içindekiler
mimarl›kta malzeme
14
Amerika Mimarlar Enstitüsü (AIA) ve Çevre
Komitesi COTE, sürdürülebilir mimarl›¤›n en
iyi 10 örne¤ini belirledi. Seçilen projelerin
sahipleri AIA’n›n San Francisco 2009 Ulusal
Kongre ve Sergisi’nde ödüllendirilecekler.
2009 COTE Ödül program› mimarl›k, çevre
sistemleri ve teknolojiyi bünyesinde en iyi
harmanlayan projeleri ortaya ç›karmak için
çal›fl›yor.
Haziran 2009 • Y›l: 4 • Say›: 12 Yay›n Türü: Yerel, süreli
YYay›nlayan
TMMOB Mimarlar Odas› ‹stanbul Büyükkent fiubesi
Sahibi
TMMOB Mimarlar Odas› ‹stanbul Büyükkent fiubesi
ad›na
Eyüp Muhcu
Yay›n Koordinatörü ve Yaz› ‹flleri Sorumlusu
Fehiman Yurttafl
Yay›n Kurulu
Erkan Avlar, Firuzan Baytop, Kubilay Büyüklü,
Bülend Ceylan, Halit Yafla Ersoy, Mehmet fiener
Küçükdo¤u, Leyla Tanaçan, Canan Tafldemir,
‹brahim Uysal, Sami Y›lmaztürk, Fehiman Yurttafl
Haziran 2009/2
ISSN 1306-6501
SUNUfi
Merhaba... / Fehiman Yurttafl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3
HABERLER
Yay›n Dünyas›ndan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
Fuarlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
Planlama ve Mimarl›k Alan›n›n Son On Y›l› Sempozyumu . . . . . . . . . . . . . .8
Uluslararas› Deprem Sempozyumu Kocaeli 2009 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8
Yeflil Ekonomi Konferans› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
Kad›n Dostu Mekânlar Kentsel Tasar›m Ö¤renci Yar›flmas› . . . . . . . . . . . .9
Enerji Etkin Yap›lar Çal›flma Grubu Web Sitesi Aç›ld› . . . . . . . . . . . . . . . .10
Pritzker Mimarl›k Ödülü 2009 Peter Zumthor’un Oldu . . . . . . . . . . . . . . .11
5. Ulusal Ekolojik Yap› Tasar›m›,
Malzeme, Teknoloji ve Çevre Sempozyumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12
Uluslararas› Ekolojik Mimarl›k ve Planlama Sempozyumu 2009 . . . . . . . .13
AIA Amerika Ofislerinden Çevreye En Duyarl› 10 Projeyi Seçti . . . . . . . .14
5. Ulusal Yap› Malzemesi Kongresi ve Sergisi ‹lk Duyuru . . . . . . . . . . . .16
SEKTÖRDEN
Kompozit Panelle Hayal Dünyan›zdaki
S›n›rlar› Kald›r›n / R›dvan B›çakç› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
Bilim Kurulu Bask›-Cilt
M. Süheyl Akman, Murat Eriç, Halit Yafla Ersoy, Euromat Entegre Mabaac›l›k - ‹stanbul
Ahmet Güleç, Erol Gürdal, Mehmet fi. Küçükdo¤u, Tel: 0212 451 70 70 pbx
Leyla Tanaçan, Canan Tafldemir
Bask› Tarihi
Dan›flma Kurulu Haziran 2009
Ahmet Kurto¤lu, Bülend Tuna, Do¤an Hasol,
Emine Erdo¤mufl, Gönül Ma¤gönül, Hasan Cevad Özdil, Da¤›t›m
Mehmet Bozkurt, Neval Aksoy, Nuran Yener, Tele Kurye
Ruhi Kafesçio¤lu, Süleyman Mazlum, U¤ur Tarhan
Çat›der, ‹zoder, Türkiye Haz›r Beton Birli¤i
Reklam ve Yap›m Organizasyon
Yay›n Yönetim ve Yaz›flma Adresi
Mimarl›k Vakf› ‹ktisadi ‹flletmesi
Y›ld›z Saray› D›fl Karakol Binas›, Barbaros Bulvar› Karaköy, Mumhane Caddesi No: 4
34349 Befliktafl-‹stanbul
Beyo¤lu 34420 ‹stanbul
Tel: 0212 227 69 10 Faks: 0212 236 85 28
Tel: 0212 244 86 87 pbx Faks: 0212 244 86 88
e-posta: mimarl›ktamalzeme@mimarist.org
e-posta: mivisletme@superonline.com
http://www.mimarist.org
Görsel Yönetmen Fiyat›: 7,50 TL
Zehra fieno¤uz Y›ll›k abone ücreti: 26,00 TL
Ö¤rencilere % 50 indirim uygulan›r.
Ofset Haz›rl›k
Ekol Tan›t›m / Kireçburnu Mah. Alpaslan Sok. “mimarl›kta malzeme” dergisi
No: 42/1 Tarabyaüstü 34457 ‹stanbul Mimarlar Odas› üyelerine ücretsiz olarak gönderilir.
Tel: 0212 223 81 51 (pbx) Faks: 0212 223 80 95 Yaz›larda ileri sürülen görüfllerin sorumlulu¤u yazarlar›na aittir.
e-posta: ekoltanitim@gmail.com Kaynak belirtilmek kofluluyla al›nt› yap›labilir.
Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 1
 içindekiler
Mimarl›kta Malzeme

DOSYA 27
Yap› Malzemelerinin Tarihsel Geliflimi / Süheyl Akman . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Neolitik Dönemde Anadolu ve Trakya’da
Malzeme ve Mimarl›k / Erhan B›çakç› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Mekân Tasar›m›nda Bir Evrim Öyküsü:
Metal Malzeme / Deniz Demirarslan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
I ve II. Yüzy›l Roma Dönemi Bazilika’s›
Yap› Malzemelerinin Genel Özellikleri / Sedat Kurugöl . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

PROJE / DETAY 65
Tarihi Yap›larda Malzeme ‹zleri ve
Restitüsyon Tümlemelerine Katk›lar› / A. Feyhan ‹nkaya . . . . . . . . . . . . . . . . 65

ARAfiTIRMA / ‹NCELEME 77
Neden Emprenye? / S. Nami Kartal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
57
Restore edilecek yap›n›n yap›sal ve yaflamsal
problemlerini anlamak, ayr›nt›l› ve hassas bir E⁄‹T‹M 85
rölöve ç›kart›larak mümkündür. Tümü oluflturan
Y›ld›z Teknik Üniversitesi Mimarl›k Fakültesi Mimarl›k Bölümü’nde
mimari elemanlar›n orijinal malzeme kullan›m›,
zaman içindeki malzeme de¤iflimi, birbirini Yap› Malzemesi Dersi / Erkan Avlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85
etkilemesi ya da birbiri üzerinde iz b›rakmas›,
y›pranmas›-yorulmas›-yok olmas›... vb. gibi
ayr›nt›lar›n rölöve yolu ile tespiti son derece
MEVZUAT 89
önemlidir. Yap›ya ait her noktada; total station “G ‹flareti” ve Haz›r Beton / Mehmet Bozkurt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89
–lazer metre- profil tara¤›-foto¤raf tespitleri,
malzeme analizleri ve iyi bir gözlem, yan› s›ra
literatür araflt›rmas› ve eski belgeler onar›m ve
GÖRÜfi 92
restorasyon projesinin omurgas›n› oluflturur. Do¤al Çevreyi ve Tarihi Miras› Koruyal›m / Firuzan Baytop . . . . . . . . . . . . . .92

Mimarl›kta Malzeme 12 • arka kapak Duyuru ‹ZOCAM • ön kapak içi GERMAN T‹MBER • arka kapak içi
ÇANAKKALE SERAM‹K
‹LANLAR • iç sayfalarda (alfabetik s›rayla) • AYRIT-OM M‹MARLIK • DEMMA ÇEL‹K HASIR ÜRET‹M
DUYURULAR • EFE CAM S‹STEMLER‹ • ONDULINE AVRASYA • ÖZDEM‹R YAPI • TEKMAR MERMER

2 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2

 sunufl
Mimarl›kta Malzeme

merhaba... De¤erli meslektafllar›m›z, merhaba…

Gecikmeyle elinize ulaflan 12. say›m›zla beraber yay›n hayat›m›zda üçüncü y›l›m›z› tamamlad›k.
Bu süre içinde gerek be¤enilerini ileten gerekse elefltirileriyle bize yol gösteren herkese teflekkürlerimizi
iletiyoruz. Ancak malzeme alan›nda her türlü birikimin de¤erlendirilmesini, tart›fl›lmas›n› ve meslektafllar
aras›nda iletiflim ortam›n›n sa¤lanmas›n› hedefledi¤imiz dergimize yaz›lar›n›zla da kat›l›m›n›z›
bekledi¤imizi özellikle belirtmek istiyoruz. Öncelikle bir duyuru yapmak istiyorum; Mimarl›kta
Malzeme dergimizin bütün say›lar› web sayfam›za yüklendi. Dergimize
http://www.mimarist.org/yayinlar/mimarliktamalzeme/ adresinden ulaflabilir ve okuyabilirsiniz.
Yap› Malzemeleri Komitesi olarak 5. Ulusal Yap› Malzemesi Kongresi ve Sergisi’nin haz›rl›klar›na
bafllad›k ve ilk duyuruyu yapt›k. Bugüne kadar gerçekleflen dört kongrede sunulan bildirilerin de bir
dizinini haz›rlay›p sizlere aktarmak istedik. Hem 5. Ulusal Yap› Malzemesi Kongresi ve Sergisi’nin
duyurusunu hem bu dizini haberler bölümünde okuyabilirsiniz. Kongrelerden bahsetmiflken, bizim için
de hofl bir sürpriz olan geliflmeyi sizlerle paylaflmak istiyorum. Yap› Malzemeleri Komitesi üyesi Kubilay
Büyüklü arkadafl›m›z ve 4. Ulusal Yap› Malzemesi Kongresinde tan›flt›¤› meslektafl›m›z Asuman Ayd›n
evlendiler. Kendilerine mutluluklar diliyoruz. Yine Yap› Malzemeleri Komitesi olarak haz›rlad›¤›m›z ve 8-
9 May›s 2009 tarihlerinde, Tüyap Fuar ve Kongre Merkezinde Yap› Fuar› bünyesinde iki yar›m günlük
“Ekolojik Yap› Tasar›m›, Malzeme, Teknoloji ve Çevre Sempozyumu” gerçeklefltirdik. Bu
konularda yap›lm›fl çal›flmalar›n aktar›lmas›n›, de¤erlendirilmesini ve tart›fl›lmas›n› amaçlad›¤›m›z
etkinli¤imizin kitaplaflt›r›lmas› çal›flmas› sürüyor.
Sektörden bölümünde bu say›m›zda, Sistem Metal Genel Müdürü R›dvan Bal›kç› “Kompozit Panel’le
Hayal Dünyan›zdaki S›n›rlar› Kald›r›n” bafll›kl› yaz›s› yer al›yor. Yaz›da kompozit panelleri, üretim
teknikleri, renk, boyut ve di¤er teknik özellikleriyle anlat›l›yor.
Bu say›m›z ve bundan sonraki üç say› dosya bölümünde yeni bir dizi incelemeye bafll›yoruz. Malzeme,
teknoloji ve mimarl›¤› dönemler üzerinden irdeleyece¤imiz dosya bölümünün bu say› konusu
“Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k”. ‹lk yaz›m›z de¤erli
hocam›z Prof. Dr. Süheyl Akman’›n “Yap› Malzemelerinin Tarihsel Geliflimi” bafll›kl› yaz›s›. Bugünkü
uygarl›k düzeyine varmak ve günümüz gereksinmelerine cevap veren malzeme ve araçlara sahip
olmak için kat etti¤imiz yolu ve insan yaflam›n›n ve kültür düzeyinin zaman içindeki evrelerini
inceleyerek insanl›¤›n serüvenini anlatan yaz›s›n› ilgiyle okuyacaks›n›z. ‹kinci yaz›m›z Doç. Dr. Erhan
B›çakç› hocam›z›n “Neolitik Dönemde Anadolu ve Trakya’da Malzeme ve Mimarl›k” bafll›kl› yaz›s›.
Üçüncü yaz›m›z Yrd. Doç. Dr. Deniz Demirarslan’›n yaz›s›. Hocam›z “Mekân Tasar›m›nda Bir Evrim
Öyküsü: Metal Malzeme” bafll›kl› yaz›s›nda bu süreci metal malzeme aç›s›ndan inceliyor. Son olarak
“I-II. Yüzy›l Roma Dönemi Bazilika’s› Yap› Malzemelerinin Genel Özellikleri” bafll›kl› yaz›s›yla Yrd.
Doç. Dr. Sedat Kurugöl hocam›z Roma Dönemi üzerinden konuya yaklafl›yor.
Proje ve Detay bölümümüzün bu say›daki yazar› meslektafl›m›z Feyhan ‹nkaya. “Tarihi Yap›larda
Malzeme izleri ve Restitüsyon Tümlemelerine Katk›lar›” bafll›kl› yaz›s›n› zaman›n yap›y› oluflturan
malzemeler üzerinde b›rakt›¤› izler ve bu izlerin, restitüsyon-restorasyon projelerine yans›malar›n› ‹m
Mimarl›k Limited fiirketi’nin 2006 ve 2008 y›llar›nda haz›rlad›¤› projelerden Y›ld›z Saray› Harem
Yap›lar›, Topkap› Saray› Revan Köflkü ve Azapkap› Sokollu Mehmet Pafla Camii üzerinden anlatt›yor.
Araflt›rma ‹nceleme bölümünde Prof. Dr. Nami Kartal “Neden Emprenye?” bafll›kl› yaz›s›nda;
yap›larda kullan›lan her türlü a¤aç malzemenin uzun ömürlü olabilmesi için önemli rol oynayan
emprenye maddeleri ve tekniklerini aktar›yor.
Bu say›m›zda e¤itim bölümününde yer alan “Y›ld›z Teknik Üniversitesi Mimarl›k Fakültesi Mimarl›k
Bölümü’nde Yap› Malzemesi Dersi” bafll›kl› yaz›da Yrd. Doç. Dr. Erkan Avlar’›n, dersin amac›n›,
dersin verilifl biçimini özetleyen yaz›s›n› ve devam›nda 2. s›n›fta malzeme dersini alan, mimari
tasar›mda malzemenin yeri, yap› malzemesi dersinin e¤itimdeki önemi ve yap› malzemesi dersi
konusundaki düflüncelerini ö¤rencilerin kendi kalemlerinden okuyaca¤›z.
Mevzuat bölümünde Mehmet Bozkurt arkadafl›m›z›n “‘G ‹flareti’ ve Haz›r Beton” yaz›s›n›, görüfl
bölümünde ise Firuzan Baytop’un “Do¤al Çevreyi ve Tarihi Miras› Koruyal›m” bafll›kl› yaz›s›n›
okuyacaks›n›z.
Hat›rlatmak istiyorum; bundan sonraki say›lar dosya konular›m›z flöyle; 13. say›: “Endüstri
Devriminden 20. Yüzy›la Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k”, 14. say›: “20. Yüzy›ldan
21. Yüzy›la Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k”, 15. say› ise: “21. Yüzy›ldan Gelece¤e
Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k”. Yaz›lar›n›z› bekliyoruz.
13. say›da buluflmak üzere, sayg›lar›m›zla...
Fehiman Yurttafl

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 3

 haberler
Yay›n Dünyas›ndan
Sürdürülebilir Mimarl›k
YEM Yay›n taraf›ndan yay›mlanan “Sürdürülebilir Mi-
marl›k” kitab›; do¤al kaynaklar›n h›zla tüketilmesinden
yap› sektörünün do¤rudan ya da dolayl› olarak sorumlu ol-
du¤u gerçe¤inden yola ç›karak, giderek daha genifl kitleler
taraf›ndan benimsenen sürdürülebilir mimarl›k olgusunu
genifl bir çerçevede ele al›yor.
Kitab›n yazar› Ayflin Sev, sürdürülebilirli¤in dura¤an bir
kavram olmay›p, tarihsel perspektif içinde toplumsal, eko-
nomik, sosyal ve kültürel koflullara ba¤l› olarak de¤iflkenlik
gösterdi¤ini vurguluyor. Yazar kitapta, do¤aya karfl› de¤il,
do¤ayla birlikte yaflaman›n yollar›n› aramak ve çözüm gelifl-
tirmek gibi temel varl›k sorunlar›ndan yola ç›karak günü-
müz tasar›mc›lar›n›n, günün ekonomik, sosyal ve çevresel
zorunluluklar›n›n alt›ndan kalkabilmek için sa¤l›kl› yap›lar
ve yap›lanm›fl çevreler tasarlamak ve
yaflam kalitesini art›rmak
gibi temel kayg›larla tasa-
r›m yapma zorunluluklar›
oldu¤unu vurguluyor.
Yazar Ayflin Sev kitap-
ta, sürdürülebilir kalk›nma,
sürdürülebilir mimarl›k ve
yap›m, sürdürülebilir yap›
malzemeleri, yüksek yap›lar-
da sürdürülebilirlik kavramla-
r›n› tüm dünyadan ça¤dafl yap›
örnekleri eflli¤inde irdeliyor.
Do¤al ve yap›l› çevre ara-
s›ndaki dengeyi yeniden kur-
maya yönelik olarak, önceleri
“yeflil tasar›m”, “ekolojik mi-
marl›k” gibi tan›mlar alt›nda geli-
flen “sürdürülebilir mimarl›k”,
gerçekte yeni bir kavram olma-
y›p, insan faaliyetlerinin neden ol-
du¤u çevresel bozulmalara tepki
olarak ortaya at›lm›fl, mimarl›¤›n
yeniden kavramsallaflt›r›lmas›ndan
olufluyor.
30 y›ll›k bir geçmifli olan “sürdü-
rülebilir kalk›nma” kavram›, art›k
yerel, ulusal ve uluslararas› düzeyler-
de kabul görmektedir. Afl›r› büyüme-
nin sonucunda çevresel etkileri azal-
tan önlemleri almak zorunlulu¤u ile
art›k yüz yüze gelinen bu noktada,
yeryüzü üzerinde tek bir türün bask›n
egemenli¤inin sonucu olan tüm sorun-
lar, evrensel çözümlerin aray›fl›n› zo-
runlu k›lmaktad›r.
4 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
Mekân Örtüsü
Tekstil Malzemesi
Mimaride mekânlar› örten çok farkl› örtü sistemleri bulun-
maktad›r. Bu örtü sistemlerinden, “Tekstil Mimarisi” ola-
rak an›lan uygulamalar, sistem olarak, mimaride kabuk sis-
temlerin d›fl›nda yer almakta, mimariye esnek ve kimi uy-
gulamalarda tafl›nabilir özellikler kazand›rmaktad›r.
Mimar arkadafl›m›z Dr. Hale Gezer Maltepe Üniversi-
tesi yay›n› olarak ç›kan “Mekân Örtüsü Tekstil Malzemesi”
kitab›n›n ilk bölümünde “Mekân Örtüsü Tekstil Malzeme-
sinin Tarihsel Süreci”ni aktar›yor. Bu bafll›k alt›nda; Tarih-
sel Süreçte Tekstil Örtü Malzemesi ile Yap›lan Mekân Ta-
sar›mlar›, Tarihsel Süreçte Tekstil Örtülü Mekânlardan Ta-
fl›nan Etmenler, Tekstil Örtü Malzemesinin Tasar›m Süre-
ci, Tekstil Örtü Malzemesinin Kullan›m Süreci,
Tekstil Örtü Malzemesinin Lif ve Kalama Tekno-
lojilerinde Geliflim Süreci, Tekstil Örtü Malzeme-
sinin Ak›llanma Süreci-Ak›ll› Tekstiller alt bafll›k-
lar›nda konuyu inceliyor.
‹kinci bölümde, “Tekstil Örtü Malzemesinin Ta-
fl›y›c› Sistem Kuruluflu” bafll›¤› alt›nda; Asma-
Germe Sistemler, fiiflme Sistemler, Çerçeveli
Örtü Sistemler, Örtü Ögeleri ve Detaylar ak-
tar›l›yor.
Meslektafl›m›z kitab›n önsözünde flöyle diyor:
“fiimdilerde tekstil dokular›n›n gizli dünyalar›nda
dolan›p, mikro yap›lar›ndan yeni uzay organizas-
yonlar› kuruyor, hacimler yarat›yoruz. Molekül
aralar›na girip ak›ll› yap›yoruz. Dahas› ikinci bir
ten yaratmaya çal›fl›yoruz; nefes al›p veren
ama su geçirmeyen.
Makro yap›lar›na katk›lar ilave edip, yap›lar›-
m›z› hafifletip, nerdeyse gökyüzünde kufl mi-
sali uçurtuyor ya da içine hava koyup, yine ha-
valarda durduruyoruz.
Mekânlar tekstillerle uçufluyor, mekânlar
tekstillerle sarmalan›yor, mekânlar tekstiller-
le özgürce tasarlan›yor.”
 haberler
Yay›n Dünyas›ndan

‹nflaat Malzemeleri Sektöründe

AB’ye Uyum
AB’ye uyum çal›flmalar›nda yeni bir döneme girilmesinin
beklendi¤i flu günlerde, uyum sürecinde sanayicilere önem-
li bir kaynak olacak “‹nflaat Malzemeleri Sektöründe
AB’ye Uyum” kitab› yay›nland›. Türkiye’de AB’ye uyum
sürecine yönelik olarak; “Politikalar, Rekabet, Bina-
larda Enerji Verimlili¤i ve Çevre” bafll›klar›nda ayr›n-
t›l› çal›flma olan kitap, ‹nflaat Malzemesi Sanayicileri Derne-
¤i (‹MSAD) taraf›ndan haz›rland›.
“‹nflaat Malzemeleri Sektöründe AB’ye Uyum”
kitab›; ‹MSAD liderli¤inde yürütülen EUbuild Projesi’nin en
önemli ç›kt›lar›ndan biri. Kitap, 2008 y›l›nda proje kapsa-
m›nda iki gün süreyle düzenlenen “EUbuild Projesi Ulusla-
raras› Aç›l›fl Konferans› ve Çal›fltaylar›” sonras›nda elde
edilen ç›kt›lar›n gelifltirilmesiyle kapsaml› hale getirilerek
bas›ld›. ‹ngilizce ve Türkçe olarak yay›nlanan kitaba 17 yer-
li, 10 yabanc› uzman makaleleriyle kat›l›yor. Eserin Genel
Yay›n Yönetmeni ve ayn› zamanda EUbuild Proje Koordi-
natörü Gonca Ongan flu aç›klamay› yap›yor:
“Globalleflme ça¤›nda AB projelerinin insani ve alternatif bo-
yutunu sosyal politikalar, büyüme ve geliflme boyutu ise enteg-
rasyon ve ticaret politikalar›
ile sa¤lan›r. Uygulanmas›
amaçlanan standartlar da
bu sürecin önemli bir par- Efe Cam
ças›n› oluflturur. AB üyesi ‹LAN
ülkelerde uygulanan
standartlar›n bizim gibi
geçifl sürecindeki ülkele-
re adaptasyonu oldukça
karmafl›k ve sanc›l› ol-
maktad›r. ‹nflaat mal-
zemeleri sektörüne
yönelik olarak ilk defa
bir Türk kuruluflu taraf›n-
dan yürütülen fark›ndal›k yaratma esas›na dayal›
EUbuild Projesi, hem AB üyesi olan Bulgaristan ve Romanya’ya
liderlik ederek oradaki hedef kitleyi hem de ülkemizdeki ilgili
kitleyi uygulanan ve/veya uygulanacak mevzuatlar konusunda
bilinçlendirmeye çal›flmaktad›r. Bu kapsamda bir dizi farkl› e¤i-
tim, çal›fltay, toplant›, birebir görüflme gerçeklefltirdik. Ancak so-
mut verileri de ortaya koymak ve süreklilik sa¤lama amac›m›z
do¤rultusunda; sektörümüze kaynak olmas›n› hedefledi¤imiz
“‹nflaat Malzemeleri Sektöründe AB’ye Uyum” adl› kitab› yay›n-
land›k. Politikalar, Rekabet, Binalarda Enerji Verimlili¤i ve Çevre
olmak üzere dört ana bafll›k alt›nda konular›nda uzman yerli ve
yabanc› uzmanlar›n görüfllerini bir araya getirdik. Bu kitap AB
mevzuat›n›n benimsenmesi konusunda hem proje ortak-
lar›m›za hem ifltirakçi kurulufllar›m›za hem de sektörümüze
önemli katk›lar sa¤layacakt›r.”

Mimarl›kta Malzeme • 2008/4 5

 fuarlar
organizasyonlar

Fuar Tarihi Fuar›n Ad› ve Aç›klama Fuar Yeri - Organizatör

16-17.06.2009 BUILDINGS NY: Emlak, New York / Reed Exhibitions

Restorasyon ve Bina ihtiyaçlar› fuar›. www.buildingsny.com

18-21.06.2009 Entech 2009: Çevre ve Enerji Tekno. Hanoi / BEXCO / www.entechkorea.net

18-20.06.2009 China Building: Çin ‹nflaat Fuar› Pekin / CIEC / www.chinabuilding.org

23-26.05.2009 Guangzhou Lighting Guangzhou/Messe Frankfurt/

Ayd›nlatma Fuar› www.messefrankfurt.com.hk

09-12.06.2009 THE HOTEL SHOW Dubai / DMG /

Uluslararas› Otel Ekipmanlar› Fuar› www.dmgdubai.com

28-01.07.2009 Interbath China: Havuz ve Banyo fiangay / Messe Stuttgart

Teknolojisi, Saunalar, Fizyoterapi Fuar› www.interbathchina.com

30-03.07.2009 ALUMINIUM CHINA fiangay / ReedExpo

Alüminyum Fuar› ve Konferans› www.aluminium2008.com

08-11.07.2009 CBD 2009: Yap› ve ‹nflaat Fuar› Guangzhou / ICP / www.fairwindow.com

02-05.09.2009 KAZBUILD: Yap› Fuar› Almaata / ITE / www.kazbuild.iteca.kz

04-08.09.2009 Maison & Objet: Mobilya Deko. Fuar› Paris / Safisalons / www.maison-object.com

09-12.09.2009 Furniture China fiangay / CMPSinoexpo

Cin uluslararas› Mobilya Fuar› › www.cmpsinexpo.com

10-12.05.2009 Floor Style Londra / Kick Startpublishing

Yer ve Zemin Fuar› www.floorstyle09.co.uk

6 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2

 organizasyonlar
Fuar Tarihi Fuar›n Ad› ve Aç›klama Fuar Yeri - Organizatör

25-28.03.2009 MARBLE: 15. Uluslararas› Do¤al Tafl ve ‹zmir / ‹zfafl / www.izfas.com.tr

Teknolojileri Fuar›

26-29.03.2009 KAYYAPI 2009 Kayseri DTM / Turex

8. Kayseri Yap› Teknolojileri Fuar› www.tureksfuar.com.tr

01-05.04.2009 MUTFAK 2009: 8.Uluslararas› Mutfak Tüyap IST / Tüyap

Banyo ve Ankastre Cihazlar Fuar› www.tuyap.com.tr

06-10.05.2009 MUDER Istanbul IFM / SURVEY

Mutfak & Banyo & Ankastre Ürünleri Fuar› www.survey.com.tr

06-10.05.2009 MERS‹N YAPI Mersin Yeniflehir / Forza /

3.Yap› ve Emlak Fuar› www.forzafuar.com.tr

06-10.05.2009 YAPI ‹stanbul Tüyap IST / Yap› Endüstri

32. Uluslararas› Yap› Fuar› www.yem.net

07-10.05.2009 EB‹TO 09: Elektrik, Elektronik ‹zmir / Tunajans

Otomasyon ve Ayd›nlatma Fuar› www.tunajans.com.tr

13-15.05.2009 ICCI: 15.Uluslararas› Enerji ve WOW IST / Sektörel

Çevre Fuar› ve Konferans› www.sektorelfuarcilik.com

14-17.05.2009 KONELEX 2009: 4.Elektrik, Elektronik Konya / Tüyap

20-24.05.2009
Elektromekanik, Enerji Üretimi,
Otomasyon ve Ayd›nlatma Fuar›

YAPItech 2009: 8.Uluslararas›

Yap› Ürünleri ve Teknolojileri Fuar›
www.tuyap.com.tr

Trabzon DTM / ADG

www.adg.com.tr
fuarlar
21.-24.05.2009 Expo Gateway to Iraq G.Antep OFM / Forum
Irak 2.‹nflaat ve Yap› Fuar› www.forumfuar.com

27.-29.05.2009 AQUAWORLD:Su Teknolojileri ‹htisas Fuar› IFM / NTSR / www.ntsr.com.tr

04-07.06.2009 ÇET’09 ‹zmir: 3.Çevre Teknolojileri ve ‹zmir / Forza

Alternatif Enerji Fuar› www.forzafuar.com.tr

11-14.06.2009 Adana Otomasyon: Elektrik - Elektronik, Adana / Tüyap Adana

Enerji Üretimi ve Da¤›t›m› Fuar› www.tuyap.com.tr

18-21.06.2009 REW ‹stanbul 2009: Geri Dönüflüm, Tüyap IST / IFO

Çevre Teknolojileri ve At›k Yönetimi Fuar› www.ifo.com.tr

29-05.07.2009 Ordu YAPI: 5.Ordu Yap›, Ordu / EGE Fuarc›l›k

Dekorasyon Ürünleri ve Do¤algaz Fuar› www.egefuar.com

22-27.09.2009 EV‹M‹Z’09: Dekorasyon, Ev Elektroni¤i, Manisa / SNS Fuarc›l›k

Ev Aksesuarlar› Fuar› www.snsfuarcilik.com.tr

25-29.09.2009 INTERMOB 2009: 12.Uluslararas› Tüyap IST / Tüyap /

Mobilya Yan Sanayii ve Aksesuarlar› Fuar› www.tuyap.com.tr

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 7

 sektörden haberler
K›sa-K›sa
SEMPOZYUM
Planlama ve Mimarl›k Alan›n›n
Son On Y›l›
11-12 Haziran 2009 tarihinde Y›ld›z Teknik Üniversitesi
Mimarl›k Fakültesi taraf›ndan Mimarl›k ve Planlama alan›n›n
son 10 y›l›n› gözden geçirmek üzere bir Sempozyum dü-
zenlenecektir. Sempozyumda Türkiye’nin bu süreçte yafla-
d›¤› deneyimler, politikalar, Mimarl›k ve Planlama alan›nda
yap›lan yasal düzenlemeler, meslek prati¤indeki ortam ve
sonuç ürünlerin tart›fl›lmas› hedeflenmektedir.
2000 y›l› Türkiye için 80’lerle birlikte benimsedi¤i neo-
liberal politikalar›n ve buna efllik eden teknoloji alan›ndaki
geliflmelerin etkisinin toplumun tüm alanlar›nda görünür
hale geldi¤i bir dönemin bafllang›c› oldu. Uluslar aras› ser-
maye hareketlerine aç›k ve geliflmifl ülkelerin politikalar›n›
ifllevsellefltiren bir çevre ülke olarak Türkiye, günümüzde
dünya ve ülkedeki ekonomik, siyasi ve toplumsal krizlerin-
den h›zla etkilenmekte ve bu durumu aflmak için her alan-
da yeniden yap›lanma aray›fl› içine girmektedir. Geliflmifl ül-
keler de dâhil olmak üzere tüm dünya ülkelerinin yaflamak-
ta oldu¤u bu krizlerin, çeliflkilerin, ikilemlerin derinleflmesi-
ne karfl› çözüm arama gayreti her bilim ve
meslek alan› için temel konu
olarak karfl›m›zda durmakta-
d›r. Bu ba¤lamda krizler derin-
lefltikçe, çeliflkiler ve ikilemler
çeflitlenip ço¤ald›kça kentsel
mekân›n da tart›flma öznesi olma
özelli¤i etkinleflmekte, toplumun
politik ve kültürel, güç iliflkileri
somut olarak kent mekân›nda de-
flifre olmaktad›r. Bu nedenle mi-
marl›k ve planlama alanlar› toplum
nezdinde daha gözle görülür, tart›-
fl›l›r, elefltirilir hale gelmektedir.
Sermayenin, yeni ideolojilerin ve
kültürel kodlar›n ak›flkanl›¤›n›n her
geçen gün h›zlanmas› kentleri biçim-
lendiren faktörleri çeflitlendirmekte ve çok boyutlu hale
getirmektedir. Bir taraftan toplumun üst ve orta-üst ke-
simlerine sunulan yeni yaflam ve yap› formatlar› yeni malze-
me ve teknolojiler kullan›larak üretilmekte iken di¤er ta-
raftan orta ve orta alt kesimler kendi politika ve kültürleri-
ne kentte yer açmaya devam etmektedirler. Kentler bir ta-
raftan özellefltirme, yerellik gibi yeni kamu politikalar›n›n
egemenli¤i alt›na girerken yeni bir mimarl›k dili de bu süre-
ce efllik etmektedir.
Y›ld›z Teknik Üniversitesi Mimarl›k Fakültesi taraf›ndan
düzenlenen bu sempozyumun amac› kent mekân›n› biçim-
lendiren mimarl›k ve planlama alanlar›nda son 10 y›ld›r ya-
flanmakta olan de¤iflimin ve bu de¤iflimin arkas›nda yatan
8 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
dinamiklerin çözümlenmesi, tart›fl›lmas›, yeni bilgilerin ve
bak›fl aç›lar›n›n paylafl›lmas›d›r.
Sempozyum Kat›l›m Ücreti: 100 YTL.dir. Bu ücrete Bil-
diriler Kitab›, ö¤le yemekleri, çay-kahve ikramlar› dâhildir.
Ayr›nt›l› bilgi için: bilgi@pmonsempozyum.org
Uluslararas› Deprem Sempozyumu
Kocaeli 2009
Kocaeli Üniversitesi 17–19 A¤ustos 2009 tarihleri aras›nda
“Uluslararas› Deprem Sempozyumu Kocaeli 2009” bafll›-
¤›yla bir sempozyum düzenliyor. Sempozyumun birincil
amaçlar› aras›nda deprem afeti ile ilgili güncel araflt›rmalara
odaklanmak, deprem ile ilgili merkezi ve yerel tüm resmi
kurumlar, özel sektör temsilcileri, STK’lar ve bireyleri bi-
raraya getirmek ve tüm ülkelerden kat›l›mc›lar›n, deprem
ile ilgili bilimsel, sosyal ve akademik bilgi, deneyim ve öne-
rilerini paylaflt›¤› bir platform oluflturmak bulunuyor.
Sempozyum Bilimsel Program› sözlü ve poster sunular-
dan oluflacak ve dünyan›n de¤iflik bölgelerinden “Deprem-
ler” konusunda bilgi birikimlerini aktaracak uzmanlar sem-
pozyuma davetli konuflmac› olarak kat›lacaklar. Sözlü sunu-
lar ise paralel oturumlar fleklinde düzenlenecek.
17 A¤ustos 1999 Kocaeli ve 12 Kas›m 1999 Düzce
depremleri tüm Marmara Bölgesi’ni etkilemifl ve ge-
rek ekonomimizde, gerekse toplumsal yaflam›m›zda
önemli izler b›rakm›flt›r. Bu depremlerde 18000 e
yak›n insan›m›z hayat›n› kaybetmifl, milyarlarca lira-
l›k ekonomik kay›p ülkenin kalk›nma sürecini etki-
lemifltir.
2009 y›l› bu depremlerin 10. y›ldönümüne karfl›l›k
gelmektedir. 1999 depremlerinden en çok etki-
lenen ve bu depremlerden en büyük dersleri ç›-
karm›fl; deneyimlerini genifl kitlelere aktarmay›
ilke edinen Kocaeli Üniversitesi ve Türk K›z›la-
y›, “TÜRK‹YE’N‹N AFET‹: 10. YIL ANMA ET-
K‹NL‹KLER‹” için güçlerini birlefltirerek birlik-
te hareket etme ilke karar›n› alm›fllard›r.
Kocaeli Üniversitesi ve Türk K›z›lay› bu etkinlikler kap-
sam›nda, Umuttepe Yerleflkesi, Prof. Dr. Baki Komsuo¤lu
Kültür ve Kongre Merkezi’nde, 17-19 A¤ustos 2009 tarih-
lerinde “Uluslararas› Deprem Sempozyumu Kocaeli
2009”a ev sahipli¤i yapacakt›r.
Kocaeli Üniversitesi, Yer ve Uzay Bilimleri Araflt›rma
Merkezi taraf›ndan 2003 y›l›ndan itibaren her iki y›lda bir
düzenlenen deprem sempozyumlar›n›n temel felsefesi dep-
remle iliflkili tüm bilim alanlar›n› (jeofizik, jeoloji, jeodezi,
inflaat, deprem, kimya, endüstri, mekanik, elektronik, çev-
re mühendisli¤i ile mimarl›k, t›p, psikoloji, hukuk, ekonomi,
iletiflim, felsefe, sosyoloji ve di¤er toplum bilimleri) kapsa-
yan bir ortam oluflturmak ve konuyla ilgili bilim insanlar›n›
bir araya getirerek bilgi al›fl veriflini sa¤lamakt›r.

Bunun yan› s›ra, merkezi ve yerel yönetimler, sivil sa-
vunma, itfaiye, arama-kurtarma birlikleri, medya kuruluflla-
r› temsilcileri ve sivil toplum örgütlerini farkl› oturum ve
panellerde bir araya getirerek araflt›rmalar›n› ve görüflleri-
ni paylaflma ve tart›flma zemini oluflturmakt›r. K›sacas› dep-
rem konusu tüm yönleri ile tart›flmaya ve bilgi payla-
fl›m›na aç›lmaktad›r.
Bu y›l dördüncüsü düzen-
lenecek olan “Uluslararas›
Deprem Sempozyumu Kocaeli
2009” 1999 depremlerinin 10.
y›ldönümü olmas› nedeniyle,
geçmifl 10 y›lda yap›lan çal›flma-
lar›n de¤erlendirildi¤i ve gelece-
¤e yönelik somut hedeflerin be-
lirlendi¤i bir platform olmay› he-
deflemektedir.
Bu nedenle, depremle ilgili tüm
bilim alanlar›nda çal›flan akademis-
yen, yönetici, araflt›rma ve uygula-
mac›lar› gerek geçmifl deneyimlerini
paylaflmak gerekse gelece¤e yönelik
önerilerini tart›flmaya açmak amac›y-
la bu sempozyuma kat›lmaya, ö¤renci
ve genç araflt›rmac›lar›n kat›l›m› teflvik edil-
mektedir.
ÇALIfiTAY
III. Uluslararas› Sürdürülebilir
Yaflam Çal›fltay›
Bu cal›fltay Birleflmifl Milletler E¤itim ve Araflt›r-
ma Enstitüsü-UNITAR taraf›ndan onaylanm›fl
olan Gaia E¤itim-Ekoköy Tasar›m E¤itimi (ETE)
müfredat›n› esas almaktad›r.
Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi, AIBU Araflt›r-
ma ve Gelifltirme Vakf›, Güneflköy Kooperatifi ve
I. ve II. Uluslararas› Sürdürülebilir Yaflam Çal›fltay›
kat›l›mc›lar›n›n katk›lar›yla gerçekleflen çal›fltay›n
e¤itimcileri:
May East: Yonetici, Gaia Egitim, Findhorn Ekokoyu
Surdurulebilir Egitim Programlari Koordinatoru.
Michael Shaw: Yönetici, Findhorn Ekokoy Enstitusu, Ekolo-
jik Sistemler Tasar›mc›s› ve Mühendis.
Inci Gokmen: ODTU Kimya Bölümü Ögretim Üyesi, Gü-
neflkoy Koop.
Ali Gokmen: ODTÜ Kimya Bölümü Ögretim Üyesi, Gü-
neflkoy Koop.
Mehmet Tuncer: AIBU Mimarl›k Bölümü Ögretim Üyesi,
AIBU Mimarl›k Bölüm Baskan›.
Deniz Dincel: Biyolog, Egitmen, Gaia Egitim Türkiye,
GEN-Avrupa Y. Kurulu Üyesi.
sektörden haberler
K›sa-K›sa
Baflvurmak isteyenlerin, baflvuru formunu doldurarak
surdurulebilir@gmail.com adresine en geç 27/05/09 tari-
hine kadar e-posta ile bildirmesi gerekmektedir. Kat›l›m
40 kifli ile s›n›rl›d›r. Her türlü soru için:
surdurulebilir@gmail.com
KONFERANS:
Yeflil Ekonomi Konferans›
Yeflil Politika Enstitüsü (Green Politics Institu-
te) ve Heinrich Boll Stiftung Derne¤i 20-21 Ha-
ziran 2009 tarihlerinde ‹stanbul Bilgi Üniversi-
tesi’nde Yeflil Ekonomi Konferans› düzenliyor.
Konferans›n amac› Türkiye ve dünyada insan-
lar›n maruz kald›¤› ekolojik, ekonomik ve
toplumsal sorunlar konusunda çal›flan, fikir
üreten aktivistleri, STK temsilcilerini, akade-
misyenleri, siyasetçileri, araflt›rmac›lar› ve
ö¤rencileri bir araya getirmek suretiyle ko-
nular›n tart›fl›lmas›n› sa¤lamak.
Konferans›n ana temas› “Yeflil Ekonomi -
Ekonomi ve Türkiye nas›l yeflillenir?” ola-
rak belirlendi. Konferans›n alt bafll›klar
flöyle:
Finansal ve Ekolojik Krizlerin Bo-
yutlar› ve Yeflil Çözüm Önerileri
* Yeni Yeflil Düzen (Green New
Deal)
* Enerji ve ‹klim De¤iflikli¤inin
Ekonomik Boyutlar›
* Sürdürülebilir Kalk›nma
* Cinsiyet Eflitli¤i, Yoksulluk:
Yeflil Perspektifler
* Monokültür vs. Permakültür:
Yeflil Ekonomide Tar›m›n Yeri
* Yeflil Ekonomi E¤itimi
* Çevre ve Yeflil Ekonomi-
den Çeflitli Konular
Ayr›nt›l› bilgi için:
www.yesilekonomi.org
iletisim@yesilekonomi.org
Kad›n Dostu Mekânlar
Kentsel Tasar›m Ö¤renci Yar›flmas›
Son Kat›l›m Tarihi : 05.10.2009
Birleflmifl Milletler Kad›n ve K›z Çocuklar›n›n ‹nsan Hakla-
r›n›n Korunmas› ve Gelifltirilmesi Ortak Program› (BMOP)
n›n nihai hedefi “kad›n dostu kent”lerin oluflturulmas›. En
genel anlamda; sundu¤u ekonomik, siyasal, sosyal ve kültü-
rel olanaklardan herkesin eflit bir biçimde yararland›¤› kent
“kad›n dostu kent” olarak tan›mlanabilir.
BMOP, toplumsal cinsiyet eflitsizli¤inin giderilmesi için,
karar alma mekanizmalar› ve süreçlerinde kad›nlar›n temsi-
Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 9
 sektörden haberler
K›sa-K›sa
li ve kat›l›m›, e¤itim, sa¤l›k, istihdam, kad›na karfl› flid-
detle mücadele, yerel hizmet,
kentsel mekânlar›n planlanmas›,
tasar›m› ve benzeri konularda çe-
flitli etkinlikler gerçeklefltirdi. Bu
kapsamda BMOP hedefleri do¤rul-
tusunda, toplumsal ve mesleki far-
k›ndal›¤›n art›r›lmas› ve yerel yöne-
timlere örnek oluflturmay› amaçla-
yan; kad›nlar›n toplumsal yaflama kat›-
l›m›n› kolaylaflt›ran ve tüm kentlilerin
farkl›laflan ihtiyaçlar›na duyarl› kamusal
mekânlar›n oluflturulmas›na yönelik,
tek kademeli ulusal kentsel tasar›m ö¤-
renci yar›flmas› düzenliyor.
Yar›flmaya Türkiye ve KKTC’deki
üniversitelerde Mimarl›k, fiehir ve Bölge
Planlama, Peyzaj Mimarl›¤› ve Kentsel Ta-
sar›m bölümlerinde ö¤renim gören lisans
ö¤rencileri bireysel ya da grup olarak kat›labilirler.
Proje Teslimi 5 Ekim Pazartesi Saat:17:00
Bilgi için: www.bmkadinhaklari.org
Schindler Ödülleri 2010
Son Kat›l›m Tarihi :01.04.2010
Yürüyen merdiven ve asansör üreticisi Alman Schindler
Grubu, 2004 y›l›nda verdikleri ilk ödülün olumlu yank›lar›-
n›n ard›ndan Schindler Ödüllerini iki y›lda bir geleneksel
olarak düzenlemeye bafllad›.
Ödüller, Avrupa’daki mimarl›k ö¤rencilerini, ak›ll›ca dü-
zenlenmifl asansör teknolojileriyle birlikte iyi tasarlanm›fl
ve böylece kalan engelleri de aflmay› sa¤layan bir dünya
oluflturmalar› için cesaretlendiriyor.
10 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
Yar›flma, mimarl›k lisans e¤itiminin son y›l›nda
olan veya Avrupa’da herhangi bir mimarl›k
okulunda yüksek lisans yapan tüm ö¤rencile-
re aç›k. 4. Schindler Ödülleri 2010’un yar›fl-
ma arazisi Berlin’de bulunuyor. Kat›l›mc›lar,
ak›ll› ve sürdürülebilir mimari çözümler
üretmek ve fiziksel engelleri ne olursa ol-
sun herkesin kullan›m›na uygun engelsiz
yaflama alanlar› yaratmak için çaba sarf
edecek.
Schindler Ödülleri’ne baflvurular Eylül
2009’da bafll›yor.
Bilgi için: www.schindleraward.com
Enerji Etkin Yap›lar
Çal›flma Grubu
Web Sitesi Aç›ld›
Günümüzde, enerji kullan›m›na ba¤l› çevre
sorunlar› gün geçtikçe artmakta ve yenilenemeyen kaynak-
lar›n miktarlar› ile ilgili karamsar tahminler yap›lmaktad›r.
Dünyada oldu¤u gibi Türkiye’nin de küresel ›s›nmay› engel-
lemek ve azalt›lmas›na katk›da bulunmak için çevre bilinçli
sürdürülebilir geliflme politikalar› saptamas› ve bu ya-
flam/tüketim tarz›na geçmesi gerekmektedir.
Konunun öneminin fark›nda olan Mimarlar Odas›,
“Enerji Etkin Yap›lar ve Ekolojik Mimarl›k Çal›flma Grubu”
oluflturdu. Bu çal›flman›n programl› bir flekilde sürdürülme-
sini hedeflenmektedir. Kyoto Protokolü’nün mimarl›k
mesle¤ini ilgilendiren konular› olan ekolojik mimarl›k, sür-
dürülebilir mimarl›k, s›f›r emisyonlu mimarl›k gibi alt bafll›k-
lar› içeren çal›flma grubunun web sitesi aç›ld›. Sitede ekolo-
jik mimarl›k ile ilgili haberler, yorumlar, etkinlikler, yönet-
melikler ve AB direktifleri, çeflitli baflvuru kaynaklar›, ko-
nuyla ilgili tez ve makaleler taranabiliyor, enerji etkin yap›
örnekleri incelenebiliyor.
Siteye Mimarlar Odas› Genel Merkezi web sitesinde,
“Çal›flma Alanlar›m›z” bafll›¤› alt›ndan “Ekolojik Mimarl›k
ve Enerji Etkin Yap›lar” linkine t›klanarak ulafl›labiliniyor.
Fiziksel Çevre Etkileri Aç›s›ndan Yap›
Fizi¤i ve Malzeme Sorunlar›
Çeflitli Üniversitelerin Mimarl›k ve Mühendislik Bölümle-
rinde görev yapmakta olan akademisyenlerin Yap› Fizi¤i ve
Malzeme Bilim Dal› alt bafll›klar›nda yapt›klar› araflt›rmala-
r›n› paylaflmak, üniversitelerde ilgili bölüm akademisyenleri
aras›ndaki iflbirli¤inin ve bütünsel düflüncenin oluflturaca¤›
gücün artt›r›lmas›, disiplinleraras› diyalo¤un gelifltirilmesi,
farkl› disiplinlerin birlikteli¤inin ve sinerjisinin oluflturulma-
s›, güncel araflt›rma ve bilgilerin paylafl›lmas›, seminer so-
nuçlar›na göre belirlenen problemler ›fl›¤›nda yeni araflt›r-
ma konular›n›n belirlenmesi amaçlanmaktad›r.
e-posta: baharsemineri@msu.edu.tr
 sektörden haberler
K›sa-K›sa

Pritzker Mimarl›k Ödülü 2009

Peter Zumthor’un Oldu
‹sviçreli mimar Peter Zumthor,
2009 Pritzker Ödülü’nün sahibi
oldu. Dünyan›n en prestijli mimar-
l›k ödülü için düzenlenecek olan
tören 29 May›s 2009’da Buenos
Aires’te gerçekleflecek. 65 yafl›n-
daki mimara 100 bin dolarl›k para
ödülü ve bronz madalya verilecek.
Yap›lar› ço¤unlukla ‹sviçre’de bu-
lunan mimar ayn› zamanda Alman-
ya, Avusturya, Hollanda, ‹ngiltere, ‹spanya, Norveç, Finlan-
diya ve ABD’de projeler tasarlad›. Zumthor’un baflyap›t›
olarak de¤erlendirilen, en ünlü yap›s› Termal Havuzlar, ‹s-
viçre’nin Vals kentinde bulunuyor. Son zamanlarda elefltir-
menlerin be¤enisini kazanan bir yap›s› da Almanya’n›n Köln
kenti yak›nlar›ndaki Saint Nikolaus von der Flüe fiapeli. Jüri
bu yap›lar›n yan›nda yine Köln’de bulunan Kolumba Müze-
si’ni de “göz kamaflt›r›c› ça¤dafl bir yap› olmas›n›n yan› s›ra de-
¤iflik katmanlardaki tarihiyle de uyum içinde olmas›” nedeniyle
mimar›n göze çarpan yap›lar› aras›nda de¤erlendirdi.
Pritzker Ödülü Jürisi Baflkan› Lord Palumbo flunlar› vur-
guluyor:
“Zumthor’un sadece bir bina olmaktan öte mekânlar yarat-
ma konusunda güçlü bir yetene¤i var. Onun mimarl›¤› arazinin ‹LAN
önceli¤ine, yerel kültürün miras›na ve mimarl›k tarihinin paha AYRIT
biçilmez derslerine olan sayg›s›n› ifade ediyor.” Ve ekliyor:
“Mükemmel zanaatkârlar›n oldu¤u gibi, Zumthor’un yetenekli
ellerinde, sedir çat› kaplamas›ndan kumlanm›fl cama kadar bü-
tün malzemeler, mimarl›¤›n kal›c›l›¤›na hizmet etmek üzere,
kendi benzersiz özelliklerini gösterecek flekilde kullan›l›yor.”
Pritzker Mimarl›k Ödüllerinin amac› her y›l ifllerinde
yetenek, vizyon ve ba¤l›l›¤›n özelliklerini bir arada göstere-
rek kan›tlayan, insanl›¤a ve kurulu çevreye mimarl›k sanat›
yoluyla tutarl› ve anlaml› katk›lar sa¤layan, yaflamakta olan
bir mimar› onurland›rmak.
Kolumba Müzesi, Köln.

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 11

 sektörden haberler
K›sa-K›sa

5. Ulusal Ekolojik Yap› Tasar›m›,

Malzeme, Teknoloji ve Çevre
Sempozyumu
Mimarlar Odas› ‹stanbul fiubesi Yap› Malzemeleri Komitesi
Tüyap Fuar ve Kongre Merkezi’nde, 8-9 May›s tarihlerinde
“Ekolojik Yap› Tasar›m›, Malzeme, Teknoloji ve Çev-
re” bafll›kl› bir sempozyum düzenledi.
“Dünyam›zda ekonomik, teknolojik geliflmelere paralel
h›zl› artan tüketimin, do¤al kaynaklar›n kötü kullan›m›n›n,
do¤a dengesinin insan taraf›ndan bozulmas›n›, insan›n gele-
ce¤ini de tehdit etti¤ini görmekteyiz, yaflamaktay›z. Bu ne-
denlerle yüzy›l›n ikinci yar›s›nda pek çok bilim dal›n›n orta-
ya ç›kan bu sorunlar›n analizleri, çözüm yollar›n›n araflt›r›l-
“‹nsan Etkinlikleri ve Do¤an›n ‹liflki ve Etkileflimleri” bafll›kl›
mas› için çevreye yönelmesine neden olmufltur. Çevrede-
sunuflunu yapt›. Yenilenebilir enerji kaynaklar› üzerine bil-
ki olumsuzluklar insan yaflam›n›n sosyal ve fiziksel koflulla-
gilendirmesinden sonra, Geliflmifl ülkelerin 1980’lerden
r›nda da de¤ifliklikler yaratmakta, bu da mimarl›k meslek
itibaren dünyadaki neoliberal politikalar›n kararlar›yla
alan›nda ekolojik yap› tasar›m›n›n, ekolojik malzeme kulla-
nükleer enerji dâhil olmak üzere, petrol, kömür ve do¤al-
n›m›n›n, ekolojik üretim ve yap›m teknolojilerinin, çevre
gaz gibi fosil yak›tlar›n zarar›n› fark eden, kendi ülkeleri
ve etik konular›n›n önemini art›rm›flt›r” düflüncesiyle
için zararl› gördükleri, standartlar› nedeniyle kullanmad›k-
düzenlenen Sempozyumun; Yap› Endüstri Merkezince
lar› ürünleri, standart d›fl› ve pazar de¤eri olmayan çöp
gerçeklefltirilen 32. Uluslararas› Yap› Fuar› etkinlikleri çer-
teknolojileri, bunun fark›nda olmayan ülkelere aktarmaya
çevesinde gerçekleflmesiyle Mimarlar Odas› ‹stanbul Bü-
bafllad›klar›n› aktard›. Öncelikle bu neoliberal sald›r›n›n
yükkent fiubesi Yap› Malzemeleri Komitesi olarak tasarla-
fark›nda olmak ve buna karfl› savaflmak gerekti¤ini belirtti.
yanlar›, üretenleri ve kullan›c›lar› bir araya getiren Yap›
‹kinci konuflmac› Elektrik ‹flleri Etüt ‹daresi Müdürlü-
Fuar›nda, bu konularda yap›lm›fl çal›flmalar›n aktar›lmas›n›,
¤ü’nden Y. Makine Müh. Özlem Önenç Müdürlü¤ün ye-
de¤erlendirilmesini ve tart›fl›lmas›n› amaçlad›k.
nilenebilir enerji kaynaklar› üzerinde yapt›¤› çal›flmalar› ak-
Yap› Malzemeleri Komitesi Baflkan› ‹brahim Uysal’›n
tard› ve bu konudaki mevzuat üzerine bilgi verdi.
aç›fl konuflmas›ndan sonra, Yap› Malzemeleri Komitesi Bi-
lim ve Dan›flma Kurulu Üyesi Doç. Dr. Leyla Tanaçan,
yapt›¤› sunumda, günümüzde konufltu¤umuz ekoloji konu-
sunu bugüne tafl›yan, özellikle mimarl›k alan›n› etkileyen
dünyadaki öncü liderleri, çal›flmalar›n› ve bu yolda at›lm›fl
belli bafll› ad›mlar› tan›tt›.
Marmara Üniversitesi Yeni Teknolojiler Araflt›rma ve
Uygulama Merkezi Müdürü ve Temiz Enerji Platformu Ko-
ordinatörü Prof. Dr. Tanay S›dk› Uyar ilk oturumda

Mimarlar Odas› ÇED Dan›flma Kurulu Sekreteri Y.

Müh. Mimar Mücella Yap›c› “Ekoloji, Mimarl›k ve Etik”
bafll›kl› sunuflunda kendini “Ekolojik Yap›” olarak nitelen-
diren örnekler üzerinden ekolojik mimarl›k ve tasar›m ol-
gusunu tart›flt› ve mimar olarak sorumluluklar›m›z› sorgu-
lad›.
‹kinci oturum “Ekolojik Yap› Tasar›m› Dünyadan ve
Türkiye’den örnekler” bafll›¤›n› tafl›yordu ve Dr. ‹ç Mi-
mar And Akman “Ekosistemine Ait, ‹nsana Sa¤l›kl› Yap›lar”
bafll›kl› sunufluyla, Y. Mimar Mert Eyiler de “LUNCHBOX

12 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2


Projesi” bafll›kl› sunufluyla kendi çal›flmalar›ndan örneklerle
konuya yaklaflan sunumlar yapt›lar.
‹kinci günün ilk oturumunda; Yrd. Doç. Dr. Mehmet
Bengü Uluengin “Türkiye'de Ekolojik Mimari”, Yrd.
Doç. Dr. Arzu Gönenç Sorguç “Sürdürülebilirlik ‹çin Per-
formatif Mimari”, Yrd. Doç. Dr. Ayflin Sev “Yüksek
yap›lar ne kadar ekolojik olabilir?” ve Arfl. Gör. Enes Yafla
“Enerji Etkin Yap› Tasar›m›n›n Örnekler Üzerinden ‹ncelen-
mesi” bafll›kl› sunufllar›yla dünyadan ve ülkemizden yap› ve
tasar›m örnekleriyle konuyu de¤erlendirmeye açt›lar.
Tart›flma ve Genel De¤erlendirme oturumunda sunufl
yapan arkadafllar›m›z›n k›sa de¤erlendirmeleri ard›ndan iz-
leyicilerin katk›lar› al›nd› ve sorular› cevapland›. Tüm
kat›l›mc›lar ve izleyicilerin karar› ile Mimarlar Odas›’n›n bu
konuda daha genifl kapsaml› ve daha genifl kat›l›ml› bir et-
kinlik düzenlemesi istendi.
Kay›tl› 150 kiflinin izledi¤i Sempozyumda yap›lan sunufl-
lar›n bant kay›tlar›n›n çözümleri yap›larak kitaplaflt›r›lma
haz›rl›¤›m›z sürüyor.
5. Ulusal Çat› ve Cephe Sempozyumu
15- 16 Nisan 2010 tarihlerinde Çat›der taraf›ndan Dokuz
Eylül Üniversitesi ev sahipli¤inde düzenlenecek olan “5.
Ulusal Çat› & Cephe Sempozyumu”nda; çat› ve cephe sis-
temlerinin, tasar›m, yap›m, kullan›m, bak›m, onar›m ve dö-
nüfltürme süreçlerinde yer alan konsept, malzeme ve tek-
noloji alanlar›nda bugüne kadar yap›lm›fl bilimsel ve teknik
araflt›rma, gelifltirme ve uygulama çal›flmalar›n›n sonuçlar›n›
ilgili kesimlere aktarmak amaçlanmaktad›r.
Düzenlenecek sempozyumla, Türkiye’de çat› ve cephe
sistemleriyle ilgili süreçlerde yer alan tasar›mc›lar›n, mal-
zeme üretici ve da¤›t›c›lar›n›n, uygulamac›lar›n, araflt›rma-
c›lar›n ve ilgili di¤er meslek gruplar›n›n bir araya getirilme-
si, görüfl ve bilgi al›flverifli sa¤lanmas›, sektörün geliflmesine
katk›da bulunulmas› esas al›nmaktad›r. Bu ba¤lamda dün-
yada geçerli teknoloji ve standartlara ulaflarak yenilerini
belirlemek için iflbirli¤i olanaklar›n›n tart›fl›larak gelifltiril-
mesi de hedeflenmektedir.
sektörden haberler
K›sa-K›sa
Sempozyumda ele al›nacak konular: 1. Çat› ve Cephe
Sistemleri ve Bileflenleri, 2. Çat› ve Cephe Sistemlerinin
Performanslar›, 3. Çat› ve Cephe Sistemlerinde Süreçler,
4. Sürdürülebilir Çat› ve Cephe Sistemleri, 5. Çat› ve Cep-
he Sistemlerinde Görsel Etki, 6. Çat› ve Cephe Sistemle-
rinde Yasal Olanaklar, S›n›rlamalar ve Sigorta, 7. Çat› ve
Cephe Sistemlerinin Yap›m ve Onar›m Süreçlerinde ‹fl
Güvenli¤i.
Sempozyuma kat›l›m kay›tl›d›r. Sempozyumun tüm
oturumlar›n› izleyenlere kat›l›m belgesi verilecektir. Sem-
pozyum, Mimarlar Odas› Sürekli Mesleki Geliflim Merke-
zi'nce SMGM (meslek içi e¤itim) kapsam›nda de¤erlendiril-
mektedir.
Dinleyicilerin ve bildiri sahiplerinin sempozyuma kat›l›-
m› ücretsizdir. Bildiri sahiplerinin, www.catider.org.tr ad-
resindeki kay›t formunu doldurmalar› ve ayn› yerdeki özet
flablonunu kullanarak en fazla 1500 -1600 karakter içeren
özetlerini catiofis@catider.org.tr adresine gönder-
meleri gerekmektedir.
Baflvurular›n al›nmaya bafllamas›: 01 Haziran 2009
Bildiri özetlerinin teslimi: 05 Ekim 2009
Ayr›nt›l› bilgi için: www.catider.org.tr
BedZED (Beddington Zero Energy Development), 20022,
Sutton-Londra, ‹ngiltere, çevre dostu konut yerleflimi.
Uluslararas› Ekolojik Mimarl›k ve
Planlama Sempozyumu 2009
22-25 Ekim 2009 Antalya
2005 ve 2007 y›l›nda baflar›yla gerçeklefltirilmifl olan “Eko-
lojik Mimarl›k ve Planlama Ulusal Sempozyumu”nun ard›n-
dan Mimarlar Odas› Antalya
fiubesi “Uluslararas› Ekolo-
jik Mimarl›k ve Planlama
Sempozyumu”nu Mimarlar
Odas› Genel Merkez ortakl›-
¤› ile 22-25 Ekim 2009 tarih-
leri aras›nda Antalya’da organize etmektedir. Sempozyum,
ekolojik mimarl›k ve sürdürülebilirlik kavramlar›n›, bu alan-
daki yap›lm›fl olan çal›flmalar›, üretilmifl olan yeni çözümle-
ri, detayland›r›lm›fl incelemeleri daha genifl bir kat›l›mla
uluslararas› ortamda tart›flmaya açmay› amaçlamaktad›r.
Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 13
 sektörden haberler
K›sa-K›sa

Yaflam›n Mimarisinde - Mimar›n Yaflam›nda

Ekolojik Perspektifler Söylefliler
Günümüzün yads›namayacak bir gerçe¤i flu ki, do¤al ve
kültürel çevreye olumlu ya da olumsuz, ama en fazla etki
yapan bir meslek alan›nda bulunuyoruz. Sonuçta, dünya- 1 5
n›n uzun süredir art›k kritik bir noktaya dayanm›fl olan
olumsuz koflullar›n› üretmeye devam eden mimarl›k eyle-
minin bu sürdürülemez konumuna son vermek gerekiyor.
Mimarlar Odas›’n›n di¤er birimlerinde oldu¤u gibi fiu-
bemizde de uzunca bir süredir bu konuya duyarl›l›k gelifl-
tirmek konusunda bildiri, yay›n, sempozyum, konferans, 2 8

panel ve söylefliler yap›lageldi.

