‫‪Borghâ‬‬

‫آشنایی با برج مهماندوست ‪ -‬سمنان‬

‫آشنایی با برج رادکان ‪ -‬گلستان‬

‫آشنایی با برج آرامگاه بابا حسین ‪ -‬همدان‬

‫آشنایی با برج رادکان ‪ -‬خراسان رضوی‬

‫آشنایی با برج کشمر ‪ -‬خراسان رضوی‬

‫آشنایی با برج شمس تبریزی ‪ -‬آذربایجان‌غربی‬

‫آشنایی با برج طغرل ‪ -‬تهران‬

‫آشنایی با برج اخنگان ‪ -‬خراسان رضوی‬

‫آشنایی با برج کاشانه بسطام ‪ -‬سمنان‬

‫آشنایی با برج سه گنبد ‪ -‬آذربایجان‌غربی‬

‫آشنایی با برج باراجین – قزوین‬

‫آشنایی با برج‌های دوگانه خرقان ‪ -‬قزوین‬

‫آشنایی با برج شیخ شبلی ‪ -‬تهران‬

‫آشنایی با برج‌های تاریخی ایران‬

‫آشنایی با برج خورموج ‪ -‬بوشهر‬

‫آشنایی با برج دوزال امامزاده شعیب ‪ -‬آذربایجان‌شرقی‬

‫آشنایی با برج شیخ شبلی ‪ -‬تهران‬

‫برج شبلی در منتهی‌الیه قسمت شرقی شهر دماوند به شکل یک بنای منفرد روی تپه‌ای واقع شده و باغ‌های سبز آن را احاطه کرده‌اند‬

‫این برج از آثار قرون ‪ 4‬و ‪ 5‬قمری و از دوران سلجوقی است و در فهرست آثار ملی با شماره ‪ 920‬و در سال ‪ 1351‬به ثبت‬
‫رسیده است‪.‬‬

‫برج شبلی ابتدا بصورت ‪ 8‬ضلعی ساخته شد ولی در دوران بعدی آجرکاری به سبک سلجوقیان روی آن انجام شده است‪.‬‬

‫این بنای تاریخی ارزشمند که تقریبًا ‪ 10‬متر ارتفاع دارد‪ ،‬یک برج آرامگاهی آجری ‪ 8‬ضلعی با پشتیبان‌های مدور در گوشه‌های آن‬
‫است‪.‬‬

‫بدنه برج‪ ،‬گره چینی و تزیینات آجری زیبایی دارد و گنبد آن که مخروطی شکل و ‪ 8‬ترک است با زاویه تند به طرف رأس متمایل‬
‫می‌شود‪.‬‬
‫نمای قسمت باالی سردر‪ ،‬شامل ‪ 2‬طاقچه افقی با زیر طاق مقرنس‌کاری شده و یک فضای چهارگوش افقی در باالی آن است که به‬
‫احتمال‪ ،‬محل قرارگیری کتیبه بوده است‪.‬‬

‫باالی این قسمت صفحه مربع شکلی قرار دارد که با آجرچینی مرکب از ‪ 4‬ستاره پر شده است‪ .‬اتاق آرامگاه مدور و سردابه‌های ‪4‬‬
‫گوش با طاق هاللی شکل‪ ،‬جلوه خاصی به این اثر بخشیده است‪.‬‬

‫این برج را می توان با بناهای عصر سامانی در بخارا مقایسه کرد و قدمت آن را به بیش از قرن پنجم هجری نسبت داد‪.‬‬

‫آشنایی با برج دوزال امامزاده شعیب ‪ -‬آذربایجان‌شرقی‬

‫برج دوزال در ‪ 65‬کیلومتری شهرستان جلفا در مکانی بسیار باصفا بر فراز کوهی مشرف به رود ارس بر روی آرامگاه امامزاده‬
‫شعیب بنا شده است‪.‬‬

‫این برج که قدمت آن به اواخر قرن هفتم هجری و دوره حکومت ایلخانی می‌رسد‪ ،‬دارای هشت ضلع آجری بلند است که روی یک‬
‫قاعده سنگی استوار شده و در هر ضلع آن‪ ،‬طاق‌نمایی بلند با طاق‌ جناغی قرار دارد‪ .‬حاشیه‌ای از تزئینات معرق با کاشی‌های‬
‫الجوردی و فیروزه‌ای دور تا دور قسمت باالی برج را جلوه‌گر ساخته است‪.‬‬

‫روستای دوزال به سرسبزی و خرمی و میوه‌های فراوان باغ‌هایش به‌ویژه برنج معطر در منطقه شهرت دارد‪.‬‬

‫آرامگاه امامزاده شعیب که به گفته خادم آن‪ ،‬فرزند امام موسی کاظم(ع) و برادر حضرت امام‌رضا(ع) است و نیز آرامگاه امامزاده‬
‫محمد فرزند امامزاده شعیب در روستای «نوجه مهر» در نزدیکی دوزال‪ ،‬زیارتگاه اهالی این روستاها و بسیاری از ساکنان‬
‫آبادی‌های مسیر رود ارس است‪.‬‬

‫کشاورزان هر سال پس از برداشت محصول به زیارت امامزاده شعیب و امامزاده محمد می‌روند و نذورات خود را ادا می‌کنند‬
 ‫آشنایی با برج خورموج ‪ -‬بوشهر‬

‫برج یا قلعه خورموج در شهر خورموج از توابع بخش مرکزی شهرستان دشتی در استان بوشهر قراردارد‪.‬‬

‫برج خورموج یکی از قلعه‌های معروف و تاریخی و یکی از نقاط نگهبانی و جایگاه پاسداران شهر در دوران گذشته بوده‌است‪.‬‬

‫برجی که تا به حال برجای مانده‌است بقایای قلعٔه عظیمی است که به نام قلعٔه خورموج مشهور بوده‌است‪.‬‬

‫این برج یکی از آثار شکوهمند و تاریخی استان بوشهر [چهارگوشه ایران‪ :‬استان بوشهر] است که در حال حاضر یکی از برج‌های‬
‫آن باقی مانده‌است‪.‬‬

‫قلعه خورموج شامل چهار حصار‪ ،‬چهار قلعه‪ ،‬اندرونی‪ ،‬عمارت مرکزی و قراولخانه و اصطبل می‌باشد‪.‬‬

‫سبک معماری آن سلجوقی و متاثر از سبک قلعه سازی دوره ساسانی است که با استفاده از طاق‌نماها و گچبری در آرایش دیوارها و‬
‫درون اتاق‌ها بنا شده است‪.‬‬

‫قسمتی از این قلعه به نام قلعه محمدخان دشتی و قسمت دیگر آن به نام قلعه جالل خان معروف بوده است‪.‬‬

‫حدود ‪ 150‬سال پیش محمد خان دشتی حاکم دشتی قلعه‌ای ساخت که دارای چهار برج گلی بود و دیوارها و باروها گچی که به ارتفاع‬
‫‪10‬تا‪ 12‬متر و با وسعت تقریبی ‪120‬در‪ 110‬متر مربع بود‪.‬‬

‫در داخل قلعه مهمانخانه و قراولخانه به سبک معماری ایتالیایی و به سبک بناهای زمان صفوی ساخته شده بود که معماران شیرازی‬
‫و اصفهانی کار ساختن آن را بر عهده داشتند‪.‬‬

