Metabolizm fosfolipidów i sfingolipidów

16.1. Glicerofosfolipidy, 177

16.1.1. Surfa kt ant, 177
16.1.2. Fosfat ydyloinozyt ol, 177
16.1.3. Kardio lipina, 177
16.1 .4. Plazmalogeny, 177

16.2. Sfingolipidy, 180

16.3. Synteza glicerofosfolipidów, 180
16.3 .1. Syn t eza kwas u fo sfat ydowego, 18 1
16.3 .2. Syn t eza fo sfat ydyloetano loa miny i fo sfat ydyloc ho liny, 182
16.3 .3. Syn t eza fo sfat ydylose ryny, 184
16.3 .4. Syn t eza fo sfat ydyloinozyt olu, 184
16.3 .5. Syn t eza kardioli piny, 185
16.3 .6. Syn t eza pl azm alogenów, 185

16.4. Synteza sfingolipidów, 185

16.4.1 . Syn teza antyge nów g rupowych krwi, 186

16.5. glicerofosfolipidów, 186

16.6. sfingolipidów, 188

Fosfolipidy ( glicerofosfolipidy) estrami glicerolu wych lub aminoalkoholi (sfingozyny lub dihydrosfingozyny)
z kwasem fosforowym i kwasami Zawarta (ryc. 16.1) .
w nich reszta fosforanowa wytwarza dodatkowe Fosfolipidy i sfingolipidy do podstawowych ele-
estrowe z innym alkoholem. Sfingolipidy pochodnymi mentów biologicznych, zarówno
aminoalkoholi: sfingozyny lub dihydrosfingozyny. Grupa komórkowej, jak i dzie-
aminowa aminoalkoholu kwas komórki na liczne Hydrofobo-
amidowym, natomiast grupa hydroksylowa estro- we ogony ukryte we i z innymi
wo kwas fosforowy lub wytwarza glikozydowe ze niepolarnymi jak glikolipidy i estry chole-
cukrowym. sterolu, natomiast hydrofilne na
Zarówno fosfolipidy, jak i sfingolipidy substancjami (ryc. 16.2).
amfipatycznymi. z nich zawiera Ponadto lipidy te szereg innych funkcji .
i niepolarny ogon. W polarnej wchodzi w gdzie detergentów biologicznych,
zwykle grupa fosforanowa, estrowo inny cholesterolu, pewne
polarny W niektórych w biologicznych, w przekazywaniu
przypadkach funkcje cukrowy. Niepolarne surfaktanta
ogony kwasów nego, w budowie lipoprotein osoczowych.
 16.1. Glicerofosfolipidy

jest zestryfikowana kwasem fosforowym. Kwas fosfatydowy

alkohol ·:• Cll
3:
jest najprostszym glicerofosfolipidem i prekursorem pozo-
.2
Ol
glicerofosfolipidów. Grupa fosforanowa kwasu fos-
I
o Cll
C fatydowego drugie estrowe z innym
cii
I
o= p-o- oo.. przede wszyst-
...•··~·· ..6·..
glicerol ·:•
kim z inozytolem lub
glicerolu (ryc. 16.3 i 16.4).
.
:
I I
H2C - - C -CH 2
·.. I I
·. o o
·1··· ···1····· ··· · 16.1.1. Surfaktant
o= c c= o
Glicerofosfolipidy surfaktanta,
C
nu pozakomórkowego
o
Ol
o
z nich jest dipalmitoiloglicerofos-
>,
3: focholina (wzór 16.1).
o
..o Hydrofobowe kwasów
.2
e
"O
czowych skierowane ku fazie gazowej, natomiast hydrofil-
>,
.r: ne ku fazie
Surfaktant jest produkowany przez pneumocyty drugiego
typu. Zapobiega zapadaniu

