Modyfikacje posttranslacyjne białek

• Modyfikacje aminokwasów w nowo powstałych łańcuchach

polipeptydowych
np. hydroksylacje, metylacje, fosforylacje, acetylacje, jodowanie
• Przyłączanie grup prostetycznych w enzymach
• Przyłączanie reszt kwasów tłuszczowych
np. kwas mirystylowy , kwas palmitylowy
• Przyłączanie grup węglowodanowych (glikozylacje typu N i O)
• Utlenianie grup tiolowych cysteiny (fałdowanie białek)
• Przycinanie proteolityczne
- Aktywacja zymogenów (proenzymów)
- Odcinanie peptydów sygnałowych (pre-białka)
- Aktywacja pro-białek
• Związanie metalu stabilizującego strukturę białka np.: Zn2+
Modyfikacje posttranslacyjne białek
 Przykłady niektórych zmodyfikowanych
aminokwasów
O
O + H
+ H H 3N C O
H3N C O
CH2 CH 2
CH2 CH 2
CH2 HC OH
4-hydroksyprolina CH2
+ CH 2
N CH +
H3C 3 NH 3
CH3
-N,N,N-trimetylolizyna 5-hydroksylizyna

O
+ H
H 3N C O O
O
CH 2 + H + H
H3N C O H 3N C O
HC CH CH2 CH 2
HC CH
O CH
O O
O O P O
O P O
O O O
O
O-fosfoseryna ε-N-acetylolizyna
O-fosfotyrozyna
Fosforylacja – Ser, Thr, Tyr
• Grupa fosforanowa wprowadza trzy nowe
wiązania wodorowe, które znoszą
dotychczasowe oddziaływania
elektrostatyczne i przyczyniają się do
tworzenia nowych oddziaływań. Skutkuje to
zmianą aktywności białek.
• fosforylacja aktywuje lub inaktywuje białka
(np. fosforylaza glikogenowa jest aktywowana
-rozpad glikogenu, a syntaza glikogenowa
inaktywowana).
• fosforylacja histonu H1 – indukuje
kondensację chromosomów
• Karboksylacja reszt glutaminianu do
gamma-karboksyglutaminianu w białkach
uczestniczących w krzepnięciu krwi
dostarcza miejsc wiążących jony Ca+2,
przekształcając je ze słabych chelatorów
wapnia w silne. Reakcja katalizowana jest
przez system enzymatyczny zależny od
witaminy K.
• Karboksylacja grup e-aminowych lizyny
w białku zwiększa jego podatność na
proteolizę.
• W wyniku reakcji acetylacji lizyny
powstaje NE-acetylolizyna. Acetylacja
obniża ładunek dodatni lizyny.
• Acetylacja reszt lizyny w N-końcowych
domenach histonów rdzeniowych
oktameru nukleosomowego towarzyszy
aktywnej transkrypcji chromatyny.
 Posttranslacyjne przyłączenie lipidów - jeden ze
sposobów zakotwiczenia białka w błonie

Mirystylacja. Acylacja N-końcowej O O

glicyny resztą kwasu mirystylowego H 3C (CH 2)12 N C NH
zachodzi kotranslacyjnie i H H2
katalizowana jest przez transferazę
N-mirystoilu, która rozpoznaje N-mirystoiloglicyna
specyficzną sekwencję kilku
aminokwasów tworzących N-
koniec.

Palmitylacja. Grupy hydrosulfidowe O NH

cysteiny mogą być acylowane H3C (CH2)14 S C CH
resztami kwasu palmitylowego H2
O
przenoszonymi przez palmitoilo-
NH
CoA.
S-palmitoilocysteina
 Przyłączanie grup węglowodanowych -
glikozylacja
N-glikozylacja. Oligosacharydy przyłączone są wiązaniem
N-glikozydowym do amidowego azotu asparaginy w sekwencji
Asn-X-Ser lub Asn-X-Thr. Proces zachodzi w kilku etapach:

1. Synteza rdzenia oligocukrowego na fosforanie dolicholu zakotwiczonym w błonie

szorstkiego retikulum endoplazmatycznego (RER)

Oligosacharyd rdzenny:

Fosforan dolicholu:
Donorami cukrów są ich UDP i GDP pochodne oraz pochodne dolicholu

2. Przeniesienie całego bloku na boczny łańcuch asparaginy rosnącego

białka w retikulum endoplazmatycznym.
3. Przebudowa oligosacharydu podczas przechodzenie przez przez RER i
aparat Golgiego przez glikozydazy, mannozydazy oraz terminalne
transferazy cukrów. W aparacie Golgiego dołączane są dalsze
monosacharydy tworząc oligosacharydy typu bogatego w mannozę, typu
złożonego (rozmaite kombinacje GlcNAc, Gal, Sia, Fuc) lub typu
mieszanego.

