή άαοζζμ πμο ημοξ πςνίγεζ. Πμζα είκαζ
υιςξ αοηή δ «ζφκδεζδ» ή πμζμ είκαζ αοηυ ημ «ιεηαλφ» Θεμφ ηαζ ηυζιμο
πμο έραλε κα βκςνίζεζ ηυζμ δ εθθδκζηή θζθμζμθία υζμ ηαζ μ πνζζηζακζζιυξ;
Γζα ημκ Bulgakov, ημ υκμια αοηήξ ηδξ πναβιαηζηυηδηαξ είκαζ δ Αβία
΢μθία. Σμ ζφζηδιά ημο πνμζδζμνίγεζ ημκ ημζιμθμβζηυ νυθμ ηδξ ΢μθίαξ,
αθθά δ θφζδ ηδξ, δ πνμζςπζηυηδηά ηδξ ηαεχξ ηαζ μζ ζπέζεζξ ηδξ ιε ηδκ
Αβία Σνζάδα αθήκμοκ πίζς πμθθέξ αμνζζηίεξ. Ζ αζάθεζα πνμένπεηαζ απυ ηδ
ζηαδζαηή εηπυκδζδ ηδξ ζμθζμθμβίαξ ηαηά ηδ δζάνηεζα ιζαξ πνμζςπζηήξ
δδιζμονβζηήξ πμνείαξ ημο ζοββναθέα. Ο Bulgakov είπε πενάζεζ απυ ημ
600
nr. 58/2005, ζ. 252. Γζα ηα ένβα ημο S. Bulgakov αθ. ηαζ E. Behr-Sigel, «La Sophiologie du père S.
Boulgakoff», ζημ Le Messager Orthodoxe, nr. 57, I – 1972, ζ. 26, οπμζδι. 12.
601
602
603
Βθ. Serge Boulgakof, Du Verbe Incarné (Agnus Dei) ζ. 164, οπμζήι. 1.
604
Βθ. Serge Boulgakov, La Sagesse de Dieu, trad. du russe par C. Andronikof, εηδ. L‟ Age d‟ Homme,
Lausanne 1982, ζ. 62. Πναθ. Alexis van Bunnen, «Actualité de la christologie du P. Serge Boulgakov»,
ζημ Le Messager Orthodoxe, nr. 98, I – II, 1985, ζ. 25.
605
Βθ. Alexis van Bunnen, «Actualité de la christologie du P. Serge Boulgakov», ζημ Le Messager
Orthodoxe, nr. 98, I – II, 1985, ζ. 25.
148
ιανλζζιυ ζημ πνζζηζακζζιυ, ιε απμηέθεζια κα ράλεζ πνχηα ζηδκ
ζδεαθζζηζηή θζθμζμθία ηαζ φζηενα ζηδκ εηηθδζζαζηζηή ζηέρδ ημ ζφκδεζιμ
πμο εκχκεζ ημκ μονακυ ιε ηδ βδ, ημκ Θευ ιε ημκ άκενςπμ.
Ζ ακαγήηδζδ αοημφ ημο ζοκδέζιμο απμηεθεί έκα απυ ηα
παναηηδνζζηζηά ημο Ρςζζημφ πκεφιαημξ, ημ μπμίμ ενεοκά ηδκ μθυηδηα ηδξ
γςήξ, ηδκ πθδνυηδηά ηδξ. ΢ηδ Ρςζζηή πκεοιαηζηυηδηα, μ ηυζιμξ ηαζ μζ
ημζιζηέξ πναβιαηζηυηδηεξ ηαηακμμφκηαζ ιυκμ ζε ζπέζδ ιε ημ ζενυ, είηε
ιζθάιε βζα ηδκ ηέπκδ, είηε ιζθάιε βζα ηδκ ημζκςκία, είηε βζα ηδκ Δηηθδζία.
O Nicolas Zernov βνάθεζ ζπεηζηά: «Ζ ααζζηή πεπμίεδζδ ηδξ νςζζηήξ
ζηέρδξ είκαζ δ ακαβκχνζζδ ηδξ δοκαιζηήξ ζενυηδηαξ ηδξ φθδξ, δ εκυηδηα
ηαζ δ ζενυηδηα μθυηθδνδξ ηδξ δδιζμονβίαξ ηαζ δ ηθήζδ ημο ακενχπμο κα
ζοιιεηέπεζ ζημ εεσηυ ζπέδζμ βζα ηδκ έζπαηδ ιεηαιυνθςζδξ αοηήξ»606. Αθθά
πμφ ααζίγεηαζ δ ζφκδεζδ αοηή, δ μπμία ηάκεζ ημκ ηυζιμ κα ιδκ είκαζ
ακυζζμξ αθθά κα «οπάνπεζ» εκ ης Θεχ, υπζ μκημθμβζηά, αέααζα, αθθά
εκενβδηζηά; Σζ ηάκεζ ημκ ηυζιμ κα ζοιιεηέπεζ ζημκ Θευ ή, ζφιθςκα ιε ηδκ
έηθναζδ ημο Bulgakov, κα είκαζ πακεκεεσζηζηυξ607, δδθαδή κα ανίζηεηαζ
οπανλζαηά μθυηθδνμξ ζημκ Θευ;
Ζ απάκηδζδ ημο Bulgakov δεκ ηαοηίγεηαζ μθςζδζυθμο ιε ηδ
δζδαζηαθία ηδξ Δηηθδζίαξ, ηαεχξ αοηυξ δεκ επζθέβεζ κα επακαθάαεζ ηζξ
εέζεζξ ηςκ Παηένςκ. Ο Bulgakov απμδίδεζ ζηδ δζδαζηαθία ημο βζα ηδ ΢μθία
ηζξ δζαζηάζεζξ εκυξ εεμθμβμφιεκμο εέιαημξ ηαζ ακαβκςνίγεζ υηζ δ
πνμζπάεεζά ημο δεκ δζεηδζηεί ημ αθάεδημ. Δίκαζ ιάθθμκ ιζα εεμθμβζηή
πνμζπάεεζα ακαεεχνδζδξ ηάπμζςκ δεδμιέκςκ εηηθδζζαζηζηήξ εοζέαεζαξ
απυ ηδ ιζα πθεονά, ηαζ μνζζιέκςκ αζαθζηχκ ηαζ παηενζηχκ δζδαζηαθζχκ
απυ ηδκ άθθδ608.
΢ηδκ μνευδμλδ πανάδμζδ, έπμοιε ήδδ δζανενςιέκδ ιζα δζδαζηαθία
πμο ελδβεί ζαθχξ πχξ ζπεηίγεηαζ μ οπενααηζηυξ Θευξ ιε ηδ δδιζμονβία, ηαζ
πχξ λεπενκζέηαζ δ μκημθμβζηή απυζηαζδ ιεηαλφ Θεμφ ηαζ ακενχπμο.
Πνυηεζηαζ βζα ηδ θμβζηυηδηα ηδξ δδιζμονβίαξ, βζα ηδκ μπμία ιζθάεζ εζδζηά μ
Άβζμξ Μάλζιμξ μ Οιμθμβδηήξ, ηαζ βζα ηδ δζδαζηαθία ηςκ αηηίζηςκ
εκενβεζχκ πμο ακαπηφπεδηε εονφηενα απυ ημκ Άβζμ Γνδβυνζμ ημκ Παθαιά,
έπεζ δε ααεζέξ νίγεξ ζ‟ υθδ ηδκ πνμβεκέζηενδ πανάδμζδ. Ο Ρχζμξ
606
Nicolas Zernov, The Russian Religious Renaissance of the Twentieth Century, έηδ. Darton, Longman &
Todd, London 1963, ζ. 285. Γζα ηδ ιεηαιυνθςζδ υθδξ ηδξ δδιζμονβίαξ ζηδκ έζπαηδ ιένα αθ. Ν. Α.
Μαηζμφηα, Τν πξόβιεκα ηνπ θαθνύ. Γνθίκην παηεξηθήο ζενινγίαο, έηδ. Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 1992,
ζ. 120˙ αθ. ηαζ Φίθζππμο ΢έννανκη, Θάλαηνο θαη Αλάζηαζε ηεο ηεξήο θνζκνινγίαο, έηδ. Δκ πθς, Αε἞κα
2008, ζ. 271. Πναθ. Υνοζμζηυιμο Α. ΢ηαιμφθδ, Έξσο θαη ζάλαηνο. Γνθηκή γηα έλαλ πνιηηηζκό ηεο
ζάξθσζεο, ζζ. 311-312.
607
608
Βθ. Constantin Andronikof, «La problématique sophianique», ζημ Le Messager Orthodoxe, nr. 98, I –
II, 1985, ζζ. 49-50.
149
ζημπαζηήξ ακαθένεηαζ ιενζηέξ θμνέξ ζηδ δζδαζηαθία ηςκ αηηίζηςκ
εκενβεζχκ, αθθά δοζηοπχξ δεκ πεηοπαίκεζ κα ηδ ζοκδοάζεζ ιε ημ ζφζηδιά
ημο609.
΋πςξ υθμζ μζ Ρχζμζ εεμθυβμζ πμο αζπμθήεδηακ ιε ημ εέια ηδξ
΢μθίαξ, έηζζ ηαζ μ Bulgakov λεηζκά απυ ιζα αζαθζηή, εηηθδζζαζηζηή ηαζ
εζημκμβναθζηή πνμμπηζηή. Σμ πνυζςπμ ηδξ ΢μθίαξ εζημκίγεηαζ ζημ αζαθίμ
Παξνηκίαη Σνινκώληνο: «Κύνζμξ ἔηηζζέ ιε ἀνπὴκ ὁδ῵κ α὎ημῦ εἰξ ἔνβα
α὎ημῦ, πνὸ ημῦ αἰ῵κμξ ἐεειεθίςζέ ιε ἐκ ἀνπῇ, πνὸ ημῦ ηὴκ βῆκ πμζῆζαζ ηαὶ
πνὸ ημῦ ηὰξ ἀαύζμοξ πμζῆζαζ, πνὸ ημῦ πνμεθεεῖκ ηὰξ πδβὰξ η῵κ ὏δάηςκ,
πνὸ ημῦ ὄνδ ἑδναζεῆκαζ, πνὸ δὲ πάκηςκ αμοκ῵κ βεκκᾷ ιε» (8, 22-25).
Δπίζδξ, ημ ζοκακηάιε ηαζ ζημκ Δθθιεζηαζηή ηαζ ζε άθθα αζαθία ηδξ
Γναθήξ. Σμ Βογάκηζμ ηαφηζζε ηδ ΢μθία ιε ημκ Υνζζηυ, εκχ δ Ρςζία ιε ηδ
Μδηένα ημο Θεμφ. ΢ημ πεδίμ ηδξ εζημκμβναθίαξ, μ Bulgakov ειπκεφζηδηε
ηονίςξ απυ ηζξ εζηυκεξ ηδξ Ρςζζηήξ ηέπκδξ ημο 16μο αζχκα πμο
πανμοζζάγμοκ ηδ ΢μθία ζακ έκα θθυβζκμ άββεθμ ηοηθςιέκμ απυ ηδκ
Πακαβία ηαζ ημκ Πνυδνμιμ, υπςξ αθέπμοιε ζηδκ εζηυκα ηδξ Γέεζεο610.
δ΄. Ζ νξζόδνμε αληηκεηώπηζε ηεο ζνθηνινγίαο
΢ηδ ζηέρδ ημο Bulgakov, δ Αβία ΢μθία εεςνείηαζ ςξ έκα ιεβάθμ

νεφια γςήξ πμο λεηζκάεζ απυ ημκ Θευ ηαζ εζζδφεζ ζ‟ υθμ ημ ζφιπακ. Δίκαζ
εζςηνζαδζηή ςξ άηηζζηδ ΢μθία, ηαζ ζοκάια ελςηνζαδζηή ςξ ηηζζηή ΢μθία.
Μέζα ζημκ Θευ, δ Αβία ΢μθία είκαζ δ αοημαπμηάθορδ ηδξ Σνζάδαξ611, ηαζ
«έλς» απ‟ Αοηυκ είκαζ δ απμηάθορδ ημο Θεμφ ζηδ γςή ημο ηυζιμο.
Πμθθέξ θμνέξ μ Bulgakov επζιέκεζ, υηζ δ ΢μθία ζοιπίπηεζ ιε ηδκ μοζία ημο
Θεμφ612, εκχ άθθμηε ηδκ ηαοηίγεζ ιε ηζξ άηηζζηεξ εκένβεζεξ613 πμο πδβάγμοκ
απυ ηδκ μοζία Αοημφ. Αοηή είκαζ πμο πθδιιονίγεζ μθυηθδνδ ηδκ ηηζζηή
πναβιαηζηυηδηα, ηαζ δεκ οπάνπεζ ηίπμηα πμο κα ιέκεζ έλς απυ ηδκ επίδναζή
ηδξ. Ζ ΢μθία ιέζα ζημκ Θευ εηθνάγεζ ημκ μονάκζμ ηυζιμ ηςκ αζχκζςκ
ζδεχκ ζφιθςκα ιε ηδκ πθαηςκζηή θζθμζμθία. Χξ πνςηυηοπμ ημο
609
II, 1985, ζ. 50.
610
Βθ. Olivier Clément, «La sophiologie de Boulgakov comme intégration des religions cosmiques», ζημ
Contacts. Revue orthodoxe de théologie et spiritualité, nr. 52/2000, ζζ. 204-207.
611
Βθ. Serge Boulgakov, L’Echelle de Jacob, Paris 1929 (βαθθζηή ιεηάθναζδ μ Constantin Andronikof
(Lausanne 1987), ζ. 44. Πναθ. «Quelques citations de Boulgakov sur la Sophie», ζημ Le Messager
Orthodoxe, nr. 98, I – II, 1985, ζ. 63.
612
Βθ. E. Behr-Sigel, «La Sophiologie du père S. Boulgakoff», ζημ Le Messager Orthodoxe, nr. 57, I –
1972, ζζ. 28 – 29. Βθ. ηαζ Constantin Andronikof, «La problématique sophianique», ζημ Le Messager
Orthodoxe, nr. 98, I – II, 1985, ζζ. 51, 53.
613
Βθ. P. Serge Boulgakov, «Du marxisme à la sophiologie», ζημ Le Messager Orthodoxe, nr. 98, I – II,
1985, ζ. 91.
150
ζφιπακημξ, πενζθαιαάκεζ ηζξ «νίγεξ» ηςκ πναβιάηςκ, ηζξ «ζδέεξ» ή ημοξ
θυβμοξ ημοξ614.
Μέζα ζημ πθαίζζμ αοηυ είκαζ πμθφ ζδιακηζηυ κα ακηζθδθεμφιε ηδ
δζαθμνά πμο οπάνπεζ ιεηαλφ ηδξ παναπάκς εεςνίαξ ημο Bulgakov ηαζ ηδξ
μνευδμλδξ δζδαζηαθίαξ. ΢ηδκ ηνίζζιδ ακηζιεηχπζζδ ημο Bulgakov, μ John
Meyendorff ιάξ αμδεάεζ ιε δφμ παναηδνήζεζξ πμο ηάκεζ ζπεηζηά ιε ηδκ
μνευδμλδ ηαηακυδζδ ηδξ δδιζμονβίαξ:
- Ζ πνχηδ ακαθένεηαζ ζημοξ έθθδκεξ Παηένεξ, μζ μπμίμζ ακέπηολακ ιζα
ζαθή δζδαζηαθία βζα ηζξ εεσηέξ «ζηέρεζξ» πμο αθμνμφκ ημκ ηυζιμ. Αοηέξ
υιςξ μζ «ζηέρεζξ» δεκ ακήημοκ ζηδκ μοζία ημο Θεμφ (υπςξ ζοιααίκεζ ζημκ
πθαηςκζζιυ ηαζ ζηδ ζμθζμθμβία), αθθά ακήημοκ ζε έκακ πνμζςπζηυ Θευ
ηαζ ζδζαίηενα ζημκ Λυβμ. Οζ ζηέρεζξ αοηέξ απμηεθμφκ ιένμξ εκυξ αζχκζμο
εεσημφ ζπεδίμο, πμο πναβιαημπμζήεδηε εκ ηαζνχ ζφιθςκα ιε ημ εέθδια
ημο Θεμφ615. Γζαθμνεηζηά, δ δδιζμονβία εα είπε έκα αζχκζμ μκημθμβζηυ
οπυααενμ, εα ήηακ δδθαδή ζοκαζχκζα ιε ημκ Θευ.
- ΢φιθςκα ιε ηδ δεφηενδ παναηήνδζδ, μ ςνζβεκζζιυξ ηαζ δ
ζμθζμθμβία ζηνέθμκηαζ πνμξ απνυζςπεξ μκηυηδηεξ πνμηεζιέκμο κα
βεθονχζμοκ ημ πάζια ιεηαλφ ημο απυθοημο Θεμφ ηαζ ηδξ ζπεηζηήξ
δδιζμονβδιέκδξ φπανλδξ, εκχ ζηδκ παηενζηή ζηέρδ, αοηυ ημ πάζια
βεθονχεδηε ζε πνμζςπζηυ επίπεδμ, ζημ πνυζςπμ ημο εκζανηςιέκμο
Λυβμο616.
Ζ κέα πνμζπάεεζα ζοιθζθίςζδξ ημο πνζζηζακζημφ δυβιαημξ ιε ηδ
θζθμζμθία, πμο ιαξ εοιίγεζ λεηάεανα ημκ Χνζβέκδ, δεκ πέηοπε. ΢ηζξ ηνεζξ
ζηζβιέξ δζαθμβζζηζηήξ πανάξ, μ ζοββναθέαξ είπε ηδκ υναζδ ηδξ ΢μθίαξ ημο
ηυζιμο617 ηαζ ζηα ένβα ημο ηδ ζοκδφαζε ιε ημ άηηζζηυ ηδξ πνςηυηοπμ.
΋ιςξ, δεκ ημ ανήηε ζημ Πνυζςπμ ημο εκζανηςιέκμο Λυβμο (υπςξ εα
πενζιέκαιε απυ έκακ μνευδμλμ εεμθυβμ), αθθά ζηδκ ακοπυζηαηδ
πναβιαηζηυηδηα ηδξ ΢μθίαξ, βζα ηδκ μπμία ιανηονεί επί πθέμκ δ Γναθή, δ
παηενζηή ηαζ δ νςζζηή πανάδμζδ.
Ο πνμζςπζηυξ ή απνυζςπμξ παναηηήναξ ηδξ ΢μθίαξ είκαζ
πνμαθδιαηζηυξ, πανά ημ βεβμκυξ υηζ μ Bulgakov ανκείηαζ ζηαεενά ηδκ
ηαηδβμνία ηςκ ακηζπάθςκ ημο υηζ εζζήβαβε ηδκ ηέηανηδ οπυζηαζδ ιέζα
ζηδκ Σνζάδα. Σα ηείιεκά ημο πάκηςξ δίκμοκ αθμνιέξ βζα ιζα ηέημζα
614
Βθ. Winston F. Crum, «Sergius N. Bulgakov: from Marxism to Sophiology», ζημ St. Vladimir’s
Theological Quarterly, nr. 1, 1983, ζζ. 17-18.
615
Βθ. John Meyendorff, «Creation in the History of Orthodox Theology», ζημ St. Vladimir’s Theological
Quarterly, nr. 1, 1983, ζ. 29.
616
617
Theological Quarterly, nr. 1, 1983, ζ. 6.
151
ηαηδβμνία. Ο ζοββναθέαξ έπεζ ηδκ ηάζδ κα πανμοζζάγεζ ηδ ΢μθία ζακ έκα
πνυζςπμ, εζδζηά ζημ ένβμ ημο La Lumière sans déclin (Μυζπα, 1917). Καζ
υιςξ, οπυ ιζα πνμζεηηζηυηενδ ακάθοζδ, εφημθα δζαπζζηχκμοιε υηζ δεκ
πνυηεζηαζ βζα έκα πνυζςπμ ιε ηδ ζοκδεζζιέκδ εεμθμβζηή έκκμζα, αθθά βζα
έκα πνυζςπμ «ιζαξ δζαθμνεηζηήξ ηάλδξ»618. Δπίζδξ, είκαζ πμθφ πνήζζιδ εδχ
δ παναηήνδζδ ημο Winston Crum, υηζ ζ‟ αοηυ ημ ένβμ μ ζοββναθέαξ δεκ
αζπμθείηαζ πμθφ ιε ηδκ ηνζαδμθμβία ηαζ ηδ πνζζημθμβία619.
Ξεηζκχκηαξ απυ ημ δμηίιζυ ημο Hypostase et hypostaséité (1924), μ
παηήν Serge ανκείηαζ κα δεπηεί ιζα ηέημζα ενιδκεία ηαζ δεκ παφεζ κα
επακαθαιαάκεζ υηζ δ ΢μθία, ηυζμ δ ηηζζηή, υζμ ηαζ δ άηηζζηδ, δεκ είκαζ ιζα
οπυζηαζδ, μφηε έπεζ πνμζςπζηή ανπή620. Δπμιέκςξ, δεκ ιπμνμφιε κα
ειπθέημοιε ηδ ζμθζμθμβία ημο αζαθίμο La Lumière sans déclin (1917) ζηα
επυιεκα ένβα ηα μπμία δζαηνίκμκηαζ βζα ημ λεηάεανμ ηνζαδμθμβζηυ ηαζ
πνζζημθμβζηυ ημοξ πενζεπυιεκμ. Ζ ΢μθία δεκ ηαοηίγεηαζ ιε ημκ Λυβμ, δεκ
είκαζ έκα ζδίςια ημο Θεμφ, αθθά ιζα ανπή ζηακή βζα πνμζςπμπμίδζδ. Καηά
ιζα ενιδκεφηνζα, δ θεπηή δζάηνζζδ πμο ηάκεζ μ Bulgakov ιεηαλφ
«hypostase» (οπυζηαζδ) ηαζ «hypostasibilité»621 (οπμζηαζδπμζδιέκδ,
δδθαδή δ δοκαηυηδηα κα είκαζ μζηεζμπμζδιέκδ απυ ιζα οπυζηαζδ), ημο
επζηνέπεζ κα απμηνέρεζ ημκ ηίκδοκμ ηδξ εηενμδμλίαξ ζημ ζδιείμ αοηυ.
ε΄. Ζ θέλσζε ζην πιαίζην ηεο ζνθηνινγίαο
΢ηδ ζοκέπεζα εα ελεηάζμοιε ηδ εεςνία ημο Bulgakov βζα ηδκ

