PROFILAKTYKA CHORÓB

CYWILIZACYJNYCH I ZAKAŹNYCH
 CHOROBY CYWILIZACYJNE
Definicja

Choroby cywilizacyjne, choroby stylu życia, choroby społeczne – globalnie szerzące się,
niezakaźne, związane z tzw. rozwojem cywilizacyjnym, prowadzące do niepełnosprawności i
odpowiadające za ponad 80% przedwczesnych zgonów. Choroby cywilizacyjne nie dotyczą tylko
osób w okresie przekwitania (menopauza, andropauza), osób starszych, ale diagnozuje się je coraz
częściej już u dzieci.
 Choroby cywilizacyjne
● różne dolegliwości
● szybki rozwój cywilizacji
● przewlekłe
● szeroko rozpowszechnione
● straty społeczne:
○ przedwczesne zgony
○ inwalidztwo
○ absencja chorobowa
○ koszty leczenia
 CHOROBY ZAKAŹNE
Definicja

choroby ludzi, zwierząt i roślin wywoływane przez bakterie, wirusy, grzyby i biologicznie czynne
substancje przez nie wytwarzane;
cechą charakterystyczną chorób zakaźnych jest możliwość przenoszenia się zarazków z jednego
osobnika na innego i wywoływanie u zakażonego na ogół ściśle określonych, tych samych lub zbliżonych
zjawisk chorobowych. Wystąpienie choroby zakaźnej i jej przebieg zależą od wielu czynników, m.in. od
zjadliwości zarazka i odporności gospodarza;
 NADWAGA I OTYŁOŚĆ
● BMI >30 - otyłość, BMI<25 - nadwaga
● W Polsce stanowiły odpowiednio
○ 36,6% w populacji poniżej 15 lat
○ 16,7% w populacji powyżej 15 lat
○ łącznie 53,3%.
● powyżej średniej dla 28 krajów EU
○ 34,8% osób z nadwagą
○ 15,4% otyłych
● częściej mężczyźczni niż kobiety
● tak samo reszta EU
● paradoksalnie większy problem na obszarach
wiejskich
● najgorzej w woj. łódzkim, najlepiej w
podkarpackim
● u dzieci prawie 2 razy częściej chorzy chłopcy
 CUKRZYCA
insulinooporność
● powikłania
○ choroby układu krążenia
○ utrata wzroku
○ niewydolnośc nerek
○ amputacja kończyn dolnych

● 1/10 wszytskich wydatków w skali

ogólnoświatowej
● w Polsce większość przypadków odkrywana
“przypadkowo”
● 2 mln osób
 NADCIŚNIENIE TĘTNICZE
> 140 dla ciśnienia skurczowego lub > 90 dla ciśnienia
rozkurczowego.
● 8,8 miliona Polaków.
● Zmiana stylu życia
○ normalizacja masy ciała,
○ przestrzeganie odpowiedniej diety, w tym
nienadużywanie alkoholu i soli
○ ograniczenie spożycia tłuszczów
○ zwłaszcza nasyconych
○ zaprzestanie palenia tytoniu
○ zwiększenie aktywności fizycznej.
 MIAŻDŻYCA
Miażdżyca tętnic (łac. atheromatosis, atherosclerosis) (potoczna nazwa to
„arterioskleroza”) – przewlekła choroba, polegająca na zmianach zwyrodnieniowo-
wytwórczych w błonie wewnętrznej i środkowej tętnic, głównie w aorcie, tętnicach
wieńcowych, mózgowych oraz tętnicach kończyn.

Czynniki powstawania:

● otyłość
● brak aktywności fizycznej
● stres (osobowość typu A)
● niedobór estrogenów (po
menopauzie)
● duża ilość węglowodanów w diecie
● wysoki poziom lipoproteiny (a)
[Lp(a)]
● spożywanie nasyconych oraz
nienasyconych (trans)
utwardzonych tłuszczów
● zakażenia Chlamydia pneumoniae
 UDAR MÓZGU
● W Polsce zapadalność podobna do
Europy Zachodniej
○ 175/100 000 mężczyzn
○ 125/100 000 kobiet
● Umieralność jednak bliższa do Europy
Wschodniej
○ 106/100 000 mężczyzn
○ 71/100 000 kobiet
● Z przeprowadzonych w Instytucie
Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
badań prospektywnych dotyczących
przyczyn zgonów w grupie chorych po
udarze mózgu wynika, że
○ przyczyną zgonów u 52%
chorych były powody
neurologiczne
○ 25% chorych zmarło z powodu
powikłań wynikających z
unieruchomienia
 AIDS
Zespół nabytego niedoboru odporności, zespół nabytego upośledzenia odporności, AIDS
– choroba wywoływana przez ludzki wirus niedoboru odporności (HIV), prowadząca do
postępującego upośledzenia odporności osoby zakażonej i ostatecznie do rozwoju
zespołu nabytego niedoboru odporności.