Bu kez yaklafl›k bir y›la yay›lm›fl bir dizi söylefli ile ko-
nuyu etrafl›ca ele al›p sürecin analitik verilerini meslek-
tafllar›m›zla paylafl›p kendi sentezlerinde kullanabilecekle-
ri ayr›nt›l› bir program haz›rlad›k. 6 7
Bu söyleflilerin ilkini geçti¤imiz y›l›n sonuna do¤ru 3
Aral›k 2008 tarihinde Aç›k Radyo Yay›n Yönetmeni ve
Bilgi Üniversitesi Ö¤retim Üyesi Ömer Madra ile birlikte
gerçeklefltirdik.
“Ekolojik Perspektifler” program›nda bir kez daha ya-
flam›n tüm alanlar›na karfl› 10 3
sorumluluklar›n›n bilincin-
de mimarlar olarak hep
birlikte sürecin böyle kö-
tü bir senaryoya dönüfl-
memesi için nelere
4 9
azami dikkat etmemiz
gerekti¤ini, bu söy-
lefliler s›ras›nda hep AIA Amerika Ofislerinden Çevreye
birlikte izleyip tar- En Duyarl› 10 Projeyi Seçti
t›flarak, katk›lar›m›z› Amerika Mimarlar Enstitüsü (AIA) ve Çevre Komitesi
bugün ve gelece¤in COTE, sürdürülebilir mimarl›¤›n en iyi 10 örne¤ini belirle-
korunmas› için gelifl- di. Seçilen projelerin sahipleri AIA’n›n San Francisco 2009
tirmeye çal›flaca¤›z Ulusal Kongre ve Sergisi’nde ödüllendirilecekler.
diye umuyoruz... 2009 COTE Ödül program› mimarl›k, çevre sistemleri
ve teknolojiyi bünyesinde en iyi harmanlayan projeleri or-
taya ç›karmak için çal›fl›yor. Bu projeler toplumlar›n› olum-
17 Haziran 2009 Çarflamba, Saat: 18.30 - 20.00
lu yönde etkilerken, bina kullan›c›lar›n›n konforunu art›r›-
Çevreci Mimarl›k ve Elefltirisi
yor ve var olan strüktürlerin kullan›lmas›, transit sistemler,
Ayflen Ciravo¤lu - Ahmet Tercan
verimli arsa kullan›m›, enerji ve su tasarrufu, sürdürülebilir
8 Temmuz 2009 Çarflamba, Saat: 18.30 - 20.00 ya da yenilenebilir yap› malzemeleri kullan›m› ve iç mekân
‹klim De¤iflikli¤i-3 hava kalitesini art›racak tasar›mlar gibi stratejilerle çevreye
Mikdat Kad›o¤lu - Uygar Özesmi verdikleri zarar› en aza indiriyor.
COTE Ödülleri jüri üyeleri, mimarl›kta performans ve
5 A¤ustos 2009 Çarflamba, Saat: 18.30 - 20.00 esteti¤in ayr›lmaz bir flekilde birbirine ba¤l› oldu¤unu belir-
Ekolojide Farkl› Aray›fl ve Yaklafl›mlar- terek, di¤er ödül veren kurulufllar›n sadece performansa
“Ekofeminizm” : Mücella Yap›c› bak›p binan›n nas›l göründü¤üyle hiç ilgilenmedi¤ini, bu
ödüllerin hem performans› hem de tasar›m› de¤erlendiren
Yer: Mimarlar Odas› ‹stanbul Büyükkent fiubesi çok az birkaç ödülden biri oldu¤unu söylüyorlar:
Y›ld›z Saray› D›fl Karakol Binas› - Toplant› salonu
COTE’nin seçti¤i en çevreci 10 proje:
Bilgi için: www.mimarist.org.tr
1- Charles Hostler Ö¤renci Merkezi, Beyrut, Lübnan; VJAA.

14 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2

 sektörden haberler
K›sa-K›sa

2- Gish Apartmanlar›, San Jose, Kaliforniya; OJK Architecture

and Planning.
3- Chartwell Okulu, Seaside, Kaliforniya; EHDD Architecture
4- Great River Energy Genel Merkezi, Maple Grove, Min-
nesota; Perkins+Will.
5- Yahudi Yeniden Yap›lanma Cemaati (Jewish Reconstruc-
tionist Congregation) (JRC), Evanston, Illinois; Ross Barney Arc-
hitects.
6- Portola Valley Kent Merkezi, Portola Valley, Kaliforniya; Co-
Architects: Siegel & Strain Architects; Goring and Straja Architects Great River Energy
7-Shangri La Botanik Bahçeleri ve Do¤a Merkezi, Orange, Genel Merkezi, Maple
Grove, Minnesota;
Teksas; Lake|Flato Architects.
Perkins+Will.
8- Dockside Green’de Sinerji, Victoria, British Colombia; Busby
Perkins+Will Architects Co. Yahudi Yeniden
9- The Terry Thomas, Seattle, Washington; Weber Thompson Yap›lanma Cemaati
(Jewish Reconstruc-
10- Uluslararas› Hayvan Haklar› Fonu Genel Merkezi (IFAW), tionist Congregation)
Yarmouth Port, Massachusetts; DesignLAB Architects. (JRC), Evanston, Il-
linois; Ross Barney
Kaynak: worldarchitecturenews.com
Architects.

Charles Hostler Ö¤renci Merkezi, Beyrut, Lübnan; VJAA.

Üstte, Dockside Green’de Sinerji, Victoria, British Colombia; B. Perkins+Will

Architects Co. Altta, The Terry Thomas, Seattle, Washington; W. Thompson

Üstte, Gish Apartmanlar›, San Jose, Kaliforniya; OJK Architecture and Planning.
Altta, Chartwell Okulu, Seaside, Kaliforniya; EHDD Architecture.

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 15

 sektörden
5. Ulusal Yap› Malzemesi Kongresi ‹lk Duyuru

TMMOB M‹MARLAR ODASI ‹STANBUL BÜYÜKKENT fiUBES‹

Yap› Malzemeleri Komitesi

5. ULUSAL
YAPI MALZEMES‹ KONGRES‹ VE SERG‹S‹
‹LK DUYURU

TMMOB Mimarlar Odas› ‹stanbul Büyükkent fiubesi, Tür- de¤er tafl›yan, ak›ll›, esnek fiziki-kimyasal niteliklere sahip
kiye'de mimarl›k temel alan›nda yap› malzemeleri konusun- olmak;
da tüm rol alanlar aras›nda ortak bir platform oluflturarak • Zemin alt›nda yaflam›n sürdürülmesi gibi farkl› alternatif
bilgi birikimi sa¤lamak, yaymak ve bu yolla gerekli etkilefli- yaklafl›m ve yap›lanmalar› olanakl› k›lacak etkileri karfl›la-
mi olanakl› k›larak, gelece¤e yönelik yeni aç›l›mlar yarat- mak, sönümlemek ve sürdürmek.
mak olan temel misyonunu 2010 y›l›nda 5. Ulusal Yap› Mal- Bütün bu gerçekleri göz önüne alarak, yeni bir gelece¤in
zemesi Kongresi'ni gerçeklefltirerek sürdürmeyi hedefle- yap›lanmas›nda "Türkiye'nin katk›s›n›n" sorgulanaca¤› 5.
mektedir. Bilindi¤i gibi, hemen her alanda, evvelce sadece Ulusal Yap› Malzemesi Kongresi ve Sergisi, yine konuyu ge-
yerel ölçekte hissedilen her türlü devinim, teknolojinin ge- nel bir çerçevede ele alarak çok yönlü sorgulamay› hedef-
liflmesiyle boyut de¤ifltirmifl ve küresel ölçekte sorumlu- lemektedir.
luklar›n paylafl›lmas›n› gerekli k›lm›flt›r. Bu küresel a¤›n için-
de yer alan ülkemiz de, dünya genelinde tart›fl›lan konu Yap› Malzemesinin Tasar›m, Yap›m ve
alanlar›ndan bir flekilde etkilenmektedir ve kendi bilimsel Teknolojiyle ‹liflkileri
ve uygulamaya yönelik katk›lar›n› ortaya koymak sorumlu- • Tarihsel geliflim ve gelecek
lu¤unu tafl›maktad›r. • Strüktür, sistem
Toplumun sa¤l›k, konfor ve huzurunu do¤rudan etkile- • ‹fllev, detay, uygulama
yen bir mesle¤in bireyleri olarak, toplum için yarat›lacak • Kullan›m, bak›m, onar›m, güçlendirme
mekânlar›n, yine toplum taraf›ndan ve nesiller boyunca • Üretim, biçimlendirme
ortaklafla kullan›lmas›na olanak sa¤layacak düzenlemeleri • Güvenlik
dikkate alarak düflünülmesinin, tasar›mlanmas›n›n gerekli- • Estetik
li¤i, çok genel bir yaklafl›mla öncelikli sorumluluk alan›m›z›
oluflturmaktad›r. Özünde mevcut durumu korumak, iyi- Fiziksel Çevre Kontrolü ve Sürdürülebilirlikte
lefltirmek ve dünyan›n ekolojik dengesini koruyarak yeni Yap› Malzemesi
yaflam alanlar› yaratmak olan bu yaklafl›mda dünya, mimar- • Is›-nem-su, ›fl›k, ses, yang›n
l›k ve onu oluflturan malzemelerden beklenen nitelikleri • Deprem, sel, rüzgâr
ayr›nt›da flu konular üzerinde yo¤unlaflarak gelifltirmeyi • Ekoloji, enerji, kaynak kullan›m›, geri dönüflüm, kal›c›l›k
hedeflemektedir: • Yerellik/küresellik
• Baflta enerji, su ve kaynak tüketimini, sera etkisi yarata- • ‹ç ve d›fl ortam çevre kalitesi, yaflam sa¤l›¤›
cak emisyonu ve her türlü at›¤› azaltmak;
• Mevcut yap›lar› enerji/maliyet etkin ve yaflanabilir k›lan Tarihi Çevre ve Mimari Mirasta Yap› Malzemesi
teknolojileri yaratmak; • Mimari miras, restorasyon, rekonstrüksiyon
• Biyo-, nano- ve enformasyon teknolojilerinden yararla- • Yeniden ifllevlendirme
nan dayan›kl›, yüksek performansl› yeni oluflumlar, ola-
naklar yaratmak; Kalite ve Denetimte Yap› Malzemesi
• Performans
• Kültürel miras› korumak;
• Standartlar, yönetmelikler, yap› malzemesi bilgi sistem-
• Do¤al afetlerin ve çevrenin olumsuz etkilerini en aza in- leri, ürün flartnameleri
dirmek; • Birim fiyat, elde edilebilirlik, optimizasyon, verimlilik,
• Özel teknik gereksinmelere yan›t veren yüksek katma yap›m maliyeti, kullan›m maliyeti

16 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2

 sektörden
5. Ulusal Yap› Malzemesi Kongresi ‹lk Duyuru

5. Ulusal Yap› Malzemesi Canan Tafldemir, Prof. Dr. (‹TÜ)

Kongresi ve Sergisi Destek ve Teflvik Nabi Yüzer, Doç. Dr. (YTÜ)
Ödüllendirmesi
Kongre Düzenleme Kurulu
Mimarlar Odas› ‹stanbul Büyükkent fiubesi Yap› Malzeme-
Erkan Avlar, Kubilay Büyüklü, Bülend Ceylan, Halit Ya-
leri Komitesi olarak; Türkiye'de mimarl›k temel alan›nda,
fla Ersoy, Mehmet fi. Küçükdo¤u, fiener Macit, Leyla Tana-
yap› malzemeleri konusunda tüm rol alanlar aras›nda ortak
çan, Canan Tafldemir, ‹brahim Uysal, Sami Y›lmaztürk , Fe-
bir platform oluflturarak bilgi birikimi sa¤lamak, yaymak ve
himan Yurttafl Eker
bu yolla gerekli etkileflimi olanakl› k›larak, gelece¤e yönelik
yeni aç›l›mlar yaratmak olan temel misyonumuz çerçeve- Kongre Sekreterli¤i: Fehiman Yurttafl Eker
sinde gerçeklefltirdi¤imiz çal›flmalardan birisi de Ulusal Ya- TMMOB Mimarlar Odas› ‹stanbul Büyükkent fiubesi
p› Malzemesi Kongresi’dir. Y›ld›z Saray› D›fl Karakol Binas›
2010 y›l›nda 5. sini gerçeklefltirece¤imiz Ulusal Yap› Barbaros Bulvar› Befliktafl 34349 ‹stanbul
Malzemesi Kongresi ve Sergisi ayn› zamanda Türkiye’nin Tel.: (0212) 227 69 10-11
yap› malzemesi alan›ndaki bilimsel çal›flmalara destek niteli- Faks: (0212) 236 85 28
¤i de tafl›yor. Bu ba¤lamda 5. Ulusal Yap› Malzemesi Kong- E-Posta: malzemekongresi@mimarist.org
resi ve Sergisinden itibaren, Türkiye’de “mimarl›k-yap› Web: www.mimarist.org
malzemesi, yap›-yap› malzemesi ba¤lamlar›nda akademik,
bilimsel üretimin özendirilmesi, katk›da bulunulmas›, ger- Ulusal Yap› Malzemesi Kongresi ve
çeklefltirilmesi” amac›yla, Kongreye sunulan bildiriler ara- Sergisi’ne Sunulan Bildiriler Dizini
s›ndan Kongre Bilimsel Kurulu taraf›ndan yap›lacak de¤er-
Yap› Malzemeleri Komitemizin en önemli çal›flmalar›ndan
lendirme ile ödüllendirme yap›lacakt›r.
biri olan “Ulusal Yap› Malzemesi Kongre ve Sergisi”nin be-
Özgünlük ve Mimarl›k Temel Alan›na Katk›s› olan bildi-
flincisini EK‹M 2010’da gerçeklefltirmek üzere haz›rl›klar›-
ri ya da bildirilere Mimarlar Odas› ‹stanbul Büyükkent fiube
m›z› sürdürüyoruz.
Yönetim Kurulu’nun belirleyece¤i destek ve teflvik ödülü
‹lki; 9-13 Ekim 2002 tarihlerinde Hilton Kongre ve Ser-
verilecektir.
gi Merkezinde 54 sunumlu, 11 poster bildiri ile, ikicisi; 6-8
De¤erlendirme Kongre Bilimsel Kurulu taraf›ndan tam
Ekim 2004 tarihlerinde ‹TÜ Taflk›flla’da 50 sunumlu, 3 pos-
bildiri metinleri üzerinden yap›lacak ve sonuç Kongre s›ra-
ter bildiri ile, üçüncüsü; 15-17 Kas›m 2006 tarihlerinde yi-
s›nda aç›klanacakt›r. Mimarlar Odas› yöneticileri, Komite
ne ‹TÜ Taflk›flla’da 47 sunumlu, 16 poster bildiri ile ve dör-
çal›flmalar›nda yer alan üyeleri, Bilim Kurulu üyeleri taraf›n-
düncüsü 12-14 Kas›m 2008 Harbiye Askeri Müze’de 37 su-
dan sunulan bildiriler ödüllendirme kapsam›nda de¤erlen-
numlu, 2 poster bildiri kat›l›m› ile gerçekleflen Kongrelere
dirilmeyecektir.
sunulan ve dökümünü afla¤›da verdi¤imiz bu bildirileri fiu-
Kongreye kat›l›m kay›tl›d›r. Bildiri sahipleri için kat›l›m
bemizden edinebilirsiniz.
ücreti 75. YTL’dir.

Kongre Takvimi 1. ULUSAL YAPI MALZEMES‹ KONGRES‹ ve SERG‹S‹

9-13 EK‹M 2002 Hilton Convention&Exhibition Center
Bildiri Özetlerinin Teslimi: 19 Ekim 2009
Bildiri Özetlerinin De¤erlendirilmesi: 16 Kas›m 2009 • Betonarme ve Öngerilmeli Betonda Çelik Yerine Liflerle
Bildiri Tam Metninin Teslimi: 3 May›s 2010 Güçlendirilmifl Plastik Çubuk ve Toron Kullan›m› / Prof. Dr. M.
Bildiri Tam Metninin De¤erlendirilmesi: Süheyl Akman
14 Haziran 2010 • Malzemenin Geliflim Sürecinde Kazand›¤› Dokusal ‹fadelerin
Tam Metnin Son Teslimi: 13 Eylül 2010 Mekân Ölçe¤inde Kullan›c›n›n Görsel Alg›s›na Etkileri / Arfl. Gör.
Didem Bafl Yanaratefl
Kongre Tarihi: Ekim 2010
• Çelik Malzemenin Tafl›y›c› Sistemde Kullan›lmas› ile Ortaya Ç›kan
Mimari Tasar›m / Y. Doç. Dr. Yeflim Kamile Aktu¤lu
Kongre Bilimsel Kurulu
• Kurum Kimli¤i ve Kurumsal Tasar›m Oluflumunda Malzemenin
M. Süheyl Akman, Prof. Dr. (‹TÜ)
Önemi / Arfl. Gör. Funda Bahar Ülker
Fevziye Aköz, Prof. Dr. (YTÜ) • Yap›da, Zeminden Çat›ya Malzemenin Kullan›m› / Doç. Dr. Nilüfer
Firuzan Baytop, Y. Mimar (GSA) Ak›nc›türk
Murat Eriç, Prof. Dr. (MSGSÜ) • Metal Giydirme Cephe Sistemlerinin Geliflimi / Yrd. Doç. Dr.
Halit Yafla Ersoy, Prof. Dr. (MSGSÜ) Neslihan Güzel, Yrd. Doç. Dr. Abdullah Sönmez
Ahmet Güleç, Doç. Dr (‹Ü) • Çelik ve Mimari / Y. Müh. Mimar Yaflar Marulyal›
Erol Gürdal, Prof. Dr. (‹TÜ) • Estetik Ba¤lamda Tasar›m ve Malzeme / Arfl. Gör. Müge Ertemli
Mehmet fi. Küçükdo¤u, Prof. Dr. (‹KÜ) • Malzemenin Yap› Tasar›m›na Etkilerinin Cami Mimarisindeki
Leyla Tanaçan, Doç. Dr. (‹TÜ) Yans›malar› / Doç. Dr. Ömer Gülsen

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 17

 sektörden
5. Ulusal Yap› Malzemesi Kongresi ‹lk Duyuru
• Günümüz Cam Kültürü ve Tasar›mc›n›n Olanaklar› / Y. Mimar
Yücel Akyürek, Mimar Gül Pek›fl›k
• Yang›n Güvenli¤i Aç›s›ndan Tafl›y›c› Sistemde Malzeme Seçimi /
Arfl. Gör. Mustafa Özgünler, Arfl. Gör. Nuri Serteser, Arfl. Gör. Seden
Acun
• Ses Yutucu Kaplama Malzemelerinin ‹ç Mekân ‹çerisinde Kullan›m
fiekilleri ve Akustik Konfora Katk›s› / Y. Mimar Burçin Cem
Arabac›o¤lu
• Gözenekli Malzemelerden Yap›lm›fl D›fl Duvarlarda Kullan›lan Su
‹tici Malzemelerin Uzun Dönem Performans› / Mimar Hülya Kufl
• Topra¤›n, Ba¤lay›c› ve Di¤er Katk› Malzemeleri ile Kullan›m›
Üzerine Bir Araflt›rma / Doç. Dr. Orhan Reman
• Yap› Elemanlar› Birleflim Bölgelerinin Is›l ve Nem ile ‹lgili
Performans› / Dr. M. Cem Altun
• Beton Malzemenin Dayan›kl›l›¤›n› Olumsuz Etkileyen Kimyasal
Etkiler / Arfl. Gör. F. Hilal Hal›c›o¤lu
• Betonarme Yap› Elemanlar›n›n Çelik Lamalarla Güçlendirilmesi,
Çerçeve Köflesi Birlefliminde Yöntemin ‹ncelenmesi / Prof. Dr.
Kaya Özgen, Arfl. Gör. Mahmut Köse
• Fosfojips Katk›s›n›n Çimento Harc›n›n Sülfat Üzerindeki Etkileri /
Yrd. Doç. Dr. Nurhayat De¤irmenci, Yrd. Doç. Dr. Arzu Okucu
• Süper Ak›flkanland›r›c› ve Agrega Tane Boyutunun Beyaz Betonun
Bas›nç Mukavemetine Etkisi / Yrd. Doç. Dr. Nihal Sar›er, Arfl. Gör. A.
Suat Gündüz, Y. Doç. Dr. Hasan Biricik, Yrd. Doç. Dr. A. Murat Türk
• Konut Kooperatif Yap›lar›nda Görülen Yap› Hasar ve Kusurlar›n›n
Oluflumuna Sebep Olan Etken ve Kaynaklar: 1980 Sonras› Konya
Örne¤i / Yrd. Doç. Dr. ‹lhan Koç, Prof. Dr. Erol Gürdal
• Kile Kat›lan De¤iflik Katk› Maddelerinin Piflmifl Kil Ürünlerinin
Özellikleri Üzerindeki Etkileri: Ülkemizin Bu Üretimler Aç›s›ndan
Durumu / Yrd. Doç. Dr. Ayfle Gül Güzel
• Betonarmede Donat› Korozyonu, Tafl›y›c› Sistem Davran›fl›na
Etkisi / Prof. Dr. Kaya Özgen, Prof. Dr. Erol Gürdal
• Konya Çevresinde Elde Edilen Puzolan Kireç Kar›fl›mlar›n›n Yap›
Malzemesi Olarak De¤erlendirilmesi ve Özelliklerinin Belirlenmesi
/ Yrd. Doç. Dr. Naz›m Koçu, Arfl. Gör. Serra Zerrin Korkmaz
• Is› ve Su Yal›t›m› Malzemelerinin Dayan›kl›l›¤›n›n Art›r›lmas› / Doç.
Dr. Fevziye Aköz, Yrd. Doç. Dr. Nabi Yüzer, Prof. Dr. Ahmet Ünal
• Yap› Endüstrisinde Kullan›lan Kompozit Malzemeler ve Sandviç
Panellerin Tasar›m Kriterleri / Ö¤r. Gör. Sultan fiimflek
• Polivinil Klorürün Çevreye Etkilerinin Yap› Biyolojisi Aç›s›ndan
‹rdelenmesi / Doç. Dr. Ayfle Balanl›, Arfl. Gör. Gökçe Tuna Taygun
• Hafif Betonlar›n Tafl›y›c›l›k Özellikleri / Doç. Dr. Canan Tafldemir,
‹nfl. Müh. Ziya Yüceer, ‹nfl. Müh. Reflat Sönmez, ‹nfl. Müh. Hakan
Konuk, Arfl. Gör. Nilüfer Özyurt
• Gazbetonun Fiziksel ve Mekanik Özellikleri Üzerine Bir
De¤erlendirme / Prof. Dr. Canan Tafldemir, Mak. Y. Müh. Nuri
Ertokat
• Yap›da Bileflen Düzeyindeki Bitirme Malzemesinin Birim Fiyat
Analizleri Yard›m›yla Seçimi / Doç. Dr. Nihal Ar›o¤lu
• Bay›nd›rl›k ve ‹skan Bakanl›¤›’n›n Eski Is› Yal›t›m Yönetmeli¤i’nde
Önerdi¤i Tip Döfleme Kesitlerinin De¤erlendirilmesi, Yap›
Yönetmelik ve TS 825’e Göre Yeniden Önerilmeleri / Y. Mimar
Neslihan Ayfle Çölhan, Doç. Dr. Nihal Ar›o¤lu
• Yerf›st›¤› Kabu¤unun Tar›msal At›k Ba¤lam›nda Yap› Malzemesi
Olarak De¤erlendirilmesi / Doktora Ö¤r. Çi¤dem Çelik
• Laminat Kompozit Malzemenin Mutfakta Kullan›m› ve Sa¤l›k
Aç›s›ndan ‹rdelenmesi / Arfl. Gör. fiemlin Yavuz Delikara
18 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
• Tu¤la Üretiminde Termik Santral At›¤› Puzolanik Uçucu Küllerin
De¤erlendirilmesi / Yrd. Doç. Dr. Ayflen Çelen Öztürk
• Yap› Malzemesi Enformasyonunu Elde Etme Konusunda
Karfl›lafl›lan Sorunlar ve Türkiye ‹çin Bir Model Önerisi -YMES /
Yrd. Doç. Dr. Elçin Tafl, Yrd. Doç. Dr. Leyla Tanaçan, Dr. Hakan
Yaman
• Mitos: Tasar›m/Yap›m Firmalar› ‹çin Bütünleflik Enformasyon
Sistemi Modeli ve Malzeme Yönetimi Altsistemi / Doç. Dr. Alaattin
Kano¤lu, Y. Mimar Zeynep Polat
• Yap› Malzemelerinde Uygunluk Belgelenmesi / ‹nfl. Müh. Mutlu
Öztürk, Orman Y. Müh. ‹smet Öztunal›
• Do¤al Tafl Malzeme Koruyucular›n›n Performans Ölçümünün
‹rdelenmesi ve Deneysel Bir Metod Önerisi / Dr. Sibel Onat Hattap
• Malzemede Kalite Kontrol Süreçleri / Y. Mimar Tu¤flad Tülbentçi
• Seramik Yap›flt›r›c›lar›n Aderans Dayan›m›na Donma-Çözülme ve
S›cakl›k Etkisi / Arfl. Gör. Özkan fiengül, Doç. Dr. Canan Tafldemir,
Kimya Müh. Tuncay K›l›ç, Kimya Müh. U¤ur Kufler
• Geleneksel Sivil Mimarinin Yaflayabilmesinde Kullan›c› ‹htiyaçlar›na
Göre Uygun Malzeme Seçimi / Ö¤r. Gör. Dr. Nazl› Ferah Ak›nc›
• Ahflap Malzemenin Mimari Tasar›m Dünyas›nda Geliflim Süreci /
Arfl. Gör. Rengin Beceren
• Türkiye’de Tarihi Yap›larda Malzeme Koruma Sorunlar› / Doç.
Dr. Baflak ‹peko¤lu, Doç. Dr. Hasan Böke
• Mimarl›¤›n Tarihsel Gelifliminde Yap› Malzemeleri ve
Teknolojisinin Yeri / Doç. Dr. Ayla Antel
• Türkiye’de Geleneksel Ahflap Karkas Konut Onar›m›n›n Teknik
Sorunlar› / Doç. Dr. Neriman fiahin Güçkan
• Teknoloji ve ‹leri Teknoloji Malzemelerinin Etkisiyle De¤iflim ve
Geliflim / Arfl. Gör. Ülger Bulut
• Korunmas› Gerekli Tafl›nmaz Kültür Varl›klar›n›n Onar›m›nda
Uygulanabilecek Edilgen Yang›n Korunumu Çözümlemeleri / Doç.
Dr. O¤uz Ceylan
• Tafl Tarihi Binalarda Çat› Akaçlama Düzeneklerinin Yeterlilik
Yönünden ‹rdelenmesi: A¤z›karahan Örne¤i / Arfl. Gör. Dr. Ayfle
Tavukçuo¤lu, Doç. Dr. Arda Düzgünefl, Prof. Dr. Emine Caner Salt›k
• Çinili Köflk Onar›m›nda Geleneksel ve Ça¤dafl Malzeme Birlikteli¤i
/ Doç. Dr. O¤uz Ceylan, Prof. Dr. Sadettin Ökten
• Bar›naktan Konuta Yöresel Malzeme ve Yap›m Tekni¤ine Bölgesel
Bir Örnek: Çukurova’da Geleneksel Konut Mimarisi ve
Günümüze Yans›mas› “Hu¤ Evi” / Yrd. Doç. Dr. Z. Hale Tokay
• Bak›rköy ve Malta Kireç Tafllar›n›n Bozulma ve Korunma
Sorunlar› / Arfl. Gör. Nilüfer Baturayo¤lu Yöney, Prof. Dr. Ahmet Ersen,
Yrd. Doç. Dr. Ahmet Güleç
• Gelece¤in Yap› Malzemesi: Fotovoltaik Paneller, Gelece¤in Mimari
Ak›m›: Enerji Mimarl›¤› / Arfl. Gör. Müjde Alt›n
• KKTC’de Yöresel Yap› Malzemesi Olan Sar› Tafl (Buri Tafl›)’n›n
Üretim ve Kullan›m› ‹çin Bir Araflt›rma / Dr. Turgay Saliho¤lu, Arfl.
Gör. Çi¤dem Ça¤man
• Ekolojik Yap› Malzemelerinin Tan›mlanmas›ndaki Sorunlar / Yrd.
Doç. Dr. Leyla Tanaçan
• Yüksek Yap›larda Betonarme Malzemenin Dünden Bugüne
Geliflimi / Arfl. Gör. Ayflin Sev, Prof. Aydan Özgen
Poster Sunufllar
• Bölücü Elemanlarda Malzeme ve Detay Tasar›m› ile ‹lgili Sistem
Özelliklerinin Tasar›m Sürecinde Mekân Kurgusuna Etkileri; Cam
Bölücü Sistem Örnekleri / Arfl. Gör. Didem Bafl Yanaratefl

• Ahflap Panel Yap›lar›n Deprem Sonras› Yap› Üretiminde
Kullan›lmas› / Yrd. Doç. Dr. Erkan Avlar, Arfl. Gör. Sevgül Limoncu
• Yang›n›n Afete Dönüflmemesinde Mimari Kararlar›n Etkisi / Dr.
Figen Kars
• Cam ve Çelik Malzemenin Estetik Ba¤lamda Tasar›m› / Arfl. Gör.
Kerimcan Apak
• Yatay Kuvvetlerin Ahflap Çerçeve Yap›lar Üzerindeki Etkisi ve
Al›nmas› Gereken Önlemler / Yrd. Doç. Dr. Erkan Avlar, Arfl. Gör.
Dilek Ekfli
• Malzemenin Estetik Ba¤lamda Tasar›m› ‹çin Kullan›m›na Örnek
Olarak Al›nan BA Prefabrike Cephe Elemanlar›nda Yüzey
Oluflturma Yöntemleri ve Uygulamalar› / Arfl. Gör. Dr. Mustafa
Tosun
• Tutkall› Tabakal› Ahflap Strüktürlerin Malzeme Özellikleri
Yönünden ‹ncelenmesi / Yrd. Doç. Dr. Cengiz Yesügey
• Yap› Malzemelerinin Yaflam Konforunu Sa¤lamaya Yönelik
Kullan›m›nda BA Prefabrike Tafl›y›c› Olmayan Çok Katmanl›
Cephe Elemanlar› ‹çin Haz›rlanan Bir Bilgisayar Program› / Arfl.
Gör. Dr. Mustafa Tosun
• Çelik Yap›lar›n Ekonomisi / Mak. Y. Müh. Selçuk Özdil
• Yap› Hatalar›n›n Analizi / Yrd. Doç. Dr. Nilay Coflgun, Y. Mimar
Cahide Ayd›n ‹pekçi, Arfl. Gör. Yasemin Y›lmaz
• Tarihten Günümüze Diyarbak›r Bazalt›n›n Geliflim Süreci ve
Bugünkü Kullan›m Alanlar› / Ö¤r. Gör. Meral Halifeo¤lu, Arfl. Gör.
Neslihan Dalk›l›ç
2. ULUSAL YAPI MALZEMES‹ KONGRES‹ ve SERG‹S‹
6-7-8 EK‹M 2004 ‹TÜ TAfiKIfiLA 109 No’lu SALON
Prof. Dr. Nihat Toydemir An›s›na
• Geç Osmanl› Mimarl›¤›nda Betonarme Yap›m Tekni¤i / Prof. Dr.
Afife Batur
• Betonarme Tafl›y›c› Sistem Elemanlar›nda Yap›flt›rma Birleflimler /
Dr. Mahmut Köse, Prof. Dr. Kaya Özgen
• Uzay Kafes Sistemlerinde Örtü Malzemesi Seçimi / Arfl. Gör. Nilhan
Vural
• Kerpiç Malzeme ‹le Üretilen Yap›larda Deprem Etkilerinin Tespiti
/ Yrd. Doç. Dr. Naz›m Koçu, Arfl. Gör. Zerrin Korkmaz
• Strüktür ve Malzeme Özelliklerinin Endüstriyel Ürün Tasar›m›na
Etkisi / Arfl. Gör. Demet Günal Ertafl, Prof. Dr. Nigan Beyaz›t
• Cephenin Vazgeçilmez Saydam Malzemesi Cam / Yrd. Doç. Dr.
Ayflin Sev, Arfl. Gör. Volkan Gür, Prof. Aydan Özgen
• Cam›n Yap›sal Kullan›m›n›n Tarihsel Geliflimi, Güncel Olanaklar ve
Uygulama Örneklerinin ‹ncelenmesi / Y. Mimar Taflk›n Alt›nkaya,
Prof. Aydan Özgen
• Mimaride D›fl Duvar Kuruluflunda Kullan›lan De¤iflken
Geçirgenlikli Camlar ve Türkiye’deki Kullan›m Olanaklar› / Arfl.
Gör. Mine Z›¤›ndere
• Cephe Sistemlerinde Yeni Teknolojiler: Elektrokromik Camlar /
Yrd. Doç. Dr. Asl›han Tavil
• Mineral Esasl› S›valarda Polipropilen Lif Katk›s›n›n Fiziksel ve
Mekanik Özelliklere Etkisinin ‹ncelenmesi / Prof. Dr. Erol Gürdal,
Arafl. Gör. Seden Acun
• Nevflehir Yöresi Ponza Tafllar›n›n Tu¤la Hammaddesi Olarak
De¤erlendirilmesi / Yrd. Doç. Dr. Ayfle Gül Güzel
• Atmosferik Gaz ve Asitlerin Do¤al Tafl Yap› Malzemeleri
Üzerindeki Etkilerinin Deneysel Yöntemler ile Analizi / Yrd. Doç.
Dr. Emrah Gökaltun
sektörden
5. Ulusal Yap› Malzemesi Kongresi ‹lk Duyuru
• Genlefltirilmifl Polistren Köpüklü (EPS) Yal›t›m-Kal›pl› Yap›m
Sistemleri (ICFs) / Yrd. Doç. Dr. ‹lhan Koç, Prof. Dr. Erol Gürdal
• Plastik Malzemenin Özellikleri ve ‹nflaat Sektöründeki Kullan›m
Yerleri / Yrd. Doç. Dr. Sibel Demirarslan
• Gergi Tavanlar (‹ki Gergi Tavan Malzemesinin Karfl›laflt›r›lmas› ve
Uygulamalar›n›n ‹rdelenmesi) / Arfl. Gör. Y. Mimar Müjde Alt›n, Doç.
Dr. Yeflim Kamile Aktu¤lu
• Türkiye’de K›rsal Alanlarda Kullan›lan Yap› Malzemeleri, Yap›m
Sistemleri ve Bu Sistemlerin Deprem Karfl›s›ndaki Davran›fllar› /
Arfl. Gör. Nefle Dikmen, Yrd. Doç. Dr. Soofia Tahira Elias Özkan
• Yal›t›ml› Strüktürel Panel Parçalar / Y. Mimar Kerimcan Apak
• Bilgi ‹letiflim Ça¤›nda ‹ç Mekân Esteti¤i / Arfl. Gör. Dr. Didem Bedük
• Ortopedik Engelliler ‹çin E¤itim Mekânlar› Tasar›m›nda
Malzemenin Önemi / Arfl. Gör. Bilgehan Y›lmaz, Yrd. Doç. Dr. Dicle
Ayd›n
• Bina Bezeme Malzemelerinin Uygulamadaki Konumu ve Yitirilen
Görsel Kalite / Yrd. Doç. Dr. Dicle Ayd›n
• Çocu¤un Fiziksel ve Ruhsal Geliflimi Aç›s›ndan Çocuk Odalar›
Tasar›m›nda Malzeme Kullan›m› ve Malzeme Seçiminin Önemi /
Yrd. Doç. Dr. Deniz Demirarslan, Yrd. Doç. Dr. Osman Sabahi Serdar
Aytöre
• Mekân-Merdiven-Malzeme / Arfl. Gör. Nihan Engin
• Yap› Malzemesi Üretiminde Kalite Kavram›n›n Artan Önemi / Ö¤r.
Gör. Dr. Esin Kasapo¤lu
• Farkl› Yap›m Sistemleri ve Konut Maliyetleri / Yrd. Doç. Dr. Esra
Bostanc›o¤lu, Ö¤r. Gör. Emel Düzgün Birer
• Mimarl›kta Saydam Yal›t›m Uygulamalar› / Arfl. Gör. B. Burcu Yeflildal
Genç, Prof. Dr. Gül Koçlar Oral
• Yüksek Yap› Tafl›y›c› Sistemlerinde Yang›n Etkisine Karfl›
Korumada Sistem Kuruluflu ve Malzeme Kullan›m› / Arfl. Gör. Ümit
T. Arpac›o¤lu
• Gazbetonun Su Karfl›s›ndaki Davran›fl› / Arfl. Gör. Semiha Kartal,
Prof. Dr. fiükran Dilmaç
• Çelik Tafl›y›c› Sistemlerde Yang›n Yal›t›m› ve Alç›n›n Kullan›m› /
Prof. Dr. Nilüfer Ak›nc›türk, Y. Mimar Cahide Ayd›n ‹pekçi
• Betonarme Yap›m Sistemlerinin Ekolojik Aç›dan De¤erlendirilmesi
/ Doç. Dr.Tülay Esin, Yrd. Doç. Dr. Nilay Coflgun
• Düflük Kaliteli Kömür Katk›l› Tu¤la Üreten Bir Tünel F›r›nda
Kullan›lan Yak›tlar›n Optimizasyonu / Yrd. Doç. Dr. Kurtul
Küçükada, Yrd. Doç. Dr. Ebru Mançuhan
• Yap› Ürünlerindeki Radonun Yap› Biyolojisi Aç›s›ndan ‹rdelenmesi
/ Doç. Dr. Ayfle Balanl›, Arfl. Gör. S. Müjdem Vural, Arfl. Gör. Gökçe
Tuna Taygun
• S›v› Kaplamalar›n Çevre Kalitesi ve ‹nsan Sa¤l›¤›na Etkileri / Y.
Mimar Hale Gezer
• Boflluklu Çift Duvar Aras› Is› Yal›t›m› Uygulamalar› ve Çözüm
Önerileri / Y. Mimar Özlem Alamut Kalpak, Prof. Dr. fiükran Dilmaç
• Ses Yutucu Malzeme ve Konstrüksiyonlar›n De¤iflik Mekânlarda
Kullan›m Yöntemleri / Prof. Dr. Ramiz Abdülrahimov, Doç. Dr.
Ramide Abdülrahimova, Arfl. Gör. Y. Mimar Mustafa Kavraz
• Üzeri Delikli ve Yar›kl› Ekranlar›n Akustik Etkisinin ‹ncelenmesi /
Arfl. Gör. Y. Mimar Mustafa Kavraz, Prof. Dr. Ramiz Abdülrahimov
• Yeni Yap› Malzemesi Fotovoltaik Paneller Özellikleri ve Tarihçesi
/ Arfl. Gör.Y. Mimar Müjde Alt›n
• Baz› Osmanl› Dönemi Hamam Yap›lar›n›n Kubbe ve Duvarlar›nda
Kullan›lan Kireç Harçlar›n›n Özellikleri / Arfl. Gör. Özlem Çizer, Doç.
Dr. Hasan Böke, Doç. Dr. Baflak ‹peko¤lu
Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 19
 sektörden
5. Ulusal Yap› Malzemesi Kongresi ‹lk Duyuru
• Osmanl› Dönemi Bir Grup Hamam Yap›s›nda Malzeme Kullan›m› /
Arfl. Gör. Kader Reyhan, Doç. Dr. Baflak ‹peko¤lu
• Manisa Çukur Hamam’›n Onar›m›na Yönelik Malzeme Çal›flmalar›
/ Rest. Prog. Ö¤r. Sibel Y›ld›r›m Esen, Rest. Prog. Ö¤r. Nurgül Tunç,
Rest. Prog. Ö¤r. Sinem Telatar, Ö¤r. Gör. Dr. Ayfle Tavukçuo¤lu, Prof.
Dr. Emine N. Caner Salt›k, Prof. Dr. fiahinde Demirci
• Manisa’da Bulunan Baz› Selçuklu Dönemi Yap›lar›n›n Harç ve
Tu¤lalar›n›n Onar›m Amaçl› ‹ncelenmesi / Arfl. Gör. Meral Budak,
Doç. Dr. Sedat Akkurt, Doç. Dr.Hasan Böke
• Adana Kenti Geleneksel Konutlar›n›n Yap›m Tekni¤i ve Malzeme
Kullan›m› Aç›s›ndan Analizi ve Koruma Önerileri / Doç. Dr. Gediz
Urak, Arfl. Gör. Gülin Payasl› O¤uz
• Üç GAP Kentinin Geleneksel Konutlar›ndaki Tafl Mimarisi ve
Yans›malar›n›n K›yaslanmas› / Dr. Yaflar Subafl› Direk
• Geleneksel Yalvaç Evlerinde Yap›m Teknikleri ve Malzeme
Kullan›mlar› / Ö¤r. Gör. Dr. Seyhan Yard›ml›, Prof. Dr. Erkin Erten
• Tarihi Yap›lar›n Yeniden Yap›m Uygulamalar›nda Özgün Malzeme
Kullan›m› ve Sorunlar› / Ö¤r. Gör. Dr. Elif Özlem Ayd›n
• Erken Cumhuriyetin Konut Mekânlar›nda Malzeme Seçenekleri ve
Tercihler / Yrd. Doç. Dr. H. fiebnem Uzunarslan
• Tarihi Çevrelerde Yap›lan Yeniden De¤erlendirme Çal›flmalar›nda
Malzeme Seçim Kriterleri / Arfl. Gör. P›nar Arabac›o¤lu, Arfl. Gör.
Burçin Cem Arabac›o¤lu
• Tarihi Sanayi Yap›lar›nda Metal Malzeme Kullan›m›, Koruma ve
Restorasyon Önerileri / Y. Mimar Rest. Uzm. T. Gül Köksal, Mimar
Hüseyin H. Karg›n
• ‹lkça¤lardan Endüstri Devrimine Kadar Olan Süreç ‹çerisinde
Metal Malzemenin Yap› ve Mobilya Teknolojisinde Kullan›m› / Yrd.
Doç. Dr. Deniz Demirarslan
• Tarihi St. Jean Kilisesi’nde Kullan›lan Horasan Harçlar›n›n
Özellikleri / Uzman Duygu O¤uz K›l›ç, Doç. Dr. Hasan Böke, Doç. Dr.
Sedat Akkurt, Doç. Dr. Baflak ‹peko¤lu
• Geleneksel Ahflap Yap›larda Yap› Fizi¤i ve Malzeme Sorunlar›n›n
Tafl›y›c› Sisteme Etkileri / Arfl. Gör. Savafl Ekinci, Arfl. Gör. Ümit T.
Arpac›o¤lu
Poster Sunufllar
• Cam Teknolojisinde Enerji Sa¤lamaya ve Ekolojik Kullan›m›n›
Gelifltirmeye Yönelik Uygulamalar / Yrd. Doç. Dr. Özlem Eflsiz, Dr.
Sibel Hattap
• Farkl› Derecegün Bölgelerinde ‹nfla Edilen Kontlarda TS 825’E
Göre Is›l Konforun Sa¤lanmas›nda Optimal Cam Malzeme Seçimi
Üzerine Bir Araflt›rma / Prof. Dr. Nilüfer Ak›nc›türk, Dr. Filiz fienkal
Sezer
• Teknoloji, Malzeme ve Mimari Anlay›fl / Arfl. Gör. Ülger Bulut
PANEL Güçlendirmede Malzeme E¤ilimleri
M. Süheyl AKMAN, Prof. Dr.
Görün ARUN, Prof. Dr.
Feridun ÇILI, Prof. Dr.
Kaya ÖZGEN, Prof. Dr.
Müfit YORULMAZ, Prof.
3. ULUSAL YAPI MALZEMES‹ KONGRES‹ ve SERG‹S‹
15-16-17 KASIM 2006 ‹TÜ TAfiKIfiLA 109 No’lu Salon
• Yeni Malzemelerin Mimari Tasar›ma Etkileri / Yrd. Doç. Dr.
Neslihan Güzel
20 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
• Yeni Malzeme ve Üretim Tekniklerinin Organik Tasar›ma Olan
Etkileri / Yrd. Doç. Dr. Didem Bedük
• Malzeme, Kimlik ve Temsiliyet: Uluslararas› Brüksel Dünya Fuar›
(1958) Türkiye Pavyonu /Arfl. Gör. S›la Durhan
• Endüstri Ürünleri Tasar›m›nda Malzeme Seçimi / Arfl. Gör. Demet
Günal Ertafl, Prof. Dr. Nigan Bayaz›t
• Denizli Travertenlerinin Mimaride Kullan›m› / Dr. ‹brahim
Çobano¤lu, Yrd. Doç. Dr. Devrim Alkaya, Mimar Süleyman Boz
• Mekân Tasar›m›nda Mozaik Kaplamalar / Yrd. Doç. Dr. Deniz
Demirarslan, Arfl. Gör. Deniz Tufan
• Gazbeton Binalar›n Deprem Yükleri Alt›ndaki Performans› / Ö¤r.
Gör. Dr. Haluk Sesigür, Doç. Dr. O¤uz Cem Çelik, Prof. Dr. Feridun Ç›l›
• Mimari Detay Tasar›m›nda Malzemenin Kurgulanmas› / Yrd. Doç.
Dr. Didem Bafl Yanaratefl
• Volkanik Kayaçlar›n D›fl Mimari Kaplamada Kullan›m› Üzerine
Teknik ‹nceleme / Prof. Dr. Lütfullah Gündüz, Yrd. Doç. Dr. Mine
Ulusoy, Uzm. Ebru Baflp›nar
• Uçucu Küllü Betonlarda Donat› Korozyonunun H›zland›r›lm›fl
Yöntem ile Araflt›r›lmas› / Prof. Dr.‹lker Bekir Topçu, Arfl. Gör. Ahmet
Rif Bo¤a
• Renksiz Mikrolif Tekstil Malzemesinin D›fl Cephede
Kullan›labilirli¤inde UV Absorbanlar›n Çekme Dayan›m›na
Etkisinin Araflt›r›lmas› / Dr. Hale Gezer, Yrd. Doç. Dr.Nigar Merdan
• Diyarbak›r Karacada¤ Bölgesi Bazaltlar›n›n Yay›l›m Alanlar›na
Göre Bas›nç ve Çekme Dayan›mlar›n›n Araflt›r›lmas› ve Kullan›m
Alanlar›n›n ‹rdelenmesi / Ö¤r. Gör. Nursen Ifl›k, Ö¤r. Gör. Servet
Y›ld›z
• Çelik Yap›lar ‹çin Öngerilmeli Çelik I Kirifl Üretilebilirli¤inin
Araflt›r›lmas› / Uzm. Alpay Özer, Doç. Dr. Yusuf Özçatalbafl, Ö¤r. Gör.
M. Tolga Özkan
• Borat At›¤› Çamur ve Fosfojips Katk›lar›n›n Çimentonun
Dayan›m›na Etkisinin Araflt›r›lmas› / Yrd. Doç. Dr. Arzu Okucu
• Yap› Malzemelerinde Nano Teknolojinin Kullan›m› / Yrd. Doç. Dr.
Yaflar Subafl› Direk
• Tasar›mda Görsel ‹fllevi Güçlendiren Etkenler ve Malzemenin
Rolü / Yrd. Doç. Dr. fiebnem Uzunarslan
• ‹ç Mekânda Yap› Malzemelerinin Görsel Etkileri / Uzm. Müge
Ertemli
• Peridotit Katk›s› ile Tu¤la Özelliklerinin Gelifltirilmesi / Arfl. Gör.
Erdinç Abi, Erfl. Gör. Yücel Y›lmaz, Prof. Dr. Ö. Faruk Emrullaho¤lu
• Mermer Tozu Katk›s› ve Ö¤ütmenin Tu¤la Özelliklerine Etkisi /
Arfl. Gör. Erdinç Abi, Prof. Dr. Ö. Faruk Emrullaho¤lu
• Tüf Agregas› ile Sytropor Kullan›larak Üretilen Blok Elemanlar›n
Fiziksel ve Mekanik Özelliklerinin Araflt›r›lmas› / Osman Ünal,
Tayfun Uyguno¤lu, Hakan Akbaba
• Agrega Türünün Hafif Bloklar Üzerindeki Etkisinin Araflt›r›lmas› /
Yrd. Doç. Dr. Osman Ünal, Arfl. Gör. Tayfun Uyguno¤lu, Hakan
Akbaba
• Gözenekli Hafif Beton Bloklarla D›fl Duvar Tasar›m›nda
Higrotermal Performans Enformasyonu / Dr. Ecem Edis, Doç. Dr.
Hülya Kufl, Prof. Dr. Ertan Özkan
• Tarihi Binalar›n Yang›na Karfl› Korunmas›nda Al›nabilecek
Bütünleflik Tasar›m Önlemleri / Arfl. Gör. Dr. Nuri Serteser, Ö¤r. Gör.
Dr. Mustafa Özgünler
• Yüksek S›cakl›k Etkisinde Kalan Silis Duman› Katk›l› Betonun
Fiziksel ve Mekanik Özelliklerinin Araflt›r›lmas› / Arfl. Gör. Ahmet
K›z›lkanat, Doç. Dr. Nabi Yüzer

• Silis Duman› Katk›l› ve Çelik Tel Donat›l› Betonlar›n Yüksek
S›cakl›k Karfl›s›ndaki Mekanik Davran›fllar› / Yrd. Doç. Dr. Sedat
Kurugöl, Arfl. Gör. Ümit Arpac›o¤lu
• Yap› Fizi¤i Aç›s›ndan Hafif Çelik Sistemlerin Yang›n Performanslar›
ve Korunum Teknikleri / Arfl. Gör. Savafl Ekinci, Arfl. Gör. Ümit
Arpac›o¤lu
• Konya'da Selçuklu Dönemi Yap›lar›n›n Duvar Malzemelerinde Su
ve Nem Etkisiyle Oluflan Hasarlar›n Araflt›r›lmas› / Yrd. Doç. Dr.
Naz›m Koçu
• ‹ç Mekânlarda S›n›rl› Boyutlu Engellerle Gürültü Kontrolü Üzerine
Bir Çal›flma / Ö¤r. Gör. Dr. Mustafa Kavraz, Prof. Dr. Ramiz
Abdülrahimov
• Yöresel Yap› Malzemelerinin Is› Yal›t›m›nda Kullan›lmas› ve Pomza
Üzerine Bir Araflt›rma / Arfl. Gör. Feyza Sezgin, Prof. Dr. Gülser
Çelebi
• Mimaride Kullan›lan Fotovoltaik (PV) Yap› Bileflenlerinin
Ülkemizdeki ve Avrupa'daki Durumunun Karfl›laflt›r›lmas› / Yrd.
Doç. Dr. Müjde Alt›n
• Lignoselülozik Liflerden Kompozit Malzemelerin Üretimi ve Genel
Özellikleri / Yrd. Doç. Dr. Halil Turgut fiahin
• Yap› Ürünlerindeki Formaldehitin Yap› Biyolojisi Aç›s›ndan
‹rdelenmesi / Prof. Dr. Ayfle Balanl›, Yrd. Doç. Dr. Müjdem Vural, Arfl.
Gör. Dr. Gökçe Tuna Taygun
• Toprak Malzeme ve Binalar›n 'Sürdürülebilir Yap›' Ölçütlerine
Göre ‹rdelenmesi / Y. Mimar Göknil Gürbüz, Prof. Dr. Gülser Çelebi
• Sürdürülebilirlik ‹çin Tasar›ma Ekolojik Yaklafl›m / Yrd. Doç. Dr.
Selma Çelikyay
• 21. Yüzy›l›n Yap› Malzemesi / Yrd. Doç. Dr. Osman Engür, Doç. Dr.
Nami Kartal
• Yap› Malzemelerinin Çevresel Etkilerinin De¤erlendirilmesinde
Kullan›lan Yöntem ve Yasal Düzenlemelerin Avrupa Birli¤i Yap›
Sektörü Kapsam›nda ‹rdelenmesi / Arfl. Gör. Arzuhan Burcu Gültekin,
Prof. Dr. Gülser Çelebi
• Yap› Malzemeleri ‹çin Çevresel Ürün Beyanlar›, Avrupa Birli¤inde
Geliflimi ve Ülkemizdeki Geliflme Potansiyeli / Mimar Hülya
fientürk, Prof. Dr. Gülser Çelebi
• Mardin Derik'teki "Kesra Kanco" Yap›s›n›n Yap›m Sistemi ve
Malzeme Kullan›m› Aç›s›ndan Analizi / Arfl. Gör. Gülin Payasl› O¤uz,
Arfl. Gör. Havva Özy›lmaz, Ö¤r. Gör. Emine Da¤tekin
• Geleneksel Yap›larda Süsleme Eleman› Olarak Tu¤la Malzemenin
Kullan›m› / Ö¤r. Gör. Dr. Mine Tanaç K›ray
• Tarihi Yap›lar›n Onar›m›nda Kullan›lacak Puzolan Katk›l› Kireç
Harçlar›n›n Renk Uyumu Aç›s›ndan De¤erlendirilmesi / Arfl. Gör.
Dilek Ekfli Akbulut, Prof. Dr. Rengin Ünver, Prof. Dr. Fevziye Aköz
• Askeri Yap› Mimarisinde Tabyalar›n Yeri, Yap›m Teknikleri ve
Malzeme Kullan›mlar› / Arfl. Gör. Soner Yeler, Ö¤r. Gör. Gülcan Yeler
• Tire Osmanl› Hanlar›nda Malzeme Kullan›m› / Y. Mimar Sevinç
E¤ercio¤lu, Prof. Dr. Baflak ‹peko¤lu
• Osmanl› Dönemi Hamam Yap›lar›nda Kullan›lan Horasan S›valar›n
Özellikleri / Y. Mimar Elif U¤urlu, Prof. Dr. Hasan Böke
• Edirne Tarihi Yap›lar›nda Kullan›lan Kalkerlerin Petrografik ve
Kimyasal Özellikleri / Arfl. Gör. Murat Dal, Prof. Dr. Ali Haydar
Gültekin
• Arkeolojik Alanlarda Kaz› Sonras› Tafl Duvarlarda Gözlenen
Bozulmalar›n S›n›fland›r›lmas› ve Görsel Analizi / Y. Mimar Ifl›l Talu,
Prof. Dr. Hasan Böke, Prof. Dr. Baflak ‹peko¤lu
• Roma Dönemi Tu¤la ve Harçlar›n Özellikleri: Bergama Serapis
sektörden
5. Ulusal Yap› Malzemesi Kongresi ‹lk Duyuru
Tap›na¤› Örne¤i / Y. Mimar Özlem Aslan Özkaya, Prof. Dr. Hasan
Böke, Prof. Dr. Baflak ‹peko¤lu
• Afyon Bolvadin Evlerinde Yap› Malzemelerinin Kullan›m› / Arfl. Gör.
Özlem Atalan
Poster Sunufllar
• Mekân Tasar›m›nda Ça¤dafl Bir Malzeme: Titanyum / Yrd. Doç. Dr.
Deniz Demirarslan
• Kentleflme Sürecinde Gelenek - Fonksiyonellik ve Günümüz
De¤erleri Ba¤lam›nda Malzeme Seçimi ve Yukar› De¤irmendere
Yerleflimi / Arfl. Gör. Dr. Didem Erten Bilgiç
• Kent Mobilyalar›n›n Malzeme Kullan›m› Bak›m›ndan ‹rdelenmesi /
Arfl. Gör. Demet Günal Ertafl, Arfl. Gör. Seden Acun
• Endüstrileflmifl Ahflap Konut Yap›m Sistemleri ve Çok Katl› Konut
Uygulamalar› / Ö¤r. Gör. Nimet Öztank
• Megastürktürlerde Malzeme Kullan›m›n›n Millau Viyadükü
Örne¤iyle ‹rdelenmesi / Arfl. Gör. Ayça Tokuç, Doç. Dr. Yeflim Kamile
Aktu¤lu
• Ahflap Malzemenin Do¤al Renginde Meydana Gelen Renk
De¤iflimleri ve Bunlar›n Önlenmesi / Yrd. Doç. Dr. Halil Turgut
fiahin
• Temizlik Amaçl› Kimyasallar›n Do¤al Tafllar Üzerindeki Etkileri
Üzerine Bir Araflt›rma / Yrd. Doç. Dr. Emrah Gökaltun
• Titanyum'un Konut Mimarisinde ve ‹ç Mekân Düzenlemelerinde
Kullan›lmas› / Ö¤r. Gör. Dr. Hale Gezer
• D›fl Cephede Estetik Katk›s›yla: Titanyum / Ö¤r. Gör. Dr. Hale
Gezer
• Kerpiç Duvarlarla Uygulanan Kil Ba¤lay›c›l› S›valar›n Fiziksel
Özelliklerinin Araflt›r›lmas› / Ö¤r. Gör. fiefika Ergin Oruç, Doç. Dr.
Bilge Ifl›k
• Rekreasyon Alanlar›nda Ahflap Malzemenin Kullan›m› ve
Korunumu / Mimar Nazire Papatya Seçkin
• Bitkisel Kaynakl› Ekolojik Yap› Malzemeleri (Ahflap, Bambu, Saz,
Saman-Saman Balyas›) / Ö¤r. Gör. Gülcan Yeler, Arfl. Gör. Soner Yeler
• Geçmiflten Günümüze Kerpiç Malzeme Üretim Teknikleri ve
Güncel Kullan›m Olanaklar› / Arfl. Gör. Ümit Arpac›o¤lu
• Rum, Acem ve Türk Evleri Ayr›m›nda Isparta Sivil Mimarl›k
Örneklerinin Yap›m Teknolojileri ve Malzeme Kullan›mlar› / Yrd.
Doç. Dr. Gülin Beyhan
• Gaziantep Zincirli Bedesten'in Yap›m Tekni¤i ve Malzeme
Kullan›m› Aç›s›ndan Analizi ve Restorasyon Önerileri / Yrd. Doç.
Dr. Osman Nuri Dülgerler, Arfl. Gör. Y. Mimar Tülay Karaday› Yenice
• Tarihi Doku ve Malzemede Sürdürülebilirli¤in Bursa-Cumal›k›z›k
Örne¤inde ‹ncelenmesi / Arfl. Gör. Dr. Rengin Beceren Öztürk, Arfl.
Gör. Y. Mimar Seden Acun Özgünler
4. ULUSAL YAPI MALZEMES‹ KONGRES‹ ve SERG‹S‹
12-13-14 KASIM 2008 Harbiye Askeri Müze
• Mimaride Do¤altafl Seçim Parametreleri / Arfl. Gör. Murat Dal, Prof.
Dr. Ali Haydar Gültekin
• Al›flverifl Merkezlerinde ‹ç Ayd›nlatman›n Fiziksel-Mimari
Mekânlara Etkileri / Arafl. Gör. Fatih fiahin
• Al›flverifl Merkezlerinde “Odak Mekân” Kurgusunda Estetik
Çekicilik/Hoflluk Ve Korunma/Güvenlilik Kalitelerinin ‹ncelenmesi
/ Arafl. Gör. Fatih fiahin
• Salonlar›n Tasar›m›nda Malzeme Seçimi / Ö¤r. Gör. Dr. Mustafa
Kavraz
Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 21
 sektörden
5. Ulusal Yap› Malzemesi Kongresi ‹lk Duyuru

