Profilaktyka chorób cywilizacyjnych i zakaźnych

• definicje chorób cywilizacyjnych i zakaźnych

• przykłady chorób cywilizacyjnych

Choroby cywilizacyjne

Wg. definicji WHO , choroby cywilizacyjne to globalnie i powszechnie występujące choroby,

których przyczyną rozwoju oraz rozprzestrzenienia jest postęp współczesnej cywilizacji, dlatego
też czasem mówi się, że są to „choroby XXI wieku”.
 Przyczyny chorób cywilizacyjnych
• postęp technologiczny
• siedzący tryb życia
• brak aktywności fizycznej
• niewłaściwa, źle zbilansowana dieta
• spożywanie w nadmiarze cukru, soli, alkoholu
• palenie papierosów
• stres
• zanieczyszczenie środowiska
Otyłość
 Otyłość
Zgodnie z danymi WHO3, w 2016 r.
• 39% populacji dorosłej miało
nadwagę, 13% było otyłe
• 18% dzieci w wieku 5-19 lat miało
nadwagę, 7% było otyłych

Według danych GUS, w 2014 r.

• co druga dorosła osoba (powyżej
15r.ż.)miała problemy z masą ciała
• częściej wśród mężczyzn
• nadwagę lub otyłość M:62% K:46%
• otyłość 15,6% kobiet i 18,1%
mężczyzn
Otyłość
NCD RisC wskazuje, że w 2016 r. w
Polsce nadwagę miało 31%
chłopców i 20% dziewcząt, a
otyłość 13% chłopców i 5%
dziewcząt.
Cukrzyca typu 2.
Cukrzyca to choroba metaboliczna
charakteryzująca się zwiększonym
stężeniem glukozy we krwi
(hiperglikemią) wynikającą z defektu
wydzielania lub działania insuliny

Cukrzyca typu 2: rozpowszechnienie, mechanizmy powstania, zagrożenia, Polskie

Stowarzyszenie Diabetyków
Cukrzyca typu 2.
• do 65% przypadków cukrzycy typu 2 wynika z nadwagi
• 13-16% otyłych osób choruje na cukrzyce typu 2.
• W przypadku Wielkiej Brytanii, 90% dorosłych w wieku 16-54 z cukrzycą typu
2 miało nadwagę lub otyłość, a 17,6% osób z nadwagą lub otyłością powyżej 18
roku życia miało zdiagnozowaną cukrzycę (Gatineau et al., 2014).
• W 2018 r. w Polsce było 2,9 mln dorosłych chorych na cukrzycę, 1,3 mln
mężczyzn i 1,6 mln kobiet, czyli co jedenasty dorosły.
• Najwięcej osób chorych na 1000 mieszkańców jest w województwach śląskim
(103) i łódzkim (101,4), a najmniej w podlaskim (78,5) i podkarpackim (79,5).
[2013 WHO] Rocznie z powodu chorób sercowonaczyniowych umiera 17 mln osób, z
czego 9,4 mln zgonów stanowią konsekwencje nadciśnienia.
• nadciśnienie tętnicze
• miażdżyca
• choroba wieńcowa
• niewydolność serca
• choroba naczyń obwodowych
• zapalenie mięśnia sercowego
 Nadciśnienie tętnicze

Przyczyny:
• otyłość
• spożycie sodu
• stres
• czynniki genetyczne
Odsetek dorosłych osób z nadciśnieniem tętniczym (średnia i 95% przedział ufności)

NFZ na podstawie NCD-RisC

Źródło: opracowanie
Liczba i odsetek ludności chorej na nadciśnienie tętnicze wg płci i grup wiekowych (2018 r.)
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych NFZ i GUS
Rys. 5.7. Przyczyny zgonów osób w wieku 65 lat i więcej w 2013 r. (w%)
Depresja
• Depresja jest powszechną chorobą na całym
świecie, na którą szacunkowo cierpi 3,8%
populacji, w tym 5,0% wśród dorosłych i 5,7%
wśród dorosłych w wieku powyżej 60 lat.
• Około 280 milionów ludzi na świecie cierpi na
depresję.
• Każdego roku z powodu samobójstwa umiera
ponad 700 000 osób.
• Samobójstwo jest czwartą najczęstszą
przyczyną śmierci 15-29-latków.

