mgr Anna Dziuba

Uniwersytet Wrocławski

mgr Anna Dziuba

Podział definicji
Ze względu na to, do czego się odnoszą:
 Definicje realne – dot. rzeczy (przedmiotu,
jednoznaczna charakterystyka jakiegoś
przedmiotu
np. Telefon komórkowy to przedmiot, który służy
do komunikacji.
 Definicje nominalne – podaje sposób
rozumienia danego wyrażenia (nazwy, słowa)
w jakimś języku.
np. Nazwa „telefon komórkowy” znaczy tyle co
przedmiot służący do komunikacji.
mgr Anna Dziuba
 Podział definicji – ze względu na
budowę
 Równowościowa klasyczna - 3 elementowy
schemat
człon definiowany = łącznik + człon definiujący
(definiendum ) = (copula) + (definiens)
Objaśniany wyraz = przejście + część objaśniająca

 Równowościowa nieklasyczna - pozostałe

definiens wylicza zakresy nazw, których suma
tworzy zakres definiendum.
mgr Anna Dziuba
 DEFINICJA RÓWNOWOŚCIOWA -
stylizacje
 Słownikowa - zwrot łączący – „znaczy”
Słowo „epistemologia” znaczy to samo co wyrażenie „dział
filozofii, zajmujący się relacjami między poznawaniem,
poznaniem a rzeczywistością”.
Definiens i definiendum w supozycji materialnej

 Semantyczna – zwrot łączący „oznacza”

Słowo „epistemologia” oznacza dział filozofii, zajmujący się
relacjami między poznawaniem, poznaniem a rzeczywistością.
Definiendum w supozycji materialnej, definiens nie

 Przedmiotowa – zwrot łączący inny niż powyższe

Epistemologia to dział filozofii zajmujący się relacjami między
poznawaniem, poznaniem a rzeczywistością.
Definiens i definiendum nie występują w supozycji materialnej
mgr Anna Dziuba
 Defincje nominalne
wskazanie znaczenia wyrazu tym
użytkownikom języka, którzy tego znaczenia
jeszcze nie znają.

Definicjami nominalnymi są:

 definicja sprawozdawcza
 definicja projektująca
 definicja regulująca

mgr Anna Dziuba

 DEFINICJA SPRAWOZDAWCZA
Gdy sami rozumiejąc dany wyraz, chcemy uczynić go
zrozumiałym dla tych, którzy go jeszcze nie rozumieją.

Definicja nominalna jest sprawozdawcza, gdy podaje

zastane w danym języku znaczenie wyrazu definiowanego.

Definicje sprawozdawcze mogą być podane zarówno w

stylizacji słownikowej, jak i przedmiotowej. W pierwszym
przypadku ukazują znaczenie wyrazu, a w drugim definiują
przedmiot.

np. Epistemologia to dział filozofii zajmujący się relacjami

między poznawaniem, poznaniem a rzeczywistością.

mgr Anna Dziuba

 DEFINICJA PROJEKTUJĄCA
To taka definicja, której definiens zmienia
całkowicie lub częściowo znaczenie definiendum
w stosunku do istniejącej już konwencji językowej
lub wprowadza do języka nowy termin

Dzielimy na :
- Definicja konstrukcyjna
- Definicja regulująca

mgr Anna Dziuba

 DEFINICJA KONSTRUKCYJNA
Gdy zastane znaczenie jest całkowicie
zmienione lub zostaje wprowadzony nowy
termin do języka.

Np.
Sygnalista to osoba nagłaśniająca działalność,
która według niej jest najprawdopodobniej
nielegalna lub nieuczciwa.
.

mgr Anna Dziuba

DEFINICJA REGULUJĄCA
Gdy zastane znaczenie jest częściowo zmienione –
uwzględnia dotychczasowe znaczenie + zwrot
doprecyzowujący.

definicja, która najczęściej koryguje jakąś wadę

znaczeniową, głównie nieostrość lub niewyraźność

Np. Młodociany to osoba, która w dniu dokonania

wykroczenia nie ukończyła osiemnastego roku życia

mgr Anna Dziuba

DEFINICJE NIERÓWNOWOŚCIOWE
Nie posiadają trójelementowej struktury

Dzielimy je na:
 Definicje operacyjne
 Definicje nawiasowe
 Definicje kontekstowe
 Definicje w uwikłaniu (aksjomatyczne)

mgr Anna Dziuba

DEFINICJE OPERACYJNE
określane pojęcie przyporządkowuje się
operacjom z nim związanym

np.
 Pozytywną opinię otrzymują osoby, które
angażują się w pracę wydziału, terminowo
realizują powierzone im zadania oraz
podwyższają swoje kwalifikacje.

 różne przepisy kuchenne

mgr Anna Dziuba
DEFINICJE NAWIASOWE
dane określenie ma być używane w jednym znaczeniu
np. w obrębie całej ustawy, dane słowo jest definicją
czegoś

np.
Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej
stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty),
jak również budynki trwale z gruntem związane lub
części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów
szczególnych stanowią odrębny od gruntu
przedmiot własności.