Najczęstszymi powodami zakażenia są brak wiedzy na temat możliwych dróg zakażenia oraz ignorowanie
ryzyka.

Trzy główne drogi zakażenia

● kontakty seksualne (waginalne, analne, oralne) z penetracją oraz kontaktem z materiałem potencjalnie
zakaźnym – sperma, prejakulat i wydzielina z pochwy bez zastosowania zabezpieczenia (prezerwatywy);
● gdy krew zakażonej osoby trafi do naszego krwiobiegu, np. przez używanie tych samych igieł i strzykawek;
● zakażenia wertykalne – matka zakażona HIV może zakazić swoje dziecko w czasie ciąży, porodu lub
podczas karmienia piersią.
 DEPRESJA
grupa zaburzeń psychicznych, pojęcie stosowane w terminologii
psychiatrycznej i odnoszące się do zespołów objawów
depresyjnych występujących w przebiegu chorób afektywnych
(nazywanych także zaburzeniami afektywnymi lub zaburzeniami
nastroju). Zespoły te objawiają się głównie obniżeniem nastroju
(smutkiem, przygnębieniem, niską samooceną, małą wiarą w swoje
możliwości, poczuciem winy, pesymizmem, u części pacjentów
myślami samobójczymi), niezdolnością do przeżywania
przyjemności (anhedonią), spowolnieniem psychoruchowym,
zaburzeniem rytmu dobowego (bezsennością lub nadmierną
sennością) lub zmniejszeniem apetytu (rzadziej jego wzmożeniem)

● wg WHO do 2020 najczęstsza choroba

● pacjenci są stygmatyzowani
● Belgia i Hiszpania - 5%
● w Polsce tylko 2%
 OSTEOPOROZA
stan chorobowy charakteryzujący się postępującym ubytkiem masy kostnej, osłabieniem struktury
przestrzennej kości oraz zwiększoną podatnością na złamania. Osteoporoza występuje najczęściej u
kobiet po menopauzie (osteoporoza pomenopauzalna). Osteoporoza jest uogólnioną chorobą
metaboliczną kości, charakteryzującą się niską masą kostną, upośledzoną mikroarchitekturą tkanki
kostnej, a w konsekwencji zwiększoną jej łamliwością i podatnością na złamania.

Osteoporoza jest chorobą, która na

świecie dotyka 22,1% kobiet oraz 6,1%
mężczyzn powyżej 50. roku życia.
Szacowana liczba osób chorych na
osteoporozę w Polsce w 2018 roku,
oparta na wskaźnikach
epidemiologicznych, to 2,1 mln, z
czego 1,7 mln to kobiety.
 KAMICA NERKOWA
choroba polegająca na powstawaniu złogów (tzw. „kamieni”) w nerkach lub drogach
moczowych na skutek wytrącania się związków chemicznych stanowiących prawidłowe lub
patologiczne składniki obecne w moczu.
Kamica moczowa występuje u 1-2% populacji z przewagą płci męskiej. Szczyt zachorowalności
przypada między 3. i 5. dekadą życia

Przez pewien czas choroba może przebiegać

bez- lub skąpoobjawowo. Niekiedy bardzo
drobne złogi mogą zostać wydalone w sposób
bezbólowy. Często pierwszą manifestacją
kamicy moczowej jest napad kolki nerkowej.
CHOROBY ZAKAŹNE
Definicja

Choroby zakaźne, choroby infekcyjne – grupa chorób ludzi, zwierząt i roślin, będących następstwem zakażenia
ustroju czynnikiem zakaźnym i złamania sił odpornościowych organizmu (lub w odwrotnej kolejności) lub obecności
w organizmie bioaktywnych toksyn drobnoustrojów.
CHOROBY BAKTERYJNE
Angina