16.1.2. Fosfatydyloinozytol

Fosfatydyloinozytol jest kwasu fosfatydowego, któ-

Ryc. 16.1. Ogólny schemat fosfo li pidu. Zaznaczono rego grupa fosforanowa z glicerolem wytwarza dru-
oraz hydrofobowe ogony, gie estrowe z inozytolu (wzór 16.2).
kwasów Fosfolipid ten uczestniczy w zakotwiczaniu w
nach biologicznych. te za
twem oligosacharydowego, który z jednej strony jest
O-glikozydowym z inozytolem wbudo-
wanym w a z drugiej - jest
+-,-- polarna
z W ten sposób m.in.: fosfataza alkalicz-
/ .... -- - . . ..... - na z komórek jelita, este-
wodny
raza acetylocholinowa z postsynaptycznymi i lipaza
- - - hydrofobowy
lipoproteinowa z komórek Ten sposób
ogon z biologicznej zapewnia
mu ta,
I

' \ integralnymi tych

___.'..,..... .._,.
wodny ',
-,_
16. 1 .3. Kardiolipina
Ryc.16.2. fragmentów po larnyc h (hyd rofi lnych) i hydro-
fobowyc h fosfo li pidów w wodnym . Kardiolipina jest glicerofosfolipidem, w którym jedna
steczka glicerolu zestryfikowana dwiema
kwasu fosfatydowego. Jest
mitochondrialnej i bakteryjnych (wzór 16.3).
16.1. Glicerofosfolipidy

Powtarzalnym elementem strukturalnym wszystkich glice- 16. 1 .4. Plazmalogeny

rofosfolipidów jest kwas fosfatydowy. Jest to ester glicerolu,
w którym dwie grupy hydroksylowe przy C1 i C2 Plazmalogeny glicerofosfolipidami, które przy C1
zestryfikowane kwasami a trzecia przy C3 eterowa nienasycony alkohol,
Metabolizm fosfolipidów i sfingolipidów

o
li
HC-0
2
- C

I
H - C- 0 - C
R

I
H C- Q- p- 0-
2 I
o-
Ryc. 16.3. Wzór kwas u fosfa tydowego. Poprzez jed nego z alkoholi przedstawio nych na kolejnej rycinie
fosfolipidy.

CH 3 H
/ I //o
HO - CH -CH-W-CH HO - CH-C-C
2 2 "'
CH 3
3 2 I "o-
NH;

I cholina I etanoloamina seryna

OH

H
I
HO- CH-C-CH -OH
2 I 2

OH

glicerol inozytol

Ryc. 16.4. spotykane alko holowe fosfol ipidów

o
li
H C-0 - C

21
H- C- 0 - C

I R + / CH3
H2 C - O-,-O - CH 2-CH 2- N - C H 3

o- CH 3
di palm itoi log Iicerofosfochol ina

odpowiednikiem kwasu który pod- trzy klasy plazmalogenów: fosfatydylocholinowe,

czas hydrolizy jako aldehyd. Grupa - OH przy fosfatydyloetanoloaminowe i fosfatydyloserynowe. W
atomie estrowo kwas z klas plazmalogeny, od charak-
wy. Obydwa te podstawniki niepolarne ogony. teru podstawników przy atomach C1 i C2 glicerolu. W
tworzy reszta fosforanowa, która dodatko- kach mielinowych nerwów plazmaloge-
wo alkohol grupy polarnej (wzór nów etanoloaminowych, w sercowym -
16.4). plazmalogenów cholinowych.
 16.1 . Glicerofosfolipidy

o
li NH+
Hc 2 -o- :-® I
?H
3 Ol
:::
o
°'
2

li
H- c- o- c - @
1 ?H 2
Ol
C

o cri
oQ.
I
O= P- o -
I . . . . . . . . . .1....... .