Wszystkie oligosacharydy przyłączone wiązaniem N-glikozydowym mają

wspólny rdzeń pentasacharydowy (Man)3(GlcNAc)2
• O-glikozylacja. Oligosacharydy przyłączone są wiązaniem
O-glikozydowym do grupy -OH łańcucha bocznego seryny (Ser) lub
treoniny (Thr). U roślin także hydroksyprolina i hydroksylizyna
• Synteza odbywa się poprzez kolejne dodawanie monosacharydów
podczas przechodzenia białka przez aparat Golgiego.
• Brak generalnych zasad tej modyfikacji. Przyłączyć się może od
pojedynczej reszty cukrowej (kolagen) do łańcuchów złożonych z
1000 jednostek dwucukrowych (proteoglikany).
 Cięcie proteolityczne -aktywacja zymogenów
(proenzymy)
Wiele enzymów jest syntetyzowanych jako większe, nieaktywne
prekursory nazywane proenzymami lub zymogenami. Aby mogły
spełniać swe funkcje katalityczne, musi zajść nieodwracalna
hydroliza jednego lub kilku wiązań peptydowych.
Przykład: proteazy trzustkowe - trypsyna, chymotrypsyna, fosfolipaza
A2, karboksypeptydaza A i B - aktywowane są przez cięcie
proteolityczne.
 trypsynogen

enteropeptydaza
chymotrypsynogen proelastaza

trypsyna

chymotrypsyna elastaza

prokarboksypeptydaza A i B profosfolipaza A2

karboksypeptydaza A i B fosfolipaza A2
 chymotrypsynogen
(nieaktywny)

1 245

trypsyna

chymotrypsyna π
(aktywna)

1 15 16 245
Aktywacja
chymotrypsynogenu
przez rozszczepienie
chymotrypsyna
proteolityczne

dwa dipeptydy
chymotrypsyna α
(aktywna)

1 13 16 146 149 245

Trypsyna i trypsynogen
 Cięcie proteolityczne - aktywacja innych
pro-białek
Przykłady:
• Niektóre hormony białkowe są syntetyzowane w formie nieaktywnych
prekursorów. Między innymi insulina powstaje z preproinsuliny w wyniku
usunięcia peptydu podczas reakcji proteolitycznej
• Włókna kolagenu, białka występującego w skórze i kościach, powstają z
rozpuszczalnego prekursora - prokolagenu.
• Krzepnięcie krwi zachodzi dzięki kaskadowemu procesowi aktywacji
proteolitycznej szeregu czynników krzepnięcia, który umożliwia szybką i
wzmocnioną reakcję na uraz. Skrzep fibrynowy powstaje w wyniku
proteolitycznej przemiany fibrynogenu w fibrynę.
insulina
 Usuwanie białek przez
ubikwitynację
• Ubikwityna - białko 8,5 kDa (76 aa – bardzo konserwatywne), obecne we
wszystkich komórkach u Eukaryota
• Ubikwitynację katalizują 3 enzymy: E1, E2, E3
• Grupa karboksylowa C- końcowej glicyny Ub tworzy wiązanie izopeptydowe
z grupą e-aminową lizyny białka mającego ulec degradacji. Energia z ATP

• Przyłączenie ubikwityny kieruje białko do degradacji w proteasomie 26S

(struktura pozalizosomalna w cytoplazmie, zawierająca proteazy i
degradująca około 80 % białek komórkowych).
• Okres półtrwania białka zależy od aa na N końcu
• Jeżeli Arg lub Leu – krótko 2 minuty
• Jeżeli Met lub Pro – 20 godzin
Kierowanie i transport białek
CYTOPLAZMA

synteza białka na
rybosomie

1 2

RETIKULUM
CYTOPLAZMA
ENDOPLAZMATYCZNE
9 4 3
8
JĄDRO APARAT GOLGIEGO

10 5
CYTOZOLOWA 6
POWIERZCHNIA LIZOSOMY
STRUKTUR 7
BŁONIASTYCH PĘCHERZYKI
SEKRECYJNE
MITOCHONDRIA,
CHLOROPLASTY
BŁONA
KOMÓRKOWA
• 1. Kierowanie białek do cytoplazmy
– terminacja translacji
– uwolnienie białka z rybosomu

• 2. Kierowanie białek do retikulum endoplazmatycznego (RE)