• De¤iflik Biçimli Akustik Engellerle ‹malathanelerde Gürültü • Yal›t›ml› D›fl Duvarlarda Kullan›lan Koruyucu D›fl Cephe
Kontrolünün ‹ncelenmesi / Ö¤r. Gör. Dr. Mustafa Kavraz, Prof. Dr. Kaplamalar›n›n Uyumluluk Özellikleri / Y.Mimar, Kerime Örs,
Ramiz Abdülrahimov Yrd.Doç. Dr., Ayfle Tavukçuo¤lu, Prof. Dr. fiahinde Demirci, Doç. Dr.
• Tekstil Malzemesinin Mimaride Örtü Sistemlerine Biçimsel Arda Düzgünefl
Katk›s›n›n Tarihsel Geliflimi Ve Gelece¤i / Yrd. Doç Dr. Hale Gezer • Tarihi Türk Hamamlar›ndaki Akustik Niteliklerin Bilgisayar
• “Arch›text›les” Malzemenin Mimariye Ve ‹ç Mimariye Biçimsel Modelleme Ve Simülasyon Yöntemi ‹le Analizi / Mimar, Asuman
Katk›s› / Yrd. Doç Dr. Hale Gezer Ayd›n, Yrd.Doç. Dr., Ayfle Tavukçuo¤lu, Prof. Dr., Mehmet Çal›flkan,
• Tasar›mlar› ‹le Cephe Elemanlar› Ve Malzemesinde “Çevreye • Ahflap Yap›lar Ve Kurutma Bilinci / Doç.Dr., Öner Ünsal, Prof.Dr.,
Uyum” / Yrd. Doç Dr. Hale Gezer Ramazan Kantay
• Polimer Malzeme ‹le Portatif Mimari / Yrd. Doç Dr. Hale Gezer • Yap› Malzemesi Üretim Sürecinde Enerji Etkinli¤i / Prof. Dr. Tülay
• Mekân Tasar›m›nda ‹nce Yap› Kavram›- Malzeme ‹liflkisinin Esin
Tasar›m Süreci Aç›s›ndan ‹rdelenmesi / Prof.Dr. Ünal Demirarslan, • Baz› Osmanl› Dönemi Hamam Yap›lar›n›n Kubbelerinde Kullan›lan
Yar. Doç. Dr. Deniz Demirarslan Tu¤lalar›n Özellikleri / Y. Mimar, Elif U¤urlu, Prof. Dr. Hasan Böke
• Selçuklu Dönemi Mimari Miras›m›zda Kullan›lm›fl Tu¤la Duvar› • AB Sürecinde De¤iflen Ulusal Yan›c›l›k S›n›fland›rmalar›n›n
Kireç Harc›n›n Fiziksel ve Mekanik Özellikleri / Yrd. Doç. Dr. De¤erlendirilmesi / Dr. Nuri Serteser, Dr. Mustafa Özgünler
Naz›m Koçu, Arfl. Gör. Mustafa Dereli • Yap› Ürünlerindeki Liflerin ‹nsan Sa¤l›¤› Aç›s›ndan ‹rdelenmesi /
• Termik Santral Uçucu Küllerinin Yap› Malzemesi Olarak Prof. Dr, Ayfle Balanl›, Yard. Doç. Dr. S. Müjdem Vural, Yard. Doç. Dr.
Kullan›labilirli¤i / Yrd. Doç. Dr. Devrim Alkaya, Yrd. Doç. Dr. ‹brahim Gökçe Tuna Taygun
Çobano¤lu, Süleyman Boz • Arkeolojik Alanlarda Koruma Amaçl› Üst Örtü Tasar›m›nda
• AB Sürecinde Yap› Malzemelerinde Denetim: Beton ‹le ‹lgili Malzeme Kullan›m› / Arfl. Gör. Funda Yaka, Prof. Dr. Baflak ‹peko¤lu
Ürünlerde Uygulamalar / Prof. Dr. M. Hulusi Özkul, Y. ‹nfl. Müh. • ‹fllenmemifl Do¤al Malzemeler ‹le Üretilen Is› ‹letkenli¤i Düflük
Selçuk Uçar, Dr. Tümer Akak›n Ça¤dafl Yap› Malzemelerinin Is›l Performanslar›, Üretimlerinde
• Kavram-Malzeme ‹liflkilendirmesi Üzerine Bir ‹rdeleme Çal›flmas›: Enerji Tüketimi Ve Co2 Yay›n›m›n›n De¤erlendirilmesi / Prof. Dr.
‹ç Mimari Proje Dersinde Malzeme Tercihleri Ve Kavram / Yrd. Ertan Özkan, Yrd. Doç. Dr. Özgür Göçer, Dr. Ecem Edis, Doç. Dr.
Doç Dr. Burçin Cem Arabac›o¤lu Hülya Kufl
• K›rklareli Geleneksel K›rsal Mimarisinde Bitkisel Yap› Malzemesi
Kullan›m› / Ö¤r. Gör. ‹zzet Yüksek, Prof. Dr. Tülay Esin
Poster Sunufllar
• Pomzal› Ve Stroporlu Hafif Duvar Eleman› Özeliklerinin
• Ak›ll› Malzemenin Mimari ve ‹ç Mimaride Kullan›lmas› / Yrd. Doç
‹ncelenmesi / Prof. Dr. ‹lker Bekir Topçu, Arfl. Gör. Abdullah Demir,
Dr. Hale Gezer
Yrd..Doç.Dr. Ö. Fatih Eser
• Cam›n Beton ‹çinde Lif Olarak Kullan›m› - Saydam (fieffaf) Beton /
• Betonarme Donat›s›n›n Yüksek S›cakl›¤a Karfl› Korunmas›nda
Rüveyda Kömürlü, S. Taner Y›ld›r›m , Kamuran Öztekin
Çimento Tipinin Ve Örtü Betonu Kal›nl›¤›n›n Etkileri / Prof. Dr.
‹lker Bekir Topçu, Arafl. Gör. Ahmet Raif Bo¤a, Arafl. Gör. Abdullah
Demir
• Seyitömer Termik Santral› Taban Külünün Çimento Üretiminde
Katk› Olarak Kullan›m› / Prof. Dr. ‹lker Bekir Topçu, Arafl. Gör. Cenk
Karakurt
• Alkaliler ‹le Aktive Edilmifl Uçucu Külle Hafif Tu¤la Üretilmesi /
Prof. Dr. ‹lker Bekir Topçu, Arafl. Gör. Mehmet U¤ur Toprak
• Sürdürülebilirlik Çerçevesinde Plastik Yap› Malzemesi / Yrd. Doç.
Dr. Esin Kasapo¤lu
• Kaunos Roma Hamam› S›va Örnekleri Üzerine Bir ‹nceleme /
Arafl. Gör., Binnaz Bayhan, Yrd . Doç. Dr. Nevzat O¤uz Özer
• ‹ç Mekân Boyalar›n›n ‹nsan Sa¤l›¤›na Etkisi / Y.Mimar, Gülay Yedekci
Arslan, Prof. Dr. Ayfle Balanl›
• Arkeolojik Restorasyon Uygulamalar›nda Görülen Teori Ve Pratik
Çeliflkileri / DI.Dr. Gamze Kaymak He›nz
• Tasar›mc›y› Güdüleyen Etki Olarak Estetik / Yrd.Doç., Tülay
(Özdemir) Canbolat
• Tarihi Mermer Yüzeylerinin Biyo-Bozunur Polimerler ‹le
Korunmas› / Y›lmaz Ocak, Aysun Sofuo¤lu, Funda T›hm›nl›o¤lu, Prof.
Dr. Hasan Böke
• Malzeme Ve Estetik Diyalekti¤i / Yrd. Doç. Dr. Osman Aray›c›
• Yap›sal At›k Oluflumu Ve At›k Yönetimi / Yrd. Doç. Dr. Sevgül
Limoncu, Arafl. Gör. Ürün Biçer Özkun
• Bina D›fl Kabu¤unda Sandviç Panel Uygulamalar› ‹çin Sistem Seçimi
/ Yrd. Doç. Dr. Çi¤dem Çelik Tekin, Ö¤r. Gör. Dr. Ülger Bulut

22 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2


Kompozit Panelle Hayal Dünyan›zdaki
S›n›rlar› Kald›r›n
ünyada asma cephe giydirme sistemlerinin ilk uy-
D guland›¤› 1800’lü y›llardan bu yana cephe giydir-
me sistemleri, teknolojik geliflime paralel geliflim
ve de¤iflim göstermifltir. Günümüz mimarl›¤›n› en
fazla etkileyen de¤iflimlerden birisi de yap›lar›n d›fl cephele-
ri olmufltur. Hala da kullan›lan do¤al tafl, suni tafl, beton,
tu¤la, ahflap… v.b cephe kaplamalar› art›k yerini alümin-
yum kompozit panel cephe kaplamalar›na b›rakm›flt›r.
Alüminyum kompozit panel d›fl›ndaki di¤er cephe kap-
lama malzemeleri, mimarlar›n özgür düflüncelerini eserleri-
ne yans›tmalar›nda belli s›n›rland›rmalar› da beraberinde
getirmektedir. Bu s›n›rland›rma, planlanan düflünce ile ger-
çekleflen yap›t aras›nda olmaktad›r. Ayn› yap› elemanlar›n›
kullanan mimarlar, beklentilerinin karfl›lanmamas› sonu-
cunda düflüncelerini k›s›tlama yoluna gitmektedirler. Orta-
ya konulan eser; özgür düflüncelerinin eseri olmaktan ç›-
k›p, yap› malzemesinin belirledi¤i do¤al bir sonuç olarak
ortaya ç›kmaktad›r. ‹flte tam bu noktada alüminyum kom-
pozit paneller hayalleri s›n›rlayan bu çizgileri kald›rm›fl, es-
teti¤i de beraberinde sunan, özgürce düflüncelerin uygula-
maya konulabilmesine olanak sa¤lam›flt›r.
Mimarlar›n hayallerini gerçe¤e dönüfltüren alüminyum
kompozit paneller, yap› malzemesinin olmazsa olmazlar›n-
dan olan dayan›kl›l›¤›, uzun ömürlülü¤ü, zengin renk çeflitli-
li¤ini de beraberinde getirmektedir. Binalar›n çevresiyle bu
malzemenin mükemmel uyumu ayn› zamanda modern ça¤a
uygun görüntüyü de sunmaktad›r.
Kompozit Panel Nedir?
Alüminyum kompozit panel, ön ifllem yap›lm›fl boyal› iki
alüminyum levha aras›na düflük yo¤unluklu polietilen çekir-
de¤in ileri teknoloji yöntemi kullan›larak yap›flt›r›lmas›yla
oluflmufl kompozit bir yap› malzemesidir.
Kompozit panel, hafif alüminyum esasl› olmas›na karfl›n
metal sa¤laml›l›¤›n› bir arada sunan, düzgünlük, titreflimi ab-
sorbe etme, dayan›kl›l›k ve bak›m kolayl›¤› sunan bir yap›
malzemesidir.
Alüminyum Levha: EN AW 3005 (Al Mn1 Mg 0.5) / H42-H46
sektörden
Kompozit Paneller
R›dvan Bal›kç›
Alüminyum Levha D›fl Yüzey: PVDF / Kynar 500
Alüminyum Levha ‹ç Yüzey: Koruyucu Astar Boya
Plastik Dolgu Malzemesi: Düflük Yo¤unluklu Polietilen
Kompozit Panel Boya Özelli¤i
Alüminyum kompozit paneller, PVDF (Polyvinylidene Flu-
oride) boya sistemi ile boyanmaktad›r. PVDF boya sistemi,
boya sanayisinde çeflitli hava koflullar›na, günefl ›fl›nlar›na ve
atmosfer kirlili¤ine karfl› üstün kalitede korunum sa¤lama-
s›yla tan›nmaktad›r. Bütün bu üstün koruma özellikleri be-
raberinde maksimum sa¤laml›k, optimum kimyasal-termal
denge ve çok iyi esneklik getirmektedir. Nem ve kir kovu-
cu özelli¤e sahip PVDF boya sistemi, d›fl darbelere karfl› da
iyi mukavemet göstermektedir.
PVDF boya sistemi, ön yüzey haz›rl›k ifllemi görmüfl alü-
minyum üzerine uygulanan çok katmanl› bir sistemdir. ‹lk
katman, alüminyum alt yüzeyini korozyon etkilerinden ko-
rumak ve PVDF üst boya katman› için yap›flt›r›c› boya özel-
li¤i oluflturmak için uygulanan epoksi reçine bazl› primer
tabakad›r. PVDF üst boya katman›, minimum %70 oran›nda
Kynar«500 fluorokarbon reçineler içerir.
RAL, Pantone ve NCS renklerini PVDF boya tekni¤i ile
üretmek mümkündür.
Kompozit Panel Üretim Ölçüleri
Standart Ölçü (mm) : 4 X 1250 X 3200
Kal›nl›k (mm) : 2–6
En (mm) : 1000 / 1250 / 1500
Boy (mm) : 6000 mm’ye kadar özel ölçüler
Kompozit Panel Mekanik Özellikler
Akma Mukavemeti (kg/mm2) : 4.1
Çekme Mukavemeti (kg/mm2) : 4.8
Kopma Uzamas› (l0=5,65 A012- %) : 15
Ayr›lma (N/mm) : 12.5
E¤me Mukavemeti (Mpa) : 122
E¤me Elastik Modülü (Mpa) : 10834
Termal Dayan›m (m2K/W) : 0.0103
Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 23
 sektörden
Kompozit Paneller

Sapma Is›s› (ºC) : 115

Is› Geçifl Katsay›s› (Wm2/K) : 5.54
Termal Uzama Katsay›s›(mm/m/ºC) : 0.024
Is› Kullan›m Aral›¤› (ºC) : -50 ºC / +80 ºC
Ses ‹zolasyonu : 25 dB
Rijitlik (kN m2/m) (4mm) : 0.240
Kesit Modülü (cm3/m) (4mm) : 1.75
Rijitlik (kN m2/m) (3mm) : 0.125
Kesit Modülü (cm3/m) (3mm) : 1.25

Üretim Tekni¤i
Ergiyik halde polietilen dolgu malzemesi, kal›p içersinde üst
ve alt yüzeyi polimer yap›flt›r›c› ile birleflerek homojen bi-
çimde da¤›l›r. Üst ve alt alüminyum levhan›n, polietilen ve
yap›flt›r›c›n›n belli bas›nç, s›cakl›k ve kuvvet alt›nda birlefl-
mesi ile kompozit malzeme ilk halini al›r. Kompozit panel
Kal›nl›¤› bu noktada ayarlan›r. Set edilen kal›nl›k de¤eri ar-
t›k sürekli üretim boyunca hiçbir de¤iflkenlik göstermeye-
cek flekilde devam eder.
‹lk fleklini alan kompozit panel daha sonra ›s›tma, so¤ut-
ma ünitelerinden geçer. Polietilen kenar kesme, düzeltme-
nin ard›ndan çekici, folyolama ve istifleme üniteleri ile el
de¤meden tam otomatik PLC kontrol sayesinde üretim
gerçeklefltirilir.

Bir Yap› Malzemesi Olarak Neden

Zengin renk çeflitlili¤ine sahip kompozit paneller. Alüminyum
kompozit paneller ise di¤er cephe kaplama malzemeleri ile mukayese
edilemeyecek kadar flekil alma kabiliyetine sahip (üstte sa¤da).
Alüminyum Kompozit Panel?
Alüminyum kompozit paneller, mimarlara genifl bir özgür-
lü¤ü ve esneklili¤i sa¤lamas› yan›nda, di¤er cephe elemanla-
r›na göre daha ince kal›nl›kta olmas›na ra¤men metal sa¤-
laml›¤›n› da sunmaktad›r. Pürüzsüz ve düzgün yüzeyi binaya
ayr› bir fl›kl›k kazand›rmaktad›r. Kompozit paneller her
türlü zengin renk çeflitlili¤ine sahiptir. Binaya estetik katan
her çeflit renk, bina ömrüne eflit dayan›kl›l›¤a sahiptir.
Her türlü atmosferik hava flartlar›na dayan›m› yüksek
olup, paslanmaya ve çürümeye karfl› dayan›kl›d›r. Ayr›ca
tüm bozuk cephe kusurlar›n› da örten alüminyum kompo-
zit panellerinin bak›m›, temizli¤i ve tafl›nmas› oldukça ko-
layd›r. Alüminyum Kompozit Panel’i oluflturan hammadde
girdileri, bütünüyle geri dönüfltürülebilir hammaddelerden
oluflmaktad›r. Çekirdek malzemeyi oluflturan plastik mad-
de klor veya kükürt içermez. Dolays›yla çevreye ve do¤aya
hiçbir zararl› etkisi yoktur. Binalara ek yük getirmedi¤in-
den dolay› deprem aç›s›ndan güvenilir bir yap› malzemesi-
dir. Di¤er yap› elemanlar›na göre montaj süresi oldukça k›-
sad›r. Uzun vadede sa¤lad›¤› avantajlarla en ekonomik yap›
malzemesidir

Alüminyum Kompozit Panel

Kullan›m Alanlar›
Çok genifl kullan›m alan›na sahip alüminyum kompozit pa-
Kompozit panellerle kaplanm›fl örnek
bina yüzeyleri. neller, hayat›m›z›n hemen hemen her alan›na girmifl du-

24 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2

 sektörden
Kompozit Paneller

rumdad›r. Bu belli bafll› kullan›m alanlar›n› flöyle s›ralayabili-

riz;
• Yap›lar›n iç ve d›fl cephe uygulamalar›
• Eski binalar›n restorasyon uygulamalar›
• Her türlü balkon dekorasyon uygulamalar›
• Her türlü kolon-kirifl kaplama uygulamalar›
• Saçak-tavan kaplama uygulamalar›
• Ticaret, ‹fl-Al›flverifl merkezleri, dükkan-ofis uygulamalar›
• Banka ve otel uygulamalar›
• Reklam, ilan pano tasar›m ve uygulamalar›
• Tünel-metro istasyonlar› iç yüzey cephe uygulamalar›
• Havaalanlar›, tren- otobüs garlar› uygulamalar›
• Sergi, fuar merkezleri ve stant uygulamalar›
• Turistik iflletmeler
• Futbol stadyumlar›
• Her türlü iflaret, yönlendirme levhalar›
• Yürüyen merdiven ve asansörler
• Benzin istasyonlar›

Alüminyum Kompozit Panellerin

fiekil Alma Kabiliyeti
Kompozit paneller, yap›s› gere¤i çok farkl› flekiller alabilir.
Mimarlar›n hayal dünyas›ndaki çizgileri flekillendirmek
mümkündür. Di¤er cephe kaplama yap› malzemeleri ile
mukayese edilemeyecek kadar flekil alma kabiliyetine sa-

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 25

 sektörden
Kompozit Paneller

hiptir. Çok basit aletlerle, ekipmanlarla flekil vermeniz

mümkündür. Düz yap›lardan e¤imli yap›lara, duvarlara,
kenarlara, tavanlara, balkon korkuluklar›ndan her türlü
dairesel kolonlara, kemerlere bu sayede flekil verip uy-
gulamak son derece basit bir hale gelmifltir.

Sadece Bir Panel De¤ildir

Tafl ve beton gibi di¤er cephe kaplama malzemelerinin
yerini alan alüminyum kompozit paneller, binalara s›cak
görünümler kazand›rmaktad›r. Üstün flekil alma kabiliyeti
ile birleflen modern çizgiler, yap›lar›n uzun süre ayakta kal-
mas›n› sa¤lamaktad›r. Kompozit paneller; bina görün-
tüsüne sadece estetik sunmakla kalmay›p, d›fl cephe sis-
temlerinde güneflin radyasyonlar›na karfl› bariyer görevini
yapmaktad›r. K›fl›n ›s›tma maliyetlerine tasarruf sa¤lad›¤›
gibi, yaz aylar›nda da havaland›rma maliyetlerine katk›da
bulunur.
Alüminyum kompozit paneller, cepheyi sadece bir du-
var olma anlay›fl›n›n ötesine tafl›m›flt›r. Her türlü binalar›n
yeni bir görünüm kazanmas›na yard›mc› olmaktad›r. Kulla-
n›m alanlar›n›n son derece yayg›nl›¤›, zengin renk çeflitlili¤i,
hayal dünyalar›n›n gerçe¤e dönüfltürülmesine olanak ver-
mesi, kullan›mda bu malzemenin kullan›lmas› için tercih se-
bebidir.
Üstün kalite vas›flar›, modern üretim teknolojileri ile
üretilmeleri, her türlü iflleme montaj kolayl›¤›, üstün
dayan›m özellikleri ile hayallerinizi daha da zorlayacak,
eserlerinizle sizi bütünlefltirecektir.
R›dvan Bal›kç›, Sistem Metal Genel Müdürü

Get rid of the Limits in your Dream World with

Composite Panel
Since 1800s when the curtail wall cladding systems were first
used in the world, curtail wall cladding systems have
demonstrate development and change in line with technological
developments. One of the changes that has impact today’s
architecture the most is the exterior fronts of the buildings.
Exterior coatings currently used, such as natural stone, artificial
stone, concrete, bricks, wood…etc now leave their place to
aluminum composite panel coatings.

26 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2

 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k

Dosya:
Tarihten Endüstri Devrimine
Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
• Süheyl Akman “Yap› Malzemelerinin Tarihsel Geliflimi”
• Erhan B›çakç› “Neolitik Dönemde Anadolu ve Trakya’da Malzeme ve Mimarl›k”
• Deniz Demirarslan “Mekân Tasar›m›nda Bir Evrim Öyküsü: Metal Malzeme”
• Sedat Kurugöl “I ve II. Yüzy›l Roma Dönemi Bazilika’s›
Yap› Malzemelerinin Genel Özellikleri ”

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 27

 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k

Yap› Malzemelerinin Tarihsel Geliflimi

M. Süheyl Akman

nsanlar yarat›l›fllar›ndan itibaren malzemeye gerek duy- san›n gelifliminden soyutlamak olanaks›zd›r. Konuya aç›kl›k

‹I mufllard›r. Beyinsel aç›dan di¤er yarat›klardan daha üs-

tün olan insan, beslenme, bar›nma ve korunma için ye-
terli içgüdü ve beceriye sahip de¤ildir. ‹nsan bu sorunla-
r› akl›n› ve çevresindeki malzeme olanaklar›n› kullanarak
çözümlemek zorundad›r. Bugünkü uygar düzeye varmak
ve günümüz gereksinmelerine cevap veren malzeme ve
araçlara sahip olmak uzun ve zor bir süreçle gerçekleflmifl-
tir. Bu flahane serüveni kavrayabilmek için dünyan›n ve in-
san hayat›n›n ve kültür düzeyinin zaman içindeki evrelerini
incelemek gerekir; malzeme teknolojisindeki aflamalar› in-
getirmek amac›yla jeolojik-arkeolojik zamanlar süresince
insanl›¤›n aflamalar› afla¤›da basitlefltirilmifl bir tablo ile
özetlenmifltir.1,2
Tablodan görüldü¤ü gibi dünyan›n yafl› 4.6 milyar y›l
olarak tahmin ediliyor. ‹nsan›n (pitekantropus) ortaya ç›k›fl›
ise sadece 2.5 milyon y›l. Görüldü¤ü gibi insan›n varl›¤›
dünya ömrü içinde onbinde befl (5x10-4) oran›nda bir sü-
reye yay›lmaktad›r.
Jeolojik 4. zaman›n pleistosen evresi veya tarihsel evre
olarak paleolitik ça¤ pitekantropusun yaflad›¤› zaman süresi-

‹nsan Toplulu¤u Teknoloji Durumu

Jeolojik Ça¤ ve Period Dönem ve Günümüze Göre
(Süresi) (Süresi) Nitelik Nitelik Aflamas› Teknoloji Günümüze Göre
Bafllang›c› Aflamas› Aflama Bafllang›c›
Demir Ça¤› 3 bin y›l önce
Holosen Historik 4 bin y›l önce
Son Dönem Protohistorik 5 bin y›l önce Tunç Ça¤› 5 bin y›l önce
(12 bin y›l) Kalkolitik 7.5 bin y›l önce
Prehistorik 11 bin y›l önce Neolitik 11 bin y›l önce
4. Devir
SENOZO‹K (65 (Neojen) Homosapiens-sapiens
milyon y›l) (Kro-manyon) 40 bin y›l önce
Pleistosen Homosapiens
(Buzul Ça¤›) (Neerdentaliens) 100 bin y›l önce Mezolitik 100 bin y›l önce
(2 milyon y›l) Atefl 450 bin y›l önce
Homo erectus
(Pitekantropus) 1.7 milyon y›l önce
Pliosen (Da¤ Homo habilis
Oluflum Ça¤›) (Pitekantropus) 2,5 milyon y›l önce Paleolitik 2,5 milyon y›l önce
(10 milyon y›l)
3. Devir Miosen (13)
(Neojen +
Tablo: Dünyan›n Jeolojik Ça¤lar›, Teknoloji ve ‹nsan Niteli¤inin
Oligosen (13)
Paleojen) Eosen (17)
Zaman ‹çinde Geliflimi
Paleosen (10)

Kretase Jurassik
MEZOZO‹K Triassik
(160 milyon y›l) Permian

Karbonifer
PALEOZO‹K Devonien
(375 milyon y›l) Silürien

REKAMBR‹EN
(500 milyon y›l)

28 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2

 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k

dir. Günümüzden 450.000 y›l kadar önce atefli bulan ve rilmifl, böylece düzgün ve hatta estetik duvarlar infla edil-
ma¤aralar› kendine bar›nak yapan pitekantropusa homo-sa- mifltir. Günümüzde bile hala moloz tafl duvar üretti¤imizi
piens (bilge adam) s›fat› ancak 2.4 milyon y›l sonra, yani za- an›msamak ilginç bir saptama oluyor.
man›m›zdan 100.000 y›l önce Mezolitik devir bafl›nda veril- Baz› topluluklar›n göçtükleri yörelerde toplama tafllar›n
mifl ve kendisi Neandertalies ad›n› alm›flt›r. Asl›nda yap›lar›- bulunmamas› yapay tafl üretimini zorunlu k›lm›fl ve ilk ya-
n› ve di¤er üretimlerini saptayabildi¤imiz insanlar, jeolojik pay tafl olan kerpiç icat edilmifltir.
pleistosen buzul devrinin bitmesi ile bafllayan Neolitik ça¤- Do¤al ve yapay tafllar›n neolitik ve kalkolitik ça¤lardaki
da, günümüzden 10.000 y›l önce yaflayan insanlard›r. Onla- örnekleri baz› arkeolojik kaz›lardaki bulgulara, Tevrat’a,
r›n piktografik (resimsel) yaz›dan çivi yaz›s›na (Küneiform) Vitruvius’a dayanarak afla¤›da verilmektedir.
geçmeleri ve prehistorik (tarih öncesi) s›fattan kurtularak Ergani’de, Melendiz ›rma¤› kenar›ndaki Çayönü k›y›la-
protohistorik (tarihe yak›n) s›fat›na eriflmeleri için de 5000 r›nda duvarlar›n büyük yuvarlak dere yata¤› balastlar› ile
y›l›n daha geçmesi gerekmifltir.3 örüldü¤ü saptanm›flt›r. Duvarlarda harç yoktur, duvarlar›n
Yaz›m›zda malzemenin geliflimi de Neolitik ça¤dan iti- temeli de yoktur. Amaç konutu zemin yüzeyinden yukar›da
baren ele al›nm›flt›r. tutmakt›r. 1000 y›l sonraki konutlarda temel yap›m›na ge-
çilmifltir.
Neolitik Ça¤da Yap› Teknolojisi ve
Yap› Malzemeleri
Neolitik ça¤ insan geliflmesinde bir devrimdir. Buzul ça¤›
bitmifl, insanlar tah›l üretimine ve hayvanlar› evcillefltirme-
ye bafllam›fllar ve bu nedenle verimli alüvyonel topraklar
arayarak ma¤aralardan uzakta vadi ve ovalara, ›rmak k›y›la-
r›na, ormanl›k bölgelere göçmüfllerdir. ‹flte bu göçler so-
nunda bar›naklar›n niteli¤i de¤iflmifl ve farkl› malzemeler
kullanma ve üretmek gere¤i do¤mufltur.
Ziraat üretimine geçifl toplumsal yaflay›fl›n da bafllang›c›-
d›r. Korunmak için s›k›fl›k, birbiri ile ba¤lant›l› ve çevreleri
duvarl› kentler meydana getirilmifltir.
Neolitik ve Kalkolitik aflamada büyük toplumsal hare-
ketlerin, göçlerin ve savafllar›n oldu¤una dair kan›tlar yok-
Üstte, Ur’da tafllara kaz›nm›fl Kuneiform yaz›, güney Irak.
tur ve topluluklar›n isimlerini de bilmiyoruz. Bu ça¤lar›n in- Altta, yap›m›nda anhidrit kullan›lan Knossos Saray› kal›nt›lar›, Girit.
sanlar› büyük olas›l›kla yerlefltikleri alanlarda yaflamlar›n›
sürdürmüfller ve uzak yörelerden gelmemifllerdir.
Bu insanlar›n ilk yap› malzemeleri yak›n çevrelerindeki
yerel malzemelerdir. Bunlar toprak, orman ürünleri, saz ve
saman türü bitkilerdir; yak›nlar›nda dere yataklar› olanlar
toplama tafllar› da kulland›lar. Bu hammaddeleri flekillen-
dirmek, iyilefltirmek için yap›lan giriflimler malzeme tekno-
lojisinin geliflmesindeki ilk baflar›lard›r.4

Metal Malzemeler Alan›ndaki ‹lerlemeler

Paleolitik ça¤da insanlar›n bar›na¤› tafl ma¤aralard›. Tafl bu
ça¤da bir yap› malzemesi de¤ildi; avc›l›k ve hayvanlardan
korunmak amac›yla tafltan araçlar üretiliyordu. Ma¤aralar
terk edildikten sonra bafllayan bar›nak inflaat süreci tafl› bir
yap› malzemesi durumuna getirdi.
‹nsanl›¤›n uygarl›k aflamalar›n›n tamamlanmas›nda tafl›n
etkinli¤i sözcüklere yans›m›flt›r. Litos eski Yunancada tafl
anlam›na gelir, litik eki de bu sözcükten üretilmifltir. Uygar-
l›k aflamalar›n› simgeleyen paleolitik, mezolitik, neolitik,
kalkolitik deyimleri de bu etkinli¤i vurgular.
Mezolitik ve neolitik ça¤larda önceleri toplama tafllar-
dan yararlan›lm›fl, bunlar› çamurla ba¤layarak duvarlar
örülmüfltür. Daha sonralar› bu tafllar ifllenerek flekillendi-

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 29

 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
Ayn› tarihlerde kurulmufl olan bir di¤er neolitik yerle-
flim merkezi, Konya Tuz Gölü çevresindeki Çatalhöyük-
tür. Burada tafl bulunmad›¤›ndan güneflte kurutulmufl ker-
piç bloklardan yararlan›lm›flt›r. Kil mezolitik devirden itiba-
ren kullan›lagelmifltir; kilden önce çamur topaklar› (pisse de
terra) fleklinde yararlan›lm›fl, uzun y›llar sonra forme bir ya-
p› tafl› olan kerpice dönüfltürülmüfltür.3,6
Ürdün’de Jericho kaz›lar›nda kerpiç bloklarla bir tür ta-
fl›y›c› perde (paye) yap›m› gerçeklefltirilmifltir. Ayr›ca yerin-
de dökülen ve kütlesel olarak kurumaya b›rak›lan bölme
duvarlar› ve hat›llar da mevcuttur.7
Kerpiç yer döflemesi olarak da kullan›lm›flt›r.
Çayönü’ndeki ilginç buluntularda kerpicin büyük boyut-
larda prefabrike hat›l olarak tasarland›¤› gözlenmifltir.3
Kerpicin rötresinin büyüklü¤ü bu yaklafl›m›n sürdürülmesi-
ne olanak vermemifltir. Rötreyi k›saltmak amac›yla kerpicin
samanla takviyesine M›s›r uygarl›¤›nda rastlan›r. Günümüz-
den 3500 y›l önce bu güçlendirme sürecinin varl›¤› Tev-
rat’›n Ç›k›fl (Exodus) bölümünde hikâye edilir.8a
Kerpiçte baflka bir uygulama kerpice asfalt kat›lmas›d›r.
Çok geliflmifl bir protohistorik uygarl›k düzeyindeki Sü-
merler piflmifl kil yani tu¤lay› üretebilmifller. Bu hususu
Tevrat’›n Tekvin (Genesis) bölümünden ö¤reniyoruz.8b
(3500 y›l önce). Babil’deki Etemenoki Ziggurat›’n›n içinin
kerpiç, d›fl›n›n 15 m. Kal›nl›¤›nda piflmifl tu¤la ve 90 m. Yük-
sekli¤indeki bu kulenin taban alan›n›n da 90 m. X 90 m. ol-
du¤u ifade edilmektedir.9
Kerpiçten tu¤laya geçifl yavafl olmufltur. Mezolitik de-
virde kili piflirebilen insan›n tu¤la yap›m›nda gecikmesi fla-
fl›rt›c›d›r. Hâlbuki ilk kil piflirme ocaklar›ndan biri Çekoslo-
vakya s›n›rlar› içerisinde bulunmufl ve yafl› 25.000 y›l olarak
30 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
tahmin edilmifltir.4 Di¤er bir ilginç husus, kili piflirebilen ne-
olitik insanlar›n bafllang›çta çömlek üretememeleridir. Bu
nedenle erken neolitik devire akeramik neolitik denilmek-
tedir.
Historik bir topluluk olan ve günümüzden 2600-2800
y›l önce varl›klar›n› sürdüren Urartular›n inflaat mühendis-
li¤i ve do¤al tafl ustal›¤› alan›nda çok baflar›l› eserleri vard›r.
Mühendis ve mimar olan Kral Menula’n›n hala kullan›lan 51
km uzunlu¤undaki tafl fiamran kanal›, Eren Da¤› arkas›ndaki
tafltan oyma Keflifl Göleti, Van Gölü k›y›s›ndaki Sarduri
Dalgak›ran› muhteflem eserlerdir. Dalgak›ran ve burcun
tafllar› Edremit’ten getirilen 3x1x1.2 boyutunda yonulmufl
prizmalard›r. Çavufltepe Kalesinde yontma taflla örülen du-
var›n yüksekli¤i 5 m’dir. Bu duvarlarda harç yoktur. Stabili-
te tafllar›n a¤›rl›klar› ile sa¤lanm›flt›r. Daha eski y›llarda (gü-
nümüzden yaklafl›k 4600 y›l önce) M›s›rl›lar›n 2-2.5 ton
a¤›rl›kl› tafllarla infla ettikleri baz› piramitlerinde de harç
yoktur; tafllar o kadar iyi yontulmufltur ki harca gerek de
kalmam›flt›r. Do¤al tafl teknolojisinde çok baflar›l› olan
Urartulular kerpici de kullanm›fllar fakat piflmifl tu¤la üret-
memifllerdir. Ancak bu uygarl›¤› yakarak yok eden Kim-
merler ve ‹skitler Urartular›n kerpiç yap›lar›n› tu¤laya dö-
nüfltürmüfllerdir.10
Vitruvius kitab›nda kerpici tu¤laya tercih etmektedir. O
tarihlerde (2400 y›l önce) tu¤la üretiminin istenen düzeye
varmad›¤› veya daha dayan›kl› yapay tafla gereksinme duyul-
mad›¤› düflünülebilir. Nitekim Lidya’n›n zengin kral› Kre-
züs’ün ünlü saray› ve dünyan›n yedi harikas› aras›nda say›-
lan Karya kral› Mausolous’un an›t mezar›n›n tafl›y›c› duvar-
lar› kerpiçtir.9,5
Ur’un Büyük Ziggurat’› 4100 yafl›nda, Nas›riyah, Irak.
 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k

Ba¤lay›c› Madde Teknolojisinin Geliflimi Solda, Hatti rampas› Yerkap›

Yokuflu, Çorum.
‹lk ça¤larda inflaat teknolojisinin en büyük sorunu ba¤lay›c›
madde olmufltur. Do¤al tafl, kerpiç ve tu¤la duvarlar›n ilk
ba¤lay›c› harc› çamurdur. Çamuru ba¤lay›c› olarak nitele-
mek elbette do¤ru de¤ildir. Prehistorik devirde alç›, bitüm Altta, MÖ 2560 y›llar›nda infla
edilmifl Gizza Büyük Piramid ve
ve bir oranda kireç denenmifltir. Ancak bulufllar oldukça k›- British Museum’da sergilenen
s›r kalm›flt›r, en büyük zorluk yüksek s›cakl›klar›n elde edil- köfle tafllar›ndan biri.
mesi olmufltur. Havada yak›lan atefllerde 400ºC-800ºC’nin
üstüne ç›kmak olanaks›zd›r. Bu nedenle alç›tafl›ndan alç› el-
de etmek nispeten kolayd›r, zira gerekli s›cakl›k sadece
190ºC’dir. Alç› harc› eski M›s›r’›n Sakara ve Keops Piramit-
lerinin derzlerinde dolgu maddesi gibi kullan›lm›flt›r.11 Ça-
talhöyük’te alç›dan duvar kaplama ve süsleme malzemesi
olarak yararlan›lm›flt›r. Yine Çatalhöyük’te 1x1x0.5 m. Bo-
yutunda alç›dan üretilmifl bir sand›k bulunmufltur. Bu bulgu-
lar neolitik ve kalkolitik ça¤lardaki baz› toplumlar›n alç›y›
bildiklerini kan›tlamaktad›r. Alç›tafl› 600ºC’›n üzerinde ›s›t›-
l›rsa elde edilen anhidrit alç› ba¤lay›c› niteli¤i yüksek, d›fl et-
kenlere dayan›kl› bir malzemedir. Günümüzden 3400 y›l
kadar önce M›s›r Firavunu Amenhotep II’nin infla etti¤i Kar-
nak Tap›na¤› tafllar› anhidrit alç› ile yerlefltirilmifltir. Ayn›
y›llarda Girit’te yap›lan Knossos Saray›’nda da anhidrit kul-
lan›lm›flt›r.2, 9, 12
Bugün betonun ve özellikle çimentonun bulunmas›nda
önemli rolü olan kirecin ve kireç betonunun tarihsel serü-
veni oldukça ilginçtir. Kalker kayalardan oluflan ma¤aralar-
da paleolitik devir insanlar› ma¤aralarda atefl yakarak muh-
temelen kireci elde edebildiler ancak kalsiyum karbonat›n
kirece dönmesi için gereken 900ºC’yi elde edemedikleri
için bu düflük nitelikli kireçten yararlanmalar› olanaks›zd›.
Neolitik ve kalkolitik devirlerde de kireç, beyaz badana
malzemesi olmaktan öteye geçemedi. Tevrat’›n Tensiye
(Deutoronomi) bölümünde ‹srail kavminin tafllar› kireçle ba-
dana ettikten sonra emirlerin yaz›lmas› istenmiflti (yaklafl›k
3300 y›l önce).8c Afl›kl› Höyü¤ünde ve Babil yap›lar›nda
kerpiç duvarlar kireçle badana edilmiflti.13 4500 y›l önce
metalürjide kullanmak üzere flaft f›r›nlar, üfleç ve körük sis-
temini icat eden M›s›rl›lar›n bu yöntemleri kireç üretiminde
kullanmad›klar› anlafl›l›yor. Kirecin endüstriyel üretimi gü- El-Tajin Piramidi, Meksika.
nümüzden 600 y›l kadar önce düfley f›r›nlar›n geliflmesi ile
mümkün olabilmifltir. Bütün bu negatif bulgulara karfl›n ki-
recin yapay tafl yani bir anlamda beton elde etmek üzere
neolitik ça¤da kullan›ld›¤›n› kan›tlayan ilginç arkeolojik sap-
tamalar vard›r. Dünya uygarl›k tarihinde çimento ve beto-
nun mucitleri Romal›lar ve k›smen Yunanl›lar kabul edilir.
Romal›lar kirecin içine Vezüv Volkan› yak›n›ndaki Puzzuoli
topra¤›n› katarak bir tür hidrolik ba¤lay›c› üretmifllerdir, bu
ba¤lay›c› içine kum-çak›l kar›flt›rarak beton elde etmifller-
dir. Daha önce Yunanl›lar ayn› ifli kireç ve Thera (Santoren
Adas›) topra¤› ile gerçeklefltirmifllerdir.5 Olay puzolanik re-
aksiyon sayesinde çimentonun ana tafl›y›c›lar› olan kalsiyum
silikat ve alüminatlar› elde edebilmek, böylece suda çözül-

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 31

 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
meyen daha yüksek dayan›ml› bir ba¤lay›c› elde etmekti. Bu
puzolanik etki metakaolene dönüflen piflirilmifl kil (tu¤la-
n›n) kirece kat›lmas› ile de Yunanl›lardan çok önce sa¤lana-
bilmifltir. Örne¤in Çayönü’nde, ‹srail’in Yiftah-El ve Ür-
dün’ün Jericho bölgelerinde yap›lan kaz›larda çok yüksek
dayan›ml› (35 MPa kadar), parlak, iyi s›k›flm›fl yer döfleme-
leri bulunmufltur.7 Tarih olarak bu döflemelerin akeramik
neolitikte (günümüzden 9000 y›l önce) üretildikleri tahmin
edilmifltir. Yap›lan mineralojik analizler sonucunda bunlar›n
kireç, puzolanik toprak ve piflmifl kil ile kum-çak›l içerdikle-
ri saptanm›flt›r. Bu bileflim betondur ve Roma’n›n historik
devrinden çok önce üretilmifltir. Yiftah-El Fenikelilerin ya-
flad›¤› bir yöredir. Denizci bir kavim olan Fenikelilerin ko-
lonisi olan Girit, Rodos ve K›br›s adalar›nda, Teselya’daki
Miken uygarl›¤›nda da bu tür betonlara rastlanm›flt›r.5 Ni-
tekim Vitruvius puzolanl› kireç ba¤lay›c›n›n içine piflmifl
toprak k›r›klar› ve tozu kat›larak çok daha kaliteli ve afl›n-
mas› düflük döflemeler elde edildi¤ini yazmaktad›r.5
Kireç ve tu¤la tozu ile üretilen ba¤lay›c›ya Horasan
Harc› ad› verilmifltir. Bat›l› araflt›rmac›lar bu harc› da Ro-
ma-Yunan buluflu olarak nitelemektedirler.14 Asl›nda bu
ba¤lay›c›n›n hangi kavim veya uygarl›k taraf›ndan elde edil-
di¤i belli de¤ildir. Osmanl›lar, Selçuklular ve Bizansl›lar ya-
p›lar›nda Horasan harc›n› ve betonunu sürekli kullanm›fllar-
d›r.15 Ancak Giza Piramitlerinde, Asur yap›lar›nda da Ho-
rasan harc› vard›r. Bu yap› malzemesinin çok ba¤›ms›z yö-
relerde ve farkl› zamanlarda infla edilen yap›larda da varl›¤›
gözlenmifltir. Örne¤in Cava güneyindeki Bali Adas›’nda,
Hindistan ‹ndus Nehri civar›nda (Surkhi ad›yla), Meksika’da
El-Tajin Piramidinde Horasan harc› bulunmufltur.16
Yak›n Ça¤larda Çimento ve
Beton Teknolojisi
Ortaça¤ ba¤lay›c› maddeler ve yapay yap› tafl› teknolojileri-
nin geliflmesi yönünden karanl›k bir ça¤ olmufltur. ‹nflaat
tekni¤inin bu yönüne tekrar ilgi duyulmas› 18. yüzy›lda can-
lanm›flt›r. Romal›lar›n puzolanl› kireç ba¤lay›c›s›na tekrar
dönülmüfltür. ‹lk araflt›rmalar marnl› tafllar›n piflirilmesi ile
bafllam›flt›r; marn, kil ve kireçtafl› kompoziti bir kayçt›r.
Daha sonra kil ve kireçtafllar› belirli oranlarda kar›flt›r›larak
üretimler yap›lm›flt›r. 1756 y›l›nda kendini inflaat mühendisi
olarak adland›ran John Smeaton ‹ngiltere’de Eddystone
Deniz Feneri’ni yeniden infla iflini yüklenmifl ve kireci muh-
telif puzolanlarla kar›flt›rarak ön deneyler yapm›fl ve yük-
sek oranda kil içeren kireçtafllar›n›n verdi¤i kireçlerin en
iyisi oldu¤unu tespit etmifltir. Bu kireci ‹talya’dan getirilen
puzolanla kar›flt›rm›fl ve harç üretmifltir. Bu tarihlerde Ka-
s›mpafla’da yap›lan gemi onar›m kuru havuzlar›nda da kire-
ce puçina kat›larak üretilen harçlar kullan›lm›flt›r. (1796-
1821). Osmanl›lar puzolana puçina ad›n› vermifllerdir.17
1796’da ‹ngiltere’de James Parker “do¤al bir hidrolik çi-
mento” için patent alm›fl, Fransa’da Vicat 1813’de benzer
32 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
yolla kil ve kireç tafl›n› kar›flt›r›p piflirerek bugün hidrolik
kireç ad›n› verdi¤imiz ba¤lay›c›y› üretmifltir. Bu do¤al çi-
mentolara Roman Cement (Roma Çimentosu) ad› verilmifl-
se de bunlar›n Romal›lar›n çimentosu ile ilgisi yoktur. Hid-
rolik kireç söndürüldü¤ünde Ca(OH)2 sönmüfl kireç ve çi-
mentonun ana karma oksiti olan 2CaO.SiO2 (C2S, bikalsi-
yum silikat)’a dönüflür. ‹nce ö¤ütülmüfl kireçtafl›n›, ince bö-
lümlenmifl kille kar›flt›r›p f›r›na koyan ve tüm CO2 gaz› uça-
na kadar pifliren Smeaton bir kitap yazd› ve bu çimentoyla
yap›lan tafl›n Portland kasabas›ndaki do¤al tafl kadar muka-
vim oldu¤unu söyleyerek bu çimentoya Portland ad›n› da
koymufl oldu (1756).18
Ne var ki bu do¤al çimentolar bugünkü portland çi-
mentolar› de¤ildir; h›zl› priz yap›yorlard› ve s›cakl›k yeterli
olmad›¤›ndan klinkerleflme tam de¤ildi ve ö¤ütme yetersiz-
di (450 µm - 150 µm gibi). Ayr›ca düfley f›r›nlarda üretim
süreksiz ve yavaflt›. ‹lk dönel f›r›nlar ‹ngiltere’de 1886’da
kullan›lmaya bafllad›. Prizi ayarlamak üzere kar›fl›ma alç› ta-
fl› kat›l›m› ise ABD’de 20. yüzy›l bafllar›nda yap›labildi. F›r›n
s›cakl›¤› 1400ºC’nin üstüne ç›kt› ve incelik ortalama 30 µm
ve maksimum 90 µm mertebesine düflürüldü.19 Ülkemizde
ilk çimento fabrikas› Dar›ca’da 1911’de üretime geçti; su
kireci (hidrolik kireç) ve çimento üretiyordu. Kapasitesi
20.000 ton/y›ld›.
19. yüzy›l ve 20. yüzy›l bafllar›ndaki bu öncül çal›flmalar-
dan sonra çimento endüstrisinde ve beton teknolojisinde
büyük geliflmeler sa¤land› ve kimyasal, mineralojik ve me-
kanik yönden çimento ve beton alan›nda ileri düzeyde bi-
limsel araflt›rmalar yap›ld› ve hala yap›la gelmekte.
Bu endüstri dal›ndaki geliflmeler üç ana grupta toplana-
bilir: Çimento türlerini art›rmak, endüstriyel at›klar› çi-
mento ve/veya beton üretiminde de¤erlendirmek, kimyasal
katk›larla betonlara belirli özellikler kazand›rmak. Bu çal›fl-
malarda ekonominin sa¤lanmas›, beton dayan›m ve daya-
n›kl›l›¤›n›n yükseltilmesi daima yönlendirici faktörler oldu.
Protland çimentosu klinkerinin bir bölümünü do¤al pu-
zolanlarla ikame etmek ekonomik aç›dan önemli ölçüde bir
yarar sa¤lad›¤› için çimento türlerinin çeflitlenmesinde ve
üretilmesinde öncelik tafl›d›. Do¤al puzolanlarla ülkemizde
Alman inflaat kültürünün etkisi ile tras ad› verilir ve do¤al
puzolan ikameli çimentolara da trasl› çimento denilir. Tras
oran› % 15 ile s›n›rlan›nca üretilen çimentonun ad› katk›l›
çimento olmaktad›r.
Belli niteliklere sahip özel çimentolar aras›nda geniflle-
yen (expansive) çimentolar›, çabuk priz yapan ve sertleflen
çimentolar›, beyaz çimentoyu, yüksek sülfatl› çimentolar›,
petrol kuyular› çimentolar›n› (oil-well cements), alüminli çi-
mentolar› sayabiliriz. Alüminli çimento d›fl›ndakilerin tümü-
nün içinde portland çimentosunun klinkeri mevcuttur.
Çimento türlerini çeflitlendirmedeki çabalar 20. yüzy›l›n
teknolojik alandaki bafl döndürücü h›z›na paralel bir gelifl-
me içine girmifltir. Bu paralelli¤i saptamak oldukça ilginçtir.

Afla¤›da bu konuya k›saca de¤inilmifltir.
Metalürji alan›ndaki geliflmeler çimento ve beton en-
düstrisinde kullan›labilecek yan ürünlerin yani endüstriyel
at›klar›n elde edilmesine yol açm›flt›r. Bunlardan ilki çelik
ve di¤er metallerin üretiminde oluflan cüruftur. Özellikle
çelik yüksek f›r›nlar›n›n cüruflar› puzolanik nitelikleri ve dü-
flük düzeydeki ba¤lay›c›l›klar› nedeniyle çimento sanayine
giren ilk endüstriyel at›klard›r.
Elektrik enerjisi gereksinimi kömürle çal›flan termik
santrallerin say›s›n› ve kalitesini önemli ölçüde art›rm›flt›r.
Bunlar›n baca külleri (fly ash) de puzolanik nitelik tafl›rlar.
Çevreyi kirleten bu yan ürün günümüzde çimentolara tras
oran›nda kat›ld›klar› gibi, do¤rudan beton üretiminde Port-
land çimento ile birlikte kullan›lmaktad›r. Son y›llarda
(1990-2000) beton üretiminde bu uçucu küllerin çimento-
nun %90’›na varan oranlarda yerini ald›klar› görülmektedir.
Elektrik ça¤›n›n geliflmesi ve yar› iletkenlerin ortaya ç›k-
mas› da beton ba¤lay›c›lar›nda yeni bir devir açt›. Transis-
törlerin ana maddesi olan silisyumun elde edilmesi için ge-
lifltirilen elektrik ark f›r›nlar›nda bacalarda oluflan silis du-
manlar› (silica fume, mikrosilis) Portland çimento tanele-
rinden 10-20 kat daha ince aktif silis (SiO2) içermektedir.
Bunlar da uçucu küller gibi çimento üretiminde veya yük-
sek performansl› betonlar›n elde edilmesinde direkt olarak
düflük oranlarda (%5-10) kullan›lmaktad›r (1980-2000).
20. yüzy›l›n önemli bir buluflu polimerlerdir. Günümüz-
de polimerlerin hayat›m›zda girmedi¤i alan kalmam›flt›r. Çi-
mento ve beton sanayi de polimerler alan›ndaki bulufllar-
dan elbette yararlanm›flt›r. Polimerler beton teknolojisinde
1960 y›llar›ndan beri kolay ifllenebilirlik, esneklik, geçirim-
sizlik ve yüksek dayan›m sa¤lamak amac›yla sa¤lamak ama-
c›yla kullan›lmaktad›r.
Endüstriyel at›klar›n de¤erlendirilmesi, tar›msal at›kla-
r›n da de¤erlendirilebilece¤i fikrini do¤urdu. Bunlar aras›n-
da özellikle pirinç kap盤› külü ilgi çekici oldu (1980). Pirinç
kap盤› yüksek oranda silis içermekte ve yak›ld›ktan sonra
amorf, aktif karakter kazanan kapç›k külü silis duman›ndan
da yüksek bir incelik göstermektedir. Bu maddenin silis du-
man› yerine kullan›lmas› yönünde çal›flmalar sürdürülmek-
tedir.
Tras ve endüstriyel at›klara mineral katk› maddeleri ve-
ya çimentolaflan maddeler (cementitions materials) denil-
mektedir. Çimento-beton sanayinde bunlar d›fl›nda kimya-
sal katk› maddeleri vard›r ve bunlarda da çok önemli ilerle-
meler sa¤lanm›fl ve “beton kimyasallar›” ad› verilen bir en-
düstri dal› oluflmufltur. Asl›nda kimyasal katk› kullan›m› be-
ton üretiminin ilk ça¤lar›nda da ihmal edilmemifltir. Örne-
¤in Romal›lar›n betonlara hayvansal ya¤lar, süt ve kan kat-
t›klar›n› biliyoruz. Daha ziyade ifllenebilmeyi art›rmak ama-
c›yla kat›lan bu maddelerden kan, hemoglobin sayesinde
hava da sürüklüyor ve betonun dona dayan›kl›l›¤›n› art›r›-
yordu.
dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
Kimyasal katk›lar, taze betonun ifllenebilmesini art›rma-
y›, priz ve sertleflme süresini uzatma veya k›saltmay›, taze
ve/veya sertleflmifl betonun donma-çözülmeye ve kimyasal
iç-d›fl etkilere dayan›kl›l›¤›n› gelifltirmeyi sa¤lamak üzere
kullan›l›rlar.
Dayan›m› afl›r› yükselten, çok düflük su/ba¤lay›c› oran›
ile yüksek ifllenebilme sa¤layan süper ak›flkanlaflt›r›c›lar
1960-1970 y›llar› aras›nda bulundu. Bu katk›lar beton tek-
nolojisinde bir devrim bafllatt›. ‹lk önce melamin sülfonat
formaldehit (Aignesberger, Almanya) ve naftalen sülfonat
formaldehit (Hattori, Japonya) süper ak›flkanlaflt›r›c›lar›
üretildi.
Bunlar yap› itibari ile birebir polimerdir, y›llard›r 0.42’nin
alt›na düflürülemeyen su/çimento oranlar› 0.27’lere indirile-
bildi. Buna ba¤l› olarak da dayan›m de¤erlerinde bir s›çrama
meydana geldi. Süper ak›flkanlaflt›r›c› betonlar›n çimento ta-
neleri aras›ndaki boflluklar› silis duman› ile doldurulunca sa¤-
lanan dayan›m art›fl› göz kamaflt›r›c› oldu: eskiden oldukça
zorlukla sa¤lanan 30MPa’l›k dayan›m yerine günümüzde ar-
t›k 120-130 MPa dayan›ml› betonlar üretilebilmektedir. Son
y›llarda (1990’dan itibaren) süper ak›flkanlaflt›r›c›larda da
ilerlemeler sa¤land› ve melamin, naftalen sülfonat esasl› kat-
k›lar yerine gelifltirilmifl karboksilik katk›larla hiperak›flkan-
laflt›r›c›lar üretilmeye baflland›, agrega boyutlar› çok küçültü-
lerek ve S/Ç oranlar› 0.09’a indirilerek reaktif toz harçlar›
elde edildi, bunlar›n dayan›m› 700-800 MPa’y› buldu.20
Eski Ça¤lara Özlem ve Gelecek
‹nsanlar 19. yüzy›ldan itibaren geçmifllerini ö¤renmek hu-
susunda büyük çaba göstermeye, eski uygarl›klar›n eserle-
rini bulmaya, tan›maya, ortaya ç›karmaya bafllam›fllard›r.
Yap›lan arkeolojik kaz›lar pek çok soruya cevap bulmaya
imkân sa¤lam›flt›r. ‹nflaat teknolojisinin nas›l geliflti¤i, bu-
günkü düzeye hangi aflamalardan geçerek vard›¤›m›z merak
edilmifl ve hatta bu merak sonucu yepyeni bulufllar›n yap›l-
mas› da mümkün olmufltur.
Yap›tafllar› konusunda en dikkati çeken hususlardan biri
M›s›r’daki piramitlerin hala bozulmadan kalmalar›d›r. Bu pi-
ramitlerin nas›l infla edildikleri 2-2.5 ton a¤›rl›klar›ndaki
tafllar›n o yüksekli¤e 20 gün zarf›nda nas›l tafl›nd›klar›, har-
ca gereksinim duyulmayacak oranda düzgün yüzeyli haz›r-
land›klar› pek çözülmüfl de¤ildir.
1980’li y›llarda ABD’de Davidovitz yepyeni bir faraziye
gelifltirmifl ve bunu kan›tlayan deneylere baflvurmufltur. Da-
vidovitz’e göre piramitlerdeki kalker tafl bloklar tafl›nma-
m›fl, yerinde kal›plara dökülerek üretilmifltir. Yani bunlar
betondur ve bu beton günümüz betonundan farkl›d›r. Çün-
kü piramitleri tamir için kullan›lan günümüz harçlar› 15-20
y›l içinde hasara u¤rad›klar› halde, bu eski beton bloklar
4000 y›ld›r M›s›r’›n de¤iflken, sert iklimine dayanm›fllard›r.
Davidovitz’e göre k›r›lm›fl kalker tafllar› Nil’in topra¤› (için-
de boksit gibi alüminli bileflikler bulunan) ve mumyalarda
Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 33
 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
kulland›klar› natronla (sodyum karbonat) kar›flt›r›larak bu
betonlar üretilmifl ve kuvvetle s›k›flt›r›lm›fl, bölgenin
s›ca¤›n›n etkisiyle 4 saat gibi k›sa bir sürede sertleflme mey-
dana gelmifltir. Burada topra¤›n ve tafl›n analsim türü iyon
de¤ifltiren bir zeolit içerdi¤i görülmüfltür. Sertleflme bir
polimerizasyon ve zeolitik bir reaksiyonla meydana geliyor.
Davidovitz bu betona geopolimer betonu ad›n› vermifl ve
günümüzde de üretilebilece¤ini beyan etmifltir.21
Geçmiflte yap›lm›fl eserlerin onar›m›nda da gerekli
uyumu sa¤lamak estetik bir sorun olarak ortaya ç›k›yor.
Bugün Sinan’›n köprülerini çimento ile onarmak pek do¤ru
olmasa gerek. ‹ngiltere’de 18. ve 19. yüzy›llarda do¤al
çimentolarla yap›lan binalar›n veya s›valar›n onar›m› için o
devirlerde üretilen do¤al çimentolar›n yeniden üretil-
mesine çal›fl›l›yor. Do¤al olarak o zamanki teknolojiyi
bugün tekrar kurmak masrafl›, ayr›ca, üretim k›s›tl›
kalaca¤›ndan ekonomik aç›dan verimli de de¤il. Buna ra¤-
men çal›flmalar yine de o çimentolar› üretmek ve onlara
eflde¤er modern çimentolarda ufak de¤ifliklikler yaparak
eski çimentolara benzer nitelikte çimentolar elde etmek
fleklinde yürütülüyor.
Eskiye göre bu çal›flmalar d›fl›nda gelece¤e dönük
tasar›mlar da mevcut. Amerikan Beton Enstitüsü ve Stan-
dartlar Enstitüsü (NILST ve ACI) 1980’li y›llarda özel bir
çal›flma grubu oluflturdu. Konu ay betonu. ‹nsano¤lu aya
gitti¤inde, aydaki bar›na¤› yine aydaki yap› tafllar›ndan
üretecek; ayda çimento üretmek, beton yapmak nas›l
olacak, hammadde, su problemi nas›l halledilecek? fiimdi bu
Historical Development of Construction
Materials
Construction material issues and technologies constitute the
basic problems with high priority for engineers and architects
working in the design and application of structures. It was not
easy for the humankind to produce advanced structural
materials with diverse characteristics at today’s level of modern
civilization. Technical and scientific efforts demonstrated from the
start of man’s life up to now, as well as continuous trials that
lasted for hundreds of years, lead to richness in terms of quality
and quantity for structural materials.
Moral values, technological opportunities, scientific accumulations
and artistic works of human societies are evidences of their level
of civilization. Observing how these developed determine how a
wonderful and proud fact it is to be created and live as a
human. Examining the progress period of the construction
materials also create an excitement in the similar direction.
This text tried to summarize the marvelous efforts of humankind
in the field of construction materials in a chronological order. In
particular the developments in prehistoric age and at the
beginning of historical age, which should never be
underestimated, are explained based on the archeological data.
A brief account has given about the last developments in our age
which could be considered as revolution.
34 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
probleme de el atmak hayal olmaktan öte somut bir yak-
lafl›mla ele al›n›yor.22
Paleolitik ça¤dan beri insano¤lunun gelifltirerek sürdür-
dü¤ü yap› malzemesi konusundaki aray›fl› ve araflt›rmalar›,
uygarl›¤›n vazgeçilmez ve ayr›lmaz bir parças› olarak tüm
zamanlarda vard›. Gelecekte de insan araflt›rmalar› ve uy-
gulamalar› ile ilgi çekerek devam edecek.
M. Süheyl Akman Prof. Dr.
Not: Bu yaz› Türkiye Mühendislik Haberleri Dergisi’nin 426. say›s›ndan
(2003/4) al›nm›fl ve ‹MO ile yazar›n onay› ile yay›nlanm›flt›r.
Kaynaklar:
1. The Encylopedia Americana Int. Ed., 1978, V12, Geology, Earth’s
History, ss. 460-465
2. Kinder, H., Hilgemann W., 1964, d.t.v. Atlas zur Weltgeschichte,
Deutscher Taschenbuch Verlag GmbH, München.
3. Dinçol A. M., 1982, “Hititlerden Önceki Anadolu”, Anadolu
Uygarl›klar› Ansiklopedisi, Görsel Yay›n, V1, ss. 12-16.
4. Westbrook J. H., 1990, “Materials: History Before 1800”, Concise
Encyclopedia of Building and Construction Materials, Ed. Fred
Moanvenzadeh, Pergamon- MIT Press, Cambridge MA, ss. 412-423
5. Vitruvius, A., Mimarl›k Üzerine On Kitap, Kitap 2, ss. 25-45, Kitap 7, ss.
143-154, Morgan, M. H. tercümesinden Türkçe’ye tercüme: Güven S.,
fievki Vanl› Mimarl›k Vakf› Yay›n›, 1990, ISBN 975-772-2-03-0.
6. Hodder I., 1996, “Çatalhöyük, 9000 Year Old Housing and
Settlement in Central Anatolia”, A Historical Perspective- Habitat II,
‹stanbul, ss. 43-48.
7. Malinowski R., Garfinkel Y., 1991, “Prehistory of Concrete”, ACI
Concrete International, March, ss. 62-68.
8. Kitab-› Mukaddes, Tevrat, Eski Ahitler, Türkçe Bask›, a: Ç›k›fl (Exodus),
Bölüm 5, b: Tekvin, Yarad›l›fl (Genesis), Bölüm 11, c: Tensiye,
Kolaylaflt›rma (Deuteronomy), Bölüm 27
9. Straub H., 1964, History of Civil Engineering, MIT Press, Cambridge
MA.
10. Belli O., 1982, “Urartular”, ibid 3, V1, SS. 152-175.
11. Finch J. K. , 1954, The Story of Engineering, Anchor Publ., New York.
12. Grün R., 1951, ‹nflaat Mühendisleri ve Mimarlar ‹çin Kimya,
Serdaro¤lu N. Tercümesi, ‹TÜ 279 No. Yay›n, ‹stanbul.
13. Esin U., 1996, “Afl›kl›, Ten Thousand Years ago: A Habitation
Model from Central Anatolia”, ibid 6 ss. 31-42.
14. Moropoulou A., Bakolas A., Bisbikou K., 2000, “Investigation of the
technology of historic mortars”, J. Cultural Heritage, 17 pp. 45-58.
15. Akman M. S., Güner A., Aksoy I. H., 1986, “The History and
Properties of Khorasan Mortar and Concrete”, Turkish and Islamic
Science and Technology in the 16th Century, V1, ‹TÜ Research Center of
History of Science and Technology Publ., ss. 101-102, ‹stanbul.
16. Deloye F-X., 1996, “La Chaux à travers les Ages”, Bul. Des Lab. Des
Ponts et Chaussées, N. 201, SS. 94-98.
17. Akman M. S., 1997, “Building Materials in Early ages of Mankind”,
Int. Conf. On Studies of Ancient Structures”, Faculty of Architecture of
Y›ld›z Technical Univ., ss. 177-186, ‹stanbul.
18. Kocataflk›n F., 1965, Çimento Özellikleri Hakk›nda Ne Biliyoruz?, ‹TÜ
Yay›nlar›, No. 627.
19. Mindes S., Young J. F., 1981, Concrete, Prentice Hall Inc., New
Jersey, ABD.
20. Akman M. S., 2001, “Yüksek Performansl› Betonlar›n Teknolojisi,
Özellikleri, Sorunlar›, Gelece¤i”, Türkiye ‹nflaat Mühendisleri XVI. Teknik
Kongresi, Özel Oturum Konuflmalar› Cildi, Ankara.
21. Davidovitz, J., 1987, “Ancient and Modern Concretes: What is the
Real Difference?”, ACI Concrete International, V9, N 12, ss. 23-35.
22. Lin, T. D., 1987, “Concrete for Lunar Base Construction”, ACI
Concrete International, V9, N.7, ss. 48-53.
 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k