Odsetek osób chorych na depresję (F32, F33, F34.1 wg ICD-

10) w krajach europejskich w latach 2012 i 2017
 Przyczyny podawane przez respondentów badania CBOS
• Stres 71%
• Samotność, powierzchowne kontakty 56%
• Szybkie tempo życia, nadmiar obowiązków 52%
• Toksyczne relacje 41%
• Nadużywanie alkoholu, narkotyków 16%
• Mała ilość snu 14%
• Niewłaściwe odżywianie 3%
• Zaburzenia lękowe / nerwice układowe
• Bezsenność
• Neurastenia (zespół przewlekłego zmęczenia)

Najczęstsze przyczyny bezsenności. Na podstawie: Coleman i wsp. Sleep-

wake disorders based on a polysomnographic diagnosis. A national
cooperative study. JAMA, 1982; 247 (7): 997–1003.
Nowotwory
 RZEWLEKLE CHOROBY DRÓG
ODDECHOWYCH:
• POChP
• astma
• zawodowe choroby płuc
• nadciśnienie płucne
• alergie układu oddechowego
 Choroby przewodu pokarmowego
• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
Występują one u około 5–10% populacji osób
dorosłych.

• choroba refluksowa przełyku

Częstość występowania w Europie szacuje się na
8,8–25,9%.
Definicja chorób zakaźnych
Choroba zakaźna - choroba, która została wywołana przez biologiczny czynnik chorobotwórczy;
[USTAWA z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi]

Choroby zakaźne wywoływane są przez drobnoustroje chorobotwórcze, takie jak bakterie,