H2 C - 0- ® : H O
OH I glicerol I- : I I
I [ yH -2 y -CH2 :
o : o o
'.... I. ........l. ...... ..
H- C C= O
li
H- C
Ifosfatydyloinozytol I

@ - kwas arachidonowy
C
o
Ol
o
>,
:::o
..o
''O5
>,
.r:

H
I
C- CH- C- CH - 0 - glicerol

.. 1... 2 ÓH .2.... 1.
-o - P= O O = P- o -
.... ..... " i " .., ,... ··· 1··· .......
H O : O H
I I I I .
.
H C-C- CH
2 I I 2
H2C- y - 9H2 i
o o o o :
I I I I
O= C C= O O= C C= O plazmalogen
I I I I
H2C CH 2 H2C CH 2
wzór 16.4
glicerol

2
estrowo w pozycji C glicerolu. tej resz-
ty acetylowej zamiast silnie hydrofobowej
reszty kwasu PAF
w wodnym. PAF przemieszcza
dyfuzji przez (wzór 16.5).
Jest on mediatorem na komórki. Szcze-
wykazuje wobec krwi, ich
i Jest mediatorem procesów zapalnych
kardiolipina
i alergicznych. Pobudza wytwarzanie rodników ponadtlenko-
wych w granulocytach i w makrofagach.
PAF wywiera efekty biologiczne w niezwykle niskich
niach, 10- 10 - 10- 12 M. na komórki poprzez spe-
cyficzne receptory przekaz
informacji. Aktywuje C, która fosfolipi-
Jeden z plazmalogenów cholinowych na szcze- dy poprzez estrowego glicerolem
Jest nim czynnik krwi, wy- i fosforanem. Niektóre produktów, np.
mieniany w literaturze pod PAF (platelet-ac- diacyloglicerol i inozytolo-tris-fosforan,
tivating factor). Zasadniczym elementem PAF od wtórnych w transmisji sygna-
innych plazmalogenów jest reszty kwasu octowego, z komórkowej do komórki (rozdz. 30.4.1).
Metabolizm fosfolipidów i sfingolipidów

H2 C-OH H2C-OH
I I
H-C-NH H-C-NH
I 2 I 2

H- C - OH H- C- OH
I
C-H
li
C-H

+-----glicerol

sfingozyna dihydrosfingozyna
czynnik (PAF)

grupa - OH przy C1 sfingozyny zawartej w cerami-

dzie cukier O-glikozydowym, powstaje ce-
rebrozyd (wzór 16.9).
cukrowym cerebrozydów jest galaktoza.

16.2. Sfingolipidy

Sfingolipidy lipidami, które (zamiast glicerolu) zawiera-

aminoalkohol: lub (wzór 16.3. Synteza glicerofosfolipidów
16.6). Kwas palmitynowy, stearyno-
wy, lignocerynowy i nerwonowy) z W procesie syntezy glicerofosfolipidów nu-
sfingozyny lub dihydrosfingozyny amidowym, kleotydowe pochodne diacyloglicerolu lub nukleotydowe
ceramid (wzór 16.7), który jest prekursorem zarówno pochodne alkoholowego. to CDP-diacylogli-
sfingomielin (wzór 16.8), jak i glikolipidów zwanych cerebro- cerol lub CDP-alkohol (aktywne Nukleotydem
zydami (wzór 16.9). diacyloglicerol lub wspomniane alkohole jest
grupa - OH przy C1 sfingozyny zawartej w cerami- cytydynodifosforan (CDP), a w powstawaniu tych pochod-
dzie powstaje sfingomielina (wzór 16.8), nych uczestniczy cytydynotrifosforan (CTP). Powstawanie
jeden z lipidowych tkanki nerwowej. tych aktywnych przedstawiono na ryc. 16.5
Sfingomieliny w mielinowych i 16.6.
nerwowych kwasy Proces syntezy glicerofosfolipidu polega na
czowe, jak kwas lignocerynowy i nerwonowy, podczas gdy kwasu fosfatydowego z CDP-diacyloglicerolu do odpowied-
sfingomieliny substancji szarej mózgu kwas niego alkoholu lub na 1,2-diacyloglicerolu z estrem
stearynowy. fosforanowym odpowiedniego alkoholu, od
 16.3. Synteza glicerofosfolipidów