‫قلعه دارای در بزرگی رو به شمال به اندازه ‪ 4‬در ‪ 5‬متر بود که از چوب درختان جنگلی ساخته شده بود که به آن هشتی می‌گفتند و‬
‫محل ورود ماشین و سواران بود‪.‬‬

‫در کوچک جنوبی به ارتفاع ‪ 5/3‬متر و عرض ‪ 5/1‬متر که محل رفت و آمد پیاده‌ها بود و به آن چیله می‌گفتند‪ .‬چشمه آب روان بنگه‬
‫از کنار در جنوبی قلعه می‌گذشت و در کنار آن محمد خان حمامی به سبک معماری دوره قاجار بنا کرده بود‪.‬‬

‫‪ 20‬سال محمد خان در این قلعه حکومت کرد و سپس جمال خان دشتی در قسمت جنوب غرب آن قلعه‌ای گچی بسیار زیبا بنا کرد‪.‬‬

‫در اواسط دوره پهلوی اول قلعه به تصرف ارتش درآمد و پس از تخریب قسمت مهم ساختمان‪ ،‬تنها تنها برج جمال خان باقی ماند‪.‬‬

‫برج قلعه خورموج دارای ‪ 3‬طبقه و یک زیرزمین است‪ .‬در زیرزمین بنا سقف به شکل گنبدی و با تقارن زیبایی ایجاد شده‌است‪.‬‬
‫این تقارن در طبقات دیگر نیز حفظ شده‌است‪ .‬در طبقٔه اول سقف چندان تفاوتی نکرده و تنها فرق آن‪ ،‬نقش و نگار‌هایی است که به آن‬
‫اضافه شده است‪.‬‬

‫قلعه محمد خان دشتی در سال ‪ 1379‬در فهرست آثار ملی به ثبت رسید‪ .‬این اثر که یکی از با شکوه‌ترین نمونه‌های معماری دوره‬
‫قاجاریه و دارای تزئینات بدیع و منحصر به فرد است‪ ،‬بارها مورد تاخت و تاز قرار گرفته است‪.‬‬

‫این اثر ملی که زمانی با برج‌های متعدد و گوشواره‌های زیبا‪ ،‬هیبت و شکوه خود را به رخ هر رهگذری می‌کشید‪ ،‬امروز در میان‬
‫انبوهی از ساختمان‌های چند طبقه شهری محاصره شده است‪.‬‬

‫آشنایی با برج باراجین – قزوین‬

‫برج باراجین در ‪ 12‬کیلومتری شمال قزوین قرار دارد‬

‫هوای این منطقه خوش منظره و خوش آب و هوا به علت ارتفاع زیاد‪ ،‬از هوای قزوین خنک‌تر است‪.‬‬
 ‫در این محل‪ ،‬روی ارتفاعات جانب چپ‪ ،‬رودخانه عریضی به نام ارنزک جریان دارد و برج بلندی نیز از دور بر فراز این بلندی‬
‫خودنمایی می‌کند‪.‬‬

‫از مسافتی بسیار دور از میان دشت‌ها و صحراهای اطراف قزوین نیز می‌توان این برج را دید‪.‬‬

‫بلندی مزبور بر تمام محیط اطراف مسلط است و از فراز آن می توان شهر قزوین را به خوبی مشاهده کرد‪.‬‬

‫در مجموع بنای برج بارجین از نظر تناسب‪ ،‬اثری جالب توجه است و چنان می‌نماید که از پایین به باال‪ ،‬رفته رفته از قطر بنا کاسته‬
‫می‌شود‪.‬‬

‫این برج را می‌توان از آثار قرن ‪ 4‬یا ‪ 5‬هجری قمری به شمار آورد‪.‬‬

‫این برج روی سکویی ‪ 8‬ضلعی که حدود ‪ 1‬متر از کف زمین ارتفاع دارد‪ ،‬بنا شده است‪ .‬طرح برج به شکل ‪ 8‬نیم ستون مدور است‬
‫و در فواصل منظم‪ ،‬دور تا دور بدنه اصلی برج اضافه شده‌اند‪.‬‬

‫ارتفاع این نیم ستون‌ها نزدیک به ‪ 6‬متر است‪ .‬حدود ‪ 1‬متر به باالی برج مانده‪ ،‬یک ردیف سنگ خارا که با دقت خاصی تراشیده‬
‫شده‪ ،‬دور تا دور برج را فرا گرفته و حدود ‪ 10‬سانتیمتر لبه آن‪ ،‬از بدنه برج بیرون آمده است‪.‬‬

‫این برج دارای ‪ 1‬ورودی است‪ .‬داخل برج طرح مشخصی نداشته و احتماًال به دلیل حفاری‌های مکرر‪ ،‬شکل خود را از دست داده‬
‫است‪.‬‬

‫آشنایی با برج اخنگان ‪ -‬خراسان رضوی‬

‫برج یا میل اخنگان بنایی آجری است که در فاصله ‪ ۲۲‬کیلومتری شمال شهر مشهد مجاور روستایی به همین نام در کناره جاده توس‬
‫به پاژ (زادگاه فردوسی) قرار دارد‬

‫طرح معماری میل به دوره تیموری و قرن نهم هجری منتسب است‪.‬‬
 ‫این برج‪ ،‬مقبره‌ای به ارتفاع ‪ ۱۷‬متر است که روی سکوی مدوری با هشت نیم ضلعی قرار گرفته‌است و نمای خارجی آن عالوه بر‬
‫دارا بودن شکل مدور با ‪ 8‬نیم ستون الحاقی تزئین شده‌است‪.‬‬

‫بر راس بنا گنبدی از نوع مخروطی قرار گرفته که با کاشی‌های الجوردی و فیروزه‌ای در نوارهای افقی تزئین شده‌است‪.‬‬

‫علی رغم اینکه هویت مدفون در این بنا مشخص نیست برخی از منابع آن را ساخته‌ای بر فراز مدفن دختر هندی می‌دانند که در راه‬
‫زیارت دار فانی را وداع گفته است‪.‬‬

‫اما سازمان میراث فرهنگی آنرا مقبره گوهر تاج آغا خواهر گوهرشاد تیموری می‌داند‪.‬‬

‫برخی معتقدند میل اخنگان از جمله گورهای سردابه شکل دستجمعی که در مجاورت مکان‌های متبرک و گورستان‌های عمومی ساخته‬
‫می‌شده و گور مسافران متشخص تا زمان انتقال‪ ،‬بوده است‪.‬‬

‫بنای میل روی سکوی کوتاه ‪ 8‬گوشی قرار گرفته و ساقه استوانه‌ای آن ‪ 7/13‬متر ارتفاع دارد و کالهکی عرقچینی به بلندی ‪2/4‬‬
‫روی آن قراردارد‪.‬‬

‫ساقه میل از درون ‪ 8‬گوش و از بیرون استوانه‌ای با ‪ 8‬نیم ستون الحاقی و تزئینی است‪.‬‬

‫بنا از آجر ساخته شده و با قطعات کاشی به شکل‌های مستطیل‪ ،‬چند ضلعی و ستاره چلیپا با نقوش برجسته و متنوع به رنگ الجوردی‬
‫و فیروزه‌ای تزئین شده است‪.‬‬