wirusy, pasożyty czy grzyby; choroby mogą przenosić się, bezpośrednio lub pośrednio, z jednej
osoby na drugą. [WHO]
Główne choroby zakaźne
Katarzyna Bucior gr 5
Czym są choroby zakaźne?
● Choroby zakaźne to choroby wywołane przez drobnoustroje
(bakterie, wirusy, grzyby, roztocza),toksyczne produkty (jad
kiełbasiany), a także przez pasożyty lub inne biologiczne czynniki
chorobotwórcze, które ze względu na charakter i sposób szerzenia
stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi.
Drogi zakażenia:
● Kontakt bezpośredni (z osoby na osobę),
● Drogą kropelkową (podczas kaszlu, kichania),
● Przez kontakt seksualny,
● Przez wkłucie bezpośrednio do organizmu na zakażonej igle czy
strzykawce,
● Przez owady, które pełnią funkcję nośników.
 Bąblowica
● Bąblowica jest zoonozą (chorobą, która przenosi się ze zwierząt na ludzi), powodowaną przez larwy
tasiemca bąblowcowego.
● Jaja tasiemca uwalnianie są z kałem zakażonych psów i lisów i mogą dostać się do organizmu człowieka
zarówno przez bliski kontakt z tymi zwierzętami, przeniesienie jaj do ust za pomocą brudnych rąk, jak i
spożycie skażonej jajami żywności lub wody.
● Cysty najczęściej umiejscawiają się w wątrobie, ale również mogą występować w płucach, nerkach,
śledzionie, ośrodkowym układzie nerwowym, kościach, oku i mogą tam przebywać nawet kilka lat po
zjedzeniu jaj pasożyta.
 Błonica
● Błonica jest ostro i ciężko przebiegającą
chorobą zakaźną wywołaną przez
bakterie maczugowce błonicy. Okres
wylęgania choroby trwa najczęściej 2-5
dni.
● Choroba szerzy się drogą kropelkową lub
przez bezpośredni kontakt z chorym,
nosicielem, pośrednio przez kontakt z
zanieczyszczonymi przedmiotami.
● W Polsce obowiązkiem szczepień
przeciwko błonicy objęte są dzieci i
młodzież w wieku 1-19 r.ż.
Błonica - objawy
● Objawy towarzyszące chorobie są zależne od
produkowanej przez te bakterie toksyny, która
wywołuje zmiany w sercu, układzie nerwowym
oraz układzie oddechowym (zmiany martwicze
w gardle, krtani, nosie, na migdałkach
podniebiennych).
● Obszar objęty zakażeniem może obejmować
także krtań i tchawicę (tzw. krup). Toksyna
błonicza może powodować zaburzenia pracy
serca (np. blok serca), późnymi objawami
działania toksyny na układ nerwowy są objawy
porażenne np. podniebienia czy mięśni
gałkoruchowych.
● Zgony w przebiegu błonicy są powodowane
głównie niewydolnością oddechową lub
krążenia.
 Borelioza
● Borelioza jest chorobą zakaźną,
wywołaną przez bakterie – Borrelia
burgdorferi. Jest to najczęściej
występująca choroba przenoszona
przez kleszcze.
● Do zakażenia dochodzi na skutek
ukłucia przez zakażonego kleszcza.
Jest on wektorem zarazka i przekazuje
krętki swojemu żywicielowi.
● Pierwszy szczyt aktywności
kleszczy przypada na marzec-czerwiec,
a drugi we wrześniu.
Borelioza - objawy
● Po 7-10 dniach od ukłucia przez
zakażonego kleszcza pojawia się w tym
miejscu zmiana skórna, która następnie
(w okresie nawet do kilku tygodni)
powiększa się, tworząc czerwoną lub
sinoczerwoną plamę – tzw. rumień
wędrujący.
● zmęczenie,
● ból mięśni,
● gorączka,
● ból głowy,
● sztywność karku.
Biegunki spowodowane przez rotawirusy
● Rotawirusy są najczęstszą przyczyną
występowania u dzieci niebakteryjnych
biegunek zakaźnych, chorować mogą
również osoby dorosłe.
● Do zakażenia dochodzi drogą fekalno-
oralną na skutek bezpośredniego
kontaktu z osobą zakażoną lub jej
wydalinami – głównie poprzez
zanieczyszczone kałem ręce,
powierzchnie czy przedmioty
codziennego użytku.
● Możliwe jest również zakażenie przez
zanieczyszczoną żywność lub wodę.
Biegunki spowodowane przez rotawirusy
● Objawy:
● wodnista biegunka z obecnością śluzu,
● gorączka (do 38,5ºC),
● wymioty,
● cechy odwodnienia organizmu – uczucie suchości w jamie ustnej,
suchy język i błony śluzowe, uczucie pragnienia, utrata
elastyczności skóry.
 Cholera
● Cholera jest chorobą zakaźną wywoływaną przez
bakterie – przecinkowce cholery.
● Do zakażenia człowieka może dochodzić poprzez
spożycie skażonej wody i żywności, w tym m.in.
surowych i niedogotowanych owoców morza.
● Objawy: wymioty i wodnista biegunka bez bólów
brzucha i gorączki. Skurczowe bóle mięśni
pojawiają się dopiero w wyniku zaburzeń
elektrolitowych, a w miarę pogłębiania się
odwodnienia i dyselektrolitemii: pragnienie,
suchość w jamie ustnej, chrypka, utrata
elastyczności skóry, zapadnięcie oczu,
zaostrzenie rysów twarzy.
Choroba bostońska
● Choroba dłoni, stóp i ust (zwana też chorobą
bostońską lub enterowirusowym
pęcherzykowym zapaleniem jamy ustnej z
wypryskiem).
● Wirus rozprzestrzenia się poprzez bezpośredni
kontakt z osobą chorą oraz jej śliną,
wydzielinami z nosa i gardła podczas kaszlu i
kichania, oraz płynem z pękających
pęcherzyków pojawiających się na skórze.
Objawy: gorączka, brak apetytu, osłabienie, ból gardła, owrzodzenia na
języku, dziąsłach, wewnętrznych powierzchniach policzków, wysypka
bądź pęcherzyki na skórze dłoni oraz stóp (czasem również na
pośladkach). Pęcherzyki mogą przekształcać się w pęcherze, na
błonach śluzowych tworzyć zaś owrzodzenia.
Dżuma – drogi zakażenia
● rozsiewanie przez szczury i pchły – pchły
ludzkie bardzo często pasożytują na
szczurach domowych. W organizmie pchły
mogą przeżyć do 1 miesiąca, stąd możliwe
jest roznoszenie zarazka pomimo
nieobecności szczurów;
● rozsiewanie przez gryzonie polne i leśne,
które mogą zakażać się dżumą w
warunkach naturalnych (np. poprzez
odchody);
● droga kropelkowa lub poprzez aerozol z
człowieka na człowieka.
 ● Dżuma