A-CH,-OH
OH CH 3
I H3C I / CH3
?H 2 N+
I

00
H-C---N-H
I ?H 2
HO~J
HO-C-H C=O
?H 2
o
C- H o I
li
C-H
I
-o - P= O ?H 2

I HC---N - H
o I I
I HO - C - H C= O
?H 2 I
C- H
H - C - - N- H li
I I H- C
HO - C - H c= o
I
C- H
li
C- H
C-H
li
C-H

00 >,
3:
oN
u
N
(/J
:J
z
(/J
Ol
3:
,:,(,

ceramid

wzór 16.7

sfingomielina

cerebrozyd

wzór 16.9

CDP-alkoholu. W obydwu przypadkach funkcjonuje aktywny 16.3.1. Synteza kwasu fosfatydowego

aw etapie CMP (cytydyno-
monofosforan). Kwas fosfatydowy jest prekursorem zarówno triacylogliceroli,
Fosfolipidy syntetyzowane w siateczce en - jak i wielu glicerofosfolipidów. Mechanizm jego powstawania
doplazmatycznej, transportowane do aparatu Gol- opisano w rozdz. 14.8.3. Niemal wszystkie komórki, z
giego, a do organelli komórkowych i do kiem erytrocytów, fosfolipidy,
plazmatycznej, gdzie ich Fos- podczas gdy triacyloglicerole tylko w
folipidy niewbudowane do struktur wydzie- bie, w tkance i w gruczole mlekowym w okresie
lane egzocytozy. laktacji. kwasów
Metabolizm fosfolipidów i sfingolipidów

o
li
H C-O - C

21 ?
H-,-o-c
H2C - o - ®
kwas fosfatydowy

® ~ ® ~ ® - ID - cytozyna

EJ
(.......PPi )
, __ , _...,,.

o
li
HC
2
- O- C

R
H-,-0-C
1

H2 C - o - ® ~ ® - 1D- cytozyna

CDP-diacyloglicerol

Ryc. 16.5. Powstawa nie CDP-d iacylog licerol u.

CH ATP ADP CH CTP PPi CH

H c - ~ +_:_ CH -CH -OH

3 I 2 2
~
-~~4„ H c -~+_:_ cH -CH
3 I 2 2
H c -~+_:_ CH -CH - o- ® - ® -
3 I 2 2
- cytozyna

CH 3 CH 3 CH 3

I cholina fosfocholina COP-cholina

Ryc. 16.6. Powstawa nie COP-choli ny.

cych w syntezie kwasu fosfatydowego jest Pierwszy z wymienionych szlaków polega na fosforylacji
glicerofosfolipidów. choliny lub etanoloaminy i przemianie ich w aktywne
niki poprzez z CTP. Powstaje CDP-cholina lub CDP-
-etanoloamina. Fosforan choliny lub fosforan etanoloaminy
16.3.2. Synteza fosfatydyloetanoloaminy przenoszone z CDP na diacyloglicerolu. Powstaje
i fosfatydylocholiny fosfatydylocholina lub fosfatydyloetanoloamina. Uwalnia
CMP. W wyniku transfosforylacji, kosztem rozpadu dwóch
Fosfatydyloetanoloamina i fosfatydylocholina (lecytyna) ATP, odtwarza CTP (ryc. 16.7).
najobficiej fosfolipidami komórek eukariotycz- Tak powstaje fosfatydylocholina, dwie reszty
nych. szlak ich syntezy wykorzystuje i etano- kwasu palmitynowego, w surfaktanta. Nie-
z diety lub z rozpadu fosfolipidów tkan- dostateczna synteza surfaktanta jest
kowych. Cholina z fosfatydyloseryny ostrej oddechowej u noworodków. Podobny
zawartej w u w
 16.3. Synteza glicerofosfolipidów