mgr Anna Dziuba

DEFINICJE KONTEKSTOWE
 Definicja przez użycie
 Wyrażenie podlegające definiowaniu stanowi
tylko część definiendum, podaną w typowym dla
tego wyrażenia kontekście.

 np. Posiadaczem rzeczy X jest taka osoba, która

rzeczą X faktycznie włada jak właściciel, jak i
taka osoba, która nią faktycznie włada jak
użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub
mający inne prawo, z którym łączy się określone
władztwo nad cudzą rzeczą

mgr Anna Dziuba

DEFINICJE W UWIKŁANIU
 Definicje przez postulaty
 Definicja w uwikłaniu jednego lub więcej terminów to odpowiedni
układ postulatów (zdań) zawierających te terminy jako terminy
pierwotne. Przykładami tego typu definicji są systemy
aksjomatyczne.

Definicja przez postulaty składa się z 2 lub więcej zdań

zawierających definiowane wyrażenie.

Każde z tych zdań uznaje się za zdanie prawdziwe.

Prawdziwość zdania zawierającego wyrażenie definiowane

nakłada pewne ograniczenia na pojmowanie tego wyrażenia.

Tylko, bowiem przy pewnym rozumieniu wyrażenia

definiowanego zawierające je zdanie jest prawdziwe.
mgr Anna Dziuba
BŁĘDY W DEFINICJACH
Rodzaje błędów:
 ignotum per ignotum
 idem per idem
 błędne koło pośrednie
 błędne koło bezpośrednie
 nieadekwatności
 definicja za szeroka
 definicja za wąska

mgr Anna Dziuba

Ignotum per ignotum – nieznane przez
nieznane
jest to błąd polegający na wyjaśnieniu
znaczenia jakiegoś wyrażenia za pomocą,
wyrażenia, które dla adresata definicji jest
niezrozumiałe (bo np. nieznane).

np. „Glosator” znaczy tyle co twórca glos.

mgr Anna Dziuba

 Idem per idem – to samo przez to
samo
jest to błąd polegający na użyciu w definiensie tego
właśnie wyrażenia, które ma być zdefiniowane lub
jakiegoś wyrażenia od niego pochodnego.

np.
Logika jest nauką o myśleniu zgodnym z prawidłami logiki.

Występuje w dwóch postaciach:

 błędnego koła bezpośredniego
 błędnego koła pośredniego.

mgr Anna Dziuba

Błędne koło bezpośrednie
gdy wyrażenie definiowane pojawia się w
definiensie tej samej definicji.
(powtórzenie zachodzi w jednym zdaniu)

np.
Logika jest nauką o myśleniu zgodnym z prawidłami
logiki.

mgr Anna Dziuba

Błędne koło pośrednie
gdy w członie definiującym występuje wyrażenie,
które samo wcześniej zostało zdefiniowane za
pomocą wyrażenia aktualnie definiowanego.
(pierwszy wyraz definiowany jest przy pomocy
drugiego, a wyraz drugi przy pomocy pierwszego)

Np.
Logika jest to nauka o poprawnym myśleniu.
Myślenie poprawne to myślenie logiczne.

mgr Anna Dziuba

Błąd nieadekwatności
Występuje tylko w definicjach sprawozdawczych !

Występuje w postaciach:
- Definicja za szeroka
- Definicja za wąska
- Definicja gdy zakresy definiensa i definiendum
się krzyżują
- Definicja gdy zakresy definiensa i definiendum
się wykluczają

mgr Anna Dziuba

Definicja za szeroka
Zakres definiensa jest szerszy od zakresu
definiendum.
 Tj. definicja za szeroka to taka, w której
powiedziano "za mało",

np. Żołnierz to osoba pełniąca służbę

wojskową.

mgr Anna Dziuba

Definicja za wąska
Zakres definiensa jest węższy od zakresu
definiendum.
 Tj. definicja za wąska to taka, w której
powiedziano "za dużo",

np. Żołnierz to osoba pełniąca czynną

służbę wojskową w Polsce.

mgr Anna Dziuba

Błąd krzyżowania się zakresów
Definicja jest za wąska i za szeroka
jednocześnie.

 Tj. takie w których powiedziano za dużo, jak i

za mało.
(zakresy definiendum i definiensa się krzyżują)

np. Żołnierz to osoba pełniąca służbę wojskową

w Polsce.

mgr Anna Dziuba

Błąd wykluczania się zakresów
Definiendum i definiens nie mają żadnej
części wspólnej ( stosunek wykluczania
przeciwieństwa)

np. Jeleń to słoń.

mgr Anna Dziuba

Błąd przesunięcia kategorialnego
 jest to taka definicja, której człony (definiendum i definiens)
pozostają do siebie w zakresowym stosunku wykluczania.
- mieszanie podstawowych kategorii takich, jak rzecz, cecha,
sytuacja, zbiór etc.

Np.
Piękno jest to piękna młoda kobieta.

Błąd: wykluczanie się zakresów – ani piękno nie

jest piękną młodą kobietą, ani piękna młoda
kobieta nie jest pięknem. Zakresy definiendum i
definiensa mówią o zupełnie innych klasach
przedmiotów,

mgr Anna Dziuba