ηέκςζδ, ιε πανάθθδθδ ακαθμνά ζηδ ζμθζμθμβία ημο, ζημ ααειυ πμο ηα
εέιαηα αοηά αθθδθελανηχκηαζ.
Πνζκ λεηζκήζμοιε ηδκ ακάθοζή ιαξ, ηαθυ είκαζ κα ηάκμοιε ηδκ
αηυθμοεδ ζδιακηζηή παναηήνδζδ: δ Δκακενχπδζδ ημο Λυβμο εκηάζζεηαζ
ζημ βεκζηυηενμ πθαίζζμ ηδξ ζμθζμθμβίαξ. Ζ ηηζζηή ΢μθία εηπνμζςπεί ηδκ
μνβακζηή δφκαιδ δ μπμία ηαηεοεφκεζ ηδκ ζζημνία. Αοηή είκαζ δ «ροπή ημο
ηυζιμο» ηαζ ζηδκ ελέθζλή ηδξ, παναημθμοεεί ημοξ ηακυκεξ ηδξ θφζδξ ηδξ.
Δδχ ζοκακημφιε έκακ ζζημνζηυ κηεηενιζκζζιυ, μ μπμίμξ πνμελμθθεί, ηαηά
618
619
620
II, 1985, ζ. 51.
621
1972, ζ. 43.
152
ημκ Marx, υηζ ζημ ηέθμξ ηδξ ζζημνίαξ εα ένεεζ «δ ααζζθεία ηδξ
εθεοεενίαξ»622.
Λυβς αοημφ ημο κηεηενιζκζζιμφ, δ Δκακενχπδζδ πάκεζ ημκ ηεκηνζηυ
ηαζ ιοζηδνζαηυ ηδξ παναηηήνα ςξ πνάλδ απμθφηνςζδξ, ηαζ θαίκεηαζ κα
είκαζ έκα διζ-θοζζηυ ζηάδζμ ηδξ εεμπμίδζδξ ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ ηαζ
μθυηθδνδξ ηδξ δδιζμονβίαξ623. Ο ίδζμξ μ Bulgakov βνάθεζ: «Καζ δ
Δκακενχπζζδ ημο Λυβμο πνέπεζ κα ηαηακμδεεί ςξ δ ζοκέπζζδ ηαζ δ
ηεθεζμπμίδζδ ηδξ δδιζμονβίαξ»624. Δίκαζ έκα απαναίηδημ ζδιείμ ζηδκ
πμνεία πνμζέββζζδξ ηδξ άηηζζηδξ ΢μθίαξ απυ ηδκ ηηζζηή ΢μθία625.
Ο ηίκδοκμξ πμο πνμηφπηεζ απυ ηδ εεχνδζδ αοηή είκαζ δ οπμηίιδζδ
ημο Υνζζημφ ζπεηζηά ιε ηδκ ΢μθία. Ο ΢ςηήναξ βίκεηαζ απθχξ έκα ενβαθείμ
δζά ημο μπμίμο πναβιαημπμζείηαζ δ ζμθζακζηή ιμίνα ημο ηυζιμο, ηαζ
επμιέκςξ, ακαηφπηεζ ημ νίζημ ακηζηαηάζηαζδξ ημο πνζζημηεκηνζζιμφ απυ
ημ ζμθζμηεκηνζζιυ ζηδ πνζζηζακζηή γςή626.
Ζ ηέκςζδ ςξ έηθναζδ ηδξ εοζζαζηζηήξ αβάπδξ, είκαζ έκα ιυκζιμ
ζδίςια ημο Λυβμο ηαζ Σμκ παναηηδνίγεζ ζηζξ ηνεζξ δζαθμνεηζηέξ
μκημθμβζηέξ Σμο ηαηαζηάζεζξ: πνζκ απυ ηδκ Δκακενχπδζδ, ζημοξ ηυθπμοξ
ημο Παηνυξ, ηαηά ηδ δδιζμονβία ημο ηυζιμο ηαζ φζηενα απυ ηδκ
Δκακενχπδζδ. ΢φιθςκα ιε ημκ μνευδμλμ εεμθυβμ ηαζ υπςξ πνμακαθέναιε
ήδδ ζε έκα πνμδβμφιεκμ οπμηεθάθαζμ, δ ηέκςζδ ημο Υνζζημφ δεκ ανπίγεζ
ζηδ βδ, αθθά ζημκ μονακυ. Ο ΢ηαονυξ ηδξ επίβεζαξ γςήξ Σμο πναβιαημπμζεί
ημ ΢ηαονυ ηδξ μονάκζαξ ηέκςζδξ, ηαζ δ επίβεζα οπαημή ημο Τζμφ είκαζ
εειεθζςιέκδ ζηδκ μονάκζα οπαημή Σμο627.
Ζ αάζδ εκυξ ηυζμο ζδιακηζημφ βεβμκυημξ δεκ ιπμνεί κα είκαζ πανά
πνμαζχκζα, αθμφ μ Θευξ είκαζ αιεηάαθδημξ ηαζ δ εεσηή Πνυκμζα απμηθείεζ
ηάεε ηοπαίμ βεβμκυξ. Ζ ηέκςζδ θακενχκεζ ζδζαζηένςξ ηδ βεκζηή ζηάζδ ημο
Θεμφ απέκακηζ ζημκ ηυζιμ628, επεζδή δ εζςηνζαδζηή αβάπδ απμηαθφπηεηαζ
ελςηνζαδζηά ζακ αοημπενζμνζζιυξ ημο Γδιζμονβμφ ζηδκ πνάλδ ηδξ
622
Βθ. Antoine Nivière, «La philosophie de l‟histoire chez Serge Boulgakov», ζημ Contacts. Revue
orthodoxe de théologie et spiritualité, nr. 52 / 2000, ζ. 216.
623
1972, ζ. 47.
624
P. Serge Boulgakov, «Du Marxisme à la sophiologie», ζημ Le Messager Orthodoxe, nr. 98, I – II, 1985,
ζ. 92.
625
Βθ. Gheorghe G. Holbea, Ζ ζενινγία ηνπ π. Γεκεηξίνπ Σηαληινάε θαη ε ζρέζε ηεο κε ηε ζύγρξνλε
αλαηνιηθή θαη δπηηθή ζενινγία, Γζδαηημνζηή δζαηνζαή, Θεζζαθμκίηδ 1999, ζ. 198.
626
1972, ζζ. 47-48.
627
Βθ. Serge Bulgakof, Du Verbe Incarné (Agnus Dei), ζζ. 141, 143. Βθ. ηαζ Paul Valliere, Modern
Russian Theology: Bukharev, Soloviev, Bulgakov. Orthodox Theology in a New Key, ζ. 341.
628
Βθ. Serge Bulgakof, Du Verbe Incarné (Agnus Dei), ζ. 150.
153
δδιζμονβίαξ. «Γεκκχκηαξ ςξ Γδιζμονβυξ, δέπεηαζ ηαζ ζηδ δζηή Σμο γςή έκα
εοζζαζηζηυ πενζμνζζιυ, ζημ υκμια ηδξ αβάπδξ Σμο βζα ημ δδιζμφνβδια»629.
«Ο Θευξ είκαζ εθεφεενμξ βζα κα πενζμνίζεζ ημκ εαοηυ Σμο»630, βζα κα
δδιζμονβήζεζ δδθαδή έκα πχνμ ζημκ μπμίμ ημ πθάζια Σμο εα αολάκεηαζ
εθεφεενα. Καηά ημκ Bulgakov, μ Θευξ οπενααίκεζ ημκ εαοηυ Σμο ηυζμ ζηδ
δδιζμονβία ημο ηυζιμο, υζμ ηαζ ζηδκ Δκακενχπδζδ. Γζυηζ δ ηέκςζδ
ζοκζζηά έκα παναηηδνζζηζηυ ημο Λυβμο, εζδζηά ζηδκ Δκακενχπδζδ. ΢ημ
ένβμ ημο Du Verbe Incarné (Agnus Dei), 1943, μ ζοββναθέαξ ιζθάεζ βζα ιζα
«ηεκςηζηή ανπή», δ μπμία, ηαηά ηδ βκχιδ ημο, δεκ αλζμθμβήεδηε ανηεηά
ζηδκ ηθαζζηή επμπή ηςκ πνζζημθμβζηχκ ζογδηήζεςκ, ηδκ απμηάθορε υιςξ
δ ηεκςηζηή εεμθμβία, πνχηα ζηδκ Γενιακία ηαζ φζηενα ζηδκ Αββθία631.
΢ημ ηέηανημ ιένμξ ημο αζαθίμο ημο Du Verbe Incarné (Agnus Dei),
1943, ιε ημκ ηίηθμ «Δκκαλνπήι, ν Θεάλζξσπνο», μ Bulgakov εηεέηεζ ηζξ
ζδέεξ ημο βζα ηδκ ηέκςζδ λεηζκχκηαξ απυ ιζα ακάθοζδ ημο πςνίμο ηδξ πνμξ
Φζθζππδζίμοξ επζζημθήξ, ηεθ. 2, ζηίπ. 6-8. Ζ ηέκςζδ, δ μπμία ανπίγεζ ζημκ
μονακυ («ζηα αάεδ ηδξ εευηδηαξ»632) ζοκζζηά ηδκ αθθαβή ηδξ «ιμνθῇξ ημο
Θεμῦ» ιε ηδ «ιμνθὴκ ημῦ δμύθμο». Ζ θέλδ «ιμνθὴ» δεκ ζδιαίκεζ ζηδκ
ακάθοζή ηδξ μφηε «μοζία», μφηε «θφζζξ», ηζ επμιέκςξ δ αθθαβή δεκ
επδνεάγεζ μκημθμβζηά ημκ Υνζζηυ ςξ Θευ. Ο Θεάκενςπμξ ιέκεζ
ακηζηεζιεκζηά Θευξ, οπμηεζιεκζηά υιςξ απμννίπηεζ ηδ δζηή Σμο εεσηή δυλα,
ηεκχκεζ ημκ εαοηυ Σμο ηαζ ηίεεηαζ ζηδ ζπέζδ δδιζμονβίαξ ιε ημκ Θευ633.
΢ημ ηαηά Ηςάκκδκ Δοαββέθζμ, δ βκςζηή θνάζδ «ὁ Λόβμξ ζὰνλ
ἐβέκεημ» (Ης. 1, 14), ηαηακμείηαζ ανπζηά ιέζα απυ ηδκ πνμμπηζηή ηδξ
ηέκςζδξ: «Ζ Δκακενχπδζδ είκαζ πνχηα απ‟ υθα ιζα ηεκςηζηή πνάλδ». Ζ
ηέκςζδ ημο Λυβμο επζηνέπεζ ηδκ Τπμζηαηζηή έκςζδ ηδξ εεσηήξ θφζδξ ηαζ
ηδξ ακενχπζκδξ ζε έκα πνυζςπμ, πςνίξ ηδ δζάθοζδ ηδξ ηεθεοηαίαξ. Δπεζδή
ιεηαλφ αοηχκ ηςκ δομ θφζεςκ οπάνπεζ ιζα ιεβάθδ μκημθμβζηή απυζηαζδ,
«δ εεσηή θφζδ πνέπεζ κα εηηεκςεεί, κα ηαηέαεζ ιέπνζ ζ‟ αοηή»634. Σζ
ζδιαίκεζ υιςξ αηνζαχξ δ ηέκςζδ ημο Λυβμο βζα ημ Ρχζμ ηαεδβδηή απυ ημ
Saint-Serge, ηαζ πμζεξ είκαζ μζ ζδζαζηενυηδηεξ ηδξ ζηέρδξ ημο ζ‟ αοηυ ημ
εέια ζε ζφβηνζζδ ιε ηδκ μνευδμλδ εεμθμβία;
Τπάνπμοκ ιενζηά ζδιεία ζηα μπμία δ βυκζιδ ηαζ πνςηυηοπδ ζηέρδ
ημο Bulgakov απμζηαζζμπμζείηαζ απυ ηδ δζδαζηαθία ηδξ Δηηθδζίαξ ιαξ.
629
630
631
632
633
Βθ. Serge Bulgakof, Du Verbe Incarné (Agnus Dei), ζζ. 142-143.
634
154
ζη΄. Ζ θέλσζε σο εγθαηάιεηςε ηεο ζείαο δόμαο
Πνυηεζηαζ πνχηα βζα ημκ πνμζδζμνζζιυ ηδξ ηέκςζδξ ςξ παναίηδζδξ