o
li
CMP H2C- o - c - ®
?H
_) 'H-L J -®
3

+ H C- Nt- CH-CH-o- ® ~ ®
3 I 2 2
-liJ- cytozyna

CH 3
H b-o- ® - o - cH-CH- l ~cH
ICOP-cholina I 2 2 2 I 3

CH 3

diacyloglicerol I lecytyna I
CMP + 2ATP CTP + 2ADP

Ryc. 16.7. Synteza fosfat ydylacholiny (lecyt yny) i odtwarzan ie CTP.

o o
li li
H2c - o- c -® H2c - o - ~ - ®
0 3-CH 3
1 li 1 li
H- c - o - c - @ H- c- o- c- @

I ®
H C-0 - P - O - CH-CH---:C
. ~;o·· . .· I ?H3
H2C-O - ® - O - CH 2 CH 2 r -CH 3
2 2 I .·. , o- _:.
NH; . . CH 3

fosfatydyloseryna I fosfatydylocholina

Ryc. 16.8. Przemiana fosfa tydyloseryny w

seryna

o
li fR\
H2c - o- ~-~

1 li
H- c - o - c - ®

I
H2c - o -®- 0 - CH 2- CH 2- NW3

fosfatydyloetanoloamina etanoloamina fosfatydyloseryna

Ryc. 16.9. Synteza fosfat ydyloseryny po przez etanoloam iny na

uszkodzenia pneumocytów przez niektóre leki (np. przeciw- boksylowana. Powstaje fosfatydyloetanoloamina, a ta ulega
nowotworowe). potrójnej metylacji. grup metylowych jest S-adeno-
Drugi ze szlaków powstawania fosfatydyloetanoloaminy zylometionina, a miejscem ich jest azot grupy ami-
i fosfatydylocholiny polega na przetworzeniu fosfatydylo- nowej etanoloaminy. Powstaje fosfatydylocholina (lecytyna)
seryny zawartej w Fosfatydyloseryna jest dekar- (ryc. 16.8).
Metabolizm fosfolipidów i sfingolipidów

OH

inozytol

o o o
li li li
H2 c- o- ~-® CTP PPi
H2c - o- c- @ CMP H2 c- o- ~-®
li I R li
H-r O-c-® H-rO- c-® H-r - c-®
1 1

H2 C- o- ® H2C- o- ® ~® ·lil~ cytozyna H2C- o - ®

OH
I
o
kwas fosfatydowy CDP-diacyloglicerol fosfatydyloinozytol

Ryc. 16.1 O. Synteza fosfatydy lo inozyto lu z kw asu fosfat ydow ego, CTP i inozytolu.

H O H O
I li I li
H-c-o-c-@ H-c-o-c-@
I 2ATP 2ADP
I
H - C - 0 - C -® H - C - 0 - C -®

I
/ , I 0
H- C- 0- ® I
H - C - 0 -0 OH o
I I I I 5

H O H O

HO OH HO o
.,___ _ _...,3 I

@ - kwas arachidonowy ®
Ryc. 16.11. fosfa t ydyloinozytolu w fosfa tydyloin ozyto lo-4-5-bis-fosfo ran - subst rat, z któ rego wtórne
ni ki : d iacylog lice rol (DAG) oraz inozytolo-1 ,4,5-tris-fosforan (IP 3) .