Neolitik Dönemde Anadolu ve Trakya’da

Malzeme ve Mimarl›k

Erhan B›çakç›

nadolu ve çevresinde bar›nma ve yerleflim tari- çeflitli bölgelerinde avc›-toplay›c› topluluklar›n çal› ç›rp›,

A hindeki geliflmeleri insanlar›n göçebe yaflam biçi-

minden yerleflik yaflam biçimine geçti¤i Neolitik
dönem bafllar›ndan itibaren ele alaca¤›m›z bu ça-
l›flmada, yap› tarihindeki geliflmeleri yap› formu-malzeme-
yap›m teknikleri ve k›smen de yerleflme düzenleri ba¤la-
a¤aç dallar›, post, zaman zaman mamut kemikleri kullana-
rak infla etmifl olduklar› çukur bar›naklar›n›n yerini bu dö-
nüflüm sürecinin bafl›ndan itibaren yeni bar›nak tipleri al-
maya bafllam›flt›r. Yeni geçim ekonomileri ve yaflam biçim-
leri ile birlikte ortaya ç›kan yaflam alanlar›n›n yeniden bi-
m›nda ele alaca¤›z. Geliflmenin di¤er parametrelerinden, çimlendirilme süreci, gerek tek yap› gerek yerleflme gerek-
örne¤in mimari mekân›n ortaya ç›kmas›, mekân tan›m ve se de yeni do¤al çevre ölçe¤inde PPNA bafllar›ndan, ama
uygulamas›ndaki de¤iflimler, insan ve yap› ölçe¤i aras›ndaki özellikle ortalar›ndan itibaren yeni yap› malzemesi, yap›m
iliflkiler ve de¤iflimler, yerleflme kullan›m biçimi ve düzenle- tekni¤i ve yap› formlar› aray›fl›nda yo¤unlaflm›flt›r. 1 Dene-
ri konusundaki de¤iflimler, sosyo-kültürel ve sosyo-ekono- me yan›lma yöntemi ile birçok yenili¤in s›nand›¤›, bir k›sm›-
mik yap›lardaki de¤iflimler, ticari iliflkiler ve benzeri birçok n›n uygulanmas›ndan vazgeçildi¤i, tekrar yeni aray›fllara gi-
konunun yap› tarihindeki etkilerine de¤inilmeyecektir rildi¤i anlafl›lan bu süreçte, özellikle de PPNA dönemin ilk
yar›s›nda dam konstrüksiyonu için çözümler aranm›flt›r.
ÇANAK ÇÖMLEK ÖNCES‹ Daha sa¤lam ve kal›c› bir yap› infla etme kayg›s›nda en çok
NEOL‹T‹K DÖNEM üzerinde durulan konunun sa¤lam bir dam yap›s› ve bunu
Neolitik dönemin ilk yar›s›nda, yo¤un geçen bir deneme-
tafl›yabilecek yap› ö¤elerinin inflas› oldu¤u anlafl›lmaktad›r.
yan›lma süreci sonunda elde edilen bilgi ve tecrübeler ile
Bu aray›fl süreci EPPNB sonlar›na do¤ru yavafllayarak özel-
belirlenen malzeme çeflitleri, yap›m teknikleri ve yap› form-
likle malzeme, yap›m teknikleri ve yap› formunda ve mima-
lar›, ufak tefek de¤iflimlerle, yaflam ve kullan›m alanlar›n›n
ri anlamda mekan oluflturulmas›nda dönemin optimal çö-
de¤iflen ihtiyaçlar›na göre günümüze kadar uygulana gelmifl-
zümlerinin bulundu¤u MPPB dönemine kadar devam eder.
tir. Yaflan›lan çevre flartlar›na en uygun, optimal bar›nak
Bu dönem, özellikle Yukar› Mezopotamya’da aç›k ola-
formu, bunun için en basit ama uygun malzemeler ve ge-
rak anlafl›labilmektedir.2 Bölgedeki yerleflmelerde yeni yap›
rekli olan teknikler Neolitik dönem ortalar›nda art›k bilini-
yordu. ‹nsan›n ilk ortaya ç›kt›¤› dönemden Epi-Paleoli-
tik/Mezolitik Dönem sonlar›na kadar avc›-toplay›c› olarak
yaflayan insan topluluklar›, dünyan›n çeflitli yerlerinde, fark-
l› zamanlarda tedrici olarak tar›m topluluklar›na dönüflür-
ler. Bu dönüflümün en erken bafllad›¤› ve ayr›nt›l› olarak in-
celendi¤i bölge Yak›ndo¤u’dur. Yak›ndo¤u’da, do¤uda Zag-
ros da¤lar›, kuzeyde Do¤u Toros da¤lar› ve bat›da da Le-
vant’› içine alan “Bereketli Hilal”de gerçekleflen bu geliflme-
den Anadolu’da Kilikya, Orta Anadolu Platosu’nun güney
kesimleri ve Göller Bölgesi’nin de etkilendi¤i bilinmektedir.
Pleistosen olarak adland›r›lan son buzul ça¤›n› takip
eden ve GÖ yaklafl›k 12.000 y›l önce havalar›n ›s›nmas› ile
bafllayan Holosen dönem bafllar›nda ortaya ç›kan bu de¤i- R1. Anadolu, Trakya ve Kuzey Mezopotamya’da Neolitik Dönem
flim süreci “Neolitik Devrim” olarak adland›r›l›r. Dünyan›n yerleflmeleri.

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 35

 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k

malzemeleri ve uygulamalar›nda kil ve kerpiç çamurunun,

R 2. M’lefaat’tan duvar görünüflü. (Kuzma 1998: Fig. 11)
R3. Nemrik’de yap› tiplerinin geliflimi. (Aurenche ve Kozlowski 1999:
238-240)
elle biçimlendirilmifl somun biçimli kerpiç tu¤la3, kerpiç ça-
murundan y›¤ma duvar, harç, taban ve duvar s›vas› ve ola-
s›l›kla düz dam kaplama ve s›vas› olarak kullan›ld›¤›n› görü-
yoruz. Yine kil ve marl›n kolon yap›m›nda kullan›lmas› da
yeni bir uygulamad›r. Tafl malzeme, toplama tafl olarak, ifl-
lenmeden tafl duvar yap›m›nda yayg›n olarak kullan›lmaya
bafllanm›flt›r; ilk örnekleri daha çok istinat duvar› olarak
karfl›m›za ç›kar. Bir önceki Epi-Paleolitik Dönemde, Natuf
Kültürü’nden bildi¤imiz kayrak tafllar›n zeminde tafl döfle-
me olarak kullan›lmas› da gittikçe yayg›nlafl›r. Kireçtafl›n›n,
özellikle Orta F›rat Havzas› yerleflmelerinde, çakmaktafl›
aletlerle somun fleklinde biçimlendirilerek tu¤la olarak kul-
lan›lmas› da bu dönemde ortaya ç›kar. Ahflap kütüklerin di-
rek olarak kullan›m› d›fl›nda duvar örgüleri içerisinde yatay
olarak kullan›lmas› da yeni uygulamalardan birisidir. Bu dö-
nemde kullan›lmaya bafllanan bir di¤er malzeme de kireç-
tir. Neolitik dönem bafl›nda az da olsa kullan›lmaya baflla-
nan kirecin, Neolitik dönemin ilk yar›s›n›n ortalar›ndan,
MPPNB Dönemden itibaren çok genifl bir bölgede, özellik-
le taban kaplamas› olarak, yayg›n biçimde kullan›ld›¤›n› gö-
rürüz. Do¤ada kullan›ma haz›r olarak bulunmayan ve elde
edilmesi için birkaç aflamal› ifllemden geçmesi gereken bu
malzeme ilk piroteknoloji örneklerinden birisini olufltur-
maktad›r.4

Yak›ndo¤u-Güneydo¤u Anadolu Bölgeleri

Çanak Çömlek Öncesi Neolitik A

(Pre Pottery Neolithic A: PPNA)
PPNA dönemde, K. Irak yerleflmelerinden Nemrik 9 ve
M’lefaat’da MÖ 10. bin’in ortalar›na do¤ru ilk kez biçimlen-
dirilmifl kerpiç tu¤lalar›n kullan›lmas› ile infla edilmifl kerpiç
duvarlar› görürüz.
Kerpiç tu¤lalar bir örü oluflturmadan, tek s›ra halinde
kerpiç bir harç içerisine yerlefltirilmifltir. Bu duvar tekni-
¤inde tu¤lalar harçtan oluflan bir matrix içerisinde kuvvet-
R 4. Qermez Dere. lendirici katk› elemanlar› olarak kullan›lm›flt›r. Benzer du-
var tekniklerini ayn› dönemde Kuzey Mezopotamya’da
baflka yerleflmelerde de görülmektedir. Ayr›ca, kerpiç tu¤-
la kullanmaks›z›n y›¤ma kerpiç olarak yap›lm›fl duvarlar da
infla edilmifltir. Bu duvarlar›n bir dam yap›s›n› tek bafl›na ta-
fl›yabilecek kadar güçlü olmad›¤›, yap›larda dörder adet ah-
flap direk kullan›lm›fl olmas›ndan anlafl›lmaktad›r (Resim 3).
Tafl›y›c› eleman olarak ahflap direklerin de yeterli olmad›¤›,
zamanla bu direklerin yerini önce iki daha sonra da dört
kilden yap›lm›fl kolonun ald›¤› görülmektedir. Ancak bu sü-
reçte kerpiç duvarlar›n daha sa¤lam yap›lmas› yönünde bir
de¤iflim gözlenmezken, yap› formlar›nda bir de¤iflim yaflan-
d›¤›, yap›lar›n yuvarlak plandan, önce köfleleri yuvarlat›lm›fl
dörtgen, daha sonra da dörtgen bir form alm›fl oldu¤u gö-
R5: Jarf el Ahmar’da tafl tu¤la ile infla edilmifl yap›lar. (D. Stordeur
arflivi) rülür.

36 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2

 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k

Ayn› bölgedeki bir baflka yerleflme Qermez Dere’de R 6. Jarf el Ahmar’da duvar köfle
benzer geliflmeler görülür. Burada duvarlar› bulunmayan ba¤lant›s› (D.Stordeur arflivi)
yuvarlak-oval planl› çukur bar›naklar›n dam yap›s›n›n tafl›n-
mas›nda da kolonlar kullan›lm›flt›r (Resim 4). Nemrik’deki-
lerden farkl› olarak Qermez Dere’de kolonlar dik yerleflti-
rilmifl yass› bir tafl›n etraf›n›n kal›n bir harç ile s›vanmas› ile
yap›lm›flt›r.
Ayn› dönemde, Orta F›rat havzas› yerleflmelerinde da-
ha çok tafl ve ahflaptan yeni yap› malzemelerinin gelifltiril-
meye çal›fl›ld›¤› görülür. Yeni bir modüler malzeme olan
tu¤la bu bölgede kerpiç yerine kireçtafl›n›n yine somun bi- R 7. Jarf el Ahmar yerleflme plan›.
çiminde flekillendirilmesi ile elde edilmifl, PPNA’n›n ikinci (D. Stordeur arflivi)
yar›s› boyunca Mureybet, Cheikh Hassan ve Jarf el Ah-
mar’da kullan›m› denenmifl ancak sonra vazgeçilmifltir.
Tafl tu¤la kullan›lm›fl duvarlar, K Irak yerleflmelerinde
oldu¤u gibi, ço¤unlukla tek s›ra tafl tu¤la örü yap›lmadan kil
harç ile infla edilmifltir.5 Jarf el Ahmar duvarlar›nda yeni bir
uygulamay› duvar köfle ba¤lant›lar›nda görmekteyiz. Duvar
tafllar› köfle ba¤lant›lar›nda bindirme tekni¤i ile birbirlerine
kilitlenerek örülmüfltür (Resim 6). Bu flekilde ilk kez yuvar-
lat›lm›fl duvar köfle ba¤lant›lar› yerine dik aç› yapan duvar
köfleleri elde edilmifltir. Bu flekilde yuvarlat›lm›fl duvar kö-
flelerinde duvar örgüsünün kesintisiz bir biçimde devam
etme zorunlulu¤u çözülmüfl, ba¤›ms›z yap› elemanlar› infla
etme imkân› elde edilmifltir.
Bu dönemde ilk kez duvar inflas›nda yatay olarak yer-
lefltirilmeye bafllanan ahflap kütüklerin de tafl tu¤la ve kil ile
birlikte veya sadece kütük s›ralar› aras›nda kil harç döke-
rek kullan›ld›¤› örnekler de bulunmufltur. Bu duvar örgüle-
rinin çok baflar›l› olmad›¤› blok halinde y›k›lm›fl duvar kal›n-
t›lar›ndan ve yap›lar›n s›k s›k yenilenmesinden anlafl›lmakta-
d›r. Orta F›rat Havzas› yap›lar›nda malzeme ve yap›m tek-
niklerinde gözlenen bu yenilik aray›fllar›n›, Kuzey Irak yer-
leflmelerinde oldu¤u gibi, yap› formlar›nda da görmekteyiz.
PPNA’da en eski örneklerini Mureybet’in alt tabakalar›n-
dan bildi¤imiz yuvarlak çukur bar›naklar›n yerini ayn› yer-
leflmenin üst tabakalar›nda ve ça¤dafllar› Cheikh Hassan ve
Jarf el Ahmar’da köfleleri yuvarlat›lm›fl dörtgen, oval, bi-
çimsiz dörtgen gibi planlar alm›flt›r. Bu dönemde bölgede
yap› planlar›nda yo¤un bir aray›fl yaflanm›flt›r. Öyle ki Jarf el
Ahmar’da ayn› yerleflme içerisinde her yap› farkl› planlarla
infla edilmifltir (Resim 7).
Benzer bir sürecin Do¤u Toros yerleflmelerinde de ya-
flanm›fl oldu¤u, kesintisiz tabaka silsilesi ile Çayönü’nden de
bilinmektedir. Burada PPNA’ya tarihlenen en alt dönemde,
Yuvarlak Planl› Yap›lar Evresi’nde basit çukur bar›naklar›n ça-
mur kapl› dal örgü duvarlarla yap›ld›¤›, ayn› dönemin ikinci
yar›s›nda, Izgara Planl› Yap›lar Evresi’nde ise aniden yeni bir
yap› tipinin ortaya ç›kt›¤› görülür (Resim 8).
Izgara Planl› Yap› Tipi olarak adland›r›lan ve iki s›ra tafl
duvarlar› bulunan bu yap›lar üç bölümden oluflmaktad›r
(Schirmer 1990: Fig. 3): arka bölüm, aralar›nda dar boflluk- R 8. Çayönü Izgara Planl› Yap› GHb. (Çayönü Kaz› Arflivi)

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 37

 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
R 9. Çayönü Kanall› Yap› D‹. (Çayönü Kaz› Arflivi).
R 10. Çayönü Tafl Döfleli Yap›
DA. (B›çakç› 2001a: Abb. 2)
R 11. Çayönü Tafl Döfleli Yap›
CM
Rekonstrüksüyon denemesi.
(B›çakç› 2001: Abb. 5)
38 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
R 12. Çayönü Tafl Döfleli Yap›
CM Plan›
(B›çakç› 2001: Abb. 51)
lar b›rak›larak yap›lm›fl paralel duvarlardan oluflmakta ve ›z-
garaya benzedi¤i için ismini buradan almaktad›r; orta bö-
lüm, tüm yap› geniflli¤ince uzanan genifl dikdörgen bir me-
kândan oluflmakta ve mekân›n bir köflesinde bir ocak yeri
bulunmaktad›r; ön bölümde ise hücre benzeri ufak mekân-
lar yer almaktad›r. Bu yap›n›n ›zgara duvarl› arka bölümün-
de zemin rutubetinden korunmas› istenen tah›l gibi madde-
lerin depoland›¤›, orta bölümünün yaflam alan› olarak kulla-
n›ld›¤›, ön bölümdeki ufak mekânlar›n ise depolama birimle-
ri oldu¤u anlafl›lm›flt›r. Bu yap›lar›n öncülerinin sadece ah-
flap kütüklerden yap›lm›fl oldu¤u anlafl›lmaktad›r (B›çakç›
2003: 390). Do¤rudan zemin üzerine yat›r›lan ahflap kütük-
lerin zemin rutubeti nedeniyle çürümesini engellemek için
altlar›na tafl duvarlar yap›lm›flt›r. Yap› plan›n›n büyük ölçüde
kullan›lan yap› malzemesinin “belirlenmifl formu” taraf›ndan
flekillendirildi¤i, yeni yap› malzemesi, teknikleri ve formlar›-
n›n arand›¤› bu dönemde mimaride “düz” yap› eleman› fik-
rinin ortaya ç›kmas›na katk›da bulundu¤u söylenebilir. Bu fi-
kir, yukar›da anlatt›¤›m›z gibi, daha güneydeki bölgelerde,
farkl› olarak dam konstrüksüyonunun tafl›nmas› için çözüm
aray›fllar› sürecinde ortaya ç›km›fl gibi görünmektedir. So-
nuçlar› benzer olmas›na ra¤men, yani form olarak düz du-
var inflas›n›n gerçeklefltirilmesine ra¤men, güneyde, Orta
F›rat ve Kuzey Irak bölgelerinde bu tek s›ra genifllikteki za-
y›f duvarlar, dikmeler ve kolonlar yard›m› ile a¤›r bir toprak
dam konstrüksiyonunun tafl›nmas› denenmifl, ancak baflar›l›
olmam›flt›r. Di¤er taraftan Çayönü’nde Izgara Planl› binala-
r›n üst yap›lar›n›n organik malzemelerle infla edilmifl oldu¤u
ve gergi sistemleri ile sa¤lamlaflt›r›ld›¤› bu nedenle de du-
varlar üzerine bir yük binmedi¤i bilinmektedir. Bir baflka
deyiflle Çayönü’nde düz duvar infla etme fikri de dam yap›-
s› ve tafl›y›c› duvar fikirleri beraber geliflmemifltir.
Çanak Çömlek Öncesi Neolitik B
(Pre Pottery Neolithic B: PPNB)
Bir sonraki EPPNB dönemi çok az yerleflmede ortaya ç›-
kart›lm›flt›r. Çayönü, Nevali Çori, Mureybet ve Djade de
bu dönem araflt›r›lm›fl, Jarf el Ahmar’da ise PPNA-PPNB
aras›ndaki geçifl dönemi ortaya ç›kart›lm›flt›r. Çayönü ve
Nevali Çori yap›lar› bu dönemdeki geliflmeleri anlamam›zda
önemli katk›lar› olmufltur. Çayönü’nde Izgara Planl› Yap›lar
Evresi’nin sonlar›na do¤ru ›zgara duvarlar›n›n gittikçe genifl-
ledi¤i, duvarlar aras›ndaki boflluklar›n ise darald›¤› görülür.
EPPNB’de, Kanall› Yap›lar Evresi’nde bu konstrüksüyon ar-
t›k aralar›nda paralel uzanan dar kanallar›n bulundu¤u bir
tafl blokaja dönüflmüfltür (Schirmer 1988: 157, Abb. 8).
Kanallar›n üzeri yass› tafllarla kapat›lm›fl, bu kapak tafl-
lar› seviyesinde tafl döfleme görünümünde ikinci bir s›ra
eklenmifl, böylece kesintisiz, düz ve sa¤lam bir altyap› olufl-
turulmufltur. Bu altyap›n›n üzerine en az 0.50 m geniflli¤in-
de, örü oluflturacak flekilde d›fl s›ralara büyükçe tafllar›n
yerlefltirilmesi ve aralar›n›n doldurulmas› ile yap›lm›fl du-
 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k

varlar infla edilmifltir. Bu duvarlar ilk gerçek tafl›y›c› duvar ¤›, topluluklar›n daha büyük boyutlu yerleflmelerde birara-
örneklerindendir. Sözkonusu duvarlarla infla edilmifl yap› ya geldi¤i ve ufak yerleflmelerin say›s›nda azalma oldu¤u an-
en az 2.70X2.00 m boyutlar›ndaki bitiflik mekânlardan lafl›lmaktad›r. Yine bu dönemde, önceki dönemlerde baflla-
oluflmaktad›r. Tüm yap›n›n geniflli¤inin 5.80 m’dir; uzunlu- m›fl olan bitkilerin kültüre al›nma süreci yan›nda hayvanla-
¤unun da en az 13.00 m oldu¤u tahmin edilmektedir. Yan- r›n da evcillefltirilmifl oldu¤unu ve “Neolitik Devrim” süre-
g›n geçirmifl yap›n›n duvarlar› üzerinde bulunan kal›nt›lar cinin sonlar›na yaklaflt›¤›n› görüyoruz. Kültürel anlamda bir
tafl duvarlar›n üzerlerinde kerpiç duvarlar›n yer ald›¤›n› “climax” den söz edilebilir; ancak ayn› zamanda bu döne-
göstermektedir. Yap›n›n rahatl›kla düz bir toprak dam› ta- min, bir sonraki PPNC veya Final PPNB’de daha belirgin
fl›yacak donan›mlara sahip oldu¤u söylenebilir. Binan›n alt- hale gelecek olan kültürel “sadeleflmenin” nedenlerini de
yap›s›n›n bu denli masif, sa¤lam yap›lmas›n›n nedenini anla- içinde bar›nd›rd›¤›n› anl›yoruz. Bu dönemde mimarideki
mak kolay de¤ildir; önceki dönemlerden süregelen bir in- geliflmeleri yine Çayönü’nde izleyebiliyoruz. LPPNB’de ya-
flaat yönteminin gelifltirilerek sürdürülmesi, ciddi bir zemin p›lar›n boyutlar›nda büyüme, plan tiplerinde çeflitlenme,
rutubeti sorunu bulunmas› veya üzerine infla edilecek ve yap› detaylar›nda yeni uygulamalar, yap›larda yaflama düzle-
dönemine göre an›tsal say›labilecek boyutlardaki yap›y› minin yükseltilmesi, yap›m tekniklerinin uygulanmas›nda
oturtacak sa¤lam bir altyap› infla etme kaygusu olabilir. Ne- görülen “seçkinlik” ve “ustal›k” gerektirecek ifllerin art›fl›,
vali Çori’nin ayn› döneme tarihlenen tabakalar›nda bulunan yerleflim alanlar›ndaki farkl›l›klar›n daha belirgin hale gel-
yap›lar› Çayönü’ndeki ça¤dafllar› ile hem benzerlikler hem mesi gibi birçok de¤iflim görülmektedir. Yap› iç alanlar›n
de farkl›l›klar göstermektedir (Hauptmann 1993: Abb. 3). düzenlenmesinde sadece yap› enlemesine aks› de¤il ayn›
Benzer bir altyap›n›n infla edildi¤i Nevali Çori yap›lar›nda zamanda uzun aks›n›n da kullan›ld›¤› görülür ve iç alan dü-
duvar genifllikleri 0.30-0.40 m civar›ndad›r ve a¤›r bir üst zenlemelerinin daha karmafl›k hale geldi¤i görülür (Resim
yap›y› tafl›yamayacak durumdad›rlar. Üst yap›lar›n hafif mal- 13-16). Yap›lar›n tafl subasman duvarlar› seviyesindeki iç
zemelerle infla edildi¤i söylenebilir. bölümlendirilmeleri ile bu duvarlar üzerine yap›lm›fl olan
Bir sonraki MPPNB dönemde kültür en genifl yay›l›m yap› taban seviyesindeki iç bölümlendirme ayn› de¤ildir
alan›na ulaflm›flt›r.6 Kültürün belirgin özelliklerinden “Kafa- (Resim 13).
tas› Kültü” genifl bir alanda görülür. Çayönü’nde bu kült bir Üst seviyede daha az bölümlendirme yap›lm›fl, alçak in-
yap› ile iliflkili olarak bulunmufltur. Özellikle tabanlarda ki- ce kerpiç duvarlarla da k›smi bölümlendirmeler yap›lm›flt›r.
reç kullan›m› hemen tüm yerleflmelerde ola¤an bir uygula- Yap› ana girifllerinin basamakl› yap›lm›fl olmas› da yükseltil-
ma haline gelmifltir. Tüm bu geliflmelerin yan›nda yeni bir
yap› tipinin de genifl bir co¤rafyada kullan›lmaya baflland›¤›
görülür. Çayönü’nde Tafl Döfleli Yap›lar Evresi’nde ortaya ç›-
kan bu yap› tipi, dikdörtgen bir plan›n k›sa aks üzerinde iki
veya üç mekâna bölümlendirmesi ile oluflturulmufltur (Re-
sim 10-12).
Mekânlar kap› geçitleri ile birbirlerine ba¤l›d›r. Megaro-
na benzemesi nedeni ile belki “Proto-Megaron” olarak ad-
land›r›labilecek bu yap› tipinin daha özensiz yap›lm›fl olanla-
r› Levant’ta “Pier House” (Byrd ve Banning 1988: 65-68)
olarak da adland›r›lmaktad›r.7 Çayönü’ndeki örneklerde
mekân tabanlar› özenle yerlefltirilmifl tafllarla döflenmifltir.
Yap› iç alanlar›nda payandalar›n kullan›lm›fl olmas› hem da-
m› tafl›maya yard›mc› olmak hem de yap› içinde k›smi bö- R 13. Çayönü Hücre Planl› Yap› R 13. Çayönü Hücre Planl› Yap›
CY. Rekonstrüksüyon denemesi. CY plan›.
lümlendirmeler yapmak için kullan›lm›fl olmal›d›r. Tafl kil ve
(B›çakç› 2001: s. 69, Abb. 42) (B›çakç› 2001: s. 92, Abb. 53)
ahflap malzeme kullan›larak, optimal çözümlerin bulunmufl
oldu¤u bir yap› tipidir bu. Zeminde tafl›y›c› özelliklere sahip
tafl subasman duvarlar›, rutubet gibi problemlere çözüm
olabilecek tafl döfleme, tafl duvarlarla ayn› özelliklere sahip
y›¤ma kerpiç duvarlar ve dikme kullanmaks›z›n a¤›r toprak
bir düz dam› tafl›yabilecek duvarlar, payandalar ile yeterli
duvar aç›kl›klar› oluflturulmufltur.
Öyle görünüyor ki bu yap› tipinin ortaya ç›kmas› mi-
marl›k tarihinde bir k›r›lma noktas› oluflturmufltur.8 R 15: Çayönü. Hücre Planl› Yap› R 16: Çayönü. Hücre Planl› Yap›
Bir sonraki LPPNB’de kültürde baz› de¤iflimler yafland›- CY kesiti. (B›çakç› 2001: Abb. 55) girifl merdiveni

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 39

 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k

‹ç alanlar› bölümlendirilmemifl, büyük, uzun dikdörtgen

planl› yap›larda duvarlar›n daha özensiz infla edildi¤i, duvar
köflelerinin yuvarlat›lm›d›¤› görülür. Yerleflmenin boyutla-
r›n›n ufald›¤›, meydan›n kullan›lmaya devam edildi¤i anlafl›l-
maktad›r. Bu dönemde kireç kullan›larak yap›lm›fl kaplar›n
yayg›n olarak kullan›lmaya bafllanmas› çanak çömlek tekno-
lojisinin ilk ad›mlar› olarak kabul edilir.

Kült Yap›lar›
PPNA veB dönemlerde yukar›da anlat›lan mimari geliflim
d›fl›nda, farkl› bir geliflim sürecinin görüldü¤ü bir yap› tipi
kült yap›lar›d›r. ‹lk örneklerini PPNA’da görmeye bafllad›¤›-
m›z bu yap›lar›n ilk ortaya ç›k›fllar› ile ilgili ayr›nt›l› bilgi bu-
lunmamaktad›r. Ço¤u erken örne¤in yuvarlak planl› ve ze-
mine gömük olarak yap›lm›fl olmalar› belki de kült yap›lar›n
R 17. Çayönü. Genifl Odal› Yap› köklerinin daha önceki dönemlerde aranmas› gere¤ini akla
BF Plan› (Çayönü Kaz› Arflivi) getirebilir. Kült yap›lar›n›n en eski örneklerini Jarf el Ah-
mar, Mureybet, Göbekli Tepe, Çayönü ve olas›l›kla Hallan
Çemi’den tan›maktay›z. Tüm bunlar›n ortak özellikleri yu-
varlak planl› ve zemine gömük olarak yap›lm›fl olmalar›d›r.
mifl yaflama düzlemleri ile birlikte geliflen bir detayd›r (Re- Çukur kenarlar›na yap›lm›fl sa¤lam tafl istinat duvarlar›, du-
sim 15-16). varlar içerisinde düzenli aral›klarla ahflap dikmelerin yerlefl-
Çayönü’nde yerleflmenin bat› kesimi konutlar ve arala- tirilmifl olmas› gibi yap›sal özellikler daha PPNA bafllar›ndan
r›ndaki cadde, sokak, geçit, ara aç›k alanlardan oluflmakta- beri bu yap›larda uygulanmaktayd›. Yap›lar›n d›fl çaplar›
d›r. Aç›k alanlar yo¤un olarak çeflitli ifller için kullan›lm›flt›r. Mureybet’te ca 6.00 m (Aurenche 1980: Fig. 4), Jarf el Ah-
Yerleflmenin do¤u kesiminde ise farkl› bir yerleflme düzeni
görülür. Taban› ufalanm›fl yan›k kerpiç malzeme yay›larak
kaplanm›fl olan genifl bir meydan›n (“Plaza”) kuzey kenar›
boyunca, yap› k›sa kenarlar› meydana bakacak flekilde yer-
lefltirilmifl yap›lar ve kuzeydo¤u köflesinde an›tsal bir kült
yap›s›ndan oluflur. Yerleflmenin bu bölümündeki yap›lar›n
gerek boyut, gerek yap›m tekniklerindeki özen gerekse de
içlerinden ele geçen buluntulardaki farkl›l›klar nedeni ile
toplulu¤un “seçkin” insanlar›na ait oldu¤u anlafl›lmaktad›r.
Meydan ve kült yap›s›n›n da birlikte kült amaçl› kullan›lm›fl
oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Meydanda kabaca ifllenerek biçim-
lendirilmifl büyük yass›, uzun tafllar belirli akslar üzerinde,
aral›klarla dik olarak yerlefltirilmifltir. Herhangi bir konst-
rüktif ifllemi olmayan bu tafllar›n sembolik anlamlar› oldu¤u
anlafl›lmakta.
Bir sonraki Genifl Odal› Yap›lar Evresi’nde dönemde9
farkl› yap›lar ortaya ç›kar Çayönü’nde (Resim 17).

R18: Jarf el Ahmar. Kült yap›s› EA 53. (Stordeur et al 2001: Fig. 9.) R 19. Göbekli Tepe. Durum plan›. (Schmidt 2009: Abb. 3)

40 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2

 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k

mar’›n iki yap›s›nda10 7.00’fler m Göbekli Tepe’de ise üç

örnekte 10.00 ile 15.00 m aras›nda de¤iflmektedir (Peters
and Schmidt 2004: Fig. 3). Jarf el Ahmar ve Göbekli Te-
pe’de yap› içi donan›mlar aras›nda bulunan steller yap›lar›n
en önemli parçalar›ndan birisini oluflturmakta. Jarf el Ah-
mar’da ahflap kütüklerin etraflar› kal›n bir s›va tabakas› ile
kaplanarak üzerlerine geometrik motifler yap›lm›flt›r. Bu
motifler direkler aras›nda uzanan ve alt›gen bir plan olufltu-
ran sekinin ön cephelerine yerlefltirilmifl kum tafllar› üze-
rinde de devam ederek yap› içerisinde motiflerde bir sü-
reklilik sa¤lanm›flt›r.
Göbekli Tepe’deki dörtgen kesitli tafl steller an›tsal bo-
yutlardad›r; üstteki ç›kmalar› ile steller “T” formundad›r. R 20. Çayönü. Kayrak Tafl Döflemeli Yap›. (Çayönü Kaz› Arflivi)
Stellerin üzerine yap›lm›fl çeflitli kabartma hayvan motifleri,
geometrik bezemeler bu dönem için flafl›rt›c› mükemmel-
likte buluntulard›r (Schmidt 2007). Ayn› flekilde çeflitli hay-
van ve insanlar›n betimlendi¤i tafl heykelcikler de mükem-
mel iflçilikleri ile dikkati çeker. Göbekli Tepe’de steller yu-
varlak veya oval planl› mekanlar›n içlerinde ve duvar örgü-
lerinin içerisinde yer al›rlar. Duvar içerisinde yer alanlar›n
ilk yap›ld›klar›nda ba¤›ms›z durduklar›, sonradan duvarlar›n
içine al›nd›klar› bilinmektedir.
Jarf el Ahmar’da ve Mureybet’te Kült Yap›lar› yerleflme
düzeni içerisinde, di¤er konut yap›lar› gibi, ba¤›ms›z infla
edilmifltir. Göbekli Tepe’de ise olas›l›kla bir Kült komplek-
si bulunmaktad›r (Resim 19). Yuvarlak planl› çekirdek yap›-
lar›n etraflar› yine yuvarlak duvarlarla çevrelenmifl ve kar-
mafl›k bir düzen ortaya ç›km›flt›r. Bu tür yap›lardan Göbek- R 21. Nevali Çori. Kült Yap›s›. III. Evre. (Hauptmann 1993: Abb. 10)
li Tepe’de daha çok miktarda bulundu¤u yüzeyde görülen
stellerin uçlar›ndan anlafl›lmaktad›r. Urfa içinde ve çevre-
sinde bu tür baflka yerleflmelerin bulundu¤u bilinmektedir.
PPNA dönemde bir baflka kült yap›s› Çayönü’nde bulun-
mufltur. Izgara planl› yap›lar evresine ait oldu¤u tahmin edi-
len dörtgen planl›, tek mekânl› büyük Kayrak Tafl Döflemeli
Yap› höyük güney yamac›na teraslanarak oturtulmufltur
(Resim 20).
Tafl istinat duvarlar› ve çok büyük boyutlardaki kayrak
tafllar› ile yap›lm›fl döflemesi bulunan yap› içerisinde iki tafl
stelin bulundu¤u tespit edilmifltir. 10.70 m genifllikteki ya-
p›n›n uzunlu¤u bilinmiyor.
EPPNB’de Nevali Çori ve Çayönü’nden iki kült yap›s›
ortaya ç›kart›lm›flt›r. Birkaç kez ayn› yerde yeniden benzer
planlarla infla edilen Nevali Çori kült yap›s› ilk evresinde ca
188 m2 boyutlar›nda, kireç kullan›larak yap›lm›fl, sert tafl
mozaik görünümünde tabanla kapl› genifl bir mekândan
oluflur (Resim 21).
Yamaca teraslama yap›larak oturtulmufl yap›n›n istinat
duvarlar›n›n birisi önünde büyük tafl stellerin aras›na yap›l-
m›fl bir seki, di¤erinde de ortas›nda genifl bir nifl bulunan bir
platform yer al›r. Steller yerlerinde de¤ildir, olas›l›kla yap›
yenilenirken kald›r›lm›fllard›. Hemen üzerine yap›lan 178
R 22. Kafatasl› Yap› plan›. EPPNB ve MPPNB dönemleri.
m2 boyutlar›ndaki ikinci evrede istinat duvarlar› kal›nlaflt›r›- (Çayönü Kaz› Arflivi)

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 41

 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
larak alt evre seki ve platformlar› kapat›lm›fl, duvarlar önü-
ne, ön yüzlerinde genifl yass› tafllar›n yerlefltirildi¤i yeni se-
kiler yap›lm›flt›r. Bu evrede eski yap› taban› tekrar kullan›l-
m›flt›r. Ortada bulunan büyük tafl stel “T” biçimlidir ve bir
insan› tan›mlayan kabartma detaylar› vard›r. Bu dönemde
Çayönü’nde yap›lm›fl olan kült yap›s› bir sonraki Tafl Döfleli
Yap›lar Evresi’nin kült yap›s› “Kafatasl› Bina” taraf›ndan kesi-
lerek tahrip edilmifltir. Yamac›n teraslanmas› ile yap›lm›fl bu
yap›n›n köfleleri yuvarlat›lm›fl istinat duvarlar› bulunabilmifl-
tir (Resim 22. Yap› kuzeyinde yar›m daire biçimli duvar).
Bir sonraki MPPNB döneme tarihlenen Tafl Döfleli Yap›-
lar Evresi’nde Çayönü’nde “Kafatas› Binas›” olarak adland›-
r›lan an›tsal bir kült yap›s› infla edilmifltir (Resim 22). Bu ya-
p› da yamaç teraslamas› ile yap›lm›flt›r. 8.00X11.00 m bo-
yutlar›nda oldu¤u anlafl›lan yap› üç mekân ve önlerinde yer
alan genifl bir odadan, avludan oluflur. Tüm mekânlar bir-
birlerine ve avluya kap› geçitleri ile ba¤lanm›flt›r. Avlu taba-
n› kireç ile s›vanarak yap›lm›flt›r, ancak yumuflakt›r ve çok
bozulmufltur. Yap›n›n üç mekân› içerisinde tafl döfleli ta-
banlar üzerinde, alt›nda ve yap›n›n alt evrelerinde ayn› yer-
lerde yer alan yass› tafllarla döfleli taban altlar›nda çok say›-
da, vücutlar›ndan ayr›larak birarada yerlefltirilmifl kafatas›,
yine istiflenerek yanyana toplanm›fl uzun kemikler bulun-
mufltur. Bu yap›, MPPNB dönemde çok yayg›nlaflm›fl olan
kafatas› kültü ile iliflki tek mimari örnektir.
Kült yap›lar›n›n son örne¤i LPPNB’de Çöyünü’nün Hüc-
re Planl› Yap›lar Evresi’nde ortaya ç›kart›lm›flt›r
11.75X9.00 m boyutlar›ndaki Mozaik Döflemeli Yap›
özenli yap›lm›fl genifl tafl subasman duvarlar› ile çevrelen-
mifl ve ortas› pembe-k›rm›z› renkli bir mozaik taban ile
kaplanm›flt›r. Mozaik döfleme içerisine bezeme olarak yap›-
ya paralel uzanan iki çift beyaz çizgi yap›lm›fl. Yap› taban›n›n
içinde kireç bulunan kar›fl›m›n yerinde söndürülmesi ile ya-
p›lm›fl oldu¤u, sonra da üzerinin perdahland›¤› tahmin edil-
mektedir.
Kült yap›lar› konut yap›lar›ndan farkl› yap›m teknikleri
ve planlara sahiptir. Bu yap›larda uygulanm›fl birçok ayr›nt›-
n›n konut yap›lar›nda kullan›lmamas› ilginçtir.
Orta Anadolu Platosu
PPN dönem Anadolu’nun di¤er bölgelerinde nispeten daha
az say›da yerleflmede araflt›r›lm›flt›r. Bu yerleflmelerin en
eskileri yaklafl›k olarak Yak›ndo¤u’nun MPPNB dönemi
sonlar› ile ça¤daflt›r. Orta Anadolu Platosu’nun güne-
yinde, Kapadokya Bölgesinin bat› s›n›r›nda Afl›kl› Höyük,
Konya Ovas›n›n güneyinde Can Hasan III, ve Göller Bölge-
si’nda Hac›lar-akeramik ile Suberde yerleflmeleri kaz› çal›fl-
malar› yap›lm›fl olanlar›d›r.
Oldukça genifl bir alanda ortaya ç›kart›lan Afl›kl› Hö-
yük, Do¤u Toros bölgesinde yaklafl›k olarak Çayönü’nün
Tafl Döfleli Yap›lar evresi bafllar›ndan Hücre Planl› Yap›lar
Evresi sonlar› aras›nda uzanan dönemi ile, yani MPPNB-
42 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
LPPNB ile ça¤daflt›r. Afl›kl› Höyük yerleflmesi ile ayn›
grupta ele al›nabilecek olan Can Hasan III ise Afl›kl› Höyü-
¤ün üst tabakalar› ile ça¤daflt›r. Üç bölümden olufltu¤u an-
lafl›lan Afl›kl› Höyük yerleflmesinin güneyinde “Kült Yap›
Kompleksi” k›smen çevreledi¤i anlafl›lan “Konut Alan›” ve
do¤uda bu iki bölümden genifl bir aç›k alanla ayr›lan, geçim
ekonomisi ile ilgili yap›lar›n yer ald›¤› “Ekonomik Faaliyet-
ler Alan›”ndan oluflmaktad›r.
Son anlat›lan bölümün ayn› zamanda yerleflmenin ana
girifli olarak kullan›ld›¤› da anlafl›lmaktad›r (Esin ve Harman-
kaya 1999). “Kült Yap› Kompleksi” zemini k›rm›z› boyal› ki-
reç tabanla kapl› büyükçe bir kült odas›n›n etraf›nda yer
alan mekânlardan oluflur. Herbirinin kendi duvarlar› olan
mekânlar›n bir k›sm›n›n içi bölme duvarlar› ile ayr›lm›flt›r.
Kerpiç duvarlar kerpiç tu¤lalar ve harç ile infla edilmifltir.
Kompleksin ana yap›s›n›n taban› kireç kullan›larak özenle
yap›lm›fl ve k›rm›z› afl› boyas› ile boyanm›flt›r. Birçok kez
ayn› yerde yenilenen bu yap›da, taban alt›nda, taban› tafl›-
mak amac›yla yap›lm›fl kerpiç destek duvarlar› yap›lm›flt›r.
Kompleks birçok kez yenilenmifl olmas›na ra¤men burada-
ki höyükleflme yerleflmenin di¤er kesimlerine göre daha
yavafl geliflmifl, bu nedenle yerleflmenin di¤er kesimleri ile
aras›nda zamanla önemli kot farklar› oluflmufltur. Bu kot
fark›n›n oluflturdu¤u sorunlar› gidermek amac› ile, komp-
leks ile konut alan› aras›na daha sonra bir istinat yap›s› infla
edilmifltir; kot fark›ndaki de¤ifliklikler ile birlikte istinat ya-
p›s› ve bu yap›ya paralel uzanan cadde yenilenerek yüksel-
tilmifltir. Kompleksin kuzey ve kuzeydo¤usunda yer alan
Konut Alan›’n›n tümünde benzer bir yap›laflma ve yerlefl-
me düzeni görülür. “Petek Tipi” yerleflme plan› olarak ad-
land›rabilece¤imiz bu (Heinrich 1958: 96) yerleflim düze-
ninde herbiri kendi d›fl duvarlar›na sahip yap›lar bitiflik veya
dar aral›klar b›rak›larak kümeler halinde infla edilmifltir; ya-
p› kümeleri veya “insulalar” dar geçit, sokak ve hatta cad-
delerle birbirinden ayr›lm›flt›r (Resim 28).
Yap› d›fl› alanlar›n bir k›sm› zamanla, nüfus art›fl›, sel
bask›nlar›, höyükleflerek yükselmenin sonucu yerleflim
alanlar›n›n daralmas› gibi nedenlerle, biraz daha geç bir dö-
neme tarihlenen Çatal Höyük yerleflmesinde oldu¤u gibi,
sonradan infla edilen yap›larla iflgal edilmifl, aç›k alanlar azal-
m›flt›r. Yap›lar bir, iki veya üç odal›d›r; odalar aras›ndaki
ba¤lant›lar kap› geçitleri ile sa¤lanmaktad›r, ancak yap›lara
damda yap›lan bir aç›kl›kla girildi¤i anlafl›lmaktad›r. Ço¤un-
lukla tek odal› yap›larda olmak üzere yap›lar›n bir k›sm›nda
birer ocak bulunmaktad›r. Konut alan›ndaki yap›lar ayn›
yerde üstüste birçok kez y›k›larak yeniden infla edilmifltir.
Bu yenilemelerde eski yap›n›n duvarlar› belli bir yükseklik-
te korunarak odan›n içerisi toprak doldurulmufl, üstüne in-
fla edilecek yeni yap›ya temel oluflturulmufltur.11 Yeni yap›-
n›n duvarlar› eski duvarlar›n yaklafl›k üzerine gelecek flekil-
de, zaman zaman aks kaymalar› ile infla edilmifltir.
Eski yap›lar›n temel olarak tekrar kullan›m› nedeniyle
 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k

Konut Alan›nda daha h›zl› olan höyükleflme, yukar›da bah-

sedildi¤i gibi, yerleflme bölümleri aras›ndaki kot farklar›n›n
oluflmas›na neden olmufltur. Yerleflmenin kuzeydo¤u kesi-
minde ortaya ç›kart›lan “Ekonomik Faaliyetler Alan›”nda
ço¤u tek mekândan oluflan yap›lar›n baz›lar›n›n içi ince du-
varlarla bölünerek depolama birimlerine ayr›lm›flt›r. Tafl
kullan›larak yap›lm›fl baz› konstrüksüyonlar›n yerleflme girifl
bölgesi yap›lanmas› ile ilgili oldu¤u anlafl›l›yor. Bu kesimde
yer alan mekân, sokak ve aralar›ndaki ufak aç›k alanlar›n,
en az›ndan yerleflme d›fl› ile do¤rudan veya dolayl› iliflkili ol-
du¤u tahmin edilebilir. Buluntular›n fazla olmamas› yap›la- R 23. Çayönü. Mozaik Döflemeli Yap›.
r›n ifllevlerinin anlafl›lmas›n› zorlaflt›rmaktad›r. Yap› duvar- (Çayönü Kaz› Arflivi)
lar›nda kullan›lm›fl olan kerpiç tu¤lalar›n yerleflme yan›ndan
akan Melendiz Su yata¤›ndaki milli topraktan kesilerek ç›-
kart›ld›¤› anlafl›lmaktad›r (Resim 29). Üzerlerindeki ince
bitki tabakas› nedeni ile parçalanmadan ç›kart›labilen ve ta-
fl›nabilen bu kerpiç tu¤lalar›n kurumadan duvarda kullan›l-
m›fl oldu¤u, duvar örgüsünün tümünün, tu¤la ve harç taba-
kalar› ile birlikte ayn› do¤rultularda çal›flarak oturmas›ndan
anlamak mümkün olmaktad›r. Ayr›ca, yaklafl›k 0.25 m ge-
nifllikteki tu¤lalar›n farkl› uzunluklarda olmas› da bunlar›n
kesilerek ç›kart›ld›¤›n› düflündürmektedir. Yak›n zamana
kadar Van yöresinde de benzer uygulamalarla bar›nak infla
edildi¤i bilinmektedir (Kuban 1996: 2).

Göller Bölgesi
Göller Bölgesi’nde her ikisi de ufak alanlarda araflt›r›lm›fl
olan Hac›lar ve Suberde’de yerleflmeler dörtgen planl›,
birbirinden ba¤›ms›z yap›lar ve aralar›nda aç›k alanlardan
R 24. Çayönü. Mozaik Döflemeli Yap›.
oluflmaktad›r. Suberde’de bulunan yap›lar›n en büyü¤ü 4.00 (Çayönü Kaz› Arflivi)
m2 boyutlar›ndad›r (Bordaz 1968: 44). Duvarlar tek s›ra
kerpiç tu¤la ve aralarda gri renkli bir harç kullan›larak ya-
p›lm›flt›r. Hac›lar’da 0.30 m genifllikteki duvarlar sadece
kerpiçten yap›lm›fl, 0.40 m genifllikteki Suberde duvarlar›-
n›n baz›lar›nda sadece kerpiç, baz›lar›nda ise yass› tafllar
kullan›larak yap›lm›fl subasman duvar› üzerine kerpiç duvar
yap›lm›flt›r. Hac›lar’da sadece daha kal›n olan avlu duvarla-
r›nda tafl subasman duvar› vard›r. Suberde’de 9 s›ra yük-
seklikte korunmufl olan bir duvarda 7 cm kal›nl›ktaki k›rm›-
z›ms› kahverengi tu¤lalar ca 4 cm kal›nl›kta aç›k kahverengi
harç tabakalar› ile birbirinden ayr›lmakta. Tu¤lalar aras›nda
da ca 0.03 m kal›nl›kta derzler b›rak›lm›flt›r. Saptanabilmifl
kerpiç tu¤la boyutlar› 0.60X0.40X0.06 m’dir. Kil s›val› oda
tabanlar›n›n baz›lar› Hac›lar’da tümüyle k›rm›z› boyal›d›r, R 25-26. Çayönü. Mozaik döfleme detay›. (Çayönü Kaz› Arflivi)
baz›lar› açk›lanarak parlat›lm›flt›r. Suberde’de ise kil taban-
lar›n alt›nda ufak tafllarla yap›lm›fl bir dolgu vard›r. Baz› me-
kânlar›n içerisinde, f›r›n, ocak, depolama sand›klar› ve du-
varlara yasl› olarak ca 0.45 m yükseklikte sekiler bulun-
mufltur. Düz daml› yap›lara damdan girildi¤i tahmin edil-
mektedir. Suberde ve Hac›lar’da görülen ba¤›ms›z yap›lar
ve aralar›nda aç›k alanlardan oluflan yerleflme düzeni Afl›k-
l›-Can Hasan III tipi yerleflmelerden farkl›d›r. Bu yerleflme

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 43

 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k

düzeni Göller Bölgesi’nin Neolitik ve Kalkolitik dönem

yerleflmelerinde de devam eder.