Angina jest jedną z częściej występujących chorób bakteryjnych. Nazywana jest także ostrym
zapaleniem migdałków podniebiennych. Jest wywoływana przez szczepy paciorkowca. Pierwszym
objawem anginy jest ból gardła, który pojawia się przy przełykaniu śliny lub pokarmów.
Następnie pojawiają się kolejne objawy, wśród których wymienia się: gorączkę, bóle głowy, bóle
stawów wymioty i ogólne złe samopoczucie. Zignorowanie objawów anginy i niepodjęcie
leczenia może w przyszłości skutkować powikłaniami w postaci gorączki reumatycznej czy
zapalenia kłębuszków nerkowych.
Profilaktyka

W związku z tym, że angina jest chorobą zakaźną przekazywaną drogą kropelkową, do

podstawowych elementów profilaktyki należy unikanie styczności z chorymi, a w kontakcie z
osobami wykazującymi objawy anginy należy pamiętać o dystansie i higienie rąk. Ważne jest
dbanie o nasza odporność w czasie późnej jesieni, zimy i wczesnej wiosny.
 Borelioza

Boreliozę wywołuje Borrelia burgdorferi. Bakteria ta ze względu na kształt nazywana jest krętkiem. Bakterie te
przenoszone są w Polsce głównie przez kleszcza pospolitego

W przebiegu Boreliozy z Lyme można na ogół zaobserwować dwa etapy choroby różniące się objawami z okresami ich
zaostrzeń i remisji.

W pierwszym etapie choroby, głównym objawem jest zaczerwienienie (plamka lub guzek) pojawiające się w miejscu
ugryzienia przez kleszcza, które powiększa się („wędruje”), jest to tzw. rumień wędrujący. Rumień występuje zwykle na
kilka dni do miesiąca po ukąszeniu kleszcza.

Zaczerwienienie rozwija się i przyjmuje formę pierścienia, tzw. "bawole oko"- jasnoczerwony pierścień otaczający
ukąszenie
Borelioza

Podczas ugryzienia kleszcz najczęściej przekazuje krętki borrelii w

Rzeżączka

Rzeżączka jest chorobą bakteryjną weneryczną

wywołaną przez dwoinkę rzeżączki. Objawy
rzeżączki różnią się w zależności od płci
chorującego. W przypadku rzeżączki u kobiet
pojawia się wydzielina z pochwy, a także
zaburzeniom ulega cykl menstruacyjny. Rzeżączka u
mężczyzn objawia się ropną wydzieliną z cewki
moczowej i uczuciem pieczenia przy oddawaniu
moczu. Nieleczona rzeżączka może doprowadzić do
poważnych chorób, wśród których wymienia się:
niepłodność kobiecą, zapalenie jajowodów,
zapalenie stawów czy uszkodzenia serca, wątroby i
nerek. Leczenie rzeżączki opiera się na
domięśniowym podaniu penicyliny
Gruźlica

Bezpośrednią przyczyną gruźlicy jest infekcja wywoływana przez bakterią o nazwie prątek gruźlicy.

W przypadku objawowej postaci gruźlicy pierwotnej płuc dochodzi do namnażania się prątków w pęcherzykach płucnych. Układ
odpornościowy aktywuje procesy immunologiczne, które mają na celu neutralizację patogenów. W wyniku tego działania
dochodzi do rozwoju stanu zapalnego w płucach, co prowadzi do pojawienia się objawów takich jak:

● kaszel połączony z odkrztuszaniem wydzieliny

● krwioplucie
● gorączka
● spadek masy ciała
● dreszcze
Profilaktyka

Najczęstszym źródłem zakażenia drogą powietrzną jest chory na gruźlicę. Jeden nie leczony prątkujący może w
ciągu roku zarazić średnio od 10. do 15. osób. Dlatego niezwykle istotne są działania profilaktyczne, aby
przeciwdziałać chorobie społecznej.

Bardzo pomocne jest zastosowanie szczepionki przeciwgruźliczej. Państwo dysponuje programami profilaktyki
gruźlicy skierowanymi do osób dorosłych. Badania powinny wykonać szczególnie osoby, które miały bezpośredni
kontakt z chorymi
CHOROBY WIRUSOWE
 Ospa wietrzna
choroba zakaźna wywołana pierwotnym zakażeniem wirusem
ospy wietrznej i półpaśca.