‫تاریخ ساخت بنا مشخص نیست اما شباهت زیادی به معماری مسجد جامع (‪ 861‬هجری) و بنای امیر چخماق یزد (‪830‬هجری)‬
‫دارد‪.‬‬
 ‫آشنایی با برج کاشانه بسطام ‪ -‬سمنان‬

‫برج کاشانه‪ ،‬برج بلند و زیبایی است که در جنوب شهر بسطام و جنوب خاوری مسجد جامع بسطام در استان سمنان قرار دارد‬

‫برج کاشانه بسطام از بناهای تاریخی قرن هفتم و هشتم هجری است‪ .‬تاریخ بنای برج کاشانه بر اساس کتیبه سر در ورودی‪ ،‬سال‬
‫‪ 700‬قمری است‪.‬‬
 ‫ارتفاع این برج ‪ 20‬متر است و در باالی برج نوشته‌ای به خط کوفی دیده می‌شود که در آن نام الجایتو ثبت شده است‪.‬‬

‫ارتفاع این برج از درون ‪ ۲۴‬متر و از بیرون نزدیک به ‪ ۲۰‬متر است‪ .‬شکل خارجی آن چند ضلعی منتظم سی ضلعی است‪.‬‬

‫در باالی برج دو حاشیه از آجرها بزرگ وجود دارد که روی آن مطالبی نوشته شده است‪ .‬در ضلع جنوب غربی این برج روی یک‬
‫آجر کلمه بسم هللا الرحمن الرحیم با خط ثلث بسیار زیبایی دیده می‌شود‪.‬‬

‫سقف برج به گذشت زمان فرو ریخته بوده که در دوره‌های بعد به تعمیر آن اقدام شده است‪.‬‬

‫برخی از شرق‌شناسان از جمله آندره گدار بر این گمان است که این بنا از آثار غازان‌خان مغول است و نام اصلی آن غازانه بوده که‬
‫به مرور زمان و بدون توجه به اصل آن کاشانه نایده شده است‪.‬‬

‫از تاریخ بنای این برج اطالع صحیحی در دست نیست‪ .‬به عقیده اهالی بسطام‪ ،‬این برج قبل از اسالم آتشکده زرتشتیان بوده است‪.‬‬

‫در دوره‌های بعد از اسالم‪ ،‬از این برج برای دیده‌بانی بسطام استفاده می‌شد‪ .‬با توجه به اسلوب ساختمان و عوامل دیگر به نظر‬
‫می‌رسد؛ این بنا به رصدخانه بسیار شبیه است‪.‬‬

‫این ساختمان که نمای خارجی آن دارای جلوه و شکوه خاصی است‪ ،‬از بناهای درخور اهمیت خطه قومس بوده و نمای خارجی آن‬
‫نیز دارای جلوه و شکوه خاصی است‪.‬‬

‫برج کاشانه در سال ‪ 1310‬به شماره ‪ 69‬در فهرست آثار تاریخى به ثبت رسیده است‪.‬‬
 ‫آشنایی با برج قابوس ‪ -‬گلستان‬

‫فرهنگ و تاریخ > تاریخ ایران‪ -‬همشهری آنالین‪:‬‬

‫برج کاووس یا میل که به آن گنبد قابوس نیز گفته می‌شود‪ ،‬در شهر گنبد کاووس در استان گلستان قرار دارد‬

‫این بنا‪ ،‬بلندترین برج آجری دنیاست و در قرن چهارم هجری ساخته شده است‪.‬‬

‫طبق کتیبه کوفی آجری گرداگرد آن‪ ،‬درسال ‪ 397‬قمری برابر با ‪ 375‬شمسی در زمان سلطنت شمس‌المعالی قابوس بن وشمگیر از‬
‫پادشاهان آل زیار ساخته شده است‪.‬‬
 ‫شهر گنبد کاووس کنونی در حوالی شهر جرجان کهن قرار دارد که پایتخت پادشاهان آل زیار بوده است‪.‬‬

‫این برج از زیباترین و باشکوه ترین بناهای اوایل دوره اسالمی است که علیرغم استفاده بسیار کم از عناصر تزیینی در آن‪ ،‬دارای‬
‫ساختاری متناسب‪ ،‬موزون‪ ،‬مستحکم و زیباست‪.‬‬

‫این بنای باشکوه روی تپه‌ای ساخته شده که نزدیک ‪ 15‬متر از زمین اطراف آن بلندی دارد و ساختمان آن از سه بخش پی‪ ،‬بدنه و‬
‫گنبد تشکیل شده که روی هم ‪ 55‬متر ارتفاع دارند‪.‬‬

‫با احتساب ارتفاع تپه‪ ،‬این برج حدود ‪ 70‬متر از سطح زمین های اطراف مرتفع تر است که این موضوع به شکوه و جالل آن افزوده‬
‫است‪.‬‬

‫بدنه برج روی پایه‌ای مدور قرار گرفته که تنها نزدیک به ‪ 2‬متر آن بیرون از سطح زمین قرار دارد و حجم وسیعی از آن در دل تپه‬
‫فرو رفته است‪.‬‬

‫بدنه برج از خارج دارای ‪ 10‬پره مثلثی شکل است که به فواصل مساوی از یکدیگر قرار دارند و از پای بست بنا شروع و تا زیر‬
‫گنبد ادامه دارند‪.‬‬

‫بدنه بنا سراسر از آجرهای پخته قرمز رنگ ساخته شده که در نهایت پختگی و استحکام هستند و به علت تابش آفتاب در طول قرن‌ها‬
‫به رنگ زرد طالیی زیبایی درآمده که خود بر زیبایی بنا افزوده است‪[ .‬بلندترین برج آجری جهان گمشده در غبار]‬

‫گنبد مخروطی بنا به ارتفاع ‪ 18‬متر بدون هیچ واسطه‌ای روی بدنه برج قرار گرفته و دارای شیب تند و سطح صاف و صیقلی بوده‬
‫و بر خالف اکثر برج ها و گنبدهای آرامگاهی‪ ،‬تک پوش است که این موارد باعث ماندگاری آن شده است‪.‬‬

‫این برج در یک نظرسنجی بین‌المللی از سوی تعدادی از معماران مشهور جهان‪ ،‬به عنوان بهترین اثر مهندسی تاریخ بشر انتخاب‬
‫شده است‪.‬‬

‫این برج که بیش از ‪ 50‬متر ارتفاع دارد‪ ،‬بیش از هزار سال پیش ساخته شده و در این مدت ‪ 2‬بار زلزله‌های شدیدتر از ‪ 6‬ریشتر را‬
‫از سر گذرانده‪ ،‬اما همچنان سالم‪ ،‬استوار و پابرجا ایستاده است‪.‬‬

‫برج گنبد کاووس فقط از آجر ساخته شده و در آن بتون آرمه و اسکلت فلزی و فوالد و ‪ ...‬وجود ندادرد‪ .‬در حالیکه نه فرسوده شده و‬
‫نه زلزله توانسته حتی یک ترک به آن بیندازد‪.‬‬

‫محاسبات مهندس سازنده برج آن قدر دقیق بوده است که برج حتی در شدیدترین زلزله هم پس از لرزه‌ها و تکان‌های معمول دوباره‬
‫دقیقًا سر جای خود برمی‌گردد‪.‬‬
 ‫آشنایی با برج‌های دوگانه خرقان ‪ -‬قزوین‬