ÇANAK ÇÖMLEKL‹ NEOL‹T‹K DÖNEM

Kabaca MÖ 7. bin y›l içine tarihlenen Anadolu Çanak
Çömlekli Neolitik dönemi Marmara Bölgesinde, Göller
Bölgesinde, Konya Ovas›’nda, Kilikya’da ve k›smen de ‹slâ-
hiye ve Amik Ovalar›nda araflt›r›lm›flt›r.
Ana hatlar› ile mimarideki geliflime bakt›¤›m›zda Kuzey-
bat› Anadolu’nun yeni yerleflilmeye bafllanan bir bölge ol-
du¤unu, burada basit çukur kulübelerde yaflayan ufak top-
luluklar›n bulundu¤unu söyleyebiliriz. Orta-bat› ve Güney-
bat› Anadolu’da Neolitik dönem yerleflmelerinin önemli
bir k›sm›n›n nehirlerin alüvyon dolgular›n›n alt›nda kald›¤›
R 27. Afl›kl› Höyük durum
plan›. (Esin ve Harmankaya anlafl›lmaktad›r. Son y›llarda ‹zmir civar›nda yap›lan Neoli-
1999 Fig. 3’den tekrar çizim) tik dönem kaz›lar›nda bu dönemle ilgili bilgiler edinilmeye
bafllanm›flt›r. Göller Bölgesi ve Bat› Toroslar›n Neolitik dö-
nemde ufak topluluklarca iskân edildi¤i, içlerinde f›r›n veya
ocaklar›n›n yer ald›¤›, basit tekniklerle infla edilmifl tek oda-
l› kulübelerde oturduklar› anlafl›lmaktad›r. ‹lk Neolitik dö-
nemde Badema¤ac› ve Höyücek’te, Son Neolitik dönemde
de Hac›lar VI’da bulunmufl olan “F›r›nl› Yap›” tipi bölgede
en az›nda bir mimari bilgi al›flveriflinin oldu¤unu düflündür-
mektedir (Umurtak 2000). Orta Çanak Çömlek Öncesi
Neolitik Dönem B (MPPNB)’de önce Do¤u Toroslar’da
ortaya ç›kan, sonra da ayn› dönemde h›zla güney bölgelere
yay›lan, yap› k›sa aks›nda bölümlendirilmifl iki veya üç odal›
megaron benzeri yap› tipinin dönemin ihtiyaçlar›na en fazla
ölçüde cevap verebilecek ama bir okadar da basit bir tip
R 28. Afl›kl› Höyük. Konut Alan›. (Afl›kl› Höyük Kaz› Arflivi)
olarak uzun bir aray›fl›n sonunda ortaya ç›km›fl oldu¤undan
yukar›da bahsetmifltik. Göller Bölgesi’ndeki “F›r›nl› Yap›”
tipinin de sözkonusu bölge flartlar›na en uygun ve topluluk-
lar›n ihtiyaçlar›na cevap vermifl en do¤ru mimari çözüm ol-
du¤u anlafl›lmaktad›r. Neoliti¤in sonraki dönemlerinde
Göller Bölgesi yerleflmelerinde yavafl yavafl savunma amaç-
l› çözümlerin aranmaya baflland›¤› anlafl›lmaktad›r. Göller
Bölgesi ile Konya Ovas› aras›nda kalan ve kuzeybat›-güney-
R. 29. Afl›kl› Höyük. Kerpiç duvar örgüsü.(Afl›kl› Höyük Kaz› Arflivi)
do¤u yönünde uzanan Seydiflehir-Beyflehir-fiarki Karaa¤aç
bölgesinde, kesin olmamakla birlikte, farkl› kültürlerin ya-
flam›fl olabilece¤i düflünülebilir; Erbaba mimarisindeki
önemli farkl›l›klar bu düflünceyi kuvvetlendirmektedir (Re-
R 30. Badema¤ac›. (Umurtak 2000 Fig. 1) sim 32). Konya Ovas›’nda ise Can Hasan I ve Çatal Hö-
yük’ten tan›d›¤›m›z ve kökenleri olas›l›kla Çanak Çömlek
Öncesi Neolitik Döneme kadar uzanan (Afl›kl› Höyük, Can
R 31. Höyücek “Tap›nak Dönemi”.
(Umurtak 2000 Fig. 2) Hasan III) “Petek Tipi Yerleflim Düzeninin” devam etti¤ini
söyleyebiliriz. Sadece Yumuktepe ile bildi¤imiz Kilikya’da
ise mimaride farkl› bir geliflim yaflanm›fl gibi görünmekte-
dir. Yumuktepe’de Neolitik Dönem bafllar›ndaki basit ku-
lübelerin yerini Orta Neolitik’den itibaren özenli infla edil-
mifl, çok odal› yap›lar›n ald›¤›, bu yap›m gelene¤inin Son
Neolitik’de de devam etti¤i anlafl›lmaktad›r. Bu tür yap›la-
r›n Neolitik dönemde Kuzey Suriye’de Sabi Abyad ve ben-

44 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2


zeri birçok yerleflmede infla edildi¤ini biliyoruz, bu nedenle
Kilikya’n›n Mezopotamya ile iliflkili olarak de¤erlendirilme-
si do¤ru olur. PPN dönemi ayr›nt›l› araflt›r›lm›fl olan Gü-
neydo¤u Anadolu ve Do¤u Anadolu’da bu dönem çok az
say›da yerleflmeden bilinmektedir. Oysa Kuzey Irak, Suriye
ve Levant’ta bu dönem daha iyi bilinmektedir. Anadolu’nun
di¤er bölgelerinde, özellikle K›z›l›rmak kavsi kuzeyi ve Do-
¤u Anadolu’da Neolitik dönemde neler oldu¤u konusunda
bilgimiz yok denecek kadar azd›r; yüzey araflt›rmalar› so-
nuçlar›na bak›larak bu bölgelerde yo¤un yerleflim olmad›¤›
söylenebilir.
‹lk Neolitik Dönem
Anadolu’da Çanak Çömlekli Neolitik dönemin ilk evresi
Kilikya, Göller Bölgesi ve KB Anadolu’da araflt›r›lm›flt›r.
Anadolu’nun di¤er kesimlerinde bu dönem mimarisi hak-
k›nda hemen hiç bilgi bulunmamaktad›r. Kilikya, Mersin-
Yumuktepe’de ‹lk Neolitik dönem12 dolgusunda bir ko-
nut alan› kaz›lm›fl ve çaplar› yaklafl›k 3.00 m olan yuvarlak
planl›, dal örgü yap›lara ait kal›nt›lar bulunmufltur. Benzer
yap›lar›n ayn› yerde tekrar infla edilerek uzun bir dönem
kullan›ld›¤› anlafl›lm›flt›r (Caneva 2004a: 33).
‹lk Neolitik dönemin nispeten daha iyi araflt›r›ld›¤›
Göller Bölgesi’nde 4 yerleflmede kaz› çal›flmalar› yap›l-
m›flt›r. Bunlardan Badema¤ac›’nda ‹lk Neolitik döneme
tarihlenen 9 tabakadan 8. tabakada bulunmufl olan kireç ta-
ban parças› ilginçtir; 0.08-0.10 m kal›nl›¤›nda bir çak›l dolgu
üzerine kireç kar›fl›m› bir malzeme ile yap›lm›fl ve üstü
özenle düzeltilmifl taban s›vas›n›n çok sert olmas› dikkati
çeker, ancak nas›l bir yap›ya ait oldu¤u anlafl›lamam›flt›r
(Duru, KST 22-I, 97-104). ‹lk Neolitik dönemin 4 ve 3. ta-
bakalardaki yerleflmeleri ca 300 m2 boyutlar›nda bir alanda
araflt›r›lm›flt›r. Baz› kesimlerde birbirlerine bitiflik olarak
ama genellikle tek duran yap›lar ve aralar›nda uzanan gün-
lük ifllerin yap›ld›¤› veya sokak-geçit gibi amaçlarla kullan›l-
m›fl aç›k alanlardan oluflan bir yerleflme düzeni görülür. Ba-
z›lar› yamuk, dörtgen planl›, tek odal› yap›lar›n iç alanlar›
7.00-5.00X 3.50-4.00 m’dir; yap› köfleleri yuvarlat›lm›flt›r
(Resim 30). Uzun duvarlardan birisinin ortas›nda yer alan
ca 1.00 m genifllikteki kap› geçitlerinin kenarlar› içerisine
kap› kanatlar›n›n yerlefltirildi¤i derin yar›klar aç›lm›fl. Ta-
banlar s›k›flt›r›lm›fl kil ile kapl›d›r. Tüm yap›larda kap› geçi-
dinin karfl›s›nda, duvara bitiflik olarak üstü düz birer f›r›n
yap›lm›fl. Yap› içi donan›mlar› içerisinde f›r›n d›fl›nda duvara
bitiflik dörtgen seki ve platformlar bulunmufltur. Sadece
kerpiçten yap›lm›fl olan duvarlarda boyutlar› 0.40X0.20
X0.08 m olan kerpiç tu¤lalar ve 0.25X0.18X0.08 ve
0.30X0.18X0.10 m boyutlar›nda plano-convex tu¤lalar kul-
lan›lm›fl, zaman zaman da duvarlar y›¤ma olarak yap›lm›flt›r.
Y›¤ma duvarlarda saman katk›l› kerpiç topra¤›, herbiri ca
0.70-0.80 m uzunluk, ca 0.30-0.35 m genifllik ve 0.08-0.10
m kal›nl›kta tabakalar fleklinde duvara yay›lm›fl, yay›lan ta-
dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
baka kuruduktan sonra üzerine yenisi yay›lm›flt›r (Umurtak
2000: 684). Ahflap seyrek olarak kullan›lm›fl. Kap› efliklerin-
de bir veya iki s›ra olarak yerlefltirilmifl, dayan›kl› a¤açlara
ait ince kütükler bulunmufltur. Tabanda duvarlara bitiflik
veya oda ortas›na yak›n konumda bulunmufl olan 0.20-0.30
m çap›ndaki deliklerin olas›l›kla dam› tafl›mak amac› ile kul-
lan›ld›¤› anlafl›lmakta. Baz› yap› içlerinde bol miktarda plano-
convex kerpiç tu¤la molozu bulunmufl olmas› bunlar›n dam
yap›s›nda kullan›lm›fl oldu¤unu göstermektedir (Umurtak
2000: 684).
Höyüce¤in bu döneme tarihlenen alttaki iki evresin-
den en alttaki “Erken Yerleflmeler Dönemi”nde yap›lar›n
ahflap gibi hafif malzeme ve çamur s›va ile yap›ld›¤› anlafl›l-
maktad›r. Bir sonraki “Tap›nak Dönemi”nde bir yap›
kompleksi ortaya ç›kart›lm›flt›r (Resim 31).
Do¤u-Bat› yönünde bir aks üzerinde s›ralanm›fl mekân-
lardan oluflan kompleksin en bat›s›ndaki ca 40 m2 boyutla-
r›ndaki bir mekân, Göller Yöresi’nin tipik ‘F›r›nl› Mekân›”
olarak düzenlenmifltir. Do¤udaki kap› geçidi ile mekân›n
do¤usuna bitiflik ca 30 m2 boyutlar›nda iki mekânl› bir biri-
me geçilir. Bu birimin daha büyük olan kuzey mekân› içeri-
sinde, bir kenar›nda minyatür basamaklar bulunan, yekpare
kerpiç duvarl› ufak bir hücre, güney mekân›nda ise kil lev-
halarla yap›lm›fl depolama birimleri, sand›klar› bulunmakta-
d›r. Gerek mekân düzenlemesi gerek mekânda ele geçen
buluntular buras›n›n kült amaçl› kullan›lm›fl oldu¤unu dü-
flündürmektedir (Umurtak 2000). Kompleksin do¤usunda
yer alan ca 50 m2 boyutlar›ndaki genifl mekân ise sonradan
iki bölüme ayr›lm›fl, mevcut kap› geçitleri örülerek kapat›l-
m›flt›r.12 Tümüyle kerpiçten infla edilmifl olan duvarlarda
genellikle dikdörtgen (0.50X0.21X0.09 m) az olarak da
plano-convex tu¤lalar (0.60X0.23X0.15 m; 0.46X0.16
X0.15m; 0.30X0.15X0.12 m) kullan›lm›flt›r (Umurtak
2000: 686).
Kuruçay’›n 12. tabakas›nda kuzey-güney aks›nda bir-
birlerine bitiflik olarak yap›lm›fl tafl subasman duvarl›, tek
odal› dikdörtgen planl› yap›lar bulunmufltur (Duru, 1994:
9-10). Birkaç evrede infla edilmifl yap›lardan yamuk dik-
dörtgen olan en büyü¤ü ca 45 m2 boyutlar›ndad›r. Bu bü-
yük mekân›n do¤usuna bitiflik olarak sonradan eklenmifl
daha ufak bir mekân›n d›fl köfleleri yuvarlat›lm›flt›r ve do¤u
kenar›nda bir kap› geçidi yer al›r. ‹kinci evrede büyük me-
kân›n güneyine bitiflik olarak önce ca 25 m2 boyutlar›nda
bir yap›, bu yap›n›n güneyine de son olarak bir baflkas› ek-
lenmifltir. 1.00-1.00 m genifllikteki tafl duvarlar farkl› tek-
niklerle infla edilmifl, baz›lar›nda iri, baz›lar› orta boy tafllar-
la kullan›lm›fl, hepsinde ayn› özen gösterilmemifltir.
Beyflehir Gölü’nün 1,5 km do¤usunda yer alan Erba-
ba’n›n ‹lk Neoliti¤e tarihlenen üç tabakas›nda birbirine bi-
tiflik olarak infla edilmifl dörtgen mekânlardan oluflmaktad›r
(Resim 36). Genifllikleri 0.60 m’ye kadar ulaflan duvarlar
kaba, düzensiz kireçtafllar› ve çamur harç ile yap›lm›flt›r.
Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 45
 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
Duvar alt s›ralar›nda büyük tafl bloklar›n›n, üzerlerine yass›
tafllar yerlefltirilerek en az üç s›ra daha infla edilmifltir. Du-
var d›fl s›ralar›nda tafllar daha büyüktür ve özenli yerleflti-
rilmifltir; bu iki s›ra aras›ndaki alan ise bol miktarda harç
kullan›larak doldurulmufltur (Bordaz 1969: 60; Bordaz
+Bordaz 1982: 89-90). Mekân tabanlar› gri renkli kil s›val›,
baz› yerlerde k›rm›z› boyal›d›r. Tabanlar›n yer yer 10 kez
yenilenmifl oldu¤u tespit edilmifltir (Bordaz 1969: 60). Me-
kân içlerinde ocak, depolama çukurlar›, seki gibi yap› ö¤e-
leri yer almaktad›r. Yap›lar›n düz toprak dam olarak infla
edildi¤i anlafl›lm›flt›r (Bordaz+Bordaz 1976: 40).
PPN dönemin bulunmad›¤› Marmara Bölgesi’nde PN
dönem bafllar›nda uzun süren ve bölgesel farkl›l›klar göste-
ren Fikirtepe Kültürü ortaya ç›kar. Bu kültürün Arkayik Fi-
kirtepe olarak adland›r›lan ilk evresi ‹stanbul’da Fikirtepe
ve Pendik’de ortaya ç›kart›lm›flt›r. Bu kültürün yap›lar›, ze-
mine yar› gömük, yuvarlak veya oval planl› basit dal örgü
kulübelerdir (Özdo¤an 1999: 214, Fig. 10).
Orta Neolitik Dönem
Anadolu’da iyi tan›nmayan Orta Neolitik dönem, Mer-
sin’in XXVII ve XXVI. tabakalar›nda bulunmufltur.14 ‹lk ve
Orta Neolitik dönemler aras›nda kültürel süreklili¤in oldu-
¤u ancak yaflam biçimi, geçim ekonomisi ve mimaride baz›
de¤iflimlerin gözlendi¤i bildirilmektedir (Caneva 2004a:
43). Son kaz›larda ortaya ç›kart›lan XXVII. tabakaya ait bir
yap›n›n biri büyük di¤eri daha ufak iki mekân›n› enlemesine
uzanan bir ön oda birleflmektedir. Mekânlar›n içlerinde
ocak yerleri bulunmufltur. Çaytafllar› ile yap›lm›fl olan ca.
0.60 m genifllikte tafl subasman duvarlar›n›n üzerinde ker-
piç kullan›ld›¤›na dair bir iz bulunmam›fl; üst duvarlar›n dal
örgü oldu¤u tahmin edilir (Resim 32). Bir üstteki tabakada
bulunmufl olan benzer bir yap› yaklafl›k 6.50X5.00 m bo-
yutlar›ndaki yap› bir koridorun veya geçitin iki yan›nda s›ra-
l› mekânlardan oluflur (Garstang 1953: 27-30, Fig. 1). Kori-
dorun do¤u kenar› boyunca s›ral› üç ufak mekân›n depo
odas›, bat› kenar›nda yer alan biri büyük di¤eri ufak mekân-
lar›n ise yaflama alan› olarak kullan›ld›¤› düflünülmektedir.
Son Neolitik Dönem15
Mersin’in bu döneme ait XXV. tabakas›nda, bir alttaki ta-
baka yap›lar›ndan farkl› olarak kuzey-güney yönünde, uzun
dikdörtgen planl› ve iç bölümlendirmesi olmayan yap›lar
ortaya ç›kart›lm›flt›r (Garstang 1953: 29-30, Fig. 12; Cane-
va 2004b: 48-49, Fig. 2-3). “Apsisli Ev” olarak adland›r›lan
ca 2.00X4.00 m olan bu yap› tipinde duvarlar alt tabakada-
kilerden farkl› olarak toplama tafllarla yap›lm›flt›r ve daha
genifltir (0.60 m). Yap›lar aras›ndaki aç›k alanlarda çaplar›
ca 1.20 m ve tabanlar› tafl döfleli birçok depolama çukuru
ortaya ç›kart›lm›flt›r. Yeni kaz›larda “Final Neolitik” dönem
olarak adland›r›lan tabakada çok genifl, 1.00-1.20 m genifl-
likte tafl duvarlar bulunmufltur.16 Bunlar›n bir k›sm›n›n te-
46 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
raslama bir k›sm›n›n da olas› bir çevre duvar›na ait olabile-
ce¤i söylenir (Caneva 2004b: 53). ‹çlerinde bölme duvar›
bulunmayan uzun dikdörtgen yap›lar›n tafl duvarlar› köfle
ba¤lant›lar›nda özenle yerlefltirilmifl yass› tafl bloklar› ile ya-
p›lm›flt›r. Garstang’a göre bu tafllar özellikle köflelerde, ilk
kez bu tabakada ortaya ç›kan tafl çekiçlerle (Garstang
1953: Fig. 33) düzeltilmifl ve yuvarlat›lm›flt›r (Garstang
1953: 46, Fig. 26). Tafl duvarlar›n üzerlerinde tu¤la veya to-
panlarla yap›lm›fl kerpiç duvarlar bulunur. Yaklafl›k 0.40 m
uzunlu¤undaki kerpiç tu¤lalar›n kurumadan yerlerine yer-
lefltirildi¤i veya yerlerinde biçimlendirildi¤i bildirilmektedir;
Garstang bunun yerel bir teknik oldu¤unu söyler.17
Konya Ovas›’nda yer alan Can Hasan I’in Son Ne-
oliti¤e tarihlenen 7-4. tabakalardan 5. tabaka yap›s›nda, iç
ölçüleri 2.15X1.50 m olan bir ana mekân ile buna bitiflik
baflka mekânlar ortaya ç›kart›lm›flt›r (Resim 33). ‹lk evre-
sinde ana mekân›n önemli bir k›sm›n› ince, alçak duvarlarla
yap›lm›fl depo hazneleri kaplar. Bir sonraki 4. tabakada pla-
n› tamamen farkl› bir yap› k›smen eski yap› duvarlar›n›n
üzerine yap›lm›flt›r (Resim 34). Birbirlerine kap› geçitleri ile
ba¤l› üç mekândan oluflan yap›n›n d›fl kenarlar›na sonradan
mekânlar eklenmifltir. Yenileme evreleri tespit edilen bu
yap›larda birçok de¤ifliklik yap›lm›fl, depo hazneleri iptal
edilmifl, yeni ocaklar yap›lm›fl, yerleri de¤ifltirilmifl; yeni du-
varlar eklenmifl veya iptal edilmifl; yeni kap›lar (0.45 m ge-
nifllikte) aç›lm›fl, kapat›lm›fl veya daralt›lm›fl; kap› eflikleri
eklenmifltir. Bu evrelerde kullan›lan kerpiç tu¤lalar çok çe-
flitli renklerdedir (0.50X0.30X0.08 m). Ana mekân›n du-
varlar›ndan birinin inflas›nda, duvar içine, duvara dik ve pa-
ralel gelecek flekilde yerlefltirilmifltir ince dallar veya çal›lar
kullan›lm›flt›r (French 1998: Pl. 3.1.2, 4.1). Benzer hat›llar-
dan bir taban alt›nda da bulunmufltur. French, yap›lar ile il-
gili yapt›¤› de¤erlendirmelerde (French 1998: 66), Can Ha-
san’da bafltan beri, ama kesinlikle 5. tabakadan itibaren ya-
p›sal geliflmeler ve tabakalanmada kesintisiz, düz bir süreç
izlendi¤ini belirtir ve bunu, tabakalar aras›nda duvar yönle-
rinde de¤iflim olmamas›na ve bir sonraki tabakada infla edi-
len duvarlar›n önceki tabaka duvarlar› üzerine yap›lmas›na
ba¤lar. Can Hasan Son Neolitik Dönem mimarisi için de flu
karakteristik özellikleri sayar: 1. yap›lar›n yönleri, 2. ufak
mekânlardan oluflan kompakt yap›lar›n eklenerek ço¤alma-
s›, 3. kare veya dikdörtgen planlar, 4. ufak, tek katl› yap›lar,
5. elle biçimlendirilmifl ufak kerpiç tu¤lalar, 6. kerpiç tu¤la
duvarlarda tafl subasman duvarlar›n›n bulunmamas›.
Neolitik dönemin bafllar›ndan itibaren hemen tüm Ne-
olitik boyunca yerleflilmifl oldu¤u anlafl›lan Çatal Höyük
hakk›nda çok fley yaz›lm›fl oldu¤u için burada uzun bahse-
dilmeyecektir. Alt tabakalardan itibaren benzer bir yerlefl-
me flemas›n›n görüldü¤ü Çatal Höyük’de, herbiri kendi
duvar› olan birbirine bitiflik yap› dizileri ve bu dizilere ço-
¤unlukla paralel uzanan sokak ve geçitler ile bu geçitlerin
aç›ld›¤› nispeten genifl aç›k alanlar, avlular yer almaktad›r.
 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k

Yerleflimin kullan›m süresi içerisinde çeflitli nedenlerle so-

kaklar›n da yap›larla iflgal edilerek aralarda sadece avlu gö-
rünümünde bofl alanlar›n kald›¤› anlafl›lmaktad›r. 18 Çatal
Höyük’de sürmekte olan kaz›lar mevcut bilgileri önemli öl-
çüde de¤ifltirecek gibi görünmektedir. Bu nedenle mevcut
bilgileri ihtiyatl› kullanman›n do¤ru olaca¤›na inanmaktay›z.
Göller Bölgesi’nde, Hac›lar’›n Son Neoliti¤e tarihle-
nen VI. tabakas›nda, boyutlar› ca 5.50X6.50-10.50 m ara-
s›nda de¤iflen dikdörtgen planl› “F›r›l› Yap›lar” yayg›n ola-
rak kullan›lm›flt›r (Resim 35).
Yap›lar yer yer birbirlerine bitiflik olarak infla edilmifl
gruplar oluflturur; aralar›ndaki ufak aç›k alanlar ve yap›lar›n
yak›n çevresi günlük faaliyetler için kullan›lm›flt›r.19 Gerek
yap› içlerinde gerekse aç›k alanlarda çok miktarda f›r›n,
ocak, depolama sand›klar›, ö¤ütme platformlar›, masa bi-
çimli yükseltiler, sekiler ve nifller bulunmufltur. Mekân içle-
R 32. Mersin-Yumuktepe. Orta Neolitik Dönem (Caneva 2004a: 39)
rinde ve yap› d›fl kenarlar›ndaki ‹ki katl› oldu¤u tahmin edi-
len yap›lar düz toprak daml›d›r. Tek s›ra tafltan subasman
üzerine kurutulmufl kerpiç tu¤la ile infla edilmifl duvarlar
yaklafl›k 1.00 m geniflliktedir ve yer yer 2.00 m yüksekli¤e
kadar korunmufltur. Tu¤lalar plano-convex (0.50X
0.50X0.10 m; 0.46X0.26X0.10 m) ve yass›-uzun (0.63X
0.19X0.10 m) biçimlidir (Mellaart 1970: 11). Duvar yüzleri
ve tabanlar kil s›val›d›r ve birçok kez yenilenmifllerdir. Du- R 33. Can Hasan I. 5. Tabaka
varlarda, zemin seviyesinden 1.50 m yükseklikte yap›lm›fl (French 1998: Fig. 8)

0.55 m genifllikteki aç›kl›klardan mekân içlerinin ayd›nlat›l-

d›¤› anlafl›lmaktad›r (Mellaart 1970: 18-19, 21). R 34. Can Hasan I. 4.
Tabaka. (French 1998: Fig. 9)
Kuruçay’›n Son Neolitik döneme ait 11. tabakas›nda
dörtgen planl› bir yerleflmenin etraf›n› çevirdi¤i anlafl›lan
1.10-1.20 m genifllikte, tek s›ra tafl bir duvar›n 26 m’lik bir
k›sm›, do¤u bitiminde de kuzeye dönüfl yapan bir bölümü
ortaya ç›kart›lm›flt›r (Duru 1994: 11); duvar›n bat›ya deva-
m› bozulmufltur. Bu köflede ca 4.00 m genifllikte bir kap›
geçidi, geçit kompleksi veya sur içinde yer alan yap›lara ait
daha ince tafl duvar kal›nt›lar› bulunmufltur. 4.00 m genifl-
likteki ana girifl bir ara duvar ile daralt›larak 2.00 m’ye indi-
rilmifl ve kap› aral›¤› içeri do¤ru çekilmifltir. Duvar›n güney
yüzüne bitiflik ve duvardan 3.50 m ç›k›nt› yapan iki yar›m
yuvarlak kule bulunur. Kule ve duvarda yer alan 1.00’er m
genifllikteki eflikli kap› geçitleri ayn› aksta yer al›r. Sur ile
höyük kuzey s›n›r› aras›nda kalan dar alanda çok bozuk du-
rumdaki duvar kal›nt›lar›n›n sur içindeki yerleflmeye ait ya- R 35: Hac›lar VI.
(Mellaart 1970: Fig. 7’den tekrar çizim)
p› kal›nt›lar› oldu¤u anlafl›lmaktad›r.
5 ha’dan daha genifl bir alana yay›lan Erbaba’n›n Son
Neolitik dönem tabakalar› I ve II yaklafl›k 1100 m2 genifllik-
te bir alanda ortaya ç›kart›lm›flt›r (Bordaz+Bordaz 1974:
39). 11 mimari birimde 36 bitiflik dörtgen planl› mekân, ka-
baca kuzey-kuzeydo¤u yönünde uzanan s›ralar halinde, bir-
birlerine yak›n olarak infla edilmifltir (Resim 36). Yap›lar›n
birçok kez yenilendi¤i anlafl›lm›flt›r (Bordaz 1969: 60; Bor-
daz+Bordaz 1976: 39). ‹lk Neolitik dönem duvarlar› ile
benzer teknikte infla edilmifl ve yer yer 1.30 m yüksekli¤e

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 47

 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
kadar korunmufl duvarlar›n 1.80 m yükseklikte oldu¤u he-
sabedilmifltir (Bordaz 1969: 60; Bordaz+Bordaz 1982: 89).
Mekânlar aras›nda birçok kap› geçidi bulunmufl ancak d›fl
duvarlar›nda bulunmam›flt›r; ana girifllerin damdan yap›ld›-
¤›n› anlafl›lmakta. Tabanlar III. Tabaka yerleflmesinde oldu-
¤u gibi kil s›val›d›r ve birçok kez yenilenmifltir.
Kuzeybat› Anadolu’da Fikirtepe Kültürü’nün sonra-
ki evreleri ‹znik yak›nlar›nda Il›p›nar’da, Enez yak›nlar›nda
Hocaçeflme’de ve K›rklareli’nde Afla¤› P›nar’da yap›lan ka-
z›lardan tan›nmaktad›r. Il›p›nar’›n X. Evresinde ufak bir
alanda bulunan birkaç direk deli¤i, ahflap dikme ve çamur
kaplama ile yap›lm›fl y›k›k bir duvar parças› ile taban parça-
lar›ndan yap›lar›n sonraki evre yap›lar›na benzedi¤i anlafl›l-
maktad›r (Roodenberg 1995 50-51). Enez yak›nlar›ndaki
Hocaçeflme’nin alt tabakalar›nda ana kaya içerisine oyula-
rak yerlefltirilen dikmelerle yap›lm›fl yuvarlak kulübeler bu-
lunmufl. Di¤erlerine nispetle biraz daha büyük olan bir ku-
lübenin k›rm›z› ve sar› boyal› taban› çak›l döflenmifl ve üç
kez s›vanarak yenilenmifl (Özdo¤an 1999: Fig 14). Hoca-
çeflme’de, ortaya ç›kart›lan ve Balkanlarda bir baflka örne¤i
bulunmayan, 1.20 m genifllikte, yer yer 1.00 m yükseklikte
korunmufl sur duvar› do¤rudan ana kaya üzerine oturur
(Özdo¤an 1999: 217). Sur içinde, duvar boyunca ana kaya
üst yüzeyinin düzeltilmesiyle oluflturulmufl 1.50 m geniflli-
¤inde bir bant boyunca uzanan direk delikleri, burada su-
run iç yüzüne bitiflik bir palisade bulundu¤unu düflündürür.
2. tabakada ilk kez, ince duvarlar› ahflap dikmelerle destek-
lenip kil levhalarla kaplanm›fl dörtgen planl› yap›lar ortaya
ç›kar. Mekân içi ö¤eleri, kil platformlar, depolama çukurla-
r› ve kubbeli f›r›nlar da ilk kez ortaya ç›kar.
Resim 36. Erbaba. (Bordaz 1976: 43)
48 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
SONUÇ
Yak›ndo¤u’da, Kuzey Mezopotamya’da Neolitik dönem ile
birlikte bafllayan yeni yap› formu aray›fl› mimarl›k tarihinde
ilk önemli k›r›lma noktalar›ndan birisi gibi görünmektedir.
Önceki dönemlerde göçebe topluluklarca infla edilen geçi-
ci bar›naklar›n yerine daha sa¤lam, kal›c› ve yaflanabilir bar›-
nak gereksinimi ile beraber çözülmesi gereken yeni teknik
sorunlar da ortaya ç›km›flt›r. Zemine kaz›lan bir çukurun
do¤al yap›sal özelliklerinden yoksun, hem yer üstünde ba-
¤›ms›z olarak ayakta durabilecek, hem de bir baflka yap›
eleman›n› tafl›yabilecek özelliklere sahip yap› parçalar›n›n
infla edilmesi gereksinimi temel sorunlardan birisini olufl-
turmaktad›r. Bu tür bir yap›da dam yap›s›n›n kendisini ve
bunu tafl›yabilecek elemanlar› infla etmekte çözüm aran›r-
ken yo¤un çabalar sarf edilmifl oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Düz
toprak dam gibi a¤›r bir yap› eleman›nda bafl›ndan beri ›s-
rarc› olunmas› bir paradoks gibi görünmesine ra¤men, böl-
ge iklim koflullar› ve kullan›labilecek malzemenin s›n›rl› ol-
mas› fazla bir alternatif bulunmad›¤›n› düflündürmektedir.
Neolitik dönem bafllar›nda, sa¤lam ve kal›c› bir yap› infla
edebilmek için iki konuda, tafl›y›c› yap› eleman› ve dam ya-
p›s› inflas› üzerinde yo¤unlaflan dönem insanlar› tafl›y›c› du-
var inflas› için ilk kez modüler yap› malzemesi fikrini uygu-
lamaya koymufl, iki ayr› bölgede farkl› malzemelerden “so-
mun” biçimli tu¤lalar üretmifllerdir. Kuzey Irak bölgesinde
kilden, Orta F›rat bölgesinde ise çakmaktafl› ile yontularak
biçimlendirilmifl kireçtafllar›ndan üretilmifl olan tu¤lalar ile
tek s›ra genifllikte ördükleri duvarlar çok baflar›l› sonuçlar
vermemifltir. Zaman zaman duvar örgüsü içerisine yatay
olarak yerlefltirilen ahflap kütüklerin de fazla yard›m› olma-
m›flt›r. Tafl›y›c› duvar inflas› için sürdürülen çabalar›n yan›
s›ra dam yap›s›n› önce ahflap direklerle, daha sonra da tafl,
kil ve marl kullanarak infla ettikleri kal›n kolonlarla destek-
lemeye çal›flm›fllard›r. Tüm bu çabalar›n sonunda, yaklafl›k
MÖ 8000 civar›nda, Do¤u Toros bölgesinde, günümüzde
de kullan›m› süren tafl›y›c› duvar› infla etmeyi baflarm›fl ol-
duklar› görülür. EPPNB döneme tarihlenen bu duvar ör-
nekleri yeterli genifllikte ve uygun tafl yerlefltirimi ile yap›l-
m›fl iki üç s›ra yükseklikte tafl subasman duvar› ile bunun
üzerine olas›l›kla y›¤ma tekni¤i ile infla edilmifl kerpiç du-
vardan oluflmaktad›r (Resim 9. Çayönü D‹ yap›s›). Bu gelifl-
me ile birlikte, ana tafl›y›c› elemanlar›n› duvarlar›n olufltur-
du¤u, ahflap direklerle de desteklenmifl düz dam›n inflas› da
gerçeklefltirilmifltir. Bir sonraki MPPNB dönemde ise elde
edilen bilgi ve tecrübelerle yap›m teknikleri ve yap›lar›n sa-
delefltirilerek gelifltirildi¤i ve belirli “standartlar›n” olufltu-
rulmaya çal›fl›ld›¤› anlafl›lmaktad›r.
Yap›m teknikleri ve yap› elemanlar›nda gözlemlenen bu
aray›fl sürecinde, k›smen söz konusu aray›fl çabalar›na ba¤l›
olarak yap› formlar›n›n da de¤iflti¤i görülür. Hiç flüphesiz,
yap› formlar›nda yeni aray›fl çabalar› da yeni yap›m teknikle-

rinin ve yap› malzemesinin ortaya ç›kmas›na ve yap› ele-
manlar›n›n biçimlenmesine neden olmufltur. Neolitik dö-
nem öncesindeki avc›-toplay›c› topluluklar›n geçici bar›nak-
lar›n›n formlar› olas›l›kla büyük ölçüde bar›nak çukurunun
formu, kullan›lan malzemenin basitli¤i ve bar›na¤›n üstünü
kapatmakta kullan›lan yöntem gibi faktörler taraf›ndan be-
lirleniyordu. Neolitik dönemde kal›c› ve sa¤lam bar›nak in-
fla etme ihtiyac› yer üstünde ba¤›ms›z ve çeflitli formlar›n
aray›fl›na bafllanmas›na da neden olmufltur. Yukar›da bah-
setmifl oldu¤umuz malzeme, yap›m teknikleri ve yap› ele-
manlar›ndaki geliflmeler (modüler malzemeler, ahflab›n ya-
tay kullan›m›, duvar köfle ba¤lant›lar›ndaki geliflmeler, vb)
do¤ada bulunmayan “düz” formlar›n elde edilmesini sa¤la-
m›fl olmal›d›r. Bir yanda tu¤la gibi modüler bir malzemenin
istenen formu elde edebilme olana¤› sa¤layan “esnek” kul-
lan›m potansiyeli, di¤er yandan da, Çayönü Izgara Planl› ya-
p›lar›nda veya Orta F›rat Bölgesi yerleflmelerinde duvar
örgüsü içerisinde kullan›lan yatay ahflap kütüklerin “önce-
den belirlenmifl biçimlerinin” yeni yap› formlar›n›n ortaya
ç›kmas›na katk›lar› oldu¤u düflünülebilir. Tüm bu süreçte
de¤iflen ve çeflitlenen geçim ekonomileri, yaflam biçimleri
ve inanç sistemlerinin de yap› formlar›n›n biçimlenmesine
katk›lar›n›n oldu¤unu göz ard› etmemek gerekmektedir.
Belki tüm bunlardan daha da önemli olan›n, do¤ada bulu-
nanla yetinerek yaflayan topluluklar›n yerini üretim yapabi-
len, çevresini biçimlendirebilen, ürettiklerini ve biçimlen-
dirdiklerini ölçü birimleriyle tan›mlayabilen, yeni alg›lama
biçimleri ile donanm›fl topluluklar›n ortaya ç›kmaya baflla-
mas› oldu¤u düflünülebilir. Yaflam›n veya yaflam biçimleri-
nin bir “ritim” oldu¤u kabul edilirse, insan›n bu dönemde
“organik ritim”den “metrik ritme” geçmekte oldu¤unu da
söyleyebiliriz.
Erhan B›çakç›, Doç. Dr., ‹stanbul Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Prehistorya
Anabilim Dal›
Notlar:
1. Neolitik Dönem, Yak›ndo¤u ve Anadolu kronolojisinde çanak çömlek
yap›m›n›n bafllamas› ölçü al›narak erken dönemleri Çanak Çömlek
Öncesi Neolitik veya Akeramik Neolitik Dönem, ikinci bölümü ise
Çanak Çömlekli Neolitik, yayg›n olarak da sadece Neolitik Dönem
olarak adland›r›lmaktad›r. Bu terimlerin ingilizce karfl›l›klar› olarak
Çanak Çömlek Öncesi Neolitik için Pre Pottery Neolithic(PPN) ve Çanak
Çömlekli Neolitik için ise Pottery Neolithic (PN) terimleri
kullan›lmaktad›r. “A” ve “B” olarak iki bölüme ayr›lan Pre Pottery
Neolithic dönemin alt evreleri PPNA ve PPNB; Erken, Orta, Geç ve Final
olarak adland›r›lan PPNB Dönemin alt evreleri için de yine ingilizce
k›saltmalar› EPPNB, MPPNB, LPPNB ve FinalPPNB kullan›lmaktad›r. Metin
içinde, uluslararas› kabul görmüfl ingilizce k›saltmalar› kullanaca¤›z.
2. Daha güneyde, Levant’ta Jericho ve Netiv Hagdud’da da PPNA’ya
tarihlenen yerleflmelerde benzer geliflmeler görülür.
3. Somun biçimli tu¤la ve benzeri formlar çeflitli yay›nlarda farkl› adlarla
tan›mlan›r: Packed Clay; Pisé; Ball of Clay or Clay Ball; Cigar-Shaped Brick;
Hogback Brick With Finger-Stroking or Hog-Backed Finger-Stroked Brick;
Plano-Convex Brick; More or Less Hog-Backed in Section; Bun-Brick; Thumb
dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
Impressed Brick; Herring-Bone Thumb Impressed Brick.
4. Anadolu’da geçmifl dönemlerde Puzzolan (Tras, Santorini) kullan›m›
ile ilgili ayr›nt›l› bir çal›flma yap›lmam›flt›r. Özellikle volkanik bölgelerde
bulunan yerleflmelerin çevresinde Puzzolan yataklar› bulunma ihtimali
yüksektir.
5. Mureybet’te tek dizi taflla infla edilmifl bir yap›n›n 0.10-0.20 m
genifllikteki duvarlar› 11 s›ra yüksekli¤e kadar korunmufltur (van Loon
1968: 271-273, Fig.6).
6. Bat› s›n›r›n› kabaca F›rat, do¤u s›n›r›n› Dicle nehrinin oluflturdu¤u
bölgenin kuzey s›n›r›n› Murat nehrinin oluflturdu¤u anlafl›lmakta.
Bölgenin güney s›n›r› güneydo¤uda Suriye steplerinin bafllang›c›
oluflturur; güneybat›da ise Ürdün stepleri ile Akdeniz k›y›s› aras›nda bir
bant fleklinde uzanarak K›z›ldeniz’e kadar uzan›r.
7. Bu yap› tipinin örneklerini Nevail Çori, Cafer Höyük, Magzaliya,
Mureybet, Buqras, Yiftahel, Jericho, Ain Ghazal ve Beidha’dan
bilinmektedir.
8. Bu yap› tipinin ortaya ç›kmas› ve buna ba¤l› olarak sonras›ndaki
geliflmeler ayr› bir yaz› konusu olabilecek kadar genifltir. Bu nedenle
konunun ayr›nt›lar›na burada daha fazla de¤inmeyece¤iz.
9. Güney Levant kronolojisinde PPNC olarak adland›r›lan bu dönemi
kuzeyde baz› araflt›rmac›lar ayn› flekilde adland›rmakta baç›lar› ise Final
PPNB olarak adland›rmaktad›r.
10. Jarf el Ahmar EA 30 ve EA 53 no’lu yap›lar (Stordeur et al 2001: Fig.
5, Fig. 9).
11. Benzer yenileme tekni¤i LPPNB yerleflmelerinden, Suriye’de, F›rat
k›y›s›nda Buqras’dan da bilinmektedir.
12. Garstang’›n 1953 y›l›nda yay›mlanan raporunda yer alan tabakalanma
ve bilgilerin bir k›sm› 1993 y›l›nda yeniden bafllayan kaz› çal›flmalar›nda
k›smen de¤iflikli¤e u¤ram›flt›r. Burada yeni elde edilen sonuçlar
kullan›lmaktad›r. ‹lk Neolitik dönem tabakalar› ile ilgili eski bilgiler için
bkz. Garstang 1953: 14).
13. Duru, kompleksin bat›s›nda yer alan f›r›nl› genifl mekan›n bir tap›nak,
do¤usuna bitiflik olan daha ufak mekan›n ise tap›na¤›n en kutsal odas›
olan “adytdon” olabilece¤ini, “adytonu”un güneyinde yer alan ve
içerisinde depolama birimlerinin bulundu¤u ufak mekan›n da depo odas›
olarak kullan›lm›fl ollabilece¤ini bildirir. Kompleksin do¤u bitiminde yer
alan genifl mekan›n da “rahibin” evi oldu¤unu düflünür (Duru 1999:
177).
14. Garstang’›n Son Neolitik döneme tarihleyerek birlikte ele ald›¤›
XXV ve XXVI. tabakalar›n›n (Garstang 1953: 27-30, Fig. 12) ayn›
döneme ait olmad›¤›, XXVI. tabakan›n Orta Neolitik, XXV. tabakan›n
da Son Neolitik döneme tarihlendi¤i anlafl›lm›flt›r (Caneva 2004a: 36-
37).
15. Bu döneme tarihlenen birkaç yerleflmede de¤erlendirmeye
al›namayacak az yap› kal›nt›s› bulunmufltur. Orta F›rat Havzas›’nda
Kumartepe’nin “Alt Evrede”sinde çok bozuk durumda tafl duvar, taban
ve ocak kal›nt›lar›; ‹slahiye Ovas›’nda Sakçagözü’nde hafif
malzemelerle yap›lm›fl basit yap›lara ait direk delikleri; Amik Ovas›’nda
Tell el Cüdeyde’de Amuk B evresine ait 24. yap› kat›nda tafl üzerine
kerpiç ile yap›lm›fl duvarlar› bulunan dörtgen planl› yap› parçalar› ortaya
ç›kart›lm›flt›r. Göller Bölgesi’nde, Höyüce¤in bu döneme tarihlenen
“Kutsal Alanlar Dönemi”nde çok bozuk durumda ele geçen yap›
kal›nt›lar› ve buluntular yerleflmenin ‹lk Neolitik dönemde oldu¤u gibi
kutsal amaçla kullan›lm›fl oldu¤unu göstermektedir.
16. Garstang’›n “Proto-Chalcolithic” olarak adland›rd›¤› XXIV. tabaka.
Garstang 1953: 45-50, Fig. 24
17. Kilikya’da bir di¤er yerleflmede, Tarsus’da ufak bir alanda bulunan
Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 49
 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
Neolitik dönem yap› kal›nt›lar›nda duvar s›vas› özenle parlat›lm›fl bir
kerpiç duvar parças›, tafl ve kerpiç topan molozu bulunmufltur.
18. E. Heinrich ve Ursula Seidel’in Çatal Höyük yerleflimi ve baz›
mimari ayr›nt›lar› üzerine yapt›klar› çal›flmada bu konuflara ayr›nt›l›
olarak de¤inilmektedir (Heinrich 1969).
19. Mellaart, yerleflmenin dörtgen planl› bir kompleks biçiminde
düzenlendi¤ini ve aralarda geçit, sokak gibi alanlar bulunmad›¤›n›
düflünür. VII-VI tabaka yerleflmelerinde yaklafl›k 50 ev bulundu¤unu ve
nüfusun en az 250 kifli oldu¤unu ileri sürer (Mellaart 1970: 22).
Kaynaklar:
• Aurenche, O., S.K. Kozlowski, (1999) La Naissance du Néolithique au
Proche Orient, Paris.
• B›çakç›, E., (1995) “Çayönü House Models and a Reconstruction
Attempt for the Cell-plan Buildings”, Readings in Prehistory. Studies
Presented to Halet Çambel, ‹stanbul, 101-125.
• B›çakç›, E., (2001a) Çayönü Tepesi. Untersuchungen zu den Bauten und
Siedlungsmustern der akeramisch-neolitischen Subphasen 5 und 6. Institut
für Baugeschichte der Universität Karlsruhe, Materialien zu
Bauforschung 21, Karlsruhe.
• B›çakç›, E., (2003) “Observations on the Early Pre-Pottery Neolithic
Architecture in the Near East: 1. New Building Materials and
Construction Techniques”, From Villages toTowns, ‹stanbul, 385-413.
• Bordaz, J., (1968) “The Suberde Excavations, Southwestern Turkey
An Interim Report”, Türk Arkeoloji Dergisi 17-2, 43-71.
• Bordaz, J., L.A. Bordaz, (1976) “Erbaba Excavations, 1974”, Türk
Arkeoloji Dergisi 23-2, 39-43.
• Bordaz, J and L.A. Bordaz, (1982) “Erbaba: The 1977 and 1978
Seasons in Perspective”, Türk Arkeoloji Dergisi 26-1, 85-92.
• Byrd, B.F. ve E.B. Banning, (1988) “Southern Levantine Pier Houses:
Intersite Architectural Patterning During the Pre-Pottery Neolithic B”,
Paléorient 14/1, 65-72.
• Caneva, I., (2004a) “The early human occupation (7000-6000 BC)”,
Mersin-Yumuktepe a Reappraisal (eds. Caneva, I., V. Sevin), 33-44.
• Caneva, I., (2004b) “Of terraces, silos and ramparts (6000-5800 BC)”,
Mersin-Yumuktepe a Reappraisal (eds. Caneva, I., V. Sevin), 45-56.
Material and Architecture in Anatolia
and Thrace in the Neolithic Age
Fundamental changes that started in the subsistence
economies and living styles in Near East ten thousand
years before, namely at early Neolithic age, are also seen
in the architectural applications. The efforts for constructing
stronger, permanent and livable structures from the
beginning of the age lead to intense searches in new
structural materials and techniques. Societies which
managed to construct the most suitable construction form
around 8000 BC also approached to the end in the stage
of transition to production. In this period, it is observed that
settlement models have emerged which demonstrate
regional differences using similar materials and
construction techniques. In the second half of Neolithic age
and at the beginning of Chalcolithic age, when the first
pottery production started, it can be seen that the regional
diversity in settlement models has increased.
50 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
• Caneva, I., (2004c) “The Citadel Tradition (5400-4200 BC)”, Mersin-
Yumuktepe a Reappraisal (eds. Caneva, I., V. Sevin), 57-72.
• Duru. R., (1994) Kuruçay Höyük I, Ankara.
• Esin, U., S. Harmankaya, (1999) “Afl›kl›”, Neolithic in Turkey. ‹stanbul,
115-132.
• French, D., (1998) Canhasan Sites 1. Can Hasan I: Stratigraphy and
Structures, British Institute of Archaeology at Ankara, Oxford.
• Garstang, J., (1953) Prehistoric Mersin, Oxford.
• Hauptmann, H., (1993)“Ein Kultgebäude in Nevali Çori”, Between the
Rivers and Over the Mountains (Eds. M Frangipani, H. Hauptmann, M.
Liverani, P. Matthiae, M. Mellink). 37-69.
• Heinrich, H., (1958) “Die ‘Inselarchitektur’ des Mittelmeergebietes
und ihre Beziehung zur Antike”, Archäologischer Anzeiger, 90-133.
• Heinrich, E., ve U. Seidl, (1969) “Zur Siedlungsform von Çatalhöyük”,
Archäologischer Anzeiger, 2, 113-119.
• Kuban, D., (1996) “Ev Üzerine Felsefe K›r›nt›lar›”, Tarihten Günümüze
Anadolu’da Konut ve Yerleflme, Habitat II, ‹stanbul, 1-5.
• Kuzma, K., (1998) “Clay Houses of M’lefaat”, Cahiers de L’Euphrate 8,
Paris, 192-250.
• Mellaart, J., (1965) “Çatal Höyük West, Anatolian Studies 15, 135-156.
• Mellaart, J., (1970) Excavations at Hac›lar I-II, Edinburg.
• Özdo¤an, M., (1999) “Northwestern Turkey: Neolithic Cultures in
Between the Balkans and Anatolia”, Neolithic in Turkey. ‹stanbul, 203-
224.
• Parzinger, H., (1993) Studien zur Chronologie und Kumturgeschichte der
Jungstein-, Kupfer- und Frühbronzezeit Zwischen Karpaten und Mittlerem
Taurus, Mainz am Rhein.
• Peters, J. ve K. Schmidt, (2004) “Animals in the symbolic world of
Pre-Pottery Neolithic Göbekli Tepe, south-eastern Turkey: a
preliminary assessment”, Anthropozoologica 39.1, 179-218.
• Schirmer, W., (1988) “Zu den Bauten des Çayönü Tepesi”, Anatolica
XV, 139-159.
• Schirmer, W., (1990) “Some aspects of building at the ‘aceramic-
neolithic’ settlement of Çayönü Tepesi”, World Archaeology 21.3, 363-
387.
• Schmidt,K., (2007) “Göbekli Tepe: Yuvarlak Yap›lar ve Kabartmalar”,
12000 Y›l Önce Uygarl›¤›n Anadolu’dan Avrupa’ya Yolculu¤unun Bafllang›c›.
Neolitik Dönem. Sergi Katalo¤u, ‹stanbul, 33-44.
• Schmidt, K., (2009) “Göbekli Tepe. Eine Beschreibung der wichtigsten
Befunde erstellt nach den Arbeiten der Grabungsteams der Jahre 1995-
2007”, Erste Tempel-Frühe Siedlungen, Oldenburg, 187-223.
• Stordeur, D., M. Brenet, G. Der Aprahamian, J.-C. Roux, (2001) “Les
Bâtiments Communautaires de Jerf El Ahmar et Mureybet Horizon
PPNA (Syrie)”, Paléorient 26/1, 29-44.
• Umurtak, G., (2000) “A Building Type of the Burdur Region from the
Neolithic Period”, Belleten Cilt LXIV, Say› 241, 683-706.

Mekân Tasar›m›nda Bir Evrim Öyküsü:
Metal Malzeme
lkça¤lardan günümüze kadar olan dönem içinde hiç
‹ kuflkusuz mekân ve mekân› oluflturan eflya, mobilya ve
yap› elemanlar› tasar›m›nda en s›k kullan›lan malzeme-
lerden biri metal malzeme olmufltur. Hatta bu metal
malzemeler kullan›m yo¤unlu¤u ve üretim flekilleri nede-
niyle tarihin baz› dönemlerine isim vermifltir. Metal malze-
me denilince akl›m›za hemen Endüstri Devrimi gelmekle
beraber esasen metal malzemenin keflfi ve tasar›mda kulla-
n›m› çok uzun bir süreçte geliflim göstermifl ancak, Endüst-
ri Devrimi ile doru¤a ulaflm›flt›r. Endüstri Devriminde me-
tal malzemenin çok genifl bir kullan›m alan› bulmas› ise ilk-
ça¤lardan 19. yüzy›la dek uzun bir süreçte çeflitli uygarl›kla-
r›n yapm›fl oldu¤u çal›flmalar sonucunda olmufltur. Bu ma-
kalede ilkça¤lardan endüstri devrimine kadar olan süreç
içerisinde metal malzemenin üretimine ve yap› elemanlar›
ile mobilya teknolojisinde kullan›m›na de¤inilmifltir. Bu
amaçla öncelikle metal malzemenin genel özelliklerine de-
¤inmemiz yararl› olacakt›r.
Metal Malzemenin Genel Kullan›m›
Metal malzemenin elde edilmesinde kullan›lan filizler yer
kabu¤undan al›nmaktad›r. Metal malzemelerin yer kabu-
¤unda bulunan ve tarih boyunca insano¤lu taraf›ndan me-
kân tasar›m›nda s›kça kullan›lm›fl olan do¤al tafllara k›yasla
üstünlü¤ü ise ergitilebilmeleri, döküm yap›labilmeleri ve
genellikle de sünek olmalar›d›r.1 Plastik flekil de¤ifltirme ge-
nellikle kal›c› olabilmektedir.
Alafl›mland›rmayla mukavemeti oldukça artt›r›labilir;
örne¤in; bak›r-kalay alafl›m› olan bronz, genelde mukave-
meti bak›ra oranla daha yüksek ve korozyona daha daya-
n›kl› bir alafl›md›r. Eritilmifl ya da herhangi bir yolla plastik-
lefltirilmifl olan metal istenilen biçime sokulabilir. Bir baflka
önemli özelli¤i ise eskiyen metal bir nesnenin eritilebilmesi
ve yeniden dökümünün yap›labilmesidir.2 Bu geri dönüflüm
özelli¤i metal malzemenin günümüzde sürdürülebilir mi-
mari anlay›fl›nda büyük bir önem kazanmas›na neden ol-
mufltur.
Kat› ve sert metalin erimifl metale dönüflmesi ve sonra
dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
Deniz Demirarslan
yeniden kat›lafl›p sertleflmesi olgular› eski insanlara flafl›rt›c›
ve esrarengiz görünmüfltür. Bu olgular›n gözlenmesi ve
metallerin an›lan olumlu özelliklerinin fark›na var›lmas› ve
alg›lanmas›, varolan düflün ve tasar›m kal›plar›n›n ortaya ç›-
kan yeni verilere göre gözden geçirilmesini gerektirmifltir.
Metal bilimi ve teknolojisi, k›saca metalürji, al›fl›lagelmifl
yöntemlerdeki bu de¤iflimler sonucu ortaya ç›km›flt›r. Me-
talürji alan›ndaki her yeni bilimsel bulgu beraberinde yeni
sorunlar getirmifl; eski insanlar en uygun çözüme çok uzun
bir süreçte deneme-yan›lma yoluyla ulaflm›fllard›r. An›lan
süreç, birbirleriyle ba¤lant›l› çok say›da kefliften ve icattan
oluflan bir sistemle kontrol alt›na al›nabilmifltir.
‹nsanl›k tarihine bakt›¤›m›zda bu uzun süreç içinde mal-
zeme kullan›m› ve teknolojisi araflt›r›ld›¤›nda “Tar›m Devri-
mi” ve “Endüstri Devrimi” olarak isimlendirilen iki önemli
devrim yafland›¤› görülmektedir. Üretim aç›s›ndan en bü-
yük de¤iflimin ise endüstri devrimi ile ortaya ç›kt›¤› görü-
lür. 19. yüzy›la kadar keflfedilen ve tasar›mlarda kullan›lan
metal say›s› 24’dür. Bunlar›n 12 tanesi ise 18. yüzy›lda kefl-
fedilmifltir. 19. yüzy›l di¤er metallerin özellikle alafl›mlar›n
keflfedildi¤i ve kullan›ld›¤› bir dönemdir. Endüstri devrimi
insan›n tüm yaflam›n› de¤ifltirdi¤i gibi üretim evreleri içinde
de bir dönüm noktas› olmufltur. Ancak endüstri dönemin-
deki büyük at›l›mlar›n kayna¤›n› endüstri dönemi öncesi
metal malzeme kullan›m› ve teknolojisi konusunda yap›lan
çal›flmalar oluflturmaktad›r.
Özellikle Anadolu uygarl›klar› metal malzeme teknoloji-
sinin gelifliminde önemli bir aflama kaydetmifltir. Bu neden-
le tarihsel geliflim süreci içinde metal malzeme, kullan›m
flekli ve teknolojisi aç›s›ndan ilkça¤lardan endüstri dönemi-
ne kadar olan dönem ve endüstri devrimi sonras› dönem
olarak iki etapta incelenebilmektedir. Bu makalede, günü-
müzde yap›, dekorasyon, mobilya ve endüstriyel tasar›m
alanlar›nda çok s›k olarak kullan›lan ve tasar›mda vazgeçile-
mez bir malzeme haline gelen metal malzemenin endüstri
öncesi tarih dönemlerinde uygarl›klar›n sosyal, kültürel,
ekonomik yap›s› ile birlikte kullan›m›, yap›m yöntemleri ve
biçim iliflkilerine de¤inilmektedir.
Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 51
 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
Eski Anadolu Uygarl›klar›nda
Metal Malzeme Kullan›m›
‹nsano¤lunun ilkça¤larda büyük uygarl›klar kurdu¤u ya-
k›n do¤udaki en eski metal nesneler ve mineral kaynaklar›
aç›s›ndan oldukça zengin, genifl ve yüksek alanlar› bar›nd›-
ran yerleri Anadolu’da görülmektedir. Anadolu’da maden-
cilik Neolitik Ça¤’dan günümüze kadar, yüksek nitelikli
standard›n› korumufl ve eski Anadolu maden ustalar› da za-
man içinde ola¤anüstü yarat›c›l›k ve dikkate de¤er bir üs-
tünlük göstermifllerdir. Tarihin ilk dönemlerinde Anadolu
insan›n›n kulland›¤› metal iflleme teknikleri halen daha ge-
çerlili¤ini korumaktad›r.3
Anadolu insan›n ilk tan›flt›¤› maden bak›r olmufltur. Gü-
Resim 1: Urartu Uygarl›¤›na ait M.Ö. geç 8. ve erken 7. yüzy›la ait
bronz mobilya parças› ve bronzdan yap›lm›fl flehir suru biçiminde bir
duvar parças›, Toprakkale.8
Resim 2: Asur Uygarl›¤›na ait
bir kap›da metal malzemenin
birlefltirici unsur olarak
kullan›m›- ‹stanbul Arkeoloji
Müzesi.
52 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
nümüzden 10 bin y›l önce Çayönü Tepesi ya da Afl›kl› Hö-
yük sakinleri daha çanak çömlek üretimine geçmeden yafla-
d›klar› yörelerde do¤al olarak bulunan bak›r› toplay›p bal›k
oltas›, i¤ne ve boncuk gibi küçük nesneler üretmifllerdir.4
Güneydo¤u Anadolu ve ‹ç Anadolu’da Kapadokya’da yerle-
flen insanlar, toplad›klar› nabit bak›r parçalar›n› daha önce-
den elde ettikleri obsidiyen ve tafl iflleme deneyimlerinden
de yararlanarak çeflitli yöntemlerle flekillendirmifllerdir.
Neolitik dönem insanlar› so¤uk dövülen bak›r›n zamanla
çatlad›¤›n›, k›r›l›p koptu¤unu, ancak ›s›t›ld›¤›nda malzeme-
nin daha kolay ifllendi¤ini, plastik özelli¤inin artt›¤›n› bul-
mufllar; bak›r› tavlayarak dövüp levha haline getirmifllerdir.
Bak›r›n tel haline gelebilme özelli¤i de çok erken dönem-
lerde Anadolu’da keflfedilmifltir. Bugünkü anlamda tel çeki-
mi ise M.Ö. 2500 y›llar›nda bulunmufltur.5 Bunun yan›nda
alafl›mlar›n kullan›m› ve bu ürünlerden teknolojide yararla-
n›labilmesi ancak kap kacak ve mücevher gibi prestij ürün-
lerinin yap›ld›¤› 4. bin y›l›n sonunda keflfedilmifltir.6 Bu ta-
rihten itibaren Anadolu’da hemen her yerleflimde çeflitli
maden ocaklar›, metal ergiten ve iflleyen iflliklere rastlan-
maktad›r.
Anadolu insan› önceleri arsenik içeren bak›r cevherleri-
ni ergitip arsenikli bak›r› elde etmifllerdir. Daha sonralar›
arsenik ve bak›r cevherlerini birlikte ergitmeye ve bilinçli
olarak bak›r-arsen alafl›mlar›n› yapmaya bafllam›fllard›r. Ar-
senli bak›r hem renk aç›s›ndan bak›rdan ayr›lmakta, hem
de arsenik bak›r›n kalitesini art›rmaktad›r. Bunu gözlemle-
yen ustalar bu yeni alafl›m› özellikle silah ve alet yap›m›nda
kullanm›fllard›r. Anadolu’da M.Ö. 4.bin y›l›n sonlar›nda bafl-
ka madenlerle de karfl›lafl›l›r. Önce gümüfl ve kurflun daha
sonra da alt›n yavafl yavafl tarihteki yerini alm›flt›r. Anado-
lu’daki ilk gümüfl buluntular Elaz›¤ Korucutepe’de ortaya
ç›kar›lm›flt›r. Gümüfl ve bak›r ayn› nesnede kullan›lm›fl, me-
talden kalitesine göre bilinçli olarak yararlan›lm›flt›r. M.Ö.
4. bin y›l›n sonunda tarihin ileriki dönemlerinde de mekân
tasar›m›nda s›kça kullan›lacak olan ve bronz olarak da isim-
lendirilen ilk bak›r-kalay alafl›m› olan tunç bulunmufltur. Bu
dönemde Anadolu’da maden ocaklar›n›n endüstriyel ola-
rak iflletildi¤ine ve ilk çevre kirlili¤i sorunlar›n›n yaflanmaya
baflland›¤›na iliflkin bulgular da mevcuttur. Kükürtlü, arse-
nikli, antimuanl› ve daha birçok karmafl›k element içeren
maden cevherlerinin ifllenmesi s›ras›nda oluflan zehirli ve
kötü kokulu gazlar kent sakinlerini rahats›z etmeye bafllad›-
¤›ndan, bu yerler yerleflim bölgeleri d›fl›na tafl›nm›flt›r. Böy-
lece baz› bölgelerde endüstri toplumlar› oluflmaya baflla-
m›fl, metal kültürleri do¤mufl ve bölgesel büyük devletlerin
ilk temelleri at›lm›flt›r.
‹lk ça¤larda tunç üretimi büyük de¤ifliklikleri de berabe-
rinde getirmifltir. Seri üretime geçilen bu dönemde döküm,
tavlama, kaynak, kaplama gibi teknikler doruk noktaya
ulaflm›flt›r. Endüstrileflmenin bafllad›¤› M.Ö.3. bin y›l›n ilk
yar›s›nda, bak›r metalürjisinde kazan›lan deneyimler sonu-