16.3.3. Synteza fosfatydyloseryny powoduje CMP z równoczesnym

inozytolu. Powstaje fosfatydyloinozytol,
szlak syntezy fosfatydyloseryny polega na „wymianie biologicznych. zawiera kwas arachidonowy przy C2 gli-
zasad''. Etanoloamina zawarta w fosfatydyloetanoloaminie cerolu, dlatego za rezerwuar tego kwasu,
wymienia z reakcja ta jest odwra- cego substratem do syntezy prostaglandyn (ryc. 16.10).
calna, funkcjonuje w kierunku tworzenia fosfatydy- Fosforylacja dwóch grup hydroksylowych inozytolu -
loseryny (ryc. 16.9). zawartego w fosfatydyloinozytolu - prowadzi do powstania
fosfatydyloinozytolo-4,5-bis-fosforanu (ryc. 16.11 ), z którego
wtórne w transmisji sy-
16.3.4. Synteza fosfatydyloinozytolu w procesie niektórych
hormonów na W odpowiedzi na hormo-
Fosfatydyloinozytol jest syntetyzowany z wolnego inozytolu nu przez receptor fosfatydyloinozytolo-4,5-bis-fosfo-
i CDP-diacyloglicerolu. Rozpad pirofosforanowego ran rozpada na diacyloglicerol (DAG) i ester fosforanowy
 16.4. Synteza sfingolipidów

H H H
H O I I I H O
I li HO- C - C- C- OH
I I I I li
H- c - o - c - ® H- c - o - c - @
H OH H

I ?i I ?i
H- , - o - c - @
glicerol
H- c - o - c - @ + ®-lil-l cytozyna l
H H H
I
H- y- 0-®~®- 11- 1cytozyna I I
I
H - c - o - ® - o - c - c - c - oH
I
I
I
I
I L.'.:'._J
H H H OH H

I CDP-diacyloglicerol fosfatydyloglicerol

H O H O
I li I li
H- c - o - c - @ H- C - 0 - C- ®
kardiolipina0

-t-o-I-@ ----<
?i +
H
I
H- C- 0 - C- ®

I
H H H 0 -m-1 cytozyna 1
I I I
H- c - o - ® -o - c - c - c - oH H- c - o - ®~ ® - m - 1cytozyna 1
I I I I I
H H OH H H

fosfatydyloglicerol I CDP-diacyloglicerol I
Ryc. 16.12. Synteza ka rdiolipiny. ® Prod ukt przedstawiono we wzo rze 16.3.

inozytolu: inozytolo-1,4,5-tris-fosforan (IP 3). Obydwa te pro- Redukcja grupy ketonowej acylofosfodihydroksyacetonu
dukty wtórnych opisanych wytwarza w jej miejsce która staje
w rozdz. 30.4.1. miejscem kolejnej reszty acylowej z acylo-S-CoA.
Powstaje produkt odpowiednikiem kwasu fosfatydo-
wego, który wchodzi w z CDP-pochod-
16.3.5. Synteza kardiolipiny etanoloaminy, choliny seryny, plazmalogen.
Schemat syntezy plazmalogenu przedstawiono na ryc. 16.13.
Kardiolipina (difosfatydyloglicerol) jest z dwóch
steczek kwasu fosfatydowego z glice-
rolu. Jest syntetyzowana w dwuetapowej reakcji CDP-diacylo-
glicerolu i wolnego glicerolu (ryc. 16.12).
16.4. Synteza sfingolipidów

16.3.6. Synteza plazmalogenów Sfingozyna, aminoalkoholol o 18 atomach powstaje

z dwóch substratów. Grupa palmitoilowa (16 C)
Synteza plazmalogenów w zasadniczy sposób od z palmitoilo-S-CoA reaguje z (2 C),
syntezy innych glicerofosfolipidów. Akceptorem pierwszej na drodze dekarboksylacji seryny. Produkt reakcji (18 C) jest
grupy acylowej z acylo-S-CoA nie jest bowiem glicerolo- redukowany z wytworzeniem sfingozyny. Grupa aminowa
-3-fosforan, lecz fosfodihydroksyaceton. Powstaje acylofos- sfingozyny jest acylowana kwasem Powstaje ce-
fodihydroksyaceton. Obie grupy hydroksylowe dihydro- ramid - prekursor sfingomielin i cerebrozydów.
ksyacetonu zestryfikowane, jedna kwasem fosforowym, Podczas syntezy sfingolipidów w siateczce endoplazmatycznej
druga kwasem W kolejnym etapie i w aparacie Golgiego grupa - OH przy C1 sfingozyny nie jest
wymiana kwasu na alkohol aktywowana, natomiast podstawnik do tej
z glicerolem eterowym. grupy musi w postaci aktywnej. Na fos-
katalizuje odpowiednia syntaza w pero- focholiny w syntezie sfingomieliny jest fosfatydylocholina.
ksysomach. Reakcja przebiega równania:
Metabolizm fosfolipidów i sfingolipidów