‫خرقان در منطقه‌ای کوهستانی در جنوب غربی قزوین‪ ،‬قرار دارد‬

‫برج‌های آرامگاهی خرقان در ‪ 1‬کیلومتری حصار ارضی‪ ،‬از توابع خرقان غربی و در ‪ ۳۲‬کیلومتری جاده قزوین ‪ -‬همدان قرار‬
‫دارند‪.‬‬

‫در این منطقه دو آرامگاه از دوره سلجوقی بر جای مانده است‪ .‬برج اول ‪ 8‬ضلعی است و بر هر ضلع آن؛ طرح‌های متنوع آجری‬
‫منقوش شده است‪.‬‬

‫این برج دارای گنبدی دوپوش است که دو پلکان مارپیچ به آن منتهی می‌شود‪.‬‬

‫ارتفاع این آرامگاه در حدود ‪ 15‬متر و قطر بنای آن حدود ‪ 11‬متر است‪ .‬بر اساس متن کوفی موجود در این بنا‪ ،‬این برج در سال‬
‫‪ 460‬ه قمری ساخته شده است‪.‬‬

‫برج دوم؛ با فاصله حدود ‪ 30‬متر از برج اول‪ ،‬از نظر شکل و ابعاد ‪ ،‬تقریباً هم اندازه برج اول است‪.‬‬

‫این بنا دارای گنبد دو پوش و یک پلکان منتهی به فضای بین این دو پوشش است‪ .‬کتیبه این برج‪ ،‬تاریخ ‪ 486‬قمری را نشان می‌دهد‪.‬‬

‫برج‌های آرامگاهی خرقان با بیش از ‪ 50‬طرح آجری‪ ،‬جزء شاهکارهای آجرکاری معماری ایران به شمار می‌آیند‪.‬‬

‫این برج‌ها در محوطه وسیعی به فاصله کمی از یکدیگر قرار گرفته‌اند و از بسیاری جهات به هم شبیه‌اند اما برج شرقی‪ ،‬قدیمی‌تر از‬
‫برج غربی است‬
 ‫آشنایی با برج آرامگاه بابا حسین ‪ -‬همدان‬

‫برج آرامگاه بابا حسین (یا ددحسین) در ‪ ۵۵‬کیلومتری غرب مالیر و ‪ ۱۲‬کیلومتری شرق مرکز دهستان سفید کوه (انوچ) در دامنه‬
‫باغات روستای سیاه کمر‪ ،‬قرار دارد‬

‫گفته شده که این مکان‪ ،‬آرامگاه یکی از پیامبران بنی‌اسرائیل‪ ،‬حضرت یوشع بن نوح بوده که در گذشته مورد توجه یهودیان ساکن در‬
‫منطقه بوده است‪.‬‬

‫برج آرامگاه بابا حسین دارای پالن و و طرح ‪ 12‬ضلعی منتظم از نوع برج مقبره‌های دارای گنبد رک (مخروط) است‪.‬‬

‫قسمت داخلی آن به صورت ‪ 8‬ضلعی و در داخل هریک از اضالع طاق نمایی نسبتا عمیق با قوس‌های جناغی ایجاد شده‪.‬‬

‫این طاق نماها هر یک داخل قاب مستطیلی شکلی که با آجرکاری برجسته ایجاد گردیده است قرار گرفته‌اند‪ .‬وجود این طاق نماها‬
‫عالوه بر تزیین جهت کاستن اضالع دوازده گانه بیرونی به ‪ 8‬ضلع در درون بوجود آمده‌اند‪.‬‬
 ‫برج رادکان خراسان رضوی‬

‫برج رادکان‪ ،‬که تصور می شد آرامگاه یکی از ایلخانیان است تنها برجی است که توانایی تعیین چهار فصل‪ ،‬سال کبیسه و آغاز‬
‫نوروز را دارد‪.‬‬
 ‫*میل واژه ی پارسی است که به عربی می شود برج‬

‫*میل رادکان مشهد هم از لحاظ مهندسی ( معماری شگفت ) و هم از لحاظ شهرت ( آمدن نام در چندین کتاب قدیمی ) از میل رادکان‬
‫استان گلستان بهتر است و هیچ ربطی به آن ندارد‪.‬‬

‫*میل رادکان اثر ریاضی دان ‪ ،‬ستاره شناس و دانشمند بزرگ خراسان ‪،‬حکیم خواجه نصیرالدین توسی است‪.‬‬

‫برج رادکان در جاده مشهد چناران در خراسان رضوی‬

‫برج تاریخی رادکان چناران تنها برجی است که توانایی تعیین چهار فصل‪ ،‬سال کبیسه و آغاز نوروز را دارد‪.‬‬

‫«منوچهر آرین» پژوهشگر نجوم باستانی در همایش چناران شناسی ویژه برج رادکان با اعالم این خبر افزود‪« :‬تا چند سال پیش‬
‫تصور می شد این برج آرامگاه یکی از ایلخانیان است اما مقبره ای شمردن برج یک نظریه است که هیچ سندیت عملی برای آن ارایه‬
‫نشده است‪.‬‬

‫«آرین» افزود‪« :‬این برج سند استوار کار علمی خواجه نصیرالدین طوسی منجم بزرگ ایران است‪ ،‬تاریخ منقوش بر کتیبه در برج‬
‫نیز سال ‪ 660‬هجری قمری را که همزمان با اتمام ساخت بناهای وابسته به رصد خانه مراغه است نشان می دهد‪.‬‬

‫وی تصریح کرد‪« :‬برج به ‪ 12‬دیوار خشتی بیرونی با پهنا و بلندی پایه گذاری شده که برج را به ‪ 12‬بخش ‪ 30‬درجه ای تقسیم می‬
‫شود و هر دیواره ‪ 30‬درجه از زاویه افق را در برمی گیرد‪ ،‬دو در دیوار مقابل هم ساخته شده و بر دیواره ‪ 365‬ترک نی ستونی‬
‫وجود دارد که برج را به ‪ 36‬ترک ‪ 10‬درجه ای تقسیم کرده است‪».‬‬

‫آرین گفت‪« :‬انتخاب مکان درها‪ ،‬دریچه ها در برج اتفاقی نیست‪ ،‬درها درست در راستای طلوع یلدایی (آغاز زمستان) و غروب‬
‫آغاز تابستان در پهنه برج ساخته شده است و این برج تنها برجی است که می توان از طریق آن چهار فصل‪ ،‬سال کبیسه و آغاز‬
‫نوروز را معین کرد‪».‬‬

‫به گفته این پژوهشگر‪ ،‬متاسفانه امروز واحد اندازه گیری خود را به فراموشی سپرده ایم اما در این برج حتی به این مساله توجه‬
‫ویژه شده و ‪ 36‬ترک برج نوعی واحد اندازه گیری است‪.‬‬

‫این پژوهشگر نجوم باستانی با بیان این که برج رادکان دارای گویایی علمی و نجومی است‪ ،‬تاکید کرد‪« :‬برج رادکان واقع در مینو‬
‫دشت استان گلستان هیچ شباهتی به برج رادکان چناران نداشته و فاقد ویژگی های نجومی است‪».‬‬