postać płucna – rozwija postać posocznicowa

się w płucach, do – powikłanie
zakażenia dochodzi drogą postać węzłowa – na skutek nieleczonych postaci
kropelkową lub ugryzienia przez zakażone węzłowej i płucnej
poprzez aerozol zwierzę lub kontakt ze
zawierający bakterie skażonymi bakteriami
materiałami
Gorączka krwotoczna Ebola
● Choroba wywołana wirusem Ebola jest
poważną, często śmiertelną chorobą dotykającą
ludzi i inne zwierzęta naczelne.
● Wirus jest przenoszony na ludzi od dzikich
zwierząt, a następnie rozprzestrzenia się w
populacji ludzkiej poprzez bezpośredni kontakt z:
krwią, wydzielinami i wydalinami, narządami lub
innymi płynami ustrojowymi zakażonych ludzi
oraz kontakt pośredni z zanieczyszczonymi tymi
płynami powierzchniami/
materiałami/przedmiotami (np. pościel, odzież).
● Objawy: gorączka, zmęczenie, ból głowy i ból
gardła. Następnie pojawiają się wymioty,
biegunka, wysypka, objawy upośledzenia
czynności nerek i wątroby, a w niektórych
przypadkach krwawienie wewnętrzne i
zewnętrzne (np. sączenie z dziąseł, krew w
 Gruźlica
● Gruźlica jest chorobą bakteryjną.
● Jest przenoszona głównie drogą
kropelkową. Znacznie rzadziej do
zakażenia dochodzi drogą
pokarmową m.in. poprzez
spożycie skażonego mleka
zakażonej krowy, a także poprzez
kontakt bezpośredni z
uszkodzoną skórą lub błonami
śluzowymi.
Gruźlica - objawy
● Najczęstszym objawem gruźlicy
płuc jest długotrwale utrzymujący
się kaszel, ponadto mogą
wystąpić duszności, bóle w klatce
piersiowej, czy krwotoki płucne.