ημο Λυβμο απυ ηδ εεσηή δυλα. Ζ εεσηή δυλα είκαζ δ ΢μθία, δδθαδή δ εεσηή
θφζδ δζαδδθςιέκδ, δ αβάπδ ημο Θεμφ βζα ηδ εευηδηά Σμο, δ ηαηάζηαζδ
δζαδδθςιέκδ ηαζ έκδμλδ ηδξ εεσηήξ γςήξ635. Ζ άηηζζηδ ΢μθία πμο ακήηεζ
ζηδκ Αβία Σνζάδα ηαζ ιενζηέξ θμνέξ ηαοηίγεηαζ ζημ ένβμ ημο Bulgakov Du
Verbe Incarné (Agnus Dei) ιε ηδ εεσηή δυλα, θαίκεηαζ ηεθζηά κα είκαζ δ
εζςηνζαδζηή γςή ηαζ αβάπδ πμο ηοηθμθμνεί ιεηαλφ ημο Παηνυξ, ημο Τζμφ
ηαζ ημο Αβίμο Πκεφιαημξ.
Ο ζοββναθέαξ επζπεζνεί ιζα δζάηνζζδ ακάιεζα ζηδ θφζδ ηαζ ηδ δυλα
ημο Θεμφ, ημζκή ζηδκ πνμηεζηακηζηή ηεκςηζηή εεμθμβία απυ ημκ ηαζνυ ημο
Thomasius, πνμηεζιέκμο κα ελαζθαθίζεζ ηδ εευηδηα ημο Υνζζημφ636. Ζ
δζάηνζζδ αοηή ημο επζηνέπεζ κα εεςνεί ηδκ ηέκςζδ ζακ παναίηδζδ ηδξ
εεσηήξ δυλαξ, αθθά υπζ ηδξ εεσηήξ Σμο θφζδξ. Ακηζηεζιεκζηά, μ
εκζανηςιέκμξ Λυβμξ παναιέκεζ Θευξ, αθθά οπμηεζιεκζηά, Αοηυξ παφεζ κα
είκαζ Θευξ βζα ημκ εαοηυ Σμο. Ο Ίδζμξ πάκεζ ηδ ζοιιεημπή ζηδ γςή ηαζ ηδ
πανά ηδξ Σνζάδαξ. Γζα ημκ εαοηυ Σμο, μ Τζυξ αβαίκεζ απυ ημκ ηθεζζηυ ηφηθμ
ηδξ Σνεζξ-εκυηδηαξ, παναιέκμκηαξ έλς απ‟ αοηήκ637: «Ζ δυλα ηαζ δ εευηδηα
ζηδ ΢μθία είκαζ θαιπνέξ ζημκ μονακυ βζα ηδκ Αβία Σνζάδα˙ ςζηυζμ,
ηαηεααίκμκηαξ δ δεφηενδ οπυζηαζδ, απυ ημκ μονακυ, παναζηείηαζ απυ αοηήκ
ηδκ ακαθαιπή, δεκ ηδκ ηαηέπεζ πζα βζα ημκ εαοηυ Σμο, ηαζ παίνκεζ ηδ ιμνθή
ημο δμφθμο δζά ηδξ εημφζζαξ άζηδζδξ ηδξ ηέκςζδξ. Καζ ι‟ αοηήκ ηδκ
έκκμζα, […] μ αζχκζμξ Θευξ παφεζ […] κα ηαηέπεζ βζα ημκ εαοηυ Σμο ηδ
εευηδηά Σμο, ηαζ παναιέκεζ ιυκμ ιε ηδ θφζδ ηδξ εευηδηαξ, πςνίξ ηδ δυλα
ημο»638.
Ο Bulgakov επζιέκεζ κα οπμζηδνίγεζ, υηζ ιζα ζςζηή πνμμπηζηή
πάκς ζημ πανυκ εέια μθείθεζ κα θάαεζ οπ‟ υρζκ ηδξ ημκ υνμ ηδξ
Υαθηδδυκαξ πμο ιζθάεζ βζα ηδκ αηεναζυηδηα ηςκ θφζεςκ ημο Υνζζημφ.
Δπζιέκεζ, θμζπυκ, ζημ υηζ μ Υνζζηυξ πανέιεζκε Θευξ ηαηά ηδκ Δκζάνηςζδ,
υηζ δεκ παναζηήεδηε απυ ηδ εευηδηά Σμο. Πχξ είκαζ υιςξ δοκαηυ κα ιέκεζ
Θευξ ηαζ ηαοηυπνμκα κα πάζεζ ηδ ΢μθία, ηδ εεσηή δυλα πμο πνμένπεηαζ
θοζζηά απυ ηδ εευηδηά Σμο, κα ιδ ζοιιεηέπεζ δε ζηδ γςή ηδξ Σνζάδαξ;
Οζ θφζεζξ είκαζ εκςιέκεξ ζημ πνυζςπμ ημο Υνζζηυ «αηνέπηςξ»,
πςνίξ δδθαδή κα πάζμοκ ηακέκα απυ ηα παναηηδνζζηζηά ημοξ. Μεηά απυ
635
Βθ. Serge Bulgakof, Du Verbe Incarné (Agnus Dei), ζζ. 150-151.
636
nr. 58/2005, ζ. 260.
637
638
Serge Bulgakof, Du Verbe Incarné (Agnus Dei), ζζ. 150-151.
155
ηδκ Δκακενχπδζδ, μ Λυβμξ ζοκεπίγεζ κα γεζ ζηδκ Αβία Σνζάδα, ζοκεπίγεζ κα
παίνεηαζ ηδκ ημζκή γςή ηαζ δυλα, ηαοηυπνμκα υιςξ γεζ ηα παναηηδνζζηζηά
ηδξ ακενχπζκήξ Σμο θφζδξ: ημονάγεηαζ, δζράεζ, πεζκάεζ, θμαάηαζ η.η.θ. Ζ
ηέκςζδ, θμζπυκ, οπυ ημ πνίζια ιζαξ ζςζηήξ ακηζιεηχπζζδξ, δεκ ζδιαίκεζ
μφηε απυηνορδ ηδξ εεσηήξ δυλαξ, υπςξ οπμζηδνίγεηαζ ζηζξ ηεκςηζηέξ
εεςνίεξ, μφηε εβηαηάθεζρδ ηδξ εεσηήξ δυλαξ, υπςξ ζζπονίγεηαζ μ Bulgakov.
δ΄. Ζ θέλσζε θαη ε Τξηάδα
Σμ δεφηενμ πνυαθδια πμο ηίεεηαζ είκαζ μ ααειυξ ζημκ μπμίμ δ

ηέκςζδ επδνεάγεζ ηζξ ζπέζεζξ ιέζα ζηδκ Αβία Σνζάδα. «Ζ ηέκςζδ δεκ
αθθάγεζ ηίπμηα ζ‟ αοηή ηδκ πνμζςπζηή ζπέζδ ακάιεζα ζημκ Παηένα ηαζ
ζημ Τζυ, επεζδή αηυια ηαζ ιέζα ζηδκ ηέκςζδ, μ Τζυξ παναιέκεζ ημ ίδζμ
πνυζςπμ, δ δεφηενδ οπυζηαζδ ηδξ Αβίαξ Σνζάδαξ, ημ εεσηυ Δβχ ημο Τζμφ»,
βνάθεζ μ Bulgakov. Καζ ζοκεπίγεζ: «Οφηε δ Αβία Σνζάδα, μφηε δ οπυζηαζδ
ημο Τζμφ ζηζξ ζπέζεζξ ημο ιε ηζξ άθθεξ οπμζηάζεζξ δεκ επδνεάγμκηαζ απυ
ηδκ ηέκςζδ» 639. ΢ακ Θεάκενςπμξ υιςξ, πάκεζ ηδκ ζζυηδηα ιε ημκ Παηένα,
εβηαηαθείπεζ ηδ εεσηή γςή ηαζ ηδ δζηή Σμο εέθδζδ. Γίκεηαζ δζαθακήξ ζηδκ
οπυζηαζδ ημο Παηνυξ («ὁ ἑςναηὼξ ἐιὲ ἑώναηε ηὸκ παηένα·»- Ης. 14,9), ηαζ
Σμκ απμηαθφπηεζ ζημοξ ακενχπμοξ640.
Ζ πνμτπυεεζδ αάζεζ ηδξ μπμίαξ οπμζηδνίγεηαζ, υηζ μζ ζπέζεζξ ιέζα
ζηδκ Σνζάδα δεκ επδνεάγμκηαζ απυ ηδκ ηέκςζδ ημο Τζμφ, είκαζ ημ βεβμκυξ
ηδξ δζαηήνδζδξ ηδξ εευηδηαξ ημο Υνζζημφ ζηδκ Δκζάνηςζδ. Απυ ιζα
μνευδμλδ ηνζηζηή άπμρδ, είκαζ δφζημθμ κα ηαηακμδεεί δ εέζδ ημο Τζμφ
ζηδκ Σνζάδα ιεηά απυ ηδκ Δκζάνηςζδ, ακ δεπεμφιε ιαγί ιε ημκ Bulgakov,
υηζ μ Τζυξ αβήηε απυ αοηήκ ημοθάπζζημκ βζα ημκ Δαοηυ Σμο. Αοηή δ βκχιδ
δζαζπά ηδκ εκυηδηα ηδξ εεακενχπζκδξ ζοκείδδζδξ ημο Υνζζημφ. Ο Τζυξ
ζοκεπίγεζ αζοκείδδηα ηζξ ζπέζεζξ Σμο ιε ημκ Παηένα ηαζ ημ Άβζμ Πκεφια,
αθθά οπμηάζζεηαζ ζοκεζδδηά ζημκ Παηένα, απμηηχκηαξ έηζζ ιαγί Σμο
ζπέζδ δδιζμονβήιαημξ - Γδιζμονβμφ. Καηά ηδκ μνευδμλδ εεμθμβία, μ
Υνζζηυξ γεζ ζοκεζδδηά ζε ημζκςκία ιε ημκ Παηένα ηαζ ημ Άβζμ Πκεφια ηαζ
ζοκάια γεζ ζηδ βδ ιε ημοξ ακενχπμοξ. Σμ πχξ είκαζ δοκαηυ κα γεζ έκα ηαζ
ημ αοηυ πνυζςπμ ηαοηυπνμκα ηδ πανά ηδξ ηνζαδζηήξ ημζκςκίαξ ηαζ ηδκ
ειπεζνία ημο πάεμοξ ημο ζηαονμφ, παναιέκεζ βζα ειάξ έκα ιοζηήνζμ.
Ακ μ Bulgakov δεκ πεηοπαίκεζ κα ελδβήζεζ αοηυ ημ ιοζηήνζμ,
ηαηαθένκεζ υιςξ κα ιαξ πείζεζ υηζ υθδ δ Σνζάδα ζοιιεηέπεζ ζημ ΢ηαονυ.
Χξ ημζκςκία αβάπδξ, μ Παηέναξ ηαζ ημ Άβζμ Πκεφια ζο-ζηαονχκμκηαζ ιε
639
640
156
ημκ Τζυ. Πνυηεζηαζ βζα ιζα εεσηή ηναβςδία αβάπδξ: μ Τζυξ πεεαίκεζ, μ
Παηέναξ Σμκ πάκεζ ηαζ έηζζ δ οπμζηαηζηή αβάπδ πμο Σμοξ εκχκεζ, ημ Άβζμ
Πκεφια ζο-ζηαονχκεηαζ641.
ε΄. Ζ απηνζπλείδεζε ηνπ Θεαλζξώπνπ
Καηά ημκ Bulgakov, μ Υνζζηυξ δεκ πάκεζ πάκηςξ ηδ βκχζδ ηδξ εεσηήξ
Σμο πνμέθεοζδξ βζα πάκηα. Χξ εκζανηςιέκμξ Λυβμξ, εζζάβεζ ηδκ αζχκζά
Σμο εεσηή ζοκείδδζδ ζηδ ζθαίνα ημο βίβκεζεαζ, ηαηεαάγμκηάξ ηδκ ζημ
ζηάδζμ ηδξ δοκαιζηυηδηαξ. Ζ ζοκείδδζή Σμο είκαζ εεακενχπζκδ˙ μ Υνζζηυξ
υιςξ απμηηά ζοκείδδζδ ηδξ εευηδηάξ Σμο ζηαδζαηά, βίκεηαζ ζοκεζδδηυξ βζα
ηδ εευηδηα Σμο ιυκμ ζηαδζαηά, ζημ ααειυ πμο ακαπηφζζεηαζ δ ακενχπζκδ
ειπεζνζηή Σμο ζοκείδδζδ. Με άθθα θυβζα, Ο Υνζζηυξ απμηηά ζοκείδδζδ
ηδξ εευηδηάξ Σμο ιυκμ δζά ιέζμο ηδξ ακενχπζκήξ Σμο ζοκείδδζδξ.
Ο Bulgakov ακαηνέπεζ ζηζξ ροπμθμβζηέξ ηαηδβμνίεξ ημο S. Freud,
πνμηεζιέκμο κα ελδβήζεζ ηδ ζπέζδ ακάιεζα ζηδκ ακενχπζκδ ηαζ ηδ εεσηή
ζοκείδδζδ: «Ζ αζχκζα οπμζηαηζηή ζοκείδδζδ ημο Λυβμο ανίζηεηαζ ηάης
απυ ημκ μνίγμκηα ηδξ ακενχπζκδξ ειπεζνζηήξ ζοκείδδζδξ, αοηή οπάνπεζ
ιυκμ ζακ “οπμζοκείδδζδ”, ή αηνζαέζηενα, ζακ “οπενζοκείδδζδ”, απυ υπμο
αοηή πενκάεζ ζηδκ ζοκεζδδηή ηαηάζηαζδ»642.
Ακηίεεηα πνμξ ηζξ πνμδβμφιεκεξ εεμθμβμφιεκεξ εέζεζξ, δ μνευδμλδ
δζδαζηαθία ιανηονεί ιζα ζοκεπή ζοκείδδζδ ημο Υνζζημφ βζα ηδ εευηδηά
Σμο, αηυια ηαζ ζηδ κευηδηά Σμο. ΢ηα δχδεηά Σμο πνυκζα ήλενε επαηνζαχξ
πμζμξ είκαζ μ Παηήν Σμο ηαζ ζε πμζμκ μίημ ανίζηεηαζ ημ πχνμ Σμο (Λη. 2,
49). Ο π. ΢ηακζθμάε ελδβεί, υηζ δεκ οπάνπεζ ελέθζλδ ζηδ βκχζδ ημο Υνζζημφ,
είηε πνυηεζηαζ βζα ηδ βκχζδ ηςκ πναβιάηςκ είηε ιζθάιε βζα ηδκ
αοημζοκείδδζή Σμο ςξ Θεακενχπμο. Γεκ παναηδνείηαζ ηαιία ελέθζλδ ή
δζυνεςζδ ζηα θυβζα Σμο, επεζδή μ Ηδζμφξ δεκ αιθζηαθακηεφεηαζ ζ‟ αοηά
πμο θέεζ, υπςξ ζοιααίκεζ ιε ημοξ ακενχπμοξ. Ζ ιυκδ ελέθζλδ είκαζ δ
ελέθζλδ ηδξ ακενχπζκδξ ζοκείδδζδξ, πμο ιε ημκ ηαζνυ βζκυηακ μθμέκα ηαζ
πζμ ζηακή ζηδ δζαιυνθςζδ ηςκ ιοζηδνζςδχκ αθδεεζχκ πμο βκχνζγε.
Δλεθίζζεηαζ δ ακενχπζκδ ζηακυηδηα κα εηθνάγεζ ηδ εεσηή ζμθία ηαζ μζ
ιμνθέξ ζηζξ μπμίεξ αοηή δζανενχκεηαζ643. ΋ηακ μ Ηδζμφξ θέεζ υηζ δεκ λένεζ
ηάηζ, ηυηε, είηε μζ ιμνθέξ ηδξ ακενχπζκήξ Σμο βκχζδξ δεκ είκαζ αηυια
ζηακέξ κα εηθνάζμοκ ιζα εεσηή βκχζδ ηδκ μπμία ηαηέπεζ, είηε δεκ εέθεζ μ
641
Βθ. Paul Valliere, Modern Russian Theology: Bukharev, Soloviev, Bulgakov. Orthodox Theology in a
New Key, ζ. 332.
642
643
157
Ίδζμξ κα ηδκ απμηαθφρεζ. Δπμιέκςξ, δ ηέκςζδ ηδξ βκχζδξ ζημκ Υνζζηυ
είκαζ δ ακμπή ηδξ αδοκαιίαξ ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ644, ηαζ υπζ, υπςξ
οπμζηδνίγεζ μ π. Bulgakov, δ ζηαδζαηή ελέθζλδ ηδξ εεσηήξ αοημζοκείδδζδξ
ημο Υνζζημφ απυ ηδ ζθαίνα ηδξ δοκαιζηυηδηαξ.
ζ΄. Ο Ηεζνύο ζηνλ θήπν ηεο Γεζζεκαλή θαη νη δπν Τνπ ζειήζεηο
΢ηδ ζοκέπεζα, ζημ ένβμ Du Verbe Incarné (Agnus Dei), ζοκακηάιε