H
, -o-c-@
„o

To-®
@-c '\." o
li ®-OH
H2, - 0H S- CoA NADPH + W NADP+

c= o C= O c= o \» / ,
I I © „o I ®
H2C- o - ® CoA-SH H2C- o - ® @ - c" H2C- o - ®
' OH
fosfod ihyd roksyaceton acylofosfodihydroksyaceton alkilofosfodihydroksyaceton

Hr-® H2 c - o-~
1 li
--+ H- C- OH H- c - o - c - @
@I I ?H3
H2c - o -® - cH-2 CH-2 Nt......
H2C- o - ® I CH 3
CH 3

1-alkilo-3-fosfoglicerol 1-alkilo-2-acylo-3-fosfoglicerol plazmalogen

Ryc. 16.13. Sc hemat syntezy plazm alogenów.

ce ram id + fosfa tydy locholina dyfikacji antygenu H decyduje genetycznie uwarunkowa-

1,2-diacylog lice rol na lub brak odpowiednich glikozylotransferaz:
N-acetylogalaktozoaminylotransferazy i galaktozylotrans-
cukrowego z odpo- fera zy.
wiednich nukleotydowych pochodnych cukrów, jak UDP-ga- Pierwsza z nich wytwarza antygen A, a druga antygen B.
laktoza, UDP-glukoza itd., prowadzi do powstania cerebrozy- obydwu enzymów sprawia, krwinki czerwone
dów. Reakcja przebiega równania: zarówno antygenu A, jak i B. Natomiast
brak tych enzymów antyge-
cera m id + ce rebrozyd + UD P nu H. krwi oznacza symbolem O (zero). Naj-
grupami krwi A i O, po 40 do
45 %. Grupa B u 10%, a grupa AB jedynie u 5% lu-
dzi pochodzenia europejskiego. Inne antygeny grupowe krwi
nie glikolipidami. Na antygeny M i N
16.4. 1. Synteza antygenów i (w pozycji 1 i 5) . to
grupowych krwi izoformy zwanego A.

Ceramid po kilka reszt cukrowych. Powstaje

glikosfingolipid z ceramidu i oligosacha-
rydowego. Tak zbudowane antygeny grupowe
krwi: A, B i H (inaczej O - zero) zlokalizowane w 16.5. glicerofosfolipidów
komórkowych krwinek czerwonych. Antygen H jest gliko-
zylowanym ceramidem, zawiera 4 reszty cukrowe wskaza- glicerofosfolipidów zachodzi pod fosfoli-
ne na ryc. 16.14. Dodatkowe N-acetylogalak- paz we wszystkich tkankach, a w soku
tozoaminy lub galaktozy z UDP-pochodnych tych cukrów trzustkowym. bakterie chorobotwórcze
antygen H w antygen A lub antygen B. O mo- fosfolipa zy, które fosfolipidy komórkowych,
 16.5. glicerofosfolipidów

antygen H

@-@)-~-@-~
UDP- ~ UDP-~

UDP UDP
N-acetylogalaktozo- galaktozylotransferaza
aminylotransferaza

antygen A antygen B

Ryc. 16.14. Budowa antyge nów grupowych krwi ABO(H). Synt eza antyge nów A i B po przez ant ygenu H. Cer -
cera m id, Fuc - fu koza, Ga l - galaktoza, Gie-N-Ac - N-acet yloglu kozoam in a, Ga l-N-Ac - N-acet ylogala ktozoamina .