● Niecharakterystycznymi objawami
gruźlicy pozapłucnej mogą natomiast być
obrzmienia, bolesność ruchowa,
powiększenie obwodowych węzłów
chłonnych, upośledzenie funkcjonowania
zaatakowanych narządów.
Zespół nabytego niedoboru odporności -
AIDS
● Chorobę wywołuje wirus HIV i prowadzi do
upośledzenia odporności osoby zakażonej.
● Zakażenie ludzkim wirusem niedoboru
odporności następuje przez kontakt seksualny,
ekspozycję na wydzieliny lub tkanki zawierające
wirusa oraz na drodze okołoporodowej.
● Czerwona kokardka jest symbolem solidarności
z osobami zakażonymi HIV i chorymi na AIDS.
 Odra
● Wysoce zaraźliwy wirus odry rozprzestrzenia
się podczas kaszlu lub kichania, przez bliski
lub bezpośredni kontakt z wydzielinami z nosa
i gardła osoby zakażonej. Wirus pozostaje
aktywny i zakaźny w powietrzu przez klika
godzin, a na skażonych powierzchniach do 2
godzin.
● Charakterystyczne objawy to: plamki Koplika
(na błonie śluzowej policzka), a potem po 1-2
dniach grudkowo-plamista wysypka.
● Wysypka utrzymuje się przez 3 do 7 dni, potem
ustępuje, pozostawiając brunatne
przebarwienia i delikatne złuszczanie
naskórka.
 Różyczka
● Wirus przenosi się z człowieka na człowieka
drogą kropelkową lub przez kontakt z
przedmiotami zanieczyszczonymi wydzieliną
z gardła, krwią, moczem, kałem.
● Do objawów zaliczamy powiększenie węzłów
chłonnych, pogorszenie samopoczucia,
wysypkę, zapalenie gardła, zapalenie
spojówek. Czasem występuje gorączka.
Wysypka najpierw pojawia się na twarzy i
szyi, następnie rozprzestrzenia się na tułów i
kończyny. Ustępuje po około 3 dniach.
Dlaczego różyczka u kobiet w ciąży jest niebezpieczna?
● Najgroźniejsze konsekwencje
różyczka powoduje u kobiet, gdy do
zakażenia dojdzie w pierwszych 3
miesiącach ciąży. Wirus może
atakować wszystkie narządy
rozwijającego się płodu, powodując
jego śmierć lub ciężkie zaburzenia
rozwoju. Niemowlęta zakażone
wirusem różyczki podczas ciąży
mogą być zakaźne przez rok lub
nawet dłużej.
 Ospa wietrzna i półpasiec
● Ospa wietrzna i półpasiec są chorobami występującymi na całym
świecie, powodowanymi przez ten sam wirus.
● Wirus wywołujący ospę wietrzną i półpaśca szerzy się drogą
kropelkową, przez kontakt bezpośredni i pośrednio przez kontakt
z przedmiotami świeżo zanieczyszczonymi wydzieliną z
pęcherzyków od chorej osoby. Ospa wietrzna charakteryzuje się
wysoką zaraźliwością.
Ospa wietrzna
● Wysypka pojawia się stopniowo i
przechodzi od fazy plam do
pęcherzyków, krost i krótko
utrzymujących się blizn. Wysypka
występuje na całym ciele, choć
początkowo pojawia się na tułowiu.
Wysypce towarzyszy silny świąd.
Dodatkowo może też wystąpić
powiększenie węzłów chłonnych
potylicznych i karkowych.
● Zachorowanie na ospę w wieku dorosłym
zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań.
Półpasiec

● Na skutek uaktywnienia się wirusów, które pozostają po przechorowaniu

w zwojach nerwowych, mogą pojawić się objawy półpaśca. Po kilku dniach
bólu i tkliwości skóry unerwionej przez zajęte nerwy następuje w tym
miejscu wysyp pęcherzyków przypominających pęcherzyki ospy wietrznej,
nieco jednak większych i głębiej umiejscowionych.
PROFILAKTYKA
Patrycja Celej gr.6
Czym jest profilaktyka?

Profilaktyka to podejmowanie działań, skierowanych do

różnych grup, we współpracy z różnymi środowiskami i
instytucjami które mają na celu zapobieganie pojawieniu się
lub rozwojowi zaburzeń, chorób lub innych niekorzystnych
zjawisk społecznych.

Ministerstwo Edukacji i Nauki;

gov.pl

Profilaktyka medyczna - działania mające na celu

zapobieganie chorobom, poprzez ich wczesne wykrycie i
leczenie.