απμιάηνοκζδ απυ ηδκ μνευδμλδ πανάδμζδ ζημ ζδιείμ πμο πανμοζζάγεζ ηδκ
πκεοιαηζηή αβςκία ημο Υνζζημφ ζηδκ Γεεζδιακή. Οζ παναδμζζαηέξ
ενιδκείεξ ημο αζαθζημφ αοημφ επεζζμδίμο ιζθμφκ βζα ημ θυαμ ημο Ηδζμφ
ιπνμζηά ζημ εάκαημ, ιζθμφκ βζα ηδκ ακενχπζκή Σμο θφζδ δ μπμία
ζοβηθμκίγεηαζ ιπνμζηά ζηδκ άαοζζμ ημο εακάημο. Ζ πνμζεοπή ημο Ηδζμφ:
«Πάηεν, εἰ αμύθεζ πανεκεβηεῖκ ημῦημ ηὸ πμηήνζμκ ἀπ᾿ ἐιμῦ· πθὴκ ιὴ ηὸ
εέθδιά ιμο, ἀθθὰ ηὸ ζὸκ βζκέζες» (Λη. 22, 42), εηθνάγεζ αηνζαχξ, ηαηά
ηδκ μνευδμλδ ενιδκεία, ημ θυαμ ηαζ ηδκ αδοκαιία ηδξ ακενχπζκήξ Σμο
θφζδξ.
Παναδυλςξ, ηαηά ημκ Bulgakov μ μπμίμξ θζθμζμθεί πάκς ζηα
δεδμιέκα ηδξ Απμηάθορδξ, δ πνμζεοπή ημο Ηδζμφ ηαζ δ πκεοιαηζηή Σμο
αβςκία θακενχκμοκ ηαζ ηάηζ παναπάκς. ΢οκζζημφκ ιζα πνμζπάεεζα
ηαηακυδζδξ ηδξ αμφθδζδξ ημο Παηνυξ εη ιένμοξ ημο Τζμφ. « … Καζ ειείξ
παναηδνμφιε ζοβηεηνζιέκςξ ημκ εζςηενζηυ ημο αβχκα κα ηαηακμήζεζ ηδ
θςκή ηδξ εεσηήξ ημο μοζίαξ, ηδ αμφθδζδ ημο Παηνυξ»645. Ακαηνέπμκηαξ ζε
ιζα βεκίηεοζδ, μ ημζιήημναξ ημο Saint-Serge δδθχκεζ, υηζ μθυηθδνδ δ γςή
ημο Υνζζημφ ςξ γςή πνμζεοπήξ είκαζ ιζα ακαγήηδζδ ηδξ εέθδζδξ ημο
Παηνυξ ή ιζα πνμζπάεεζα ηαηακυδζδξ ηδξ θςκήξ ηδξ εεσηήξ Σμο μοζίαξ646.
Ζ πνμμπηζηή ημο Bulgakov ζημ εέια αοηυ είκαζ ημ απμηέθεζια ηδξ
ζφθθδρήξ ημο βζα ηδ ζοκείδδζδ ημο Υνζζημφ. Αθμφ μ ΢ςηήναξ δεκ έπεζ
πθήνδ βκχζδ ηδξ εευηδηάξ Σμο ηαζ δ ζοκείδδζδ ηδξ εευηδηάξ Σμο
παναιέκεζ «ηάης απυ ημκ μνίγμκηα ηδξ ακενχπζκδξ ειπεζνζηήξ
ζοκείδδζδξ»647, μ Bulgakov δζηαζμθμβείηαζ κα ηαηαθήβεζ ζε ηέημζα
ζοιπενάζιαηα. Ζ θακεαζιέκδ πνμτπυεεζδ απυ ηδκ μπμία λεηζκά ημκ
μδδβεί ζε θακεαζιέκα ζοιπενάζιαηα.
Σμ επεζζυδζμ ηδξ Γεεζδιακή ημκ ηαεμδδβεί επίζδξ ζε ιζα
ακαεεχνδζδ ημο δυβιαημξ βζα ηδκ εκυηδηα ηςκ δφμ εεθήζεςκ ζημκ
644
645
646
647
158
Θεάκενςπμ. Ζ έκςζή ημοξ – ηαηά ημκ Bulgakov, δεκ ζδιαίκεζ ηδκ εζνδκζηή
ηαζ ανιμκζηή ημοξ ζοκφπανλδ ηαζ πενζπχνδζδ, αθθά πνμτπμεέηεζ έκακ
αηεθείςημ ηαζ αίαζμ αβχκα ιεηαλφ ημοξ, ιέζα ζημκ μπμίμ πναβιαημπμζείηαζ
ηεθζηά δ ζοιθςκία ημοξ648.
«Ζ έκςζδ ηςκ δομ θφζεςκ ζηδκ εκυηδηα ηδξ εεακενχπζκδξ γςήξ, δ
ανιμκία ημοξ πναβιαηεοιέκδ πςνίξ ηδκ πίεζδ ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ εη
ιένμοξ ηδξ εεσηήξ θφζδξ ζοκζζημφκ ημ ΢ηαονυ πάκς ζημκ μπμίμ ακέαδηε μ
Τζυξ ημο Θεμφ βζα ηδ ζςηδνία ημο ηυζιμο»649. Ζ εεσηή εέθδζδ ημο
Υνζζημφ οπμθένεζ ηαζ εδχ ιζα εημφζζα ηέκςζδ βζα κα επζηνέρεζ ζηδκ
ακενχπζκή Σμο εέθδζδ ηδκ εθεφεενή ηδξ οπαημή. Ζ εθεοεενία αοηή, ηαηά
ημκ Bulgakov, ιαξ πνμθοθάζζεζ απυ ημκ ηίκδοκμ ημο ιμκμεεθδηζζιμφ, πμο
οπμζηδνίγεζ ααζζηά υηζ μ Υνζζηυξ έπαζε ηδκ ακενχπζκή Σμο εέθδζδ.
Καηά ημκ ίδζμ πάκημηε ζημπαζηή, ημ δυβια ηδξ έηηδξ Οζημοιεκζηήξ
΢οκυδμο ενιδκεφεηαζ ςξ έηθναζδ ηδξ ζοιθςκίαξ ηςκ εεθήζεςκ,
απμηηδιέκδξ δζά ημο ηυπμο ηδξ οπαημήξ: «Ζ οπαημή, ιε ηδκ αηνζαή έκκμζα
ημο δυβιαημξ βζα ηζξ δομ αοηυκμιεξ, αδζαίνεηεξ, αθθά αζφβποηεξ εεθήζεζξ,
δε ζδιαίκεζ ηδκ ελυκηςζδ ηδξ ακενχπζκδξ αμφθδζδξ, απμννμθδιέκδ απυ ηδ
εεσηή, αθθά ζδιαίκεζ ηδκ ζενανπζηή ζπέζδ ακάιεζα ζηζξ δομ θοζζηέξ
εεθήζεζξ…»650. Ζ εεσηή εέθδζδ είκαζ ακχηαηδ, δεκ ακαβηάγεζ υιςξ ζε
ηίπμηα ηδκ ακενχπζκδ, δ πνμζπάεεζα δε πνμζανιμβήξ ηδξ δεφηενδξ ζηδκ
πνχηδ ζοκζζηά ημκ πκεοιαηζηυ αβχκα, ζοκζζηά ιζα ζοκεπή ιάπδ ιεηαλφ
ημοξ.
Ο υνμξ ηδξ έηηδξ Οζημοιεκζηήξ ΢οκυδμο δεκ ιαξ επζηνέπεζ κα
θηάζμοιε ζηα ζοιπενάζιαηα ημο Bulgakov. Ακηίεεηα, δ ζοιθςκία ηςκ
εεθήζεςκ πναβιαημπμζείηαζ πςνίξ ιάπδ («μὐπ ὏πεκακηία») ηαζ ημ
ακενχπζκμ εέθδια οπμηάζζεηαζ ζημ εεσηυ «ιὴ ἀκηζπίπημκ ἢ ἀκηζπαθαῖμκ»:
«Καὶ δομ θοζζηὰξ εεθήζεζξ, ἢημζ εεθήιαηα, ἐκ α὎ηῶ, ηαὶ δομ θοζζηὰξ
ἐκενβείαξ ἀδζαζνέηςξ, ἀηνέπηςξ, ἀιενίζηςξ, ἀζοβπφηςξ, ηαηὰ ηὴκ η῵κ
ἁβίςκ παηένςκ δζδαζηαθίακ ὡζαφηςξ ηδνφηημιεκ, ηαὶ δομ ιὲκ θοζζηὰ
εεθήιαηα, μὐπ ὏πεκακηία ιὴ βέκμζημ, ηαεὼξ μἱ ἀζεαεῖξ ἔθδζακ αἱνεηζημί,
ἀθθ‟ ἑπυιεκμκ ηὸ ἀκενχπζκμκ α὎ημῦ εέθδια ηαὶ ιὴ ἀκηζπίπημκ ἢ
ἀκηζπαθαῖμκ, ιᾶθθμκ ιὲκ μὐκ ηαὶ ὏πμηαζζυιεκμκ ηῶ εείῳ α὎ημῦ ηαὶ
πακζεεκεῖ εεθήιαηζ»651.
648
649
650
651
Πακαβζχηδ Κ. Υνήζημο, Διιεληθή Παηξνινγία. Γξακκαηεία ηεο πξσηνβπδαληηλήο πεξηόδνπ ΣΤ΄-Θ΄
αηώλεο, ηυιμξ Δ΄, εηδ. Οίημξ Κονμιάκμξ, Θεζζαθμκίηδ 1992, ζ. 38.
159
η΄. Ο ζάλαηνο ηνπ Φξηζηνύ θαη ην αξρηεξαηηθό Τνπ αμίσκα
Γζα ημκ Bulgakov ηαζ βζα υθδ ηδκ μνευδμλδ εεμθμβία, δ αηιή ηδξ
ηέκςζδξ ανίζηεηαζ ιαγί ιε ηδκ Δκακενχπδζδ ζημ εάκαημ ημο Υνζζημφ
πάκς ζημ ΢ηαονυ. Ο Θεάκενςπμξ βκςνίγεζ ηδκ άαοζζμ ημο εακάημο, ηαζ
ιμθμκυηζ ιυκμ δ ακενςπυηδηά Σμο δμηζιάγεζ ηδκ ειπεζνία ημο εακάημο, δ
εευηδηά Σμο πθδζζάγεζ ηα ηεθεοηαία ηδξ υνζα δζά ιέζμο αοηήξ ηδξ
ειπεζνίαξ. Καηά ηδκ εηηίιδζδ ηδξ Nadejda Gorodetzky, θαίκεηαζ πζεακή
αηυια ηαζ δ ζοιιεημπή ηδξ εευηδηαξ ημο Υνζζημφ ζημ εάκαημ652. Έηζζ ηαζ
αθθζχξ, μ Παηέναξ ζοιιεηέπεζ ζηδκ ηέκςζδ ημο Τζμφ, δεπυιεκμξ ηδκ ροπή
Σμο653.
Ζ ηέκςζδ υιςξ δεκ παφεζ ιε ημ εάκαημ ημο Κονίμο, αθθά
ζοκεπίγεηαζ ιε ηδκ ηάεμδυ Σμο ζημκ Άδδ, ιε ηδκ Ακάζηαζδ ηαζ ηδκ
Ακάθδρδ ζημκ μονακυ, οπμζηδνίγεζ μ Bulgakov. Σμ ανπζεναηζηυ αλίςια
ημο ΢ςηήνα δεκ μθμηθδνχκεηαζ ιε ημ ζηαονζηυ ημο εάκαημ, ηαεχξ μ
Ηδζμφξ ανίζηεηαζ ςξ άκενςπμξ ζηδκ ηαηάζηαζδ ηαπείκςζδξ ιέπνζ ηδ
ζηζβιή πμο ηάεεηαζ εη δελζχκ ημο Παηνυξ. Σμ ζδιακηζηυηενμ αζαθζηυ
επζπείνδια βζα ημκ ζζπονζζιυ ημο αοηυκ ανίζηεηαζ ζηδκ πνμξ Δαναίμοξ
επζζημθή, υπμο ακαθένεηαζ υηζ μ Ηδζμφξ εζζήθεε ιε ημ αίια Σμο ζηα Άβζα
ηςκ Αβίςκ (9, 12)654.
Ζ παναπάκς άπμρδ ημο Bulgakov δέπεδηε ηδκ ηνζηζηή ημο π.
Γδιδηνίμο ΢ηακζθμάε, μ μπμίμξ οπμζηδνίγεζ υηζ βζα ηδκ εηηθδζζαζηζηή
πανάδμζδ, δ ηάεμδμξ ζημκ Άδδ ηαζ δ Ακάζηαζδ ημο Κονίμο ακήημοκ ζημ
ααζζθζηυ αλίςια. Μαγί ιε ηδκ Ακάθδρδ, υθα ηα παναπάκς βεβμκυηα ηδξ
πμνείαξ ημο Υνζζημφ ζοκζζημφκ πνάλεζξ ενζαιαεοηζηήξ ζηαδζαηά πμνείαξ
ημο Υνζζημφ, ηαζ υπζ πενζζηαηζηά ηαπείκςζδξ ηαζ εοζίαξ.
΢φιθςκα ιε ημκ Ρμοιάκμ εεμθυβμ, ηα ηνία αλζχιαηα ημο Υνζζημφ
δεκ ιπμνμφκ κα πςνζζημφκ απυθοηα, χζηε κα ηαοηίγεηαζ ημ ηαεέκα απυ
αοηά ιε έκα ζηάδζμ ηδξ γςήξ Σμο, υπςξ παναηηδνζζηζηά οπμζηδνίγεζ μ
Bulgakov. Ο ηεθεοηαίμξ αθέπεζ ημκ ΢ςηήνα ιυκμ ςξ πνμθήηδ ιέπνζ ηζξ
παναιμκέξ ηςκ παεχκ· απυ ηζξ ανπέξ ηςκ παεχκ ιέπνζ ηαζ ηδκ Ακάθδρδ
Σμκ αθέπεζ ιυκμ ςξ ανπζενέα, ηαζ ιεηά, ιυκμ ςξ ααζζθέα. Ακηίεεηα, ηαηά
ημκ π. ΢ηακζθμάε, ηα αλζχιαηα αοηά ζοκοπάνπμοκ, ακ ηαζ ιπμνεί ζε
δζαθμνεηζηά ζηάδζα ηδξ γςήξ ημο Υνζζημφ έκα απ‟ αοηά κα ημκίγεηαζ
πενζζζυηενμ. Καζ μ ίδζμξ εεμθυβμξ επελδβεί ιε ηα επυιεκα παναδείβιαηα:
652
653
Βθ. Nadejda Gorodetzky, The Humiliated Christ in Modern Russian Thought, ζ. 171. Βθ. ηαζ Paul
Valliere, Modern Russian Theology: Bukharev, Soloviev, Bulgakov. Orthodox Theology in a New Key, ζ.
332.
654
Βθ. Gheorghe G. Holbea, Ζ ζενινγία ηνπ π. Γεκεηξίνπ Σηαληινάε θαη ε ζρέζε ηεο κε ηε ζύγρξνλε
αλαηνιηθή θαη δπηηθή ζενινγία, ζ. 209.
160
υηακ μ Ηδζμφξ δίδαζηε ςξ πνμθήηδξ, ζοβπνυκςξ έηακε ηαζ εαφιαηα ςξ
ααζζθζάξ, δζά ηδξ δζδαζηαθίαξ δε αζημφζε ιζα μνζζιέκδ ααζζθζηή ελμοζία
ζηζξ ροπέξ. Γζά ηςκ παεδιάηςκ επίζδξ, δίδαζηε. Καζ απυ ημ εάκαηυ Σμο
ιέπνζ ηδ δεοηένα πανμοζία, ιμθμκυηζ πνμαάθθεηαζ πενζζζυηενμ ημ ααζζθζηυ
Σμο αλίςια, ζοκέπζγε κα δζδάζηεζ ημοξ ακενχπμοξ δζά ημο Αβίμο
Πκεφιαημξ ηαζ κα εοζζάγεηαζ ζηδκ Δοπανζζηία πνεζαεφμκηαξ αζχκζα ζημκ
Παηένα ςξ ζενέαξ655.
ηα΄. Τν κέιινλ ηεο ζνθηνινγίαο θαη ε λενπαηεξηθή ζθέςε
΋θεξ αοηέξ μζ ακηζθήρεζξ ανίζημκηαζ ζημ ένβμ Du Verbe Incarné

(Agnus Dei). ΋ηακ ημ ένβμ αοηυ εηδυεδηε βζα πνχηδ θμνά ημ 1933,
πνμηάθεζε ιζα εθζαενή δζαιάπδ ζπεηζηά ιε ηδκ μνεμδμλία ηςκ δζδαζηαθζχκ
ημο Bulgakov. Σμ ηεκηνζηυ γήηδια ήηακ δ ζμθζμθμβία ημο, ακ ηαζ ανηεηυ
πνμαθδιαηζζιυ πνμηάθεζε ηαζ ημ εέια ηδξ ηέκςζδξ. Σεθζηά, ηα
ζδιακηζηυηενα ζδιεία ηδξ ζμθζμθμβίαξ ημο ηαηαδζηάζεδηακ ημκ Αφβμοζημ
ημο 1935 απυ ημ Παηνζανπείμ ηδξ Μυζπαξ, ηαζ δομ ιήκεξ ανβυηενα απυ ηδ
Ρςζζηή Ονευδμλδ Δηηθδζία εηηυξ ηδξ Ρςζίαξ (ROCOR). Ζ ηαηαδίηδ
αέααζα δεκ είπε ηαιία πναηηζηή ζοκέπεζα ζημκ π. Bulgakov, ηαεχξ μ ίδζμξ
ακήηε ζε ιζα άθθδ μνευδμλδ δζηαζμδμζία δ μπμία είπε ςξ επίζημπμ ημ
ιδηνμπμθίηδ Δοθυβζμ, πνμζηάηδ ηαζ εαοιαζηή ημο Bulgakov656.
Σμ 1936 μ Bulgakov εηθνάγεζ ζε έκα ζφκημιμ άνενμ ηδκ πεπμίεδζή
ημο βζα ημ ιέθθμκ ηδξ ζμθζμθμβίαξ, εεςνχκηαξ υηζ ιέζα ζ‟ αοηήκ
πενζέπμκηαζ μζ ηαηάθθδθεξ απακηήζεζξ ζηα εεμθμβζηά πνμαθήιαηα ηδξ
πνζζηζακμζφκδξ ηαζ ημο ζφβπνμκμο βεκζηυηενα ηυζιμο, ηυζμ αοηά πμο
ζπεηίγμκηαζ ιε ηα εεςνδηζηά ηαζ πναηηζηά πνμαθήιαηα ηδξ δμβιαηζηήξ ηαζ
ηδξ ιμκηένκαξ αζηδηζηήξ, υζμ ηαζ αοηά πμο ζπεηίγμκηαζ ιε ηδκ
657
ημοθημφνα . Πενίπμο πεκήκηα πνυκζα ανβυηενα, ημ 1983, έκαξ άθθμξ
ιεβάθμξ Ρχζμξ εεμθυβμξ ηδξ δζαζπμνάξ, μ John Meyendorff παναηδνεί, υηζ
ιεηαλφ ηςκ ιμκηένκςκ εεμθυβςκ ημ ζμθζμθμβζηυ νεφια δεκ έπεζ ηακέκακ
πναηηζηά δζάδμπμ, εκχ ακηίεεηα δ «κεμπαηενζηή» ζηέρδ, ιε ηφνζμοξ
εηθναζηέξ ημκ Γ. Φθςνυθζηζ ηαζ ημκ V. Lossky ηονζανπεί ζαθέζηαηα658.
655
656
nr. 58/2005, ζ. 265.
657
Σμ άνενμ εηδυεδηε βζα πνχηδ θμνά ημ 1936 ζηα βενιακζηά ζημ πενζμδζηυ Kyrios, 2. Ζ πδβή ιαξ είκαζ
P. Serge Boulgakov, «La problème central de la sophiologie», ιεηαθ. Constantin Andronikof, ζημ Le
Messager Orthodoxe, nr. 98, I – II, 1985, ζ. 86.
658
161
Δκημφημζξ, δ εεμθμβία ημο π. Bulgakov ζοκεπίγεζ κα πνμηαθεί ημ
εκδζαθένμκ εζδζηά ζημ δοηζηυ πχνμ, αθθά δ πνμζθμνά ημο ζηδκ Ονεμδμλία,
ηαεχξ ηαζ μζ δμβιαηζηέξ ημο πανεηηθίζεζξ πενζιέκμοκ αηυια ηδ ζςζηή ημοξ
εηηίιδζδ.
162
΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ
Οζ Παηένεξ ηδξ Δηηθδζίαξ ήηακ αοημί πμο επζπείνδζακ ηζξ πνχηεξ