– rozpoznanie sekwencji sygnałowej (zasadowy odcinek polipeptydu w N-
końcowej części białka) przez cząstkę rozpoznającą sygnał (SRP)
– zatrzymanie elongacji łańcucha polipeptydowego
– połączenie się kompleksu rybosom-SRP z receptorem SRP w błonie RE
– połączenie się peptydu sygnałowego z translokonem i przewleczenie
łańcucha polipeptydowego przez błonę do światła RE oraz uwolnienie
SRP
– odcięcie sekwencji sygnałowej przez peptydazę sygnałową
– wznowienie elongacji łańcucha polipeptydowego
– fałdowanie rosnącego łańcucha w obecności białek chaperonowych
– glikozylacja niektórych białek

• Białka kierowane do lizosomów i pęcherzyków sekrecyjnych przewlekane

są do końca. Białka błonowe zakotwiczone są za pomocą sekwencji "stop-
transfer".
• 3. Przechodzenie białek z retikulum
endoplazmatycznego do aparatu Golgiego
– Białka glikozylowane oraz białka nieglikozylowane
przechodzą wraz z pączkującymi pęcherzykami w ich
wnętrzu lub w błonie

• 4. Zawracanie białek do RE
– białka niezbędne dla funkcjonowania RE zawierają na
C-końcu sekwencję KDEL (Lys-Asp-Glu-Leu)
rozpoznawaną przez swoisty receptor błonowy w
kwaśnym środowisku aparatu Golgiego „cis”
• 5. Kierowanie białek z aparatu Golgiego do lizosomów
– utworzenie mannozo-6-fosforanu na rdzeniu oligosacharydowym
glikoproteiny „cis”
– rozpoznanie Man-6-P przez receptor błonowy cystern aparatu
Golgiego „trans”
– przeniesienie w transporcie pęcherzykowym do pre-lizosomu
– białko oddysocjowuje w obniżonym pH w pre-lizosomie, receptor
powraca do aparatu Golgiego
• 6. Kierowanie białek z aparatu Golgiego do pęcherzyków
sekrecyjnych

– Białka, które nie trafiły do innych struktur trafiają do pęcherzyków

sekrecyjnych pączkujących z cysterny trans aparatu Golgiego
• 7. Kierowanie białek do błony komórkowej
– Synteza na powierzchni RER
– białka integralne – zatrzymanie translokacji poprzez błonę RE
przez hydrofobową sekwencję kotwiczącą ("stop-transfer")
– białka kotwiczone za pomocą GPI (glikozylofosfatydyloinozytolu)

• Dalszy transport obu rodzajów białek odbywa się przez

aparat Golgiego do błony komórkowej jako składnik
błony pęcherzyków
GPI (glikozylofosfatydyloinozytol
• 8. Kierowanie białek do cytozolowej powierzchni struktur
błoniastych
– dołączanie do polipeptydu acylowych reszt kwasów
tłuszczowych lub grup prenylowych
– dyfuzja i zakotwiczenie w błonie

• 9. Kierowanie białek do jądra komórkowego

– białka o masie nie przekraczającej 80-90 kDa przechodzą
swobodnie przez pory jądrowe
– białka o masie większej niż 90 kDa posiadają sekwencję
sygnałową:
• – X – KKKRR – X –
– o charakterze zasadowym, która jest rozpoznawana przez
importynę. Kompleks białko-importyna –GTPaza Ran (GDP)
oddziałuje z porem jądrowym
• 10. Kierowanie białek do mitochondrium
• 10. Kierowanie białek do mitochondrium
– sygnałem umiejscowienia w mitochondrium jest N-końcowa sekwencja
(15-35 aminokwasów) bogata w reszty zawierające grupy
hydroksylowe i zasadowe

– cztery możliwe miejsca docelowe w mitochondrium:

– - zewnętrzna błona mitochondrialna
– - błona wewnętrzna
– - przestrzeń międzybłonowa
– - matriks
– białko po syntezie w cytozolu utrzymywane jest w stanie
niesfałdowanym przez hsp70, który przenosi je do receptorów importu
na zewnętrznej błonie mitochondrium w kompleksie TOM. W miejscu
kontaktowym kompleks TOM spotyka się z kompleksem TIM
umiejscowionym w wewnętrznej błonie i powstaje kanał translokacyjny.
Białko przechodzi do matriks, gdzie odcinany jest peptyd sygnałowy, a
mhsp70 i mhsp60 pomagają mu się sfałdować.
– do przestrzeni międzybłonowej i błony wewnętrznej kieruje druga
sekwencja sygnałowa, która wyłania się po odcięciu pierwszej

• 11. Kierowanie do chloroplastów

– Odbywa się w podobny sposób jak do mitochondriów, tyle, że
możliwych miejsc docelowych jest 6 ( dodatkowo błona i światło
tylakoidu).