o
li
Hc-o-c -@

w
@ -c-o-c-H
'I A, '

@ H C-
I
O- P- 0 - CH - CH -
p ,
W-CH
2 I 2 2 " 3
rr c~ Ryc. 16.15. Miejsca poszczegól-
© @ nych fosfolipaz na

przez co szerzenie infekcji. Enzymy te 16.16). Zjawisko to ma konsekwencje biologiczne.

w i owadów. Fosfolipaza A2, zawarta m.in. w jadach i skorpio-
Poszczególne fosfolipa zy estrowe nów, jest szczególnie aktywna wobec fosfolipidów
w specyficznych miejscach, jak wskazano na ryc. 16.15. En- krwinek czerwonych, je w lizoglicerofosfolipidy.
zymy te w jednych fosfoli- Prowadzi to do hemolizy, na rozpadzie krwinek
pidów w inne. Na fosfolipazy A1 i A2 czerwonych i uwalnianiu hemoglobiny do osocza.
kwasy z fosfolipidów a odpowiednia Z drugiej strony fosfolipa zie A2 przypisuje
acylotransferaza w te miejsca inne kwasy w naprawie fosfolipidów. Kwasy obecne w fosfoli-
Mechanizm ten funkcjonuje np. w tworzeniu di- pidach podatne na reaktywnych form
palmitoiloglicerofosfocholiny ( surfaktanta). tlenu, które je w wodoronadtlenki kwasów
Fosfolipaza A 2 jest enzymem szczególnie czowych. Fosfolipaza A2 rozpoznaje i tak zmieniony
2
reszty kwasu w pozycji C glicero- kwas z fosfolipidów wbu-
lu glicerofosfolipid w lizoglicerofosfolipid (ryc. dowanie w to miejsce nieuszkodzonego kwasu
Metabolizm fosfolipidów i sfingolipidów

o o
li Il
H2 c - o - c - @ H2 , - o - c - @
0
li
@ -c-o-c- H HO-C-H
1

I
H2C-0-P-O-fx\
R fosfolipaza A 2 I R
H2 c-o-p-o-fx\
I '-!Y I '-!Y
o- o-

glicerofosfolipid lizoglicerofosfolipid

Ryc. 16.16. g licerofosfolipidu przez A2.

fosfolipazy A2 na najprostszy fosfolipid, jakim 16.6. sfingolipidów

jest kwas fosfatydowy, prowadzi do powstania kwasu lizofos-
fatydowego, któremu przypisuje Sfingomieliny przez enzym
biologicznych. Jest on uwalniany z uszkodzonych lizosomalny hydrolizy sfingomieliny
komórek (np. z krwi). ze specyficznymi re- do fosfocholiny i ceramidu. Z kolei ceramid jest hydroli-
ceptorami na powierzchni innych komórek, je do zowany przez do sfingozyny i wolnego kwasu
Zjawisku temu przypisuje znaczenie w procesie
gojenia ran. Niemanna-Picka jest spo-
Fosfolipaza C jest generatorem wtórnych wrodzonym niedoborem sfingomielinazy. Niedo-
w transmisji z komórkowej bór tego enzymu utrudnia sfingomielin. Docho-
do komórki. niektórych hormonów przez dzi do akumulacji tych lipidów w i w
receptor aktywuje C, która fos- a w konsekwencji do znacznego tych
fatydyloinozytolo-4,5-bis-fosforan do diacyloglicerolu (DAG) dów. Równolegle objawy uszkodzenia nerek, szpi-
i inozytolo-1,4,5-tris-fosforanu (IP 3). Obydwa te produkty ku kostnego, a w postaci
wtórnych Opisano je w rozdz. 30.4.1. nerwowego.