‫برج رادکان یکی از آثار تاریخی چناران واقع در خراسان رضوی است‪.‬‬

‫هویت نجومی برج رادکان هنوز ناشناخته است و کسی نمی تواند بفهمد که چگونه خواجه نصیر الدین توسی این بنا را ساخته است‪.‬‬

‫برج رادکان دارای ویژگی هایی است که باعث افتخار ایرانیان بوده و تاکنون علی رغم پژوهش های صورت گرفته تنها بخشی از‬
‫هویت نجومی برج آشکار شده است‪.‬‬

‫بخش های زیادی از هویت برج رادکان در چناران خراسان که تنها برج نجومی به جای مانده از گذشته های دور است تا کنون‬
‫نامعلوم باقی مانده است‪.‬‬

‫«محمد مهدی مطیع»‪ ،‬مدیر انجم نجوم آماتوری آسمان توس مشهد در باره این برج گفت‪ « :‬این برج دارای ویژگی ها و امتیازات‬
‫خاصی است که باعث افتخار ایرانیان بوده و تاکنون علی رغم پژوهش های صورت گرفته تنها بخشی از هویت نجومی برج آشکار‬
‫شده است‪».‬‬

‫وی گفت‪« :‬انجمن در سال ‪ 81‬شروع به کار کرد و هم اکنون شامل باشگاه های نجوم و خانه نجوم و ‪ 200‬عضو فعال است‪».‬‬

‫مطیع افزود‪« :‬انجمن از طریق "آرین" پژوهشگر نجوم باستان و برج های تاریخی به طور مداوم برای پژوهش به محل برج می‬
‫آیند و در سال نیز ‪ 4‬بار برنامه رصد آسمان از این محل انجام می گیرد‪».‬‬
 ‫وی زمان برگزاری برنامه های آتی انجمن در زمینه رصد آسمان را اول تیر ماه و اول دیماه و در کنار برج رادکان عنوان کرد‪.‬‬

‫برج رادکان شگفتی معماری خواجه نصیرالدین طوسی است‪.‬‬

‫براساس مطالعات صورت گرفته برج رادکان واقع در منطقه توس درست در راستای نصف النهاری ساخته شده است ‪.‬‬

‫پژوهشگر نجوم باستانی در آیین گرامیداشت روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی با بیان این مطلب افزود‪‌:‬براساس نوشته‌های‬
‫کهِن کتاب جغرافیا و تاریخ حافظ ابرو در روستای رادک به دستور خواجه نصیر برجی ساخته شد که دوازده دریچه داشته و در هر‬
‫برج ماه و ستارگان رصد می‌شده است‪.‬‬

‫منوچهر آرین در ادامه خاطرنشان کرد‪ :‬برج رادکان به ‪ 12‬دیوار خشتی بیرونی با پهنا و بلندی برابر پایه‌گذاری شده که‪ 12‬دیوار‪،‬‬
‫دایره دور را به دوازده بخش سی درجه‌ای و هر دیوار ‪ 30‬درجه از زاویه افق رادر پهنه باِز برج در برمی‌گیرد‪‌.‬‬

‫محقق پایگاه میراث فرهنگی توس اضافه کرد‌‪ :‬پس از دیوارها به ‪ 36‬ترک نیم ستونی بر می‌خوریم که دایره دور و پهنه را به ‪36‬‬
‫ترک ‪ 10‬درجه‌ای بخش می‌کند و بر میان آنها دریچه هایی نمایان است‪.‬‬

‫وی با اشاره به این که برج رادکان دریچه‌های بسیاری دارد اظهار داشت‌‪ :‬این در حالی است که در باالی درها و میان ترک‌های نیم‬
‫ستونی نیز دو دریچه‌ی چهار گوِش نیز قابل مشاهده است‪.‬‬

‫به گفته این پژوهشگر نجوم باستانی‪‌:‬از سوی دیگر این برج بر خالف سایر برج‌ها دارای دو در است که در راستای طلوع زمستانی‬
‫و غروب تابستانی طراحی و ساخته شده است‪.‬‬

‫آرین با بیان این که در باالی هریک از درها دو دریچه وجود دارد تصریح کرد‪ ‌:‬براساس شواهد موجود‪ ،‬پنجره‌ها و درها به دو‬
‫طرف و به شکل یک مستطیل کوچک دیده می‌شوند‪.‬‬

‫محقق پایگاه میراث فرهنگی توس ادامه داد‪ :‬یقینًا باز شدن پایین دریچه‌ها و پنجره‌ها به دوطرف ‪‌،‬به دلیل تابش نور آفتاب طراحی‬
‫نشده بلکه به دلیل تابش و نوررسانی آفتاب از دو جهت ایجاد شده بنابراین هدف نوررسانی نبوده است‪.‬‬

‫برگرفته از آریایی‬

‫برج رادکان در استان خراسان رضوی و در ‪ 80‬کیلومتری مشهد در مسیر چناران در محل شهر قدیم رادکان قرار دارد‬

‫ارتفاع این برج ‪ 35‬متر‪ ،‬قطر داخلی‌اش ‪ 14‬متر و قطر خارجی آن ‪ 20‬متر می‌باشد‪ .‬منظر بیرونی بنا تا ارتفاع ‪ 5/2‬متری به شکل‬
‫‪ 12‬ضلعی و از آن جا تا زیر گنبد به صورت ‪ 36‬ترک نیم ستونی ساخته شده است‪ .‬برج رادکان دارای گنبد مخروطی شکل است که‬
‫ساختمان آن احتماًال در سال ‪ 607‬قمری به پایان رسیده است‪.‬‬

‫این برج بر دشت میان توس و رادکان سایه افکنده و همتای دیگر آن نیز در گرگان وجود دارد که به رادکان غربی مشهور است‪.‬‬
‫همین موضوع باعث شده برخی نام رادکان را با راه و مسیر هم پیوند بدانند چنان که «راد» و «رد» در زبان پهلوی به معنای نظم و‬
‫ترتیب و «رده» آمده و برج رادکان در مسیر راه و جاده درست همین کار را می‌کند که از نامش پیداست‪.‬‬

‫تاریخ احداث برج رادکان را ماکس افن برشم آلمانی سال ‪ 600‬و اندی و هرتسفلد سال ‪ 680‬ذکر کرده‌اند‪ .‬هرتسفلد برج را مقبره‬
‫یکی از حکام مغول می‌داند که برخی وی را امیر ارغون مغول می‌دانند‌‪ .‬گدار مستشرق فرانسوی آن را آرامگاه یک زن و مطلع‬
‫المشس آن را از آثار دیلمی‌ها می‌داند‪.‬‬

‫عالوه بر راهنمایی مسافران و مقبره به دلیل وجود منفذهایی به تعداد بروج دوازده‌گانه برخی برای این برج کارکرد تقویم و‬
‫ستاره‌شناسی نیز قایل‌اند‪ .‬برج رادکان‪ ،‬در روزگار اوج خود‪ ،‬تنها تعیین کننده فصل‪ ،‬سال و نوروز در جهان بوده است‪.‬‬