ακαθοηζηέξ πνμζπάεεζεξ πνμζπέθαζδξ ημο ιεβάθμο ιοζηδνίμο ηδξ ηέκςζδξ.
Ζ ακηζιεηχπζζή ημοξ βίκεηαζ ζημ πθαίζζμ ηςκ πνζζημθμβζηχκ ζοβηνμφζεςκ
ιε ημοξ αζνεηζημφξ, μζ μπμίμζ πνδζζιμπμζμφζακ ηδκ ηέκςζδ ςξ απυδεζλδ
απμοζίαξ ηδξ εείαξ θφζδξ απυ ημ πνυζςπμ ημο Υνζζημφ. Παναδείβιαηα
ηέημζςκ αζνεηζηχκ είκαζ μζ ανεζακμί ηαζ μζ κεζημνζακμί.
Γζα ημοξ Παηένεξ υιςξ, δ ηέκςζδ δεκ είκαζ δ θοζζηή ηαπείκςζδ ημο
ακενχπμο-Υνζζημφ ιπνμζηά ζηζξ μδφκεξ ημο ΢ηαονμφ ηαζ ημο εακάημο,
αθθά δ ακέηθναζηδ ηαπεζκμθνμζφκδ ημο Θεμφ-Λυβμο πμο ηαηεααίκεζ ιέπνζ
ημ «ζηάκδαθμ ημο ζηαονμφ» (Γαθ. 5, 12). Ο ΢ηαονυξ ημο Υνζζημφ είκαζ δ
ιεβαθφηενδ απυδεζλδ αβάπδξ ημο Θεμφ πνμξ ημ ακενχπζκμ βέκμξ ηαζ έκαξ
απενίβναπημξ ιε ακενχπζκεξ θέλεζξ ηνυπμξ ζοιιεημπήξ ημο Θεμφ ζηζξ
μδφκεξ ημο ακενχπμο.
Ζ ηέκςζδ ζοκανενχκεζ υθεξ ηζξ θάζεζξ ηδξ εείαξ μζημκμιίαξ πνζκ
απυ ηδκ Ακάζηαζδ ηαζ ηδκ Ακάθδρδ: ηδκ Δκακενχπδζδ, ημοξ πεζναζιμφξ
ημο Ηδζμφ ζηδκ ένδιμ, ημ Βάπηζζια, ηδκ παζδζηή Σμο δθζηία, ηδκ
ηδνοβιαηζηή Σμο απμζημθή, ηα παεήιαηα ημο ΢ηαονμφ, ημ εάκαημ. Ο
Θεάκενςπμξ εκενβεί ηαπεζκχξ ηαε‟ υθμ ημ πνμκζηυ δζάζηδια ηδξ απμζημθήξ
Σμο ζηδ βδ. Ζ πνμζμπή ηςκ Παηένςκ υιςξ εζηζάγεηαζ ιυκζια ζηδ ΢άνηςζδ
ηαζ ηα παεήιαηα ημο Υνζζημφ, επεζδή ηα βεβμκυηα αοηά ζοκζζημφκ ηδκ αηιή
ηδξ ηέκςζδξ.
Ζ πνυζθδρδ ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ απυ ημκ εείμ Λυβμ, Σμφ δίκεζ ηδ
δοκαηυηδηα αίςζδξ ακενχπζκςκ ειπεζνζχκ ζηζξ μπμίεξ δεκ ιπμνμφζε κα
έπεζ πνυζααζδ πνζκ απυ ηδκ Δκακενχπδζδ. Ο εείμξ Λυβμξ αζχκεζ υθεξ ηζξ
ειπεζνίεξ ημο ακενχπμο, αθθά πςνίξ κα αιανηάκεζ. Οθυηθδνδ δ γςή Σμο
είκαζ ιζα ζοκεπήξ οπαημή ζημ εέθδια ημο Παηνυξ. Ακ δ ακενχπζκή Σμο
θφζδ έπεζ ηα θοζζηά αδζάαθδηα παεήιαηα659 (ηδκ ημφναζδ, ηδ δίρα, ηδκ
πείκα, ημ θυαμ, ημκ πυκμ η.η.θ.), αοηά δεκ ιμθφκμοκ ημκ ίδζμ πνμζςπζηά,
επεζδή αζχκεζ υθα ηα παναπάκς ηαεανά. Ζ αθήεεζα αοηή ζοκζζηά ιζα
ζδιακηζηή υρδ ηδξ «ιμνθὴξ δμφθμο» πμο πήνε βζα πάνδ ιαξ660. ΢ηδ
εεακενχπζκή Σμο οπυζηαζδ, μ Υνζζηυξ ακαηεθαθαζχκεζ υθδ ηδκ
ακενςπυηδηα, απυ ημκ Αδάι ιέπνζ ημ ηέθμξ ημο ηυζιμο. Σμζμοημηνυπςξ,
βίκεηαζ «δζάημκμξ ηδξ ζςηδνίαξ ιαξ»661 ηαζ εέηεζ ηδ αάζδ ηδξ εέςζδξ υθςκ
αοηχκ πμο Σμκ αημθμοεμφκ ιε πίζηδ.
659
Βθ. Μάλζιμο ημο Οιμθμβδημφ, Πεξί δηαθόξσλ απνξηώλ, PG 91, 1316 D.
660
661
163
Ο ζηαονζηυξ εάκαημξ είκαζ δ αηιή ηδξ ηέκςζδξ. Ζ εκυηδηα ημο
πνμζχπμο ημο Ηδζμφ Υνζζημφ, δ μπμία ημκίγεηαζ απυ ημοξ Παηένεξ ζημ
δζάθμβυ ημοξ ιε ημ κεζημνζακζζιυ, ημοξ επζηνέπεζ κα ιζθμφκ βζα ημ πάεμξ
ημο απαεμφξ Λυβμο. Απαεήξ ηαηά ηδ εευηδηα, μ εκακενςπήζαξ Λυβμξ
αζχκεζ ημ πάεμξ δζά ηδξ ακενχπζκήξ Σμο θφζδξ. Σμ πάεμξ ημο είκαζ αθδεζκυ
ηαζ υπζ θαζκμιεκζηυ, υπςξ οπμζηδνίγμοκ μζ δμηήηεξ. Μυκμ οπυ αοηέξ ηζξ
πνμτπμεέζεζξ ελαζθαθίγεηαζ δ μζημοιεκζηή ζςηδνία, ςξ ηεθζηυξ ζημπυξ ηδξ
Δκακενχπδζδξ. Μυκμ ακ μ Υνζζηυξ είκαζ, ηαηά ημκ υνμ ηδξ Υαθηδδυκαξ,
Θευξ αθδεζκυξ ηαζ άκενςπμξ αθδεζκυξ, μιμμφζζμξ ιε ημκ Παηένα ηαηά ηδ
εευηδηα ηαζ μιμμφζζμξ ι‟ ειάξ ηαηά ηδκ ακενςπυηδηα, ηίεεηαζ
ακηζηεζιεκζηά δ αάζδ επζημζκςκίαξ ημο Θεμφ ιε ημκ άκενςπμ, δ αάζδ
δδθαδή ηδξ πνμζςπζηήξ ιαξ ζςηδνίαξ.
Σμ εέια ηδξ ηέκςζδξ ημο Υνζζημφ ενεοκάηαζ απυ μνευδμλμοξ
εεμθυβμοξ ημο πεναζιέκμο αζχκα, μζ μπμίμζ ζηδνίγμκηαζ ζε παηενζηέξ
εέζεζξ. Αοηυ είκαζ θοζζηυ, ακ εοιδεμφιε υηζ δ πενίμδμξ εηείκδ ζοιπίπηεζ
ιε ηδκ ακαηάθορδ ηςκ Παηένςκ ηαζ ηδ ζηνμθή ηδξ μνευδμλδξ δμβιαηζηήξ
ζηζξ πνςηανπζηέξ ηδξ πδβέξ. Ζ πνμμπηζηή δεκ αθθάγεζ μοζζαζηζηά, αθθά
ηάκεζ πχνμ ζε ιζα πνμζέββζζδ πζμ ηαηάθθδθδ βζα ημ ζφβπνμκμ ηυζιμ.
Πνμαάθθμκηαζ κέμζ πνμαθδιαηζζιμί ηαζ μζ υρεζξ ηδξ ηέκςζδξ
δζαθμνμπμζμφκηαζ ζε ζπέζδ ιε αοηέξ ηδξ πνχηδξ πνζζηζακζηήξ πζθζεηίαξ.
Ζ ζφβπνμκδ μνευδμλδ εεμθμβία ιζθά βζα ηδκ πνμαζχκζα ηέκςζδ ημο
Λυβμο ςξ πνμαζχκζα απυθαζδ βζα ηδκ Δκακενχπδζδ ηαζ ηδ εοζία.
Πνυηεζηαζ βζα ηδκ πνχηδ θάζδ ηδξ ηέκςζδξ, ηδ θεβυιεκδ «μονάκζα
ηέκςζδ»662, ηαηά ημκ S. Bulgakov. Αοηή δ ζδέα είκαζ ζδιακηζηή, επεζδή
οπμβναιιίγεζ υηζ δ Δκακενχπδζδ ηαζ μ Θάκαημξ ημο Υνζζημφ δεκ έθααακ
πχνα ςξ ηοπαία βεβμκυηα, αθθά ςξ ηεκηνζηά ζδιεία ημο εεσημφ ζπεδίμο ηδξ
ζςηδνίαξ.
Γίκεηαζ επίζδξ θυβμξ βζα ηδκ ηέκςζδ ημο Πμζδηή ζπεηζηά ιε ηδ
δδιζμονβία ημο ηυζιμο ηαζ ημο ακενχπμο. Ζ δδιζμονβζηή πνάλδ ημο Θεμφ
εεςνείηαζ ηαηελμπήκ ςξ ιζα ηεκςηζηή πνάλδ, ηαζ μ Πακημηνάημναξ
πενζαάθθεηαζ εεμθμβζηά ιε ημ ζδίςια ηδξ ηαπείκςζδξ ηαζ υπζ ιυκμ ιε ημ
ζδίςια ηδξ πακημδοκαιίαξ, υπςξ βζκυηακ παναδμζζαηά. Ζ εηδήθςζδ ηδξ
πακημδοκαιίαξ ημο Θεμφ ζοιπίπηεζ ιε ηδκ απμηάθορδ εκυξ ηεκςηζημφ
ηνυπμο ακαθμνάξ ζημκ ηυζιμ ηαζ ζημκ άκενςπμ: πνυηεζηαζ βζα ημκ
«αοημπενζμνζζιυ» ημο Θεμφ πμο «ηάκεζ πχνμ» φπανλδξ ζηα πθάζιαηά Σμο.
Ο Θευξ ηαηεααίκεζ ζε ζπέζδ ιε ημκ άκενςπμ ηαζ ζέαεηαζ ηδκ εθεοεενία ημο
αηυια ηαζ υηακ αοηυξ Σμκ θδζιμκεί ηαζ ηάκεζ πανάπνδζδ ηδξ εθεοεενίαξ
ημο. Τπυ αοηυ ημ πνίζια, μ Κάθθζζημξ Γμοέαν ένπεηαζ ιε έκα ηαζκμφνζμ
662
164
πανάδεζβια ενιδκείαξ ηδξ δδιζμονβίαξ ημο ηυζιμο: ακηί κα πμφιε υηζ μ
Θευξ δδιζμφνβδζε ημ ζφιπακ απυ ημ ιδδέκ, εα‟ πνεπε κα πμφιε υηζ ημ
δδιζμφνβδζε απυ ηδκ αβάπδ663 (εη ημο ιδδεκυξ).
Ζ μνευδμλδ εεμθμβία ημο 20μο αζχκα ιάξ πανμοζζάγεζ έκα μζηείμ
πνυζςπμ ημο Λυβμο, πμο ένπεηαζ υζμ πζμ ημκηά ιπμνεί ζημκ άκενςπμ δζά
ηδξ Δκακενχπδζδξ. Δίκαζ μ Βαζζθέαξ ηςκ υθςκ πμο ηαηεααίκεζ οπυ ηδκ
ηαπεζκή ιμνθή ημο δμφθμο, βζα κα ιδ ιαξ ηνμιάλεζ, βζα κα ιδκ ειπμδίζεζ
ημκ ακμζπηυ δζάθμβμ ι‟ αοημφξ πμο εέθμοκ ημκ Θευ ζηδ γςή ημοξ. Δίκαζ
δμφθμξ ηαζ Βαζζθέαξ ηαοηυπνμκα, πςνίξ ηδκ εβηαηάθεζρδ ηδξ δυλαξ ή ηςκ
εείςκ Σμο ζδζςιάηςκ, αθθά εκχκμκηαξ ηζξ εκένβεζεξ ηδξ εευηδηαξ ιε ηζξ
εκένβεζεξ ηδξ ακενςπυηδηαξ ζε έκα ιμκαδζηυ εεακενχπζκμ ένβμ.
Αθθά δ ηέκςζδ ημο Υνζζημφ δεκ εηθνάγεηαζ ιυκμ ζηζξ μκημθμβζηέξ
ηαηδβμνίεξ ηδξ ανπαζυηδηαξ. Μαξ πνμαάθεζ ημ πανάδεζβια ημο Υνζζημφ-
Γζαηυκμο, μ μπμίμξ «ήνεε ζημ ηυζιμ ιε ιζα πεηζέηα ηαζ έκα ζηαονυ»664. Ζ
ζφβπνμκδ εεμθμβία ιάξ πνμζηαθεί κα θάαμοιε ζμαανά οπ‟ υρζκ ημ
ημζκςκζηυ ένβμ ηδξ Δηηθδζίαξ, παναημθμοεχκηαξ ημ πανάδεζβια ημο
Υνζζημφ. ΢οβηεηνζιέκα ιαξ εοιίγεζ, υηζ ηα ζενανπζηά αλζχιαηα δεκ είκαζ
ημζιζηέξ ελμοζίεξ, αθθά μθείθμοκ κα έπμοκ ζηδ αάζδ ημοξ ηδκ ανπή ηδξ
δζαημκίαξ.
΢ηδκ ενιδκεία ημο εακάημο ημο Υνζζημφ ςξ βεβμκυημξ πμο ζοκζζηά
ηδκ αηιή ηδξ ηέκςζδξ, δ μνευδμλδ εεμθμβία ημο 20μο αζχκα ιάξ πνμζθένεζ
ιζα ααεφηενδ ακάθοζδ απ‟ αοηήκ ηςκ Παηένςκ. Οζ εηπνυζςπμί ηδξ
ακαβκςνίγμοκ ηδκ απμθαηζηή δζάζηαζδ ημο εακάημο ημο Υνζζημφ, ηαζ
πνμζπαεμφκ ζοβπνυκςξ κα ανμοκ έκκμζεξ απμδεηηέξ απυ ημ ζφβπνμκμ
άκενςπμ. Πένα απυ ηδκ παναδμζζαηή ενιδκεία ημο εακάημο ςξ αβαπδηζηήξ
εοζίαξ βζα ηδ ζςηδνία ημο ακενχπμο, οπμβναιιίγεηαζ δ αθθδθεββφδ ημο
Θεμφ ζημκ ακενχπζκμ πυκμ ηαζ ημ εάκαημ. ΢ηδκ ηαναβιέκδ ειπεζνία ημο
Ηδζμφ ζηδκ Γεεζδιακή απμδίδεηαζ δ ροπμθμβία ημο ζφβπνμκμο ακενχπμο
ημο 20μο αζχκα, μ μπμίμξ, έπμκηαξ γήζεζ ηδκ ειπεζνία δφμ παβημζιίςκ
πμθέιςκ, ημο ημιιμοκζζιμφ ηαζ ηδξ εηημζιίηεοζδξ, αζζεάκεηαζ πμθθέξ
θμνέξ εβηαηαθεθεζιιέκμξ απυ ημκ Θευ. ΢ε απυθοηδ ζοιθςκία ιε ημοξ
Παηένεξ, μζ ζφβπνμκμζ μνευδμλμζ εεμθυβμζ δδθχκμοκ υηζ ιυκμ έκαξ
΢ςηήναξ πμο είκαζ έημζιμξ βζα ημ εάκαημ αθθά είκαζ ζοκάια Θευξ ζζπονυξ,
ιπμνεί κα ιαξ πνμζθένεζ ηδ ζςηδνία. Γζ‟ αοηυ, δ μνευδμλδ Ακαημθή ηναηά
ιέπνζ ζήιενα ηδκ πίζηδ ζημ ΢ηαονυ, μ μπμίμξ απυ υνβακμ αζζπφκδξ έβζκε
ζφιαμθμ δυλδξ ηαζ ζφιαμθμ ηδξ εθεοεενίαξ ιαξ απυ ηδκ ηαημπή ηδξ
αιανηίαξ, ημο δζααυθμο ηαζ ημο εακάημο.
663
Ο νξζόδνμνο δξόκνο, ζζ. 51-52.
664
165
Ζ μνευδμλδ εεμθμβία παναημθμοεεί πνμζεηηζηά ηζξ δοηζηέξ
δμβιαηζηέξ ελεθίλεζξ ηαζ πνμζπαεεί κα ημοξ απακηά ακαθμβζηά. Οζ
ηεκςηζηέξ εεςνίεξ πμο ειθακίζηδηακ ζηδκ Γενιακία, ζηδκ Αββθία ηαζ ζε
άθθεξ εονςπασηέξ πχνεξ, απμηεθμφζακ ιζα πνυηθδζδ βζα ηδκ μνευδμλδ
ζοκείδδζδ. ΢ηδκ ακηζιεηχπζζή ημοξ απυ ημοξ μνεμδυλμοξ, έβζκε θακενυ υηζ
μζ εεςνίεξ αοηέξ απμηεθμφκ ηιήια ηςκ παθαζχκ αζνέζεςκ πμο επζηέεδηακ
ζηδκ πνςηανπζηή Δηηθδζία. Πνυηεζηαζ βζα ημ κεζημνζακζζιυ, ημκ
απμθθζκανζζιυ, ημ ιμκμθοζζηζζιυ ηαζ ημ δμηδηζζιυ, πμο ειθακίγμκηαζ
πνμηθδηζηέξ ηαζ ζήιενα, εκδεδοιέκεξ ζφβπνμκεξ ιμνθέξ έηθναζδξ.
Γεκζηά, μζ μνευδμλμζ δζαπναβιαηεφμκηαζ ιε πμθθή επζθοθαηηζηυηδηα
ηζξ ηεκςηζηέξ εεςνίεξ. Τπάνπεζ υιςξ ιζα ελαίνεζδ. Πνυηεζηαζ βζα ημκ Serge
Bulgakov (1871-1944), ηαεδβδηή ζημ Ηκζηζημφημ Saint-Serge απυ ημ
Πανίζζ. Τπυ ηδκ επίδναζή ημοξ, δδιζμφνβδζε ιζα πνςηυηοπδ πνζζημθμβία,
ζηδκ μπμία δ ηέκςζδ ενιδκεφεηαζ ιέζα ζημκ εονφηενμ πχνμ ηδξ
ζμθζμθμβίαξ.
Πανά ημ βεβμκυξ υηζ ακαπηφζζεζ μνζζιέκεξ εκμνάζεζξ ιεβάθδξ
εεμθμβζηήξ ζπμοδαζυηδηαξ, δεκ ηαηαθένκεζ κα ηναηά ηδ δμβιαηζηή
ζζμννμπία ημο ζοζηήιαηυξ ημο, ιέζα ζημ μπμίμ δ ΢μθία ηαηέπεζ ιζα
ηεκηνζηυηενδ εέζδ απ‟ αοηήκ ημο Λυβμο. Ακηί κα ανεζ ηδ «ζφκδεζδ» ή ημ
«ιεηαλφ» Θεμφ ηαζ ηυζιμο, ηα μπμία ακαγήηδζε δ εθθδκζηή θζθμζμθία ηαζ
μ πνζζηζακζζιυξ, μ Bulgakov δδιζμφνβδζε πμθθά δμβιαηζηά πνμαθήιαηα.
Μεηαλφ ηςκ ζδιακηζηυηενςκ είκαζ δ ζπέζδ ηδξ ΢μθίαξ ιε ηδκ Αβία Σνζάδα.
Οζ ακηίπαθμί ημο εεχνδζακ υηζ δ ΢μθία ημπμεεηείηαζ ςξ δ ηέηανηδ
οπυζηαζδ δίπθα ζημκ Παηένα, ημκ Τζυ ηαζ ημ Άβζμ Πκεφια, πνάβια πμο
ανκήεδηε μ Ρχζμξ εεμθυβμξ, ιάθθμκ δζηαζμθμβδιέκα.
Ζ εεςνία ημο βζα ηδκ ηέκςζδ πανμοζζάγεζ επίζδξ πμθθά εθαηηχιαηα.
Ο Λυβμξ εβηαηαθείπεζ ηδ εεία Σμο δυλα ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ
Δκακενχπδζδξ, υπςξ ζζπφεζ ζηζξ ηεκςηζηέξ πνμηεζηακηζηέξ εεςνίεξ. Ζ
εβηαηάθεζρδ ηδξ δυλαξ, δ μπμία ηαοηίγεηαζ ιε ηδκ Αβία ΢μθία ηαζ ηδκ
εζςηενζηή γςή ηδξ Σνζάδαξ επδνεάγεζ υιςξ ηζξ ζπέζεζξ ημο Υνζζημφ ιε ημκ
Παηένα ηαζ ημ Άβζμ Πκεφια. Ο Τζυξ δεκ ζοιιεηέπεζ πζα ζηδ εεσηή γςή,
πάκεζ ηδκ αοημζοκείδδζδ ηδξ εευηδηάξ Σμο, ηδκ μπμία υιςξ ηενδίγεζ λακά,
ηαηά ηδκ πενίμδμ ηδξ επίβεζαξ γςήξ Σμο.
Ζ εζηυκα ηδξ ηέκςζδξ ημο Υνζζημφ ηαηέπεζ θμζπυκ έκακ πμθφ
ζδιακηζηυ πχνμ ζημ πθαίζζμ ηδξ μνευδμλδξ πνζζημθμβίαξ ημο 20μο αζχκα.
Πνυηεζηαζ βζα έκα ιοζηήνζμ πμο ακαθφεδηε δζελμδζηά ηαζ ημ μπμίμ
εενιαίκεζ ηδκ πίζηδ ιαξ ηαζ ζοβπνυκςξ ιαξ πνμζηαθεί κα ηδκ
μζηεζμπμζμφιαζηε ζηδκ ηαεδιενζκή ιαξ γςή.
166
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Πδβέξ
Α. Αγία Γξαθή:
Septuaginta (Ζ Παιαηά Γηαζήθε θαηά ηνπο Ο΄), Δθθδκζηή Βζαθζηή Δηαζνία,