WHO
 Nauki zajmujące się profilaktyką

MEDYCYNA
EKOLOGIA
PEDAGOGIKA PSYCHOLOGIA SOCJOLOGIA
 Jakie są cele profilaktyki?
- wydłużenie średniej długości życia
- redukcja przedwczesnej liczby zgonów
- poprawienie jakości życia
- ograniczenie niepełnosprawności i inwalidztwa
- zapobieganie powstawaniu niekorzystnych wzorów zachowań
- promowanie zdrowego stylu życia
Podział profilaktyki

RÓŻNE TYPOLOGIE POZIOMÓW PROFILAKTYKI

NOWY PODZIAŁ
TRADYCYJNY PODZIAŁ
- lata 90. XX wieku
- wyróżnia profilaktykę wczesną,
- uwzględnia profilaktykę
pierwotną, wtórną i trzeciej fazy
uniwersalną, selektywną i
- uważany za nieidealny, ponieważ
wskazującą
zawiera działania z pogranicza
- duża rola w profilaktyce uzależnień
leczenia
oraz zachowań ryzykownych dzieci i
młodzieży
Podział profilaktyki
 Podział profilaktyki

Profilaktyka wczesna - utrwala prawidłowe wzorce zdrowego stylu życia.

Jej celem jest odrzucanie i likwidacja takich wzorców życia jednostek, które
bezpośrednio lub pośrednio przyczyniają się do podwyższania zagrożenia
chorobą. Obecnie określana jest jako PROMOCJA ZDROWIA.
Podział profilaktyki Działania nieswoiste:
- promowanie postaw
prozdrowotnych
- edukacja i wychowanie
zdrowotne
Profilaktyka I fazy -
działania nastawiona na Działania swoiste:
- szczepienia ochronne
umacnianie zdrowia.
- zapobieganie
zanieczyszczeniom
środowiska
- nadzór epidemiczny nad
produkcją żywności
- odpowiednia suplementacja
Profilaktyka I fazy

MOŻLIWE PRZYJMOWANIE RÓŻNYCH STRATEGII

adresowana do populacji
adresowana do osób z wysokim ryzykiem
Podział profilaktyki
Profilaktyka II fazy (wtórna) - działania ukierunkowane na wczesne wykrywanie chorób i
ich przyczyn, a także diagnozowanie.

- czynne poradnictwo
- badania przeglądowe
- bilanse zdrowia i monitorowanie rozwoju dzieci i młodzieży
- profilaktyka miejsc pracy

Dobry program wtórnej profilaktyki powinien spełniać dwa główne warunki: posiadać
bezpieczną i dokładną metodę wykrywania choroby i dysponować skuteczną metodą
leczenia.
 Podział profilaktyki
Filarem profilaktyki wtórnej są badania profilaktyczne, a wśród nich:
- testy przesiewowe i profilaktyczne badania lekarskie dzieci i
młodzieży
- profilaktyczne badania lekarskie różnych grup zawodowych,
wykonywane przez lekarzy medycyny pracy
- inne badania profilaktyczne u dorosłych w celu wczesnego wykrywania
najczęstszych chorób, w tym: pomiar ciśnienia tętniczego, stężenia
cholesterolu we krwi, okresowe, u kobiet badania cytologiczne,
mammografia i/lub USG piersi, u mężczyzn (powyżej 50 roku życia)
badanie poziomu PSA
Podział profilaktyki

Profilaktyka III fazy (metafilaktyka) - działania wobec samej choroby, która

zaistniała, rozwinęła się i w związku z tym istnieje.