cu Anadolu’da demir de ergitilmeye bafllanm›flt›r. Yak›ndo-
¤u’nun M›s›r, Mezopotamya gibi baz› bölgelerinde meteor
kökenli demir bilinmekteyse de Anadolu insan› ilk defa bu
dönemde hematit, magnetit, götit gibi zengin demir cev-
herlerini ergitmeyi ve demir elde etmeyi baflarm›flt›r. An-
cak demirin ve çeli¤in tunç gibi seri üretimle elde edilmesi
için 1500 y›l geçmesi gerekmifltir. M.Ö.2.bin y›l›n sonlar›n-
dan itibaren demir, halk›n kulland›¤› metal olarak Anado-
lu’da günlük hayata girmeye bafllam›flt›r.4 Günlük yaflamda
metal malzeme kullan›m›n›n Anadolu uygarl›klar› içinde
Frigyal›lar, Hititler ve Urartular taraf›ndan çok ileri bir se-
viyede gerçeklefltirildi¤i görülmektedir. Resim-1’de Urartu
Uygarl›¤›na ait bir mobilyan›n bronz parças› görülmektedir.
1877 y›l›nda Toprakkale kaz›lar›nda arkeolog Hanry Layard
taraf›ndan bulunan bu parça bugün British Museum’um
önemli eserleri aras›nda sergilenmektedir. Bu mobilya par-
ças›n›n üretimi için mum kal›p tekni¤i ile döküm yap›ld›¤›
düflünülmekte olup; bir taht ya da yata¤a ait bir parça oldu-
¤u tahmin edilmektedir. Yine Resim-1’de bugün British
Museum’da sergilenen ve Toprakkale kaz›lar›nda bulunan
bronzdan yap›lma flehir surlar› biçiminde yap›lm›fl ancak iç
mekânda tam olarak ne amaçla kullan›ld›¤› bilinmeyen bir
ö¤eyi görmekteyiz.7
Mezopotamya Uygarl›klar›nda
Metal Malzeme Kullan›m›
Eski Mezopotamya’daki insanlar, kimi de¤erli metaller, mi-
neraller ve tafllar›n sihirli ve do¤aüstü güçlere sahip oldu-
¤unu sanmaktayd›lar. Bu mucizevî maddelere karfl› duyulan
arzu, insanlar›n maden cevheri yataklar›n› keflfetmelerine
neden olmufltur. Bak›r yataklar› di¤er uygarl›klarda oldu¤u
gibi Mezopotamya’da da t›ls›ml› oldu¤u san›lan parlak yeflil
renkli minerallerin aranmas› s›ras›nda ç›plak ve tafll›k alan-
larda bulunmufltur.
Mezopotamya’da ergime s›cakl›¤› 1084°C olan bak›r›n
eritilerek ifllenebilmesi için, atefle hava ak›m› sa¤layan bir
ayg›t- körük-, f›r›n, pota ve masalar, döküm ifli için de çeflit-
li kal›plar yap›lm›flt›r.2 Mezopotamya uygarl›klar› kal›p tasa-
r›m› aç›s›ndan çok geliflmifl teknikler kullanm›fllard›r. E¤ri-
sel yüzeyli nesneler, iki ya da daha fazla parçal› kal›p haz›r-
lanmas›n› ve bu parçalar›n birbirine ba¤lanmas›n› ya da ke-
netlenmesini gerektiriyordu. Bu nedenle kal›p yap›m›na ilifl-
kin özel yöntemler gelifltirilmifltir. Metal ustalar› iki parça-
dan oluflan tafl kal›p kullanmaya bafllam›fllard›r. ‹htiyaç du-
yulan nesnenin nihai biçimi bu parçalara iki bölüm halinde
ters yönlü oyuluyor ve sonra birbirine s›k›ca tespit edilen
parçalar›n aras›nda b›rak›lan bir delikten ergimifl metal kal›-
b›n içine ak›t›l›yordu. Böylece, metal so¤udu¤u ve kal›p sö-
küldü¤ü zaman, istenen nesne hemen hemen son biçimiyle
elde edilebiliyordu. M.Ö.3000 y›llar›nda Mezopotamya’da
‘kaybolan mum’ tekni¤i ile özgün bir üretim tekni¤i kullan›l-
maya bafllanm›flt›r. ‹stenilen nesnenin mumdan bir maças›
dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
yap›lm›fl ve üzeri kille kaplanm›fl, kil örtü ›s›t›larak seramik
kal›ba dönüfltürülmüfl, bu arada s›cakl›k etkisiyle eriyen
mum, kal›pta b›rak›lan bir delikten ak›t›larak, akan mumun
oluflturdu¤u bofllu¤a ergimifl metal ak›t›larak so¤uduktan
sonra kil kal›p k›r›larak metal nesne elde edilmifltir.2 Gö-
rüldü¤ü gibi, dökümcülük, Mezopotamya’da da uzmanl›k
gerektiren bir zanaat olmufltur. Özellikle mobilya ve kap›
gibi yap› eleman› tasar›m›nda metal malzemeyi kullanan
Mezopotamyal›lar tasar›m tarihinde önemli bir yer edin-
mifltir (Resim-2). Bu bilinçli metalürji uygulamalar›n›n ise
M.Ö. 4000’den k›sa bir süre sonra Ortado¤u’da bafllad›¤›
kabul edilmektedir.2
Eski M›s›r’da Metal Malzeme Kullan›m›
Eski M›s›r uygarl›¤›nda ise uzak ülkelerle özellikle de Mezo-
potamya ile yap›lan ticaret ve göçmenlerle kurulan iletiflim
sonucu metalürji, yeni teknolojiler ve malzeme kullan›m›na
iliflkin bilgiler elde edilmifltir. Eski M›s›r’da metal üretimiyle
ilgili yöntemler Erken Hanedanl›k Dönemi’nden (M.Ö.
2920-2575) bafllayarak sürekli geliflmifl ve yetkin hale geti-
rilmifltir.2 Eski M›s›rl› metal iflçilerinin ilk kulland›klar› me-
taller alt›n ve bak›r olmufltur. Zaman içerisinde M›s›r meta-
lürjisinin geliflmesiyle birlikte do¤al alt›n ve gümüfl (% 30-
45) alafl›m› olan elektrum, gümüfl, demir, kalay-bak›r alafl›-
m› bronz, kurflun ve platin de ifllenmeye bafllanm›flt›r. Alt›n,
daha çok mücevher yap›m›nda kullan›l›rken, tap›nak süsle-
meleri, mobilya ve süs eflyas› yap›m›nda da kullan›lm›flt›r.
M›s›r’a özgü bir alafl›m olan elektrum ise ço¤unlukla
mücevher yap›m›nda kullan›l›rken, tap›nak kap›lar› ile obe-
lisklerin bafll›k tafllar›n›n kaplanmas›nda da kullan›lm›flt›r.
Özellikle ayna yap›m›nda ‘beyaz metal’ olarak adland›rd›k-
lar› gümüflü kullanan M›s›rl›lar›n efsanevi metali ise demir
olmufltur. M›s›rl›lar, M.Ö. 3000 y›l›ndan beri nikel içeri¤i %
5 ile % 26 aras›nda de¤iflen ve Tanr›lardan geldi¤ine inan-
d›klar› için ‘göksel metal’ ad›n› verdikleri meteorik demiri
biliyor ve kullan›yorlard›. 12. Hanedan döneminde (M.Ö.
1991-1783) M›s›rl›lar›n kalayl› bronzu bildikleri ve Suri-
ye’den getirdikleri belirlenmifltir. Ancak el aletleri, kap›, ay-
na ve mobilya yap›m›nda kulland›klar› kalayl› bronzu kendi
ülkelerinde ne zaman ürettikleri bilinmemektedir. Eski
Krall›k döneminde, a¤açtan yap›lm›fl çeflitli mobilyalar üze-
rine kakma olarak alt›n, elektrum süslemeler yap›lm›fl ayn›
zamanda maden eflya üzeri emay iflçili¤i de çok geliflmifltir
(Resim-3). Mezopotamya’dakine benzer ergitme ve döküm
teknikleri kullanan M›s›rl›lar tasar›m›n çeflitli alanlar›nda
kullanmak üzere metal levhalar da üretmifltir.2
Eski Yunan, Etrüsk ve Roma
Uygarl›klar›nda Metal Malzeme Kullan›m›
Döküme elveriflli olan tunç da Eski Anadolu, M›s›r ve Me-
zopotamya uygarl›klar›nda oldu¤u gibi Yunan, Etrüsk, Ro-
ma ve Bizans uygarl›klar›nda da kullan›lm›fl ve tarihte bir
Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 53
 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k

döneme ad›n› vermifltir. Özellikle Yunan ve Roma uygarl›k-

lar›nda da ustal›kla yap›lan tunç dökümlerinde tafl, tunç,
kum veya piflmifl toprak kal›plar kullan›lm›fl, boflluklu dö-
kümler için maça olarak kum kullan›lm›flt›r.5 Çömlekçilik
alan›nda uzmanlaflan Yunanl›lar bronz malzemeyi kullana-
rak yataklar yapm›fllard›r. Etrüsk ve Roma döneminde tunç
ve gümüflten mobilyalar bilhassa da iskemle ve aç›l›r kapa-
n›r mekanik aksaml› tabureler, sand›klar, flamdan ve avize-
ler, heykeller, aynalar iç mekânlarda yer alm›flt›r (Resim-
4). Bu uygarl›klar tunç malzemeyi saç haline getirip perçin-
leyerek kullanm›fllard›r.
Romal›lar askeri aç›dan geliflmifl bir uygarl›k oldu¤undan
özellikle tunçtan, hareketli mekanik aksaml› kolay tafl›nabi-
Resim 3: Firavun len mobilyalar yapm›fllard›r. Eski Roma uygarl›¤›nda demir
Tutankhamon’a ait
alt›n ve gümüfl ve kurflun da, yaflam›n birçok alan›nda vazgeçilemeyen bir
kaplama ahflap malzeme olarak kullan›lm›flt›r. Körük, demirci oca¤›, tok-
koltuk.19
ma¤›, örs kullan›m› ile Roma dönemindeki bir demir atöl-
yesinin günümüzdekinden çok da büyük bir fark›n›n olma-
d›¤› görülür. Demir, kilit, sürme kilit, kepenk kilitleri, anah-
tarlar, b›çak, su muslu¤u yap›m›nda günlük hayatta s›kça
kullan›lm›flt›r. Günümüzde kulland›¤›m›z metal kilit ve
anahtarla sa¤lanan güvenlik sistemi bizlere Romal›lardan
miras kalm›flt›r (Resim-5). Romal›lar bronzu kullanarak ta-
sarlam›fl olduklar› “tripod sehpa” ve sand›klar ise oldukça
önemlidir (Resim-6).
Bu dönemde karbonlu çeli¤in s›cak alt›nda ifllenmesi ise
Resim 4: Etrüsk bir hünerdi. Bu nedenle de örsün do¤rudan do¤ruya pota
Uygarl›¤›na ait bronz
avize M.Ö. 5.yy.9 f›r›n›n›n alt›nda durmas› gerekmekteydi. Böylelikle çelik, s›-
cakl›k de¤iflikli¤ine u¤ramadan ve yap›s›nda herhangi bir fley
de¤iflmeden f›r›ndan ç›kar›l›p çekiç alt›na getirilmekteydi.
Sertlefltirme, birbiri arkas› s›ra su, ya¤ ya da idrar içinde
k›zd›rma, dövme ve so¤utma ile sa¤lanmaktayd›.10
Romal›lar ilk kez büyük yap›larda metal kullanan uygar-
l›k olmufltur. Baz› kaynaklar da Panthenon Tap›na¤›’n›n çat›
kaplamas›nda bronz levhalar kullan›ld›¤› belirtilmektedir.
Panthenon Tap›na¤›’n›n ve devletle ilgili yap›lar›n kap›lar›-
n›n da bronz oldu¤u bilinmektedir (Resim-7). Roma mü-
hendisli¤inin en baflar›l› eseri olarak kabul edilen Kolosse-
Resim 5: Roma yap›m› demir kilit11 ve su kovas›- Kartaca Müzesi. um’da da seyircileri k›zg›n güneflten korumak için demir-
den yararlan›larak yap›lm›fl ve “velarium” olarak isimlendiri-
len tente sistemi yap›ld›¤› yaz›l› kaynaklarda yer almakta-
d›r.13 Ayr›ca büyük yap›lar›n inflas›nda kurflun ankre edil-
mifl demir kenetlerin duvarlarda yatay bir ba¤lant› olufltur-
mak için de kullan›ld›¤› görülmektedir.10 Eski Roma’da me-
tal malzemenin konutlara temiz su tesisat›n›n döflenmesin-
de de kullan›ld›¤› görülmektedir. Kurflun henüz o dönem-
lerde insan sa¤l›¤›na olumsuz etkileri bilinmemekle birlikte
özellikle binalara su tafl›yan borularda kullan›lm›flt›. Borular
kurflun levhalar›n dürülmesiyle yap›lmaktayd›. Bir yar›k ya
da y›rt›lma olufltu¤unda lehim ve kaynaklama ile tamir yap›-
Resim 6: Roma dönemine ait bronzdan yap›lm›fl “Tripod sehpa” ile
l›rd›. Metal borular›n çap ölçüleri parmak ölçüsü ile de
sand›k.12 standart hale getirilerek üretim yap›lm›flt›r.10

54 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2

 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k

Orta Ça¤da Metal Malzeme Kullan›m›

Mekân tasar›m›n› büyük ölçüde etkileyen demir ça¤›n›n
gerçekte Ortaça¤da bafllad›¤› söylenebilir. Demirin ergime
derecesi tuncun ergime derecesinden daha yüksek oldu-
¤undan demir dökümü ancak Ortaça¤da gerçeklefltirilebil-
mifltir. Roma döneminde büyük ölçüde bronza ba¤›ml› ka-
l›nmas›na karfl›n, Ortaça¤da bronzun önemi azalm›fl demir
döneminin en önemli tasar›m malzemesi olmufltu. Orta-
ça¤da her köyde bir demirhane bulunmaktayd›. Çünkü ar-
t›k, atlar›n nallanmas› ve bir savunma arac› olarak flövalye-
lere z›rh yap›m› için de demir kullan›l›yordu. Demir dökü-
münde ‘mum yok etme’ yöntemi kullan›ld›¤› gibi kal›ba dö-
küm de uygulanm›fl, özellikle gezgin dökümcüler taraf›ndan
bulunma kolayl›¤› aç›s›ndan kil kal›plar tercih edilmifltir.
Ortaça¤da ne kadar çok demir kullan›ld›¤›n› gösteren ka-
n›tlar› inflaat sektörü ile ilgili olarak tutulmufl olan arkeolo-
jik ve yaz›l› belgelerden ö¤renmekteyiz. So¤uk demir iflçi-
likleri ile yap›lan ince kesitli demirler ile oluflturulmufl bofl-
luklu yüzeyler Ortaça¤ binalar›nda s›kça kullan›lm›flt›r. Baz›
duvarc›lar kilise duvarlar›n› daha sa¤lam ve dayan›kl› yapa-
bilmek için tafl örgülerinin içine demir zincirler yerlefltir-
mifllerdir. Paris’teki Sainte-Chapelle Kilisesi bu yöntemle
yap›lm›flt›r.14
1245-1255 y›llar› aras›nda sekizgen biçiminde infla edil- Resim 7: Roma Senato Binas› bronz kap›s›.
mifl olan görkemli Westminister Abbey Kilisesi’nin mimar›
da duvarlar›n d›fla do¤ru çökmesini önlemek amac›yla de-
mirden, flemsiye görünümlü bir yap› oluflturmufltur. Sainte-
Chapelle’nin mimar› gibi o da duvarlar›n içine demir ba¤-

Demir pencerelerinin vitraylar›yla ünlü Sainte-Chapelle Kilisesi, Paris.

Westminister Abbey Kilisesi, 1245-1255 , Londra.

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 55

 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k

lant›lar koymufltur. Ortaça¤ yap›lar›nda demir çiviler de

önemli gereçler olmufltur. Bu dönemde, metalürji alan›n-
daki bilginin yüksek düzeye eriflmesinde en büyük pay›n, su
gücünü endüstrinin hizmetine ilk kez koflmay› baflaran mü-
hendislere ait olmas› gerekir. Su gücüyle mekanik sanayi
Resim 8: Verona San
Zemo Maggiore
çekici, demir dövme iflinde insan›n yerini alm›flt›r. Ancak
Kilisesi bronz ortaça¤da tarihte ilk kez f›r›nlarda demir eritilmeye bafllan-
kap›s›ndan detay.15 mas› oldukça önemlidir. Döküm yöntemi daha önce de be-
lirtildi¤i üzere daha kolay ifllenebilen bronz üretimi için
çoktand›r kullan›lmaktayd›. Bu yeni bulufl sayesinde demir
de ayn› yöntemle üretilmeye bafllanm›flt›r.14
Resim 9: Bir Ortaça¤
kilisesinde kurflun ile
birlefltirilmifl vitray
pencere detay› ve
demir kenetlerle
yap›lm›fl tafl duvar
birlefltirmeleri-
Famagusta, K›br›s.

Ortaça¤›n önemli dönemlerinden biri olan Roman ve

Gotik dönemlerinde pencerelerde vitray yap›m›nda kur-
flun kullan›l›rken mobilyada metalden dönen miller, aç›l›r
kapan›r mobilya aksamlar›, kilit gibi mekanik sistemlerin ya-
p›m›nda kullan›lm›flt›r. Hükümdar tahtlar›n›n ve önemli ya-
p›lara ait kap›lar›n ise bronzdan yap›ld›¤› bilinmektedir (Re-
sim- 8 ve 9).
Resim 10: ‹ç mekânlar›n
ayd›nlat›lmas›nda kullan›lan Orta Ortaça¤›n önemli bir bölümüne imza atan Bizans uygar-
Bizans dönemi bronz kandil 6.yy. l›¤›nda da ifl kollar›n›n en önemli bölümünü metal atölyele-
ri oluflturmaktayd›. Ancak metal iflleyenler alt›n, gümüfl,
bak›r, kurflun ve tunç ustas› olarak ayr› metallerde ustalafl-
m›fllard›. Gümüfl ve alt›n mücevher, saray için gerekli tören
kaplar› yap›m›nda kullan›l›rken tunç ise özellikle hareketli
mekanik aksaml› mobilya, kap› ve avize yap›m›nda kullan›l-
m›flt›r (Resim-10-11). Ayasofya Kilisesi ile Büyük Saray’›n
kap›lar›n›n tunç ve gümüflten yap›ld›¤› da bilinmektedir.
Balkon ve pencereler için demir parmakl›klar, tonoz, kap›
ve kasalar›n› güçlendirmek için de demir çubuklar kullan›l-
m›flt›r (Resim-12).16 Yine Ayasofya’n›n çat›s›n›n kurflun lev-
halarla kapland›¤› bilinmektedir.
Resim 11: Bronz Bizans taht›.17
Ortaça¤da metalürji çal›flmalar›na a¤›rl›k verilmesi, ç›ka-
r›lan metallerin ve oluflturulan alafl›mlar›n say›s›n› da artt›r-
m›flt›r. Ancak bu metallerin ço¤u bu ça¤da denenememifl
ve kullan›lamam›flt›r. Bu dönemde demire olan afl›r› talebi
karfl›lamak amac›yla Ortaça¤ ormanlar›n›n yüzlercesinde
kurulmufl binlerce f›r›n orman katliam›n›n bafll›ca nedeni
olmufltur. Demir ço¤unlukla do¤al haliyle bulunmad›¤›ndan
bu metalin eritilmesi için eskiden beri odun kömürü bafll›-
ca yak›t olarak kullan›lm›flt›r. Odun kömürüne olan bu ke-
sin ba¤›ml›l›k 18. yüzy›l›n sonlar›na dek, demir üreticilerinin
f›r›nlar›n› odun kömürünü kolayca sa¤layabilecekleri or-
Resim 12: Bizans yap›s› manlarda kurmalar›na ve ormanlar› tahrip etmelerine ne-
olan Yerebatan
Saray›nda demirin yap› den olmufltur. Yap›lan hesaplara göre o dönemde bir de-
strüktüründe kullan›m›. mir f›r›n› k›rk günde bir kilometre yar›çap›nda bir alana eflit

56 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2

 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k

orman› yok etmekteydi.14 Demirhanelerin çok say›da ol-

mas› ve Avrupa’n›n her köflesine yay›lmas› sonucu dünyada
ilk çevre kirlili¤i sorunlar› da görülmeye bafllam›flt›r.

Rönesans’dan Endüstri Devrimine Kadar

Olan Dönemde Metal Malzeme Kullan›m›
16. yüzy›l›n sonlar›nda demir çok büyük miktarlarda üretil-
meye ve yaflam›n hemen her alan›nda kullan›lmaya bafllan-
m›flt›r. Daha çok miktarda demir ergitmek için kömüre du-
yulan ihtiyaç da ayn› ölçüde art›fl göstermifl; ortaça¤da kul-
lan›lan odun ve su gücünden sonra demir ve kömür döne-
mine geçilmesi yeni teknikleri ve kaynaklar›n araflt›r›lmas›n›
sa¤lam›fl ve endüstri dönemine geçifli h›zland›rm›flt›r. Röne-
sans dönemi ile gelen “sanat” ve “zanaat” ay›r›m› ile birlikte Resim 13 Rönesans dönemine ait demir döküm flömine ön paneli.18
metal malzeme kullan›larak ortaya ç›kan ürünlerde tasar›m
ve üretim ön plana ç›km›flt›r. Yap› alan›nda metal malzeme
daha çok mühendislik yap›lar›nda kullan›l›rken, mobilyada
da ahflap malzeme a¤›rl›kl› olarak kullan›lm›fl ancak bunlar›n
üretiminde kullan›lan metal aletlerin yayg›nlaflmas› ile dolay-
l› olarak da olsa metal malzeme kullan›m› Rönesans’tan iti-
baren yap› ve mobilya tasar›m› ve üretimini olumlu etkile-
mifltir. Rönesans döneminden itibaren demir döküm iflçili¤i
geliflerek flömine kaplamalar›nda, avizelerde, mobilya aksa-
m› ve üst yüzey iflçiliklerinde yayg›n bir flekilde görülmekte-
dir (Resim-13). Yap› alan›nda bu uzun dönemde kurflun, al-
t›n gibi metaller yal›t›m ve uygulama özelliklerinden dolay›
bilhassa kubbe kaplamalar›nda s›kça kullan›lm›flt›r.
Endüstri dönemine geçifl y›llar›nda insan da büyük bir
üretim çark›n›n parças› olmufltur (Resim-14). Gelenekleri
y›k›lm›fl, yerine yeni de¤erler ve be¤eniler getirilememifltir.
Önceleri al›fl gücü az olan orta s›n›f›n olanaklar› artm›fl, be-
¤enileri ise yozlaflm›flt›r. Bu y›llarda yap›lan çok say›da ürün
de bu be¤eniye uyarlanm›flt›r. Biçimlerdeki kargafla mimar-
l›k ve iç mimarl›k alanlar›nda kendini hissettirmifl, yapay ge-
Resim 14: 19. yüzy›lda metal iflleme büyük bir endüstri haline
reksinimler ortaya ç›km›fl ve bunlar yapay yollarla çözüm- dönüflmüfltür 1885.18
lenmeye çal›fl›lm›flt›r. Endüstri devrimi ile birlikte geliflen
teknoloji sonucu demirin inflaatta kullan›lmas› mimaride bü-
yük bir geliflme olarak kabul edilmektedir. 19. yüzy›lda Kris-
tal Saray ve Eiffel Kulesinin metal malzeme kullan›larak iske-
let sistemde infla edilmesi iskelet strüktürün yap› teknoloji-
sinde kullan›m›n› sa¤layarak yeni bir 盤›r açm›flt›r (Resim-
16). 1851’de infla edilen Kristal Saray’›n strüktüründe 3300 Resim 15: 19 yüzy›l demir döküm
pencere do¤ramas› ve radyatör.18
kolon ve 2220 kirifl metalden yap›lm›flt›r. Yine Endüstri
Devriminde Georgian ve Victorian stili binalarda dökme
demir kullan›m› yayg›nd›. 19. yüzy›l ferforje ve demir dö-
küm tekniklerinin de geliflti¤i bahçe kap›lar›, pencere do¤ra-
ma ve parmakl›klar›, korkuluklar ve mobilyada kullan›ld›¤›
bir dönemdir (Resim-15). Endüstri Devriminde geliflen bu
teknikler ileride Art Nouveau ve Modern Mimari kapsa-
m›nda yap›lan tasar›mlara ›fl›k tutmufltur.
Yeni malzeme olarak mimaride demir ve 1860’l› y›llar-
dan sonra ortaya ç›kan çelik daha genifl aç›kl›klara imkân

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 57

 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
Sveti Stefan Bulgar Kilisesi (Demir Kilise) Fener, 18992-1898, ‹stanbul.
Mimar Hovsep Aznavur taraf›ndan projelendirilen yap›, ilk prefabrik
yap›lardan biri olarak dünya mimarl›k tarihinde önemli bir yer
tutmaktad›r. Yap› için, Haliç k›y›s›ndaki zeminin çürüklü¤ü nedeniyle,
y›¤ma kagir bir yap›n›n temellerinin bataca¤› düflünülerek daha hafif ve
dayan›kl› olmas› için demir iskelet yöntemi seçilmifltir. Kilisenin
uygulama projesinin yap›lmas› ve prefabrik yap› parçalar›n›n üretilmesi
için 1892´de aç›lan uluslararas› yar›flmay› kazanan Avusturya firmas›
R. Waagner, bütün parçalar tamamlan›nca kiliseyi önce firman›n
Viyana´daki fabrikas›n›n bahçesinde tümüyle kurmufltur. Daha sonra
sökülen yap› elemanlar›, Tuna Nehri ve Karadeniz üzerinden bir nehir
teknesiyle ‹stanbul’a tafl›nm›fl ve flimdiki yerine bir buçuk y›ll›k bir
çal›flma sonras›nda oturtulmufltur. Neobarok ve neogotik tarz›n
özelliklerini tafl›yan yap›n›n tafl›y›c› iskeleti çelik profillerden
oluflturulmufl, sonra da üzeri sac ve döküm levhalarla kaplanm›flt›r.
Pencere do¤ramalar›, kap› ve pencereleri çevreleyen süsler, d›fl cephe
boyunca her aks› belirtecek biçimde düzenlenmifl köflelerin bafll›klar›,
pencere kenar›ndaki sütunlar› tafl›yan konsollar, bütün yap›ya saçak
hizas›nda dolanan silmelerin aras›ndaki eski çelenk motifleri
dökümdendir. Bütün parçalar birbirine c›vata - somun, perçin ya da
kaynakla birlefltirilmifltir. (Foto¤raflar: Ekol Tan›t›m Arflivi)
58 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
verdi¤i için daha esnek planlamalara olanak vermifl; bina in-
flaat› kadar kentlerin de çehresini de¤ifltirmifltir. Mimaride
kullan›m› h›zla yay›lan çelik, iç mekân tasar›m› ve mobilya
alan›nda da ayn› önemini korumufl ve günümüze dek
tasar›mc›lar›n en fazla tercih etti¤i malzemelerden biri ol-
mufltur.
Deniz Demirarslan, Yrd. Doç. Dr.,
Kocaeli Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi
Kaynak belirtilmeyen foto¤raflar yazar›n foto¤raf arflivinden al›nm›flt›r.
Kaynaklar:
1. Serfiçeli, S. (2000) Malzeme Bilgisi, Birsen Yay., Ankara
2. Gündüz, A., (2002) Mezopotamya ve M›s›r, Büke Yay., ‹stanbul
3. Arkeo Dergisi. 2003/2, s:38-73-78
4. Yalç›n, Ü.,( 2003/2) ‘Anadolu Madencili¤i’, Arkeo Dergisi.
5. Yener, N., (1982) Geliflim Süreci ‹çinde Malzeme, Yap›m Yöntemi, Biçim
‹liflkisi, ‹DGSA Yeterlik Tezi.
6. Di Nocera, G., Palmieri, A., (2003/2) “Do¤u Anadolu Madencili¤i”,
Arkeo Dergisi.
7. Barnett, R.D., (1950) The Excavations of the British Museum at Toprak
Kale near Van', Iraq-6, 12
8. British Museum 01 Haziran 2008.
9. Staccioli, R., (1985), Etrüsk Sanat›n› Tan›yal›m. ‹nk›lap Kitapevi, ‹st.
10. Kretzschmer, F.,( 2000) Antik Roma’da Mimarl›k ve Mühendislik.
Arkeoloji ve Sanat Yay., ‹st.,
11. Arkeoloji ve Sanat. (2000) ‹stanbul
12. www.vroma.org
13. Mutlu, B., (2001) Mimarl›k Tarihi Ders Notlar›. Mimarl›k Vakf› Yay.,
‹stanbul.
14. Gimpel, J., (1997) Ortaça¤da Endüstri Devrimi. Tübitak yay.
15. Conti, F., (1985), Roman Sanat›n› Tan›yal›m. ‹nk›lap Kitapevi, ‹stanbul.
16. Rice,T., T.,(1998), Bizans’ta Günlük Yaflam. Göçebe Yay., ‹st.
17. Still Hand Bugh.
18. www.salvo.co.uk
19. Yavi, E., Yavi, N., (1996), Tarih Öncesi Ça¤lardan Günümüze M›s›r.
Yaz›c› Yay., ‹zmir
20 Demirarslan, D., (2006), ‹ç Mekân Tasar›m›na Girifl. KOÜ Yay›n›,
Kocaeli.
A Story of Evolution in Abode Design:
Metal Material
It is of no doubt that, since the early ages to modern times, one
of the materials which have been frequently used in the design of
abodes and the goods, furniture and structural elements that
create the abode has been the metal materials. Even these
metal materials named some periods of the history due to the
intensity of use and the ways of production. Whereas it is the
Industrial Revolution that comes to mind when one speaks about
metal material, in principle the discovery and use in design of the
metal material has demonstrated a very long process, and
reached to summit with the Industrial Revolution. The wide use of
metal material demonstrated in the Industrial Revolution is a
result of the works carried out by various civilizations throughout
a long period from the early ages to 19. century. This paper
studies the production of metal material throughout the process
from early ages to the industrial evolution, with am emphasis on
the use of structural elements in furniture technology.

I ve II. Yüzy›l Roma Dönemi Bazilika’s›
Yap› Malzemelerinin Genel Özellikleri
at› Karadeniz k›y›s›ndaki küçük bir yar›madada ku-
B rulmufl olan ve yerleflim tarihi ilkça¤lara kadar inen
Amasra bölgesinin tafl›d›¤› tarihi de¤erler bak›m›n-
dan özel bir yeri bulunmaktad›r. Zengin tarihî doku-
su ve bu dokuda yer alan çeflitli tarihi eserleriyle ayn› za-
manda yurdumuzun önemli merkezlerden birini olufltur-
maktad›r. Tarihsel süreç içerisinde bu bölgede yaflam›fl çe-
flitli uygarl›klar, b›rakm›fl olduklar› mimari eserlerle bölgeye
adeta damgalar›n› vurmufllard›r. Bu eserlerden biri de Ro-
mal›lar döneminde yap›lm›fl olan ve günümüzde “Bedesten”
olarak an›lan tarihi yap›d›r. MS. I yüzy›l sonunda veya II.
yüzy›l bafllar›nda infla edildi¤i tahmin edilen ve günümüzde
Bedesten olarak bilinen yap› büyük olas›l›kla bir Roma Bazi-
lika’s›d›r (eyalet meclis saray›)1 ve Romal›lar›n Amasra’da
yapt›klar› en büyük eserlerden birini oluflturmaktad›r. Ro-
ma “hamam›, gymnasium” olabilece¤i ihtimalleri üzerinde
de durulmufltur. Fakat Roma hamamlar›nda görülen özel-
likleri tafl›mad›¤› için bu görüfl bugün terk edilmifltir. Buna
karfl›n, Roma Bazilika’lar›n›n genel özelliklerini bu yap›da
görebilmek mümkündür. 45x118 metrelik d›fl boyutlar›,
plan özellikleri ve yap›m tekni¤i buran›n bir Roma Bazili-
ka’s› oldu¤unu (Resim-1) ve Vitruvius’un ifade etti¤i Bazilika
plan tipiyle büyük bir benzerlik içinde oldu¤unu göstermek-
tedir.2
Forumun bir köflesinde, bir veya iki katl›, dikdörtgen bi-
çiminde, taksimat›nda mahkeme, borsa ve yönetim bölüm-
leri olan, bir cephesi sütunlarla deste¤e al›nm›fl; ortadaki
daha genifl olmak üzere 3, 5, 7, nef’e ayr›lan “Senat” (Eyalet
merkezi) “Bazilika” tan›m›na benzerlik gösterir. Yap›n›n da-
Resim-1 [a,b,c] Bazilika’n›n genel görünüflleri.
dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
Sedat Kurugöl
ha sonra Bedesten (Covered Marked) ad›n› almas› da yine
as›l ifllevi ile ilgili olmal›d›r. Çünkü bu tür yap›larda ayn› za-
manda ticaret iflleri de yürütülür ve yönetilirdi. Yap› tam
bir simetri biçiminde infla edilmifltir. Kuzeye bakan cepheye
ba¤l› 5 nef’ten ortadaki, ikinci kat izleriyle birlikte buras›n›n
bir atrium (iç avlu) oldu¤unu düflündürür. Güneydo¤u ve
güneybat› köfle neflerinin, birer girifl avlusu olmas› muhte-
meldir.1 Güneye bakan 4’ü simetrik, ortadaki büyük 5 sa-
lon ve bunlar› Kuzey neflerinden ay›ran tavan›, çat› örtüsü
ve taban› ile d›fl ve iç duvar yüzeylerinin özellikleri konu-
sunda flimdiye kadar restitüsyon, yorum veya de¤erlendir-
me yap›lmam›flt›r. Ayn› durum yap›da kullan›lan yap› malze-
meleri için de söylenebilir. Yap›n›n ana gövdesi de¤iflik bo-
yutlarda çeflitli volkanik kökenli blok tafllar yan›nda tu¤la
malzeme de kullan›larak “Opus Reticulatum” ad› verilen kla-
sik Roma örgü tarz›nda örülmüfltür. Kap›, pencere gibi du-
var boflluklar›n›n aç›kl›klar› büyük blok tafllarla, baz› aç›kl›k-
lar ise tu¤la kemerlerle geçilmifltir. Yap›n›n inflas›nda kulla-
n›lan tafllar›n›n ço¤unlu¤unu volkanik bir tafl türü olan an-
dezitler oluflturmaktad›r. Duvarlardaki mazgal deliklerinin
varl›¤› ve bunlar›n boyutlar› bir zamanlar katlar aras›ndaki
bölümlerin ahflap kirifllemelerle yap›lm›fl oldu¤una iflaret et-
mektedir. Duvarlar›n iç yüzeylerinin baz› bölgelerinde eski
Roma infla tekni¤ine özgü olarak dizilmifl küp biçimindeki
dekoratif tafllar dikkati çekmektedir. Duvar kal›nl›klar› ise
genel olarak 1-1,5 m. civar›ndad›r.
Bütünüyle tahribe u¤rayan güney cephesinin özellikleri
tam olarak bilinememektedir. Duvarlar›n baz› bölümleri
ayaktad›r. Bu cephenin, ortada bir apside de yer veren çok
Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 59
 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k

sütunlu bir görünümde oldu¤u san›lmaktad›r. Kuzeye ba- gerekli analizleri yap›ld›ktan sonra orijinal malzemelerle
kan uzun cephe, yüzeysel ifllemeleri d›fl›nda bütünü ile her bak›mdan uyumlu onar›m malzemelerinin üretilmesi ve
ayaktad›r. Do¤u ve Bat› cephe duvarlar›n tafllar› ve tu¤lalar› uygulanmas› gerekir. Bu bak›mdan malzeme özeliklerinin
çeflitli zamanlarda sökülerek kale duvarlar›nda ve inflaatlar- tespit edilmesi büyük önem tafl›maktad›r. Bu deneysel çal›fl-
da kullan›lm›flt›r.1 mada kullan›lmak üzere Bazilika’n›n de¤iflik yerlerinden öz-
Yap› yak›n bir geçmiflte bir restorasyon çal›flmas› geçir- gün harç, tu¤la ve tafl örnekler al›nm›flt›r. Kimyasal, fiziksel
mifltir. Bu çal›flmalar sadece yap›n›n iç yüzeylerine uygulan- ve mekanik gibi çeflitli analizlerde kullan›lmak üzere farkl›
m›fl, d›fl yüzeyler ise genelde oldu¤u gibi b›rak›lm›flt›r. Bu- boyutlarda toplam 36 adet numune toplanm›fl ve bunlar uy-
günkü görünümleri de restorasyon örmüfl halini yans›tmak- gun boyutlara getirilmifllerdir. Harç örnekler büyük boyut-
tad›r. Bu çal›flmalarda yap›n›n özgün malzemeleri ile iyi bir lu olup duvarlar›n dolgu bölgelerinden al›nm›flt›r. Toplanan
uyum sa¤lamad›¤› belli olan ça¤dafl onar›m malzemeleri kul- örnekler ›l›k suda yar› sert f›rça ile yüzeylerde birikmifl kir-
lan›lm›flt›r. Kimyasal ve fiziksel özellikleri bak›m›ndan özgün den ve tozlardan temizlendikten sonra gerekli incelemele-
malzemelerden tamamen farkl› davranan bu malzemeler, re tabi tutulmufllard›r.
ayr›ca estetik bütünlük bak›m›ndan da bir uyumsuzluk ser-
gilemektedir. Di¤er yandan yo¤un tuz içeri¤i, geçirimsizli¤i Bazilika ‹nflas›nda
ve düflük genleflme özelli¤i gibi, tam tersi niteliklere sahip Yap› Malzemelerinin Genel Özellikleri
olan orijinal malzemeler üzerinde bozulma sürecini h›zlan- Yap›lan analizler: Bazilika’n›n yap› malzemeleri üzerinde
d›r›c› rol oynamaktad›r. yap›lan fiziksel, kimyasal ve mekanik analizlerle çeflitli yap›-
Yap›n›n restorasyon görmüfl birçok bölgesinde gerek sal özellikleri tespit edilmifltir. 125 mikron elek alt› örnek-
tu¤la ve gerekse derzlerde ortaya ç›kan tuz kristalizasyon- ler üzerinde yap›lan ICP (‹ndüktif Eflleflmifl Plazma Emisyon
lar› bu durumun bir göstergesidir (Resim-2-a, b). Dolay›s›y- Spektroskopisi) analizleriyle harç, tu¤la ve tafl malzeme ör-
la restorasyon çal›flmalar›ndan önce yap› malzemelerinin neklerinin genel kimyasal içerikleri metal oksit (%) olarak,
içeriklerinde bulunan di¤er eser miktardaki maddeler de iz
element olarak belirlenmifl ve her malzeme örneklerinin
genel kimyasal içerikleri Tablo-1’de, iz elementler de Tab-
lo-2’de gösterilmifltir.
Her bir harç, tu¤la ve tafl malzeme örnekler üzerinde
yap›lan fiziksel ve uygun boyutlara getirilmifl örneklerin me-
kanik deneyler sonucunda elde edilen verilerinin genel or-
Resim-2 [a] Duvar onar›m›na örnek, çimento ba¤lay›c›l› örgü harc› ile
tu¤lalar örülmüfl, tu¤la yüzeylerde ve harç bölgesinde tuz talama de¤erleri de Tablo-3’de verilmektedir.
kristalizasyonu, [b] kemer tu¤la ve derzlerinde ortaya ç›kan Bazilika yap› malzemelerinin mineralojik kompozisyon-
tuzlanmalar. lar› tespit etmek amac›yla toz haline getirilen <45 mikron
Tablo 1: Harç, tu¤la ve tafl malzemenin kimyasal kompozisyonu
oksitler (%) SiO2 Al2O3 Fe2O3 MgO CaO Na2O K2O TiO2 P2O5 MnO Cr2O3
Harç 17,61 3,69 2,74 1,16 39,13 0,44 0,76 0,24 0,1 0,08 0,008
Tu¤la 59,64 14,67 7,17 3,14 5,73 1,47 2,65 0,93 0,20 0,12 0,03
Tafl 59,88 17,76 4,33 1,36 3,69 4,4 5,73 0,41 0,25 0,1 0,004

Tablo 2: Malzemelerin element içerikleri, k›zd›rma kayb› ve toplam içindeki

karbon (C) ve kükürt (S) oranlar›
elementler Cu Ba Zn Ni Co Sr Zr Ce Y Nb Sc Ta kk Toplam Top/C Top/S
ppm Ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm % % % %
Harç 12 326 33 <20 <20 295 113 <30 10 <5 6 <20 33,9 99,94 8,97 <0,02
Tu¤la 363 443 155 128 <20 214 176 55 26 15 17 <20 4 99,90 0,76 0,03
Tafl 175 886 66 52 39 423 107 <30 21 10 7 <20 1,8 99,91 0,14 <0,02

Tablo 3: Malzemelerin fiziksel ve mekanik özellikleri

birim özgül görünen ultrases dinamik bas›nç e¤ilme yarma
Malzeme a¤›rl›k a¤›rl›k porozite kompasite su emme h›z› E-Mod gerilmesi gerilmesi gerilmesi
(g/cm3) (g/cm3) (%) (%) (%) (km/sn) (kN/mm2) (kN/mm2) (kN/mm2) (kN/mm2)
Harç 1,74 2,50 30,5 69,2 17,81 2,5 11,1 6,1 3,5 4,1
Tu¤la 1,75 2,52 30,46 69,54 17,46 3,3 20,0 20,8 9,4 10,5
Tafl 2,24 2,45 8,91 91,09 3,99 3,4 27,3 23,0 9,5 11,6

60 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2


elek alt› incelikteki örnekler üzerinde XRD analizleri yap›l-
m›fl olup bunlar›n difraktogramlar› da fiekil-1’de gösteril-
mektedir.
Harçlar›n özellikleri: Bazilika’n›n inflas›nda kullan›lan öz-
gün harçlar, puzolan katk›l›, hava kireci ba¤lay›c›l›, kum, in-
ce çak›l, çeflitli boyutlarda volkanik kökenli parçac›klar ve
çok az tu¤la k›r›¤› agrega kar›fl›m›ndan üretilmifl gri-beyaz
renkli hidrolik harçlardan oluflmaktad›r. Duvarlardaki dol-
gu harçlar›n›n iri agrega bölümünde de¤iflik boyutlarda vol-
kanik tafllar›n kullan›lm›fl olmas› bunun bir harçtan ziyade
hafif bir beton uygulamas› oldu¤unu göstermektedir (Re-
sim-3). Bu aç›dan örgü ve dolgularda kullan›lan bu harc›n
bir Roma betonu (Opus Caementicium) oldu¤u da söylene-
bilir. Harçlar genellikle gözenekli bir yap›da olmakla birlikte
fiziksel olarak önemli bir ayr›flmaya maruz kalmam›fllard›r.
Duvar dolgu harçlar› içerisinde yer yer da¤›lmam›fl çeflitli
boyutlarda kireç yumrular›na rastlanmas›, agrega/harç kar›-
fl›mlar›n›n baz› bölgelerde iyi yap›lmad›¤›n› göstermektedir.
Fiziksel deneylerin sonuçlar›na göre harçlar›n ortalama
yo¤unluklar› 1,74 g/cm3, görünen poroziteleri ise % 30,5
fleklindedir. A¤›rl›kça su emme oranlar› ise % 17,8 olarak
tespit edilmifltir. Genellikle tarihi yap›larda kullan›lan kireç
harçlar›n›n birim a¤›rl›klar›n›n, kullan›lan kirecin, puzolanla-
r›n ve agregalar›n tipine göre 1,5-2,1 g/cm 3 ve porozite
oranlar›n› ise % 18- 45 aras›nda de¤ifliklikler gösterebil-
mektedir.3
Harç örneklerin, asitle (% 10 HCl) muamele sonucunda
reaksiyona girmeyerek çözünmeden kalm›fl olan silikatl› ag-
regalar›n granülometrik da¤›l›m›n› tespit etmek amac›yla
granülometri analizleri yap›lm›flt›r. Asitle muamele sonu-
cunda harçlar›n ba¤lay›c› oran›n›n % 45-55 aras›nda de¤iflti-
¤i tespit edilmifltir. Mikroskobik gözlemlerde ise ba¤lay›c›
alan›n›n % 35-45 aras›nda oldu¤u, geri kalan silikatl› agrega-
fiekil- 1 [a,b,c] Harç, tu¤la ve andezit tafl› malzemelerin X ›fl›n› difraktogramlar› ve mineralojik kompozisyonlar›
(Ca: kalsit, Q: kuvars, S: sanidin, O: Ortoklas, M muskovit, L: Labradorit, G: Glokofan).
dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
lar bölümü içinde de yaklafl›k % 5-10 kadar asit içinde çözü-
nen karbonatl› tanecikler bulundu¤u tespit edilmifltir. Bu
agregalar da dikkate al›nd›¤›nda agrega/ba¤lay›c› oran›n›n
2:1-1:1 aras›nda de¤iflti¤i söylenebilir. Baz› araflt›rmac›lar
Roma eserlerindeki eski harçlar›n agrega-ba¤lay›c› oranlar›-
n›n 2:1 fleklinde oldu¤unu ifade etmifllerdir.4,5 Bazilika harç-
lar›ndaki agrega/ba¤lay›c› oran› da ayn› flekilde bu de¤ere
benzer niteliktedir. Harçlar›n agrega bölümünü ise ço¤un-
lukla k›r›lm›fl yada ö¤ütülmüfl andezit tafl parçac›klar› olufl-
turmaktad›r.
XRD analizlerinde, harçlarda kuvars piklerine rastlan-
mas› ayn› zamanda bu mineralin andezit tafl› kaynakl› oldu-
¤unu göstermektedir. Ayn› analizlerde harçlar›n ba¤lay›c›
alan›n›n büyük oranda kalsiyum karbonattan olufltu¤u, ayr›-
ca Sanidin mineralleri de içerdi¤i tespit edilmifltir. Sanidin
bir alkali feldispat minerali olup andezit tafl›nda da belirlen-
mifl ve tafl›n sanidin mineralleri bak›m›ndan zengin bir yap›-
da oldu¤u tespit edilmifltir (fiekil-6). Harçta tespit edilen az
miktardaki muskovit ise tafldaki ortoklas kaynakl›d›r. Mus-
kovit, ortoklas›n ayr›flmas› sonucu oluflan bir mineraldir.
Ayn› zamanda harçlar hidrolitik özelliklerini de büyük ölçü-
de bu feldispatik minerallerden kazanm›fllard›r. Harçlarda
tespit edilen bu feldspatlar, literatürde de belirtildi¤i gibi,
mineralojik yap›lar›na ba¤l› olarak puzolanik özellikler tafl›-
makta ve Ca(OH)2 ile reaksiyona girerek tetrakalsiyum
alümina hidratlar› oluflturmaktad›r.6,7 Harçlarda kullan›lan
ba¤lay›c› hava kireci olmakla birlikte harçlar›n tafl›d›¤› hid-
rolitik özellik, andezit tafl›n›n ayr›flm›fl yada ö¤ütülmüfl par-
çac›klar›n›n harca kat›lmas›yla sa¤lanm›flt›r. Mikroskobik
analizlerde harçlar›n kuvars kumu d›fl›ndaki tüm agrega bö-
lümünün ço¤unlukla andezit kökenli olan çeflitli oranlardaki
minerallerden olufltu¤u saptanm›flt›r. Kuvars genellikle kul-
lan›lan kum kökenli olup bir k›sm› da tafl kaynakl›d›r. Harc›n
Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 61
 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
agrega bölümlerinde yayg›n olarak tespit edilen beyaz fel-
dispat, biyotit ve tüfik tanecikler ile yer yer rastlanan mus-
kovit ayr›flm›fl (pyroclastic) andezit parçac›klar›n›n harc›n
içerisine da¤›lm›fl çeflitli mineralleridir. Bu durum, andezit
tafllar›n›n k›r›larak/ö¤ütülerek ya da mevcut parçac›klar›
kullanmak suretiyle harçlar›n üretildi¤ini göstermektedir.
Mekanik deneyler öncesi prizmatik olarak kesilmifl harç
örnekler üzerinde ultrases h›z› ölçümleri yap›lm›flt›r. Tab-
lo-3’de görüldü¤ü gibi yap›lan ölçümler sonucunda Bazilika
kireç harç örneklerin ortalama ultrases h›zlar› 2,5 km/sn,
dinamik E-Modülleri ise 11,1 kN/mm2 aras›nda belirlenmifl-
tir. Mekanik deneylerde bas›nç dayan›mlar›n›n 6,1 N/mm2
aras›nda, e¤ilme gerilmelerinin ise 3,5 N/mm2 fleklinde de-
¤erler ald›¤› tespit edilmifltir. Genel olarak kireç harçlar›n›n
bas›nç dayan›mlar›n›n 0,5-2,0 N/mm2 aras›nda, hidrolik ki-
reçle üretilmifl harçlar›n ise 2,0--15 N/mm2 aras›nda8,9 çe-
flitli de¤erler ald›klar› göz önüne al›nd›¤›nda, Bazilika harçla-
r›n›n mekanik de¤erlerinin hidrolik kireçlerle üretilmifl
harçlar›n özelliklerine yak›n oldu¤u söylenebilir.
Tu¤lalar›n özellikleri: Bazilika, klasik Roma yap› tekni¤ine
göre ve Opus Reticulatum ad› verilen duvar örgü sistemine
göre tu¤la yan›nda çeflitli boyutlardaki blok ve kesme tafl-
larla infla edilmifltir. Tu¤la yap›da en yayg›n ve genel bir kul-
lan›m alan› bulmufl bir malzeme konumundad›r. Yap›n›n ge-
rek duvar gerek kemer örgülerinde yer alan tu¤lalar, kare
ve dikdörtgen fleklinde olmak üzere iki farkl› boyuta sahip-
tirler. Kare tu¤lar›n uzun kenarlar› yaklafl›k 28 - 32 cm, ka-
l›nl›klar› ise 4-5 cm. aras›nda de¤iflmektedir (Resim-4). Bu
boyutlardaki tu¤lalara yine ayn› yerleflimde bulunan ve Ro-
mal›lar taraf›ndan infla edilmifl olan Amasra kalesinde de
rastlanmaktad›r. Di¤eri ise yaklafl›k (nominal) boylar› 28-
32, enleri 10-12 ve kal›nl›klar› da 4-5 cm boyutlar›nda de¤i-
flen prizma fleklindeki tu¤lalard›r. Genellikle kare biçimin-
deki tu¤lan›n yar›s› kadar boyutlara sahiptirler. Bilindi¤i gibi
de¤iflik bölgelerde infla edilmifl antik Roma dönemi yap›la-
r›ndaki tu¤lalar dikdörtgen, kare, üç köfleli ve yuvarlak ol-
mak üzere çeflitli flekillerde kullan›m alan› bulmufllard›r.
Resim- 4 Bazilika özgün tu¤lalar› ve tu¤la ile örtülmüfl tonoz örne¤i
Resim-5 [a, b] Tu¤lan›n mikroskobik genel dokusu ve karbonatl›
tanecikler
62 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
Opus Reticulatum, antik Roma mimarl›¤›nda kullan›lm›fl
olan bir duvar örgü tekni¤i olup özellikle imparator Hadri-
anus (MS II yy) dönemini karakterize eden bir uygulama
fleklidir. Bu örgü tekni¤i, bir kenar› yaklafl›k 10-15 cm olan
tafllar›n 45º’lik aç›larla yüzeye dizilmesi ile oluflmaktad›r.10
Tafllar›n harçla iyi bir aderans sa¤lamas› için arka yüzeyleri
oyma kalemiyle yontulmufltur. Bu Roma örgü tekni¤inin
baz› uygulamalar›nda almafl›k renklerde motifler elde et-
mek üzere de¤iflik tafllar›n kullan›ld›¤› örnekler de bulun-
maktad›r.
Tu¤lalar›n renk itibariyle de birbirine çok yak›n olmas›
bunlar›n hammadde kaynaklar›n›n çok da farkl› olmad›¤›na
iflaret etmektedir. Baz› tu¤lalar›n di¤erlerine göre nispeten
daha koyu renkte olmas› ise piflme s›cakl›¤›n›n biraz fazla
olmas›yla iliflkilendirilebilir. Tu¤lalar›n baz›lar›n›n bir yüzeyi-
ne, muhtemelen harçla aderans› att›rmak amac›yla üretim
s›ras›nda parmakla çeflitli flekiller yap›lm›flt›r. Çimento ba¤-
lay›c›l› onar›m harçlar›nda oldu¤u gibi tu¤la onar›mlar›nda
da çeflitli malzeme sorunlar›n›n ortaya ç›kt›¤› ve tu¤la dizile-
ri yüzeyinde afl›r› tuz etkilerinin varl›¤› göze çarpmaktad›r.
Örneklerin k›rm›z›ms› renkli¤i genellikle hammaddenin
içeri¤indeki Fe2O3 oran›n›n fazlal›¤›ndan kaynaklanmakta-
d›r. Ayn› flekilde % 5,73 fleklinde tespit edilen CaO‘in tu¤la-
lar›n içyap›s›nda belirlenen kalkerli yap›lardan ileri gelmek-
tedir. Bu durum tu¤lalar›n üretiminde kullan›lan topra¤›n
nispeten kalkerli bir özelli¤e sahip oldu¤una iflaret etmek-
tedir (Resim-5). ‹çerikteki SiO2, Al2O3 ve Fe2O3 oran›
toplamlar› % 81,5-MgO oran› ise % 3,14 olarak tespit edil-
mifltir. Buradan hareketle tu¤lalar toz haline getirilip bu
malzeme ile kireç harçlar› üretilerek tu¤la tozlar›n›n puzo-
lanik özellikleri mekanik yöntemle araflt›r›lm›fl ve tu¤lalar›n
puzolanik özellik tafl›d›klar›, dolay›s›yla da piflirme s›cakl›k-
lar›n›n fazla yüksek olmad›¤›n› göstermektedir. XRD pikle-
rinde tespit edilen Labradorit, kireçli plajioklas gurubu bir
feldispat mineralidir ve 850ºC civar›nda faz dönüflümüne
u¤ramaktad›r.11 Dolay›s›yla tu¤lalar›n kalsinasyon ifllemleri-
nin 850-950ºC’den yüksek olmad›¤› söylenebilir.
Toplam 9 örnekten oluflan tu¤la örnekler üzerinde ya-
p›lan fiziksel ve mekanik deneylerden elde edilen verilerin
ortalama de¤erleri Tablo-3 de gösterilmifltir. Elde edilen
sonuçlara göre tu¤lalar›n yo¤unluklar› 1.75 g/cm3, porozite
oranlar› ise % 30,5, kütlece su emme oranlar› ise % 17,5
olarak tespit edilmifltir. Bu veriler tu¤lalar›n görünen poro-
zite ve su emme oranlar›n›n fazla yüksek olmad›¤›n› ifade
etmektedir. Ayr›ca bu de¤erlerin harçlar›n fiziksel özellikle-
rine yak›n olmas› da dikkat çekicidir.
Roma tu¤lalar›n›n çeflitli özellikleri baz› çal›flmalara ko-
nu olmufltur. Radivojevic12 IV ve VI. yüzy›l tu¤lalar›n Elastik
modülünü 12,4 ile 5,9 kN/mm2, bas›nç gerilmesini 18,5 ile
10,0 N/mm2 ve e¤ilme gerilmesini de 7,6 ile 2,9 N/mm2
olarak tesbit etmifltir. Özkaya,13 7.yüzy›l Roma tu¤lalar›n›n
bas›nç dayan›m›n› 5,5 - 6,1 N/mm2 aras›nda, Lopez-Arce
vd. ise14, 15 ‹spanya’daki Roma dönemi tu¤lalar›n›n bas›nç
gerilmelerini 21,- 44,0, N/mm2 olarak belirlemifllerdir ki,

bu veriler bu tu¤lalar›n (3.- 4. yy) üstün mekanik özelliklere
sahip olduklar›n› göstermektedir. ‹stanbul Karasurlar›nda
yeralan Bizans dönemi harman tu¤lalar›n›n bas›nç gerilme-
leri 10,1 N/mm2, e¤ilme gerilmeleri ise 4,95 N/mm2 olarak
bir baflka deneysel çal›flmada tesbit edilmifltir. 16 Fiziksel
özelliklerde oldu¤u gibi mekanik deneylerden elde edilen
bu veriler de, Bazilika tu¤lalar›n›n mekanik özellikler aç›s›n-
dan nispeten üstün özelliklere sahip olduklar›n› ve uygun
tekniklerle üretildiklerini ifade etmektedir.
Tafllar›n özellikleri: Belirildi¤i gibi Bazilika’n›n inflas›nda
kullan›lan tafllar, ço¤unlukla andezitlerden oluflmaktad›r.
Gerek duvar dolgular›nda, gerek aç›kl›klar› geçmek için kul-
lan›lan azman kirifllerde, temellerde ve iç yüzeylerdeki tu¤-
la örgüler aras›ndaki dekoratif küçük tafl dizilerinde (opus
reticulatum) hep ayn› cins tafllar kullan›lm›flt›r. (Resim-6 a,b)
Gri renkte olup içeri¤indeki cams› ve di¤er mineral dokula-
r› gözle fark edilecek kadar iri boyuta sahiptir. Ayn› tafl tü-
rü bölgede bulunan tarihi Amasra kalesinin de ana yap› mal-
zemesi durumundad›r ve çeflitli boyutlarda blok fleklinde
yayg›n bir kullan›m yeri bulmufltur. Bu tafllar bölgede bulu-
nan tafl ocaklar›ndan elde edilmifltir. Bazilik”in yap›m›nda
kullan›lan gerek tafllar gerekse tu¤lalar›n bir k›sm› zaman
içinde yap›dan al›narak bölgedeki çeflitli inflaatlar kullan›l-
m›flt›r.
Resim-6 [a,] andezitlerin kirifl fleklinde kullan›m›,
[b] opus reticulatum duvar örgü tekni¤inde andezitler
Tafl›n gözlenen dokusu porfiriktir ve bu dokular gözle
dahi fark edilebilmektedir. Bu gurubun kuvars, plajioklas,
piroksen biyotit, hematit ve feldispat gibi tipik mineral gu-
ruplar› optik mikroskop alt›nda tan›mlanabilmektedir (Re-
sim-7). Genel olarak mineraller cams› görünümlü bir mat-
riks içinde da¤›lm›fl durumdad›r. Kimyasal analiz sonucunda
tespit edilen Fe2O3 bileflikleri hematit minerallerinden kay-
naklanmaktad›r ve aç›k sar›ms› renk oluflumlar› bunun gös-
tergesidir. Ayn› flekilde Na2O oran›ndaki art›fl›n ise pirok-
sen minerallerinden ileri geldi¤i söylenebilir. Mikroskobik
görünümde tafl›n ince taneli bir ba¤lay›c› hamuru içinde yer
alan, plajioklas, biyotit ve hematit yan›nda çeflitli boyutlarda
kuvars ve opak mineralleri içerdi¤i izlenmektedir. Harçlar-
da Ba ve Sr gibi iz element konsantrasyonlar› yüksek de¤er-
ler almakta ve ayn› elementler andezit tafl›nda da fazla mik-
tarda bulunmaktad›r. Bu durum harçlarda saptanan bu ele-
mentlerin andezit kaynakl› oldu¤unu ifade etmektedir.
Tafllar genellikle homojen bir görünüm sergilemekle
birlikte matrikste poroz yap›lar da bulunmaktad›r. Matriks
dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
içindeki gözeneklerin da¤›l›m› yay›l› bir karakterde olup fle-
killeri de küçük ve orta boyutlu olarak kendisini göster-
mektedir.
Resim-7 [a,b] tafl›n genel dokusu. Beyazlar feldispat, sar›lar killi tüfik
parçac›klar, parlak olanlar muskovit, siyahlar biyotit ve saydam
olanlarda kuvars mineralleridir.
Bazilika’da kullan›lan andezitlerin toplam 9 örne¤i üze-
rinde yap›lan fiziksel ve mekanik deneylerden elde edilen
verilerin ortalama de¤erleri Tablo-3 de gösterilmifltir. Elde
edilen sonuçlara göre tafllar›n yo¤unluklar› 2,4 g/cm3, poro-
zite oranlar› ise % 8,9, atmosfer bas›nc› alt›ndaki kütlece su
emme oranlar› ise % 3,9 fleklinde elde edilmifltir. Bu de¤er-
ler do¤al yap› tafllar›nda aranan standart de¤erlerin biraz
d›fl›ndad›r (su emme <%1,8, özgül a¤›rl›k > 2,55 g/cm3). Bu
durum tafllar›n nispeten gözenekli bir yap›ya sahip oldukla-
r›n› göstermektedir. Fiziksel analiz sonuçlar› da bunu des-
teklemektedir. Bilindi¤i gibi andezitler bölgelere ve yap›sal
niteliklerine ba¤l› olarak farkl› fiziksel özelliklere sahip ola-
bilmektedir. Tafllar›n içyap›lar›nda gözlenen ve zay›fl›k zon-
lar› oluflturan (alterasyon ve kil/tüfik dolgu gibi) bölgeler
dolay›s›yla mekanik de¤erleri, nispeten düflük elde edilmifl-
tir. Fiziksel ve mekanik de¤erler üzerinde malzemenin ho-
mojen bir yap›da olmamas›, içyap›da gözlenen süngerimsi
ve tüfik yap›daki bölgelerin ve gözeneklerin bu davran›fllar
üzerindeki etkisinden ileri geldi¤i söylenebilir.
Tek nikol steoro mikroskobik analizlerde harçlar›n iç-
yap›lar›nda gözlenen zengin miktardaki biyotit, beyaz feldis-
pat, kuvars gibi mineraller andezitlerin dokular›nda da mev-
cuttur. Bu durum andezitlerin harçlarda çeflitli boyutlarda
agrega olarak yayg›n bir kullan›m›n›n oldu¤unu ifade etmek-
tedir. Tafllar›n puzolanik özellikleri burada etkili olmufltur.
Mekanik yöntemle ö¤ütülmüfl andezit tafl› tozlar› ile üretil-
mifl kireç harçlar› üzerinde yap›lan puzolanik aktivite de-
neylerinde andezitlerin belirli bir oranda puzolanik özellik
tafl›d›klar› tespit edilmifltir. Geçmiflte Romal› yap› ustalar›
harç üretiminde ço¤unlukla yöresel malzemelerden yarar-
lanm›fllard›r. Bunun için de özellikleri iyi olan ve bilinen
malzeme kaynaklar›n› seçmifller, baz› Roma harçlar›nda tes-
ta gibi yapay puzolanlar d›fl›nda zaman zaman agrega ve pu-
zolan olarak kullanmak amac›yla ayr›flm›fl (pyroclastic) vol-
kanik tafllar› da tercih etmifllerdir. Eskiden Roma ve Grek-
lerin ayr›flm›fl volkanik tafllar› harçlarda puzolan olarak kul-
land›klar› literatürde de ifade edilmektedir.[17] Bu durum
benzer harç üretim teknolojisinin Anadolu’da da çeflitli Ro-
ma dönemi yap›lar›nda da uyguland›¤›n› göstermektedir.
Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 63
 dosya
Tarihten Endüstri Devrimine Malzeme, Teknoloji ve Mimarl›k
Sonuç
Bazilika inflas›n üzerinden geçen uzunca bir zaman ve mal-
zemelerin bu süreç içinde etkisi alt›nda kald›klar› çeflitli at-
mosferik koflullar da dikkate al›nd›¤›nda önemli say›labile-
cek derecede ayr›flmalara maruz kalmamalar› harç ve tu¤-
lalar›n uygun tekniklerle üretildiklerinin bir göstergesidir.
Ayn› durum tafllar için de¤erlendirildi¤inde, infla s›ras›nda
tafl türü seçiminin iyi yap›ld›¤›, dolay›s›yla tafllar›n özellikle-
rinin ve performanslar›n›n o dönemlerde bile iyi de¤erlen-
dirildi¤i görülmektedir. Baz› tarihi yap›lar›n tafl malzemele-
rinde büyük boyutlara varan çeflitli ayr›flmalar gözlenirken,
di¤erlerinde ise bu anlamda bir bozulmaya rastlanmamak-
tad›r. Bu bak›mdan eski ustalar›n tafl özellikleri konusunda
bir yetkinli¤e sahip olduklar› akla gelmektedir.
Yap›lan bu deneysel çal›flmadan elde edilen sonuçlar ge-
nel olarak özetlendi¤inde, özgün hidrolik özellikteki harçlar
içerisine agrega ve puzolan olarak kat›lan andezit parçac›k
ve tozlar›n›n harçlar›n çeflitli özellikleri üzerinde iyi bir etki
yapt›¤› ve harçlara hidrolik bir özellik kazand›rd›¤› tespit
edilmifltir. Harçlar genellikle mekanik aç›dan büyük ölçüde
özelliklerini koruyabilmifllerdir. Harçlarda ba¤lay›c› olarak
hava kireci kullan›lm›flt›r. Bazilika’da yayg›n bir kullan›m ala-
n› bulmufl tu¤la malzemeler genellikle ayn› hammadde kay-
naklar›ndan yararlan›larak üretilmifllerdir. Tu¤lalar puzola-
nik özelliklere sahiptirler, dolay›s›yla geleneksel ve amprik
yöntemlerle üretilmifl olmakla birlikte kalsinasyon ifllemleri
düflük s›cakl›klarda gerçeklefltirilmifltir. Önemli say›labile-
cek derecede bir yap›sal bozulmaya u¤ramamalar› üretim
teknolojilerinin de iyi oldu¤unun bir göstergesidir. Bazili-
General Characteristics of Structural Materials of I –
II. Century Roman Period Basilica
This study deals with various structural characteristics of specific
construction materials used in the construction of Roman period
Basilica (Bedesten) which was constructed in Amasra in I- II.
Centuries. For this purpose, the basic physical and chemical
characteristics of mortar, bricks and stone samples collected from
various places of the structure are identified, and mechanical
experiments were applied on samples which are brought to suitable
dimensions, and XRD analysis was carried out in order to determine
the mineral structures. It has been determined that the white
colored hydraulic mortars used in the construction of Basilica have
acquired this characteristic with the volcanic stone dusts having
puzzalonic characteristics which are put into them, and that the
adhesive/aggregate rate of the mortar is 35 – 45 %. Bricks which
are found in the arrangements constructed in Opus Reticulatum
style, which is a brick arrangement style specific to Classical
Romans, have superior mechanical characteristics, and they are
identified to have puzzalonic features. The stone materials which
are found structurally and decoratively in the Basilica, comprise of
andesite, which is a volcanic type of stone. Stones have relatively
higher water absorption rates and middle resistance. These stones
used in various structures of the constructed are also involved in the
mortar material as aggregate. In the analysis conducted, it has been
determined that the Basilica structural materials were not exposed
to decomposition that could be considered as significant.
64 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
ka’da yer alan andezitler günümüz yap› tafllar›nda aranan
baz› yap›sal özellikleri tam olarak sa¤lamamakla birlikte tu¤-
la ve harçlarda oldu¤u gibi günümüzde önemli say›labilecek
derecede ayr›flmalara u¤ramamalar› tafl türü seçiminin iyi
yap›ld›¤›n›n bir göstergesidir.
Günümüzde Bazilika’da görülen göçme ve y›k›lmalar›n,
yap›y› oluflturan malzemelerin sahip oldu¤u öz niteliklerin-
den dolay› de¤il, di¤er baflka olaylardan dolay› ileri geldi¤i
söylenebilir. Yap›n›n uzuncu bir süre Osmanl›lar dönemin-
de de amac›na uygun olarak kullan›lm›fl olmas› ve günümü-
ze kadar büyük ölçüde ayakta kalmas› infla teknolojilerinin
uygun yöntemlerle yap›ld›¤›n›n bir göstergesi olarak kabul
edilebilir. Malzemeler üzerinde yap›lan deneysel çal›flmala-
r›n sonuçlar› da bunu göstermektedir.
Sedat Kurugöl, Yrd. Doç. Dr., Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
Kaynaklar:
1. Sakao¤lu, N. , Çeflm-i Cihan Amasra, Kültür Bakanl›¤› Tarih Vakf› Yay.,
1999, ‹stanbul.
2. Vitruvius, Mimarl›k Üzerine On Kitap, fievki Vanl› Mimarl›k Vakf› yay.,
2005, ‹stanbul.
3. Moropoulou, A., Bakolas, A., Anagnostopoulou, S.“Composite
Materials in Ancient Structures”. Cement and Concrete Composities, 27,
2005, 295-300.
4. Güleç, A., T. Tulun,“Physico-chemical and petrographical studies of
oldu mortars and plasters of Anatolia” ,Cement and Concrete Research
27, 1997, 227-234.
5. Riccardi, M.P., Duminuco, P., Tomasi, C., Ferloni, P.,“Thermal,
microscopic and X-Ray diffraction studies on some ancient mortars”,
Therm. Acta 321, 1998, 207-214.
6. Aardt, J.H.P.; Visser, S. Calcium Hydroxide Attack on Feldspars and
Clays: Possible Relevance to Cement - Aggregate Reactions, Cement
and Concrete Research, 7, 1977, s.643-648.
7. Melo, C.U., Billiong, N.,“ Activite Pouzzolanique des Dechets de
Briqueset Tuiles Cuites”. AJST, Science and Engineering Series Vol.5,
No.1, 2004, pp. 92-100.
8. Lawrence, R.M.M., A Study of Carbonation in Non-Hydraulic Lime
Mortars. A thesis submitted for the degree of Doctor of Philosophy
University Bath, Faculty of Engineering and Design Department of
Architecture and Civil Engineering, October 2006.UK.
9. Stewart, J., Glover, R., Houston, J., Seeley, N., Proudfoot, T., “Field
and laboratory assessment of lime-based mortars”. Journal of
Architectural Conservation, 7 (1), 2001, pp.7-41.
10. Ünsal B., Mimari Tarihi. ‹DMMA, Yay, Say› 53, 1973, ‹stanbul. s.541
11. Patrick. E., Frattan-Bellew, Gerard G. L., “X-RAY Diffraction
Method for Determining the firing temperatures of clay brick”
American Ceramic Society Bulletin Vol. 57, No. 5, 1978, p. 493 495.
12. Radivojevic,A.,”Investigation of late Antique Bricks from
Archaeological Sites of Contemporary Serbia as a Basis of
Conservation Works”, Facta Universitatis, Architecture and civil
Engineering, Vol:3, No:2, 2005, pp. 185-193.
13. Özkaya, A.Ö., Properties of Roman Bricks and Mortars Used in
Serapis Temple in Bergama. Master of Science in Architectural
Restoration, A Thesis submitted to the Graduate School of Engineering
and Sciences of ‹zmir Institute of Technology, ‹zmir, 2005.
14. Lopez-Arce, P., Garcia-Guinea, J., Garcia, M., Obis, J., “Bricks in
historical buildingis of Toledo City: characterisation and restoration”,
Materials Characterization, 2003, 50, 59-68.
15. Lopez-Arce, P., Garcia-Guinea, J.,”Weathering traces in ancient
bricks from historic buildings”. Building and Environmen 40, 2005, 929-
941.
16. Özgen, S., Bizans Tu¤lalar› Üzerine Bir ‹nceleme” Mimar Sinan
Üniv., MYO, Restorasyon Bölümü, Yay›nlanmam›fl teknik rapor, 1994,
‹stanbul.
17. Elsen, J., “Microscopy of historic mortars-A review”, Cement and
Concrete Research 36, 2006, 1416–1424.
 proje / detay
Tarihi Yap›larda Malzeme ‹zleri ve Restitüsyon Tümlemelerine Katk›lar›