Αεήκα 1979.
Novum Testamentum Graece, Eberhard Nestle, United Bible Societies,
London 1971.
Ζ Καηλή Γηαζήθε, ημ πνςηυηοπμ ηείιεκμ ιε κεμεθθδκζηή ιεηάθναζδ,
έηδμζδ ΢Σ΄, Απμζημθζηή Γζαημκία ηδξ Δηηθδζίαξ ηδξ Δθθάδμξ, Αεήκα
2004.
Biblia sau Sfânta Scriptură, έηδ. Institutul biblic şi de misiune al Bisericii
Ortodoxe Române, Bucureşti 1994.
Noul Testament comentat de Bartolomeu Valeriu Anania, έηδ. Institutul
biblic şi de misiune al Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti 1993.
Traduction œcuménique de la Bible, Alliance Biblique Universelle, Le Cerf,
1992.
Β. Παηεξηθά θείκελα:
Αεακάζζμξ μ Μέβαξ, Δμεγήζεηο εηο ηνπο Χαικνύο, PG 27, 60 C-545 D.

Αεακάζζμξ μ Μέβαξ, Καηὰ ἀξεηαλῶλ, PG 26, 12-525 A.
Αεακάζζμξ μ Μέβαξ, Πεξὶ ηῆο ἐλζάξθνπ ἐπηθαλείαο ηνῦ Θενῦ Λόγνπ, PG
25b, 95-198.
Βαζίθεζμξ μ Μέβαξ, Ἀλαηξεπηηθόο ηνῦ ἀπνινγεηηθνῦ ηνῦ δπζζεβνῦο
Δὐλνκίνπ, PG 29 b, 497 A-773 A.
Βαζίθεζμξ μ Μέβαξ, Δηο ηελ Γέλλεζηλ, PG 31, 1457 C-1476 A.
Γνδβυνζμξ Ναγζακγδκυξ, Λόγνο ΦΦVIII, PG 36, 25C-72 C.
Γνδβυνζμξ Ναγζακγδκυξ, Λόγνο ΦΦΗΦ, PG 36, 73 A-104 B.
Γνδβυνζμξ Ναγζακγδκυξ, Λόγνο ΦΦΦ, PG 36, 104 C-133 A.
Γνδβυνζμξ Ναγζακγδκυξ, Λόγνο ΦΦΦI, PG 36, 133 B-172 B.
Γνδβυνζμξ Ναγζακγδκυξ, Λόγνο ΦΦΦVII, PG 36, 281 A-308 D.
Γνδβυνζμξ Ναγζακγδκυξ, Λόγνο ΦΦΦVIII (Δηο ηα Θενθάληα, είηνπλ Γελέζιηα
ηνπ Σσηήξνο), PG 36, 312 A-353 A.
Γνδβυνζμξ Ναγζακγδκυξ, Λόγνο XLV (Δηο ην Άγηνλ Πάζρα), PG 36, 624 A-
664 C.
Γνδβυνζμξ Νφζζδξ, Δηο ην Άζκα Αζκάησλ, PG 44, 756 A-1120 A.
Γνδβυνζμξ Νφζζδξ, Δἰο ηνύο Μαθαξηζκνύο, Λόγνο Η, PG 44, 1193 B-1208 C.
Γνδβυνζμξ Νφζζδξ, Καηά Απνιιηλαξίνπ PG 45, 1124 A-1277 C.
Γνδβυνζμξ Νφζζδξ, Πξόο Δὐλόκηνλ ἀληηξξεηηθόο ιόγνη, PG 45, 244-1121 B.
Γνδβυνζμξ Νφζζδξ, Καηηερεηηθόο Μέγαο, PG 45, 10-105 C.
Γνδβυνζμξ Νφζζδξ, Λόγνο εἰο ηὴλ Ἀλάζηαζελ Α’,PG 46, 600 C-628 B
Γνδβυνζμξ Παθαιά, Οκηιία XXXIV, PG 151, 424 Α-436 C.
Hilaire de Poitiers, La Trinité, δεφηενμξ ηυιμξ, Sources Chrétiennes 448,
εηδ. Les Editions du Cerf, Paris 2000.
Θεμδχνδημξ Κφνμο, Ἑξκελεία ηῆο πξὸο Φηιηππεζίνπο Ἐπηζηνιῆο, PG 82.
Ηςάκκδξ μ Γαιαζηδκυξ, Δηο πξνο Δβξαίνπο, PG 95, 929 B-997 A.
Ηςάκκδξ μ Γαιαζηδκυξ, Έθδνζηο αθξηβήο ηεο νξζνδόμνπ πίζηεσο, PG 94,
789 A-1228 A.
Ηςάκκδξ μ Γαιαζηδκυξ, Οκηιία Β’ εηο ηελ θνίκεζηλ ηεο Θενηόθνπ, PG 96,
721 C-753 A.
Ηςάκκδξ μ Γαιαζηδκυξ, Οκηιία εηο ην Άγηνλ Σαββάηνλ, PG 96, 601 A-644
B.
Ηςάκκδξ μ Γαιαζηδκυξ, Καηά Μαληραίσλ δηάινγνο, PG. 94, 1505 A-1584 D.
Ηςάκκδξ μ Γαιαζηδκυξ, Καηά ηεο αηξέζεσο ησλ Νεζηνξηαλώλ, PG 95, 188
A-224 C
Ηςάκκδξ μ Υνοζυζημιμξ, Δἰο ηὴλ Γέλεζηλ, PG 53, 19-385.
Ηςάκκδξ μ Υνοζυζημιμξ, Δἰο ηὸλ Σηαπξὸλ θαὶ ηὸλ ιεζηὴλ ιόγνο Α`, PG 49,
399-408.
Ηςάκκδξ μ Υνοζυζημιμξ, Υπόκλεκα εηο ηελ πξνο Φηιηππεζίνπο Δπηζηνιή,
PG 62, 177-298.
Cyrille d‟Alexandrie, Lettre festales, δεφηενμ ηυιμξ, Sources Chrétiennes
392, εηδ. Les Editions du Cerf, Paris 1993.
Cyril of Alexandria, Select letter to Nestorius, ιεηάθναζδ Lionel R.
Wickham, εηδ. Clarendon Press, Oxford 1983.
Κθήιδξ Αθελακδνείαξ Stromata, VI, PG 9, 9-603.
Κφνζθθμξ Αθελακδνείαξ, Commentarii in Joannem, PG 74, 9A-756 C.
Κφνζθθμξ Αθελακδνείαξ, Δξκελεία εηο ηνλ πξνθήηελ Ζζαΐαλ, PG 70, 9 A-
1449 C.
Κφνζθθμξ Αθελακδνείαξ, Καηά Ηνπιηαλνύ, PG 76, 509 A-1064 B.
Κφνζθθμξ Αθελακδνείαξ, Οκηιίαη ενξηαζηηθαί PG 77, 401 A-1117 C.
Κφνζθθμξ Αθελακδνείαξ, Oratio in ascensionem Domini, εηδ. Datema C.,
Byzantion 44.
168
Κφνζθθμξ Αθελακδνείαξ, Πεξὶ Ἁγίαο ηὲ θαὶ ὁκννύζηνπ Τξηάδνο, PG 75, 9 A-
1073 D.
Κφνζθθμξ ημο Ηενμοζαθήι, Καηήρεζε 13, PG 33, 772-824.
Λευκηεζμξ Βογάκηζμξ, Καηά Νεζηνξίνπ, 7, PG 86 a, 1757 D-1768i B.
Μάλζιμξ μ Οιμθμβδηήξ, Δξσηαπνθξίζεηο, εζζαβςβή-ηείιεκμ-ιεηάθναζδ-
ζπυθζα απυ ημκ Ηβκάηζμ Μ. ΢αηάθδ, Φζθμηαθία ηςκ κδπηζηχκ ηαζ αζηδηζηχκ
14 A, εηδ. «Σμ Βογάκηζμκ » ηαζ «Γνδβυνζμξ μ Παθαιάξ», Θεζζαθμκίηδ
1992.
Μάλζιμξ μ Οιμθμβδηήξ, Πεξί δηαθόξσλ απνξηώλ,PG 91, 1032 A-1417 C.
Μάλζιμξ μ Οιμθμβδηήξ, Πξνο Θαιιάζηνλ, PG 90, 244-785 B.
Μάλζιμξ μ Οιμθμβδηήξ, Σρόιηα εἰο ηό Πεξί ζείσλ ὀλνκάησλ, PG 4, 185 A-
416 B.
Νζηυθαμξ Κααάζζθαξ, Δξκελεία ηεο Θείαο Λεηηνπξγίαο, PG 150, 368-492 A.
Origène, Homélies sur Jérémie, Sources Chrétiennes 232, εηδ. Les Editions
du Cerf, Paris 1976.
Θεμθάκμοξ Κεναιέςξ, Οκηιία 59, PG 132, 1020 Α-1048 Β.
Γ. Βνεζήκαηα
1. Βηβιία:
Alfeyev, Episcop Ilarion, Hristos, biruitorul iadului. Pogorârea la iad în