‫برج رادکان‪ ،‬که تصور می‌شد آرامگاه یکی از ایلخانیان است تنها برجی است که توانایی تعیین چهار فصل‪ ،‬سال کبیسه و آغاز‬
‫نوروز را دارد‪ .‬این برج اثر ریاضی دان‪ ،‬ستاره شناس و دانشمند بزرگ ایرانی‪ ،‬خواجه نصیرالدین توسی است‪.‬‬
‫برج به ‪ 12‬دیوار خشتی بیرونی با پهنا و بلندی پایه گذاری شده که برج را به ‪ 12‬بخش ‪ 30‬درجه‌ای تقسیم می‌شود و هر دیواره ‪30‬‬
‫درجه از زاویه افق را دربر می‌گیرد‪ ،‬دو در دیوار مقابل هم ساخته شده و بر دیواره ‪ 365‬ترک نی ستونی وجود دارد که برج را به‬
‫‪ 36‬ترک ‪ 10‬درجه‌ای تقسیم کرده است‪.‬‬

‫انتخاب مکان درها‪ ،‬دریچه ها در برج اتفاقی نیست‪ ،‬درها درست در راستای طلوع یلدایی (آغاز زمستان) و غروب آغاز تابستان در‬
‫پهنه برج ساخته شده است و این برج تنها برجی است که می توان از طریق آن چهار فصل‪ ،‬سال کبیسه و آغاز نوروز را معین کرد‪.‬‬

‫برج رادکان دارای ویژگی هایی است که باعث افتخار ایرانیان بوده و تاکنون علی رغم پژوهش‌های صورت گرفته تنها بخشی از‬
‫هویت نجومی برج آشکار شده است‪.‬‬

‫برج کشمر تقویم باستانی خراسان‬

‫اما در گذشته همه چیز به این سادگی نبود‪ .‬کشاورزان نیازمند این بودند که فصل ها را بشناسند اما برای تشخیص ماه ها و فصل های‬
‫سال نمی توانستند چندان روی تغییرات آب و هوایی حساب کنند‪ .‬برای همین ستاره شناسان دستگاه هایی را اختراع کردند که مثل‬
‫گوشی تلفن همراه شما در جیب جا نمی شد‪ .‬این ابزار دقیق برج هایی بودند که با استفاده از علوم مختلف هندسه‪ ،‬ریاضیات و‬
‫معماری ساخته می شدند تا با بررسی تغییرات نور آفتاب که به داخل این برج ها می تابید اوقات سال را تعیین و زمان بندی کنند‪.‬‬

‫یکی از این شاهکارهای مهندسی و فنی برج کشمر است و اگر آدرس دقیق آن را می خواهید باید بدانید که در استان خراسان رضوی‬
‫در نزدیکی شهرستان کاشمر و در شمال شرقی بردسکن در روستایی به همین نام قرار دارد‪.‬‬

‫این بنا که در گذشته تصور می شد مقبره یکی از بزرگان سلجوقی است بر فراز بقایا و آوارهای قلعه‌ای کهن به نام کوشک ساخته‬
‫شده و از دیدگاه معماری با برج رادکان در چناران قابل مقایسه است‪ .‬بنا فاقد کتیبه است و بیشتر نشان دهنده اسلوب معماری در قرن‬
‫هفتم هجری است‪.‬‬
 ‫معماری این برج که ‪ 18‬متر ارتفاع دارد به سبک برج رادکان است‪ .‬شکل درونى برج‪ ،‬هشت‌گوش است و دارای ‪ 42‬متر محیط‬
‫خارجی و ‪ 21‬متر محیط داخلی می‌باشد‪ .‬نمای خارجی پوششی مخروطی شکل دارد و از آجر ساخته شده است‪ .‬بنا دو جداره است که‬
‫از جدار داخلی طاقی‌هایی به داخل بنا ساخته شده‪.‬‬

‫راهروی پلکانی و مارپیچ بین دو جداره صعود به پوشش اول را مهیا می‌کند‪ .‬بدنه بنا دارای دو قسمت است که قسمت پایین دوازده‬
‫ضلعی است و پایه بنا را تشکیل می‌دهد‪ ،‬قسمت باالی پایه‪ ،‬بدنه اصلی و دارای ‪ 48‬ترک به شکل نیم ستون می‌باشد‪.‬‬

‫برج از داخل دارای ‪ 3‬طبقه و ارتفاع تیزه اصلی گنبد تا کف ‪ 31‬متر است‪ .‬معماری این بنا به معماری سبک سلجوقی نزدیک است‪.‬‬

‫مطالعات نشان داده که لحظه سال تحویل را در روز اول بهار از روی این برج و در محل یکی از طاقچه‌های آن با استفاده از نور‬
‫خورشید تعیین می‌کرده‌اند‪.‬‬

‫بعد از استفاده های علمی برج کشمر می توان ادعا کرد که در گذشته از این برج به عنوان یک نشانه و تابلو برای راهنمایی مسافران‬
‫مرکز ایران به نیشابور هم استفاده می شده است‪.‬‬

‫برگرفته از مهر‪ ،‬همشهری آنالین‬

 ‫آشنایی با برج مهماندوست ‪ -‬سمنان‬

‫برج مهماندوست در نزدیکی روستایی به همین نام در نزدیکی شهرستان دامغان در استان سمنان قرار دارد‬

‫این برج که از جمله‌برج‌های بدون سقف است‪ ،‬ساختمانی آجری دارد و در سال ‪ 490‬قمری ساخته شده است‪.‬‬
 ‫ساختمان این برج با دقت فراوانی ساخته شده به طوری که بعد از حدود هزار سال که از عمر آن می‌گذرد‪ ،‬تیزی لبة تزئینات آجری‬
‫قرنیزهای آن همچنان چشم‌نواز هستند‪.‬‬

‫برج مهماندوست شباهت زیادی به برج طغرل شهر ری دارد و به همین منظور‪ ،‬برخی این برج را برج طغرل سمنان نیز می‌نامند‪.‬‬

‫تاریخ بنا با زمان سلطان سنجر سلجوقی مطابقت دارد‪ .‬قسمتی از ساختمان این برخ خراب شده ولی قسمت باقیمانده قدمت آن را تأیید‬
‫می‌کند‪.‬‬

‫دور دایره این برج از خارج ‪ ۳۴‬ذرع و قطر آن از داخل ‪ ۲۰/۷‬متر است‪ .‬این برج دوازده ترک دارد که یکی از ترک‌‌ها مدخل است‬
‫و عرض هر ترک ‪ ۲۳/۱‬متر و بعد از ‪ 10‬ذرع و نیم ارتفاع ‪ 3‬فقره مقرنس از آجر ساخته شده و پس از آن کتیبه‌‌ای قرار دارد به‬
‫ی‌شود‪ ،‬اما گنبد آن خراب و آنچه باقی‬‫خط کوفی و باالی آن کتیبه دیگری است به خط بنائی و از آن به بعد گنبد مخروطی شروع م ‌‬
‫است به ارتفاع ‪ ۱۴‬ذرع می‌‌باشد‪.‬‬

‫گ‌چین دیگر دیده می‌‌شود‪ .‬هویت شخص دفن‌شده در برج مشخص‬ ‫در برج‪ ،‬رو به جنوب‪ ،‬یک قبر آجری در وسط و دو قبر دیگر سن ‌‬
‫نیست و تحقیقی هم درباره آن انجام نشده است؛ اما اهالی روستاهای اطراف اعتقاد دارند که این برج مقبره امامزاده قاسم از اوالد امام‬
‫موسی بن جعفر (ع) است‪.‬‬