Trzecia faza profilaktyki a także leczenie to terminy, które w pewnym

stopniu się pokrywają, ponieważ oba uwzględniają przeciwdziałania
nawrotom chorób.
 Profilaktyka trzeciej fazy

troska o stan psychiczny

przeciwdziałanie izolacji
społecznej

akceptacja i pomoc w przywrócenie zaburzonych

adaptacji do nowej funkcji bądź ich zastąpienie
sytuacji
 NOWY PODZIAŁ PROFILAKTYKI
PROFILAKTYKA PROFILAKTYKA PROFILAKTYKA
UNIWERSALNA SELEKTYWNA WSKAZUJĄCA

skierowana do całej skierowana do skierowana do

populacji, bez względu konkretnych jednostek, jednostek
na indywidualne które wyróżniają się wykazujących pierwsze
ryzyko zaburzeń zwiększonym symptomy problemów
zdrowotnych ryzykiem problemów zdrowotnych (ale nie
zdrowotnych ze spełniających kryteriów
względu na różne diagnostycznych)
uwarunkowania
 Profilaktyka

- szczepienia
ochronne

* konieczność rozszerzania
szczepień przy dalekich
podróżach
 Profilaktyka
- Odpowiednia higiena mycie rąk przez ok. 30 sek.; z użyciem
mydła i wody, z zastosowaniem odpowiednich technik;

- w przypadku chorób sezonowych (np. grypa sezonowa) unikanie

przebywania w zatłoczonych miejscach;

- osoby chore unikanie kontaktu z osobami zdrowymi; kichanie lub

kaszlenie w chusteczkę lub rękę powyżej łokcia;
 Profilaktyka
- niespożywanie niedogotowanej bądź nieumytej żywności, a także mycie
rąk przed przygotowaniem każdego posiłku;
- stosowanie środków ochrony osobistej przy kontakcie z niektórymi
zwierzętami (np. lisami);
- systematyczne odrobaczania psów czy kotów, a także zabezpieczania
placów zabaw (toksokaroza)
- po wizycie w lesie i innych miejscach bytowania kleszczy dokładne
oglądanie całego ciała;
Profilaktyka

- unikanie ryzykownych czy przypadkowych

kontaktów seksualnych;
- wykonywanie testu w kierunku HIV;
- wykonywanie tatuaży czy zabiegów
kosmetycznych tylko w specjalistycznych
gabinetach;
- używanie wyłącznie jałowych igieł czy
strzykawek
Profilaktyka
- kontrola wagi w celu wykluczenia otyłości
(zbilansowana dieta, dostarczająca
niezbędnych składników odżywczych,
uboga w produkty wysokoprzetworzone)
- zachowanie regularnej aktywności fizycznej
(zalecane 150 - 300 minut umiarkowanej
aktywności tygodniowo)
- unikanie szkodliwych używek (papierosy,
alkohol)
Profilaktyka
- unikanie stresu chronicznego w życiu codziennym
- zadbanie o zdrowie psychiczne (własne oraz bliskich)
- regularne badania, w tym badania przesiewowe (możliwość wczesnego
wykrycia chorób nowotworowych)
- dbanie o regularny odpoczynek, zdrowy sen i regenerację organizmu
BIBLIOGRAFIA
- T.B. Kulik, M. Latalski Zdrowie publiczne, Czelej, Lublin 2002;
- Główny Inspektorat Sanitarny: https://www.gov.pl/web/gis/choroby-zakazne
- https://pl.wikipedia.org/wiki/lista_chorob_zakaznych_wedlug_
- przynaleznosci_systematycznej
- pacjent.gov.pl
- Statystyki NFZ
- Choroby cywilizacyjne – rodzaje, przyczyny, definicja, www.heydoc.pl
- https://aktywnidietetycy.wordpress.com/2013/04/25/ile-kosztuje-cukrzyca-prognoza-wydatkow-panstwa-
z-uwzglednieniem-programow-profilaktycznych/
- https://3obieg.pl/choroby-cywilizacyjne-ciemna-strona-postepu-w-xxi-wieku/
- Świadomość wybranych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego w populacji młodych
osób, Stanisław Surma, Anna Szyndler, Krzysztof Narkiewicz
- Klinika Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego
- Statystyka zgonów i umieralności z powodu chorób układu krążenia, GUS