perspectivă ortodoxă, ιεηάθναζδ Cristian Vâjea, εηδ. Sophia, Bucureşti
2008.
Ακδνμφηζμξ, Υνήζημξ, Ζ Γνγκαηηθή ηεο Οξζνδόμνπ Αλαηνιηθήο Δθθιεζίαο,
έηδμζδ δεοηένα, εηδμηζηυξ μίημξ «Αζηήν», Αεήκαζ 1956.
Arion, Pr. prof. dr. Leon, 50 de omilii la Sfânta Evanghelie după Ioan, εηδ.
Asa, Bucureşti 2005.
Αηιαηγίδδξ, Υανάθαιπμξ, Ζ έλλνηα ηεο δόμαο ζηελ παπιεία ζενινγία, εηδ.
Π. Πμονκάνα, Θεζζαθμκίηδ 2001.
Barclay, William, Jesus as They Saw Him. New Testament Interpretation of
Jesus, εηδ. SCM Press Ltd, London 1977.
Basarab, Mircea, Interpretarea Sfintei Scripturi în Biserica Ortodoxă,έηδ.
Alma Mater, Cluj-Napoca 2005.
Βαζζθεζάδδξ, Νζηυθαμξ, Τν κπζηήξηνλ ηνπ ζαλάηνπ, εηδ. εκδεηάηδ,
Αδεθθυηδξ Θεμθυβςκ «Ο ΢ςηήν», Αεήκα 1994.
Βαζζθεζάδδξ, Πέηνμξ, Βηβιηθέο εξκελεπηηθέο κειέηεο, εηδ. Π. Πμονκάνα,
Θεζζαθμκίηδ 2003.
169
Βαζζθεζάδδξ, Πέηνμξ, Παύινο. Τνκέο ζηε ζενινγία ηνπ, Α΄, εηδ. Π.
Πμονκάνα, Θεζζαθμκίηδ 2006.
Beeley, Christopher A., Gregory of Nazianzus on the Trinity and the
Knowledge of God. In Your Light We Shall See Light, εηδ. Oxford
University Press, Oxford 2008.
Bria, Ion, Iisus Hristos, εηδ. Enciclopedică, Bucureşti 1992.
Bria, Ion, Tratat de Teologie dogmatică şi ecumenică, εηδ. România
creştină, Bucureşti 1999.
Bruce, Alexander Balmain, The Humiliation of Christ in its Physical, Ethical
and Official Aspects, δεφηενδ έηδμζδ, εηδ. A. C. Armstrong & Son, New
York 1899.
Bulgakof, Serge, Du Verbe Incarné (Agnus Dei), ιεηάθναζδ Constantin
Andronikof, εηδ. Montaigne, Paris 1943.
Buchiu, Pr. Ştefan, Întrupare şi unitate. Restaurarea cosmosului în Iisus
Hristos, εηδ. Libra, Bucureşti 1997.
Boulgakov, Serge, La Sagesse de Dieu, trad. du russe par C. Andronikof,
εηδ. L‟ Age d‟ Homme, Lausanne 1982.
Breck, Pr. prof. dr. John, Sfânta Scriptură în Tradiţia Bisericii, ιεηάθναζδ
Ioana Tămăian, εηδ. Patmos, Cluj-Napoca 2003.
Bulgakov, Serghei, Ortodoxia, ιεηάθναζδ Nicolae Grosu, εηδ. Paidea,
Bucureşti 1997.
Camus, Albert, Le Mythe de Sisyphe, dans Essais, introduction par R.
Quilliot, textes établis et annotés par R. Quilliot et L. Faucon, Gallimard,
Paris 1965.
Chiţescu, prof. N., Todoran, pr. prof. Isidor, Petreuţă, pr. prof. I., Teologia
dogmatică şi simbolică. Manual pentru facultăţile teologie, πξώην ηυιμ,
εηδ. Renaşterea, Cluj-Napoca 2004.
Chiţescu, prof. N., Todoran, pr. prof. Isidor, Petreuţă, pr. prof. I., Teologia
dogmatică şi simbolică. Manual pentru facultăţile teologie, δεφηενμξ ηυιμξ,
εηδ. Renaşterea, Cluj-Napoca 2005.
Γαθάκδξ, Ηςάκκδξ Λ., Βηβιηθέο εξκελεπηηθέο θαη ζενινγηθέο κειέηεο, εηδ. Π.
Galeriu, Constantin, Jertfă şi răscumpărare, εηδ. Harisma, Bucureşti 1991.
Gavrilyuk, Paul, The Suffering of the Impassible God. The Dialects of
Patristic Thought, Δηδ. Oxford Early Christian Studies, Oxford 2004.
Ghiuş, Benedict, Taina Răscumpărării în imnografia ortodoxă, εηδ.
Institutului biblic şi de misiune al Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti
1998.
Gibellini, Rosino, Ζ ζενινγία ηνπ 20νπ αηώλα, ιεηάθναζδ Πακαβζχηδξ
Τθακηήξ, Δηδυζεζξ «Άνημξ Εςήξ», Αεήκα 2002.
170
Γζακκανάξ, Υνήζημξ, Ζ ειεπζεξία ηνπ ήζνπο. Γνθηκέο γηα κηα νξζόδνμε
ζεώξεζε ηεο Ζζηθήο, Αεήκα 1970.
Γζέθηζηξ, Αεακαζίμο, Φξηζηόο, ε ρώξα ησλ δώλησλ, εηδ. Ίκδζηημξ, Αεήκαζ
2007.
Γμοέαν, Κάθθζζημξ, Ο νξζόδνμνο δξόκνο, δεοη. εηδ., ιεηάθναζδ Μανίαξ
Πάζπμο, εηδ. «Δπηάθμθμξ», Αεήκαζ 1984.
Γθααίκα, Απυζημθμξ Αε., Ηζηνξία ηεο Δθθιεζίαο από ηηο πεγέο, ηεφπμξ Β΄,
εηδ. Τπδνεζία Γδιμζζεοιάηςκ Α.Π.Θ., Θεζζαθμκίηδ 2005.
Gorodetzky, Nadejda, The Humiliated Christ in Modern Russian Thought,
εζζαβςβή, εηδ. Society for Promoting Christian Knowledge, London, New-
York 1938.
Γεζπυηδξ, ΢. ΢ςηήνζμξ, Ζ Μεηακόξθσζε ζην Καηά Μάξθν Δπαγγέιην θαη
ζηηο Δπηζηνιέο ηνπ Παύινπ, εηδ. Δκμνία Αβ. Γεςνβίμο, Wiesbaden 2000.
Dumitrașcu, Nicu, Hristologia Sfântului Atanasie cel Mare , în contextul
controverselor ariene şi post-ariene, Ed. Napoca Star, Cluj-Napoca 1999.
Δοδμηζιυθ, Παφθμξ, Ζ γπλαίθα θαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ, ιεηάθναζδ
Νίημο Μαηζμφηα, έηδμζδ β΄, εηδ. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 2002.
Evdokimov, Paul, Hristos în gândirea rusă, ιεηάθναζδ Pr. Ioan Buga, εηδ.
Symbol, Bucureşti 2001.
Evdokimov, Paul, Iubirea nebună a lui Dumnezeu, ιεηάθναζδ Teodor
Bakonsky, εηδ. Anastasia, Bucureşti 1993.
Evdokimov, Paul, Ortodoxia, ιεηάθ. Irineu Ioan Popa, εηδ. Institutului
Δοδμηζιυθ, Παφθμο, Hristos în gândirea rusă, ιεηαθ. Ion Buga, εηδ.
Symbol, Bucureşti 2001.
Φάνακημξ, Μέβαξ Λ., Ζ πεξί Θενύ νξζόδνμνο δηδαζθαιία, Αεήκαζ 1985.
Φθςνυθζηζ, Γεχνβζμξ, Αλαηνκία πξνβιεκάησλ ηεο πίζηεσο, ιεηαθ. Ανπζι.
Μεθεηίμο Καθαιανά, Δηδ. Βαζ. Ρδβυπμοθμο, Θεζζαθμκίηδ 1977.
Florovsky, Georges, Creation and Redemption, Nordland Publishing
Company, Belmont, Massachusetts 1976.
Φθμνυθζηο, Γεχνβζμξ, Γεκηνπξγία θαη απνιύηξσζε, ιεηαθ. Πακαβζχημο Κ.
Πάθθδ, εηδ. Π. Πμονκάνα, Θεζζαθμκίηδ 1983.
Φθμνυθζηο, Γεχνβζμξ, Θέκαηα νξζνδόμνπ ζενινγίαο, ιεηαθ. Ακη.
Κμοιάκημξ, εηδ. «Άνημξ γςήξ», Αεήκα 1973.
Ioja, Cristinel, Raţiune şi mistică în Teologia ortodoxă, εηδ. Universităţii
Aurel Vlaicu, Arad 2008.
Frangopoulos, S. Athanasios, Our Orthodox Christian Faith, The
Brotherhood of Theologians «O Sotir», Αεήκαζ 1991.
Frunză, Sandu, O antropologie mistică – introducere în gândirea părintelui
Stăniloae, εηδ. Omniscop, Craiova 1996.
171
Κανααζδυπμοθμξ, Ηςάκκδξ Γ., Απνζηόινπ Παύινπ Δπηζηνιέο Πξνο
Δθεζίνπο, Φηιηππεζίνπο, Κνινζζαείο, Φηιήκνλα, ηέηανηδ έηδμζδ, εηδ. Π.
Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 2006.
Κανααζδυπμοθμξ, Ηςάκκδξ Γ., Βηβιηθέο κειέηεο Β΄, εηδ. Π. Πμονκανά,
Κανααζδυπμοθμξ, Ηςάκκδξ Γ., Βηβιηθέο κειέηεο Γ΄, εηδ. Π. Πμονκανά,
Κανιίνδξ, Ηςάκκδξ, Ἡ εἰο Ἅδνπ Κάζνδνο ηνῦ Φξηζηνῦ ἐμ ἐπόςεσο
ὀξζνδόμνπ, εηδ. Σφπμζξ «Φμίκζημξ», Αεήκαζ 1939.
Κμφημονα, Γήιδηνα Α., Δηζαγσγή ζηε ζενινγία, εηδ. Κμνκζθία
΢θαηζακάηδ, Θεζζαθμκίηδ 2005.
Κμονειπεθέξ, Ηςάκκδξ Γ., Λόγνο Θενινγίαο. Μειέηεο ζενινγηθνύ
πξνβιεκαηηζκνύ. Συιμξ Α΄, εηδυζεζξ Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 2009.
Chifăr, Pr. Nicolae, Teologie şi spiritualitate patristică, εηδ. Trinitas, Iaşi
2002.
Clement, Olivier, Viaţa din inima morţii, έηδ. Pandora, ιεηάθν. Claudiu
Soare, Târgovişte 2001.
Zernov, Nicolas, The Russian Religious Renaissance of the Twentieth
Century, έηδ. Darton, Longman & Todd, London 1963.
Nicolas Zernov, Three Russian Prophets: Khomiakov, Dostoevsky, Soloviev,
ηνίηδ έηδμζδ, εηδ. Academical International Press, London 1973.
Lichtenberger, F., History of German Theology in the Nineteenth Century,
transl. by W. Hastie, εηδ. T. & T. Clark, Edinburgh 1889.
Lossky, Vladimir, După chipul şi asemănarea lui Dumnezeu, ιεηάθναζδ A.
Manolache, εηδ. Humanitas, Bucureşti 1998.
Lossky, Vladimir, Teologia mistică a Bisericii de Răsărit, ιεηάθναζδ Pr.
Vasile Răducă, εηδ. Anastasia, Bucureşti 1991.
Lossky, Vladimir, Vederea lui Dumnezeu, ιεηάθναζδ Maria Cornelia Oros,
εηδ. Deisis, Sibiu 1995.
Louth, Andrew, The patristic revival and its protagonists, ζημ ζοθθμβζηυ
ηυιμ The Cambridge Companion to Orthodox Christian Theology, edited by
Mary B. Cunningham and Elizabeth Theokritoff, Cambridge University
Press, 2009.
Marshall, Howard, The Epistle to Philippians, εηδ. Epworth Press, London
1992.
Μανηγέθμξ, Γεχνβζμξ Γ., Γέλεζε θαη πεγέο ηνπ όξνπ ηεο Φαιθεδόλαο.
Σπκβνιή ζηελ ηζηνξηθνδνγκαηηθή δηεξεύλεζε ηνπ όξνπ ηεο δ΄ Οηθνπκεληθήο
Σπλόδνπ, εηδ. Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 1986.
Μανηγέθμξ, Γεχνβζμξ Γ., Ζ Φξηζηνινγία ηνπ Βαζηιείνπ Σειεπθείαο θαη ε
νηθνπκεληθή ζεκαζία ηεο, εηδ. Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 1999.
172
Μανηγέθμξ, Γεχνβζμξ Γ., Οξζόδνμν δόγκα θαη ζενινγηθόο πξνβιεκαηηζκόο.
Μειεηήκαηα δνγκαηηθήο ζενινγίαο, Α΄, εηδ. Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ
1993.
Μειεηήκαηα δνγκαηηθήο ζενινγίαο, Β΄, εηδ. Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ
2000.
Μειεηήκαηα δνγκαηηθήο ζενινγίαο, Γ΄, εηδ. Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ
2007.
Μαηζμφηαξ, Νίημξ, Γνγκαηηθή θαη ζπκβνιηθή ζενινγία Β, Έθζεζε ηεο
νξζόδνμεο πίζηεο ζε αληηπαξάζεζε κε ηε δπηηθή ρξηζηηαλνζύλε, εηδ. Π.
Μαηζμφηαξ, Νίημξ Α., Οξζνδνμία θαη αίξεζε ζηνπο εθθιεζηαζηηθνύο
ζπγγξαθείο ηνπ Γ’, Δ’, ΣΤ’ αηώλα, εηδ. δεφηενδ, Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ
1992.
Μαονμιάηδ, Β. Γεχνβζμξ, Ζ κεηακόξθσζε ηνπ Κπξίνπ (Τν γεγνλόο θαη ην
λόεκά ηνπ), εηδ. Σένηζμξ, Καηενίκδ 1987.
Megheșan, Dumitru, Teologia Sfintelor Taine, Editura Universităţii din
Oradea, 2005.
Megheșan, Dumitru, Taina Cuvântului, Editura Universităţii din Oradea,
2008.
Meyendorff, John, Byzantine Theology. Historical Trends and Doctrinal
Themes, second edition, Fordham University Press, SUA, New York 1976.
Meyendorff, John, Hristos în gândirea creştină răsăriteană, ιεηάθναζδ Pr.
prof. Nicolai Buga, έηδ. Institutul biblic şi de misiune al Bisericii Ortodoxe
Române, Bucureşti 1997.
Moltmann, Jürgen, Le Dieu crucifié. La croix du Christ, fondement et
critique de la théologie chrétienne, ιεηάθ. B. Fraigneau-Julien, εηδ. Cerf-
Mame, Paris 1978.
Neaga, Pr. Nicolae, Hristos în Vechiul Testament, εηδ. Renaşterea, Cluj-
Napoca 2007.
Nellas, Panayotis, Omul – animal îndumnezeit. Pentru o antropologie
ortodoxă, ιεηάθναζδ diac. Ioan I. Ică jr., εηδ. Deisis, Sibiu 1994.
Νζηυθαμξ, ΢η. Θευδςνμξ, Ζ ζεκαζία ηεο εηθόλαο ζην κπζηήξην ηεο
νηθνλνκίαο, εηδ. Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 1992.
Οζημκυιμξ, Κ. Υνήζημξ, Θενινγία ηεο Καηλήο Γηαζήθεο θαη παηεξηθή
εξκελεπηηθή, εηδ. Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 2001.
Παηνχκμξ, Π. Γεχνβζμξ, Ζ ηζηνξηθή πνξεία ηνπ Ηεζνύ από ηε θάληε σο ηνλ
θελό ηάθν, εηδ. Γυιμξ, Αεήκα 1991.
173
Pelikan, Jaroslav, Iisus de-a lungul secolelor. Locul lui în istoria culturii,
ιεηάθναζδ Silvia Palade, εηδ. Humanitas, Bucureşti 2000.
Pelikan, Jaroslav, Tradiţia creştină. O istorie a dezvoltării doctrinei, ηνκ. I.
Naşterea tradiţiei universale (100-600), ιεηάθναζδ Silvia Palade, εηδ.
Polirom, Iaşi 2004.
Pelikan, Jaroslav, Tradiţia creştină. O istorie a dezvoltării doctrinei, ηνκ. IΗ.
Spiritul creştinătăţii răsăritene (600-1700), ιεηάθναζδ Pr. prof. Nicolai
Buga, εηδ. Polirom, Iaşi 2005.
Pelikan, Jaroslav, Tradiţia creştină. O istorie a dezvoltării doctrinei, ηνκ. IΗI.
Evoluţia teologiei medievale (600-1300), ιεηάθναζδ Silvia Palade, εηδ.
Polirom, Iaşi 2006.
Pelikan, Jaroslav, Tradiţia creştină. O istorie a dezvoltării doctrinei, ηνκ. IV.
Reformarea Bisericii şi a dogmei (1300-1700), ιεηάθναζδ Silvia Palade ηαζ
Mihai-Silviu Chirilă, εηδ. Polirom, Iaşi 2006.
Pelikan, Jaroslav, Tradiţia creştină. O istorie a dezvoltării doctrinei, ηνκ. V.
Doctrina creştină şi cultura modernă (de la 1700), ιεηάθναζδ Mihai-Silviu
Chirilă, εηδ. Polirom, Iaşi 2008.
Pop-Bistriţeanul, Episcop Irineu, Chipul lui Hristos în viaţa morală a
creştinului, έηδ. Renaşterea, Cluj-Napoca 2001.
Popescu, Dumitru, Ortodoxie şi contemporaneitate, εηδ. Diogene, Bucureşti
1996.
Popescu, Pr. prof. dr. Dumitru, Iisus Hristos Pantocrator, εηδ. Institutul
Popescu, Pr. prof. dr. Dumitru, Omul fără rădăcini, εηδ. Nemira, Bucureşti
2001.
Πυπμαζηξ, Ημοζηίκμξ, Δξκελεία ηεο Πξνο Φηιηππεζίνπο Δπηζηνιήο ηνπ Αγίνπ
Απνζηόινπ Παύινπ, ιεηάθναζδ απυ ΢αεηθάκα Πέηζζκ ηαζ Ζθίαξ
΢αναβμφδαξ, εηδ. ἖κ πθῶ, Αεήκα 2007.
Popovici, Arhim. Iustin, Omul şi Dumnezeu-omul, ιεηάθναζδ δζάη. Ioan I.
Ică jr., Deisis, Sibiu 1997.
Popovitch, Justin, Philosophie orthodoxe de la vérité Dogmatique de
l’Eglise Orthodoxe, tome I, ιεηάθ. Jean-Louis Palierne, εηδ. L‟Age d‟
Homme, Lausanne 1992.
l’Eglise Orthodoxe, tome II, ιεηάθ. Jean-Louis Palierne, εηδ. L‟Age d‟
l’Eglise Orthodoxe, tome IIΗ, ιεηάθ. Jean-Louis Palierne, εηδ. L‟Age d‟
174
l’Eglise Orthodoxe, tome IV, ιεηάθ. Jean-Louis Palierne, εηδ. L‟Age d‟
l’Eglise Orthodoxe, tome V, ιεηάθ. Jean-Louis Palierne, εηδ. L‟Age d‟
Ράιθμξ, ΢ηέθζμξ, Τν κπζηηθό ηνπ Ηεζνύ, εηδ. Ανιυξ, Αεήκα 2006.
Răducă, Pr. dr. Vasile, Antropologia Sfântului Grigorie de Nyssa. Căderea
în păcat şi restaurarea omului, εηδ. Institutul biblic şi de misiune al Bisericii
Ortodoxe Române, Bucureşti 1996.
Ρςιακίδδξ, Ηςάκκδξ, Τν πξνπαηνξηθόλ ακάξηεκα, δεφηενδ έηδμζδ, έηδ.
Γυιμξ, Αεήκα 1989.
Saharov, Nicholas, Iubesc, deci exist. Teologia arhimandritului Sofronie
(1896-1993),ιεηάθναζδ δζάη. Ioan I. Ică jr., Deisis, Sibiu 2008.
Sartre, Jean-Paul, L’Etre et le néant, Gallimard, Paris 1943.
Schmemann, Alexander, Γηα λα δήζε ν θόζκνο, ιεηάθναζδ Εήζζιμξ
Λμνεκηγάημξ, Αεήκα 1970.
Siluan Athonitul, Cuviosul, Între iadul deznădejdii şi iadul smereniei,
ηέηανηδ έηδμζδ, ιεηάθναζδ diac. Ioan I. Ică jr., εηδ. Deisis, Sibiu 2001.
΢ηζαδανέζδξ, Ηςάκκδξ Γ., Δξκελεία πεξηθνπώλ Ησάλλεηαο Γξακκαηείαο, εηδ.
Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 2008.
΢ηζαδανέζδξ, Ηςάκκδξ Γ., Παύιεηεο κειέηεο Α΄, εηδ. Π. Πμονκανά,
Spidlik, Thomas, Grégoire de Nazianze. Introduction à l'étude de sa
doctrine spirituelle (Orientalia Christiana Analecta nr. 189), Rome 1971.
΢ηαιμφθδξ, Υνοζυζημιμξ Α., Έξσο θαη ζάλαηνο. Γνθηκή γηα έλαλ πνιηηηζκό
ηεο ζάξθσζεο, εηδ. «Αηνίηαξ», Αεήκαζ 2009.
΢ηαιμφθδξ, Υνοζυζημιμξ Α., Ζ γπλαίθα ηνπ Λση θαη ε ζύγρξνλε ζενινγία,
εηδ. «Ηκδζηημξ», Αεήκαζ 2008.
΢ηαιμφθδξ, Υνοζυζημιμξ Α., Κάιινο ην άγηνλ. Πξνιεγόκελα ζηε θηιόθαιε
αηζζεηηθή ηεο Οξζνδνμίαο, Β΄ έθδνζε, εηδ. «Αηνίηαξ», Αεήκαζ 2005.
΢ηαιμφθδξ, Υνοζυζημιμξ Α., Κπξίιινπ Αιεμαλδξείαο. Καηά
αλζξσπνκνξθηηώλ, εηδ. «Σμ Παθίιρδζημκ», Θεζζαθμκίηδ 1993.
΢ηαιμφθδξ, Υνοζυζημιμξ Α., Θενηόθνο θαη νξζόδνμν δόγκα, Σπνπδή ζηε
δηδαζθαιία ηνπ αγίνπ Κπξίιινπ Αιεμαλδξείαο, εηδ. «Σμ Παθίιρδζημκ»,
Stăniloae, Dumitru, Chipul evanghelic al lui Iisus Hristos, Δηδ. Centrului
mitropolitan Sibiu, Sibiu 1991.
Stăniloae, Dumitru, Chipul nemuritor al lui Dumnezeu, Δηδ. Mitropoliei
Olteniei, Craiova 1987.
175
Stăniloae, Dumitru, Iisus Hristos sau restaurarea omului, δεφηενδ έηδμζδ,
εηδ. Omniscop, Craiova 1993.
Stăniloae, Dumitru, Iubirea creştină, εηδ. Porto-Franco, 1993.
Stăniloae, Dumitru; M. –A. Costa de Beauregard, Mică dogmatică vorbită.
Dialoguri la Cernica, ηνίηδ έηδμζδ, ιεηάθναζδ Maria-Cornelia Ică jr., εηδ.
Deisis, Sibiu 2007.
Stăniloae, Dumitru, Studii de teologie dogmatică ortodoxă, εηδ. Mitropoliei
Olteniei, Craiova 1990.
Stăniloae, Dumitru, Teologia dogmatică ortodoxă, ημι. I, δεφηενδ έηδμζδ,
εηδ. Institutul biblic şi de misiune al Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti
1996.
Stăniloae, Dumitru, Teologia dogmatică ortodoxă, ημι. II, δεφηενδ έηδμζδ,
1997.
Stăniloae, Dumitru, Teologia dogmatică ortodoxă, ημι. III, δεφηενδ έηδμζδ,
1997.
΢ημβζάκκμξ, Βαζίθεζμξ Π., Αλάιεθηα, εηδ. Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ
1988.
΢απάνςθ, Ανπζιακδνίηδξ ΢ςθνυκζμξ, Άζθεζηο θαη ζεσξία, ιεηάθναζδ
Ηενμιμκάπμο Εαπανίμο, Έζζελ 1996.
΢απάνςθ, Ανπζιακδνίηδξ ΢ςθνυκζμξ, Ζ δσή Τνπ δσή κνπ, εηδ. Π.
Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 1983.
΢απάνςθ, Ανπζιακδνίηδξ ΢ςθνυκζμξ, Ὀςόκεζα ηὸλ Θεὸλ θαζὼο ἐζηη,
ιεηάθναζδ Ηενμιμκάπμο Εαπανίμο, ηνίηδ έηδμζδ, Έζζελ 1996.
΢απάνςθ, Ανπζιακδνίηδξ ΢ςθνυκζμξ, Πεξί πλεύκαηνο θαη δσήο. Πλεπκαηηθά
θεθάιαηα, 171, ιεηάθναζδ Ηενμιμκάπμο Εαπανίμο, Έζζελ 1995.
Sofronie, Arhimandritul, Vom vedea pe Dumnezeu precum este, ιεηάθ.
Rafail Noica, εηδ. Sofia, Bucureşti 2005.
Thunberg, Lars, Omul şi cosmosul în viziunea Sfântului Maxim Măxim
Mărturisitorul, ιεηάθ. Pr. dr. Remus Rus, εηδ. Institutul biblic şi de misiune
al Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti 1999.
Toma, Ştefan-Lucian, Ζ παηεξηθή παξάδνζε εηο ην έξγνλ ηνπ π. Γεκεηξίνπ
Σηαληινάε θαη ν ζύγρξνλνο θόζκνο, εηδ. Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 2007.
Σζάιδ, Γ. Γδιδηνίμο, Δηζαγσγή ζηελ παηεξηθή ζθέςε, εηδ. «Π. Πμονκανά»,
Σζεθεββίδδξ, Γδιήηνζξ Η., Οξζόδνμε ζενινγία θαη δσή. Μειέηεο
ζπζηεκαηηθήο ζενινγίαο, εηδ. Π. Πμονκανά, Θεζζαθμκίηδ 2005.
Σζμιπακίδδξ, ΢ηοθζακυξ Υ., Δθθιεζηνινγία θαη Παγθνζκηνπνίεζε. Οη
Δθθιεζίεο ζηελ νηθνπκεληθή πνξεία γηα κηα ελαιιαθηηθή παγθνζκηνπνίεζε
176
ζηελ ππεξεζία ησλ αλζξώπσλ θαη ηεο γεο, εηδ. «Π. Πμονκανά»,
Trembela, Panagiotes, Dogmatique de l’Eglise Orthodoxe Catholique,
ιεηαθ. Ανπζι. Pierre Dumont, Editions de Chevetogne, Chevetogne 1967.
Valliere, Paul, Modern Russian Theology: Bukharev, Soloviev, Bulgakov.
Orthodox Theology in a New Key, εηδ. Willian B. Eardmans Publishing
Company, Michigan 2000.
Ware, Timothy, The Orthodox Church, Penguin Books Ltd., Middlesex
1983.
Winslow, Donald F., The Dynamics of Salvation. A Study in Gregory of
Nazianzus, εηδ. The Philadelphia Patristic Foundation Ltd., Chambridge
1979.
Hodge, Charles, Systematic Theology, δεφηενμ ηυιμ, WM. B. EErdmans
Publishing Co., Grand Rapids, Michigan 1940.
Holbea, Gheorghe G., Ζ ζενινγία ηνπ π. Γεκεηξίνπ Σηαληινάε θαη ε ζρέζε
ηεο κε ηε ζύγρξνλε αλαηνιηθή θαη δπηηθή ζενινγία, Γζδαηημνζηή δζαηνζαή,
Υνήζημξ, Κ. Πακαβζχηδξ, Διιεληθή Παηξνινγία. Γξακκαηεία ηεο
πξσηνβηδαληηλήο πεξηόδνπ ΣΤ΄-Θ΄ αηώλεο, ηυιμξ Δ΄, έηδ. Οίημξ Κονμιάκμξ,
Υνήζημξ, Κ. Πακαβζχηδ, Τν κπζηήξην ηνπ αλζξώπνπ, δεφηενδ έηδμζδ, εηδ.
Δηδμηζηυξ Οίημξ Κονμιάκμξ, Θεζζαθμκίηδ 1991.
Φεοημβηάξ, Βαζίθεζμξ, Θέκαηα παηεξηθήο ζενινγίαο θαη νηθνπκεληθόηεηαο,
ηυιμξ Β΄, έηδ. Οίημξ Κονμιάκμξ, Θεζζαθμκίηδ 2005.
Φεοημβηάξ, Βαζίθεζμξ, Θέκαηα παηεξηθήο ζενινγίαο θαη νηθνπκεληθόηεηαο,
ηυιμξ Γ΄, έηδ. Οίημξ Κονμιάκμξ, Θεζζαθμκίηδ 2007.
2. Άξζξα:
Andronikof, Constantin, «La problématique sophianique», ζημ Le Messager