‫در قسمت جنوبی این برج تپه باستانی امام آباد و در سمت شرقی آن قبرستان روستاهای امام آباد و مهماندوست واقع شده است‪.‬‬

‫در برخی منابع آمده یکی از جنگ‌های بزرگ نادرشاه افشار و اشرف افغان در اطراف این برج رخ داده است‪.‬‬

‫ارتفاع اصلی برج در گذشته بیشتر بوده اما بعدها به علت فرو ریختن گنبد مخروطی‌شکل و زیبای این بنا از ارتفاع آن کاسته شد‪.‬‬

‫تزیینات باالی برج شامل‪ :‬کتیبه‌ها و مقرنس‌کاری‌های زیبایی است که کتیبه‌ها به خط کوفی و دورتادور برج را فرا گرفته‌اند‪.‬‬

‫در این کتیبه‌ها تاریخ بنای برج سال ‪ ‌٤٩٠‬هجری قمری نوشته شده است‪ .‬برج روی پایه‌ دایره‌ای‌شکلی قرار گرفته و قسمت تزیینات‬
‫آن از ‪‌١٢‬ضلعی به استوانه تبدیل شده است که به‌دلیل این ویژگی جزو برج‌های استثنایی محسوب می‌شود‪.‬‬
 ‫آشنایی با برج طغرل ‪ -‬تهران‬

‫برج طغرل در شرق آرامگاه ابن بابویه در شهر ری در استان تهران قرار دارد‬

‫این برج از آثار به جا مانده از دورٔه سلجوقیان است و در سال ‪ 1310‬با شماره ‪ 147‬در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است‪.‬‬
‫برج طغرل با مساحتی بالغ بر ‪ 48‬متر مربع و ارتفاعی در حدود ‪ 20‬متر و با اسکلتی خشتی و آجری به صورت استوانه‌ای افراشته‬
‫خودنمائی می‌کند که نمای داخلی آن به صورت استوانه است‪.‬‬

‫این برج شبیه عقربه‌های ساعت بوده و می‌توان از روی تابش آفتاب روی کنگره‌های آن زمان را تشخیص داد‪.‬‬

‫در ضلع شمالی و جنوبی برج دو سردر با معماری طرح رازی ساخته شده است و تقریبًا تا ارتفاع ‪ 4‬متری برج دیوارها به صورت‬
‫توپ تا قطر دیوارهای حدود ‪ 1.5‬متر تشکیل شده و دیوارهای باالی ارتفاع ‪ 4‬متر به صورت تو خالی طراحی شده و وسط آن‬
‫پلیکانی وجود دارد که درب آن در همان ارتفاع در ضلع شمالی بنا خودنمائی می‌کندکه رابطی بین قسمت‌های تحتانی و فوقانی برج‬
‫می‌باشد‪.‬‬

‫درب‌ها و قوس‌های رازی که فشار فوق‌العاده‌ای را تحمل می‌کند و تو خالی بودن دیوارهای فوقانی به استحکام بنا کمک کرده و جنس‬
‫خشت به کار رفته در برج که از زاج و خاک و سفیده تخم مرغ است بر استحکام آن می‌افزاید‪.‬‬

‫از ویژگی‌های جالب و منحصر به فرد این برج‪ ،‬کاربرد آن به عنوان یک ساعت آفتابی عظیم است‪.‬‬

‫بدین صورت که ترک‪-‬های دور تا دور برج به گونه‌ای طراحی شده که با طلوع آفتاب در سمت شرق بنا‪ ،‬کم‌کم یکی از کنگره‌ها‬
‫روشن می‌شود و آفتاب به درون آن می‌تابد‪.‬‬

‫با گذشت نیم ساعت از طلوع خورشید‪ ،‬نصف کنگره روشن می‌شود و با گذشت یک ساعت از طلوع خورشید‪ ،‬یک کنگره به طور‬
‫کامل روشن می‌شود‪.‬‬

‫به همین ترتیب با گذشت دو ساعت دو کنگره و با گذشت سه ساعت سه کنگره روشن می‌شود‪ ،‬تا اینکه لحظه‌ای فرا می‌رسد که‬
‫خورشید روی نصف النهار منطقه و در بیشترین ارتفاع خود از افق قرار می‌گیرد‪.‬‬

‫در این هنگام خورشید دقیقًا باالی سر در جنوبی برج قرار می‌گیرد‪ ،‬زیرا درب‌های برج کامًال شمالی جنوبی بوده و روی نصف‌النهار‬
‫واقع است‪.‬‬

‫برج طغرل برای نخستین بار در سال ‪ ۱۳۰۱‬شمسی مرمت و بازسازی شد و پس از آن لوحه‌ای مرمر بر سردر بنا نصب شد‪.‬‬

‫اوایل دهٔه ‪ 70‬بار دیگر این بنا مورد بازسازی قرار گرفت و بطور جدی در نیمٔه سال ‪ ۱۳۷۷‬آغاز و در زمستان ‪ ۱۳۷۹‬به پایان‬
‫رسید‪.‬‬
 ‫آشنایی با برج شمس تبریزی ‪ -‬آذربایجان‌غربی‬

‫برج شمس تبریزی روی مزاری منسوب به شمس تبریزی در دوره صفویان در شهر خوی ساخته شد‬

‫این بنا در محلٔه امامزاده سید بهلول در شمال غربی شهر خوی در آذربایجان غربی واقع است‪.‬‬

‫سطح بیرونی این مناره با شاخ‌هایی از قوچ وحشی که شاه اسماعیل صفوی طی اقامت ‪ 40‬روزه‌اش در کوه چله خانٔه خوی شکار‬
‫کرده بود‪ ،‬تزیین شده است‪.‬‬

‫طبق اسناد موجود‪ ،‬این بنا به دستور شاه اسماعیل صفوی ساخته شده و مناره آن به وسیله شاخ قوچ‌های وحشی تزئین شده است‪ .‬از‬
‫شاخ قوچ در مناره یاد شده برای نشان دادن قدرت و مهارت شاه اسماعیل در شکار قوچ در یک روز صورت گرفته است‪.‬‬

‫مدارک و تصاویر مینیاتوری باقیمانده از مقبره شمس تبریزی در شهرستان خوی نشان می‌دهد این بنا در ابتدا از ‪ ۳‬مناره دور قبر‬
‫شمس تشکیل شده بود که به دالیل طبیعی اکنون تنها یکی از آنها مانده است‪.‬‬

‫برج شمس تبریزی ‪ 3.40‬متر قطر داشته و مساحت آن نیز ‪ ۱۱‬متر است‪.‬‬

‫مقبره شمس تبریزی دارای برجی به ارتفاع ‪ ۱۷‬متر است و آرامگاه شمس در فاصله ‪ ۱۰‬متری از مقبره ساخته شده قرار دارد‪.‬‬

‫محمدبن علی بن ملک تبریزی ملقب به شمس‌الدین‪ ،‬یا شمس تبریزی در سال ‪ 582‬هجری قمری در خوی به دنیا آمد‪.‬‬

‫مقبره شمس تبریزی که دارای برجی به ارتفاع ‪ ۱۷‬متر است از چند سال گذشته به طور محسوسی منحرف شد و بیم آن می رفت که‬
‫بنای برج در آینده فرو بریزد‪.‬‬