Tarihi Yap›larda Malzeme ‹zleri ve

Restitüsyon Tümlemelerine Katk›lar›

A. Feyhan ‹nkaya

R
estore edilebilerek yaflat›lmas› gereken tarihi yap›-
YILDIZ SARAYI HAREM YAPILARI
‹stanbul-Befliktafl ilçesinde sahilden bafllayarak Kuzeybat›ya do¤ru
larda ön ad›m, bilindi¤i gibi rölöve çal›flmas› yap-
yükselen s›rt üzerinde Kanuni Sultan Süleyman (1520-1566) dö- makd›r. Yap›n›n yap›sal ve yaflamsal problemlerini
neminden bafllayarak avlanma yeri olan ‘’Civan Kapucubafl› Bah- anlamak, ayr›nt›l› ve hassas bir rölöve ç›kart›larak
çesi veya Kazanc›o¤lu Bahçesi’’ ad›yla an›lan koruluk alan, I. Ah- mümkündür. Tümü oluflturan mimari elemanlar›n orijinal
med (1603-1617) döneminde Hadaik-i Hassa (Padiflah Bahçele- malzeme kullan›m›, zaman içindeki malzeme de¤iflimi, bir-
ri) aras›na kat›lm›flt›r. I. Ahmed bu alan üzerinde küçük bir köflk birini etkilemesi ya da birbiri üzerinde iz b›rakmas›, y›pran-
yapt›rarak,Y›ld›z Saray Kompleksinin bafllang›c›n› oluflturmufltur. mas›- yorulmas›-yok olmas› …vb. gibi ayr›nt›lar›n rölöve
1804-1805 y›llar›nda III. Selim (1789-1807) annesi Mihriflah Vali-
yolu ile tespiti son derece önemlidir. Yap›ya ait her nokta-
de Sultan için tepede bir kas›r infla ettirmifltir. Bu yap›lar günü-
da; total station-lazer metre- profil tara¤›-foto¤raf tespitle-
müze ulaflmam›flt›r. Koru alan›n›n as›l Y›ld›z Saray›’na dönüflmeye
bafllamas›,1834’de II. Mahmud’un (1808-1839) yine tepede ‘’Y›l- ri, malzeme analizleri ve iyi bir gözlem, yan› s›ra literatür
d›z Köflkü’’ ad›yla an›lan yap›y› infla ettirmesi sonucundad›r. Padi- araflt›rmas› ve eski belgeler onar›m ve restorasyon projesi-
flah bu köflkü, kendi kurdu¤u Asakir-i Mansure-i Muhammediye nin omurgas›n› oluflturacakt›r.
ordusunun talimlerini izlemek için kullanm›flt›r. 1842’de Abdül- Hassas rölöve-iyi gözlem, yap›n›n sizinle konuflmas›n›
mecid (1839-1861) annesi Bezm-i Alem Valide Sultan için, Kasr- ve sorunlar›n› anlatmas›n› sa¤lar. Sorunlar›n tespiti, resto-
› Dilküfla’y› yapt›rm›flt›r. Saray kompleksi II. Abdülhamit’in (d:21. rasyon yöntem ve prensiplerini belirlemekte kullan›l›r.
09. 1842ö. 10. 02. 1918) 31. 08. 1876-27. 04. 1909 tarihleri ara- Zaman›n yap›y› oluflturan malzemeler üzerinde b›rakt›-
s›ndaki saltanat y›llar›nda geliflmifltir. Zaman zaman yanan, y›k›lan,
¤› izler ve bu izlerin, restitüsyonrestorasyon projelerine
yenilenen 100’e yaklaflan yap› ve ekleri kadar dönemin zevkini
yans›tan romantik ‹ngiliz bahçe düzenlemesi rustik bahçe ele-
yans›malar›n› baz› örneklerle ele alal›m. Bu yaz›m›zda, ‹m
manlar›, setler, limonluk, gölet, geçit ve köprüleri ile de dikkate Mimarl›k Limited fiirketi’nin 2006 ve 2008 y›llar›nda haz›r-
de¤er niteliktedir. lad›¤› projelerden; Y›ld›z Saray› Harem Yap›lar›, Top-
Park, bahçe düzenlemeleri 1850’li y›llarda bafllam›fl Almanya’dan kap› Saray› Revan Köflkü ve Azapkap› Sokollu Meh-
ça¤r›lan uzmanlar Stefel,1860’larda Schlerf, 1862’den itibaren de met Pafla Camii üzerinde tespit edilen izleri konu ede-
Vienhild, II. Abdülhamid döneminde Alman Koch kardefller, ‹tal- ce¤iz.
yan Romeo Scanciani, Frans›z Deroin ile Türk bahç›vanlar Adil
A¤a, Tatar Zeynel A¤a, Necib A¤a düzenleme ve bak›mlar› yap-
m›fllard›r. Has bahçenin kuzeyinde yerleflmifl harem kad›nlar›na
ve personele ait pek çok köflk yanarak günümüze ulaflmam›flt›r.
Bugün mevcut olan Kad›n Efendiler I, Kad›n Efendiler II, Cariyeler
ve Hazinedar Usta daireleri zaman içinde birbirlerine caml› geçit-
lerle ba¤lanm›fl pavyonlard›r. Harem yap›lar› yüksek duvarlarla di-
¤er yap› ve bahçelerden ayr›lm›fl, Küçük Mabeyn, Hususi daire ve
K›zlara¤as› dairesinin arkas›nda, Hamid Havuzu’nun kuzey ucuna
komflu alt terasta yer al›r. 1876 y›l›ndan itibaren yap›lanmas›na
karfl›n yap›lar üzerinde dört de¤iflik tadilat ve dekorasyon tespit
edilmifltir.

Batur, Afife; ’’Y›ld›z Saray›’’, ‹stanbul Ansiklopedisi, c. 7, T. C. Kültür Bakanl›¤› ve

Tarih Vakf› Ortak Yay›n›, ‹stanbul, 1994, s. 520-527
Kad›n Efendiler II Dairesi görünüflü.

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 65

 proje / detay
Tarihi Yap›larda Malzeme ‹zleri ve Restitüsyon Tümlemelerine Katk›lar›

YILDIZ SARAYI
HAREM YAPILARI
DE⁄‹fi‹M EVRELER‹

66 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2


HAREM YAPILARINDAN KADIN
EFEND‹LER II DA‹RES‹NDE DEV‹RLER‹
GÖSTEREN MALZEME BULGULARI
Y›ld›z Saray› Harem Yap›lar› Vaziyet Plan›nda görüldü¤ü gi-
bi çeflitli yap›m aflamalar› geçirmifl, eklentilerle son halini
alm›flt›r. Mimarilerini inceleyerek bu katmanlanma halini
saptayabiliyoruz.
Ayr›ca her yap› üzerinde, bazen eklentilere, bazen de de-
korasyon de¤ifliklerine dair ipucu veren iki ya da üç ayr›
tezyinata rastl›yoruz. Yap›lar›n katmanlar›na ait mimari;
1.Bugün Cariyeler dairesinin eklemlenerek ve geniflletile-
rek üç aflamada oluflumunu gösteren; aksiyalitesi yap› ge-
neline uymayan Cariyeler hamam›, yanan harem dairesin-
den kalm›fl olmal›d›r.
Hususi dairenin alt kotundaki marangozhane ile bak›fl›ml›
4. DEV‹R KADIN EFEND‹LER II DA‹RES‹ ÜST KAT ‹LAVES‹
2. DEV‹R KADIN EFEND‹LER II DA‹RES‹ TEK KATLI
proje / detay
Tarihi Yap›larda Malzeme ‹zleri ve Restitüsyon Tümlemelerine Katk›lar›
Vaziyet Plan›.
aç›k koridorla ba¤lanan üst kotta ise kapal› bir koridorla
ulafl›lan hamam k›sm› 1. erken döneme aittir.
2.Cariyeler tafll›¤›, arkaya ve üst kata konumland›r›lan ah-
flap odalar›, mevcut hamama eklemlenmifltir. Devam›nda
Cariyeler tafll›¤› konturlar›n› izleyen Kad›n Efendiler II da-
iresi tek katl› olarak infla edilmifltir.
3.Kad›n Efendiler II dairesinin yetersiz kalmas› ile sol alt se-
te yeni bir Kad›n Efendiler dairesi ilave edilmifltir.
4.Tek katl› ilk Kad›n Efendiler dairesine üst kat ve Cariye-
ler dairesine, Kad›n Efendiler dairesine bitifltirilerek sola
do¤ru yeni odalar eklenmifltir.
5.Kad›n Efendiler II dairesi arkas›na Hazinedar Usta Kad›na
ait küçük ahflap bir yap› eklenerek, tüm yap›lar aras›nda
ulafl›m› sa¤layan ahflap geçifl koridorlar› yap›lm›flt›r.
Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 67
 proje / detay
Tarihi Yap›larda Malzeme ‹zleri ve Restitüsyon Tümlemelerine Katk›lar›
A Döfleme içinde kalm›fl, tek katl› dönem çat›s›-kurflun kaplama.
B Döflemeden görünen kurflunalt› kaplamalar›.
B Cariyeler Dairesi duvar›ndan görünen, tek katl› döneme ait
çat› konstrüksiyonu.
68 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
A-B- En önemli bulgulardan biri Kad›n Efendiler II daire-
sinin ilk aflamada tek katl› infla edilmifl olmas›d›r. Dör-
düncü katman olarak saptad›¤›m›z üst kat döflemesinin
iki ayr› noktas›ndan ve Cariyeler dairesinin yap›ya yasla-
nan ekleri içinde aç›lan duvar içinde ilk çat›, ahflap ve
kurflun kaplamas› ve tafl›y›c› iskeleti ile ortaya ç›km›flt›r.
Kad›n Efendiler II dairesinde, üst kata ç›kan merdivenin
de zorlama oldu¤u, Hazinedar Usta dairesi ve geçitlerin
olmad›¤›, ikinci devirde buradan arka bahçeye ç›kan bir
ana kap› oldu¤u görülmektedir.
C- Yap›n›n tek katl› yap›ld›¤› dönemden, sol befl kubbeli
oda içinde dekorasyonla ilgili izlere rastlanm›flt›r. Kubbe-
ler aras›ndaki, tavan taksimat› muhtemelen de¤iflmemifl-
tir. Fakat mevcut boya alt›nda alç› ile yap›ld›¤› düflünülen
yer yer sepet örgü yapan fletolar›n izleri görülmektedir.
D-E- Kad›n Efendiler II dairesine dördüncü devirde ekle-
nen üst kat›n tavan ve duvarlar› üzerinde örtülmüfl Ba-
rok devir tezyinatlar›na rastlanm›flt›r. Befl kubbeli oda
üzerindeki sol oda tavan› dikkat çekecek kadar basit bir
ahflap kaplamad›r. Bu kaplaman›n aç›lan bir bölgesinde
mevcuttan 35 cm. yukar›da, pasa taksimatlar› ve aralar›n-
da tahrip olmufl flekilde varakl› barok tezyinatl› tual bezi
bulunmufltur. Sofa ve sa¤ oda tavan› da hem malzemesi,
hem mevcut kotu ile sol odan›n eflidir. Bu k›s›mlarda aç-
ma yap›lmas› durumunda benzeri tezyinat ç›kacakt›r. Yi-
ne bu kat›n sofa duvar›nda yap›lan raspa ile yine Barok
devire ait kalemifli ç›km›flt›r.
F- Yine tek katl› dönemden, befl kubbeli odan›n simetri-
¤indeki ön sa¤ oda; tezyinat› yenilenmekle beraber ol-
dukça özgün kalabilmifltir. Bu odadan arka odaya ba¤la-
nan iki kap›dan soldaki kapat›lm›flt›r. Pervazlar› durmak-
tad›r. Kap›n›n iptalinden sonra odada dekorasyon yeni-
lenmesi yap›ld›¤›n›, örülen duvar üzerinde raspa yaparak
tesbit ediyoruz.
1. Aç›k kap›, 2. ‹çine örülen duvar, 3. Duvar üzerinde va-
rakl› geometrik tezyinat, 4. Tezyinat› örten k›rm›z› boya,
aflamalar› aç›kça görülmektedir.
Sa¤ kanat arka oda tavan›, y›ld›z pasalar içine y›ld›zl› tez-
yinat yap›lm›flt›r. Bu k›s›m tavan› aç›lsa, ikinci devir tavan
ç›kacakt›r. Kurflun kapl› çat› bu oda ve befl kubbeli oda
üzerinde, üst kat döflemesi içinde izlenmifltir.
Y›ld›z Saray› harem yap›lar›n›n tümünün, duvar – döfleme
ve tavanlar› üzerinde raspa ve açmalarda en az iki bazen üç
ayr› devir, kalemifli- tual bezi üzerine kalemifli-stampa de-
korasyon tesbit edilmektedir.
Genifl ve sistemli açmalar yap›lmas› halinde daha çok bul-
guya ulafl›lacakt›r.
 proje / detay
Tarihi Yap›larda Malzeme ‹zleri ve Restitüsyon Tümlemelerine Katk›lar›

C Kad›n Efendiler II Dairesi birinci dönem alt kat kubbeli salonda

örgü fleto izleri.

D Kad›n Efendiler II Dairesi ikinci dönem üst katta bulunan ahflap

pasalar aras›nda tual bezi üzerinde gölgeli barok tezyinatl› ilk tavan›.

F
Kad›n Efendiler II Dairesi
ikinci dönem alt kat
E sa¤ ön oda kapat›lan kap›
Kad›n Efendiler II Dairesi ikinci dönem üst kat sofa duvar›nda ve boya alt›nda kalan
raspa alt›nda bulunan barok kalemiflleri. varakl› nak›fl›.

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 69

 proje / detay
Tarihi Yap›larda Malzeme ‹zleri ve Restitüsyon Tümlemelerine Katk›lar›
TOPKAPI SARAYI REVAN KÖfiKÜ
17. Osmanl› Padiflah› IV. Murad (1623-1640) taraf›ndan 1635 y›-
l›nda Revan’›n (Erivan) fethi an›s›na Saray-› Cedid (Yeni Saray)’in
dördüncü yerinde, kuzeydo¤uya do¤ru inen arazide, H›rka-i Sa-
adet Dairesi önünde –havuzun Lala Bahçesine (Sofa-i Hümayun)
bakan yar›s› üzerine infla edilmifltir. Osmanl› Saray›’n›n 17. yy.daki
Hassa Sermimar› Kas›m A¤a’n›n mimarisi olmas› ihtimali yüksek-
tir. Üç eyvanl›d›r. Dördüncü eyvan›n yerinde tombak, yaflmakl›
bir ocak yer al›r. ’’Sar›k Odas›’’ olarak da an›l›r. Eyvanlar aras›nda-
ki kündekari kapakl› dolaplardan ikisi, üzerindeki Arapça beyitler-
den anlafl›laca¤› gibi 1733-34 y›llar›nda I. Mahmud (1730-1754)
taraf›ndan kütüphane haline getirilmifltir. Di¤erlerinin de ayn›
amaçla kullan›lm›fl olmas› kuvvetle muhtemeldir.
‹ç mekân tümüyle, d›fl cephe yar›dan sonra saça¤a kadar 17.yy.
çinileri ile kapl›d›r. Geç devirde yenilenmifl kalemiflli dört pence-
reli bas›k kubbeli genifl ahflap sak›fl› çat› örtüsü vard›r. Tezyinatl›
Bursa kemerleri ile merkeze ba¤lanan eyvanlar kalemiflli aynal›
tonozlarla örtülmüfltür. Sekiz köfleye pandantifsiz oturan kubbe-
sini ahflap Bursa kemerleri tafl›r ve bol pencereli olmas› ile de ye-
ni bir mimari anlay›fl› gösterir. Bu hafifletilmifl mimariyi, sonra infla
edilen Ba¤dat Köflkü’nde (1640) görmeyiz. Ancak 8 y›l sonra a¤›r
tafl›y›c› kemerlerin olmad›¤› Sepetçiler Kasr›’nda karfl›m›za ç›kar.
Uluengin, Yöney, Nihal, Osmanl›-Türk Sivil Mimarisinde Pencere Aç›kl›klar›n›n
Geliflimi, YEM Yay›n›, Ocak 2000, s.60.
Eyice, Semavi,’’Revan Köflkü’’, ‹stanbul Ansiklopedisi, c.6., T.C.Kültür Bakanl›¤›
ve Tarih Vakf› Ortak Yay›n›, ‹stanbul, 1994, s.319-320.
Eldem, Sedad Hakk., Köflkler ve Kas›rlar IDGA Y.Mimarl›k Bölümü Rölöve
Kürsüsü Yay›n›, ‹stanbul, 1969, s.287.
70 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
REVAN KÖfiKÜ DEV‹R BULGULARI
MALZEME ‹ZLER‹
• D›fl cephede tepe pencereleri hizas›ndaki çinilerle, alt kot
pencereleri aras›nda savatland›¤›na dair ipucu veren –
ço¤u dökülmüflmermer rölyef kuflak yap›y› çevreler. Ay-
n› savatl› iflçili¤i pencerelerin iç zemin ve tavanlar›nda yer
yer k›rm›z› ve siyah olarak geometrik desenler halinde
görüyoruz.
• Revan Köflkü mimarisini inceledi¤imizde eyvan aralar›nda
biri havuzlu terasa ç›kan merdiven ve di¤eri Lala bahçesi-
ne bakan iki balkonun mermer konsollarla alt yap› (eski
havuz-tonozlu bodrum) beden duvarlar›na oturdu¤unu
görüyoruz. Bu balkonlardan Lala Bahçesine cepheli ola-
n›n balüstradlar›n›n kald›r›larak ahflap bir cihannüma-
köflkçardak…eklendi¤ini görüyoruz. Ulafl›m›n›n iç me-
kân eyvan sekisi üzerinden ve pencereden sa¤land›¤›n› ve
bunun mükemmel bir mimarinin içinde nas›l ayk›r› bir
durum oluflturdu¤unu gözlemledi¤imizde, farkl› bir devir
eki oldu¤unu söyleyebilmek mümkündür.
Yap›ya Lale Devrinde eklenen bu ahflap flahniflin tekne ta-
van› üzerindeki bozulmalar›n içinde, son halinden baflka iki
ayr› devir daha görülüyor.
1. Son Barok devir tekne tavan› için yap›lan ahflap kiriflle-
meler aras›nda, çok küçük bir bölümde, ahflap kaplama
üzerine mavi tonlar›nda kalemifline rastlar›z.
2. Bunun üzerinde alç› s›val›, beyaz zeminli, belki yap›n›n
 proje / detay
Tarihi Yap›larda Malzeme ‹zleri ve Restitüsyon Tümlemelerine Katk›lar›

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 71

 proje / detay
Tarihi Yap›larda Malzeme ‹zleri ve Restitüsyon Tümlemelerine Katk›lar›
çinileri ile uyumu gözeten yine mavi tonlar›nda, çiçek gir-
landl› ve kurdelelerle ba¤lanan Lale devri kartufl kufla¤›
dolaflmaktad›r.
3. Son olarak da son tekne tavan›n tafl›y›c› ahflaplar› üze-
rindeki kaburga,k›t›kl› s›va, tual bezi ve üzerinde Barok
kartufllu geç devir tezyinat› yer almaktad›r. Bu tavan bu-
gün, mantarlaflm›fl ahflap stelaktitli ve yaz› kartufllar› olan,
kuflaklar çevreler.
Bu ikinci devir flahniflinin perdelenerek ilaçlanmas›, kurt
yeni¤i ve mantarlaflmalar› için enjeksiyonlar›n yan› s›ra, da-
ha erken katmanlar› için, belirli açmalar ve bombe cam ko-
Lala Bahçesi’nden fiahnifl’in görünüflü.
72 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
rumas› ile teflhirleri de önerilmifltir.
• Revan Köflkü inflas› ile H›rka-i Saadet Dairesi revak›n›n
de¤ifltirilerek tek çat› alt›na al›nd›¤›n›, mail ahflap çat› ol-
du¤u, Sultan V. Mehmed Reflad zaman›nda manast›r to-
nozuna çevrilerek kargire tahvil edildi¤ini biliyoruz. Bu
revak dizisi, sütun aralar›nda da demir flebeke ve kap› ile
kapat›lm›fl olmal›d›r.
Mermer sütun-kaide ve döflemeler üzerinde de flebekenin
izlerini ve yer yer mermer yamalar› görebiliyoruz. Bu böl-
melerin Revan Köflkü yap›m› ile kald›r›ld›¤› tahminini S. H.
Eldem’de zikretmifltir.
 proje / detay
Tarihi Yap›larda Malzeme ‹zleri ve Restitüsyon Tümlemelerine Katk›lar›

Mermer rölyef frizi üzerinde savat kal›nt›lar›.

REVAN KÖfiKÜ- TAVAN PLANI.

Revan Köflkü’nde geç devir k›t›kl› s›va üzerine gölgeli barok tezyinatl› tekne tavan. ‹kinci devir kalemiflli tavan.

Birinci devir ahflap tavan üzerindeki kalemiflleri. Geç devir k›t›kl› s›va üzerine gölgeli barok tezyinatl› tekne tavan.

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 73

 proje / detay
Tarihi Yap›larda Malzeme ‹zleri ve Restitüsyon Tümlemelerine Katk›lar›

REVAN KÖfiKÜ- ZEM‹N KAT PLANI. Mil yuvas› ve mermer kaide profili.

HIRKA-‹ SAADET DA‹RES‹

‹K‹ SIRALI REVAK D‹Z‹S‹

Mermer döflemede flebeke izi. Kaide üzerinde ve döflemede flebeke ve kap› mil izi.

74 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2

 proje / detay
Tarihi Yap›larda Malzeme ‹zleri ve Restitüsyon Tümlemelerine Katk›lar›

AZAPKAPI SOKOLLU MEHMED PAfiA CAM‹‹

Bilindi¤i gibi Mimar Sinan 10., 11., ve 12. Osmanl› padiflahlar› dö-
neminde eserler vermifltir.
l. Süleyman-Kanuni (1520-1566) ll. Selim (1566-1574)
lll. Murat (1574-1595)
Osmanl› Saray›nda, Mimar Sinan'›n yar›m yüzy›ll›k (1538-1588)
bafl mimarl›¤› içinde 1577 y›l›nda, üç padiflah›n da sadrazaml›¤›n›
yapan, Sokollu Mehmed Pafla'n›n banisi oldu¤u Azapkap› Ca-
mii’ni infla etmifltir. Bu yap› plan özellikleri aç›s›ndan; Mimar Si-
nan'›n iki y›l sonra Edirne'de yapaca¤› ve bafl yap›t› olarak kabul
gören Selimiye Camii'nin prototipi niteli¤indedir.
Azapkap› Sokollu Camii’nin mimarisi Selimiye’de yan sah›nlarda
farkl›l›k göstererek, yar› yar›ya d›fl mekâna dâhil edilerek gelifltiril-
mifltir.
Sekizgen kasna¤a oturtulmufl, alt› yivli fil aya¤› ve iki duvar paye-
sine tafl›t›lan 12m. çap›nda ana kubbeyi, üç yandan mahfelli sa-
h›nlar kuflat›rken, mihrap eyvan yaparak d›flar› taflar. Konumu ge-
re¤i fevkani, kapal› son cemaat yeri ve (belki gevflek haliç çökel-
leri üzerinde infla edildi¤inden) bir kemerle karaya do¤ru gerilen
ayr›k minaresi ile benzersiz bir mimari oluflturur . Minarenin bu
hali ile varsay›mlarla yapt›¤›m›z araflt›rmalarda en erken görsel
veri 1813 y›l›nda Barker'›n çizimine ulafl›lm›flt›r ki burada da mi-
nare ayn› konumdad›r.
Minare kürsüden itibaren 1807'de (Galata yang›n›) ve flerefeden
sonras› bir kez daha 1958'de yeniden yap›lm›flt›r. Kürsünün kum
saatleri ile yivlenmifl köfleleri ve genel olarak zamanlar› klasik
devri iflaret eder.
Köklü de¤iflimler geçiren yap› için yap›lan çeflitli varsay›mlardan
biri de Semavi Eyice'nin de¤iflti¤i son cemaat yerinin aç›k ve sü-
tunlu olma olas›l›¤›d›r ki mevcut mimari bize bu konuda bir ipu-
cu vermez.

Aslanapa, Oktay, Osmanl› Devri Mimarisi, ‹nk›lap Yay›nevi, ‹stanbul, 2004,

s.282-286.
Eyice, Semavi, ’’Sokollu Mehmed Pafla Camii’’, Dünden Bugüne ‹stanbul
Ansiklopedisi, c.7., T.C.Kültür Bakanl›¤› ve Tarih Vakf› Ortak Yay›n›, ‹stanbul,
1994, s.30-31.

Vaziyet plan›.

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 75

 proje / detay
Tarihi Yap›larda Malzeme ‹zleri ve Restitüsyon Tümlemelerine Katk›lar›

SOKOLLU MEHMED PAfiA CAM‹‹ ve minarenin üzerinde, üç tur basama¤a te-

MALZEME ‹ZLER‹NDEN SAPTANAN kabül eden bölgenin mazgal›ndan anlafl›l-
DE⁄‹fi‹KL‹KLER maktad›r. Girifl kap›s› bulunamam›flt›r. Bitifli-
Uzun y›llar harap kald›ktan sonra 1941y›l›nda köklü bir ¤indeki geç devir çeflmesi içinde kalm›fl ol-
onar›m geçiren yap›da son cemaat yeri neredeyse yeniden mas› da olas›d›r. Bu durumda da köprüye ç›-
yap›lm›flt›r. 1936'dan itibaren ulaflabildi¤imiz Encümen ar- kan kulenin ilk fonksiyonu, ya da eski varl›¤›
flivi foto¤raflar› bu durumu göstermektedir. Yap›n› temel anlafl›lamaz.
problemi Haliç çökelleri üzerinde yatmas›d›r. Bugün bu öl- E- 1826'da minare flerefesi ile birlikte kad›n-
çü, Haliç'e do¤ru flakülünden flaflarak yatmas› 40cm.'dir. lar mahfeli de Barok olarak yenilenmifltir.
A- Son cemaat yerinin yeni inflas› foto¤raflarla tespitli ol- Mahfel sol kanatda fil ayaklar› üzerine kadar
du¤u kadar, önemli bir bulgu ile de kan›tlan›r. Mütemadi geniflletilmifl, mihrapla bak›fl›ml› orta aks, yu-
ve terazide olmas› gereken kat aras› silmesi, yeni yap›m- varlak hatl› hale getirilmifltir. Mahfelin genifl-
da kavuflturulamad›¤›ndan deniz seviyesinden 38cm. ba-
samak yaparak kapat›lm›flt›r. Bu kademe tek yerde göz-
lenir ve indi-ç›kt› yapmaz.
B-C-D- Bugün minareye, son cemaat yerinden, üst kot-
ta bir aç›kl›¤a uydurma bir tahta merdivenle ve kemer
üzerindeki köprüden ulafl›l›r ki Gurlitt'in rölövesin-
de bu merdiven yine muhdes ve alt kottand›r.
Hâlbuki kule ve köprüye d›flar›dan, kemer
alt›ndan girifl ve merdiven vard›r. Bu ula-
fl›mlar›n her üçününde yanl›fl oldu¤u

C-C KES‹T.

letilmifl flekli 1936 tarihli Encümen Arflivi foto¤raf›nda

görülmektedir. 1941 restorasyonunda Barok mahfeller
orijinal flekline dönüfltürülmüfltür. Barok devir izleri de
mermer fil ayaklar› üzerinde yamalar fleklinde kalm›flt›r.
F- ‹ki taçkap›dan, sa¤ taçkap›n›n orijinal kitabesi iç mekân
son cemaat yeri beden duvar›nda bulunmaktad›r. Sol taç
kap›n›n kitabesi Encümen Arflivi foto¤raf›nda görüldü¤ü
gibi hasarl› olup bugün mevcut de¤ildir. Bu hasarl›
kitabenin replikas› sa¤ taçkap› üzerine konmufltur.
Sol kap›da ise eski hasarl› kitabe yerine Latin harf-
li 1941 kitabesi bulunur.

A. Feyhan ‹nkaya, Y. Mimar, Restoratör

D-D KES‹T.

76 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2


A Binan›n yat›kl›¤›ndan, mütemadi korniflin, son restorasyonda
kademeli ba¤lanmas›.
C ‹kinci devirde minareye
ulaflan merdiven kap›s›.
B Minareye son cemaat yerinden ulafl›m› sa¤layan uydurma tahta
merdiven.
proje / detay
Tarihi Yap›larda Malzeme ‹zleri ve Restitüsyon Tümlemelerine Katk›lar›
D Birinci devirde minareye
ulaflan merdiven mazgal›.
Material Traces in Historical Structures and their
Contribution in Restitution Compositions
The preliminary step in historical structures which are to be
maintained by restoration is to make a building survey.
Understanding the structural and vital problems of the
structure is only possible by preparing a detailed and precise
building survey. It is very important to determine through
building survey such details as original material use in
architectural elements which constitute the composition,
change of material over time, interactions between materials
or traces left by one material on another, material tear –
exhaustion – disappearance etc. At each point pertinent to
the structure; total station – laser meter – profile drag –
photograph determinations, material analysis and a good
observation as well as literature work and old document will
constitute the backbone of repair and restoration project.
A precise building survey – a good observation enables the
structure to talk to you and explain its problems.
Determination of the problems is used in setting our the
restoration methods and principles. This study deals, using
some examples, with the traces left by the time on materials
that constitute the structure, and the reflections of these
traces on restitutions – restoration projects. We will study the
traces determined on Yildiz Palace Harem Structures,
Topkapi Palace Revan Mansion and Azapkapi Sokollu
Mehmet Pasha Mosque, which are among the project
prepared by Im Architecture Limited in 2006 and 2008.
Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 77
 proje / detay
Tarihi Yap›larda Malzeme ‹zleri ve Restitüsyon Tümlemelerine Katk›lar›

E Barok devirde sa¤ mahfelin geniflletilerek

fil ayaklar›na yaslanmas›. (Kaynak: 1936 Encümen arflivi) E Barok devir mahfelin fil ayaklar› üzerinde izleri gösteren yamalar.

F Sa¤ kap› üzerinde replikas› konmufl olan

orijinal sol kap› kitabesi. (Kaynak: 1936 Encümen arflivi) F ‹ç beden duvar›na konmufl orijinal sa¤ kap› kitabesi.
78 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
 araflt›rma / inceleme
Neden Emprenye?

Neden Emprenye?

S. Nami Kartal

iyolojik esasl› bir materyal olan a¤aç malzeme, ani- A¤aç malzemenin hizmet ömrü,

B zotropik, higroskopik, poröz, viskoelastik, a¤›rl›k-

@@@@@@@@f @@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@? @@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e @@@@@@@@
@@@@@@@@f @@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@? @@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@?e @@@@@@@@
@@he @@
@@he @@
@@he @@
@@he @@
@@he @@
@@he @@
@@
@@
@@ @@

Hizmet Ömrü= f (dayan›kl›l›k; risk s›n›f›; iklim)

@@
@@ @@
@@
@@ @@
@@
@@ @@
@@ @@
@@
@@
@@
@@
@@
@@
@@
@@
@@

direnç oran›, ses, elektrik ve ›s› iletkenli¤i vb. özel-

@@
@@he @@
@@he @@
@@he @@
@@he @@
@@he @@
@@he @@
@@@@@@@@f ?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@ ?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@ @@@@@@@@
@@@@@@@@f ?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@ ?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@ @@@@@@@@

likleri nedeni ile yap› malzemelerinin en önemlisi-
dir. Ayr›ca yo¤unluk, renk, direnç ve boyut bak›m›ndan ge-
nifl bir çeflitlili¤e sahip olmas› ve estetik özellikleri a¤aç
malzemeyi üstün bir yap› malzemesi yapmaktad›r. Buna
ra¤men a¤aç malzemenin olumsuz özellikleri de bulunmak-
ta, fakat bu yönlerini iyilefltirici çeflitli teknikler uygulanabil-
mektedir (Engür ve Kartal, 2006).
Do¤al ve önemli bir hammadde olan a¤aç malzemenin
eflsiz yap›sal ve kimyasal özellikleri ona çok say›da kullan›m
imkân› sa¤lar. Odun dokusu temelde selüloz, hemiselüloz
ve lignin gibi hücre çeperi komponentlerinin bir kar›fl›m›
oldu¤undan “lignoselülozik kompozit malzeme” olarak da
adland›r›lmaktad›r. Odunun kimyasal yap›s›ndaki hidroksil
gruplar›n›n varl›¤› oduna direnç ve kullan›m uygunlu¤u sa¤-
lar, fakat hidroksil gruplar› ayr›ca rutubet absorpsiyonu,
boyutsal de¤iflkenlik ile odunun böcek ve mantarlar tara-
f›ndan sald›r›ya u¤ramas› gibi problemlerin de sorumlusu-
dur. Odun ve suyun iliflkisi odun çürüklü¤ünde oldukça
önemlidir ve mantarlar, böcekler, termitler ve bakteriler
gibi organizmalar uygun flartlar alt›nda ahflap yap›lar› k›sa
bir sürede tahrip edebilirler.
ile formüle edilebilmekte ve a¤aç malzemenin hizmet
ömrünün tahmin edilmesinde o malzemenin hangi a¤aç tü-
rü odunundan haz›rland›¤›n›n, kullan›m yeri risk s›n›f›n›n ve
kullan›m yeri iklim endeks de¤erinin bilinmesine gerek du-
yulmaktad›r.
A¤aç malzemenin hizmet ömrünü etkileyen faktörler
fiekil 1’de gösterilmektedir.
fiekil 1.
A¤aç malzemenin
hizmet ömrünü
etkileyen faktörler.
Genel olarak a¤aç malzemenin kullan›fl yerleri befl gru-
ba ayr›lmakta ve bunlar risk s›n›flar› olarak adland›r›lmakta-
d›r:

Genel Serviste
A¤aç Malzeme Hizmet Ömrü ve Risk kullan›m ›slanma Biyolojik faktörler
Risk S›n›flar› s›n›f› flartlar› durumu Mantar Böcek Termit Deniz zararl›s›
A¤aç malzeme biyolojik bir malzeme oldu¤undan, çok çe- Toprak
flitli organizmalar (mantarlar, böcekler, termitler, bakteri- üstü,
1 Kapal› YOK - √ * -
ler, deniz zararl›lar› vb.) taraf›ndan bozunmaya u¤rat›labil- (kuru)
mektedir. Bu biyolojik degradasyonun yan›nda fiziksel, me- Toprak
kanik ve kimyasal faktörler (aç›k hava etkileri-günefl ›fl›¤› ve üstü,
UV radyasyonu; rutubet-ya¤mur, kar ve dolu vb. iklim 2 Kapal› BAZEN √ √ * -
(›slanma riski)
olaylar›; s›cak ve so¤uk hava etkisi; rüzgâr; mekanik sürtün- Toprak
me; asit ve bazlar vb.) de a¤aç malzemenin bozunmas›n› üstü,
h›zland›rabilmektedir. A¤aç malzemenin ad› geçen tüm bu 3 Kapal› SIK SIK √ √ * -
de¤il
faktörlere karfl› korunmas›nda emprenye maddeleri ve Toprak
teknikleri önem kazanmakta ve malzemenin hizmet ömrü- ve su ile
nü uzatmaktad›rlar. 4 temasta SIK SIK √ √ * -

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 79

 araflt›rma / inceleme
Neden Emprenye?
Genel Serviste
Risk kullan›m ›slanma Biyolojik faktörler
s›n›f› flartlar› durumu Mantar Böcek Termit Deniz zararl›s›
Deniz
suyu
5 (Tuzlu su SIK SIK √ √ * -
temas›)
√: var; * kullan›m yerinde termit söz konusu ise var; -: yok
Buna göre;
• Toprak temasl› kullan›m yerleri (yüksek çürüme riski)
yüksek miktarda koruyucu emprenye maddesi ihtiyac›n›
(böcek ve mantar zarar›),
• Toprak temasl› olmayan kullan›m yerleri (düflük çürü-
me riski) genellikle bas›nçl› metotlar olmaks›z›n emprenye
maddesi ihtiyac›n› (böcek ve mantar zarar›)
• Deniz suyu temasl› uygulamalar (yüksek çürüme riski)
yüksek miktarda emprenye maddesi ve tekrarlanm›fl emp-
renye ifllemleri ihtiyac›n› (böcek, mantar ve deniz organiz-
malar› zarar›) göstermektedir (Kartal ve Kantay, 2006).
Emprenye Nedir?
A¤aç malzemenin ve ahflap yap›lar›n hizmet ömrünü art›r-
mak için al›nan her türlü önlem “odun koruma” olarak ad-
land›r›lmaktad›r. Emprenye ise yine a¤aç malzemenin hiz-
met ömrünü art›rmak amac› ile odunun yap›s› içerisine ko-
ruyucu özellikteki kimyasal maddelerin çeflitli yollarla veril-
mesi anlam›na gelmekte ve eksik bir ifade olmakla birlikte
“kimyasal koruma” olarak da tan›mlanabilmektedir.
Çürüme (mantar) ve di¤er zararl› organizma sald›r› ris-
kinin olmad›¤› bina içi kullan›mlarda ve insan temas›n›n sü-
rekli oldu¤u yerlerde genel olarak emprenye maddeleri ile
koruma tercih edilmemekte ya da zehirlilik derecesi düflük
emprenye maddeleri kullan›labilmektedir.
Do¤al dayan›kl› a¤aç türlerinin seçimi, tasar›ma yönelik
önlemler, yüzey kaplay›c› madde, hidrofobik madde, boya,
vernik vb. madde kullan›m› gibi fiziksel önlemlerle a¤aç
malzemede al›nacak koruma önlemleri bina içi uygulama-
larda tercih edilebilir. Ancak bina d›fl›, toprak ve su temas-
l› uygulamalarda, ›slanma riskinin bulundu¤u yerlerde emp-
renye edilmifl a¤aç malzeme kullan›m› önerilmektedir.
Koruyucu özellikteki kimyasal emprenye maddelerinin
içerdi¤i toksik karakterli maddelerden dolay›, emprenye
edilerek korunmufl a¤aç malzemenin özellikle çürüme riski
yüksek olan toprak ve su temasl› uygulamalarda kullan›m›
önem kazanmaktad›r. Do¤al dayan›kl› a¤aç türleri hariç, bi-
na d›fl› uygulamalarda kullan›lan a¤aç malzemeden uzun hiz-
met ömrü beklendi¤inde, a¤aç malzemenin emprenye mad-
deleri ile uygun metotlarla emprenye edilmesi gerekir.
Emprenye edilmifl a¤aç malzemenin ekonomik ve dayan›kl›
olmas›n›n yan› s›ra, ayn› zamanda estetik bir yap› malzemesi
olmas› emprenye maddeleri ile korunan a¤aç malzemenin
say›s›z kullan›m yerine sahip olmas›na neden olmaktad›r.
80 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
Bu amaçlarla bugüne kadar çok say›da ve de¤iflik özel-
likte emprenye maddesi gelifltirilmifl ve halen de gelifltiril-
meye devam edilmektedir. Emprenye maddeleri genel ola-
rak su esasl›, organik esasl› ve ya¤l› emprenye maddeleri
olmak üzere 3 gruba ayr›lmakta ve ço¤unlukla toprak te-
masl› uygulama yerlerinde, aç›k hava etkilerine maruz kal›-
nabilecek yerlerde ve su içersinde kullan›lacak yerlerde
a¤aç malzemeye uygulanmas› önerilmektedir. Bu gruplar›n
her birinde aktif maddelerin farkl› olufllar›ndan dolay› çeflit-
li kullan›m yerlerinde bu emprenye maddelerinin etkinlik-
leri de de¤iflkenlik göstermektedir.
Emprenye Maddeleri
CCA (bak›r/krom/arsenik), ACZA (amonyakl› bak›r çinko
arsenik), CC (amonyakl› bak›r sitrat), ACQ (alkalin bak›r
quat), CBA (bak›r azol), CDDC (bak›r dimetilditiyokarba-
met) gibi emprenye maddeleri suda çözünen emprenye
maddeleri olup, emprenye ifllemleri sonucu odun yap›s› ile
reaksiyona girme veya çökelme yolu ile oduna ba¤lanmak-
ta ve fiksasyon olarak adland›r›lan bu reaksiyonlar sonucu
y›kanmaya karfl› dirençli hale gelmektedirler. Suda çözünen
emprenye maddeleri emprenye ifllemlerinden sonra a¤aç
malzemede kuru ve boyanabilir bir yüzey b›rakt›klar›ndan,
kereste, direk ve deniz içi maksatlarla kullan›lmas›n›n ya-
n›nda meskenlerde döfleme ve d›fl mekanda çit malzemesi
gibi uygulamalarda da kullan›lmaktad›r. Bu tip emprenye
maddelerinden genellikle i¤ne yaprakl› a¤aç odunlar›n›n
emprenyesinde yararlan›lmakta ve bu uygulamalar için bü-
yük ölçüde etkinlik temin edilmektedir. Anatomik yap›lar›-
n›n farkl› oluflundan dolay›, yaprakl› a¤aç odunlar› ayn› kul-
lan›m yerlerinde benzer etkinlik sa¤layamamaktad›r. Borat-
lar suda çözünen di¤er emprenye maddeleri olup oduna
fiksasyon reaksiyonlar› ile ba¤lanmamakta ve bunun sonu-
cund olarak y›kanma flartlar› alt›nda veya su temasl› uygula-
malarda kolayl›kla a¤aç malzemeden y›kanmaktad›rlar.
CCA emprenye maddesinin piknik masalar›, çocuk oyun
alan› elemanlar›, peyzaj malzemesi, bahçe ve flehir mobilya-
lar›, yerleflim yerlerinde kullan›lan çit malzemesi vb. yerler-
de kullan›m› birçok ülkede yasaklanm›flt›r (USEPA 2002).
Bu emprenye maddesinin yerine ACA (amonyakl› bak›r ar-
senik), ACZA (amonyakl› bak›r çinko arsenik), ACQ-B ve
CDDC (bak›r dimetilditiyokarbamet) gibi koruyucu mad-
deler önerilmektedir.
Genel olarak bilinen ya¤l› ve organik çözücülü empren-
ye maddeleri kreozot, pentaklorfenol ve bak›r naftenat’t›r.
Ya¤l› emprenye maddeleri genellikle tel direkleri, köprü
malzemesi, demiryolu traversleri vb. uygulamalarda kulla-
n›lmaktad›r. Ya¤l› ve kuvvetli bir kokuya sahip olufllar›ndan
dolay› insan ile temasta olunabilecek yerlerde ve bina için-
de kullan›lmamaktad›r. Bunlar›n yan›nda IPBC (3-iyodo-2-
propinil bütil karbamet), DDAC (didesil dimetil amonyum
klorür), Cu-oksin, TCMTB, azoller, klorotalonil vb. aktif
 araflt›rma / inceleme
Neden Emprenye?

komponentler de çefltli emprenye sistemlerinin gelifltiril-

mesinde kullan›lmaktad›r. Ayr›ca organik ve inorganik ka-
rakterde borlu emprenye maddeleri (borik asit, boraks,
boratlar, DOT (disodyum oktoborat tetra hidrat), metil-
borat vb.) de zehirlilik derecelerinin düflük fakat zararl› or-
ganizmalara etkin, yanmay› engelleyici etkisinin bulunmas›
ve ekonomik olufllar› nedeni ile günümüzde önem kazan-
maktad›r. Son y›llarda bak›rl› bileflikler de fazla miktarda
kullan›lmaya bafllanm›fl ve çeflitli formülasyonlar gelifltiril-
mifltir.
Önemli organik esasl› emprenye maddeleri ise bak›r ve Ahflap d›fl cephe kaplamalar›, Danimarka ve ‹rlanda.
çinko naftenatlar, TBTO (tribütiltin oksit), oksin bak›r,
IBPC, tebukonazol, izotiyoazolinon, klorotalonil, klorpri-
fos, DDAC, AAC (alkil amonyum bileflikleri), propikona-
zol, piretroitler ve organik borlu bileflikler olarak s›ralana-
bilir (Lebow 1996; Lebow 2004; Lebow 2006; Lebow ve
ark. 2004; Kartal 1992).
Zararl› organizmalara karfl› yüksek oranda toksik özelli-
¤i bulunan bu maddelerin bir k›sm›n›n baz› durumlarda
çevreye ve canl›lara da etkileri olabilmektedir. Bu neden-
lerle son y›llarda emprenye maddelerinin kullan›m› baz›
çevreci kurulufllar taraf›ndan bask› alt›nda tutulmakta, in-
san ve di¤er canl›lara etkileri olmayan yeni emprenye mad-
de ve sistemleri gelifltirilmeye çal›fl›lmaktad›r. Emprenye
maddeleri ve emprenye edilerek korunmufl a¤aç malzeme Park ve bahçe düzenlemelerinde emprenye edilmifl a¤aç malzeme,
ile ilgili artan endifleler genellikle kullan›m yerlerindeki Japonya.
flartlar alt›nda emprenye maddelerinin biyolojik etkileri ve
çevreye olan emisyon ve y›kanma miktarlar› üzerine bilim-
sel verilerin yeterli olmay›fl›ndan kaynaklanmaktad›r (Co-
oper 2003; Kartal ve Kantay 2006; Engür ve Kartal 2001;
Kartal ve ark. 2006).
Bu endifleler günümüzde krom ve arsenik gibi a¤›r me-
tallerden yoksun, kreozot ve penta gibi toksisitesi oldukça
yüksek koruyucular yerine daha çevreyle dost formülas-
yonlar›n gelifltirilmesini h›zland›rm›flt›r. Son y›llarda bak›r,
bor, alkil amonyum bileflikleri, azoller ve karbametler vb.
maddelerin çeflitli kar›fl›mlar› ile yeni emprenye maddeleri
a¤aç malzemenin emprenyesinde önem kazanm›flt›r (Le-
bow 1996; Lebow 2004; Lebow 2006; Lebow ve ark. 2004;
USEPA 2003).

Yap›larda Emprenye Edilmifl

A¤aç Malzeme Kullan›m›
Risk s›n›flar›na göre binalarda emprenye edilmifl a¤aç mal-
zeme kullan›m› afla¤›da aç›kland›¤› biçimde özetlenebilir
(Lebow 1996; Lebow 2004; Lebow 2006; Lebow ve ark.
2004):

Islanma riskinden uzak ya da riskin az oldu¤u uygula-

malar: Bu tür uygulamalara örnek olarak binalarda kap› ve
pencere do¤ramalar›, ›slanma riskinin olmad›¤› çat› malze- Bak›r içeren bir koruma maddesi emprenye edilmifl köprü malzemesi,
meleri verilebilir. Bu tür malzemelerde genel zararl›lar bö- Kyoto, Japonya.

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 81

 araflt›rma / inceleme
Neden Emprenye?

A¤aç malzeme ve di¤er yap› malzemelerinden haz›rlanan eko-ev, Uji, Emprenye edilmifl kontrplak shingle, Madison, WI, ABD.
Japonya.

Yap›larda emprenye edilmifl I-kirifli uygulamas›. Emprenye edilmifl köprü malzemesi, Hiroshima, Japonya

Çat› uygulamas›, Madison, WI, ABD. Bir çat› uygulamas›, Seul Üniversitesi, Seul, G. Kore.

82 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2

 araflt›rma / inceleme
Neden Emprenye?

cek ve termit olarak ortaya ç›kmakta fakat baz› durumlar-

da renk ve küflenme yapan mantarlar da görülebilmekte-
dir. Bu uygulamalarda günümüzde organik esasl› emprenye
maddeleri tercih edilmektedir. Termit ve böcek zarar›n›n
yüksek olu¤u fakat y›kanma riskinin olmad›¤› yerlerde bor-
lu bileflikler de tercih edilebilmektedir. Ancak do¤rama
malzemesi gibi boyutsal de¤iflimin arzu edilmedi¤i uygula-
malarda organik esasl› koruyucu madde kullan›m› tercih
edilmelidir. Borlu bileflikler a¤aç kütük evler ve binalar›n iç
k›s›mlar›nda özellikle böcek zarar›n›n olmas› durumunda
oldukça etkilidirler. Bu tür bileflikler ayn› zamanda a¤aç
malzemeye yanmazl›k özelli¤i de katabilmekte ve insan ve
hayvanlara karfl› zehirlilik derecesi de çok düflük olmakta-
d›r. Borlu bilefliklerle emprenye edilmifl a¤aç malzemede
renk de¤iflimi olmamakta ve koku da bulunmamaktad›r.
Yüzey ifllemleri kolayca uygulanabilmektedir. Organik
esasl› emprenye maddeleri ile emprenye edilen a¤aç mal-
zeme de çözücünün uzaklaflmas›n›n ard›ndan kokusuz hale
gelmekte ve yüzey ifllem maddeleri uygulanabilmektedir.
Azollu bileflikler, DDAC, isotiyazolon, IPBC, TCMTB (2-
(tiosiyanometilltiyo) benzotiozol), TBTO, çinko naftenat
vb. maddeler önem kazanan maddeler olarak verilebilir
Kütük ev uygulamas›, Virginia, ABD.
lan›lan iskele malzemesi vb. a¤aç malzemenin emprenyesin-
de tercih edilmektedir. Ayr›ca baz› fiziksel bariyerler de
emprenye edilmifl a¤aç malzemenin yüzeylerine uygulana-
rak koruma etkisi güçlendirilmektedir.
Kompozit malzemelerin emprenye ifllemleri: Birçok ya-
p›sal kompozit malzemelerin ve odun esasl› levha ürünlerin
de masif a¤aç malzeme gibi korunmas›na ve emprenye edil-
mesine gereksinin duyulmaktad›r. Lamine kirifller, kontrp-
lak, lamine kereste (LVL), MDF, yonga levha, OSB, I-kirifl-
leri vb. malzemelerde özel flekillerde ve uygun emprenye
maddeleri ile emprenye edilmekte ve binalarda yap› elema-
n› olarak kullan›lmaktad›r. Kontrplaklar ve LVL için man-
tarlara karfl› azollu bileflikler, böceklere karfl› piretroitler,
CCA, CA-B (bak›r azol), ACQ, DOT, IPBC ve borlu bile-
flikler tercih edilmektedir. OSB levhalar için çinko borat,
piretroitler, IPBC+ klorpirifoz veya permetrin kullan›lmak-
tad›r. MDF ürünler için borik asit ve çinko borat uygun
olup, bu tür borlu bileflikler kompozitelerde çok tercih
edilen emprenye maddeleridir.

Odun esasl› kompozit malzeme uygulamas›, ‹ngiltere. Böceklere karfl› kullan›lan emprenye maddeleri: Bu tür
emprenye maddeleri baflta borlu bileflikler olmak üzere
Toprak üstü fakat aç›k hava etkilerine aç›k olan uygu- sentetik piretroidler, (permetrin, sipermetrin,) kloroni-
lamalar: Yukar›da s›ralanan emprenye maddeleri genel kontinil, neonikotinoid ve pirol maddeleridir. Ayr›ca klor-
olarak aç›k hava etkilerine maruz kalan a¤aç malzemede ›s-
lanma ve y›kan›p uzaklaflma risklerinden dolay› kullan›lmaz-
lar. Balkon ve verandalarda kullan›lan döfleme malzemesi,
d›fl cephe kaplamalar›, ›slanma ve aç›k hava etkilerine aç›k
çat› malzemesi, d›fl do¤ramalar vb. a¤aç malzeme oksin ba-
k›r, hafif solventlerde çözünmüfl PCP (pentaklorfenol) gibi
organik esasl› emprenye maddelerinin yan›nda, kritik yap›-
sal elemanlar›n emprenye ifllemlerinde suda çözünen emp-
renye maddeleri – özellikle bak›r esasl› olan CCB (ba-
k›r/krom/bor), bak›r azole, bak›r HDO, bak›r naftenat-
tercih edilmelidir.

Deniz suyu temasl› uygulamalar: Suda çözünen emp-

renye maddelerinden CCA, ACZA ve bu maddelerin kre- Emprenye edilmifl a¤aç malzeme çat› alt› kullan›m›, Madison, WI,
ozotla yap›lan ikili emprenye ifllemleri deniz içerisinde kul- ABD.