Orthodoxe, nr. 98, I – II, 1985.
Behr-Sigel, E., «La Sophiologie du père S. Boulgakoff», ζημ Le Messager
Orthodoxe, nr. 57, I – 1972.
Boulgakov, Serge, «Du marxisme à la sophiologie», ζημ Le Messager
Orthodoxe, nr. 98, I – II, 1985.
Buchiu, Ştefan, «Dimensiunea apofatică a proniei divine în opera Sf. Ioan
Gură de Aur», ζημ πενζμδζηυ Anuarul Facultăţii de Teologie Ortodoxă
«Patriarhul Justinian», εηδ. Universităţii din Bucureşti, Bucureşti 2007.
177
Bunnen, Alexis van, «Actualité de la christologie du P. Serge Boulgakov»,
ζημ Le Messager Orthodoxe, nr. 98, I – II, 1985.
Clément, Olivier, «La sophiologie de Boulgakov comme intégration des
religions cosmiques», ζημ Contacts. Revue orthodoxe de théologie et
spiritualité, nr. 52/2000.
Coman, Pr. Prof. Ioan G., «Aspecte ale doctrinei soteriologice a Sfântului
Atanasie cel Mare», πεν. Studii teologice, 7-8/1973.
Crum, Winston F., «Sergius N. Bulgakov: from Marxism to Sophiology»,
ζημ St. Vladimir’s Theological Quarterly, nr. 1, 1983.
Doncel, Manuel G., «The Kenosis of the Creator and of the Created Co-
creator», πεν. Zygon, vol. 39, nr. 4/2004.
Dumitrașcu, Nicu, «The Divine Attributes of the Son in the thinking of
Saint Athanasius the Great», în Anuarul Facultăţii de Teologie Ortodoxă,
Universitatea «Babeş-Bolyai», V, 2002-2004.
Galeriu, Constantin, «Mitropolitul Filaret al Moscovei ca teolog», πεν.
Ortodoxia, 2/1960.
Gavrilyuk, Paul L., «The kenotic theology of Sergius Bulgakov», ζημ
Scottish Journal of Theology, nr. 58/2005.
Gheorgescu, Chesarie, «Învățătura despre recapitularea în Hristos în teologia
ortodoxă», πεν. Studii teologice, 3-4/1971.
Gilbert, George Holley, «Interpretation of the Bible by the Fathers», πεν.
The Biblical World, vol. 38, nr. 3, The University of Chicago Press, 1911.
Gregersen, Niels Henrik, «Risk and Religion: Toward a Theology of Risk
Taking», πεν. Zygon, vol. 38, nr. 2/2003.
Ică jr., Arhid. prof. dr. Ioan I., «Părintele Dumitru Stăniloae – „clasic” al
teologiei secolului XX şi misiunea teologiei în Biserică şi în societate», πεν.
Studii teologice, αν. 1/2005.
Ηςακκίδδξ, Β., «Ζ πνζζημθμβία ημο Απ. Παφθμο ηαηά ημ Πνμξ Φζθζππδζίμοξ
2, 5-11», ζημ Γξεγόξηνο ν Παιακάο, ηεφπμξ 332-333, 1942.
Louth, Andrew, «Sergii Bulgakov and the Task of Theology», πεν. Irish
Theological Quarterly, ηεφπμξ 74/2009.
Meyendorff, John, «Creation in the History of Orthodox Theology», ζημ St.
Vladimir’s Theological Quarterly, αν. 1/1983.
Mircea, Pr. dr. Ioan, «Explicare la textul chenotic din Filipeni 2, 5-8», πεν.
Studii Teologice, 3-4/1982.
Neagu, Vasile M., «Kenoza lui Hristos și aspectul kenotic al Bisericii», πεν.
Studii teologice, 1-2/1981.
Nivière, Antoine, «La philosophie de l‟histoire chez Serge Boulgakov», ζημ
Contacts. Revue orthodoxe de théologie et spiritualité, αν. 52/2000.
178
Plămădeală, Ierom. Antonie, «Câteva probleme în legătură cu Ebed-Iahve în
Deutero-Isaia – preliminarii la o teologie a slujirii», πεν. Mitropolia
Banatului, αν. 1-3/1970.
Plămădeală, Episcop Antonie, «Ebed-Iahve în lumina Noului Testament –
preliminarii la o teologie a slujirii», πεν. Mitropolia Banatului, αν. 4-6/1970.
Stăniloae, Dumitru, «Fiul lui Dumnezeu, Fiul omului», πεν. Mitropolia
Moldovei şi Sucevei, αν. 9-12/1980.
Telfer W., «The Fourth Century Greek Fathers as Exegetes», ζημ The
Harvard Theological Review, vol. 50, nr. 2, 1957.
3. Λεμηθά:
Λεμηθόλ ηεο Αξραίαο Διιεληθήο Γιώζζεο, Ηςάκκδξ ΢ηαιαηάημξ, Δηδμηζηυξ

Οίημξ Πέηνμο Γδιδηνάημο, Αεήκα 1949.
G. W. H. Lampe (Editor), A Patristic Greek Lexicon, εηδ. Oxford University
Press, Oxford 1961.
Mircea, Pr. dr. Ioan, Dicţionar al Noului Testament A – Z, έηδ. Institutul
Henry George Liddell and Robert Scott, A Greek-English Lexicon, Oxford
University Press, Oxford 1996.
Jean-Yves Lacoste, Dictionnaire critique de théologie, εηδ. Quadrige, Paris
1998.
179

Εργασία Για Την Κένωση

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Εργασία Για Την Κένωση

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΑΡΗ΢ΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ ΘΔ΢΢ΑΛΟΝΗΚΖ΢

ΘΔΟΛΟΓΗΚΖ ΢ΥΟΛΖ, ΣΜΖΜΑ ΘΔΟΛΟΓΗΑ΢

Florin Toader Tomoioagă

ΣΟ ΜΤ΢ΣΗΡΙΟ ΣΗ΢ ΚΔΝΧ΢Η΢ ΢ΣΗΝ

Δπιβλέπων καθηγητής: κ. Υρσσόστομος Α. ΢ταμούλης

Γζδαηημνζηή δζαηνζαή πμο οπμαθήεδηε ζημ Σιήια Θεμθμβίαξ ηδξ

Σμ εκδζαθένμκ ιμο βζα ηδ ΢οζηδιαηζηή Θεμθμβία ηαζ ηδ ζοκάκηδζδ

Ζ πανμφζα ενβαζία ιε ηίηθμ «Σμ ιοζηήνζμ ηδξ ηέκςζδξ ζηδκ

Η ΚΔΝΧ΢Η ΢ΣΟΤ΢ ΠΑΣΔΡΔ΢ ΣΗ΢ ΔΚΚΛΗ΢ΙΑ΢

1.Οζ Παηένεξ ηδξ Δηηθδζίαξ ηαζ δ Γναθή

Ζ παηενζηή ζηέρδ είκαζ δ Γναθή ενιδκεομιέκδ ζςζηά. Ζ μνευδμλδ

2. Ζ ηέκςζδ ζημ πθαίζζμ ηδξ εείαξ μζημκμιίαξ

«Σὸ ιοζηήνζoκ ηῆξ ηεκχζεςξ»11 απμηεθεί ιένμξ ημο ιεβάθμο

3. Ζ ηέκςζδ ςξ δμιζηυ παναηηδνζζηζηυ ηδξ Ονευδμλδξ γςήξ

Ζ αθεηδνία ηςκ παηενζηχκ ενιδκεζχκ βζα ηδκ ηέκςζδ εκημπίγεηαζ

4. Ο «μνζζιυξ» ηδξ ηέκςζδξ

΋ηακ μ Άβζμξ Γνδβυνζμξ Νφζζδξ ζπμθζάγεζ ηδκ πνμξ Φζθζππδζίμοξ

5. Ζ ζπέζδ ηδξ ηέκςζδξ ιε ηδ εεία δυλα

Μζα απυ ηζξ πνχηεξ δοζημθίεξ πμο ειθακίγεηαζ ζημκ πνμζδζμνζζιυ

6. Ζ ηαπείκςζδ ημο Λυβμο: μ απνυζζημξ πμο βίκεηαζ πνμζζηυξ

Απυ υζα ακαθένεηακ ζηζξ πνμδβμφιεκεξ παναβνάθμοξ βίκεηαζ

7. Ζ έηθναζδ «ιμνθὴκ δμφθμο» ηαζ δ απμηάθορδ ηδξ ηέκςζδξ

«Κεπνδιάηζηε δμῦθμξ ὁ ηαὶ α὎ηαῖξ ἀκςηάης δοκάιεζζκ ἐπμπμύιεκμξ,

8. Ζ εθεοεενία ημο Λυβμο ζηδκ ηέκςζδ

9. Ζ εευηδηα ηαζ δ ακενςπυηδηα ημο Υνζζημφ ζηδκ ηέκςζδ

Ο εκακενςπζζιέκμξ Λυβμξ δεκ έπαζε ηδκ εθεοεενία Σμο ςξ Θευξ,

10. Ζ ηέκςζδ ηαζ δ ακαηεθαθαίςζδ υθςκ ζημκ Υνζζηυ

Ο Άβζμξ Ηςάκκδξ μ Γαιαζηδκυξ ζοκμρίγεζ ζε ιζα πνυηαζδ ηδκ

11. Σμ ζςηδνζμθμβζηυ ηέθμξ ηδξ ηέκςζδξ

Ζ ηέκςζδ έπεζ ιζα ζςηδνζμθμβζηή απμηεθεζιαηζηυηδηα πμο

12. Ζ ζπέζδ ηδξ ηέκςζδξ ιε ηδκ Ακάθδρδ

ΟΙ ΟΦΔΙ΢ ΣΗ΢ ΚΔΝΧ΢Η΢ ΢ΣΗ ΘΔΟΛΟΓΙΑ ΣΟΤ 20ΟΤ ΑΙΧΝΑ

1. Ζ ηέκςζδ ςξ πνμαζχκζα απυθαζδ ημο Λυβμο βζα ηδκ Δκακενχπδζδ ηαζ

2. Ζ ηέκςζδ ςξ εζζαβςβή ημο Θεμφ ζε ζπέζδ ιε ημ δδιζμονβδιέκμ ηυζιμ

Ζ μνευδμλδ ημζιμθμβία ιζθάεζ βζα έκακ πενζμνζζιυ166 εη ιένμοξ ημο

3. Ζ ηέκςζδ ςξ ζδίςια ημο πακημδφκαιμο Πακημηνάημνα

Σμ εέια αοηυ πανμοζζάγεζ ζδζαίηενμ εεμθμβζηυ εκδζαθένμκ ηαζ απυ

4. Ζ ηέκςζδ ςξ ζοβηαηάααζδ ημο Λυβμο ζημκ άκενςπμ

Με ηδκ πηχζδ ημο ακενχπμο, δ εεία μζημκμιία ιπαίκεζ ζε ιζα κέα

5. Ζ ηέκςζδ ημο Θεμφ ηαζ δ εεμπμίδζδ ημο ακενχπμο

Σμ ακενχπζκμ πνυζςπμ δζαιμνθχκεηαζ ιέζα απυ ιζα πμνεία

΢ηα πνμδβμφιεκα οπμηεθάθαζα παναηδνήζαιε, υηζ δ εθεοεενία ημο

Ζ πνήζδ ηςκ ακενςπίκςκ θέλεςκ ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ επίζδιδξ

8. Ζ ηέκςζδ ςξ πνυζθδρδ ηδξ ιμνθήξ δμφθμο

Ζ ιμνθή ημο δμφθμο πμο πήνε μ Υνζζηυξ είκαζ ιζα ηαηάζηαζδ

Ο «Ebed» έπεζ άθθεξ πέκηε ενδζηεοηζηέξ ζδιαζίεξ ζηδκ Π. Γ.:

Η ΚΔΝΧ΢Η ΣΟΤ ΢ΣΑΤΡΙΚΟΤ ΘΑΝΑΣΟΤ Χ΢ ΘΔΙΚΗ ΓΟΞΑ ΚΑΙ

1. Ζ ηέκςζδ ηαζ δ Δκακενχπδζδ

Ο εάκαημξ ημο Υνζζημφ απμηεθεί ηδκ ημνφθςζδ ημο ένβμο ηδξ

2. Ο εάκαημξ ηαζ ηα υνζα ηδξ ακενχπζκδξ θμβζηήξ

Ξεηζκχκηαξ κα ακαθφζεζ ηζξ ζςηδνζμθμβζηέξ ζοκέπεζεξ ημο ζηαονζημφ

3. Ζ δοκαηυηδηα εακάημο ημο Υνζζημφ

Πχξ υιςξ ελδβείηαζ εεμθμβζηά δ δοκαηυηδηα αοηήξ ηδξ ηναβςδίαξ, δ

4. Ο ΢ηαονυξ ηδξ κηνμπήξ ηαζ ηδξ δυλδξ

5. Ζ εθεοεενία ημο Κονίμο απέκακηζ ζημ εάκαημ

΢διακηζηυ νυθμ ζηδκ ηαηακυδζδ ημο εακάημο ημο Υνζζημφ ςξ κίηδξ

6. Ζ ζοκενβαζία ηδξ ακενχπζκδξ θφζδξ ιε ηδ εεσηή θφζδ ημο Υνζζημφ

Ζ πνχηδ παναηήνδζδ αθμνά ηδκ ακενχπζκδ θφζδ ημο ΢ςηήνα, δ

7. Ζ εεσηή απάεεζα ζημ πάεμξ ημο Υνζζημφ

8. Ζ Μεηαιυνθςζδ ηαζ ημ Πάεμξ

΢ηδκ μνευδμλδ αοηή δζδαζηαθία είκαζ θακενή δ εκυηδηα ημο

Ζ μνευδμλδ εεμθμβία ηδξ Ακαημθήξ ελεηάγεζ πνμζεηηζηά ηδ

10. Ζ «εβηαηάθεζρδ» ημο Υνζζημφ απυ ημκ Παηένα

Αξ δμφιε ζηδ ζοκέπεζα πχξ ενιδκεφεζ δ ζφβπνμκδ μνευδμλδ