‫به همین دلیل در سال ‪ 1386‬با همکاری کارشناسان ایتالیایی‪ ،‬مقبره و برج شمس تبریزی در شهرستان خوی مرمت شد‪.‬‬
‫آشنایی با برج سه گنبد ‪ -‬آذربایجان‌غربی‬

‫سه‌گنبد نام برجی است در جنوب شرقی شهر ارومیه مرکز استان آذربایجان غربی‬

‫این بنا آرامگاه بوده و در سال ‪ ۵۸۰‬قمری در جنوب شرقى ارومیه ساخته شده‪.‬‬
 ‫مقبره یا برج آجری سه گنبد متعلق به قرن ششم هجری بوده و در مدخل بنا سه کتیبه به خط کوفی باقی مانده است‪.‬‬

‫برخى از مورخین عقیده دارند که این بنا به جاى آتشکده‌اى از دورٔه‌ ساسانى احداث شده است‪ ،‬ولى هیچ‌گونه سند معتبرى مبنى بر‬
‫صحت ادعاى خود ندارند‪.‬‬

‫از سوى دیگر در مدخل بنا سه کتیبه به خط کوفى است که آن را از سنگ تراشیده‌اند و در پایان کتیبه‪ ،‬محرم سال ‪ ۵۸۰‬هجرى‬
‫خوانده مى‌شود‪ .‬از این رو شاید بتوان مقبره یا برج آجرى سه گنبد را متعلق به قرن ششم هجرى دانست‪.‬‬

‫طبق این کتیبه این بنا به دستور یکی از امرای سلجوقی به نام شیث قاطه المظفری ساخته شده است‪ .‬از نظر معماری این بنا با مقابر‬
‫قرن ششم هجری قمری بخصوص مقابر مراغه و سایر مقبره های دوره های سلجوقی مشابهت فراوانی دارد‪.‬‬

‫بنای تاریخی سه گنبد عبارت است از سکوی بلندی که به شکل استوانه و مدور ساخته شده است‪.‬‬

‫قطر بنا ‪ 5‬متر و ارتفاع آن ‪ 13‬متر می باشد‪ .‬ساختمان فعلی دو طبقه است و در چهار سمت آن دریچه‌هایی وجود دارد‪.‬طبقه اول به‬
‫نام سردابه خوانده می شود که دارای پوششی قوس‌دار است و بدین وسیله از طبقه دوم مجزا می‌شود‪.‬‬

‫درب کوچک طبقٔه اول ‪ ۱‬متر و ‪ ۷۰‬سانت ارتفاع دارد‪ .‬طبقٔه دوم که اتاق مقبره خوانده مى‌شود داراى درى به ارتفاع دو و نیم متر‬
‫است‪.‬‬

‫به عبارت دیگر‪‌،‬بناى استوانه‌اى شکل مدور داراى دخمه‌ایست که قسمت فوقانى آن را به وسیلٔه آجر تبدیل به بنایى شامل اطاق مقبره‬
‫کرده‌اند و مدخل آن در یک قالب معمارى پر نقش و نگار محاط شده و در بدنٔه استوانه‌اى برج تعبیه شده است؛ درگاه ورودى آن در‬
‫میان طاق‌هاى سطحى واقع شده و از لحاظ معمارى زینت‌ خاصى به آن بخشیده است‪.‬‬

‫سقف اصلی گنبد و دیوارهای آن تماما سالم و بر جا می باشد‪ .‬طبقه دوم بنا مانند سایر مقادیر دوره سلجوقی روی سردابه احداث شده‬
‫است‪.‬‬

‫تزئینات سر در ورودی مقبره در نوع خود کم نظیر می‌باشد و به صورت قطعات سنگ و گچ با نقوش هندسی و کتیبه به خط کوفی‬
‫تزئین شده است‪.‬‬

‫مصالح قسمت‌های تحتانی بنا تا ارتفاع حدود ‪ 3/6‬متر از سنگ‌های تراش خاکستری رنگ ساخته شده و از این قسمت به باال تمام‬
‫مصالح بنا از آجرهای چهار گوش می‌باشد‪.‬این اثر با شماره ‪ 242‬در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است‪.‬‬
 ‫برج تاریخی رادکان گلستان‬

‫برج تاریخی رادکان در جنوب شهرستان کردکوی در غرب استان گلستان قرار دارد و یکی از آثار تاریخی و دیدنی این استان با بیش‬
‫از یک هزار سال قدمت است‬

‫این برج با حدود ‪ 32‬متر ارتفاع و ‪ 15‬متر قطر از ‪ 2‬قسمت گنبدی و بدنه تشکیل شده که گنبد آن به صورت مخروطی بلند و‬
‫کشیده و به صورت ‪ 2‬پوسته‌ای است‪.‬‬

‫این بنای تاریخی و بلند با توجه به اینکه در مسیر جاده ابریشم قرار دارد در گذشته به عنوان راهنمای بازرگانان و مسافران مورد‬
‫استفاده قرار می‌گرفت‪.‬‬

‫از نظر موقعیت جغرافیایی این برج در یک منطقه کوهستانی‪ ،‬جنگلی و بر فراز تپه طبیعی صخره‌ای در نزدیکی روستایی به همین‬
‫نام احداث شده‌است‪.‬‬

‫در این زمینه گفته شده است که با توجه به آثار باقیمانده‪ ،‬بنای دیگری در ضلع شمالی گنبد رادکان وجود داشت‪ .‬برای بنای برج‬
‫رادکان تا کنون پژوهشگران کاربردهایی همچون قصر‪ ،‬آرامگاه‪ ،‬گنبد و برج بیان کرده‌اند‪.‬‬
 ‫در زمینه نحوه ساخت برج رادکان باید گفت که مصالح بنا از آجر و نوعی گچ است که در نمای خارجی آن نیز در بین سرآجرها‬
‫تزئینات گچی تورفته با انگشت دست وجود دارد‪.‬‬

‫ورودی هاللی شکل بنا در ضلع جنوبی است که در باالی سردر آن یک قاب مستطیل شکل با کتیبه‌ای به خط کوفی و تزئینات گچی و‬
‫آجری وجود دارد که قسمتی از آن از بین رفته است‪ .‬نمای داخلی بنای برج رادکان کردکوی نیز به صورت مدور و با گچ‌اندود شده‬
‫است‪.‬‬

‫زیباترین قسمت نمای خارجی بنا در بخش فوقانی آن است که دو ردیف تزئینات آجری با گچبری گل‌های مشابه گل الله به همراه‬
‫کتیبه کوفی و پهلوی دورادور قسمت زیرین گنبد را گرفته است‪.‬‬

‫براساس نظرکارشناسان میراث فرهنگی وجود کتیبه‌های پهلوی نشان‌دهنده حضور و تداوم زبان و خط پهلوی تا اواسط سده‌های اولیه‬
‫اسالمی در این منطقه است‪.‬‬

‫برج یا میل رادکان که به قلعه گبری نیز معروف است‪ ،‬همتای دیگری در استان خراسان رضوی و در نزدیکی مشهد تحت عنوان‬
‫برج رادکان دارد‪.‬برج رادکان استان گلستان با شماره ‪ 145‬در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است‪.‬‬