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 83

 araflt›rma / inceleme
Neden Emprenye?
pirifoz ve imidaklorprid de böceklere karfl› etkin madde-
lerdir.
Sonuç ve De¤erlendirmeler
Yap› malzemelerinin dayan›kl›l›¤› ve hizmet süresi, yap› ka-
litesi ve ekonomisinde en önemli konulardan biridir. Farkl›
yap› malzemeleri aras›ndaki rekabetten dolay›, a¤aç malze-
menin dayan›kl›l›¤› uzun bir hizmet süresi için garanti edil-
melidir. Esas olarak yap›larda a¤aç malzemelerin rutubet
almas›n› engelleyen iyi bir tasar›m yap›ya uzun bir hizmet
ömrü temin edecektir. Fakat baz› yap›larda ve kullan›m
yerlerinde al›nacak tasar›m önlemleri dahi a¤aç malzeme-
nin hizmet ömrünü etkilememekte ve rutubet kaynakl›
mantar çürümelerine ve böcek ataklar›na maruz kalabil-
mektedir. Çünkü a¤aç malzemeyi baz› kullan›m yerlerinde
her zaman uzun y›llar kuru tutmak mümkün olamamakta-
d›r. Yap›larda kullan›lan her türlü a¤aç malzemenin uzun
ömürlü olabilmesi için emprenye maddeleri ve teknikleri
önemli rol oynamaktad›r. Son y›llarda artan çevresel endi-
fleler ve hassasiyet nedenleri ile insan ve çevre sa¤l›¤›na
olumsuz etkileri olabilecek koruma maddeleri yerlerini ye-
ni, çevreyle dost ve insanlara zarar› olmayan emprenye
maddelerine b›rakmaktad›r.
Emprenye tekni¤i uygulamalar›nda ülkemizde gerekli
standartlara ve kurallara uyulmamas› çok s›k olarak rastla-
n›lan bir olgudur. Gerek Türk Standartlar› ve gerekse Av-
rupa ülkeleri ve Kuzey Amerika’da kabul edilen emprenye
tekni¤i standart ve uygulamalar›, emprenye maddesi seçi-
mi, a¤aç malzemenin haz›rlanmas› ve kurutulmas›, empren-
ye ifllemleri s›ras›nda a¤aç malzemeye verilecek emprenye
madde miktarlar›, emprenye maddesinin a¤aç malzemede
tutunmas› ve nüfuz miktar› gibi kriterler önemli olup emp-
???
Wood is the only completely sustainable building material
for construction. Wood products are most widely used in
construction but most wood products lack sufficient natural
durability for many situations. Building design and
maintenance are essential practices; however, alone they
cannot always protect untreated wood. The proper
preservation along with with good design and maintenance
will then provide exceptional performance for many
building applications. Wood preservation technology is the
process by which protective chemical preservatives are
introduced into wood structure to prevent decay by fungi
and insect attack. To ensure a long, safe and useful life,
wood needs preservation and pre-treatment is the most
effective and economical means of achieving it. Wood
preservation has also major importance in contributing to
the conservation of forest resources, ensuring that wood is
used sparingly and to its full potential and life span.
84 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
renye ifllemlerinin kalitesini belirlemektedir. Standartlara
uygun emprenye edilen a¤aç malzemede emprenye mad-
desi gere¤i kadar nüfuz edecek, kullan›m yerinde insanlara
ve di¤er canl›lara zarar vermeyecek ve ahflab›n hizmet öm-
rünü de uzatacakt›r. Standardlara uygun emprenye edilme-
yen a¤aç malzeme hem çevre ve sa¤l›k problemleri yarata-
bilir hem de beklenen hizmet ömrüne ulaflmas›n› sa¤laya-
maz.
Emprenye ifllemlerinde kullan›lan teknik ve kimyasal
maddeler nedeni ile malzeme maliyetlerini art›rd›¤› düflü-
nülse de, emprenye edilmifl a¤aç malzeme kullan›m› ile;
• emprenye edilmeden kullan›lan a¤aç malzemenin h›zla
bozunmas› sonucunda yeni malzeme ve de¤ifltirme mali-
yetlerinden kaç›n›labilinir,
• a¤aç malzemenin hizmet ömrü artt›¤›ndan a¤aç tüketi-
mi azalt›larak ormanlar gibi do¤al kaynaklar›n verimli kulla-
n›m› sa¤lanabilir.
S. Nami Kartal, Prof. Dr.
‹stanbul Üniversitesi Orman Fakültesi
Kaynaklar:
• Bozkurt, A. Y., Göker, Y., Erdin, N., “Emprenye Tekni¤i”, ‹stanbul
Üniversitesi Orman Fakültesi Yay›nlar›, ‹.Ü. Yay›n No: 3779, Orman
Fakültesi Yay›n No: 425, 1993.
• Cooper, P.A., “A review of Issues and Technical Options for
Managing Spent CCA Treated Wood”, In Proceedings of American Wood
Preservation Association (AWPA) Annual Meeting, Boston, Mass., April
2003, 17 pp.
• Engür, O., Kartal, S.N., “Orman Ürünleri Endüsrisinde Çevre Kirlili¤i
ve Kontrolü”, ‹stanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri B Cilt 51
Sayi 2:43-52, 2001.
• Engür, M.O., Kartal, S.N., “21. Yüzy›l›n Yap› Malzemesi”. III. Ulusal Yap›
Malzemesi Kongresi 15-17 Kas›m 2006, ‹stanbul
• Erdin, N., Kartal, S.N., “A¤aç Malzemenin Aç›k Hava Etkilerine,
Yanmaya ve Böceklere Karfl› Korunmas›, 1. Ulusal Mobilya Kongresi,
Kas›m 17-18, 1997, Ankara, Pp. 291-304.
• Kartal, S.N., Engür, M.O., Köse, C., “Emprenye Maddeleri ve
Emprenye Edilmifl A¤aç Malzeme ‹le ‹lgili Çevre Problemleri”, ‹stanbul
Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri B Cilt 56 Say› 1:17-23, 2006.
• Kartal, S.N., “Günümüzde Kullan›m› Önem Kazanan Emprenye
Maddeleri”, ‹stanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, B Serisi, Cilt 42,
No: 3-4, 147-154, 1992.
• Kartal, S.N., Kantay, R., “Emprenye Maddelerinin Piknik Masalar› ve
Çocuk Oyun Elemanlar›nda Kullan›m›”, ‹stanbul Üniversitesi Orman
Fakültesi Dergisi Seri B Cilt 56 Say› 2:43-51, 2006.
• Lebow, S.T., “Leaching of wood preservative components and their
mobility in the environment. Summary of pertinent literature”, General
Technical Report, FPL-GTR-93. USDA Forest Service. Forest Products
Laboratory, Madison, WI, U.S.A. ,1996.
• Lebow, S.T., “Alternatives to Chromated Copper Arsenate (CCA)
for Residential Construction”, In: Proceedings of Environmental Impacts of
Preservative Treated Wood Conference, February 8-11, 2004, Orlando, FL,
USA.
• Lebow, S.T., “Preservative Treatments for Building Components”, In
Proceedings of Wood Protection 2006, Forest Products Society, March 21-
26, 2006, New Orleans, Louisiana, USA.
• Lebow, S.T., Cooper, P.A., Lebow, P.K., “Variability in Evaluating
Environmental Impacts of Treated Wood”, In Proceedings of
Environmental Impacts of Preservative-Treated Wood, Orlando, FL, 2004.
• United States Environmental Protection Agency (USEPA)., “A
Probabilistic Risk Assessment for Children Who Contact CCA-
Treated Play Sets and Decks”, Draft Preliminary Report, Office of
Pesticide Programs, Antimicrobials Division, November 10, 2003.
 e¤itim
Yap› Malzemesi Dersi

Y›ld›z Teknik Üniversitesi Mimarl›k Fakültesi Mimarl›k Bölümü’nde

Yap› Malzemesi Dersi

Erkan Avlar

Y
›ld›z Teknik Üniversitesi Mimarl›k Fakültesi Mimar- Ürün merkezinin bünyesinde lisans ve lisansüstü ö¤rencile-
l›k Bölümü Lisans Program›nda yer alan Yap› Mal- ri için projeksiyon olanakl› derslik bulunmaktad›r. Ö¤renci-
zemesi dersi, birinci y›l›n ikinci yar›y›l›nda bir saat lerin derse etkin kat›l›m›n›n sa¤lanmas› için, dönem içinde
teorik, iki saat uygulama biçiminde verilmektedir. ödevler yapt›r›lmaktad›r. Ayr›ca, sanayi – üniversite iflbirli-
2. y›l dördüncü yar›y›lda yer alan Uygulama Projesi 1 dersi- ¤i ile çeflitli seminerler ve teknik geziler düzenlenmektedir.
nin önkoflul derslerinden biridir. Yap› Bilgisi Anabilim Dal›
bünyesinde yer alan Yap› Elemanlar› ve Malzemeleri Bilim
Dal› taraf›ndan yürütülmektedir.

• Dersin amac›
Dersin amac›, mimarl›k e¤itimi program› kapsam›nda,
yap›da kullan›lan malzemeler ve günümüz teknolojilerine
paralel olarak artan ve geliflen yap› ürünlerinin tasar›ma ve
uygulamaya yönelik özeliklerinin aktar›lmas› ile bu ürünle-
rin tan›nmas› ve kullan›m alanlar›na göre seçiminin yap›la-
bilmesidir. Bu amaç do¤rultusunda derste yap› malzemele-
rinin üretimlerinden kullan›mlar›na kadar yap›lar› ve özel-
• Ö¤renci görüflü
liklerinin ö¤renilip, malzeme seçiminde do¤ru kararlar›n
Malzemenin mimari tasar›mdaki önemi yads›namaz. Ta-
al›narak do¤ru yerlerde kullanma becerisinin kazan›lmas›
sar›mc›, eserine malzeme ile biçim verir. Tasarlarken çizi-
hedeflenmektedir.
len her çizginin bir malzeme karfl›l›¤› vard›r. Bu nedenle ta-
sar›m yapabilmek için sadece çizgi çizmeyi ö¤renmek de¤il,
• Dersin verilifl biçimi
malzemeyi de bilmek gerekir.
Ayn› yar›y›lda üç grup olarak aç›lan ve farkl› ö¤retim
Geçmifle göre günümüzde hem malzeme çeflitlili¤inin
üyelerinin yürüttü¤ü bu ders, e¤itimde paralelli¤in sa¤lan-
hem de malzeme niteli¤inin art›fl gösterdi¤i görülmektedir.
mas› için bilgisayar ortam›nda haz›rlanm›fl ders notu üze-
Bu de¤iflim tasar›mc›ya sonsuz olanaklar sunmaktad›r. An-
rinden anlat›lmakta ve anlat›lan konular ö¤renciye ders no-
cak malzemenin tan›nmas›, hangi malzemenin nerede kul-
tu biçiminde verilmektedir.
lan›labilece¤inin bilinmesi ve malzeme seçimin do¤ru
Bu ders için mimarl›k bölümünde her dönem di¤er
yap›labilmesi önemlidir. Bu nedenle, mesleki e¤itiminde
derslerle birlikte anket çal›flmas› yap›lmaktad›r. Anket ça-
malzeme dersi önem kazanmaktad›r.
l›flmas›ndan elde edilen veriler, s›navlardan elde edilen so-
Bu ba¤lamda, 2. s›n›fta malzeme dersini alan ö¤rencilere
nuçlar ve malzeme sektöründeki geliflmeler do¤rultusunda
mimari tasar›mda malzemenin yeri, yap› malzemesi dersinin
ders notu güncellenmektedir.
e¤itimdeki önemi ve ö¤rencilerin yap› malzemesi dersi
Ö¤rencinin derste ö¤rendi¤i malzemeleri birebir gör-
konusundaki düflünceleri sorularak yan›tlar aranmaya
mesini sa¤lamak, bu malzemelerin uygulamalar›na yönelik
çal›fl›lm›flt›r. Buradan elde edilen sonuçlar da e¤itimde
destek vermek ve günümüz teknolojilerine paralel artan ve
kalitenin sürekli olarak gelifltirilmesi aç›s›ndan önemsen-
geliflen ürünlerle ilgili teknik konularda bilgi aktarmak için,
mektedir.
Bilim Dal› bünyesinde yer alan Alaettin Yener Yap› Ürünle-
ri Merkezi’ndeki ürün havuzundan yararlan›lmaktad›r. Erkan Avlar, Yrd.Doç. Dr., YTÜ Mimarl›k Fakültesi Mimarl›k Bölümü

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 85

 e¤itim
Yap› Malzemesi Dersi
Yol Gösterifl... Malzeme...
Bu oyunda çok yeniyiz,
Belki bu yüzden hiç dinmemesini diledi¤imiz
heyecan›m›z.
Nas›l yapar›z,
Ne kullan›r›z,
Nerden buluruz düflünür dururuz,
Henüz uçmay› hiç denememifl kufllar gibi.
Ete¤imizdeki çiçekleri dökmek için ararken
projemize ‘doku’sunu,
Pek çok malzemeye dokunur,
Hatta onlar› koklar›z, severiz.
E¤er ki olmasayd› okuldaki yol gösterifller,
Diyebilir miydik ‘iflte bu!’ diye, buldu¤umuzda
do¤ru malzemeyi.
‹flte bu yüzden mimarl›k e¤itiminde çok gerekli ve
yararl›d›r bu yol gösterifller.
Gamzegül Güzeler
Mesleki E¤itimimizde
Malzeme Dersi Çok Gerekli ve Önemli...
Tasar›m, maalesef "tasarlad›m, yapt›m" demekle bitmiyor.
Tasar›m›n belli uzuvlar› var. Biz, insan için çal›fl›yoruz.
Mekânlar›n özgünlü¤ü kadar kullan›fll› olmas› flart. Ve
kulland›¤›m›z malzemeyi rasgele seçemeyiz. Göz önünde
bulundurulmas› gereken bir çok fley var. Neden tafl,
neden ahflap, neden pvc? Hepsinin kulland›kça daha iyi
görülecek sebepleri var. Tabi malzeme dersi kullan›mdan
önceki evrenin neredeyse tamam›n› kaps›yor. Neyi, nas›l
kullanaca¤›z? S›cakl›¤a, neme, ›fl›¤a göre malzemenin
davran›fllar› de¤iflebilir. Bu özelliklerde ö¤renmemiz
gerekenler aras›nda.
Say›s›z durum için say›s›z önlem, yap›lmas›, yap›lmamas›
gerekenler var. E¤itimimizde malzeme dersinin son
derece gerekli ve önemli oldu¤unu düflünüyorum.
S›n›f›m›zda ak›c› olarak iflleyebildi¤imiz bu ders, gerçekten
bize bir fleyler kat›yor.
Cansu Gülser
86 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
Tasar›m ve Malzeme Seçimi
Say›s›z parametrenin iç içe geçti¤i bir disiplinden,
mimarl›k mesle¤inden bahsediyorsak flüphesiz neyin nas›l,
ne ile yap›ld›¤› büyük önem tafl›r. Mimari hayat›m›z›n
temelini tasar›m olgusunun oluflturdu¤u bir gerçek, fakat
ayaklar› yere basan bir projenin ancak do¤ru malzeme
seçimi ile mümkün olaca¤›n›; insan hayat›na birinci elden
müdahale eden bizler iyi biliriz, iyi bilmeliyiz. E¤itimimizde
neredeyse bütün bilgileri deneyimleyerek edinirken,
ald›¤›m›z bu kuramsal dersin ilerde mesleki
deneyimlerimizi oldukça hat›r› say›l›r derecede
etkileyece¤ini düflünüyorum. Çünkü bir mimar›
di¤erlerinden bir ad›m ileri götüren fley, bütün bu
parametreleri birbiriyle ba¤lay›fl ve bunlar› projesinde
ortaya koyufl fleklidir.
Ifl›l To¤an
Malzeme Dersinin Önemi...
Henüz ciddi mimari tasar›mlar yapmaya bafllamasam da
flimdiden malzemenin mimari tasar›mdaki önemini
görebiliyorum. Tasarlad›¤›m›z binalar›n gerek ifllev gerek
estetik ve uyum ö¤elerine bizim istedi¤imiz yönde sahip
olabilmesi için do¤ru malzemeyi seçmek büyük önem
tafl›yor.
Mimarl›¤›n insan yaflam›ndaki önemi oldukça fazla
oldu¤undan mimarl›k, soyut düflünce yönünün yan› s›ra
somut düflünce yönüyle de karfl›m›za ç›k›yor. Akl›m›zdaki
soyut kavramlar›, tasar›lar› somuta dönüfltürürken
malzeme seçimi karfl›m›za ç›k›yor ve malzeme dersinin
önemi burada kendini gösteriyor.
Malzeme dersinin ifllenifli bence oldukça ideal. Tahtadaki
slayt gösterisi sayesinde ders görsellefliyor ve ö¤retim
üyesinin slaytla paralel giderek bilgilerini bizimle
paylaflmas›yla kitap bilgisinin yan›nda ö¤retim üyesinin
tecrübesinden de faydalanabilme flans› buluyoruz. Slayt
ç›kt›lar›n›n ders notu fleklinde elimizde bulunmas› da bize
tekrar imkan› veriyor. Ben kendi ad›ma malzeme
dersinden gayet memnunum.
Mehmet Ünal

Malzemenin Çeflitlili¤i
Yarat›c›l›¤›n Aktar›m›n› Kdlaylaflt›r›yor....
Mimaride yap› tasar›m› ne kadar önemliyse, kullan›lacak
malzeme çeflitleri seçimi bir o kadar önemlidir. Çünkü
do¤ru malzeme seçimiyle kullan›c›ya verilmek istenen
duygu ve yap›n›n bütünlü¤ü tamamlan›r. fiimdilerde
malzeme katalogu o kadar genifllemifltir ki tasar›mc›lar bu
sayede özgünlük ve yarat›c›l›klar›n› çok daha kolayl›kla
aktarabilirler. ‹flte bu yüzden mimarl›k e¤itiminde
malzeme dersi, kapsam› oldukça genifl tutulup do¤ru
yollarla verilmesi gerekli bir ders olmufltur. Ö¤renci
olarak, malzeme bilgimin genifl oldu¤u ölçüde mesle¤ime
hakim olabilece¤imi düflünüyorum. Okulumuzdaki
malzeme derslerinde bence en önemli nokta, malzeme
örneklerini birebir inceleyebilmemiz. Ayr›ca slayt destekli
olmas› da verim art›r›c›. Ek olarak ders, ilgili teknik
gezilerle de desteklense bizlerin ilgisi daha artacakt›r
diyebilirim.
Fidan Çelenler
Malzemeyi Canl› Örneklerle Tan›mak
önemli....
Mimari bir tasar›mda malzemelerin sundu¤u olanaklar,
farkl› dokular, farkl› hisler tasar›ma bir kimlik kazand›rmas›
aç›s›ndan çok önemlidir. Malzeme dersi de günümüzde
say›s›z çeflitteki malzemeyi tan›mak ve tasar›mda
kullan›lacak malzemelere karar vermek aç›s›ndan önemli
bir derstir. Malzemeyi tan›mak aç›s›ndan canl› olarak
görmeyi çok önemli buluyorum. Ders kapsam›nda baz›
malzemelerden canl› örnekler görme flans›m›z olsa da,
s›n›f ortam›nda görme f›rsat› bulamad›¤›m›z malzemeleri
de yerinde görmek yaral› olurdu.
Alican Ifl›n
e¤itim
Yap› Malzemesi Dersi
Yap› Elemanlar› Dersi ile Malzeme Dersi
Birlefltirilip Yap› Ad› Alt›nda Bir Dersimiz
Olsa...
fiüphesiz, hayat›n her alan›nda ve mimarl›kta malzeme
büyük önem tafl›maktad›r. Derslerimizin içeri¤i her ne
kadar bu do¤rultuda da olsa bile, ders saatlerimizde
devaml› slayt izle(yeme)yip uyumak yerine malzemelerin
do¤ru kullan›ld›¤› örneklerin bulundu¤u binalar› hep
birlikte gidip yerinde, hatta fabrikalar›nda görsek, son
derece yararl› olabilir. Ve hatta ayn› anabilim dal›na ait
yap› elemanlar› dersi ile malzeme dersi birlefltirilip –YAPI-
ad› alt›nda bir dersimiz olsa ve workshoplara kat›l›p
kendimizin seçti¤i malzemelerle güncel tasar›m yapma
imkan›m›z olsa çok daha güzel olacakt›r. Mümkün oldu¤u
kadar kendi sahiplenece¤imiz tasar›mlarla malzemeyi
incelersek eminim daha verimli olacakt›r.
…………..
Mimarl›¤›n, insan sa¤l›¤› ve psikolojisi üzerindeki etkisinin
var oldu¤unu hepimiz biliyoruz. Ve bu etki, malzemeyle
sa¤lanmakta. Do¤ru yerde do¤ru malzeme kullanarak
daha yaflanabilir, daha sa¤l›kl› mekanlar yaratmakta, yanl›fl
malzeme kullan›p o mekanlar›n kullan›lamaz hale gelmesini
sa¤lamak da malzeme bilgisiyle alakal›d›r. Tasar›mda
malzemenin önemi tart›fl›lmaz, çok fazlad›r.
Malzeme dersi, mimarl›k e¤itiminin en önemli
derslerinden say›labilir. Sonuçta, malzeme belirtmeden
yap›lacak tasar›mlar, havada kalacakt›r. Mümkün oldu¤u
kadar çok malzemenin tan›t›lmas› ö¤renci vizyonunun
geliflmesi aç›s›ndan önemlidir.
Yüzy›l›n teknolojisi gere¤i, çok fazla malzeme bulunmakta.
YTÜ mimarl›kta bir dönem anlat›lan bu ders ne yaz›k ki
malzemeye girifl niteli¤inde kalmaktad›r. Malzeme dersinin
önemi gere¤i, en az›ndan bu dersin saati art›r›l›p
ö¤rencilerin daha çok malzeme tan›mas› sa¤lanmal›.
YTÜ’de 1. s›n›f 2. dönem al›nan bu ders, belli dersler
–yap› eleman› gibi- al›nmad›¤›nda havada kalabiliyor.
Dolay›s›yla belki 2. s›n›fta da benzer bir ders –ya da
devam›- konulmas› malzemenin daha bilinçli ö¤renilmesine
yard›mc› olabilir. Fakat flu da muhakkak ki, malzeme dersi
sonu gelecek bir ders maalesef de¤ildir.
Gözde Temiz
Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 87
 e¤itim
Yap› Malzemesi Dersi
Do¤ru Malzeme Seçimi
Verilerin Kesiflti¤i Ortak Kriter
Proje derslerinin ilk zamanlarda önemsenmeyen fakat
projenin ilerlemesi ile göz önüne al›nan malzeme
seçiminin ne kadar önemli oldu¤unu çabuk anlad›¤›m için
kendimi flansl› hissediyorum. Tasar›m› etkileyen çok fazla
faktör var. Ö¤renci olarak ben, bir projede çevre
verilerini tasar›m› en çok etkileyen faktör oldu¤unu
düflünüyorum. ‹kinci s›rada ekonomik ve çevreye duyarl›
olmak var benim için. Bu verilerin kesiflti¤i ortak bir kriter
olarak malzemeyi do¤ru seçmek çok önem kazan›yor.
Malzemeyi nas›l do¤ru seçece¤imiz de derste bize
veriliyor.
Mimarl›k ö¤rencisi bir tasar›m yaparken malzemenin de
ne olaca¤›na karar veriyor, kendi tasar›m›n› bilgisi ve
malzeme dersi hocalar› yard›m› ile daha iyi ve do¤ru
gelifltiriyor. Bu sebeple malzeme dersinin mimarl›k
ö¤rencilerine daha ilk y›lda verilmesini do¤ru buluyorum.
Tasar›mlar›mda kulland›¤›m malzeme bilgilerinin
ço¤unlukla bu dersten dolay› akl›mda kald›¤›n›
düflünüyorum. Bilgileri daha etkin kullanmak için, bir öneri
olarak bu dersin görsel sunumlar ve örnekler yan› s›ra
geziler ile zenginlefltirilmesini öneriyorum.
Hilal Ǜnar
MALZEME DERS‹
ÇEVREYE BAKIfiIMI DE⁄‹fiT‹RD‹
Mimar›n, iç mimar›n ve mühendislerin görevi öncelikle
insan sa¤l›¤›na ve çevreye önem veren bir yaklafl›mla
yap›y› üretmektir. Bunun yan› s›ra ifllevsellik, sa¤laml›k,
ekonomiklik, estetik sa¤lamak da, yapt›klar› üretimde
oldukça önemlidir. Bu noktada gerçeklefltirilen üretimin
her aflamas›nda mimarlar ve mühendisler malzeme
bilgisine ihtiyaç duymaktad›r. Temelden çat›ya kadar
kullan›lan malzemeler binan›n konforunun sa¤lanmas› için
oldukça önemlidir. Yanl›fl kullan›lan bir malzeme konforlu
olmayan yap›lar üretilmesine ve içerisinde yaflayanlar›n da
bu durumdan olumsuz etkilenmelerine yol açacakt›r.
Tasar›mlar›m›zda bu denli önemli olan malzemeyi ve
malzeme seçimini bize ö¤reten yap› malzemesi dersi bu
yüzden çok gereklidir. Bu derste ö¤rendiklerimiz
tasar›mlar›m›zda ve günlük hayat›m›zda bize ›fl›k
tutmaktad›r. Kendi ad›ma konuflacak olursam malzeme
dersine girmeye bafllad›ktan sonra çevreye bak›fl›m de¤iflti.
D›fl cephe kaplamas› yap›lan bir binan›n önünde durup
ifllemi izler oldum. Tasar›mlar›mda da malzeme dersinden
ö¤rendi¤im bilgileri kullan›yorum. Malzeme dersinin
e¤itimin ilk y›l›nda verilmesini do¤ru buluyorum.
Gamze Alt›n
88 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
Malzeme Dersi Meslek Hayat›m›z›n
Olmazsa Olmas›...
Malzeme dersinin bizim d›flar›da iyi bir flekilde
araflt›rmadan edinemeyece¤imiz bilgileri bize düzenli ve
sistemli bir flekilde sunmas›, bizim gerek mesleki gerekse
e¤itim hayat›m›zda büyük bir kolayl›k ve yarar sa¤l›yor.
Mimari tasar›mda do¤ru malzeme seçimi, gerek binan›n
estetik gerekse kullan›m› aç›s›ndan büyük bir önem tafl›r.
Bu nedenle malzeme dersinde edindi¤imiz bilgileri
kullanarak projemiz do¤rultusunda en do¤ru malzemeyi
seçmeliyiz ve kullanmal›y›z.
Sezgin Y›lmaz
Malzemeyi Slayt Üzerinden Görmek
Yeterli De¤il...
Malzeme dersinin gerçekten önemli oldu¤u düflünüyorum.
Ders ifllenifli konusunda ise bölümün kalabal›k olmas›ndan
dolay› hem hocalar›m›z›n hem bizim sorunlar›m›z oluyor.
Malzemeyi sadece slayt üzerinden görmek her zaman
yeterli olmuyor ve bunun s›k›nt›s›n› çok fazla yafl›yoruz.
E¤itimdeki önemine gelince daha bunlar› söylemek için
erken olsa bile yap›larda malzeme seçimi gerçekten zor.
Bir malzemeyi seçerken iflin içine zevk, uyum, sa¤laml›k,
yal›t›m gibi bir sürü fley giriyor. Olaya birçok yönden
bakmak zorunday›z. Bu da dersin önemini daha da
art›r›yor.
Zeycan Gökçe Abay
Structural Material Course in Architecture
Department of Yildiz Technical University Faculty
of Architecture
The Building Material course included in the Undergraduate
Curriculum of Architecture Department of Yildiz University Faculty
of Architecture is given as 1 hours of theoretical and 2 hours of
practical courses in the second half of the first year. It is one of
the prerequisite courses of Application Project 1 course included
in the 2. Year fourth semester. It is provided by Building Elements
and Materials Department within the body of Building
Knowledge Section.
This text summarizes briefly the form of providing the course and
opinions of the students who receive the material course in 2.
class are asked about the place of material in architectural
design, importance of building material course in training and
opinions of students on building material course. Results obtained
from these are important in terms of continuously developing the
quality in training.
 mevzuat
“G ‹flareti” ve Haz›r Beton

“G ‹flareti” ve Haz›r Beton

Mehmet Bozkurt

lkemizde her türlü üretim, ço¤unlukla gerekli ulusal sisteme tabi k›l›nm›flt›r. Bu ba¤lamda baz› yap› malze-

Ü
U standartlara; yap›lan üretimin tafl›mas› zorunlu te-
mel gereklere uyulmaks›z›n gerçeklefltirilmekte-
dir. Bu durum ya mevzuat yetersizli¤i, ya yeterli
denetim koflullar›n›n sa¤lanamamas› ya da uygulama eksik-
liklerinden kaynaklanmaktad›r.
meleri ve özellikle de beton Bay›nd›rl›k ve ‹skân Bakanl›¤›
taraf›ndan ç›kar›lan ulusal düzeyde (G) uygunluk tebli¤ine
tabi k›l›nm›flt›r. Ancak 06.12.2006 tarihinde uygulamaya
konulan tebli¤ ne yaz›k ki hala uygulamaya sokulamam›flt›r.
Bakanl›k’tan al›nan son bilgiye göre tebli¤, bir yönetmeli¤e
Bu nedenle ülkenin ekonomik ve do¤al kaynaklar› yiti- döndürülmeye çal›fl›lmaktad›r.
rilmekte, insan sa¤l›¤› ve güvenli¤i de ciddi anlamda riske Böylesi riskli duruma ra¤men beton hala denetimsizdir.
sokulmaktad›r. Yaflanan olaylar ve kay›plar bu gerçekli¤in THBB öncülü¤ünde üniversitelerin, meslek odalar›n›n, bi-
en somut ifadesidir. lim kurulufllar›n›n, bakanl›klar›n kat›l›m›yla oluflturulan Kali-
Bilindi¤i üzere yap› sektörü de bu olumsuz üretim ko- te Güvence Sistemi (KGS) THBB üyelerinin gönüllülü¤ü
flullar›n›n yayg›n olarak bulundu¤u bir aland›r. Zaman za- esas›yla üretimin s›n›rl› bir bölümünü denetlemektedir.
man parçac›l biçimde sistemin yeniden yap›land›r›lmas› ça- Yapt›r›m gücü çok yetersizdir ve hukuki dayanaktan yok-
balar› ortaya ç›ksa da sonuçsuz kalmaktad›r. sundur.
Neredeyse ülke topraklar›n›n bütünü deprem riski ile
karfl› karfl›ya olan yurdumuzda depreme dayan›kl› yap› üre-
timi çok önemlidir. Depreme dayan›kl› yap› üretiminin çok
say›da olmaza olmaz koflulu vard›r. Bütün bu koflullar›n
sa¤lanmas› ve bunlara uyulmas› flart›yla güvenli yap› elde
edilir. Yurdumuzda üretilen yap›lar›n büyük bir bölümü be-
tonarme sistemdir. Betonarme yap› üretiminin en temel
koflulu ise do¤ru proje, standartlara uygun beton, demir ve
do¤ru uygulamad›r.
1999 depremi silkelemesi ve ö¤retisi sonras›nda baflla-
yan aray›fllar ve uygulamalara (Deprem fiuras›, Yap› Dene-
tim Yasas›, AB Uyum Yasalar›, ‹mar Kanunu Tasar›s›, Yap›
Yasas› Tasar›s›, ‹mar ve fiehircilik Kanunu Tasar›s› vb.) ara-
dan geçen 10 y›la ra¤men sa¤l›kl›, yeterli, bilime uygun ge-
liflme ve koflullar sa¤lanamam›flt›r. Betonarme yap› üreti-
minde beton ve demirde görece olarak bir ilerleme kay-
detmemize ra¤men özellikle beton üretiminde gerekli de-
netim ve üretim koflullar› sa¤lanamam›flt›r.
Deprem sonras› AB uyum süreciyle denk gelen yap›
malzemelerinin denetlenmesine yönelik AB ülkelerinde uy-
gulanmakta olan Yap› Malzemeleri Yönetmeli¤i (89/106/
EEC) ç›kar›lm›fl ve malzemeler CE uygunluk iflaretlemesi
kapsam›na al›nm›flt›r. Ancak baz› malzemeler bu uygunluk
de¤erlendirmesi kapsam›na al›nmam›fl, baz› üye ülkelerde

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 89

 mevzuat
“G ‹flareti” ve Haz›r Beton
Betonu ustal›kla kullanan ünlü mimar Oscar Niyemeyer’in yap›lar›ndan
çarp›c› iki örnek, Brezilya Ulusal Müze ve ünlü Kathedrali.
“G Mark” and Ready Mixed Concrete
Any type of production in our country is performed mostly
without complying with relevant standards and basic
requirements which the production carried out should
meet. This situation is due to either the lack of regulations
or failure to provide sufficient inspection conditions, or to
lacks of implementation.
Quality Assurance System (KGS) which is created with the
participation of universities, professional chambers,
scientific councils and ministries in the leadership of THBB,
inspects a limited part of the production on the basis of
voluntary action of THBB members. Its sanction power if
quite limited and it lacks any legal basis.
Organizations and entities as well as scientists which have
signed the call paper attached hereto demonstrate this
bottleneck in the form of call, target to create a public
opinion for inspecting the ready mixed concrete and
derivative products in accordance with the (G) conformity
notice and for putting the notice into practice, and calls the
authorities to act duly.
90 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
Yan sayfam›zda sunulan ça¤r› belgesinde imzas› bulunan
kurum ve kurulufllar, bilim insanlar› ça¤r› ile bu açmaz› or-
taya koymakta, haz›r beton ve türev ürünlerin (G) uygun-
luk tebli¤ine göre denetlenmesinin ve tebli¤in ifllerlik ka-
zanmas› için kamuoyu oluflturmay› hedeflemekte, yetkilile-
ri göreve ça¤›rmaktad›rlar.
Olas› bir depremin ülkemiz aç›s›ndan y›k›c› sonuçlar›
olacakt›r. Deprem zararlar›n› azaltmak ve depreme karfl›
her türlü çaba, tedbir, üretilmifl sonuç çok önemlidir. Böy-
lesi hayati konuda flu veya bu sebeple gecikme kabul edile-
mez. Ça¤r› desteklenmelidir, hayata geçirilmesi için her
türlü katk› önemlidir.
Yap› üretiminin sorunlar› çok girdili ve karmafl›kt›r. Bu-
güne kadar sistemin bir rasyonele oturtularak ifllerli¤inin
sa¤lanmas› bir türlü gerçeklefltirilememifltir. Yaflanan bu
olumsuzlu¤un çok farkl› sebepleri vard›r. Çözüm akl›n, bili-
min, insan›n odak noktas›na oturdu¤u farkl› politik ve eko-
nomik tercihlerin hayata geçirilmesi ile gerçekleflecektir.
Mehmet Bozkurt, Y. Mimar
 mevzuat
“G ‹flareti” ve Haz›r Beton

KAMUOYUNA DUYURU üretilen haz›r betonun denetlenmesini gerçeklefltirmek amac›yla

Bizler afla¤›da isimleri belirtilen kurumlar›n temsilcileri ve yurdu- ç›kar›lan “G Uygunluk” Tebli¤i’nin:
muzdaki bafll›ca üniversitelerde “Yap› Malzemesi” dersi veren 1. Tüm üretim sürecini ve flantiyede habersiz ürün denetimini
ö¤retim üyeleri olarak 17 A¤ustos 1999 y›l›nda gerçekleflen ve de kapsayacak flekilde,
20 bine yak›n yurttafl›m›z›n kayb›na yol açan Marmara depremi- 2. TÜRKAK taraf›ndan haz›r beton konusunda akredite edil-
nin y›ldönümünde bu konu ile ilgili görüfllerimizi kamuoyunun ve mifl ve Bakanl›k taraf›ndan yetkilendirilmifl “Onaylanm›fl Kurulufl-
yetkililerin bilgisine sunmak istiyoruz. lar” taraf›ndan yap›lmas›n›,
Büyük bir bölümü deprem kufla¤›nda bulunan yurdumuzda 3. G Belgesi olmayan haz›r beton üreticilerinin standart d›fl›
depremlerin kaç›n›lmaz oldu¤unun bilincinde olarak, depremden beton üretmelerinin engellenmesini sa¤layacak flekilde,
korunman›n depreme karfl› dayan›kl› yap›lar yap›lmas› gerekti¤i ‹vedilikle uygulamaya koyulmas› gerekti¤i inanc›nday›z. G Uy-
gerçe¤ini bir kez daha hat›rlatmak isteriz. Depreme dayan›kl› ya-
gunluk Tebli¤i’nin, haz›r betonun önemini göz önüne alarak kap-
p›lar› infla etmenin yolu, Deprem Yönetmeli¤ine ve standartlara
sam› içindeki di¤er malzemeleri beklemeden bir an önce uy-
uygun projelerin do¤ru malzemeler ile kurallar›na uygun flekilde
gulamaya koyulmas› gerekti¤i inanc›nday›z.
uygulanmas›ndan geçmektedir. Ancak, Marmara ve daha sonra-
Kamuoyunun ve ilgililerin bilgisine sayg› ile sunulur.
ki Düzce depremlerinde hasar gören yap›lardan edinilen veriler;
kullan›lan malzemelerin, baflta beton olmak üzere standartlar›na 15.08.2008
uygun olarak üretilmedi¤ini göstermifltir. Son y›llarda yurdumuz-
da daha fazla oranda haz›r betona yönelinmifl olmas› sevindirici
bir geliflmedir; ancak tüm malzemelerde oldu¤u gibi haz›r beto- Kurumlar:
nun da üretim sürecinin tamam›n› kapsayacak flekilde denetlen- AGÜB (Agrega Üreticileri Birli¤i)
mesi gerekmektedir. fiu anda hiçbir teknik kontrole tabi olmadan ‹NTES (Türkiye ‹nflaat Sanayicileri ‹flveren Sendikas›)
haz›r beton tesisi aç›labilmekte ve üretim yap›labilmektedir. Ba- KÜB (Beton ve Harç Kimyasal Katk› Üreticileri Derne¤i)
y›nd›rl›k ve ‹skân Bakanl›¤›, yap› malzemelerinin denetlenmesine TÇMB (Türkiye Çimento Müstahsilleri Birli¤i)
yönelik olarak Yap› Malzemeleri Yönetmeli¤ini ç›karm›fl ve Avru- THBB (Türkiye Haz›r Beton Birli¤i)
pa Birli¤i ülkelerinde uygulanmakta olan CE uygunluk iflaretleme- TMMOB ‹nflaat Mühendisleri Odas›
si kapsam›na alm›flt›r. Ancak, yurdumuzda en yayg›n yap› sistemi
TMMOB Mimarlar Odas›
olan betonarmenin ana malzemesi durumundaki beton bu kap-
TPB (Türkiye Prefabrik Birli¤i)
sam içine al›namamaktad›r. Bay›nd›rl›k ve ‹skân Bakanl›¤› bu du-
YÜF (Yap› Üreticileri Federasyonu)
rumu de¤erlendirerek kapsam d›fl›nda kalan beton ve di¤er baz›
malzemeleri ulusal düzeyde “G” uygunluk sistemi kapsam›nda
ele almay› kararlaflt›rm›fl ve 06.12.2006 tarihinde “G Uygunluk” Ö¤retim Üyeleri:
Tebli¤ini ç›karm›flt›r. Ancak, söz konusu tebli¤i yay›m›ndan bugü- Prof. Dr. Fevziye AKÖZ (YTÜ)
ne kadar uzun bir süre geçmesine ra¤men henüz uygulamaya Prof. Dr. Saim AKYÜZ (‹TÜ)
sokulamam›flt›r. Prof. Dr. Bülent BARADAN (DEÜ)
1999 y›l›ndan bu yana 9 y›l›n geçti¤i bu süreçte yap›laflman›n Prof. Dr. ‹lhan EREN (‹TÜ)
artarak sürdü¤ü bilinmektedir. 2007 y›l› verilerine göre Türki- Prof. Dr. Turhan Y. ERDO⁄AN (ODTÜ)
ye’de y›ll›k beton üretimi 74 milyon metreküpü aflm›fl ve bu mik- Prof. Dr. fiakir ERDO⁄DU (KTÜ)
tar ile Türkiye, Avrupa ülkeleri aras›nda ‹spanya ve ‹talya’dan Prof. Dr. Abdurrahman GÜNER (NKÜ)
sonra en çok beton tüketen ülkeler s›ralamas›nda 3. s›raya otur- Prof. Dr. Fahri ÖZBAYO⁄LU (NÜ)
mufltur. Ancak üretilen betonun yar›s›ndan az› flu anda gönüllü- Prof. Dr. Hulusi ÖZKÜL (‹TÜ)
lük esas›na dayal› bir uygulama ile Kalite Güvence Sistemi (KGS)
Prof. Dr. Turan ÖZTURAN (BÜ)
taraf›ndan denetlenmektedir. KGS’nin yapt›¤› denetimlerin belge
Prof. Dr. Canan TAfiDEM‹R (‹TÜ)
iptali d›fl›nda herhangi bir yapt›r›m› bulunmamaktad›r. Di¤er bir
Prof. Dr. Mehmet Ali TAfiDEM‹R (‹TÜ)
deyiflle Türkiye’de 1999 y›l›ndan bu yana üretilen yaklafl›k 350
Prof. Dr. Mustafa TOKYAY (ODTÜ)
milyon metreküp beton, Marmara depreminden önce üretilen
Prof. Dr. Atiye TU⁄RUL (‹Ü)
betonlar gibi, üretim sürecini de kapsayan yasal ve zorunlu bir
denetim sistemi içinde denetlenmemifltir. Kontrolsüz olarak her Prof. Dr. Fikret TÜRKER (AÜ)
y›l milyonlarca metreküp standart d›fl› beton üretilmekte, bu be- Prof. As›m YE⁄‹NOBALI (TÇMB)
tonlarla risk tafl›yan konut vb. yap›lar infla edilmektedir. Doç. Dr. Y›lmaz AKKAYA (‹TÜ)
Betonarme yap›lar›n depreme karfl› davran›fllar›nda betonun Doç. Dr. Özgür YAMAN (ODTÜ)
birinci derecede önemli oldu¤unun bilincinde olarak, yurdumuzda Yrd. Doç. Dr. Hasan YILDIRIM (‹TÜ)

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 91

 görüfl
Do¤al Çevreyi ve Tarihi Miras› Koruyal›m
Do¤al Çevreyi ve Tarihi Miras› Koruyal›m
u dünya, bu ülke hepimizin. Yaln›z do¤al güzellikle-
B ri, havas›, suyu, ormanlar› ile de¤il; tüm ça¤larda in-
san eliyle yap›lm›fl varl›klar›, güzel ve tarihi yap›lar›
ile; caddeleri, sokaklar›, meydanlar›, dahas› bunlar›n
isimleri ile hepimizin…
Bundan y›llar önce, Vak›flar’›n kentsever eski genel mü-
dürü Velibefle, flehirlerde çirkin binalar ve çirkin renklerle
en az›ndan göz zevkimizi bozanlar hakk›nda bir gazetede
flöyle yazm›flt›: “Sokaklarda, bina görünüfllerinde hepimizin
göz hakk› vard›r” diye. Evet, bu flehirler de hepimizin…
Bir süre önce (1977) Paris’in göbe¤inde eski, köhne
mezbaha tesisleri y›k›l›p yerine “Centre Georges Pompi-
dou” ad› ile bir Modern Sanat Müzesi yap›ld›. Rengarenk
bir petrol rafinerisini and›ran bu bina için Pompidou’nun
kendisi “Bütün bunlar insanlar› ç›lg›na çevirecek” demiflti.
Paris halk› aya¤a kalkt›. Asl›nda karfl› ç›k›lan binadan çok,
binan›n yap›ld›¤› tarihi bölge idi. Ayn› olay Louvre Saray›n›n
devasa avlusunun ortas›nda düflünülen yeralt› çarfl›s›n›n te-
pesindeki cam piramitte de oldu. Parisliler flehirlerinin tari-
hi görünümünün bozulmas›n› kabullenemiyorlard›.
Sonuçta her iki tesis de infla edildi. Pompidou binas›
hakk›nda bir fley söyleyemem ama cam piramit, karfl›tl›¤›n
en güzel bir görüntüsü oldu. Hele geceleri…
‹stanbul Üniversitesi ana kap›,
Bayez›t.
92 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
Firuzan Baytop
Paris’teki bu oldubittilere karfl›n Berlin olay› baflka tür-
lü, flehirlinin iste¤i yönünde çözüldü. 1950’li y›llar›n ortala-
r›nda Berlin Belediyesi, 2. Dünya Savafl›nda çan kulesi yan›p
harap olan, kendisi tümüyle y›k›lan “Kaiser Wilhelm Ge-
dächtniskirche”nin yerine yeni bir kilise yapmak üzere ya-
r›flma açt›. Kazanan projede tarihi kilisenin tüm kal›nt›lar›
y›k›l›yordu. Berlin halk› isyan etti. Bu kal›nt›lar o korkunç
savafl›n y›k›mlar›n›n canl› bir tan›¤› olarak sonsuza kadar
varl›¤›n› sürdürmeli idi. Belediye onlara hak verdi. Eski kule
aynen korunarak proje yeniden düzenlendi. Ortaya eski-
yeni kontrast› harika bir yap› ç›kt›. Bizde ise ne yaz›k ki, ‹s-
tanbul Ataköy’de plaj inflaat› yap›l›rken tarihi Baruthane’nin
patlama koruma duvarlar› cahilce y›k›ld›. Kimsenin de g›k›
ç›kmad›. Oysa aralar›na uygun turistik mekânlar yap›larak
ne güzel de¤erlendirilebilirdi.
‹stanbul’da Beyaz›t Meydan›’n›n üç yan› Havuzlu Medre-
se, ‹stanbul Üniversitesi Kap›s› ve Beyaz›t Camisi gibi güzel
ve de¤erli tarihi eserlerle çevrili. Dördüncü yan›, Marmara
Denizi yönü ise Cumhuriyet döneminde yap›lm›fl, kimi s›-
val›, mermer ya da cam seramik kapl›; kimi teker teker, ki-
mi s›ra pencereli binalar. Yükseklikleri farkl›, parapetli ya
da saçakl› yan yana. Tam bir kargafla, tam bir çirkinlik. Ora-
dan geçerken hep bakar›m, hep içim s›zlar. “Keflke” diye
düflünürüm, “bu cephede bir restorasyon yap›lsa da bir
birlik sa¤lansa, bu utançtan kurtulsak” diye.
Mimar ve flehirci kardefllerimiz gerek flehir içlerinde,
gerekse k›rsalda yapt›klar› flehir düzenlemeleriyle, bina ve
tesislerle çevreye büyük etki yapmakta, büyük de çevresel
ve tarihsel sorumluluk yüklenmektedirler. Bu bak›mdan ta-
sar›mc› ve uygulay›c› meslektafllar›m›z bu hususlara çok
dikkat etmeli, kimsenin-istemeyerek de olsa- ç›karlar›na
alet olmamal›d›rlar.
Son y›llarda do¤aseverler ço¤ald›, do¤a için yeni bir an-
lay›fl geliflti: “Bu çevre bize dedelerimizin miras› de¤il, ço-
cuklar›m›za b›rakaca¤›m›z bir emanettir”. Miras› hak say›p
sorumsuzca harcamak de¤il, daha da gelifltirip güzellefltir-
mek borcumuzdur.
‹stanbul’da Küçükçekmece’den Büyükçekmece’ye giden
 görüfl
Do¤al Çevreyi ve Tarihi Miras› Koruyal›m

“Louvre Cam Piramid” (‹. M. Pei, 1989), üç küçük bir de 35

metrekarelik bir tabanda yükselen yaklafl›k 70 metre yüksekli¤inde
büyük piramitten olufluyor.

Kontrast. Paris’te “Louvre Cam Piramid” ve “Pompidou Modern

Sanat Müzesi” cephesinden bir bölüm. Müze, parlak renkli tüpleriyle
bir petrol rafinerisi gibi...

“Pompidou Modern Sanat Müzesi”(Renzo Piano, 1976) içinde

Avrupa’n›n en geliflkin Müzik ve Akustik Merkezi ve kütüphanesiyle
birlikte bir komleks yap›. Yap›da renkli borulardan yeflil su, mavi iklim
kontrol, sar› elektrik k›rm›z› ise yang›n sönrücü sisitemleri iflaret
etmektedir.

Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 93

 görüfl
Do¤al Çevreyi ve Tarihi Miras› Koruyal›m

Ataköy’de y›k›lan Baruthane duvarlar›.

Beyaz›t Meydan›’n›n 1860’lardan sonraki dönüflümü.

Beyaz›t, ‹stanbul.

2. Dünya Savafl›nda çan kulesi yan›p harap olan, kendisi tümüyle

y›k›lan “Kaiser Wilhelm Gedächtniskirche”’nin kal›nt›lar› o korkunç
savafl›n y›k›mlar›n›n canl› bir tan›¤›.

94 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2


ana yol, deniz yönünde büyük bir flevden geçiyordu, y›llar-
ca kayd› durdu. Çünkü kaz› ve dolgu arazinin do¤al denge-
sini bozuyordu. Karayollar› bafl edemeyince, çareyi yolu
s›rt›n tepesine çekmekte buldu.
Yap›n›n proje hali!
Mimar yarat›yor, vatandafl bozuyor. Oysa sokaklarda, bina
görünüfllerinde hepimizin göz hakk› vard›r. (Mimar› görse yapt›¤›n›
tan›yamaz, belediye nerdesin!)
Böyle örneklere karfl›n, Çekmece gölüne bakan büyük
e¤imli arazide çok lüks yeni bir site için yap›lan, 10 metreyi
aflan yüksekliklerde dayanma duvarlar› büyük çirkinlik ya-
ratmas›n›n ötesinde yan›ndan geçenlere büyük korku ver-
mektedir. Civar›ndan geçerken hep, ne zaman üstündeki
binalarla afla¤› inecek diye endifle duyar›m. Kimin ne hakk›
var çevreyi bu denli çirkinlefltirmeye ve do¤al dengeyi so-
rumsuzca bozmaya.
Uygulamalarda arazinin fiziki yap›s›n› korumal›y›z. E¤im-
li arazilerde yap›lacak büyük yarma, kaz› ve dolgular arazi
a¤›rl›k dengesini bozaca¤›ndan büyük kaymalara sebep ol-
duklar› gibi do¤al güzelli¤i de çirkinli¤e çevirmektedirler
çünkü.
Bodrum ve Kufladas›’nda büyük betonlaflman›n çirkin-
liklerine hepimiz üzülmüyor muyuz? Allaha flükür ki do¤a
görüfl
Do¤al Çevreyi ve Tarihi Miras› Koruyal›m
on-on befl y›lda sa¤lad›¤› yeflil örtü ile bu çirkinlikleri k›s-
men de olsa örtebiliyor.
Son günlerde çok duyuyor, gazetelerde okuyoruz.
Manzaras›n› kapat›yor diye, yüzme havuzu yapt›racak diye
köflkünün bahçesindeki as›rl›k a¤açlar› kestirenleri. Oysa:
1963 y›l›nda Ataköy 2. K›s›m inflaat›n› yaparken büyükçe
bir a¤aç tam çarfl› saça¤›n›n ortas›na rastlam›flt›. Arkadafllar
çaresiz kesilecek diyorlar. Anlayanlara soruyorum kaç ya-
fl›nda var diye. Otuz-otuz befl yafllar›nda imifl, k›yam›yo-
rum. Yan›na kocaman bir kanal aç›p dozerle bin güçlükle
on befl metre yana kayd›r›yoruz. Bugün yetmifl-seksen yafl-
lar›nda, çevreye güzellik ve serinlik saç›yor. O mahallede
oturuyorum. Yan›ndan geçtikçe seyreder, onunla konuflur,
mutlu olurum. Bilmem o fark›nda m›?
Sonralar› yapt›¤›m›z tüm inflaatlarda a¤açlar› korumaya
al›yor, çok zorda kal›p da kesti¤imiz bir a¤aç olursa yak›n›-
na iki üç yeni a¤aç dikiyoruz. A¤aç kolay yetiflmiyor. Sade-
ce dikmek yeterli de¤il. Tutmas›n› geliflmesini sa¤lamak
flart.
Öte yandan bilinçli ya da bilinçsiz kimi tesislerin kirli
at›klar› derelere, göllere ak›t›larak aralar›n kirlenmelerine,
o sulardaki canl›lar›n ölmelerine sebep olabiliyor.
Ayn› flekilde afl›r› duman ç›karan tesisler de var, çevre
havas›n› solunamaz hale getiren, do¤al bitki örtüsünü yok
eden. Bu cins uygulamalara sebep de, alet de olmamal›y›z.
Engel olmaya çal›flmal›y›z. Bu vatan hepimizin…
Bir inflaat, bir tesis yaparken, ülkeye yeni yararlar, yeni
güzellikler kazand›r›rken mevcut olanlar yok edilmemeli-
dir. Aksi, mimarlar›n, mühendislerin etik bak›mdan ilkeleri-
ne de, meslek yeminlerine de ters düflmek olur. Yoksa çok
da uzak olmayan bir gelecekte havas› solunamaz, suyu içil-
mez, yeflilliksiz, beton y›¤›n› kupkuru bir dünyada yaflamak
zorunda kalaca¤›z. Tabi yaflayabilirsek.
Çevre korumas› hakk›nda yüz elli y›l önce K›z›lderilile-
rin bize verdikleri önemli bir ders var, onu sizlere zevkle
aktar›yorum: 1854 y›l›nda yaz›lm›fl bir mektup bu.* O ta-
rihte beyaz adamlar›n Washington’daki büyük flefi ülkenin
kuzeybat›s›nda büyük bir topra¤a hâkim olan K›z›lderili fief
Seatle’a topraklar›n›n bir k›sm›n› sat›n almak için bir mek-
tup göndermiflti. K›z›lderili fief Seatle’›n o zaman beyaz
adamlar›n flefine yazd›¤› cevap bugün dünyan›n karfl› karfl›-
ya bulundu¤u kirlenme sorunu hakk›nda yaz›lm›fl en güzel
yaz› olarak kabul ediliyor.
Mimarl›kta Malzeme • 2009/2 95
 görüfl
Do¤al Çevreyi ve Tarihi Miras› Koruyal›m
K›z›lderili bugünleri y›llar önce bak›n›z nas›l görmüfl, ib-
ret verici mektubunda anlat›yor:
“Gökyüzünün parlakl›¤›n›n, topra¤›n s›cakl›¤›n›n, do¤an›n
cömertli¤inin nas›l sat›l›p al›naca¤›n› anlam›yorum…
Bize ait olmayan sular›n berrakl›¤›n›, rüzgâr›n tazeli¤ini size
nas›l satabiliriz? Bu topraklar›n her zerresi, a¤açlardaki yaprak-
lar›n her biri, ormanlardaki hayvanlar ve böcekler benim halk›m
için mukaddestir, fakat bize ait oldu¤unu hiç düflünmedik. Be-
yaz adam do¤up büyüdü¤ü topraklar› çabuk unutuyor, fakat
benim halk›m›n ölüleri bile çok sevdi¤imiz bu topraklardan hiç-
bir zaman ayr›lmazlar. Bu topraklar bizim de¤il ama biz bu
topraklar›n mal›y›z. Güzel kokulu çiçekler bizim k›z kardeflleri-
miz, atlar, geyikler, kartallar ve bufalolar bizim kardefllerimiz-
dir. Yalç›n kayalar, akarsular, ormanlar ve benim halk›m topra-
¤›n s›ca¤›ndan hayat alan bir bütün ailedir.
Washington’daki büyük flef bizim topra¤›m›z› sat›n almak
istemekle bizden ne istedi¤ini bilmiyor. Buna ra¤men istedi¤ini
yapmaya çal›flaca¤›z çünkü kaderin anlayamad›¤›m›z bir oyunu
onu kuvvetli yapt›, bizi zay›f.
E¤er bu topraklar› sana satacak olursak, çocuklar›n bu
akan sular›n mukaddes oldu¤unu, bütün do¤aya hayat veren
bu derelerin ne pahas›na olursa olsun temiz tutulmas› gerekti-
¤ini ö¤retmen laz›m.
Beyaz adam›n bizim gibi düflünemedi¤ini biliyoruz. Onun
için bir toprak parças›n›n di¤erinden hiçbir fark› yok. Çünkü be-
yaz adam do¤aya gecenin karanl›¤›nda gelip eline geçen her
fleyi al›p götüren h›rs›zlar gibi davran›yor. Beyaz adam toprakla
kardefl de¤il, topra¤›n düflman›. Beyaz adam kendisinin do¤a-
n›n mal› oldu¤unu bilmiyor, do¤ay› kendi mal› zannediyor. Ba-
bas›n›n mezar›n› b›rak›p çocuklar›n›n nerede do¤aca¤›n› düflün-
meksizin ufak ç›karlar› peflinde koflup duruyor. Beyaz adam
anas› olan do¤ay› al›n›p sat›lan tafl parçalar› zannediyor.
Beyaz adam›n flehirleri, bizim gözlerimizi t›rmal›yor. Bu bel-
Protecting The Environment and The Historical
Heritage
This planet, this country belongs to all of us. Not only its cities but
whole planet with its nature, beauty, flora and fauna and its story.
Recently, a saying has become popular, which made us aware of this
fact to some extent. “The environment is not an inheritance from our
grandfathers but a gift we will pass on to our children”. How true…
When designing a building or a complex, us architects should
consider or even give more importance to our country’s/planet’s
future than the investors’ wishes and we should strive towards
protecting the historical texture and historical buildings as well as
making sure that the natural balance of the environment is
protected. It is important to preserve not only the character but even
the colors of a certain street or neighborhood. (Remember the jungle
of colors and the ugly signs) We all own a piece of this sight.
Seas, lakes, rivers and of course the air should not be polluted. Parks,
groves, forests, even a tree, should not be destroyed. The beautiful
rainforests and the animals which have beeb living there long before
us, should be protected. Otherwise, in a future not so far away, we
will have tol ive in a scorched, barren world filled with buildings, where
we cannot breathe fresh air and drink clean water. That is, if we
can…
96 Mimarl›kta Malzeme • 2009/2
ki de bizlerin vahfli, sizlerin uygar olman›zdand›r.”
Ayn› y›llarda do¤an›n korunmas› zorunlulu¤unun bilin-
cinde olan bir Osmanl› valimiz var. Sivas Valili¤i yapt›¤›
1882-1885 y›llar› aras›nda Vali Halil R›fat Pafla yay›nlad›¤›
11 tenbihname’nin ikincisinde, a¤açlar›n korunmas› ile ilgili
tavr›n› flöyle ortaya koyuyor**:
“Çok yerlerde köylüler odun bulamad›klar›ndan tezek yak›-
yorlar. fiimdi az çok odun bulan köylüler dahi a¤açlar›n kökleri-
ni söktüklerinden, gitgide orman tükendikçe çok s›k›nt›ya u¤ra-
yacaklard›r.
Buna flimdiden bir çare aramak laz›md›r. Binaenaleyh her
adam›n kaç parça tarlas› varsa, beher tarlan›n dört köfle ve ke-
narlar›na mevsiminde mefle tohumundan 8-10 kadar eksin. Ve-
yahut sö¤üt, kavak, çam, gürgen vs. a¤açlardan, a¤aç dikilecek
vakitte birer fidan diksin ve bu fidanlar› hayvan yememek, boz-
mamak için etraf›n› çal› ç›rp› ile muhafaza etsin ve tarla sürme-
ye ve biçmeye gittikçe sulas›n, tamir eylesin, hâs›l› a¤aç yetifltir-
sin ki, hem kendi tarlalar›n›n hudutlar› belli olur, gayip olmaz,
hem de a¤açlar› büyüdükçe gölgesinden, dal ve buda¤›ndan
sahibi faydalan›r.
Bir de köylerde herkes kendi evi ve ihtiyac› için münasip gör-
dü¤ü arazide bir dönüm yeri a¤aç tohumu ile yahut her nevi
a¤aç fidan› ile ekip orman yetifltirecek ve hayvan girip a¤açlar›
k›rmamas› için etraf› hendeklerle çevrilecektir.
Bu sene ve gelecek sene a¤aç ekilecek mevsimlerde bunlar›
yapmam›fl olan ahaliden ceza kanunnamesi gere¤ince para
cezas› al›nmas› için bucak müdürleri ad ve soyadlar› çizelgesini
kaymakamlara vereceklerdir.
A¤aç köklerini sökmek yasakt›r. Dinlemeyenler ve kök
ç›kar›p yakanlara ve satanlara ceza verilmek üzere adlar›n›
bucak müdürleri yaz› ile kaymakamlara bildireceklerdir.
Ahaliye orman yetifltirmekte kusur eden, a¤aç kökünü
sökenleri önlemeyen ve bu ifle her y›l ve her vakit bakmayan
bucak müdürleri kabahatli olur.”
Do¤al çevreyi korumak ile ilgili düflündüklerimi bir
Atatürk an›s› ile noktalayay›m. Çankaya Köflkünün bahçe
mimar› Mevlut Baysal anlat›yor:
“Bir gün Atatürk, yaveri ve ben bahçeyi dolafl›yorduk. Çok
yafll› ve gövdesi genifl bir a¤ac›n Ata’n›n geçece¤i yolu kapat-
t›¤›n› gördük. A¤ac›n bir yan› dikçe bir yamaca, di¤er yan› suyu
çekilmifl bir havuza bak›yordu. Ata a¤ac›n havuza bakan yan›n-
dan a¤aca yaslanarak karfl›ya zar zor geçti. Hemen at›ld›m,
- Emrederseniz hemen keselim Paflam.
Bir an yüzüme bakt›, sonra,
- Yahu, dedi. Sen hayat›nda hiç böyle bir a¤aç yetifltirdin mi
ki keseceksin?”
Yaz›k ki bugün, dünyam›z›n gelece¤ini düflünen böyle
do¤aseverleri çok ar›yoruz. Ço¤almalar›n› umamaz m›y›z?
Firuzan Baytop, Y. Mimar
* Mektup özeti Ankara Makine Bülteninin Eylül 1992/21 No. Say›s›ndan
aynen al›nm›flt›r. Asl› çok daha uzundur.
** Hüseyin Y›ld›r›m’dan