Pojawienie się charakterystycznej wysypki jest poprzedzone

objawami prodromalnymi obejmującymi złe samopoczucie,
gorączkę lub stan podgorączkowy, utratę apetytu, bóle głowy,
bóle brzucha, bóle mięśniowe zapalenie gardła i nieżyt nosa.
Objawy prodromalne zwykle poprzedzają o 1–2 dni pojawienie
się wysypki, częściej występują u młodzieży i u dorosłych.
Możliwe jest występowanie przemijającego zaczerwienienia
skóry.

Wysypka w ospie wietrznej początkowo przyjmuje formę

plamek, a następnie swędzących zaczerwienionych grudek o
średnicy około 5–10 mm, które po kilku godzinach przyjmują
formę wypełnionego płynem surowiczym pęcherzyka
Profilaktyka

Profilaktyka ospy wietrznej i półpaśca składa się z trzech elementów: izolacji, szczepień oraz
profilaktyki biernej za pomocą immunoglobuliny.
Odra

Odra jest ostrą, wirusową chorobą zakaźną,

charakteryzującą się gruboplamistą wysypką,
zapaleniem błon śluzowych dróg oddechowych i
spojówek z towarzyszącą gorączką.

Przebieg kliniczny odry dzieli się na okres nieżytowy,

wysypkowy i zdrowienia. Okres nieżytowy trwa 3–4
dni i obejmuje: wysoką gorączkę, kaszel suchy,
męczący, zapalenie gardła, katar, zapalenie
spojówek ze światłowstrętem.

o 3–4 dniach okresu nieżytowego pojawiają się na

błonie śluzowej policzków białe plamki otoczone
czerwoną obwódką. Plamki znikają po wystąpieniu
wysypki.
Profilaktyka
Podstawową metodą profilaktyki jest szczepienie. W przypadku zachorowania należy izolować chorych przez 4
dni od wystąpienia wysypki.
 Różyczka

Różyczka to choroba zakaźna wywoływana

przez wirusa RNA, który przenosi się w dwojaki
sposób. Pierwszy z nich to droga kropelkowa
bezpośrednio lub podczas bliskich kontaktów z
zakażoną osobą, drugi to droga łożyskowa, od
matki do płodu. Różyczka należy do grupy
chorób wieku dziecięcego
Grypa
 Zakażenie wirusem WZW

Wirusowe zapalenie wątroby (WZW) to zakażenia wywołujące choroby wątroby o ostrym przebiegu. WZW to prawdziwy cichy zabójca -
objawy choroby nie dają o sobie znać przez długi czas. Wirusowe zapalenie wątroby (WZW) stanowi już ósmą przyczynę zgonów na świecie.

● wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A), dawniej zwane nagminnym zapaleniem wątroby lub żółtaczką pokarmową
● wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW B), dawniej określane jako żółtaczka wszczepienna
● wirusowe zapalenie wątroby typu C (WZW C), dawniej określane jako żółtaczka typu C
Profilaktyka
 Profilaktyka to świadome działanie
nastawione na jednostki lub grupy społeczne,
mające na celu zapobieganie różnorodnym
problemom zanim one wystąpią. Do działań
Co to jest? profilaktycznych zalicza się również
identyfikowanie jednostek lub grup
zagrożonych w celu podejmowania
interwencji we wczesnej fazie powstawania
zachowań ryzykownych lub problemowych.
Profilaktyka z definicji jest działaniem
uprzedzającym a nie naprawczym.
Profilaktyka uniwersalna - ukierunkowana na całe populacje, do
ogółu społeczeństwa bez względu na stopień indywidualnego ryzyka
występowania problemów związanych z nałogiem (działania
uprzedzające),

● Profilaktyka selektywna - ukierunkowana na jednostki i grupy zwiększonego ryzyka (działania uprzedzające),

● Profilaktyka wskazująca - ukierunkowana na jednostki (lub grupy) wysokiego ryzyka demonstrujące wczesne
symptomy problemów związanych z nałogiem (redukcja szkód).
• Profilaktyka I fazy • Profilaktyka
• Profilaktyka III fazy:
II fazy:

• gdzie następuje • gdzie następuje metafilaktyka - działania

utrwalanie wobec samej choroby,
prawidłowych zapobieganie
wzorców konsekwencjom która zaistniała,
zdrowego stylu choroby poprzez rozwinęła się i w
życia jej wczesne związku z tym istnieje,
wykrycie i np. zagrożenie trwałego
leczenie upośledzenia czynności
(przesiewowe narządu,
badanie niepełnosprawność lub
skriningowe) kalectwo.
 Zadania profilaktyki

– propagowanie zachowań prozdrowotnych, - monitorowanie i ocenę stanu

w szczególności poprzez zachęcanie do zdrowia społeczeństwa, zagrożeń
indywidualnej odpowiedzialności za własne zdrowia oraz jakości życia związanej
zdrowie; ze zdrowiem społeczeństwa
– profilaktyczne badania lekarskie w celu
wczesnego rozpoznania chorób,
– promocję zdrowia i profilaktykę,
– profilaktyczną opiekę zdrowotną nad
dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania
i wychowania;
– wykonywanie szczepień ochronnych;
Profilaktyka chorób
cywilizacyjnych
Cukrzyca
- podawanie nikotynamidu (I)
- eliminacja mleka krowiego w okresie
noworodkowym (I)
- zdrowa, zbilansowana dieta dopasowana
do potrzeb pacjenta
- aktywność fizyczna
- unikanie używek
- odpowiednie nawodnienie
Nadwaga i otyłość
● Zdrowe żywienie - wybieraj produkty
bogate w błonnik

● Zwiększ aktywność fizyczną

● Ograniczaj stres,

● Zadbaj o odpowiednią długość i jakość

snu.

● Unikaj używek

● Picie dużej ilości wody

 - aktywność fizyczna
- zbilansowana dieta

Ekstrakt z czerwonego ryżu hamuje produkcję

cholesterolu, dzięki zawartości naturalnej
Miażdżyca statyny tzw. monakoliny K. Obecnie jest to jeden
z najczęściej stosowanych suplementów diety,
który ma pomóc zredukować cholesterol.
Kolejnym naturalnym produktem skutecznie
chroniącym przed miażdżycą, jest czosnek.

- kontrola ciśnienia
- regularne wizyty lekarskie i badania
profilaktyczne
- unikanie używek
 - należy zachować ostrożność, gdy ktoś się skaleczy, używać sterylnych
AIDS strzykawek i igieł,
- przestrzeganie zasad bezpiecznych kontaktów seksualnych,
- leki antyretrowirusowe
Depresja -
-
dbać o wypoczynek
odpowiednia ilość snu
- aktywność fizyczna
- rozwijanie, poszukiwanie pasji
- dbanie o relacje z bliskimi, innymi
ludźmi
- dbanie o własne potrzeby
- dążenie do samoakceptacji
- rozmawianie o emocjach i swoich
uczuciach
- terapia
Kamica nerkowa

- picie odpowiedniej ilośći płynów

- zbilansowana dieta
- aktywność fizyczna
- redukowanie dziennego spożycia soli
- utrzymanie prawidłowej masy ciała
 Osteoporoza

- odpowiednia dieta
- aktywność fizyczna
- unikanie alkoholu
- badania diagnostyczne
- ostrożność, unikanie złamań kości
- utrzymywanie prawidłowej masy ciała

W profilaktyce osteoporozy bardzo ważny jest czas,

ponieważ im szybciej uda nam się zdiagnozować chorobę
tym większe są szanse na zahamowanie jej rozwoju lub
zmniejszenia objawów choroby.
Bibliografia
● Zdrowie Publiczne. Podręcznik dla Studentów i Absolwentów Wydziałów Pielęgniarstwa i Nauk o
Zdrowiu Akademii Medycznych
● Prof. Dr hab. N. med. Teresa Bernadetta Kulik Prof. Dr hab. N. med. Maciej Latalski

● www.men.gov.pl,

● Elżbieta PRUSSAK Profilaktyka w ujęciu zdrowia publicznego, w systemie zabezpieczenia zdrowotnego

w Polsce

● https://www.hiv-aids.edu.pl/program-edukacyjny/profilaktyka-medyczna